id
stringlengths 1
7
| url
stringlengths 31
408
| title
stringlengths 1
239
| text
stringlengths 1
297k
|
|---|---|---|---|
1126 | https://pl.wikipedia.org/wiki/D%C5%BCul | Dżul | Dżul (J) (ang. Joule) – jednostka pracy i energii – w tym ciepła – w układzie SI. Jeden dżul to praca wykonana przez siłę o wartości 1 N przy przesunięciu punktu przyłożenia siły o 1 m w kierunku równoległym do kierunku działania siły
1 J = 1 N·m.
Związek z mocą:
1 J = 1 W·s.
Nazwa dżul pochodzi od nazwiska angielskiego fizyka Jamesa Joule’a.
Przeliczenie 1 dżula na inne jednostki pracy, energii i ciepła:
kaloria (cal), 1 J = 0,238846 cal,
erg, 1 J = 107 erg,
elektronowolt (eV), 1 J = 0,62415 eV,
kilogramometr (kGm), 1 J = 0,10197 kGm,
kilowatogodzina (kWh), 1 J = 1/3600000 kWh ≈ 0,278 kWh.
Dżul a niutonometr
Jednostką momentu siły jest N · m. Iloczyn niutona i metra to w układzie SI dżul, jednak – aby nie wprowadzać nieporozumień – jednostkę momentu siły nazwano niutonometrem (N · m) i nie zastępuje się jej dżulem.
Problem ten wiąże się z tym, że praca definiowana jest jako iloczyn skalarny siły i przemieszczenia, natomiast moment siły to iloczyn wektorowy siły i ramienia.
Przedrostki SI
Wielokrotności i podwielokrotności jednostki (wyróżniono najczęściej używane):
Zobacz też
niutonometr
Przypisy
Jednostki energii
Jednostki pochodne SI
Jednostki SI pochodzące od nazwisk |
1128 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Doktryna | Doktryna | Doktryna (z łac. doctrina – nauczanie, wiedza) oznacza zespół twierdzeń, założeń i dogmatów religijnych, filozoficznych, politycznych lub wojskowych. System działania, myślenia.
Przykładowe doktryny
doktryna polityczna
doktryna polityki zagranicznej
doktryna precedensu
doktryna religijna
doktryna wojenna
doktryna prawa – jurysprudencja
Zobacz też
doktrynalizm
indoktrynacja |
1130 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dywan%20Sierpi%C5%84skiego | Dywan Sierpińskiego | Dywan Sierpińskiego – fraktal otrzymany z kwadratu za pomocą podzielenia go na dziewięć (3x3) mniejszych kwadratów, usunięcia środkowego kwadratu i ponownego rekurencyjnego zastosowania tej samej procedury do każdego z pozostałych ośmiu kwadratów. Nazwa pochodzi od nazwiska Wacława Sierpińskiego.
Definicja formalna
Niech będzie kwadratem jednostkowym na płaszczyźnie kartezjańskiej czyli
Dla danego mając zbiór będący sumą kwadratów o bokach długości i rozłącznych wnętrzach, definiujemy zbiór będący sumą kwadratów o bokach długości i rozłącznych wnętrzach następująco:
każdy z kwadratów, których sumą jest zbiór dzielimy na 9 kwadratów o bokach długości i rozłącznych wnętrzach i usuwamy ze zbioru wnętrza środkowych kwadratów.
Dywan Sierpińskiego D jest częścią wspólną ciągu zbiorów
Alternatywna definicja
Dywan Sierpińskiego jest domknięciem zbioru punktów takich że w rozwinięciu liczb i w trójkowym systemie liczbowym nigdzie nie występuje cyfra 1 na tym samym miejscu po przecinku.
Topologicznym dywanem Sierpińskiego nazywamy każdą przestrzeń topologiczną homeomorficzną z powyżej zdefiniowanym dywanem Sierpińskiego.
Własności dywanu Sierpińskiego
Wymiar fraktalny dywanu Sierpińskiego wynosi ln 8/ln 3 = 1,8928...
Pole powierzchni dywanu Sierpińskiego jest zerowe
Dowód: W kolejnych krokach konstrukcji fraktala usuwamy z każdego z kwadratów składowych środkowy kwadrat o polu 9 razy od niego mniejszym, pozostaje zaś z niego 8 kwadratów o łącznym polu równym jego pola. Niech oznacza pole zbioru Mamy zatem:
skąd:
Zatem dla dostatecznie dużych jest dowolnie małe, co oznacza, że dywan Sierpińskiego zawarty jest w figurach o dowolnie małych polach powierzchni, musi zatem mieć zerowe pole powierzchni.
Dywan Sierpińskiego jest przestrzenią uniwersalną dla krzywych płaskich, tzn. każde jednowymiarowe continuum na płaszczyźnie jest homeomorficzne z podzbiorem dywanu Sierpińskiego.
Zobacz też
fraktal
kostka Mengera
krzywa
trójkąt Sierpińskiego
zbiór Cantora
Przypisy
Bibliografia
Geometria fraktalna
Przykłady przestrzeni topologicznych
Polskie odkrycia matematyczne |
1131 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Druga%20zasada%20termodynamiki | Druga zasada termodynamiki | Druga zasada termodynamiki – podstawowe prawo termodynamiki, stwierdzające, że w układzie termodynamicznie izolowanym istnieje funkcja stanu, która nie maleje z czasem.
Funkcja ta zwana jest entropią i oznacza się ją symbolem Zmiana tej funkcji spełnia więc nierówność przy czym równość zachodzi wtedy i tylko wtedy, gdy proces jest odwracalny.
Definicja w terminach termodynamiki klasycznej
Sformułowanie oparte na pojęciu entropii
Matematyczny zapis tego faktu to następujące sformułowanie: zmiana entropii w dowolnym procesie odwracalnym jest równa całce z przekazu ciepła podzielonego przez temperaturę W procesie nieodwracalnym natomiast zmiana entropii jest większa od tej całki. Forma całkowa II zasady termodynamiki wygląda następująco:
Różnica ta jest miarą nieodwracalności procesu i jest związana z rozpraszaniem energii. Oznaczenie użyte do zapisu przyrostu ciepła ma na celu odróżnienie tego przyrostu od różniczki (ozn. ), ponieważ przyrost ciepła nie jest różniczką żadnej funkcji. Gdyby był różniczką, ciepło byłoby funkcją stanu (jest zaś funkcją procesu).
Alternatywne sformułowania
Druga zasada termodynamiki może być sformułowana na wiele równoważnych sposobów. Wiele z nich nie wymaga odwoływania się do abstrakcyjnych pojęć, takich jak entropia, umożliwiając łatwiejsze zrozumienie fizycznej istoty tego prawa.
Najszerzej znane alternatywne sformułowania pochodzą od Clausiusa:
Nie istnieje proces termodynamiczny, którego jedynym wynikiem byłoby pobranie ciepła ze zbiornika o temperaturze niższej i przekazanie go do zbiornika o temperaturze wyższej.
oraz od Kelvina:
Nie jest możliwy proces, którego jedynym skutkiem byłoby pobranie pewnej ilości ciepła ze zbiornika i zamiana go w równoważną ilość pracy.
Można udowodnić równoważność tych stwierdzeń ze sformułowaniem podanym w rozdziale poprzednim.
Wprowadzając pojęcie perpetuum mobile drugiego rodzaju, jako silnik cieplny pobierający energię cieplną z układu i w całości przekształcający ją na pracę, można sformułować drugą zasadę termodynamiki w następujący sposób:
Nie istnieje perpetuum mobile drugiego rodzaju.
Trzy powyższe sformułowania odnoszą się do ograniczeń, jakie nakłada II zasady termodynamiki na maszyny cieplne.
Istnieje też ogólne fenomenologiczne sformułowanie II zasady termodynamiki abstrahujące od jakichkolwiek maszyn cieplnych, a zarazem nieodnoszące się do pojęcia entropii, podane na początku XX wieku przez Caratheodory’ego:
W dowolnie bliskim otoczeniu każdego stanu równowagi układu termodynamicznego istnieją stany nieosiągalne na drodze adiabatycznej.
Można wykazać, że sformułowanie to jest równoważne sformułowaniu opartemu na pojęciu entropii.
Definicja w terminach termodynamiki statystycznej
Entropia (S) jest funkcją stanu będąca miarą liczby sposobów (W), na jakie może być zrealizowany określony stan termodynamiczny danego układu w określonej temperaturze (T).
Układ dąży do stanu, który może być w danych warunkach zrealizowany na jak najwięcej sposobów; dąży więc on do maksymalizacji entropii.
Entropia jest ciągłą, różniczkowalną i monotonicznie rosnącą funkcją energii wewnętrznej (U), co zapisuje się matematycznie jako:
Entropia jest wielkością ekstensywną, addytywną w danym stanie układu, tj. entropia całego układu jest wówczas sumą entropii wszystkich jego części, będących rozdzielnymi układami makroskopowymi
W przypadku połączenia tych części (np. zmieszanie płynów), entropia nie spełnia warunku addytywności.
Dowód
Praca objętościowa
Rozważmy pracę objętościową wykonaną przez układ termodynamiczny. Jest ona określana przez ilość pracy wykonaną w otoczeniu, więc odpowiednim ciśnieniem jest ciśnienie zewnętrzne otoczenia Wtedy praca wykonana przez układ wynosi:
Jeżeli ciśnienie wewnętrzne układu jest większe niż ciśnienie zewnętrzne otoczenia: wówczas zgodnie z mechaniką klasyczną układ będzie się rozszerzał względem otoczenia: Dla przemiany odwracalnej ciśnienie wewnętrzne i zewnętrzne są równe: a więc praca wykonana przez układ w procesie odwracalnym wynosi:
Z tego wynika, że:
Oznacza to, że ilość pracy wykonanej przez układ nad otoczeniem jest maksymalna w procesie odwracalnym. Połączenie tego wyniku z pierwszą zasadą termodynamiki daje:
Teraz definiujemy funkcję stanu (zwaną entropią) jako:
Z poprzedniej nierówności dla odwracalnego ciepła:
Co kończy dowód.
Jest to kompletne matematyczne sformułowanie drugiej zasady termodynamiki. Można z niej wyprowadzić wszystkie jej konsekwencje, w tym stwierdzenie, że ciepło zawsze spontanicznie przepływa tylko od ciała cieplejszego do zimniejszego.
Brakuje jedynie udowodnienia, że entropia jest funkcją stanu dla gazu doskonałego, ale można go znaleźć w każdym wstępnym omówieniu termodynamiki.
Mechanika statystyczna
II zasadę termodynamiki można również udowodnić za pomocą mechaniki statystycznej.
Mając daną funkcję statystyczną Boltzmanna
gdzie są prawdopodobieństwami termodynamicznymi
oraz entropię Boltzmanna:
gdzie jest stałą Boltzmanna
otrzymujemy:
a różniczkując powyższe:
Wiedząc, że (z tego ) oraz (z tego ),
wynika, że
czyli (zmiana entropii Boltzmanna jest nieujemna), co kończy dowód.
Wnioski z II zasady termodynamiki
Silnik cieplny nie może działać bez różnic temperatury
Inne, równoważne sformułowanie drugiej zasady termodynamiki wiąże się z silnikiem cieplnym, czyli urządzeniem zamieniającym ciepło na pracę. Zgodnie z tym sformułowaniem spontaniczny przekaz ciepła może się dokonywać tylko od ciała cieplejszego do zimniejszego. Idealny silnik, pracujący w cyklu przemian odwracalnych, ma sprawność ograniczoną różnicą temperatur ciał, pomiędzy którymi przekazywane jest ciepło:
gdzie ciepło jest przekazywane od ciała o temperaturze do ciała o temperaturze (grupa fizyków z Niemiec teoretycznie udowodniła, że powyższy wzór w pewnych szczególnych warunkach nie jest spełniony dla kwantowego cyklu Otto, co nie łamie jednak II zasady termodynamiki). Silnik spełniający tę regułę jest nazywany silnikiem Carnota.
Z II zasady termodynamiki zastosowanej do silników cieplnych wynika, że nie można ciepła zamieniać na pracę bez ograniczeń, choć jest to zgodne z I zasadą termodynamiki. Nie można bez wkładu pracy przesyłać energii termicznej między ciałami mającymi tę samą temperaturę. Oznacza to, że perpetuum mobile II rodzaju nie istnieje.
Prowadzi to do dalszego wniosku – nie da się w pełni kontrolować procesów statystycznych, np. nie można czerpać energii z przypadkowych ruchów cząstek, takich jak ruchy Browna (wykorzystywane w pomyśle zapadki brownowskiej). Z II zasady wynika, że przyrządy do czerpania tego rodzaju energii po pewnym czasie też zaczną się zachowywać przypadkowo, a więc staną się bezużyteczne. Miarą tej przypadkowości jest właśnie temperatura. Aby czerpać energię termiczną z układu, trzeba dysponować czymś zimniejszym niż ten układ.
Energia swobodna Helmholtza
Energia swobodna Helmholtza jest funkcją stanu odpowiadającą tej części energii wewnętrznej, która może być w danym procesie uwolniona na zewnątrz układu w formie pracy lub ciepła przy stałej temperaturze i objętości.
W pierwszej zasadzie termodynamiki możemy zastąpić zmianę ciepła przez
Mając na uwadze drugą zasadę otrzymujemy:
Dlatego praca maksymalna jest zawsze większa lub równa energii swobodnej Helmholtza. Innymi słowy, pewnej ilości energii wewnętrznej nigdy nie można całkowicie zamienić na pracę, część jest zawsze tracona z powodu wzrostu entropii.
Ostatnią nierówność można przekształcić do postaci:
To wyrażenie przyjmuje maksymalną wartość, gdy przemiana jest odwracalna. W przypadku przemian nieodwracalnych:
co w sumie można zapisać:
Śmierć cieplna Wszechświata
Z II zasady termodynamiki wynika też hipoteza tzw. śmierci cieplnej Wszechświata. Miałaby ona polegać na tym, iż po jakimś czasie Wszechświat, jako całość, dojdzie do stanu równowagi termodynamicznej, czyli będzie miał jednakową temperaturę w każdym punkcie i wymiana energii termicznej całkowicie zaniknie, a co za tym idzie zanikną wszelkie inne rodzaje wymiany energii, które w ten czy inny sposób są zawsze związane ze zmianą temperatury. Teoria śmierci cieplnej jest jednak nadinterpretacją, wynikającą z przeniesienia rozumowania pochodzącego z fizyki fenomenologicznej w dziedzinę przekraczającą zakres jej stosowalności – do kosmologii. II zasada termodynamiki odnosi się do układów w stanie równowagi pełnej lub niepełnej i nie ma zastosowania do rozszerzającego się Wszechświata, w którym zmianom ulega np. pole grawitacyjne.
Paradoks nieodwracalności
Z interpretacją II zasady termodynamiki jest też związany swoisty paradoks. Z jednej strony wynika z niej, że wiele zjawisk obserwowanych w skali makroskopowej może być nieodwracalnych. Definiuje tak zwaną termodynamiczną (lub entropijną) strzałkę czasu. Z drugiej strony termodynamika statystyczna, z której ta zasada się wywodzi, zakłada, że każde jednostkowe zjawisko w skali mikroskopowej, czyli w skali pojedynczych cząstek jest odwracalne. Mimo że wszystkie zjawiska makroskopowe są sumą odwracalnych zjawisk mikroskopowych, przyjmuje się jednak – wbrew zdrowemu rozsądkowi – możliwość ich nieodwracalności. Paradoks ten przyczynił się do początkowego odrzucenia równania Boltzmanna, opisującego procesy nierównowagowe.
Ten paradoks wskazuje na ścisły związek między teorią a pomiarem w fizyce. Interpretacja pomiaru układów wielocząstkowych jest oparta na teoriach tworzonych dla układów makroskopowych. Można powiedzieć, że pomiary te dotyczą sum uśrednionych zjawisk mikroskopowych. Dla takich pomiarów koncepcja entropii jest niezbędna teoretycznie. Gdyby jednak dało się w jakiś sposób przejść do pomiaru tych zjawisk na poziomie pojedynczych cząstek, koncepcja entropii przestałaby być potrzebna. Liczba cząstek w rzeczywistych, makroskopowych układach doświadczalnych jest jednak bardzo duża (rzędu stałej Avogadra) i dlatego pomiar większości zjawisk fizycznych na poziomie mikroskopowym jeszcze długo pozostanie poza zasięgiem nauki.
Ściśle II zasada termodynamiki jest sprzeczna zarówno z mechaniką klasyczną, jak i kwantową, a dokładnie ze zjawiskiem tzw. dokładnego ożywienia funkcji falowej, jak też z twierdzeniem Poincaré o powrocie i najprawdopodobniej dlatego, że dotyczy ona jedynie pewnych początkowych stadiów ich ewolucji lub też że układy matematycznie perfekcyjnie izolowane z wyjątkiem całego wszechświata naprawdę nie istnieją. W prawie nieskończonej ewolucji klasycznej lub kwantowej izolowanego układu fizycznego entropia będzie maleć spontanicznie, kiedy będą one odtwarzać swój stan początkowy. Np. zgodnie z twierdzeniem Poincarégo zamknięty we wnęce rezonansowej silnik Carnota po wyrównaniu się temperatur i prawie nieskończonym czasie zacznie pracować magicznie wstecznie, tak że temperatura w zbiorniku A zacznie rosnąc, a w B maleć, aby cały układ wrócił do stanu początkowego dokładnie. Inaczej zgodnie z teorią mikroskopową, każdy proces w układzie termodynamicznie izolowanym jest infinitezymalnie dokładnie odwracalny i wartość entropii musi kiedyś wrócić do jej wartości początkowej malejąc.
Zobacz też
termodynamiczna strzałka czasu
twierdzenie Liouville’a
zasady termodynamiki
zerowa zasada termodynamiki
pierwsza zasada termodynamiki
trzecia zasada termodynamiki
czwarta zasada termodynamiki
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Physics Stack Exchange
Prawa i równania termodynamiki
de:Thermodynamik#Zweiter Hauptsatz |
1132 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Demografia | Demografia | Demografia – dziedzina nauki zajmująca się powstawaniem, życiem i przemijaniem społeczności ludzkiej. Obejmuje m.in. takie zagadnienia jak: przyrost naturalny, migracje, struktura społeczna (wiek, płeć, przynależność zawodowa, narodowość, wyznanie) oraz ich rozmieszczenie przestrzenne i oddziaływania społeczne i socjologiczne.
Historia
Początki demografii to XVII w. – w r. 1662 pojawiło się opracowanie Johna Graunta „Natural and Political Observations ... upon the Bills of Mortality” utrzymane w formie prymitywnych, matematycznych tabeli, podobnych do tych, które później tworzył Edmond Halley, jako podstawę obliczeń prawdopodobieństw dla tworzonych właśnie ubezpieczeń na życie. Pod koniec XVIII wieku Thomas Malthus twierdził, że niekontrolowany przyrost naturalny prowadzić będzie do wykładniczego wzrostu liczby ludności i związanej z tym klęski głodu, spowodowanej dyskrepancją pomiędzy wzrostem populacji a przyrostem produkcji żywności. (zobacz pułapka maltuzjańska, statyczna teoria zasobów). Thomas Malthus jest uważany za ojca teorii przeludnienia, która była rozwijana i urealistyczniana w późniejszych opracowaniach (np. Gompertza i Verhulsta).
Obiekt badań
Ludność sama w sobie i jej grupy (np. ludność zamieszkująca dany teren, ludność przebywająca na danym terenie w ciągu dnia lub nocy).
Struktura ludności (wiek, płeć, narodowość, liczebność rodzin).
Ruchy ludności (mobilność, naturalne saldo ludności, saldo migracji).
Historia demografii (np. historyczny ruch naturalny).
Metodyka
Demografia uzyskuje dane do swych badań z publikacji statystycznych, reprezentatywnych prób statystycznych i ze spisów ludności.
Do badań nad procesami demograficznymi używa się między innymi statystyk meldunkowych, z których uzyskuje się np. współczynnik urodzeń, współczynnik zgonów, współczynnik przyrostu naturalnego, współczynnik dzietności, saldo migracji, oczekiwaną długość życia itp.
Typowe dla demografii jest również graficzne obrazowanie danych (np. piramida płci i wieku).
W demografii historycznej, czyli przed rokiem 1850 używa się rejestrów parafialnych, kościelnych spisów wiernych, spisów podatkowych, rachunków dóbr wielkiej własności itp.
Rozwój demograficzny
Modele transformacji demograficznej
Model transformacji demograficznej (ang. demographic transition), zwany również przejściem demograficznym, nie jest teorią w znaczeniu ściśle naukowym, lecz opisem modelowym przejścia od wysokich do niskich współczynników śmiertelności i urodzeń oraz wynikającej z nich zmiany przyrostu naturalnego.
Pierwszymi, którzy stworzyli podstawy tego modelu, byli Thompson (1929) i Notestein (1945). Ich prace zostały później rozwinięte, zmodyfikowane i polepszone przez innych autorów.
Model transformacji znajduje zastosowanie np. przy:
ideowym opisie zmiany umieralności i dzietności w zachodnich krajach uprzemysłowionych (przede wszystkim Anglii i Szwecji)
typologizowaniu krajów pod względem stanu ich demograficznego rozwoju i szukaniu przyczyn przyspieszenia lub spowolnienia transformacji demograficznej w danym kraju.
Model 4-fazowy
Pierwotny model transformacji był podzielony na 4 fazy:
faza (high stationary)
mocno wahające się, pozostające na wysokim poziomie i leżące blisko siebie wskaźniki urodzin i zgonów,
śladowy przyrost naturalny, przy szybkiej wymianie pokoleń.
współczynnik dzietności: 6
przeciętna długość życia: < 45 lat
faza (early expanding)
nożyce demograficzne otwierają się poprzez spadek wskaźnika umieralności przy stałym poziomie urodzeń,
rosnący przyrost naturalny.
współczynnik dzietności: 4,5–6
przeciętna długość życia: 45–55 lat
faza (late expanding)
nożyce demograficzne zamykają się w wyniku zmniejszenia liczby urodzeń, która maleje szybciej niż liczba zgonów,
przyrost naturalny spada, zbliża się do zera.
współczynnik dzietności: 3–4,5
przeciętna długość życia: 55–65 lat
faza (low stationary)
słabo wahające się, pozostające na niskim poziomie i leżące blisko siebie wskaźniki urodzin i zgonów,
zerowy przyrost naturalny, mała wymiana pokoleń.
współczynnik dzietności: < 3
przeciętna długość życia: > 65 lat
Model 5-fazowy
Dla lepszego zrozumienia i poprawy opisu zmian zachodzących w populacji stworzono Model transformacji demograficznej (theory of demographic transition). Model ten dzieli transformację (zmianę) zachodzącą w populacji na 5 faz. Są to:
faza pretransformacyjna, w której współczynnik urodzeń i współczynnik zgonów są wysokie, a współczynnik przyrostu naturalnego lekko dodatni,
faza wczesnej transformacji – współczynnik zgonów maleje, podczas gdy współczynnik urodzeń pozostaje wysoki, malejąc dopiero pod koniec fazy. Faza ta wiąże się z intensywnym wzrostem liczby ludności. W Europie miała ona miejsce na początku rewolucji przemysłowej.
środkowa faza transformacji – współczynnik urodzeń maleje, jednakże nie tak szybko jak współczynnik zgonów. Fazy wczesna i środkowa to fazy szybkiego wzrostu ludności. Uśredniając populacje wszystkich krajów można zauważyć, że ludność świata zbliża się właśnie do końca fazy środkowej.
późna faza transformacji – współczynnik zgonów i współczynnik urodzeń wolno maleją, liczba ludności stabilizuje się,
faza posttransformacyjna – współczynnik zgonów i współczynnik urodzeń stabilizują się na niskim poziomie. Liczba ludności pozostaje stała lub spada. Oczekiwana długość życia jest wysoka, co powoduje wzrost średniej wieku i duży odsetek ludzi starych.
Zmienny model transformacji demograficznej
Empirycznie stwierdzona transformacja demograficzna (przechodzenie od wysokich do niskich wskaźników urodzeń i zgonów) nie przebiegała identycznie we wszystkich krajach Europy. W Anglii trwała ona np. ok. 200 lat, podczas gdy w krajach takich jak Holandia czy Niemcy – ok. 70–90 lat. Nie tylko czas trwania, lecz również rozbieżność (nożyce) pomiędzy wskaźnikami urodzeń i zgonów były spore. Wyjątek stanowiła np. Francja, gdzie obniżenie wskaźników urodzeń i zgonów przebiegło niemal równocześnie, co przejawiło się niemal stałą liczbą ludności, w przeciwieństwie do innych krajów Europy, gdzie notowano spore przyrosty i tym samym otwarcie nożyc.
By lepiej opisać tego typu odchylenia, rozwinięto w latach 1980. zmienny model transformacji demograficznej. Przedstawiając liczne krzywe dla urodzeń (u1, u2 i u3) i zgonów (z1, z2 i z3) o różnym nachyleniu, można na jednym modelu śledzić różne procesy transformacji demograficznej.
Przykładowo:
przebieg francuski przedstawiają blisko leżące krzywe z1 i u1
przebieg niemiecki i holenderski – krzywe z2 i u2.
przebieg w krajach Trzeciego Świata przedstawiają leżące daleko od siebie krzywe z3 i u3.
Regiony
Polska
W okresie kształtowania się państwowości Polska obejmowała swym zasięgiem ziemie o powierzchni ponad ćwierć miliona km² z przeszło milionem mieszkańców. Za czasów Kazimierza Wielkiego obszar państwa (około 270 tys. km²) zamieszkiwało ponad 2,5 miliona osób. Dopiero unia z Litwą przyniosła radykalny przyrost demograficzny i terytorialny. Za czasów Batorego obszar państwa zbliżył się do 1 miliona km², zaś ludność w końcu XVI wieku prawdopodobnie osiągnęła 9 milionów. W chwili utraty niepodległości wielonarodowościowe państwo liczyło co najmniej 13-14 milionów mieszkańców, przy czym przez cały okres wspólnej państwowości z Litwą znaczną część ludności stanowiły osoby posługujące się innym językiem niż polski (w końcu XVIII wieku było ich ok. 60%). Po odzyskaniu niepodległości w granicach Polski znalazło się kilka milionów osób o innej niż polska narodowości, tak więc Polska przed II wojną światową była krajem wielonarodowościowym, gdzie mniejszości stanowiły powyżej 1/3 ludności. W okresie między 1921 rokiem a wybuchem II wojny światowej, liczba ludności wzrosła z 27,2 mln do 35,2 mln. Jednak zmiany granic Polski po wojnie oraz przesiedlenia sprawiły, że obecnie Polska jest krajem nieomalże jednolitym etnicznie. Wszystkie mniejszości narodowe łącznie nie przekraczają 3% ludności.
Polacy należą do ludów słowiańskich. Posługują się językiem polskim, należącym do rodziny języków słowiańskich. Dla części Polaków językiem ojczystym jest blisko z nim spokrewniony język kaszubski. Język polski jest językiem urzędowym kraju, jakkolwiek prawo gwarantuje mniejszościom narodowym używanie ich własnych języków, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują ich większe skupiska. Według Narodowego Spisu Powszechnego (2002) 97,8% mieszkańców Polski używa w domu języka polskiego. Najbardziej popularne języki mniejszości to: niemiecki, ukraiński, białoruski, cygański, rosyjski, litewski i łemkowski.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), 2003:
Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia dla całej populacji: Polska zajmuje 28 miejsce w Europie (na 52, łącznie z azjatyckimi państwami b. ZSRR). W całej populacji: 75 lat, w tym: mężczyźni 71 lat, kobiety 79 lat
Pod względem oczekiwanej długości życia mężczyzn, Polska jest również na 28 miejscu w Europie
Śmiertelność chłopców poniżej 5 roku życia: 25 miejsce w Europie (9 na 1000; dziewczynki 7 na 1000)
Śmiertelność dorosłych mężczyzn (15–59 lat): 20 miejsce w Europie (202 na 1000; kobiety 81 na 1000)
Oczekiwane dalsze trwanie życia w zdrowiu osób w wieku 60 lat (2002): 28 miejsce w Europie. Mężczyźni: 17,3 lat, kobiety: 22,17 lat
Europa
Europa z 724 mln (stan 2005) mieszkańców jest trzecim co do liczby ludności kontynentem po Azji i Afryce i należy do najgęściej zaludnionych części naszej planety. Średnia gęstość zaludnienia w Europie wynosi ok. 70 mieszkańców/km². Największą gęstość zaludnienia na kontynencie mają kraje Europy zachodniej, środkowej i południowej, maleje ona na północy i wschodzie kontynentu (kraje skandynawskie i Rosja).
Świat
Z perspektywy światowej poważnym problemem jest zjawisko eksplozji demograficznej, co ostatecznie grozi przeludnieniem naszej planety. Źródłem problemu jest wysoki przyrost naturalny przy malejącym współczynniku zgonów w wielu krajach (szczególnie afrykańskich i azjatyckich). Niektóre z nich próbowały i próbują nadal prowadzić aktywną ogólnokrajową kontrolę urodzin (np. poprzez wysokie podatki za drugie dziecko w Chinach).
Dane statystyczne i prognozy
Poniższa tabela przedstawia rozwój demograficzny ludności w poszczególnych regionach świata w latach 1750–2050 w tys., przy czym lata po roku 2005 podają wartości prognozowane.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Polska Strona Demograficzna
Strona Głównego Urzędu Statystycznego
Statystyki i badania Unii Europejskiej
N. Bacaër, K. Pichór: Krótka historia matematycznej dynamiki populacji. Paris, 2021. . Pdf. |
1133 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dewon | Dewon | Dewon – termin o dwojakim znaczeniu:
w sensie geochronologicznym – czwarty okres ery paleozoicznej. Trwał około 60 milionów lat (od 419,2 ± 3,2 do 358,9 ± 0,4 mln lat temu). Dzieli się na trzy epoki: dewon wczesny, dewon środkowy i dewon późny.
w sensie chronostratygraficznym – czwarty system eratemu paleozoicznego, leżący powyżej syluru, a poniżej karbonu. Dzieli się na trzy oddziały: dewon dolny, dewon środkowy i dewon górny. Międzynarodowy stratotyp granicy sylur–dewon znajduje się w Klonku koło Suchomastów (około 35 km na SW od Pragi). Granica oparta jest na pierwszym pojawieniu się graptolita Monograptus uniformis Přibyl, 1940.
Nazwa pochodzi od hrabstwa Devon (w południowo-zachodniej Anglii), skąd pochodzą pierwsze zbadane skały tego systemu. System dewoński wydzielili Roderick Murchison i Adam Sedgwick w 1839 roku.
Na mapach i przekrojach geologicznych skały dewońskie znaczy się barwą brązową.
Podział
dewon późny (górny):
famen
fran
dewon środkowy:
żywet
eifel
dewon wczesny (dolny):
ems
zigen
żedyn
Paleogeografia i geologia
We wczesnym dewonie doszło do ostatecznego zamknięcia się oceanu Japetus wskutek zderzenia dwóch kontynentów: Laurencji i Bałtyki. W wyniku tego zderzenia powstał jeden duży kontynent – Laurosja – znajdujący się w położeniu równikowym, z pasmem górskim kaledonidów. Na półkuli północnej obecne były mniejsze kontynenty: Syberia i Chiny. Południową półkulę zajmował olbrzymi kontynent Gondwana, oddzielony od Laurosji oceanem Reik, a od Chin i Syberii oceanem Paleotetydą. Wszystkie kontynenty otaczał ocean Panthalassa. Dewon charakteryzował się ciepłym klimatem z ochłodzeniem pod koniec tego okresu.
Dla regionu europejskiego charakterystycznymi osadami dolnego dewonu są skały terygeniczne facji oldredowej (głównie zlepieńce, piaskowce). W dewonie środkowym i górnym występują najczęściej osady węglanowe facji płytkowodnej i rafowej (różne typy wapieni, czasami zdolomityzowane, także margle i łupki margliste).
Bogactwa naturalne
Formacje dewońskie zawierają złoża pirytu, rud miedzi, rud cynku i ołowiu oraz surowce węglanowe (wapienie, margle, dolomity) i okruchowe (piaskowce kwarcytowe, łupki fyllitowe).
Flora
W morzach rozwijają się glony. Prócz chryzofitów i zielenic występują w większej liczbie brunatnice, ramienice i krasnorosty. Spotyka się również więcej grzybów.
Na florę lądową dewonu wczesnego i środkowego składały się pierwotne rośliny naczyniowe: psylofity (ryniofity, trymerofity i zosterofilofity). Pojawiają się pierwsze mszaki, skrzypy, paprocie zarodnikowe, widłaki jednozarodnikowe. W późnym dewonie pojawiają się widłaki różnozarodnikowe, klinolisty i pierwsze rośliny nasienne (paprocie nasienne). Po raz pierwszy pojawia się również drzewiasty pokrój roślin naczyniowych. Pod koniec dewonu wymierają psylofity.
Fauna
Morza
Wczesny dewon to ostatnia epoka życia planktonicznych graptolitów właściwych. Plankton tworzą tentakulity i małżoraczki o dużym znaczeniu biostratygraficznym. Rozwijają się rafy budowane przez koralowce (koralowce czteropromienne i denkowce), stromatoporoidy i gąbki. Rozwijają się znacznie ramienionogi (w tym rząd Spiriferida) i liliowce. Mniejsze znaczenie mają trylobity, pośród których w późnym dewonie wymierają Lichida, Odontopleurida i Phacopida. Pojawiają się pierwsze amonity (agoniatyty, goniatyty, wywodzące się z baktrytów, a w famenie – klymenie, które z końcem dewonu wymierają). Rozwijają się w dalszym ciągu konodonty, które razem z amonitami dostarczają najważniejszych skamieniałości przewodnich. Wśród stawonogów pojawiają się przodkowie kikutnic (Palaeopantopodida) i muszloraczki (Conchostraca). Pod koniec dewonu wymierają tentakulity i pęcherzowce (Cystoidea).
W dewonie następuje silny rozwój ryb. Prócz istniejących już w sylurze bezszczękowców (Agnatha), pierwszych szczękowych ryb fałdopłetwych (Acanthodii) i pierwszych ryb kostnochrzęstnych (Chondrostei) pojawiają się inne ryby chrzęstnoszkieletowe (prażarłacze Cladoselachii) oraz zrosłogłowe (Holocephali) – ryby pancerne (tarczowce; Placodermi). Zaczynają występować również pierwsze ryby mięśniopłetwe (Sarcopterygii): trzonopłetwe (Crossopterygii) i dwudyszne (Dipnoi), przystosowane do życia w środowiskach słodkowodnych. Pod koniec dewonu wymierają ryby pancerne.
Lądy
We wczesnym dewonie pojawiają się pierwsze lądowe owady (skoczogonki, na przykład Rhyniella), wije i pajęczaki (między innymi roztocze i zaleszczotki). Natomiast w późnym dewonie pojawiają się formy przejściowe pomiędzy rybami a płazami (Ichthyostega), pochodzące od ryb trzonopłetwych, na przykład Tiktaalika.
Na przełomie franu i famenu dochodzi do wielkiego wymierania – jednego z pięciu największych kryzysów biotycznych fanerozoiku.
Dewon na ziemiach Polski
Echa orogenezy kaledońskiej powodują niemal całkowite wycofanie się morza.
Formacje z obszarów lądowych świadczą o panującym wówczas gorącym i suchym klimacie.
Schyłek najstarszego dewonu to transgresja morska na obszarze niemal całej Polski – zalaniu nie ulegają tylko Sudety i ich przedgórze.
Zaczynają się wstępne ruchy górotwórcze orogenezy hercyńskiej.
W Polsce najwięcej pozostałości z okresu dewonu znajduje się na powierzchni w Górach Świętokrzyskich – są to wapienie z licznymi skamieniałościami.
W Sudetach osady dewońskie występują w Górach Kaczawskich, na Pogórzu Kaczawskim, Pogórzu Izerskim, Pogórzu Wałbrzyskim (w depresji Świebodzic) i Górach Bardzkich – są to słabo zmetamorfizowane osady ilaste i piaszczyste oraz metawulkanity.
Zobacz też
Rhynie Chert
Przypisy
Bibliografia
Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów. PWN
Stanisław Orłowski, Michał Szulczewski, 1990: Geologia historyczna. Wydawnictwa Geologiczne.
Linki zewnętrzne |
1134 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dante%20Alighieri | Dante Alighieri | Dante Alighieri (ur. w maju lub czerwcu 1265 we Florencji, zm. 13 lub 14 września 1321 w Rawennie) – włoski poeta, filozof i polityk, charakteryzowany przez Fryderyka Engelsa jako „ostatni poeta średniowiecza i jednocześnie pierwszy poeta nowych czasów”.
Jego najwybitniejszym dziełem jest poemat Boska komedia, uważany za arcydzieło literatury światowej i szczytowe osiągnięcie literatury średniowiecznej. Utwór jest w całości napisany po włosku.
Życiorys
Urodził się we Florencji w drobnoszlacheckiej rodzinie. Nazwisko Alighieri pochodzi od gockiego Aldiger, które nosiła jego babka z Ferrary. Ród Dantego należał do partii gwelfów, on sam przystał do Białych – jednej z dwóch frakcji, na jakie dzieliło się stronnictwo. W 1289 roku wziął udział w bitwie pod Campaldino.
Studiował retorykę, gramatykę, filozofię, literaturę oraz teologię. Był członkiem ruchu poetyckiego Dolce stil novo. Znał i przyjaźnił się z wieloma jego członkami, między innymi Guido Cavalcantim, utrzymywał też kontakty z muzykiem Casellą i malarzem Giottem. Około roku 1285 ożenił się z Gemmą di Manetto Donati, z którą miał troje lub czworo dzieci. Wcześniej przeżył nieszczęśliwą miłość. Zakochał się w Beatrycze Portinari, po jej przedwczesnej śmierci w 1290 roku napisał swą pierwszą książkę, zatytułowaną Vita nuova (Życie nowe), w której w postaci zbioru poezji połączonych z pamiętnikiem opisuje dzieje swego uczucia. Książka została ukończona około 1294 roku. Swą ukochaną umieścił w Boskiej komedii – przeprowadza go przez Niebo.
W latach 1295–1300 zaangażował się politycznie, co zostało uwieńczone powołaniem go na urząd priora w roku 1300, wstąpił też do cechu lekarzy i aptekarzy, gdyż było to warunkiem rozpoczęcia kariery politycznej. Brał udział w zabiegach o odnowienie ligi miast gwelfickich, między innymi w poselstwie do papieża, który zatrzymał go jako zakładnika. Uchroniło go to od zemsty Czarnych, którzy zdobyli przewagę nad Białymi we Florencji. Został jednak oskarżony, skazany na grzywnę i dwa lata wygnania. Dante nie zapłacił grzywny, przez co ściągnął na siebie karę dożywotniego wygnania, a w przypadku powrotu – spalenie na stosie. Przez resztę życia błąkał się po różnych dworach Włoch i rozwijał talent pisarski. Nigdy jednak nie powrócił do swojej ojczyzny, choć oferowano mu amnestię. Zmarł w Rawennie w nocy z 13 na 14 września, wkrótce po zakończeniu pisania Boskiej komedii.
Boska komedia
Najbardziej znanym utworem Dantego jest Boska komedia, nad którą pracował od 1308 roku aż do śmierci w 1321. Jako pierwszy pisał w dialekcie toskańskim. Dante uważał, że utwory literackie należy pisać w językach narodowych, a łacinę powinno się ograniczyć do rozpraw naukowych.
Jest to wizjonerski poemat o podróży przez Piekło, Czyściec i Raj, zawierający kwintesencję średniowiecznej myśli kulturalnej i filozoficznej. Dzieło to zostało również nasycone licznymi współczesnymi wątkami z życia społecznego i politycznego. Dzieło pierwotnie nosiło tytuł Komedia, którym w średniowieczu określano utwory o szczęśliwym zakończeniu. Dopiero Giovanni Boccaccio dodał do tytułu epitet Boska.
Widoczna jest w Boskiej komedii fascynacja symboliką liczb, przede wszystkim liczbami 3 i 9. Zarówno Piekło, Czyściec, jak i Raj mają po 9 poziomów (3×3). Do Piekła, I części Boskiej komedii, nawiązuje związek frazeologiczny „sceny dantejskie”, oznaczający wydarzenia wstrząsające, straszne, budzące grozę; wyrażenie określa zazwyczaj zachowania się tłumu ogarniętego paniką, rozpaczą, w momencie katastrofy, kataklizmu.
Twórczość Dantego
Wybrane prace Dantego:
W języku włoskim:
Convivio (Biesiada)
Detto d'Amore (Słowa miłosne)
Fiore (Kwiat)
La divina commedia (Boska komedia), wyd. 1472
Rime (Rymy)
Vita nuova (Życie nowe)
Po łacinie:
De monarchia (Monarchia)
De vulgari eloquentia (O języku pospolitym)
Eclogae
Epistolae
Quaestio de aqua et de terra
Dante i muzyka
Dante wielokrotnie wypowiadał się o muzyce z wielkim entuzjazmem. Jego poezja inspirowała wielu kompozytorów. W XVI w. do jego poezji komponowano liczne madrygały. W XIX i XX w. jego liryki, a przede wszystkim Boska komedia, zainspirowały kilkadziesiąt utworów w różnych gatunkach, wśród nich Symfonię Dantejską Franciszka Liszta, fantazję symfoniczną Francesca da Rimini Piotra Czajkowskiego, poemat symfoniczny Beatrycze Feliksa Nowowiejskiego, operę Francesca da Rimini Siergieja Rachmaninowa, operę Gianni Schicchi Giacomo Pucciniego. Także w XXI wieku nie ustała fascynacja językiem staro-włoskim, czego przykładem jest francuska piosenkarka Emma Shapplin, której twórczość: płyty Carmine Meo i Etterna, nagrane w języku Dantego, rozeszły się w wielomilionowych nakładach.
Upamiętnienie w Polsce
Od roku 1973 na terenie obecnej dzielnicy Bielany w Warszawie znajduje się ulica imienia Dantego. W 2012 roku nazwę uzupełniono o nazwisko Alighieri.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Dante Alighieri – dzieła w bibliotece Polona
Filozofowie średniowiecza
Ludzie urodzeni we Florencji
Pisarze łaciny średniowiecznej
Pisarze związani z Florencją
Poeci włoscy XIII wieku
Sonetyści
Teoretycy monarchizmu
Urodzeni w 1265
Włoscy filozofowie XIV wieku
Włoscy pisarze średniowiecza
Włoscy poeci XIV wieku
Zmarli w 1321
Włoscy politycy |
1135 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dziwna%20wojna | Dziwna wojna | Dziwna wojna (, – dosł. udawana wojna, – dosł. wojna na siedząco) – kolokwialna definicja sytuacji, jaka miała miejsce w pierwszym okresie II wojny światowej na froncie zachodnim po formalnym wypowiedzeniu przez Francję i Wielką Brytanię 3 września 1939 roku wojny III Rzeszy po zaprzestaniu faktycznych działań wojennych na lądzie (tzw. ofensywa w Saarze) w okresie od października 1939 r. do kampanii francuskiej w maju 1940 roku.
Geneza i podłoże
Podłoże wydarzeń stanowiła decyzja podjęta 12 września 1939 przez Najwyższą Radę Wojenną francusko-brytyjską w Abbeville, o niepodejmowaniu generalnej ofensywy lądowej na froncie zachodnim i działań powietrznych RAF nad Niemcami i o, niedokonanym ostatecznie (aby nie prowokować Mussoliniego, z uwagi na niedużą odległość od Włoch), rozlokowaniu anglo-francuskich sił militarnych w pobliżu Salonik i Stambułu, skąd miała być przeprowadzona ofensywa w kierunku Niemiec i ZSRR.
Decyzja ta była złamaniem zobowiązań wynikających z umów sojuszniczych – konwencji wojskowej do sojuszu polsko-francuskiego (zobowiązującej sojusznika do ofensywy w ciągu piętnastu dni od ogłoszenia mobilizacji) i układu polsko-brytyjskiego z 25 sierpnia 1939 roku. Było to ponadto sprzeczne z deklaracjami złożonymi przez Francuzów i Brytyjczyków polskiemu ministrowi spraw wojskowych Tadeuszowi Kasprzyckiemu podczas misji do Londynu i Paryża wiosną 1939. Zdaniem m.in. Leszka Moczulskiego była to klasyczna felonia – zdrada sojusznika na polu bitwy. Ambasadorowie Rzeczypospolitej, w Wielkiej Brytanii – Edward Bernard Raczyński i we Francji – Juliusz Łukasiewicz, bezskutecznie próbowali wyegzekwować we wrześniu 1939 wywiązanie się krajów sojuszniczych z zobowiązań zaciągniętych wobec Polski.
Generał Louis Faury, który został mianowany szefem francuskiej misji wojskowej w Polsce i przybył do Polski w końcu sierpnia 1939, opisał później swą rozmowę z generałami Gamelinem i Georges’em, która odbyła się 22 sierpnia 1939, a więc jeszcze przed zawarciem paktu Ribbentrop-Mołotow.
Na założeniu ofensywy sojuszniczej w piętnastym dniu od mobilizacji francuskiej oparty był plan obrony „Z” i strategia obrony terytorium Polski Edwarda Rydza-Śmigłego. Brak interwencji militarnej Brytyjczyków i Francuzów umożliwił siłom niemieckim i (od 17 września 1939 roku) sowieckim pokonanie wojsk polskich i rozbiór państwa polskiego.
Przebieg
Do końca działań wojennych w Polsce III Rzesza nie była w stanie przerzucić z frontu polskiego na zachód żadnych jednostek bojowych (z wyjątkiem jednej dywizji górskiej). Był to jedyny okres, gdy alianci na froncie zachodnim, dzięki obronie Wojska Polskiego posiadali przewagę liczebną i strategiczną nad Wehrmachtem, poza lotnictwem, gdyż Niemcy pozostawili na froncie zachodnim dla celów obronnych dwie z czterech Luftflotten (Luftflotte 2. i Luftflotte 3). Okres ten został całkowicie niewykorzystany, co było podstawową przyczyną klęski wojsk francusko-brytyjskich w roku 1940, gdy III Rzesza mogła skupić wszystkie swoje siły wojskowe na jednym froncie – nie uzyskując mimo to ani przewagi liczebnej, ani materiałowej (z wyjątkiem lotnictwa) nad armiami francuską, brytyjską, belgijską i holenderską.
Ian Kershaw:
Okres ów zyskał różne nazwy w wielu językach:
po francusku la Drôle de Guerre, po angielsku phony/phoney war, czyli udawana wojna, po niemiecku Sitzkrieg, czyli wojna na siedząco jako przeciwieństwo i nawiązanie do Blitzkrieg – wojny błyskawicznej, Brytyjczycy nazywali ją jeszcze czasem Bore War, czyli nudną wojną, co było żartobliwym nawiązaniem (grą słów) do wojen burskich (ang. Boer Wars).
Liczne dywizje francuskie oczekiwały na działania Niemców, wierząc, że umocnienia Linii Maginota uchronią Francję przed podzieleniem losu Polski. Działania lądowe Francuzów ograniczały się do nielicznych patroli na przedpolu niemieckiej Linii Zygfryda. Niemcy z kolei zajmowali stanowiska na Linii Zygfryda, przygotowując wojska do dalszych działań ofensywnych po podbiciu Polski.
Jednocześnie Francuska Partia Komunistyczna po zawarciu paktu Ribbentrop-Mołotow rozpoczęła kampanię antywojenną, posuwając się do wzywania żołnierzy francuskich do dezercji. Sekretarz generalny Francuskiej Partii Komunistycznej Maurice Thorez, powołany do wojska zdezerterował, uciekł do ZSRR i został przez sąd wojenny Francji skazany na śmierć za dezercję. Konsekwencją działań FPK była oficjalna delegalizacja francuskiej partii komunistycznej jeszcze we wrześniu 1939 jako ugrupowania antypaństwowego. Propaganda FPK nie pozostała jednak bez skutku na morale armii francuskiej i postaw żołnierzy w czasie bitwy o Francję.
W tym okresie przybyły do Francji siły lądowe Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego. Działania na niewielką skalę prowadziło jedynie lotnictwo alianckie, bombardując przygraniczne fabryki oraz dokonując nieskutecznych nalotów na Kriegsmarine. Przez początkowy okres RAF zrzucało głównie ulotki nad miastami niemieckimi. Obie strony wykonywały loty rozpoznawcze, w czasie których dochodziło do walk powietrznych. Dochodziło też do walk na morzu (bitwa u ujścia La Platy, niemiecki atak podwodny na bazę Scapa Flow). 10 września 1939 Kanada wypowiedziała wojnę Niemcom.
W późniejszych dniach miały miejsce kolejne konferencje Najwyższej Rady Wojennej. 22 września w brytyjskim Hove miała miejsce druga konferencja, w której również podjęto decyzję o rozładowaniu wojsk alianckich w rejonie Grecji i Turcji, lecz działania ostatecznie nie zostały podjęte. Następne konferencje miały miejsce 17 listopada i 19 grudnia 1939 w Paryżu. W ich trakcie był brany pod uwagę brytyjski pomysł bombardowania zagłębia Ruhry, któremu jednak sprzeciwili się Francuzi, gdyż bali się odwetu Luftwaffe. Następna konferencja odbyła się 5 lutego 1940 w Paryżu, w jej trakcie Francuzi zaproponowali rozlokowanie wojsk w Petsamo w celu pomocy walczącej z ZSRR Finlandii, pomysłowi sprzeciwili się Brytyjczycy. Podjęto decyzję o rozlokowaniu wojsk w Narviku, lecz z uwagi na pokój Finlandii i ZSRR działania nie zostały podjęte. Podczas konferencji w Londynie 28 marca 1940 Brytyjczycy sprzeciwili się francuskiemu pomysłowi bombardowania radzieckich pól naftowych na Kaukazie w celu osłabienia niemieckich i sowieckich wojsk, lecz podjęta została decyzja o operacji Royal Marine, której celem było zaminowanie Renu. Operacja ta też była celem konferencji z 5 kwietnia, lecz wskutek ataku Niemiec na Norwegię 9 kwietnia 1940 działania nie zostały podjęte. 22 i 23 kwietnia 1940 w Paryżu podjęto decyzję o rozlokowaniu wojsk w Norwegii. Po ataku Niemiec na Francję miały miejsce następujące konferencje: 15 maja 1940 w Paryżu, 11 czerwca 1940 w Briare i 15 czerwca 1940 w Tours.
Okres dziwnej wojny Wehrmacht wykorzystał do przygotowania ofensywy na Zachodzie. Parokrotnie przekładana ofensywa rozpoczęła się 10 maja 1940, kiedy to Niemcy zaatakowali Holandię, Belgię i Luksemburg i w kilka dni obeszli umocnienia francuskie. Ofensywa prowadzona była zgodnie z planem Mansteina, przygotowanym jesienią 1939 i przeforsowanym przez Hitlera wbrew stanowisku Oberkommando der Wehrmacht.
Kontrowersje
W środowisku historycznym nie ma konsensusu co do kwestii potencjalnej zdrady ze strony sojuszników Polski. Przedstawiciele stronnictwa przeciwnego tezie o zdradzie zwracają uwagę, że wojna obronna Polski znacznie odbiegała od pierwotnych planów i założeń, opracowywanych przed 1 września 1939 roku. Zgodnie z przedwojennym raportem generała Tadeusza Kutrzeby i podpułkownika Stefana Mossora Polska miała samodzielnie się bronić przez pierwsze 6 do 8 tygodni.
Łukasz Męczykowski, specjalizujący się w historii najnowszej powszechnej, twierdzi, że kiedy Brytyjczycy i Francuzi spotkali się 12 września 1939 roku na konferencji w Abbeville w celu podjęcia decyzji odnośnie szturmu na Linię Zygfryda sytuacja na froncie w żaden sposób nie odzwierciedlała tego, co strona polska im wcześniej prezentowała - siły niemieckie znajdowały się już pod Lwowem, zamykając tym samym pozostałe polskie dywizje w szczypce, zajęty został Centralny Okręg Przemysłowy i większość polskojęzycznych terytoriów. Zajęcie przez Niemcy obszarów, nazwanych w raporcie Kutrzeby i Mossora „tułowiem strategicznym Polski”, sprawiło, że z wojskowego punktu widzenia Polska już była nie do odratowania. Nadziei nie dodawała również ocena sytuacji wojskowej z 9 września, przygotowana przez pułkownika Józefa Jaklicza dla Brytyjczyków. Pułkownik stwierdzał w niej, że już jest za późno na reakcję i armia polska zmierza ku swojej własnej zagładzie. W obliczu powyższych faktów sojusznicy stwierdzili, że planowana ofensywa nie uchroni Polski przed rychłym upadkiem, a tylko przyniesie niepotrzebne straty i w zamian lepiej będzie przełożyć ofensywę na korzystniejszy czas, gdy obydwa kraje dokonają pełnej mobilizacji i koncentracji swoich sił.
Dodać należy, iż przeciwnicy tezy o zdradzie podkreślają także, że Linia Zygfryda, wbrew obiegowej opinii oraz norymberskim zeznaniom Alfreda Jodla, wcale nie była wymysłem propagandowym niestanowiącym większego problemu dla sił sojuszniczych, a jak najbardziej realnym systemem umocnień z przygotowanymi 22 tysiącami stanowisk ogniowych oraz schronów osłanianych przez pola minowe i „zęby smoka”, a do tego dochodziły stanowiska polowe. Wszystko to było obsługiwane przez 45 dywizji Grupy Armii C.
Historyk Andrzej Ceglarski twierdzi, że nie tylko nie było zdrady, ale nawet nie było żadnego sojuszu, ponieważ nie powstały żadne wiążące sojusznicze dokumenty, a w zamian były tylko niejasne obietnice ze strony Wielkiej Brytanii (w tym obietnica wypowiedzenia wojny, która została spełniona) i protokół wojskowy z paryskich rozmów, wręczony generałowi Kasprzyckiemu przez generała Gamelina, który wymagał jednak ratyfikacji przez parlament Francji i podpisania układu politycznego, żeby mógł wejść w życie, a do tego nigdy nie doszło, czego rząd II RP był świadomy. Dodatkowo nie istniały żadne formy kooperacji między sztabami wojskowymi Polski i Francji, nie było też koncepcji na to jak miałaby wyglądać stała pomoc lotnicza czy morska ze strony wojsk brytyjskich.
Zobacz też
Deklaracja jałtańska w sprawie Polski
Przypisy
Linki zewnętrzne
Artur Micek, „Dziwna Wojna” na morzach i oceanach, Portal MILITIS.pl
Artur Micek, Zarys historyczny inwazji III Rzeszy na Danię i Norwegię, Portal MILITIS.pl
1939 w Wielkiej Brytanii
1939 we Francji
1940 w Wielkiej Brytanii
1940 we Francji
Front zachodni (II wojna światowa)
Francja podczas II wojny światowej |
1136 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Digital%20Millennium%20Copyright%20Act | Digital Millennium Copyright Act | DMCA (ang. Digital Millennium Copyright Act) – ustawa z zakresu prawa autorskiego, obowiązująca od 1998 w USA zabraniająca tworzenia i rozpowszechniania technologii, przy użyciu których mogą być naruszone cyfrowe mechanizmy ograniczeń kopiowania.
Kanada
Podobne regulacje wprowadzono w Kanadzie. Prace nad aktem C-61 zostały przerwane przez rozwiązanie Parlamentu (2008). Kolejną próbą zmiany kanadyjskiego prawa autorskiego na podobieństwo DMCA był akt C-32 (2010). Również w tym wypadku prace legislacyjne nie zostały zakończone ze względu na duży opór społeczny i polityczny. Konserwatywna Partia Kanady nadal dążyła do wprowadzenia zmian prawnych zawartych w tych aktach i 29 czerwca 2012 r. uchwaliła akt C-11 (An Act to amend the Copyright Act).
Przypisy
Zobacz też
Consumer Broadband and Digital Television Promotion Act
Zarządzanie prawami cyfrowymi
Ustawy Kongresu Stanów Zjednoczonych
1998 w Stanach Zjednoczonych |
1137 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dob%C3%B3r%20naturalny | Dobór naturalny | Dobór naturalny (selekcja naturalna) – jeden z mechanizmów ewolucji biologicznej, prowadzący do ukierunkowanych zmian w populacji zwiększających ich przeciętne przystosowanie, czyli adaptację do warunków środowiskowych, poza okresem wymierania.
Miarą sukcesu w doborze naturalnym jest dostosowanie (ang. fitness); można je rozpatrywać na poziomie osobników lub poszczególnych genów. Organizmy posiadające korzystne cechy mają większą szansę na przeżycie i rozmnażanie, co prowadzi do zwiększania częstości występowania korzystnych genów w populacji.
Pojęcie doboru naturalnego na określenie głównego mechanizmu, prowadzącego do kierunkowych zmian w procesie ewolucji, zostało zaproponowane przez Karola Darwina i Alfreda R. Wallace’a.
Stabilność populacji
W każdym pokoleniu powstaje znacznie więcej organizmów potomnych, niż liczy pokolenie rodzicielskie. Obserwacje wykazały, że liczebność większości populacji pozostaje na stałym poziomie lub ulega oscylacjom wokół pewnej średniej. Zestawienie tych dwóch faktów prowadzi do wniosku, że w naturze ogromna większość osobników potomnych nigdy nie osiąga sukcesu reprodukcyjnego. Młode mogą zostać zjedzone przez organizmy z następnego ogniwa łańcucha pokarmowego, padając jednocześnie ofiarą:
fizycznych warunków środowiska (np. zimna, suszy);
chorób i pasożytów;
konkurencji o ograniczone zasoby środowiska (walka o byt).
Pomiędzy różnymi czynnikami negatywnymi występuje zjawisko dodatniego sprzężenia zwrotnego. Dla przykładu mała zdolność odnajdywania pokarmu ogranicza rozwój organizmu, który staje się bardziej podatny na choroby pogarszające jego stan. Osłabiony i chory osobnik staje się łatwym łupem drapieżników.
Różnorodność w populacji
Szanse przeżycia i wydania potomstwa nie są równe, ponieważ osobniki w obrębie populacji cechuje zmienność genetyczna. Różne warianty genów nazywane allelami, powodują powstawanie odmienności. Dodatkową siłą wzmacniającą zróżnicowanie populacji jest dodawanie się wpływów różnych genów, które można obserwować poprzez pomiary cech ilościowych (wzrost, ciężar itp.). Dla stabilnych populacji rozkład intensywności cech ilościowych jest normalny. Oprócz genów na cechy organizmu mają wpływ również czynniki środowiskowe. Mogą to być zjawiska o charakterze fizycznym, takie jak klimat, czy warunki geograficzne itp. Duże znaczenia mają też oddziaływania ze strony drapieżników, pasożytów, konkurentów o pokarm itp. Wpływ środowiska powoduje zwykle zwiększanie szerokości na wykresie rozkładu intensywności cech ilościowych.
Rodzaje doboru
Rodzaj doboru ze względu na kierunkowość:
dobór stabilizujący – eliminuje osobniki o skrajnej intensywności cech, zwężając "dzwon" tym bardziej im stabilniejsze jest środowisko
dobór kierunkowy – eliminuje osobniki o skrajnie małej lub dużej intensywności cech, powodując przesunięcie "dzwonu" w prawo lub lewo – dobór "popycha" dzwon na wykresie
dobór różnicujący – eliminuje osobniki o umiarkowanej intensywności cech, powodując przekształcenie wykresu z dzwono kształtnego, poprzez M-kształtny, w dwa osobne "dzwony". Odpowiada to powstaniu dwóch nowych odmian/podgatunków lub gatunków w zależności od liczby badanych cech
dobór apostatyczny („faworyzujący odstępców”) - faworyzuje osobniki o cechach całkowicie odbiegających od reszty, jest niemożliwy do przedstawienia na wykresie. Przykładem są białka układu odpornościowego oraz białka na powierzchni ciał pasożytów.
Historia
Pierwszy istnienie doboru naturalnego zauważył Epikur (341-270 p.n.e.). Niezależnie od niego koncepcje doboru naturalnego sformułował i wprowadził do biologii Charles Darwin, niektóre źródła wskazują na jego dziadka Erazma Darwina, inne na kreacjonistę Edwarda Blytha (1835).
Dowody
Ćmy
Jedną z pierwszych obserwacji działania doboru naturalnego w przyrodzie były prace H.B.D. Kettlewella nad rozprzestrzenianiem się melanistycznych form w populacjach ćmy krępaka nabrzozaka (Biston betularia) na obszarach zanieczyszczonych przemysłowo w Anglii. Kettlewell udokumentował m.in., że ciemne ubarwienie formy melanistycznej jest dziedziczne (konieczny warunek dla ewolucji – patrz pierwsze założenie TE) oraz że forma melanistyczna jest mniej narażona na ataki ze strony ptaków w obszarach zmienionych przemysłowo, gdzie zaniknęła pokrywa porostowa na drzewach (warunek konieczny dla doboru naturalnego). Wielokrotnie podnoszono zastrzeżenia co do szczegółów metodologicznych badań Kettlewella, lecz późniejsze i bardziej dokładne eksperymenty potwierdziły jego wnioski bez wyjątku.
Zięby Darwina
Inną klasyczną dokumentacją zachodzącego w naturze doboru naturalnego są wyniki badań nad ewolucją zięb Darwina na wysepce Daphne Major należącej do archipelagu Galapagos prowadzonych przez Petera i Rosemary Grantów.
Inne
Proces doboru obserwowany był wielokrotnie w kontrolowanych eksperymentach laboratoryjnych. Klasyczne badania w tym kierunku przeprowadzone były przez Dobzhanskiego.
Zobacz też
genetyka
dobór sztuczny
izolacja (biologia)
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Ewolucja |
1138 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dywiz | Dywiz | Dywiz, czyli łącznik – znak pisarski oznaczony znakiem - w postaci krótkiej poziomej kreski (krótszej od pauzy i półpauzy) uniesionej ponad podstawową linią pisma. Inne nazwy dywizu to: znak przeniesienia, mała kreska oraz tiret (z fr. tiré). Łącznik nie jest znakiem interpunkcyjnym.
Charakterystyka dywizu
W zestawie czcionek drukarskich lub też komputerowych fontów jest znakiem przeważnie o oczku w kształcie krótkiej kreski, najczęściej poziomej. W niektórych krojach, szczególnie historycznych, może być jednak w innej postaci, np. kreski biegnącej lekko ukośnie, klina itp., a nawet wypełnionego kółka. W odmianach pochylonych może mieć (częściej niż w wypadku obu znaków myślnika) postać spłaszczonego trapezu. W krojach szeryfowych, szczególnie ozdobnych, dywiz może mieć również dodane zakończenia.
Znak jest położony na wysokości w połowie lub nieco wyżej pomiędzy podstawową linią pisma a średnią linią pisma (jest dopasowany do wielkości małych liter bez wydłużeń, biegnąc w połowie ich wysokości lub nieco wyżej).
Dywiz ma długość najczęściej od ok. 1/4 do ok. 1/3 firetu i jest najkrótszym spośród znaków pisarskich w postaci poziomej kreski (nie licząc niektórych znaków diakrytycznych). Dywiz przypomina znaki myślnika, leżąc na tej samej lub niemal na tej samej wysokości, ale w tekście pełni odmienną od nich rolę i oznaczany jest odrębnym znakiem typograficznym. Myślnik oznaczany jest dłuższą kreską – półpauzą ( – ) lub pauzą ( — ), dywiz oznaczany jest krótką kreską ( - ). Z racji swojej niewielkiej długości dywiz często kreślony jest nieco grubszą kreską niż znaki myślnika i minusa. Pod względem długości najbardziej podobny do dywizu jest znak kreski liczbowej (zazwyczaj nieco dłuższy, występujący tylko w części krojów), ale jego położenie i grubość są dopasowane do wyglądu cyfr w danym kroju. Kolejny podobny do dywizu – znak minusa (występujący częściej, ale też tylko w części krojów), jako symbol matematyczny, ma odmienne od dywizu nie tylko szerokość, ale także położenie – dopasowany jest bowiem do kształtu cyfr, tak jak symbole plusa, znaku równości czy kreski ułamkowej. Znak minusa bliższy jest typograficznie półpauzie niż dywizowi.
Dywiz wraz z półpauzą i pauzą należą do podstawowego zestawu znaków i występują praktycznie we wszystkich krojach literowych.
Funkcjonalne odmiany dywizu/łącznika – miękki dywiz (ukryty) i twardy łącznik (niedzielący) są typograficznie identyczne ze zwykłym dywizem.
Użycie dywizu
Zasadniczo znaki dywizu i łącznika są tożsame z typograficznego punktu widzenia, natomiast z językowego punktu widzenia pojęcia dywizu i łącznika oznaczają odmienne zastosowania tego samego znaku do dzielenia lub łączenia.
Dywiz służy do dzielenia wyrazu w celu przenoszenia jego części między wierszami. W tym użyciu znak ten pozostaje na końcu wcześniejszego wiersza, łącząc się bezpośrednio z pierwszą częścią podzielonego wyrazu.
Łącznik, jak jego nazwa wskazuje, służy do łączenia znaków. Jego użycie jest szersze niż dywizu; stosuje się go do:
tworzenia wyrazów złożonych o członach równorzędnych znaczeniowo. Robi się to metodą łączenia wyrazów członowych bezpośrednio, czyli bez spacji. Znak dywizu zasadniczo styka się z oboma sąsiadującymi znakami (tj. nie jest od nich oddzielony spacjami) i tylko w wyjątkowych sytuacjach z jednej strony sąsiaduje ze spacją, np. w konstrukcjach typu: „jedno- lub dwuczłonowy”. Inaczej mówiąc, dywiz jest znakiem wewnątrzwyrazowym lub ewentualnie międzywyrazowym, ale nigdy międzywyrażeniowym, np. Golub-Dobrzyń.
tworzenia wyrazów zawierających liczby lub numery, np. 27-krotny, K-219.
łączenia końcówek fleksyjnych lub przyrostków ze skrótowcami, np. PAN-u, ZMP-owiec. W tego typu przypadkach jasno widać, że jest to łącznik, a nie dywiz, gdyż dzielenie takich wyrazów jest niezalecane, jako utrudniające rozumienie tekstu.
budowania terminów naukowych, m.in. nazw chemicznych, np. β-karoten.
budowania oznaczeń cyfrowych nie będących liczbami (wartościami), tylko numerami (oznaczeniem porządkowym), np. kody pocztowe, oznaczenia produktów, numery telefonów, ISBN, ISSN itp. Użycie w tych sytuacjach myślnika jest niedopuszczalne, jako że znak ten wykorzystywany jest tylko do przedstawiania zakresów liczbowych (od — do).
Zgodnie z dobrą praktyką pisarską, przy przenoszeniu wyrazów złożonych zawierających łącznik zalecane jest dzielenie wyrazu na łączniku. Wtedy na końcu wcześniejszego wiersza wstawiany jest dywiz, a łącznik jest przenoszony do następnego wiersza. Unika się w ten sposób niejednoznaczności w interpretacji niektórych podobnie pisanych wyrazów, jak np. niebieskozielony (tj. kolor zielony o odcieniu niebieskim) i niebiesko-zielony (tj. kolor w połowie pomiędzy niebieskim i zielonym, lub w innym znaczeniu – dwukolorowy w rozumieniu częściowo niebieskiego, a częściowo zielonego). Należy jednak dodać, że wbrew temu ustalonemu zwyczajowi słowniki ortograficzne dopuszczają przy przenoszeniu pomijanie łącznika w drugim wierszu.
Użycie dywizu/łącznika jasno wskazuje, że nie jest on znakiem interpunkcyjnym, jak to się często mylnie sądzi. Zalicza się go do szerokiego pojęcia znaków tworzących słowa, czyli znaków ortograficznych (litery, znaki diakrytyczne i inne, jak np. apostrof).
Użycie dywizu/łącznika do oznaczania dialogów jest błędem, gdyż nie jest to zgodne z normami interpunkcji – winien być tam użyty myślnik (w postaci pauzy lub półpauzy). Przemawiają za tym również względy estetyczne, ponieważ łącznik jest wizualnie za krótki.
Natomiast nie jest błędem użycie łącznika jako kreski liczbowej stosowanej w zakresach liczbowych. Dopuszczalne jest to w wąskim składzie.
Dywiz w systemach informatycznych
Standard ASCII przewidywał wspólny znak dla łącznika, minusa i myślnika. Wspólny znak kreski poziomej w zestawie znaków ASCII znajduje się na pozycji 45 i określany jest jako łącznik-minus (ang. hyphen-minus). Z punktu widzenia typografii jest to rozwiązanie daleko niewystarczające, ale podyktowane było względami technicznymi ówczesnego poziomu rozwoju technik informacyjnych. Kolejne wprowadzane w komputerach osobistych zestawy znaków były zgodne ze standardem ASCII, jednak zwiększały liczbę dostępnych znaków. Stosowany w polskiej wersji systemu Windows zestaw Windows-1250 zawiera obok znaku łącznika-minusa (+) również znaki półpauzy (+) i pauzy (+). Wprowadzony później standard Unikod (ang. Unicode) obejmujący wszystkie możliwe znaki wszystkich znanych języków, również zgodny ze standardem ASCII, zawiera znaki łącznika-minusa (U+002D), półpauzy (U+2013) i pauzy (U+2014), ale obok nich również znaki łącznika (U+2010) i minusa (U+2212). Typograficznie właściwym dla dywizu jest w Unikodzie znak (U+2010)
Poziome zestawienie powyższych znaków w tej samej kolejności:
Podobnie jak większość zaawansowanych edytorów tekstów, standard Unicode przewiduje specjalne znaki dla specyficznych sytuacji, związanych z automatyzacją przetwarzania tekstu:
miękki (opcjonalny) łącznik (U+00AD), który pozostaje ukryty, gdy znajduje się w środku wiersza, jest natomiast widoczny, gdy przypada na koniec wiersza;
łącznik, po którym wyraz nie może być dzielony (U+2011), którego należy użyć na przykład w słowie K‑219.
Dywiz charakterystyczny m.in. dla polskiej ortografii, tj. łącznik stawiany na końcu wiersza i powtarzany na początku następnego, jak w poniższym przykładzie:
Akademia Górniczo- -Hutnicza
można uzyskać przez kombinację miękkiego łącznika i łącznika niełamiącego.
Standard ISO-8859-15 (uaktualniona wersja ISO-8859-1 (Latin1)), dodaje znak dywizu (oznaczony w tabeli jako 'SHY'), na pozycji 0xAD, podobnie jak Unicode:
Aby pokazać efekt miękkiego łącznika w HTML, wyrazy następującego tekstu zostały oddzielone miękkimi łącznikami:
MargaretAreYouGrievingOverGoldengroveUnleavingLeavesLikeTheThingsOfManYouWithYourFreshThoughtsCareForCanYouAhAsTheHeartGrowsOlderItWillComeToSuchSightsColderByAndByNorSpareASighThoughWorldsOfWanwoodLeafmealLieAndYetYouWillWeepAndKnowWhyNowNoMatterChildTheNameSorrowsSpringsAreTheSameNorMouthHadNoNorMindExpressedWhatHeartHeardOfGhostGuessedItIsTheBlightManWasBornForItIsMargaretYouMournFor
W przeglądarkach HTML obsługujących miękkie łączniki zmiana rozmiaru okna spowoduje ponowne podzielenie powyższego tekstu tylko na granicach wyrazów i wstawienie łącznika na końcu każdego wiersza.
LaTeX
Znak dywizu występujący wewnątrz słowa, tak jak w powyższym przykładzie, w słowie K-219 uzyskujemy poprzez napisanie:
K-219
Należy jednak pamiętać, że system LaTeX nigdy nie dzieli słów zawierających cyfry bądź znaki niealfanumeryczne (podkreślenia, znaki procentu itp.).
W wypadku wyrazów złożonych musimy posłużyć się paczką hyphenat i wykorzystać makro \hyp:
Akademia Górniczo\hyp{}Hutnicza
Można również użyć pakietu polskiego poprzez umieszczenie \usepackage{polski} w preambule i użycie \dywiz:
Akademia Górniczo\dywiz{}Hutnicza
Akademia Górniczo\dywiz Hutnicza % albo tak
Dywiz tak umieszczony daje również możliwość dzielenia długich wyrazów wieloczłonowych, przy czym znak łącznika zostanie powtórzony (w krótkiej formie) zarówno na końcu linii, jak i początku nowej linii.
Uwagi
Interpunkcja
Znaki typograficzne |
1139 | https://pl.wikipedia.org/wiki/D%C4%99bik%20o%C5%9Bmiop%C5%82atkowy | Dębik ośmiopłatkowy | Dębik ośmiopłatkowy (Dryas octopetala L.) – gatunek roślin z rodziny różowatych. Nazwa rodzajowa, zarówno polska, jak i naukowa, pochodzi od kształtu liści podobnych do liści dębu (gr. δρυς – dąb, drzewo), nazwa gatunkowa od liczby płatków w koronie kwiatu (najczęściej 8). Od nazwy rodzajowej pochodzi młodszy dryas.
Zasięg geograficzny
Na stanowiskach naturalnych występuje w Ameryce Północnej i Europie. W Ameryce Północnej występuje w regionach północnych i arktycznych (Alaska, Jukon, zachodnia Kanada) oraz w górach stanów Kolorado, Idaho, Oregon. W Europie występuje w tundrze na Półwyspie Skandynawskim, Islandii, wyspach Svalbard, Jan Mayen oraz w górach. W Polsce – niemal wyłącznie w Tatrach, jest tam pospolity. Poza Tatrami w 1953 r. opisano jedno stanowisko na północnej ścianie Smolegowej Skały w Pieninach. Jest uprawiany w wielu krajach świata.
Morfologia
Pokrój Mała krzewinka szpalerowa, płożąca się po ziemi (chamefit), osiągająca wysokość zaledwie 2–10 cm.
Łodyga Zdrewniała, czołgająca się po ziemi i rozgałęziająca się.
Liście Wyrastają na długich ogonkach z końców bocznych pędów łodygi, albo skrętolegle z łodygi. Są skórzaste, pojedyncze, podłużnie jajowate o długości 1,5–3 cm. Górna strona blaszki liściowej lśniąca, spodnia filcowata, brzegi mają ząbkowane lub karbowane (a nawet prawie wrębne). Kształtem przypominają liście dębu (stąd nazwa rośliny). Nie są zimozielone.
Kwiaty Wyrastają na cienkich, słabo ulistnionych łodyżkach kwiatowych. Są to kwiaty pojedyncze, duże (średnica do 4 cm). Mają długie szypułki, a ich kielich składa się najczęściej z 8 lancetowatych, wąskich i jedwabiście owłosionych płatków. Kwiaty mają kolor biały lub białożółty, liczne pręciki i słupki o owłosionych szyjkach.
Owoc Drobne, jednonasienne orzeszki tworzą puszysty, wydłużony owoc zbiorowy, przypominający nieco sasankę, jednak w odróżnieniu od niego posiadający zielony kielich.
Biologia i ekologia
Rozwój Bylina. Kwitnie od czerwca do lipca. Nasiona wyposażone są w piórko, za pomocą którego są rozsiewane przez wiatr (anemochoria). Jednak w polskich warunkach klimatycznych nasiona nie kiełkują, roślina rozmnaża się wyłącznie wegetatywnie. Jest długowieczny, może żyć nawet 100 lat.
Siedlisko Rośnie na piargach, murawach naskalnych, wśród skał. Występuje głównie na podłożu wapiennym, na granicie rzadko można ją spotkać. Roślina typowo górska. W Tatrach dochodzi do wysokości 2150 m n.p.m.
Fitosocjologia W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Seslerietea variae.
Pochodzenie
Jest reliktem polodowcowym (zob. młodszy dryas). Jego szczątki w dużych ilościach znajduje się we florze kopalnej z wczesnego holocenu. Wyparty w kierunku obszarów subpolarnych w wyniku ocieplania klimatu po ustąpieniu lądolodu. W Polsce przetrwał tylko w wysokich górach.
Zastosowanie
Roślina ozdobna: uprawiana jako tzw. roślina okrywowa, szczególnie nadająca się do ogrodów skalnych, zwłaszcza na większe skarpy. Najlepsze jest próchniczno-żwirowe podłoże, umiarkowanie wilgotne i zawierające dużo wapnia. Dobrze jest wymieszać podłoże z wapiennym gruzem. Wymaga stanowiska słonecznego. Rozmnaża się wyłącznie wegetatywnie z sadzonek pędowych.
Przypisy
Różowate
Okrywowe byliny ogrodowe
Flora Tatr |
1140 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Deflate | Deflate | Deflate – algorytm kompresji oparty na LZ77 i kodowaniu Huffmana, określony standardem .
Standardy oraz określają formaty używane do składowania danych skompresowanych za pomocą algorytmu deflate.
Algorytm ten stosowany jest m.in. w formacie PNG oraz programach do kompresji gzip i PKZIP, natomiast popularna wolnodostępna jego implementacja znajduje się w bibliotece zlib.
Linki zewnętrzne
Algorytmy kompresji bezstratnej |
1141 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dyskretna%20transformacja%20kosinusowa | Dyskretna transformacja kosinusowa | Dyskretna transformacja kosinusowa, dyskretna transformacja cosinusowa (, DCT) – rodzaj blokowej transformacji wykonywanej na wartościach dyskretnych. Jest szczególnie popularna w dziedzinie stratnej kompresji danych.
Opis metody
DCT przekształca skończony ciąg liczb rzeczywistych w ciąg liczb rzeczywistych zgodnie z zależnościami:
gdzie:
jest nazywane współczynnikiem DCT lub transformatą.
Definiuje się również odwrotną dyskretną transformację cosinusową (IDCT) jako:
Zaletą stosowania transformaty DCT w kompresji jest fakt, że większość współczynników jest zwykle bliska 0 – po kwantyzacji wyzerują się one, co zredukuje liczbę bitów potrzebną do reprezentacji sygnału bez wprowadzania dużego błędu.
Przetwarzanie sygnałów wielowymiarowych wymaga zastosowania przekształcenia o odpowiedniej liczbie wymiarów. Ponieważ przekształcenie wielowymiarowe DCT jest separowalne, odpowiednie transformaty można uzyskać przez kolejne wykonanie jednowymiarowych przekształceń we wszystkich wymiarach. Na przykład przekształcenie bloków obrazu, czyli sygnału 2-wymiarowego, sprowadza się do obliczenia wyniku DCT we wszystkich wierszach danego bloku, a następnie przekształcenie tych współczynników kolejnym zestawem operacji DCT liczonych po wszystkich kolumnach – kolejność operacji jest dowolna.
DCT w multimediach
DCT jest używana m.in. w kompresji JPEG i MPEG. Standardowy algorytm polega na podziale obrazu na bloki o stałych rozmiarach (np. 8×8), transformację tych bloków, kwantyzację i kompresję bezstratną.
Głównym problemem kodowania transformatowego opartego na blokach DCT są gwałtowne skoki wartości na granicach zrekonstruowanych bloków (tzw. efekt blokowy). Jednym ze sposobów minimalizacji tego zjawiska jest zastosowanie większych bloków (w przypadku mocno skompresowanych obrazów używane przez algorytm JPEG bloki 8×8 są stanowczo za małe, 16×16 lub nawet 32×32 byłyby bardziej odpowiednie). Innym sposobem jest używanie zmodyfikowanej dyskretnej transformacji kosinusowej (MDCT), która wykorzystuje nachodzące na siebie bloki lub transformaty falkowe.
Ze względu na to, że w przypadku dźwięków efekty blokowe byłyby słyszalne jako trzaski, DCT praktycznie nie jest używana do cyfrowego przetwarzania sygnałów dźwiękowych, natomiast bardzo popularna jest w tym przypadku transformacja MDCT.
Zobacz też
dyskretna transformata falkowa
dyskretna transformata Fouriera
Algorytmy kompresji stratnej
Transformaty
Cyfrowe przetwarzanie sygnałów |
1142 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Darwinizm | Darwinizm | Darwinizm – ogólna teoria rozwoju życia sformułowana przez brytyjskiego przyrodnika Karola Darwina. Teoria stała się fundamentem nauki o ewolucji organizmów oraz wpłynęła na myśl filozoficzną. Twórców odwołujących się do teorii ewolucji Darwina w dziełach filozoficznych określa się jako darwinistów. Myśl filozoficzna odwołująca się do teorii ewolucji nie jest jednorodna. Poszczególni autorzy tworzą frakcje, a na łamach czasopism odbywa się dyskurs pomiędzy nimi. Teoria Darwina wpływa zarówno na naukę, jak i politykę. Kontekst społeczny i polityczny prowadzi do zakłócenia nauki ideologią, czego efektem jest odmienne przedstawianie poglądów w poszczególnych tradycjach narodowych. Interpretacja ewolucji biologicznej wzbogacona o osiągnięcia genetyki doprowadziła do powstania neodarwinizmu, koncentrującego się na zmianach w genotypie i fenotypie organizmu. Koncepcja ta jednak nie pozwoliła na pełne wyjaśnienie znanych biologii zjawisk. Rozwinięcie teorii Darwina określane jako nowoczesna synteza ewolucyjna () doprowadziło do dwóch ujęć nazwanych neodarwinizmem. Pierwsze z nich koncentruje się na działaniu genów i traktuje organizm jako replikator. Drugie poświęca więcej uwagi plastyczności organizmów i zmianom adaptacyjnym. Powstał także holistyczny darwinizm, który dostrzega ewolucję na wszystkich poziomach organizacji życia, w tym na poziomie superorganizmów, jakim są społeczeństwa. Paradygmat darwinizmu holistycznego wywołuje konsekwencje nie tylko w biologii, lecz także w naukach społecznych, szczególnie w ekonomii i politologii.
Geneza i rozwój
Główna idea teorii ewolucji została przedstawiona przez Alfreda Wallace’a i Karola Darwina w roku 1858 na zebraniu Towarzystwa Linneuszowego. Do koncepcji doboru naturalnego obaj naukowcy doszli niezależnie. Szczegóły teorii Darwin przedstawił w dziele O powstawaniu gatunków, którego pierwsze wydanie ukazało się w roku 1859. Ideą przewodnią darwinizmu jest koncepcja doboru naturalnego, nazywana walką o byt. Jednak zarówno Darwin, jak i Wallace wielokrotnie tłumaczyli, że sformułowania tego nie należy traktować dosłownie, lecz metaforycznie. Walka o byt polega więc na ciągłym współzawodnictwie osobników jednego gatunku albo osobnikami różnych gatunków lub też jest to walka z fizycznymi warunkami środowiska. Darwin podtrzymał też ogólnie koncepcję Lamarcka o ciągłych i stopniowych zmianach organizmów, odrzucając możliwość cudownej interwencji w ich powstaniu. Powstawanie gatunków uznał za efekt istniejących praw przyrody. W książce Darwina pojawiła się też ważna dla teorii ewolucji hipoteza o pochodzeniu wszystkich istniejących współcześnie organizmów od jednego przodka.
Część tez zostało (po licznych dyskusjach) przyjęte jeszcze za życia Darwina. Teoria doboru naturalnego zyskała potwierdzenie dzięki badaniom ekologicznym i biogeograficznym. Kluczowych dowodów na potwierdzenie monofiletyczności życia na Ziemi dostarczyła dopiero biologia molekularna.
Do sformułowania współczesnej teorii ewolucji, opartej na przemyśleniach Darwina, ale adekwatnej do stanu wiedzy w wieku XX, wybitnie przyczynił się Theodosius Dobzhansky swoją syntezą ewolucjonizmu Darwina z genetyką mendlowską opublikowaną w książce pt. Genetics and the Origin of Species (1937) i wielu innych.
W zakresie filozofii i światopoglądu konsekwencją idei ewolucji jest zakwestionowanie teoretycznych podstaw poglądów teocentrycznych i antropocentrycznych. Filozoficzne wizje historii naturalnej rozeszły się z wizjami teologii naturalnej, a status gatunku ludzkiego zrównał się ze statusem innych gatunków.
Implikacje społeczne darwinizmu
Darwinizm zainspirował nauki społeczne do nowego sposobu myślenia. Zwrot do rasistowskiego myślenia nastąpił, kiedy zaczęto stosować teorię Darwina do społeczeństw ludzkich. Darwinizm społeczny został w tym kontekście stworzony przez Galtona, a następnie szeroko zaakceptowany w sferach akademickich. Ówczesne odkrycia naukowe przyczyniły do społecznego poparcia dla zastosowań darwinizmu w sferze życia społecznego. Rozkwitła eugenika. Od późnego XIX wieku, aż do końca II wojny światowej, eugenika miała silny wpływ na publiczne i zdrowotne ustawodawstwo w Europie i w USA.
Zdaniem Kennetha Millera ewolucja często bywała przesadnie stosowana (ang. overapplied) i nadinterpretowywana (over-interpreted), wystarczy spojrzeć na eugenikę. Nadzieję daje to, że nauka koryguje się sama z czasem. Dave Wilson dodaje w tym kontekście, że korekcje w nauce możliwe są tylko, kiedy istnieje różnorodność opinii. Pomimo rozpowszechnionych sugestii, darwinizm nie daje podstaw do żadnej z form rasizmu, seksizmu, nacjonalizmu lub imperializmu ani moralnych przesłanek dla zwolenników hasła „przetrwania najlepszych”. Nie wyklucza, ani nie uznaje za nienaturalne współpracy i altruizmu. Współcześnie idee Darwina wykorzystywane są do tłumaczenia zjawisk społecznych, których wyjaśnieniem zajmują się nauki społeczne.
W dziele „O pochodzeniu człowieka” Darwin napisał:
Robert Richards (2013) potwierdził, że Darwin akceptował koncepcję hierarchii ras. Autor zaznacza jednak, że Darwin nie był twórcą tej koncepcji; hierarchie ras tworzyli autorzy działający jeszcze przed Darwinem, tacy jak Karol Linneusz, Johann Friedrich Blumenbach, Georges Cuvier i Carl Gustav Carus, a Darwin jedynie przyjął koncepcję powszechnie w jego czasach przyjmowaną w literaturze naukowej.
Teoria Piotra Kropotkina
Piotr Kropotkin w książce Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju opublikowanej w roku 1902 skrytykował tezy darwinizmu społecznego. Odwołując się do swoich obserwacji, dokonanych na zwierzętach i ludziach, zauważa, że przedstawiona przez Darwina walka o byt wyraża się zarówno w konkurowaniu osobników jednego gatunku o ograniczone zasoby środowiska, jak i współpracą pomiędzy osobnikami. Swoje wnioski odniósł także do ludzi twierdząc, że tak jak wojny i eksterminacja są zjawiskami istniejącymi naturalnie i powszechnie tak samo powszechna jest wzajemna pomoc, która prowadzi do kreatywności i rozwoju. Kropotkin napisał:
Koncepcje współpracy przedstawione przez Kropotkina i innych neodarwinistów znalazły także potwierdzenie w królestwie roślin. W latach 80. XX wieku okryto istnienie sieci mikoryzowych, umożliwiających wzajemną pomoc pomiędzy osobnikami tego samego a nawet różnych gatunków (zob. nieantagonistyczne interakcje międzygatunkowe, biocenoza, struktura ekosystemu).
Zobacz też
ewolucyjna biologia rozwoju
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Historia idei
Ewolucjonizm
Teorie biologiczne |
1143 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dodawanie%20macierzy | Dodawanie macierzy | Dodawanie macierzy – działanie dwuargumentowe w zbiorze macierzy o ustalonych wymiarach które elementowi o współrzędnych wynikowej macierzy przypisuje sumę elementów macierzy i o tych samych współrzędnych
Symbolicznie można to zapisać:
Jeśli elementy macierzy należą do pewnej grupy abelowej, to zbiór macierzy o tych samych wymiarach z działaniem dodawania tworzy grupę abelową.
Zgodnie z definicją, aby dodać dwie macierze, dodaje się do siebie elementy o tych samych współrzędnych:
W analogiczny sposób odejmuje się macierze.
Przykłady
suma i różnica dwóch macierzy stopnia o wyrazach rzeczywistych:
suma dwóch macierzy o wyrazach z ciała :
(Informacje o ciele można znaleźć w tym artykule.)
Suma macierzy
oraz
nie istnieje, gdyż macierze i mają różne wymiary.
Zobacz też
mnożenie macierzy
potęgowanie macierzy
Działania na macierzach |
1144 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Diagonalizacja | Diagonalizacja | Diagonalizacja – sprowadzenie macierzy kwadratowej do postaci diagonalnej, a konkretniej rozkład macierzy na iloczyn macierzy
gdzie jest macierzą diagonalną.
Macierz jest nazywana macierzą przejścia.
Współczynniki na głównej przekątnej macierzy diagonalnej są równe kolejnym wartościom własnym macierzy z kolei kolumny macierzy stanowią kolejne wektory własne macierzy
Macierze kwadratowe, które można przedstawić w postaci diagonalnej, nazywamy diagonalizowalnymi.
Rozkład Jordana i rozkład wartości osobliwych to dwa różne uogólnienia diagonalizacji, działające dla dowolnych macierzy.
Zastosowanie
Diagonalizacja ułatwia potęgowanie macierzy:
gdzie:
gdzie jest macierzą jednostkową stopnia
są wartościami własnymi macierzy
jest macierzą diagonalną o współczynnikach będących potęgami kolejnych wartości własnych.
Własności
Macierze symetryczne i hermitowskie są diagonalizowalne. Ogólniej, macierze normalne są diagonalizowalne unitarnie – tzn. istnieje dla nich unitarna macierz przejścia dla rozkładu diagonalnego.
W szczególności:
jeśli jest macierzą symetryczną, to ma rozkład diagonalny w którym jest pewną macierzą ortogonalną,
jeśli jest macierzą hermitowską, to ma rozkład diagonalny w którym jest pewną macierzą unitarną, a wartości własne są rzeczywiste,
Jeśli dla pewnej macierzy mamy rozkład diagonalny
wówczas:
macierze i są podobne,
iloczyn wszystkich wartości własnych macierzy jest równy jej wyznacznikowi,
jeśli jest macierzą dodatnio określoną, wartości własne są nieujemne.
Diagonalizacja Jacobiego
Załóżmy, że jest przestrzenią ortogonalną oraz jest bazą taką, że dla każdego zachodzi (wyznacznik Grama). Wtedy istnieje baza prostopadła
przestrzeni w której ma macierz:
gdzie dla
Zobacz też
postać Jordana
Przypisy
Macierze kwadratowe
Endomorfizmy liniowe
Rozkłady macierzy |
1146 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dakota%20Po%C5%82udniowa | Dakota Południowa | Dakota Południowa (ang. South Dakota, wym. ) – stan w środkowo-północnej części Stanów Zjednoczonych, na obszarze Wielkich Równin. Sąsiaduje od północy ze stanem Dakota Północna, od zachodu z Montaną i Wyoming, od południa z Nebraską, od wschodu z Minnesotą i Iowa.
Według spisu z 2020 roku liczy 886,7 tys. mieszkańców i jest jednym z najsłabiej zaludnionych stanów w USA. Stolicą jest Pierre, a największym miastem Sioux Falls.
Nazwa stanu pochodzi od zamieszkujących tam Indian Dakota (Siuksów).
Symbole stanu
Dewiza: Under God the People Rule (Z woli Bożej rządy ludu)
Przydomek: The Mount Rushmore (Stan Góry Rushmore)
Symbole: bażant, świerk z Czarnych Wzgórz, sasanka amerykańska, różowy kwarc, skrzypce.
Historia
1743 – początek eksploracji obszarów przez Francuzów (Luis-Joseph Verendrye i Francois Verendrye)
1803 – obszar przeszedł na własność USA jako część Luizjany po jej zakupieniu od Francji
1804–1806 – Meriwether Lewis i William Clark penetrowali tereny
1817 – powstało Fort Pierre (pierwsze stałe osiedle białych)
1818 – zakupienie od Anglii północno-wschodniej części dzisiejszej Dakoty Północnej i Dakoty Południowej
1831 – do Fort Pierre po raz pierwszy dopłynął parowiec
1861 – utworzenie Terytorium Dakoty
1868 – na Terytorium Dakoty utworzony został Wielki Rezerwat Siuksów
1873 – do Dakoty Południowej dotarła kolej, a wraz z nią fala osadników
1874 – odkrycie złota w Górach Czarnych
25 czerwca 1876 – bitwa pomiędzy Indianami z plemienia Dakotów i kawalerią Stanów Zjednoczonych dowodzona przez pułkownika George’a Armstronga Custera nad Little BigHorn
1877 – podzielenie Terytorium Dakoty na dwie części – południową i północną
2 listopada 1889 – przyjęcie Dakoty Południowej do Unii (tego samego dnia do Unii została przyjęta Dakota Północna)
29 grudnia 1890 – masakra Siuksów nad potokiem Wounded Knee.
Geografia
Rzeźba terenu na ogół wyżynna, z głęboko wciętymi dolinami rzeki Missouri i jej dopływów. Na zachodzie Góry Czarne (ang. Black Hills) z najwyższym szczytem Harney Peak (2207 m n.p.m.). Znajduje się tam Kopalnia Homestake – największa niegdyś kopalnia złota w Ameryce Północnej, zamknięta w 2002 roku.
Jest w dwóch strefach czasowych: UTC-06:00 i UTC-07:00.
Klimat
Dakota Południowa leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego o kontynentalnej i suchej odmianie. Zimy są zimne i często mroźne, gdzie w wielu miejscach średnia dobowa może spaść do -12 °C. Lata są dość gorące co wiąże się z napływem gorących mas powietrza znad Meksyku. Średnie wartości letnie dochodzą do 32 °C. Średnie opady roczne około 500 mm. Najsuchsze regiony, leżące w południowo-zachodniej części stanu cechują się opadami rzędu od 150 do 300 mm rocznie, południowo-wschodnia część stanu to opady około 635 mm rocznie. Do częstych letnich zjawisk należą gwałtowne burze z silnym wiatrem. Czasami występuje gradobicie. Zimą zaś występują zawieje i zamiecie śnieżne.
Główne rzeki: Missouri
Roślinność: prerie
Liczba hrabstw: 67
Największe hrabstwo: Minnehaha
Liczba parków stanowych: 13
5 największych miast: Sioux Falls, Rapid City, Aberdeen, Watertown, Brookings.
Demografia
Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Dakota Południowa liczy 886 667 mieszkańców, co oznacza wzrost o 72 487 (8,9%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 6,9% populacji, 24,5% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 17,2% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,5% ludności stanu stanowią kobiety.
Rasy i pochodzenie
Według danych z 2019 roku, 84,1% mieszkańców stanowiła ludność biała (81,5% nie licząc Latynosów), 8,6% to rdzenna ludność Ameryki, 2,8% miało rasę mieszaną, 2,4% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 1,3% to Azjaci, 0,23% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 3,7% ludności stanu.
Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (34,4%), norweskiego (12,8%), irlandzkiego (9,4%), Siuksowie (6,8%), angielskiego (5,9%), „amerykańskiego” (4,5%) i holenderskiego (4,3%).
Język
W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami są:
język angielski – 93,46%,
język hiszpański – 2,06%,
język dakota – 1,39%,
język niemiecki – 1,37%.
Religia
W krajobrazie religijnym stanu dominują społeczności luterańskie (stworzone przez niemieckich i skandynawskich imigrantów), oraz katolicy.
Dane z 2014 r.:
protestanci – 57%:
głównego nurtu – 32% (gł. Kościół Ewangelicko-Luterański w Ameryce i Zjednoczony Kościół Metodystyczny),
ewangelikalni – 25% (gł. Kościół Luterański Synodu Missouri, bezdenominacyjni, baptyści, uświęceniowcy, zielonoświątkowcy i huteryci),
katolicy – 22%,
brak religii – 18% (w tym: 4% agnostycy i 3% ateiści),
inne religie – 3% (w tym: mormoni, świadkowie Jehowy, muzułmanie, bahaiści, prawosławni, żydzi, buddyści, unitarianie uniwersaliści i scjentyści).
Gospodarka
Rolnictwo jest kluczowym sektorem gospodarki Dakoty Południowej, podobnie jak bionauka, usługi biznesowe i profesjonalne, rekreacja na świeżym powietrzu, oraz przemysł naftowy i gazowy. Stan ma również rozwijający się przemysł turystyczny, a do ulubionych atrakcji należą góra Mount Rushmore i Park Narodowy Badlands. Produkcja obejmuje maszyny, chemikalia, wyroby metalowe i sprzęt transportowy.
Rolnictwo
Dziewięć dziesiątych powierzchni stanu pokrywają uprawy lub pastwiska. Prawie dwie piąte gospodarki rolnej stanu opiera się na hodowli bydła i świń. Dakota Południowa jest jednym z dziesięciu największych producentów kukurydzy w kraju, a obfite uprawy kukurydzy są częściowo wykorzystywane do tworzenia biopaliw.
Zasoby
Black Hills bogate są w minerały ze złożami złota, srebra, miedzi i ołowiu. W zachodniej części stanu znajdują się także skromne stanowe rezerwy ropy naftowej i gazu ziemnego.
Energia
Cztery z sześciu głównych zapór hydroelektrycznych na rzece Missouri znajdują się w Dakocie Południowej. Hydroelektrownie mają największy udział w produkcji energii elektrycznej w stanie (około połowy w 2020 roku). Pozostała produkcja pochodzi prawie w całości z wiatru, węgla i gazu ziemnego. Dakota Południowa nie posiada żadnych elektrowni jądrowych.
Uczelnie
Black Hills State University
Spearfish Dakota State University, Madison
Dakota Wesleyan University, Mitchell
Huron University, Huron
Northern State University, Aberdeen
South Dakota State University, Brookings
University of Sioux Falls, Sioux Falls
University of South Dakota, Vermillion.
Zobacz też
Podział administracyjny Stanów Zjednoczonych
Historia Stanów Zjednoczonych
Przypisy
Bibliografia
Encyklopedia Geograficzna Świata: Ameryka Północna. Wydawnictwo OPRES Kraków 199
Stany Stanów Zjednoczonych |
189965 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bydgostia%20Bydgoszcz | Bydgostia Bydgoszcz | LOTTO-Bydgostia Bydgoszcz – klub sportów wodnych, specjalizujący się w wioślarstwie, powstały 4 grudnia 1928 roku jako Kolejowy Klub Wioślarski w Bydgoszczy. Jest najbardziej utytułowanym klubem wioślarskim w Polsce, który zdobywał tytuły mistrzowskie najwięcej razy z rzędu. LOTTO-Bydgostia jest 34-krotnym Drużynowym Mistrzem Polski w Wioślarstwie w latach: 1938, 1966, 1967, 1970 oraz nieprzerwanie 30 lat z rzędu: 1993-2022.
Charakterystyka
LOTTO Bydgostia jest trzysekcyjnym klubem sportowym, specjalizującym się w sportach wodnych, zwłaszcza w wioślarstwie, w którym jest najbardziej utytułowanym klubem w Polsce. Siedziba klubu znajduje się przy ul. Żupy 4 w Bydgoszczy nad rzeką Brdą, gdzie zlokalizowana jest również przystań. W klubie działają następujące sekcje:
wioślarska – Regionalne Towarzystwo Wioślarskie LOTTO-Bydgostia Bydgoszcz (www)
żeglarstwa morskiego (www)
turystyki kajakowej (www)
Sekcja wioślarska
Sekcja wioślarska jest wizytówką klubu od czasu jego powstania. Wyczynowi wioślarze KKW pierwsze sukcesy osiągali już w latach 30. XX w. Począwszy od 1993 roku RTW Bydgostia jest czołowym towarzystwem wioślarskim w Polsce, które zajmuje regularnie pierwsze miejsca w klasyfikacjach krajowych oraz osiąga szereg sukcesów na arenie międzynarodowej. W 2017 roku sekcja liczyła 165 zawodników w różnych grupach wiekowych: seniorów, młodzieżowców, juniorów, juniorów młodszych, młodzików oraz osób niepełnosprawnych. Działalność szkoleniową prowadziło 10 trenerów, którzy częściowo rekrutowali się spośród byłych zawodników (Aneta Bełka, Marian Drażdżewski, Bartłomiej Pawełczak i inni). W 2017 do kadry Polski zaliczono 17 zawodników klubu, w tym 9 seniorów:
Magdalena Fularczyk-Kozłowska i Natalia Madaj – dwójka podwójna
Monika Ciaciuch i Dariusz Radosz – czwórka podwójna
Mikołaj Burda – ósemka
Anna Wierzbowska i Maria Wierzbowska – dwójka bez sternika,
Martyna Mikołajczak – jedynka kategorii lekkiej
Łukasz Siemion – czwórka bez sternika kategorii lekkiej
Zawodnikami klubu od 2000 są także wioślarze litewscy (m.in. Rolandas Maščinskas, Mindaugas Griškonis, Saulius Ritter, Nerijus Vasiliauskas, Mykolas Masilionis, Donata Vištartaitė, Lina Šaltytė, Milda Valčiukaitė), którzy dla swojego kraju (w barwach Bydgostii) zdobywali medale olimpijskie, mistrzostw świata i Europy.
W klubie stworzono piramidę edukacyjną, umożliwiającą uprawianie wyczynowego wioślarstwa i jednoczesną naukę we współpracujących szkołach: gimnazjum nr 9, szkołach średnich i uczelniach wyższych. W latach 1993-2016 skorzystało z tego ponad 200 zawodników i zawodniczek Bydgostii, którzy oprócz wysokich wyników sportowych uzyskali wyższe wykształcenie.
Klub prowadzi nabór dziewcząt i chłopców do wioślarskiej klasy sportowej w Gimnazjum nr 6 w Bydgoszczy oraz klasy sportowej w XI Liceum Ogólnokształcącym Mistrzostwa Sportowego w Bydgoszczy. Patronem klubu w latach 1928-1996 były Zakłady Naprawy Taboru Kolejowego w Bydgoszczy, w latach 1996-2004 Bydgoska Fabryka Kabli, a od 2004 sponsorem strategicznym jest Totalizator Sportowy.
Sekcja kajakowa
Sekcja kajakowa powstała w 1928 roku. Miała ona charakter turystyczny, a jej członkowie rekrutowali się głównie z zawodników, którzy kończyli wyczynową karierę wioślarską. Sekcja organizowała spływy Brdą z Koronowa do Bydgoszczy oraz uczestniczyła w wyścigach kajakowych o mistrzostwo Bydgoszczy oraz w imprezach ogólnopolskich. Od 1950 przekształciła się w sekcję turystyki kajakowej, biorąc udział wyłącznie w imprezach organizowanych przez PZK i PTTK. Kajakarze KKW organizowali w 1977 i 1988 Ogólnopolskie Zloty Turystów Kolejarzy, a w 1959 zdobyli nagrodę Ministerstwa Komunikacji. W latach 70. XX w. instruktorzy KKW: Józef Siuda i Zdzisław Piętka prowadzili polskie ekipy na Międzynarodowych Spływach Kajakowych w Jugosławii, a w 1982 Józef Siuda został komandorem polskiej reprezentacji na spływie im. króla Jana III Sobieskiego Dunajem na Węgrzech. Sekcja turystyki kajakowej bierze udział w kilkudziesięciu imprezach rocznie, także w sezonie zimowym. W latach 90. sekcja znajdowała się w czołówce punktacji generalnej Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i Polskiego Związku Kajakowego.
Sekcja żeglarstwa morskiego
Początki sekcji żeglarstwa morskiego sięgają 1967 roku, kiedy z inicjatywy wiceprezesa klubu Brda Bydgoszcz, inż. Aleksandra Kaszowskiego w ZNTK wybudowano żaglowy jacht pełnomorski „Euros”. Jego armatorem był KKS Brda, gdzie utworzono sekcję żeglarską (w tym czasie ZNTK była także patronem KKW). Portem macierzystym jednostki była Bydgoszcz, a stałym miejscem postoju – port jachtowy Stoczni Gdańskiej. W kolejnych latach „Euros” odbył kilka pionierskich wypraw oceanicznych, m.in. po raz pierwszy opływając Islandię (1968), dokonując pierwszego w historii żeglarstwa przejścia cieśniny Pentland Firth przez jacht żaglowy (1970), opływając przylądek Horn (1972, trzeci raz po Darze Pomorza i Polonezie), rejs non stop z Buenos Aires do Helu (kapitan Henryk Jaskuła), opłynięcia Spitsbergenu (1977) i inne. Pomiędzy rejsami wyczynowymi pływał w rejsach szkoleniowo-stażowych. Jacht służył do 12 sierpnia 1984, kiedy rozbił się o kamienie falochronu wschodniego portu w Górkach Zachodnich i zatonął na torze wodnym.
W latach 1978-1979 w ZNTK zbudowano kolejny mniejszy jacht morski typu „Horn 30” zwany „Zentek”. W 1985 odbył on swój jedyny wyczynowy rejs na północne krańce Bałtyku, poza tym służąc celom szkoleniowym. W 1990 po jego sprzedaży, w ZNTK przystąpiono do budowy następcy „Eurosa” – trzymasztowego żaglowego jachtu pełnomorskiego typu J-80 Solanus, który został zwodowany 3 maja 1992 roku w porcie jachtowym Górki Zachodnie w Gdańsku. Jego armatorem stała się sekcja żeglarska, którą przeniesiono z KKS Brda do KKW-ZNTK.
W 1992 Solanus odbył pierwszą w dziejach polskiego żeglarstwa wyprawę na Lofoty, w 1995 pokonał cieśninę Pentland Firth, w 1997 opłynął Islandię (śladem dawnej wyprawy Eurosa), a w kolejnych latach odbywał rejsy wokół archipelagu Svalbard (2001), na Grenlandię (2003), do Londynu, Oslo i innych portów. W latach 2010–2011 „Solanus” odbył wyprawę „Morskim szlakiem Polonii”, który obejmował pierwsze w historii polskiego żeglarstwa (czwarte na świecie przez jacht żaglowy) opłynięcie w jednym rejsie obydwu Ameryk poprzez Przejście Północno-Zachodnie (kanadyjska Arktyka) i wokół przylądka Horn. Wyprawę wspierały władze miasta Bydgoszczy, województwa kujawsko-pomorskiego oraz Totalizatora Sportowego. W 2015 odbyto wyprawę „Morskim szlakiem Polonii 2015” wzdłuż brzegów Norwegii, a następnie wokół Spitsbergenu. W 2016 sekcja żeglarstwa morskiego liczyła około 40 członków i kilkudziesięciu sympatyków. Siłą napędową wielu wypraw był dziennikarz sportowy, pisarz marynista i żeglarz Zbigniew Urbanyi (zm. 2004), który dbał m.in. o oprawę rejsów, związaną z promocją Bydgoszczy i regionu.
Działania promocyjne
Klub poza działalnością sportową prowadzi wielorakie działania promocyjne dotyczące sportów wodnych. Jest organizatorem corocznych regat Wielka Wioślarska o Puchar Brdy w Bydgoszczy. Impreza odbywa się na rzece Brdzie z metą przy Rybim Rynku. W wyścigach uczestniczą czołowe osady polskie i zagraniczne, a od 2004 tradycją są także wyścigi osad uniwersytetów brytyjskich: Oxford i Cambridge na długości 10 km (od Brdyujścia do centrum miasta). Klub organizuje ponadto Otwarte Mistrzostwa Bydgoszczy na Ergometrze Wioślarskim. Corocznym rytuałem jest Trening Noworoczny Wioślarzy przeprowadzany w południe 1 stycznia. Klub współpracuje z wioślarską Federacją Litwy oraz klubami niemieckimi: Wiking Berlin i Berliner Ruder Club. Od 1993 wydano kilkanaście książek promujących bydgoskie wioślarstwo oraz osiągnięcia sportowe i turystyczne klubu, a w 2012 roku wyemitowano okolicznościowe „Dukaty Bydgostii”.
Książki wydane staraniem RTW Bydgostia:
„65 lat z biegiem Brdy” – 1993
„Z wiosłem w herbie” – 1996
„Dziesięć diamentów w wioślarskiej koronie” – 1998
„Olimpijskie złoto” – 2001
„Droga do mistrzostwa” – 2003
„Wiosła na Olimpie” – 2005
„Stolica polskiego wioślarstwa” – 2006
„Zwycięskie wiosła” – 2008
„Port macierzysty Bydgoszcz” – 2010 wersja online
„Morskim szlakiem Polonii 2010-2011″ – 2012, wersja online
„Olimpijska medalowa passa” – 2012
„25. triumf LOTTO-Bydgostii” – 2013
„Po morzach i oceanach. Złoty jubileusz bydgoskich żeglarzy” – 2016 wersja online
Historia sekcji wioślarskiej
Okres międzywojenny
4 grudnia 1928 z inicjatywy: inż. Kazimierza Stabrowskiego, Franciszka Hoffmanna i Stanisława Thienela utworzono sekcję wioślarską Kolejowego Klubu Sportowego „Sparta”. 12 kwietnia 1929 klub ten przystąpił do Kolejowego Przysposobienia Wojskowego. Tego samego dnia zmieniono nazwę sekcji wioślarskiej na Kolejowy Klub Wioślarski (KKW). Początkowo liczył on 79 członków. Ustanowiono banderę klubową, strój sportowy oraz strój galowy. Z kwesty pracowników Warsztatów Kolejowych zakupiono 6 łodzi, na których rozpoczęto treningi. Pierwszym trenerem był (do września 1929) członek Bydgoskiego Towarzystwa Wioślarskiego Franciszek Brzeziński. W czerwcu 1929 pracownicy Warsztatów Kolejowych zbudowali przy ul. Żeglarskiej na Jachcicach pierwszą przystań klubową. W 1930 założono sekcję kobiecą, dla której zbudowano oddzielny szałas wioślarski. Począwszy od 1933 klub odnosił sukcesy w skali miasta i regionu. Liczył wówczas 150 członków oraz 10 łodzi i 27 kajaków. W 1934 na zaproszenie władz niemieckich uczestniczył w Międzynarodowym Spływie Wioślarskim okolicami Berlina. W 1934 i 1936 klub zajął 6. miejsce, a w 1935 i 1937 – 4. miejsce w punktacji Polskiego Związku Towarzystw Wioślarskich. Tabor wzbogacano o nowe jednostki, m.in. ósemkę sportową „Marszałek Piłsudski”, motorówkę „Żbik” i łódź półwyścigową „Grażyna”. W latach 1938–1939 zawodnicy KKW odnosili sukcesy ogólnopolskie, a klub uznawany był za najlepszy w Bydgoszczy. Ósemka i czwórka ze sternikiem zdobyty tytuły mistrzów kraju, a w 1938 klub uplasował się na 1. miejscu w kraju w klasyfikacji PZTW. W 1939 obie osady zdobyły tytuły wicemistrzowskie, a ponadto czwórka KKW zdobyła dla Polski po raz pierwszy „Puchar Bałtyku”. U progu II wojny światowej klub liczył 271 członków, a tabor składał się z 7 łodzi klepkowych, 3 wyścigowych, motorówki i 8 kajaków. W 1939 osady w 21 startach odniosły 9 zwycięstw, 9 drugich miejsc, a ponadto po jednym trzecim, czwartym i piątym miejscu. Czterech zawodników klubu - Dondajewski, Czarkowski, Parzysz, Chodziński - zakwalifikowało się w 1939 roku na igrzyska olimpijskie, które miały odbyć się w roku 1940 w Helsinkach. W maju 1939 odebrano od nich w Toruniu ślubowanie olimpijskie, jednak z uwagi na wybuch wojny igrzyska nie odbyły się.
Okres powojenny
Klub reaktywowano bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej. W latach 1946-1948 podczas mistrzostw Polski rozgrywanych w Brdyujściu (1946, 1947) i Kruszwicy (1948), KKW zdobywał tytuły wicemistrzowskie (za BTW). W 1949 roku po reorganizacji sportu polskiego na wzór sowiecki, klub włączono do zrzeszenia sportowego „Kolejarz”. W ramach tego zrzeszenia w Bydgoszczy funkcjonowały dwa kluby: Związkowy KS Kolejarz-Brda (wielosekcyjny, znany pod nazwą Brda Bydgoszcz) oraz Wioślarski ZKS Kolejarz z sekcjami: wioślarską i kajakową i ok. 500 członkami. W 1950 ósemka klubu zwyciężyła w mistrzostwach Polski rozgrywanych w Brdyujściu. W tym roku w klasyfikacji mężczyzn klub zajął 2. miejsce, a kobiet – 5. miejsce w Polsce. W latach 1951-1958 w rozgrywkach okręgu pomorskiego wioślarze KKW zajmowali z reguły 2. miejsce za wioślarzami Stali (BTW) lub OWKS. Lepiej wypadały wioślarki klubu, które w 1953 zdobyly tytuły mistrzyń Polski w ósemce, a w 1956 czwórka kobiet (Maria Dopierała, Anna Gołębiewska, Sabina Matuszewska-Zdziennicka, Maria Kowalska i sternik Danuta Migocka) na Mistrzostwach Europy zdobyła pierwszy srebrny medal w historii kobiecego wioślarstwa w Polsce.
Po odwilży październikowej w 1956 roku powrócono do dawnej organizacji sportu opartej na samodzielnych klubach o tradycyjnych nazwach. Klub stał się organizacją ogólnie dostępną. W latach 1956–1980 zawodnicy KKW odnosili szereg sukcesów, występując w kadrze Polski na imprezach międzynarodowych. Do czołowych polskich osad wioślarskich w latach 60 i 70. XX w. należała dwójka bez sternika KKW w składzie Jerzy Broniec i Alfons Ślusarski. W 1970 zdobyła ona wicemistrzostwo świata , w 1971 brązowy medal ME oraz trzykrotnie reprezentowała Polskę w igrzyskach olimpijskich (1968, 1972, 1976). W 1972 osada zwyciężyła w Królewskich Regatach w Henley-on-Thames, zdobywając na rok wieczystą nagrodę „Silver Goblets”, ufundowaną w 1939. Zawodnicy KKW wyróżniali się także w wioślarstwie młodzieżowym, a w latach 1966, 1967 i 1970 osiągali tytuł drużynowego mistrza Polski. Obniżenie poziomu sportowego zanotowano w latach 1975-1990, m.in. z powodu wycofywania się kolei z finansowania sportu oraz obniżenia popularności dyscypliny wśród młodzieży. W 1991 w klubie trenowało ok. 40 zawodników.
Nowa era bydgoskiego klubu rozpoczęła się w połowie lat 90. XX w. Klub odstąpił spod patronatu kolei i związał się z miastem, czego świadectwem była zmiana nazwy. W 1996 sponsorem głównym została Bydgoska Fabryka Kabli, a w 2004 Totalizator Sportowy. Odrodzony na komercyjnych zasadach i dobrze zarządzany przez prezesa Zygfryda Żurawskiego klub wszedł w długoletni okres sukcesów. Od 1993 nieprzerwanie jest najwyżej sklasyfikowanym klubem wioślarskim w Polsce. Od 1994 roku zawodnicy regularnie przywozili medale z prestiżowych zawodów międzynarodowych. Najbardziej utytułowanymi reprezentantami Lotto/Bydgostii są: Robert Sycz, Magdalena Fularczyk-Kozłowska i Natalia Madaj – zdobywcy złotych medali olimpijskich, wielokrotnie nominowani w Plebiscytach Przeglądu Sportowego na Najlepszego Sportowca Polski. Klub wypromował 28 olimpijczyków. Zawodnicy Bydgostii zdobyli 8 medali na igrzyskach olimpijskich, kilkaset w rozgrywkach międzynarodowych, a tysiące w mistrzostwach Polski. Trenerami klubowymi i kadrowymi reprezentantów Polski byli m.in. Jerzy Broniec, Marian Drażdżewski i Marcin Witkowski. W latach 1928-2016 członkowie klubu zdobyli na imprezach międzynarodowych 151 medali (52 , 53 , 46 ), a na mistrzostwach Polski 1743 medale (715 , 537 , 491 ).
Osiągnięcia zawodników Bydgostii (1928-2016):
Nazwy
1928-1949 – Kolejowy Klub Wioślarski
1949-1956 – Kolejowy Klub Wioślarski Kolejarz
1956-1991 – Kolejowy Klub Wioślarski
1991-1996 – Kolejowy Klub Wioślarski - Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego Bydgoszcz
1996-2004 – Regionalne Towarzystwo Wioślarskie Bydgostia-Kabel
2004-2007 – Lotto-Bydgostia-Wyższa Szkoła Gospodarki-Gazeta Pomorska
2007-2011 – LOTTO-Bydgostia-Wyższa Szkoła Gospodarki–Bank Pocztowy
2011–2012 – LOTTO-Bydgostia-Wyższa Szkoła Gospodarki
od 2013 – LOTTO-Bydgostia Bydgoszcz
Prezesi klubu
Poniżej niepełna lista prezesów klubu:
1928-1931 – Kazimierz Stabrowski
1932 – Franciszek Hoffman
1933-1939 – Stanisław Thienel
…-1991 – Tadeusz Jasiński
1991-2022 – Zygfryd Żurawski
Baza sportowa
Pierwszą przystań KKW zbudowano na nabrzeżu Brdy na Jachcicach obok kolejowych mostów Dworcowych w Bydgoszczy. Prace wykonali członkowie klubu z Działu Gospodarczego Warsztatów Kolejowych. Uroczyste otwarcie przystani nastąpiło 23 czerwca 1929 roku. Mieściła ona składnicę łodzi, szatnię, łazienkę, natryski, warsztat i pokój administracyjny. W 1930 zbudowano drugi szałas wioślarski dla sekcji dziewcząt oraz przygotowano teren pod strzelnicę i kręgielnię (otwartą w 1933). W 1931 bazę klubu wizytował przebywający wówczas w Bydgoszczy minister komunikacji Alfons Kühn. W 1936 wzniesiono szałas letni w dzielnicy Bydgoszcz Wschód, by poprawić organizację treningów.
Po II wojnie światowej w 1960 w tzw. bydgoskiej „dzielnicy wioślarzy” zbudowano nową stanicę wodną, w której zlokalizowano siedzibę klubu. Cały kompleks składał się z: budynku sekcji wioślarskiej mieszczącego m.in. biura, siłownię, saunę, bar, basen i hangar dla łodzi, sali ergometrów oraz pawilonu sekcji kajakowej. Przystań wyposażono w awanport oraz nabrzeże do cumowania łodzi i motorówek.
W grudniu 2015 rozstrzygnięto konkurs na opracowanie koncepcji architektoniczno-urbanistycznej nowej przystani klubowej. Wygrała praca „YachtClub – przystań wioślarska” autorstwa Andrzeja Głąba z Gliwic. Do 2018 roku istniejąca przystań miała zostać zmodernizowana i rozbudowana o oszklony od strony rzeki budynek z hangarem, strefą recepcyjną, salą ćwiczeń, szatniami oraz pokojami hotelowymi. Całkowity koszt inwestycji szacowano na 15 mln zł (a następnie na 24 mln zł), a finansowanie miały zapewnić środki pochodzące od miasta Bydgoszczy oraz Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej. Ostatecznie prace rozpoczęto właśnie w roku 2018 od prac rozbiórkowych (usunięto stare zabudowania) i porządkowych w miejscu pod nową część przystani. Następnie, w grudniu 2018 podjęto prace przy fundamentach nowego budynku oraz budowę łącznika między starym a nowym obiektem. Po oddaniu ich do użytku, przeprowadzono modernizację obiektu z 1959. W efekcie kosztem 29 mln zł przystań zyskała hangar na łodzie, sale ćwiczeń, siłownie, pokoje fizjoterapii (wszystkie w nowej części budynku), biurowe, noclegowe, zaplecze sanitarne, salę szkoleniową, pomieszczenia techniczne oraz parking. Przebudowane zostały także nabrzeża, przy których pojawiły się nowe pomosty pływające o długości 24 m i zadaszony awanport na granicy klubów RTW i BTW. Przewidywany pierwotnie termin oddania do użytku w roku 2019 przełożono następnie na wiosnę 2020. W połowie 2019 nowa część budynku była doprowadzona do stanu surowego zamkniętego, a 15 listopada 2019 została udostępniona klubowi. 13 sierpnia 2020 oddano do użytku najstarszą część obiektu, kończąc tym samym inwestycję.
Sportowcy Bydgostii
Olimpijczycy z KKW / Bydgostii
Meksyk 1968
Jerzy Broniec, Alfons Ślusarski – dwójka bez sternika, 8 m.
Monachium 1972
Jerzy Broniec, Alfons Ślusarski – dwójka bez sternika, 5 m.
Marian Drażdżewski – członek ósemki ze sternikiem, 6 m.
Montreal 1976
Jerzy Broniec, Alfons Ślusarski – dwójka bez sternika, 11 m.
Sydney 2000
Robert Sycz – dwójka podwójna wagi lekkiej, złoty medal
Agnieszka Tomczak – jedynka, 8 m.
Arkadiusz Sobkowiak – czwórka bez sternika, odpadł w repasażach
Trenerem kadrowym mistrzów olimpijskich w dwójce podwójnej był Jerzy Broniec.
Ateny 2004
Robert Sycz – dwójka podwójna wagi lekkiej, złoty medal
Mariusz Daniszewski – czwórka bez sternika, 6 m.
Wojciech Gutorski, Mikołaj Burda – ósemka ze sternikiem, 8 m.
Trenerem kadrowym mistrzów olimpijskich w dwójce podwójnej był Jerzy Broniec.
Pekin 2008
Bartłomiej Pawełczak, Miłosz Bernatajtys – czwórka bez sternika wagi lekkiej, srebrny medal
Wojciech Gutorski, Mikołaj Burda, Sebastian Kosiorek – ósemka, 5 m.
Trenerem srebrnych medalistów w czwórce bez sternika kategorii lekkiej na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie w 2008 był Marian Drażdżewski.
Londyn 2012
Magdalena Fularczyk – dwójka podwójna, brązowy medal
Mikołaj Burda, Piotr Hojka – ósemka, 7 m.
Wojciech Gutorski – dwójka bez sternika, 10 m.
Miłosz Bernatajtys, Łukasz Siemion – czwórka bez sternika, odpadli w eliminacjach
Trenerem kadrowym brązowych medalistek olimpijskich w dwójce podwójnej był Marcin Witkowski.
Rio de Janeiro 2016
Magdalena Fularczyk-Kozłowska, Natalia Madaj – dwójka podwójna, złoty medal
Monika Ciaciuch – czwórka podwójna, brązowy medal
Mindaugas Griškonis, Saulius Ritter – dwójka podwójna, srebrny medal (dla Litwy )
Donata Vištartaitė, Milda Valčiukaitė – dwójka podwójna, brązowy medal (dla Litwy )
Dariusz Radosz – czwórka podwójna, 4 m.
Mikołaj Burda – ósemka ze sternikiem, 5 m.
Martyna Mikołajczak – dwójka podwójna wagi lekkiej, 7 m.
Anna Wierzbowska, Maria Wierzbowska – dwójka bez sternika, 10 m.
Trenerem kadrowym złotych medalistek olimpijskich w dwójce podwójnej oraz brązowych medalistek olimpijskich w czwórce podwójnej był Marcin Witkowski
Tokio 2020
Joanna Dittmann, Monika Chabel, Maria Wierzbowska – czwórka bez sternika, 6 m.
Mateusz Biskup – dwójka podwójna, 6 m.
Mikołaj Burda – czwórka bez sternika, 7 m.
Mistrzostwa świata
Medale zawodników Bydgostii w Mistrzostwach Świata seniorów:
Medale zawodników Bydgostii w Mistrzostwach Świata w wioślarstwie morskim:
Medale zawodników Bydgostii w Akademickich Mistrzostwach Świata:
Medale zawodników Bydgostii w Młodzieżowych Mistrzostwach Świata:
Medale zawodników Bydgostii w Mistrzostwach Świata juniorów:
Mistrzostwa Europy
Medale zawodników Bydgostii w Mistrzostwach Europy seniorów:
Medale zawodników Bydgostii w Akademickich Mistrzostwach Europy:
Medale zawodników Bydgostii w Mistrzostwach Europy na Ergometrze Wioślarskim:
Osiągnięcia drużynowe
LOTTO-Bydgostia jest 29-krotnym Drużynowym Mistrzem Polski w Wioślarstwie w latach: 1938, 1966, 1967, 1970 oraz nieprzerwanie od 1993 roku. Żaden klub w Polsce nie osiągnął tylu tytułów Drużynowego Mistrza Kraju z rzędu.
Klasyfikacja Drużynowych Mistrzostw Polski w Wioślarstwie:
Osiągnięcia indywidualne
W latach 1928-2016 członkowie klubu zdobyli na mistrzostwach Polski 1743 medale (715 złotych , 537 srebrnych , 491 brązowych ).
Zawodnicy o największych osiągnięciach krajowych i zagranicznych:
Plebiscyty Przeglądu Sportowego
Kilku zawodników/zawodniczek Bydgostii było nominowanych w Plebiscytach Przeglądu Sportowego na Najlepszego Sportowca Polski:
2000 – Robert Sycz – 5 m., trenerem roku został Jerzy Broniec
2003 – Robert Sycz – 12 m.
2004 – Robert Sycz – 3 m.
2005 – Robert Sycz – 19 m.
2010 – Magdalena Fularczyk – 19 m.
2012 – Magdalena Fularczyk – 10 m.
2014 – Magdalena Fularczyk-Kozłowska i Natalia Madaj – 24 m.
2015 – Magdalena Fularczyk-Kozłowska i Natalia Madaj – 20 m.
2016 – Magdalena Fularczyk-Kozłowska i Natalia Madaj – 5 m.
Zobacz też
Brda Bydgoszcz
s/y Solanus
Przystanie wioślarskie w Bydgoszczy
Sport w Bydgoszczy
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
oficjalna witryna Regionalnego Towarzystwa Wioślarskiego Bydgostia
oficjalna witryna Sekcji Turystyki Kajakowej Bydgostia
oficjalna witryna Sekcji Żeglarskiej Bydgostia oraz jachtu Solanus
Kluby sportowe w Bydgoszczy
Polskie towarzystwa wioślarskie
Polskie kluby wioślarskie
Polskie kluby kajakarskie
Polskie kluby żeglarskie |
189967 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Podpro%C5%BCe | Podproże | Podproże – element konstrukcyjny w formie belki konstrukcyjnej przenoszącej obciążenia na ścianę pod otworami w konstrukcji budowli (np. oknami, drzwiami). Stosowany rzadziej niż nadproże ze względu na mniejsze obciążenia konstrukcyjne spotykane w typowych obiektach. Często zintegrowany z wieńcem stropu lub fundamentem w przypadku parteru budynku.
Bywa nieodzownym elementem modernizacji starych budynków, pozwalającym na równomierne rozłożenie nacisku nadbudowy na ławę fundamentową lub ścianę nośną niższej kondygnacji. Przykładowo, w modernizacjach secesyjnych kamienic polegających na tworzeniu dużych witryn sklepowych, na parterze budynku stosuje się kratownicę stalową okalającą otwór – pełniącą funkcję zarówno nadproża, podproża jak i systemu podpór.
Elementy budowlane |
189969 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81otysze | Łotysze | Łotysze (łot. latvieši) – naród bałtycki, stanowiący większość (około 62%) ludności Łotwy posługujący się językiem łotewskim.
Współczesny naród łotewski powstał z połączenia ugrofińskiego plemienia Liwów z bałtyckimi plemionami Zemgalów, Zelów, Kurów i Łatgalów, od których pochodzi nazwa Łotwy.
Kultura Łotyszy posiada silne wpływy kultury niemieckiej i skandynawskiej z uwagi na setki lat niemieckiego i skandynawskiego (głównie szwedzkiego) panowania, dominacji i osadnictwa na terenie całej Łotwy. Łotysze ze wschodniej części kraju posiadają także wpływy kultur słowiańskich (polskiej, rosyjskiej).
Łotysze posługują się językiem łotewskim z grupy bałtyckiej języków indoeuropejskich.
Na Łotwie mieszka ok. 1,4 miliona Łotyszy. Większość z nich wyznaje protestantyzm (luteranizm). Katolicyzm przeważa na wschodzie kraju (Łatgalia). Duży jest również odsetek osób bezwyznaniowych.
Łotysze, z uwagi na wcześniejszą politykę ZSRR, stanowią na terenie Łotwy tylko nieco ponad połowę mieszkańców. Od maja 1940 roku rozpoczęła się radziecka okupacja Łotwy, i w okresie tym w kraju osiedliło się wielu Rosjan (a także pewna liczba Ukraińców i Białorusinów), którzy w większości pozostali tam do dziś. Ponieważ wielu z nich nie zasymilowało się z rodzimą ludnością (nawet nie nauczyło się języka łotewskiego), rząd Łotwy nie przyznał im obywatelstwa, pomimo że wielu z nich urodziło się już na terytorium Łotwy. Kwestia nieprzyznania obywatelstwa łotewskiego wielu zamieszkującym ten kraj Rosjanom jest przedmiotem sporów dyplomatycznych. Podobny problem z poradziecką mniejszością rosyjską występuje w Estonii, w mniejszym stopniu na Litwie.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Bałtowie
Demografia Łotwy
Narodowości
Etnografia Łotwy |
189973 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Firlej%20%28wojew%C3%B3dztwo%20lubelskie%29 | Firlej (województwo lubelskie) | Firlej – wieś w powiecie lubartowskim województwa lubelskiego, położona na Wysoczyźnie Lubartowskiej. Leży nad jeziorem o tej samej nazwie.
Siedziba gminy Firlej oraz parafii rzymskokatolickiej Przemienienia Pańskiego. Dawniej miasto; lokacja miejska Firleja z 1557 roku nie została zrealizowana, lokowany w 1629 roku, zdegradowany w 1869 roku. Prywatne miasto szlacheckie Firlejów, położone w województwie lubelskim, w 1739 roku należało do klucza Lubartów Lubomirskich.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa lubelskiego.
Wieś stanowi sołectwo gminy Firlej. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 1175 mieszkańców.
Ośrodek turystyczny.
Historia
Początki Firleja wiążą się z rodem Firlejów. Miasto założył w 1557 r. Mikołaj Firlej. Kolejnymi właścicielami byli Zasławscy, Lubomirscy i Sanguszkowie. W 1839 roku Firlej przejął w posiadanie Henryk Łubieński – ówczesny prezes Banku Polskiego. 9 maja 1831 roku pod Firlejem stoczono jedną z bitew powstania listopadowego.
Miasto miało swój udział w powstaniu listopadowym i styczniowym. Toczyły się tu bitwy, czego śladem są mogiły powstańców w pobliskim Sobolewie. 13 stycznia 1870 r. pozbawiono Firlej praw miejskich. W czasie I wojny światowej osada została zniszczona przez wycofujących się Rosjan. W pierwszej połowie sierpnia 1920 na firlejowskim rynku marszałek Piłsudski przyjął defiladę wojsk, które wyruszały na front w walce z bolszewikami.
W czasie okupacji niemieckiej na tym terenie działał oddział AK kpt. T. Pośpiecha. W okolicy intensywne działania prowadziły też oddziały partyzanckie Gwardii Ludowej dokonując wielokrotnie rozbrajania posterunków niemieckich w celu zdobycia broni, niszcząc kontyngenty zboża dla Niemców i rozbijając urzędy gminne. Osadę wyzwoliła w lipcu 1944 roku 27 Wołyńska Dywizja Piechoty AK.
Powojenne ożywienie gospodarcze związane było z rozwojem turystyki opartej na walorach przyrodniczych – lasach sosnowych i dwóch jeziorach (jeziorze Firlej z kąpieliskiem, ośrodkiem sportów wodnych i licznymi ośrodkami wypoczynkowymi oraz jeziorze Kunów z łowiskami wędkarskimi).
Zabytki
Rynek z zabudową z końca XIX wieku
Drewniany kościół parafialny z 1880 roku
Cmentarz parafialny, na nim znajduje się mogiła żołnierzy Armii Radzieckiej
Pomnik z popiersiem Józefa Piłsudskiego w parku.
Komunikacja
Firlej położony jest przy drodze krajowej nr 19, w odległości 40 km od Lublina i 210 km od Białegostoku. Posiada liczne połączenia autobusowe.
Zobacz też
Cmentarz żydowski w Firleju
Przypisy
Linki zewnętrzne
Historia Żydów w Firleju na portalu Wirtualny Sztetl
Strona gminy
Dawne miasta w województwie lubelskim
Miasta w Polsce lokowane w XVII wieku
Prywatne miasta Firlejów herbu Lewart
Prywatne miasta Lubomirskich herbu Szreniawa bez Krzyża
Prywatne miasta szlacheckie I Rzeczypospolitej (województwo lubelskie) |
1147 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dakota%20P%C3%B3%C5%82nocna | Dakota Północna | Dakota Północna (, ) – stan na północy Stanów Zjednoczonych, leżący w regionie Midwest, na obszarze Wielkich Równin. Nazwa stanu pochodzi od słowa Indian Siuksów (nazywanych także Dakotami) oznaczającego „przyjaciela”.
Od zachodu graniczy z Montaną, od południa z Dakotą Południową, od wschodu z Minnesotą, a od północy z kanadyjską prowincją Manitoba. Rzeźba terenu jest na ogół wyżynna. Dakota Północna jest uważana za najbardziej wiejski stan USA, ponieważ około 90% jej gruntów jest wykorzystywanych w celach rolniczych.
Pierwotnie obszar ten był zamieszkany przez plemiona Indian Wielkich Równin, Mandanów, Hidatsów i Arikara. Dziś jest domem dla pięciu plemion uznanych przez władze federalne, z których największymi są Czipewejowie i Dakotowie. Społeczności indiańskie stanowią 5% populacji stanu.
Stan ma jeden z najwyższych odsetków osób pochodzenia niemieckiego (34,8%), norweskiego (24,4%) i innego skandynawskiego. Przy czym osoby pochodzenia niemieckiego i norweskiego stanowią łącznie ponad połowę populacji.
Stolicą stanu jest miasto Bismarck, a największym miastem Fargo.
Historia
1743 – początek eksploracji obszarów przez Francuzów (Luis-Joseph Verendrye i Francois Verendrye);
1803 – obszar przeszedł na własność Stanów Zjednoczonych jako część Luizjany po jej zakupieniu od Francji;
1804–1806 – Meriwether Lewis i William Clark penetrują tereny;
1812 – powstała Pembina (pierwsze stałe osiedle białych, wybudowane przez Szkotów i Irlandczyków);
1818 – zakupienie od Anglii północno-wschodniej części dzisiejszej Dakoty Północnej i Dakoty Południowej;
1823 – Pembina przeszła na własność Stanów Zjednoczonych;
1832 – parowiec Yellowstone jako pierwszy statek wpłynął rzeką Missouri w głąb Dakoty;
1861 – utworzenie Terytorium Dakoty;
1871 – do Dakoty dotarła pierwsza linia kolejowa ułatwiając dotarcie licznych osadników;
1877 – podzielenie Terytorium Dakoty na dwie części – południową i północną;
1879–1886 – „boom” osadniczy przyciąga ponad 100 tys. migrantów, w większości farmerów;
2 listopada 1889 – przyjęcie Dakoty Północnej do Unii (jako 39. stanu); tego samego dnia do Unii została przyjęta Dakota Południowa.
1905–1920 – kolejny „boom” osadniczy, zwiększa populację ze 191 tys. do 647 tys.; wielu z nich było Norwegami i Niemcami.
Geografia
Klimat: kontynentalny ciepły, suchy; gorące lato, mroźna zima; opady roczne około 500 mm
Główne rzeki: Missouri, Red River
Największe jezioro: Sakakawea (1240 km²)
Najwyższy szczyt: White Butte (1069 m n.p.m.)
Liczba hrabstw: 53
Liczba parków stanowych: 18
Strefy czasowe: UTC-6:00, UTC-7:00
Demografia
Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Dakota Północna liczy 779 094 mieszkańców, co oznacza wzrost o 97 503 (15,8%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 6,6% populacji, 24,0% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 16,1% to osoby mające 65 i więcej lat. 48,6% ludności stanu stanowią kobiety.
Rasy i pochodzenie
Według danych z 2019 roku, 85,8% mieszkańców stanowiła ludność biała (83,6% nie licząc Latynosów), 5,4% to rdzenna ludność Ameryki, 3,3% miało rasę mieszaną, 2,9% to czarnoskórzy lub Afroamerykanie, 1,4% to Azjaci, 0,4% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowili 4,0% ludności stanu.
Do największych grup należały osoby pochodzenia niemieckiego (34,8%), norweskiego (24,4%) i irlandzkiego (6,4%). Do innych większych grup należały osoby pochodzenia angielskiego (29,3 tys.), francuskiego (27,3 tys.), szwedzkiego (25,1 tys.), „amerykańskiego” (24,7 tys.), meksykańskiego (20 tys.), polskiego (18,8 tys.), rosyjskiego (17,5 tys.), Czipewejowie (16,0 tys.), szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (13,9 tys.), afrykańskiego lub arabskiego (12,8 tys.) i Dakotowie (12,7 tys.).
2,6% populacji deklaruje pochodzenie rosyjskie, co jest najwyższym odsetkiem w Stanach Zjednoczonych. Także większość Niemców pochodzi z terenów dzisiejszej Ukrainy, które w tamtym czasie należały do Imperium Rosyjskiego.
Język
Najpowszechniej używanymi językami są:
język angielski – 94,86%
język niemiecki – 1,39%
język hiszpański – 1,37%.
Religia
Struktura religijna w 2014 r.:
protestanci – 51% (w większości luteranie – 27%, ale także metodyści, zielonoświątkowcy, kalwini, baptyści, pietyści, uświęceniowcy i wiele mniejszych grup),
katolicy – 26%,
brak religii – 20% (w tym 5% agnostycy i 2% ateiści),
inne religie – 3% (w tym mormoni, świadkowie Jehowy, muzułmanie, bahaici, żydzi, unitarianie uniwersaliści i prawosławni).
Według The ARDA, Dakota Północna posiada najwyższy odsetek społeczności luterańskiej w Stanach Zjednoczonych. W 2010 roku pod względem członkostwa do największych denominacji należały: Kościół katolicki (167,3 tys.), Kościół Ewangelicko-Luterański w Ameryce (163,2 tys.), Kościół Luterański Synodu Missouri (22,0 tys.), Zjednoczony Kościół Metodystyczny (17,3 tys.), oraz Zbory Boże (10,8 tys.)
Gospodarka
Rolnictwo
Stan jest największym w kraju producentem miodu, oraz upraw takich jak suszona jadalna fasola i fasola pinto. Stan dostarcza ponad 90% krajowej produkcji rzepaku i siemienia lnianego.
Do produktów rolnych przynoszących największy zysk należą (w nawiasach wielkość sprzedaży w 2021 roku): soja (1,8 mld $), pszenica (1,4 mld $), kukurydza (1,1 mld $), bydło (897,5 mln $), rzepak (448,7 mln $), sucha fasola (336,3 mln $), ziemniaki (217,6 mln $), buraki cukrowe (203,8 mln $), słoneczniki (192,1 mln $) i jęczmień (133,7 mln $).
Przemysł i energia
Przede wszystkim przemysł wydobywczy (węgiel, sól, glina, piasek). Boom naftowy na polach Bakken sprawił gwałtowny rozwój stanu od 2012 roku. Dakota Północna stała się drugim stanem (po Teksasie) na liście największych producentów ropy naftowej w Stanach Zjednoczonych. Ponadto stan posiada bogate zasoby węgla i gazu ziemnego. Zachodnia część stanu posiada największe znane złoże węgla brunatnego na świecie.
Elektrownie węglowe odpowiadały za 57% produkcji energii elektrycznej w 2021 r. Pozostała część produkcji pochodziła przede wszystkim ze źródeł odnawialnych, w tym z energii wiatru (34% produkcji) i energii wodnej (5%). Gaz ziemny napędzał około 3% produkcji energii elektrycznej. Stan nie posiada elektrowni jądrowych.
Uczelnie
Uniwersytet Dakoty Północnej (w Grand Forks)
Uniwersytet Stanu Dakota Północna (w Fargo)
Symbole stanu
Dewiza: (Wolność i Unia, Teraz i na zawsze, Jedność i niepodzielność)
Przydomek:
Znaczenie przydomku: Stan Ogrodu Pokoju
Symbole: świergotek, wiąz amerykański, dzika róża preriowa, (rodzaj tańca ludowego)
Przypisy
Stany Stanów Zjednoczonych |
189979 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Roki%20s%C4%85dowe | Roki sądowe | Roki sądowe – w polskim systemie prawnym stałe posiedzenie sądu, które odbywa się poza jego siedzibą lub nawet poza obszarem jego właściwości.
Współczesne prawo
Określenie użyte przez ustawodawcę w art. 22 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych z 1985 roku. Obecnie możliwość odbywania stałych posiedzeń poza siedzibą lub obszarem właściwości sądu umożliwia art. 43 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (). Przesłankami warunkującymi możliwość stosowania tej instytucji są:
dobro wymiaru sprawiedliwości,
lub jeżeli przez to (tj. odbywanie stałych posiedzeń poza siedzibą lub obszarem właściwości sądu) nastąpi znaczne zmniejszenie kosztów.
Możliwość zarządzania odbywania stałych posiedzeń sądu poza jego siedzibą posiada minister sprawiedliwości (np. na podstawie zarządzenia ministra sprawiedliwości z dnia 11 grudnia 1987 r. w sprawie odbywania stałych posiedzeń sądowych (roków sądowych) przez sądy rejonowe Sąd rejonowy w Ostrowie Wielkopolskim odbywa stałe posiedzenia sądowe (roki sądowe) w Ostrzeszowie, a Sąd rejonowy w Kędzierzynie-Koźlu odbywa stałe posiedzenia sądowe (roki sądowe) w Głubczycach).
W miejscowościach, w których sąd odbywa swoje stałe posiedzenie (odbywają się roki) działają zazwyczaj stałe sekretariaty spełniające czynności sekretariatu wydziału w zakresie spraw rozpoznawanych na rokach.
Inne znaczenia pojęcia „Roki”
Roki – w polskim języku prawniczym w XIII wieku, „...oznaczały terminy, w których się do sądu stawić było trzeba, a więc i same sądy i pozwy do nich”
Rok nadworny – pozew ustny, ustne wezwanie do sądu.
Rok zawity – termin konieczny, niemożliwy do odroczenia.
Rok licowy – termin sądzenia przestępcy schwytanego na gorącym uczynku, z okazaniem przedmiotu winy.
Roki bartne – „terminy do sądzenia spraw bartniczych w sądach bartnych, przez podstarościego bartnego najprzód co 2, potem co 4, a w końcu co 6 niedziel odbywanych”.
Roki gajone („gajony”. 'zwoływany', 'zagajony' lub 'uroczysty') – odbywano co 2 tygodnie, sądził sołtys z ławnikami
Roki wielkie gajone (walne) – znaczyły to samo, co dawne wiece (sądy wiecowe), na których (piastowie) zasiadał i sądził monarcha lub zastępujący go wojewoda czy starosta. Po wprowadzeniu trybunałów roki walne straciły swoje znaczenie. W Księstwie Mazowieckim, wszelkie obrady sejmowe, jako najwyższe sądy, nazywały się „rokami walnymi”.
Roki ziemskie – kadencje sądu ziemskiego, na którym zasiadali sędziowie i podsędkowie ziemscy, „sąd Ziemski powinien insze czasy naznaczyć i obwołać 4 niedziele przed sądzeniem onych, i to obwołanie w akta grodzkie zapisać. Tak wiele jednak razy przez rok sądzić się mają, jako w prawie opisano”. Od XV wieku zastąpiły sądy książęce. W ich skład wchodzili: sędzia, podsędek i pisarz mianowani dożywotnio przez króla (kandydatury przedstawiały sejmiki ziemskie).
Roki małe, czyli „Roczki” („Poroczki”), były to miesięczne lub kwartalne kadencje, „sądy grodzkie” (iudex castli). Sądzono na nich do wysokości 30-tu grzywien a przewodniczyli głównie komornicy (także zastępcy wojewodów, podkomorzych, sędziów i podsędków), rozstrzygając sprawy uboższej szlachty i kmieci (na prawie polskim). Bywały jednak wypadki, że na roczkach zasiadali i sami królowie, np. w 1400 roku w Poznaniu uczestniczył Władysław Jagiełło. W 1420 roku uchwalono, aby roki ziemskie odbywano raz na miesiąc w każdym powiecie (w 1441 roku, 4 razy, i za Jana Olbrachta w roku 1496, na ziemiach ruskich 6 razy, potem trzy razy, dlatego że czwartą kadencją były „Wiece”, tj. „Colloquia Generalia”).
Rokować – oznaczało „wezwać ustnie do sądu” (bez wręczenia pisma). „Takie rokowanie czyli zawołanie do sądu dozwolone było tylko w sprawie zgwałconego bezpieczeństwa; w obrębie trybunału nastąpić mogło za decyzją trybunału; sam marszałek lub prezydent nie mógł tego dokonywać. Rokowanie, będąc pozwem, nie znaczyło wyroku.
Przypisy
Postępowanie sądowe w Polsce przedrozbiorowej |
189980 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Karabin%20Zastava%20M76 | Karabin Zastava M76 | M76 – samopowtarzalny karabin wyborowy produkowany przez jugosłowiańskie zakłady Zastava Arms (dawne zakłady Crvena Zastava).
Historia konstrukcji
Do końca lat 60. podstawowymi karabinami wyborowymi Jugosłowiańskiej Armii Ludowej były powtarzalne M48 i M69. Na początku lat siedemdziesiątych postanowiono zastąpić je karabinem samopowtarzalnym.
Konstrukcję nowego karabinu postanowiono oprzeć na produkowanym w zakładach Crvena Zastava karabinie M64 (wersja licencyjna karabinu AK). Zmiany konstrukcyjne wynikały z przystosowania karabinu M76 do strzelania silnym nabojem karabinowym 7,92 x 57 mm Mauser. Nie wprowadzono natomiast większych zmian w sposobie działania automatyki. Zachowano także suwadło o dużej masie które zapewnia wysoką niezawodność broni, ale zmniejsza celność (M76 ma celność wyraźnie niższą niż inne, konstruowane od podstaw karabiny wyborowe).
Produkcję karabinu M76 rozpoczęto pod koniec lat siedemdziesiątych i w następnych latach stał się on podstawowym karabinem wyborowym armii jugosłowiańskiej. W następnych latach powstały także prototypowe wersje kalibru 7,62 x 54 mm R i 7,62 x 51 mm NATO jednak prawdopodobnie nie były one produkowane.
W czasie wojny w Bośni i Hercegowinie i innych konfliktów toczących się na terenie Jugosławii karabiny M76 były powszechnie używane przez wszystkie strony konfliktu. Obecnie jest nadal produkowany. Oprócz wersji M76 produkowana jest obecnie wersja M91 kalibru 7,62 x 54 mm R, wyposażona w kolbę wzorowaną na kolbie karabinu wyborowego SWD.
Opis konstrukcji
Karabin Zastava M76 jest indywidualną bronią samopowtarzalną. Zasada działania oparta o wykorzystanie energii gazów prochowych odprowadzanych przez boczny otwór lufy. Ryglowanie przez obrót zamka w lewo (dwa rygle). Mechanizm spustowy umożliwia strzelanie ogniem pojedynczym. Dźwignia bezpiecznika po prawej stronie komory zamkowej. Zasilanie z pudełkowych magazynków pojemności 10 naboi. Zasadniczym celownikiem jest celownik optyczny M76 o powiększeniu 4 x 24 o nastawach od 100 do 1200 m. W nocy można stosować pasywny celownik noktowizyjny o powiększeniu 5 x 80. Celownik optyczny i noktowizyjny jest mocowany na szynie znajdującej się po lewej stronie komory zamkowej. Otwarte przyrządy celownicze składają się z muszki i celownika krzywkowego (ze szczerbiną). Kolba stała, drewniana, wyposażona w gumowy amortyzator.
Linki zewnętrzne
Zastava M76 serwisie Modern Firearms
Samopowtarzalne karabiny wyborowe
Jugosłowiańskie karabiny
Serbskie karabiny |
189984 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Flaga%20Komor%C3%B3w | Flaga Komorów | Flaga Komorów – jedna z najmłodszych flag państwowych. Obowiązuje od 7 stycznia 2002 roku. Z ostatniej flagi Komorów została tylko część z półksiężycem i czterema gwiazdami. Zieleń symbolizuje federację i islam, będący religią państwową. Cztery pozostałe kolory symbolizują wyspy archipelagu Komorów – żółty symbolizuje Moheli, czerwony – Anjouan, granatowy – Wielki Komor, na którym znajduje się stolica państwa, Moroni; natomiast biały czwartą dużą wyspę archipelagu – Majottę, która jest terytorium zależnym Francji.
Flagi historyczne
Flagi poszczególnych wysp
Przypisy
Komory
Symbole narodowe Komorów |
189986 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Anne%20Rice | Anne Rice | Anne Rice, pseud. Anne Rampling i A.N. Roquelaure, właśc. Howard Allen Frances O’Brien (ur. 4 października 1941 w Nowym Orleanie, zm. 11 grudnia 2021 w Rancho Mirage) – amerykańska autorka głównie literatury grozy, autorka bestsellerowego cyklu Kroniki wampirów, który wywarł duży wpływ na subkulturę gotycką. Żona poety i malarza Stana Rice’a, matka pisarza .
Życiorys
Dzieciństwo
Urodziła się i spędziła większość życia w Nowym Orleanie w stanie Luizjana, który stał się tłem wielu jej powieści. Rodzice – Katherine i Howard O’Brienowie – nazwali ją Howard, po ojcu. Imię Anne przyjęła pierwszego dnia w szkole, kiedy została zapytana o imię. Jej matka, która była przy tym obecna, zaakceptowała wybór córki i nie poprawiła jej. Katherine, jak na owe czasy kobieta bardzo wykształcona, nie chciała w żaden sposób ograniczać swoich dzieci. Pozwalała im nawet rysować po ścianach. Dała mi tyle wspaniałych rzeczy, mówi Anne, ale najbardziej cenię sobie to, że obdarzyła mnie wiarą w samą siebie, w to, że mogę dokonać wielkich rzeczy. Obdarzyła mnie poczuciem nieskończonej mocy. Matka Anne opowiadała swoim córkom niezliczone, fantastyczne historie, a także opowiadała o książkach i filmach, z którymi się zapoznała. Zaciekawiła je także pisarstwem Dickensa, który stał się ulubionym autorem pisarki. Anne miała bardzo bujną wyobraźnię, której dawała upust pisząc sztuki dla siebie i swoich sióstr. Spacerując po Nowym Orleanie często zaglądała do starych, opuszczonych domostw w nadziei, że natknie się tam na ducha. Była wychowana przez matkę jako katoliczka i mocno wierzyła w Boga. Modliła się w swoim małym oratorium urządzonym w nieużywanej łazience na tyłach domu. Chciała wtedy zostać zakonnicą.
W 1942 Howard zaciągnął się na trzy lata do wojska pozostawiając żonę samą z dwójką małych dzieci, Anne i Alice. Katherine przyzwyczajona do dużego statusu społecznego i komfortu materialnego, nie poradziła sobie z trudną sytuacją finansową rodziny. Popadła w alkoholizm. Nie pomógł jej nawet powrót męża z wojny. Zmarła na wylew w lipcu 1956. Piętnastoletnia Anne musiała zająć się domem oraz dwiema młodszymi od siebie siostrami, Tamarą i Karen.
Ojciec Anne ożenił się powtórnie w 1958 i z powodu przeniesienia przeprowadził się do Richardson w stanie Teksas. Tam też Anne zaczęła uczęszczać do świeckiego liceum. Poznała tam swojego przyszłego męża Stana Rice, który jednak nie wykazywał większego zainteresowania jej osobą. Wychowana w szkole katolickiej, w której obowiązywała cenzura literatury, zaczytywała się, wbrew nakazom swego ojca, w filozofii egzystencjalnej. Poznała dzieła pisarzy takich jak Hemingway czy Woolf. Przed ukończeniem liceum przestała wierzyć w Boga.
Studia
Uczęszczała na studia w Texas Women’s College w Denton, lecz po roku porzuciła je by wraz ze swoją współlokatorką, Ginny, przenieść się do San Francisco i rozpocząć pracę w firmie ubezpieczeniowej. Stan po ukończeniu liceum (rok później) pojechał za nią do Denton, ale Anne już tam nie było. Zaczęli ze sobą korespondować. W 1961 Stan oświadczył się w nietypowy sposób – wysyłając jej telegram. Ślub odbył się 14 października 1961 w Teksasie. W rok później, po zakończonych studiach Stana, przenieśli się do San Francisco, gdzie oboje kontynuowali naukę. Anne studiowała nauki polityczne, chociaż w dalszym ciągu chciała zostać pisarką.
Po uzyskaniu tytułu magistra (rok 1964, Stan ukończył wtedy wydział Twórczego Pisania) Anne postanowiła popracować nad swoim warsztatem pisarskim i zaczęła pisać jedno opowiadanie dziennie. Pamiętając z czasów dzieciństwa opowieści matki o wampirach, Anne umieściła w jednym z nich postać młodego reportera przeprowadzającego wywiad z wampirem. Pisarka opublikowała w tym okresie swoje pierwsze opowiadanie Czwarty października, 1948 oraz pierwszy rozdział minipowieści Nicholas i Jean w magazynie uniwersyteckim o nazwie Transfer. Pozostałe opowiadania wylądowały w szufladzie.
W 1966 państwu Rice urodziła się córka, Michelle. Stan wykładał w tym czasie na wydziale Twórczego Pisania Uniwersytetu Stanowego, a Anne była na studiach pomagisterskich i przesiadywała w bibliotekach szukając tematów, które mogły przynieść jej pomysły na powieść. W 1969 państwo Rice przeprowadzili się do Berkeley. Kiedy Michelle miała 4 lata, wykryto u niej ostrą postać białaczki. W tym okresie Stan otrzymał 5000 dolarów z National Endowment for the Arts, które pozwoliły państwu Rice na zabranie jej do Disneylandu. Małżeństwo chwytało się wszelkich sposobów, w tym leków eksperymentalnych. Pomimo to Michelle zmarła kilka tygodni przed swoimi szóstymi urodzinami. Jej rodzice zaczęli topić smutki w alkoholu, jednak Anne nie poddała się całkowicie rozpaczy. Skończywszy studia pomagisterskie, podjęła pracę jako korektorka w wydawnictwie prawniczym, jednak wciąż wierzyła, że jej powołaniem jest pisarstwo. Wtedy mąż poradził jej zajęcie się pisaniem na poważnie.
Kariera pisarska
Sięgnęła do szuflady i znalazła opowiadanie o wampirze opowiadającym w wywiadzie o swoim ciężkim nieśmiertelnym życiu. Zaczęła je rozwijać. Nadała głównemu bohaterowi imię Louis i zaczęła rozwijać wątek jego śmiertelnej przeszłości. Kiedy dotarła do momentu, w którym traci on brata, powróciła rozpacz po stracie córki. Spoglądanie oczami Louisa pozwoliło mi pisać o życiu w sposób w jaki nie byłoby to możliwe w zwykłej, współczesnej powieści. W takiej formie nie mogłabym przedstawić mojego życia w wiarygodny sposób. Nie wiedziałam, jak mogłabym go użyć. Gdy już porzuciłam to wyzwanie i zaczęłam pisać Wywiad z wampirem, wszystko to wskoczyło na swoje miejsce. Mogłam opisywać rzeczywistość poprzez fantazję. Pisała przeważnie w nocy, ukończyła pracę w przeciągu pięciu tygodni. Długo nie mogła znaleźć wydawcy swojego dzieła. W końcu, w 1974 roku na konferencji pisarskiej w Squaw Valley, poznała agentkę, Phyllis Seidel, której udało się sprzedać powieść wydawnictwu Knopf. Książka ukazała się w maju 1976 i w ciągu pierwszego roku sprzedaży zarobiła prawie milion dolarów. Wkrótce Paramount Pictures kupił prawa do jej zekranizowania za 150 tys. dolarów, za które państwo Rice odbyli podróż po Europie, Egipcie i Port-au-Prince. Anne Rice została autorką scenariusza do tego filmu.
Wbrew oczekiwaniom, jej druga książka nie była kontynuacją Wywiadu z wampirem, ale opowieścią o ludziach zamieszkujących Nowy Orlean przed wojną secesyjną (The Feast of All Saints). Podczas pisania tej książki zaszła kolejny raz w ciążę. 11 marca 1978 urodził się jej syn, Christopher. Akcję kolejnej książki (Krzyk w niebiosa) osadziła w osiemnastowiecznych Włoszech, opowiada ona o środowisku kastratów. Żadna z tych powieści nie powtórzyła sukcesu Wywiadu z wampirem. Anne Rice postanowiła wtedy spróbować swych sił w . Powstały dwa pierwsze tomy trylogii o Śpiącej Królewnie: Przebudzenie Śpiącej Królewny oraz Kara dla Śpiącej Królewny. Cała trylogia została wydana pod pseudonimem A. N. Roquelaure. Jestem dumna z książek o Królewnie, mówi autorka, i jestem z nich zadowolona. Dokonałam [w nich] tego, czego chciałam.
Spod pióra Rice wyszły jeszcze dwie : Ucieczka do Edenu oraz Belinda, obie opublikowane pod pseudonimem Anne Rampling. Druga z nich przypomina nieco jedną z ulubionych książek Rice – Lolitę Nabokova.
W 1985, po 9 latach od ukazania się Wywiadu z wampirem, liczni fani opowieści o Louisie doczekali się kontynuacji. Tym razem Rice uczyniła narratorem nie Louisa, lecz Lestata – jego wampirzego ojca. Lestat to marzenie o mężczyźnie, z którym chciałabym być, twierdzi Rice. Jednak pisarka kierowała się nie tylko tym podczas kreowania postaci Lestata. Od samego początku postać oparta była na Stanie, osobie, która stała się artystą samoukiem, samoukiem-intelektualistą i poetą. To Stan-ateista, mówiący do mnie „Louisie-katoliku, na co ci te wszystkie bzdury? Żyj, spojrzyj na życie wokoło, sięgnij po nie, to wszystko należy do ciebie! Nie rozpaczaj nad systemem, który mógłby równie dobrze w ogóle nie istnieć, albo religią, która umarła, nie szukaj Boga i Diabła, by wytłumaczyć rzeczy. Spójrz na to, co masz przed nosem”. Na tym właśnie się opierałam, wcielając się w tę postać.
W 1989 roku, podczas prac nad Godziną czarownic, Rice powróciła do Nowego Orleanu. W 1993 nabyła tam budynek byłego katolickiego sierocińca Św. Elżbiety, który pojawia się w jej powieściach. Kilka lat później sprzedała budowlę.
W 2001 powstał kolejny film na podstawie wampirzej prozy Rice. Królowa potępionych łączy wątki dwóch kolejnych, po Wywiadzie z wampirem, części cyklu Kroniki wampirów: Wampira Lestata oraz Królowej Potępionych. Jednak tym razem producent odmówił zatrudnienia pisarki nawet w charakterze konsultantki.
9 grudnia 2002 po roku walki z guzem mózgu zmarł mąż Anne, poeta i malarz, Stan Rice. Do końca pracował – malował, pisał. Wiele z jego prac można odnaleźć w powieściach Anne, szczególnie w Kronikach wampirów.
Huragan Katrina
W marcu 2005 roku Anne Rice ewakuowała się wraz z najbliższą rodziną z Nowego Orleanu do San Diego w Kalifornii. Działanie strony domowej autorki zostało wstrzymane, a na jej stronie głównej ukazywały się informacje dotyczące huraganu i jego skutków oraz losów jej rodziny i domu. Obecnie informacje te zostały przeniesione na jedną z podstron.
Powrót do katolicyzmu
Rice, określająca się przez większość swojego dorosłego życia jako ateistka, w 1998 powróciła do wiary rzymskokatolickiej, której nie praktykowała od osiemnastego roku życia. W październiku 2005, kiedy ponownie wstąpiła do Kościoła, Rice ogłosiła na łamach Newsweeka, że będzie pisać tylko dla Pana. Zapowiedziała też powieść , mającą być pierwszą częścią trylogii opowiadającej życie Chrystusa.
W wywiadzie dla Christianity Today (nazwanym Wywiad ze skruszoną) Rice ogłosiła, iż nie napisze już nigdy żadnego wampirycznego opowiadania. Nigdy się nie cofnę. Nawet jeśli by mówili 'Będziesz spłukana; musisz napisać jeszcze jedną książkę o wampirach’, odmówiłabym. Nie mam wyboru, byłabym bezgranicznie głupia odwracając się tak od Boga.
Część fanów zszokowała wiadomość o jej religijnym i literackim nawróceniu, karcąc ją na ramach magazynów, blogów oraz w recenzjach czytelników w sieci. Rice odpowiedziała w poście na Amazon.com: I tak – nie będzie następnych części „Kronik”! Dzięki Bogu!.
Pytanie czy Rice będzie nadal wspierać liberalne sprawy, jak LGBT (jej syn otwarcie przyznaje się do bycia gejem) było przedmiotem sporej dyskusji; sama pisarka mówiła, że postawa jej syna wobec homoseksualizmu była czymś, z czym długo borykała się, kiedy podejmowała decyzję o nawróceniu. Rice pozostaje zwolenniczką praw dla homoseksualistów oraz prawa do uczestniczenia przez nich w obrzędach religijnych.
Rozstanie z katolicyzmem
28 lipca 2010 roku Anne Rice ogłosiła w Internecie, że rozstaje się z zorganizowaną religią chrześcijańską, jednocześnie nie porzucając wiary w Boga objawionego w Chrystusie.
Śmierć
Anne Rice zmarła 11 grudnia 2021 roku, w wieku osiemdziesięciu lat, wskutek komplikacji po udarze mózgu. Informację o jej śmierci przekazał jej syn, Christopher, za pośrednictwem mediów społecznościowych.
Publikacje
Cykle
Cykl Kroniki wampirów
1976 Wywiad z wampirem (Interview with the Vampire)
1985 Wampir Lestat (The Vampire Lestat)
1988 Królowa potępionych (The Queen of the Damned)
1992 Opowieść o złodzieju ciał (The Tale of the Body Thief)
1995 Memnoch Diabeł (Memnoch The Devil)
1998 Wampir Armand (The Vampire Armand)
2000 Merrick
2001 Krew i złoto (Blood and Gold)
2002 Posiadłość Blackwood (Blackwood Farm)
2003 Krwawy kantyk (Blood Canticle)
2014 (Prince Lestat)
2016 Prince Lestat and the Realms of Atlantis
Cykl Nowe kroniki wampirów
1998 Pandora
1999 Wampir Vittorio (Vittorio the Vampire)
Cykl
1990 (The Witching Hour)
1993
1994
Cykl Śpiąca Królewna (pod pseudonimem A.N. Roquelaure)
1983 Przebudzenie Śpiącej Królewny (The Claiming of Sleeping Beauty)
1984 Kara dla Śpiącej Królewny (Beauty’s Punishment)
1985 Wyzwolenie Śpiącej Królewny (Beauty’s Release)
2015 Beauty’s Kingdom
Trylogia Chrystus Pan
2005 (Christ the Lord: Out of Egypt)
2008 (Christ the Lord: Road to Cana)
–––– Christ the Lord: The Kingdom of Heaven (w przygotowaniu)
Cykl Czas aniołów (Songs of the Seraphim)
2009 Pokuta (Angel Time)
2010 Kuszenie (Of Love and Evil)
Cykl Kroniki Daru Wilka (The Wolf Gift Chronicles)
2012 Dar wilka (The Wolf Gift)
2013 Wilcze przesilenie (The Wolves Of Midwinter)
Pozostałe powieści
1979 Uczta Wszystkich Świętych (The Feast of All Saints)
1982 Krzyk w niebiosa (Cry to Heaven)
1985 Ucieczka do Edenu (Exit to Eden) (jako Anne Rampling)
1986 Belinda (jako Anne Rampling)
1989 (The Mummy: or Ramses the Damned)
1996 (Servant of the Bones)
1997 (Violin)
Inne
2009 Called Out of Darkness: A Spiritual Confession (autobiografia)
Opowiadania
1965 October 4th, 1948
1966 Nicholas and Jean
1982 The Master of Rampling Gate
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona Anne Rice
z informacjami dotyczącymi Huraganu Katrina
(1985 i 1988) w formacie RealAudio
Do You Know What It Means to Lose New Orleans? – Anne Rice o huraganie Katrina na łamach The New York Times
Amerykańscy autorzy fantasy
Amerykańscy autorzy horrorów
Amerykańscy autorzy literatury erotycznej
Amerykańscy pisarze katoliccy
Amerykańscy prozaicy XX wieku
Amerykańscy prozaicy XXI wieku
Ludzie urodzeni w Nowym Orleanie
Pisarze z Kalifornii
Pisarze związani z Nowym Orleanem
Urodzeni w 1941
Zmarli w 2021 |
189987 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Anna%20Rice | Anna Rice | Anna Rice (ur. 19 sierpnia 1980 w North Vancouver) – kanadyjska badmintonistka.
Brała udział w Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie w grze pojedynczej kobiet – doszła do 1/8 finału.
Bibliografia
Badmintonistki
Badmintoniści na Letnich Igrzyskach Olimpijskich, Pekin 2008
Kanadyjscy badmintoniści
Kanadyjscy olimpijczycy
Ludzie urodzeni w North Vancouver
Urodzeni w 1980 |
189988 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%82towie | Bałtowie | Bałtowie – indoeuropejska grupa ludnościowa, zamieszkująca obszar Europy Środkowej, głównie południowo-wschodnie wybrzeża Morza Bałtyckiego i posługująca się językami bałtyckimi.
Pochodzenie
W wyniku badań archeologicznych i językoznawczych określono, że Bałtowie przybyli z dorzecza górnego Dniepru i obszaru na południe od środkowej Dźwiny. Prawdopodobnie od Scytów przejęli umiejętność wytopu żelaza z rud błotnych.
Historia
Z kultur archeologicznych z dużym prawdopodobieństwem z ludami bałtyckimi identyfikuje się kulturę zachodniobałtyjską, czasem też kulturę ceramiki sztrychowanej.
W źródłach starożytnych i wczesnośredniowiecznych Bałtowie występują jako Estowie (Estiowie). Najstarszy zachowany zapis historyczny pochodzi z I wieku z Germanii Tacyta:
Zwracając się więc w prawo, spotykamy na wybrzeżu Morza Swewskiego (Morze Bałtyckie) oblane nim gminy Estów, którzy mają zwyczaje i strój Swewów, lecz język zbliżony bardziej do brytańskiego
W okresie od II do IV wieku dzięki rozwojowi handlu z Cesarstwem Rzymskim nastąpił rozkwit cywilizacji Bałtów. Upadek Rzymu i przejęcie handlu morskiego przez wikingów przyniosły kryzys i znaczną utratę znaczenia plemion Bałtów. Próby odzyskania pozycji, między innymi poprzez wysłanie grupy kupców z bogatymi darami bursztynowymi do Teodoryka Wielkiego, króla Ostrogotów, zakończyły się niepowodzeniem. W X wieku podjęta została pierwsza próba chrystianizacji Bałtów – nieudana misja świętego Wojciecha. W XIII wieku i później dalszą chrystianizację prowadzili m.in. Duńczycy, zakony kawalerów mieczowych i krzyżacki. Z plemion bałtyckich samodzielność etniczną i kulturową zachowali jedynie Litwini oraz Łotysze.
Ludy bałtyckie
Litwini
Łotysze
Żmudzini
Prusowie
Łatgalowie
Dawne plemiona bałtyckie:
Jaćwingowie
Galindowie
Kurowie
Zelowie
Zemgalowie
Zobacz też
kraje bałtyckie
mitologia bałtyjska
rodzimowierstwo bałtyjskie
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
! |
189991 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Powiat%20kurowski | Powiat kurowski | Powiat kurowski (łac. Districtus Curoviensis) istniał w latach 1456-1465. Jego stolicą był Kurów. Został zlikwidowany na sejmie w Nowym Korczynie, a jego obszar został włączony do ówczesnego powiatu lubelskiego, Ziemi Lubelskiej, województwa sandomierskiego, z którego w 1474 roku wyodrębniono województwo lubelskie.
Bibliografia
Powiaty I Rzeczypospolitej
Kurów
kurowski |
190002 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Peter%20Luczak | Peter Luczak | Peter Luczak, Piotr Łuczak (ur. 31 sierpnia 1979 w Warszawie) – australijski tenisista pochodzenia polskiego, reprezentant w Pucharze Davisa.
Kariera tenisowa
W latach 1998–2001 występował w amerykańskich rozgrywkach uniwersyteckich, reprezentując barwy Fresno State University. W 2000 roku rozpoczął karierę profesjonalną, a dnia 20 stycznia 2012 roku, po zakończeniu startu w Australian Open, ogłosił zakończenie zawodowej kariery, chociaż w 2016 wygrał turniej gry podwójnej w Tallahassee o randze ATP Challenger Tour.
W grze pojedynczej Luczak ma w swoim dorobku 12 zwycięstw w turniejach rangi ATP Challenger Tour. W turniejach rangi ATP World Tour najlepszym wynikiem Luczaka jest półfinał rozgrywek w Costa do Sauipe w 2005 roku, gdzie pokonał m.in. Fernando Gonzáleza.
W grze podwójnej najlepsze wyniki osiągnął w Buenos Aires, dochodząc w 2008 i 2010 roku do finału, najpierw w parze z Wernerem Eschauerem, a potem z Simonem Greulem.
W latach 2005–2010 Luczak reprezentował Australię w Pucharze Davisa, rozgrywając łącznie dziesięć pojedynków, z których w czterech wygrywał.
W 2010 roku Luczak wywalczył złoty medal podczas igrzysk wspólnoty narodów w Nowym Delhi w konkurencji gry podwójnej w parze z Paulem Hanleyem.
Najwyżej sklasyfikowany w rankingu singlistów był w październiku 2009 roku na 64. miejscu, z kolei w zestawieniu deblistów w marcu 2010 roku zajmował 98. pozycję.
Finały w turniejach ATP World Tour
Gra podwójna (0–2)
Przypisy
Bibliografia
Australijscy tenisiści
Ludzie związani z Melbourne
Ludzie urodzeni w Warszawie
Urodzeni w 1979
Tenisiści polskiego pochodzenia
Polonia w Australii |
190004 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Barwinek%20pospolity | Barwinek pospolity | Barwinek pospolity (Vinca minor L.) – gatunek rośliny należący do rodziny toinowatych (Apocynaceae). Rośnie dziko w zachodniej, wschodniej, południowej i środkowej Europie, brak go w Skandynawii. Jest jedynym gatunkiem barwinka występującym w Polsce w stanie dzikim (dość rzadko). W rozproszonych stanowiskach występuje niemal na całym niżu. W górach spotykany jest rzadziej. Jest również uprawiany jako roślina ozdobna.
Morfologia
Pokrój Drobna, zimozielona krzewinka osiągająca wysokość do 20 cm.
Łodyga Łodygi zdrewniałe dołem, pokładające się i zakorzeniające. Osiągają długość do 1 m. Łodygi kwiatowe wyprostowane, wzniesione.
Liście Naprzeciwległe. Liście skórzaste, całobrzegie, eliptyczne, ciemnozielone i błyszczące, do 5 cm długości, krótkoogonkowe.
Kwiaty Niebieskie lub jasnofioletowe, obupłciowe, o średnicy około 2,5 cm, wyrastające pojedynczo w pachwinach liści. Kielich kwiatowy pięciodzielny, znacznie krótszy od korony. Korona o rurce lejkowatej i płasko rozpostartych płatkach. Pięć pręcików przyrośniętych do rurki korony, słupek na szczycie zgrubiały, przy nasadzie zalążni dwa żółte miodniki.
Owoce Dwa cylindryczne mieszki.
Biologia i ekologia
Roślina wieloletnia, chamefit. Kwitnie od marca do maja. Kwiaty owadopylne, zapylane przez pszczoły i motyle. Nasiona rozsiewane głównie przez mrówki (myrmekochoria). Rozmnaża się głównie wegetatywnie. Rośnie w lasach liściastych. Doskonale znosi zacienienie. Przeważnie występuje na żyznych, zasobnych w wapń i kwaśnych glebach, o odczynie pH 4,9-6,5). Często tworzy zwarte łany. Najwyższe zanotowane jego stanowiska znajdują się w Bieszczadach, gdzie sięga do wysokości 1100 m n.p.m. Cała roślina jest lekko trująca: Zawiera wininę, pubescynę i minorynę. Objawami zatrucia są: zmniejszenie ciśnienia krwi, zaburzenia pracy serca i oddychania. Liczba chromosomów 2n = 48.
Zagrożenia i ochrona
Roślina była objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. Od 2014 roku nie podlega ochronie. Zagrożona ze względu na swoje walory dekoracyjne. Często jest bowiem wykopywana ze stanowisk naturalnych do uprawy jako roślina ozdobna.
Zastosowanie
Roślina ozdobna, często uprawiana. Używana jako roślina okrywowa na kobierce, obwódki, często sadzona na cmentarzach. Ma bardzo małe wymagania zarówno co do gleby jak i oświetlenia. Obok bluszczu i kopytnika najlepiej znosi zacienienie.
Roślina lecznicza:
Surowiec zielarski: ziela barwinka – Herba Vincae pervincae (Herba Vincae minoris, Herba Pervincae).
Skład: Zawiera alkaloidy: winkaminę, izowinkamina, perwincynę; kwas ursolowy, gorycz (wincynę), leukoantocyjanidyny, flawonoidy (robininę), garbniki, kwasy organiczne, pektyny, trójterpeny, sole mineralne.
Działanie: obniża ciśnienie krwi (hypotonicum), stosuje się go w przypadkach krwawień, stanów zapalnych błon śluzowych oraz w leczeniu egzem. Napar ziela stosuje się w zakrzepowym zapaleniu żył, stanach osłabienia oraz niedotlenienia serca i mózgu, zawrotach głowy, uporczywych migrenach, szumie w uszach, nerwicach wegetatywnych, padaczce, chorobach płuc, krwawieniach wewnętrznych i macicznych.
Zbiór: od maja do sierpnia. Zebrany surowiec suszy się naturalnie, w miejscu przewiewnym i suchym
W krajach o cieplejszym klimacie jako surowiec dla przemysłu farmaceutycznego wykorzystuje się Vinca erecta, który ma więcej tych samych substancji aktywnych.
Odmiany
W uprawie znajduje się szereg kultywarów:
'Alba' – o białych kwiatach,
'Argenteovariegata' – o białopstrych liściach, wolniej rosnąca,
'Aureovariegata' – żółtopstra,
'Bowes Variety' – o większych kwiatach, bujniej rosnąca, ale bardziej zwarta ze względu na krótsze rozłogi,
'Rosea' – o różowych kwiatach i wolniejszym wzroście.
'Cahill' - o pstrej, żółtej barwie liści z zielonym brzegiem blaszki. Wyhodowana przez 1995 r. przez Christy A. Hensler z Newport w USA. W przeciwieństwie do innych, ta odmiana dobrze znosi pełne nasłonecznienie, rośnie przy tym równie dobrze w półcieniu i w miejscach zacienionych. Roślina mrozoodporna całkowicie w Polsce (strefa mrozoodporności 5a). Nadaje się do uprawy jako roślina rabatowa oraz okrywowa. Pędy są trwałe i dlatego mogą być używane jako uzupełnienie różnych kompozycji florystycznych.
Przypisy
Bibliografia
(Charakterystyka, występowanie, zagrożenia)
Toinowate
Ozdobne półkrzewy i krzewinki
Rośliny trujące
Rośliny lecznicze |
1148 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Delaware | Delaware | Delaware () – stan na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych, w regionie Stanów Środkowoatlantyckich, na Nizinie Atlantyckiej, nad zatoką Delaware. Na zachodzie i południu graniczy ze stanem Maryland, na północy ze stanem Pensylwania, a na północnym wschodzie z New Jersey. Jeden z trzynastu stanów pierwotnych. Leży na obszarze Niziny Nadbrzeżnej i obok Florydy jest najniżej położonym stanem Stanów Zjednoczonych. Nazwa stanu pochodzi od Thomasa Westa, barona De La Warr, angielskiego arystokraty i pierwszego gubernatora kolonialnego stanu Wirginia.
Delaware znajduje się w północno-wschodniej części półwyspu Delmarva. Jest drugim od końca (po Rhode Island) co do wielkości, szóstym od końca pod względem zaludnienia i szóstym pod względem gęstości zaludnienia stanem Stanów Zjednoczonych. Delaware dzieli się na trzy hrabstwa: New Castle, Kent i Sussex. W hrabstwach Sussex i Kent największą rolę w gospodarce odgrywa rolnictwo, natomiast w New Castle – przemysł.
Przed przybyciem Europejczyków w XVI w. Delaware był zamieszkany przez plemiona Lenni Lenape (na północy) i Nanticoke (na południu). W 1631 r. przybyli tu pierwsi Europejczycy, którymi byli Holendrzy. Zamieszkiwali obszar położony w pobliżu dzisiejszego miasta Lewes, który został przyłączony do kolonii Zwaanendael.
Duża część ziem uprawnych leży poniżej 18 m n.p.m. Na południu tereny bardziej piaszczyste i mniej urodzajne.
Delaware był pierwszym stanem, który ratyfikował Konstytucję Stanów Zjednoczonych, stąd przydomek: First State.
Historia
1609 – na teren zajmowany dzisiaj przez stan dotarła ekspedycja Henry’ego Hudsona, angielskiego żeglarza i odkrywcy
po 1638 – powstało pierwsze osiedle (zbudowane przez Szwedów) – Fort Christine (obecnie Wilmington)
1655 – kolonia przeszła na własność Holendrów z Nowego Amsterdamu (dziś Nowy Jork)
1664 – obszar Delaware został przyłączony do Prowincji Pensylwanii (kolonia stała się własnością Wielkiej Brytanii)
1703 – kolonia Delaware otrzymała ograniczoną autonomię
1776 – kolonia została przekształcona w stan po uzyskaniu niepodległości przez Stany Zjednoczone
1787 – na terenie stanu został wprowadzony zakaz sprowadzania murzyńskich niewolników
7 grudnia 1787 – zgromadzenie stanowe ratyfikowało Konstytucję Stanów Zjednoczonych (kolonia stała się pierwszym stanem Stanów Zjednoczonych)
1861-1865 – wojna secesyjna. Mimo że był to stan niewolniczy, Delaware walczył po stronie Unii
2021- Joe Biden został wybrany pierwszym Prezydentem Stanów Zjednoczonych ze stanu Delaware
Etymologia
Pochodzi od nazwiska Thomasa Westa, barona De La Warr, pierwszego gubernatora Kompanii Wirginijskiej. Początkowo nazwano tak rzekę, później nazwę nadano zamieszkującemu te tereny plemieniu Indian.
Geografia
Delaware jest drugim od końca pod względem wielkości stanem Stanów Zjednoczonych – jego długość wynosi 154 km, natomiast szerokość od 14 do 56 km, co daje powierzchnię 5060 km².
Granice Delaware są wyznaczone przez granicę ze stanem Pensylwania od północy, rzekę Delaware i Ocean Atlantycki od wschodu, a od zachodu i południa przez stan Maryland. Niewielkie obszary stanu są też usytuowane za wschodnią stroną estuarium rzeki Delaware, i te obszary graniczą na lądzie z New Jersey. Określenie północnej granicy stanu jest nietypowe. Większość z niego to łuk o okręgu o promieniu 12 mil (19.3 km) i środku w kopule budynku sądu w New Castle i jest znany jako Twelve Mile Circle. Jest to jedyna zaokrąglona granica międzystanowa w Stanach Zjednoczonych.
Granica ta rozciąga się od brzegu stanu New Jersey, po czym biegnie łukiem o długości 19 km wzdłuż rzeki Delaware. W pobliżu doliny, w sąsiedztwie stanu Maryland, granica zmierza na zachód. Około kilometr dalej granica ta kieruje się na południe. W pobliżu drogi międzystanowej U.S. Route 50 granica kieruje się na wschód, do wybrzeża Oceanu Atlantyckiego w mieście Ocean City. Klin o powierzchni 3 km2, leżący w północno-zachodniej części stanu Delaware, przy zbiegu granic stanów Maryland i Pensylwania, na skutek problemów wiążących się z osiemnastowiecznymi technikami pomiarowymi stał się przedmiotem ciągnącego się przez wiele lat sporu pomiędzy otaczającymi go stanami, rozstrzygniętego na korzyść Delaware dopiero w 1921 roku.
Stan Delaware, razem z hrabstwami wschodniego wybrzeża należącymi do Maryland i dwoma hrabstwami Wirginii, tworzą Półwysep Delmarva, który rozciąga się wzdłuż Oceanu Atlantyckiego.
Topografia
Ukształtowanie powierzchni stanu Delaware ma charakter równinny. Stan ten posiada najniższą średnią wysokość ze wszystkich stanów USA. Jego najwyższym wzniesieniem jest Ebright Azimuth, znajdujący się w pobliżu szkoły Concord High School – jego wysokość wynosi 137 m n.p.m. W północnym krańcu Delaware znajduje się płaskowyż Piedmont, charakteryzujący się pofałdowanym terenem oraz licznymi wzgórzami. Resztę obszaru Delaware zajmuje Nizina Atlantycka charakteryzująca się płaskim, piaszczystym i, w niektórych miejscach, bagnistym terenem. Granica między Piedmontem a Niziną Atlantycką biegnie wzdłuż drogi stanowej Delaware Route 2 biegnącej między miastami Newark i Wilmington. Wzdłuż zachodniej granicy Delaware biegnie grzbiet o wysokości od 23 do 24 metrów, który oddziela dorzecza rzeki Delaware od wschodu i zatoki Chesapeake.
Klimat
Delaware znajduje się w strefie przejściowej między wilgotnym klimatem subtropikalnym i klimatem kontynentalnym. Pomimo niewielkich rozmiarów (ok. 160 km długości z północy na południe) istnieją znaczne różnice w średniej temperaturze oraz opadach śniegu między hrabstwami Sussex i New Castle. W południowej części stanu panuje łagodniejszy klimat i dłuższy okres wegetacyjny niż w jego północnej części. Najwyższa temperatura powietrza w Delaware, zanotowana 21 lipca 1930 r. w Millsboro, wynosiła 43 °C. Najniższa temperatura, zanotowana 17 stycznia 1893 r. również w Millsboro, wynosiła –27 °C.
Środowisko
Przyroda stanu Delaware jest dosyć zróżnicowana. Hrabstwo New Castle jest porośnięte przez lasy nadbrzeżne północno-wschodnich Stanów Zjednoczonych (składające się głównie z lasów mieszanych) oraz mieszane lasy dębowe, typowe dla tej części Stanów Zjednoczonych. Hrabstwa Sussex i Kent są porośnięte przez środkowoatlantyckie lasy nadbrzeżne, składające się z lasów iglastych. Park stanowy Trap Pond jest jednym z najbardziej wysuniętych na północ miejsc w USA, gdzie rosną cypryśniki błotne.
Zarządzanie środowiskiem
Stan Delaware zapewnia subwencję w celu odtworzenia środowiska skażonego przez odpady.
Demografia
Spis ludności z roku 2010 stwierdza, że stan Delaware liczy 897 934 mieszkańców, co oznacza wzrost o 114 338 (14,6%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2000. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,7% populacji, 21,3% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 18,1% to osoby mające 65 i więcej lat. 51,6% ludności stanu stanowią kobiety.
Rasy i pochodzenie
Według spisu z 2010 roku, 69,7% mieszkańców stanowiła ludność biała (62,3% nie licząc Latynosów), 22,8% to Afroamerykanie, 4,1% to Azjaci, 2,6% miało rasę mieszaną, 0,6% to rdzenna ludność Ameryki, 0,1% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 9,3% ludności stanu.
Największe grupy stanowią osoby pochodzenia irlandzkiego (18,8%), niemieckiego (16,5%), angielskiego (12,7%), włoskiego (10,2%) i polskiego (5,2%). Istnieją także duże grupy (ponad 10 tys.): Meksykanów, Szkotów, Portorykańczyków, Francuzów, Hindusów, Holendrów, Walijczyków i Afrykańczyków.
Język
Najpowszechniej używanymi językami są:
język angielski – 87,81%,
język hiszpański – 6,56%,
język chiński – 0,54%,
język francuski – 0,42%.
Religia
Dane z 2014 r.:
protestanci – 46%:
metodyści – 14%,
baptyści – 12%,
pozostali – 20% (głównie: kalwini, bezdenominacyjni, zielonoświątkowcy, anglikanie, luteranie i uświęceniowcy),
brak religii – 23% (w tym: 3% agnostycy i 2% ateiści),
katolicy – 22%,
żydzi – 3%,
inne religie – 6% (w tym: hinduiści, muzułmanie, mormoni, świadkowie Jehowy, prawosławni, unitarianie uniwersaliści, buddyści i bahaiści).
Hrabstwa Delaware
Uczelnie
University of Delaware (Newark, oddziały w: Dover, Wilmington, Lewes, Georgetown)
Delaware State University (Dover, oddziały w: Wilmington, Georgetown)
Wesley College (Dover)
Drexel University (oddział w Wilmington)
Widener University (szkoła prawa, zlokalizowana w Wilmington)
Goldey-Beacom College (Pike Creek Valley, przedmieście Wilmington)
Wilmington College (New Castle, oddziały w: Dover, Georgetown, Rehoboth Beach)
Delaware Technical and Community College
Inne informacje
Klimat: umiarkowany ciepły, na pograniczu z podzwrotnikowym morskim; opady roczne ok. 1140 mm, średnia dobowa temperatura powietrza (na północy stanu) od 30 st.C w lipcu do -5 st.C w zimie.
Główne rzeki: Delaware, Brandywine, Christiana
Roślinność:
Liczba parków stanowych: 13
5 największych miast: Wilmington, Dover, Newark, Milford, Seaford (rok 2000)
Dewiza: Liberty and Independence (Wolność i niepodległość)
Symbole: kurak błękitny, ostrokrzew amerykański, kwiat brzoskwini
Przemysł i bogactwa naturalne:
chemiczny (barwniki, nylon, wyroby petrochemiczne)
rolnictwo: hodowla drobiu, uprawa soi, kukurydzy, fasoli i szparagów
turystyka (liczne zabytki)
Kanał Chesapeake i Delaware – główna arteria komunikacyjna, dostępna nawet dla statków oceanicznych
Sławni ludzie: Joe Biden, Annie Jump Cannon, Howard Pyle, Oliver Evans
Przypisy
Dawne terytoria zależne Wielkiej Brytanii
Stany Stanów Zjednoczonych |
1150 | https://pl.wikipedia.org/wiki/DVD | DVD | DVD (Digital Video Disc lub Digital Versatile Disc) – rozpowszechniony w roku 1995 standard zapisu danych na optycznym nośniku danych, podobnym do CD-ROM (te same wymiary: 12 lub 8 cm), lecz o większej pojemności uzyskanej dzięki zwiększeniu gęstości zapisu.
Płyty DVD dzielą się na przeznaczone tylko do odczytu DVD-ROM oraz umożliwiające zapis na płycie DVD-R, DVD-R DL, DVD-RW, DVD+R, DVD+R DL, DVD+RW, DVD-RAM.
Nazwa
Ten skrótowiec rozwinięty był jako Digital Versatile Disc – cyfrowy dysk ogólnego przeznaczenia. Nazwą oficjalną jest tylko DVD. Wymowa upowszechniona w języku polskim i angielskim to: di-wi-di.
Technologia zapisu
W zamyśle twórców format DVD powstał do cyfrowego zapisu materiałów wideo, jednak rosnące zapotrzebowanie przemysłu komputerowego na nośniki o większej pojemności sprawiło, że DVD stał się formatem uniwersalnym. Dzięki użyciu do odczytu płyt DVD wiązki światła lasera o krótszej długości fali niż ta używana do odczytu płyt CD, przy tej samej wielkości (średnicy) płyt DVD i CD możliwe stało się umieszczenie na płytach DVD większej ilości gęściej upakowanych ścieżek.
Format DVD, wynaleziony w roku 1995, na przełomie XX i XXI wieku stał się jednym z najpopularniejszych nośników materiałów wideo na świecie, a zarazem następcą popularnego pod koniec XX wieku amatorskiego formatu VHS, wynalezionego w roku 1976. Rozdzielczość VHS wynosiła 320x576 pikseli, natomiast rozdzielczość DVD to 720x576 pikseli. W związku z tym format DVD jest pierwszym w historii masowo rozpowszechnionym nośnikiem wideo, który dorównał jakością, a zarazem rozdzielczością, profesjonalnym nośnikom wideo, takim jak na przykład używane do produkcji tv Betacam SP (440x576 pikseli) z 1986 roku czy DigiBeta (rozdzielczość równa DVD) z 1993 roku. Format DVD to również pierwszy w historii popularny nośnik wideo, który zapewnił prawidłową ostrość obrazu, w przeciwieństwie do formatu VHS, który oferował gorszą ostrość niż profesjonalna kolorowa taśma magnetyczna do rejestracji materiałów audiowizualnych, wynaleziona przez firmę Ampex w 1958 roku, i używana tylko przez nadawców telewizyjnych. Jedną z głównych zalet i powodów popularności DVD jest także wyjątkowa trwałość, w przeciwieństwie do formatu VHS, którego nośniki ulegały ciągłej destrukcji wraz z upływem czasu przez rozmagnetyzowanie, a także przez każde kolejne odtwarzanie (poprzez stały kontakt głowicy odczytującej z taśmą), które mechanicznie zużywało i stopniowo niszczyło taśmę. Dodatkowa zaleta DVD to niewielkie rozmiary i bardzo prosta budowa.
Na płytach DVD zastosowano także dwie warstwy nałożone jedna na drugą, w których można dokonywać zapisu. Warstwa dolna jest warstwą półprzezroczystą. Wiązka lasera w zależności od długości fali i kąta nachylenia może czytać informacje zapisane na warstwie położonej niżej lub też z warstwy wyższej. Kolejną zmianą w stosunku do CD jest możliwość zastosowania krążków DVD o obustronnym zapisie.
W przeciwieństwie do CD, DVD musi zawierać system plików. System plików stosowany na DVD to UDF, będący rozszerzeniem standardu ISO 9660, który używany jest do zapisu danych na CD.
O tytuł następcy formatu DVD walczyły technologie HD DVD i Blu-ray, dyski optyczne o pojemności odpowiednio 15 GB na warstwę i 25 GB na warstwę. Zwycięzcą został format Blu-ray, zaś HD DVD nie przyjęło się na rynku.
Pojemność dysków
Nośniki w zależności od typu mogą pomieścić od 4,38 GiB, czyli 4,7 GB (jednowarstwowe, jednostronne płyty, powszechnie znane jako DVD5) do ponad 17 GB danych (płyty dwuwarstwowe, dwustronne). Płyty mają średnicę 12 cm, natomiast grubość nośnika wynosi 1,2 mm.
Najbardziej obrazowo pojemność płyt DVD przedstawia poniższa tabelka:
Dodatkowo krążki -R i +R różnią się nieznacznie pojemnością (dane dla 12 cm):
Odtwarzacz DVD
Urządzenie odtwarzające płyty DVD, spełniające standardy DVD-Video i DVD-Audio.
Większość odtwarzaczy DVD wymaga podłączenia do telewizora, ale istnieją również przenośne odtwarzacze DVD z wbudowanym niewielkim monitorem LCD.
Odtwarzacz DVD powinien również:
odczytywać dysk DVD w formacie ISO i UDF wersja 1.2
odczytywać i przestrzegać regionów DVD oraz wyświetlać ostrzeżenie, jeśli użytkownik nie może odtworzyć danego dysku
wysyłać sygnał wideo analogowy (w formacie NTSC, PAL lub SECAM) przez połączenia composite video, S-Video, SCART lub component video albo cyfrowy przez DVI lub HDMI.
Większość odtwarzaczy DVD pozwala również na odtwarzanie płyt CD (CD-Audio, MP3 itp.) oraz Video CD (VCD) i zawiera dekoder kina domowego (np. Dolby Digital, Digital Theatre System (DTS)). Niektóre nowsze modele odtwarzają też pliki wideo w formacie MPEG-4 ASP (tzw. DivXy), spopularyzowane w Internecie, a polskie odtwarzacze umożliwiają odtwarzanie ich z dopasowanymi napisami w formacie *.txt.
Zobacz też
Płyta gramowidowa
Płyta kompaktowa
Region DVD
Blu-ray
EVD
HDCD
Pamięć komputerowa
Pamięć trwała
Super Audio Compact Disc
VCDHD
Video CD
Telerecording
Przypisy
Linki zewnętrzne
Rodzaje płyt DVD |
1151 | https://pl.wikipedia.org/wiki/DVD-Video | DVD-Video | DVD-Video – standard definiujący zawartość dysków DVD przeznaczonych wyłącznie do odtwarzania filmów.
Definicja standardu
Standard DVD-Video definiuje następujące elementy:
system plików na płycie DVD – najczęściej UDF 1.02 lub UDF/ISO Bridge UDF 1.02;
rozmieszczenie plików na płycie i ich nazewnictwo;
format zapisu wideo – algorytm kompresji stratnej MPEG-2,(najczęściej stosowane rozdzielczości to:
720×576 dla systemu PAL
720×480 dla NTSC),
format zapisu dźwięku – standardowo każda ścieżka musi być zapisana w jednym z poniższych formatów:
MPEG-1 Audio Layer-2 (MP2)
Dolby Digital (AC-3)
zwykłe nieskompresowane PCM, rzadko LPCM
opcjonalnie:
DTS
SDDS
powiązanie ze sobą strumieni (tj. audio, wideo, napisy dialogowe itp.) – w plikach VOB.
Możliwości
Możliwości jakie oferuje DVD-Video:
maksymalny bitrate dla płyt DVD wynosi – 1,2 MB/s (9800 kb/s);
ponad 2 godziny filmu w wysokiej jakości, maksymalnie 8 lub do 30 godzin filmu w jakości VHS;
skalowanie 4:3 lub 16:9;
osiem wysokiej jakości ścieżek audio, każda z maks. 8 kanałami;
do 32 zestawów napisów;
do 9 ustawień kamery do wyboru podczas odtwarzania;
menu startowe i możliwość tworzenia prostych programów interaktywnych (gry itp.);
brak konieczności przewijania, bezpośredni dostęp do wybranego momentu filmu poprzez wybór predefiniowanej sceny (ang. chapters), tytułu (ang. titles) lub podanie dokładnej lokalizacji (godzina/minuta/sekunda).
Większość odtwarzaczy DVD oferuje dodatkowo opcje takie jak:
zoom ×2, ×4;
zwalnianie i przyśpieszanie tempa odtwarzania filmu;
możliwość odtwarzania płyt CD-Audio, niektóre radzą sobie też z muzyką w formacie MP3 i WMA oraz filmami w formatach DivX / XviD.
Zobacz też
region DVD
Content Scramble System
V
bg:DVD#DVD-Video |
1152 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Digital%20Theatre%20System | Digital Theatre System | Digital Theatre Systems (DTS) Digital Surround – system kompresji dźwięku, opcjonalnie stosowany w płytach DVD.
Technologia DTS pozwala zapisać sześć ścieżek dźwiękowych. DTS zostało wprowadzone do specyfikacji DVD w 1996.
System DTS oferuje lepszą jakość dźwięku w porównaniu z Dolby Digital dzięki wyższej prędkości przesyłu danych (maksymalnie 1,5 Mb/s; Dolby Digital – 640 kb/s), a także z powodu mniejszego stopnia kompresji (4:1 w stosunku do ok. 11:1 dla Dolby Digital).
W oparciu o DTS w 1999 roku powstał nowy format DTS-ES, który umożliwia rozszerzenia planu lokalizacji dźwięków do 360 stopni poprzez tylne głośniki efektowe. Jest on kompatybilny z konwencjonalnym formatem DTS.
Zobacz też
ProLogic
AC3
kino domowe
kompresja
Kodeki dźwięku |
1155 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dalriada | Dalriada | Dalriada (Dál Riata) – królestwo celtyckie (szkockie), rozciągające się na wybrzeżach Irlandii i dzisiejszej Szkocji, a właściwie Hebrydów Wewnętrznych i Argyll.
Istniało już w V w n.e., pierwotnie jako podkrólestwo irlandzkie należące do królestwa Ulaid, a następnie rozprzestrzeniło się na Argyll i Hebrydy Wewnętrzne. Do Dalriady należała wyspa Iona. Dalriada walczyła z Piktami i Nortumbrią, a od VIII wieku broniła się też przed wikingami. Od najazdu Normanów na Irlandię (IX w n.e.) irlandzka część królestwa utraciła znaczenie, natomiast część szkocka rozwijała się, by w 843 roku, połączyć się (za sprawą króla Kennetha I) z Piktami tworząc królestwo Alby i dać podwaliny dzisiejszej Szkocji.
Zobacz też
kalendarium historii Szkocji
lista królów Dalriady
Historia Szkocji
Państwa historyczne na terenie Wysp Brytyjskich
Hebrydy Wewnętrzne
Argyll and Bute |
1156 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dramat | Dramat | Dramat (z gr. drâma, czyli „działanie, akcja”) – jeden z trzech rodzajów literackich (obok liryki i epiki). Jest to właściwie rodzaj sztuki na granicy teatru i literatury.
Charakterystyka
Dzieło dramatyczne zaliczane jest do literatury jedynie w warstwie słownej, natomiast w swojej realizacji widowiskowej należy do wielotworzywowej sztuki teatru. W dziele dramatycznym nie występuje podmiot literacki lub jego rola jest ograniczona do minimum, świat przedstawiony jest opisywany poprzez działania i wypowiedzi w pełni usamodzielnionych postaci. Akcja w klasycznych formach dramatu jest wyraźnie zarysowana i ma ustalony tok przebiegu (od przedstawienia, poprzez rozwinięcie, perypetię, punkt kulminacyjny, a skończywszy na rozwiązaniu).
Postacie występujące w dramacie są charakteryzowane poprzez czyny i słowa, które wypowiadają (charakterystyka pośrednia), a ich wzajemne relacje ustalane są poprzez ich udział w akcji. Obok tekstu głównego (dialogi i monologi dominujące w dramacie) mogą występować didaskalia (tekst poboczny), które wprowadzają różnego rodzaju uwagi odautorskie, dotyczące głównie sposobu inscenizacji dzieła.
Jako utwór literacki dramat charakteryzuje się przede wszystkim tym, że jest tworzony w celu realizacji scenicznej. Wyróżnia się przy tym również dramaty niesceniczne, nieprzeznaczone do wystawiania (np. ze względu na ograniczenia techniczne lub kompozycję utworu). Granice między dramatami scenicznymi i niescenicznymi są jednak płynne: pierwotnie uważano dramaty romantyczne za niesceniczne, podczas gdy dziś Dziady Adama Mickiewicza są jednym z najczęściej wystawianych dramatów.
Współczesny dramat zbudowany jest z aktów, które dzielą się na sceny i odsłony.
Dramaturdzy
Zobacz też
dramat polski – kolekcja utworów dostępna w Wikiźródłach
dramat powszechny – kolekcja utworów dostępna w Wikiźródłach
dramat współczesny
dramat filmowy
Przypisy
Bibliografia
Głowiński M., Kostkiewiczowa T., Okopień-Sławińska A., Sławiński J., Podręczny słownik terminów literackich, Warszawa, 1996, s. 47.
Genologia |
190005 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Repertorium | Repertorium | Repertorium – wykaz akt lub spraw np. sądowych, rodzaj księgi biurowej.
Repertoria sądowe zazwyczaj mogą dostarczyć informacji o dacie przekazania sprawy sądowi, osobie sędziego sprawozdawcy wyznaczonego w sprawie, datach i treści zarządzeń kierowanych do stron, datach i wyniku posiedzeń wyznaczonych w sprawie, jak również o treści rozstrzygnięcia, jakim sprawa się zakończyła oraz o wniesieniu środków zaskarżenia i wynikach postępowania wywołanego wniesieniem tych środków. Mogą być prowadzone w tradycyjnej formie (księgi) lub w formie elektronicznej.
Repertoria w Polsce
Podmioty obowiązane do prowadzenia repertoriów
W Polsce obowiązek prowadzenia ksiąg w formie repertorium spoczywa nie tylko na sądach, przykładowo taki obowiązek mają także np.:
prokuratura
notariusze,
tłumacze przysięgli,
komornicy.
Repertoria sądów powszechnych
Podstawa prawna
Zasady biurowości w sądach powszechnych reguluje Instrukcja sądowa. Repertoria prowadzi się jako odrębne księgi dla poszczególnych lat, w których dokonuje się rejestracji spraw w kolejności ich wpływu, pod kolejnym numerem, z zachowaniem ciągłości numeracji w ramach jednego roku. Wyjątkowo można kontynuować wpisy w nowym roku, z nową numeracją (§ 71 Instrukcji). W niektórych wypadkach wskazano również ważniejsze wykazy stanowiące – obok repertoriów – podstawę konstruowania sygnatury akt sprawy.
Sprawy cywilne
W ramach spraw cywilnych wyróżnia się szereg węższych kategorii. Kryteria rozróżniające są wielorakiego charakteru, od przedmiotowych, poprzez mieszane przedmiotowo-podmiotowe, do wyłącznie podmiotowych.
W repertoriach w sprawach cywilnych rejestruje się m.in. nazwiska i imiona (nazwy) stron, skrótowo przedmiot sporu, daty poszczególnych posiedzeń i ich wynik, rozstrzygnięcia końcowe zapadłe w I i II instancji.
Sprawy cywilne sensu stricto
Podstawa prawna: § 93 – 94 i 111 Instrukcji.
W wydziałach cywilnych sądów rejonowych prowadzi się następujące repertoria:
„Nc” – dla spraw cywilnych podlegających rozpoznaniu w postępowaniu nakazowym i upominawczym, a także podlegających rozpoznaniu w europejskim postępowaniu nakazowym,
„C” – dla pozostałych spraw cywilnych podlegających rozpoznaniu w procesie wszczętych na skutek pozwu, w tym podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, a także w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń;
„Ns” – dla spraw cywilnych podlegających rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym;
„Nc-e” – dla spraw wszczętych w Elektronicznym Postępowaniu Upominawczym;
„Co” – dla innych spraw cywilnych;
Cz” – dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu pierwszej instancji oraz dla zażaleń na wydanie przez funkcjonariusza Policji albo żołnierza Żandarmerii Wojskowej nakazu albo zakazu na podstawie art. 15aj ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji i art. 18j ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych.
W wydziałach cywilnych sądów okręgowych prowadzi się następujące repertoria:
„C”
„Ns”
„Nc”
„Co”
„Ca” – dla spraw przedstawionych z apelacjami od orzeczeń sądów rejonowych;
„Cz” – dla spraw cywilnych przedstawionych z zażaleniami na postanowienia i zarządzenia wydane w postępowaniu przed sądami rejonowymi oraz z zażaleniami na odmowę dokonania czynności notarialnej, a także dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu pierwszej instancji i dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu drugiej instancji,
„Cz-e” – dla spraw przedstawionych z zażaleniami na postanowienia i zarządzenia wydane w Elektronicznym Postępowaniu Upominawczym.
Sprawy gospodarcze
Podstawa prawna: § 156 i 157 Instrukcji.
W wydziałach gospodarczych sądów rejonowych (sądach gospodarczych) prowadzi się następujące repertoria:
„GNc” – dla spraw gospodarczych podlegających rozpoznaniu w postępowaniu nakazowym i upominawczym, a także podlegających rozpoznaniu w europejskim postępowaniu nakazowym;
„GC” – dla pozostałych spraw gospodarczych podlegających rozpoznaniu w procesie wszczętych na skutek pozwu, w tym podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, a także w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń;
„GNs” – dla spraw gospodarczych podlegających rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym;
„GCo” – dla innych spraw gospodarczych;
„Gz” – dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu pierwszej instancji.
W wydziałach gospodarczych sądów okręgowych (okręgowych sądach gospodarczych) prowadzi się następujące repertoria:
„GC”
„GNs”
„GNc”
„GCo”
„Ga” – dla spraw gospodarczych przedstawionych z apelacjami od orzeczeń sądów rejonowych;
„Gz” – dla spraw gospodarczych przedstawionych z zażaleniami na postanowienia i zarządzenia wydane w postępowaniu przed sądami rejonowymi, a także dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu pierwszej instancji i dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu drugiej instancji.
„Ga-KRZ” – dla spraw przedstawionych z apelacjami od orzeczeń sądów rejonowych wydanych w sprawach upadłościowych i o orzeczenie zakazu, o którym mowa w art. 373 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe ()
„Gz-KRZ” – dla spraw przedstawionych z zażaleniami na postanowienia sądów rejonowych i zarządzenia wydane w postępowaniu przed sądami rejonowymi w sprawach upadłościowych, restrukturyzacyjnych i o orzeczenie zakazu, o którym mowa w art. 373 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (), a także dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu drugiej instancji w takich sprawach.
Repertoria „Ga-KRZ” oraz „Gz-KRS” prowadzone są wyłącznie w systemie teleinformatycznym.
Sprawy rejestrowe
Podstawa prawna: § 161 – 163 Instrukcji
W wydziałach rejestrowych sądów rejonowych (sądach rejestrowych) oraz wydziałach cywilnych sądów okręgowych nie prowadzi się repertoriów. Ich funkcję pełnią wykazy.
W sądach rejonowych:
„Ns-Rej. KRS” – dla spraw dotyczących wszelkich wpisów do Krajowego Rejestru Sądowego oraz dla innych spraw rozpoznawanych przez sąd rejestrowy, których przedmiotem nie są wnioski o wpis;
„Ns-Rej. Za” – dla spraw o wpis do rejestru zastawów oraz dla innych spraw rozpoznawanych przez sąd rejestrowy, których przedmiotem nie są wnioski o wpis.
W sądzie okręgowym:
„Ns-Rej. Pr” – dla spraw z zakresu rejestru dzienników i czasopism.
W Sądzie Okręgowym w Warszawie:
„Ns-Rej. Ew. P” – dla spraw z zakresu ewidencji partii politycznych;
„Ns-Rej. Ew. Pzm” – dla spraw z zakresu zmian w ewidencji partii politycznych;
„Ns-Rej. FE” – dla spraw z zakresu rejestracji funduszy emerytalnych;
„Ns-Rej. FI” – dla spraw z zakresu rejestracji funduszy inwestycyjnych.
Sprawy upadłościowe i restrukturyzacyjne
Podstawa prawna: § 209 Instrukcji
W wydziałach gospodarczych dla spraw restrukturyzacyjnych i upadłościowych oraz w wydziałach gospodarczych właściwych dla spraw restrukturyzacyjnych i upadłościowych prowadzi się następujące repertoria:
„GR” – dla spraw o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego oraz z wniosku dłużnika będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej o otwarcie postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli,
„GU” – dla spraw o ogłoszenie upadłości, w tym wniosków osób, do których mają zastosowanie przepisy tytułu V części trzeciej p.u., dla spraw o otwarcie wtórnego postępowania upadłościowego oraz o uznanie orzeczenia o wszczęciu zagranicznego postępowania upadłościowego, a także o uchylenie i zmianę orzeczenia o uznaniu,
„GRz” – dla spraw restrukturyzacyjnych po wpłynięciu wniosku o zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu,
„GRp” – dla spraw restrukturyzacyjnych po otwarciu przyspieszonego postępowania układowego, dla spraw, w których sąd otworzył postępowanie o zawarcie układu przez dłużnika będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej na zgromadzeniu wierzycieli lub skierował dłużnika, który złożył wniosek o ogłoszenie upadłości do postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli
„GRu” – dla spraw restrukturyzacyjnych po otwarciu postępowania układowego,
„GRs” – dla spraw restrukturyzacyjnych po otwarciu postępowania sanacyjnego,
„GUp” – dla spraw upadłościowych po ogłoszeniu upadłości, w tym osób, do których mają zastosowanie przepisy tytułu V części trzeciej p.u. oraz dla wtórnych postępowań upadłościowych i postępowań prowadzonych po uznaniu orzeczenia o wszczęciu zagranicznego postępowania upadłościowego,
„Gzd” – dla spraw o zakaz prowadzenia działalności gospodarczej,
„GRo” – dla wszczętych przed sądem restrukturyzacyjnym spraw rozpoznawanych według przepisów k.p.c., w tym spraw z wniosku Ministra Sprawiedliwości złożonego na podstawie art. 18a ust. 1 ustawy o licencji doradcy restrukturyzacyjnego,
„GUo” – dla wszczętych przed sądem upadłościowym spraw rozpoznawanych według przepisów k.p.c., w tym powództwa o wyłączenie z masy upadłości oraz spraw z wniosku Ministra Sprawiedliwości złożonego na podstawie art. 18a ust. 1 ustawy o licencji doradcy restrukturyzacyjnego
Sprawy z zakresu ochrony konkurencji i podobne
Podstawa prawna: § 235 Instrukcji
Zakres wymienionych tutaj spraw obejmuje sprawy z zakresu ochrony konkurencji, ochrony zbiorowych interesów konsumentów, sprawy z zakresu regulacji energetyki, sprawy z zakresu regulacji transportu kolejowego, jak również sprawy z zakresu regulacji telekomunikacji.
Sądem właściwym w tych sprawach jest odrębny wydział Sądu Okręgowego w Warszawie sąd ochrony konkurencji i konsumentów. W sądzie tym prowadzi się następujące repertoria:
„AmC” – dla spraw o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone;
„AmE” – dla spraw z zakresu prawa energetycznego przedstawionych z odwołaniami od decyzji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki;
„AmK” – dla spraw z zakresu przepisów o transporcie kolejowym przedstawionych z odwołaniami od decyzji Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego;
„AmA” – dla spraw z zakresu ochrony konkurencji przedstawionych z odwołaniami od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów;
„AmT” – dla spraw z zakresu prawa telekomunikacyjnego przedstawionych z odwołaniami od decyzji Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej (do 13 stycznia 2006 roku: Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty);
„Amz” – dla spraw przedstawionych z zażaleniami na postanowienia wydawane przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o uznanie wzorca umowy za niedozwolony, a także na postanowienia wydane przez: Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie;
„Amo” – dla innych spraw rozpoznawanych przez sąd ochrony konkurencji i konsumentów według przepisów o procesie;
„AmW” – dla spraw przedstawianych z odwołaniami od decyzji wydawanych przez dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie,
„Az” – dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu pierwszej instancji.
Sprawy z zakresu własności intelektualnej
Podstawa prawna: § 241 Instrukcji
Sądami właściwymi w tych sprawach w I instancji są wyłącznie wybrane sądy okręgowe, w których funkcjonują wydziały własności intelektualnej określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 czerwca 2020 r. w sprawie przekazania niektórym sądom okręgowym rozpoznawania spraw własności intelektualnej z właściwości innych sądów okręgowych. W wydziałach tych prowadzi się następujące repertoria:
„GW” – dla spraw z zakresu własności intelektualnej, podlegających rozpoznaniu w procesie, w tym spraw dotyczących unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych,
„GWo” – dla innych spraw z zakresu własności intelektualnej, w tym spraw dotyczących unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych, w szczególności: o nadanie klauzuli wykonalności, o odtworzenie akt, o zabezpieczenie środka dowodowego, wezwanie do udzielenia informacji, o udzielenie zabezpieczenia, o wyznaczenie sądu, o wyłączenie sędziego, o zwolnienie od kosztów sądowych, o ustanowienie pełnomocnika,
„GWz” – dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu pierwszej instancji w sprawach z zakresu własności intelektualnej, w tym w sprawach dotyczących unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych.
Sprawy z zakresu zamówień publicznych
Podstawa prawna: § 241a Instrukcji
Sądem właściwym do rozpoznawania skarg na orzeczenia Krajowej Izby Odwoławczej oraz skarg na postanowienia Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej jest Sąd Okręgowy – sąd zamówień publicznych, w którym prowadzi się następujące repertoria:
„Zs” – dla skarg na orzeczenia Krajowej Izby Odwoławczej i dla skarg na postanowienia Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej,
„Zo” – dla innych spraw z zakresu zamówień publicznych,
„Zz” – dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu pierwszej instancji w sprawach z zakresu zamówień publicznych
Sprawy z zakresu prawa pracy
Podstawa prawna: § 242 – 243 Instrukcji
W wydziale sądu rejonowego rozpoznającym sprawy z zakresu prawa pracy (sądzie pracy) lub sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (sądzie pracy i ubezpieczeń społecznych), prowadzi się następujące repertoria:
„Np” – dla spraw podlegających rozpoznaniu w postępowaniu nakazowym i upominawczym, a także podlegających rozpoznaniu w europejskim postępowaniu nakazowym; przepis § 93 ust. 6 i § 105 stosuje się odpowiednio,
„P” – dla spraw z zakresu prawa pracy, o roszczenia pracownika, członków rodzin i spadkobierców wynikające ze stosunku pracy lub z nim związane oraz spraw między innymi podmiotami, do których rozstrzygnięcia z mocy ustaw szczególnych stosuje się przepisy o postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy, dla spraw podlegających rozpoznaniu na skutek pozwu pracodawcy o odszkodowanie należne od pracownika, w związku ze świadczoną przez niego pracą (łącznie ze sprawami z tytułu odpowiedzialności wspólnej), w tym podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym;
„U” – dla spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, dotyczy to wyłącznie sądów pracy i ubezpieczeń społecznych;
„Po”, „Uo” lub „Po-Uo” – dla innych spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych,
„Pz”, „Uz” lub „Pz-Uz” – dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu pierwszej instancji w sprawach z zakresu prawa pracy i w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.
W wydziale sądu okręgowego rozpoznającym sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (okręgowym sądzie pracy i ubezpieczeń społecznych) prowadzi się następujące repertoria:
„Np”
„P”
„U”
„Po”, „Uo” lub „Po-Uo”
„Pa” – dla spraw z zakresu prawa pracy przedstawionych z apelacjami od orzeczeń sądów rejonowych,
„Pz” – dla spraw z zakresu prawa pracy przedstawionych z zażaleniami na postanowienia i zarządzenia wydane w postępowaniu przed sądami rejonowymi, a także dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu pierwszej instancji i dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu drugiej instancji,
„Ua” – dla spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych przedstawionych z apelacjami od orzeczeń sądów rejonowych,
„Uz” – dla spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych przedstawionych z zażaleniami na postanowienia i zarządzenia wydane w postępowaniu przed sądami rejonowymi, a także dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu pierwszej instancji i dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu drugiej instancji.
Sprawy z zakresu ksiąg wieczystych
Podstawa prawna: § 262 – 277 Instrukcji
W wydziałach sądów rejonowych, prowadzących księgi wieczyste, prowadzi się następujące repertoria:
„Kw” – w którym rejestruje się księgę wieczystą z chwilą jej założenia lub przejęcia jej prowadzenia od innego sądu;
„Zd” – w którym rejestruje się w szczególności zbiory dokumentów z chwilą ich przejęcia z innego sądu, zbiór dokumentów prowadzi się dla nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej;
„Ar” – w którym rejestruje się zamknięte księgi wieczyste, repertorium to ma charakter archiwalny.
Wpisy we wszystkich powyższych repertoriach numeruje się w sposób ciągły, bez względu na rok rejestracji.
Istotne znaczenie z punktu widzenia obrotu nieruchomościami ma również dziennik korespondencji („Dz. Kw” dla repertorium „Kw” oraz „Dz. Zd” dla repertorium „Zd”), ponieważ rejestruje się w nim wnioski o wpis (wykreślenie) w księdze wieczystej. Zgodnie z obowiązującym prawem, pierwszeństwo wpisów określa się natomiast według pierwszeństwa złożenia wniosków o wpis, o ile wniosek taki zostanie pozytywnie rozpoznany.
Sprawy rodzinne i nieletnich
Podstawa prawna: § 283 Instrukcji
W wydziale rodzinnym i nieletnich (sądzie rodzinnym) prowadzi się niżej wymienione repertoria:
W sprawach nieletnich:
„Nkd” dla spraw nieletnich, w których zachodzi podejrzenie popełnienia czynu karalnego lub demoralizacji;
W sprawach opiekuńczych małoletnich:
„Nsm” – dla spraw dotyczących małoletnich, które podlegają rozpoznaniu przez sąd rodzinny w trybie postępowania nieprocesowego.
Dla spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego dotyczących osób pełnoletnich oraz dla spraw dotyczących leczenia osób uzależnionych od alkoholu:
„RNs” – dla spraw podlegających rozpoznaniu przez wydział rodzinny w postępowaniu nieprocesowym, w tym również dotyczących poddania obowiązkowi leczenia osób uzależnionych od alkoholu.
Dla spraw rodzinnych procesowych i innych rozpoznawanych przez wydział rodzinny:
„RNc” – dla spraw podlegających rozpoznaniu w europejskim postępowaniu nakazowym,
„RC” – dla wszczętych przed wydziałem rodzinnym spraw cywilnych rozpoznawanych w trybie postępowania procesowego,
„RCo” dla innych spraw rozpoznawanych przez wydziały rodzinne.
„RCz” – dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu pierwszej instancji we wszystkich rodzajach spraw.
Sprawy karne
W zakresie tego pojęcia mieszczą się sprawy karne, sprawy karne skarbowe, sprawy o wykroczenia oraz sprawy o wykroczenia skarbowe. Zasady ustalone dla prowadzenia ksiąg w sprawach karnych sensu largo dzielą jednak tę kategorię na dwie zasadnicze: (1) sprawy karne, karne skarbowe i o wykroczenia skarbowe, oraz (2) sprawy o wykroczenia. Wiąże się to z historycznym rozwojem ustroju polskiego wymiaru sprawiedliwości i powierzeniem w przeszłości orzecznictwa w sprawach o wykroczenia kolegiom do spraw wykroczeń.
Odrębny charakter mają sprawy z zakresu prawa karnego wykonawczego, związane z szeroko rozumianych wykonywaniem kar i środków karnych orzeczonych w postępowaniu karnym.
Sprawy karne i karne skarbowe
Podstawa prawna: § 363–364, 380 – 385 Instrukcji
W wydziałach sądów rejonowych rozpoznających sprawy karne, karne skarbowe oraz o wykroczenia skarbowe, prowadzi się następujące repertoria i wykazy mogące występować w sygnaturze sprawy:
„K” – dla spraw, w których wniesiono akt oskarżenia lub pismo zastępujące akt oskarżenia do tych sądów, w tym dla spraw o przestępstwa skarbowe, wniosków prokuratora o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego w trybie art. 335 § 1 k.p.k., dla spraw w przedmiocie wydania wyroku łącznego, wniosków prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środków zabezpieczających, wniosków o warunkowe umorzenie postępowania karnego, wniosków w trybie art. 145 k.k.s. dotyczących przestępstw skarbowych oraz spraw dotyczących odpowiedzialności podmiotu zbiorowego na podstawie ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary;
wykaz „Ko” – dla czynności podejmowanych przez sąd z urzędu, pism i wniosków w sprawach karnych oraz w sprawach o przestępstwa skarbowe, niepodlegających wpisowi do innych urządzeń ewidencyjnych;
wykaz „Kp” – dla spraw z zakresu szeroko rozumianego nadzoru sprawowanego przez sąd nad postępowaniem przygotowawczym w sprawach karnych, w szczególności dotyczące zastosowania i przedłużania tymczasowego aresztowania w toku śledztwa lub dochodzenia, rozpoznawania zażaleń na zatrzymanie osoby, rozpoznawania zażaleń na odmowę wszczęcia dochodzenia lub śledztwa oraz na umorzenie postępowania przygotowawczego, gdy prokurator nadrzędny nie przychylił się do zażalenia, rozpoznawania wniosków prokuratora i podejrzanego o wyznaczenie obrońcy z urzędu oraz wniosków stron i innych osób uprawnionych o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu;
wykaz „Kop” – dla spraw z zakresu postępowania w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych.
W wydziałach sądów okręgowych rozpoznających sprawy karne, karne skarbowe oraz o wykroczenia skarbowe, prowadzi się następujące repertoria i wykazy mogące występować w sygnaturze sprawy:
„K” – dla spraw, w których akt oskarżenia wniesiono do sądu okręgowego, wniosków prokuratora o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego w trybie art. 335 § 1 k.p.k., spraw w przedmiocie wydania wyroku łącznego, wniosków prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środków zabezpieczających, wniosków prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania karnego, spraw dotyczących odpowiedzialności podmiotu zbiorowego na podstawie ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, spraw lustracyjnych wniesionych w trybie przepisów ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnieniu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów oraz wniosków o ukaranie kierowanych przez Komisję Nadzoru Finansowego w trybie przepisów ustawy z dnia 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz o nadzorze publicznym;
„Ka” – dla spraw, w których wniesiono apelacje w sprawach karnych i w sprawach o wykroczenia od wyroków sądów rejonowych oraz spraw, w których wyrok został uchylony w wyniku nadzwyczajnego środka zaskarżenia i sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania sądowi odwoławczemu;
„Kz” – dla spraw, w których wniesiono zażalenia w sprawach karnych i w sprawach o wykroczenia na postanowienia sądów rejonowych lub na zarządzenia prezesów tych sądów, z wyłączeniem zażaleń na postanowienia sądów wydane w postępowaniu wykonawczym;
„Kzw” – dla spraw, w których wniesiono zażalenia na postanowienia sądów rejonowych wydane w postępowaniu wykonawczym;
wykaz „Ko”;
wykaz „Kp”;
wykaz „Kop”.
Sprawy o wykroczenia
Podstawa prawna: § 430 Instrukcji
W wydziałach sądów rejonowych rozpoznających sprawy o wykroczenia, w tym wykroczenia skarbowe (do 2010 r. sądach grodzkich, potem wydziałach karnych), prowadzi się następujące repertoria oraz wykazu mogące występować w sygnaturze sprawy:
„W” – dla spraw o wykroczenia, w tym wykroczenia skarbowe,
wykaz „Ko” – dla czynności podejmowanych przez sąd z urzędu, pism i wniosków w sprawach o wykroczenia i wykroczenia skarbowe, niepodlegających wpisowi do innych urządzeń ewidencyjnych.
Sprawy z zakresu prawa karnego wykonawczego
Podstawa prawna: § 392–393, 395 – 420 Instrukcji
W wydziałach karnych sądów okręgowych, w których rozpoznaje się sprawy z zakresu prawa karnego wykonawczego dotyczące skazanych pozbawionych wolności (sądach penitencjarnych) prowadzi się następujące wykazy:
„Kow” – w szczególności dla spraw o udzielenie przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności, odwołanie przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności, odwołanie warunkowego zwolnienia, obciążenie skazanego kosztami leczenia poniesionymi z jego winy, zmianę określonego w wyroku rodzaju i typu zakładu karnego, a także udzielenia zezwolenia na odbycie przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego lub uchylenia zezwolenia na odbycie przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego;
„Pen” – dla wszelkich spraw rozstrzyganych przez sędziego penitencjarnego w związku z wykonywaniem przez niego nadzoru nad tymczasowym aresztowaniem lub karą pozbawienia wolności, jeżeli nie podlegają one wpisaniu do odrębnego urządzenia ewidencyjnego.
W wydziałach karnych, w tym wyodrębnionych w ich ramach sekcjach wykonawczych, sądów rejonowych i sądów okręgowych, w których rozpoznaje się sprawy karne, prowadzi się następujące wykazy:
„Wp” – dotyczący wykonania prawomocnie orzeczonych kar pozbawienia wolności i kar aresztu;
„Wpz” – dotyczący wykonania orzeczeń o warunkowym zwolnieniu’
„Wpkz” – dla osób skazanych, w stosunku do których sąd prawomocnie zarządził wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności lub zastępczej kary aresztu;
„Śr. zab.” – dla ewidencji osób, w stosunku do których został orzeczony prawomocnie środek zabezpieczający z art. 94 § 1 k.k. i art. 96 § 1 k.k.;
„Wog” – dotyczący wniosków o wyrażenie zgody na wykonanie prac społecznie użytecznych w zamian za nieuiszczoną w terminie i nierozłożoną na raty oraz wezwań w tym zakresie;[wykaz został wycofany]
„D” – dla osób, wobec których orzeczono dozór;
„Wo” – dotyczący wykonania prawomocnie orzeczonych kar ograniczenia wolności;
„Wu” – dla osób, wobec których prawomocnie orzeczono warunkowe umorzenie postępowania karnego, jeżeli tego rodzaju orzeczenie wydał sąd rejonowy albo tego rodzaju orzeczenie zostało temu sądowi przekazane do wykonania;
„Wzaw” – dla ewidencjonowania nazwisk osób, wobec których prawomocnie orzeczono karę grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności z zastosowaniem warunkowego zawieszenia wykonania kary na okres próby
„NF” dla skazanych, w stosunku do których sąd zasądził nawiązkę lub świadczenie pieniężne.
Sądy apelacyjne
Podstawa prawna: § 451 – 453 Instrukcji
Sądy apelacyjne, z uwagi na fakt iż rozpoznają sprawy zasadniczo wyłącznie w II instancji, nie posiadają tak rozbudowanej struktury wewnętrznej, co odbija się na znacznie mniejszej ilości repertoriów i jednocześnie rejestrowaniu spraw, dla których w niższych sądach prowadzi się odrębne repertoria, w jednym repertorium – dotyczy to w szczególności szeroko rozumianych spraw cywilnych.
W wydziale cywilnym sądu apelacyjnego prowadzi się następujące repertoria i wykazy:
„ACa” – dla spraw cywilnych i gospodarczych przedstawionych z apelacjami od orzeczeń sądów okręgowych, a także dla spraw cywilnych dotyczących skarg o uchylenie wyroku sądu polubownego,
„AGa” – dla spraw gospodarczych oraz spraw z zakresu własności intelektualnej, w tym spraw dotyczących unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych, przedstawionych z apelacjami od orzeczeń sądów okręgowych, a także dla spraw gospodarczych dotyczących skarg o uchylenie wyroku sądu polubownego,
„ACz” – dla spraw cywilnych i gospodarczych przedstawionych z zażaleniami na postanowienia i zarządzenia wydane w postępowaniu przed sądami okręgowymi oraz dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu drugiej instancji,
„AGz” dla spraw gospodarczych oraz spraw z zakresu własności intelektualnej, w tym spraw dotyczących unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych, przedstawionych z zażaleniami na postanowienia i zarządzenia wydane w postępowaniu przed sądami okręgowymi oraz dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu drugiej instancji,
„ACo” – dla innych spraw cywilnych rozpoznawanych według przepisów o procesie, niepodlegających wpisaniu do repertorium „ACa” lub „ACz”,
„AGo” dla innych spraw gospodarczych oraz spraw z zakresu własności intelektualnej, w tym spraw dotyczących unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych, niepodlegających wpisaniu do repertorium „AGa” lub „AGz.
W wydziale pracy i ubezpieczeń społecznych sądu apelacyjnego (apelacyjnym sądzie pracy i ubezpieczeń społecznych), prowadzi się następujące repertoria:
„APa” – dla spraw z zakresu prawa pracy, przedstawionych z apelacjami od orzeczeń sądów okręgowych;
„APz” – dla spraw z zakresu prawa pracy przedstawionych z zażaleniami na postanowienia i zarządzenia wydane w postępowaniu przed sądami okręgowymi oraz dla zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu drugiej instancji,
„AUa” – dla spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych przedstawionych z apelacjami od orzeczeń sądów okręgowych;
„AUz” – dla spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych przedstawionych z zażaleniami na postanowienia i zarządzenia wydane w postępowaniu przed sądami okręgowymi oraz dla zażaleń rozponawanych przez inny skład sądu drugiej instancji;
„APo” – dla innych spraw z zakresu prawa pracy, rozpoznawanych według przepisów o procesie, a niepodlegających wpisaniu do wcześniej wymienionych repertoriów;
„AUo” – dla innych spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, rozpoznawanych według przepisów o procesie, nieewidencjonowanych w wymienionych repertoriach.
W wydziale karnym sądu apelacyjnego prowadzi się następujące repertoria i wykazy (jeżeli nie zaznaczono inaczej, chodzi o repertorium):
„AKa” – dla spraw karnych, w których wniesiono apelację od wyroków sądów okręgowych;
„AKz” – dla spraw karnych, w których wniesiono zażalenia na postanowienia sądów okręgowych lub na zarządzenia prezesów tych sądów, z wyłączeniem zażaleń na postanowienia sądów wydane w postępowaniu wykonawczym;
„AKzw” – dla spraw, w których wniesiono zażalenia na postanowienia sądów okręgowych wydane w postępowaniu wykonawczym;
wykaz „AKo” – dla pism i czynności sądowych w sprawach karnych, które nie podlegają wpisowi do innych urządzeń ewidencyjnych, a dotyczą m.in. wznowienia postępowania, odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, prośby o ułaskawienie, a także dla wniosków o przekazanie innemu sądowi sprawy zagrożonej przedawnieniem;
wykaz „AKp” – dla wniosków o przedłużenie tymczasowego aresztowania na okres ponad 12 miesięcy (w postępowaniu przygotowawczym) oraz 2 lat (łącznie do wydania pierwszego wyroku przez sąd I instancji), jeżeli wpływ spraw jest znaczny.
Sprawy międzynarodowe
Podstawa prawna: § 456 Instrukcji
W sytuacji, gdy zachodzi konieczność skorzystania z międzynarodowej pomocy sądowej, sprawę rejestruje się w specjalnym wykazie „Oz”, niezależnie od rejestracji we właściwym repertorium lub wykazie, stosownie do reguł wyżej przedstawionych.
Dotyczy to w szczególności spraw, w których stroną lub uczestnikiem jest cudzoziemiec lub osoba przebywająca albo mająca siedzibę za granicą, wnioski sądów lub innych organów państw obcych o udzielenie pomocy prawnej, wnioski sądów polskich o udzielenie pomocy prawnej za granicą, pisma przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych w Polsce.
Sprawy o przewlekłość
Podstawa prawna: § 458 Instrukcji
Ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki wprowadziła do polskich procedur sądowych prawo skargi na przewlekłość postępowania sądowego. Sprawy te rejestrowane są w wykazie „S”.
Repertoria Sądu Najwyższego
Podstawa prawna
Zasady biurowości w Sądzie Najwyższym reguluje instrukcja biurowa.
Izba Cywilna
Podstawa prawna: § 31 instrukcji
W Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego prowadzi się następujące repertoria:
„CSK” – dla spraw przedstawionych ze skargą kasacyjną,
„CSKP” – dla spraw, w których skargę kasacyjną przyjęto do rozpoznania;
„CNP” – dla spraw przedstawionych ze skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia,
„CNPP” – dla spraw, w których skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia została przyjęta do rozpoznania
„CZP” – dla spraw przedstawionych celem rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego,
„CZ” – dla spraw przedstawionych z zażaleniem i przejętych do rozpoznania zażalenia,
„CA” – dla spraw przejętych do rozpoznania apelacji,
„CN” – dla spraw o unieważnienie prawomocnego orzeczenia,
„CO” – dla pozostałych spraw.
Izba Karna
Podstawa prawna: § 32 instrukcji
W Izbie Karnej Sądu Najwyższego prowadzi się następujące repertoria:
„KZP” – dla spraw przedstawionych celem rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego,
„KK” – dla spraw przedstawionych z kasacją,
„KZ” – dla spraw przedstawionych z zażaleniem,
„KS” – dla skarg na wyrok sądu odwoławczego,
„KA” – dla spraw przyjętych do rozpoznania apelacji,
„KO” – dla pozostałych spraw,
'KDI” – dla spraw dyscyplinarnych zawodów medycznych i innych,
„RD” – dla spraw dyscyplinarnych sędziów SN wszczętych przez Rzecznika Dyscyplinarnego.
Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Podstawa prawna: § 33 instrukcji
W Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego prowadzi się następujące repertoria:
„PSK” – dla spraw z zakresu prawa pracy, prawa własności przemysłowej oraz rejestrowych przedstawionych ze skargą kasacyjną,
„PSKP” – dla spraw z zakresu prawa pracy, prawa własności przemysłowej oraz rejestrowych przedstawionych ze skargą kasacyjną, w których przyjęto skargę kasacyjną do rozpoznania,
„PZP” – dla spraw z zakresu prawa pracy, prawa własności przemysłowej i rejestrowych przedstawionych celem rozpoznania zagadnienia prawnego,
„PZ” – dla spraw z zakresu prawa pracy, prawa własności przemysłowej i rejestrowych przedstawionych z zażaleniem i przejętych do rozpoznania zażalenia,
„PA” – dla spraw z zakresu prawa pracy, prawa własności przemysłowej i rejestrowych przejętych do rozpoznania apelacji,
„PN” – dla spraw z zakresu prawa pracy, prawa własności przemysłowej i rejestrowych o unieważnienie prawomocnego orzeczenia,
„USK” – dla spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz wypadków przy pracy i chorób zawodowych przedstawionych ze skargą kasacyjną,
„USKP” – dla spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz wypadków przy pracy i chorób zawodowych przedstawionych ze skargą kasacyjną, w których przyjęto skargę kasacyjną do rozpoznania
„UZP” – dla spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz wypadków przy pracy i chorób zawodowych przedstawionych celem rozpoznania zagadnienia prawnego,
„UZ” – dla spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz wypadków przy pracy i chorób zawodowych przedstawionych z zażaleniem i przejętych do rozpoznania zażalenia,
„UA” – dla spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz wypadków przy pracy i chorób zawodowych przejętych do rozpoznania apelacji,
„UN” – dla spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz wypadków przy pracy i chorób zawodowych o unieważnienie prawomocnego orzeczenia,
„PUNP” – dla spraw przedstawionych ze skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia,
„PUNPP” – dla spraw przedstawionych ze skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, w których skarga została przyjęta do rozpoznania,
„PUO” – dla pozostałych spraw.
Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych
Podstawa prawna: § 34 instrukcji
W Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego prowadzi się następujące repertoria:
„NSK” – dla spraw z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego oraz spraw, w których złożono odwołanie od decyzji Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
„NSKP” – dla spraw, w których skargę kasacyjną przyjęto do rozpoznania,
„NSNk – dla spraw ze skarg nadzwyczajnych dotyczących orzeczeń wydanych z bezpośrednim lub odpowiednim zastosowaniem przepisów Kodeksu postępowania karnego, Kodeksu karnego skarbowego, Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, w tym także odnoszących się do orzeczeń wydanych przez sądy wojskowe,
„NSNc” – dla spraw ze skarg nadzwyczajnych w pozostałych sprawach,
„NZP” – dla spraw przedstawionych z zagadnieniem prawnym,
„NP” – dla spraw przedstawionych ze skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia,
„NPP” – dla spraw przedstawionych ze skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, w których skarga została przyjęta do rozpoznania,
„NZ” – dla spraw przedstawionych z zażaleniem
„NSW” – dla spraw wyborczych (dotyczących protestów wyborczych i protestów przeciwko ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego oraz stwierdzania ważności wyborów i referendum),
„NSP” – dla spraw ze skarg dotyczących przewlekłości postępowania przed sądami powszechnymi i wojskowymi oraz Sądem Najwyższym,
„NKRS” – dla spraw z odwołań od uchwał Krajowej Rady Sądownictwa,
„NWW” – dla spraw z wniosków lub oświadczeń dotyczących wyłączenia sędziego albo o oznaczenie sądu, przed którym ma się toczyć postępowanie, obejmujących zarzut braku niezależności sądu lub braku niezawisłości sędziego
„NO” – dla innych spraw z zakresu prawa publicznego.
Izba Odpowiedzialności Zawodowej
W Izbie Odpowiedzialności Zawodowej Sądu Najwyższego prowadzi się następujące repertoria:
„ZSK" – dla spraw dyscyplinarnych sędziów Sądu Najwyższego, sędziów sądów powszechnych, sędziów sądów wojskowych, prokuratorów, asesorów sądowych i asesorów prokuratury rozpoznawanych w pierwszej instancji przez Sąd Najwyższy,
„ZOW" – dla spraw przedstawionych z odwołaniem od wyroków i orzeczeń sądów dyscyplinarnych w sprawach dyscyplinarnych sędziów Sądu Najwyższego, sędziów sądów powszechnych, sędziów sądów wojskowych, prokuratorów, asesorów sądowych i asesorów prokuratury, rozpatrywanych na podstawie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o ustroju sądów wojskowych, ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. z 2021 r. poz. 177 oraz z 2022 r. poz. 375,1259 i 1283), ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r. - Prawo o prokuraturze (Dz.U. z 2022 r. poz. 1247 i 1259) oraz ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższy,
„ZK" – dla spraw przedstawionych z kasacją od orzeczeń w sprawach dyscyplinarnych rozpoznawanych przez Sąd Najwyższy na podstawie ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2022 r. poz. 1184), ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1166), ustawy z dnia 21 grudnia 1990 r. o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1140), ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz.U. z 2020 r. poz. 1192 i 2320, z 2021 r. poz. 1177 oraz z 2022 r. poz. 1301), ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (Dz.U. z 2021 r. poz. 1850), ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych (Dz.U. z 2023 r. poz. 303), ustawy z dnia 15 września 2022 r. o medycynie laboratoryjnej (Dz.U. z 2022 r. poz. 2280), ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz.U. z 2021 r. poz. 1342), ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz.U. z 2021 r. poz. 628), ustawy z dnia 25 września 2015 r. o zawodzie fizjoterapeuty (Dz.U. z 2022 r. poz. 168), ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1168 i 1301),
„ZSG" – dla spraw przedstawionych ze skargą na orzeczenie sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania oraz dla spraw ze skargi o wznowienie postępowania w sprawach dyscyplinarnych, o których mowa w art. 27a § 1 pkt 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym,
„ZPI" – dla zarządzeń Prezesa Izby Odpowiedzialności Zawodowej w przedmiocie odmowy przyjęcia wniosku o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziów Sądu Najwyższego, sędziów sądów powszechnych, sędziów sądów powszechnych, prokuratorów, asesorów sądowych i asesorów prokuratury,
„ZI" – dla spraw rozpoznawanych w pierwszej instancji w przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub tymczasowe aresztowanie sędziów, asesorów sądowych, prokuratorów i asesorów prokuratury,
„ZIZ" – dla spraw przedstawionych z zażaleniem na uchwałę w przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub tymczasowe aresztowanie sędziów, asesorów sądowych, prokuratorów i asesorów prokuratury oraz dla zażaleń na zarządzenie Prezesa Izby Odpowiedzialności Zawodowej w przedmiocie odmowy przyjęcia wniosku o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziów Sądu Najwyższego, sędziów sądów powszechnych, sędziów sądów wojskowych, prokuratorów, asesorów sądowych i asesorów prokuratury,
„ZPU" – dla spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych sędziów Sądu Najwyższego,
„ZPUA" – dla spraw przedstawionych z apelacją lub zażaleniem w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych sędziów Sądu Najwyższego,
„ZZP" – dla spraw przedstawionych z zagadnieniem prawnym,
„ZZ" – dla wniosków w przedmiocie zawieszenia sędziego lub prokuratora w czynnościach służbowych oraz w przedmiocie obniżenia wynagrodzenia lub uposażenia, a także dla zażaleń w takich sprawach,
„ZW" – dla wniosków rzecznika dyscyplinarnego o wyznaczenie sądu dyscyplinarnego właściwego do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji,
„ZB" – dla spraw, o których mowa w art. 29 § 6 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym,
„ZBO" – dla odwołań, o których mowa w art. 29 § 21 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym,
„ZO" – dla innych spraw pozostających we właściwości izby.
Repertoria sądów administracyjnych
Podstawa prawna
Zasady biurowości w wojewódzkich sądach administracyjnych oraz Naczelnym Sądzie Administracyjnym reguluje instrukcja biurowa.
Wojewódzkie sądy administracyjne
Podstawa prawna: § 69 pkt. 1 instrukcji.
W każdym wydziale wojewódzkich sądów administracyjnych prowadzi się następujące repertoria:
„SA” – dla spraw, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 1-7, art. 3 § 2a i art. 3 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (), spraw o wymierzenie grzywny lub zastosowanie środka w celu wykonania orzeczeń sądu oraz dla spraw wszczętych na skutek skarg o wznowienie postępowania w tych sprawach;
„SAB” – dla spraw wszczętych na skutek skarg na bezczynność organów administracji publicznej lub przewlekłe prowadzenie postępowania przez te organy oraz dla spraw wszczętych na skutek skarg o wznowienie postępowania w tych sprawach;
„SPP” – dla spraw o przyznanie prawa pomocy;
„SO” – dla innych spraw rozpoznawanych na podstawie przepisów ustawy, w szczególności wnioski o wyłączenie sędziów, przekazane do rozpoznania przez Naczelny Sąd Administracyjny, wnioski o wymierzenie grzywny wobec nieprzekazania przez organ skargi wraz z odpowiedzią na skargę w ustawowym terminie, wnioski o przywrócenie terminu do wniesienia skargi składane przed wpływem skargi do sądu i wnioski o wstrzymanie wykonania zaskarżonego aktu lub czynności składane przed wpływem skargi do sąd.
Naczelny Sąd Administracyjny
Podstawa prawna: § 78 pkt. 1 instrukcji.
W każdej Izbie Naczelnego Sądu Administracyjnego prowadzi się następujące repertoria:
„SK” – dla spraw przedstawionych ze skargami kasacyjnymi od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych oraz spraw ze skarg o wznowienie postępowania;
„Z” – dla spraw przedstawionych z zażaleniami na postanowienia i zarządzenia wydane przez wojewódzkie sądy administracyjne, podlegające rozpoznaniu przez Sąd;
„W” – dla wniosków w szczególności o: rozstrzygnięcie sporu o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i między samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz dla sporów kompetencyjnych między organami tych jednostek a organami administracji rządowej, dla wniosków o wyznaczenie wojewódzkiego sądu administracyjnego właściwego do rozpoznania wniosków, o których mowa w art. 14a i art. 22 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ();
„PP” – dla spraw przedstawionych ze skargami o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy nastąpiła przewlekłość postępowania;
„NP” – dla spraw ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia oraz dla spraw z wniosku o unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego;
„OK” – dla spraw przedstawionych z odwołaniami od uchwał Krajowej Rady Sądownictwa;
„KW” – dla spraw ze skarg na postanowienia Państwowej Komisji Wyborczej.
Repertoria sądów wojskowych
Podstawa prawna
Zasady biurowości w sądach wojskowych reguluje instrukcja biurowa.
Wojskowe sądy garnizonowe
Podstawa prawna: § 98 instrukcji.
W wojskowych sądach garnizonowych prowadzi się następujące repertoria:
„Sg” – dla spraw, w których do wojskowego sądu garnizonowego wniesiono akt oskarżenia lub pismo zastępujące akt oskarżenia, dla spraw w przedmiocie wydania wyroku łącznego, wniosków prokuratorskich o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i o zastosowanie środków zabezpieczających oraz wniosków prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania karnego;
„Ks” – dla spraw o przestępstwa i wykroczenia skarbowe, w których wniesiono do sądu akt oskarżenia lub pismo zastępujące akt oskarżenia (np. wniosek o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności);
„Wz” – dla wniosków dotyczących warunkowych przedterminowych zwolnień.
Wojskowe sądy okręgowe
Podstawa prawna: § 99 instrukcji.
W wojskowych sądach okręgowych prowadzi się następujące repertoria:
„So” – dla spraw, w których do wojskowego sądu okręgowego wniesiono akt oskarżenia lub pismo zastępujące akt oskarżenia, dla spraw w przedmiocie wydania wyroku łącznego, wniosków prokuratorskich o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i o zastosowanie środków zabezpieczających oraz wniosków prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania karnego;
„SA” – dla spraw, w których wniesiono apelacje od wyroków wojskowych sądów garnizonowych;
„Kz” – dla spraw, w których wniesiono zażalenia na postanowienia wojskowych sądów garnizonowych lub na zarządzenia prezesów tych sądów, z wyłączeniem zażaleń na postanowienia sądów wydane w postępowaniu wykonawczym;
„Kzw” – dla spraw, w których wniesiono zażalenia na postanowienia wojskowych sądów garnizonowych wydane w postępowaniu wykonawczym;
„Żo” – dla spraw, w których uprawnione podmioty zgłosiły wnioski o odszkodowanie w trybie k.p.k. oraz przepisów szczególnych.
Repertoria Trybunału Konstytucyjnego
W Trybunale Konstytucyjnym prowadzone są następujące repertoria:
„K” – wnioski o stwierdzenie zgodności ustaw lub ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją oraz zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie;
„Kp” – wnioski Prezydenta RP o stwierdzenie zgodności z Konstytucją ustaw przed ich podpisaniem albo umów międzynarodowych przed ich ratyfikacją;
„P” – pytania prawne w sprawie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą;
„Kpt” – wnioski dotyczące rozstrzygania sporów kompetencyjnych, pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa;
„Pp” – wnioski dotyczące stwierdzenia zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych;
„U” – wnioski o stwierdzenie zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami;
„SK” – skargi konstytucyjne;
„M” – wnioski Marszałka Sejmu o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP oraz powierzeniu Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta RP.
Repertoria prokuratury
Zasady biurowości we wszystkich powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury reguluje instrukcja biurowa. Na podstawie § 41 instrukcji prowadzi się w nich, niezależnie od rodzaju jednostki, następujące repertoria:
„Ds” – dla postępowań i czynności wykonywanych w sprawach karnych, karnych skarbowych i w sprawach o wykroczenia prowadzone przez prokuratora, Policję i inne organy uprawnione do prowadzenia postępowań (z wyłączeniem czynności ewidencjonowanych w „Di”, postępowań przed sądem I i II instancji oraz środków odwoławczych);
„Pa” – dla inicjonowania postępowań administracyjnych, sądowo-administracyjnych i postępowań przed sądem administracyjnym, udziału w tego rodzaju postępowaniach i zaskarżania zapadłych w nich orzeczeń, a także nadzorowania czynności związanych z tego rodzaju postępowaniami administracyjnymi przez podległe jednostki;
„Pc” – dla inicjonowania postępowań cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, rodzinnych i opiekuńczych oraz spraw o przyznanie lub zwrot kompensaty pieniężnej, roszczeń regresowych i innych spraw wynikających z podejmowanej działalności pozakarnej, udziału w tego rodzaju postępowaniach i zaskarżania zapadłych w nich orzeczeń, a także nadzorowania czynności związanych z tego rodzaju postępowaniami przez podległe jednostki.
Oprócz powyższych repertoriów w na podstawie § 101 ust. 3 instrukcji w powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury prowadzi się również m.in. następujące samodzielne rejestry z zakresu strzeżenia praworządności:
„TK” – dla wniosków Prokuratora Generalnego skierowanych do Trybunału Konstytucyjnego i stanowisk zajmowanych w sprawach rozpoznawanych przez Trybunał Konstytucyjny zainicjonowanych przez inne podmioty oraz dla wystąpień osób zainteresowanych skierowaniem wniosku do Trybunału Konstytucyjnego przez Prokuratora Generalnego i wydawanych opinii o konstytucyjności aktów prawnych;
„U” – dla próśb o ułaskawienie i dla spraw, w których wszczęto postępowania o ułaskawienie;
„Zo” – dla zażaleń rozpoznawanych przez prokuratora na sposób prowadzenia czynności przez inne organy;
„Zp” – dla zagadnień prawnych rozpoznawanych w Sądzie Najwyższym, Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz wystąpień do Sądu Najwyższego w zakresie spraw administracyjnych, cywilnych i karnych;
„Zt” – dla zatrzymań dokonywanych przez Policję i inne uprawnione organy, z wyłączeniem zatrzymań osób podejrzanych w postępowaniach zarejestrowanych w repertorium „Ds”.
Repertoria tłumaczy przysięgłych
Obowiązek prowadzenia repertorium przez tłumaczy przysięgłych wynika z art. 17 ustawy z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego (). Zgodnie z ust. 2 wspomnianego artykułu, repertorium tłumacza zawiera:
liczbę porządkową;
datę przyjęcia zlecenia oraz zwrotu dokumentu wraz z tłumaczeniem;
oznaczenie zleceniodawcy albo zamawiającego wykonanie oznaczonego tłumaczenia;
opis tłumaczonego dokumentu, wskazujący nazwę, datę i oznaczenie dokumentu, język, w którym go sporządzono, osobę lub instytucję, która sporządziła dokument oraz uwagi o jego rodzaju, formie i stanie;
wskazanie rodzaju wykonanej czynności, języka tłumaczenia, liczby stron tłumaczenia oraz sporządzonych egzemplarzy;
opis tłumaczenia ustnego wskazujący datę, miejsce, zakres i czas trwania tłumaczenia;
wysokość pobranego wynagrodzenia;
informację o odmowie wykonania tłumaczenia w postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy na żądanie sądu, prokuratora, Policji oraz organów administracji publicznej, zawierającą datę odmowy, określenie organu żądającego tłumaczenia oraz przyczynę odmowy tłumaczenia (zgodnie z art. 15 ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego odmowa wykonania tłumaczenia dla tych podmiotów może nastąpić wyłącznie w przypadku zajścia szczególnie ważnych przyczyn).
Zgodnie z art. 20 ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego organem uprawnionym do kontroli repertoriów tłumaczy przysięgłych jest wojewoda. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w prowadzeniu repertorium, wojewoda może – na podstawie art. 24 ust. 1 w związku z art. 21 ust. 1 ustawy – skierować wniosek o postawienie tłumacza przed Komisją Odpowiedzialności Zawodowej, działającą przy Ministrze Sprawiedliwości. W dniu 10 grudnia 2012 r. Komisja przedstawiła wojewodom stosowane w swojej praktyce orzeczniczej zasady oceny poprawności prowadzenia repertorium czynności tłumacza przysięgłego, opracowane w porozumieniu z organizacjami zrzeszającymi tłumaczy TEPIS i STP.
Repertoria notarialne
Zgodnie z § 1 ust. 1 Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 kwietnia 1991 r. w sprawie prowadzenia ksiąg notarialnych oraz przekazywania na przechowanie dokumentów sądom rejonowym () notariusze prowadzą następujące repertoria:
Repertorium A – przeznaczone do wpisywania wszystkich czynności notarialnych z wyjątkiem protestów;
Repertorium P – przeznaczone do wpisywania protestów weksli i czeków.
Zgodnie z § 2 ust. 2 cytowanego Rozporządzenia do repertorium A wpisuje się:
numer bieżący od początku roku kalendarzowego;
datę czynności;
imiona, nazwiska i miejsce zamieszkania stron, nazwę i siedzibę osób prawnych lub innych podmiotów biorących udział w akcie, imiona, nazwiska i miejsce zamieszkania ich przedstawicieli;
krótką treść czynności;
oznaczenie wartości przedmiotu;
pobrane wynagrodzenie notariusza, opłaty skarbowe i podatki – każdą pozycję oddzielnie;
potwierdzenie odbioru dokumentu przez stronę lub przesłanie dokumentu stronie.
Repertoria komornicze
Na podstawie § 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2018 r. () w sprawie określenia szczegółowych zasad prowadzenia biurowości, rachunkowości i ewidencji operacji finansowych kancelarii komorniczych na komornikach sądowych spoczywa obowiązek prowadzenia następujących repertoriów:
„Kmp” – do rejestrowania spraw o egzekucję świadczeń powtarzających się lub o wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia tych świadczeń;
„Kms” – do rejestrowania spraw o egzekucję należności sądowych;
„GKm” – do rejestrowania spraw o egzekucję świadczeń dochodzonych na podstawie tytułów wykonawczych pochodzących od sądów gospodarczych lub o wykonanie postanowień o udzieleniu zabezpieczenia tych roszczeń wydanych przez sądy gospodarcze;
„Km” – do rejestrowania pozostałych spraw egzekucyjnych, pozostałych spraw o wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia lub spraw prowadzonych na podstawie europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym;
„Kmn” – do rejestrowania pozostałych spraw oraz czynności niebędących czynnościami egzekucyjnymi.
Oprócz powyższych repertoriów komornicy prowadzą także dziennik „Kmo” przeznaczony do ewidencjonowania korespondencji ogólnej.
Repertoria w innych krajach
Stany Zjednoczone
Repertoria notarialne
W Stanach Zjednoczonych notariusze w niektórych stanach są zobowiązani do prowadzenia rejestru dokonywanych czynności notarialnych (notary journal), który pod względem zawartości oraz celu jego prowadzenia jest podobny do polskich repertoriów notarialnych. Przepisy dotyczące prowadzenia rejestrów uchwalane są na szczeblu stanowym, a więc dokładna zawartość oraz tryb prowadzenia rejestru zależą od konkretnego stanu. W 37 z 50 stanów notariusze w ogóle nie są zobowiązani do prowadzenia rejestru dokonywanych czynności.
Kalifornia
W Kalifornii sekcja 8206 Kodeksu Rządowego (Goverment Code) zobowiązuje notariuszy do prowadzenia jednego rejestru wszystkich dokonywanych czynności notarialnych. Rejestr ten powinien być przechowywany w bezpiecznym i zamkniętym miejscu, do którego bezpośredni i wyłączny dostęp ma wyłącznie notariusz. Rejestr powinien zawierać m.in.:
Datę i godzinę oraz rodzaj czynności notarialnej,
Rodzaj dokumentu, którego dotyczyła czynność (np. rodzaj umowy, pod którą poświadczano własnoręczność podpisu),
Podpis każdej osoby, której własnoręczność podpisu poświadczono,
Informacje odnośnie do sposobu ustalenia tożsamości osób uczestniczących w czynności,
Wskazanie pobranej opłaty,
Odcisk prawego kciuka (albo lewego kciuka lub innego dostępnego palca, jeżeli uzyskanie odcisku prawego kciuka nie jest możliwe) jeżeli czynność dotyczyła niektórych rodzajów dokumentów.
Teksas
W Teksasie sekcja 406.014 Kodeksu Rządowego (Goverment Code) zobowiązuje notariuszy do zapisu w księdze lub elektronicznie m.in. następujących informacji:
Daty sporządzenia dokumentu, którego dotyczyła czynność,
Daty dokonania czynności
Imiona i nazwiska oraz adresy do doręczeń osób uczestniczących w czynności,
Informacje odnośnie do sposobu ustalenia tożsamości osób uczestniczących w czynności,
Opis dokumentu, którego dotyczyła czynność
Wskazano przy tym wprost, że wpisy we wspomnianej księdze stanowią informację publiczną i każdy może żądać wydania ich poświadczonej kopii.
Przypisy
Wymiar sprawiedliwości
Notariat |
190013 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Karabin%20Zastava%20M93 | Karabin Zastava M93 | M93 Crna strela – serbski karabin wyborowy dalekiego zasięgu produkowany przez Zastava Orużje.
Prototyp karabinu M93 powstał w 1993 roku. W następnych latach trwało dopracowywanie konstrukcji. Do uzbrojenia armii i policji serbskiej pierwsze egzemplarze trafiły w 1998 roku. Później M93 znalazł się na uzbrojeniu jednostek macedońskich. Niewielkie ilości tego karabinu zostały także sprzedane do Zairu.
Karabin M93 był używany przez oddziały serbskie w czasie walk w Kosowie.
Obecnie M93 jest produkowany w wersjach kalibru 12,7x108 mm i 12,7x99 mm (.50 BMG).
Opis konstrukcji
Karabin M93 jest bronią powtarzalną. Zamek czterotaktowy, ślizgowo-obrotowy. Ryglowanie za pomocą dwóch rygli umieszczonych w przedniej części trzonu. Zasilanie z wymiennego magazynka pudełkowego o pojemności pięciu naboi. Celownik optyczny (standardowo M94 Zrak o powiększeniu 8 x 56). Lufa zakończona dwukomorowym hamulcem wylotowym. Kolba stała, wyposażona w dwa sprężynowe amortyzatory.
Linki zewnętrzne
Zastava M93 w serwisie Modern Firearms
Jugosłowiańskie karabiny
Serbskie karabiny
Powtarzalne wielkokalibrowe karabiny wyborowe |
190020 | https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw%20Skowro%C5%84ski | Władysław Skowroński | Władysław Skowroński (ur. 27 czerwca 1857 w Chlewie, zm. 4 grudnia 1920 w Ostrowie Wielkopolskim) – polski pedagog, artysta.
Życiorys
Urodzony w rodzinie szlacheckiej herbu Tępa Podkowa. Ojciec Antoni Skowroński oraz stryjowie walczyli w powstaniu styczniowym. Z obawy przed represjami władz carskich rodzina Skowrońskich przeniosła się na teren zaboru pruskiego, gdzie znalazła schronienie u księcia Bogusława Radziwiłła w Antoninie.
Władysław Skowroński kształcił się w seminariach nauczycielskich w Poznaniu i Rawiczu. W Rawiczu uczył się, pod kierunkiem profesora Kretschmera, gry na skrzypcach. W późniejszym czasie zdobył jeszcze umiejętność gry na wiolonczeli i organach. Maturę zdał w 1877 roku, w tym samym roku złożył też przysięgę nauczycielską. Egzamin kwalifikacyjny do zawodu nauczyciela zdał w 1880 roku. Tytuł rektora (kierownika szkoły podstawowej) otrzymał bez egzaminów (długoletnia praktyka i kilkakrotne p.o. rektora). Uzyskał uprawnienia nauczyciela gimnastyki w roku szkolnym 1883/1884 w Berlinie, oraz nauczyciela rysunków w latach 1884, 1887 w Elblągu (u profesora Jennera) i w roku 1907 w Poznaniu. Nabył także uprawnienia do nauczania języka polskiego, języka niemieckiego i religii.
Od 1877 uczył w szkole podstawowej w Kochłowach k. Ostrzeszowa (na etacie od 1880), od 1881 roku w katolickiej szkole podstawowej w Ostrowie (od 1902 rektor), w latach 1896-1914 nauczyciel pozaetatowy w Królewskim Gimnazjum w Ostrowie. W ostrowskim gimnazjum był, po śmierci ks. Głębockiego, ostatnim polskim nauczycielem. Był ponadto prywatnym nauczycielem rysunku i malarstwa hrabianki Gustawy Szembekówny, córki dziedzica dóbr wysockich.
Autor rzeźb i obrazów zgromadzonych głównie w regionie ostrowskim, między innymi portret założycieli Królewskiego Gimnazjum w Ostrowie: Wojciecha Lipskiego i Jana Kompałły, obraz św. Rocha w kościele w Ołoboku, obraz Chrystusa błogosławiącego chleb i wino w kościele w Śnieciskach k. Środy Wielkopolskiej. Restaurował także stare obrazy, m.in. obraz w głównym ołtarzu kościoła w Ołoboku. Znaczna część jego dorobku artystycznego uległa zniszczeniu przez hitlerowców podczas II wojny światowej.
Zmarł na zawał, pochowany został na Starym Cmentarzu w Ostrowie Wielkopolskim.
Przypisy
Bibliografia
Jarosław Biernaczyk, Władysław Skowroński, w:Alma Mater Ostroviensis - Księga Pamięci - Non Omnis Moriar, tom X, Ostrów Wielkopolski 2003
Polscy nauczyciele domowi
Polscy pedagodzy
Polscy malarze
Ludzie związani z Ostrowem Wielkopolskim
Ludzie związani z Poznaniem
Skowrońscy herbu Tępa Podkowa
Urodzeni w 1857
Zmarli w 1920 |
1157 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dzielnik | Dzielnik | Dzielnik – liczba całkowita, która dzieli bez reszty daną liczbę całkowitą. W matematyce elementarnej dzielnikiem liczby nazywa się dowolną liczbę, przez którą liczba się dzieli. W notacji matematycznej stwierdzenie „ jest dzielnikiem ” zapisuje się jako .
Definicja
Niech będą niezerowymi liczbami całkowitymi. Liczba jest dzielnikiem liczby jeżeli istnieje taka liczba że spełnione jest równanie
Mówi się wtedy, że dzieli bądź jest podzielne przez i zaznacza się symbolicznie Liczbę nazywa się z kolei wielokrotnością liczby
Nazwa dzielnik ma swoją motywację w operacji dzielenia arytmetycznego: jeżeli
to nazywa się dzielną, – dzielnikiem, a – ilorazem.
Własności i dalsze definicje
Prawdziwe są następujące reguły:
Jeżeli i to Więcej, dla dowolnych liczb całkowitych oraz
Jeżeli i to co oznacza, że podzielność jest przechodnia.
Jeżeli i to lub
Każda liczba całkowita dzieli się przez samą siebie, liczbę do niej przeciwną, jedynkę i minus jedynkę. Swoisty wyjątek stanowi tutaj liczba zero, ponieważ dzielenie jej przez nią samą oraz liczbę do niej przeciwną (czyli w obu przypadkach przez zero) zostało uznane przez matematyków za działanie o nieoznaczonym wyniku (patrz: Dzielenie przez zero). Dzielniki liczby nazywa się dzielnikami trywialnymi, wszystkie pozostałe nazywa się z kolei nietrywialnymi; liczby mające dzielniki nietrywialne nazywa się liczbami złożonymi, zaś te, które nie mają nietrywialnych dzielników nazywa się liczbami pierwszymi. Dzielnikiem właściwym liczby nazywa się każdy jej dodatni dzielnik, który jest od niej różny.
Podwielokrotnością liczby nazywa się każdą taką liczbę dla której jest liczbą naturalną, w ten sposób jest wielokrotnością W przeciwieństwie do podwielokrotności, od dzielnika wymaga się zwykle, by był on liczbą naturalną.
Ogólnie definicję precyzuje się niekiedy dodatkowymi warunkami, np.:
iloraz powinien być określony jednoznacznie (czego wymaga się zwykle w teorii pierścieni), z tego powodu przyjmuje się (zob. dzielenie przez zero). Wtedy dzielnik jest synonimem podwielokrotności będącej liczbą całkowitą. W ten sposób w dowolnym ciele (np. liczb wymiernych; jest to prawdą w pierścieniu bez dzielników zera) jedynym dzielnikiem zera jest zero.
dla uproszczenia rozważa się niekiedy wyłącznie dzielniki dodatnie, dodaje się wtedy warunek dzięki czemu można przykładowo założyć, że liczba pierwsza jest liczbą o dokładnie dwóch dzielnikach (zob. uogólnienia).
Liczbę wszystkich dzielników dodatnich liczby określa funkcja (zob. funkcja τ; stosuje się również oznaczenia oraz ), z kolei suma dzielników danej liczby wyznaczona jest za pomocą funkcji (zob. funkcja σ).
Przykłady
Liczba dzieli liczbę ponieważ
Dzielniki liczby należą do zbioru przy czym są dzielnikami trywialnymi, zaś są nietrywialne. Liczba ma cztery dzielniki dodatnie, zatem ich suma wynosi dlatego
Uogólnienia
Definicję można rozszerzyć na dziedziny całkowitości; dział teorii pierścieni zajmujący się badaniem podzielności w pierścieniach nazywa się teorią podzielności. Jeżeli i to elementy oraz nazywa się stowarzyszonymi. Relacja stowarzyszenia zdefiniowana wzorem
jest relacją równoważności. Można to wyrazić również następująco:
gdzie jest elementem odwracalnym (jednością; w istocie są to dzielniki jedynki), tzn. intuicyjnie: elementy stowarzyszone „różnią się” o czynnik odwracalny. Jest to równoważne stwierdzeniu, iż jeżeli to dla dowolnej liczby takiej, że zachodzi również Jest to powód dla którego wyróżnia się tradycyjnie w zbiorze dzielników pewne elementy (np. liczby dodatnie wśród liczb całkowitych): wtedy jeden z dzielników reprezentuje inne z nim stowarzyszone (w liczbach całkowitych odwracalne są wyłącznie oraz ). W ten sposób dzielniki właściwe można opisać jako dzielniki, które nie stowarzyszone z daną liczbą i niebędące przy tym jednościami. Dzielniki nierozkładalne to dzielniki niebędące jednością, który nie ma dzielników właściwych.
Największy dzielnik elementu który jest równocześnie dzielnikiem nazywa się największym wspólnym dzielnikiem tych elementów, przy czym jest on określony z dokładnością do stowarzyszenia.
Relację podzielności można zdefiniować w dowolnej półgrupie. Jeżeli ma ona element zerowy, to każdy element jest dzielnikiem zera (w szczególności w liczbach całkowitych jest wielokrotnością dowolnej liczby i każda liczba jest jej dzielnikiem).
Zobacz też
arytmetyka modularna
cecha podzielności
czynnik pierwszy
liczba doskonała
równanie diofantyczne
Przypisy
Bibliografia
Literatura dodatkowa
Arytmetyka
Teoria liczb
Teoria pierścieni |
190021 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Jastrz%C4%99bianka%20%28dop%C5%82yw%20Szotk%C3%B3wki%29 | Jastrzębianka (dopływ Szotkówki) | Jastrzębianka – potok, lewostronny dopływ Sztokówki o długości 6,7 km.
Potok płynie w Jastrzębiu-Zdróju, przez Jastrzębie Górne, Bogoczowiec i Moszczenicę.
Przypisy
Dorzecze Olzy |
190022 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Gmyrdek | Gmyrdek | Gmyrdek – potok, prawostronny dopływ Ruptawki o długości 4,99 km i powierzchni zlewni 8,5 km².
Potok ma źródła i ujście na terenie Jastrzębia-Zdroju. Zanieczyszczony jest m.in. azotanami, zasolony – odbiornik wód podziemnych kopalń węgla kamiennego.
Przypisy
Geografia Jastrzębia-Zdroju
Dorzecze Olzy |
1158 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dzielenie | Dzielenie | Dzielenie – operacja matematyczna zdefiniowana w dowolnym ciele jako:
dla
gdzie jest elementem odwrotnym do
Ponieważ dzielenie definiujemy jako mnożenie przez odwrotność, nie można dzielić przez 0, gdyż nie istnieje liczba odwrotna do 0, tzn. nie istnieje liczba, która pomnożona przez 0, da element neutralny mnożenia, czyli 1.
W działaniu tym występują dwa operandy nazywające się dzielną i dzielnikiem. Wynik dzielenia nazywany jest ilorazem.
Podstawowe algorytmy dzielenia
W ciele liczb rzeczywistych
Gdy mianownik jest równy podstawie systemu pozycyjnego podniesionej do potęgi to wynik dzielenia równy jest licznikowi, w którym przecinek jest przesunięty w lewo o (dla dowolnego systemu pozycyjnego).
W ciele (całkowitych reszt modulo liczba pierwsza )
Znajdujemy najmniejszą liczbę naturalną taką że:
Wtedy:
Dzielenie ułamków
Dzielenie ułamków możemy zamienić mnożeniem przez odwrotność drugiej liczby, czyli:
Dzielenie pisemne
Poniżej podany jest przykład dla dwóch liczb naturalnych: i
Zaczynamy od wypisania dzielnej i dzielnika, narysowania nad nimi oddzielającej kreski.
5 jest większe od 4, więc patrzymy na kolejną cyfrę dzielnej. 5 mieści się w 48 9 razy, i
Dopisujemy więc odpowiednio: 9 nad kreską, bo 9 to maksymalna liczbą 5 „mieszcząca” się w 48, -45 pod 48, bo Istotne jest, żeby utrzymać ostatnie cyfry w swoich „kolumnach”.
Tzn. jeśli w danym momencie patrzymy na 48, to piszemy te liczby tak, żeby ostatnie cyfry były w tej samej kolumnie, a reszta była równo oddzielona (w tym wypadku 4 pod 4).
Dalej, odejmujemy 45 od 48 pisemnie. Cyfra z kolejnej kolumny „spada” na miejsce za ostatnią cyfrą po odejmowaniu.
Teraz dzielimy liczbę powstałą po odejmowaniu przez 5 – w taki sposób, jak uprzednio 48: piszemy 7 nad ostatnią cyfrą, czyli nad 7 (na niebiesko).
Kontynuujemy...
Nie ma już więcej cyfr, które mogłyby „spaść”. Teraz, można od razu powiedzieć, że wynik dzielenia czyli 975 z resztą 4. Ewentualnie
Można kontynuować dzielenie dopisując do dzielnej zera. Dopisanie pierwszego zera do dzielnej oznacza jednak dopisanie przecinka za ostatnią cyfrą, czyli w tym wypadku za 5.
Otrzymujemy wynik równy który jest zgodny z poprzednim uzyskanym wynikiem.
Po wyczerpaniu wszystkich cyfr dzielnej, 0 kończy dzielenie; w przypadku, gdy nie wszystkie cyfry dzielnej zostały „wyczerpane” (nie „spadły”), a „na dole” znajdują się same zera, dopisuje się zera do końca wyniku, tak, aby ostatnia kolumna wyniku zrównała się z ostatnią kolumną dzielnej.
W przypadku, gdy do czynienia mamy z liczbami z rozszerzeniem dziesiętnym (cyfry po przecinku), możemy rozszerzyć ułamek tak, aby po dzielna i dzielnik były liczbami naturalnymi i kontynuować jak wyżej.
W przypadku, gdy jedna liczba jest ujemna, można wyciągnąć minus przed nawias i kontynuować jak wyżej.
Typografia
Do zapisu operacji dzielenia używa się alternatywnie symboli Unikod: U+2236 ∶ RATIO, U+002F / SOLIDUS, U+2044 ⁄ FRACTION SLASH (HTML ⁄), U+2215 ∕ DIVISION SLASH, U+00F7 ÷ DIVISION SIGN (HTML ÷).
Zobacz też
dzielenie przez zero
pierścień z dzieleniem
twierdzenie o dzieleniu z resztą
ułamek
Przypisy
Linki zewnętrzne
Materiały Akademickiej Telewizji Naukowej (ATVN.pl):
Dzielenie pisemne liczb
Działania na liczbach
Działania dwuargumentowe |
1159 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dyskryminacja | Dyskryminacja | dyskryminacja (prawo)
dyskryminacja (psychologia społeczna)
dyskryminacja (psychoakustyka)
dyskryminacja czuciowa (neurologia)
dyskryminacja metalu |
1160 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dystans%20etniczny | Dystans etniczny | Dystans etniczny – stopień izolowania się społeczeństwa czy tolerowanie przez nie grup mniejszościowych. Określa się go za pomocą skali dystansu społecznego stworzonej przez amerykańskiego psychologa Emory’ego Bogardusa, na której badana osoba może wyrazić opinię, czy zgodzi się:
pozbawić ich prawa do zamieszkania w swoim kraju,
tylko odwiedzić swój kraj,
udzielić im prawa obywatelstwa w swoim kraju,
by osoby te pracowały w kraju w zawodzie, który ona wykonuje,
by uczęszczały wraz z nią (lub jej dziećmi) do szkoły i były szkolnymi kolegami,
by osoby te mieszkały na tej samej ulicy i były jej sąsiadami,
by byli jej przyjaciółmi,
by stali się członkami jej rodziny poprzez małżeństwo.
Linki zewnętrzne
Rodzaje skal stosowanych w badaniach społecznych, m.in. skala Bogardusa na stronach 23-26
Socjologia narodu |
1161 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Doktryna%20religijna | Doktryna religijna | Doktryna religijna – poglądy dotyczące natury i cech charakterystycznych sfery sacrum. Jeden z elementów systemu religijnego. Można je podzielić na kilka aspektów:
bogowie – ilu ich jest, skąd pochodzą, jak powstali, jakie są ich cechy i zależności pomiędzy nimi,
wszechświat – jak powstał, jaki jest jego obecny kształt, a jak będzie wyglądał w przyszłości, czy nastąpi koniec świata (eschatologia),
człowiek – jak powstał, dlaczego istnieje, cel i sens życia ludzkiego, jakie są związki pomiędzy ciałem a duszą człowieka, co będzie po śmierci.
Doktryny religijne przekazywane są przez mity, święte księgi, dogmaty, kapłanów, wyznawców.
Religioznawstwo |
1162 | https://pl.wikipedia.org/wiki/D%C5%BCihad | Dżihad | Dżihad (z języka arabskiego جهاد, ğihād – zmaganie, ) – w kulturze islamu pojęcie pierwotnie oznaczające dokładanie starań i ponoszenie trudów w celu wzmocnienia wiary, by trafić do lepszego miejsca. W tradycji europejskiej termin ten często, choć nie do końca precyzyjnie, tłumaczy się jako „święta wojna”.
Źródłowo pojęcie to istniało na długo przed pojawieniem się Islamu, na terenach zamieszkałych przez Beduinów. Oznaczało ono głównie opiekę nad rodem, troskę o rodzinę, walkę o przeżycie. Wraz z pojawieniem się religii islamskiej zostało ono przetransponowane na grunt religijny.
Wielki i Mniejszy dżihad
Po transpozycji pierwsze odniesienie dżihadu było do duchowości i mistyki. Oznacza on wszelki rodzaj wysiłku zmierzający ku bogu. Była to walka z pokusami, z samym sobą – niejako wojna osobista. Jest to pierwszy kontekst tzw. Wielkiego Dżihadu. Na Wielki Dżihad składają się także pomniejsze elementy takie jak dbanie o rodzinę, a także o ogół wiary.
Przejście z Wielkiego – a także uważanego za podstawowy – Dżihadu do Mniejszego ma związek zarówno z rozwojem mistyki jak i kontekstem historycznym. Co do duchowości oznaczało to po prostu objęcie troską całą wspólnotę wiernych. W kontekście historycznym rozwój Dżihadu Mniejszego przypada na okres walk o terytoria. Podobnie jak w przypadku Wielkiego Dżihadu tak i tu mamy dwa konteksty. Pierwszy oznacza walkę z najeźdźcą – sytuację w której wspólnota jest atakowana i ma obowiązek bronić swej wiary. W drugim oznacza poszerzenie zbrojne wiary o inne Państwa i nawracanie siłą niewiernych.
Mówiąc więc o Dżihadzie należy wziąć pod uwagę to co jest źródłem religijnym – ortodoksję, jej odróżnienie od fundamentalizmu jak i kontekst historyczny.
Istnieje co prawda pewna wątpliwość co do historycznego rozróżnienia i hadisów wątpliwej autentyczności, zachowanych w źródłach z przełomu X i IX wieku. Hadisy te zwykle uznawane są za słabe (da'if) a ich autentyczność za wątpliwą, w związku z czym i sam podział dżihadu na wielki i mały budzi wątpliwości. Niemniej jednak wśród społeczności duchownych i uczonych islamskich – nawet tych, wykształconych na zachodzie – rozróżnienie to jest przestrzegane.
Dżihad a kital
Termin dżihad często jest zawężany do walki zbrojnej kital. W rzeczywistości kital, w tym walka zbrojna przeciwko „niewiernym” oraz heretykom i hipokrytom jest jednym z kilku rodzajów dżihadu. Zbrojny dżihad może mieć charakter zarówno obronny (dżihad al-daf’) jak i ofensywny (dżihad talab), kiedy to muzułmanie są stroną atakującą. Zgodnie z tradycją udział w dżihadzie jest jednym z najbardziej chwalebnych uczynków, jakich może dokonać muzułmanin a wierny, który zginie w jego trakcie jest uważany za męczennika i udaje się po śmierci do krainy szczęśliwości zwanej dżannah.
Do zbrojnego dżihadu może wezwać (a nie „ogłosić” go) przywódca społeczności muzułmańskiej (według niektórych interpretacji tylko kalif). Dżihad prowadzony jest wysiłkiem całej wspólnoty, nie jest to bowiem obowiązek indywidualny, lecz zbiorowy, a biorą w nim udział tylko ci, którzy są w stanie to uczynić i w sposób dla nich właściwy.
Koncepcja dżihadu nie była skodyfikowana za czasów proroka Mahometa, lecz formowała się później, stąd różne jej interpretacje. Tylko jeden odłam islamu, charydżyzm (o małym zasięgu), wysuwał koncepcję dżihadu jako bezwzględnej walki zbrojnej przeciwko innowiercom, obowiązującej każdego muzułmanina, traktowanej nawet jako szósty filar wiary.
Nie ulega jednak wątpliwości, że w czasach Mahometa i bezpośrednio po jego śmierci rozumiano dżihad przede wszystkim jako walkę zbrojną i to właśnie prowadząc wojnę Mahomet zjednoczył Arabów wokół siebie, a po jego śmierci zaatakowali oni Cesarstwo Bizantyńskie i Persję, w ciągu nieco ponad stu lat podbijając całą Afrykę Północną, Półwysep Iberyjski, Bliski Wschód i znaczną część Azji Środkowej.
W kulturze popularnej
W Uniwersum Diuny stworzonym przez amerykańskiego pisarza Franka Herberta dżihad jest definiowany jako „fanatyczna krucjata religijna”, w szczególności przeciwko sztucznej inteligencji i innym maszynom.
W Norwegii istnieje zespół rockowy Jihaad.
Piosenka Jihad amerykańskiego zespołu Slayer traktuje nie tylko o problemie zbrojnego dżihadu (właściwie kitalu), lecz o ogólnie pojętym fanatyzmie religijnym. Może się zatem odnosić do każdej religii.
A Jihad for Love to tytuł filmu dokumentalnego z 2007 r. traktującego o homoseksualizmie w krajach islamskich.
Zobacz też
dżihadyzm
Przypisy
Linki zewnętrzne
Dżihad w sieci
http://www.osw.waw.pl/sites/default/files/punkt_widzenia_21.pdf "Dżihad i Nowa Wielka Gra. Paradoksy zagrożenia wojującym islamem w Azji Centralnej", Warszawa 2010, Ośrodek Studiów Wschodnich
Islam
Religia a polityka
Wojny religijne |
1163 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Operacja%20dukielsko-preszowska | Operacja dukielsko-preszowska | Operacja dukielsko-preszowska (znana też jako operacja karpacko-dukielska, bitwa o Przełęcz Dukielską, ofensywa dukielska itp., słow. Karpatsko-duklianska operácia) – wielka operacja wojskowa Armii Czerwonej we wrześniu i październiku 1944 r. w okolicach Przełęczy Dukielskiej, od okolic Dukli koło Krosna na północy po Preszów na Słowacji na południu, od okolic Polan na zachodzie po okolice Przełęczy Łupkowskiej na wschodzie.
Od świtu 8 września do 30 listopada 1944 teren ten stał się miejscem walk i pochówku około 99 tys. żołnierzy Armii Czerwonej głównie Ukraińców, Słowaków oraz żołnierzy niemieckich. Straty wojsk sowieckich wyniosły ok. 123 000 zabitych, rannych i zaginionych. Wojska czechosłowackie straciły ok. 6500 żołnierzy, natomiast straty niemieckie i węgierskie szacuje się na prawie 70 000 ludzi. Operację dukielską zaliczono do najbardziej krwawych epizodów II wojny światowej na ziemiach polskich, a jedno z miejsc walk w pobliżu Chyrowej, gdzie toczyła się krwawa bitwa pancerna, nazwano „Doliną Śmierci”.
Przyczyny i przygotowania
Dowództwo niemieckie ściągnęło tu znaczne siły i umocniło teren, tworząc tzw. „Karpatenfestung” (zob. Linia Arpada). Wojska niemieckie dysponowały 18 dywizjami, w tym 3 pancernymi (w sumie ok. 100 tys. żołnierzy), 350 czołgami i dwoma tysiącami dział. Mimo że czołgi Armii Czerwonej już 22 lipca 1944 dotarły do Korczyny i na przedmieście Krosna, to jednak front zatrzymał się na północ od tego miasta. Niemcy do września mieli czas, aby obsadzić wzgórza i zająć dogodne pozycje.
Słowacja pod władzą nacjonalistycznego ugrupowania ludowców księdza Jozefa Tiso, formalnie niepodległa od 1939 r., była w rzeczywistości w pełni podległa Niemcom, którzy mieli czas i siły, by 29 sierpnia 1944 przekroczyć granicę słowacką i w ciągu paru dni zmusić powstańców słowackich do wycofania się w góry środkowej Słowacji. Dlatego w tej sprawie w Moskwie 31 sierpnia 1944 ambasador emigracyjnego rządu Czechosłowacji zwrócił się do rządu sowieckiego o pomoc militarną.
Dowódca I Frontu Ukraińskiego, marszałek Iwan Koniew, 2 września 1944 otrzymał rozkaz opracowania planu natarcia, który został zaakceptowany. Do operacji dukielsko-preszowskiej wyznaczono 38 Armię gen. Kiryła Moskalenki w składzie dziewięciu dywizji piechoty z I Frontu Ukraińskiego, wspieraną przez I Czechosłowacki Korpus Armijny (d-ca gen. J. Kratochvil zmieniony później przez gen. Svobodę), a od pd. dla wzmocnienia wyznaczono: 25. Korpus Pancerny, l Armię Gwardii gen. Andrieja Grieczki z IV Frontu Ukraińskiego (d-ca gen. Iwan Pietrow). Łącznie 120 tys. ludzi, ok. 1700 dział i moździerzy oraz 1000 czołgów.
Plan przewidywał uderzenie w stronę Słowacji. Drugiego dnia natarcia Rosjanie zamierzali osiągnąć szosę Dukla – Nowy Żmigród, natomiast piątego dnia piechota miała być w Muszynie, a kawaleria pancerna w Preszowie na Słowacji.
Przebieg
W krwawych walkach 8 września została zdobyta Machnówka i Wrocanka, a 10 września Draganowa i Sulistrowa. Po 3 dniach walk, 11 września zdobyto Krosno, po czym rozpoczął się krwawy, wielodniowy bój o Duklę i strategiczne wzgórze Franków (534 m n.p.m.), dominujące nad drogą Dukla - Nowy Żmigród, gdzie Dywizja Kawalerii Gwardii gen. Baranowa zastosowała manewr oskrzydlający, wchodząc w dolinę największego ostrzału. W pobliżu Iwli i miejscowości Głojsce rozgorzała bitwa pancerna o drogę Dukla – Nowy Żmigród. Tej akcji towarzyszyło natarcie 2 Czechosłowackiej Brygady Desantowo-Szturmowej na wzgórze Franków od strony trasy leżącej w dolinie. W czasie walk wzgórze trzykrotnie zmieniało zdobywców. Ostatecznie zostało zdobyte przez czechosłowacki oddział por. Sochara. Pozwoliło to na atak: 31 i 4 Korpusu Gwardii i zdobycie Iwonicza, Lubatowej i Dukli. Dopiero po kilku dniach walk zdobyto 23 września Tylawę i Teodorówkę. Wielodniowe walki trwały o następne wzgórze Chyrowa (695 m n.p.m.), które zdobyto 29 września. Następnego dnia, rozpoczęły się walki o Przełęcz Dukielską w okolicach Barwinka. Korpus Czechosłowacki, posuwając się drogą w dolinie, stracił w niej wszystkie czołgi. Dopiero 6 października 1944, z rana (ok. godz. 8) udało się pierwszym żołnierzom, przekroczyć przełęcz i granicę swojej ojczyzny. Najcięższe walki trwały do 10 października 1944.
Przedsięwzięcie to miało na celu, oprócz zajęcia przełęczy karpackich, przyjście z pomocą rozpoczętemu powstaniu słowackiemu (słow. Slovenské národné povstanie, SNP – powstanie słowackie) – na terenie Słowacji od 29 sierpnia 1944 do 28 października 1944. Dopiero w styczniu 1945 wskutek zimowego natarcia Frontu Ukraińskiego, a nie 38 Armii, Niemcy wycofali się na linię Ondavy. Operacja opóźniła się, chociaż pierwotnie zakładano, że cała akcja przeprowadzona zostanie błyskawicznie. Powstanie zostało po dwóch miesiącach (koniec października 1944) zdławione przez Niemców i armię wierną prezydentowi J. Tiso. Wcześniej powstańcy utworzyli w Bańskiej Bystrzycy ośrodek władzy przeciw kolaboranckiemu rządowi księdza Jozefa Tiso, gdzie urzędowała Słowacka Rada Narodowa skupiająca przedstawicieli wszystkich ugrupowań słowackich i mająca charakter demokratyczny. Powstanie na Słowacji nie przetrwało do czasu nadejścia pomocy, bo walki w rejonie Przełęczy Dukielskiej przedłużały się.
Skutki
Straty Armii Czerwonej wpłynęły na zatrzymanie również ofensywy w kierunku na Jasło na kilka miesięcy. Niemcy zyskali czas na przygotowanie obrony na tym odcinku i wyburzenie w Jaśle wielu domów.
Sowiecka decyzja o podjęciu natarcia bezpośrednio na przełęczy jako osobisty rozkaz Stalina, który zaplanował i zrealizował tym samym ludobójstwo na własnych żołnierzach. Rozkaz nr 227 z 28 lipca 1942 roku Ludowego Komisarza Obrony, który znany jest również jako rozkaz „Ani kroku wstecz”, doprowadził wielokrotnie do masowej śmierci żołnierzy. W tym wypadku walki górskie były okazją do pozbycia się ludzi „niepewnych politycznie”, głównie Ukraińców i mieszkańców Kazachstanu oraz powstańców słowackich, których dowódca, gen. Rudolf Viest, był zrzutkiem z Londynu, gdzie działał legalny rząd czechosłowacki pod przewodnictwem prezydenta Edvarda Beneša.
W ataku na dwa miasta, Duklę i Jasło, Koniew utracił około 130 tys. żołnierzy, a jedynie zdobył Dukle i praktycznie nie uzyskał zamierzonych celów. Dla porównania, w całej kampanii wrześniowej w armii polskiej poległo około 70 tys. żołnierzy, a w operacji „Barbarossa” armie niemieckie, podczas zdobywania: Mińska, Kijowa, Smoleńska utraciły około 118 tys. żołnierzy.
Na terenie prawie przylegającym do obszaru działań, oddział Armii Krajowej złożony z 38 ochotników, 26 lipca 1944 wyzwolił Iwonicz-Zdrój nie ponosząc strat w ludziach i utrzymywał wolne państwo Rzeczpospolitą Iwonicką, aż do wejścia w dniu 20 września 1944 sił Armii Czerwonej.
Pamiątki
Na Cmentarzu Wojennym w Dukli przy kościele Ojców Bernardynów spoczywa najwięcej z poległych podczas operacji dukielsko-preszowskiej. Znajdują się tu zbiorowe mogiły i pomnik upamiętniający żołnierzy, którzy zginęli w I i w II wojnie światowej.
W Barwinku (Vyšný Komárnik), po słowackiej stronie Pomnik – Mauzoleum, upamiętniający poległych żołnierzy w walkach o Przełęcz Dukielsko-Preszowską.
Galeria
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
(zobacz fragment "Na pomoc Słowakom – Bitwa o Przełęcz Dukielską 1944" w Google Books)
Andrusikiewicz J., Boje o Przełęcz Dukielską (w:) „Wierchy” t. 37, Kraków 1968
Daszkiewicz A., Ruch oporu w regionie Beskidu Niskiego 1939 -1944, Warszawa 1975
Grzywacz-Świtalski Ł., Z walk na Podkarpaciu, Warszawa 1971
Kazimierczak S., Żołnierz losu nie wybierał, Warszawa 1982
Krosno – studia z dziejów miasta i regionu, T.I- III, red. J. Garbarcik, Kraków 1995
Luboński P., Operacja dukielsko-preszowska (w:) Magury’ 83, Warszawa 1983
Michalak J., Dukla i okolice, Krosno 1996
Moskalenko K., Uderzenie za uderzeniem, Warszawa 1974
Front wschodni (II wojna światowa)
Działania zbrojne w 1944
Dukla (gmina)
Operacje Armii Czerwonej w czasie II wojny światowej |
1164 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Doba | Doba | Doba – astronomiczna jednostka miary upływu czasu związana z obrotem Ziemi wokół własnej osi (ale nie jest równa jednemu pełnemu obrotowi, który trwa 23 h 56 min 4,091 s). Jako urzędowa jednostka czasu zdefiniowana jest jako czas trwania 24 godzin = 1440 minut = 86 400 sekund. Początek doby astronomicznej może wypadać, w zależności od przyjętego założenia, w różnych porach ziemskiego dnia:
Doba słoneczna – okres pomiędzy dwoma kolejnymi górowaniami Słońca. Początek doby słonecznej wypada w tym samym momencie dla wszystkich miejsc leżących na tej samej długości geograficznej (długość doby słonecznej zmienia się w ciągu roku, średnia długość, przyjęta umownie za wartość stałą, wynosi 24 godziny). Z uwagi na hamowanie obrotu Ziemi wskutek pływów średnia doba słoneczna jest coraz dłuższa i wydłuża się średnio o około 16 μs rocznie.
Doba gwiazdowa – okres między dwoma kolejnymi górowaniami punktu Barana (23 h 56 min 4,091 s = 86 164,09 s).
Doba księżycowa – okres między dwoma kolejnymi górowaniami Księżyca (24h 50min 28s = 89 428 s).
Doba cywilna – okres między godziną 00:00 jednego dnia i godziną 00:00 dnia następnego w danej strefie czasowej. Z powodów praktycznych jej początek w stosunku do początku doby słonecznej jest przesunięty w każdym miejscu na Ziemi o mniej więcej (zależy to od momentu górowania Słońca na danej długości geograficznej) 12 godzin – teoretycznie, natomiast w rzeczywistości od 10 do 14 godzin (wynika to z podziału kuli ziemskiej na strefy czasowe, istnienia czasu letniego i innych przyczyn).
Doba pokładowa – czas odmierzany na obiekcie przemieszczającym się przez strefy czasowe (statku, samolocie, stacji kosmicznej) liczony od momentu rozpoczęcia podróży.
Doba pracownicza – kolejne 24 godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 128 § 3 Kodeksu pracy). Definicja została wprowadzona nowelizacją ustawy Kodeks pracy z 14 listopada 2003 roku.
Doba – pozaukładowa jednostka miary, czyli jednostka nienależąca do układu SI.
Inne znaczenie
Doba hotelowa – czas przydziału apartamentu dla klienta, liczony od określonej pory doby cywilnej, wyznaczonej w sposób umowny, mający być wygodny zarówno dla klienta, jak i obsługi hotelu, wynikający z najczęstszych pór wprowadzania się lub wyprowadzania gości z hotelu.
Przypisy
Jednostki czasu
Mechanika nieba |
1165 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dzie%C5%84 | Dzień | Dzień – czas między wschodem a zachodem Słońca. Określenie to utożsamia się z dobą (np. jaki jest dzisiaj dzień? – pytanie to jest zadawane bez względu na to, czy czas jest dzienny, czy nocny).
Długość dnia różni się w zależności od szerokości geograficznej oraz deklinacji słońca.
Podział dnia
Grecy i Rzymianie liczyli czas dzienny długością cienia ludzkiego. Do określania części dnia, odpowiadających zjawiskom przyrody, należały takie jak: północ "media nox", południe "meridies", zachód słońca "occasus solis", brzask "ante lucem", zmierzch "crepusculum", rano "mane", wieczór "vespera". Zjawiska życiowe zależnie od tych pór dnia i nocy mają też swoje określenia, np. pierwsze pianie koguta, zapalenie światła.
W średniowieczu powstał podział dnia na 7 godzin kanonicznych:
Matutina – od rannej mszy, która przypadała w klasztorach w trzeciej ćwierci nocy
Prima – rozpoczynająca właściwy dzień o wschodzie słońca, czyli między godz. 4 a 8 zależnie od pory roku
Tertia – przypada na połowę przedpołudnia, czyli kiedy zaczyna się ruch w życiu publicznym
Sexta – przypada na południe, moment najwyższego wzniesienia słońca o godz. 12 i trwa aż do nony
Nona – przypada na połowę popołudnia (w marcu lub wrześniu ok. godz. 15)
Vespera – na chwilę przed zachodem słońca
Completorium – na chwilę po zachodzie słońca.
Po wieloletnich przekształceniach ustaliły się główne pory dnia o nazwach prima, terti, nona i vespera.
Rzymianie dzielili także noc na cztery 3-godzinne wigilie do odbywania straży nocnych, co zostało przyjęte przez średniowieczne zakony dla odprawiania nabożeństw. Noc dzielono na 4 równe wigilie: 1) od 6 wieczór do 9, 2) 9-12, 3) 12-3, 4) 3-6.
Galeria
Zobacz też
tydzień
miesiąc
noc
Przypisy
Chronologia
Światło |
1170 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Domain%20Name%20System | Domain Name System | Domain Name System (DNS, pol. system nazw domen) – hierarchiczny rozproszony system nazw sieciowych, który odpowiada na zapytania o nazwy domen.
Dzięki DNS nazwa mnemoniczna, np. pl.wikipedia.org jest tłumaczona na odpowiadający jej adres IP, czyli 91.198.174.192.
DNS to złożony system komputerowy oraz prawny. Zapewnia z jednej strony rejestrację nazw domen internetowych i ich powiązanie z adresami IP. Z drugiej strony realizuje bieżącą obsługę komputerów odnajdujących adresy IP odpowiadające poszczególnym nazwom. Jest nieodzowny do działania prawie wszystkich usług sieci Internet.
Nazwy domen
Rozproszona baza danych DNS jest indeksowana nazwami domen, tworzącymi drzewiastą strukturę hierarchiczną. Węzły drzewa DNS posiadają etykiety tekstowe o długości od 1 do 63 znaków: pusta etykieta o zerowej długości zarezerwowana jest dla węzła głównego. Etykiety węzłów oddzielone kropkami czytane w kierunku od węzła do korzenia drzewa tworzą pełną nazwę domenową (np. „pl.wikipedia.org.”).
Domena jest poddrzewem hierarchii nazw, obejmującym zbiór domen (subdomen) o wspólnym sufiksie, nazwanym tak jak węzeł na szczycie (np. domena funkcjonalna com.pl grupująca nazwy zakończone .com.pl). Nazwy „hostów” są nazwami domen, do których przypisana jest informacja o konkretnych urządzeniach i zazwyczaj występują w liściach drzewa DNS (czyli nie mają swoich poddomen), ale ogólnie jedna nazwa może opisywać zarówno hosta (np. główny serwer WWW organizacji), jak i całą domenę.
Przykładowo, wewnątrz domeny najwyższego poziomu .pl utworzono wiele domen:
regionalnych jak ‘opole.pl’, ‘dzierzoniow.pl’ czy ‘warmia.pl’,
funkcjonalnych jak ‘com.pl’, ‘gov.pl’ czy ‘org.pl’,
należących do firm, organizacji lub osób prywatnych jak ‘wikipedia.pl’, ‘zus.pl’.
Dozwolone znaki
Nazwy domen mogą zawierać litery, cyfry i znak '-'. W nazwach niektórych domen można używać znaków narodowych (IDN) takich jak 'ą' czy 'ż'. Trwają prace nad nowymi standardami odpowiadającymi DNS, które będą obsługiwać kodowanie Unicode, co pozwoli na umieszczanie w nazwach domen dowolnych znaków np. polskich albo chińskich równocześnie. .
Administracja DNS
DNS, jako system organizacyjny, składa się z dwóch instytucji – IANA i ICANN. Nadzorują one ogólne zasady przyznawania nazw domen i adresów IP. Nie zajmują się jednak one przydzielaniem domen poszczególnym chętnym, jedynie rozdzielają domeny najwyższego poziomu (takie jak:.pl,.gov,.com,.eu) pomiędzy kraje lub wybrane organizacje i przekazują im prawa do zarządzania tymi domenami. Te mogą dalej przekazywać nadzór nad całością bądź częścią swoich domen, i tak Rząd Polski przekazuje nadzór nad domeną .pl Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej, która rozdziela poddomeny w obrębie domeny.pl pomiędzy zainteresowanych. Ci z kolei mogą rozdzielać te domeny pomiędzy poszczególne komputery lub dalej swoim klientom.
W wielu krajach domena internetowa przyznana przez system DNS staje się własnością tego, kto pierwszy ją kupi. W Polsce jest ona tylko wynajmowana na określony czas. Jeżeli ktoś zrezygnuje ze swojej domeny i zwróci ją administratorowi DNS, może ona trafić w inne ręce.
Instytucje administrujące DNS na świecie:
ICANN-IANA – nadzór ogólny nad nazewnictwem i strukturą domen najwyższego poziomu (TLD – ang. Top Level Domains), np.: .pl, .gov, .com
VeriSign Global Registry Services – rejestracja i nadzór nad domenami: .net, .com
Public Interest Registry – rejestracja i nadzór nad domeną .org
Rząd USA – rejestracja i nadzór nad domenami .mil i .gov
NeuLevel – rejestracja i nadzór nad domeną .biz
IEEE – rejestracja i nadzór nad domeną .aero
Afilias Limited – rejestracja i nadzór nad domeną .info
Global Name Registry – rejestracja i nadzór nad domeną .name
EurID – rejestracja i nadzór nad domeną .eu
rządy poszczególnych krajów: rejestracja i nadzór nad domenami „krajowymi”, np. .pl (zwykle rządy poszczególnych krajów przekazują ten nadzór wyspecjalizowanym instytucjom)
Instytucje administrujące DNS w Polsce:
NASK – nadzór nad domeną.pl jako całością oraz obsługa rejestrowania domen: .gov.pl (od 1 lipca 2013), com.pl, .biz.pl, .org.pl, .net.pl oraz części domen lokalnych, np. .waw.pl.
Techniczna strona DNS
Ogólny zarys
Podstawą technicznego systemu DNS jest ogólnoświatowa sieć serwerów przechowujących informacje na temat adresów domen. Każdy wpis zawiera nazwę oraz odpowiadającą jej wartość, najczęściej adres IP. System DNS jest podstawą dla rozwiązywania nazw hostów w Internecie.
DNS to również protokół komunikacyjny opisujący sposób łączenia się klientów z serwerami DNS. Częścią specyfikacji protokołu jest również zestaw zaleceń, jak aktualizować wpisy w bazach domen internetowych.
Na świecie jest wiele serwerów DNS, które odpowiadają za obsługę poszczególnych domen internetowych. Domeny mają strukturę drzewiastą, na szczycie znajduje się 13 głównych serwerów (root servers) obsługujących domeny najwyższego poziomu (TLD – top level domains), których listę z ich adresami IP można pobrać z ftp://ftp.rs.internic.net/domain/named.root
Serwery najwyższego poziomu z reguły posiadają tylko odwołania do odpowiednich serwerów DNS odpowiedzialnych za domeny niższego rzędu, np. serwery główne (obsługujące między innymi TLD.com) wiedzą, które serwery DNS odpowiedzialne są za domenę example.com. Serwery DNS zwracają nazwę serwerów odpowiedzialnych za domeny niższego rzędu. Możliwa jest sytuacja, że serwer główny odpowiada, że dane o domenie example.com posiada serwer dns.example.com. W celu uniknięcia zapętlenia w takiej sytuacji serwer główny do odpowiedzi dołącza specjalny rekord (tak zwany glue record) zawierający także adres IP serwera niższego rzędu (w tym przypadku dns.example.com).
Najważniejsze cechy
System DNS posiada następujące cechy:
Nie ma jednej centralnej bazy danych adresów IP i nazw. Najważniejszych jest 13 głównych serwerów (klastrów) rozmieszczonych na wielu kontynentach.
Serwery DNS przechowują dane tylko wybranych domen.
Każda domena powinna mieć co najmniej 2 serwery DNS obsługujące ją, jeśli więc nawet któryś z nich będzie nieczynny, to drugi może przejąć jego zadanie.
Każda domena posiada jeden główny dla niej serwer DNS (tzw. master), na którym to wprowadza się konfigurację tej domeny, wszystkie inne serwery obsługujące tę domenę są typu slave i dane dotyczące tej domeny pobierają automatycznie z jej serwera głównego po każdej zmianie zawartości domeny.
Serwery DNS mogą przechowywać przez pewien czas odpowiedzi z innych serwerów (ang. caching), a więc proces zamiany nazw na adresy IP jest często krótszy niż w podanym przykładzie.
Na dany adres IP może wskazywać wiele różnych nazw. Na przykład na adres IP 207.142.131.245 mogą wskazywać nazwy pl.wikipedia.org oraz de.wikipedia.org
Czasami pod jedną nazwą może kryć się więcej niż 1 adres IP po to, aby jeśli jeden z nich zawiedzie, inny mógł spełnić jego rolę.
Przy zmianie adresu IP komputera pełniącego funkcję serwera WWW, nie ma konieczności zmiany adresu internetowego strony, a jedynie poprawy wpisu w serwerze DNS obsługującym domenę.
Protokół DNS posługuje się do komunikacji serwer-klient głównie protokołem UDP, serwer pracuje na porcie numer 53, przesyłanie domeny pomiędzy serwerami master i slave odbywa się protokołem TCP na porcie 53.
RFC
Podstawy protokołu DNS zostały opisane w 1982 roku w dokumencie przez Jona Postela i Zaw-Sing Su. Dokumenty z 1983 r. – i były oficjalną specyfikacją DNS aż do roku 1989. Nowa, aktualna specyfikacja DNS jest zawarta w i . W 1996 wydano jeszcze , które wprowadziło zasady „Internet Best Current Practices” oraz dodało do specyfikacji pulę adresów IP przeznaczoną na tzw. prywatne podsieci.
Główne serwery DNS
DNS opiera się na 13 głównych serwerach, zwanych po angielsku root-servers, posiadającymi nazwy od a.root-servers.net do m.root-servers.net. Nie może być ich więcej, ograniczenie wynika z tego, że pojedynczy pakiet UDP o standardowej wielkości 1500 bajtów mieści właśnie informacje o maksymalnie 13 serwerach. Ponieważ główne serwery DNS są podstawą działania Internetu i otrzymują ogromne ilości zapytań, zostały one skopiowane. Kopie głównych serwerów umieszczone są w różnych częściach świata (posiadają one te same adresy IP co serwery główne). Użytkownicy z reguły łączą się z najbliższym im serwerem. Przykładowo globalne węzły serwera k.root-servers.net zarządzanego przez organizację RIPE NCC umieszczone są w Amsterdamie, Londynie, Tokio, Delhi oraz Miami, podczas gdy jeden z jego polskich węzłów lokalnych znajduje się w Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym, a drugi w centrum przetwarzania danych Aplitt sp. z o.o. w Gdyni.
Rodzaje zapytań DNS
rekurencyjne
zmusza serwer do znalezienia wymaganej informacji lub zwrócenia wiadomości o błędzie. Ogólną zasadą jest, że zapytania od resolwera (program, który potrafi wysyłać zapytania do serwerów DNS) do serwera są typu rekurencyjnego, czyli resolwer oczekuje podania przez serwer adresu IP poszukiwanego hosta. Wykonywanie zapytań rekurencyjnych pozwala wszystkim uczestniczącym serwerom zapamiętać odwzorowanie (ang. DNS caching), co podnosi efektywność systemu.
iteracyjne
wymaga od serwera jedynie podania najlepszej dostępnej mu w danej chwili odpowiedzi, przy czym nie musi on łączyć się jeszcze z innymi serwerami. Zapytania wysyłane pomiędzy serwerami są iteracyjne, przykładowo wiarygodny serwer domeny org nie musi znać adresu IP komputera www.pl.wikipedia.org, podaje więc najlepszą znaną mu w tej chwili odpowiedź, czyli adresy serwerów autorytatywnych dla domeny wikipedia.org
Odpowiedzi na zapytania
autorytatywne – dotyczące domeny w strefie, nad którą dany serwer ma zarząd, pochodzą one bezpośrednio z bazy danych serwera; jest to pozytywna odpowiedź zwracana do klienta, która w komunikacie DNS zawiera ustawiony bit uwierzytelniania (AA – Authoritative Answer) wskazujący, że odpowiedź została uzyskana z serwera dokonującego bezpośredniego uwierzytelnienia poszukiwanej nazwy
nieautorytatywne – dane które zwraca serwer pochodzą spoza zarządzanej przez niego strefy; odpowiedzi nieautorytatywne są buforowane poprzez serwer przez czas TTL wyrażony w sekundach, wyspecyfikowany w odpowiedzi, a następnie po upływie czasu są usuwane.
Protokół DNS
Zapytania i odpowiedzi DNS są najczęściej transportowane w pakietach UDP. Każdy komunikat musi się zawrzeć w jednym pakiecie UDP (standardowo 512 oktetów, ale wielkość tę można zmieniać pamiętając również o ustawieniu takiej samej wielkości w MTU – Maximum Transmission Unit). W innym przypadku przesyłany jest protokołem TCP i poprzedzony dwubajtową wartością określającą długość zapytania i długość odpowiedzi (bez wliczania tych dwóch bajtów). Format komunikatu DNS został zdefiniowany w .
Format komunikatu DNS:
Forma nagłówka, który określa rolę całego komunikatu:
Sekcja nagłówka występuje zawsze. W sekcji zapytania zawsze znajduje się jedno zapytanie zawierające nazwę domenową, żądany typ danych i klasę (IN). Sekcja odpowiedzi zawiera rekordy zasobów stanowiące odpowiedź na pytanie.
ID [16 bitów] – (IDentifier) – identyfikator tworzony przez program wysyłający zapytanie; serwer przepisuje ten identyfikator do swojej odpowiedzi, dzięki czemu możliwe jest jednoznaczne powiązanie zapytania i odpowiedzi
QR [1 bit] – (Query or Response) – określa, czy komunikat jest zapytaniem (0) czy odpowiedzią (1)
OPCODE [4 bity] – określa rodzaj zapytania wysyłanego od klienta, jest przypisywany przez serwer do odpowiedzi. Wartości:
0 – QUERY – standardowe zapytanie,
1 – IQUERY – zapytanie zwrotne,
2 – STATUS – pytanie o stan serwera,
3-15 – zarezerwowane do przyszłego użytku.
AA [1 bit] – (Authoritative Answer) – oznacza, że odpowiedź jest autorytatywna.
TC [1 bit] – (TrunCation) – oznacza, że odpowiedź nie zmieściła się w jednym pakiecie UDP i została obcięta.
RD [1 bit] – (Recursion Desired) – oznacza, że klient żąda rekurencji – pole to jest kopiowane do odpowiedzi
RA [1 bit] – (Recursion Available) – bit oznaczający, że serwer obsługuje zapytania rekurencyjne
Z [3 bity] – zarezerwowane do przyszłego wykorzystania. Pole powinno być wyzerowane.
RCODE [4 bity] – (Response CODE) kod odpowiedzi. Przyjmuje wartości:
0 – brak błędu,
1 – błąd formatu – serwer nie potrafił zinterpretować zapytania,
2 – błąd serwera – wewnętrzny błąd serwera,
3 – błąd nazwy – nazwa domenowa podana w zapytaniu nie istnieje,
4 – nie zaimplementowano – serwer nie obsługuje typu otrzymanego zapytania,
5 – odrzucono – serwer odmawia wykonania określonej operacji, np. transferu strefy,
6-15 – zarezerwowane do przyszłego użytku.
QDCOUNT [16 bitów] – określa liczbę wpisów w sekcji zapytania
ANCOUNT [16 bitów] – określa liczbę rekordów zasobów w sekcji odpowiedzi
NSCOUNT [16 bitów] – określa liczbę rekordów serwera w sekcji zwierzchności
ARCOUNT [16 bitów] – określa liczbę rekordów zasobów w sekcji dodatkowej
Przykład działania systemu DNS
Oto przykład działania systemu DNS. Użytkownik komputera wpisuje w swojej przeglądarce stron WWW adres internetowy pl.wikipedia.org. Przeglądarka musi poznać adres IP komputera będącego serwerem WWW dla tej strony. Cały proces przebiega zgodnie z tabelą.
Typy rekordów DNS
Najważniejsze typy rekordów DNS oraz ich znaczenie:
rekord A lub rekord adresu IPv4 (ang. address record) mapuje nazwę domeny DNS na jej 32-bitowy adres IPv4.
rekord AAAA lub rekord adresu IPv6 (ang. IPv6 address record) mapuje nazwę domeny DNS na jej 128-bitowy adres IPv6.
rekord CNAME lub rekord nazwy kanonicznej (ang. canonical name record) ustanawia alias nazwy domeny. Wszystkie wpisy DNS oraz subdomeny są poprawne także dla aliasu.
rekord MX lub rekord wymiany poczty (ang. mail exchange record) mapuje nazwę domeny DNS na nazwę serwera poczty oraz jego priorytet, który określa kolejność wraz ze wzrostem wartości.
rekord PTR lub rekord wskaźnika (ang. pointer record) mapuje adres IPv4 lub IPv6 na nazwę kanoniczną hosta. Określenie rekordu PTR dla nazwy hosta (ang. hostname) w domenie in-addr.arpa (IPv4), bądź ip6.arpa (IPv6), który odpowiada adresowi IP, pozwala na implementację odwrotnej translacji adresów DNS (ang. reverse DNS lookup, revDNS).
rekord NS lub rekord serwera nazw (ang. name server record) mapuje nazwę domenową na listę serwerów DNS dla tej domeny.
rekord SOA lub rekord adresu startowego uwierzytelnienia (ang. start of authority record) ustala serwer DNS dostarczający autorytatywne informacje o domenie internetowej, łącznie z jej parametrami (np. TTL).
rekord SRV lub rekord usługi (ang. service record) pozwala na zawarcie dodatkowych informacji dotyczących lokalizacji danej usługi, którą udostępnia serwer wskazywany przez adres DNS.
rekord TXT – rekord ten pozwala dołączyć dowolny tekst do rekordu DNS. Rekord ten może być użyty np. do implementacji specyfikacji Sender Policy Framework (SPF) lub do weryfikacji własności domeny przykładowo w usługach firmy Google.
Inne typy rekordów dostarczają informacje o położeniu hosta (np. rekord LOC) lub o danych eksperymentalnych.
Narzędzia
W systemach operacyjnych zapytania do DNS zwykle są wykonywane w sposób niewidoczny dla użytkownika przez dedykowany podsystem (ang. resolver). Do bezpośredniego odpytywania DNS np. w celach diagnostycznych, można się posłużyć programami nslookup, host lub dig, dostępnymi w wielu systemach operacyjnych.
Konfiguracja
Zwykle dane o konfiguracji protokołu DNS w domowym komputerze przekazywane są przez dostawcę Internetu (ISP). Większość operatorów udostępnia w swojej sieci protokół DHCP. Dzięki niemu komputer może automatycznie pobrać konfigurację sieciową sugerowaną przez operatora, w tym adresy serwerów DNS. Adresy te z reguły – ale nie zawsze – wskazują na serwery dobrane relatywnie dogodnie dla użytkowników. Kiedy system automatycznego pobierania adresów serwera DNS nie działa, można je wprowadzić ręcznie. W systemach typu uniksowego służy do tego /etc/resolv.conf który zawiera listę serwerów DNS.
Jeżeli użytkownik chce w swojej sieci lokalnej uruchomić własny serwer DNS może posłużyć się programem BIND. Jednak jest on dosyć skomplikowany w użytkowaniu.
Bezpieczeństwo
Należy zdać sobie sprawę, że system DNS został zaprojektowany wiele lat temu przez naukowców. Nie przewidzieli oni „trafienia internetu pod strzechy” i istnienia światowej sieci używanej do prowadzenia poważnych operacji. W Internecie pojawiła się grupa osób wykorzystująca luki w systemie DNS do łamania prawa.
Podstawową wadą DNS jest to, iż korzysta on z bezpołączeniowego protokołu UDP i nie zawiera żadnych mechanizmów autoryzujących. Pierwsza cecha może być używana w atakach DDoS – komputer atakujący może wysyłać zapytania DNS do różnych serwerów na świecie ze sfałszowanym adresem źródłowym, przedstawiając się jako komputer ofiara. Serwery te odpowiadają na zapytania, wysyłając odpowiedzi do komputera ofiary, bo tak wskazuje adres źródłowy pakietu. Konstrukcja protokołu DNS powoduje, że jedno małe zapytanie mieszczące się w pakiecie o wielkości poniżej 100 bajtów, może wygenerować odpowiedź o wielkości ponad dziesięciokrotnie większej. Atakujący komputer wysyłając strumień 1 Mbps takich zapytań może spowodować ponad 10 Mbps odpowiedzi przychodzących do komputera ofiary, zakłócając w ten sposób pracę jego łącza.
DNS łatwo też poddaje się atakom typu man in the middle, co pozwala na przysyłanie fałszywych odpowiedzi do komputera ofiary, zmuszając go do połączenia się z innym serwerem, co pozwala na przykład na kradzież haseł. Istnieje wiele innych możliwości ataków na infrastrukturę DNS, łącznie nawet z uruchamianiem fałszywych serwerów głównych. O słabościach protokołu DNS zdano sobie sprawę wcześnie i stworzono jego rozszerzenie oparte na podpisach cyfrowych nazwane DNSSEC, jednakże system ten nie został całkowicie zaakceptowany przez Internet, nie jest wspierany przez wiele narzędzi, w związku z czym w internecie praktycznie nie jest używany.
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne
ICANN – organizacja koordynująca przydział domen najwyższego poziomu
NASK – zarządca domeny.pl
Usługi katalogowe |
1171 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dialekty%20judeo-roma%C5%84skie | Dialekty judeo-romańskie | Dialekty judeo-romańskie – dialekty lub języki, którymi posługują lub posługiwali się Żydzi wywodzący się z krajów romańskich - przede wszystkim Żydzi sefardyjscy wywodzący się z Półwyspu Iberyjskiego, ale także Żydzi włoscy i francuscy. Powstały one na bazie romańskiej z dodatkiem elementów hebrajskich i aramejskich. Najstarsze zabytki literatury w tych dialektach, zapisywane alfabetem hebrajskim pochodzą z XI wieku.
Poza językiem ladino (judeohiszpańskim) dialekty judeo-romańskie są etnolektami wymarłymi lub na krawędzi wymarcia.
Najważniejsze języki judeo-romańskie to:
ladino (judeohiszpański),
judeowłoski,
laaz,
zafratit,
szuadit,
judeoportugalski,
Judeo-romańskie dialekty |
1172 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dorzecze | Dorzecze | Dorzecze – obszar lądu, z którego całkowity odpływ wód powierzchniowych do wód morskich następuje ciekami naturalnymi przez jedno ujście, estuarium lub deltę.
Dorzecza w Polsce
Na terytorium Polski znajdują się w całości lub w części dorzecza:
Wisły,
Odry,
Niemna,
Łaby,
Dniestru,
Dunaju
oraz mniejszych rzek wpadających do Bałtyku, takich jak Pregoła, Wkra, Parsęta, Rega i inne.
Zobacz też
zlewisko – zbiór dorzeczy
zlewnia – obszar
Przypisy
Potamologia |
1174 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dob%C3%B3r%20grupowy | Dobór grupowy | Dobór grupowy – mechanizm ewolucji biologicznej, w którym dobór naturalny oddziałuje na całe grupy osobników, a nie wyłącznie na pojedyncze osobniki lub geny.
Mechanizm
Polega on na faworyzacji (a co za tym idzie – rozpowszechnianiu) alleli korzystnych dla populacji, pomimo ich szkodliwości dla osobnika (tzw. altruizm genetyczny) na skutek międzypopulacyjnej konkurencji wewnątrzgatunkowej.
Historia
Koncepcja spopularyzowane m.in. przez Vero C. Wynne-Edwardsa.
Przez długi czas odrzucana w biologii ewolucyjnej, szukającej wyjaśnień w doborze osobniczym. Koncepcja zyskała na popularności w ostatnich dekadach w postaci wielopoziomowego doboru grupowego.
Wielopoziomowy dobór grupowy
Rozwinięciem koncepcji doboru grupowego jest wielopoziomowy dobór grupowy. Zakłada on wielopoziomowość ewolucji - osobniki konkurują między sobą w ramach grup, a grupy konkurują między sobą w ramach większych grup. Zgodnie z nim grupy złożone z altruistycznych osobników mogą być preferowane przez dobór przy istnieniu konkurencji między grupami, prowadząc do wzrostu częstości altruistycznych osobników w populacji. Analogiczny proces może zachodzić na wyższych szczeblach organizacyjnych (grupy grup). Koncepcja ta stosowana jest do wyjaśnienia ewolucji kulturowej zachowań sprzyjających spójności grupowej (religia, muzyka) i różnic międzygrupowych, a także formowania się państw i imperiów.
Zobacz też
dobór krewniaczy
Samolubny gen
Przypisy
Ewolucja |
1175 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dob%C3%B3r%20krewniaczy | Dobór krewniaczy | Dobór krewniaczy (ang. kin selection) – mechanizm ewolucji biologicznej, który prowadzi do adaptacji organizmów, polegającej na zwiększaniu szansy przeżycia osobników z nimi spokrewnionych. Istnienie doboru krewniaczego jest kontrowersyjną hipotezą, proponowane są alternatywne do niego modele.
Ewolucyjne wyjaśnienie altruizmu
Dobór krewniaczy wyjaśnia pochodzenie zachowań altruistycznych w stosunku do osobników spokrewnionych. Został oryginalnie zaproponowany przez Karola Darwina jako wytłumaczenie istnienia sterylnych kast u owadów, lecz ogólną akceptację zyskał dopiero dzięki przełomowym pracom W.D. Hamiltona. Hamilton wprowadził koncepcję dostosowania włącznego (ang. inclusive fitness), która mówi, że dostosowanie danego organizmu jest sumą sukcesu reprodukcyjnego i wpływu tego organizmu na sukces reprodukcyjny jego krewniaków.
Do najprostszych przykładów doboru krewniaczego należy dobrowolne poświęcenie dla własnego potomstwa, co prowadzi do dobrowolnego pozbawienia się przez rodzica części pokarmu, a więc zmniejszenia swoich szans na przeżycie. Podobne zjawisko obserwuje się w organizmach wielokomórkowych, gdzie dla dobra całej istoty żywej niektóre komórki ulegają apoptozie.
Opis matematyczny
Dla badania doboru krewniaczego wygodny jest współczynnik pokrewieństwa, czyli liczba z przedziału od 0 do 1 mówiąca, jaką część genów dwa osobniki odziedziczyły po wspólnych przodkach lub jeden względem drugiego. Dla bliźniąt jednojajowych liczba ta wynosi 1; w relacji rodzic – dziecko 0,5; między pełnym rodzeństwem 0,5; między niepełnym (wspólny 1 rodzic) – 0,25; itd.
Częstość allelu w populacji może wzrosnąć, jeśli organizm-nosiciel danego allelu pomaga swoim krewnym, o ile korzyści odniesione przez krewniaków zgodne są z tzw. zasadą Hamiltona:
R × B > C,
gdzie:
R – współczynnik pokrewieństwa,
B – zysk reprodukcyjny krewniaka,
C – koszt reprodukcyjny osobnika poświęcającego się.
Przykład pszczół
Aby lepiej zrozumieć, jak współczynnik pokrewieństwa warunkuje ewolucję zachowań altruistycznych, można posłużyć się przykładem pszczół. Wśród innych owadów wyróżniają się one bardzo szczególnym systemem rozmnażania. Pszczele królowe są diploidalne (posiadają dwa zestawy genów), a trutnie haploidalne (tylko jeden zestaw). Komórki jajowe zawierają tylko jeden zestaw genów będący losową kombinacją obu zestawów genów królowej. Wszystkie plemniki zawarte w nasieniu jednego trutnia zawierają cały jego zestaw genów i są identyczne. Robotnice powstają w efekcie zapłodnienia komórki jajowej pochodzącej od królowej przez plemnik dostarczony przez jednego z trutni, z którym uprzednio kopulowała.
Taki system haplo-diploidalny powoduje, że współczynnik pokrewieństwa pomiędzy robotnicami w ulu wynosi (zakładając tego samego ojca, trutnia) 0,75. W rzeczywistości, ponieważ królowa-matka jest zapładniana przez nawet do 30 trutni, współczynnik pokrewieństwa robotnica-robotnica zawiera się w od 0,25 do 0,75.
Jeżeli wykonamy obliczenia dla pszczół, to okaże się, że gen nakazujący robotnicy oddanie życia (koszt 1 – zero szans na potomstwo) za dwie inne robotnice mające tego samego ojca (pokrewieństwo 0,75):
będzie rozprzestrzeniać się w populacji tych produkujących miód owadów. Co więcej, robotnica oddaje zwykle życie nie za dwie siostry, lecz za tysiące, co jeszcze zwiększa „zysk” jej genów. Po przeprowadzeniu tego rozumowania można pojąć, jak na drodze ewolucji mógł powstać gen nakazujący robotnicy samobójczy atak na każdego amatora miodu, aby obronić cały ul. Taki skrajny przejaw osobniczego altruizmu jest przejawem „egoizmu genów” (zob. Samolubny gen).
Zobacz też
dobór grupowy
Samolubny gen
Przypisy
Socjobiologia
Ewolucja |
1176 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dob%C3%B3r%20p%C5%82ciowy | Dobór płciowy | Dobór płciowy – szczególny przypadek doboru naturalnego, gdzie o dostosowaniu decyduje postrzegana atrakcyjność dla płci przeciwnej.
Postulat Darwina i teoria Anderssona
Dobór płciowy został zaproponowany przez Karola Darwina jako wytłumaczenie pochodzenia ekstrawaganckich i kosztownych cech u organizmów żywych. Najlepszą strategią rozrodczą jest dobieranie dokładnie takich partnerów, jacy mają najlepsze z ekologicznego punktu widzenia cechy, ponieważ gusta wybierającego lub wybierającej jednocześnie same podlegają doborowi ze względu na trafność wyborów, do jakich dokonywania prowokują. To pozornie wykluczało możliwość powstawania w wyniku doboru naturalnego cech nieprzydatnych czy niekorzystnych. Tymczasem dobór naturalny od początku był teorią mającą wyjaśnić powstanie cech, które wydawały się niepotrzebne czy szkodliwe. Dopiero teoria handicapu (handicapizmu) rozwiązała ten pozorny paradoks.
W związku z doborem płciowym istniało wiele teorii, zwykle trudno przekładalnych na język matematyki. Jednocześnie potwierdzenie eksperymentalne doboru płciowego i faktu, że opiera się on na preferencjach partnera seksualnego, było trudne. Idea doboru płciowego została ogólnie zaakceptowana jako teoria naukowa dopiero po ukazaniu się w 1982 r. przełomowej, eksperymentalnej pracy Malte Anderssona. Wykazała ona istnienie wyboru dokonywanego przez samicę i ukierunkowanego na drugorzędowe cechy samca, dokumentując tym samym zachodzenie doboru płciowego. Poprzez eksperymentalną manipulację długością piór ogonowych samców wikłacza olbrzymiego (Euplectes progne), ptaków z rodziny wikłaczowatych, Andersson udokumentował, że osobniki z dłuższymi piórami mają większe szanse na zdobycie samicy. Od tego czasu wykazano eksperymentalnie istnienie doboru płciowego u różnych gatunków.
Wyjaśnienie preferencji wobec cech obniżających przystosowanie
Pojawiły się też rozmaite hipotezy wyjaśniające preferencje wobec cech obniżających przystosowanie do środowiska (np. jaskrawych barw, zwracających uwagę drapieżników, kosztownych w wytworzeniu ozdób, pogarszających zarazem zdolność ucieczki ich posiadacza, itp.). Do ważniejszych należą:
hipoteza atrakcyjnych synów. Zgodnie z nią, kiedy w wyniku przypadku większość samic posiądzie gust skłaniający do preferowania danej cechy, dla reszty samic każda mutacja upodabniająca ich gusta do gustu większości będzie dla nich korzystna. W ten sposób tłumaczy się w ramach tej teorii rozprzestrzenienie takiego gustu w całej populacji i co ważniejsze, utrzymanie się go (gdyby nie istniał żaden mechanizm zapobiegawczy, gust taki jako cecha obojętna czy szkodliwa powinien naturalnie zaniknąć). Samicom miałoby się opłacać posiadać taki gust jak większość, gdyż zgodnie z tym większościowym gustem a) dobrałyby one sobie partnera i spłodziły z nim syna podobnego do ojca, a więc posiadającego cechy podobające się większości b) po większości samic gust dziedziczyłaby liczniejsza grupa córek niż po mniejszości,
hipoteza handicapu. Zgodnie z nią samcom miałoby się opłacać „reklamować” swoją sprawność pewnym stopniem upośledzenia relatywnym do tej sprawności. Samiec, który przeżył z upośledzającą cechą, musiał wykazać się zdrowiem i sprawnością, przy czym zdrowie to i sprawność muszą być relatywne do upośledzenia (przesadzać z „reklamą” nie opłaca się, gdyż pod względem doboru naturalnego traci się więcej niż pod względem doboru płciowego). Upośledzająca cecha jest więc dla samicy prostą i dostępną informacją o zdrowiu samca (np. organów wewnętrznych nie widać).
O przyjęciu teorii handicapu i odrzuceniu wcześniejszej hipotezy atrakcyjnych synów zadecydowały trzy czynniki: 1) sprzeczność hipotezy atrakcyjnych synów z ogólną teorią doboru naturalnego 2) dane empiryczne 3) brak konkluzywności hipotezy atrakcyjnych synów.
Początkowo każda nowa cecha (np. przeciwstawny kciuk, pierwsze skrzydła, pierwsze płuca itd.) jest niepreferowana przez większość (wszystkie) samic, bo skłonność do niej nie miała jeszcze czasu się pojawić. Gdyby istniało sprzężenie zwrotne powodujące, że samice po podjęciu „decyzji” o tym, że jakaś cecha niekorzystna się im podoba, wzmacniały się w tej „decyzji”, nowe cechy nie mogłyby się rozprzestrzeniać, nawet gdyby były korzystniejsze od zastanych. Dobór naturalny nie mógłby zadziałać i ewolucja nie mogłaby się pojawić.
Dane empiryczne mówią o tym, że samice preferują niektóre cechy tym bardziej, im bardziej intensywne one są. Tymczasem, zgodnie z hipotezą atrakcyjnych synów, gdy dana intensywność cechy (np. ogon o długości 30 cm) stanie się atrakcyjna dla większości samic, nie ma sposobu, aby inna intensywność tej cechy (np. ogon o długości 20 lub 40 cm) stała się dla którejkolwiek z nich atrakcyjna.
Córki dziedziczą gust po matce, a synowie po ojcu (wybranym przez matkę) cechy, w których gustuje matka (a więc i córka). Zatem w każdym pokoleniu zarówno synowie mniejszości samic, jak i synowie większości samic napotkają na taką samą konkurencję o samice.
Dobór płciowy człowieka
Istnieją też badania nad doborem płciowym u człowieka; psychologia ewolucyjna wyjaśnia korzyści z określonych preferencji przekładające się na większe dostosowanie: np. preferowana jest symetria ciała (brak zaburzeń rozwojowych), wyższy wzrost (u mężczyzn), oznaki młodości, liczba dzieci, jakie może urodzić kobieta jest zależna od jej wieku, niska proporcja talii do bioder wskazująca, że kobieta nie jest już w ciąży i zwiększająca prawdopodobieństwo urodzenia wielu zdrowych dzieci itp.
Dobór płciowy związany jest z drugo- i trzeciorzędowymi cechami płciowymi.
Zobacz też
Pawi ogon
jeleń olbrzymi
krzyżowanie wybiórcze
inwestycje rodzicielskie
Przypisy
Ewolucja
Wygląd człowieka
sv:Naturligt urval#Sexuellt urval |
1177 | https://pl.wikipedia.org/wiki/David%20Hume | David Hume | David Hume (ur. w Edynburgu, zm. 25 sierpnia 1776 tamże) – szkocki filozof, historyk i ekonomista. Był przedstawicielem sensualizmu, sceptycyzmu pragmatycznego i agnostycyzmu. Zakładał krytykę pojęcia substancji, przyczynowości i siły. W ekonomii popierał wolny handel i krytykował merkantylizm.
Urodzony w Szkocji, wychowany w Anglii, a żyjący we Francji i w Anglii. Za życia znany głównie jako historyk – popularyzator historii średniowiecznej Anglii. Od XIX w. jest pamiętany przede wszystkim jako filozof. Cenią go również socjolodzy i przedstawiciele innych nauk społecznych, głównie za jego przemyślenia dotyczące metodologii nauk empirycznych i rozróżnienie sądów o faktach i wartościach. Epistemologia Hume’a była podstawą późniejszego pozytywizmu w filozofii nauki – zwłaszcza II i III fali, tzn. empiriokrytycyzmu i pozytywizmu logicznego.
Jego największe dzieła filozoficzne to: Traktat o naturze ludzkiej, Badania dotyczące rozumu ludzkiego oraz Badania dotyczące zasad moralności.
Jego wszystkie dzieła (opera omnia) umieszczone zostały w index librorum prohibitorum dekretami z 1761 i 1827 roku.
Życiorys
David Hume urodził się 7 maja 1711 roku w Edynburgu. Pochodził ze średnio zamożnej ziemiańskiej rodziny spokrewnionej z hrabiami Home. Dzieciństwo spędził w majątku rodzinnym Ninewells w pobliżu Chirnside w południowo-wschodniej Szkocji (hrabstwo Scottish Borders). Uczył się w Edynburgu. Jako młodszy syn nie odziedziczył majątku, lecz otrzymywał niewielką pensję, która zapewniała mu skromne utrzymanie w trakcie studiów we Francji.
W latach 1734–1737 przebywał we Francji, w miejscowości Flèche w regionie Kraj Loary. Tam też stworzył swoje najważniejsze dzieło – zawarty w trzech tomach Traktat o naturze ludzkiej. Dzieło to jednak zostało źle przyjęte przez ówczesną opinię publiczną, a śmiałe poglądy Hume’a na temat ludzkiej moralności zamknęły mu drogę do kariery uniwersyteckiej.
W czasie pobytu na francuskiej prowincji, stworzył Hume również szereg studiów etycznych i politycznych, które zostały wydane w roku 1744. Dwukrotnie bezskutecznie ubiegał się o katedrę na uniwersytetach: Najpierw w 1744 roku – o katedrę filozofii moralnej na Uniwersytecie w Edynburgu, a następnie w 1751 r. o katedrę logiki w Glasgow.
W latach 1752–1757, będąc bibliotekarzem w Edynburgu, zainteresował się pracą historyczną. Owocem jego zainteresowań było stworzenie „Historii Anglii” (The History of England), czyli dzieła składającego się z sześciu tomów – wydanych kolejno w latach 1754–1762. W roku 1748 Hume napisał pracę Philosophical Essays concerning Human Understanding, później wydaną jako Badania dotyczące rozumu ludzkiego.
W latach 1763–1766 był sekretarzem poselstwa w Paryżu. Okres ten jest w życiu filozofa okresem wielkich powodzeń w życiu politycznym i światowym – z osoby kontrowersyjnej i nieakceptowanej ze względu na poglądy, stał się lubiany i podziwiany. Po powrocie z Francji zajmował stanowisko podsekretarza stanu w ministerstwie spraw zagranicznych. Po roku 1769 odsunął się od życia politycznego i powrócił do Edynburga.
Poglądy filozoficzne
David Hume, mimo że uznawany jest za filozoficznego kontynuatora Johna Locke’a, w gruncie rzeczy obalił w dużym stopniu wypracowane przez niego zasady czystego empiryzmu.
Filozofia Hume’a to przede wszystkim polemika z kartezjańskim racjonalizmem. Dotyczy to zarówno epistemologii, jak i etyki i filozofii politycznej. Zadeklarowanym we wstępie do Traktatu o naturze ludzkiej celem badań humowskich było oparcie całej wiedzy na doświadczeniu. Wśród badaczy myśli Hume’a toczy się dyskusja, czy ten cel został zrealizowany i na ile koncepcja Hume jest spójna. Można spotkać stanowisko, że Hume nie stworzył spójnego systemu filozoficznego, a podstawowa wartość jego analiz ma charakter negatywny (krytyczny).
Założenia empirystyczne
Zagadnieniem, od którego wyszedł Hume, było założenie (najpierw za Lockiem), że cała dostępna człowiekowi informacja pochodzi z doświadczenia. Jednak cechą specyficzną tej informacji jest jej chaotyczność i zmienność. Dlatego świadoma wiedza powstaje w wyniku złożonych procesów przetwarzania informacji zmysłowej (impresji) w obrazy mentalne (idee).
Hume stwierdził, że nasz świadomy obraz świata jest kształtowany przez cztery rodzaje informacji – bezpośrednie impresje wywołane bodźcami (impresje zmysłowe), uświadomione odczucia zmysłowe (impresje reflektywne) oraz dwa rodzaje obrazów mentalnych: idee pamięci i idee wyobraźni.
Obrazy mentalne stanowią podstawowy „budulec” świadomej wiedzy: idee proste, których modyfikacje i połączenia, dokonywane przez władze umysłu (pamięć i wyobraźnię), tworzą złożony obraz świata w ludzkiej świadomości.
Hume podkreślał, że tworzenie świadomego obrazu świata zachodzi często pod wpływem nawyków oraz emocji, stąd jego koncepcja daje początek psychologii zachowań irracjonalnych.
Analiza idei złożonych
Hume stworzył podstawy uniwersalnej epistemologii naukowej. Doszedł do wniosku, że wartościowa jest tylko taka wiedza, która dotyczy logicznych relacji między ideami (np. matematyczna) lub zjawisk obserwowalnych empirycznie (przyrodniczych, historycznych). Wiedza, która nie dotyczy ani jednego, ani drugiego jest iluzoryczna i zbędna.
Analiza pojęć metafizycznych, takich jak Bóg czy Absolut, przekonała Hume’a, że wszystkie one nie dotyczą ani empirycznej wiedzy, ani logicznych własności samego myślenia.
Jednak Hume sceptycznie analizuje także pojęcia materialistycznej metafizyki, takie jak: materia, energia, ciepłota. Jego perspektywa jest konceptualistyczna, tzn. Hume wskazuje na postrzeganie przez człowieka konkretnych zjawisk, a nie uniwersalnych własności. Np. na podstawie znajomości przedmiotów, które postrzegamy jako gorące, wytwarzamy w naszym umyśle pojęcie ciepłoty, którego uniwersalność jest jednak postulatem naszego umysłu, a nie uniwersalną własnością rzeczy.
Analiza idei przyczynowości
Najciekawszą częścią tej analizy pojęć była krytyka idei przyczynowości. Hume słusznie zauważył, że to, co wiemy na temat dochodzących do nas bodźców, to tylko one same i ich następstwo czasowe. Jeśli np. bierzemy strzelbę i naciskamy cyngiel, to dochodzi do nas przez palec bodziec naciskania cyngla, a po chwili słyszymy huk i widzimy błysk wystrzału. Na tej podstawie tworzymy sobie ideę, że naciśnięcie cyngla spowodowało wystrzał.
Może się jednak tak złożyć, że złośliwy służący wyjął nam nabój ze strzelby, stanął za nami i huknął w momencie, gdy my nacisnęliśmy cyngiel. Będziemy wtedy mieli dokładnie to samo wrażenie, że to my spowodowaliśmy wystrzał, mimo że naprawdę będzie inaczej.
Dostrzegamy zjawisko, a następnie, dysponując ideą pamięci danego zjawiska, postrzegamy zjawisko inne, o którym domniemywamy, że jest skutkiem pierwszego. Jednak naraz obserwujemy tylko jedno zjawisko.
Zatem związku między przyczyną i skutkiem nie jesteśmy w stanie obserwować, gdyż znajdujemy się (jako obserwatorzy) tylko w jednym punkcie czasoprzestrzeni a związek przyczynowo-skutkowy ma charakter continuum łączącego kilka momentów czasowych.
Krytyka ówcześnie dominującej szerokiej definicji idei przyczynowości i wykazanie, że nie ma ona bezpośredniego odzwierciedlenia w faktach eksperymentalnych, była pierwszym w historii przykładem dogłębnej krytyki z pozoru tak oczywistego pojęcia. Tego rodzaju podejście krytyczne było następnie kontynuowane przez innych filozofów, od Immanuela Kanta przez przedstawicieli XIX-wiecznego empiriokrytycyzmu i XX-wiecznych pozytywistów logicznych.
Sceptycyzm
Skoro każda idea powstaje na podstawie impresji, to także idea związku przyczynowego musi mieć odpowiadającą sobie impresję. Pierwszym ze źródeł szukanej idei może być świat zewnętrzny. Jednak nie odnajdujemy tam niczego, co mogłoby wyjaśnić działanie przyczyn i ich konieczność, czyli żadna impresja zewnętrzna nie jest źródłem dla idei związku przyczynowego; drugim ze źródeł, w którym Hume szuka idei, jest świat wewnętrznych impresji. Niestety obserwowany ruch np. ciała, który postrzegamy jako związany z naszą wolą, nie musi z niej koniecznie wynikać, bo tak jak w przypadku przedmiotów zewnętrznych, tutaj też nie możemy spostrzec żadnej siły, która mogłaby wyjaśnić związek impresji wewnętrznej ze światem zewnętrznym:
„Umysł ma dostęp jedynie do percepcji i niemożliwym jest, by kiedykolwiek nabył doświadczenia dotyczącego ich związku z przedmiotami”.
Skoro w żadnym ze źródeł impresji nie można odnaleźć podstaw dla idei związku przyczynowo-skutkowego, to znaczy, że znajduje się tylko w umyśle i nie można jej odnosić do faktów. Związek ten nie jest konieczny, bo wszystkie impresje są tylko połączone, ale nie są ze sobą jakkolwiek związane. Chociaż jedno ze zdarzeń nazywamy przyczyną, a drugie skutkiem, to nie dzieje się tak na mocy trwałego ich połączenia, lecz na podstawie przyzwyczajenia. Tylko nawyk umysłu sprawia, że na podstawie przeszłych doświadczeń oczekujemy powtórzenia skutków w przyszłości. W ten sposób Hume skrytykował konieczność idei związku przyczynowego, twierdząc, że podstawą wnioskowania o nim jest subiektywny nawyk i przyzwyczajenie.
Pojęciem, które ma podobną funkcję jak zasada przyczynowości, jest pojęcie substancji. Człowiek łączy w swoim umyśle występujące obok siebie idee w jedną całość, twierdząc, że jest obiektywna podstawa usprawiedliwiająca takie postępowanie, którą nazywa substancją. Niestety tak jak zasada przyczynowości, tak i substancja jest tylko ideą powstałą na podstawie przyzwyczajenia i nie ma żadnych logicznych racji dla swej konieczności.
W swojej teorii poznania Hume poddał też krytyce podmiot poznający. Tak samo jak w przypadku idei związku przyczynowego, musi być jakaś impresja, na podstawie której powstała idea. Oczywiście w rzeczywistości zewnętrznej nie ma takiej impresji, więc trzeba jej szukać w umyśle. W umyśle jednak znajdują się tylko pojedyncze, niczym niezwiązane impresje i idee:
„W związku z działaniami umysłu warto zwrócić uwagę na fakt, że chociaż uobecniają się nam one w najbliższy sposób, to kiedy stają się przedmiotem naszej refleksji wydają się niejasne; nasz wzrok nie potrafi odnaleźć linii i granic, które je wyróżniają i dzielą. Przedmioty te są zbyt zmienne, by pozostawać zbyt długo w jednym aspekcie czy sytuacji i trzeba je ująć bezpośrednio”.
Nie ma jednej, stałej impresji, która byłaby podstawą idei „ja”, co znaczy, że podmiot nie istnieje obiektywnie jako jedna całość. W swoich poglądach na poznanie Hume wyszedł od wiedzy doświadczalnej, jako tej, która mówi cokolwiek o rzeczywistości. Wiedza empiryczna jest pewna jedynie, gdy dotyczy samych impresji, w innych przypadkach jest tylko prawdopodobna. W tym miejscu Hume zrezygnował z platońskiej koncepcji episteme, dotyczącej relacji między ideami, która – jako wiedza rozumowa – chociaż całkowicie pewna, nie dotyczy rzeczywistości. Wiedza doświadczalna, jakkolwiek wartościowa, nie usprawiedliwia wniosków dotyczących relacji między faktami, ani dotyczących połączenia między umysłem a faktami. Wszelkie wnioski na ten temat są wynikiem nawyków umysłu i są całkowicie subiektywne.
W ten sposób Hume poddał konkluzywnej krytyce metafizyczną koncepcję „ja – poznającego” jako niezależnego od układu odniesienia obserwatora zdolnego do formułowania obiektywnych sądów. W konsekwencji tego dokonał w swojej teorii poznania zwrotu od metafizycznej koncepcji poznania z jasno wyodrębnionym podmiotem i przedmiotem do psychologicznej zasady względności poznania.
Zobacz też
Widły Hume’a
Gilotyna Hume’a
Hume Studies
Krytyka religii
Antyteizm
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Zbiór tekstów Hume’a w czasopiśmie „Nowa Krytyka”
David Hume, Dialogi o religii naturalnej
The Hume Society
Dzieła Davida Hume'a w bibliotece Polona
Autorzy umieszczeni na indeksie ksiąg zakazanych
Brytyjscy filozofowie XVIII wieku
Brytyjscy historycy
Popularyzatorzy historii
Estetycy
Ludzie oświecenia
Ludzie urodzeni w Edynburgu
Ludzie związani z Glasgow
Ludzie związani z La Flèche
Urodzeni w 1711
Zmarli w 1776 |
1178 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Device%20Filesystem | Device Filesystem | Device Filesystem (devfs) – wirtualny system plików stworzony dla Linuksa, zajmujący się tzw. plikami urządzeń znajdującymi się – jak w każdym Uniksie – w katalogu /dev.
Głównym powodem wprowadzenia devfs było ograniczenie liczby urządzeń w poprzednich wersjach jądra, a także uporządkowanie spraw związanych z nazewnictwem, położeniem itd.
Devfs umożliwia dynamiczne tworzenie plików urządzeń – plik jest tworzony wtedy, kiedy moduł je obsługujący sobie tego zażyczy. Oprócz tego autor kodu może ustalić z góry uprawnienia i nazwę dla pliku swego urządzenia. Dodatkowym plusem jest pogrupowanie plików w podkatalogach /dev oraz tworzenie symbolicznych linków, aczkolwiek tym dokładnie zajmuje się Devfsd.
Devfs jest używany od jąder 2.4 i nowszych, ale istnieją backporty dla linii 2.2. Devfs od jąder serii 2.6 został oznaczony jako przestarzały, zastąpił go udev.
Zobacz też
udev
Unix
Wirtualne systemy plików |
1180 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Device%20Filesystem%20Daemon | Device Filesystem Daemon | Device Filesystem Daemon – proces o nazwie devfsd pracujący jako demon.
W systemach Linux zajmuje się obsługą Device Filesystem i zarządzaniem (poprzez mechanizm dynamicznej alokacji) symbolicznymi linkami w katalogu /dev.
Uruchamianie devfsd jest opcjonalne, aczkolwiek tworzy on wiele linków niezbędnych dla działania programów korzystających ze starej "nomenklatury". Jest on przeważnie uruchamiany przez skrypty startowe.
Informacje na temat devfsd znajdują się w podręczniku systemowym w sekcji 8, a dodatkowe informacje zawiera opis devfsd.conf w sekcji 5.
Zobacz też
Device Filesystem
udev
Unix
Wirtualne systemy plików |
1181 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Demeter | Demeter | Demeter (także Demetra; Dēmḗtēr, Dḗmētra, ) – w mitologii greckiej bogini płodności ziemi, urodzaju, ziemi uprawnej, zbóż, rolnictwa; matka Kory-Persefony. Siostra Zeusa, Posejdona, Hadesa, Hestii i Hery. Kochanka Zeusa – miała z nim córkę Korę-Persefonę. Córka Rei i Kronosa.
Istota bóstwa
Imię Demeter składa się z dwóch członów: „meter” mḗtēr oznacza matkę, zaś „de” dē̂ (w dialekcie doryckim da) to prawdopodobnie gē̂, czyli ‘ziemia’. Taka interpretacja nie jest pewna z powodu braku potwierdzenia w źródłach pisanych. Demeter była jednym z pradawnych bóstw przyrody. Była czczona nad Morzem Śródziemnym, a jej kult został włączony przez Greków do ich religii. Demeter była nazywana „panią ziarna”, „panią zbóż” (gr. (Sítōn) Pótnia). Była połączona z Kore („Dziewczyna”), swoją córką, dlatego mówiło się o bóstwie w liczbie podwójnej: tṑ Megála Theá („dwie wielkie boginie”), tṑ Théō („dwa bóstwa”). Z czasem określono tożsamość córki Demeter, Persefony, której przypisano ojca, Zeusa.
Demeter w starożytnych wierzeniach
Według Teogonii Hezjoda Demeter była drugim dzieckiem Kronosa i Rei, siostrą Hery, Hestii, Hadesa, Posejdona i Zeusa. Po urodzeniu została połknięta przez swego ojca, który według przepowiedni miał zostać pozbawiony władzy przez swojego potomka. Po tym, jak matka Demeter – Reja – podała Kronosowi napój wymiotny, Kronos wypluł połknięte potomstwo. Demeter została uwolniona przedostatnia. Zanim Zeus poślubił Herę, miał kilka wybranek, wśród których znalazła się Demeter. Według Teogonii została wybrana na kochankę po Metydzie, Temidzie i Eurynome. Ze związku Demeter i Zeusa urodziła się białoramienna Persefona.
Hymn Do Demeter z VII wieku p.n.e. zawiera opis porwania Persefony przez Hadesa i odzyskanie jej przez Demeter. Persefona została uprowadzona za przyzwoleniem Zeusa, jej ojca, przez swego wuja podczas zabawy z córkami Okeanosa (Oceanu). Prawdę o porwaniu wyjawił zrozpaczonej matce Helios, bóg słońca. Obrażona Demeter udała się do Eleusis, gdzie została przyjęta w pałacu Keleusa. Będąc w żałobie, przestała troszczyć się o urodzaje zbóż. Ziemię nawiedziła klęska głodu i ludzie zaprzestali składania ofiar bogom. Zeus nakazał Hadesowi zwracać matce Persefonę na sześć miesięcy w ciągu roku. Gdy córka powracała, uradowana Demeter przyozdabiała ziemię kwiatami, rozpoczynała się wiosna. Gdy Persefona musiała powracać do małżonka, na znak żałoby życie na ziemi zamierało.
Do opowieści o Demeter dodawane były w zależności od miejsca nowe szczegóły. Podczas wędrówki w poszukiwaniu córki Demeter przez jakiś czas przebywała w Sykionie, gdzie nauczyła mieszkańców uprawy roli i wynalazła młyn. Przypisywano jej rozpowszechnienie uprawy warzyw (bobu), drzew owocowych (drzewa figowego). Gościły ją pary królewskie Mysjos i Chrysantis w Argos oraz Trisaules i Damitales w Arkadii. Według jednego z opowiadań do Demeter zalecał się Posejdon. Bogini zamieniła się w klacz, żeby uniknąć zalotów. Posejdon jednak pokrył ją, przybierając postać ogiera. Z tego związku bogini urodziła konia Arejona i córkę Despojnę („Pani”).
W Odysei zawarta jest opowieść o małżeństwie Demeter i Iasjona, którego owocem był Plutos. Ponadto według innych mitów Demeter toczyła spór z Hefajstosem o Sycylię (spór wygrał Hefajstos, który w Etnie założył swoją kuźnię) oraz z Dionizosem o urodzajną w winorośl Kampanię.
Rzymianie około V wieku p.n.e. przejęli mit o Demeter i Persefonie, utożsamiając Demeter z Cererą, italską boginką urodzajów, a Persefonę z Prozerpiną. Według poetów łacińskich miejscem porwania Prozerpiny miała być Enna na Sycylii. Kult Cerery popularny był wśród plebejuszy. Na pamiątkę odzyskania córki przez matkę na dzień 12 kwietnia ustanowiono święto Cerialia lub Ceriales.
Kult Demeter
Demeter była przedstawiana jako poważna kobieta z wieńcem kłosów na głowie. W ręku trzymała sierp, pochodnię lub kosz owoców. Bogini poświęcone były kłosy, mak, złotogłów, żuraw, złotogłowia. W ofierze składano jej zazwyczaj krowę, miód lub owoce (w Rzymie natomiast kłosy, snopy żyta i maciorę). Zachowały się liczne posągi, przedstawiające Demeter, nieraz posiadające wartości artystyczne (np. posąg z Cherchel z okresu klasycznego). Niekiedy Demeter i jej córce usługiwały Hory, boginie czasu.
Hymn do Demeter z opisem uprowadzenia Persefony przez Hadesa, opisuje wydarzenia, które stały się motywem przewodnim misteriów eleuzyjskich, odbywających się na cześć bogini. W IV wieku p.n.e. Izokrates przypisał jej dwa dary, którymi obdarowała Ateńczyków: umiejętność uprawy roli i odprawiania misteriów. Ci, którzy zdecydowali się poddać obrzędom wtajemniczenia, otrzymywali nadzieję na lepszą wieczność. Misteria odbywały się w sanktuarium Demeter, w Eleusis, nieopodal Aten. Dopiero Teodozjusz I Wielki w 391 roku zakazał kultów pogańskich, co położyło kres misteriom eleuzyjskim. W 396 roku pożar wzniecony przez wojska Alaryka strawił sanktuarium.
Bibliografia
Bóstwa chtoniczne w mitologii greckiej
Greckie boginie
Żony i kochanki Zeusa
Boginie-matki
Bóstwa urodzaju
Bóstwa płodności
mr:डीमिटर |
1182 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dionizos | Dionizos | Dionizos (także Bakchos, Bachus; gr. Diṓnysos, Diónysos, Bákchos, łac. Dionysus, Bacchus) – w mitologii greckiej bóg płodności, dzikiej natury, winnej latorośli i wina, reprezentujący jego upajający i dobroczynny wpływ. Syn Zeusa i śmiertelniczki Semele. Kult Dionizosa przywędrował do Grecji ze Wschodu, z Tracji, około VI wieku p.n.e., choć jego imię w formie dopełniaczowej di-wo-nu-so-jo pojawia się już w zapisanych pismem linearnym B zabytkach mykeńskich z XIV-XIII w. p.n.e. Na cześć Dionizosa odbywały się Dionizje, jego kult sprawowały bachantki, które organizowały ekstatyczne misteria.
Kult
Dionizos jest bogiem religijnych obrzędów, podobnych do tych, które odprawia się ku czci Demeter czy Persefony. W trackich misteriach miał na sobie skórę lisa, symbolizującą nowe życie. Jego misteria należały do najbardziej sekretnych. Wielu badaczy uważa, że Dionizos jest połączeniem lokalnego, greckiego bóstwa z innym, potężniejszym bogiem z Tracji lub Frygii, prawdopodobnie z Sabazjosem.
Narodziny
Jego matką była śmiertelniczka Semele, córka Kadmosa, a ojcem Zeus. Żona Zeusa Hera była zazdrosna o jego kochanki. Kiedy Semele była w ciąży, bogini namówiła ją, by zmusiła Zeusa do ukazania swojej prawdziwej postaci. Semele nie wiedziała, kim naprawdę jest jej kochanek i z początku nie wierzyła Herze. Nakazała Zeusowi, by dowiódł swojej boskości. Śmiertelnicy nie mogą jednak oglądać prawdziwych postaci bogów i Semele spłonęła. Zeus uratował płód Dionizosa, zaszywając go sobie we własnym udzie. Kilka miesięcy później Dionizos się narodził.
Według innych źródeł był synem Zeusa i Persefony, królowej świata podziemnego. Zazdrosna Hera i w tej wersji chciała zabić dziecko: posłała tytanów, by rozszarpali niemowlę na kawałki. Zeus nie zdążył uchronić małego Dionizosa od śmierci. Zjedli oni wszystkie kawałki, oprócz serca, które uratowała Reja. Mając jego serce, Zeus chciał „odtworzyć” Dionizosa w łonie Semele, dlatego Dionizos nazywa się „podwójnie urodzonym”. Niektóre źródła podają, że Zeus nakazał Semele, by zjadła ona serce Dionizosa.
Dzieciństwo
Mitologia mówi, że Zeus oddał młodego Dionizosa pod opiekę nimfom deszczu na górze Nysa. W nagrodę, Zeus umieścił je, już jako Hiady, pośród gwiazd.
Kiedy Dionizos dorastał, odkrył niezwykłe właściwości cennego soku z winorośli. Hera nie zapomniała jednak o nim i napiętnowała go obłędem, Dionizos wyruszył w wędrówkę po całym świecie w towarzystwie satyrów i menad. Najpierw udał się do Egiptu. W Libii spotkał Amazonki, z którymi wybrał się na wyprawę przeciwko tytanom, których udało im się pokonać. Następnie wyruszył w kierunku Indii. Po drodze starł się z królem Damaszku, z którego żywcem zdarł skórę. Dionizos podbił Indie, wprowadził uprawę winogron i założył wiele miast. W drodze powrotnej obróciły się przeciw niemu Amazonki, większość z nich zamordował. Lecz dwie z nich walczyły dalej i urwały mu rękę, zjadły ją i umarły przez boską krew Dionizosa.
Po powrocie do Europy Dionizos zawitał do Frygii, gdzie spotkał swoją babcię Reę, która wyleczyła go z obłędu i wprowadziła go w tajemnice swoich misteriów. Dionizos wyruszył potem do Azji, by rozprzestrzeniać tam kulturę wina, następnie przybył do Grecji, by tam dać początki kultu. Spotykał się tu nierzadko z oporem władców, ci jednak za każdym razem popadali w obłęd.
Zobacz też
bachanalia
haliady
Zeus
semele
Przypisy
Bóstwa chtoniczne w mitologii greckiej
Bóstwa pijaństwa i napoi alkoholowych
Bóstwa przyrody
Wino |
1185 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dag%20Hammarskj%C3%B6ld | Dag Hammarskjöld | Dag Hjalmar Agne Carl Hammarskjöld () (ur. 29 lipca 1905, zm. 18 września 1961) – szwedzki polityk, dyplomata, ekonomista i prawnik, od 10 kwietnia 1953 do 18 września 1961 sekretarz generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych, przyczynił się do rozwiązania kryzysu sueskiego 1956.
Życiorys
W czerwcu 1956 roku był gościem Międzynarodowych Targów Poznańskich, w czasie trwania których doszło do strajków robotniczych i krwawych starć ulicznych. Jako sekretarz ONZ zaprotestował przeciwko użyciu siły przez władze państwowe, które jednak nie wzięły pod uwagę jego protestu.
Zginął w katastrofie lotniczej w dżungli pod Ndola w Rodezji Północnej razem z 15 pasażerami. Oficjalną przyczyną katastrofy miał być błąd pilota. Istnieje jednak wiele hipotez przeczących oficjalnej wersji – najbardziej rozpowszechniona z nich, mówi, że samolot został zestrzelony przez rebeliantów Katangi, jako że celem misji, z jaką leciała delegacja Hammarskjölda było rozstrzygnięcie wojny domowej w Kongu, a tym samym ponowne zjednoczenie kraju. W latach 90. do spowodowania katastrofy przyznał się południowoafrykański tzw. Instytut Morski, stanowiący ukrytą agendę tajnych służb RPA – samolot z Hammarskjöldem został ostrzelany i strącony przez samolot myśliwski.
Po śmierci Daga Hammarskjölda znaleziono w jego nowojorskim mieszkaniu rękopis Vägmärken (Drogowskazy). Wydano go w 1963 (wydanie polskie w tłumaczeniu ks. Jana Ziei w 1967).
Odznaczenia i wyróżnienia
Ordery:
Krzyż Wielki Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja)
Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Chile)
Krzyż Wielki Orderu Danebroga (Dania)
Krzyż Wielki Orderu Oranje-Nassau (Holandia)
Krzyż Wielki Orderu Świętego Olafa (Norwegia)
Medal Wolności Króla Chrystiana X (Dania)
W 1961 został pośmiertnie uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Członkowie Akademii Szwedzkiej
Nobliści – nagroda pokojowa
Odznaczeni Medalem Wyzwolenia (Dania)
Odznaczeni Orderem Danebroga
Odznaczeni Orderem Oranje-Nassau
Odznaczeni Orderem Gwiazdy Polarnej (Szwecja)
Odznaczeni Orderem Świętego Olafa
Odznaczeni Orderem Zasługi (Chile)
Ofiary katastrof lotniczych w Zambii
Sekretarze generalni ONZ
Szwedzcy politycy
Szwedzcy wolnomularze
Urodzeni w 1905
Zmarli w 1961
Absolwenci Uniwersytetu w Uppsali
Ludzie urodzeni w Jönköping |
1186 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dobra%20prywatne | Dobra prywatne | Dobra prywatne – każde dobro, które nie jest dobrem publicznym, tzn. które może nie być konsumowane przez wielu konsumentów bez uszczerbku dla któregokolwiek z nich.
Przykładem dobra prywatnego może być np. odzież, żywność.
Podział dóbr
Dobra |
1187 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dobra%20normalne | Dobra normalne | Dobra normalne – w ekonomii dobra, na które popyt rośnie pod wpływem wzrostu dochodów nabywców.
Zobacz też
dobra podrzędne
dobra luksusowe
Przypisy
Dobra
Teoria wyboru konsumenta |
190023 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Jam%20%C5%81asica | Jam Łasica | Jam Łasica (ang. I Am Weasel) – amerykański serial animowany stworzony przez Davida Feissa (twórcę Krowy i Kurczaka) dla Cartoon Network. Opowiada o przygodach dwójki przyjaciół − Łasicy i Pawiana oraz Czerwonego.
Jest czwartą z kolei kreskówką z serii Cartoon Cartoons. Wcześniejsze trzy to: Laboratorium Dextera, Atomówki oraz Krowa i Kurczak.
Od 4 czerwca 2018 był on ponownie emitowany na polskim Cartoon Network w ramach bloku „Klasyki Cartoon Network”.
Bohaterowie
Pierwszoplanowi
Łasica (ang. I.M. Weasel) – jest to tytułowy bohater, który cechuje się wysoką inteligencją. Jest sławny na całym świecie. Często stawia dobro innych nad dobro własne. Jest obdarzony wieloma talentami.
Pawian (czasem nazywany Pawiankiem, Pawianusiem, Pawianuśkiem lub Pawianusieczkiem) (ang. I.R. Baboon) – jest zagorzałym rywalem i najlepszym przyjacielem łasicy (którego nazywa "„łasic”). Pawian ma wadę gramatyczną tj. mówi prawie na wszystko z trzeciej osoby. Cechą charakterystyczną pawiana jest czerwony zadek (przez co Pawian często jest wyśmiewany). Jest wyjątkowo nierozgarnięty. Zazdrości Łasicy, że jest sławny i zdolny. Nosi białą koszulkę, na której widnieje napis „I.R.” zapisany do góry nogami.
Czerwony (ang. The Red Guy) – znany z kreskówki Krowa i Kurczak, czasem nazywany Gołozadkiem bądź Gołozadem. Często występuje pod postacią króla i królowej Anglii. Lubi prowokować Pawiana.
Drugoplanowi
Loulabelle − asystentka łasicy. Bardzo lubi Łasicę i Pawiana.
Jolly Roger − niezgrabny, niemądry nastolatek, który nie odgrywa żadnej ważniejszej roli. Występuje jedynie w piątej serii.
Generał Kula (ang. General Bullets) − wojskowy generał, pracuje dla Łasicy. Ma charakterystyczny mocny głos, baryton.
Epizodyczni
Architekt − jeden z szefów pawiana, bardzo miły. Pojawia się w odcinku Ten most nie łasicy most.
Krowa i Kurczak − bohaterowie kreskówki o tej samej nazwie. Czasem pojawiają się w serialu.
Dowódcy NASA − propagandyści, bardzo niemądrzy, planują loty niemożliwe do wykonania. Wykorzystują łatwowierność pracowników. Pojawiają się w odcinku Pawian na słońcu.
Kobieta z brodą − matka dwóch dzieci, pojawia się w odcinku Podwodna przygoda. Jak sama mówi, brodę ma dlatego, że mama jest kobietą, a tata mężczyzną.
Dzidzia Dziadzia (ang. Baby Grampa) − przygarnięty syn pawiana, wykarmiony mlekiem krowy z Krowy i Kurczaka. Jest bardzo silny. Pojawia się w odcinku Ja być mamusia.
Wacuś Ptak (ang. Wakko Bird) − komentator telewizyjny, często odwiedza Hollywood. Pojawia się w odcinku A ja być muzykant.
Eugene – wystąpił w odcinku "Dzieci do wynajęcia". Razem z żoną bardzo się przejął wyjazdem dzieci na zimowisko, więc wynajął Jama Łasicę i I.R. Pawiana jako zastępcze dzieci. Do swojej żony zwracał się imieniem Clarabelle (kiedy płakała ona, siedząc w fotelu po wyjeździe Percipriuce'a i Pricilli) i Martha (kiedy to on z kolei przejął się wyjazdem Łasicy oraz Pawiana). Lubi jeść móżdżki, ponieważ uważa, że dodają one rozumu, oraz oglądać komedie. Nie lubi jednak nauki.
Clarabelle lub Martha – wystąpiła w odcinku "Dzieci do wynajęcia". Razem z mężem bardzo przejęła się wyjazdem dzieci na zimowisko. Wynajęli oni zatem Jama Łasicę i I.R. Pawiana jako zastępcze dzieci. Podobnie jak mąż, lubi jeść móżdżki, ponieważ uważa, że dodają one rozumu, oraz oglądać komedie. Nie lubi jednak nauki.
Obsada
Michael Dorn − Łasica
Charlie Adler –
Pawian,
Czerwony
Wersja polska
Opracowanie wersji polskiej: START INTERNATIONAL POLSKA
Reżyseria: Paweł Galia
Dialogi polskie:
Anna Niedźwiecka,
Anna Celińska
Dźwięk i montaż: Jerzy Wierciński
Kierownictwo produkcji:
Alicja Jaśkiewicz,
Elżbieta Araszkiewicz
Wystąpili:
Paweł Szczesny −
Łasica,
Flem
Sławomir Pacek − Pawian
Jarosław Boberek − Czerwony
Lucyna Malec − Krowa (seria I i II)
Elżbieta Kopocińska-Bednarek − Krowa (seria III, IV i V)
Wojciech Paszkowski − Kurczak
Mirosław Kowalczyk − Earl
Elżbieta Jędrzejewska − Mama
Marek Bocianiak − Tata
Andrzej Gawroński −
Tata (odc. Dzieci do wynajęcia),
Jeden z Braci Wright (odc. Bracia Wrak),
Różne Głosy
Jacek Bończyk − Koń (odc. Łasica na rodeo)
Jarosław Domin −
Jeden z Braci Wright (odc. Bracia Wrak)
Różne Głosy
Mirosław Zbrojewicz −
Święty Mikołaj (odc. Gwiazdka z Pawianami)
Różne głosy
Joanna Wizmur − Konczita, żona Łasicy (odc. Kochanie, ja być wrócić)
Olga Bończyk − Dziewczyna Łasicy
Piotr Borowiec − Lektor I (odc. 1-52)
Roch Siemianowski − Lektor II (odc. 53-79)
Adam Bauman −
Jeden z Drzew (odc. Drzewna Historia),
Różne głosy
oraz
Zbigniew Konopka
Marek Frąckowiak
Paweł Galia
Ewa Serwa
Jacek Kopczyński
Robert Tondera
Mikołaj Müller
Cezary Kwieciński
Monika Wierzbicka
Arkadiusz Jakubik
Cezary Nowak
Krystyna Kozanecka
Joanna Orzeszkowska
Iwona Rulewicz
Jolanta Wilk
Ryszard Olesiński
Marek Robaczewski
Dariusz Odija
Włodzimierz Bednarski
Artur Kaczmarski
i inni
Tekst piosenki: Marek Robaczewski
Kierownictwo muzyczne: Marek Klimczuk
Piosenkę śpiewała: Monika Wierzbicka
Odcinki
Serial liczy łącznie 79 segmentów. Pierwsze 52 służyły jako trzeci segment w każdym odcinku serialu Krowa i Kurczak (dwa segmenty Krowy i Kurczaka + jeden segment Jam Łasicy pod koniec). Piąty sezon powstał jako samodzielny serial (tzw. spin-off) składający się z 9 odcinków po 3 segmenty każdy.
Od 2 kwietnia 1999 r. do 7 listopada 2005 r. można było oglądać ten serial na kanale Cartoon Network jako odrębny serial.
Od 27 lutego do 3 kwietnia 2006 roku można było oglądać go razem z serialem Krowa i Kurczak.
2 marca 2007 r. ponownie pojawił się w Cartoon Network jako oddzielny serial.
Spis odcinków
Zobacz też
Krowa i Kurczak - siostrzana kreskówka do Jam Łasicy
Linki zewnętrzne
Amerykańskie telewizyjne seriale animowane
Seriale telewizyjne emitowane od 1997
Seriale telewizyjne zakończone w 2000
Produkcje Cartoon Network |
1189 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Doch%C3%B3d | Dochód | Dochód – wpływy osiągnięte w określonym czasie po potrąceniu kosztów ich uzyskania.
Stanowi podstawową kategorię ekonomiczną, wyrażającą dodatni efekt zastosowania czynników wytwórczych: ziemi, pracy, kapitału rzeczowego, kapitału finansowego w procesie gospodarowania. Dochód jest rezultatem połączenia wymienionych czynników wytwórczych oraz przedsiębiorczości człowieka. Dochód w formie pieniężnej jest wyrazem towarów i usług, które podmioty go posiadające mogą za niego nabyć.
W podejściu makroekonomicznym dochód społeczeństwa jest nadwyżką ekonomiczną, która może zostać wykorzystana do zaspokojenia potrzeb indywidualnych i zbiorowych, celów bieżących (konsumpcja) i celów rozwojowych (inwestycje).
Dochód w sensie ekonomicznym nie jest tożsamy z dochodem w sensie podatkowym, który w tym aspekcie definiuje się jako różnicę pomiędzy przychodami a kosztami ich uzyskania.
W praktyce różne podmioty w różny sposób określają swój dochód. Ponadto wobec niektórych grup podmiotów obowiązują definicje dochodu określone przepisami prawa (np. dochód osobisty do opodatkowania albo dochody obliczane dla potrzeb np. ustalenia zasiłków itp.).
Osoby fizyczne
Dla celów podatkowych w przypadku osób fizycznych, co do zasady, dochodem ze źródła przychodów jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania w roku podatkowym.
Osoby prawne
W przypadku osób prawnych nie występuje kategoria źródeł przychodów. Zatem dochodem jest nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania osiągnięta z całej prowadzonej przez osobę prawną działalności w roku podatkowym.
Gospodarstwo rolne
W rachunkowości pełnej gospodarstwa rolnego występują cztery różne miary mające w nazwie słowo dochód. Są to: dochód rolniczy, dochód ogólny, dochód gospodarstwa i dochód osobisty rolnika.
Jednostki administracji publicznej
W przypadku jednostek administracji publicznej dochód jest w praktyce równy sumie wpływów (przychodów) z różnych tytułów, np. w budżecie gminy znajdujemy takie pozycje jak czynsze dzierżawne, opłaty za świadectwa, zaświadczenia i inne dokumenty, opłaty za zarząd, użytkowanie i użytkowanie wieczyste, wpływy z tytułu sprzedaży mienia komunalnego, odsetki za nieterminowe regulowanie należności, prowizje, wpływy z mandatów wystawionych przez straż miejską, z podatków, z opłat skarbowych, z opłat koncesyjnych, z subwencji i dotacji, z rekompensat, z opłat za niektóre usługi.
Zobacz też
Dochód pasywny
Dochody gminy
Dochód publiczny
Dochody budżetowe
Dochód całkowity
Przychód
Przypisy
Dochód
Podatki
Prawo finansowe |
190024 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Adolf%20Rading | Adolf Rading | Adolf Peter Rading (ur. 2 marca 1888 w Berlinie, zm. 4 kwietnia 1957 w Londynie) – niemiecki architekt modernistyczny, działający także w Palestynie i Wielkiej Brytanii.
Życiorys
Po studiach, które ukończył w 1908, był asystentem Augusta Endella (1871–1925), Alberta Gessnera (1868–1953) i Petera Behrensa (1868–1940). Od 1911 do wybuchu I wojny światowej pracował dla Endella, który stał się dla niego mentorem. Podczas wojny służył na froncie, a po jej zakończeniu przeniósł się do Wrocławia, gdzie pracował najpierw jako asystent Endella, a od 1923 jako wykładowca architektury w Państwowej Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego.
Od 1926 prowadził wspólne biuro z Hansem Scharounem w Berlinie.
Był członkiem Werkbundu i wziął udział w jego dwóch wystawach: w Stuttgarcie-Weißenhofie (1927) i we Wrocławiu-Dąbiu.
W 1933, kiedy władzę przejęli antysemicko nastawieni naziści, ze względu na żydowskie pochodzenie żony (Else Leschnitzer, córki właścicielki apteki „Pod Murzynem”), wyemigrował do Francji. W 1936 wyjechał do Palestyny, gdzie wraz z Curtem Reinschem (1892–1952) prowadził biuro architektoniczne, projektując prywatne domy mieszkalne. Od 1943 był doradcą ds. architektury w magistracie Hajfy, a od 1945 prowadził tamtejszy urząd urbanistyczny.
W 1950 ze względu na nasiloną wrogość do Niemców wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie w 1952 przyjął obywatelstwo brytyjskie. W tym samym roku założył wraz z Fritzem Heinrichem Herrmannem (1898–1983) pracownię architektoniczną.
Wybrane dzieła
1922 – dom własny we Wrocławiu przy ulicy Sochaczewskiej 4
1922-24 – domy szeregowe i wielorodzinne przy ul. Wandy, Słowiczej i Hallera we Wrocławiu
1925–1927 – loża Niezależnego Zakonu Odd Fellows we Wrocławiu
1925 – pierwsza przebudowa apteki „Pod Murzynem” we Wrocławiu
1927 – dom jednorodzinny na wystawie na wystawie mieszkaniowej Weißenhof w Stuttgarcie, rozebrany w 1956
1927 - dworzec kolejowy w Sulikowie
1928 – druga przebudowa apteki „Pod Murzynem” na (obecnie redakcja „Gazety Wyborczej”), wspólnie z Hansem Leistikowem
1927 – dom jednorodzinny dr. Kriebla przy ulicy Lipińskiego 1 na Zalesiu we Wrocławiu
1929 – budynek wielorodzinny na wystawie „Mieszkanie i Miejsce Pracy” (WUWA) we Wrocławiu, pierwotnie planowany jako wieżowiec (obecnie akademik „Pancernik”)
1929–1930 – dom dra Rabego w Zwenkau koło Lipska
1930–1933 – dom wielorodzinny w Berlinie w dzielnicy Lichtenberg
1943–1950 – plan miasta Hajfa
1939 – dom Maurice'a Gerzona w Hajfie
1944 – fabryka perfum Maurice'a Gerzona w Hajfie
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Architekci modernizmu
Architekci związani z Wrocławiem przed 1945
Ludzie urodzeni w Berlinie
Niemieccy architekci
Wykładowcy Państwowej Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu
Urodzeni w 1888
Zmarli w 1957 |
1190 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Deficyt%20bud%C5%BCetowy | Deficyt budżetowy | Deficyt budżetowy – ujemne saldo w budżecie instytucji – sytuacja, w której wydatki w budżecie danej instytucji są wyższe niż jej dochody w danym okresie rozliczeniowym (roku budżetowym). Przeciwieństwem deficytu budżetowego jest nadwyżka budżetowa.
Typy deficytów budżetowych
W związku z trudnością interpretacji treści deficytów budżetowych ekonomiści rozróżniają trzy typy deficytów:
deficyty rzeczywiste (ex definitione) – będące faktyczną różnicą pomiędzy wydatkami i dochodami w danym okresie rozliczeniowym;
deficyty strukturalne – będące wartościami hipotetycznymi, powstającymi w warunkach, gdy dochody i wydatki realizowane są przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki;
deficyty cykliczne – będące rezultatem wpływu cyklu koniunkturalnego (recesji bądź ożywienia) na dochody i wydatki budżetowe w warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. Z reguły są rezultatem stosowania automatycznych stabilizatorów koniunktury.
W praktyce deficyty cykliczne zawsze różnią się od deficytów rzeczywistych i strukturalnych.
Deficyt budżetowy może wynikać z:
szybszego zwiększania wydatków budżetowych, (militaryzacja gospodarki, rozbudowana administracja państwowa, inwestycje publiczne, transfery, wysokie koszty obsługi kosztu długu zagranicznego i wewnętrznego) bardziej niż wynosi dynamika dochodów;
zbyt niskich dochodów budżetowych, przy utrzymaniu poziomu wydatków;
zwiększania wydatków i zmniejszania podatków (polityka pobudzania wzrostu w gospodarce).
Problem stanowi także ustalenie źródeł finansowania deficytu. Instrumentami, które mogą być w tym celu wykorzystane, są:
nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych,
pożyczki,
kredyty bankowe,
emisja papierów wartościowych,
emisja pieniądza.
Deficyt budżetowy a wydatki państwa i stopa podatkowa
Wzrost wydatków państwa na dobra i usługi (a zatem nakładów na ochronę zdrowia, edukację, obronę itp.) prowadzi do zwiększenia produkcji zapewniającej równowagę. Konsekwentnie wzrastają też wpływy podatkowe. Deficyt budżetowy powiększy się (lub zmniejszy się nadwyżka budżetowa), jednak w stopniu mniejszym niż wzrost wydatków państwa.
Wzrost stopy podatkowej powoduje z jednej strony wzrost wpływów budżetowych, z drugiej jednak zmniejszenie produkcji i dochodu zapewniających równowagę. Zmniejsza się bowiem dochód rozporządzalny i konsumpcja. Dlatego deficyt budżetowy zmniejsza się (lub zwiększa nadwyżka budżetowa) jednak podobnie jak w przypadku wzrostu wydatków państwa – w stopniu mniejszym niż planowany na dany moment.
Deficyt a charakter polityki fiskalnej
Wielkość deficytu budżetowego nie jest adekwatnym wskaźnikiem charakteru polityki fiskalnej państwa. Na jego podstawie nie można wnioskować, czy polityka ta ma charakter ekspansywny, czy też restrykcyjny. Po pierwsze, deficyt budżetowy może zmieniać się z przyczyn całkowicie niezwiązanych z polityką fiskalną. Na przykład zmiany w popycie inwestycyjnym (jak choćby zakłócenia nazwane przez Keynsa instynktem zwierzęcym, czyli spontaniczne zmiany pesymizmu i optymizmu inwestorów dotyczące zyskowności inwestycji) przy niezmienionych wydatkach państwa i stopie podatkowej powodują zmiany deficytu.
S – oszczędności
I – inwestycje prywatne
G – wydatki państwa
NT – podatki netto
G – NT – deficyt budżetowy
Powyższy wzór to warunek równowagi w gospodarce zamkniętej. Potwierdza on, że jeśli zmniejszy się popyt inwestycyjny, ceteris paribus, lewa strona równania zwiększy się, zatem deficyt budżetowy (prawa strona równania) również się powiększy. Spowodowane jest to faktem, iż spadek popytu inwestycyjnego oznacza obniżenie dochodu narodowego i wpływów podatkowych.
Należy też zwrócić uwagę na to, że oprócz poziomu wydatków państwa i stopy opodatkowania, determinantą stanu budżetu jest poziom dochodu narodowego. Implikuje to zależność stanu budżetu od fazy cyklu koniunkturalnego. W czasie recesji, kiedy dochód jest niski, budżet będzie wykazywał większy deficyt niż w fazie ożywienia.
Budżet strukturalny
Istnieje jednak sposób na wykorzystanie budżetu jako wskaźnika charakteru polityki budżetowej. Jest nim obliczenie budżetu strukturalnego, zwanego też budżetem pełnego zatrudnienia lub budżetem skorygowanym o wpływ wahań cyklu koniunkturalnego. Pokazuje on, jaki byłby stan budżetu w warunkach pełnego zatrudnienia i na poziomie produkcji potencjalnej.
– stan budżetu w warunkach pełnego zatrudnienia
– stopa podatkowa
– produkcja potencjalna
– wydatki państwa
– płatności transferowe (świadczenia społeczne i odsetki od długu publicznego)
Może się okazać, że mając do czynienia z rzeczywistym deficytem budżetowym, deficyt strukturalny będzie wykazywał nadwyżkę. Przyczyną deficytu jest zbyt niska produkcja i dochód. Rząd powinien wręcz zwiększyć swoje wydatki lub obniżyć podatki, by pobudzić gospodarkę. Wbrew temu, co mógłby sugerować istniejący deficyt, polityka fiskalna nie jest ekspansywna.
Koncepcja budżetu strukturalnego stała się podstawą do sformułowania przez Gordona Browna złotej reguły finansów publicznych.
Sposoby ograniczania deficytu
Deficyt budżetowy jest jednym z podstawowych kryteriów oceny polityki fiskalnej państwa. Deficyt budżetowy finansuje się przez zaciągnięcie jakiejś formy kredytu. Wysoki deficyt budżetowy państwa oznacza najczęściej konieczność emisji dużej ilości obligacji skarbowych, co wpływa z kolei na wzrost ich oprocentowania. Państwo, jako zazwyczaj wiarygodny kredytobiorca, ściąga z rynku środki finansowe, które mogłyby zostać przeznaczone np. na kredyty dla przedsiębiorstw prywatnych – efekt wypierania inwestycji prywatnych (efekt wypychania). Proces ten jest jednak znacząco ograniczony w sytuacji, gdy gospodarka znajduje się w fazie recesji, a planowane (prywatne) inwestycje spadają poniżej poziomu wyznaczonego przez planowane oszczędności.
Sposoby radzenia sobie z deficytem:
sprzedaż majątku znajdującego się w posiadaniu państwa, czyli prywatyzacja,
podniesienie podatków;
ograniczenie wydatków, na co jednak często trudno się zdecydować pod wpływem presji różnych grup społecznych;
inflacja – jest to jednak realizowane kosztem społeczeństwa oraz de facto ukrytą formą opodatkowania.
Problemy metodologiczne
Porównania międzynarodowe i dyskusję nad zjawiskiem deficytu budżetowego utrudnia to, że szereg dochodów, wydatków i zobowiązań państwa jest realizowany poza budżetem państwa – różne są więc metodyki liczenia deficytu. Często używa się wtedy szerszego pojęcia: deficyt sektora finansów publicznych. Dla przykładu w Polsce deficyt budżetowy liczony zgodnie z metodyką Międzynarodowego Funduszu Walutowego (GFS) stanowił w 1998 roku 1,1% PKB (deficyt całego sektora finansów publicznych 1,2%). Stosując metodę określoną przez ustawę o finansach publicznych, otrzymujemy inne dane: 2,4% PKB w przypadku deficytu budżetowego i 2,6% dla całego sektora finansów publicznych. Jeszcze inną metodę (metoda memoriałowa) liczenia deficytu stosuje się w Unii Europejskiej.
Wysokość deficytu budżetowego na świecie
Budżety większości państw świata zakładają deficyt rzędu paru procent (jednak rzadko powyżej 5% PKB). W Polsce w 2015 r. deficyt budżetowy wyniósł 2,5% PKB.
Zgodnie z kryteriami konwergencji, państwa ubiegające się o wejście do strefy Euro muszą mieć deficyt finansów publicznych, w tym budżetu, niższy niż 3% PKB. Próg ten obowiązuje również kraje będące już członkami Unii Europejskiej, w przypadku przekroczenia progu 3% Komisja Europejska wszczyna procedurę nadmiernego deficytu.
Zdarza się, że podczas kryzysu gospodarczego państwa prowadzą politykę interwencjonistyczną, co może oznaczać znaczne zwiększenie deficytu budżetowego. Np. Stany Zjednoczone podczas zwalczania kryzysu finansowego od 2007, w roku 2009 zaplanowały deficyt budżetowy na poziomie 12,9% PKB (1,84 bln USD), a w 2010 deficyt w wysokości 10,6% PKB (1,56 bln USD).
W 2011 roku decyzją KE państwa członkowskie UE zostały zobowiązane do raportowania wielkości długu i deficytu publicznego według ujednoliconej metody obliczania, co miało na celu ograniczenie wpływu rozmaitych zabiegów fiskalnych stosowanych w celu jego ukrycia. Według tej metody dług publiczny Polski wynosił w 2011 roku 56,3% PKB, natomiast deficyt – 5,1% PKB.
Przypisy
Bibliografia
Andrzej Gomułowicz, Jerzy Małecki: Polskie prawo finansowe. LexisNexis, 2006, .
Robert Joseph Barro: Makroekonomia. PWE, 1997, .
Linki zewnętrzne
A. Wernik: Deficyty budżetowe i metody ich liczenia ekspertyza dla Kancelarii Sejmu, 2001
Finanse publiczne
Prawo finansowe |
190025 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Goatse.cx | Goatse.cx | Goatse.cx – jedna ze stron szokujących w Internecie. Znajdowało się na niej
zdjęcie o nazwie hello.jpg. Przedstawiało ono nagiego mężczyznę, rozciągającego swój odbyt na szerokość zbliżoną do szerokości jego dłoni. Na zdjęciu widoczne były także jego penis i jądra. Strona była często wykorzystywana przez trolli internetowych, aby zaszokować przypadkowych użytkowników.
Pierwszy mirror w Internet Archive został wykonany 8 października 1999, a ostatnia kopia zawierająca obrazek hello.jpg jest datowana na 9 stycznia 2004. Mimo tego nadal istnieje wiele jej mirrorów, a zdjęcie hello.jpg widnieje na wielu stronach internetowych. Najbardziej popularnym mirrorem goatse.cx był goat.cx, który został wyłączony 22 lutego 2005. 27 lutego tego roku obie domeny zostały wyłączone przez władze Wyspy Bożego Narodzenia. W kwietniu 2005 na stronie goat.cx pojawił się napis "be right back" (zaraz wracam). W maju na tej stronie pojawiło się zdjęcie dyni, które bardzo przypominało zdjęcie hello.jpg.
Nie wiadomo skąd pochodzi nazwa goatse.cx. Najczęściej tłumaczy się ją jako grę słów goat (ang. kozioł) i sex. Inna teoria mówi, że nazwa tej strony jest akronimem od słów "Guy Opens Ass To Show Everyone" (koleś otwiera tyłek aby go wszystkim pokazać), a domena jest przypadkowa.
Zdjęcie hello.jpg zostało znalezione przez członków kanału IRC #quake@EFNet na stronie "members.xoom.com/stinger" (która następnie została przeniesiona pod adres members.xoom.com/_stinger). Goatse.cx została stworzona przez członków tego kanału specjalnie, aby wyświetlać to zdjęcie.
Strona goatse.cx została też sparodiowana, zamiast szokującego zdjęcia wstawione jest zdjęcie małego kotka lub żbika.
Grupa hakerów znana jako Goatse Security zapożyczyła swoją nazwę od goatse.cx. W 2010 roku hakerzy ci pozyskali 114 000 adresów e-mail od użytkowników iPada.
Zobacz też
.cx
Przypisy
Linki zewnętrzne
Strony szokujące |
190028 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Karol%20Miko%C5%82aj%20Juniewicz | Karol Mikołaj Juniewicz | Karol Mikołaj Juniewicz OSPPE pseudonim Doctor S. Theologii Z.O.S. Pawła P. Pustelnika (ur. 1695, zm. 1756) – brat zakonny z Zakonu Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika, pisarz i poeta późnego baroku, doktor teologii i poliglota.
Życiorys
Urodził się we wsi Niechniewicze w Wielkim Księstwie Litewskim (Nowogródczyzna), w rodzinie drobnego szlachcica. Prawdopodobnie pobierał nauki w wileńskim kolegium jezuickim. W 1717 r. wstąpił do zakonu paulinów. Przez całe życie pozostał odtąd z nimi związany. Sprawował w zakonie wysokie funkcje (był, m.in. sekretarzem prowincji polskiej, był też długoletnim wykładowcą szkół zakonnych paulińskich).
Twórczość
Twórczość jego reprezentuje późny barok z czasów saskich, a zarazem sytuuje się na pograniczu oświecenia. Pisał po polsku i po łacinie. Pozostały po nim utwory panegiryczne, polskie i łacińskie (Augurium sortis beatae Virginis Mariae, Splendor Korony z dwunastu gwiazd, Nimfa, niezachowany Dziewosłąb).
Miejsce w dziejach literatury polskiej zapewnił mu jednak wielokrotnie wydawany w epoce saskiej poemat Refleksyje duchowne (1731). Ma on dwie redakcje – druga z 1753 r. znacząco różni się od pierwodruku, będąc utworem tyleż satyrycznym, co społeczno-obyczajowo-religijnym (ta redakcja ukazała się jeszcze raz w tym samym roku jako Uwagi pobożne i polityczne). Jest to zarazem ciekawy przykład późnobarokowej groteski.
Stosunek do kwestii polityczno-społecznych czyni Juniewicza jednym z prekursorów oświecenia. Styl poetycki jest barokowy (eksperymenty formalne), zbliżając autora do Józefa Baki. Krytyczny stosunek do realiów życia polskiego i instytucji politycznych Rzeczypospolitej, wyrażony w Refleksjach ściągnął na pisarza potępienie ze strony współzakonników. Schyłek życia Juniewicza prawdopodobnie upłynął na Litwie, jednak ostatecznie pochowano go w macierzystym zakonie paulinów (1756). Wraz z Elżbietą Drużbacką, Janem Stanisławem Jabłonowskim, Dominikiem Rudnickim i tworzącym także w latach późniejszych Józefem Baką należy do znaczących autorów ze schyłku baroku, z czasów saskich.
Ważniejsze utwory
Augurium sortis beatae ab architaumaturga augustissimae caelorum imperatricis Ploniarum reginae, Virginis Mariae, Claromontana ara, in universum Poloniae regnum promanantis penes confraternitatem seu congregationem, ejusdem beatissimae Virginis Mariae Claromontanae Czestochoviensis et Inventiones sanctae Crucis a sanctissimo Domino nostro, domino Clemente XI, institutam, erectam, copiosis gratiis comulatam et per celsissimum principem illustrissimum ac excellentissimum dominum D. Casimirum à Łubna Łubieński episcopum Cracoviensem, ducem Severiae ad Marianam basilicam PP. Ordinis S. Pauli primi eremitae solenniter introductam, assumptum, Częstochowa (1713)
Refleksje duchowne na mądry króla Salomona o doczesności światowej sentyment oraz na krótkość życia ludzkiego, śmierć, sąd straszny, wieczność szczęśliwą i nieszczęśliwą. Krótkim polskiego rytmu stylem chrześcijańskiemu oku spod umbry zakonnej na widok wydane, Częstochowa 1731 (2 wydania); wyd. następne: Wilno 1753
Dziewosłąb na ślub Zofii Sieniawskiej i księcia Augusta i Aleksandra Czartoryskiego, Częstochowa 1731
Uwagi pobożne i polityczne, Wilno 1753
Akta prowincji polskiej księży paulinów, rękopis znajdował się w Bibliotece Jasnogórskiej
Bibliografia
MIKOŁAJA KAROLA JUNIEWICZA "ŚWIAT NA OPAK" - Staropolska Online (autor: Sławomir Baczewski)
Refleksye duchowne.. (wydanie z 1731 roku) w zbiorach PBC Polona
Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 295-296
Linki zewnętrzne
Dzieła Karola Mikołaja Juniewicza w bibliotece Polona
Polscy prezbiterzy paulińscy
Polscy pisarze barokowi
Polscy pisarze oświeceniowi
Polscy poeci baroku
Polscy poeci oświecenia
Polska szlachta
Urodzeni w 1695
Wykładowcy uczelni zakonnych I Rzeczypospolitej
Zmarli w 1756 |
1191 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dolar | Dolar | Dolar () – waluta wielu krajów świata. Dzieli się na 100 centów. Nazwa dolara – podobnie jak nazwa waluty Słowenii sprzed 1 stycznia 2007, tolar – pochodzi od dawnej srebrnej monety, talara. Dolar został oficjalną jednostką monetarną Stanów Zjednoczonych w 1785 roku. Jednak zarówno samo słowo angielskie, jak i pieniądze o takiej nazwie istniały już wcześniej.
Istniejące waluty
dolar amerykański (USD) - , , , , (od 2000), (od 2001), , (od 2009)
dolar australijski (AUD) - , , ,
dolar kanadyjski (CAD) -
dolar wschodniokaraibski (XCD) - , , , , ,
dolar bahamski (BSD) -
dolar Barbadosu (BBD) -
dolar Belize (BZD) -
dolar Brunei (BND) - Brunei Darussalam
dolar Fidżi (FJD) -
dolar gujański (GYD) -
dolar Hongkongu (HKD) -
dolar jamajski (JMD) -
dolar kajmański (KYD) -
dolar Kiribati (KBD) -
dolar liberyjski (LRD) -
dolar namibijski (NAD) -
dolar nowozelandzki (NZD) -
dolar singapurski (SGD) -
dolar surinamski (SRD) -
dolar tajwański (TWD) - (Tajwan)
dolar Tuvalu (TVD) -
dolar Trynidadu i Tobago (TTD) -
dolar Wysp Cooka (COK) -
dolar Wysp Salomona (SBD) -
dolar Zimbabwe (ZWD) -
Waluty historyczne
Dolar Skonfederowanych Stanów Ameryki -
Historia nazwy i symbolu
Na przełomie XV i XVI wieku w Europie nie było waluty mogącej pełnić funkcję pieniądza światowego. W I połowie XVI wieku w Czechach, koło miejscowości Jachymów, odkryto duże złoża srebra, z których zaczęto bić nowe monety. Ze względu na silną germanizację czeskich terenów, na monetach wybijano nazwę mennicy w języku niemieckim – Jachimstaler Münze. Od końcówki taler przyjęto nazwę monety, przekształcaną przez różne narodowości, na przykład w Polsce moneta nazywała się talar, a w Hiszpanii dollaro.
Po odkryciu pierwszych złóż srebra i złota w Ameryce, Hiszpania przeniosła część mennic na nowy kontynent, gdzie moneta stała się walutą podstawową w obu Amerykach. Walutę oznaczało się symbolem 8, ze względu na wartość monety – 1 dollaro było warte 8 reali. Ze względu na możliwość pomyłki z cyfrą 8, symbol zaczęto stylizować. Korzystano z zawijasa przypominającego literę S, z końcami połączonymi linią prostą. Symbol ten, pisany w sposób niedbały, wyewoluował w dzisiejszy znak dolara – $.
Zobacz też
jednostka monetarna
tolar
Bibliografia
Historia nazwy i symbolu – A. Mikołajczyk: Monety stare i nowe (Wydawnictwo Arkady 1988), Leksykon numizmatyczny (PWN 1994)
Dolar (waluta) |
190036 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Cz%C4%99stochowskie%20Towarzystwo%20Naukowe | Częstochowskie Towarzystwo Naukowe | Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, CzTN – towarzystwo służące rozwojowi nauki i kultury regionu częstochowskiego poprzez działalność popularyzatorską oraz wydawniczą.
W ramach działalności CzTN odbywają się konferencje, sesje i spotkania naukowe i popularnonaukowe na różne tematy; a także zakończony już cykl audycji o fizyce prof. Mariana Głowackiego w Radiu F.I.A.T. Towarzystwo wydaje roku od 1934 czasopismo Ziemia Częstochowska. Zrzesza 79 członków czynnych, dwóch honorowych (rektor AJD w Częstochowie – prof. Janusz Berdowski i dyrektor Biblioteki Publicznej w Częstochowie – mgr Ewa Derda).
CzTN prowadzi działalność w zakresie propagowania idei utworzenia Jurajskiego Parku Narodowego (szczególnie prof. J. Hereźniak), współorganizuje konkursy dla młodzieży szkolnej oraz włącza się w akcje o szerszym zasięgu (jak w 2005 Światowy Rok Fizyki).
CzTN nie posiada własnego lokalu, spotkania odbywają się w budynkach Akademii im. Jana Długosza i Muzeum Częstochowskiego.
Cyklicznie w ostatnie poniedziałki miesiąca (z wyjątkiem okresu wakacyjnego: lipiec - wrzesień) prowadzi wykłady naukowe i popularnonaukowe dla mieszkańców Częstochowy i gości w "Centrum Promocji Młodych" - Willa Generała Al. Wolności 30 w Częstochowie.
Historia
Towarzystwo zostało założone staraniami inż. Kazimierza Kühna 25 lutego 1932 roku, jako Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej. W początkowym okresie działalności położono nacisk na ochronę przyrody (działania mające na celu utworzenie rezerwatów: bukowego w Złotym Potoku, w pobliżu Jasnej Góry, opiekę nad cisami i jałowcami w Częstochowie), ochronę i konserwację zabytków regionu oraz utworzenie stref turystycznych wokół miasta (co miało zaowocować ulgami dla turystów i pielgrzymów na przejazdy PKP). Już w 1934 ukazał się pierwszy numer Ziemi Częstochowskiej nakładem tysiąca egzemplarzy.
W okresie napaści i okupacji hitlerowskiej Towarzystwo przestało działać, a nieomal cały dorobek został zniszczony. Jedynie część dokumentacji uratował Kazimierz Saboka, ówczesny dyrektor Gimnazjum i Liceum im. Henryka Sienkiewicza. Towarzystwo ponownie zaczęło działać 11 kwietnia 1946, lecz w 1950 roku władze miejskie zawiesiły jego działalność. Oficjalnie umotywowane to było tym, że Towarzystwo częściowo dublowało pracę instytucji miejskich, lecz faktycznie powiązane to było z faktem, że TPKR kontynuowało przedwojenną tradycję, co nie podobało się władzy komunistycznej.
29 listopada 1957 powołano z powrotem Towarzystwo podzielone na dwie sekcje: naukową i artystyczną. 26 kwietnia 1979 roku na walnym zebraniu zmieniono nazwę Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej na obecną.
W 1993 zrezygnowało z podziału na wydziały.
Prezesi
1932-1932 Kazimierz Kühn
1932-1938 Wacław Płodowski
1938-1939 Aleksander Radłowski
1939-1946 działalność zawieszona
1946-1950 Aleksander Radłowski
1950-1957 działalność zawieszona
1957-1962 Antoni Kłyk
1962-1979 Eugeniusz Suchecki
1979-1984 Jerzy Kołakowski
1984-1989 Leopold Jezierski
1989-1993 Marceli Antoniewicz
1993-2013 Marian Głowacki
2013-2015 Grzegorz Majkowski
2015-2021 Cezary Gębicki
2021 - Beata Urbanowicz
Bibliografia
Odpis aktualny KRS , stan na dzień 21.11.2013 godz. 23:22:06
Polskie towarzystwa naukowe
Oświata w Częstochowie |
1193 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dc%20%28informatyka%29 | Dc (informatyka) | dc – uniksowe narzędzie służące do wykonywania prostych obliczeń według poleceń podanych przy użyciu odwrotnej notacji polskiej. Jest to jedno ze starszych narzędzi napisanych dla tego systemu, obecnie nie jest już szerzej używane.
Działanie:
każda liczba jest odkładana na stos;
operatory pobierają ze stosu określoną liczbę elementów (0 lub więcej), wykonują nad nimi jakąś operację i odkładają określoną (0 lub więcej) liczbę wartości na stos, ewentualnie mają jakieś efekty uboczne;
wszystko między „[” a „]” (z uwzględnieniem zagnieżdżania), jest traktowane jako tekst i odkładane na stos w całości.
Programy można uruchamiać komendą: dc -e "program".
Przykłady programów:
2 3 4 * + p
odkłada na stosie wartość 2 – stos po operacji: 2
odkłada na stosie wartość 3 – stos po operacji: 2, 3
odkłada na stosie wartość 4 – stos po operacji: 2, 3, 4
pobiera dwie wartości w góry stosu i wrzuca na stos wynik ich mnożenia – stos po operacji: 2, 12
pobiera dwie wartości w góry stosu i wrzuca na stos wynik ich dodawania – stos po operacji: 14
drukuje wartość ze szczytu stosu, po czym dodaje znak nowej linii – stos po operacji nadal zawiera wartość 14
[Hello, world !] p
odkłada na stosie tekst „Hello, world!”
drukuje ten tekst
[[Hello, world !] p] x
umieszcza na stosie tekst [Hello, world !] p
pobiera wartość ze szczytu stosu i ją ewaluuje
2 sa 3 sb la la * sa lb lb * sb la lb + p
uwaga: ten program jest napisany w wyjątkowo mało efektywny sposób
zapisuje wartość 2 na stosie
przenosi wartość z góry stosu do rejestru a
zapisuje wartość 3 na stosie
przenosi wartość z góry stosu do rejestru b
kopiuje dwukrotnie wartość z rejestru a na stos
zdejmuje i mnoży dwie najwyższe wartości na stosie, wynik umieszczając na stosie
umieszcza wynik w rejestrze a
to samo robi z b
wczytuje wartości rejestrów a i b ze stosu
dodaje je
drukuje wynik operacji 2*2 + 3*3
2 3 d * r d * + p
Program robi to samo co powyżej z wykorzystaniem dwóch nowych operacji:
d – umieść wartość z góry stosu jeszcze raz (czyli jeśli stos zawierał dane 2, 3 to po tej operacji będzie zawierał 2,3,3)
r – zamień dwie wartości na górze stosu (czyli jeśli stos zawierał dane 2,9, to po tej operacji będzie zawierał 9,2)
dc
Oprogramowanie matematyczne
Języki skryptowe |
1194 | https://pl.wikipedia.org/wiki/DC | DC | D.C. (District of Columbia), Waszyngton stolica Stanów Zjednoczonych.
DC – skrót od Direct Current, oznaczenie prądu stałego
DC – liczba 600 w rzymskim systemie liczbowym
DC – skrót od Direct Connect, metody wymiany plików w sieciach komputerowych
dc – program matematyczny
DC – Distance Coder (kodowanie odległości)
skrót nazwy programu Dos Commander
DC. – skrót nazwiska botanika Augustina Pyramusa de Candolle
DC – skrót od konsoli Dreamcast
DC Shoes – amerykańska firma odzieżowa
DC Comics – amerykańskie wydawnictwo komiksowe |
190039 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bonifacy%20IX | Bonifacy IX | Bonifacy IX (, właśc. Pietro Tomacelli; ur. ok. 1350 w Neapolu, zm. 1 października 1404 w Rzymie) – papież w okresie od 2 listopada 1389 do 1 października 1404.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Urodził się w Neapolu, pochodził z rodziny arystokratycznej. W grudniu 1381 papież Urban VI, z którym łączyło go odległe pokrewieństwo, mianował go kardynałem diakonem San Giorgio in Velabro, a następnie ok. 1387 kardynałem prezbiterem S. Anastasiae.
Pontyfikat
Bezpośrednio po wyborze na papieża Bonifacego, antypapież Klemens VII, urzędujący w Awinionie ekskomunikował go, za co nowo wybrany papież odwdzięczył się tym samym. W 1391 potępił propozycję zwołania soboru w celu zakończenia wielkiej schizmy zachodniej, a także przeciągnął na swoją stronę kilku kardynałów, którzy w przeszłości odwrócili się od Urbana VI. Bonifacy IX zmuszony był siłą przywrócić swoją władzę w Watykanie. Pierwszorzędne znaczenie miało dla niego królestwo Neapolu, w którym rządził Ludwik II Andegaweński, mianowany przez Klemensa VII. Papież jednak 29 maja 1390 roku, koronował na króla Władysława I, syna Karola III. Walki pomiędzy frakcjami trwały tam około 10 lat, jednak dzięki najemnikom Bonifacego, Władysław I objął we władanie Neapol. Bonifacy nie stronił jednak od nepotyzmu, mianując dwóch swoich braci władcami Spoleto i Ankony.
Zamieszki, które wybuchły w Rzymie w 1392 r. zmusiły papieża do opuszczenia swojej siedziby i przeniesienia się do Perugii, a następnie do Asyżu. Wykorzystując spisek zawarty przeciw sobie w 1398 r. Bonifacy IX obalił niezależną republikę i sam powołał nowych senatorów. Jego wojska zajęły strategiczne miejsca w Rzymie dzięki czemu odzyskał pełne panowanie w tym mieście. Po śmierci antypapieża Klemensa, Bonifacy odrzucił wszelkie propozycje zakończenia schizmy, a nawet propozycję bezpośredniego spotkania z nowym antypapieżem, Benedyktem XIII.
Zasługi
Dużą zasługą Bonifacego IX było odrestaurowanie Zamku św. Anioła, jak i przejścia między zamkiem a siedzibą papieży. Miał swój wkład w reorganizację floty oraz w budowę punktów obronnych u wybrzeży Morza Tyrreńskiego, a także w rozwój uniwersytetów w Heidelbergu, Kolonii i Erfurcie. Bonifacy IX w 1389 r. nakazał obchodzić w całym Kościele katolickim święto Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Obchodzi się je obecnie w Kościele 31 maja. W 1391 i 1398 wydał bullę protekcyjną dla arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i biskupstwa wileńskiego. Poparł Polskę podczas walk z Zakonem Krzyżackim i zakazał mu ataków na Litwę. W 1397 r. utworzył na Akademii Krakowskiej wydział teologiczny. 7 października 1391 dokonał kanonizacji Brygidy Szwedzkiej.
Od ustanowionych przez Bonifacego IX horrendalnie wysokich podatków, pochodzi przysłowie „annaty Bonifacjańskie”.
Śmierć
Został pochowany w bazylice św. Piotra.
Przypisy
Bibliografia
Edmund Długopolski (red.), Acta Bonifacii Papae IX Fasc. 1 (1389-1391), Kraków 1946. Kopia cyfrowa w KPBC
Maria i Adam Gutowscy Papieże w dziejach Kościoła Warszawa .
Martin Souchon: Die Papstwahlen in der Zeit des grossen Schismas, Vol. 1-2, Verlag von Benno Goeritz, 1898-1899.
Max Jansen, Papst Bonifatius IX. (1389-1404), und seine Beziehungen zur deutschen Kirche, Freiburg im Breisgau: Herdersche Verlagshandlung, 1904.
Linki zewnętrzne
Bonifacy IX – dokumenty w bibliotece Polona
Urodzeni w XIV wieku
Zmarli w 1404
Ludzie urodzeni w Neapolu
Papieże XIV wieku
Papieże XV wieku |
190052 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Isidore%20Dagnan | Isidore Dagnan | Isidore Dagnan (ur. 1794 w Marsylii, zm. 1873 w Paryżu) – francuski malarz pejzażysta, zaliczany do barbizończyków.
Malował głównie obrazy o tematyce rustykalnej i pejzaże miejskie. Odrzucał założenia akademickie, dążył do realistycznego przedstawiania przyrody i życia na wsi. Kilkakrotnie wystawiał w paryskim Salonie.
Linki zewnętrzne
Artyści związani z Marsylią
Francuscy malarze
Malarze związani z Paryżem
Urodzeni w 1794
Zmarli w 1873
Barbizończycy
Ludzie urodzeni w Marsylii |
190054 | https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82odzimierz%20Kozubski | Włodzimierz Kozubski | Włodzimierz Antoni Kozubski (ur. 10 sierpnia 1880 w Bochni, zm. 14 października 1951 w Warszawie) – polski prawnik, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
Życiorys
Był synem Ludwika (lekarza) i Marii z domu Trybulec. W 1899 ukończył gimnazjum w Nowym Sączu i podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim (do 1904), m.in. u Stanisława Wróblewskiego. Uzupełniał wykształcenie na uniwersytecie w Wiedniu (1904–1905), w 1905 na UJ obronił doktorat praw. W latach 1904–1906 pracował jako urzędnik w sądach w Krakowie, następnie został sędzią Prokuratury Generalnej w Wiedniu i urzędnikiem w Ministerstwie Komunikacji (do 1914). Kierował akcją dla uchodźców wojennych przy Ministerstwie dla Galicji (1914–1916); w 1916 osiadł w Lublinie, gdzie został kierownikiem Biura Krajowego ds. Gospodarczych i Społecznych Generalnego Gubernatorstwa, wchodził w skład Zarządu Krajowej Rady Gospodarczej, pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Komitetu Technicznego i komisarza Rady Nadzorczej Polskiej Centrali Handlowej oraz wykładał ekonomię polityczną na kursach Krajowego Komisariatu Cywilnego dla urzędników administracji.
Kariera naukowa
W 1923 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie pracy Opieka nad kobietami w prawie rzymskim i został docentem w Katedrze Prawa Rzymskiego; pełnił także funkcję wiceprezesa Państwowej Komisji Oszczędnościowej (1923–1924). Z pracy na UJ odszedł w 1931. W 1934 został docentem w Katedrze Prawa Rzymskiego Uniwersytetu Warszawskiego, dwa lata później profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem tej katedry. W czasie II wojny światowej brał udział w tajnym nauczaniu, po wojnie powrócił do pracy na Uniwersytecie Warszawskim. W 1946 objął Katedrę Prawa Cywilnego, wraz z nominacją na profesora zwyczajnego. Prowadził aktywną działalność na rzecz odbudowania zniszczonego w czasie wojny domu profesorów uniwersytetu przy ulicy Wilczej; odszedł na emeryturę w 1950. Od 1947 był jednocześnie radcą prawnym Polskiego Banku Komunalnego. Dojeżdżając z Warszawy wykładał również na Uniwersytecie Łódzkim.
Zainteresowania naukowe
Jego zainteresowania naukowe obejmowały prawo rzymskie, prawo cywilne i prawo kanoniczne. Wraz z Rafałem Taubenschlagiem wydał Zbiór źródeł do rzymskiego prawa prywatnego (1931); przygotowali również tłumaczenie pracy Instytucje, historia i system rzymskiego prawa prywatnego Rudolfa Sohma (1925). Prowadził wieloletnie badania nad Corpus Iuris Civilis. Zajmował się zagadnieniami zasiedzenia na drodze publicznej oraz unieważnienia małżeństwa według prawa kanonicznego.
W 1947 został powołany na członka korespondenta Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
Jest pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 236–III–11).
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)
Krzyż Kawalerski Orderu Franciszka Józefa
Publikacje (wybór)
Odpowiedzialność kolei za przewóz bagażu (1910)
Słownik polsko-niemiecki dla użytku prawników (1912, z Lubosławem Wyszatyckim)
Opieka nad kobietami w prawie rzymskim, 1923
Rafał Taubenschlag (1934)
Elementy kodyfikacji justyniańskiej (1935)
O wpływach orientalnych na ustawodawstwo justyniańskie (1936)
Historia i instytucje rzymskiego prawa prywatnego (1938, z Rafałem Taubenschlagiem)
Historia i źródła rzymskiego prawa prywatnego (1938)
Małżeństwo w zaraniu wieków (1946)
Konwalidacja wyroków konsystorskich w świetle ustawy z dnia 24 IV 1947 roku (1949)
Przypadek zastosowania Privilegium Paulinum (1949)
Od prawa rzymskiego do prawa antycznego (1950)
Prawzory banków (1950)
Przypisy
Bibliografia
Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 2: K–P, Wrocław 1984
Członkowie Towarzystwa Naukowego Warszawskiego
Polscy specjaliści prawa rzymskiego
Polscy kanoniści
Polscy cywiliści
Urodzeni w 1880
Zmarli w 1951
Wykładowcy Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
Wykładowcy Uniwersytetu Łódzkiego
Wykładowcy Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego
Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
Ludzie urodzeni w Bochni
Członkowie Bratniej Pomocy
Absolwenci Uniwersytetu Wiedeńskiego |
190060 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ziemia%20Cz%C4%99stochowska | Ziemia Częstochowska | Ziemia Częstochowska – periodyk Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego, obecnie wydawany w zasadzie jako rocznik. Pierwszy numer ukazał się w 1934 r.
Tematyka
Swoją tematyką porusza sprawy naukowe dotyczące regionu częstochowskiego, zawiera opracowania i prace oryginalne członków CzTN oraz sprawozdania z działania Towarzystwa. Aktualnie drukowany jest w Drukarni Naukowej Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie
W 2014 r. wydano 40 tom.
Linki zewnętrzne
Numery archiwalne dostępne w formacie pdf
Polskie czasopisma regionalne
Czasopisma w języku polskim
Czasopisma w Polsce (1918–1939)
Czasopisma wydawane od 1934
Polskie czasopisma historyczne
Prasa w Częstochowie (II Rzeczpospolita)
Prasa w Częstochowie (Polska Ludowa)
Roczniki wydawane w Częstochowie |
190063 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kos%206290 | Kos 6290 | Kos – mały, stacjonarny, lampowy odbiornik radiowy w obudowie z tworzywa sztucznego. Pierwszy produkt „Diory”, w którym jako chassis użyto płytki z tworzywa izolacyjnego. Wbrew często spotykanym opiniom, Kos nie był odbiornikiem wykonanym na płytce drukowanej. W radiu Kos płyta stanowiła wyłącznie podstawę, a elementy były lutowane bezpośrednio pomiędzy sobą lub łączone za pomocą przewodów. Niemniej użycie lekkiej konstrukcji odbiornika w miejsce metalowego chassis pozwoliło na stworzenie radia lekkiego i niewielkich rozmiarów.
Płytka ustawiona pionowo, na środku ma prostokątny otwór, przez który wystaje magnes głośnika. Antena ferrytowa. Zasilanie autotransformatorowe z prostownikiem selenowym, jednopołówkowym.
Na nieistniejącej już stronie internetowej firmy DIORA odbiornik wymieniany był jako jeden z kamieni milowych w rozwoju firmy. W czasach produkcji (1961 r.) kosztował 850 zł i był promowany jako „mały, nowoczesny, drugi odbiornik w domu”.
Podstawowe parametry i właściwości
układ elektr.: superheterodyna
lampy: ECH81, EBF89, ECL82 + prostownik selenowy SPS5A
zakresy fal: długie, średnie
zasilanie: napięcie przemienne, 220 V
elementy regulacyjne:
potencjometr siły głosu z wyłącznikiem (lewa gałka)
przełącznik zakresów (prawa gałka)
strojenie (duża tarcza na ściance czołowej)
gniazda: antena zewnętrzna, uziemienie
wymiary: 260x165x135 mm, masa ok. 3,2 kg
rok produkcji: 1960–1961
Przypisy
Linki zewnętrzne
Kos 6290 na stronie Stare Radio
Polskie marki radioodbiorników |
190067 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Halo | Halo | halo – zjawiska optyczne związane z kryształami lodu w atmosferze
halo galaktyczne – zjawisko astronomiczne
aparat halo – urządzenie używane w ortopedii
efekt halo w psychologii
Halo – seria gier komputerowych
„Halo” – singel Depeche Mode
„Halo” – singel Beyoncé Knowles
The Black Halo – album studyjny zespołu Kamelot
HALO/HAHO – skrót używany w wojskowości
Halo (Formuła 1) – element budowy samochodu wyścigowego |
1195 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Definicja | Definicja | Definicja (z łac. definitio; od czas. definire: de + finire, „do końca, granicy”; od finis: granica, koniec) – wypowiedź o określonej budowie, w której informuje się o znaczeniu pewnego wyrażenia przez wskazanie innego wyrażenia oddającego sens sformułowania.
Za zakres nazwy „definicja” uważa się sumę zakresów wszystkich nazw, które można utworzyć ze słowa „definicja” wzbogaconego następującym po nim przymiotnikiem (np. kontekstowa, równościowa, cząstkowa, w stylizacji przedmiotowej, w stylizacji językowej).
Definicja jest narzędziem, które:
wzbogaca język o nowe zwroty
chroni wypowiedzi przed wieloznacznością
uściśla znaczenia wyrazów i zwrotów
pogłębia rozumienie wyrazów i zwrotów.
Budowa definicji
Biorąc za przykład następującą definicję:
Okrąg to zbiór wszystkich punktów na danej płaszczyźnie oddalonych o daną odległość od danego punktu
można zauważyć, że wszystkie definicje równościowe i niektóre cząstkowe zawierają następujące elementy:
definiendum – wyrażenie definiowane, a więc to, co ma być zdefiniowane. W podanym przykładzie: pojęcie „okrąg”
definiens – wyrażenie definiujące, a więc wyrażenie, za pomocą którego definicja informuje o znaczeniu wyrażenia definiowanego. W podanym przykładzie: wyrażenie „zbiór wszystkich punktów na danej płaszczyźnie oddalonych o daną odległość od danego punktu”
łącznik definicyjny (spójka definicyjna) – definicyjny znak równości: „jest”, „to”, „oznacza”, „jest to” i tym podobne albo myślnik (półpauza lub pauza).
Definicja realna i definicja nominalna
Definicja realna
Jednoznaczna albo niejednoznaczna charakterystyka jakiegoś pojęcia, którą można wypowiedzieć w dowolnym języku – na przykład Bursztyn jest to żywica skamieniała.
Istotną cechą budowy takiej definicji jest forma łącznika definicyjnego. Ma on postać wyrażenia „jest to”, „to tyle, co” lub innego odsyłającego do cech danego przedmiotu.
Definicja nominalna
Wypowiedź informująca o znaczeniu danego wyrażenia w danym języku – na przykład Słowo „bursztyn” znaczy tyle, co „żywica skamieniała”.
Istotną cechą budowy takiej definicji jest forma łącznika definicyjnego. Ma on postać wyrażenia „znaczy tyle, co” lub „należy rozumieć jako” lub innego odsyłającego do znaczenia słowa w danym języku.
UWAGA
Należy zauważyć, że wypowiedzenie definicji realnej danego przedmiotu informuje o znaczeniu słowa oznaczającego ten przedmiot w języku, do którego ta wypowiedź należy, a więc jest w tym języku definicją nominalną tego słowa. Przytoczona wyżej definicja realna bursztynu jest w języku polskim definicją nominalną słowa „bursztyn” – można powiedzieć, że podając cechy charakterystyczne pojęcia jednocześnie informuje o znaczeniu słowa w języku polskim.
Definicja równościowa i definicja cząstkowa
Definicja równościowa
Inne nazwy to: definicja normalna, definicja klasyczna. Definicja równościowa dostarcza kryteriów pozwalających na rozstrzygnięcie – z reguły wobec każdego przedmiotu – czy podpada on pod wyraz (zwrot) definiowany (definiendum), czy nie podpada. Inaczej jest to taka definicja, która przedstawia swoistą równość między wyrazem lub zwrotem, o znaczeniu którego informuje, lub typowym dla tego wyrazu (zwrotu) kontekstem a wyrażeniem, za pomocą którego o tym znaczeniu informuje.
Definicja cząstkowa
Istnieją również definicje, które nie dostarczają kryteriów pozwalających na rozstrzygnięcie w stosunku do każdego przedmiotu, czy podpada on pod wyraz (zwrot) definiowany, czy nie podpada. Nie określają one w pełni znaczenia i zakresu definiowanego wyrazu, dają o nim jedynie informację niepełną, cząstkową. Tego rodzaju definicje, mające szerokie zastosowanie w nauce, w nauczaniu i w życiu codziennym, nazywa się definicjami cząstkowymi. Wskazać można dwa powody stosowania definicji cząstkowych:
aktualny stan wiedzy w danej dziedzinie nie daje podstawy do sformułowania definicji równościowej używanego w języku tej dziedziny terminu, co ma miejsce przeważnie w obrębie nauk humanistycznych, na przykład „umysł”, „świadomość”, „dzieło sztuki”
istnieją terminy, których nie da się definiować równościowo, na przykład „widzialny”, „odczuwalny”, „łamliwy”, „gra”
Definicje równościowe
Podstawowe podziały definicji równościowych
Definicja w stylizacji przedmiotowej i definicja w stylizacji językowej
Definicja w stylizacji przedmiotowej jest to taka definicja nominalna, która na gruncie danego języka jest wypowiedzią definicji realnej przedmiotu oznaczonego przez – należący do tego języka – wyraz (zwrot) definiowany.
Definicja ta informuje o znaczeniu terminu definiowanego drogą dostarczenia informacji o cechach posiadanych przez przedmiot, do którego odnosi się definiowany termin. Jest ona zatem wypowiedzią o przedmiocie, którego dany termin jest znakiem w danym języku.
Przykład:
Bursztyn jest to skamieniała żywica.
Powyższa definicja informuje o znaczeniu wyrazu „bursztyn” w języku polskim w taki sposób, że: a) mówi o cechach bursztynu; i jednocześnie b) pokazuje, jak rozumieć ten termin zgodnie ze znaczeniem odpowiadającym mu w języku polskim.
Definicja w stylizacji językowej jest to definicja, która mówi o wyrazie (zwrocie) definiowanym.
W tego typu definicji stwierdzamy równość znaczeń (albo zakresów) definiendum i definiensa, posługując się nazwami tych wyrażeń utworzonymi przy pomocy cudzysłowu.
Przykład:
Wyraz „bursztyn” znaczy tyle, co wyrażenie „żywica skamieniała”.
Definicja ta nie mówi o bursztynie, lecz o nazwie (znaczeniu) pewnego przedmiotu – o nazwie (znaczeniu) przedmiotu bursztyn.
Definicja wyraźna i definicja kontekstowa
Definicja wyraźna jest to definicja podająca przekład wyrażenia definiowanego.
Przykład:
Okrąg to zbiór wszystkich punktów na danej płaszczyźnie oddalonych o daną odległość od danego punktu.
Definicja kontekstowa jest to definicja podająca kontekst, w którym dany wyraz jest uwikłany.
Przykład:
x jest dziadkiem y wtedy i tylko wtedy, gdy x jest ojcem ojca lub matki y.
Definicja sprawozdawcza i definicja projektująca
Definicja sprawozdawcza jest to definicja informująca o zastanym znaczeniu danego przedmiotu.
Tym rodzajem definicji posługujemy się głównie celem przekazywania wiedzy zastanej.
Przykład:
Okrąg to zbiór wszystkich punktów na danej płaszczyźnie oddalonych o daną odległość od danego punktu.
Definicja projektująca jest to definicja, która: a) wprowadza do danego języka nowy wyraz (zwrot); lub b) ze względu na jakiś określony cel zmienia zastane w danym języku znaczenie danego wyrazu (zwrotu).
Definicję mającą na celu b) nazywa się niekiedy definicją regulującą i mówi się, że jest to definicja, która najczęściej koryguje jakąś wadę znaczeniową, głównie nieostrość lub niewyraźność.
Przykład skorygowania wady nieostrości:
Wada ta polega na tym, że znaczenie danego wyrazu (zwrotu) nie wyznacza jednoznacznie jego zakresu (nie potrafimy wskazać wszystkich przedmiotów, które pod tę nazwę podpadają). Dobrym na to przykładem jest nieostry wyraz „wysoki” używany w odniesieniu do ludzi, dla którego nie potrafimy jednoznacznie wskazać ludzi wysokich.
Przyjmując np. taką definicję regulującą: Osoba wysoka to taka, która mierzy nie mniej niż 175 cm wzrostu rozstrzygniemy bez trudu każde pytanie o postaci „Czy x jest wysoki?”.
Przykład skorygowania wady niewyraźności:
Wada ta polega na tym, że znaczenie danego wyrazu (zwrotu) nie wyznacza jednoznacznie zbioru jego desygnatów. Dobrym przykładem jest niewyraźna nazwa "idealizm", dla której nie potrafimy wymienić zbioru cech przysługujących jej i tylko jej.
Przyjmując np. taką definicję regulującą: Idealizmem nazwiemy każdy kierunek, nurt lub stanowisko filozoficzne, które jest w opozycji do materializmu rozstrzygniemy każde pytanie o postaci: Czy x jest idealizmem?"
Definicja projektująca jest definicją projektującą tylko do momentu, aż zostanie przyjęta przez jakąś grupę ludzi (np. wspólnotę uczonych). Od tego momentu jest ona definicją sprawozdawczą.
Większość terminów, jakimi posługują się nauki, wprowadzonych zostało drogą definicji projektujących, przykładowo metr jako jedna tysięczna kilometra czy prędkość jako iloraz drogi i czasu. Dziś, gdy terminy te funkcjonują w nauce, definicje te mają charakter sprawozdawczych.
Definicja tylko podająca znaczenie i definicja określająca znaczenie
Definicja tylko podająca znaczenie definiowanego wyrazu jest to definicja, w której definiendum i definiens posiadają taką samą zawartość informacyjną.
Definicja taka uczy jak przekładać jeden zwrot na drugi.
Przykład:
Angielski wyraz „table” znaczy tyle co polski wyraz „stół”.
Definicja określająca znaczenie definiowanego wyrazu jest to definicja, w której definiens ma większą zawartość informacyjną niż definiendum.
Definicja ta pogłębia rozumienie definiowanego terminu, jest ona maksymalnie zwięzłym wykładem istotnej treści definiowanego terminu.
Przykład:
Okrąg to zbiór wszystkich punktów na danej płaszczyźnie oddalonych o daną odległość od danego punktu.
Definicja określająca znaczenie: analityczna i syntetyczna
Definicje określające znaczenie definiowanego terminu podzielić można na analityczne i syntetyczne.
Definicja analityczna jest to definicja określająca znaczenie definiowanego terminu sprawozdawcza, zaś definicja syntetyczna jest to definicja określająca znaczenie definiowanego terminu projektująca.
Podstawowe błędy w definiowaniu (Definicje równościowe)
Definicje fałszywe
Koniecznym warunkiem prawdziwości definicji równościowej musi być tożsamość zakresowa jej członów – definiendum i definiens muszą być zakresowo tożsame. A zatem: Definicja fałszywa jest to taka definicja, w której nie zachodzi stosunek tożsamości zakresowej definiendum i definiensa.
Biorąc pod uwagę powyższą relację, wyróżnia się następujące odmiany definicji fałszywej:
definicja za wąska;
definicja za szeroka;
definicja, której człony krzyżują się zakresowo;
definicja zawierająca błąd przesunięcia kategorialnego.
Definicją fałszywą może być jedynie definicja sprawozdawcza, tylko ona bowiem podlegać może zarzutowi fałszu, ponieważ informacja, którą podaje, może nie być zgodna z zastanym znaczeniem wyrazu.
Definicja za wąska
Definicja jest za wąska, gdy definiens jest zakresowo podrzędny względem definiendum.
Przykłady (wszystkie podane w tym miejscu <1-8> biorą wyrazy w ich zwykłym znaczeniu!):
1. Marynarz jest to osoba pływająca na statku handlowym.
Błąd: za wąski definiens – istnieją marynarze pływający np. na statkach pasażerskich, wojennych.
2. Robotnik jest to pracownik fizyczny zatrudniony w przedsiębiorstwie państwowym.
Błąd: za wąski definiens – istnieją pracownicy fizyczni zatrudnieni np. w przedsiębiorstwach prywatnych.
Definicja za szeroka
Definicja jest za szeroka, gdy definiens jest zakresowo nadrzędny względem definiendum.
Przykłady:
3. Adwokat jest to osoba wykonująca zawód prawnika.
Błąd: za szeroki definiens – istnieją osoby wykonujące zawód prawnika, które nie są adwokatami, np. prokurator czy sędzia.
4. Krowa jest to ssak roślinożerny.
Błąd: za szeroki definiens – istnieją roślinożerne ssaki, niebędące krowami, np. owca.
Definicja, której człony krzyżują się zakresowo
Jest to definicja, w której definiendum i definiens krzyżują się zakresowo.
Przykłady:
5. Powieść jest to utwór literacki napisany prozą.
Błąd: krzyżowanie się zakresów definiendum i definiensa – istnieją powieści nienapisane prozą np. Grażyna Mickiewicza oraz istnieją utwory literackie napisane prozą niebędące powieściami, np. opowiadania.
6. Stół jest to mebel służący do spożywania posiłków.
Błąd: krzyżowanie się zakresów definiendum i definiensa – istnieją stoły nienadające się, ze względu na przypisywaną im funkcję, do spożywania posiłków (np. szpitalny stół operacyjny) i istnieją meble służące m.in. do spożywania posiłków, które nie są stołami (np. krzesła, taborety).
Definicja zawierająca błąd przesunięcia kategorialnego
jest to taka definicja, której człony (definiendum i definiens) pozostają do siebie w zakresowym stosunku wykluczania.
Przykłady:
7. Piękno jest to piękna młoda kobieta.
Błąd: wykluczanie się zakresów – ani piękno nie jest piękną młodą kobietą, ani piękna młoda kobieta nie jest pięknem. Zakresy definiendum i definiensa mówią o zupełnie innych klasach przedmiotów, definiendum jest przedmiotem abstrakcyjnym (idealnym) a definiens jest przedmiotem realnie istniejącym. Strukturalnie przedmioty te należą do różnych kategorii: idealnych własności i konkretów.
8. Sprawiedliwość to tyle, co wszystkie uczynki sprawiedliwe.
Błąd: wykluczanie się zakresów – ani sprawiedliwość nie jest sumą uczynków sprawiedliwych, ani suma uczynków sprawiedliwych nie tworzy sprawiedliwości. Zakresy definiendum i definiensa mówią o zupełnie innych klasach przedmiotów, definiendum jest przedmiotem abstrakcyjnym (idealnym), a definiens jest zbiorem zdarzeń realnie istniejących.
Definicje nieinformujące
Definicja nieinformująca to taka definicja, która nie spełnia co najmniej jednego z następujących trzech warunków:
jej człon definiujący (definiens) jest zrozumiały dla osoby (osób), dla której (których) definicja jest przeznaczona;
osoba (osoby), do której (których) definicja jest adresowana, rozumie (rozumieją) człon definiujący (definiens) tej definicji właściwie;
człon definiujący definicji nie zawiera wyrazu (zwrotu) definiowanego.
Jej podstawowe odmiany to:
Definicja zawierająca błąd ignotum per ignotum
Pogwałcenie warunku pierwszego: Błąd ignotum per ignotum (nieznanego przez nieznane) jest to błąd polegający na tym, że zarówno definiendum jak i definiens są wyrażeniami niezrozumiałymi.
Przykłady:
1. Dusza jest to pierwsza entelechia ciała.
2. Bycie bytu jest to nicościowanie się nicości.
Należy mieć na względzie, że niezrozumiałość definiensa ma charakter względny, ponieważ znawcy filozofii Arystotelesa (df. 1) doskonale wiedzą co to jest entelechia, a znawcy filozofii Heideggera (df. 2) co to jest nicościowanie się nicości. Ową względność unaocznić można, przytaczając następującą definicję:
3. Okrąg jest to zbiór punktów oddalonych dokładnie o zadaną odległość od jednego zadanego punktu na płaszczyźnie.
Z punktu widzenia osoby przynajmniej intuicyjnie uchwytującej znaczenia słów: "zbiór", "zadany punkt", "zadana płaszczyzna", definicja będzie adekwatna treściowo (prawdziwa). Z punktu widzenia np. pierwszoklasisty definiens jest całkowicie, lub przynajmniej w znacznym stopniu, uniemożliwiającym zrozumienie całości, niezrozumiały. Dlatego, proponując jakąś definicję, uwzględniać należy jej adresata.
Definicja myląca
Pogwałcenie warunku drugiego: Błąd ten polega na tym, że niewłaściwe zrozumienie członu definiującego (definiensa) pociąga za sobą niewłaściwe rozumienie definiendum.
Przykład:
Prawda jest to wyraz szczerego przekonania.
Błąd: w tym konkretnym przypadku definiens jest tu potraktowany emocjonalnie, co sugeruje, że definiendum ma wymiar emocjonalny. "x jest szczerze przekonany, że p" nie świadczy o tym, że p, świadczy, co najwyżej, że x pod wpływem jakichś przeżyć psychicznych o podłożu emocjonalnym (np. głębokiego smutku czy wielkiej radości) utrzymuje, że p.
Definicja tautologiczna
Pogwałcenie warunku trzeciego: Definicja tautologiczna to taka definicja, w której definiensie powtórzone jest definiendum (w której zwrot definiujący powtarza zwrot definiowany). Powtórzenie w definiensie nie przyczynia się do lepszego zrozumienia definiendum, jest bowiem wyłącznie powtórzeniem definiendum. Występuje ona w dwóch odmianach:
Definicja zawierająca błąd idem per idem
Definicja zawierająca błąd to samo przez to samo, nazywana jest również "definicją wyraźnie tautologiczną". Ma taki schemat: p jest to p.
Przykłady:
1. Okrąg jest to zbiór punktów oddalonych dokładnie o zadaną odległość od środka okręgu.
2. Dialektologia jest to nauka o dialektach.
Definicja zawierająca błąd circulus in definiendo
Definicja zawierająca błąd koło w określaniu (koło w definiowaniu), zwana również "definicją pośrednio tautologiczną" przebiega według następującego schematu: Wyrażenie P definiujemy przy pomocy wyrażenia Q, które z kolei definiujemy przy pomocy wyrażenia P. (W ciągu definicji tworzących błędne koło może występować oczywiście więcej niż dwa wyrażenia, np. wyrażenie P definiujemy przy pomocy wyrażenia Q, wyrażenie Q przy pomocy wyrażenia R, a wyrażenie R przy pomocy wyrażenia P, itd.)
Przykłady:
Logika jest to nauka o poprawnym rozumowaniu - Poprawne rozumowanie to takie, które przebiega wedle ściśle określonych reguł - Ściśle określone reguły wyznacza logika.
Definicje cząstkowe
Definicje równościowe dostarczają kryteriów pozwalających na rozstrzygnięcie, w zasadzie w stosunku do każdego przedmiotu, czy podpada on pod wyraz (zwrot) definiowany, czy nie podpada. Obok nich istnieją definicje, które nie dostarczają w pełni tego typu informacji – nie określają one w pełni znaczenia i zakresu definiowanego wyrazu. Tego rodzaju definicje, mające szerokie zastosowanie w nauce, w nauczaniu i w życiu codziennym, to właśnie definicje cząstkowe.
Termin zdefiniowany cząstkowo jest zawsze nieostry.
Podstawowe odmiany definicji cząstkowej
Definicja ostensywna (deiktyczna)
Najbardziej ogólnie rzecz biorąc, definicja ostensywna jest to definicja informująca o znaczeniu (sposobie rozumienia) danego terminu przez wskazanie w jakiś sposób (np. gestem wskazującym) konkretnego egzemplarza (konkretnych egzemplarzy) przedmiotu będącego desygnatem definiowanego terminu.
Składa się na nią, oprócz formuły słownej (np. to jest A), wskazanie desygnatu podpadającego pod to pojęcie.
Definicje ostensywne (z łac. ostendo – wskazuję) stanowią istotny element metody dydaktycznej (stosowanej np. w nauczaniu: języków obcych, jak też niemowląt pierwszego języka) zwanej metodą poglądową. Ta forma definiowania daleka jest od ścisłości, dlatego też kwestia uściślania przekazywanej przy pomocy tej definicji informacji jest bardzo istotna. Jedną z takich najstarszych i zarazem najbardziej skutecznych metod jest pokazywanie (wskazywanie na) jak największej liczby wzorców pozytywnych – przy użyciu wypowiedzi typu:
to jest A, oraz wzorców negatywnych – to nie jest A.
Wskazywanie na wzorce (tak pozytywne jak i negatywne) – czyli konkretne desygnaty danego pojęcia – dostarcza jedynie części informacji na temat znaczenia tego pojęcia.
Z jednej strony zawodność, a z drugiej skuteczność tej metody definiowania, unaocznić można poprzez wyobrażenie sobie sytuacji, że znaleźliśmy się wśród ludzi, którzy w ogóle nie mówią naszym językiem, my nie znamy ich języka, oraz nie znamy (my i oni) wspólnie żadnego innego języka. O lokalnych nazwach konkretnych przedmiotów dowiadywać się będziemy wyłącznie drogą wskazywania na ich egzemplarze – oczekując, że ktoś wypowie ich nazwę.
Definiowanie poprzez rodziny znaczeniowe
Nie zawsze jest tak, że gdzie dana jest jedna nazwa, tam musi być również dana jedna wspólna własność rzeczy pod tę nazwę podpadających. Istnieje spora grupa nazw, którymi się posługujemy, a które nie poddają się definicji równościowej, bowiem klasa przedmiotów, do których się one odnoszą, jest nie tylko bardzo rozległa, ale i niejednolita. Pojęcia tego typu nazywane są „otwartymi”. (Najpopularniejsze przykłady nazw z tej klasy to: „gra”, „piękno”, „wartość estetyczna”, „sztuka”, „nauka”, „technika”.) Charakterystyczne dla nich jest to, że:
przedmioty przez nie oznaczane mają bardzo niewiele (lub wcale nie mają) cech wspólnych (np. dla pojęcia „gra” – rozumianego kolektywnie jako „gra miłosna”, „gra wojenna”, „gra sportowa”, „gra logiczna”: typu szachy, warcaby – nikomu nie udało się znaleźć jednej cechy wspólnej); lub
nie znamy jeszcze wszystkich desygnatów tych pojęć (np. dla pojęcia „sztuka” nie wiemy, co będzie za sztukę uznawane za 100 lat); i, jako takie;
są nazwami nieostrymi i niewyraźnymi.
O każdym z takich pojęć powiedzieć możemy, że ma jedynie tzw. „podobieństwo rodzinne”. Znaczenie tego terminu oddać można odwołując się (stąd zresztą pomysł Wittgensteina) do pojęcia „rodzina” w sensie zbioru ludzi powiązanych ze sobą więzami krwi i matrymonialnymi. W skład tak rozumianej rodziny wchodzi wiele rodzin – jedne ze strony matki, drugie ze strony ojca. Odnosząc uwagi te do pojęcia „gra”, zauważyć możemy przykładowo, że: dla sporej części gier wspólną cechą będzie współzawodnictwo, którego brakuje np. przy pasjansie, dla sporej części gier istnieje wygrana i przegrana, czego brakuje np. wtedy, gdy sami odbijamy piłkę od ściany, dla sporej liczby gier liczy się zręczność, której brakuje np. w szachach – ale wszystkie one w jakiś sposób są ze sobą spokrewnione. Widzimy skomplikowaną siatkę zachodzących na siebie i krzyżujących się podobieństw; podobieństw w skali dużej i małej. (Wittgenstein)
Metoda przykładów paradygmatycznych Wittgensteina
Krok pierwszy: Celem określenia znaczenia nazwy układa się listę typowych przykładów (tzw. paradygmatów desygnatów), które na mocy przyjętych konwencji kulturowych podpadają pod jej zakres.
Krok drugi: Listę taką można modyfikować na bazie nowych informacji i konwencji. Modyfikacja polega na rozszerzeniu o nowe przypadki oraz na redukcji przypadków niewłaściwych. To, który przypadek jest niewłaściwy, okazuje się przy bliższym sprawdzeniu – określeniu podobieństwa rodzinnego. Z biegiem czasu osiągnięta zostaje lista minimalna, czyli taka, której zredukować nie można, ponieważ jej wszystkie desygnaty dotyczyć będą danego pojęcia.
Krok trzeci: Listę taką można poszerzać dalej w oparciu o nowe przypadki. Lista taka to lista paradygmatów desygnatów, na podstawie której buduje się znaczenie pojęcia.
Metoda tworzenia pojęcia przez znajdowanie takiej listy nazywana jest metodą przykładów paradygmatycznych.
Przykład: Chcemy określić znaczenie nazwy „dzieło sztuki”. Postępowanie (w bardzo ogólnym zarysie) wygląda tak:
Krok pierwszy: Układamy listę paradygmatów: np. Sonety krymskie, Mickiewicza, V Symfonia Beethovena, Ulisses Joyce’a, Jaskółczy ogon Dalego, Ziemia obiecana Wajdy, Gmach Centrosojuzu Le Corbusiera (w rzeczywistości lista powinna być znacznie dłuższa).
Krok drugi: Modyfikacja – Czy Cadillac Eldorado Convertible Serie Sixty-Two jest dziełem sztuki? Gdyby za dzieło sztuki uznać tylko wytwory pozbawione praktycznych zastosowań, z cadillaca należałoby zrezygnować. Skoro jednak architekturę, mającą walory użytkowe, uznaliśmy (a nie zawsze tak było) za sztukę (Le Corbusier), to trudno z naszego cadillaca zrezygnować. Skoro jednak przyjęliśmy, że samochód może być dziełem sztuki, to zapytajmy: Czy dziełem sztuki jest Trabant 601 Limusine? Próbujemy określić podobieństwo rodzinne. Dotychczas wymienione desygnaty (bez trabanta) zachwycały, albo wzruszały, albo wstrząsały nami. Trabant też wstrząsa (bo wywołuje odrazę), ale brakuje mu czegoś, co oddaje się słowem „kunszt” i czego nie brakuje innym desygnatom tu wymienionym. Trabantowi mówimy zatem: Nie! (W podobny sposób zapytać można i o inne przedmioty, co do których moglibyśmy zakładać, że stanowią dzieło sztuki. Wynikiem tych działań będzie minimalna lista, czyli taka, że usunięcie jednego z desygnatów pociągnie za sobą konieczność usunięcia jakiegoś innego desygnatu (desygnatów).
Krok trzeci: Poszerzanie listy o nowe przypadki to powtórzenie kroku drugiego (z uwzględnieniem tego, co w nim zostało włączone do zakresu pojęcia „dzieło sztuki”) do kolejnych przypadków, o których moglibyśmy przypuszczać, że mogłyby być desygnatami pojęcia „dzieło sztuki”. Z racji na to, że to, co nazywamy sztuką – pojęcie otwarte – wciąż się rozwija, powstają coraz to nowe wytwory, proces ten – poszukiwania desygnatów pojęcia „dzieło sztuki” jest niezakończony, dalej, w oparciu o wcześniejsze ustalenia, tworzymy listę paradygmatów desygnatów pojęcia „dzieło sztuki” i tym samym rozszerzamy jego zakres.
Definicja alternatywna Tatarkiewicza
Definicja alternatywna powstała na bazie metody przykładów paradygmatycznych. Jest ona zdaniem sprawy z tego, jak pojmowano znaczenie poszukiwanego pojęcia na przestrzeni dziejów, drogą wskazania na historycznie powstałe desygnaty – paradygmaty tego pojęcia i połączeniem ich przy pomocy spójnika alternatywy.
Schematycznie definicja przybiera postać:
N jest to n1 albo n2 albo n3 albo ... nx.
Przy czym, o ile zajdzie potrzeba, dołączyć można nowe człony alternatywy.
Przykład Tatarkiewicza: Dzieło sztuki jest odtworzeniem rzeczy bądź konstrukcją form, bądź wyrażaniem przeżyć, jednakże tylko takim odtworzeniem, taką konstrukcją, takim wyrazem, jakie są zdolne zachwycać bądź wzruszać, bądź wstrząsać.
Zdania warunkowe
Jedną z odmian definicji cząstkowej stanowią zdania warunkowe, przedstawiane w dwóch postaciach:
1. Definicji podającej cząstkowe kryterium pozytywne:
symbolicznie: Wx→Px
słownie: Jeśli przedmiot x posiada własność W, to posiada własność P.
2. Definicji podającej cząstkowe kryterium negatywne:
symbolicznie: Ex→~Px
słownie: Jeśli przedmiot x posiada własność E, to nie posiada własności P.
Godnym odnotowania jest tu fakt, że gdyby wszystkie przedmioty x spełniały albo warunek W, albo warunek E, to para definicji Wx→Px oraz Ex→~Px stanowiłaby definicję równościową terminu definiowanego P. Nie zawsze się tak dzieje, dlatego obie łącznie tworzą jedynie definicję cząstkową.
Przykłady:
Jeśli x jest elipsą, to x jest orbitą planety.
Jeśli x jest okręgiem, to x nie jest orbitą planety.
Jeśli x ma dwadzieścia lat, to x jest osobą dorosłą.
Jeśli x ma szesnaście lat, to x nie jest osobą dorosłą.
Jako okres warunkowy wyrażenia te podają tylko niektóre kryteria stosowalności niezbędne dla stosowania terminów: „orbita planety” i „osoba dorosła”.
Odmianą zdań warunkowych są definicje redukcyjne.
Definicja redukcyjna
Definicja redukcyjna służy do definiowania terminów teoretycznych (czyli takich, które nie są spostrzeżeniowymi, i do spostrzeżeniowych pozostają w określonych stosunkach definicyjnych). Pojęć (predykatów) dyspozycyjnych nie daje się definiować równościowo w oparciu o terminy spostrzeżeniowe, czyli terminy, których konotację stanowi cecha obserwowalna zmysłowo (np. jakiś kolor, dźwięk, itp.). Predykaty te przypisują pewnym obiektom dyspozycje do reagowania tak a nie inaczej w określonych warunkach (np. „rozpuszczalny w wodzie”, „odporny ma mróz”, „kochliwy”). Na podstawie analizy predykatu „rozpuszczalny w wodzie” przedstawić można ten sposób definiowania. Predykat ten wprowadzić można przy pomocy tzw. obustronnego zdania redukcyjnego R:
symbolicznie: (R)(x)(t) Q1(x,t) → [Q3(x,t) ≡ Q2(x,t)]
słownie: jeżeli ciało x zostaje w czasie t umieszczone w wodzie, to jeśli x jest rozpuszczalne w wodzie, x rozpuszcza się w czasie t, a jeśli nie jest rozpuszczalne – x nie rozpuszcza się w czasie t.
Generalizując problem, terminy dyspozycyjne definiować można w następujący sposób. Chcąc zdefiniować jakiś predykat Q3 przy pomocy predykatów Q1, Q2, Q4, Q5, tworzymy w tym celu parę redukcyjną składającą się z dwóch zdań:
(R1) O ile przedmiot x poddamy testowi Q1, to jeśli x zachowa się w sposób Q2, to posiada własność Q3.
Symbolicznie: Q1 → (Q2→Q3)
(R2) O ile przedmiot x poddamy testowi Q4, to jeśli zachowa się w sposób Q5, to nie posiada własności Q3.
Symbolicznie: Q4 → (Q5→~Q3)
Para R1, R2 określa sens empiryczny, czyli zakres empirycznej stosowalności, terminu Q3. Gdy spełniono Q1 oraz Q2 wtedy Q3 ma zastosowanie. Gdy spełniono Q4 oraz Q5 na mocy R2 zdanie Q3 nie ma zastosowania. O ile testy Q1 lub Q4 nie zostały wykonane, predykat Q3 pozbawiony jest empirycznego sensu. Możliwe jest również rozbudowywanie par redukcyjnych i przekształcenie ich w koniunkcyjnie lub alternatywnie połączone tzw. łańcuchy redukcyjne, jak również budowę tzw. obustronnych zdań redukcyjnych, tj. gdy: Q1 ≡ Q4 oraz Q2 ≡ ~Q4
Definicja operacyjna
Definicje operacyjne najczęściej tworzone są przy pomocy zdań redukcyjnych. Definicja operacyjna to taka definicja cząstkowa, w której znaczenie definiowanej nazwy określane jest drogą podania czynności (operacji) niezbędnych do określenia znaczenia tej nazwy.
Przykładowo:
czas definiować można przy pomocy pomiarów dokonanych za pomocą zegarów kwarcowych;
prawdziwość zdania definiować można poprzez opis czynności je potwierdzających;
wiek drzewa definiować można poprzez pomiar długości i kształtu słojów w jego przekroju;
długość definiować można za pomocą pomiarów dokonanych przy użyciu pręta mierniczego.
Przy takim rozumieniu znaczenia nazwy "definicja operacyjna" należy mieć na względzie, że:
definiowany termin ma znaczenie (sens) jedynie w tej dziedzinie, gdzie wykonywalne są opisywane operacje (przykładowo: pomiar długości <odległości> przy użyciu pręta mierniczego w skali odległości kosmicznych pozbawiony jest sensu);
nazwy opisywane przy pomocy różnych operacji różnią się między sobą znaczeniem – bowiem znaczenie nazwy tworzy opis czynności pomiarowych (przykładowo: pojęcie inteligencji mierzonej przy pomocy różnych testów).
Definicje operacyjne najczęściej przedstawia się za pomocą zdania redukcyjnego o postaci:
Πx [Px → (Qx ≡ Sx)]
Q reprezentuje definiowaną nazwę, P reprezentuje opis wykonanej operacji, S reprezentuje opis zachowania się przedmiotu x poddawanego operacji.
Przykład definicji: Jeśli do x przyłożyć pręt mierniczy, to x ma metr długości wtedy i tylko wtedy, gdy końce przedmiotu x pokrywają się z końcami pręta mierniczego.
Zobacz też
definicja legalna – definicja zawarta w przepisie prawnym
definicja (programowanie) – definicja w programowaniu komputerów
Przypisy
Bibliografia
Kazimierz Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna, PWN, Warszawa 1962;
Tadeusz Kotarbiński, Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk, Zakład Narodowy Imnienia Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1961;
Tadeusz Kotarbiński, Kurs logiki dla prawników, Gebethner i Wolf, Warszawa 1951;
Tadeusz Kwiatkowski, Wykłady i szkice z logiki ogólnej, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2002;
Narcyz Łubnicki, Nauka poprawnego myślenia, PWN, Warszawa, 1963;
Witold Marciszewski [red.], Mała encyklopedia logiki, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław – Warszawa – Kraków, Gdańsk – Łódź, 1988;
Władysław Tatarkiewicz, Sztuka: dzieje pojęcia [w] Tatarkiewicz, Dzieje sześciu pojęć, PWN, Warszawa 1975;
Ludwig Wittgenstein, Dociekania filozoficzne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2004.
Linki zewnętrzne
Logika
Byłe Artykuły na Medal |
190071 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Sojuz%20T-8 | Sojuz T-8 | Sojuz T-8 – radziecka załogowa misja kosmiczna, której celem było połączenie ze stacją Salut 7.
Kapsuła nie zdołała połączyć się ze stacją na skutek problemów z systemem automatycznego dokowania. Była to pierwsza nieudana próba dokowania ze stacją kosmiczną od czasu misji Sojuz 33 w 1979 r. (i jak dotychczas, ostatnia). Odłączająca się osłona startowa kapsuły zerwała maszt anteny systemu dokowania. Załoga była przekonana, że maszt nie został oderwany, a jedynie nie zablokował się na prawidłowej pozycji. Kosmonauci próbowali wykorzystać silniki manewrowe statku do rozkołysania masztu i zablokowania go na właściwej pozycji. Próby dokowania zużyły większość paliwa. Misję przerwano i kosmonauci bez problemów powrócili na Ziemię.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Sojuz T-8 na stronie Spacefacts
Program Sojuz
Załogowe loty kosmiczne w 1983 |
1196 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dywizorek | Dywizorek | Dywizorek – przyrząd w kształcie długich, wąskich widełek, przytrzymujący kartkę z rękopisem, maszynopisem lub wydrukiem na tenaklu (podstawce, utrzymującej kartkę w pozycji dogodnej do czytania przez zecera, tj. osobę zajmującą się składem tekstu). Czasem nazwą tą obejmowano zestaw obu przyrządów, tj. tenakiel wraz z dywizorkiem.
Oprócz przytrzymywania kartki na tenaklu dywizorek służył również do zaznaczania czytanego miejsca. Funkcję tę realizowano przesuwając dywizorek z biegiem pracy do kolejnych wierszy tekstu. W tej roli przyrząd oddziela w składanym tekście część już złożoną i część czekającą na złożenie, stąd jego nazwa ( – ten, który dzieli).
Przypisy
Zecerstwo |
190077 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Szmaragd%20902 | Szmaragd 902 | Szmaragd 902 – 17-calowy telewizor typu OT1711 o lampie kineskopowej AW 43-80. Konstrukcja bazuje na 16 lampach i pozwala na odbiór 12 kanałów TV.
Odbiornik ten był ulepszoną wersją odbiornika Szmaragd 901. Był to jeden z pierwszych polskich odbiorników, w którym zastosowano obwody drukowane. 21-calowa wersja tego modelu nosiła nazwę Klejnot.
Zastosowano w nim lampy elektronowe:
PCC84 – wzmacniacz w.cz.
PCF82 – mieszacz i heterodyna
EF80 – I stopień p.cz.
EF80 – II stopień p.cz.
EF80 – III stopień p.cz.
PCL84 – wzmacniacz wizji i kluczowana automatyczna regulacja wzmocnienia
EF80 – wzmacniacz częstotliwości różnicowej fonii
PCF82 – ogranicznik amplitudy i I stopień m.cz.
PL841 – wzmacniacz mocy
PCF82 – separator impulsów synchronizujących i symetryzator
EF80 – tranzytronowa, wyzwalana synchronizacja pionowa
PCL82 – generator i wzmacniacz odchylania pionowego
PCF82 – generator odchylania poziomego i lampa reaktancyjna
PL36 – wzmacniacz końcowy linii
PY81 – dioda tłumiąco-usprawniająca
EY86 – prostownik wysokiego napięcia
AW43-80 – kineskop 17"
Odbiornik Szmaragd 902 był produkowany przez Warszawskie Zakłady Telewizyjne na początku lat 60. XX wieku.
Bibliografia
Polskie marki telewizorów |
1199 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Druzus | Druzus | Druzus Starszy
Druzus Młodszy – (Druzus II Kastor)
Druzus III – syn Germanika
Druzus IV syn Klaudiusza
Druzus – imię męskie
Drusus – owad wodny z rzędu Trichoptera |
190082 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Berijew | Berijew | Berijew (rus. ОАО «Таганрогский авиационный научно-технический комплекс имени Г. М. Бериева»), rosyjskie przedsiębiorstwo przemysłu lotniczego powstałe w 1934 roku, do 1968 roku kierowane przez Gieorgija Berijewa. Znajduje się w południowej części miasta Taganrog, w pobliżu lotniska Taganrog-Jużnyj. Przedsiębiorstwo produkuje głównie wodnosamoloty.
Wybrane konstrukcje:
MBR-2
Be-2
Be-4
Be-6
Be-10
Be-12
Be-30
Be-32
Be-42
Be-103
Be-200
Be-300
Berijew Iljuszyn A-50
Linki zewnętrzne
Strona internetowa Berijewa
Radzieckie wytwórnie lotnicze
Rosyjskie wytwórnie lotnicze |
190086 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Vought | Vought | Vought – amerykańska wytwórnia lotnicza powstała w 1917 roku pod nazwą Lewis & Vought Corporation, przemianowana na Chance Vought w 1920 roku, następnie działająca pod różnymi wariacjami nazwy Vought, w składzie różnych koncernów.
W czasie II wojny światowej sprawdziły się bojowo dwie maszyny tej firmy: F4U Corsair i OS2U Kingfisher.
Historia
W 1917 roku Chance M. Vought i Birdseye Lewis założyli wytwórnię Lewis and Vought Corporation, po odejściu Lewisa przekształconą w 1922 w Chance Vought Corporation. Początkowo siedziiba mieściła się w Astorii (części Queens w Nowym Jorku), od 1919 w Long Island City.
W 1928 r. przedsiębiorstwo zostało kupione i weszło w skład United Aircraft and Transport Corporation (od 1934: United Aircraft Corp.), jako osobny oddział. W 1930 r. zmarł założyciel firmy Chance M. Vought. Siedziba została następnie przeniesiona do East Hartford w stanie Connecticut. W 1939 r. oddział Vought został przeniesiony do Stratford w stanie Connecticut i połączony z firmą Sikorsky, tworząc Vought-Sikorsky Aircraft. W 1942 r. Vought został ponownie wyłączony jako osobny oddział United Aircraft. Na przełomie 1948 i 1949 roku siedziba została przeniesiona do Dallas w Teksasie, do nowoczesnych zakładów wybudowanych przez rząd podczas wojny na potrzeby firmy North American Aviation.
W 1954 r. zakłady uniezależniły się od United Aircraft, przyjmując nazwę Chance Vought Aircraft Inc. W 1962 zostały jednak zakupione przez Jamesa Linga, stając się częścią jego koncernu Ling-Temco-Vought (LTV).
W 1976 r. koncern LTV Aerospace został przemianowany na Vought Corporation. W 1992 r. został on zakupiony przez Northrop, a w 2000 r. odkupiony przez Carlyle Group, które utworzyło firmę Vought Aircraft Industries, Inc., działającą do chwili obecnej.
Przypisy
Amerykańskie wytwórnie lotnicze |
1200 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Domicjan | Domicjan | Domicjan, Domitianus, Titus Flavius Domitianus, Imperator Caesar Domitianus Augustus (ur. 24 października 51, Rzym – zm. 18 września 96, Rzym) – syn Wespazjana i Domitilli Starszej, brat Tytusa Flawiusza i Domitilli Młodszej, cesarz rzymski z dynastii Flawiuszy panujący od 14 września 81 do 18 września 96 roku n.e.
Życiorys
W początkach swojego panowania w roku 82 osobiście poprowadził siłami 9 legionów wyprawę wojenną przeciwko germańskim plemionom Chattów, których pokonał i odepchnął w głąb Germanii, rozszerzając Agri Decumates, odbył z tego tytułu uroczysty triumf i przyjął przydomek Germanicus w roku 85.
Także w tym roku Dakowie najechali na prowincję Mezję. Po sprowadzeniu posiłków, w tym jednego legionu z Brytanii, Rzymianie ruszyli do kontrnatarcia zakończonego klęską (zniszczony cały legion V Alaude). Na teren wojny przybył osobiście Domicjan (rok 88), lecz wobec groźby najazdu plemion Jazygów, Markomanów, Kwadów oraz buntu, który wzniecił Saturninus, namiestnik Górnej Germanii, został zmuszony do zawarcia pokoju z władcą Daków w roku 89. Uznał go za króla, obiecał coroczne subsydia pieniężne, specjalistów od fortyfikacji obronnych, licząc na nich jako sojuszników przeciwko innym agresywnym plemionom. Decebal miał zwrócić jeńców wojennych oraz wydać część broni, czego nie uczynił.
W roku 92 cesarz przeprowadził wyprawę przeciwko Jazygom, Kwadom i Markomanom.
Przeprowadził reformy w administracji państwa, na wysokie stanowiska w kancelariach cesarskich powołując zamiast wyzwoleńców ekwitów, do pobierania podatków wyznaczył państwową służbę z prokuratorami do ich pilnowania i zakończył działalność prywatnych spółek publikanów pobierających podatki. Wyższe stanowiska w armii powierzał również ekwitom, pomijając senatorów. Dokończył budowę Koloseum.
Był dwukrotnie żonaty z Domicją Longiną. Został zamordowany w pałacu cesarskim w Rzymie, w wyniku spisku pretorianów, cesarskiego szambelana i cesarzowej Domicji.
Bibliografia
Źródła
Swetoniusz, Żywoty cezarów, Ossolineum, Wrocław 1987.
Tacyt, Dzieła t. I–II, Warszawa 1957, 2004.
Opracowania
Boruch W., Aspekty polityczne i ideologiczne panowania cesarza Domicjana (81–96 r. po Chr.) w świetle mennictwa imperialnego, Poznań 2002.
Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Od czasów najdawniejszych do Konstantyna. t. I, Warszawa 1992.
Krawczuk A, Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006.
Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, ISKRY, Warszawa 2006.
Słownik cesarzy rzymskich, red. J. Prostko-Prostyński, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001.
Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, pod red. P. Iwaszkiewicz, W. Łoś, M. Stępień, Warszawa 1998.
Linki zewnętrzne
De Imperatoribus Romanis
Cesarze rzymscy
Dynastia flawijska
Konsulowie Cesarstwa Rzymskiego
Urodzeni w 51
Zmarli w 96
Zamordowani monarchowie
Ludzie urodzeni w Rzymie |
190088 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Consolidated%20Aircraft%20Corporation | Consolidated Aircraft Corporation | Consolidated Aircraft Corporation – amerykańska wytwórnia lotnicza założona w 1923 roku przez Reubena H. Fleeta. Powstała z połączenia wytwórni lotniczych Gaulladet Aircraft Company i Dayton-Wright Aircraft firma stała się w latach 20. i 30. XX wieku znana z budowy serii łodzi latających, której najsłynniejszym przedstawicielem był morski samolot patrolowy PBY Catalina, produkowany i używany przez wojska alianckie przez całą II wojnę światową. Równie sławnym produktem wytwórni Consolidated był ciężki bombowiec B-24 Liberator, szeroko używany zarówno w Europie jak i w działaniach wojennych na Pacyfiku. Od 1942 produkowano też, głównie na potrzeby transportowe, wersję C-87 Liberator; takimi samolotami latali dowódcy i politycy, a także piloci samolotów przeprowadzanych z USA do W. Brytanii w ramach tzw. "RAF Ferry Command".
W 1943 roku firma Consolidated połączyła się z wytwórnią Vultee Aircraft tworząc Consolidated-Vultee Aircraft znaną bardziej pod krótszą nazwą Convair. W marcu 1953 roku większość udziałów firmy nabyło konsorcjum zbrojeniowe General Dynamics, które kontynuowało produkcję samolotów i części lotniczych. W 1994 roku aktywa firmy kupił koncern McDonnell Douglas, który po dwóch latach zakończył jej działalność.
Siedziby firm Consolidated Aircraft i później Convair znajdowały się w San Diego w Kalifornii.
Konstrukcje firmy Consolidated
Consolidated P-30 – dwumiejscowy myśliwiec, (1934)
Consolidated P2Y – patrolowa łódź latająca (1931)
Consolidated PBY Catalina – morski samolot patrolowy, łódź latająca (1935)
Consolidated PB2Y Coronado – morski samolot patrolowo-bombowy, łódź latająca (1937)
Consolidated B-24 Liberator – ciężki bombowiec, (1939)
Consolidated PB4Y Privateer – morska odmiana Liberatora, (1943)
Consolidated B-32 Dominator – projekt konkurencyjny dla bombowca Boeing B-29 Superfortress, (1944)
Consolidated XB-46 – prototypowy bombowiec odrzutowy, (1944)
Consolidated XB-36 Peacemaker – prototyp bombowca strategicznego, (1945)
Consolidated B-36 Peacemaker – bombowiec dalekiego zasięgu (1946)
Amerykańskie wytwórnie lotnicze
Convair
Przedsiębiorstwa z siedzibą w San Diego |
190090 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ernst%20May | Ernst May | Ernst May (ur. 27 lipca 1886 we Frankfurcie nad Menem, zm. 11 września 1970 w Hamburgu) – niemiecki architekt i urbanista modernistyczny. W latach 1925–1930 burmistrz do spraw mieszkalnictwa we Frankfurcie nad Menem, twórca wielu nowoczesnych osiedli.
Życiorys
May urodził się w 1886 jako syn producenta wyrobów skórzanych. Wcześnie zainteresował się sztuką i za namową ojca rozpoczął w 1908 studia architektoniczne na University College w Londynie, przerwał je jednak już w tym samym roku, aby odbyć służbę wojskową w Darmstadt. Tam też pozostał i kontynuował studia na Uniwersytecie Technicznym w Darmstadt. W 1910 ponownie wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie praktykował u Raymonda Unwina. Podczas pracy nad osiedlem Hampstead zapoznał się z zasadami ruchu miast-ogrodów i przetłumaczył dzieło Unwina Podstawy urbanistyki na niemiecki. W 1912 ostatecznie wrócił do Niemiec i ukończył studia na Wyższej Szkole Technicznej w Monachium u Friedricha von Thierscha i u Theodora Fischera, współzałożyciela Werkbundu.
Od 1913 May pracował jako niezależny architekt we Frankfurcie, jednak nie udało mu się podjąć trwałej praktyki zawodowej, gdyż w 1914 powołano go do wojska. Po I wojnie światowej pracował jako kierownik techniczny Śląskiego Towarzystwa Ziemskiego we Wrocławiu, zajmując się głównie wspieraniem budownictwa wiejskiego. W 1921 wziął udział w konkursie urbanistycznym na nowy Plan Ogólny Wrocławia, dzięki któremu uzyskał zlecenie na opracowanie szczegółowego planu. May zyskał sobie rozgłos dzięki zaproponowaniu awangardowej koncepcji limitacji obszaru zwartej zabudowy i rozbudowywaniu miasta systemem miast satelitarnych liczących około 20 tysięcy mieszkańców.
Dzięki sławie, jaką uzyskał, w 1925 powołano Maya na miejskiego radcę budowlanego we Frankfurcie nad Menem. May prowadząc miejski urząd budownictwa był odpowiedzialny za całość działalności budowlanej, od planowania przestrzennego i urbanistyki poprzez mieszkalnictwo i budowę instalacji po planowanie zieleni miejskiej i cmentarzy. Za kadencji Maya przez pięć lat powstało łącznie około 15 tysięcy nowych mieszkań, mimo że plan rozbudowy miasta nie został w pełni ukończony w związku z międzynarodowym kryzysem.
W 1930 Ernst May został wraz z innymi architektami zaproszony przez rząd ZSRR, aby tam kontynuować pracę. Do 1933 zaprojektował wiele planów zabudowy nowych miast przemysłowych na Syberii, m.in. Magnitogorska, Lenińska i Kuźniecka. Proste i bezpretensjonalne projekty wywołały kontrowersje i w 1933 May opuścił Związek Radziecki. Ponieważ w międzyczasie w Niemczech do władzy doszli naziści, którzy odrzucali modernizm i propagowali tradycjonalistyczną estetykę tzw. stylu ojczyźnianego (Heimatstil), May zdecydował się na emigrację do Kenii, gdzie kupił ziemię i uprawiał kawę, zboże i zioła. W 1937 otworzył biuro w Nairobi i ponownie zajął się architekturą, biorąc udział w konkursach architektonicznych, aż do czasu internowania przez Brytyjczyków w 1939.
Po II wojnie światowej pracował ponownie jako architekt i urbanista w Niemczech, widząc w wielkich zniszczeniach kraju szanse na jego przekształcenie podczas pracy nad odbudową. Od 1954 do 1956 kierował biurem projektowym Neue Heimat w Hamburgu. W następujących latach współprojektował wiele wielkich osiedli w Hamburgu, Bremie i Brunszwiku.
W 1995 we Frankfurcie nazwano jeden z placów imieniem Ernsta Maya, w 2016 także jedna z ulic osiedla Nowe Żerniki we Wrocławiu została nazwana ulicą Ernsta Maya.
Wybrane dzieła
1920–1924 – osiedle przy ul. Skłodowskiej-Curie w Chojnowie
1922 – osiedle przy ul. Strączkowej we Wrocławiu
1922 – dom własny we Wrocławiu
1925 – dom własny we Frankfurcie nad Menem
1925–1926 – willa Elsaesserów we Frankfurcie nad Menem
1924–1926 – osiedle Kriegersiedlung, dziś Osiedle Robotnicze w Zielonej Górze (według projektów E. Maya z 1922 r. dla "Schlesisches Heim")
osiedla we Frankfurcie nad Menem
1926–1927 – Höhenblick
1926–1927 – osiedle przy Bruchfeldstraße ("domy zygzakowe")
1926–1927 – Riederwald
1926–1928 – Praunheim
1926–1928 – Römerstadt
1926–1930 – Bornheimer Hang
1927–1934 – Heimatsiedlung ("osiedle ojczyźniane")
1929–1931 – Westhausen
1929–1930 – szkoła w Hallgarten we Frankfurcie nad Menem
1945 – projekt domu dla rodziny afrykańskiej
1955–1958 – osiedle Neu Altona w Hamburgu
1957–1962 – miasto satelitarne Neue Vahr koło Bremy
Publikacje
Ernst May: Unser Ziel, die Stadt von morgen, sieben Beiträge aus sozialer Verpflichtung w: Stadt, nr 2/1986, str. 10-26
Ernst May: von Frankfurt nach dem Neuen Russland w: Bauwelt, nr 48/1987, str. 1807-1809
Przypisy
Bibliografia
Justus Buekschmitt: Ernst May. Bauten und Planungen, Stuttgart 1963
Rosemarie Höpfner und Volker Fischer: Ernst May und das Neue Frankfurt 1925-1930, Ernst und Sohn Berlin 1986,
Christoph Mohr und Michael Müller: Funktionalität und Moderne. Das Neue Frankfurt und seine Bauten 1925-1933, R. Müller Verlag, Köln 1984,
K. C. Jung, D. Worbs, M. Schütte-Lihotzky, F. C. F. Kramer, L. Kramer, C. Mohr, P. Sulzer, J. Ganter, H. Blumenfeld, R. Hillebrecht, C. Farenholtz: Lebenslang für die "grosse Sache": Ernst May 27. Juli 1886 – 11. September 1970 w Bauwelt nr 28/1986, str. 1050-1075
K. C. Jung, D. Worbs: Ernst Mays "Neue Heimat" w Bauwelt nr 33/1991, str. 1688-1689
Linki zewnętrzne
Muzeum Ernsta Maya (niem.)
Realizacje Ernst Maya we Wrocławiu
Niemieccy architekci
Architekci związani z Wrocławiem przed 1945
Odznaczeni Orderem Zasługi Republiki Federalnej Niemiec
Niemieccy urbaniści
Urodzeni w 1886
Zmarli w 1970
Ludzie urodzeni we Frankfurcie nad Menem |
190091 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Convair | Convair | Consolidated Vultee Aircraft Corporation – amerykańska wytwórnia lotnicza znana również pod nazwą Convair, powstała z połączenia w 1943 roku firm Consolidated Aircraft i Vultee Aircraft. W marcu 1953 roku większość udziałów firmy zakupiło konsorcjum zbrojeniowe General Dynamics, tworząc z wytwórni oddział Convair. Do 1965 roku firma produkowała urządzenia dla potrzeb programów kosmicznych, a w 1995 odsprzedano ją koncernowi McDonnell Douglas, który dwa lata później zamknął wytwórnię.
Konstrukcje firmy Convair
Convair XP-81 – projekt jednomiejscowego myśliwca eskortującego, (1945)
Convair XA-44 – projekt bombowca odrzutowego nigdy nie został ukończony
Convair B-36 Peacemaker – bombowiec strategiczny, (1946)
Convair XB-46 – prototyp średniego bombowca o napędzie odrzutowym, (1947)
Convairliner – samolot pasażerski, (1947)
Convair XC-99 – prototyp ciężkiego samolotu transportowego, (1947)
Convair Model 37 – cywilna odmiana samolotu XC-99, nigdy nie został zbudowany
Convair XF-92A – eksperymentalny samolot ze skrzydłami typu delta, (1948)
Convair YB-60 – prototyp eksperymentalnego bombowca, (1952)
Convair F-102 Delta Dagger – myśliwiec odrzutowy, (1953)
Convair F2Y Sea Dart – prototypowy myśliwski wodnosamolot odrzutowy, (1953)
Convair R3Y Tradewind – patrolowo-bombowa łódź latająca, (1954)
Convair XFY-1 – eksperymentalny samolot pionowego startu i lądowania nazywany Pogo, (1954)
Convair C-131 Samaritan – samolot do ewakuacji rannych i transportu osobistości, (1955)
Convair 240 – cywilna wersja C-131. Samolot pasażerski.
Convair 580 – samolot pasażerski, (1955)
Convair B-58 Hustler – naddźwiękowy bombowiec ze skrzydłami typu delta, (1956)
Convair F-106 Delta Dart – odrzutowy myśliwiec przechwytujący ze skrzydłami typu delta, (1956)
Convair X-11 – rakietowy pocisk balistyczny, platforma testowa dla pocisków Atlas, (1957)
Convair 880 – odrzutowy samolot pasażerski, (1959)
Convair 990 Coronado – odrzutowy samolot pasażerski, (1961)
Convair CV-600 – samolot Convair 240 z silnikami turbośmigłowymi, (1965)
Amerykańskie wytwórnie lotnicze
Przedsiębiorstwa z siedzibą w San Diego |
1201 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dioklecjan | Dioklecjan | Dioklecjan, (ur. 22 grudnia 244 w Salonie, zm. 3 grudnia 313 lub 316 w Spalatum) – cesarz rzymski od 20 listopada 284 do 1 maja 305.
Był niezamożnym człowiekiem niskiego pochodzenia, przez całe życie związany z armią. Wybrany przez żołnierzy na cesarza w 284 roku, a następnie zatwierdzony przez senat rzymski, po dwóch latach podzielił się władzą z Maksymianem. Jego panowanie zapoczątkowuje w dziejach Rzymu okres dominatu, wprowadzający w istocie monarchię opartą na armii i na scentralizowanej biurokracji.
W 293 roku Dioklecjan stworzył tetrarchię, czyli system rządów, w którym władzę równocześnie sprawowało czterech panujących nad różnymi obszarami rozległego imperium: Dioklecjan (wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego), Maksymian (Italia, Afryka i Hiszpania), Galeriusz (dolina Dunaju i Bałkany) i Konstancjusz I Chlorus (Brytania i Galia). Mający najwyższą pozycję Dioklecjan kazał uznawać się za potomka Jowisza, natomiast boskim przodkiem Maksymiana miał być Herakles – co miało podkreślać ich szczególny prestiż w nowym układzie rządzenia cesarstwem.
Z żoną Pryską miał córkę Galerię Walerię – drugą żonę cesarza Galeriusza.
Młodość i służba wojskowa
Pochodził on z rzymskiej Dalmacji, z rodziny niższego urzędnika, wyzwoleńca senatora Annulinusa; jego matką była Diokleja. Według Timothy’ego Barnesa dokładna data urodzin Dioklecjana to 22 grudnia 244 roku. Drogą do awansu społecznego stała się dla niego służba wojskowa, w toku której doszedł do stanowiska dowódcy wojsk rzymskich w Mezji. Za rządów Karusa awansował na dowódcę straży przybocznej (). Uczestniczył w wyprawie tego cesarza na Persję w 283 roku, gdy w trakcie kampanii mezopotamskiej zdobyto Seleucję i Ktezyfon.
Dojście do władzy
Podczas odwrotu wojsk rzymskich po śmierci Karusa, jego syn i następca Numerian zmarł w niejasnych okolicznościach (lub został zamordowany). Zgon jego przez dłuższy czas ukrywano, gdyż od syryjskiej Emesy cesarz stale podróżował w zamkniętej lektyce. Dopiero w okolicach Nikomedii fakt ten ujawniono po odkryciu rozkładającego się ciała Numeriana; Diokles oskarżył o zbrodnię swego rywala – prefekta pretorianów Apra, którego zgładził publicznie, a następnie został 20 listopada 284 obwołany nowym cesarzem przez wojsko, przyjmując imię Dioklecjana.
Jego rola w usunięciu Numeriana wraz z możliwym udziałem w spisku Apra nie jest całkiem jasna. Późniejsza propaganda cesarska, jak i opis tego wydarzenia przez Flawiusza Wopiskusa w Historia Augusta, nie ułatwiają wyjaśnienia tej kwestii. Natychmiast po proklamowaniu go władcą Dioklecjan wyruszył z wojskiem na zachód przeciw bratu-współrządcy Numeriana i pokonał cesarza Karynusa w bitwie nad rzeką Margus w Mezji (maj 285). W czerwcu 285 roku jako nowy władca dotarł do Rzymu.
Wczesne kampanie i współrządy z Maksymianem
21 lipca 285 roku w Mediolanie powołał na współrządcę Maksymiana, podnosząc go do godności cezara, a 1 marca 286 roku uczynił go augustem. Wkrótce potem Maksymian został wysłany do Galii dla stłumienia powstania bagaudów pod wodzą Amandusa. W 286 lub 287 Dioklecjan i Maksymian przyjęli tytuły Iovius i Herculius. Nowa koncepcja władzy cesarskiej stanowiła, że augustowie są braćmi, przy wyższej pozycji Dioklecjana (jako pochodzącego od Jowisza). Jeszcze w 285 Dioklecjan odniósł sukces w walce przeciw Sarmatom, a w 287 podczas pobytu na wschodzie przyjął dary od pokojowego poselstwa króla sasanidzkiej Persji Bahrama II. Zachodnia część Armenii została włączona do Cesarstwa Rzymskiego, a nad resztą objął rządy Tiridates III, władca w pełni zależny Rzymu.
Powstanie bagaudów zostało szybko stłumione przez Maksymiana Herkuliusza, ale na jesieni 286 roku Karauzjusz, oficer któremu powierzono zadanie zwalczania frankońskich i saskich piratów, przywłaszczył sobie łupy z kampanii. Zagrożony przez Maksymiana karą śmierci, ogłosił się augustem, opanowując Brytanię i nadbrzeżne części Galii. W tym czasie (286–287) Maksymian przekroczył Ren i poprowadził kampanię przeciw niepokojącym Galię Burgundom i Alamanom. W 288 nastąpiło spotkanie augustów, na którym zapadły ustalenia dotyczące walki z Karauzjuszem. Maksymian zaczął rozbudowywać flotę, a działania wojenne przeciw Frankom nad Renem scedował na swych podwładnych, m.in. na swego zięcia i oficera Konstancjusza Chlorusa. W 289 Dioklecjan powtórnie pokonał Sarmatów, a następnie wyruszył na wschód dla odnowienia przyjaznych związków z plemionami z Pustyni Syryjskiej i zwalczania Saracenów. Nakazał budowę umocnień i fortów w Syrii, Egipcie i wokół Circesium w Mezopotamii. W 290 Maksymian poniósł klęskę w bitwie morskiej z Karauzjuszem i utracił flotę. W tym samym roku w Mediolanie doszło do kolejnego zjazdu cesarzy połączonego z wystawnymi ceremoniami, które miały propagandowo podkreślać siłę państwa rzymskiego i jedność władzy wynikającą ze zgody panujących (). Dioklecjan przyjął w Mediolanie delegację rzymskiego Senatu. Podjęto też w tajemnicy szereg ważnych decyzji politycznych i wojskowych.
Dioklecjan podróżował głównie po wschodniej części Cesarstwa, kształtując zasadę „gdzie cesarz tam Rzym”. Wiadomo np. że odwiedził Emesę dnia 10 maja 290, albo Sirmium 1 lipca 290 roku. Po wprowadzeniu tetrarchii jego stolicą była Nikomedia.
Powstanie tetrarchii
W 293 komendę nad wojskami walczącymi z uzurpatorem Karauzjuszem powierzył Dioklecjan Konstancjuszowi Chlorusowi. Na wiosnę tego roku Konstancjusz oraz zięć i prefekt pretorianów Dioklecjana, Galeriusz, zostali podniesieni do rangi cezarów. Pierwszy z nich był odpowiedzialny za działania wojskowe w Galii i Brytanii, drugiemu powierzono obronę granicy wschodniej imperium. Cezarowie stali się adoptowanymi synami augustów. Każdy z władców odpowiedzialny za obronę określonego terytorium, wkrótce zaczął też dysponować własnym dworem, administracją i wojskiem. Synowie Konstancjusza i Maksymiana, Konstantyn i Maksencjusz przebywali na dworze Dioklecjana w Nikomedii. W taki sposób powstała tetrarchia („czwórwładza”). Nie był to jednak system idealnie symetryczny; np. w Cesarstwie było tylko dwóch prefektów pretorianów. W miastach takich jak Sirmium, Antiochia, Trewir, Mediolan czy Nikomedia powstały cesarskie rezydencje.
W 294 roku Dioklecjan odbył kampanię przeciw Sarmatom i umocnił granicę na Dunaju polecając budowę wielu fortów, przyczółków, mostów i umocnionych miast, które złożyły się na linię obrony znana jako Ripa Sarmatica. Reformy podatkowe wywołały niezadowolenie w Górnym Egipcie, które spowodowało najpierw powstanie stłumione przez Galeriusza w 295 roku, a potem uzurpację Domicjusza Domicjana, który ogłosił się augustem w 297 roku. Dioklecjan wyruszył do Egiptu i najpierw stłumił rebelię w Tebaidzie, a potem obległ Aleksandrię, której po śmierci uzurpatora bronił jego następca Aureliusz Achilleus. Po zdobyciu miasta udało mu się spacyfikować prowincję i zreorganizować jej administrację. W 296 roku Konstancjusz Chlorus zaatakował wojska Karauzjusza zgromadzone w Gesoriacum (Boulogne) i zdobył miasto. Po zbudowaniu floty wojennej wyprawił się do Brytanii, gdzie po śmierci Karauzjusza władzę przejął Allektus. Na jesieni 296 roku Konstancjusz pokonał uzurpatora i zdobył Londinium.
W 294 roku na tronie perskim nastąpiła zmiana, która przyniosła wojnę z Rzymem. Bahrama III zastąpił Narses. W 295 roku wybuchł konflikt między Persją a cesarstwem o Armenię. Narses najechał zachodnią część kraju należącą do Rzymu, a następnie skierował się z wojskami do północnej Mezopotamii. Wojska pod dowództwem Galeriusza poniosły ciężkie straty w bitwie pod Callinicum w 296 roku i musiały wycofać się do Antiochii. W rejon działań wojennych niezwłocznie przybył Dioklecjan z posiłkami z armii znad Dunaju; Galeriusza ukarał za nieudolność, każąc mu biec przed swym rydwanem podczas wjazdu do Antiochii. Galeriusz wyruszył z wojskami do Armenii Mniejszej i ustanowił bazę w Satali. Pokonano Narsesa, który wystąpił przeciw wojskom rzymskim; Rzymianie zajęli obóz perski wraz ze skarbcem i haremem. Galeriusz wkroczył następnie do Medii i Adiabene. Na przełomie 296 i 297 roku jego wojska zeszły na równinę Mezopotamii i w końcu zdobyły Ktezyfon. Na wiosnę 299 roku rozpoczęto rokowania pokojowe. Podpisany przez Dioklecjana i Narsesa traktat był korzystny dla Rzymian: odzyskano Armenię, Iberia Kaukaska wróciła do strefy wpływów cesarstwa, poszerzono posiadłości rzymskie w Mezopotamii. W rzymskiej domenie znalazły się Nisibis, Bezabde i Amida.
Reformy Dioklecjana
Wojsko
Dioklecjan wprowadził istotne zmiany w organizacji armii rzymskiej. Przypisuje się mu istotne zwiększenie liczebności wojska. Zapoczątkował proces tworzenia okręgów militarnych pokrywających się z prowincjami i podległych wodzom (duces). Utworzył wiele nowych legionów obdarzonych przydomkami Iovia, Herculia, Diocletiana, Maximiana. Prawdopodobnie były one dużo mniejsze niż jednostki z czasów pryncypatu (ich liczebność szacuje się na 500–1000 żołnierzy). Według późniejszego historyka Agatiasza, armia Dioklecjana miałaby liczyć łącznie 645 tys. ludzi. Dioklecjan zreorganizował też system aprowizacji armii, zaopatrując ją w niezbędną żywność ściąganą od ludności Cesarstwa w naturze (anonna militaris lub capitus).
Ponadto władca wprowadził w życie program umacniania granic: szeroko zakrojone prace budowlane prowadzono w Syrii, nad Dunajem, w Egipcie, w Brytanii. Np. wysuniętą placówkę w Palmyrze wzmocniono stworzeniem tzw. Obozu Dioklecjana przy wykorzystaniu miejskich budowli wcześniej zrujnowanych przez wojska Aureliana. Na Bliskim Wschodzie powstała linia twierdz, fortów i obozów legionowych rozciągająca się od Morza Czerwonego do Eufratu, zwana Strata Diocletiani. Limes ten wraz z ważnymi szlakami (np. Via Diocletiana wiodąca do Palmyry) przetrwał epokę bizantyńską aż do nadejścia Arabów w VII wieku. Założeniom tym towarzyszyły budowle podkreślające niesłabnącą potęgę cesarstwa i twórczy rozmach imperium: termy Dioklecjana w Rzymie, warowna rezydencja w Spalatum, łuki Dioklecjana w afrykańskiej Sufetuli czy na nilowej wyspie File. W ówczesnej architekturze (także w rzeźbie) poczęła się zaznaczać typowa później dla dominatu skłonność do okazałych konstrukcji i surowych form monumentalnych.
Administracja
Istotnym zmianom za panowania Dioklecjana uległ system administracji imperium. Około 293 roku prowincje zgrupowano w 12 większych jednostek organizacyjnych, zwanych diecezjami i zarządzanych przez wikariuszy (vicarii), natomiast diecezje podzielono między 4 prefektury (Galii, Italii, Ilirii, Orientu). Liczbę samych prowincji zwiększono z około 50 do ok. 100 i wprowadzono podział na zarządców cywilnych (praesides, correctores, consulares, prokonsulowie) oraz wojskowych duces. Rozbudowano centralną biurokrację, w której pojawili się liczni urzędnicy dworscy, tacy jak: magister officiorum (kanclerz, odpowiedzialny za ceremoniał dworski, transport i tajną policję), quaestor sacri palatii (sekretarz cesarski), praepositus sacri cubiculi (naczelnik dworu). Powstało wiele urzędów związanych z zarządzaniem finansami (rationales, magistri rei privatae, comes sacrarum largitionum – odpowiedzialny za kopalnie, mennice i podatki). Dla podniesienia cesarskiego autorytetu Dioklecjan wprowadził paradny ceremoniał dworski (w większości przejęty z sasanidzkiej Persji) i skomplikowany system rang, a sam cesarz przybrał wyszukany, barwiony purpurą strój z jedwabiu wraz z diademem. Cesarska tytulatura, w której szczególnego znaczenia nabrał tytuł dominus noster, uległa dalszemu rozwinięciu, a wszystko, co dotyczyło osoby władcy, zaczęto określać jako boskie lub święte. Podniesieniu prestiżu władcy i podkreśleniu jego splendoru miał również służyć kompleks pałacowy wybudowany na adriatyckim wybrzeżu w Spalatum, który łącząc w sobie funkcje wojskowe, religijne i mieszkalne, stał się wyjątkowym przykładem sztuki architektonicznej.
Finanse i gospodarka
Dioklecjan był pierwszym cesarzem, który rozpoczął ściąganie podatków z ziem Italii. Na posiadaczy ziemskich nałożył podatek progresywny, którego wysokość uzależniona była od jakości i areału posiadanej ziemi oraz od liczby zatrudnionych pracowników. Wskutek wysokiej inflacji pobierano go w naturze. Co 15 lat przeprowadzano spis w celu weryfikacji wysokości pobieranego podatku. System ten głównie miał na celu sprawniejsze uzyskiwanie środków na utrzymanie rozrastającego się wojska i biurokracji. Efektem tej reformy miała być stabilizacja gospodarcza wraz z opanowaniem inflacji. Zmieniono przy tym absolutną i względną wartość monet wartościowych (aureusa i argenteusa) oraz nominałów brązowych. W gospodarce kierowano się odgórnymi rozporządzeniami, czego przykładem stał się znany edykt o cenach maksymalnych () z 301 roku, który szczegółowo ustalał nieprzekraczalne ceny produktów i usług. Pomimo że za jego naruszenie groziła nawet kara śmierci, prawo to nie było respektowane i nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. Edykt o cenach maksymalnych wkrótce został anulowany.
Polityka religijna, prześladowania
Dioklecjan znalazł ideologiczne i propagandowe oparcie swej władzy w umocnieniu rzymskiej religii i odwoływaniu się do obyczajów przodków (mos maiorum). Chciał wspierać rzymskie wartości i kultywować starą religię. Władza tetrarchów miała pochodzić od tradycyjnych bogów rzymskiej religii, zwłaszcza Jowisza, Herkulesa i Marsa oraz od Sol Invictus. Propaganda podkreślała boską naturę cesarzy. W 297 roku Dioklecjan wydał edykt przeciw manichejczykom skazujący wyznawców na śmierć, bądź dożywotnie roboty w kopalniach, a przywódców manichejskich na spalenie żywcem wraz z księgami. Wedle listu Dioklecjana do prokonsula Afryki manicheizm był religią nową, obcą i wrogą mieszkańcom świata rzymskiego.
W 302 roku usunięto chrześcijan z wojska i urzędów państwowych, pod zarzutem zakłócania przebiegu oficjalnych uroczystości religijnych.
Prześladowanie chrześcijan rozpoczęło się 23 lutego 303 roku, gdy urzędnicy i żołnierze na rozkaz cesarza zniszczyli kościół w Nikomedii. Następnego dnia wydano edykt nakazujący zburzenie świątyń chrześcijańskich i spalenie świętych ksiąg oraz pozbawienie stanowisk chrześcijan sprawujących funkcje publiczne. Klauzule edyktu były przestrzegane w różnym stopniu na różnych obszarach Cesarstwa. W Egipcie prefekt Sozjanus Hierokles zmuszał do składania ofiar bóstwom pogańskim i likwidował kościoły. Na zachodzie Konstancjusz Chlorus wprowadzał te zarządzenia w bardzo niewielkim stopniu. Drugi edykt, z lata 303 roku nakazywał uwięzienie chrześcijańskich przywódców w całym Imperium. Jesienią 303 roku został wydany trzeci edykt, który głosił, że wszyscy, którzy odejdą od chrześcijaństwa, zostaną uwolnieni, oporni natomiast mogli być torturowani. W następstwie tego we wschodniej części Cesarstwa wielu biskupów i „zwykłych wierzących” uwięziono i zabito. Biskup Antym z Nikomedii został ścięty.
Z czasów tych właśnie prześladowań zachowało się wiele przekazów męczennikach czczonych do dziś przez Kościoły chrześcijańskie. Niemniej zdecydowana większość chrześcijan uniknęła prześladowań. Akcji nie prowadzono systematycznie i z tym samym natężeniem. Istniały różnice w wykonywaniu zarządzeń podyktowane warunkami lokalnymi. Dokładna liczba ofiar prześladowania nie jest znana – zgładzono minimum kilkuset, a prawdopodobnie około 2500–3000 osób. Wiadomo, że w Syrii-Palestynie wydano 44 wyroki śmierci, a 42 osoby skazano na wygnanie. Ustawodawstwo rzymskie nakazywało stosować tortury wobec wszystkich wrogów władzy państwowej; nie wymyślono ich specjalnie dla chrześcijan. Prześladowania sprowokowane zostały przez Galeriusza, który jako syn kapłanki Romuli był nieprzejednanym wyznawcą politeizmu rzymskiego. Ustały one w 311 roku, gdy wydany został edykt tolerancyjny Galeriusza przyzwalający chrześcijanom kultywować ich praktyki religijne.
Obraz prześladowań chrześcijan za czasów panowania cesarza Dioklecjana może być wypaczony, ponieważ posiadamy relacje jedynie jednej strony – prześladowanej. Z wypowiedzi różnych pisarzy kościelnych oraz dalszego rozwoju wypadków wynika jednak, że liczba odstępców od wiary była bardzo duża. Znaleźli się wśród nich nawet biskupi. Głośna stała się sprawa biskupa Rzymu (papieża) Marcelina, a także biskupa Piotra Aleksandryjskiego.
Dalsze rządy i abdykacja
W 303 roku Dioklecjan obchodził vicennalia (dwudziestą rocznicę panowania) i dziesięciolecie tetrarchii. Z tej okazji w Rzymie 20 listopada 303 roku odbyły się wielkie uroczystości. 1 stycznia 304 Dioklecjan powtórnie objął urząd konsula w Rawennie. Następnie uczestniczył w kampanii Galeriusza przeciw Karpom, lecz jego stan zdrowia stale się pogarszał i zmuszony był podróżować w lektyce. 28 sierpnia 304 ponownie przebywał w Nikomedii; na przełomie 304 i 305 roku przeszedł tam najcięższy okres choroby, gdy ludność miasta była przekonana, że cesarz niebawem umrze. Pojawił się publicznie dopiero 1 marca 305 roku. 1 maja zwołał zgromadzenie oficerów i żołnierzy w okolicach Nikomedii, w pobliżu miejsca, gdzie w 284 roku obwołano go cesarzem; na wiecu obecni byli także Galeriusz i Konstantyn. Dioklecjan mianował augustem Galeriusza, cezarami Maksymina Daję i Sewera II, a sam zrzekł się godności augusta, uzasadniając decyzję swym wiekiem, stanem zdrowia i przemęczeniem.
Były cesarz, który stopniowo wycofywał się z życia publicznego, osiadł w pałacu wybudowanym w Spalatum niedaleko Salony na dalmackim wybrzeżu. Jeszcze w 308 pełnił konsulat wraz z Galeriuszem; jesienią tego roku spotkał się z nim i Maksymianem na zjeździe w Carnuntum, gdzie omawiano przyszłość tetrarchii. Odmówił powrotu do władzy, do czego chciano go nakłonić. Pod koniec życia miał wedle tradycji zajmować się głównie uprawą jarzyn w pałacowym ogrodzie.
Data i przyczyna śmierci Dioklecjana nie jest pewna. Rozmaite hipotezy badawcze umieszczają zgon cesarza pomiędzy 311 a 316 rokiem.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Scriptores Historiae Augustae (Historia Augusta)
Cesarze rzymscy
Konsulowie Cesarstwa Rzymskiego
Władcy, którzy abdykowali
Urodzeni w III wieku
Zmarli w IV wieku |
190093 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Curtiss | Curtiss | Curtiss – wieś w USA, w stanie Wisconsin
Curtiss Aeroplane and Motor Company (1916?-1929) – wytwórnia lotnicza
Curtiss-Wright (1929-obecnie) – wytwórnia lotnicza
en:Curtis#Surname uses: Curtiss |
1202 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Domitilla%20Starsza | Domitilla Starsza | Flavia Domitilla, Domitylla Starsza (ur. przed 20, zm. przed 69) – córka Flawiusza Liberalisa, skryby kwestorskiego z Ferentium. Była oficjalną kochanką jednego z afrykańskich książąt, a od ok. 38 żoną cesarza rzymskiego Wespazjana. Była matką Tytusa Flawiusza, Domicjana i Domitilli Młodszej.
Zmarła zanim jej mąż został cesarzem rzymskim.
Bibliografia
Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Warszawa 1998, s. 80-82.
Członkowie rodzin władców starożytnego Rzymu
Dynastia flawijska
Urodzeni w I wieku
Zmarli w I wieku |
1204 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Domitianus | Domitianus | Domitianus (Domicjan II) – uzurpator galijski z 3 ćwierci III w. n.e. Znany jedynie z dwóch odnalezionych przypadkowo monet wybitych w jego imieniu. Utożsamiany ze wspomnianym przez starożytnych autorów wodzem Domitianusem, który za rządów cesarza Galiena (253-268 n.e.) pokonał syryjskich uzurpatorów Makrianów.
Do niedawna dyskutowano jego istnienie jako wątpliwe, kwestionując autentyczność unikatowej monety znalezionej (1900) w skarbie z Cléons (Francja). Znalezienie w Anglii (2003) drugiego egzemplarza w tzw. II skarbie z Chalgrove potwierdziło nie tylko autentyczność pierwszego, lecz pozwoliło też na uściślenie chronologii tych numizmatów obejmującej lata 269-272 n.e.
Prawdopodobne, iż wówczas Domicjan II mógł mieć udział w usunięciu uzurpatora Wiktoryna (269-271) i tym samym stał się rywalem Tetryka (271-274), z którym widocznie przegrał walkę o panowanie w Imperium Galliarum. Buntownicze obwołanie go przez wojska cesarzem mogło nastąpić w przymusowej sytuacji zagrożenia najazdami barbarzyńskimi w początkach rządów Aureliana.
Historia Augusta trzykrotnie wspomina Domicjana, który pokonał obu Makrianów, jako „najdzielniejszego i najenergiczniejszego” z wodzów Aureolusa (zbuntowanego później przeciw Galienowi), i wywodzącego swe pochodzenie od cesarza Domicjana i Domitylli (Tir. trig. 12, 13 ; 13, 3 ). Jest to zapewne ten sam dowódca, o którym w innym miejscu mowa, iż „ogłosił się cesarzem jako przeciwnik Galiena” (Vit. Gal. 2, 6). Zosimos wymienia go wśród planujących bunt przeciw Aurelianowi (Historia nova I 49,2), co byłoby zgodne z datowaniem obu monet na początek 271 r., tj. czas kampanii Aureliana przeciw germańskim Alamanom i Jutungom po klęsce pod Placentią.
Niekiedy mylony z uzurpatorem Domicjanem (Lucius Domitius Domitianus), który krótkotrwale (296-297 n.e.) przejął władzę w Egipcie.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
S. Estiot, G. Salaoün: L'usurpeur Domitianus. „Revue Numismatique” 160, s. 201-218, 2004
A.H.M. Jones, J.R. Martindale, J. Morris: Prosopography of the Later Roman Empire, t. I: AD 260-395. Cambridge: Cambridge University Press, 1971, s. 262.
D. Kienast: Römische Kaisertabelle. Grundzüge einer römischen Kaiserchronologie. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1996, s. 237.
P.H. Webb: Roman Imperial Coinage, t. V, cz. 2. London: Spink & Son, 2003, s. 578, 590, tab. XX.12.
Uzurpatorzy i samozwańczy cesarze rzymscy
Cesarze galijscy
Zmarli w III wieku |
190094 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Curtiss-Wright%20Corporation | Curtiss-Wright Corporation | Curtiss-Wright Corporation – amerykańska spółka produkująca samoloty, powstała w I połowie XX wieku z połączenia dwóch przedsiębiorstw z branży lotniczej: Curtiss Aeroplane and Motor Company oraz Wright Aeronautical. Od zakończenia II wojny światowej spółka poszerzyła profil swojej działalności i oferuje dodatkowo zaawansowane technicznie i technologicznie produkty i usługi z zakresu sterowania przepływami czy obróbki metali.
Historia
Wytwórnia lotnicza Curtiss-Wright powstała 5 lipca 1929 w wyniku połączenia 12 różnych firm związanych z Curtiss Aeroplane and Motor Company i Wright Aeronautical. Spółka miała swoją siedzibą w Buffalo, w stanie Nowy Jork. W chwili połączenia obu przedsiębiorstw kapitał zakładowy wynosił 75 milionów dolarów, co dawało spółce miano największego przedsiębiorstwa lotniczego w Stanach Zjednoczonych.
Produkty spółki
Samoloty
Curtiss NC-4
Curtiss-Wright Junior
Curtiss T-32 Condor II
Curtiss-Wright CW-5
Travel Air 6000
Curtiss-Wright CW-12
Travel Air 4000
Curtiss-Wright CW-15
Travel Air 4000
Curtiss-Wright CW-19
Curtiss C-46 Commando
Curtiss-Wright CW-21
Curtiss-Wright CW-22
Curtiss AT-9
Curtiss P-36 Hawk
Curtiss P-40 Warhawk/Tomahawk/Kittyhawk
Curtiss XP-53
Curtiss-Wright XP-55 Ascender
Curtiss P-60
Curtiss XP-62
Curtiss XP-71
Curtiss SB2C Helldiver
Curtiss SOC Seagull
Curtiss SO3C Seamew
Curtiss SC Seahawk
Curtiss XF14C
Curtiss XF15C
Curtiss C-76 Caravan
XF-87 Blackhawk
Curtiss-Wright X-19
Śmigła
Oprócz produkcji silników spółka Curtiss-Wright zajmuje się wytwarzaniem trój- lub czterołopatkowych śmigieł o zmiennym skoku.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona spółki Curtiss-Wright
Amerykańskie wytwórnie lotnicze |
1205 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Domicjusz%20Domicjan | Domicjusz Domicjan | Domitius Domitianus (Lucius Domitius Domitianus) – rzymski uzurpator, wywołał powstanie przeciwko Dioklecjanowi w czerwcu/lipcu 297 (296?) roku w Egipcie. Zmarł w grudniu 297 roku.
Przypisy
Uzurpatorzy i samozwańczy cesarze rzymscy
Zmarli w 297
Nieznana data urodzenia |
1206 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Decencjusz | Decencjusz | Decencjusz, [Flavius] Magnus Decentius (? – 18 sierpnia 353) – cezar i współrządca Magnencjusza w zachodniej części cesarstwa.
W 351 roku został mianowany cezarem przez swego brata Magnencjusza, który powierzył mu namiestnictwo Galii dla obrony jej terytorium oraz linii Renu. Klęska w wojnie z Konstancjuszem II skłoniła go do samobójstwa, wskutek czego powiesił się w sierpniu 353 roku.
Linki zewnętrzne
Michael DiMaio Jr.: Magnentius & Decentius w De Imperatoribus Romanis [dostęp 2022-01-13]
Cesarze rzymscy
Konsulowie Cesarstwa Rzymskiego
Rzymscy samobójcy
Zmarli w 353 |