Datasets:

chrisociepa
/

wikipedia-pl-20230401

Dataset card Viewer Files Files and versions Community

Split (1)

train · 1.56M rows

id stringlengths 1 7	url stringlengths 31 408	title stringlengths 1 239	text stringlengths 1 297k
1053	https://pl.wikipedia.org/wiki/Charon%20%28ksi%C4%99%C5%BCyc%29	Charon (księżyc)	Charon (Pluton I) – największy naturalny satelita Plutona, odkryty 22 czerwca 1978 roku przez Jamesa Christy’ego. Odkrycie i nazwa 22 czerwca 1978, przeglądając powiększone fotografie Plutona wykonane 1,55-metrowym teleskopem w placówce United States Naval Observatory we Flagstaff, z zamiarem dokładniejszego wyliczenia parametrów orbity, Christy zauważył, że na znacznej części zdjęć tarcza planety wygląda jak nieregularny owal, na niektórych zdjęciach planeta była zaś okrągła. Christy przejrzał również zdjęcia z poprzednich lat i także dostrzegł wydłużenie obrazu planety. Co więcej, wybrzuszenie zdawało się zmieniać położenie względem otaczających gwiazd. Po wykluczeniu możliwości, że wydłużenie to mogło być spowodowane wadami klisz fotograficznych, bądź że były to gwiazdy w tle, Christy doszedł do wniosku, że jest to nieznany wcześniej księżyc Plutona. Na podstawie ruchu wybrzuszenia na zdjęciach ustalono, że okres obiegu satelity to ok. 6,4 dnia. W celu potwierdzenia odkrycia wykonano kolejne zdjęcia w obserwatorium we Flagstaff oraz Cerro Tololo. Wyliczone przewidywania zgadzały się z otrzymanymi zdjęciami. 7 lipca 1978 odkrycie zostało oficjalnie ogłoszone przez Centralne Biuro Telegramów Astronomicznych. Odkryty księżyc otrzymał prowizoryczne oznaczenie 1978 P1. Christy zaproponował nazwę Charon, od mitologicznego przewoźnika dusz przez rzekę Styks. Nazwa ta pozwoliłaby jednocześnie uczcić żonę Christy’ego – Charlene (zdrobniale Char) oraz dochować tradycji nazywania planet i księżyców od postaci z mitologii greckiej i rzymskiej. Inny pracownik United States Naval Observatory – Robert S. Harrington wyliczył, że począwszy od początku 1985 w układzie Plutona wystąpi szereg zaćmień i okultacji. Pierwsza pomyślna obserwacja jednego z tych tranzytów miała miejsce 17 lutego 1985, z tylko ok. 40-minutowym błędem w stosunku do wyliczeń Harringtona, co było ostatecznym dowodem na istnienie księżyca. Cyrkularz MUA z potwierdzeniem tej obserwacji ukazał się 22 lutego 1985 i od tej pory nazwa Charon stała się oficjalna. Orbita Charon obiega Plutona po niemal kołowej orbicie o promieniu ok. 19 600 km. Jedno okrążenie trwa 6 dni 9 godzin 17 minut – tyle samo, co okres rotacji tej planety karłowatej, dlatego obydwa ciała są stale zwrócone do siebie tymi samymi stronami. Średnica Charona (1212 km) jest tylko dwa razy mniejsza od Plutona, a jego masa jest osiem razy mniejsza; środek masy układu Pluton-Charon znajduje się w przestrzeni między tymi ciałami. Te cechy sprawiają, że Pluton i Charon są czasami nazywane podwójną planetą karłowatą. Budowa Ze względu na małe rozmiary i dużą odległość od Słońca niewiele wiadomo na temat budowy i składu chemicznego Charona. Przypuszcza się, że jest on pokryty warstwą lodu wodnego o temperaturze ok. -220 °C. Wiosną 1996 roku za pomocą Teleskopu Hubble’a udało się wykonać zdjęcia, na których można rozróżnić pewne szczegóły powierzchni obydwu ciał. Więcej szczegółów dotyczących tego księżyca pozwalają uzyskać obserwacje sondy New Horizons, która w lipcu 2015 roku przeleciała w pobliżu układu Plutona. Charon w fantastyce naukowej W uniwersum serii Mass Effect w roku 2149 naukowcy odkrywają, że Charon nie jest księżycem, a przekaźnikiem masy pokrytym grubą warstwą lodu. Zostaje nadana mu nazwa „przekaźnik Charona”. Ten technologiczny artefakt umożliwia niemal natychmiastowy transport statku między skupiskami gwiazd i systemami planetarnymi. Charon występował też jako planeta szkoleniowa w pierwszych wydaniach powieści Joego Haldemana Wieczna wojna o kosmicznej wojnie ludzi z obcą rasą. W późniejszych wydaniach nazwa planety została zmieniona na Cerberus. Zobacz też chronologiczny wykaz odkryć planet, planet karłowatych i ich księżyców w Układzie Słonecznym księżyce Plutona Kubrick Mons (góry) Przypisy Księżyce Plutona Obiekty astronomiczne odkryte w 1978
1054	https://pl.wikipedia.org/wiki/Charon%20%28zesp%C3%B3%C5%82%20muzyczny%29	Charon (zespół muzyczny)	Charon – zespół muzyczny, który powstał w Finlandii w 1992 r. w Raahe jako kwartet, założycielami byli Pasi Sipilä, Teemu Hautamäki, Jasse von Hast i Antti Karihtala. Występując pod różnymi nazwami, m.in. Nympholepsy Mutulation. W 2011 roku grupa została rozwiązana. Historia Na początku działalności zespół tworzył muzykę z pogranicza death metalu i black metalu, wokalistą wówczas był T. Hautamäki. W 1995 r., po wyjściu z wojska, na prośbę Hautamäki o wykonanie paru czystych wokali do zespołu dołączył Juha-Pekka Leppäluoto, początkowo miał być to występ gościnny, ale pozostał w grupie na stałe. W nowym składzie w 1998 zespół nagrał swój pierwszy album Sorrowburn, na którym znalazły się wszystkie utwory zarejestrowane w latach 1994-1998. Dwa lata później (2000) zespół wydał swój kolejny album – Tearstained. Jest on zbiorem przebojowych, a zarazem nastrojowych utworów. W tym samym roku, Charon udał się w trasę po rodzimym kraju wraz z grupą Sentenced. Po powrocie z trasy, grupa podpisała kontrakt płytowy z fińską wytwórnią Spinefarm Records, tym samym kończąc współpracę z duńską wytwórnią Die Hard. W roku 2002 wyszedł trzeci album zespołu Downhearted, podobnie przebojowy i melodyjny jak poprzedni. Jako ukoronowanie trzeciego albumu, Charon wspólnie z Nightwishem i holenderską formacją After Forever udał się w europejską trasę koncertową. W roku 2003, po wydaniu następnego albumu The Dying Daylights, z zespołu postanowił odejść jeden z założycieli Jasse von Hast – z powodu utraty zainteresowania zespołem. Obecnie von Hast występuje w grupie Wihastan, założonej jesienią 2003 roku w Oulu. Pomimo to zespół nie rozpadł się. Rozpoczęto poszukiwanie nowego gitarzysty. Jako sesyjny muzyk w tym czasie dla Charona grał Lauri Tuohimaa z zespołów For My Pain... i Embraze, który ostatecznie stał się on pełnoprawnym członkiem zespołu. W 2005 r., nowym i odświeżonym składzie zespół wszedł do studia i nagrał piąty album Songs for the Sinners, obecnie zespół koncertuje w Finlandii i w Europie w ramach promocji swojego ostatniego albumu. Wokalista Leppäluoto, udzielający się także w innym fińskim zespole Poisonblack (wokal) założonym przez wokalistę zespołu Sentenced – Ville Laihiala, opuścił zespół by poświęcić się swojej grupie. Perkusista Karihtala i były gitarzysta von Hast nagrali oddzielnie album, pod szyldem Wolfheart. 3 czerwca 2011 roku grupa została rozwiązana. Muzycy Oś czasu Dyskografia Albumy Single Teledyski Przypisy Fińskie zespoły gothicmetalowe
189801	https://pl.wikipedia.org/wiki/Jamiroquai	Jamiroquai	Jamiroquai – angielski zespół muzyczny założony w 1992 w Londynie. Historia Zespół Jamiroquai powstał w 1992 roku w Londynie. Założony przez Jay Kaya, który nagrał pierwsze demo – singel When You Gonna Learn? i zaniósł go do wytwórni Acid Jazz. Singel w całości nagrany przez najlepiej znany skład osobowy w historii formacji: Nick van Gelder (Później Derrick Mckenzie od następnego albumu), Toby Smith, Stuart Zender i Wallis Buchanan, okazał się udany, dzięki czemu zespół podpisał kontrakt z wytwórnią Sony i w roku 1993 przyniósł pierwszy pełny album – Emergency on Planet Earth, zawierający między innymi przebój Too Young to Die. W 1994 roku Jamiroquai wydali drugi album studyjny The Return of the Space Cowboy, który w 1996 roku doczekał się na wyspach statusu platynowej płyty (ponad 600 tys. sprzedanych egzemplarzy). Trzeci album zespołu, Travelling Without Moving, wydany został 9 września 1996 roku. Kolejny album grupa wydała po trzech latach. Wydany 14 lipca 1999 Synkronized był pierwszym w historii zespołu albumem, który trafił na pierwsze miejsce brytyjskiej listy przebojów. W 2001 roku wydano płytę A Funk Odyssey. Premiera albumu Dynamite miała miejsce 20 czerwca 2005 roku. 1 listopada 2010 miał swoją premierę kolejny album formacji – Rock Dust Light Star Do 2010 roku nagrania formacji znalazły na świecie 20 mln nabywców. Skład Jay Kay – wokal prowadzący (od 1992) Derrick McKenzie – perkusja (od 1994) Sola Akingbola – instrumenty perkusyjne, wokal wspierający (od 1994) Rob Harris – gitara (od 2000) Matt Johnson – instrumenty klawiszowe (od 2002) Paul Turner – gitara basowa (od 2005) James Russell – saksofon, flet (od 2010) Jim Corry – saksofon (od 2010) Malcolm Strachan – trąbka (od 2010) Alex Wasilewski – didgeridoo (od 2016) Toby Smith – instrumenty klawiszowe (od 1992 do 2002) Wallis Buchanan – didgeridoo (od 1992–1999) Nick Tydman – gitara basowa (od 1992 do 2021) Simon Bartholomew – gitara (1992) Nick Van Gelder – perkusja (od 1992 do 1993) Mike Smith – saksofon (od 1992 do 1993 oraz od 1994 do 1998) Stuart Zender – gitara basowa (od 1992 do 1998) DJ D-Zire – gramofony (od 1992 do 2001) Gavin Dodds – gitara (od 1992 do 1994) Maurizio Ravalico – instrumenty perkusyjne (od 1992 do 1994) John Thirkell – trąbka, skrzydłówka (od 1992 do 1998) Gary Barnacle – saksofon, flet (od 1992 do 1994) Glenn Nightingale – gitara (1993) Dennis Rollins – puzon (od 1994 do 1998) Simon Katz – gitara (od 1995 do 2000) Adrian Revell – saksofon, flet (od 1998 do 2000) Chris Fidler – puzon (1998) Winston Rollins – puzon (od 1998 do 2000) Martin Shaw – trąbka, skrzydłówka (od 1998 do 2000) Nick Fyffe – gitara basowa (od 1999 do 2003) Simon Carter – instrumenty klawiszowe (od 1999 do 2002) Richard Murphy – gitara basowa (2005) Dyskografia Albumy studyjne Kompilacje Albumy wideo Remiks albumy Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona grupy Laureaci MTV Video Music Awards Laureaci Ivor Novello Awards Brytyjskie zespoły rockowe Brytyjskie zespoły popowe Brytyjskie zespoły dance Brytyjskie zespoły acid-jazzowe Zdobywcy platynowych płyt
189803	https://pl.wikipedia.org/wiki/Nela	Nela	Nela – imię żeńskie, powstałe jako usamodzielnione zdrobnienie imion Helena, Kornelia lub Eleonora. Nela imieniny obchodzi 18 sierpnia. Znane osoby noszące imię Nelly Furtado – piosenkarka kanadyjska Nel Rawlison – fikcyjna bohaterka powieści W pustyni i w puszczy Nelli Rokita – żona polityka Jana Rokity Nelly Sachs – niemiecka poetka Nela mała reporterka - autorka dziecięcych książek. Imiona żeńskie
1057	https://pl.wikipedia.org/wiki/City%20of%20London	City of London	City of London (potocznie The City lub Square Mile) – jednostka administracyjna mająca prawa miejskie w granicach Londynu, w której obecnie skupia się większość działalności handlowo-bankowo-ubezpieczeniowej Wielkiej Brytanii. City nie stanowi gminy Londynu (London borough). Gildie kupieckie wybierają co roku pod koniec września ze swojego grona lorda majora, który sprawuje nadzór nad City; przejęciu urzędu przez nowego mera towarzyszy coroczna parada ulicami City. Suwerenność City była i jest podstawą jego rozwoju. Dzięki tej suwerenności na terenie City istniał system podatkowy odmienny od ogólnego brytyjskiego. Geografia City of London ma powierzchnię 2,90 km², graniczy od wschodu z Tower Hamlets, od zachodu z Westminster, od północy z Camden, Islington i Hackney, zaś od południa przez Tamizę z Southwark i Lambeth. City dzieli się na 25 okręgów wyborczych, które mieszczą się w jednym rejonie tzw. borough constituencies – Cities of London and Westminster. Demografia W 2011 roku City of London miał 7375 mieszkańców, lecz na co dzień pracuje tutaj 320 000 ludzi. Podział mieszkańców według grup etnicznych na podstawie spisu powszechnego z 2011 roku: Podział mieszkańców według wyznania na podstawie spisu powszechnego z 2011 roku: Chrześcijaństwo – 45,3% Islam – 5,5% Hinduizm – 2,2% Judaizm – 2,3% Buddyzm – 1,2% Sikhizm – 0,2% Pozostałe religie – 0,4% Bez religii – 34,2% Nie podana religia – 8,8% Podział mieszkańców według miejsca urodzenia na podstawie spisu powszechnego z 2011 roku: Historia Starożytność i wczesne średniowiecze Pierwsze ślady osadnictwa, które znaleziono na Cornhill i Ludgate Hill pochodzą z czasów celtyckich. Obecny teren City obejmuje obszar starożytnej rzymskiej osady Londinium, założonej w trakcie najazdu rzymian na Brytanię, który rozpoczął się w 43 roku. Przez kilka wieków niewielki, liczący 133 ha, obszar rzymskiego Londinium odpowiadał w zasadzie średniowiecznemu Londynowi. Dopiero w XII wieku rozpoczął się dynamiczny rozwój wykraczający poza mury miejskie, głównie wzdłuż dróg komunikacyjnych w kierunku zachodnim. Z okresu rzymskiego panowania do dnia dzisiejszego przetrwały fragmenty Muru Londyńskiego, ruiny świątyni Mitry (na ulicy Walbrook), pozostałości amfiteatru na miejscu Guildhall, London Stone (na ulicy Cannon Street) oraz ceramika w różnych muzeach. W tym czasie powstał także pierwszy drewniany most przez Tamizę niedaleko obecnego London Bridge. Po opuszczeniu Brytanii przez Rzymian nastąpił okres panowania Anglosasów. W 604 roku ufundowano Katedrę św. Pawła w Londynie. W IX wieku znaczna część zabudowań została zniszczona w trakcie najazdów wikingów. XI-XV wiek W czasach normańskich zostały wybudowane White Tower (Tower of London – znajdująca się tuż za granicą City) oraz nieistniejące obecnie: Baynard’s Castle (niedaleko stacji Blackfriars) i Montfichet’s Tower (niedaleko stacji City Thameslink), które miały bronić miasta przed najazdami oraz zapobiegać rebeliom. W XII wieku powstały także więzienia Fleet Prison (ostatecznie zburzone w 1846 roku) i Newgate (wielokrotnie odbudowywane przetrwało aż do 1904). Ufundowano także w roku 1123 istniejący do dzisiaj kościół Saint Bartholomew the Great, a wraz z nim powstał najstarszy obecnie działający szpital w Anglii St Bartholomew’s Hospital. W 1209 roku ukończono pierwszy kamienny most na Tamizie – London Bridge, który do momentu wybudowania mostu Westminster w 1750 roku był jedynym mostem przez Tamizę. Po ukończeniu Westminster Hall (najstarszą część Pałacu Westminsterskiego), Westminster stał się centrum politycznym kraju, zaś rejon obejmujący teren obecnego City stał się centrum handlu którym jest do dzisiaj. Czarna śmierć, tj. epidemia dżumy, która dotarła do Londynu w połowie XIV wieku powodując śmierć prawie połowy mieszkańców Londynu drastycznie ograniczyła populację City. W 1411 roku został wybudowany Guildhall, który po licznych przebudowach dotrwał do dzisiejszych czasów i jest obecnie siedzibą władz City of London. Nad brzegiem Tamizy w XII wieku templariusze wybudowali Temple Church jako swoją siedzibę. Po ich upadku król Edward II przejął majątek jako własność korony i użyczył budynki prawnikom, którzy stworzyli tam szkoły prawnicze Inner Temple i Middle Temple (obecnie obie to palestry adwokackie). XVI-XVII wiek W okresie panowania Tudorów i Stuartów City przechodziło dalsze zmiany utrwalające je jako centrum handlu – przy Cheapside oficjalnie otwarto Giełdę Królewską (Royal Exchange) w 1571 roku, zaś na Exchange Alley pod koniec XVII wieku zaczął się obrót akcjami, a szczególnie w dwóch kawiarniach: Garraway’s i Jonathan’s Coffee House, gdzie w 1698 roku makler John Castaing opublikował cennik akcji i towarów „The Course of the Exchange and other things”. W 1539 roku w czasach rozwiązywania klasztorów za Henryka VIII został zamknięty klasztor Holy Trinity znajdujący się w Aldgate na Mitre Street, a także przyklasztorny St Bartholomew’s Hospital, lecz w 1546 roku Henryk VIII ponownie otworzył go i ogłosił szpitalem City of London, co oznaczało przejście pod zarząd świecki. W 1551 roku założono Kompanię Moskiewską, która miała główną siedzibę na dzisiejszej Muscovy Street, zaś 1600 roku Brytyjską Kompanię Wschodnioindyjską, która miała główną siedzibę na Leadenhall Street. W 1650 roku otworzono na St Michael’s Alley pierwszą kawiarnię w Londynie. W 1688 roku na Tower Street (3 lata później nastąpiła zmiana siedziby na Lombard Street) otworzono Lloyd’s Coffee House, miejsce narodzin instytucji asekuracji. Od 1665 roku na Thames Street drukowana była The London Gazette, najstarsza angielska gazeta (do wydania nr 23 nazywała się Oxford Gazette). Lata 1665–1666 zapisały się tragicznie w historii – populacja została zdziesiątkowana podczas epidemii dżumy, która nawiedziła Londyn w 1665 roku (The Great Plague) i pozbawiła życia 100 tysięcy mieszkańców Londynu. W następnym roku większa część obecnego City została zniszczona podczas wielkiego pożaru Londynu. Jedynym świeckim budynkiem na terenie City, który przetrwał pożar był Guildhall. Aby upamiętnić tę wielką tragedię wzniesiono niedaleko mostu London Bridge Monument to the Great Fire of London. Po pożarze nastąpiła wielka przebudowa zniszczonego rejonu, nowe budynki nie budowano z drewna, tylko z cegły lub z kamienia. Odbudowano także wiele budynków w tym także Katedrę św. Pawła w obecnym kształcie, którą zaprojektował Christopher Wren. XVIII-XIX wiek Od połowy XVIII wieku w związku z rewolucją przemysłową, Londyn zaczął się gwałtownie rozrastać i City stało się małą częścią metropolii, lecz zostało światowym centrum handlu międzynarodowego i usług bankowych (dopiero na początku XX wieku zostało jednak zdetronizowane przez Nowy Jork). W tym czasie rozebrano pod zabudowę budynków i budowę linii kolejowych większą część muru londyńskiego. W 1734 roku skończono budowę siedziby Bank of England na Threadneedle Street, w 1758 roku siedzibę burmistrza City of London – Mansion House, w 1800 roku New East India House (zburzony w 1862 roku, obecnie stoi w tym miejscu siedziba Lloyd’s of London), w 1819 roku główną siedzibę General Post Office (zburzona w 1912 roku, obecnie w tym miejscu stoi BT Centre), w 1875 oddano do użytku Old Billingsgate Market, zaś w 1889 roku przebudowano Leadenhall Market, zastępując ówczesną kamienną konstrukcję, nową żelazno-szklaną. London Bridge przestał być jedynym połączeniem City z drugim brzegiem Tamizy, gdyż w 1769 roku oddano do użytku William Pitt Bridge/Old Blackfriars Bridge (zastąpiony w 1869 roku przez Blackfriars Bridge), w 1821 roku Old Southwark Bridge (zastąpiony przez nowy Southwark Bridge w 1921 roku), w 1866 roku Cannon Street Railway Bridge, w 1884 roku Blackfriars Railway Bridge oraz w 1894 tuż za granicą City Tower Bridge. W swojej drukarni na Blackfriars John Walter od 1785 roku zaczął wydawać gazetę „The Daily Universal Register”, która w 1788 roku zmieniła nazwę na The Times. W 1801 założono Londyńską Giełdę Papierów Wartościowych (London Stock Exchange). W 1839 roku utworzono City of London Police, zaś 12 stycznia 1882 roku Thomas Alva Edison na Holborn Viaduct otworzył pierwszą komercyjną elektrownię na świecie. W związku z rozwojem kolei otwarto na terenie City stacje: w 1840 roku Minories (zamknięta w 1853 roku), w 1841 roku Fenchurch Street, w 1865 Barbican (powstała jako Aldersgate Street a obecna nazwa jest z 1968 roku), Broad Street (zamknięta w 1986 roku), Ludgate Hill (zamknięta w 1929 roku) i Moorgate, w 1866 roku Cannon Street, w 1874 roku Holborn Viaduct (zamknięta i zastąpiona przez stację City Thameslink w 1990 roku) i Snow Hill (przemianowana w 1912 roku na Holborn Viaduct Low Lewel i zamknięta w 1916 roku) i Liverpool Street, w 1876 Aldgate, w 1884 roku Mark Lane (nazwana później Tower Hill i zamknięta w 1967 roku), w 1886 roku Monument oraz Blackfriars (początkowo nazywała się St. Paul’s), w 1900 roku Bank oraz St. Paul’s (początkowo nazywała się Post Office). W drugiej połowie XIX wieku przeprowadzono 5 linii metra przez City: w 1864 roku Metropolitan Railway (obecnie Metropolitan Line i Hammersmith & City Line), w 1870 roku Metropolitan District Railway (obecnie District Line), w 1898 roku Waterloo & City Line (do 1994 roku traktowana jak część sieci kolejowej, a nie metra), w 1900 roku Central London Railway (obecnie Central Line) oraz City and South (obecnie Northern Line). XX–XXI wiek City tak jak cały Londyn w dalszym ciągu przechodziło gwałtowny rozwój, tylko w odróżnieniu od pozostałych dzielnic zmniejszała się znacznie populacja (z około 27 000 w 1900 roku do 10 700 w 2010 roku), gdyż w miejsce domów mieszkalnych, których mieszkańcy wyprowadzili się do okolicznych dzielnic powstawały biurowce. W 1907 roku zbudowano na miejscu więzienia Newgate obecną siedzibę Central Criminal Court znaną jako Old Bailey, a w 1922 roku otworzono na Trinity Square główną siedzibę Port of London Authority. Wraz z postępem technicznym zaczęły pojawiać się nowe środki transportu – na początku XX wieku zaczęły kursować autobusy, zaś od 1987 roku ze stacji Tower Gateway, a od roku 1991 roku ze stacji Bank kursują automatycznie sterowane pociągi Docklands Light Railway. 28 lutego 1975 roku miała miejsce największa katastrofa w metrze londyńskim – na stacji Moorgate w wyniku wypadku pociągu zginęły 43 osoby, a 74 odniosły rany. Jednak największy wpływ na kształt City miały działania wojenne. Zapowiedzią tego co miało się stać ponad dwadzieścia lat później była bomba zrzucona przez Niemców na stację Liverpool Street w maju 1917 roku, która zabiła 162 osoby. Podczas II wojny światowej znaczna część City została zniszczona w trakcie nalotów niemieckich (Blitz). Najtragiczniejsze w skutkach bombardowanie miało miejsce w nocy z 29/30 grudnia 1940 roku, kiedy to większość ze 100 000 bomb zrzuconych na Londyn spadło na City. Były to w większości niewielkie jednokilogramowe bomby zapalające i sporadycznie bomby burzące o dużej sile. Ogień strawił większość zabytkowego obszaru City i został nazwany „Drugim Wielkim Pożarem Londynu”. Zdjęcie ocalałej Katedry św. Pawła wyłaniającej się spośród dymu i ognia zrobione podczas tego nalotu stało się symbolem niezwyciężonego ducha narodu. Po wojnie nastąpiła wielka odbudowa zniszczonych rejonów – w 1976 ukończono kompleks Barbican Estate w którym znajduje się m.in. Barbican Arts Centre i Museum of London oraz zbudowano liczne wieżowce: w 1967 roku CityPoint (wcześniej znany jako Britannic House), w 1969 roku St Helen’s, w 1970 roku Stock Exchange Tower, w 1976 roku 99 Bishopsgate, w 1979 roku Tower 42, w 1985 roku znajdujący się nad Tamizą Northern and Shell Building. W 1991 roku powstało centrum biznesowe BroadGate, w którym obecnie pracuje 30 tysięcy osób. Duży wpływ na rozwój tego centrum miało drobne poszerzenie granic City kosztem Hackney w 1993 roku. W 1998 roku ukończono budowę charakterystycznego budynku One Poultry. City dotknęły także zamachy bombowe Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA) – 8 marca 1973 roku wybuch bomby umieszczonej w samochodzie przed gmachem Sądu Old Bailey zabił jedną osobą a 200 ranił, zaś 10 kwietnia 1992 roku bomba wybuchła w budynku Baltic Exchange zabijając 3 osoby i wiele osób raniąc. W miejsce zburzonego później budynku powstał jeden z najbardziej znanych wieżowców w Londynie 30 St Mary Axe. Największe straty jednak poczynił zamach bombowy na Bishopsgate 24 kwietnia 1993 roku podczas którego 1 osoba zginęła a 40 zostało rannych. Straty po eksplozji 1 tonowego ładunku wybuchowego, umieszczonego w ciężarówce zaparkowanej w okolicy Shanghai Bank początkowo wyceniane na 1 miliard funtów, ostatecznie wyniosły 350 milionów funtów. Od tego momentu został znacznie rozwinięty system monitoringu. Kilkanaście lat później City wstrząsnął kolejny wybuch – podczas zamachu w Londynie przeprowadzonego przez fundamentalistów islamskich w dniu 7 lipca 2005 roku, jedna z bomb wybuchła w metrze pomiędzy stacjami Liverpool Street a Aldgate. Z okazji nowego tysiąclecia w 2000 roku otwarto Millennium Bridge. Początek XXI wieku upłynął w City pod znakiem budowy coraz wyższych wieżowców. W ostatnich latach zbudowano m.in. jeden z najbardziej rzucających się w oczy budynków 30 St Mary Axe w 2004 roku, Willis Building w 2008 roku, Broadgate Tower w 2009 roku, Heron Tower w 2010 roku, zaś w trakcie budowy jest wieżowiec Bishopsgate Tower, który po ukończeniu będzie najwyższym budynkiem City. Także w 2010 roku ukończono kompleksy biurowe Walbrook i St Botolph. Współcześnie, według własnej oceny z 2005 r. władz City of London, City jest jednym z dwóch największych globalnych centrów finansowych, pod pewnymi względami przerastającymi Nowy Jork, a pod innymi mu ustępujący. Gospodarka Na terenie City of London znajdują się: Bank of England – czyli centralny bank Wielkiej Brytanii Giełda papierów wartościowych London Stock Exchange – obecnie największa giełda pod względem obrotów w Europie i trzecia na świecie (w pierwszej połowie 2011 wyprzedzały ją tylko dwie amerykańskie giełdy) London Metal Exchange – największa na świecie giełda metali London Bulion Market – największa na świecie giełda metali szlachetnych NYSE Liffe – jedna z największych giełd organizująca handel opcjami i kontraktami terminowymi ICE Futures Europe – największa na świecie giełda paliw oraz giełda terminowych uprawnień do emisji CO2 (EUAs) i jednostek poświadczonej redukcji emisji (CERs) w Europie Baltic Exchange – największa na świecie giełda towarowo-frachtowa siedziba Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju główne siedziby m.in. Lloyd’s of London, Aviva, BT Group, Lloyds Banking Group, Old Mutual, Prudential plc, Standard Chartered, Unilever i wiele innych banków, firm i instytucji finansowych. Transport Przez City przebiega siedem linii metra: Central Line, Circle Line, District Line, Hammersmith & City Line, Metropolitan Line, Northern Line i Waterloo & City line. Stacje metra: Aldgate – Circle Line i Metropolitan Line Bank i Monument – Central Line, Circle Line, District Line, Northern Line i Waterloo & City line Barbican – Circle Line, Hammersmith & City Line i Metropolitan Line Blackfriars – Circle Line i District Line Cannon Street – Circle Line i District Line Chancery Lane (na granicy z Camden) – Central Line Liverpoll Street – Central Line, Circle Line, Hammersmith & City Line i Metropolitan Line Mansion House – Circle Line i District Line Moorgate – Circle Line, Hammersmith & City Line, Metropolitan Line i Northern Line St. Paul’s – Central Line Tower Hill (na granicy z Tower Hamlets) – Circle Line i District Line Pasażerskie połączenia kolejowe na terenie City obsługują przewoźnicy c2c, First Capital Connect, National Express East Anglia i Southeastern. Stacje kolejowe: Blackfriars Cannon Street Station City Thameslink Fenchurch Street Liverpool Street Station Moorgate Stacje DLR (Docklands Light Railway): Bank Tower Gateway Tramwaje wodne – Thames Clippers Przystanie: Blackfriars Millennium Pier Mosty: Blackfriars Bridge London Bridge Millennium Bridge Southwark Bridge Miejsca i muzea Katedra św. Pawła Barbican (Museum of London, Barbican Centre) Bank of England/Bank of England Museum Royal Exchange Paternoster Square przy London Stock Exchange Monument to the Great Fire of London Guildhall(Clockmakers’ Museum, Guildhall Art Gallery) St Bartholomew’s Museum Museum of the City of London Police The Mansion House Old Bailey (Central Criminal Court) Prince Henry’s Room Temple Church Inner Temple (jedna z czterech londyńskich palestr adwokackich) Middle Temple (jedna z czterech londyńskich palestr adwokackich) fragmenty Muru Londyńskiego Leadenhall Market Smithfield Market 30 St Mary Axe Lloyd’s Building College of Arms cmentarz City of London Tower of London (tuż za granicą City w Tower Hamlets) Edukacja Na terenie City znajdują się następujące szkoły i uczelnie: Sir John Cass’s Foundation Primary School Charterhouse Square School St Paul’s Cathedral School City of London School (dla chłopców) City of London School for Girls School of Health Sciences (wchodzące w skład City University London) Williams College London School of Business and Finance London Metropolitan University (City Campus) Guildhall School of Music and Drama King’s College London (The Maughan Library) Barts and The London School of Medicine and Dentistry Gresham College. Uwagi Przypisy Gminy Wielkiego Londynu Miasta ze statusem city w Anglii Ceremonialne hrabstwa Anglii
189807	https://pl.wikipedia.org/wiki/Ustr%C3%B3j%20polityczny%20Polski	Ustrój polityczny Polski	Ustrój polityczny Rzeczypospolitej Polskiej (Trzeciej Rzeczypospolitej) – struktura organizacyjna państwa polskiego, określona Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej uchwaloną przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997 roku. Zgodnie z jej treścią Rzeczpospolita Polska jest republiką parlamentarną i realizuje zasady suwerenności narodu, niepodległości i suwerenności państwa, demokratycznego państwa prawnego, społeczeństwa obywatelskiego, trójpodziału władzy, pluralizmu, praworządności, społecznej gospodarki rynkowej oraz przyrodzonej godności człowieka. Rzeczpospolita określona jest także jako państwo unitarne. Władzę, według trójpodziału na rodzaje, sprawują: ustawodawczą: Sejm i Senat, wykonawczą: Rada Ministrów i Prezydent, sądowniczą: sądy i trybunały. Geneza Dwudziestolecie międzywojenne W rozwoju współczesnego konstytucjonalizmu w Polsce ważnym elementem było ustanowienie nowego ładu ustrojowego po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku. Tymczasowym rozwiązaniem w pierwszych latach była Uchwała Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 lutego 1919 r. w sprawie powierzenia Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa (tzw. Mała Konstytucja z 1919). Już po dwóch latach Sejm Ustawodawczy uchwalił Ustawę z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej (tzw. Konstytucja marcowa). Przyjęła ona m.in. zasadę suwerenności narodu, podziału władzy i ochrony praw obywatelskich. Wprowadziła także system parlamentarny z dwuizbowym parlamentem, w którym Sejm otrzymał znacznie większe uprawnienia od Senatu. Znacznie słabsza była pozycja Prezydenta, wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe, oraz rządu, pozostającego w silnej zależności od Sejmu. Pierwszą istotną zmianą ustrojową była Ustawa zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję Rzeczypospolitej z 17 marca 1921 r. (tzw. Nowela sierpniowa) z 2 sierpnia 1926, która ograniczyła część uprawnień Sejmu i wzmocniła rolę Prezydenta. Kolejnym krokiem na drodze przemian ustrojowych wprowadzanych przez rządzącą od 1926 sanację było uchwalenie nowej ustawy zasadniczej – Ustawy konstytucyjnej z 23 IV 1935 roku (tzw. Konstytucja kwietniowa). Zakładała ona autorytarny model sprawowania władzy, w którym szczególną pozycję zajmował wybierany przez Zgromadzenie Elektorów Prezydent Rzeczypospolitej. Był on zwolniony z odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej oraz powoływał rząd odpowiedzialny politycznie przed Sejmem. O marginalizacji roli parlamentu przesądził nowy system wyborczy, znacznie ograniczający możliwości opozycji. Polska Ludowa W końcowej fazie II wojny światowej faktyczną władzę na ustanowionym w nowych granicach obszarze Polski przejęły organy powołane przez polskich komunistów współpracujących z ZSRR. Pierwszym wyznacznikiem ram nowego ustroju był ustalony w Moskwie manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, który de facto delegalizował Konstytucję kwietniową, przywracając jednocześnie moc obowiązującą Konstytucji marcowej. Tymczasowo ustanowił także Krajową Radę Narodową, jako organ parlamentarny oraz odmawiał legalności Rządowi Rzeczypospolitej Polskiej znajdującemu się na emigracji. W 1947 zorganizowano wybory, które wyłoniły skład Sejmu Ustawodawczego. Dokładnie miesiąc po wyborach uchwalił on Ustawę Konstytucyjną z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (tzw. mała Konstytucja z 1947). Nawiązywała ona treścią do części postanowień Konstytucji marcowej, wprowadziła także Radę Państwa. Formalnie ustanowiony został model zbliżony do parlamentarno-gabinetowego, jednak w rzeczywistości realną władzę sprawował aparat Polskiej Partii Robotniczej (od 1948 Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej), podporządkowany dyrektywom sowieckim. W okresie stalinizmu trwały prace nad nową ustawą zasadniczą, wzorowaną na Konstytucji Związku Radzieckiego z 1936. Efektem przygotowań była Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 lipca 1952 r.. Odrzuciła ona naczelne zasady Konstytucji marcowej, zerwała z podziałem władzy i dokonała silnej centralizacji. Zniesiony też został urząd Prezydenta, a najwyższą władzę przyznano Sejmowi. Funkcję głowy państwa przejął organ kolegialny – Rada Państwa. Nowa konstytucja z założenia miała mieć charakter bardziej polityczny, niż prawny. Nie istniały żadne organy ani procedury mające przestrzegać jej nadrzędności. O osłabieniu roli tego dokumentu przesądziła także praktyka jego stosowania, gdyż w rzeczywistości prawa i wolności jednostki nie były przestrzegane, a realną władzę sprawowało kierownictwo PZPR. Część zaistniałych zjawisk została sformalizowana w roku 1976, gdy wprowadzono nowelizację zawierającą artykuły o przewodniej roli PZPR oraz przyjaźni i współpracy ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich. W marcu 1982 kolejną nowelizacją wprowadzono przepisy o Trybunale Konstytucyjnym i Trybunale Stanu, jednak kompetencje przyznane tym organom były ograniczone. Podobnie było z pozostałymi nowymi instytucjami – Naczelnym Sądem Administracyjnym (1980) i Rzecznikiem Praw Obywatelskich (1987). Transformacja ustrojowa Perspektywa zmian ustrojowych zarysowała się w związku z rozpoczęciem rokowań przedstawicieli władz z przywódcami podziemnej „Solidarności” w okolicznościach zapaści gospodarczej i narastającego niezadowolenia społecznego. Na mocy porozumień Okrągłego Stołu doszło do uchwalenia nowelizacji Konstytucji PRL (tzw. noweli kwietniowej). Na jej mocy przywrócono Senat oraz urząd Prezydenta, obdarzony znacznymi kompetencjami. Uchwalono także nową ordynację wyborczą, według której 4 czerwca 1989 odbyły się wybory, częściowo wolne do Sejmu i całkowicie do Senatu. 19 lipca 1989 Zgromadzenie Narodowe wybrało gen. Wojciecha Jaruzelskiego na urząd Prezydenta Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Sejm pozostawał wówczas najwyższym organem władzy państwowej, a rola Senatu sprowadzała się do funkcji ustawodawczej. Prezydent korzystał ze swych uprawnień w dość ograniczonym zakresie, co oznaczało jednoznaczne przesunięcie głównego ośrodka decyzyjnego w państwie do Sejmu. Wraz z rozwojem sytuacji politycznej w Polsce i całym bloku wschodnim zaistniały okoliczności sprzyjające podjęciu prac nad nową konstytucją. Ustalono, że prace będą trwały dwutorowo – jednocześnie nad szybkimi zmianami w obowiązującej ustawie zasadniczej oraz przygotowaniem nowego aktu. Istotnym momentem stało się uchwalenie Ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (tzw. noweli grudniowej), która całkowicie zmieniła I rozdział obowiązującej konstytucji, wprowadziła nowe zasady funkcjonowania państwa oraz w symboliczny sposób zerwała z dotychczasowym modelem tzw. demokracji ludowej. III Rzeczpospolita W marcu 1990 roku kolejna nowelizacja konstytucji pozwoliła na utworzenie nowego systemu samorządu terytorialnego. W związku z dalszymi przemianami politycznymi gotowość ustąpienia z urzędu zadeklarował gen. Jaruzelski. 27 września dokonano zatem kolejnych zmian w ustawie zasadniczej, które przewidywały wybór prezydenta w wyborach powszechnych oraz skracały jego kadencję z sześciu do pięciu lat. W 1991 Sejm podjął decyzję o samorozwiązaniu, skutkiem czego były pierwsze od czasu zakończenia II wojny światowej demokratyczne i całkowicie wolne wybory parlamentarne. Izby w nowym składzie podjęły decyzję o powołaniu Komisji Konstytucyjnej (na mocy Ustawy Konstytucyjnej z 23 kwietnia 1992 roku o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej) oraz przygotowaniu aktu tymczasowego. Efektem prac nad nim stała się Ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (tzw. mała Konstytucja z 1992). Mała Konstytucja stworzyła model wykorzystujący rozwiązania parlamentaryzmu zracjonalizowanego oraz systemu prezydenckiego. Przewidywała ona udział parlamentu w kreowaniu rządu oraz odpowiedzialność polityczną rządu przed parlamentem. Z drugiej strony silne uprawnienia miał wyłaniany w powszechnych wyborach prezydent (od 1990 Lech Wałęsa), który poza licznymi kompetencjami w zakresie polityki zagranicznej, obronności i bezpieczeństwa państwa, uzyskał także bezpośredni wpływ na wybór ministrów spraw wewnętrznych, obrony narodowej i spraw zagranicznych (tzw. resorty prezydenckie). Jednocześnie swoją pracę rozpoczęła Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego. Łącznie wpłynęło do niej siedem projektów nowej konstytucji. 16 stycznia 1997 roku przyjęto sprawozdanie w formie tekstu jednolitego. Głównymi kwestiami spornymi było ustalenie roli prezydenta, określenie pozycji Kościoła oraz kształt systemu społeczno-gospodarczego. Konstytucja Polska Konstytucja została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997 roku. 25 maja została zatwierdzona w referendum konstytucyjnym, a w życie weszła 17 października 1997. Jednocześnie swoją moc straciła Ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (mała Konstytucja) i Ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Do tej pory Konstytucja została znowelizowana dwukrotnie – w 2006 w związku z wprowadzeniem w Polsce procedury Europejskiego Nakazu Aresztowania oraz w 2009 – ograniczono wówczas możliwość kandydowania do Sejmu i Senatu wobec osób skazanych prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego. Struktura Konstytucja składa się z preambuły i 243 artykułów zawartych w 13 rozdziałach. Zostały one ujęte w następującej strukturze: Rzeczpospolita Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela Źródła prawa Sejm i Senat Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Rada Ministrów i administracja rządowa Samorząd terytorialny Sądy i trybunały Organy kontroli państwowej i ochrony prawa Finanse publiczne Stany nadzwyczajne Zmiana Konstytucji Przepisy przejściowe i końcowe. Zasady Do podstawowych zasad polskiej Konstytucji zalicza się: zasadę demokratycznego państwa prawa; zasadę suwerenności ludu; zasadę niepodległości i suwerenności państwa; zasadę legalizmu; zasadę podziału władzy; zasadę pluralizmu politycznego; zasadę społeczeństwa obywatelskiego; zasadę społecznej gospodarki rynkowej; zasadę przyrodzonej godności człowieka. Procedura zmiany Procedurę zmiany Konstytucji określa Rozdział XII. Projekt ustawy nowelizującej ustawę zasadniczą przedłożyć mogą: 1/5 ustawowej liczby posłów; Senat; Prezydent Rzeczypospolitej. Aby zmiana weszła w życie, stosowną uchwałę muszą przyjąć obie izby parlamentu – Sejm większością 2/3 głosów w obecności minimum połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat większością bezwzględną w obecności minimum połowy ustawowej liczby senatorów. Następnie uchwaloną ustawę podpisuje Prezydent Rzeczypospolitej i zarządza jej publikację w Dzienniku Ustaw. W przypadku zmian artykułów z rozdziałów I, II lub XII, podmioty mające prawo inicjatywy ustawodawczej w przypadku zmiany Konstytucji, mają prawo wystąpić z żądaniem przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Akceptacja zmian wymaga większości głosów za i nie jest obarczona wymogiem progu frekwencji. Władza ustawodawcza Konstytucja wyraźnie określa Sejm i Senat jako organy właściwe do sprawowania władzy ustawodawczej. Polski parlament jest zatem dwuizbowy, gdzie izbą niższą jest Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, wyższą zaś Senat Rzeczypospolitej Polskiej. Obie izby wybierane są na 4-letnią kadencję, która rozpoczyna się z dniem pierwszego posiedzenia Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się nowego Sejmu i obradują w trybie permanentnym. Konstrukcja parlamentu nie przyjęła zasady równouprawnienia izb – silniejsza pozycja przyznana jest Sejmowi. Wspólnie obradujące izby stanowią Zgromadzenie Narodowe. Stanowiska posła i senatora są niepołączalne. Konstytucja określa posłów i senatorów jako przedstawicieli Narodu, niezwiązanych żadnymi instrukcjami. Ponadto od dnia wyborów przysługuje im immunitet oraz nietykalność osobista. Organizacja parlamentu Organizacja wewnętrzna izb określona jest w odrębnych regulaminach. Organami kierowniczymi Sejmu i Senatu są Marszałek Sejmu i Senatu oraz Prezydium Sejmu i Senatu. Organem o charakterze polityczno doradczym jest Konwent Seniorów. Obie mają własne kancelarie o charakterze administracyjno-urzędniczym. Organami pomocniczymi są sejmowe i senackie komisje oraz powoływani przez izby sekretarze. W ramach struktur organizacji pracy posłów i senatorów tworzy się kluby parlamentarne, koła poselskie oraz zespoły. Sejm Sejm liczy 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. Sejm zajmuje ważną pozycję w zakresie sprawowania funkcji ustrojodawczej, czego wyrazem jest jego pozycja w procesie zmiany konstytucji. Ponadto przypisane mu są funkcje następujące: ustawodawcza – decydująca rola w uchwalaniu ustaw; kontrolna – w odniesieniu do Rady Ministrów jest to wyłączne prawo Sejmu; prawo żądania informacji od ministrów i kierowników naczelnych organów administracji rządowej; prawo żądania wysłuchania w postaci dezyderatów i opinii; możliwość powoływania komisji śledczych; procedura interpelacji i zapytań; kontrola nad realizacją budżetu i uchwalanie absolutorium; na wniosek Prezesa Rady Ministrów ma prawo rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, w przypadku rażącego naruszenia konstytucji lub ustaw; wyrażenie wotum nieufności wobec Rady Ministrów lub poszczególnego ministra (w tym konstruktywne wotum nieufności) kreacyjna; wyrażanie wotum zaufania wobec Rady Ministrów; wybór składu Trybunału Konstytucyjnego; wybór składu Trybunału Stanu; wybór prezesa Najwyższej Izby Kontroli za zgodą Senatu; wybór Rzecznika Praw Obywatelskich za zgodą Senatu; wybór Rzecznika Praw Dziecka za zgodą Senatu; wybór dwóch spośród pięciu członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji; wybór prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz 1/3 składu Rady Polityki Pieniężnej; wybór czterech członków Krajowej Rady Sądownictwa; wybór Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej za zgodą Senatu; wybór Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych za zgodą Senatu. Ponadto Sejm: decyduje o stanie wojny i pokoju; wyraża zgodę na ratyfikację umów międzynarodowych o szczególnym znaczeniu dla państwa; ma prawo uchylić bezwzględną większością głosów rozporządzenie Prezydenta wprowadzające stan wojenny; wyraża zgodę na przedłużenie stanu klęski żywiołowej; wyraża zgodę na przedłużenie stanu wyjątkowego; współdziała z Radą Ministrów w zakresie spraw związanych z członkostwem w Unii Europejskiej. W pracy o charakterze urzędniczym, organizacyjno-technicznym i doradczym Sejm wspierany jest przez apolityczyny i działający permanentnie urząd – Kancelarię Sejmu. Skrócenie kadencji Kadencja Sejmu może zostać skrócona w trzech wypadkach: na drodze uchwały Sejmu podjętej większością minimum 2/3 ustawowej liczby posłów; zarządzeniem Prezydenta w razie nieudzielenia przez Sejm wotum zaufania nowej Radzie Ministrów (obligatoryjne skrócenie kadencji); zarządzeniem Prezydenta w przypadku nieuchwalenia ustawy budżetowej w ciągu 4 miesięcy od dnia przedstawienia Sejmowi jej projektu (fakultatywne skrócenie kadencji). Skrócenie kadencji Sejmu oznacza automatyczne skrócenie kadencji Senatu i przyspieszone wybory parlamentarne. Zasadniczo nie istnieje możliwość wydłużenia kadencji izb – jedynym dopuszczalnym wyjątkiem jest sytuacja stanu nadzwyczajnego. Senat Senat liczy 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Szczególna rola przypada Senatowi w procesie zmiany konstytucji, gdyż wymóg jego zgody na uchwalenie ustawy zmieniającej konstytucję oznacza w tym wypadku jego równouprawnienie z Sejmem. Poza tym kompetencje Senatu są znacznie węższe niż kompetencje Sejmu. W procedurze ustawodawczej, po uchwaleniu ustawy przez Sejm, Senat może przyjąć ją bez zmian, wnieść poprawki lub też odrzucić. Uchwałę Senatu w tej sprawie może jednak odrzucić Sejm, przy zachowaniu wymogu bezwzględnej większości głosów oraz przy zachowaniu kworum. W zakresie funkcji kreacyjnej Senat: wybiera: jednego spośród pięciu członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji; 1/3 składu Rady Polityki Pieniężnej; członków Krajowej Rady Sądownictwa; wyraża zgodę na wybór przez Sejm: Prezesa Najwyższej Izby Kontroli; Rzecznika Praw Obywatelskich; Rzecznika Praw Dziecka; Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej; Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Zgromadzenie Narodowe Szczególną formą obrad izb parlamentu jest wspólne posiedzenie posłów i senatorów w postaci Zgromadzenia Narodowego, obradujące pod przewodnictwem Marszałka Sejmu, lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu. Kompetencje przyznane tej instytucji w Konstytucji z 1997 roku są ograniczone i dotyczą wyłącznie kwestii związanych z osobą Prezydenta. Zgromadzenie Narodowe: przyjmuje przysięgę od nowego Prezydenta; większością minimum 2/3 głosów może stwierdzić trwałą niezdolność Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia; większością minimum 2/3 głosów na wniosek 140 członków może postawić Prezydenta przed Trybunałem Stanu, co jednocześnie skutkuje zawieszeniem sprawowania urzędu przez Prezydenta; może być odbiorcą orędzia Prezydenta – jednak bez możliwości debatowania nad orędziem. Inicjatywa ustawodawcza Podmioty, którym przysługuje inicjatywa ustawodawcza są w Konstytucji wyraźnie wyodrębnione. Należą do nich: posłowie – Regulamin Sejmu ustala liczbę posłów na 15 oraz przyznaje to prawo komisjom sejmowym; Senat; Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej; Rada Ministrów; grupa 100 tysięcy obywateli, mająca prawo głosu w wyborach do Sejmu (tzw. obywatelska inicjatywa ustawodawcza). Inicjatywa ustawodawcza ograniczona jest w dwóch wypadkach: uchwalanie budżetu – zarówno w przypadku ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, jak i zaciąganiu długu publicznego lub udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo, wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje Radzie Ministrów; zmiana Konstytucji – prawo inicjatywy ustawodawczej przyznano 1/5 ustawowej liczby posłów, Senatowi oraz Prezydentowi. Władza wykonawcza Prezydent Podstawowe znaczenie i charakter urzędu Prezydenta określa Konstytucja w art. 126. Jest on najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Ponadto czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Zasady i zakres wykonywania jego zadań określone są przez Konstytucję i ustawy. Prezydent jest przede wszystkim jednym z dwóch głównych, obok Rady Ministrów, organem władzy wykonawczej. Jego pozycję ustrojową określić można według sześciu naczelnych zasad: dualizm egzekutywy z domniemaniem kompetencji w sprawach polityki państwa na rzecz Rady Ministrów; funkcja arbitra w modelu zracjonalizowanego parlamentaryzmu; silna legitymacja demokratyczna związana z wyborem Prezydenta przez Naród; kadencyjność urzędu i tylko jednokrotna możliwość powtórnego wyboru; brak ponoszenia odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, przy jednoczesnym ponoszeniu odpowiedzialności konstytucyjnej w wypadku naruszenia prawa oraz ograniczenie niezależności Prezydenta w związku z instytucją kontrasygnaty; zasada incompatibilitas – zapewnienie niezależności Prezydenta poprzez niepołączalność urzędów i funkcji. Prezydent obejmuje swój urząd po złożeniu uroczystej przysięgi przez Zgromadzeniem Narodowym. Jej treść jest następująca: Przysięgę można złożyć z dodaniem zdania: Funkcje Do prerogatyw, czyli wyłącznych uprawnień Prezydenta, zwolnionych z wymogu kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów, zalicza się: zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu; zwoływanie pierwszego posiedzenia obu izb; inicjatywę ustawodawczą; zarządzanie referendum ogólnokrajowego; podpisywanie ustaw; zarządzanie ogłaszania ustaw lub umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw; zwracanie się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego; składanie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego; składanie wniosku do Najwyższej Izby Kontroli; desygnowanie i powoływanie Prezesa Rady Ministrów; przyjmowanie dymisji Rady Ministrów oraz powierzanie jej tymczasowego pełnienia obowiązków; składanie wniosku do Sejmu o pociągnięcie członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu; odwoływanie ministrów, którym Sejm wyraził wotum nieufności; zwoływanie Rady Gabinetowej; nadawanie orderów i odznaczeń; powoływanie sędziów; prawo łaski – zakazane jednak w przypadku skazanych przez Trybunał Stanu; nadawanie obywatelstwa i wyrażanie zgody na jego zrzeczenie się; powoływanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego; powoływanie Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego; powoływanie Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego; powoływanie Prokuratora Generalnego; składanie wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego; powoływanie członków Rady Polityki Pieniężnej; powoływanie i odwoływanie członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego; powoływanie członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji; nadawanie statutu Kancelarii Prezydenta oraz powoływanie i odwoływanie jej Szefa; wydawanie zarządzeń o charakterze wewnętrznym; zrzeczenie się urzędu. Do istotnych i typowych dla systemu politycznego Rzeczypospolitej Polskiej uprawnień Prezydenta zalicza się weto ustawodawcze, którego odrzucenie przez Sejm wymaga 3/5 głosów, inicjatywę ustawodawczą, możliwość kierowania ustaw do Trybunału Konstytucyjnego, możliwość skrócenia kadencji Sejmu w razie nieuchwalenia budżetu w określonym terminie oraz zarządzanie referendum, choć to ostatnie wymaga zgody Senatu. Ponadto Prezydent Rzeczypospolitej reprezentuje państwo w stosunkach zewnętrznych. Z racji tej funkcji ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe (przy czym może wnioskować do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ich treści z Konstytucją), mianuje i odwołuje przedstawicieli RP w innych państwach oraz przy organizacjach międzynarodowych, a także przyjmuje listy uwierzytelniające od przedstawicieli dyplomatycznych państw obcych i organizacji międzynarodowych. Poza tym w sprawach polityki zagranicznej zobowiązany jest do współdziałania z Radą Ministrów oraz właściwym ministrem. Jako najwyższy zwierzchnik Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej Prezydent sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi na czas pokoju i za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej. Ponadto mianuje Szefa Sztabu Generalnego oraz – na czas określony – dowódców poszczególnych rodzajów Sił Zbrojnych. Na wniosek Ministra Obrony Narodowej nadaje także określone ustawowo stopnie wojskowe. Kompetencją Prezydenta w zakresie zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi przewidzianą na czas wojny jest mianowanie Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, co czyni na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Ponadto w razie bezpośredniego zagrożenia państwa z zewnątrz Prezydent, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarządza mobilizację i użycie Sił Zbrojnych. W zakresie bezpieczeństwa państwa organem doradczym jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. Uprawnieniem Prezydenta RP w zakresie oddziaływania na rząd jest możliwość zwoływania Rady Gabinetowej, czyli Rady Ministrów obradującej pod przewodnictwem Prezydenta, która nie ma jednak kompetencji Rady Ministrów. Ponadto Prezydent ma ograniczone kompetencje prawodawcze w postaci wydawania rozporządzeń i zarządzeń. Rada Ministrów i administracja rządowa Radę Ministrów tworzy Prezes Rady Ministrów wraz z podległymi mu ministrami. Zarówno Prezes jak i wiceprezesi również mogą pełnić funkcje ministerialne. Konstytucja wyróżnia dwa rodzaje ministrów – kierujących działami administracji rządowej oraz ministrów-członków Rady Ministrów, czyli przewodniczących określonych komitetów. Koordynacją prac zajmuje się urząd w postaci Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, którego szef pochodzi z nominacji Prezesa Rady Ministrów. Z kolei jednostką pilnującą przebiegu prac legislacyjnych jest Rządowe Centrum Legislacji. Powoływanie Początkowo inicjatywa w procedurze powoływania Rady Ministrów należy do Prezydenta. Desygnuje on Prezesa Rady Ministrów, który przedstawia propozycję składu nowej Rady. W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub dymisji poprzedniej Rady Ministrów nowo powołana Rada Ministrów składa przysięgę przed Prezydentem. Jej treść jest następująca: Przysięgę można złożyć z dodaniem zdania: „Tak mi dopomóż Bóg” (art. 151 Konstytucji RP). Następnie w ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta, Prezes Rady Ministrów przedstawia w Sejmie exposé oraz zwraca się do Izby z wnioskiem o wotum zaufania. Przegłosowanie tego wniosku wymaga uzyskania bezwzględnej większości głosów przy zachowaniu co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Fiasko powołania nowej Rady Ministrów w tym trybie sprawia, że inicjatywę przejmuje Sejm. Wybiera on wówczas Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład Rady oraz zatwierdza swój wybór bezwzględną większością głosów przy zachowaniu kworum. Następnie Prezydent powołuje wyłonioną w ten sposób Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę. Niepowodzenie tego trybu skutkuje powrotem inicjatywy do Prezydenta – procedura jest wówczas analogiczna jak na początku, jednak uzyskanie wotum zaufania od Sejmu wymaga zwykłej większości głosów. Nieuzyskanie wotum zaufania oznacza skrócenie kadencji Sejmu i przedterminowe wybory parlamentarne. Funkcje Rada Ministrów jest konstytucyjnym organem władzy wykonawczej w Polsce. Prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną, należą do niej wszelkie sprawy polityki państwa niezastrzeżone dla innych organów państwowych lub samorządowych. Do naczelnych zadań Rady Ministrów zalicza się: kierowanie administracją rządową; zapewnienie wykonywania ustaw; wydawanie rozporządzeń; koordynację i kontrolę prac administracji rządowej; ochronę interesów Skarbu Państwa; uchwalanie projektu ustawy budżetowej; nadzór nad realizacją budżetu, uchwalanie zamknięcia rachunków państwowych oraz sprawozdania z wykonania budżetu; zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego oraz porządku publicznego; zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego; sprawowanie kierownictwa w stosunkach z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi; zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz zatwierdzanie i wypowiadanie pozostałych; sprawowanie ogólnego kierownictwa w zakresie obronności kraju; określanie organizacji i trybu własnej pracy. Szczególną pozycję w Radzie Ministrów zajmuje jej Prezes, potocznie określany premierem. Do jego podstawowych zadań należą: reprezentowanie Rady Ministrów; kierowanie jej pracami; wydawanie rozporządzeń; zapewnienie wykonywania polityki Rady Ministrów oraz określenie sposobów jej realizacji; koordynacja i kontrola prac członków Rady Ministrów; nadzór nad samorządem terytorialnym; służbowe zwierzchnictwo nad pracownikami administracji rządowej. Odpowiedzialność Członkowie Rady Ministrów ponoszą przed Sejmem odpowiedzialność polityczną solidarną oraz indywidualną. Istotnym uprawnieniem Sejmu w tym zakresie jest możliwość zastosowania procedury konstruktywnego wotum nieufności. Polega ona zgłoszeniu przez minimum 46 posłów wniosku o wotum nieufności wobec Rady Ministrów wraz z jednoczesnym imiennym wskazaniem kandydata na nowego Prezesa Rady Ministrów. Poparcie tego wniosku przez większość ustawowej liczby posłów skutkuje dymisją Rady Ministrów i powołaniem przez Prezydenta wskazanego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów. Innym ważnym uprawnieniem Sejmu w tym zakresie jest możliwość wyrażenia wotum nieufności pojedynczemu ministrowi. Wniosek taki zgłasza minimum 69 posłów, zaś jego poparcie wymaga zwykłej większości głosów i powoduje odwołanie ministra przez Prezydenta. Ponadto w każdej chwili Prezes Rady Ministrów może zwrócić się do Sejmu o udzielenie Radzie Ministrów wotum zaufania – następuje ono większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Poza tym zarówno Prezes, jak i członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu. Dymisja Rada Ministrów powoływana jest bezterminowo, a zakończenie jej funkcjonowania zawsze przybiera postać dymisji. Następuje ona w następujących przypadkach: pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu; nieuchwalenie przez Sejm wotum zaufania; wyrażenie przez Sejm wotum nieufności; rezygnacja Prezesa Rady Ministrów – w tym przypadku może jednak nastąpić odmowa przyjęcia dymisji przez Prezydenta. Pojedynczych zmian w składzie Rady Ministrów zawsze dokonuje Prezydent, na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Ponadto Rada Ministrów składa dymisję w razie śmierci Prezesa Rady Ministrów (interpretacja wyprowadzona z art. 147 ust. 1 Konstytucji). Administracja rządowa Rozdział VI Konstytucji, oprócz Rady Ministrów, wyróżnia także administrację rządową. Terenowymi przedstawicielami Rady Ministrów w województwach są wojewodowie – zwierzchnicy administracji zespolonej. Powołuje ich Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Drugą część terenowej administracji rządowej stanowi administracja niezespolona, niezależna od wojewodów i podlegająca centralnym organom administracji. Obsługę urzędów administracji zapewnia korpus służby cywilnej, podlegający Prezesowi Rady Ministrów. Władza sądownicza Wymiar sprawiedliwości Wraz z trybunałami sądy stanowią część władzy sądowniczej w Polsce. Spośród organów sprawujących wymiar sprawiedliwości wyróżnia się: Sąd Najwyższy; sądy powszechne; sądy administracyjne; sądy wojskowe. Ponadto na czas wojny Konstytucja dopuszcza powołanie sądów wyjątkowych lub ustanowienie trybu doraźnego. Postępowanie sądowe jest przynajmniej dwuinstancyjne. Naczelnymi ustawami regulującymi działalność wymiaru sprawiedliwości są: Ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku – Prawo o ustroju sądów powszechnych; Ustawa z dnia 25 lipca 2002 roku – Prawo o ustroju sądów administracyjnych; Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku – Prawo o ustroju sądów wojskowych; Ustawa z dnia 23 listopada 2002 roku o Sądzie Najwyższym; Ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o Krajowej Radzie Sądownictwa. Sędziowie Sędziów powołuje Prezydent, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieokreślony. Nie mogą należeć do partii politycznych ani związków zawodowych, są niezawiśli, podlegają wyłącznie Konstytucji oraz ustawom. Przysługuje im immunitet oraz nietykalność osobista. Sędziowie są też nieusuwalni, a złożenie ich z urzędu lub zawieszenie wymaga orzeczenia sądu. Udział pozostałych obywateli w wymiarze sprawiedliwości określony jest ustawowo i sprowadza się do stosowania systemu sądu ławniczego w I instancji w sądach powszechnych i wojskowych. Sąd Najwyższy Sąd Najwyższy (SN) jest organem nadzorczym wobec sądów powszechnych i wojskowych. Na jego czele stoi Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, powoływany na sześcioletnią kadencję przez Prezydenta Rzeczypospolitej, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. Do 2018 r. Sąd podzielony był na cztery izby: Cywilną, Karną, Wojskową oraz Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych. Od 2018 r. funkcjonują izby: Cywilna, Karna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Dyscyplinarna (od 2022 r. Odpowiedzialności Zawodowej). Oprócz Zgromadzenia Ogólnego drugim organem samorządu sędziowskiego jest Kolegium Sądu Najwyższego. Sądownictwo powszechne Sądownictwo powszechne jest trójszczeblowe. Na jego strukturę składają się sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Sądy powszechne orzekają w zakresie prawa karnego, cywilnego, pracy, gospodarczego i rodzinnego. Do 2001 istniały także kolegia ds. wykroczeń, jednak Konstytucja zniosła ich funkcjonowanie. Sądownictwo wojskowe Sądy wojskowe są sądami karnymi, orzekającymi przede wszystkim w sprawach przestępstw popełnianych przez żołnierzy czynnej służby wojskowej. Strukturę sądownictwa wojskowego stanowią sądy garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe. Jako II instancja lub sąd kasacyjny występuje Izba Karna (do 2018 r. włącznie Izba Wojskowa) Sądu Najwyższego. Sądownictwo administracyjne Sądownictwo administracyjne istniało już w II Rzeczypospolitej, zniesiono je jednak po II wojnie światowej. Jego stopniowe przywracanie rozpoczęło się w 1980 roku, wraz z utworzeniem Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA). Obecna Konstytucja wprowadziła zasadę dwuinstancyjności, co zaowocowało utworzeniem wojewódzkich sądów administracyjnych orzekających w I instancji. Sądy administracyjne zajmują się kontrolą legalności decyzji administracyjnych zarówno wobec władzy rządowej, jak i samorządowej. Prezesa NSA powołuje Prezydent na sześcioletnią kadencję, spośród kandydatów wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego. Krajowa Rada Sądownictwa Krajowa Rada Sądownictwa jest organem powołanym w celu ochrony niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Składa wnioski do Prezydenta o powoływanie sędziów. Ma prawo występowania do Trybunału Konstytucyjnego w sprawach zgodności aktów normatywnych z ustawą zasadniczą w zakresie dotyczącym sądownictwa. W skład Krajowej Rady Sądownictwa wchodzą: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, minister sprawiedliwości, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, osoba powoływana przez Prezydenta, 15 sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych, czterech posłów i dwóch senatorów. Kadencja członków wybranych trwa cztery lata. Przewodniczący i dwóch jego zastępców wybierani są spośród członków Rady. Trybunały Trybunał Konstytucyjny Historia Sądowa kontrola zgodności ustaw z konstytucją w Polsce jest zjawiskiem nowym. Dominująca w Europie Środkowo-Wschodniej przed II wojną światową francuska doktryna konstytucjonalizmu stała na straży obrony praw parlamentu, a sądową kontrolę efektów jego prac uznawała za naruszenie tychże praw. W związku z tym Konstytucja marcowa nie stworzyła organu o takiej kompetencji, a trwające w latach 20. prace w tym zakresie nie przyniosły rezultatów. Podobnie Konstytucja kwietniowa nie wniosła w tej dziedzinie żadnych nowych rozwiązań. Po zakończeniu II wojny światowej w Polsce, podobnie jak w pozostałych krajach bloku wschodniego dominowała doktryna sowiecka, która procedury sądowego badania konstytucyjności ustaw uznawała za wytwór konstytucjonalizmu burżuazyjnego. Pierwsze propozycje powołania takowego organu pojawiły się w latach 70., jednak swój wyraz znalazły one dopiero w noweli konstytucyjnej z 26 marca 1982 roku. Stosowna ustawa uchwalona została 29 kwietnia 1985 roku. Początkowo władza Trybunału Konstytucyjnego (TK) była silnie ograniczona, przewidziano np. możliwość odrzucania jego wyroków przez Sejm. W latach 90. orzecznictwo Trybunału stanowiło istotne uzupełnienie luk i wątpliwości konstytucyjnych zaistniałych w polskim systemie politycznym w związku z brakiem nowej konstytucji. Obecna pozycja Trybunału uregulowana jest Konstytucją z 1997 oraz Ustawą z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Pozycja ustrojowa i rola Obecnie Trybunał Konstytucyjny stanowi część władzy sądowniczej. Jego orzeczenia mają moc obowiązującą i są ostateczne. Zapadają większością głosów i wchodzą w życie z dniem ich ogłoszenia. Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach następujących: zgodność ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją; zgodność ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagały zgody wyrażonej ustawowo; zgodność przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami; skarga konstytucyjna; rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi organami państwa; rozpatrywanie pytań prawnych skierowanych od sądów; rozstrzyganie o przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Marszałka Sejmu i powierzanie Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej; zgodność celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją. Skład W skład Trybunału Konstytucyjnego wchodzi 15 sędziów. Pochodzą oni z wyboru indywidualnego, którego dokonuje Sejm. Również dziewięcioletnia kadencja każdego z nich jest indywidualna. Ponowny wybór na sędziego Trybunału jest niemożliwy. Prezes i Wiceprezes Trybunału powoływani są przez Prezydenta spośród kandydatów wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Sędziowie Trybunału są niezawiśli, podlegają wyłącznie Konstytucji, nie mają prawa przynależności do partii politycznych ani związków zawodowych. Podobnie jak innym sędziom przysługuje im immunitet. Trybunał Stanu Historia W polskiej tradycji ustrojowej procedura odpowiedzialności konstytucyjnej przewidziana była w obu konstytucjach okresu międzywojennego. Obie ustawy zasadnicze zakładały utworzenie oddzielnej instytucji sądowej w postaci Trybunału Stanu (TS). Istnienie tego organu przewidywała również mała Konstytucja z 1947, jednak z braku stosownych ustaw Trybunał nie powstał. Z kolei Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w ogóle jego kwestię pomijała. Ponowne powołanie Trybunału Stanu nastąpiło dopiero po noweli konstytucyjnej z 26 marca 1982 oraz uchwaleniu Ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu. Skuteczność funkcjonowania Trybunału Stanu budzi jednak liczne wątpliwości, gdyż przeważnie postępowania dotyczą osób już niepiastujących urząd, w ciągu całej swej działalności swoje zakończenie przed Trybunałem znalazła jedynie afera alkoholowa. Pozycja ustrojowa i rola Podobnie jak Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu stanowi część władzy sądowniczej. Odpowiedzialność przed nim ponosi się za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania. Dotyczy to osób piastujących następujące funkcje: Prezydent Rzeczypospolitej; Prezes Rady Ministrów i członkowie Rady Ministrów; Prezes Narodowego Banku Polskiego; Prezes Najwyższej Izby Kontroli; członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji; osób, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem; Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. Orzekane kary uregulowane są ustawowo. Ustawa o Trybunale Stanu przewiduje: utratę czynnego i biernego prawa wyborczego; zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych; utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych; utratę zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu, za przestępstwa i przestępstwa skarbowe – kary i środki karne przewidziane w ustawach. Ponadto odpowiedzialność ponosić mogą posłowie i senatorowie za prowadzenie działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub za nabywanie tego majątku – w obu wypadkach Trybunał może orzec o utracie mandatu. O postawieniu przed Trybunałem Stanu decydować mogą: Zgromadzenie Narodowe – w odniesieniu do Prezydenta; Senat – w odniesieniu do senatorów; Sejm – w odniesieniu do pozostałych osób. Skład W skład Trybunału Stanu wchodzi przewodniczący, jego dwóch zastępców oraz 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona parlamentarzystów i na okres kadencji Sejmu. Funkcję przewodniczącego z urzędu sprawuje Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Jego zastępcy oraz minimum połowa składu powinni mieć kwalifikacje uprawniające do piastowania funkcji sędziego. Członkowie Trybunału są niezawiśli i podlegają wyłącznie Konstytucji oraz ustawom. Z racji pełnionego urzędu przysługuje im immunitet oraz nietykalność osobista. Kontrola państwowa i ochrona prawa Najwyższa Izba Kontroli Najwyższa Izba Kontroli (NIK) określona jest w Konstytucji jako najwyższy organ kontroli państwowej. Organizację i tryb jej działania określa Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli. Podlega Sejmowi i działa na zasadach kolegialności. Jej naczelnym zadaniem jest kontrola działalności administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych oraz innych państwowych jednostek organizacyjnych. Ponadto może kontrolować działalność organów samorządowych i komunalnych oraz wszystkich innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie w jakim korzystają one z majątku państwowego lub komunalnego. Ponadto NIK analizuje wykonanie budżetu i polityki pieniężnej, opiniuje absolutorium oraz składa Sejmowi sprawozdania ze swej działalności. Jednostkami organizacyjnymi Najwyższej Izby Kontroli są departamenty i delegatury. Prezes NIK powoływany jest przez Sejm, za zgodą Senatu, na sześcioletnią kadencję. Nie może w tym czasie zajmować innego stanowiska, poza stanowiskiem profesora szkoły wyższej, przynależeć do partii politycznych ani związków zawodowych. Z racji piastowanego urzędu przysługuje mu immunitet oraz nietykalność osobista. Rzecznik Praw Obywatelskich Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) jest jednoosobowym organem państwowym działającym na mocy Konstytucji oraz Ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Jego ustawowym zadaniem jest stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Bada także, czy wskutek działania lub zaniechania ze strony państwa nie nastąpiło naruszenie zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. Rzecznika powołuje Sejm, za zgodą Senatu, na pięcioletnią kadencję. Nie może w tym czasie zajmować innego stanowiska, poza stanowiskiem profesora szkoły wyższej. Nie może być również członkiem partii politycznych ani związków zawodowych, w swej działalności jest niezawisły i odpowiada jedynie przed Sejmem, któremu też co roku zobowiązany jest składać sprawozdanie ze swej działalności oraz stanu przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. Z racji pełnionej funkcji przysługuje mu immunitet oraz nietykalność osobista. Ważnym uprawnieniem Rzecznika Praw Obywatelskich jest możliwość składania wniosków do Trybunału Konstytucyjnego. Poza tym Rzecznik interweniuje w związku z wnioskami o pomoc w ochronie praw i wolności, które składać może każdy podmiot prawa. Rzecznik Praw Dziecka Rzecznik Praw Dziecka (RPD) jest jednoosobowym organem państwowym działającym na mocy Konstytucji oraz Ustawy z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka. Jego naczelnym zadaniem jest pilnowanie przestrzegania praw dziecka określonych w Konstytucji, Konwencji o prawach dziecka oraz pozostałych przepisach prawa. Powołuje go Sejm, za zgodą Senatu, na pięcioletnią kadencję. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiTV) jest konstytucyjnym organem stojącym na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. Jej członkowie nie mogą należeć do partii politycznych ani związków zawodowych. Zgodnie z literą Konstytucji pochodzą oni z wyboru Sejmu, Senatu i Prezydenta, jednak szczegółowe regulacje dotyczące tego organu określone są na poziomie ustawowym. Obecnie jej skład tworzy pięciu członków, spośród których dwóch pochodzi z wyboru Sejmu, jeden Senatu i dwóch Prezydenta. Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych (PUODO) nie jest wymieniony w Konstytucji, lecz powołany został Ustawą z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych. Jest to organ właściwy do spraw ochrony danych osobowych, wybiera go Sejm, za zgodą Senatu, na czteroletnią kadencję. Zastąpił Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Inne ważne instytucje Narodowy Bank Polski Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym państwa. Ma wyłączne prawo emisji pieniądza i odpowiada za jego wartość. Prowadzi także politykę monetarną państwa. Jego konstytucyjnymi organami są: Prezes Narodowego Banku Polskiego – powoływany na wniosek Prezydenta przez Sejm na sześcioletnią kadencję, z zakazem przynależności do partii politycznych i związków zawodowych; Rada Polityki Pieniężnej (RPP) – w której skład wchodzą: Prezes NBP oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów, powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta, Sejm i Senat. Na mocy Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 o Narodowym Banku Polskim obecnie RPP ma dziewięciu członków i przewodniczącego, którym jest Prezes NBP. Rada przedstawia Sejmowi coroczne założenia polityki pieniężnej oraz sprawozdania z jej wykonania; Zarząd Narodowego Banku Polskiego – Prezes NBP (jako przewodniczący) oraz od sześciu do ośmiu członków zarządu, w tym dwóch wiceprezesów NBP. Instytut Pamięci Narodowej Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (IPN) powstał 19 stycznia 1999 na mocy Ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu i nie jest organem wymienionym w Konstytucji. Jego naczelnymi zadaniami są: archiwizacja i udostępnianie dokumentów organów bezpieczeństwa państwa, wytworzonych oraz gromadzonych w okresie 22 lipca 1944 – 31 lipca 1990 oraz organów bezpieczeństwa III Rzeszy i ZSRR; ściganie przestępstw związanych z działalnością wymienionych służb; ochrona danych osobowych zgromadzonych w archiwach; edukacja publiczna. Na czele IPN stoi Prezes Instytutu Pamięci Narodowej wybierany na pięcioletnią kadencję przez Sejm większością bezwzględną przy quorum połowa, za zgodą Senatu, spośród kandydatów wskazanych przez Kolegium Instytutu Pamięci. Podział terytorialny i samorząd Polska jest państwem unitarnym, a ustrój jej władzy lokalnej opiera się na dualizmie, gdyż poza agendami administracji rządowej istnieje samorząd terytorialny, powołany do zadań publicznych niezastrzeżonych dla innych organów władzy. Jego podstawową jednostkę stanowi gmina. Podział terytorialny Polski uległ zasadniczej przebudowie 1 stycznia 1999 roku, gdy w ramach programu czterech reform koalicyjnego rządu Jerzego Buzka m.in. zredukowano liczbę województw z 49 do 16 oraz utworzono powiaty, wprowadzając tym samym samorząd trójszczeblowy. Wyróżnia się zatem: samorząd gminny; samorząd powiatowy; samorząd województwa. Jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty i województwa) mają osobowość prawną i zapewniony udział w dochodach publicznych. Wybory do organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i przeprowadzane w głosowaniu tajnym. Na obszarze jednostki samorządu istnieje możliwość zorganizowania referendum lokalnego, w którym mieszkańcy mogą decydować o sprawach dotyczących wspólnoty samorządowej, a także odwołać organy władzy samorządowej, pochodzące z wyborów bezpośrednich. Do ustaw, które rozstrzygają o obecnym kształcie ustroju władzy lokalnej, należą: Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym; Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym; Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa; Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 roku – Kodeks wyborczy; Ustawa z dnia 24 lipca 1998 roku o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej; Ustawa z dnia 15 września 2000 roku o referendum lokalnym; Ustawa z dnia 13 listopada 2003 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego; Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 roku o wojewodzie i administracji rządowej w województwie; Ustawa z dnia 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim. Wybory i referenda Prawo wyborcze w Polsce uregulowane jest odpowiednimi przepisami zarówno na poziomie konstytucyjnym, jak i ustawowym (w ordynacji wyborczej). Prawo wyboru władz oraz udziału w referendach przysługuje wszystkim obywatelom polskim, którzy najpóźniej w dniu głosowania ukończyli 18 lat oraz nie są ubezwłasnowolnione bądź pozbawione praw publicznych albo wyborczych. Stałym organem pełniącym m.in. funkcje nadzorczo-organizacyjne oraz rejestrującym kandydatów jest Państwowa Komisja Wyborcza. Wybory parlamentarne Konstytucja określa wybory do Sejmu jako powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywające się w głosowaniu tajnym, zaś do Senatu jako powszechne, bezpośrednie i odbywające się w głosowaniu tajnym. Bierne prawo wyborcze do izby niższej ustalono na poziomie 21 lat, natomiast do izby wyższej 30 lat. W normalnym trybie wybory parlamentarne odbywają się co 4 lata, w tym samym dniu wybierany jest skład obu izb. Kandydatów zgłaszać mogą partie polityczne oraz wyborcy. Zakazane jest jednoczesne kandydowanie do Sejmu i Senatu. O ważności przeprowadzonych wyborów orzeka Sąd Najwyższy. W wyborach parlamentarnych przy podziale mandatów od 1993 stosowana jest metoda D’Hondta. To samo rozwiązanie przewidywała również Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego (obecnie Kodeks wyborczy). Przewidziane są też progi wyborcze liczone w skali kraju – 5% dla partii i 8% dla koalicyjnych komitetów wyborczych. Pięcioprocentowy próg występuje także w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Wybory prezydenckie Prezydent Rzeczypospolitej wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. Wybór następuje na pięcioletnią kadencję i może być dokonany ponownie tylko jeden raz. Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom mającym ukończone 35 lat i posiadających pełne prawa wyborcze do Sejmu. Zgłoszenie kandydatury wymaga także zebrania 100 tysięcy podpisów poparcia. W razie nieuzyskania przez żadnego z kandydatów minimum 50% głosów, po dwóch tygodniach od głosowania przeprowadza się jego drugą turę, w której udział bierze dwóch kandydatów z największą liczbą głosów. Ważność wyboru stwierdza Sąd Najwyższy. Począwszy od 2005 roku wszystkie wybory prezydenckie w Polsce były rozstrzygane pomiędzy kandydatami Prawa i Sprawiedliwości oraz Platformy Obywatelskiej. W 2005, 2010, 2015 i 2020 roku kandydaci tych partii uczestniczyli w drugich turach wyborów, trzykrotnie zwyciężył kandydat popierany przez PiS, raz kandydat popierany przez PO. Referenda Instytucji referendum nie przewidywała żadna z polskich konstytucji, aż do małej Konstytucji z 1992 roku. Na podstawie jej przepisów zorganizowano liczne referenda lokalne, referendum prywatyzacyjne w 1996 r. oraz referendum konstytucyjne w 1997. Obecna Konstytucja wymienia następujące rodzaje referendów: referendum lokalne – na obszarze jednostki samorządowej w sprawach dotyczących lokalnej wspólnoty; referendum ogólnokrajowe – w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa, zarządzane przez Sejm lub Prezydenta za zgodą Senatu, z wymogiem minimum 50% frekwencji; referendum w sprawie ratyfikacji umowy międzynarodowej przekazującej część praw suwerennych na rzecz organów międzynarodowych, z wymogiem minimum 50% frekwencji; referendum w sprawie zatwierdzenia zmian rozdziałów I, II lub XII Konstytucji. System partyjny Nowelizacja Konstytucji PRL uchwalona 29 grudnia 1989 wprowadziła w Polsce pluralizm polityczny. Zerwała także z konstytucyjną hegemonią PZPR w polskim systemie partyjnym. W latach 90. ukształtował się system wielopartyjny, charakteryzujący się, zwłaszcza w początkowym okresie transformacji znacznym rozdrobnieniem. W pierwszych wolnych wyborach po 1989 zwycięska Unia Demokratyczna zdobyła jedynie 12,32% głosów, co przełożyło się na 62 mandaty. Do zmiany sytuacji przyczyniło się wprowadzenie progów wyborczych na poziomie 5% dla partii i 8% dla ugrupowań koalicyjnych. W wyborach w 2001 i 2005 do Sejmu weszło tych samych sześć partii, zaś po przyspieszonych wyborach w 2007 w Sejmie znalazły się już tylko cztery ugrupowania, a w Senacie dwa. Począwszy od 2005 roku na polskiej scenie politycznej dominuje Platforma Obywatelska (zwycięzca wyborów parlamentarnych w roku 2007 i 2011) oraz Prawo i Sprawiedliwość (zwycięzca wyborów parlamentarnych w 2005, 2015 i 2019 roku). Obecna Konstytucja gwarantuje wolność tworzenia i działania partii politycznych stosujących metody demokratyczne. Nakazuje też jawność ich finansowania. Zakazane jest natomiast funkcjonowanie partii i organizacji odwołujących się do totalitarnych praktyk nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także nawołujących do nienawiści lub przemocy, bądź zakładających utajnienie swoich struktur lub członkostwa. Zasady dotyczące działania partii określone są w Ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych. Zobacz też system prawny w Polsce polityka zagraniczna Polski Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Strona internetowa Sejmu Strona internetowa Senatu Strona internetowa Prezydenta RP Strona internetowa Naczelnego Sądu Administracyjnego Strona internetowa Sądu Najwyższego Strona internetowa Trybunału Stanu Strona internetowa Trybunału Konstytucyjnego Strona internetowa Państwowej Komisji Wyborczej Strona internetowa Rzecznika Praw Obywatelskich Partie i wybory Akty prawne: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. () Uchwała z dnia 30 lipca 1992 r. – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Ustawa z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora Ustawa z dnia 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych Prawo wyborcze: Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy () Samorząd terytorialny: Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym () Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym () Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa () Władza sądownicza: Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych () Ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych () Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych () Ustawa z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym () Ustawa z dnia 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego () Ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu () Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym () Polska Hasła kanonu polskiej Wikipedii
1059	https://pl.wikipedia.org/wiki/City%20of%20Westminster	City of Westminster	City of Westminster – gmina Wielkiego Londynu położona w środkowej części miasta, nad Tamizą, w sąsiedztwie City of London. Wraz z 11 innymi gminami wchodzi w skład tzw. Londynu Wewnętrznego. Władzę stanowi Rada Gminy Westminster (ang. Westminster City Council). W City of Westminster znajduje się, oprócz Buckingham Palace – oficjalnej siedziby króla, także większość centralnych instytucji rządowo-politycznych, ambasady, liczne teatry, kina, muzea, sklepy i główne siedziby wielu firm o zasięgu globalnym. Historia Gminę utworzono w 1965 na podstawie ustawy London Government Act 1963 ze stołecznych gmin St Marylebone (ang. Metropolitan Borough of St Marylebone), Paddington (ang. Metropolitan Borough of Paddington) oraz Westminster (ang. Metropolitan Borough of Westminster), które utworzono w 1900 roku w ramach podziału hrabstwa Londyn (ang. County of London) na 28 gmin. Geografia Gmina Westminster ma powierzchnię 21,48 km2, graniczy od wschodu z City, od zachodu z Kensington and Chelsea, od północnego zachodu z Brent, od północnego wschodu z Camden zaś od południa przez Tamizę z Wandsworth i Lambeth. W skład gminy Westminster wchodzą następujące obszary: Gmina dzieli się na 18 okręgów wyborczych które nie pokrywają się dokładnie z podziałem na obszary, zaś mieszczą się w dwóch rejonach tzw. borough constituencies – Westminster North i Cities of London and Westminster. Demografia W 2011 roku gmina Westminster miała 219 396 mieszkańców. Podział mieszkańców według grup etnicznych na podstawie spisu powszechnego z 2011 roku: Podział mieszkańców według wyznania na podstawie spisu powszechnego z 2011 roku: Chrześcijaństwo – 44,6% Islam – 18,3% Hinduizm – 1,9% Judaizm – 3,3% Buddyzm – 1,5% Sikhizm – 0,2% Pozostałe religie – 0,6% Bez religii – 20,3% Nie podana religia – 9,4% Podział mieszkańców według miejsca urodzenia na podstawie spisu powszechnego z 2011 roku: Transport Przez dzielnicę Westminster przebiega 10 z 11 linii metra: Bakerloo Line, Central Line, Circle Line, District Line, Hammersmith & City Line, Jubilee Line, Metropolitan Line, Northern Line, Piccadilly line i Victoria Line. Stacje metra: Baker Street – Bakerloo Line, Circle Line, Hammersmith & City Line, Jubilee Line i Metropolitan Line Bayswater – Circle Line i District Line Bond Street – Central Line i Jubilee Line Charing Cross – Bakerloo Line i Northern Line Covent Garden – Piccadilly line Edgware Road – Bakerloo Line Edgware Road – Circle Line, District Line i Hammersmith & City Line (druga stacja o tej samej nazwie położona 150 metrów dalej) Embankment – Bakerloo Line, Circle Line, District Line i Northern Line Great Portland Street – Circle Line, Hammersmith & City Line i Metropolitan Line Green Park – Jubilee Line, Piccadilly line i Victoria Line Hyde Park Corner – Piccadilly line Knightsbridge (na granicy z Kensington and Chelsea) – Piccadilly line Lancaster Gate – Central Line Leicester Square – Northern Line i Piccadilly line Maida Vale – Bakerloo Line Marble Arch – Central Line Marylebone – Bakerloo Line Oxford Circus – Bakerloo Line, Central Line i Victoria Line Paddington – Bakerloo Line, Circle Line, District Line i Hammersmith & City Line Piccadilly Circus – Bakerloo Line i Piccadilly line Pimlico – Victoria Line Queensway – Central Line Regent’s Park – Bakerloo Line Royal Oak – Circle Line i Hammersmith & City Line St. James’s Park – Circle Line i District Line St John’s Wood – Jubilee Line Temple – Circle Line i District Line Tottenham Court Road (na granicy z Camden) – Central Line i Northern Line Victoria – Circle Line, District Line i Victoria Line Warwick Avenue – Bakerloo Line Westbourne Park (na granicy z Kensington and Chelsea) – Circle Line i Hammersmith & City Line Westminster – Circle Line, District Line i Jubilee Line Pasażerskie połączenia kolejowe na terenie Westminster obsługują przewoźnicy Southern, Southeastern, Chiltern Railways, First Great Western, Heathrow Connect i Heathrow Express. Stacje kolejowe: Charing Cross Marylebone Paddington Victoria Mosty: Chelsea Bridge Lambeth Bridge Vauxhall Bridge Waterloo Bridge Westminster Bridge Tramwaje wodne – Thames Clippers Przystanie: Embankment Pier Millbank Millennium Pier Miejsca i muzea Pałac Westminsterski Big Ben Buckingham Palace Clarence House St. James’s Palace St. James’s Park Downing Street – 10 Downing Street Royal Courts of Justice (siedziba sądów wyższej instancji) Whitehall – Foreign and Commonwealth Office Royal Geographical Society Somerset House Opactwo westminsterskie Katedra Westminsterska National Gallery w Londynie National Portrait Gallery Household Cavalry Museum Handel House Museum Tate Britain Muzeum Figur Woskowych Madame Tussaud w Londynie London Transport Museum The Guards Museum Churchill War Rooms (muzeum: bunkier, gdzie w czasie II wojny odbywały się posiedzenia rządu Winstona Churchilla) Alexander Fleming Laboratory Museum Apsley House (Wellington Museum) Sherlock Holmes Museum Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie Spencer House Wallace Collection Muzeum/sklep firmy Twinings (pierwsza herbaciarnia w Londynie) Royal Opera House English National Opera Royal Albert Hall kilkadziesiąt teatrów w dzielnicy West End Lord's Cricket Ground/MCC Museum Hotel Savoy Trafalgar Square Piccadilly Circus Hyde Park London Zoo Abbey Road Studios Victoria Coach Station Wellington Arch Carnaby Street (deptak z dużą ilością butików w dzielnicy Soho) Oxford Street rejs tramwajem wodnym po Regent’s Canal z Little Venice (Maida Vale) do Camden Lock (Camden Town) Battle of Britain Monument Igła Kleopatry (ang. Cleopatra's Needle) (egipski obelisk zwany Igłą Kleopatry. Do Anglii przywieziono go w 1878 r. Wznosi się niedaleko Waterloo Bridge) Edukacja Royal Academy of Arts Imperial College London (na granicy z Kensington and Chelsea) King’s College (kampus Strand) trzy uczelnie wchodzące w skład University of the Arts London: London College of Fashion, Central Saint Martins College of Art and Design i Chelsea College of Art and Design trzy uczelnie wchodzące w skład Uniwersytetu Londyńskiego: London Business School, London School of Economics, Królewska Akademia Muzyczna University of Westminster City of Westminster College Westminster Kingsway College- jeden z dwóch kampusów znajduje się w Victorii Regent’s College The Royal College of St. Peter in Westminster (Westminster School) – elitarna prywatna szkoła która wraz z czterema innymi szkołami: Paul’s Girls' School z Hammersmith and Fulham, St Paul’s School z Richmond upon Thames, Hills Road Sixth Form College z Cambridge oraz Eton College z Eton/Berkshire w latach 2007-2009 wysłały 946 absolwentów na uniwersytety Cambridge i Oxford, podczas gdy pozostałe 2000 szkół wysłało łącznie 927 wychowanków Royal College Of Music London International College Westminster City School Abbey College London School Of Marketing London Film School St Patricks International College West London College American InterContinental University (London) Westminster Academy Letnie Igrzyska Olimpijskie 2012 W ramach Letnich Igrzysk Olimpijskich 2012 na terenie gminy Westminster odbyły się zawody w następujących miejscach: Horse Guards Parade (siatkówka plażowa) Hyde Park (pływanie na otwartym akwenie, triathlon) Lord's Cricket Ground (łucznictwo) The Mall – odcinek łączący Buckingham Palace z Trafalgar Square (start i meta kolarstwa szosowego, maratonu oraz chodu) Znane osoby W City of Westminster urodzili się m.in.: Kiefer Sutherland – aktor Alec Guinness – aktor Seal – piosenkarz Henry Gray – chirurg i anatom Alan Mathison Turing – matematyk i kryptolog Joan Collins – aktorka Wilhelm, książę Walii – członek brytyjskiej rodziny królewskiej, następca brytyjskiego tronu Henryk z Walii – członek brytyjskiej rodziny królewskiej Cat Stevens – wokalista i kompozytor Adam Ant – wokalista i gitarzysta Emma Thompson – aktorka i scenarzystka Corin Redgrave – aktor Robert Baden-Powell – wojskowy i pisarz Alfred Molina – aktor Elvis Costello – muzyk Les Ferdinand – piłkarz Douglas Douglas-Hamilton, 14. książę Hamilton – polityk i lotnik Steve Hackett – gitarzysta Michael Page – bokser oraz zawodnik MMA Przypisy Gminy Wielkiego Londynu Miasta ze statusem city w Anglii
189808	https://pl.wikipedia.org/wiki/Rudolf%20Roy	Rudolf Roy	Rudolf Jan z Dukli Roy, także Van Roy, de Formicini Van Roy (ur. 10 lipca 1887 w Dynowie, zm. 25 czerwca 1954 w Krakowie) – polski duchowny katolicki, prepozyt kolegiaty św. Anny w Krakowie, pedagog, kaznodzieja. Był synem Alfreda Ottona (konduktora kolejowego) i Anieli Magdaleny z Dzerowiczów. W 1906 ukończył gimnazjum w Wadowicach, następnie podjął studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W czasie nauki przeżył nieszczęśliwy wypadek, w wyniku którego amputowano mu lewą nogę. Dzięki wpływom biskupa krakowskiego kardynała Jana Puzyny otrzymał specjalną dyspensę (od przeszkody irregularitas propter defectum corporis) od watykańskiej Kongregacji Soboru, dzięki czemu mimo kalectwa mógł zostać księdzem; święcenia kapłańskie przyjął 3 lipca 1910. Pierwsze lata jako kapłan przepracował w Wilamowicach w powiecie bialskim, gdzie był wikariuszem i zyskał opinię dobrego kaznodziei. W 1913 został przeniesiony do Krakowa. Pracował jako kapelan i katecheta w domu sióstr urszulanek oraz III Gimnazjum im. Jana Sobieskiego; w latach 1916–1921 był notariuszem w kurii biskupiej, a 1918–1920 wikariuszem parafii św. Krzyża. 15 sierpnia 1920 został mianowany penitencjarzem i administratorem kanonii tzw. Artwińskiej przy kolegiacie św. Anny; ugruntowała się tu jego sława kaznodziei. Był również wikariuszem przy kolegiacie, a w czasie choroby prepozyta Józefa Caputy (zm. w listopadzie 1926) administratorem parafii św. Anny; w 1927 nowym prepozytem został ks. Jan Masny. W okresie międzywojennym ks. Roy pracował ponadto jako katecheta w Gimnazjum Żeńskim im. Królowej Jadwigi i nauczyciel etyki zawodowej w Szkole Kupieckiej; pełnił szereg funkcji w organizacjach katolickich, był m.in. moderatorem Kongregacji Dzieci Maryi i opiekunem zgromadzenia Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego (pelczarek). W 1934 został mianowany postulatorem sprawy beatyfikacyjnej i kanonizacyjnej królowej Jadwigi. Wydawał druki i obrazki poświęcone przyszłej świętej oraz mówił o niej na kazaniach. W 1938 dołączył do swojego nazwiska człon "de Formicini" (po wymarciu członków dalekiej rodziny). W 1942 zmarł ks. Masny i Roy został ponownie administratorem parafii św. Anny; funkcję tę, mimo braku formalnej nominacji przez władze Uniwersytetu Jagiellońskiego (ze względu na okupację), pełnił do końca życia. Po wojnie przyjął na siebie dalsze obowiązki w organizacjach katolickich – został generalnym moderatorem Dzieła osobistego poświęcenia się Najświętszemu Sercu Jezusowemu, egzaminatorem księży ubiegających się o władzę spowiadania, generalnym dyrektorem Arcybractwa Straży Honorowej Najświętszego Serca Pana Jezusa przy kościele sióstr wizytek w Krakowie. Nosił tytuł szambelana papieskiego. Swój majątek zapisał parafii św. Anny, został pochowany na Cmentarzu Rakowickim. Ks. Bolesław Przybyszewski w artykule poświęconym ks. Royowi w Polskim Słowniku Biograficznym pisze m.in.: "był postacią w Krakowie bardzo szanowaną i lubianą o charakterystycznej sylwetce wykwintnego prałata rzymskiego, mimo kalectwa zwinnie poruszającego się z laseczką". Bibliografia Bolesław Przybyszewski, Rudolf Roy, w: Polski Słownik Biograficzny, tom XXXII, 1990 Urodzeni w 1887 Zmarli w 1954 Kanonicy kapituły kolegiackiej św. Anny w Krakowie Pochowani na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie Prepozyci kapituły kolegiackiej św. Anny w Krakowie Ludzie związani ze szkołą im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie
1061	https://pl.wikipedia.org/wiki/Czeka	Czeka	Czeka, CzK, WCzK () – akronim nazwy tajnej policji w Rosji Sowieckiej w latach 1917–1922. Początkowo nosiła pełną nazwę Wsierossijskaja czriezwyczajnaja komissija po bor’bie s kontrriewolucyjej i sabotażom (Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem), od sierpnia 1918 roku Wsierossijskaja czriezwyczajnaja komissija po bor’bie s kontrriewolucyjej, spiekulacyjej i priestupleniami po dołżnosti (Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией, спекуляцией и преступлениям по должности; Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją, Spekulacją i Nadużyciami Władzy), zwana potocznie Czeka, lub Czeriezwyczajka. Z owej nazwy wyszło potoczne określenie funkcjonariuszy, pracowników – czekiści (czekista); także obecnie często tak są nazywani funkcjonariusze organów bezpieczeństwa państwowego KGB, FSB oraz SWR. Powołanie WCzK i nadzór polityczny Prapoczątkiem WCzK był powołany przez KC SDPRR(b) Komitet Wojskowo-Rewolucyjny (KW-R) przy Piotrogrodzkiej Radzie Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, którym kierowali Pawieł Łazimir (lewicowy eserowiec) i jego zastępca Nikołaj Podwojski (bolszewik). przy KW-R powołano pięcioosobową grupę (komitet 5) do walki z kontrrewolucją, która opracowała koncepcje utworzenia specjalnego organu o tym charakterze. W połowie grudnia 1917 roku Komitet 5 pod wpływem bolszewików uległ samorozwiązaniu, lecz koncepcja utworzenia organu bezpieczeństwa państwowego została przestudiowana i przyjęta. utworzono pierwszą strukturę organizacyjno-administracyjną, stanowiącą podłoże późniejszej, właściwej WCzK, była to Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna przy Radzie Komisarzy Ludowych do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem. W sierpniu 1918 podporządkowanie Komisji zostało zmienione, podobnie nazwa – zmieniona na Wszechrosyjską Nadzwyczajną Komisję do Walki z Kontrrewolucją, Spekulacją i Przestępstwami Nadużycia Władzy. Kierownictwo WCzK i główna siedziba Na czele kolegium komisji stanął Polak, z pochodzenia szlachcic, bardzo doświadczony w pracy konspiracyjnej – Feliks Dzierżyński, szybko zyskał sobie (nie bez powodu) przydomek Żelazny Feliks i poparcie Lenina, który doceniał takich ludzi. Potrzebni mu byli do sterroryzowania społeczeństwa, przywrócenia totalnej kontroli nad nową powstałą Robotniczo-Chłopską Armią Czerwoną i zaprowadzenia porządku w Rosji Bolszewickiej rozdartej przez I wojnę światową oraz bardzo krwawą wojnę domową za pomocą bezwzględnego terroru. Pokazywał bezwzględność co do pokonanych wrogów rozstrzeliwaniem zakładników, masowymi egzekucjami. Dzierżyński sprawował stanowisko przewodniczącego WCzK z małymi przerwami do 6 lutego 1922 roku. Po reorganizacji WCzK i włączeniu jej do struktur istniejącego już od końca października 1917 roku Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Radzieckiej (NKWD RFSRR) jako Państwowy Zarząd Polityczny przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (GPU NKWD RFSRR, GPU). Feliks Dzierżyński był wówczas Komisarzem Spraw Wewnętrznych i Przewodniczącym GPU. W listopadzie 1923 roku, Państwowy Zarząd Polityczny (GPU) wyodrębniono ze struktur NKWD RFSRR i na jego bazie powołano Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny (OGPU) bardzo poszerzając wpływy owego organu i podporządkowano Radzie Komisarzy Ludowych już ZSRR. Dzierżyński kierował tą instytucją aż do śmierci w 1926 roku. Oprócz centralnego organu WCzK, istniały terenowe komisje nadzwyczajne CzK. Kierowniczym organem Czeki było Kolegium Komisji zatwierdzone pod koniec lipca 1920 roku. W skład owej Komisji i wcześniej ścisłego kierownictwa Czeki wchodzili: Feliks Dzierżyński, Łotysze Jēkabs Peterss i Mārtiņš Lācis, Polak Stanisław Messing, Rosjanie Iwan Ksienofontow (1919-21 zastępca Dzierżyńskiego), Michaił Kiedrow, Fiodor Fomin oraz Żyd polskiego pochodzenia Józef Unszlicht, który w kwietniu 1921 roku objął stanowisko jednego z zastępców Feliksa Dzierżyńskiego, Warłaam Awaniesow, Wasilij Mancew, Filipp Miedwied, Nikołaj Zimin, Wiaczesław Mienżynski i Gienrich Jagoda. Główną siedzibą pierwszych bolszewickich organów bezpieczeństwa państwowego WCzK (centrala) w Piotrogrodzie (od 1924 roku Leningrad, d. Sankt-Petersburg – Petersburg), był wcześniejszy gmach petersburskiego gradonaczalnika (miejskiego gubernatora i komendanta policji) przy ulicy Gorochowaja 2. 12 marca 1918 roku siedziba została przeniesiona do Moskwy do budynku byłego towarzystwa asekuracyjnego „Jakor” („Kotwica”) przy ulicy Wielka Łubianka 11, a następnie do pomieszczeń byłej firmy ubezpieczeniowej „Rossija” pod nr 2. Nazwa Łubianka stała się synonimem radzieckich następnie rosyjskich organów bezpieczeństwa. Dziś ma tam siedzibę Federalna Służba Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej. Pierwsze zadania Rada Komisarzy Ludowych ściśle określiła zadania WCzK, początkowo składające się z trzech punktów: Ścigać i likwidować wszystkie akcje kontrrewolucyjne i sabotażowe na obszarze całej Rosji, bez względu na to kto je organizował. Oddawać pod sąd Trybunału Rewolucyjnego wszystkich sabotażystów i kontrrewolucjonistów. Przeprowadzać wstępne dochodzenia, jeśli byłyby one konieczne do zachowania bezpieczeństwa. W rzeczywistości kompetencje i zadania WCzK były nieograniczone, spełniała nie tylko funkcję policji politycznej, ale także sądu i kata. Czeka przeprowadzała wysiedlenia i konfiskaty mienia, ścigała przestępstwa pospolite, walczyła ze spekulacją, pełniła funkcję cenzora prasy i wydawnictw, zajmowała się bezpośrednią ochroną rządu i partii. Po pierwszych aresztowaniach ludowy komisarz (minister) sprawiedliwości Isaak Sztejnberg zwolnił aresztantów i zażądał uzgadniania z nim działań CzK. Spór kompetencyjny Rada Komisarzy rozstrzygnęła na rzecz czekistów, Komisja miała jedynie powiadamiać resorty sprawiedliwości i spraw wewnętrznych o aresztowaniach mających ważne polityczne znaczenie (a fortiori aresztowania pozbawione takiego znaczenia były zwolnione spod wszelkiego nadzoru). Rada miała też rozwiązywać konflikty między Komisją i wymiarem sprawiedliwości, wniesienie skargi nie wstrzymywało zaskarżonego działania. Później na wniosek Sztejnberga Rada Komisarzy zarezerwowała prowadzenie śledztw dla komisji przy Trybunale, CzK miała zaś skupić całość prac ścigania, powstrzymywania i zapobiegania przestępczości. Rozróżnienie to było w praktyce pozbawione większego znaczenia, wkrótce Sztejnberg wraz z innymi ministrami z partii lewicowych eserów odeszli z rządu (część członków tej partii, w tym Jakow Blumkin, pozostała natomiast w CzK). 21 lutego 1918 dekret Socjalistyczna Ojczyzna w niebezpieczeństwie wprowadzał rozstrzelanie bez sądu dla agentów wroga, spekulantów, grabieżców, chuliganów, kontrrewolucyjnych agitatorów 24 lutego 1918 roku ustanowiono tzw. trójki, które pełniły funkcję trybunałów rewolucyjnych, cztery miesiące później przywrócono karę śmierci, czego domagał się Lenin (kara śmierci została zniesiona w Rosji po rewolucji lutowej). Pierwszych egzekucji dokonano w Piotrogrodzie (Sankt Petersburg) w tamtejszej twierdzy Pietropawłowskiej. W latach funkcjonowania WCzK prawdopodobnie podobnych egzekucji wykonano aż 500 tysięcy. Rozpoczęło się organizowanie pierwszych łagrów, które podzielono na obozy pracy i koncentracyjne. Sytuacja władz i wojsk bolszewickich oraz koncepcja powstania organów bezpieczeństwa państwowego W latach powstania Czeki sytuacja bolszewików w trwającej wojnie domowej w Rosji była bardzo zła, można powiedzieć dramatyczna. Przeciwko powstałej początkowo słabej i nielicznej Armii Czerwonej, jej przeciwnicy „Biali” sformowali szereg armii oraz skłóconych z sobą ośrodków politycznych. Najpoważniejsze siły „białych” m.in. siły generała Jewgienija Millera, admirała Aleksandra Kołczaka, generała Nikołaja Judenicza, oraz siły dowodzone kolejno przez generałów Ławra Korniłowa, Antona Denikina i Piotra Wrangla. Samo utworzenie bolszewickiego aparatu bezpieczeństwa nie wystarczało. Lenin i Feliks Dzierżyński wiedzieli, że musi być to nie tylko aparat bezpieczeństwa, lecz przede wszystkim aparat terroru, działający bez jakichkolwiek skrupułów i na niespotykaną do tej pory skalę. Aby sterroryzować społeczeństwo, które nie chciało się pogodzić z nową władzą zastosowano bardzo brutalne środki wobec niepokornego społeczeństwa i w szeregach Armii Czerwonej, zaś aby zapobiec masowym dezercjom, wprowadzono terror i żelazną dyscyplinę powodując strach, poprzez straszliwe tortury i masowe egzekucje. Aby tego dokonywać, Czeka musiała posiadać odpowiednich ludzi, a przede wszystkim scentralizowany system organizacyjny, opierający się na wyspecjalizowanych komórkach terroru i nowej administracji politycznej, który dopilnowałby i wykonałby owe zadania oraz wziąłby pod nadzór terenowe jednostki nowo powstałego aparatu. Struktury organizacyjne WCzK w latach 1917–1921 i liczba personelu oraz wojsk Początkowa organizacja strukturalna na szczeblu centralnym Czeki była bardzo często zmieniana, zwłaszcza w pierwszym roku istnienia Czeki. Pierwsza organizacja centrali obejmuje czas od powstania CzeKi, czyli od października 1917 roku do połowy 1921 roku – czasy tzw. Czerwonego terroru, totalnej destabilizacji kraju i wojny domowej – oraz w latach 1921–1922, kiedy uznano, że Czeka potrzebuje przeformowania na szczeblu centralnym i terenowym. Pierwsza organizacja centrali CzeKi z bardzo częstymi zmianami przedstawiała się następująco: Organami kierowniczymi i sądowymi Komisji były Przewodniczący to stanowisko sprawowali: Feliks Dzierżyński (20 grudnia 1917 – 6 lipca 1918) Mārtiņš Lācis lub Martin Łacis (p.o.) (6 lipca 1918) Jakow Peters (p.o.) (7 lipca – 22 sierpnia 1918) Feliks Dzierżyński (22 sierpnia 1918 – 6 lutego 1922; od 30 marca 1919 roku pełnił także funkcję ludowego komisarza spraw wewnętrznych (NKWD RFSRR)) zastępcy przewodniczącego: m.in.: Wiaczesław Aleksandrowicz (21 stycznia – 8 lipca 1918) Jakow Peters (22 sierpnia 1918 – marzec 1919) Iwan Ksienofontow (27 marca 1919 – 1921) Józef Unszlicht (5 kwietnia 1921 – 6 lutego 1922) Sekretarz – Wieniamin (Benjamin) Gerson 1921, późniejszy sekretarz Dzierżyńskiego przy GPU NKWD RFSRR Kolegium Komisji – w zatwierdzonym 29 lipca 1920 roku składzie Kolegium znajdowali się: Feliks Dzierżyński, Michaił Kiedrow, Jakow Peters, Warłaam Awaniesow, Iwan Ksienofontow, Wasilij Mancew, Filipp Miedwied, Martin Łacis (lub Lacis), Nikołaj Zimin, Wasilij Korniew, Wiaczesław Mienżynski oraz Gienrich Jagoda i Abram Bieleńki. Prezydium Komisji – przy Prezydium działał Wydział Operacyjny (Opieratiwnoje Otdielenije), który w październiku 1920 roku przekształcono w Wydział Specjalny (Spiecyalnoje Otdielenije), zajmował się on ochroną działaczy partyjnych oraz ochroną obiektów partyjnych i rządowych. Naczelnikiem od 1921 do 1924 roku był Abram Bieleńkij. W sierpniu 1920 roku przy Prezydium powstała także Jednostka (komórka) Śledcza (Slestwiennaja czast’), która zajmowała się postępowaniem śledczym i karnym wobec funkcjonariuszy Czeki. Pierwszym naczelnikiem był Władimir Feldman (sierpień 1920 – 6 lutego 1922), późniejszy naczelnik Szkoły GPU. Sztab Wojskowy Specjalny Trybunał Rewolucyjny – utworzony 24 października 1919 roku, funkcjonował do 16 lipca 1920 roku Kancelaria Ogólna Komórki Administracyjno-Gospodarcze i Operacyjno-Czekistowskie Oddział Organizacyjny (Organizacyonnyj Otdieł) – utworzony 20 grudnia 1917 roku, odpowiadał m.in. za metody i użycie środków do prowadzenia walki. W marcu 1918 roku nazwa została zmieniona na Oddział Terenowy (Inogorodnyj Otdieł). Oddział Terenowy składał się m.in. z następujących Wydziałów (Oтделении): Instruktorki, łączności i innych jednostek m.in.: Biur – informacyjnego, ochrony granic i kolejowego. Naczelnikiem Oddziału Terenowego od jego utw. do grudnia 1918 był Wasilij Fomin. W grudniu nastąpiła kolejna zmiana nazwy na Oddział Instruktorski [patrz niżej]. Oddział do walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (Odtieł po bor’bie s kontrriewolucyjej i Sabotażem) – utworzony 20 grudnia 1917 roku do zwalczania elementów antypaństwowych i antyrewolucyjnych, od 9 kwietnia 1918 roku zajmował się także kontrwywiadem w Armii Czerwonej. W lutym 1919 zmieniono nazwę na Oddział Tajny (Siekrietnyj Otdieł) [patrz niżej]. Oddział Informacyjny – utworzony 20 grudnia 1917 roku do zbierania informacji o przeciwnikach nowej władzy bolszewickiej, kontrrewolucjonistach i sabotażystach Oddział do Walki ze Spekulacją – utworzony 11 lub 24 grudnia 1917 roku, w pierwszej połowie 1918 roku naczelnikiem był Wasilij Fomin. Oddział Gospodarczy – utw. w grudniu 1917 roku, pierwszym naczelnikiem był Jeliemianow. Komendantura – utw. w grudniu 1917 roku, kierownikami byli m.in. Dabol oraz Wilperson, komendantura była odpowiedzialna m.in. za wykonywanie wyroków śmierci; później zajmowały się tym komendantury więzienne. Oddział Taboru Samochodowego – utw. w grudniu 1917 roku. Oddział Więzienny – utw. w grudniu 1917 roku, naczelnik – m.in. Jawsiejew. Oddział Łączności: utw. w grudniu 1917 roku, naczelnik – m.in. Jakuszenko. Biuro Kontrwywiadowcze WCzK (Kontrrazwiedywatielnoje Biuro, KRB) – utworzone 12 stycznia 1918 roku, odpowiedzialne za zwalczanie szpiegostwa. Kierownicy Konstantin Szewaro-Wójciski do marca 1918 roku, Feliks Dzierżyński od marca do czerwca 1918. Od maja 1918 roku działało jako Wydział do Walki ze Szpiegostwem w ramach Oddziału do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem pod kierownictwem Jakowa Blumkina. Wydział istniał tylko do 6 lipca, potem walkę ze szpiegostwem przejął nowo utworzony Pododdział Wojskowy na czele z Januszewskijm, w grudniu 1918 przemianowany na Oddział Wojskowy – Wojennyj Otdieł [patrz niżej]. Oddział do Walki z Nadużyciami Władzy – utw. 20 stycznia 1918 głównym zadaniem oddziału było zwalczanie korupcji, naczelnikami oddziału byli m.in. Wiaczesław Aleksandrowicz, A. I. Puzyriew i G. M. Miełamied. Biuro Informacji – utw. w marcu 1918 roku, zaraz potem zmieniono nazwę na Biuro Informacji i Skarg (Biuro Sprawok i Żłob). Korpus Wojsk WCzK – istniejący od 15 lipca 1918 roku, dowódcami byli m.in. przewodniczący Czeki Dzierżyński, a od stycznia do kwietnia 1921 roku – Wasilij Korniew. Oddział Kolejowy (Żeledznodorożnyj Otdieł), następnie Oddział Transportowy – utworzony 7 sierpnia 1918 roku do zapewnienia bezpieczeństwa na kolei, 10 października 1919 roku przemianowany na Oddział Kolejowy, potem transportowy, przeznaczony do walki z dywersją, sabotażem i bandytyzmem w transporcie kolejowym i wodnym. Naczelnikami byli: Iwan Żukow (listopad 1918 – 11 stycznia 1919), Wasilij Fomin (11 stycznia – marzec 1919), Iwan Czugurin (marzec – wrzesień 1919), F. P. Slusarenko (wrzesień – październik 1919), Iwan Żukow (październik – listopad 1919), S. T. Kowyłkin (listopad 1919 – styczeń 1920), J. S. Haneckij (styczeń – luty 1920), Nikołaj Zimin (luty – listopad 1920). Oddział Rejestracyjno-Sprawozdawczy (Riegistracyonno-sprawocznyj Otdieł) – utworzony 1 września 1918 roku, odpowiedzialny za kartotekę, gromadzenie informacji od innych komórek CzeKa i odpowiednie wykorzystanie ów informacji. W lipcu 1919 roku naczelnikiem był J. M. Rocen. Na początku lat 20. przemianowany na Oddział Rejestracyjno-Statystyczny i włączony do Oddziału Operacyjnego w ramach Zarządu Tajno Operacyjnego SOU CzeKi. Oddział Śledczy – utw. 22 listopada 1918 roku, przejął on zadania od wydziałów, sekcji Śledczych przy poszczególnych oddziałach, naczelnikiem od jego utworzenia do rozwiązania w marcu 1919 roku był Siergiej Urałow. Zorganizowany ponownie już 26 czerwca 1919 roku z takimi samymi zadaniami, czyli odciążenie innych komórek CzeKi od pracy śledczej. Naczelnikami Sledstwiennyjego Otdieła byli: Ch. W. Pines (26 czerwca – lipiec 1919), M. K. Ichnowskij (lipiec – wrzesień 1919), G. M. Priworotskij (wrzesień – listopad 1919), Grigorij Moroz (21 listopada 1919 – 7 czerwca 1920), P. P. Waleskjan (7 kwietnia 1920 – 18 stycznia 1921), Władimir Feldman (18 stycznia 1921 – 6 lutego 1922). Oddział Wojskowy (Военный Отдел) – odpowiedzialny za kontrwywiad wojskowy, został zorganizowany 20 grudnia 1918 roku, z połączenia Oddziału I Zarządu Rejestracyjnego Sztabu Polowego [RWSR] i Pododdziału Wojskowego Oddziału do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem. Naczelnikiem był Michaił Kiedrow, już na początku stycznia 1919 roku przemianowany na Oddział Specjalny Osobyj Otdieł (OO) [patrz niżej]. Dzień 20 grudnia (utworzenie Oddziału Wojskowego) jest do tej pory obchodzony w rosyjskich służbach specjalnych jako święto kontrwywiadu wojskowego. Oddział Operacyjny (Opierot, Opieratywnyj Otdieł) – utworzony 23 grudnia 1918 roku z zadaniami przeprowadzania rewizji, aresztowań oraz dokonywania obserwacji zewnętrznej. Pierwszym naczelnikiem był Mykoła Skrypnyk. Oddział Specjalny Osobyj Otdieł (OO) – utworzony 1 stycznia 1919 roku z Oddziału Wojskowego (patrz wyżej). Miał za zadanie prowadzenie kontrwywiadu wojskowego i ogólnego, zwalczaniem kontrrewolucji i szpiegostwa w szeregach Armii Czerwonej urzędach wojskowych. Prowadził także działania inwigilacyjne wobec wyższych dowódców RKKA, badanie nastrojów w szeregach wojska oraz, od końca 1920, zajmował się ochroną i kontrwywiadowczym zabezpieczeniem granic. Kierownictwo OO CzeKi i poszczególnych Wydziałów (naczelnicy, kierownicy) składało się z funkcjonariuszy, którzy później odegrali ogromną rolę w funkcjonowaniu bolszewickich organów bezpieczeństwa państwowego. Naczelnikami OO WCzK byli Michaił Kiedrow, Feliks Dzierżyński; zastępcą naczelnika, a następnie naczelnikiem był Wiaczesław Mienżyński. W strukturach Oddziału Specjalnego były wydziały tematyczne, wydziały numerowano-geograficzne, biura, zarządy i sekcje, m.in.: Biuro Przepustek Wydział Ogólny Wydział Organizacyjno-Kontrolny Wydział 13 – odpowiedzialny za kontrwywiad przeciwko Finlandii, Estonii, Litwie oraz Polsce i Rumunii; kier. P. W. Ejdukiewicz Wydział 14 – prowadził kontrwywiad w kierunku wschodnim, kierownicy M. G. Kałużskij, Solomon Mogilewskij, następnie, od 1921 do wiosny 1922 roku, naczelnik wywiadu zagranicznego, czyli INOstrannyj Otdieł – INO Wydział 15 – odpowiedzialny za kontrwywiad przeciwko krajom Europy Zachodniej, kierownik – Szczepkin Wydział 16 (specjalny) – kontrwywiadowcze zabezpieczenie w Armii Czerwonej, kierownik – Jakow Agranow Wydział 17 – nadzór kontrwywiadowczy nad byłymi oficerami carskimi, kierownik – Kalin Zarząd Organizacyjny – naczelnik Gienrich Jagoda Oddział Straży Granicznej – włączony później do Zarządu Wojsk WCzK Sekcja Zagraniczna – utworzona w kwietniu 1920, zajmująca się politycznym i wojskowym wywiadem agenturalnym za granicą oraz terenach zajętych przez Białe Armie i wojska interwencyjne, zadaniem głównym agentury było infiltracja dowództw wojskowych (sztabów) i kierownictw białogwardyjskich. Odgrywała dużą rolę w penetracji wroga za pomocą wywiadu agenturalnego w całej CzeKa, dlatego też szefowi ów Sekcji nadano status naczelnika; naczelnikiem Sekcji był m.in. Ludwig Skujskumbre (kwiecień – grudzień 1920). Od lutego 1919 roku naczelnik Oddziału Specjalnego Czeki stał się jednocześnie szefem tzw. Zarządu Oddziałów Specjalnych (Uprawlenija Osobogo Otdieła), w skład którego wchodziły i któremu podlegały ponadto: Oddziały Specjalne gubernialnych jednostek WCzK, oddziały specjalne frontów i armii oraz wszelkie inne wydziały i placówki specjalne. Oddział Instruktorski – utworzony w styczniu 1919 roku Oddział Instruktorski (Instruktorskij Otdieł) do kontaktów z terenowymi jednostkami CzK. Dawny Inogrodnyj Odtieł (terenowy) [patrz wyżej], naczelnik Grigorij Moroz. Oddział Tajny (Siekrietnyj Otdieł – SO) – utworzony 24 lutego 1919 roku na bazie byłego Odtieła po bor’bie s kontrriewolucyjej. Oddział Tajny zwalczał jakiekolwiek odchylenia kontrrewolucyjne wśród drobnej burżuazji oraz inteligencji i duchowieństwa. Nazwa ów komórki była często zmieniana – już w czerwcu 1919 roku nazwa została zmieniona na Oddział Tajno-Operacyjny (Siekrietno-Opieratiwnyj Otdieł – SOO), a od stycznia 1921 ponownie na Oddział Tajny (Siekrietnyj Otdieł – SO), lecz z dodatkowymi zadaniami – walka z antyradzieckimi partiami, organizacjami i ugrupowaniami politycznymi. Naczelnikami SO/SOO i ponownie SO byli Nikołaj Skrypnik, Aleksandr Ejduk, Siergiej Urałow, Martin Lacis lub Łacis. Oddział do Walki z Międzynarodowym Szpiegostwem (Otdieł po bor’bie z mieżdunarodnym szpionażem) – reaktywowany w maju 1919 roku, [patrz wyżej Biuro Kontrwywiadowcze WCzK]. Naczelnikiem reaktywowanej komórki został Jakow Blumkin. Oddział Ekonomiczny (Ekonomiczeskij Odtieł) – utw. 30 września 1919 roku, odpowiedzialny za walkę z kontrrewolucją, aktami dywersji i sabotażu oraz szpiegostwem w sektorze przemysłowym. Zorganizowany był w 15 wydziałów specjalnych i 5 innych jednostek operacyjnych, naczelnicy: m.in. S. M. Ter-Gabrieljan i Nikołaj W. Krylenko (nie mylić z Nikołajem Wasilewiczem Krylenko ludowym komisarzem sprawiedliwości ZSRR). Zarząd Obozów (Uprawlenije Łagieriami) – utw. 5 września 1919 roku, nadzorował powstające obozy pracy przymusowej w Rosji bolszewickiej; pierwszy naczelnik – Filipp D. Miedwied (maj – grudzień 1919). Biuro Prawne (Juridiczeskoje Biuro) – utw. 6 kwietnia 1920 roku; naczelnicy – m.in. M. M. Łuckij i Władimir Feldman. Zarząd Organizacyjny (Uprawlenije Diełami – UD) – utw. 13 września 1920 roku z połączenia byłych oddziałów, m.in. taboru samochodowego, więziennego, ogólnego, statystycznego, łączności, gospodarczego oraz komendantury i medycznego [patrz wyżej]. Naczelnikiem był bardzo doświadczony czekista, późniejszy szef NKWD, Gienrich Jagoda. Oddział Administracyjno-Organizacyjny (Administratiwno-Organizacyonnyj Odtieł) – utw. 21 września 1920 roku, jego naczelnikiem był L. M. Braginskij (21 września – grudzień 1920). Składał się z dwóch oddziałów; administracyjnego i organizacyjnego, 1 grudnia 1920 roku, po włączeniu do niego wydziałów administracyjnych Oddziałów Specjalnego i Transportowego, przemianowany na Zarząd Administracyjno-Organizacyjny (Administratiwno-Organizacyonnoje Uprawlenije) z zadaniami: rozporządzenie o strukturze organizacyjnej, nabór pracowników (co pozwalało na dużo głębsze prześwietlenie kandydatów), przygotowanie kadr oraz kontrola jednostek terenowych CzK. Pierwszym naczelnikiem Oddziału następnie Zarządu Administracyjno-Organizacyjnego został Iwan Apeter. Oddział Zagraniczny (Inostrannyj otdieł – INO) – utworzony rozkazem nr 169 przez przewodniczącego CzeKa Feliksa Dzierżyńskiego; powstał na bazie Sekcji Wywiadowczej Oddziału Specjalnego (Osobogo Otdieła – OO) (prowadzenie wywiadu za granicą) i podporządkowany szefowi OO. Naczelnicy INO – Jakow Dawtian (Dawidow), Ruben Katanian (jako pełniący obowiązki podczas miesięcznej nieobecności Dawtiana) oraz Solomon Mogilewski (Mogilewskij). Tuż po utworzeniu INO struktura organizacyjna była dość prosta, składała się m.in.: naczelnika, jego zastępcy, kancelarii, Wydziału Agenturalnego, Wydziału Zagranicznego i Biura Wiz. W miesiąc po ustanowieniu WCzK miała 23 osoby personelu. W 1920 roku liczyła już 27 tysięcy ludzi, a w 1921 roku, w momencie zakończenia wojny domowej, 310 tysięcy funkcjonariuszy cywilnych. Obok tego 137 tysięcy żołnierzy w wojskach wewnętrznych i 94 tysięcy w jednostkach frontowych. Inne źródła mówią m.in., że na początku lat 20. XX wieku, WCZEKA liczyła około 31 pracowników kadrowych. Według rozkazu Rewolucyjnej Rady Wojennej (Rewwojensowieta) nr 1468/261 z 15 lipca 1921 roku, stan oddziałów wojskowych podporządkowanych organom bezpieczeństwa wynosił około 200 tysięcy żołnierzy. Wojska Czeka składały się z 11 brygad pogranicznych, 3 samodzielnych pułków, 687 samodzielnych batalionów, 4 samodzielnych oddziałów, 2 oddziałów lotniczych, 7 szwadronów i 4 samodzielnych kompanii. Czerwony terror Korzystając z pretekstu, jakim był nieudany zamach na Lenina, Czeka rozpoczęła tzw. czerwony terror, co pozwoliło na stosowanie takich metod jak branie zakładników i na niespotykaną do tej pory skalę masowe egzekucje. Dzierżyński wydał osobisty rozkaz, aby do masowych egzekucji na kontrrewolucjonistach wykorzystywać karabiny maszynowe. W Piotrogrodzie wydawano tak wiele wyroków śmierci, że skazanych wiązano parami, ładowano wieczorami na drewniane barki, które wyprowadzano na wody Zatoki Fińskiej, i tam zatapiano. Kiedy powiewał zachodni wiatr, ciała wpływały do portu w Kronsztadzie. Orlando Figes pisze: Zaprowadzanie wewnętrznego porządku wiązało się często z bezmyślnymi, przerażającymi okrucieństwami ze strony Czeki. Opisał je w swym pamiętniku Sidney Reilly, który przebywał w Rosji w czasie rewolucji październikowej: Dokładna liczba ofiar czerwonego terroru jest trudna do oszacowania. Aresztowano w tym czasie około 400 tysięcy osób. Według danych samej Czeki w latach 1918–1921 rozstrzelano 50 tysięcy ludzi. Należy do tego jednak doliczyć zamordowanych w wyniku nadużyć i samowolnych egzekucji. Dodatkowo liczba ta nie obejmuje zmarłych w więzieniach i obozach oraz poległych i zmarłych od ran w walkach z formacjami frontowymi Czeki. Według ostatnich ustaleń historyków przyjmuje się, że liczba ofiar śmiertelnych mogła wynosić około 250 tysięcy. Zatem była ona prawdopodobnie wyższa niż liczba poległych w trakcie całej wojny domowej. Końcowa organizacja strukturalna (konsolidacja) Od początku 1921 roku zaczął postępować proces konsolidacji centralnych i terenowych struktur organizacyjnych Komisji, wyrażający się koncentracją tworzonych do tej pory jednostek w większe, jednolite zgrupowania funkcjonalne, które przetrwały do końca istnienia WCzK. Kierownictwo przedstawione jest powyżej, lecz zmiany były duże. Polegały na utworzeniu potężnych zarządów operacyjnych z oddziałami w ich strukturach, oraz mniejszych zarządów organizacyjno-administracyjnych. I tak, na przełomie 1921/1922 roku, w ramach komisji znajdowały się poniższe jednostki operacyjno-czekistowskie i administracyjne: Zarząd Tajno-Operacyjny WCzK (Siekrietno-Opieratiwnoje Uprawlenije – SOU) – jeden z najważniejszych i największych Zarządów w końcowej organizacji WCzK, można stwierdzić, że jego kontynuacją był Główny Zarząd Bezpieczeństwa Państwowego NKWD. SOU został utworzony 14 stycznia 1921 roku, naczelnikiem był Wiaczesław Mienżyński. Zadaniem Zarządu Tajno-Operacyjnego było koordynowanie i nadzorowanie działań najważniejszych jednostek (oddziałów i wydziałów) operacyjnych w strukturze WCzK. W skład SOU WCzK wchodziły: Oddział Specjalny (Osobyj Otdieł – OO) – kontrwywiad w Armii Czerwonej i Marynarce Wojennej, zwalczał obce szpiegostwo i bandytyzm polityczny, nadzorował cenzurę wojskową. 6 numeracyjnymi Wydziałami specjalnymi (13, 14, 15, 16 i 17) OO kierował sam Wiaczesław Mienżyński. Wydział Kontrwywiadowczy (Kontrrazwiedywatielnoje Otdielenije – KRO) – utworzony w 1921 roku (praktycznie zaczął działać jako samodzielna jednostka od 1922 roku, kiedy przywrócono mu status Oddziału (Odtieł)). Naczelnikami byli kolejno: Michaił Trilisser, który następnie przeszedł do wywiadu na naczelnika INO, oraz Artur Artuzow, który kierował KRO do 1927 roku, a następnie także przeszedł do wywiadu. Wiadomo, że Wydział posiadał sekcje m.in.: brytyjską, niemiecką, polską, francuską i białogwardyjską. Oddział Tajny (Siekrietnyj Otdieł – SO) – zadania Oddziału Tajnego były typowe dla policji politycznej, odpowiadał za walkę z antyradzieckimi partiami, organizacjami i ugrupowaniami politycznymi, duchowieństwem. SO składał się z 9 bardzo prężnie działających wydziałów, a ostatnim naczelnikiem SO w strukturach WCzK był Timofiej Samsonow. Oddział Zagraniczny (Inostrannyj Otdieł – INO) – naczelnik Solomon Mogilewski. Na początku grudnia 1921 roku w strukturze INO powstał wyspecjalizowany pion Wydział Zagraniczny (Zakordonnaja Czast), którym kierował z polecenia Feliska Dzierżyńskiego Michaił Trilisser; zadaniem owego wydziału było zorganizowanie nielegalnego wywiadu. Do Wydziału Zagranicznego Oddziału Zagranicznego Zarządu Tajno-Operacyjnego WCzK Trilisser ściągnął bardzo energicznych młodych oficerów, którzy w późniejszych latach odegrali ogromną rolę w wywiadzie nielegalnym i nie tylko; byli to m.in.: Siergiej Szpigelglas, Abram Słucki (późniejsi naczelnicy INO Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego) Wydział Zagraniczny składał się z 6 Sektorów: Sektor północny – kraje skandynawskie (Dania, Norwegia, Szwecja) i nadbałtyckie (Litwa, Łotwa i Estonia) Sektor polski – działania nielegalne na terytorium II RP Sektor centralno-europejski – działania wywiadowcze z pozycji nielegalnych w takich krajach, jak Niemcy (wówczas nazywane Republiką Weimarską) lub Rzeszą Niemiecką, Francja, Włochy, Belgia oraz Wielka Brytania Sektor południowoeuropejski – działania obejmowały Austrię, Czechosłowację, Węgry, Jugosławię, Bułgarię, Rumunię, Turcję, Egipt i Algier Sektor wschodni – obejmujący Turcję, ówczesną Persję, rejon Kaukazu, Chiny i Japonię Sektor amerykański – obejmujący działaniami USA i Kanadę. W wymienionych krajach działały bardzo dobrze zakonspirowane nielegalne siatki pod przykryciem np. biur podróży lub firm handlowych. Wywiad nielegalny osiągnął ogromne sukcesy w latach 20., 30. oraz 40. XX wieku; była to tzw. era wielkich nielegałów. W organizacji INO SOU WCzK było także Biuro Wiz i Wizowe (naczelnik Nikołaj Ugarow) oraz Wydział Informacyjny (którym kierował Lew Zalin). Oddział Operacyjny (Opieratiwnyj Otdieł – [Opierod]) – zorganizowany był w 14 Wydziałów, które odpowiedzialne były m.in. za obserwacje zewnętrzne, przeprowadzanie aresztowań, technika operacyjna, kartoteka, archiwum, analiza i opracowanie informacji, statystyka, prasa. Oddziałem kierowali: B. M. Futorian (1 stycznia – 19 kwietnia 1921), W. I. Chaskin (19 kwietnia – 1 lipca 1921), I. Z. Surta (1 lipca 1921 – ?). Oddział Informacyjny (Informacyonnyj Otdieł – [INFO]) – opracowanie informacji i zbiorczych analiz dla kierownictwa partyjno-rządowego, od sierpnia 1921 także zajmował się cenzurą wojskową. Został utworzony na bazie Wydziału Opracowania Materiałów wydzielonego z Opieroda Oddziału Operacyjnego SOU WCzK (patrz wyżej). Na czele INFO stali kolejno: I. Stukow (28 marca – 12 sierpnia 1921), oraz Bronisław Bortnowski (Bortnowskij) (21 września 1921 – 2 lutego 1922, likwidacja WCzk). Zarząd Ekonomiczny (Ekonomiczeskoje Uprawlenije – EKU) – utworzony 25 stycznia 1921 roku na bazie Oddziału Ekonomicznego, wykonywał zadania, jakimi zajmowały się poprzednio Oddział do Walki z Nadużyciami Władzy oraz Oddział do Walki ze Spekulacją [patrz wyżej]. Czyli walka z sabotażem, spekulacją, korupcją oraz później zabezpieczenie sektora ekonomicznego. EKU złożony był z 15 Wydziałów problemowych, pierwszym naczelnikiem był N. W. Krylenko, a ostatnim M. K. Ichnowskij. Zarząd Organizacyjny (Uprawlenije Diełami – UD) – utw. 13 września 1920 roku, [patrz wyżej – organizacja 1917–1921]. Zarząd Administracyjno-Organizacyjny (Administratiwno-Organizacyonnoje Uprawlenije – AOU) – [patrz wyżej, organizacja 1917-1921]. Naczelnicy: Gienrich Jagoda (p.o.) (lipiec – wrzesień 1921) i Stanisław Redens (do likwidacji WCzK). Zarząd Wojsk WCzK (Uprawlenije Wojsk WCzK) – utworzony 13 kwietnia 1921 roku. W skład Zarządu weszły m.in. istniejący od 15 lipca 1918 roku Korpus Wojsk WCzK, Oddział Straży Granicznej (Otdieł Pogranicznoj Ochrany – OO). Naczelnikami byli kolejno: Wasilij Korniew, Michaił Rozen, S. S. Filippow, Porfirij Studienikin i Ferenc Pataki. Oddział Specjalny (Kryptologiczny) (Spiecyalnyj Otdieł) – utworzony 28 stycznia 1921 roku; od zadań, jakie wykonywał, należały kryptografia i szyfry. Początkowo na innych oddziałach WCzK spoczywało zbieranie i zdobywanie wywiadowczych materiałów dotyczących zagadnień szyfrowych. Nieformalnie podlegał Kolegium Komisji WCzK, naczelnikiem oddziału był ówczesny członek Kolegium Komisji Gleb Bokij, który po utworzeniu NKWD ZSRR kierował od 10 lipca 1934 do 16 maja 1937 roku jednostką o tych samych zagadnieniach, Oddziałem Specjalnym (Tajno-Szyfrowym) Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego następnie Oddziałem 9 Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego. Oddział Transportowy (Transportnyj Otdieł) – [patrz wyżej: organizacja 1917–1921 – Oddział Kolejowy – Żeledznodorożnyj Otdieł]. Oddziałem od 21 listopada 1920 do 6 lutego 1922 roku, czyli do likwidacji WCzK kierował Gieorgij Błagonrawow. Oddział Zaopatrzenia (Otdieł Snabżenija) Oddział Śledczy (Sledstwiennaja Czast) [patrz wyżej: org. 1917–1921]. Naczelnik Władimir Feldman (18 stycznia 1921 – 6 lutego 1922) Wydział Specjalny (Ochrony) (Spiecyalnoje Otdielenije) – ochrona władz, kierownictwa partii i rządu. Likwidacja CzeKi i powołanie GPU przy NKWD RFSRR Ze względu na wrogość społeczeństwa Rosji sowieckiej wobec CzeKa i złej reputacji, na którą ciężko zapracowała podczas czasu tzw. czerwonego terroru, a głównie ustabilizowanie się władzy bolszewickiej i w większości opanowanie sytuacji wewnętrznej w kraju, na IX Wszechrosyjskim Zjeździe Rad 28 grudnia 1921 ogłoszono decyzję o rozwiązaniu Nadzwyczajnej Komisji do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem, a w miejsce CzeKa powołano nową instytucję o tym samym zakresie działań pod nazwą Państwowy Zarząd Polityczny (GPU) i podporządkowano ją pod Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD) RFSRR. Zmiana miała charakter propagandowo-kosmetyczny wobec zachowania przez GPU uprawnień CzeKa i przejęcie w całości aparatu i kadr Czeki. Instytucję powołano formalnie 2 lutego 1922 pod pełną nazwą Państwowy Zarząd Polityczny przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (ros: Государственное Политическое Управление при НКВД РСФСР), powszechnie określaną akronimem GPU. Przypisy Bibliografia Normam Polmar, Thomas B. Allen: Księga Szpiegów, Wydawnictwo Magnum Warszawa 2000 Walter Kriwicki: W Tajnej służbie Stalina: Wspomnienia pierwszego sowieckiego szpiega który zdradził, wyd. Magnum 2002 Paweł Sudopłatow: Wspomnienia niewygodnego świadka (kulisy wywiadu i kontrwywiadu), Dom wydawniczy Bellona 1999 Christopher Andrew, Wasilij Mitrochin: Archiwum Mitrochina, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA Warszawa 2001 Evgeniia Al’bats: The state within a state: the KGB and its hold on Russia--past, present, and future, New York: Farrar, Straus, Giroux, 1994. Jan Larecki: Wielki Leksykon Służb specjalnych świata książka i wiedza Warszawa 2007, organizacja WCzK i różne aspekty Radzieckie służby specjalne
1062	https://pl.wikipedia.org/wiki/Chlorek%20sodu	Chlorek sodu	Chlorek sodu, NaCl – nieorganiczny związek chemiczny z grupy chlorków, sól kwasu solnego i sodu. Stanowi podstawowy składnik soli kuchennej, soli warzonej i soli drogowej. Występowanie W przyrodzie występuje m.in. jako halit, minerał tworzący pokłady soli kamiennej, a w postaci rozpuszczonej w wodzie morskiej oraz w wodach mineralnych (najwięcej w tzw. solankach). Chlorek sodu jest także składnikiem płynów pozakomórkowych organizmów żywych (zwłaszcza zwierzęcych). Właściwości termochemiczne Zastosowanie Chlorek sodu stosowany jest jako środek spożywczy, nadający jedzeniu słony smak. Jest także używany w przemyśle szklarskim i garbarstwie oraz do konserwacji żywności. Stanowi surowiec do otrzymywania kwasu solnego, sodu, chloru, wodorotlenku sodu i węglanu sodu (sody). Jest wykorzystywany do roztapiania śniegu i lodu z ulic i chodników, gdyż roztwór wody i chlorku sodu zamarza przy bardzo niskich temperaturach. Jest używany w spektroskopii oraz w chłodnictwie (). Znaczenie biologiczne Chlorek sodu, spożywany zwykle jako sól kuchenna, jest głównym źródłem jonów Na+ i Cl− dla ludzi i zwierząt. Jony Na+ odgrywają kluczową rolę w wielu procesach fizjologicznych od gospodarki wodnej, przez utrzymywanie stałego ciśnienia krwi, po działanie układu nerwowego. Spożywanie chlorku sodu jest niezbędne do życia, a jego dzienne zapotrzebowanie u dorosłego człowieka wynosi około 5 g. Współczesna dieta dostarcza zwykle kilkukrotnie większą ilość soli. Jest ona obecna w większości produktów spożywczych, jak choćby chleb, masło, sery, wędliny itp. Szacuje się, że dzienne spożycie soli w Polsce w przeliczeniu na osobę wynosi ok. 11 g. Badania naukowe udowodniły związek między nadmiernym spożyciem soli kuchennej i rozwojem nadciśnienia tętniczego. 0,9% roztwór wodny chlorku sodu, nazywany solą fizjologiczną, jest używany w medycynie jako płyn infuzyjny. Roztwór o takim stężeniu jest izoosmolarny z osoczem krwi. Zobacz też chlorek potasu, KCl Przypisy Linki zewnętrzne ATC-A12 ATC-B05 ATC-S01 Sodu, chlorek Nieorganiczne sole sodu
189815	https://pl.wikipedia.org/wiki/Rodzajnik	Rodzajnik	Rodzajnik – specyficzny rodzaj przedimka, który oprócz właściwej przedimkowi kategorii określoności bądź nieokreśloności, wyznacza dodatkowo kategorię rodzaju gramatycznego, choć nie we wszystkich językach jest to ścisłe wyznaczenie w każdym przypadku – np. formy liczby mnogiej rodzajników niemieckich (die) lub francuskich (les) pełnią wyłącznie funkcję przedimków, gdyż w żaden sposób nie określają rodzaju gramatycznego następującego po nich rzeczownika. Rodzajnik może występować nie tylko przed rzeczownikiem, lecz także przed konstrukcją rzeczownikową, a niekiedy również przed przymiotnikiem lub liczebnikiem użytym rzeczownikowo. Występowanie rodzajników w różnych językach Rodzajniki mogą poprzedzać rzeczownik (jak np. w języku niemieckim czy francuskim) bądź też występować po nim (jak w niektórych językach bałkańskich – bułgarskim, rumuńskim i albańskim czy językach skandynawskich). Rodzajniki, podobnie jak przedimki, dzielą się na: określone; nieokreślone. W językoznawstwie wyróżnia się również tzw. przedimek zerowy, tj. taką sytuację, gdzie przedimka/rodzajnika nie stosuje się, chociaż wynikałoby to ze struktury zdania. W większości języków (np. polskim, rosyjskim, łacinie, chińskim czy koreańskim) rodzajniki nie występują w ogóle, a ich funkcję pełnią inne części mowy lub sama forma rzeczownika. W tłumaczeniach na język polski rodzajniki najczęściej są pomijane. Jednak w języku polskim również można zaobserwować proces identyczny do tego, który spowodował powstanie rodzajników w innych językach indoeuropejskich (w języku praindoeuropejskim rodzajników nie było). W poniższych zdaniach zaimki wskazujące ten/ta/to wyraźnie pełnią funkcję identyczną do przedimka określonego: Kupiłem książkę. Ta książka została wydrukowana na papierze z makulatury. Widziałem pewnego kota. Kot ten miał bardzo krótki ogon. Rodzajniki w języku bułgarskim Język bułgarski posiada określone formy rodzajnika. Dla rzeczowników rodzaju męskiego liczby pojedynczej rodzajnik może przyjmować tzw. postać pełną -ът, -ят bądź krótką -a, -я. Wynika to przede wszystkim z konwencji ortograficznej, ponieważ w wymowie różnica między formą pełną a krótką rodzajnika ulega zatarciu. Konwencja ortograficzna stanowi, iż rzeczownik przybiera pełną formę rodzajnika wówczas, gdy w zdaniu pełni funkcję podmiotu, w pozostałych przypadkach przybiera formę krótką, np.: Учeникът (podmiot) чeтe книгa. – (ten) Uczeń czyta książkę. Професорът (podmiot) вижда учeникa (dop. bliższe) – (ten) Profesor widzi ucznia. Rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na spółgłoskę mają formę rodzajnika -ът, -a, np.: нoж „nóż” – нoжът / нoжa, шaл „szal” – шaлът / шaлa, фpизьop „fryzjer” – фpизьopът / фpизьopa Rzeczowniki męskie z przyrostkiem -тeл, -ap, -й przyjmują rodzajnik w formie -ят, -я, np.: aптeкap „aptekarz” – aптeкapят / aптeкapя, пpиятeл „przyjaciel” – пpиятeлят / пpиятeля, трамвай „tramwaj” – трамваят / трамвая Rzeczowniki rodzaju męskiego z zakończeniem -a, -я otrzymują formę rodzajnika -тa, np. баща „ojciec” – бащата, съдия „sędzia” – съдията, podobnie jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego, np. сестра „siostra” – сестрата. Rzeczowniki rodzaju żeńskiego, które kończą się na spółgłoskę -т, po dodaniu formy rodzajnika zachowują podwójne -тт-, np. младост „młodość” – младостта. W liczbie mnogiej wszystkie rzeczowniki przybierają rodzajnik -те, np. ученик „uczeń” – учениците, жена „kobieta” – жените. Rzeczowniki rodzaju męskiego, które w liczbie mnogiej kończą się na -a, -я, otrzymują formę rodzajnika -тa, np. крак „noga” – краката, podobnie jak rzeczowniki rodzaju nijakiego, np. дете „dziecko” – децата. Przymiotniki rodzaju męskiego mają formę rodzajnika -ият, -я, np. лош „zły” – лошият / лошия. Użycie form z rodzajnikiem Formy z rodzajnikiem zawsze oznaczają przedmiot dokładnie określony lub znany już poprzednio, np.: gdy wspomniano przedmiot po raz kolejny w tekście lub rozmowie, np.: Cпирам пpeд eднa къщa. Къщaтa e гoлямa. Пpeд нeя имa гpaдинa. Гpaдинaтa e пълнa c кpacиви цвeтя. – Zatrzymuję się przed jakimś domem. Dom (ten) jest duży. Przed nim znajduje się ogród. Ogród (ten) jest pełen ładnych kwiatów. gdy z sytuacji lub kontekstu wiadomo o jaki przedmiot chodzi, np.: Oтвopи пpoзopeцa! – Otwórz okno! (to, które jest przed tobą) Moля дaй ми книгaтa! – Proszę cię, daj mi książkę! (tzn. książkę, którą widzisz przed sobą lub o której jest mowa) gdy przedmiot wysuwa się na plan pierwszy jako przedstawiciel grupy pokrewnych przedmiotów, jest uważany za przedstawiciela rodzaju (gatunku), np.: Bълкът e xищнo живoтнo. – Wilk jest zwierzęciem drapieżnym. Жeнaтa e oпоpa нa ceмeйcтвoтo. – Kobieta jest ostoją rodziny. gdy rzeczownik występuje w liczbie mnogiej, ogarniając wszystkie określone nim pojęcie, np.: Eзepaтa ca по-мaлки oт мopeтaтa. – Jeziora (wszystkie) są mniejsze niż morza. gdy po rzeczownikach występują krótkie formy zaimków dzierżawczych, np.: пaлтoтo мy – jego płaszcz, дeцaтa ни – nasze dzieci Jeżeli rzeczownik występuje wraz z przymiotnikiem, tworząc grupę imienną, rodzajnik dodawany jest do pierwszego wyrazu grupy imiennej – przymiotnika (w języku bułgarskim przymiotnik stoi przed rzeczownikiem) Добрият студент. Użycie form bez rodzajnika Nie używa się rodzajników: a) przy imionach (nazwach) własnych wyjątki: Дyнaвът – Dunaj, Aлпитe – Alpy, Ватиканът Watykan itd. b) jeżeli rzeczownik pospolity oznacza tytuł Дoктop Пeeв нaпpaви oпepaция. – Doktor Peew przeprowadził operację. c) w różnych wyrażeniach, jak np.: нa пaзap – po zakupy (na targ), нa paзxoдкa – na spacer, нa yчилищe – do szkoły itd. Rodzajniki w języku francuskim W języku francuskim wyróżnia się rodzajniki nieokreślone (fr. articles indéfinis) oraz rodzajniki określone (fr. articles définis). Rodzajniki nieokreślone Rodzajniki nieokreślone poprzedzają rzeczowniki rodzaju męskiego (un) i żeńskiego (une) w liczbie pojedynczej oraz w liczbie mnogiej (des). Użycie rodzajnika nieokreślonego oznacza, że podmiot, o którym mowa, pozostaje bliżej nieznany mówiącemu. Rodzajniki nieokreślone w liczbie pojedynczej posiadają tę samą formę co liczebniki główne jeden i jedna. Znaczenie części zdania un i une wynika z jego kontekstu. Przykład: Une hirondelle est revenue. Zdanie to przetłumaczyć możemy zarówno Przyleciała jakaś jaskółka, jak również Przyleciała jedna jaskółka, zależnie od kontekstu wypowiedzi. Rodzajniki określone Rodzajniki określone porzedzają rzeczowniki rodzaju męskiego (le) i żeńskiego (la) w liczbie pojedynczej oraz w liczbie mnogiej (les). Użycie rodzajnika określonego oznacza, że podmiot, o którym mowa, jest mówiącemu znany. Rodzajniki określone liczby pojedynczej zmieniają się w l', jeśli poprzedzany bezpośrednio rzeczownik zaczyna się fonetycznie od samogłoski: un pilote → le pilote (pilot) une raison → la raison (powód, racja) un oiseau → l’oiseau (ptak) une âme → l’âme (dusza) un horison → l’horison (horyzont) ale: un haut-parleur → le haut-parleur (głośnik) Stosowanie rodzajników Ze względu na brak możliwości określenia rodzaju lub liczby rzeczownika na podstawie jego formy (odmiennie niż w języku polskim), użycie rodzajnika jest niezbędne dla określenia tych cech, np.: un Polonais – des Polonais (Polak – Polacy) Ze względu na jednakową wymowę lub pisownię niektórych rzeczowników, użycie rodzajnika pozwala na ich rozróżnienie, np.: le poste – la poste (posterunek, placówka – poczta) Rodzajnik nieokreślony jest używany w zdaniach mających charakter prawdy ogólnej. Zdanie: Un chien ne trahit jamais son maître. oznacza Żaden pies nie zdradzi nigdy swojego pana Rodzajnik nieokreślony w liczbie mnogiej (des) prawie zawsze zamienia się w de w zdaniu przeczącym: Michel mange des fruits. / Michel ne mange jamais de fruits. (Michał jada owoce. / Michał nigdy nie jada owoców.) Rodzajnik des zamienia się również w de jeśli pomiędzy nim a rzeczownikiem, który określa, znajduje się część zdania pełniąca również rolę określenia: un fruit délicieux → des fruits délicieux (smaczny owoc → smaczne owoce) un délicieux fruit exotique → de délicieux fruits exotiques (smaczny owoc egzotyczny → smaczne owoce egzotyczne) Rodzajnik określony w liczbie pojedynczej może służyć określeniu również zbiorowości lub gatunku. W zdaniu: Le chien est le meilleur ami de l’homme. (Pies jest najlepszym przyjacielem człowieka) nie chodzi o pojedynczego psa, lecz o cały gatunek, jak również nie o konkretnego człowieka, lecz cały rodzaj ludzki. Rodzajnik określony jest również używany w celu wyrażenia szacunku dla jakiejś funkcji, np.: Monsieur le Président (Pan Prezydent). Rodzajniki mogą nie być stosowane przed nazwami własnymi (z wyjątkiem takich, których stanowią integralną część, np.: Le Havre, La Haye), dotyczy to zwłaszcza imion, nazwisk, nazw miast, w przypadku nazw państw, pasm górskich lub rzek zaimki są z kolei zwykle używane. Są również często opuszczane w tytułach i hasłach reklamowych. Jeśli rodzajniki są używane do nazw własnych, to wyłącznie określone. Użycie nieokreślonych jest możliwe w celu nadania zdaniu specyficznego sensu, np. zdanie: Jamais fortune n’a trahi une France rassemblée (Charles de Gaulle) można tłumaczyć jako Szczęście nigdy nie opuściło zjednoczonej Francji, przy czym należy rozumieć, że nie chodzi o „konkretną”, aktualną Francję, lecz o „każdy” kraj, noszący tę nazwę w przeszłości. Rodzajniki nie są stosowane, jeśli rzeczownik jest określany przez niektóre zaimki, które przejmują jego funkcję np.: une robe – cette robe ((jakaś) sukienka – ta/tamta sukienka) Specyficzną formą rodzajnika nieokreślonego jest rodzajnik cząstkowy. Składa się on z przyimka de, połączonego z rodzajnikiem określonym le (du), la (de la) lub l’ (de l') i jest używany dla określenia pewnej części (ilości) obiektów niepoliczalnych, zwykle nieożywionych lub abstrakcyjnych, np.: Je bois du lait. (Piję mleko.), Elle a de la grâce. (Ona ma (sporo) wdzięku.) rodzajnik cząstkowy występuje jedynie w liczbie pojedynczej, chyba że określany rzeczownik nie posiada liczby pojedynczej, wtedy rodzajnik cząstkowy przyjmuje formę des. Może to prowadzić do pomyłki z rodzajnikiem nieokreślonym w liczbie mnogiej, który posiada tę samą formę, należy więc pamiętać, że des poprzedzające rzeczownik, który może występować w liczbie pojedynczej jest rodzajnikiem nieokreślonym, a nie sciągniętym. Inną możliwą pomyłką jest zrozumienie konstrukcji przyimka de + rodzajnik określony jako rodzajnika cząstkowego, np.: (1) Je parle de l’eau. (2) Je veux de l’eau. Zdanie (1) oznacza Mówię o wodzie, zdanie (2) – Chcę (trochę) wody. Rozróżnienie wymaga znajomości reguł konstrukcji zdań z czasownikami parler (mówić) i vouloir (chcieć). Specyficzną formą rodzajnika określonego jest rodzajnik ściągnięty. Rodzajniki le oraz les ulegają ściągnięciu, gdy określane rzeczowniki byłyby poprzedzone przyimkami à lub de: à z le przechodzi w au, a z les w aux: Une tarte au potiron. / Une tarte aux pruneaux. (Placek z dynią. / Placek z suszonymi śliwkami.) de z le przechodzi w du, a z les w des: La maison du voisin. / La maison des voisins. (Dom sąsiada. / Dom sąsiadów.) rodzajniki la i l nie ulegają ściągnięciu. Rodzajnik ściągnięty du może być pomylony z rodzajnikiem cząstkowym, który ma tę samą formę. Podobnie rodzajnik ściągnięty des może być pomylony zarówno z rodzajnikiem cząstkowym, jak i rodzajnikiem nieokreślonym.: J’aime le parfum du lilas – J’ai cueilli du lilas. (Lubię zapach bzu – Zbierałem bez) J’aime le parfum des fleurs. J’ai cueilli des fleurs. (Lubię zapach kwiatów – Zbierałem kwiaty.) Podobnie jak w przypadku rodzajnika cząstkowego, rozróżnienie wymaga znajomości reguł konstrukcji zdań z czasownikami aimer (lubić, kochać) i cueillir (zbierać, gromadzić). Rodzajniki nie są z reguły tłumaczone na język polski, z wyjątkiem sytuacji gdy jest to niezbędne dla zachowania zrozumiałości zdania. Zależnie od kontekstu używa się wtedy takich słów jak: jakiś, nieokreślony, jeden dla zaimka nieokreślonego oraz ten, konkretny dla określonego. Rodzajniki w języku hiszpańskim Rodzajniki w języku hiszpańskim mogą być: określone (artículo determinado) nieokreślone (artículo indeterminado). Rzeczowniki w rodzaju męskim posiadają rodzajnik w liczbie pojedynczej el, natomiast w liczbie mnogiej odpowiednikiem jest los. Rzeczowniki rodzaju żeńskiego posiadają rodzajnik la i odpowiednio dla liczby mnogiej rodzaju żeńskiego las. W przypadku rodzajnika nieokreślonego są to odpowiednio un (r. męski) i una (r. żeński). W liczbie mnogiej rodzajnik nieokreślony przyjmuje formy unos dla rodzaju męskiego i unas dla rodzaju żeńskiego.Przykłady: la mentira → kłamstwo la lámpara → lampa el teléfono → telefon Rodzajniki w języku niemieckim W języku niemieckim wyróżnia się następujące rodzajniki: nieokreślone (niem. der unbestimmte Artikel); określone (niem. der bestimmte Artikel). zerowy. Pierwsze dwa odmieniają się przez przypadki. Rodzajnik nieokreślony W języku niemieckim rozróżnia się dwa rodzajniki nieokreślone: ein – dla rodzaju męskiego oraz nijakiego; eine – dla rodzaju żeńskiego. Najczęściej rodzajników tych używa się, gdy mówi się o czymś po raz pierwszy; po wyrażeniu es gibt (jest, są, znajduje się). Rodzajniki określone Wyróżnia się trzy niemieckie rodzajniki określone: die – jest to rodzajnik oznaczający rodzaj żeński der – rodzajnik rodzaju męskiego. das – rodzajnik rodzaju nijakiego die – rodzajnik oznaczający liczbę mnogą (odmieniany przez przypadki inaczej niż rodzajnik die dla rodzaju żeńskiego) Zastosowanie Rodzajników określonych używa się, gdy się mówi o danej rzeczy po raz kolejny (za pierwszym razem – rodzajnika nieokreślonego!). Gdy w poprzednim zdaniu mówiło się o ein Mann (jakimś mężczyźnie), mówiąc o nim znowu, powiemy już der Mann (ten mężczyzna). Jak już wspomniano, szczególną rolę w języku niemieckim pełni rodzajnik die. Oznacza on nie tylko rodzaj żeński. Używa się go również, gdy mówi się o rzeczach w liczbie mnogiej, np. der Mann ([ten] mężczyzna), ale die Männer ([ci] mężczyźni). Rodzajnika określonego używa się również, gdy: mówi się o rzeczach jedynych na świecie, niepowtarzalnych (Księżyc, Słońce); przy większości nazw geograficznych (góry, rzeki, morza). przy nazwach krajów o rodzaju innym niż nijaki lub występującymi w liczbie mnogiej (die Bundesrepublik Deutschland, der Iran, die Vereinigten Staaten) Rodzajnik zerowy Rodzajnik zerowy, a właściwie przedimek zerowy, jest sztucznym terminem lingwistycznym, określającym sytuację, w której nie stosuje się rodzajnika. Rodzajnik zerowy występuje, gdy nie stosuje się rodzajnika, chociaż wynikałoby to ze struktury zdania. Kiedy „nie” używa się rodzajnika (czyli używa się rodzajnika zerowego): przed Herr (pan) oraz Frau (pani), przed tytułami zawodowymi i naukowymi (np. Professor) oraz szlacheckimi (Herzog, Prinz) i nazwami pełnionych funkcji (Präsident), gdy wyrazy te występują przed nazwiskiem przed większością nazw państw i miast (tj. przed tymi, które posiadają rodzaj nijaki); przed nazwami narodowości i zawodów (profesji) w orzeczniku gdy mówi się o materiałach, z których coś jest wykonane (po przyimku aus, np. aus Papier = „z papieru”); po liczebnikach głównych; po zaimkach nieokreślonych, np. viel (dużo), wenig (mało), etwas (trochę) po zaimkach dzierżawczych, np. mein (mój) gdy mówimy o jednostkach miary (ilość, waga, objętość). Rodzajniki w języku włoskim Rodzajnik w języku włoskim występuje w trzech formach: określony (determinativo), nieokreślony (indeterminativo) i cząstkowy (partitivo). Rodzajników zazwyczaj nie tłumaczy się. Czasami rodzajnik określony oddaje się polskim zaimkiem ten, ta, nieokreślony – jakiś, jakaś, pewien, pewna, zaś cząstkowy – trochę, kilka, niektórzy. Rodzajnik nieokreślony jest używany do oznaczenia rzeczy nieokreślonej, określony wskazuje rzecz już znaną albo unikatową (np. Il Sole – Słońce), a cząstkowy – część całości. Rodzajnik nieokreślony: Rodzaj męski:Przykłady: un fiore – (jakiś) kwiat; dei fiori – (jakieś) kwiaty un amico – (jakiś) przyjaciel; degli amici – (jacyś) przyjaciele Rodzaj żeński: Przykłady: una donna – (jakaś) kobieta; delle donne – (jakieś) kobiety un'amica – (jakaś) przyjaciółka; delle amiche – (jakieś) przyjaciółki Rodzajnik określony: Rodzaj męski: Przykłady: il cane – pies; i cani – psy lo specchio – lustro; gli specchi – lustra l'elefante – słoń; gli elefanti – słonie Rodzaj żeński: Przykłady: la casa – dom; le case – domy l'amica – przyjaciółka; le amiche – przyjaciółki Rodzajnik cząstkowy: Rodzaj męski: Przykład: del vino – (trochę) wina; degli uomini – niektórzy mężczyźni Rodzaj żeński: Przykład: dell' acqua – (trochę) wody; delle' donne – kilka kobiet Stosowanie rodzajnika Rodzajnik nie występuje przy: imionach i nazwiskach, nazwach większości miast i państw, ale: Il Cairo – Kair, Gli Stati Uniti – Stany Zjednoczone (liczba mnoga), tytułach, wyliczeniach, zawołaniach, rzeczownikach poprzedzonych przysłówkami poco, molto itp. Przypisy Odmienne części mowy
1063	https://pl.wikipedia.org/wiki/Czekolada	Czekolada	Czekolada – wyrób cukierniczy sporządzany z miazgi kakaowej, tłuszczu kakaowego (masło kakaowe) lub innego tłuszczu roślinnego, środka słodzącego i innych dodatków, a w przypadku czekolady mlecznej także z mleka. Według dyrektywy 2000/36/WE czekoladę definiuje się jako wyrób otrzymywany z wyrobów kakaowych i cukrów, który zawiera nie mniej niż 35% suchej masy kakaowej ogółem, w tym nie mniej niż 14% suchej odtłuszczonej masy kakaowej. W celu uzyskania miazgi kakaowej i tłuszczu kakaowego, ziarna kakaowca poddaje się fermentacji, suszy i rozciera. Kolejnym etapem produkcji jest konszowanie. Światowy Dzień Gorzkiej Czekolady (Goryczki) obchodzony jest 7 lipca. W Polsce świętowany jest Dzień Czekolady wypadający 12 kwietnia. Historia Majowie i Aztekowie Nasiona kakaowca właściwego początkowo były wykorzystywane przez Majów do produkcji napoju dla najbogatszych o nazwie Xococalit (z nahuatl xocolatl IPA [ʃoˈkola:t͡ɬ] – gorzka woda). Napój ten był również wykorzystywany podczas modłów i odpraw rytualnych. Xococalit był przyrządzany z roztartych ziaren kakaowca z miodem, chili bądź z kukurydzą. W celu uzyskania pianki przelewali napój z naczynia do naczynia. Aztekowie rozdrabniali nasiona kakaowca by produkować zimny napój z kukurydzą, chili, miodem, wanilią oraz z suszonymi płatkami kwiatów nadających różną barwę napojom. Europa (XVII w. – obecnie) Dzięki odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba nasiona kakaowca mogły zostać przewiezione do Europy. Nie zachwyciły jednak dworu hiszpańskiego, ponieważ Europejczycy nie wiedzieli jak je wykorzystać. Uwagę na nasiona kakaowca zwrócił Hernán Cortés, gdy w 1518 roku odkrył silos zawierający 100 milionów ziaren kakaowca, posortowanych w 40 tys. składowanych ładunków. Jednak dopiero w XVII wieku popularne stały się roztarte ziarna kakaowca, które zostały zalane ciepłą wodą z dodatkiem cukru. W 1828 Casparus van Houten Senior opatentował metodę proszkowania nasion kakaowca a jego syn wynalazł proces alkalizowania czekolady zwany dutchingiem. Francis Fry z połączonego kakao, cukru i rozpuszczonego tłuszczu kakaowego wylanego do formy uzyskał pierwszą tabliczkę czekolady. Konszowanie czekolady zostało wynalezione przez Rudolphe’a Lindta. Rodzaje czekolady Główny podział Czekolady z dodatkami bakaliowa orzechowa czekolady z owocami, likierami i innymi dodatkami W produktach czekoladopodobnych zawartość kakao nie przekracza 7% całkowitej masy. Większość producentów dla uzyskania gładkiej, jednorodnej struktury dodaje do czekolady lecytynę sojową (E322), lub PGPR (polirycynooleinian poliglicerolu – E476), co pozwala zmniejszyć zawartość drogiego masła kakaowego i obniżyć lepkość masy. Składniki odżywcze Kakao i czekolada są zaliczane do produktów wysokokalorycznych, 100 g czekolady gorzkiej 99% zawierać może np.: 530 kcal, 49,0 g tłuszczu, 13,0 g białka, 8,0 g węglowodanów, a w nich 6,0 g błonnika. Gorzka czekolada 99% jest produktem o stosunkowo niskim indeksie glikemicznym (20) i ładunku glikemicznym (1 na 30 gramów produktu), dzięki czemu . Średnio 100 g czekolady mlecznej dostarcza 10 mg cholesterolu, zaś gorzka – 1 mg. Obecne w czekoladzie flawonoidy z rodziny polifenoli mogą hamować utlenianie cholesterolu LDL. Możliwe jest także, że tłuszcze zawarte w kakao i wysokiej jakości czekoladzie (nie zawierającej kwasów tłuszczowych o konfiguracji trans oraz sztucznych kwasów krótko-łańcuchowych) chronią przez nowotworem piersi. Czekolada zawiera również fenyloetyloaminy (PEA) – endorfiny. Ponadto czekolada zawiera wiele wartościowych składników mineralnych takich, jak Mg, K, Ca, Mn, Cu, Zn, Fe. Wpływ na organizm Wywołuje odczucie sytości i pomaga otrzymać lepsze rezultaty w testach wytrzymałościowych. Czekolada powoduje wydzielanie endorfin, produkowanych w mózgu i rdzeniu kręgowym, poprawiających nastrój i łagodzących ból. Zbyt duże ilości spożywanej czekolady mogą prowadzić do otyłości. Dzienna dawka czekolady powinna wynosić maksymalnie 50 g. Stwierdzono, że spożywanie czekolady w ilości do 100 g na tydzień może być związane z obniżeniem ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia. Czekolada zawiera pewną ilość substancji wykazujących działanie psychoaktywne: kofeina – ten sam stymulant, który zawarty jest w kawie, występujący jednak w czekoladzie w niewielkich ilościach (5–10 mg w tabliczce) teobromina – aktywna biologicznie pochodna ksantyny, główny alkaloid charakterystyczny dla czekolady. Gorzka czekolada zawiera jej ok. 1%, mleczna od 0,1% do 0,5%. anandamid – psychoaktywny endokannabinoid fenyloetyloamina teofilina Czekolada jest szkodliwa dla wielu zwierząt. Organizmy koni, psów, kotów i papug nie są zdolne do metabolizmu zawartego w czekoladzie alkaloidu – teobrominy. Spożycie czekolady może powodować u nich drgawki, zawał serca, krwotok wewnętrzny, a nawet śmierć. Produkcja Czekolada pitna – ziarna kakaowca są poddawane fermentacji, suszone, a następnie oczyszczane i prażone. Następnie miażdży się ich skorupki i odsiewa je oraz usuwa zarodki. Z pokruszonych ziaren wydobywa się tłuszcz za pomocą wyciskania, wyżymania lub rozpuszczalnika. Pozostaje sucha substancja, tzw. makuchy. Zostają one rozdrobnione i wysuszone w temperaturze 20 stopni Celsjusza. Następnie przerabia się je na proszek i przesiewa. Otrzymany ciemny, aromatyczny proszek mieszany jest z cukrem i otrzymuje się czekoladę w proszku. Czekolada twarda – pokruszoną śrutę kakaową mieli się w wysokiej temperaturze. Powstaje masa zwana likierem czekoladowym. Miesza się ją i rozgniata, aż powstanie miałka i tłusta substancja, puszysta, o aksamitnej gładkości. Poddawana jest ona konszowaniu – mieszaniu i rozcieraniu na sucho. Dzięki temu staje się bardziej plastyczna, zmniejsza się jej wilgotność i znikają resztki kwasowości. Pod koniec procesu konszowania dodaje się masło kakaowe i ewentualnie lecytynę. Cały czas masa jest łagodnie podgrzewana do odpowiedniej temperatury (80-85 stopni dla czekolady gorzkiej, 55-60 stopni dla czekolady mlecznej). Następnie czekoladę się powoli schładza, aby tłuszcz kakaowy jednolicie się skrystalizował. Odpowiednio schłodzona (ale płynna) masa jest wlewana do form. W tunelu chłodniczym, w temperaturze około 6-7 stopni czekolada stygnie i krzepnie, kurcząc się w formach. Ostatnim etapem produkcji jest wybicie tabliczek z form i zapakowanie. Zobacz też kakao Muzeum Czekolady Przypisy Kakao Przetwory z pestek, orzechów i nasion oleistych Słodycze
1064	https://pl.wikipedia.org/wiki/Cota%20Coca	Cota Coca	Cota Coca – ruiny inkaskiego miasta z XVI w., położonego na wysokości 1850 m n.p.m. w regionie Vilcabamba w Andach peruwiańskich. Miasto jest obecnie niemal całkowicie zarośnięte dżunglą i dostępne dla ludzi tylko z jednej strony. Według odkrywców, Cota Coca jest osiedlem późnoinkaskim, założonym po roku 1532 w trakcie ucieczki przed hiszpańskimi konkwistadorami i zamieszkanym jedynie przez kilkadziesiąt lat. Odkryto w nim co najmniej 30 kamiennych budowli zgrupowanych wokół centralnego placu i kallanka – dużego, ponad 20-metrowego domu narad, pozostałości kanału i dwóch kamiennych zagród dla lam. Badacze sądzą, że Inkowie mogli w Cota Coca chronić się przed Hiszpanami nawet przez kilka dziesięcioleci, być może aż do ostatecznej kapitulacji w roku 1572. Odkryte w 2002 roku przez wyprawę brytyjskiego Królewskiego Towarzystwa Geograficznego pod kierunkiem amerykańskiego archeologa Gary Zieglera i brytyjskiego pisarza Hugh Thomsona. Przed erozją zbocza doliny miasto mogło być połączone inkaską drogą z innym ważnym ośrodkiem Inków – Choquequirao. Nazwa miasta, w języku keczua oznaczająca drzewo koki, pochodzi co najmniej z XIX w. i była nazwą okolicy, w której prawdopodobnie uprawiano tę cenioną przez Inków roślinę. Zobacz też stanowisko archeologiczne Linki zewnętrzne Cota Coca Reconnaissance Project Cota Coca Information Stanowiska archeologiczne w Peru Kultura tubylczych ludów Ameryki Południowej Inkowie ru:Кота-Кока
1065	https://pl.wikipedia.org/wiki/Gwiazdozbi%C3%B3r%20Cefeusza	Gwiazdozbiór Cefeusza	Cefeusz (łac. Cepheus, dop. Cephei, skrót Cep) – gwiazdozbiór nieba północnego, leżący w pobliżu północnego bieguna nieba, 27. co do wielkości. Cefeusz znajduje się na krawędzi Drogi Mlecznej, obfituje w gwiazdy podwójne i zmienne, wśród nich bardzo znaną δ Cephei, od której nazwę wziął typ gwiazd zmiennych – cefeid, używanych do wyznaczania odległości we Wszechświecie. Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem: około 60. W Polsce widoczny przez cały rok. Pochodzenie nazwy gwiazdozbioru Konstelacja ta była znana już w starożytnej Grecji. Przedstawia ona Cefeusza (Kefeusa), króla Etiopii w mitologii greckiej, męża Kasjopei i ojca Andromedy, upamiętnionych także sąsiednimi gwiazdozbiorami. Król Cefeusz odegrał niewielką rolę w micie opisanym przy okazji gwiazdozbioru Andromedy. Cefeusza Posejdon ukarał zaś, tworząc jego konstelację z gwiazd o średniej jasności. Gwiazdy w Cefeuszu Cefeusz jest obramowany cienkim pięciokątem, trochę przypominającym dziecięcy rysunek konia. Trzeba być uważnym, bo cztery gwiazdy tworzące podstawę pięciokąta mogą też zostać użyte do stworzenia niemal identycznej figury, która zawierałaby również gwiazdę z gwiazdozbioru Smoka. Najjaśniejsze gwiazdy: α Cep, (Alderamin; arab. „prawa ręka”), gwiazda o jasności 2,45, leżąca w odległości 49 lat świetlnych, rozmiarami zbliżona do Słońca. W wyniku precesji osi ziemskiej za około 5500 lat stanie się nową gwiazdą polarną. β Cep, (Alfirk; „stado”), leżąca w odległości 595 lat świetlnych jest zarazem gwiazdą zmienną i podwójną, której składniki mają jasność odpowiednio 3,2 i 8. Gwiazda ta jest prototypem gwiazd zmiennych pulsujących (typ β Cephei ), o okresie kilku godzin i niewielkich zmianach jasności. γ Cep, (Errai; „pasterz”), układ podwójny, jest odległa o 45 lat świetlnych. Składnik A tego układu okrąża planeta. Wskutek ruchu precesyjnego osi ziemskiej, za dwa tysiące lat znajdzie się 2° od północnego bieguna niebieskiego, przejmując rolę gwiazdy polarnej. δ Cep, popularna gwiazda podwójna o żółtym i niebieskim składniku. Zmienna o okresie 5 dni 9 godzin i zmianach jasności od 3,6 do 4,3m. Jest pierwszą, odkrytą w 1784 roku przez Johna Goodricke, gwiazdą zmienną pulsującą, od której całą grupę gwiazd zmiennych określa się nazwą cefeid. μ Cep, Gwiazda Granat (ang. Garnet Star), nazwana tak przez Williama Herschela z powodu swego wyraźnego pomarańczowego zabarwienia. Znana też jest jako Gwiazda Herschela. Gwiazda ta, nadolbrzym, jest gwiazdą zmienną, prototypem gwiazd zmiennych półregularnych. Jej jasność waha się pomiędzy 3,6 i 5,1 bez ustalonego okresu. Inne jaśniejsze gwiazdy: ζ Cep, jasność 3,39 η Cep, jasność 3,41m ι Cep, jasność 3,50m Gwiazdy podwójne i wielokrotne (niewymienione wyżej): κ Cep, gwiazda podwójna (składnik A 4,4m, B 8,4m) ο Cep, to układ potrójny ξ Cep (Kurhah), gwiazda podwójna, jest uważana za najładniejszy układ w konstelacji. Składa się z niebieskiej i żółtej gwiazdy o okresie orbitalnym równym 3800 lat. Inne gwiazdy zmienne: S Cep, miryda T Cep, miryda U Cep, gwiazda zaćmieniowa (typu β Per) VV Cep, półregularna typu μ Cep Obiekty niegwiazdowe W obrębie gwiazdozbioru Cefeusza znajdują się gromady otwarte: NGC 188, która leży w pobliżu bieguna i IC 1396 powiązana z mgławicą emisyjną. Inne obiekty niegwiazdowe: Otwarte gromady gwiazd: NGC 188 jest gromadą otwartą, złożoną z około 150 bardzo starych gwiazd. Przypuszcza się, że zostały one uformowane około 10-12 milionów lat temu. Gromada znajduje się niedaleko bieguna niebieskiego. NGC 6939 oddalona od nas o cztery tysiące lat świetlnych. Można ją znaleźć około 2,5° na południe od teta Cephei lub mniej więcej dwa stopnie na południowy zachód od eta Cephei z którymi to gwiazdami tworzy trójkąt równoboczny. NGC 7160 6,1m NGC 7234 kolejna gromad otwarta składająca się z 30 gwiazd, jej rozmiar kątowy wynosi około 4′ łuku, dzięki czemu jest łatwa do obserwacji przy użyciu niewielkiego teleskopu. NGC 7380 7,2m NGC 7510 7,9m Mgławice i galaktyki: Mgławica Irys (NGC 7023), młoda gromada otwarta, mgławica emisyjna IC 1470, mgławica planetarna Mgławica Grota (Sh2 155), mgławica emisyjna NGC 6946, galaktyka spiralna oddalona od nas o około 10 milionów lat świetlnych mgławica IC 1396, zwana także Trąbą Słonia Rój meteorów W drugiej połowie sierpnia rój Cefeidów promieniuje z tej konstelacji. Choć skromny pod względem liczebności, w niektórych latach może dać do 10 przelotów na godzinę. Zobacz też Lista gwiazd w gwiazdozbiorze Cefeusza Lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach Przypisy
1066	https://pl.wikipedia.org/wiki/Gwiazdozbi%C3%B3r%20Centaura	Gwiazdozbiór Centaura	Centaur (łac. Centaurus, dop. Centauri, skrót Cen) – gwiazdozbiór nieba południowego, znany już w starożytności i dziewiąty co do powierzchni. W Polsce praktycznie niewidoczny, niektóre gwiazdy wschodzą zaledwie kilka stopni ponad horyzont. W całości widoczny na południe od równoleżnika 22° N. Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem: około 150. Mity i legendy Gwiazdozbiór symbolizuje centaura – mitycznego pół człowieka, pół konia. W opowieściach Greków centaury tworzyły prymitywne, dzikie plemię, które nierzadko porywało ludzi i łatwo się upijało. Na niebie znalazł się nieśmiertelny Chiron, najmądrzejszy z centaurów. Uznawano go również za najbardziej cywilizowanego osobnika tego gatunku. Był synem Kronosa, króla tytanów i morskiej nimfy Filyry. Był nauczycielem wielu znanych postaci, między innymi Jazona, Heraklesa, Achillesa. Jego najzdolniejszym uczniem był syn Apolla, Asklepios, który został najlepszym uzdrowicielem starożytnego świata. Został uwieczniony wśród gwiazd, przez Zeusa po tym, jak Herakles przypadkowo uśmiercił go zatrutą strzałą (podczas wykonywania czwartej pracy). Cierpiał z bólu tak mocno, że wybrał śmierć, przenosząc swoją nieśmiertelność na Prometeusza. Gwiazdy Centaur to wielka konstelacja, a jej gwiazdy całkiem przekonywająco odwzorowują centaura, który owija przednie i tylne nogi wokół Krzyża Południa. Alfa i Beta Centauri są przednimi kopytami centaura, a jednocześnie wskazują Krzyż Południa. Gwiazda Alfa Centauri to najbliższa nam gwiazda, a w istocie układ potrójny składający się z układu podwójnego α Cen AB i trzeciego, dalekiego składnika. α Cen A (Rigil Kentaurus) to gwiazda podobna do Słońca, nieznacznie jaśniejszy i większy od niego żółty karzeł typu widmowego G2 V. Drugi składnik (α Cen B, Toliman) to nieznacznie mniejsza i słabsza od Słońca gwiazda typu widmowego K1 V. Gwiazdy w układzie α Cen AB okrążają się wzajemnie z okresem niemal 80 lat. Ze względu na wydłużoną orbitę układu gwiazd i jej orientację względem Ziemi odległość między gwiazdami zmienia się w zakresie od 1,7 do 22 sekund łuku. Trzecią gwiazdą w układzie jest Proxima Centauri, najbliższa nam gwiazda po Słońcu. Jest to czerwony karzeł o masie zaledwie 12% masy Słońca, świecący blisko 600 razy słabiej. Proxima oddaje większość promieniowania w świetle podczerwonym. Na niebie znajduje się 2,2 stopnia na południowy zachód od α Cen. Kolejna gwiazda – Beta Centauri nosi nazwę Hadar, co znaczy po arabsku grunt lub też ziemia. Przez duży teleskop obok Beta Centauri A zobaczymy składnik 4 jasności oznaczony Beta Centauri B. Nie wiadomo czy układ ten jest wizualnie, czy fizycznie podwójny. Sama Beta Centauri A jest układem podwójnym identycznych gwiazd okrążających się wzajemnie z okresem 357 dni po orbicie eliptycznej. Każda z gwiazd ma masę blisko 15 mas Słońca. Poza Alfa i Beta Centauri w gwiazdozbiorze znajduje się siedem kolejnych gwiazd o jasności poniżej 3m. Inne obiekty Konstelacja Centaura obfituje w wiele ciekawych obiektów. Wokół gwiazdy Lambda Centauri rozciąga się gromada IC 2944 o jasności 3,13, w której łatwo dostrzec poszczególne gwiazdy. Najbardziej znanym a zarazem spektakularnym obiektem w Centaurze jest gromada kulista Omega Centauri (NGC 5139) o jasności 3,3m. Jest tak jasna, że bez problemu da się ją zobaczyć gołym okiem, a już najlepiej za pomocą większego teleskopu. Jest to najjaśniejsza gromada tego typu na całym nocnym niebie. Zgodnie z systemem nazewnictwa ciał niebieskich litery greckie zarezerwowane były dla gwiazd. Nazwa „Omega” sugeruje, iż gromadę uważano pierwotnie za pojedynczą gwiazdę. By ją znaleźć, należy wykreślić linię od Hadar na północ ku Epsilonowi Centaura i ją przedłużyć. Galaktyka spiralna NGC 4622 położona obok gwiazdy Eta (η) Centauri ma nietypowy kształt ramion. Najpewniej powstały one w wyniku zderzenia NGC 4622 z mniejszą galaktyką. To ciało niebieskie ma jasność zaledwie 12,6m. Na linii łączącej ε Cen i ζ Cen, obok gwiazdy M Cen znajduje się gromada kulista NGC 5286. Ma jasność 7,4m i jest dość zwarta. Kolejnym znanym obiektem jest galaktyka aktywna Centaurus A (NGC 5128), położona około 2 stopnie na południe od gwiazdy ι Cen. Ta szczególna galaktyka soczewkowata połączyła się niedawno z galaktyką spiralną, zawierającą dużo pyłu, co spowodowało jej zadziwiający wygląd. Jest to jedna z najbliższych radiogalaktyk, znajdująca się w odległości szacowanej na 10 do 16 milionów lat świetlnych. Obserwacje rentgenowskie pozwoliły wykryć dżety materii poruszające się z prędkościami relatywistycznymi. Jasność tej galaktyki wynosi 6,8m. Słabszy obiekt to galaktyka spiralna NGC 4945 położona blisko pary gwiazd ξ1 i ξ2. Rozmiarami jest podobna do Drogi Mlecznej, leży w odległości 11,7 milionów lat świetlnych i ma jasność 9,3m. Na południu konstelacji, tuż obok gwiazdy λ Cen, znajduje się niepozorna Gromada Perłowa. Ten obiekt został po raz pierwszy skatalogowany w roku 1752 przez Nicolasa de Lacaille. Zawiera kilkadziesiąt mocno zgrupowanych młodych gwiazd znajdujących się w odległości około 5,5 tysięcy lat świetlnych. Jasność widoma wynosi 5,3m. Zobacz też lista gwiazd w gwiazdozbiorze Centaura lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach Przypisy Linki zewnętrzne The Bright Star Catalogue – konstelacja Centaura Gwiazdozbiór Centaura w serwisie Constellation Guide
189821	https://pl.wikipedia.org/wiki/Siemowit%20I	Siemowit I	Siemowit (Ziemowit) I mazowiecki (ur. ok. 1215, zm. 23 czerwca 1262) – w latach 1247–1248 książę czerski, w latach 1248–1262 na całym Mazowszu. Genealogia Siemowit I mazowiecki urodził się ok. 1215 roku, był trzecim pod względem starszeństwa synem księcia mazowieckiego Konrada I i księżniczki nowogrodzkiej Agafii, córki księcia Świętosława Andrzeja Igorewica, władającego Nowogrodem, a pod koniec życia także Przemyślem. Imię księcia nawiązywało do Siemowita, który według Kroniki Galla Anonima był pradziadem Mieszka I. Przyjęte przez Konrada pod wpływem fascynacji Kroniki Wincentego Kadłubka, imię to zostało wśród Piastów mazowieckich, obok imienia Bolesław, jednym z najczęściej używanych imion męskich. Pod opieką ojca (ok. 1215-1247) Przez pierwsze lata swojego życia Siemowit nie odgrywał znaczącej roli w polityce Konrada mazowieckiego. Występował w kilku nadaniach, których Konrad udzielał „za zgodą” Bolesława I mazowieckiego i Siemowita, ale młodzi książęta nie mogli mieć wtedy żadnego wpływu na politykę ojca. Symptomatyczny jest brak Siemowita na wielu ważnych dokumentach Konrada, przy jednoczesnym występowaniu dwóch starszych braci. Nie ma Siemowita w 1228 r. w Skaryszowie, na zjeździe Konrad mazowieckiego z Grzymisławą, małżonką księcia Leszka Białego, na którym to zjeździe Konrad walczył o prawo do opieki nad małoletnim Bolesławem V Wstydliwym. Brak Siemowita także na innych dokumentach, gdzie świadkami są jego bracia. Po 1239 r. prestiż Siemowita wzrósł. Zaczął wtedy bywać częściej w otoczeniu ojca, a ten robił nawet nadania na prośbę syna. Siemowit w 1241 r. brał także udział w wyprawach na Kraków i popierał Konrada w walce o Wawel. Czasami pojawiał się na dokumencie przed starszym Kazimierzem I kujawskim. Uogólniając, Siemowit traktowany był przez Konrada mazowieckiego kategorycznie inaczej niż dwaj jego starsi bracia. Brak na ważnych dokumentach pomimo obecności na zjeździe, tak jak to było w Zgierzu w 1231 r., pokazuje na odsunięcie Siemowita od polityki prowadzonej przez Konrada. Bolesław I mazowiecki i Kazimierz I kujawski, bardziej wprawieni i żądni uznania, doskonale spisywali się w planach ojca. Dla Siemowita brakowało w nich miejsca. Konrad mazowiecki za swego życia wyznaczył dwóm najstarszym synom dzielnice. Kazimierz kujawski od 1233 stał się samodzielnym władcą Kujaw, choć uznawał teoretyczne zwierzchnictwo ojca. Pierworodny Bolesław mazowiecki dostał w 1234 r. od Konrada Mazowsze „właściwe”, czyli ziemię na prawym brzegu Wisły. Niezwykle ambitny Kazimierz Konradowic nie czuł się zadowolony z obszaru, który dostał od ojca. Poprzez układ z Henrykiem Pobożnym, powiększył swój dział o kasztelanię lądzką. „Kontrakt” ten godził pośrednio w politykę krakowską Konrada. W 1239 r. wzburzony samowolą Kazimierza ojciec kazał Siemowitowi schwytać scholastyka płockiego Jana Czaplę, wychowawcę Kazimierza. Pojmanego kapłana skazał na tortury i powieszenie. Po tym przerażającym wydarzeniu Konrad wspólnie z żoną zostali ekskomunikowani. Interesujące, że ekskomunikowany nie został Siemowit. Prawdopodobnie nie był traktowany jako decydent, a jedynie jako wykonawca woli ojca. 9 lipca 1239 roku Siemowit I uczestniczył w zgromadzeniu, które odbyło się z inicjatywy arcybiskupa Pełki w Przedborzu. Prawdopodobnie wówczas Konrad zrzekł się na rzecz Grzymisławy i jej syna Bolesława Wstydliwego pretensji do Ziemi Sandomierskiej. 18 września 1241 roku w okolicy Solca Kujawskiego, na lewym brzegu Wisły, naprzeciw Kępy Pędzewskiej Siemowit wziął udział w wiecu zwołanym przez Konrada I Mazowieckiego. Na zgromadzeniu swoją obecność odnotowali również bracia Siemowita i książę wschodniopomorski(gdański) Świętopełk II Gdański. Przypuszczalnym celem spotkania było unormowanie stosunków Konrada ze Świętopełkiem. Przyjmuje się, że do ugody obu stron w efekcie nie doszło. Po fiasku rozmów ze Świętopełkiem, jakie miało miejsce podczas zjazdu z września 1241 r., dokładnie 20 września 1242 roku Siemowit wspólnie z braćmi i ojcem wziął udział w zawarciu z Zakonem Krzyżackim w osobie mistrza krajowego pruskiego Henryka von Weida układu pokojowego (przyjmuje się, że był to pierwszy sojusz polsko-krzyżacki), wymierzonego w Świętopełka II Gdańskiego. Książęta mazowieccy w zamian za określone nabytki terytorialne w pruskiej ziemi lubawskiej i opanowane w walce ziemie pomorskie aż do rzeki Wisły, zobowiązywali się wspomagać Zakon w walkach ze Świętopełkiem tak długo, aż nie zostanie on zwyciężony bądź sam nie będzie prosił o pokój. Siemowit samodzielnym księciem Po śmierci Konrada I mazowieckiego (31 VIII 1247 r.), Siemowit I mazowiecki objął tylko dzielnicę czerską. Dział Siemowita miał początkowo obejmować także księstwo ojca ze stołeczną Łęczycą. Jednak teren ten (po śmierci Konrada I) nie dostał się jego najmłodszemu synowi, ponieważ Kazimierz I książę kujawski, wykorzystując obecność Siemowita I przy organizacji pogrzebu ojca, oraz nie uznając testamentu ojca, zajął Łęczycę, Spicymierz, Sieradz i Rozprzę. Dlatego Mazowsze od września 1247 do grudnia 1248 (śmierć Bolesława I) składało się z dwóch księstw. Pierwszym księstwem ze stolicą w Płocku (całe Mazowsze północne) władał Bolesław I, natomiast południowa część dzielnicy, ze stolicą w Czersku posiadała Siemowita I. Po bezdzietnej śmierci Bolesława I w grudniu 1248 r., Siemowit I objął w posiadanie tylko Mazowsze płockie, ponieważ ziemię dobrzyńską (wchodzącą w skład dzielnicy Bolesława I Konradowica) zawładnął starszy brat Kazimierz I. Wtedy również doszło do ustalenia nowej granicy mazowiecko-kujawskiej, która biegła wzdłuż biegu Skrwy i która przetrwała aż do rozbiorów Polski. Walki z Jaćwieżą Inicjatorem wspólnych mazowiecko-ruskich działań przeciwko Jaćwingom był Konrad Mazowiecki. Prawdopodobnie przyczyną zainteresowania się podbojem Jaćwieży były sukcesy, jakie odnosili krzyżacy w Prusach. Po śmierci Konrada program ten starali się kontynuować jego synowie Kazimierz i Siemowit. Z powodu na nieprzyjazny stosunek do siebie, programy ich działania były różne. Kazimierz w początkowym okresie swe intencje wobec plemion bałtyckich starał się urzeczywistnić tylko własnymi siłami. Siemowit zaś w sojuszu ze swym teściem Danielem Halickim, księciem halicko-wołyńskim. Jesienią 1248 r., wspólnie z zastępami ruskimi i posiłkami księcia Bolesława Wstydliwego, Siemowit wziął udział w konflikcie zbrojnym przeciwko Jaćwieży. Miejscem zbiórki wojsk inwazyjnych był Drohiczyn. Siły polskie po ograbieniu pierwszej napotkanej osady podpaliły budynki, w ten sposób udaremniając możliwość zaskoczenia Jaćwingów. Spowodowało to nieporozumienia z Rusinami. W trakcie ekspedycji spór polsko-ruski narastał i dotyczył kwestii dowództwa nad wyprawą. W końcu wojska polskie podporządkowały się Danielowi, co zakończyło konflikt. Jaćwingowie, robiąc użytek z trudnych warunków terenowych, stosowali taktykę nękania przeciwnika gwałtownymi atakami. Mimo tego wojska mazowiecko-ruskie zdołały dotrzeć do Wizny. Jednak wyprawa zakończyła się niepowodzeniem. Pomimo spustoszenia znacznych terenów oraz pojmania wielu jeńców nie uzyskano najważniejszego celu wyprawy, jakim było uzależnienie tej części Jaćwieży. Siemowit znowu wyprawił się przeciwko Jaćwingom w 1253 r. wspólnie z Danielem Romanowiczem (nowo koronowanym władcą Rusi halicko-włodzimierskiej), a także z jego synem Lwem Halickim. Tak jak podczas pierwszej wyprawy miejscem zbiórki wojsk inwazyjnych był Drohiczyn. Podczas działań militarnych ponownie doszło do sporów między Rusinami i Polakami. Pomimo tego, Rusinom udało się uzyskać pewne sukcesy. Lew zdołał rozbić oddziały kunigasa jaćwieskiego Stekinta. Z tego też powodu inny dowódca jaćwieski Komat obiecał uznać zwierzchnictwo Daniela. Wojska włodzimiersko-mazowieckie dotarły do grodu Raj, ale po spustoszeniu okolicznych terenów zawrócono. Definitywnie więc kolejna ekspedycja Daniela nie odniosła spodziewanych sukcesów. Również na przełomie 1255/1256 r. Siemowit I uczestniczył w wielkiej wyprawie przeciwko Jaćwingom wspólnie z książętami ruskimi (m.in. Danielem i jego synami: Lwem, Romanem i Szwarnem), a także z rycerstwem małopolskim z księstwa Bolesława Wstydliwego. Trzecia wyprawa była najlepiej przygotowana strategicznie, przysporzyła też wymierne korzyści. Zdaje się, że była też najliczniejsza. W czasie wyprawy starano się wykorzystać doświadczenia z poprzednich. W początkowej fazie konfliktu wybrano głównego wodza – Daniela. Cała, wystarczająco liczna armia została podzielona na mniejsze formacje. Z przodu i z tyłu były oddziały zabezpieczające. Często wykorzystywano zwiady z przewodnikami jaćwińskimi. Wojska koalicji wyprawiły się w głąb terytorium jaćwieskiego, niszcząc przy okazji liczne grody. Dalsze działania wojenne skłoniły kunigasów do poddania się władzy Daniela. Królestwo halicko-włodzimierskie rozciągnęło swoją władzę zwierzchnią nad południową Jaćwieżą. Książęta polscy Siemowit i Bolesław także uzyskali korzyści z tej wyprawy. Wygląda na to, że zaraz po bitwie Siemowit ściągał daninę z ziem pogan. Należy domniemywać, że nie była mniejsza niż 1/6 całości dochodów, jakie Daniel uzyskiwał z terytorium Jaćwingów. Sojusz z zakonem krzyżackim W polityce Siemowita istotną rolę odgrywały jego stosunki z zakonem krzyżackim. Jesienią 1254 r. (prawdopodobnie w drugiej połowie roku) w Raciążu na Mazowszu Siemowit I zawarł wspólnie ze swoim teściem Danielem Romanowiczem pakt z wicemistrzem krajowym w Prusach Burchardem von Hornhausen. Zgodnie z porozumieniem, Siemowit I i Daniel, za pomoc przeciwko wspólnym wrogom, szczególnie Jaćwingom, mieli dostać prawo do trzeciej części ziem jaćwieskich. Wprawdzie w dokumencie raciąskim, wydanym przez wicemistrza krajowego za zgodą Daniela i Siemowita I, nie ma co prawda mowy o księciu kujawskiem, to trafnie przyjmują badacze, że przymierze to było wymierzone przeciwko Kazimierzowi, którego polityka w stosunku do Jaćwieży przedstawiała zagrożenie dla krzyżaków. Równocześnie sojusz ten rozpoczął okres ściślejszej współpracy księcia mazowieckiego z zakonem krzyżackim, trwającym aż do śmierci księcia. W niewoli Niebawem po zawartym przymierzu Siemowita z Zakonem, Kazimierz kujawski uwięził Siemowita i jego żonę Perejesławę na zamku sieradzkim, jednocześnie przejmując rządy na Mazowszu. W wyniku interwencji legata papieskiego i księcia Bolesława Wstydliwego, Kazimierz uwolnił brata z niewoli w oktawę Wielkiej Nocy w 1255 r., równocześnie egzekwując na nim porozumienie w sprawie jaćwieskiej. Doszło wówczas do pojednania między braćmi. Wkrótce obaj Konradowice przystąpili do przymierza przeciwko księciu pomorskiemu Świętopełkowi. W 1255 r., kiedy Siemowit jeszcze przebywał w niewoli, Mściwoj II zajął wielkopolski gród Nakło. Przemysł I zebrał konfederację złożoną z części władców piastowskich tj. Kazimierza kujawskiego, Bolesława Pobożnego, Bolesława Wstydliwego i Siemowita i wyruszył odbić utraconą ziemię. Siemowit wysłał na wojnę 800 swoich bojowników. Próba odbicia grodu ze względu na złe warunki pogodowe zakończyła się niepowodzeniem. We współpracy z krzyżakami przeciwko Kazimierzowi W sierpniu 1257 r. potwierdzona jest obecność dwóch Kondradowiców na wspólnym zjeździe z krzyżakami we Włocławku, na którym Siemowit I wydał dokument dla zakonu krzyżackiego, zawierający ugodę z wicemistrzem krajowym Gerardem von Hirschbergiem oraz komturami: chełmińskim, dzierzgońskim i toruńskim, jednocześnie obiecywał respektować bieżącą granicę z państwem krzyżackim i nie zgłaszał pretensji do ziem, które w najbliższym czasie zdobędzie Zakon. Poprawne relacje pomiędzy Konradowicami nie trwały zbyt długo, ponieważ w 1259 r. Siemowit I przystąpił do sojuszu, m.in. z Bolesławem Wstydliwym i Danielem Romanowiczem, wymierzonego w księcia kujawskiego. Wymienieni władcy wtargnęli do księstwa Kazimierza I, grabiąc ziemię łęczycką, którą przekazali we władanie Siemowitowi; następnie przejął ją syn Kazimierza I, Leszek Czarny. Uczestnictwo w tej koalicji zbrojnej oraz interwencja w wewnętrzne sprawy księstwa Kazimierza, rodziły niebezpieczeństwo karnej wyprawy na Mazowsze. Dlatego być może, Siemowit I po raz kolejny zadecydował zacieśnić współpracę z krzyżakami. 15 VI 1260 r. w Troszynie leżącym na lewym brzegu Wisły pod Płockiem, przystąpił z mistrzem krajowym w Prusach, Hartmudem von Grumbachem, do traktatu dotyczącego zagarnięcia i utrzymania Jaćwieży. Zakon poświadczył księciu mazowieckiemu prawo do 1/6 części ziemi jaćwieskiej (terenem tym był obszar między Biebrzą, Narwią i Supraślą), jednocześnie zobowiązując go do udzielenia wsparcia w rejzach krzyżackich na pogan. W zamian Siemowit I mógł liczyć na pomoc Zakonu w razie agresji ze strony wrogów. Niewątpliwie książę obawiał się nie tylko starszego brata Kazimierza I, ale także Litwy władanej przez Mendoga. Najazd Litwinów 1262 r. Trudno ustalić dokładną liczbę litewskich najazdów na Mazowsze w XIII wieku z powodu różnych dat jednego ataku przedstawianych przez różne źródła bądź nieprecyzyjne nazwania agresorów, gdyż pod nazwą „Prusowie” często rozumiano Litwinów, Prusów i Jaćwingów. W 1258 r. doszło do napaści na Mazowsze Litwinów pod przywództwem księcia żmudzkiego Trojnata, siostrzeńca Mendoga. Jedynym źródłem opisującym o tym zdarzeniu jest przekaz Długosza informujący, że Litwini podczas wyprawy zniszczyli okolice Czerwińska oraz zagarnęli gród książęcy Orszymowo, leżący na północ od Wyszogrodu, uśmiercając i biorąc do niewoli ludność. Historycy różnorodnie tłumaczą genezę ataku z 1258 r. (np. porozumienie pomiędzy Litwinami i Kazimierzem kujawskim w celu ukarania brata za związki z krzyżakami), ale brak jest jednoznacznych dowodów. W historiografii są podzielone zdania na temat wydarzeń z lat 1260–1262. Część historyków jest zdania, że w 1260 i 1262 r. były dwa najazdy Litwinów na Mazowsze, inni natomiast, że był tylko jeden w 1262 r. Być może w 1260 r. – za Kroniką wielkopolską – był najazd litewski pod dowództwem Mendoga na Mazowsze płockie, w którego trakcie zagrabiono drzwi płockie i wzięto je aż do Nowogrodu Wielkiego. Być może jak przekonuje A. Szweda, był jeden najazd w 1262 r. (dokładnie potwierdzony źródłowo i datowany). I tak klęska krzyżaków pod Durbe, wybuch II powstania pruskiego (20 IX 1260 r.) oraz kolejna porażka oddziałów inflanckich pod Lielwarde (3 II 1261 r.) sprawiły zwrot w polityce Mendoga, litewskiego króla. Zwycięscy Żmudzini nawiązali formalny kontakt z Mendogiem, przyrzekając uznać jego zwierzchnictwo. Ceną za to działanie miało być porzucenie chrześcijaństwa i zerwanie z krzyżakami. Dlatego też, w pierwszej połowie 1261 r. Siemowit I mazowiecki jako sprzymierzeniec Zakonu został również jednym z istotnych wrogów państwa litewskiego. Późną wiosną 1262 pod dowództwem Trojnata ruszyła wyprawa zbrojna Litwinów i Rusinów na Mazowsze. Jeden z oddziałów uderzył w kierunku Pomezanii, drugi zagon uderzył na ziemię chełmińską i w drodze powrotnej spalił Płock, opuszczony przez Siemowita. Trzeci oddział skierował się w stronę Jazdowa. Dowódcą oddziału był, według Kroniki wielkopolskiej, Szwarno, syn Daniela. Źródła ruskie, lepiej zapewne w tej kwestii poinformowane niż polskie, mówią o obecności w Jazdowie Ostafija Konstantynowicza, księcia Riazania. Był on w tym okresie we wrogich stosunkach z Danielem halickim. Dlatego też jego udział w wyprawie na Mazowsze jest zatem zrozumiały. Uznajmy teoretycznie, że to właśnie on dowodził jednym z oddziałów. W Jazdowie wraz z najstarszym synem Konradem II przebywał Siemowit. Mazowszanom być może udałoby się wytrzymać oblężenie wojsk litewskich, nieprzygotowanych do dłuższego pobytu na ziemi wroga (zwłaszcza że rychło mogła przyjść pomoc od sojuszników Siemowita), lecz na skutek zdrady, przez jednego z ludzi Siemowita, Goszcza, wojskom litewsko-ruskim udało się wtargnąć do Jazdowa. W zamieszaniu bitewnym zginął (23 czerwca) książę Siemowit I mazowiecki, zaś jego najstarszy syn Konrad trafił do niewoli, skąd wrócił dopiero po dwóch latach. Siemowit został zabity na miejscu, przypuszczalnie przez dekapitację. Niektóre źródła podają wiadomość o spaleniu jego zwłok. Władanie w dzielnicy po śmierci Siemowita I objęła jego żona Perejesława, która w przymierzu z Bolesławem Pobożnym doprowadziła w niedługim okresie do odbudowy dzielnicy, zdewastowanej najazdem litewskim. Następstwo po Siemowicie W 1247 lub 1248 Siemowit pojął za żonę Perejesławę, córkę ruskiego księcia Daniela halickiego (mogła wywodzić się z kręgu Rurykowiczów, spokrewnionych z władającymi Rusią halicko-wołyńską). Siemowit doczekał się trójki dzieci, dwóch synów: Konrada II czerskiego i Bolesława II mazowieckiego oraz córki Salomei, późniejszej mniszki w klasztorze w Skale. Przypisy Bibliografia Źródła Źródła online Długosz J., Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście (pol.), T. II, Kraków 1868, [dostęp 2019-01-04]. Opracowania Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków 2005. Błaszczyk G., Dzieje stosunków polsko-litewskich od czasów najdawniejszych do współczesności,t. 1: Trudne początki, Poznań 1998. Dąbrowski D., Daniel Romanowicz, król Rusi (ok. 1201–1264). Biografia polityczna, Kraków 2012. Dąbrowski D., Genealogia Mścisłowawowiczów. Pierwsze pokolenia (do początku XIV w.), Kraków 2008. Grodecki R., Zachorowski S., Dąbrowski J., Dzieje Polski średniowiecznej, T. I, Kraków 1995. Hlebionek M., Bolesław Pobożny i Wielkopolska jego czasów, Kraków 2010. Nowacki B., Przemysł I,1220/1221-1257 Książę suwerennej Wielkopolski, Kraków 2013. Osiński J., Bolesław Rogatka książę legnicki dziedzic monarchii Henryków Śląskich 1220/1225-1278, Kraków 2012. Smoliński M., Świętopełk Gdański, Poznań 2016. Szczur S., Historia Polski – średniowiecze, Kraków 2002. Śliwiński B., Książę kujawski Kazimierz I i książę wschodniopomorski (gdański) Świętopełk w latach 1230–1248, [w:] Książę Kazimierz Konradowic i Kujawy jego czasów, red. D.Karczewski, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2017, s. 45–80. Śliwiński B., Mściwoj II (1224-1294): książę wschodniopomorski (gdański), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2016. Teterycz-Puzio A., Bolesław II mazowiecki. Na szlakach ku jedności (ok. 1253/58 – 24 IV 1313), Wydawnictwo Avalon, Kraków 2015. Zabłocki W., Grzymisława Ingwarówna, księżna krakowsko-sandomierska, TAiWPN Universitas, Kraków 2012. Opracowania online Łebkowski A., SIEMOWIT I (pol.), [dostęp 2019-01-04]. Szuster M., Siemowit I mazowiecki (pol.), [dostęp 2019-01-04]. Linki zewnętrzne Siemowit I – dokumenty w bibliotece Polona Piastowie mazowieccy Urodzeni w XIII wieku Zmarli w 1262 Książęta mazowieccy Ludzie związani z Czerskiem (średniowiecze)
1067	https://pl.wikipedia.org/wiki/Gwiazdozbi%C3%B3r%20Cyrkla	Gwiazdozbiór Cyrkla	Cyrkiel (łac. Circinus, dop. Circini, skrót Cir) – mały, 85. co do wielkości, blady gwiazdozbiór nieba południowego, głęboko zanurzony w południową Drogę Mleczną, pomiędzy Centaurem a Trójkątem Południowym. Jest to czwarta z najmniejszych konstelacji na całym niebie, zajmuje tylko 93 stopnie kwadratowe. Niewidoczny w Polsce. Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem: około 20. Pochodzenie nazwy Ten gwiazdozbiór, jak wiele wymyślonych przez francuskiego astronoma, kartografa i duchownego Nicolasa-Louisa de Lacaille'a nie był znany w starożytności na terenie Europy. Nazwany w 1756 roku przez francuskiego astronoma z powodu podobieństwa do cyrkla mierniczego, niezwykle ważnego narzędzia, którym posługiwali się nawigatorzy i kartografowie. Wypełnił lukę na niebie między łapami Centaura a Węgielnicą i Trójkątem Południowym. Tym samym, nawiązując do tradycji żeglarskiej, dodał na mapę nieba kolejny instrument istotny w nawigacji morskiej. Oryginalna francuska nazwa konstelacji nadana przez Lacaille'a to le Compas, ale nie należy jej mylić z innym gwiazdozbiorem Kompasu (łac. Pyxis). Najjaśniejsze gwiazdy W obrębie Cyrkla znajdują się zaledwie cztery gwiazdy jaśniejsze niż 5. Trzy główne gwiazdy Cyrkla tworzą długi wąski trójkąt równoramienny, który wygląda jak niemal złożony cyrkiel, nieco na wschód od Alfa Centaura. Alfa Cyrkla jest najjaśniejszą gwiazdą konstelacji, która przy tym ma bardzo dziwne widmo. α Cir – gwiazda podwójna o jasności składników 3,18 i 8,8m, odległa o 53 lata świetlne. Spektrum gwiazdy jest wzbogacone liniami absorpcyjnymi ciężkich pierwiastków: strontu, europu i chromu. β Cir – druga co do jasności, oddalona o 97 lat świetlnych, jest karłem typu A3 o jasności 4,07m γ Cir – trzecia, która w istocie jest układem potrójnym gwiazd: składnik A układu jest świecącym na niebiesko układem spektroskopowo podwójnym. W odległości około 0,9 sekundy łuku od składnika A znajduje się świecący żółtym blaskiem składnik B. AX Cir – gwiazda zmienna, cefeida Obiekty niegwiazdowe Cyrkiel jest głęboko zanurzony w Drodze Mlecznej, ale mimo to ma niewiele dobrych obiektów do obserwacji przez teleskop. Wynika to z faktu, że grube chmury gazu i pyłu zasłaniają to, co można by zobaczyć. Na uwagę zasługuje gromada otwarta NGC 5823, która zawiera ok. 100 gwiazd i znajduje się w odległości 4100 lat świetlnych. Zainteresowaniem obserwatorów cieszy się jasna mgławica planetarna NGC 5315, leżąca blisko zachodniej granicy z Muchą. Przy dużym powiększeniu teleskop pokaże mały jasny dysk o niebieskim zabarwieniu, zawieszony w bogatym polu gwiazd. Została odkryta 4 maja 1883 roku przez angielskiego astronoma Ralpha Copelanda, twórcę obserwatorium w Edynburgu Ponad sześć średnic Księżyca na zachód od Alfy Cyrkla znajduje się galaktyka znana pod nazwą Galaktyka Cyrkla (Karzeł Cyrkla lub ESO 97-13), Ta potężna galaktyka spiralna, uważana początkowo za galaktykę karłowatą, jest zasłaniana przez gaz i pył Drogi Mlecznej. Jest to jedna z najbliższych galaktyk, znajduje się w odległości 13 milionów lat świetlnych i najpewniej najbliższa nam galaktyka aktywna, i jest niemal trzykrotnie większa niż średnica Księżyca. W gwiazdozbiorze Cyrkla leży jedno z najjaśniejszych widocznych na niebie źródeł promieniowania rentgenowskiego Circinus X-1. Jest to układ podwójny złożony z gwiazdy neutronowej ściągającej materię z towarzysza będącego zwykłą gwiazdą. Zobacz też lista gwiazd w gwiazdozbiorze Cyrkla lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach Przypisy Bibliografia
1068	https://pl.wikipedia.org/wiki/Cz%C4%99%C5%9Bciowy%20porz%C4%85dek	Częściowy porządek	Częściowy porządek () – relacja zwrotna, przechodnia i (słabo) antysymetryczna albo równoważnie antysymetryczny praporządek. W matematyce dyskretnej, para gdzie jest zbiorem, a relacją częściowego porządku określoną na bywa nazywana posetem (z ang. partially ordered set – zbiór częściowo uporządkowany). Ostre i słabe porządki Słabymi porządkami częściowymi nazywane są relacje zwrotne, przechodnie i antysymetryczne, z kolei ostre porządki częściowe to relacje przeciwzwrotne i przechodnie (relacja przeciwzwrotna i przechodnia jest zarazem asymetryczna). Porządki ostre i słabe są blisko związane w tym sensie, że łatwo jest zamienić relację jednego typu na relację drugiego typu. Przypuścmy, że jest (słabym) porządkiem częściowym na zbiorze Wówczas relacja na zdefiniowana przez jest ostrym porządkiem częściowym. I na odwrót, jeśli jest ostrym porządkiem częściowym na zbiorze to relacja na zdefiniowana przez jest (słabym) porządkiem częściowym. Oznaczenia Często w tekstach matematycznych używamy zarówno słabej, jak i silnej wersji porządku, którym się interesujemy. Zwyczajowo używamy wtedy oznaczeń takich, aby wersja słaba była oznaczana symbolem zawierającym znak równości (np. ), a wersja silna była oznaczona symbolem bez tego znaku (np. ). Należy mieć jednak na uwadze, że zwyczaj taki nie wykształcił się względem inkluzji zbiorów, gdzie symbol oznaczać może zawieranie właściwe lub niewłaściwe (relację silną lub słabą). W celu uniknięcia nieporozumień stosuje się więc często symbole oraz odpowiednio dla relacji słabej i silnej. Przykłady Szczególnym przypadkiem częściowego porządku jest porządek liniowy, w szczególności: naturalny porządek na liczbach rzeczywistych jest porządkiem częściowym. Relacja określona w zbiorze liczb zespolonych: jest częściowym porządkiem. Nie jest to jednak porządek liniowy. Relacja podzbiorów określona na dowolnej rodzinie podzbiorów ustalonego zbioru jest częściowym porządkiem. Każdy praporządek wyznacza porządek częściowy po utożsamieniu elementów takich że i proces ten można nazwać redukcją praporządku do porządku. Zobacz też antyłańcuch dobry porządek funkcja monotoniczna łańcuch praporządek pojęcie forsingu porządek liniowy Przypisy Porządki be:Дачыненне парадку
189829	https://pl.wikipedia.org/wiki/Suzanne%20Lenglen	Suzanne Lenglen	Suzanne Rachel Flore Lenglen (ur. 24 maja 1899 w Paryżu, zm. 4 lipca 1938 tamże) – francuska tenisistka. Była pierwszą tenisową sławą wśród kobiet i jedną z pierwszych międzynarodowych gwiazd kobiecego sportu. Francuska prasa ochrzciła ją mianem La Divine, czyli „boska”. Od 1919 do 1926 zdobyła 25 tytułów na kortach Roland Garros i w Wimbledonie. Dzieciństwo Suzanne Lenglen, urodzona w Paryżu, była córką bogatego kupca i pasjonata sportowego Charlesa Lenglena, który pełnił też funkcję jej trenera, i jego żony Anaïs. Gdyby nie problemy zdrowotne, mała Lenglen prawdopodobnie nigdy nie sięgnęłaby po rakietę tenisową. Naukę tenisa zasugerował jej ojciec. Tenis miał ją wzmocnić i poprawić jej zdrowie. Po raz pierwszy odbiła piłeczkę na korcie w rodzinnej posiadłości w Marest-sur-Matz. Granie sprawiło dziewczynce tyle radości, że ojciec po przejściu na emeryturę postanowił trenować córkę w jednym celu: aby osiągnęła sukces i doszła do perfekcji. Jednymi z ćwiczeń było trafianie w rozłożone na korcie chusteczki, które zostały zastąpione później monetami, w które Lenglen musiała trafiać serwisem. Kariera amatorska Cztery lata później, mając zaledwie 14 lat, Lenglen zagrała w finale mistrzostw Francji. Jej przeciwniczką była Marguerite Broquedis, z którą przegrała 7:5, 4:6, 3:6. W tym samym roku, mając już 15 lat, zdobyła mistrzostwa świata na kortach ziemnych, wygrywając zaliczany wówczas do Wielkiego Szlema turniej w Saint-Cloud. Wygrana ta sprawiła, że Lenglen zdobyła tytuł najmłodszego zwycięzcy wielkoszlemowego. Wybuch I wojny światowej przerwał do 1919 roku tenisową karierę Lenglen. W 1919 roku Lenglen zadebiutowała na Wimbledonie. Grając po raz pierwszy na trawiastym podłożu, Lenglen wygrała finał z obrończynią tytułu i siedmiokrotną zwyciężczynią Dorotheą Douglass Chambers. Mecz cieszył się dużym zainteresowaniem. Na trybunach zasiadło ok. 8000 widzów, włączając w to króla Jerzego V i królową Marię. Lenglen zwyciężyła 10:8, 4:6, 9:7, mimo że jej przeciwniczka miała dwie piłki meczowe przy stanie 6:5 i 40:15 w trzecim secie. Oprócz fenomenalnej gry, zauważano również jej nieco ekscentryczny jak na tamte czasy ubiór. Lenglen wystąpiła w sukience z odkrytymi ramionami i dołem sięgającym jedynie połowy łydki, kiedy pozostali zawodnicy grali w strojach zakrywających niemal całe ciało. Brytyjską publiczność zaszokowało również zachowanie Lenglen, która między setami koiła nerwy, popijając brandy lub koniak zmieszany z wodą i cukrem. W 1920 roku Lenglen zdominowała rozgrywki singlowe kobiet na igrzyskach olimpijskich w Antwerpii, wygrywając złoty medal. Jej przeciwniczką w finale była Brytyjka Dorothy Holman. Lenglen straciła w tym spotkaniu tylko 3 gemy. Kolejne złoto wygrała w mikście z Maxem Décugisem, w duecie z Élisabeth d’Ayen wygrała natomiast brąz w grze podwójnej kobiet. W latach od 1919 do 1925 Lenglen wygrywała Wimbledon każdego roku, wyłączając rok 1924 z powodów zdrowotnych (żółtaczka). W latach od 1920 do 1926 Lenglen wygrała French Open w grze pojedynczej sześciokrotnie i pięciokrotnie w grze podwójnej. W latach 1921 do 1923 wygrała również World Hard Court Championships. Zagrała w filmie instruktażowym „Tenis i jak się w niego gra”, który został pokazany w kronice filmowej w 1922 roku. W 1921 roku Lenglen przegrała mecz z Mollą Mallory, Amerykanką o norweskich korzeniach. Organizatorzy bez jej wiedzy i zgody wpisali Lenglen na listę zawodników US Open. Będąc pod ogromną presją ze strony publiczności i mediów, Lenglen wbrew woli swojego ojca, zgodziła się wystąpić. Do Stanów Zjednoczonych dotarła na dzień przed zawodami, wycieńczona długą i męcząca podróżą. Jej pierwszą przeciwniczką była Mallory, obrończyni tytułu. Po przegraniu pierwszego seta, Lenglen dostała ataku kaszlu i nie była w stanie kontynuować gry. Kaszel okazał się, jak później zdiagnozowano, objawem kokluszu. Wycofaniem się ze spotkania Lenglen rozwścieczyła amerykańską publiczność i naraziła się tamtejszym mediom, które liczyły na występ z jakich Lenglen była znana. Nie mogąc kontynuować również meczów pokazowych będących jej pierwotnym celem podroży do Stanów Zjednoczonych, załamana Lenglen powróciła do domu. Po wyzdrowieniu rozpoczęła przygotowania do powrotu na kort, co zrobiła w wielkim stylu, tym razem pokonując Mollę Mallory 6:2, 6:0 w ciągu 26 minut. Mecz ten jest uważany za najkrótszy finał singlowych rozgrywek kobiet w historii tenisa. Obie panie spotkały się po raz trzeci w Nicei, gdzie Lenglen nie dała przeciwniczce wygrać ani jednego gema. Według opowiadania Mary Kendall Browne, po meczu przy podaniu dłoni pod siatką Lenglen „zakaszlała” wymownie. W lutym 1926 roku, wzięła udział w turnieju Carlton Club w Cannes, gdzie zagrała jedyny w swojej karierze mecz z 20-letnią Amerykanką, dwukrotną zwyciężczynią US Open – Helen Wills. Ponieważ obie tenisistki do tej pory unikały się nawzajem, mecz cieszył się olbrzymią popularnością, a bilety na czarnym rynku miały ceny astronomiczne. Ci, którym nie udało się kupić biletów, oglądali mecz z okien i dachów sąsiednich budynków. Niektórzy byli tak zdesperowani, że wdrapywali się na pobliskie drzewa i płoty. Lenglen wygrała spotkanie z wynikiem 6:3, 8:6. Zwycięstwo kilkukrotnie stało pod znakiem zapytania, co pozostawiło na niej ślad rozpaczy i zdruzgotania. W swojej książce pt. „Bogini i amerykańska dziewczyna. Historia Suzanne Lenglen i Helen Wills”, Larry Engleman pisze, że Lenglen miała zakaz od ojca grania z Wills. Ponieważ był to jeden z nielicznych wyjątków, kiedy córka sprzeciwiła się woli ojca, Lenglen spędziła bezsenną noc, denerwując się. Mecz z Wills był jej ostatnim spotkaniem amatorskim. Lenglen miała w prawdzie zaplanowaną siódmą już obronę tytułu na Wimbledonie, jednak wycofała się z turnieju, po gafie, która została odebrana przez arystokrację brytyjską jako atak na monarchię. Kariera zawodowa W 1926 r. Lenglen zaakceptowała ofertę Charlesa C. Pyle’a, który zaoferował tenisistce 50 000 dolarów za tournée po Stanach Zjednoczonych. Przyjmując tę ofertę, Lenglen przeszła na ścieżkę zawodową i nie mogła już wystartować np. na Wimbledonie, który był zarezerwowany dla amatorów aż do nastania ery open. Amerykańska trasa trwała około roku. W tym czasie Lenglen zagrała 38 meczów z Mary Kendall Browne, wszystkie wygrywając. Tournée cieszyło się dużym zainteresowaniem, Lenglen zarobiła dodatkowe 25 000 dolarów. W lutym 1927 roku wyczerpana Lenglen wróciła do domu i po konsultacji z lekarzami zdecydowała się na zakończenie kariery zawodniczej. Przez jakiś czas pracowała dla domu mody, między innymi pozując dla „Vogue”. Niedługo później z finansową pomocą Jeana Tilliera otworzyła i poprowadziła szkołę tenisową w bliskim sąsiedztwie kortów Rolanda Garrosa. Szkoła cieszyła się tak dużym powodzeniem, że do dwóch już istniejących dobudowano jeszcze cztery korty, a w roku 1936 Francuska Federacja Tenisa uznała ośrodek za swoje centrum treningowe. Lenglen napisała też kilka książek o tematyce tenisowej. Po przejściu na ścieżkę zawodową Lenglen była szeroko krytykowana. W odpowiedzi na krytykę Lenglen swoją decyzję nazwała „ucieczką od niewolnictwa”. W ciągu 12 lat bycia na szczycie występy Lenglen przyniosły miliony franków, ale nie jej – tylko organizatorom turniejów. Zapłaciła tysiące franków opłat wpisowych, żeby wystąpić w zawodach. Jak sama stwierdziła, pracowała ciężko przez całą swoją karierę i jak do tej pory nie zarobiła nawet 5000 dolarów, a nawet centa. Uznała, że zrobiła dla tenisa już wiele i teraz przyszła pora, żeby tenis się odwdzięczył i zrobił coś dla niej. W czerwcu 1938 roku zdiagnozowano u niej białaczkę, trzy tygodnie później straciła wzrok. Zmarła 4 lipca. Jej ciało spoczywa na cmentarzu w Saint-Ouen niedaleko Paryża. W 1978 roku Lenglen przyjęto do Międzynarodowej Tenisowej Galerii Sławy – organizacji zrzeszającej największe sławy tenisa, a prestiżowy brytyjski All England Lawn Tennis and Croquet Club organizujący od 1877 roku turniej wimbledoński umieścił ją pośród pięciorga największych czempionów tego turnieju. Od 1997 roku jej imię nosi drugi pod względem wielkości stadion w kompleksie Stade Roland Garros w Paryżu, a zwyciężczyni gry pojedynczej dostaje puchar nazwany „La Coupe Suzanne Lenglen”. W ciągu swojej kariery Suzanne Lenglen wygrała 81 turniejów singlowych, z czego 7 bez straty gema. Dodatkowo zwyciężyła w 73 turniejach deblowych i 8 mikstowych. Pozostaje jedyną zawodniczką, która w jednym roku wygrała Wimbledon w grze singlowej, podwójnej i mikście (w latach 1920, 1922 i 1925). Przypisy Bibliografia Gianni Clerici (1984). Suzanne Lenglen – La Diva du Tennis. Francuskie tenisistki Triumfatorki French Open Triumfatorki Wimbledonu Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 1920 Medaliści letnich igrzysk olimpijskich w tenisie Tenisiści ziemni na Letnich Igrzyskach Olimpijskich 1920 Członkowie Międzynarodowej Tenisowej Galerii Sławy Urodzeni w 1899 Zmarli w 1938 Francuscy medaliści olimpijscy Ludzie urodzeni w Paryżu
1069	https://pl.wikipedia.org/wiki/Choroba%20Heinego-Medina	Choroba Heinego-Medina	Choroba Heinego-Medina (potocznie heinemedina), polio, ostre nagminne porażenie dziecięce (łac. poliomyelitis anterior acuta), wirusowe zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego, H14 – wirusowa choroba zakaźna wywoływana przez , przenoszona drogą fekalno-oralną. Nazwa tej choroby wywodzi się od nazwisk dwóch uczonych, którzy tę chorobę opisali: Jakob Heine (w 1840 roku jako porażenie dziecięce) i Karl Oskar Medin (w 1890 roku jako ostrą chorobę zakaźną). Aby rozpoznać polio, należy wyizolować i zidentyfikować wirusa, czy jest to szczep dziki, czy to zakażenie poszczepienne wirusem po rewersji do pełnej wirulencji. Oficjalna nomenklatura Obecnie obowiązująca nazwa choroby to ostre nagminne porażenie dziecięce (łac. poliomyelitis anterior acuta). Infekcja Do organizmu wirus dostaje się drogą fekalno-oralną, a potem przez nabłonek jelit, gdzie się replikuje. Czas inkubacji to 9 do 12 dni. Następnie atakuje pobliskie węzły chłonne i układ krwionośny. Jest to wiremia pierwotna. Na tym etapie może dojść do wytworzenia przeciwciał, co hamuje rozwój zakażenia. Jest to tzw. zakażenie poronne. U osób, których organizmy nie opanowały pierwotnej wiremii, występuje wiremia wtórna, która jest znacznie bardziej nasilona. Wirusy rozprzestrzeniają się po całym organizmie. Receptory dla nich znajdują się w wielu komórkach, w tym w komórkach ośrodkowego układu nerwowego, głównie rogów przednich rdzenia kręgowego, rdzenia przedłużonego i mostu. Wirus Struktura wirusa jest bardzo prosta, składa się z pojedynczego genomu RNA otoczonego kapsydem, tj. specyficzną powłoką białkową. Oprócz ochrony materiału genetycznego wirusa, białka kapsydu umożliwiają wirusowi polio zakażenie pewnych typów komórek. Zidentyfikowano trzy serotypy wirusa polio – wirusa polio: typ I (PV1), typ II (PV2) i typ III (PV3) – każdy z nieco innym białkiem kapsydu. Wszystkie trzy są niezwykle zjadliwe i dają te same objawy choroby przy czym typ I jest najczęściej spotykaną formą i najściślej związaną z paraliżem. Przebieg choroby Przebieg choroby jest różny, od łagodnego do śmiertelnego: przebieg bezobjawowy – tak przebiega większość zakażeń poliowirusami. zakażenie poronne – występują objawy nieswoiste aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (nazywane „jałowym”) – występuje u około 1% zakażonych. Zapalenie ustępuje samoistnie i zwykle nie daje powikłań. postać porażenna – rozwija się u około 0,1% zakażonych: postać rdzeniowa – charakteryzuje się porażeniami wiotkimi. Wirus atakuje motoneurony α. Powstałe porażenie jest zwykle asymetryczne. Zaatakowane są zwykle motoneurony grup mięśni proksymalnych (rzadziej dystalnych) kończyn dolnych (niekiedy również górnych). Mięśnie unerwiane przez zaatakowane neurony z czasem zanikają (jest to wynik braku troficznego wpływu acetylocholiny). W przypadku poliomyelitis utrata czucia zdarza się wyjątkowo rzadko, z tego powodu ten objaw z reguły wyklucza zakażenie poliowirusem. postać opuszkowa – częstsza u dorosłych niż u dzieci. W tej postaci wirus atakuje struktury podstawy mózgu w tym jądra nerwów czaszkowych oraz ośrodek oddechowy i ośrodek krążenia w rdzeniu przedłużonym. Stanowi ona bezpośrednie zagrożenie życia. postać opuszkowo-rdzeniowa – obejmuje zarówno rdzeń kręgowy i opuszkę (podstawę) mózgu. Rokowanie jest bardzo złe. zapalenie mózgu – bardzo rzadkie, ale zwykle śmiertelne. zespół poporażenny – tzw. zespół post-polio, występuje po 25–30 latach u 20–30% osób z przebytym porażeniem. Przyczyna nie jest poznana, ale zaobserwowano, że: choroba obejmuje głównie mięśnie poprzednio względnie zaoszczędzone, choroba postępuje na tyle wolno, że nie prowadzi do wyraźnego upośledzenia czynności mięśni. Historia Objawy polio były znane od starożytności. Egipskie malowidła i rzeźby przedstawiają dorosłych ludzi z wiotkimi kończynami oraz dzieci chodzące o lasce. Pierwszego opisu klinicznego dokonał angielski lekarz Michael Underwood w 1789 roku jako „osłabienie kończyn dolnych”. Prace Jakoba Heinego z 1840 roku i Karla Oskara Medina z 1890 roku przyczyniły się do rozpowszechnienia nazwy choroba Heinego-Medina. Do XIX w. występowała sporadycznie, później nastąpiła pandemia, obejmująca głównie półkulę północną. Liczba zachorowań spadła po wynalezieniu skutecznych szczepionek w latach 1950. i 1960. (patrz niżej), dzięki czemu polio zostało praktycznie wyeliminowane jako zagrożenie dla zdrowia publicznego w krajach uprzemysłowionych. Opanowanie choroby w krajach rozwijających się trwało dłużej, w skali światowej programy szczepień wdrożono dopiero w latach 1970. i dopiero wówczas opanowano epidemię polio w większości krajów. W 1988 r., gdy ogłoszono „Globalną inicjatywę na rzecz eradykacji polio”, choroba dotykała na świecie ponad 1000 dzieci dziennie. Od tego czasu kosztem ponad 11 mld dolarów zaszczepiono ponad 2,5 mld dzieci w blisko 200 krajach. Od tamtego czasu liczba przypadków w 125 krajach na całym świecie spadła o 99% (z 350 000 w tamtym czasie). Pierwszą kampanię szczepień w Stanach Zjednoczonych rozpoczęto w 1955 roku. W 1994 roku WHO uznała Amerykę za wolną od tej choroby, a w 2001 roku Europę (wcześniej były plany eradykacji do tegoż roku, później data została przesunięta do roku 2005). Obecnie w związku z tymi planami należy informować służby sanitarne danego kraju i WHO o każdym przypadku. Na początku 2014 roku choroba występowała endemicznie w Nigerii, Afganistanie i Pakistanie, a pojedyncze przypadki stwierdzano w Etiopii, Kamerunie, Kenii, Somalii i Syrii. W 2015 roku ogłoszono wyeliminowanie dzikiego szczepu polio typu II na całym świecie, jako że ostatni przypadek zakażenia stwierdzono w 1999 roku. W 2012 r. zanotowano natomiast ostatni przypadek zakażenia wirusem polio typu III. Za odkrywcę doustnej szczepionki przeciwko polio uznaje się polskiego badacza działającego w USA, prof. Hilarego Koprowskiego. Szczepienia Pierwszą skuteczną szczepionką przeciwko polio była szczepionka Koprowskiego – podawana była doustnie i zawierała atenuowanego wirusa. Została wyparta przez szczepionkę Alberta Sabina. Obecnie stosuje się dwie szczepionki: szczepionka Salka (ang. IPV, inactivated poliovirus vaccine) – zawiera unieczynnione wirusy podawane pozajelitowo (iniekcja). Wywołuje tylko odpowiedź ogólnoustrojową, wirusy nie kolonizują nabłonka jelit i nie pobudzają produkcji odpowiedniej IgA. szczepionka Sabina (ang. OPV, oral poliovirus vaccine) – w zależności od ilości typów wirusa (I, II lub III) rozróżnia się: mOPV (monovalent OPV) lub tOPV (trivalent OPV) – jest to szczepionka zawierająca żywe, atenuowane wirusy. Jest podawana doustnie. Jej zaletą jest łatwiejsze podanie, co umożliwia skuteczniejsze szczepienia masowe (zwłaszcza w krajach rozwijających się, gdzie jest to choroba najczęstsza (ogniska endemiczne w Indiach, Pakistanie i Nigerii), a brakuje wykwalifikowanego personelu medycznego). Kolejna przewaga nad szczepionką Salka to wywołanie odporności nie tylko ogólnej, w wyniku przenikania wirusów do krwi, ale i miejscowej, którą stymuluje namnażanie się wirusa w enterocytach. Wirus atenuowany zakaża ponadto osoby nieszczepione na drodze fekalno-oralnej. Ze względu na znacznie większą liczbę szczepionych niż chorych teoretycznie szczep atenuowany powinien wypierać ze środowiska szczep dziki. Jej wadą jest możliwość rewersji do formy o pełnej wirulencji w czasie replikacji w enterocycie. Zachorowania poszczepienne zdarzają się jednak rzadko (3,8 przypadków na 10 milionów dawek). W Polsce od 2001 r. odnotowano trzy przypadki zachorowania wywołane wirusem szczepionkowym (po jednym w 2008, 2009 i 2014). W „Programie szczepień ochronnych” stosowano szczepienia kombinowane. Najpierw szczepionka Salka (trzy dawki), a następne pojedyncza dawka szczepionki Sabina w 6. roku życia. Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych na 2016 rok, od 1 kwietnia 2016 roku dzieciom w 6 roku życia jest podawana wyłącznie inaktywowana szczepionka przeciw poliomyelitis (typ 1, 2 i 3 wirusa). Szczepionka inaktywowana podawana we wstrzyknięciu zastąpiła żywą szczepionkę doustną. Uwagi Przypisy Bibliografia Choroby wirusowe Pediatria
1071	https://pl.wikipedia.org/wiki/Common%20Object%20Request%20Broker%20Architecture	Common Object Request Broker Architecture	CORBA () – technologia zapewniająca komunikację pomiędzy obiektami pracującymi w heterogenicznych (różnorodnych) systemach komputerowych. Obiekty pełniące dowolne funkcje mogą być zaimplementowane w różnych językach programowania, na dowolnej platformie sprzętowej, pod kontrolą różnych systemów operacyjnych. Opis obiektów, a właściwie interfejsów do nich, znajduje się w pliku IDL (ang. Interface Definition Language), który jest kompilowany na kod zajmujący się przekazywaniem metod (w przypadku implementacji technologii CORBA w niektórych językach interpretowanych, plik IDL jest interpretowany w czasie wykonania). Obiekty mają swoje adresy IOR (ang. Interoperable Object Reference). Są to kilkusetznakowe adresy kodujące wiele informacji o obiekcie, m.in. adres komputera, adres programu na komputerze, informacje o kolejności zapisu bajtów (czy jest to big endian, czy little endian), numer obiektu, typ obiektu, itd. Adresy IOR mogą dotyczyć także niskopoziomowych protokołów transmisji danych – zwykle GIOP (ang. General Inter-ORB Protocol) lub IIOP (ang. Internet Inter-ORB Protocol). Standard CORBA Standard CORBA został opracowany przez Object Management Group i doczekał się wersji 3.0. Standardy tworzone są według zasady "najpierw standard, potem implementacje" (czyli tak samo jak w W3C i zupełnie inaczej niż w IETF). Jedną z wad architektury CORBA jest brak standardowego i szeroko zaimplementowanego mechanizmu bezpieczeństwa. Popularne implementacje standardu CORBA to np. ORBit, OMNIOrb. Z technologii CORBA korzysta m.in. GNOME. Inne technologie obiektów rozproszonych to m.in. RMI, SOAP, DCOP, DCOM. Zobacz też PVM – Parallel Virtual Machine RMI – Remote Method Invocation SOAP – Simple Object Access Protocol DCOP – Desktop COmmunications Protocol DCOM – Distributed Component Object Model OMG – Object Management Group Linki zewnętrzne (prezentacje *.ppt) CORBA (Gopalan Suresh Raj's) RMI – Java Remote Method Invocation (Sun) SOAP – Simple Object Access Protocol (W3C Recommendation) SOAP – Simple Object Application Protocol (Apache WebServices) DCOP – Desktop COmmunications Protocol (KDE) DCOM – Distributed Component Object Model Technologies (Microsoft) OMG – Object Management Group Interfejsy programistyczne
1073	https://pl.wikipedia.org/wiki/Klasa%20Co-NPC	Klasa Co-NPC	Co-NP-zupełność – klasa złożoności zawierająca takie problemy klasy Co-NP, że każdy inny problem klasy Co-NP może zostać do nich zredukowany, analogicznie jak dla problemów NP-zupełnych. Ponadto problem dopełniający względem problemu NP-zupełnego jest NP-trudny. Klasy złożoności
1076	https://pl.wikipedia.org/wiki/Cailifoquan	Cailifoquan	Cailifoquan, 蔡李佛拳, w transkrypcji angielskiej z dialektu kantońskiego Choy Li Fut Kung Fu (spotyka się pisownie Choy Lee Fut, Choy Lay Fut, itp.) jest to jeden z najlepiej poznanych systemów walki na świecie, słynący z wielkiej skuteczności w walce. Jest jedną z odmian kung-fu najszerzej uprawianą poza granicami Chin. Opracowany w pierwszej połowie XIX wieku przez Chan Heunga na południu Chin, ćwiczony jest w kilku odmianach (Kong Chow, King Mui, Fan Sat, Hung Sing, ...) i rozprzestrzenił się na wszystkich kontynentach świata. Twórca – Chan Heung 陈享（pinyin: Chén Xiǎng) 1806－1875 r. Twórca stylu – mistrz Chan Heung urodził się w roku 1806, w wiosce Jingmei w okręgu Xinhui – prowincja Guangdong. Jego pierwszym nauczycielem kung-fu był wuj Chan Yuen-wu, a naukę rozpoczął w wieku siedmiu lat. Wrodzony talent i ciężki trening pozwoliły mu w wieku kilkunastu lat osiągnąć poziom, który był tak wysoki, że mógł w imieniu wuja otworzyć szkołę kung-fu w mieście Sun Wui, która z upływem czasu zdobyła uznanie i zdobyła wielu uczniów. FORMY WALKI Jest 49 form walki bez broni (10 podstawowych, 10 średnio zaawansowanych i 29 zaawansowanych). Legenda Mistrz Li Yau-san Pewnego dnia do miasta przybył słynny mistrz Li Yau-san (uczeń buddyjskiego mnicha Ji Sin), z zamiarem otworzenia szkoły kung-fu. W tamtym okresie Li Yau-san był uważany za jednego z najlepszych zawodników. Ponieważ Chan Heung lubił walczyć, postanowił więc sprawdzić swoje umiejętności. Zaatakował mistrza Li, gdy ten opuszczał restaurację – objął go rękoma i próbował obalić na ziemię. Mistrz Li przyjął atak bardzo spokojnie, ugiął kolana w taki sposób, iż Chan Heung nie potrafił go poruszyć. Następnie obrócił się i kopnął napastnika z taką siłą, że został on odrzucony na odległość kilku kroków do tyłu. Mistrz Li był bardzo zdziwiony, że jego przeciwnik podniósł się bez większych obrażeń. Zapytał go z jakiej szkoły pochodzi i co było powodem tego podstępnego ataku. Zawstydzony Chan Heung odpowiedział, że atak był jego własnym pomysłem i miał na celu sprawdzenie niedoskonałych jeszcze umiejętności oraz że nie chciałby mieszać w tę historię swojego nauczyciela. Kiedy znacznie później Chan Heung usłyszał jak mistrz Li wspominał, że ktoś tak zdolny jak on marnuje swoje życie z powodu zarozumiałości, zrezygnował z funkcji głównego instruktora w szkole swojego wuja i wstąpił do szkoły mistrza Li, gdzie pozostał przez prawie pięć lat. Mnich Choy Fook Pewnego dnia postanawiają odszukać mnicha Choy Fook, który słynął w okolicy ze swoich umiejętności leczenia. Mistrz Li uznał, że jeżeli ktoś potrafi tak wspaniale leczyć, musi także potrafić walczyć. Zaciekawieni próbują go odszukać, jednak w bramie klasztoru spotykają mnicha, który twierdził, że mnich Choy Fook udał się na spacer, a on jest jego uczniem i może ich tylko zaprosić na herbatę. Oczekując spostrzegli ze zdumieniem, jak starszy człowiek rąbał drzewo na opał gołą ręką. Chcąc sprowokować go do dalszego pokazu mistrz Li podszedł do kamiennego żarna i kopnął je z taką siłą, że przesunęło się ono na odległość kroku. Starszy człowiek przyglądał się temu ze spokojem, a następnie podszedł do żarna i jednym ciosem odłamał kawałek płyty, zmieniając go w dłoni w piasek. Rzucił piaskiem w oczy mistrza Li stwierdzając, że to właśnie on jest mnichem Choy Fookiem, a ten piasek jest odpowiedzią dla takich intruzów jak oni. Mistrz Li ukłonił się i odszedł, a Chan Heung rozumiejąc że nadarza się wspaniała okazja dalszego ćwiczenia kung-fu u mistrza o wyższych umiejętnościach. Upadł przed mnichem na kolana i błagał go o przyjęcie na ucznia. Mnich Choy Fook po długim namyśle stwierdził, że może go przyjąć na ucznia, jeżeli ten spełni jego trzy warunki : pozostanie w świątyni przez okres dziesięciu lat przyrzeknie, że nie będzie wykorzystywał swoich umiejętności do zabijania i nie będzie się przechwalał wiedzą. kopnięciem wróci kamienne żarna na swoje miejsce. Chan Heung stosunkowo łatwo spełnił trzeci warunek i tak został uczniem mnicha Choy Fooka. Przez kolejne dziesięć lat doskonali swoje kung-fu, doprowadzając je do perfekcji. Mnich Choy Fook był gotowy odesłać Chan Heunga do domu lecz stwierdził, że aby zostać prawdziwym mnichem należy także poznać drogę Buddy, tradycyjną medycynę i sześć magicznych wersetów. Chan Heung zdecydował się pozostać z mnichem Choy Fookiem przez kolejne dwa lata. Kiedy Chan Heung powrócił do rodzinnej wioski otworzył szpital dla biednych i chorych, a dopiero pod wpływem rodziny otworzył szkołę walki nazwaną hung sing gwoon. Chan Heung nazwał ten styl choy li fut w uznaniu dla swoich nauczycieli. Tak więc CHOY – od nazwiska mnicha Choy Fooka, LI – w uznaniu dla mistrza Li Yau-sana, oraz FUT – co w dialekcie kantońskim oznacza Buddę, co z kolei oznacza "pokojową sztukę". A więc kung fu ma służyc wyłącznie do celów samoobrony. Zobacz też sport Chińskie sztuki walki
189837	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dziennik%20Telewizyjny%20%28program%20informacyjny%29	Dziennik Telewizyjny (program informacyjny)	Dziennik Telewizyjny (DT, do końca lat 70. DTV) – główny program informacyjny TVP1 w czasach PRL. W 1957 zastąpił Wiadomości Dnia, a w 1989 został zastąpiony przez Wiadomości TVP1. W latach 70. i 80. był głównym ośrodkiem propagandy władz PRL i PZPR, mogącym oddziaływać na całe społeczeństwo. Historia wydań Pierwsze wydanie Dziennika Telewizyjnego zostało wyemitowane 2 października 1957, program zastąpił istniejące od 30 kwietnia 1956 Wiadomości Dnia. Pierwsze wydanie serwisu poprowadził Jerzy Tepli. Pierwsze Dzienniki Telewizyjne nadawane były tylko raz na dobę, o godz. 19.30. 1 czerwca 1963 przesunięto godzinę głównego wydania na 20.00, lecz 1 stycznia 1965 przywrócono poprzednią godzinę, 19.30. W latach 1965–1976 w soboty nie było wydania wieczornego Dziennika Telewizyjnego, lecz Monitor, który prowadzili – na zmianę – Karol Małcużyński i Edmund Męclewski. W miarę rozwijania się w Polsce telewizji, wydłużania się czasu emisji programu telewizyjnego, wreszcie po uruchomieniu Programu II Telewizji Polskiej pojawiały się kolejno dodatkowe wydania – późnowieczorne, popołudniowe, poranne i w południe. Pod koniec swojego istnienia Dziennik Telewizyjny nadawany był w następujących – w przybliżeniu – godzinach: 10.00 – wydanie poranne (poniedziałek-piątek, od 3.01.1984 Dziennik-Wiadomości) 10.10 – Dziennik Dodatek Gospodarczy (wcześniej Reforma Gospodarcza) (poniedziałek, środa, piątek w latach 1988–1989) 10.30 – wydanie poranne (sobota, od 1985 do 3.02.1990, Dziennik-Wiadomości) 10.35 – wydanie poranne (niedziela) 12.00 – wydanie w południe Dziennik Telewizyjny (codziennie, lecz nie w latach 80. – do 1982 nadawane w niedziele, po nim – Magazyn Świat, redagowany i prowadzony przez Grzegorza Woźniaka) 15.00 – wydanie popołudniowe Dziennik Telewizyjny (poniedziałek–piątek, lata 70.) 16.30 – wydanie popołudniowe Dziennik Telewizyjny (poniedziałek–piątek) (w dni wolne od nauki szkolnej od 1.07.1983 do 30.12.1983) 17.00 – wydanie popołudniowe Dziennik Telewizyjny (poniedziałek–piątek) (w dni robocze, w roku 1983 jedynie w dni nauki szkolnej – do 23.12.1983) 17.20 – Dziennik-Wiadomości, wydanie to zastąpił 26.06.1986 Teleexpress, a w okresie 02.01.1984–29.06.1984 nadawane było o 16.30 19.30 – główne wydanie Dziennik Telewizji Polskiej (codziennie, w okresie 1976–20.12.1979 i w dniu 31.12.1979 pod nazwą Wieczór z Dziennikiem, a następnie – od 21.12.1979 do 17.11.1989 Dziennik Telewizyjny). 22.00 – Dziennik Komentarze (codziennie w latach 1984–1988, orientacyjna godzina emisji, np. 26.01.1984 nadany już o 20:45) 22.50 – Dziennik Echa Dnia (od poniedziałku do piątku od lata 1988 do 2.02.1990, godzina emisji również orientacyjna – zdarzały wydania nadawane nawet ok. 0:20). 23.30 – Dziennik 24 godziny (od poniedziałku do piątku w latach 1982–1984). W niedziele wyborcze lat 80. układ wydań Dziennika był następujący: 7.00, 7.55, 8.50, 10.30, 12.00, 15.15, 17.20, 22.05 – wydania specjalne 19.30 – główne wydanie Po Sierpniu 1980 Dziennik Telewizyjny był jednym z najzacieklej krytykowanych przez „Solidarność” i środowiska opozycyjne bastionów władzy i równie zaciekle przez władzę PRL broniony i sterowany. Był często narzędziem manipulacji i dezinformacji, przy czym nie wzdragano się przed stosowaniem metod powszechnie uznawanych w dziennikarstwie za nieuczciwe i godne potępienia. Bezpośrednio po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce w 1981 prezenterzy występowali w mundurach wojskowych. 29 marca 1987 po raz ostatni Dziennik Telewizyjny był równolegle emitowany na obu antenach TVP. Następnego dnia na antenie TP2 powstał program informacyjny Panorama dnia. W 1988 pojawiły się dwa bloki programowe podczas głównego wydania Dziennika Telewizyjnego: w soboty – „Kronika kulturalna”, prowadzona przez Irenę Jagielską, w niedzielę – „Magazyn międzynarodowy”, prowadzony przez Grzegorza Woźniaka. 28 października 1989 na koniec wywiadu w głównym wydaniu Dziennika Telewizyjnego, aktorka Joanna Szczepkowska wypowiedziała słowa: „Proszę Państwa, 4 czerwca 1989 skończył się w Polsce komunizm”, które uznaje się za symboliczne zakończenie „ery komunizmu” w Polsce. Trzy tygodnie później – 18 listopada – Dziennik Telewizyjny został zastąpiony przez Wiadomości TV. Ostatnie główne wydanie Dziennika Telewizyjnego poprowadził Janusz Świerczyński, a redagował je Marek Barański. Na temat kulisów wypowiedzi Szczepkowskiej krążą co najmniej trzy wersje wydarzeń: najmniej wiarygodna: wypowiedź tę nadano „na żywo”, głoszona przez Joannę Szczepkowską: wypowiedź nagrano tuż przed Dziennikiem, a kasetę z nagraniem dostarczono na antenę w ostatniej chwili, głoszona przez związanego z PRL-owską ekipą DTV, publicystę byłej „Trybuny” Marka Barańskiego: nagrania wywiadu ze Szczepkowską dokonano mniej więcej sześć-siedem godzin przed programem, a sama wypowiedź została zakwalifikowana do emisji przez Barańskiego w związku z nieformalnymi porozumieniami ówczesnej ekipy DTV z nowymi władzami kraju. W latach 1982–1984 nadawano dziennik 24 godziny – jako podsumowanie dnia, a w czwartek 26 stycznia 1984 o godz. 20.45 ruszył Dziennik Komentarze – nadawany do 1988; w nim prowadzący dokonywali „analizy” wydarzeń dnia, było to również miejsce spotkań prowadzących ten dziennik z politykami i ekonomistami w celu przeprowadzenia pozornie swobodnego wywiadu. Pierwsze wydanie prowadził Adam Bronikowski. Dziennik Komentarze został zastąpiony programem Dziennik Echa Dnia pod koniec 1988. 15 i 16 marca 1988 główne wydania były prowadzone ze studia w Koszalinie przez Krzysztofa Bartnickiego. W 1989 poranny Dziennik o godz. 10.00 zmienił formułę na Dziennik z okna – nadawany był z tego miejsca, skąd później (w połowie lat 90.) nadawano Prognozę pogody – z okna budynku redakcji. Stałym prowadzącym Dziennik z okna latem 1989 był Edward Kozak z OTV Katowice. Dziennik z okna zastąpił wydanie poranne nadawane od poniedziałku do soboty. Ostatni Dziennik przed całkowitym zdjęciem z anteny na rzecz Wiadomości nadano na koniec ferii zimowych 1990 i najprawdopodobniej (na podstawie umieszczonych na stronie o historycznych ramówkach programów telewizyjnych programów dnia z okresu 18.11.1989-10.02.1990) było to wydanie poranne z 9 lutego 1990 (ramówka na ten dzień wskazuje nadanie o 9:15 „Wiadomości”, przy czym ramówka na dzień następny podaje nadanie o 10:30 „Wiadomości Porannych”, co wobec wskazania „Wiadomości Wieczornych” w ramówce na 9.02.1990 sugeruje, że o 9:15 po raz ostatni nadano DT-Wiadomości. W przeciwnym razie ostatnim wydanie Dziennika Telewizyjnego był DT-Echa Dnia nadany tydzień wcześniej, czyli w piątek, 2 lutego 1990 na zakończenie programu). W latach 2010–2014 na kanale TVP Historia emitowane były archiwalne główne wydania Dziennika Telewizyjnego z lat 1984–1989. Prezenterzy Dziennika Telewizyjnego Eugeniusz Pach (lata 60.) Stanisław Cześnin (lata 60.) Jerzy Tepli (lata 60.) Irena Dziedzic (1965–1968) Jan Suzin (początek lat 70.) Andrzej Nowaliński (lata 70.) Wojciech Zyms (lata 70.) Jerzy Boćkowski (lata 70. i 80.) Andrzej Kozera (lata 70.) Adam Bronikowski (1967–1989) Irena Falska (lata 70. i początek lat 80.) Andrzej Bilik (lata 70. i 80., ostatni dyrektor Dyrekcji Programów Informacyjnych Telewizji Polskiej i zarazem ostatni szef redakcji Dziennika Telewizyjnego) Jerzy Rosołowski (lata 70. i 80.) Roman Beeger (lata 70. i 80.) Andrzej Racławicki (lata 70. i 80.) Witold Stefanowicz (lata 70. i 80.) Gwidon Syczewski (lata 70. i 80.) Marek Tumanowicz (lata 70. i 80.) Marcin Willman (lata 70. i 80.) Grzegorz Woźniak (lata 70. i 80.) Magdalena Rolska (początek lat 80.) Marek Barański (stan wojenny) Barbara Grad (od 1988 Barbara Grad-Woźniak, lata 80. – w DPI od 1974, od 1985 prowadziła niektóre wydania, zwłaszcza popołudniowe, wcześniej jako felietonista i redaktor wydań) Jolanta Klepacka (od ok. 1984, prowadziła główne wydanie razem z Krzysztofem Bartnickim) Grażyna Kowalska (lata 80., w 1984 prowadziła główne wydanie razem z Aleksandrem Gerynem, a od 1985 – z Januszem Świerczyńskim) Grażyna Szcześniak (w latach 1984–1985 prowadziła główne wydanie razem z Januszem Świerczyńskim) Sławomira Śliwińska (w 1985 prowadziła główne wydanie razem z Mieczysławem Marciniakiem) Irena Jagielska (lata 80.) Krzysztof Bartnicki (1979–1989) Aleksander Geryn (lata 80.) Janusz Jóźwiak (od 1.07.1985, wcześniej w redakcji sportowej Telewizji Polskiej) Mieczysław Marciniak (1985) Janusz Świerczyński (lata 80.) Marek Szelewicki (II połowa lat 80.) Waldemar Milewicz (1984–1989, serwis zagraniczny) Aleksandra Jakubowska (1987–1989, serwis parlamentarny) Henryk Suchar (1984–1987) Zygmunt Chajzer (1984–1989) Sławomir Malinowski (1989) Zagraniczni korespondenci Dziennika Telewizyjnego Berlin i Berlin Zachodni: Henryk Kollat (1980–1984) Zbigniew Kustosik (1984–1988) Zdzisław Urbanek (1988–1989) Bejrut: Bolesław Nencki Belgrad: Bolesław Nencki Bonn: Zygmunt Sawicki (1969–1973) Jerzy Tepli (1984–1989) Bruksela: Andrzej Bilik (1973–1979) Maria Wągrowska (Rzeczpospolita) (1988–1989) Budapeszt: Tadeusz Samitowski (1984–1988) Zdzisław Uberman (1988–1989) Londyn: Wojciech Zyms (1981–1984) Jerzy Boćkowski (1984–1985) Bogusław Wołoszański (1985–1988) Zbigniew Napierała (1988–1989) Moskwa: Tadeusz Haluch (1972–1979) Lesław Nowak (1984–1989) Jerzy Wajszczuk (1984–1989) Witold Stefanowicz (1984–1988) Witold Laskowski (1988–1989) Erazm Fethke (1984–1987) Zdzisław Stankiewicz (1984) Jadwiga Wolska (1984) Jacek Głuski (1989) Nowy Jork: Bartosz Janiszewski (1960–1969) Maksymilian Berezowski (1984–1985) Grzegorz Woźniak (1985–1987) Zbigniew Bożyczko (1987–1989) Paryż: Mirosław Azembski (1967–1971) Bartosz Janiszewski (1977–1981) Andrzej Bilik (1981–1986) Michał Walczak (1986–1989) Pekin: Jerzy Bayer (PAP) (1989) Praga: Czesław Berenda (1980–1984) Aleksander Lubański (1984–1988) Stanisław Kaczmarski (1988–1989) Rzym: Paweł Wasilewski (1984) Sławomir Szof (1984–1988) Jerzy Amroziewicz (1988–1989) Sofia: Karol Bielecki (1984–1985) Marek Sieczkowski (1985–1989) Sztokholm: Zygmunt Broniarek (1980–1984) Aleksandra Kedaj (1984–1986) Tomasz Walat (PAP) (1988–1989) Nairobi: Bohdan Sienkiewicz (1977–1981) Czołówki Osobną czołówkę, będącą znacznie nowocześniejszą wersją ostatniej czołówki z użyciem animacji 3D i ze zmienioną oprawą muzyczną miało w 1989 wieczorne wydanie o tytule „Echa dnia”. Nie została ona zastosowana w pozostałych wydaniach z uwagi na zakończenie emisji „Dziennika” i wprowadzenie „Wiadomości TVP1". Zobacz też Dziennik Telewizyjny (program rozrywkowy) Spacery świdnickie Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Dziennik telewizyjny tłumaczony na język migowy na signlangtv.org Dziennik Telewizyjny na YouTube.com Telewizyjne programy emitowane w czasach PRL Telewizyjne programy informacyjne Propaganda PRL
189838	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dziennik%20Telewizyjny%20%28program%20rozrywkowy%29	Dziennik Telewizyjny (program rozrywkowy)	Dziennik Telewizyjny – telewizyjny program satyryczny Jacka Fedorowicza, który prezentował aktualne wydarzenia polityczne w krzywym zwierciadle. Formuła programu polegała na cytowaniu fragmentów wypowiedzi polityków i innych postaci życia publicznego w sztucznie stworzonym, satyrycznym kontekście. Najczęściej wypowiedź taka wmontowywana była w formę wywiadu, przy czym z dużą dbałością o szczegóły odtwarzało się w studiu scenografię, w której owa wypowiedź padła. Efektem był pozór naturalnej rozmowy z absurdalnym i komicznym zakończeniem. Silnie eksploatowana była gra słów, nierzadko w wersji gwarowej. W podobny sposób prezentowane były też piosenki – fragment wypowiedzi osoby publicznej był zmontowany i zrymowany z satyrycznym tekstem piosenki. Nazwa nawiązuje do głównego programu informacyjnego z czasów PRL – Dziennika Telewizyjnego. Użyto oryginalnej czołówki z lat 80. XX w. Również forma Dziennika odnosiła się do pierwowzoru, stanowiąc raczej jego karykaturę – Jacek Fedorowicz z nieodłącznym telefonem na biurku ze śmiertelną powagą zapowiadał absurdalne rozmowy. We wrześniu 2005 Dziennik Telewizyjny został zastąpiony przez realizowany przez ten sam zespół i w podobnej konwencji SEJF – Subiektywny Ekspres Jacka Fedorowicza. W lutym 2006 Jacek Fedorowicz zrezygnował z programu i pracy w TVP. Przypisy Historia TVP Polskie satyryczne programy telewizyjne
189840	https://pl.wikipedia.org/wiki/Wies%C5%82aw%20Oko%C5%84ski	Wiesław Okoński	Wiesław Okoński (ur. 20 grudnia 1950 w Rożnowicach) – polski polityk, poseł na Sejm IV kadencji. Życiorys Ukończył studia na Wydziale Budownictwa Politechniki Śląskiej. Należał do Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Do 1987 pracował jako projektant i kierownik budowy. Później zaczął obejmować kierownicze stanowiska w firmach budowlanych. Od 1998 do 2001 zasiadał w sejmiku śląskim. W latach 2001–2005 sprawował mandat posła na Sejm IV kadencji z okręgu gliwickiego, wybranego z listy Sojuszu Lewicy Demokratycznej liczbą 6735 głosów. W 2005 nie ubiegał się o reelekcję. Zasiadał w wojewódzkich władzach SLD. Działa w Ochotniczej Straży Pożarnej. Zamieszkał w Czechowicach. Bibliografia Strona sejmowa posła IV kadencji Absolwenci Politechniki Śląskiej Członkowie Ochotniczej Straży Pożarnej Członkowie Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej Działacze PZPR Politycy SdRP i SLD Posłowie z okręgu Gliwice Radni sejmiku województwa śląskiego Urodzeni w 1950
189842	https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk%20Koz%C5%82owski%20%28naukowiec%29	Henryk Kozłowski (naukowiec)	Henryk Stanisław Kozłowski (ur. 31 lipca 1901 w Białej Wielkiej koło Pińczowa, zm. 30 października 1973 we Wrocławiu) – polski naukowiec, specjalista budowy maszyn elektrycznych, profesor Politechniki Warszawskiej, członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Życiorys Syn Julii z Szajewskich i Józefa Kozłowskiego, właściciela majątku Królewice. Krewny Leona Kozłowskiego profesora archeologii, premiera rządu RP w l. 1934-1935; Anieli Kozłowskiej profesor botaniki; Stefana Kozłowskiego geologa i ekologa; Krzysztofa Kozłowskiego redaktora Tygodnika Powszechnego, Adama Kozłowskiego opata tynieckiego. Ukończył Gimnazjum Matematyczno-Przyrodnicze im. Jana Śniadeckiego w Kielcach (1919), następnie studiował elektrotechnikę na Politechnice Warszawskiej (1919, 1921-1929); jednym z jego wykładowców był profesor Konstanty Żórawski. Po studiach pracował jako kierownik Stacji Prób i Laboratorium Materiałów Fabryki Maszyn Elektrycznych "Brown-Boveri" w Żychlinie (1929-1931), potem był związany z Polskimi Zakładami "Skoda" w Warszawie (m.in. jako doradca techniczny, do 1938). W latach 1937-1944 prowadził doświadczalną wytwórnię maszyn elektrycznych, a po wojnie firmę "Mokomotor" w Warszawie. Po II wojnie światowej zajął się również pracą dydaktyczną. Wykładał budowę i projektowanie maszyn elektrycznych w Szkole Inżynierskiej im. Wawelberga i Rotwanda w Warszawie (1945-1951), na Politechnice Łódzkiej (1947-1951) i Politechnice Warszawskiej (1953-1971). W 1950 na podstawie pracy Metoda obliczania obwodów magnetycznych maszyn trójfazowych z kwadratowymi blachami Stojana (promotor Eugeniusz Jezierski) obronił doktorat nauk technicznych na Politechnice Łódzkiej. Na Politechnice Warszawskiej kierował Zakładem Konstrukcji Maszyn Elektrycznych w Katedrze Maszyn Elektrycznych (1963-1970) oraz Instytutem Maszyn Elektrycznych (1970-1971), z tytułem profesora nadzwyczajnego od 1955, a zwyczajnego od 1962. Zakładem Maszyn Elektrycznych kierował również w Instytucie Elektrotechniki w Warszawie (1952-1961). W 1949 został powołany na członka korespondenta Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera e-3-13). Wybrane prace Porównanie konstrukcji silników trójfazowych (1946) O obliczaniu nagrzewania się maszyn elektrycznych (1948) Metoda obliczania ekonomicznych kształtów maszyn asynchronicznych (1953) Teoria optymalnych kształtów maszyn indukcyjnych (1955) Budowa maszyn indukcyjnych (1956) Silniki indukcyjne (1961, z Eugeniuszem Turowskim) Przypisy Bibliografia Biogramy uczonych polskich, Część IV: Nauki techniczne, Wrocław 1988 Andrzej Śródka, Uczeni polscy XIX-XX stulecia, tom II H-Ł, Aries, Warszawa 1995 Absolwenci Politechniki Warszawskiej Wykładowcy Politechniki Łódzkiej Wykładowcy Politechniki Warszawskiej Polscy inżynierowie Urodzeni w 1901 Zmarli w 1973 Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
189854	https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni%20Rowi%C5%84ski	Antoni Rowiński	Antoni Rowiński (ur. 31 grudnia 1878 w Mirkowie, powiat kępiński, zm. 26 lutego 1963 w Bytomiu) – polski inżynier górnik, dyrektor kopalń. Życiorys Był synem Franciszka (nauczyciela szkoły elementarnej) i Pauliny z Beckerów, młodszym bratem księgarza i działacza społecznego Stefana. Kształcił się w gimnazjach klasycznych w Kępnie i Ostrowie Wielkopolskim; w gimnazjum w Ostrowie działał w kole Towarzystwa im. Tomasza Zana (1901–1902 prezes). W 1902 wyjechał na studia w Akademii Górniczej we Freibergu (Saksonia). Po uzyskaniu dyplomu (1907) pozostał na uczelni przez rok jako asystent. W latach 1909–1922 był zatrudniony w kopalni węgla Paulus-Hohenzollern w Szombierkach należącej ówcześnie do hrabiów Schaffgotsch. Skorzystał on z ich sprzeciwu wobec Kulturkampfu zadeklarowanego wraz z hrabią Hugonem Henckel von Donnersmarckiem w odezwie do robotników Zum Schutze der Wahlfreiheit (W obronie wolności wyboru), w której napisali oni, że zatrudnią każdego, kto jest przeciwny Kulturkampfowi. Przechodził kolejne szczeble zawodowe w tej kopalni (nadzorca, sztygar, zawiadowca). W 1920 włączył się w działalność plebiscytową; kierował Wydziałem Górniczym Polskiego Komisariatu Plebiscytowego dla Górnego Śląska, wchodził w skład komisji granicznej jako reprezentant strony polskiej. Od 1922 był związany z Polskimi Kopalniami Skarbowymi na Górnym Śląsku; pełnił funkcję dyrektora kopalni „Król-Północ”, od 1929 kopalni „Knurów”. Działał w Związku Górników i Hutników Polskich (prezes Koła Śląskiego) oraz (po przekształceniu związku) w Stowarzyszeniu Polskich Inżynierów Górniczych i Hutniczych (członek Zarządu Głównego). Pierwsze miesiące II wojny światowej spędził w więzieniu niemieckim w Ostrowie w charakterze zakładnika (w zastępstwie chorego brata Stefana). Zwolniony w listopadzie 1939, przeniósł się wkrótce do Warszawy, gdzie pracował w przedsiębiorstwie przewozowym; po powstaniu warszawskim przebywał kolejno w Skierniewicach i Bieżanowie koło Krakowa. Brał udział w pracy konspiracyjnej, konsultując plany organizacji powojennego górnictwa w Polsce. Po wojnie powrócił do pracy w przemyśle węglowym. Zajmował kolejno stanowiska dyrektora technicznego Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego (1945–1946), członka Rady Techniczno-Ekonomicznej przy Centralnym Zarządzie Przemysłu Węglowego (1946–1949), kierownika oddziału w Przedsiębiorstwie Budowy Zakładów Przemysłowych w Mikołowie (1949–1951). Później był projektantem w Głównym Biurze Projektów Przemysłu Węglowego w Świętochłowicach (1951–1953) i Biurze Projektów Górniczych w Katowicach (1953–1958). 1 lipca 1958 przeszedł na emeryturę. Z małżeństwa z Marią z Kielmanów nie miał dzieci. Ordery i odznaczenia Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928) Przypisy Bibliografia Jerzy Jaros, Antoni Rowiński, [w:] Polski Słownik Biograficzny, tom XXXII, 1990. Absolwenci Akademii Górniczej we Freibergu Członkowie Towarzystwa Tomasza Zana Ludzie związani z Ostrowem Wielkopolskim Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita) Polscy inżynierowie górniczy Urodzeni w 1878 Zmarli w 1963
189855	https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam%20Major	Adam Major	Adam Major (ur. 24 sierpnia 1924 roku w Czortkowie na Podolu, zm. 11 listopada 1995 w Gliwicach) – poeta, tłumacz, malarz, pedagog. Życiorys Od 1942 roku był żołnierzem Kedywu Armii Krajowej. W latach 1944-1945 służył w Ludowym Wojsku Polskim. Szlak bojowy zakończył w Czechosłowacji. Brał udział w walkach z UPA w Bieszczadach. Studia polonistyczne ukończył w roku 1952 na Uniwersytecie Wrocławskim. W latach 1954-1963 nauczał w Łabędach w Liceum Ogólnokształcącym i w Technikum Zawodowym. Jednocześnie kierował tamtejszą Szkołą Podstawową nr 4. Od roku 1963 do przejścia na emeryturę w 1982 był kierownikiem Szkoły Podstawowej nr 33 w Czechowicach koło Gliwic. W swoich licznych obrazach, wierszach, prozie wspominał przede wszystkim ziemię swojej młodości, za którą tęsknił do ostatnich swych dni. Tłumaczył także poezje Szewczenki i Goethego. Był odznaczony m.in.: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945. Pochowany na cmentarzu komunalnym w Łabędach. Pośmiertnie wydano jego biografię z lat 1939-47 pod tytułem "Płonący stos" oraz tomik poezji "Znad Seretu". Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski Odznaczeni Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945 Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi Polscy pedagodzy Urodzeni w 1924 Zmarli w 1995 Żołnierze Kedywu AK Żołnierze ludowego Wojska Polskiego
189859	https://pl.wikipedia.org/wiki/Ihab%20asz-Szarif	Ihab asz-Szarif	Ihab asz-Szarif (ur. 1954, zm. w lipcu 2005) – egipski dyplomata w Iraku, pierwszy od 1991 roku ambasador Egiptu w Iraku. Ihab asz-Szarif był chargé d’affaires w Izraelu oraz wiceministrem spraw zagranicznych Egiptu ds. Bliskiego Wschodu. Po obaleniu reżimu Saddama Husajna Egipt był pierwszym krajem, który wysłał swojego przedstawiciela do Iraku. Ihab asz-Szarif sprawował funkcję ambasadora Egiptu w Iraku od czerwca 2005 roku. Ihab asz-Szarif został porwany 3 lipca 2005 roku, kiedy wysiadł ze swojego samochodu w Bagdadzie, aby kupić gazetę. 5 lipca organizacja terrorystyczna Al-Ka’ida w Iraku, na czele z Abu Musabem az-Zarkawim potwierdziła, że to ona ponosi odpowiedzialność za to porwanie. 7 lipca 2005 roku Al-Ka’ida poinformowała w Internecie, że zamordowała szefa misji egipskiej w Iraku. Jak poinformowali terroryści wydany z woli Boga wyrok przeciwko ambasadorowi niewiernych, ambasadorowi Egiptu, został wykonany. Bogu niech będą dzięki. Miała to być kara dla Egiptu za wspieranie państw stabilizujących sytuację w Iraku. Egipscy politycy Ambasadorowie Egiptu w Iraku Urodzeni w 1954 Zmarli w 2005 Ofiary porwań i uprowadzeń
1079	https://pl.wikipedia.org/wiki/Czechos%C5%82owacja	Czechosłowacja	Czechosłowacja (, lub ) – historyczne państwo w Europie Środkowej, istniejące w latach 1918–1938 i 1945–1992. Jego stolicą była Praga. 1 stycznia 1993 w miejscu Czechosłowacji powstały dwa nowe państwa – Czechy i Słowacja. Kraj ten graniczył z Niemcami (w latach 1949–1990 z NRD i RFN), Polską, ZSRR (1945–1991), Ukrainą (od 1991), Rumunią (do 1938), Węgrami i Austrią. Nazwa Nazwy oficjalne 1918: państwo czecho-słowackie, państwo czechosłowackie (česko-slovenský stát, československý stát) 1918–1920: Republika Czecho-Słowacka – RCS (Česko-Slovenská republika – ČSR, Republika Česko-Slovenská – RČS) 1920–1938: Republika Czechosłowacka – RCS (Československá republika – ČSR, Republika Československá – RČS) 1938–1939: Republika Czecho-Słowacka – RCS (Česko-Slovenská republika – ČSR), 1945–1948: Republika Czechosłowacka – RCS (Československá republika – ČSR) 1948–1960: Republika Czechosłowacka – RCS (Československá republika – ČSR) 1960–1990: Czechosłowacka Republika Socjalistyczna – CSRS (Československá socialistická republika – ČSSR) 1990: Czechosłowacka Republika Federacyjna – CSRF (cz. Československá federativní republika, słow. Česko-slovenská federatívna republika) 1990–1992: Czeska i Słowacka Republika Federacyjna – CSRF (cz. Česká a Slovenská Federativní Republika, słow. Česká a Slovenská Federatívna Republika – ČSFR) Nazwy geograficzne 1918–1920: Czecho-Słowacja (Česko-Slovensko) 1920–1938: Czechosłowacja (Československo) 1938–1939: Czecho-Słowacja (Česko-Slovensko) 1945–1990: Czechosłowacja (Československo) 1990–1992: Czechosłowacja, Czecho-Słowacja (cz. Československo, słow. Česko-Slovensko). Historia Czechosłowacja powstała w wyniku realizacji koncepcji czechosłowakizmu, dla Słowaków stanowiącego obronę przed postępującą madziaryzacją. Słowacy zdecydowali się na związanie w jednym organizmie państwowym z dużo bliższym kulturowo narodem czeskim. W roku 1918, pod koniec I wojny światowej i rozpadzie Austro-Węgier, z części ziem tej monarchii – Austrii (Bohemii, Moraw, czeskiej części Śląska) i Górnych Węgier (obecnej Słowacji i Rusi Zakarpackiej) – ustalono granice nowego państwa. Pierwszym prezydentem kraju został filozof, Tomáš Masaryk, a wkład w powstanie niepodległej Czechosłowacji, obok Masaryka, mieli również Czech Edvard Beneš i Słowak Milan Rastislav Štefánik. Państwo zostało proklamowane 28 października 1918. 11 listopada cesarz austriacki Karol I Habsburg zrzekł się udziału w rządach, a dzień później w Wiedniu powstała Republika Niemieckiej Austrii, która obejmowała zamieszkałe przez ludność niemiecką terytoria dawnych Austro-Węgier. W granicach nowo powstałej Republiki Niemieckiej Austrii miały znaleźć się prowincje Niemieckie Czechy oraz Kraj Sudetów (dawny Śląsk Austriacki i okolice północnomorawskie i wschodnioczeskie). Okręg Szumawski miał być przyłączony do prowincji Górna Austria, a Niemieckie Morawy Południowe miały być połączone z Dolną Austrią. W końcu listopada 1918 r. wojska czechosłowackie wkroczyły na obszar zbuntowanych prowincji. Formalnie prowincje te przestały istnieć 10 września 1919 roku, po zawarciu traktatu wersalskiego i traktatu z Saint-Germain-en-Laye, które potwierdziły przynależność tych obszarów do Czechosłowacji. Integralność terytorialna Czechosłowacji została naruszona na skutek zawarcia układu monachijskiego. Przy nieobecności przedstawicieli Czechosłowacji Wielka Brytania i Francja, preferując politykę ustępstw wobec III Rzeszy, pozwoliły 29 września 1938 Adolfowi Hitlerowi na zajęcie Kraju Sudetów. W następnych miesiącach Polska zajęła Zaolzie, a Węgry (w wyniku tzw. arbitrażu wiedeńskiego) południową Słowację i Ruś Zakarpacką. Wobec przyzwolenia na zajęcie przez Niemcy części terytorium Czechosłowacji do dymisji podał się rząd, a w wyniku przekształcenia konstytucyjnego Pierwsza Republika Czechosłowacka stała się Drugą Republiką – państwem federacyjnym złożonym z Czech, Słowacji i Ukrainy Karpackiej. Nowe państwo nie przetrwało jednak nawet pół roku – 15 marca 1939 III Rzesza przekształciła Bohemię i Morawy w Protektorat Czech i Moraw, na terenie Słowacji niepodległość proklamowała prohitlerowska Republika Słowacka, a na Zakarpaciu powstała efemeryczna Karpato-Ukraina. Po II wojnie światowej, w 1945 roku, powrócono do formy jednego czesko-słowackiego państwa poprzez powołanie Trzeciej Republiki Czechosłowackiej. W 1948 roku władzę, w wyniku praskiego zamachu stanu, ostatecznie przejęli komuniści, a ze stanowiska dotychczasowego prezydenta zrezygnował Beneš, co symbolicznie zakończyło okres III republiki. W 1960 roku czechosłowackie władze oktrojowały nową konstytucję, która oficjalnie przekształcała Republikę Czechosłowacką w kraj komunistyczny, dodając do nazwy państwa człon Socjalistyczna. Okres stalinowski zakończył się w Czechosłowacji w roku 1960. Rozpoczęła się delikatna odwilż, którą zakończyła Praska Wiosna. Reformy z tego okresu spowodowały interwencję wojsk Układu Warszawskiego w roku 1968 i przywrócenie do władzy tzw. „twardogłowych”. Jedyną niewycofaną reformą okresu praskiej wiosny było wprowadzenie reformy administracyjnej, która dzieliła kraj na dwie republiki – Czeską Republikę Socjalistyczną oraz Słowacką Republikę Socjalistyczną. Pod koniec lat 70. XX w. powstała w Czechosłowacji organizacja opozycyjna Karta 77, do której należeli między innymi Václav Havel, Pavel Kohout, Jiří Dienstbier i ks. Václav Malý. Ugrupowanie to przyczyniło się w dużej mierze do obalenia władzy komunistycznej w Czechosłowacji w roku 1989. Wtedy to usunięto ze stanowiska prezydenta Gustáva Husáka, który sprawował władzę od 1975, a na jego miejsce powołano członka Karty – pisarza Václava Havla. W okresie jego rządów kraj przekształcono w republikę federalną, a ostatecznie zatwierdzono rozpad Czechosłowacji i powołano do życia z dniem 1 stycznia 1993 dwa oddzielne państwa – Czechy i Słowację. Flaga Republiki Czeskiej jest taka sama jak flaga czechosłowacka. W następstwie rozpadu Czechosłowacji Słowacja przyjęła nową flagę, a Republika Czeska utrzymała flagę ze względu na jej historyczne więzi. Demografia Narodowości Czechosłowacji w 1921 r. według spisu czechosłowackiego (wg Atlasu geograficznego z 1930): Narodowości Czechosłowacji w 1921 według spisu czechosłowackiego (wg Encyklopedii wojskowej z 1932): Podział demograficzny Czechosłowacji w 1967 roku: Przypisy Byli członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych Państwa – założyciele Organizacji Narodów Zjednoczonych Dawne państwa Słowian Państwa historyczne w Europie
1081	https://pl.wikipedia.org/wiki/Cenzor	Cenzor	cenzor – wyższy urzędnik w starożytnym Rzymie cenzor – urzędnik cenzury
1083	https://pl.wikipedia.org/wiki/Cytologia	Cytologia	Cytologia (gr. kytos ‘komórka’, logos ‘nauka’), biologia komórki – dział biologii badający komórki, m.in. ich budowę (morfologię) oraz działanie (fizjologię). Jej dziedzinami są: cytofizjologia, cytopatologia, cytogenetyka i cytochemia. Termin komórka został wprowadzony w 1665 roku przez Roberta Hooke’a, który pod mikroskopem prowadził obserwacje korka. W 1838 r. Matthias Jacob Schleiden, a rok później Theodor Schwann przedstawili, uznawaną do dziś, komórkową teorię budowy organizmów. Sama cytologia powstała jednak dopiero w XIX w., po upowszechnieniu się udoskonalonych mikroskopów w laboratoriach, a także po odkryciu różnych metod utrwalania i barwienia komórek. Wyodrębnienie jej jako oddzielnej dziedziny nauki przypisywane jest , który w 1892 r. stwierdził, że wszystkie procesy zachodzące w organizmach są bezpośrednim odzwierciedleniem procesów zachodzących w komórkach. Zobacz też badanie cytologiczne Przypisy Linki zewnętrzne Czasopismo naukowe Cytology and Genetics
189871	https://pl.wikipedia.org/wiki/Amunicja%20przeciwpancerna	Amunicja przeciwpancerna	Amunicja przeciwpancerna – termin określający ogół pocisków artyleryjskich, rakiet, min, granatów oraz pocisków wystrzeliwanych z broni strzeleckiej przeznaczonych do rażenia celów opancerzonych – czołgów, opancerzonych wozów bojowych oraz umocnień. Celem tego rodzaju pocisków jest przebicie jak najmocniejszego pancerza. Głównym czynnikiem rażącym większości rodzajów amunicji przeciwpancernej jest ich energia kinetyczna. Rodzaje pocisków przeciwpancernych Pełnokalibrowy ang. AP, armour piercing Najprostsza odmiana amunicji przeciwpancernej, pocisk zbudowany jest ze specjalnie utwardzonego metalu, którego zadaniem jest przebicie pancerza. Podstawową wadą takiej amunicji jest to, że bardzo twarde, ale kruche, pociski mogą się łamać, rozpryskiwać na pancerzu, nie przebijając go. Niektóre rodzaje są dodatkowo wyposażone w niewielki ładunek kruszący, który detonuje w momencie uderzenia lub z niewielkim opóźnieniem, powodując większe zniszczenia. Takie pociski są określane w terminologii angielskiej jako APHE, Armour Piercing High Explosive. Pełnokalibrowy z czepcem ang. APC, Armour Piercing, Capped Aby zapobiegać ewentualnemu rozpryskiwaniu się pocisku na pancerzu, jego nos jest pokryty czepcem z miękkiego metalu, którego zadaniem jest osłabienie niekorzystnych zjawisk występujących podczas uderzenia w pancerz. Pełnokalibrowy z czepcem i czepcem balistycznym ang. APCBC, Armour Piercing, Capped, with Ballistic Cap Czepiec wprowadzony w pociskach APC poprawił przebijalność pancerza, ale miał ujemny wpływ na zasięg broni, jako że stawiał większy opór powietrza w locie. Aby temu zapobiec dodano czepiec balistyczny – specjalnie wyprofilowany nos zmniejszający opór powietrza i poprawiający osiągi balistyczne pocisku. Podkalibrowy z odrzucanym sabotem ang. APDS, Armour Piercing Discarding Sabot Ze wzrostem kalibru armaty rośnie też ciężar pocisku i coraz trudniej jest nadać mu odpowiednią prędkość wylotową. Jednym z rozwiązań tego problemu jest tak zwana amunicja podkalibrowa z odrzucanym sabotem (ang. Armour Piercing, Discarding Sabot). Pocisk podkalibrowy ma znacznie mniejszą średnicę (kaliber) niż lufa armaty i otoczony jest sabotem, czyli specjalnym pierścieniem lub "koszulką" stabilizującą go w przewodzie lufy i zapobiegającą uciekaniu gazów prochowych nadających pociskowi energię kinetyczną. Sabot odpada od pocisku w momencie opuszczenia lufy. W porównaniu z pociskami przeciwpancernymi pełnokalibrowymi, pociski podkalibrowe charakteryzują się mniej więcej dwukrotnie większą przebijalnością pancerza. Po raz pierwszy amunicję tego rodzaju opracowano w roku 1944 dla angielskich armat przeciwpancernych kalibru 57 mm i 76,2 mm. Podkalibrowy stabilizowany brzechwowo z odrzucanym sabotem, (ze smugaczem) ang. APFSDS-(T), Armour-piercing, fin stabilised, discarding sabot, (with tracer) Nowoczesna odmiana pocisków podkalibrowych przystosowana do strzelania z dział gładkolufowych. Pociski tego typu przypominają wyglądem strzałę z ostrym nosem, stabilizowaną w locie przez stateczniki, znajdujące się w tylnej części pocisku. Zazwyczaj produkowane są z bardzo twardego, ciężkiego metalu jak wolfram lub uran zubożony. Do tej kategorii należą amerykańskie pociski M827 i M829 wystrzeliwane z armaty M256 stosowanej w czołgach M1 Abrams w wersjach A1 i A2, także niemiecki DM33 i DM43. Pełnokalibrowy z rdzeniem ang. APCR, Armour Piercing, Composite Rigid Odmiana pocisku podkalibrowego opracowana nieco wcześniej niż APDS, ale z zewnątrz przypominająca zwykłe pociski pełnokalibrowe. Wykonany z twardego i ciężkiego metalu rdzeń otoczony jest miękkim, lekkim płaszczem, który nie jest odrzucany w locie. Podczas lotu oraz w momencie uderzenia w cel warstwa zewnętrzna spełnia podobną rolę jak czepiec i czepiec balistyczny. Kumulacyjny ang. HEAT, High Explosive, Anti-Tank Idea ładunku kumulacyjnego wymyślona w XIX w. została zastosowana w praktyce w pociskach używanych podczas II wojny światowej. Pociski z ładunkiem kumulacyjnym mogą być wystrzeliwane z działa lub dostarczane do celu przy użyciu napędu rakietowego lub niewielkiego ładunku miotającego. Najbardziej znane uzbrojenie wykorzystujące efekt kumulacyjny to niemieckie Panzerfaust i Panzerschreck, brytyjskie PIAT, polski RPG-76 Komar, sowiecki RPG-7 czy amerykańskie Bazooka i LAW. W przypadku stosowania pocisków kumulacyjnych nie można stosować stabilizacji ruchem obrotowym, gdyż znacznie zmniejsza to ich skuteczność, ruch wirowy bowiem powoduje rozpraszanie się wiązki kumulacyjnej. Stosuje się stabilizację aerodynamiczną albo inne środki stabilizacji toru lotu. Środkiem obronnym jest stosowanie pancerzy wielowarstwowych, odpowiednie kształtowanie pancerza, aby rozproszyć wyzwoloną energię, jak i pancerzy reaktywnych (np. stosowany w czołgu PT-91 pancerz ERAWA). Obecnie stosowane są pociski kumulacyjne w układzie tandemowym, które są znacznie skuteczniejsze przeciw pancerzowi reaktywnemu. Przeciwpancerny pocisk odkształcalny ang. HESH, High Explosive Squash Head Pocisk taki składa się z cienkościennej skorupy wypełnionej plastycznym materiałem wybuchowym i zapalnika dennego. W momencie trafienia w cel plastyczny materiał wybuchowy tworzy na nim płaski placek, który jest detonowany przez zapalnik. Powstające w wyniku wybuchu fale uderzeniowe po wniknięciu w pancerz interferują w pobliżu jego wewnętrznej powierzchni, skutkiem czego powstają naprężenia. W ich wyniku od wewnętrznej strony pancerza powstają odpryski, skutecznie rażące wnętrze wozu bojowego. Pierwszy raz zastosowany w latach 40. XX w. Obecnie słabo skuteczny przeciwko nowoczesnemu pancerzowi wielowarstwowemu, lecz z powodzeniem stosowane przeciwko różnego rodzaju umocnieniom i elementom fortyfikacji, np. przeciw murom. Bibliografia Linki zewnętrzne , typu APFSDS-T (Armor Piercing, Fin Stabilized, Discarding Sabot-Tracer) Broń przeciwpancerna Amunicja zh:炮彈#穿甲彈（AP）
189872	https://pl.wikipedia.org/wiki/APC	APC	APC – amunicja przeciwpancerna; Komórka prezentująca antygen – (ang.) antigen presenting cell – APC (immunologia) APC – gen supresorowy aktywowane białko C A Perfect Circle – amerykańska grupa muzyczna grająca alternatywny rock. Transporter opancerzony (ang. Armored Personnel Carrier, APC) Nadchloran amonu – (ang.) Ammonium perchlorate cyklosom, kompleks anafazowy (ang. anaphase promoting complex) Przypisy
189875	https://pl.wikipedia.org/wiki/Zelman%20Pasow	Zelman Pasow	Zelman Isajewicz Pasow (, ur. kwiecień 1905, zm. 14 lutego 1940) – funkcjonariusz radzieckich służb specjalnych, m.in. szef Zarządu VII (wywiad zagraniczny) Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego (GUGB). Jeden z trzech szefów wywiadu zamordowanych podczas tzw. „wielkiego terroru”. Życiorys Urodzony w Starej Russie w rodzinie żydowskiego subiekta sklepowego, ukończył jedynie trzy klasy szkoły powszechnej. W latach 1919–1922 służył w Armii Czerwonej, m.in. jako kurier. W sowieckich służbach specjalnych służył od maja 1922 roku, w terenowych oddziałach GPU/OGPU. Następnie w 1929 roku ukończył wyższą szkołę OGPU i do 1936 roku służył w Wydziale Specjalnym (OO) OGPU (od 1934 roku – w OO GUGB) na wschodnich terenach pogranicznych ZSRR, gdzie m.in. nadzorował pełniących tam służbę funkcjonariuszy OGPU, następnie NKWD. W 1936 roku został przeniesiony do kontrwywiadu (KRO) GUGB, gdzie służył do 1938 roku, następnie ponownie został przeniesiony, tym razem do wywiadu zagranicznego (wydział zagraniczny – INO NKWD), wówczas Zarząd VII GUGB, gdzie na stanowisku szefa zastąpił nieco wcześniej aresztowanego i otrutego komisarza bezpieczeństwa państwowego III rangi, Abrama Słuckiego. Odznaczony Orderem Lenina. W listopadzie 1938 roku Pasow został zwolniony ze stanowiska, następnie aresztowany i 15 lutego 1940 roku rozstrzelany. Linki zewnętrzne http://www.hrono.ru/biograf/bio_p/passov.php https://web.archive.org/web/20110507122355/http://svr.gov.ru/history/passov.htm http://1937god.info/node/1224 http://www.memo.ru/history/NKVD/kto/biogr/gb71.htm Funkcjonariusze NKWD Ludzie urodzeni w Starej Russie Odznaczeni Orderem Lenina Urodzeni w 1905 Zmarli w 1940 Straceni przez rozstrzelanie Więźniowie Łubianki Żydowscy funkcjonariusze rosyjskich i radzieckich służb specjalnych Ofiary wielkiego terroru w ZSRR
189876	https://pl.wikipedia.org/wiki/K%C4%B1z%C4%B1l%C4%B1rmak	Kızılırmak	Kızılırmak, Kizilirmak, Kyzył Irmak ("Czerwona Rzeka") – najdłuższa rzeka w Turcji, znana w starożytności jako Halys (gr. Hálys). Ma około 1355 km długości, uchodzi do Morza Czarnego. Jest ważnym medium w produkcji energii elektrycznej, na jej biegu znajduje się wiele elektrowni wodnych. W rzece żyją m.in. pstrąg tęczowy, sandacz pospolity, lin, sum pospolity. W starożytności stanowiła granicę pomiędzy Azją Mniejszą i resztą Azji. Przy tej rzece toczyła się 28 maja 585 p.n.e. bitwa nad rzeką Halys. Zobacz też Rzeki Azji Rzeki w azjatyckiej części Turcji Zlewisko Morza Czarnego
1085	https://pl.wikipedia.org/wiki/Chlorofile	Chlorofile	Chlorofile – grupa organicznych związków chemicznych obecnych między innymi w roślinach, algach i bakteriach fotosyntetyzujących (np. w sinicach). Nadaje częściom roślin (głównie liściom) charakterystyczny zielony kolor. Funkcją chlorofili w organizmach przeprowadzających fotosyntezę jest wychwytywanie kwantów światła i przekazywanie energii wzbudzenia do centrum reakcji fotoukładu, skąd wybijane są elektrony, spożytkowane następnie w dalszych etapach fotosyntezy. Znaczna zawartość chlorofili w organizmach fotosyntetyzujących jest odpowiedzialna za ich zieloną barwę. Zielony kolor chlorofilu spowodowany jest wysoką absorpcją w czerwonej i niebieskiej części spektrum światła, a niską absorpcją w zielonej części spektrum światła (długość fali 500–600 nm). Wyróżnia się wiele rodzajów chlorofili. Najbardziej rozpowszechnione w przyrodzie to chlorofil a i chlorofil b występujące u wszystkich roślin przeprowadzających fotosyntezę. Chlorofile c i d występują jedynie u części glonów. U prokariontów zdolnych do przeprowadzania fotosyntezy mogą występować: chlorofil a (tylko u sinic) oraz wiele rodzajów bakteriochlorofili oznaczanych literami od a do g. Budowa chlorofili Cząsteczka każdego chlorofilu zbudowana jest z pochodnej porfiryny określanej feoporfiryną. Feoporfiryna to pięciopierścieniowa porfiryna z różnymi podstawnikami. Cztery z pierścieni to pierścienie pirolowe, a piąty pierścień tworzą same atomy węgla. Wiązania pomiędzy atomami tworzącymi pierścienie to następujące po sobie wiązania pojedyncze i podwójne składające się na układ wiązań sprzężonych. Centralne miejsce w układzie porfiryny zajmuje atom magnezu łączący się z atomami azotu każdego z pierścieni. Porfiryna tworząca kompleks z magnezem posiada zdolność do absorpcji promieniowania elektromagnetycznego w zakresie widzialnym. Obecność magnezu wpływa na zdolność agregacji cząsteczek chlorofilu, co ułatwia przekazywanie energii wzbudzenia pomiędzy cząsteczkami. U większości chlorofili (poza chlorofilami c) feoporfiryna łączy się poprzez wiązanie estrowe z alkoholem o 20 atomach węgla – fitolem. Przyłączony alkohol izoprenowy nie wpływa znacząco na zdolność absorpcji światła. Jego rolą jest tworzenie hydrofobowego fragmentu cząsteczki łączącego chlorofil z błonami białkowo-lipidowymi. W bakteriochlorofilach zamiast fitolu może występować inny alkohol farnezol lub geranylogeraniol występujący niekiedy w bakteriochlorofilu a. Do układu porfiryny w różnych miejscach przyłączone są dodatkowe grupy. Wpływają one na niewielkie zmiany zdolności absorpcji kwantów światła przez poszczególne rodzaje chlorofili. W zależności od rodzaju podstawników układu porfirynowego wyróżnia się następujące typy chlorofilu: Numeracja atomów węgla patrz „układ porfirynowy” Dwa najpowszechniej występujące chlorofile, chlorofil a – niebieskozielony, chlorofil b – żółtozielony, stanowią przeważającą większość masy wszystkich barwników w organie fotosyntetyzującym. Absorpcja światła i udział w fotosyntezie Maksimum absorpcji dwóch najczęściej występujących chlorofili wynosi 430 i 662 nm dla chlorofilu a oraz 453 i 642 nm dla chlorofilu b. Po raz pierwszy widmo absorpcyjne chlorofilu wyznaczył w 1883 r. niemiecki biolog Theodor Wilhelm Engelmann. Maksymalny molowy współczynnik absorpcji dla chlorofilu a wynosi 105 M−1 cm−1 i jest jednym z najwyższych wyliczonych dla związków organicznych. Cząsteczka chlorofilu po zaabsorbowaniu kwantu światła (fotonu) ulega wzbudzeniu. Pochłonięcie kwantu światła czerwonego wiąże się z przejściem do pierwszego stanu wzbudzonego, pochłonięcie kwantu światła niebieskiego skutkuje przejściem do drugiego stanu wzbudzonego. Stan wzbudzenia przekazywany jest przez kolejne cząsteczki chlorofilu do centrum reakcji – pary cząsteczek chlorofilu a w specyficznym otoczeniu białkowym. Z chlorofili stanowiących centrum reakcji elektron jest wybijany, dochodzi do fotoindukcyjnego rozdziału ładunków, i następnie przechwytywany przez kolejnych pośredników zlokalizowanych w obrębie fotosystemów, a następnie na kolejne przekaźniki w obrębie błony tylakoidów, biorące udział w fotosyntetycznym łańcuchu transportu elektronów. Transport elektronów w błonach tylakoidów jest konieczny do wytworzenia NADPH (tzw. „siły redukcyjnej”) oraz gradientu protonowego w poprzek błony tylakoidu, co jest konieczne do produkcji ATP przez chloroplastową syntazę ATP. W chloroplastach, chlorofil wchodzi w skład większych kompleksów barwnikowo-białkowych (tak zwanych fotosystemów oraz układów antenowych). Stosunki ilościowe chlorofili w roślinach zależą między innymi od warunków siedliskowych: rośliny cieniolubne (cienioznośne) mają więcej chlorofilu b, rośliny światłolubne (światłożądne) – chlorofilu a. Synteza chlorofili Miejscem syntezy chlorofili u roślin są plastydy. To w nich przebiegają wszystkie reakcje prowadzące do wytworzenia cząsteczki chlorofili. Początkowym substratem służącym do syntezy chlorofili jest jeden z aminokwasów białkowych – kwas glutaminowy. Pierwszym etapem jest aktywacja aminokwasu polegająca na przyłączeniu cząstki tRNAGlu przez syntazę glutamylo-tRNAGlu. Reakcja ta wymaga hydrolizy jednej cząsteczki ATP do AMP i PPi. Powstający glutamylo-tRNAGlu redukowany jest do 1-semialdehydu glutaminianowego przez reduktazę Glu-tRNA. Reakcja ta wymaga zużycia cząsteczki NADPH. Powstały 1-semialdehyd glutaminianowy przekształcany jest przez aminotransferazę semialdehydu glutaminianowego do kwasu δ-aminolewulinowego (ALA). Dwie cząsteczki tego niebiałkowego aminokwasu w reakcji kondensacji katalizowanej przez enzym dehydratazę ALA przekształcane są do porfobilinogenu (PBG). Deaminaza porfobilinogenowa odłączając reszty aminowe -NH2 łączy cztery cząsteczki porfobilinogenu w hydroksymetylobilan. W kolejnej reakcji następuje zamknięcie pierścienia przez syntazę uroporfirynogenu III. Powstający uroporfirynogen III ulega dekarboksylacji i przekształcany jest w koproporfirynogen III przez dekarboksylazę uroporfirynogenu III. Koproporfirynogen III jest utleniany przez oksydazę porfirynogenu III do protoporfirynogenu IX i przez oksydazę protoporfirynogenu IX do protoporfiryny IX. Reakcje prowadzące do powstania protoporfiryny IX zachodzą w stromie plastydów. Kolejne etapy syntezy zachodzą na błonach osłonki plastydu w której znajdują się odpowiednie enzymy. Do pierścienia protoporfiryny IX Mg–chelataza wprowadza atom magnezu. Transferaza przyłącza resztę metylową w pozycji 15, a cyklaza zamyka piąty pierścień obecny w chlorofilu. Powstały diwinyloprotochlorofilid a redukowany jest do monowinyloprotochlorofilidu a przez reduktazę winylową zależną od NADPH. Powstały po redukcji monowinyloprotochlorofilid a redukowany jest do chlorofilidu a przez oksydoreduktazę protochlorofilidu. Reakcja ta wymaga udziału NADPH oraz światła, ponieważ redukcji może ulec jedynie monowinyloprotochlorofilid wzbudzony kwantem światła. Podczas redukcji likwidacji ulega jedno z wiązań podwójnych IV pierścienia pirolowego. Chlorofilid a łączony jest w reakcji estryfikacji z dwudziestwęglowym alkoholem izoprenowym – fitolem przez syntazę chlorofilową. Powstały chlorofil a może bezpośrednio służyć do absorpcji światła lub zostać przekształcony przez oksygenazę chlorofilu b do drugiego z najczęściej występujących chlorofili. Dwie ostatnie reakcje, a więc wytworzenie chlorofilu a lub chlorofilu b zachodzą w błonach tylakoidów. Jeśli roślina nie znajduje się na świetle protochlorofilid, lipidy oraz oksydoreduktaza NADPH-protochlorofilid gromadzą się strukturach określanych jako protylakoidy. Dopiero oświetlenie roślin (np. po wykiełkowaniu) pozwala na zakończenie syntezy chlorofili i przekształcenie protylakoidów w tylakoidy. Rośliny okrytonasienne, które nie mają dostępu do światła ulegają etiolacji, czyli rosną bez wykształcenia chlorofilu i chloroplastów, a w ich plastydach dochodzi do wykształcenia jedynie protylakoidów. Metody badania chlorofili Chlorofile są dobrze rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych (aceton itp.) i tłuszczach, a praktycznie nierozpuszczalne w wodzie. Chlorofile w roztworach wykazują silną fluorescencję. Fluorescencja chlorofili in vivo zależy od stanu funkcjonalnego układu fotosyntetycznego i jest wykorzystywana do pomiarów parametrów wydajności fotosyntezy (metoda PAM, ang. Pulse Amplitude Modulated chlorophyll fluorescence). Zastosowanie chlorofilu jako barwnika Chlorofil A (E140, C.I. 75810, naturalna zieleń 3) jest używany jako barwnik w przemyśle spożywczym do produkcji np. zup, sosów, oliwy z oliwek, oleju sojowego, lodów oraz fermentowanych napojów mlecznych. Został uznany za nieszkodliwy w zastosowaniach spożywczych. Rzadko spotykanym działaniem niepożądanym chlorofilu jest uczulenie na światło. Jest również wykorzystywany w produktach takich jak antyperspiranty i płyny do płukania jamy ustnej. Przypisy Bibliografia
189886	https://pl.wikipedia.org/wiki/Jakow%20Dawtian	Jakow Dawtian	Jakow Christoforowicz Dawtian (Dawydow) (ros. Яков Христофорович Давтян (Давыдов)) (ur. 10 października 1888 w Nachiczewanie, zm. 28 lipca 1938 w miejscu egzekucji Kommunarka) – radziecki polityk i dyplomata pochodzenia ormiańskiego, ambasador ZSRR w Polsce (1934–1937). Działacz SDPRR(b) w Petersburgu, aresztowany przez carską policję w 1908 roku i wypuszczony za kaucją, uciekł do Belgii, gdzie studiował na politechnice w Brukseli. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku i wkroczeniu wojsk niemieckich do Belgii został aresztowany i internowany, do Rosji powrócił dopiero we wrześniu 1918. Uczestniczył w wojnie domowej i pracował dla Ludowego Komisariatu Spraw Zagranicznych. Funkcjonariusz WCzeKa, m.in. pierwszy szef Wydziału Zagranicznego Wszechrosyjskiej Komisji Nadzwyczajnej przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych RFSRR) (wywiad), od 1920 do 1921 roku, kiedy zastąpił go Solomon Mogilewski. Ambasador i minister pełnomocny ZSRR w II Rzeczypospolitej od 4 kwietnia 1934 do czerwca 1937, wcześniej sprawował urząd posła ZSRR w Grecji 1932–1934, w Persji 1927–1930, był radcą ambasady w Paryżu 1925–1927, ambasadorem na Węgrzech w 1924, w Tannu-Tuwie w 1924, Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej na Litwie w 1922, członek WKP(b). Podczas wielkiej czystki został odwołany do Moskwy w czerwcu 1937, aresztowany 21 listopada 1937, oskarżony o "udział w antyradzieckiej organizacji terrorystycznej"; 28 lipca 1938 skazany na śmierć przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR i stracony tego samego dnia w miejscu egzekucji Kommunarka, tam też pochowany anonimowo. 25 kwietnia 1957 zrehabilitowany przez Kolegium Wojskowe SN ZSRR. Przypisy Bibliografia Яков Христофорович Давтян – biogram na stronie Politechniki Petersburskiej – biogram na stronie Służby Wywiadu Zagranicznego Federacji Rosyjskiej. Ormiańscy politycy Ambasadorowie ZSRR na Litwie Ambasadorowie ZSRR w Iranie Ambasadorowie ZSRR na Węgrzech Ambasadorowie i posłowie ZSRR w II RP Ambasadorowie ZSRR w Grecji Ormiańscy funkcjonariusze radzieckich służb specjalnych Funkcjonariusze Czeki Ofiary wielkiego terroru w ZSRR Straceni przez rozstrzelanie Urodzeni w 1888 Zmarli w 1938 Rosjanie pochodzenia ormiańskiego
189890	https://pl.wikipedia.org/wiki/Jaskier%20tojadolistny	Jaskier tojadolistny	Jaskier tojadolistny (Ranunculus aconitifolius L.) – gatunek rośliny z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae Juss.). Występuje naturalnie w Europie. Jest uprawiany w wielu krajach jako roślina ozdobna. Rozmieszczenie geograficzne Rośnie naturalnie w środkowej i północnej Hiszpanii, we Francji, północnej części Włoch, w Bośni i Hercegowinie, Szwajcarii, Austrii, Czechach oraz Niemczech. Morfologia Pokrój Bylina o lekko omszonych, gęstych i wyprostowanych pędach. Dorasta do 60 cm wysokości. Liście Mają dłoniasty kształt, z 3–5 lancetowatymi klapkami. Są ząbkowane. Kwiaty Zebrane w luźne i rozgałęzione kwiatostany. Mają białą barwę. Dorastają do 10–20 mm średnicy. Działki kielicha mają czerwonawą lub purpurową barwę. Biologia i ekologia Roślina ta jest hemikryptofitem. Rośnie w wilgotnych miejscach w lasach, na łąkach i przy rowach. Występuje na wysokości do 2600 m n.p.m. Kwitnie od maja do sierpnia. Zastosowanie i uprawa Uprawiany jest ze względu na swoje ładne kwiaty, które u różnych odmian mogą być pojedyncze lub pełne (np. u kultywara 'Flore Pleno'). Jest łatwy w uprawie. Rozmnaża się go przez siew nasion (najlepiej zaraz po ich zebraniu), lub przez podział rozrośniętych kęp wiosną lub jesienią. W okresie kwitnienia wskazane jest podlewanie. Najlepiej rośnie na przepuszczalnej i stale wilgotnej glebie, na stanowisku słonecznym lub w półcieniu. Przypisy Jaskrowate Rośliny trujące Ozdobne byliny ogrodowe
1086	https://pl.wikipedia.org/wiki/Ci%C4%85g%20%28matematyka%29	Ciąg (matematyka)	Ciąg – przyporządkowanie wszystkim kolejnym liczbom naturalnym (czasami ograniczonych do liczb nie większych niż ) elementów z pewnego ustalonego zbioru. W przypadku bez ograniczeń jest to ciąg nieskończony, a w przeciwnym – ciąg skończony lub -elementowy. Każdej liczbie naturalnej jest przyporządkowywany tylko jeden element, oznaczany zwykle Elementy zwane są zwykle wyrazami ciągu. W odróżnieniu od elementów zbioru, kolejność wyrazów ciągu jest istotna, a ta sama wartość może wystąpić w ciągu wielokrotnie. Rozważając kilka ciągów równocześnie, kolejne z nich oznacza się najczęściej według alfabetu, natomiast ich wyrazy zapisywane są wówczas jako itd. Definicja i oznaczenia W szerszym sensie ciąg to dowolna funkcja określona na dowolnym zbiorze izomorficznym w sensie struktury porządkowej z pewnym podzbiorem zbioru liczb naturalnych i o wartościach należących do pewnego zbioru . Zbiór nazywa się zbiorem wskaźników lub indeksów, a jego elementy – wskaźnikami bądź indeksami. Jeśli zbiór wskaźników jest skończony, to sam ciąg również nazywa się skończonym. Jeśli zbiór nie jest skończony, to ciąg nazywa się nieskończonym. Wartości funkcji nazywa się wyrazami bądź elementami ciągu i w miejsce tradycyjnego zapisu stosuje się zwykle zapis Sam ciąg oznacza się zazwyczaj nie za pomocą symbolu funkcji, tutaj lecz dłuższej notacji lub krótszych jej wariantów oraz gdzie napis w nawiasie nazywa się wyrazem ogólnym ciągu; w tej roli, zamiast symbolu może wystąpić wzór na obliczanie dla danego Niekiedy zamiast nawiasów okrągłych stosuje się nawiasy klamrowe, np. – choć może to powodować kolizję z takim oznaczeniem zbioru elementów który nie jest tym samym co ciąg. Zwykle przyjmuje się (bądź od zera) w przypadku skończonym i pisze często oraz w przypadku nieskończonym i zapisuje (lub od zera, w zależności od przyjętej definicji liczb naturalnych). Przykłady skończony ciąg pięciu liczb naturalnych: nieskończony ciąg stały: nieskończony ciąg: nieskończony ciąg kolejnych liczb pierwszych: nieskończony ciąg następujących liczb wymiernych: skończony ciąg wielkich liter alfabetu łacińskiego: Określanie Wiele ciągów można zdefiniować na kilka równoważnych sposobów, dlatego wybór sposobu zależy zwykle od zastosowań. Należy mieć przy tym świadomość, że liczba tych ciągów, które można opisać za pomocą jednego z poniższych sposobów, jest znikoma, choć nieskończona w porównaniu do wszystkich możliwych ciągów gdzie są ustalonymi zbiorami nieskończonymi. Wynika to z faktu, iż liczba wszystkich możliwych do zapisania formuł jest co najwyżej przeliczalna, natomiast zbiór wszystkich ciągów jest nieprzeliczalny. Podanie wzoru na wyraz ogólny Jeżeli wyraz ogólny jest (względnie nieskomplikowaną) funkcją wskaźnika np. lub czy to ciąg można określić, wskazując ten związek, np. Wskazanie wyrazów Jeśli ciąg jest skończony i ma niewiele wyrazów, to najszybszą metodą jest zwykle podanie tych wyrazów (jak to uczyniono w pierwszym przykładzie we wstępie). Jeśli wyrazów jest więcej, to zwykle korzysta się z domyślności czytelnika względem wzoru na wyraz ogólny, z tego powodu reguła wiążąca wskaźnik z wyrazem o tym wskaźniku powinna być w tym wypadku szczególnie prosta, np. Jeżeli wyrazów jest więcej, to wypisanie kilku początkowych i końcowych wyrazów zwykle wystarcza do odgadnięcia postaci ciągu, np. Podobnie w przypadku ciągów nieskończonych, w przypadku których ze względu na niemożliwość wskazania końca zapisuje się tylko wyrazy początkowe: Określenia rekurencyjne Definicja rekurencyjna jest to definicja, w której w wyrażeniu definiującym obok symbolu zmiennej występuje symbol definiowanego ciągu – jest to więc równanie funkcyjne. W praktyce oznacza to, że wyraz ciągu zależy nie tylko od zmiennej ale także jednego lub kilku wyrazów poprzednich. Przykładem ciągu, w którym każdy wyraz zależy od dwóch poprzednich wyrazów, jest ciąg Fibonacciego dany wzorem dla przy czym oraz Oczywiście dany wyraz może zależeć od jednego wyrazu, np. ciąg kolejnych silni można zadać wzorem: z warunkiem jak i od wszystkich poprzednich wyrazów ciągu, np. ciąg liczb Bernoulliego zadaje się równaniem dla gdzie Ciąg naprzemienny dany wzorem można zdefiniować rekurencyjnie jako dla przyjmując Z drugiej strony często pożądana jest definicja jawna (nierekurencyjna) ciągów określonych rekurencyjnie, ma ją np. wyżej wspomniany ciąg liczb Bernoulliego: Do definiowania ciągu niekiedy wykorzystuje się inny wcześniej dany ciąg; przykładami mogą być opisane dalej szeregi czy iloczyny nieskończone, których wyrazy zależą od poprzedniego i wyrazu o tym samym wskaźniku innego ciągu. Definicje rekurencyjne są bardziej „eleganckie” od wzoru na wyraz ogólny, lecz cechuje je zwykle duża złożoność obliczeniowa. Definicje opisowe Słowny opis wyrazów ciągów jest często łatwiejszy niż wymienione wyżej metody, a bywa jedynym z możliwych. Zawsze jednak, gdy to możliwe, definicję formalizuje się w postaci jednej z powyższych metod. Aby jednak taka metoda była użyteczna w zastosowaniach, musi być wystarczająco prosta. Często wystarczy ograniczyć się do funkcji elementarnych, jednak najbardziej naturalną klasą funkcji zdają się być funkcje obliczalne, czyli te, dla których istnieje reguła wyliczania jej kolejnych wartości dla kolejnych wskaźników. Niezależnie od tego wykorzystuje się także funkcje rozważane w analizie matematycznej, które umożliwiają w dość zwięzły sposób zdefiniowanie trudnych w innym opisie ciągów, np. funkcja π (pi), która ustala liczbę liczb pierwszych nie większych od danej, definiuje ciąg czy funkcja ζ (zeta/dzeta), która pozwala równoważnie zdefiniować wyżej opisany ciąg liczb Bernoulliego. Własności Ponieważ ciągi definiuje się jako funkcje, to do ich określania stosuje się pojęcia związane z funkcjami, np. ciąg stały, ciąg monotoniczny (rosnący, malejący, niemalejący, nierosnący) czy ciąg ograniczony. Jeśli struktura określona na zbiorze elementów ciągu umożliwia mówienie o granicy ciągu, np. struktura metryczna, to ciąg, który ma granicę (właściwą) nazywa się zbieżnym, a w przeciwnym wypadku mówi się, iż jest on rozbieżny. Ciąg spełniający tzw. warunek Cauchy’ego, czyli ciąg, którego wyrazy „zbliżają się” do siebie, nazywa się ciągiem Cauchy’ego. O ciągach zbiorów można powiedzieć, że są zstępujące lub wstępujące w zależności od tego, czy kolejne wyrazy (zbiory) ciągu zawierają się w poprzedzającym, czy w kolejnym. Rodzaje W przypadku, gdy elementy należą do pewnego ciała (np. liczb wymiernych czy rzeczywistych), można wyróżnić następujące ważne rodzaje ciągów: arytmetyczny z parametrami: różnicą oraz wyrazem początkowym w postaci rekurencyjnej, w postaci jawnej, geometryczny z parametrami: ilorazem i wyrazem początkowym w postaci rekurencyjnej, w postaci jawnej. Szereg definiuje się rekurencyjnie jako ciąg zależny od ciągu według reguły gdzie W postaci jawnej zapisuje się go zwykle jako ciąg tzw. sum częściowych co tylko pozornie omija rekurencyjną naturę definicji. Jeżeli jest ciągiem funkcyjnym, to szereg również nazywa się szeregiem funkcyjnym. Podobnie definiuje się iloczyny nieskończone jako ciągi zależne od ciągów w następujący sposób: przy czym Stosuje się też różne nazwy ciągu stosownie do zbioru jego elementów: w przypadku zbioru liczb mówi się o ciągach liczbowych bądź bardziej precyzyjnie, np. w przypadku zbioru liczb całkowitych, rzeczywistych czy zespolonych, ciąg nazywa się odpowiednio ciągiem całkowitoliczbowym, rzeczywistym i zespolonym. Jeśli elementami zbioru są funkcje, to ciąg nazywa się ciągiem funkcyjnym. Ciąg powstały poprzez wybranie elementów danego nazywa się podciągiem. Przestrzenie ciągów W zbiorze ciągów o elementach z ustalonego ciała gdzie jest pewnym zbiorem wskaźników, można określić działania, wprowadzając tym samym pewną strukturę algebraiczną bądź wprowadzić w niej metrykę wprowadzającą strukturę topologiczną. Dodawanie Sumę dwóch ciągów definiuje się zwykle jako ciąg o wyrazach będących sumą odpowiednich wyrazów tych ciągów, Wśród ciągów o elementach z ustalonego ciała można wyróżnić ciąg stale równy zeru, który pełni rolę elementu neutralnego dodawania ciągów. Dla danego ciągu można również wyróżnić element przeciwny, będący ciągiem o wyrazach przeciwnych do danego, czyli Działanie to prowadzi do określenia odejmowania i wprowadzenia struktury grupy (przy czym można je określić na ciągach elementów z uboższej struktury algebraicznej, np. grupy i dalej uogólniać). Mnożenie Mnożenie dwóch ciągów można określić jako co czyni z pierścień (z dzielnikami zera). Przyjęcie definicji Cauchy’ego (wariantu splotu dyskretnego, por. mnożenie Cauchy’ego szeregów i macierzy) przy założeniu, że zbiór wskaźników zadaje w strukturę pierścienia bez dzielników zera. Struktura ta jest izomorficzna z sumą prostą egzemplarzy Można w niej zanurzyć pierścień wielomianów o współczynnikach z Mnożenie przez skalar Działanie mnożenia ciągu przez ustalony element z ciała (mnożenie przez skalar) czyni z wraz z dodawaniem przestrzeń liniową (jeśli rozpatruje się ciągi o elementach z ciała) lub moduł (jeśli elementy ciągów pochodzą z pierścienia) nad Jeśli jest skończony, to z działaniami dodawania ciągów i mnożenia ich przez skalar nazywa się przestrzenią współrzędnych. Struktura topologiczna W przestrzeni liniowej ciągów o elementach z ciała można określić strukturę przestrzeni unormowanej. Klasa norm postaci umożliwia wyróżnienie podprzestrzeni tych ciągów, dla których norma jest skończona, co czyni z przestrzeń Banacha. Zobacz też ciąg uogólniony n-tka / krotka podciąg zbiór uporządkowany w informatyce: krotka, lista Przypisy Linki zewnętrzne OEIS On-Line Encyclopedia of Integer Sequences
1088	https://pl.wikipedia.org/wiki/Clarion%20%28j%C4%99zyk%20programowania%29	Clarion (język programowania)	Clarion – język programowania czwartej generacji (4GL) przeznaczony do szybkiego programowania aplikacji dla środowiska MS Windows (występuje również w wersji dla DOS) i dedykowany dla aplikacji bazodanowych. Każda z dostępnych wersji Clariona zawiera pełne środowisko programowania i różnorodne narzędzia dla programistów. Głównym elementem środowiska jest Generator Aplikacji, który, w połączeniu z szablonami Application Builder Class, wytwarza gotowy, obiektowy lub strukturalny kod źródłowy aplikacji. Aplikacje tworzone za pomocą Clariona od wersji 5 mogą być 16-bitowe (z wyjątkiem aplikacji internetowych) bądź 32-bitowe. Działają one pod kontrolą dowolnej wersji Microsoft Windows: 3.1, 95, 98, NT, Me, 2000, XP. Język często wykorzystywany do tworzenia aplikacji finansowo-księgowych i ERP – powstały w nim m.in. popularne w Polsce programy Firma++ i system CDN XL. Przykład kodu Relate:PERSON.Open() ! otwarcie wcześniej zadeklarowanych danych PERSON:Name = 'Müller' ! przypisanie łańcucha if Access:PERSON.fetch(PERSON:KeyName) = Level:Benign then ! czytanie danych według klucza message('Name gefunden!') ! melduje, jeśli się udało end Relate:PERSON.Close ! zamknięcie danych Przypisy Linki zewnętrzne Producent Clariona Języki bazodanowe
1090	https://pl.wikipedia.org/wiki/Ceres%20%28mitologia%29	Ceres (mitologia)	Ceres (Cerera) – w mitologii rzymskiej italska bogini wegetacji i urodzajów; całkowicie utożsamiona z grecką Demeter już w V wieku p.n.e.. Córka Saturna i Ops. Była siostrą i kochanką Jowisza, matką Prozerpiny. Jej pozostałe rodzeństwo to: Junona, Westa, Neptun i Pluton. Jako bóstwo italskie była jedną z najstarszych rdzennie rzymskich bogiń; według tradycji miała swego kapłana już w okresie królewskim. Ku jej czci w Rzymie na początku V wieku p.n.e. zbudowano u podnóża Awentynu świątynię (najważniejsze jej sanktuarium), poświęconą także boskim małżonkom Liberowi i Liberze. Wzniesiona pierwotnie w stylu etruskim, a po pożarze w 31 roku p.n.e. odnowiona w stylu korynckim; w czasach republiki przechowywano w niej uchwały senatu. Z pozostałych sanktuariów poświęconych Ceres najbardziej znane znajdowało się w Ostii, zbudowane na planie kolistym, z którego zachowały się znaczne pozostałości. Dyskusyjne jest, czy poświęcona jej była również dorycka świątynia w Paestum, powstała pod koniec VI wieku p.n.e., a nazywana obecnie jej imieniem. Kult Ceres był popularny wśród plebejuszy. Jej święto – Cerealia (Ceriales), obchodzono 19 kwietnia. W trakcie uroczystości ofiarowywano bogini pierwociny ze zbiorów zbóż oraz maciorę. Ubierano się w białe szaty, a ubodzy otrzymywali poczęstunek na koszt państwa. Kult Ceres, szerzący się zwłaszcza wśród kobiet, zyskał potem pewne cechy mistyczne. W sztuce epok Starożytnych wyobrażeń bogini zachowało się niewiele; do nielicznych należy zachowane w Museo Nazionale Romano w Termach Dioklecjana (prawdopodobnie z początku naszej ery). Znacznie częściej przedstawiali ją nowożytni artyści, w malarstwie europejskim m.in. Giorgione, Rafael, Jordaens, Bourdon, Rubens (wielokrotnie), Jan Janssens, Brueghelowie, Jacob Jordaens, Simon Vouet, Antoine-François Callet, Watteau czy Millet. Posągi jej niekiedy spotykane są w parkach zamkowych i pałacowych z okresu późnego feudalizmu. Symboliczna postać Cerery pojawia się w groteskach z herbami Polski i Litwy w XVII-wiecznej serii arrasów herbowych, a także na bordiurze Bachus i Cerera z XVIII-wiecznego arrasu flamandzkiego Wejście zwierząt do arki. Figurka Cerery wieńczy m.in. bursztynową szkatułę wykonaną przez Michaela Redlina ok. 1680 r. (Muzeum Zamkowe w Malborku). Przypisy Bibliografia Vojtech Zamarovský: Encyklopedia mitologii antycznej. Warszawa: Świat Książki, 2006 Rzymskie boginie Bóstwa chtoniczne w mitologii rzymskiej Bóstwa urodzaju Bóstwa wegetacji Mityczne postacie upamiętnione nazwami planetoid
189891	https://pl.wikipedia.org/wiki/Fio%C5%82ek%20le%C5%9Bny	Fiołek leśny	Fiołek leśny (Viola reichenbachiana) – gatunek rośliny należący do rodziny fiołkowatych. Występuje w Azji (Turcja, Indie, Pakistan), Afryce Północnej (Algieria, Maroko) i w całej niemal Europie. Pospolity w południowej i środkowej Europie, w Polsce występuje pospolicie na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy. Morfologia Pokrój Roślina wieloletnia, 5–20 cm wysokości. Cała roślina jest naga lub słabo tylko owłosiona. Łodyga Podnosząca się, rzadziej leżąca. Kłącze pod liściową różyczką bez łusek. Liście Liście odziomkowe sercowate i długoogonkowe, liście łodygowe sercowato-jajowate, na krótszych ogonkach. Wszystkie liście na wierzchniej stronie rzadko owłosione, karbowane. Przylistki wąskie, grzebieniasto frędzlowane. Kwiaty Osadzone na długich szypułkach, czerwonawo-fioletowe do 3 cm długości, z ciemnofioletową, długą ostrogą, przeważnie zagiętą ku górze. Okwiat składa się z 5 płatków, przy czym dwa z nich skierowane są do góry, a trzy w dół, dolny środkowy posiada ciemniejszą plamkę i z tyłu ostrogę. Wewnątrz kwiatu jeden słupek z główkowatym znamieniem i 5 pręcików. Owoce Torebka pękająca trzema klapami. Wysychające po dojrzeniu nasion klapy torebki wyginają się wyrzucając nasiona na odległość kilku metrów. Biologia i ekologia Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Bezwonne kwiaty zapylają pszczoły, zwabione barwnymi kwiatami i nektarem zbierającym się w ostrodze. Posiadające elajosom nasiona roznoszone są najczęściej przez mrówki. Siedlisko: lasy liściaste, mieszane i iglaste, na glebach próchniczych i luźnych, chętnie na podłożu wapiennym. W górach występuje tylko do regla dolnego. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Fagetalia. Zmienność Tworzy mieszańce z fiołkiem drobnym, fiołkiem mokradłowym, fiołkiem przedziwnym, fiołkiem psim, fiołkiem Rivina, fiołkiem wyniosłym, fiołkiem skalnym. Zastosowanie Jest uprawiany jako roślina ozdobna. Przypisy Bibliografia Fiołkowate Ozdobne byliny ogrodowe
1091	https://pl.wikipedia.org/wiki/Choroba%20popromienna	Choroba popromienna	Choroba popromienna – zespół objawów klinicznych spowodowany przez promieniowanie jonizujące w wysokiej dawce (zazwyczaj więcej niż 1 Gy w ostrej chorobie popromiennej, poniżej tej wartości w przewlekłej chorobie popromiennej) oddziałujące na całe ciało lub jego dużą powierzchnię (ponad 60%). Przyczyną choroby popromiennej jest zwykle ekspozycja na nadmierne dawki promieniowania w następstwie wypadków radiacyjnych (np. wskutek wadliwego działania reaktora jądrowego), a także narażenie na promieniowanie przy wybuchu jądrowym. Choroba popromienna może być także skutkiem pochłonięcia pierwiastków i izotopów promieniotwórczych (np. drogą doustną). W zależności od dawki promieniowania, czasu jej pochłonięcia i indywidualnej podatności choroba popromienna może mieć przebieg ostry lub przewlekły. Ostra choroba popromienna Objawy ostrej choroby popromiennej występują w kilka do kilkudziesięciu godzin po napromieniowaniu. Postać subkliniczna Pochłonięta dawka: 0,5–2 Gy Objawy: ogólne osłabienie, zmniejszenie ilości limfocytów we krwi obwodowej (limfopenia) występujące kilkanaście dni po napromieniowaniu Bezpośrednia przyczyna: depresja narządów limfatycznych (limfocyty są najbardziej promieniowrażliwymi komórkami u człowieka) Śmiertelność u człowieka: 0% Postać hematologiczna Pochłonięta dawka: 2–4 Gy Objawy: ogólne osłabienie, zmniejszenie ilości limfocytów we krwi obwodowej (limfopenia) występujące kilka dni po napromieniowaniu, później niedokrwistość i obniżenie odporności ustroju, niekiedy skaza krwotoczna Bezpośrednia przyczyna: depresja szpiku Śmiertelność u człowieka: do 25% chorych Postać jelitowa Pochłonięta dawka: 4–8 Gy Objawy: dominują objawy ze strony przewodu pokarmowego z charakterystycznymi krwawymi biegunkami, skaza krwotoczna oraz zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej z obrzękami. Objawy pojawiają się wkrótce po napromieniowaniu, najpóźniej do kilkunastu godzin Bezpośrednia przyczyna: popromienne uszkodzenie nabłonka przewodu pokarmowego z pojawieniem się owrzodzeń Śmiertelność u człowieka: 50–100% chorych. Postać mózgowa Pochłonięta dawka: 8–50 Gy Objawy: drgawki, utrata przytomności wkrótce po napromieniowaniu Bezpośrednia przyczyna: uszkodzenie przewodnictwa nerwowego, zwłaszcza synaptycznego Śmiertelność: 100% napromieniowanych (jest to postać obserwowana u zwierząt doświadczalnych; u człowieka może być ona obserwowana przy wypadkach radiacyjnych, przy bardzo dużej dawce pochłoniętej). Kanadyjski fizyk i chemik Louis Slotin, który brał udział w projekcie „Manhattan”, został śmiertelnie napromieniowany dawką 21 Gy. Zmarł na skutek ostrej choroby popromiennej 9 dni po wypadku w Los Alamos National Laboratory. Postać enzymatyczna Pochłonięta dawka: powyżej 50 Gy Objawy: utrata przytomności, prawie natychmiastowa śmierć Bezpośrednia przyczyna: zablokowanie aktywności enzymatycznej w wyniku bezpośredniego rozerwania wiązań chemicznych białek enzymatycznych przez kwanty promieniowania jonizującego (tzw. efekt tarczy) Śmiertelność: 100% napromienionych (jest to postać obserwowana u zwierząt eksperymentalnych, poddanych napromienieniu o bardzo dużej mocy). Przykładowe wypadki radiacyjne, w których ludzie ulegli napromieniowaniu dawką powyżej 50 Sv (>5000 REM): operator, który otrzymał od 60 do 180 Sv (18 000 REM) na górną część ciała w wypadku w Los Alamos, w stanie Nowy Meksyk (Stany Zjednoczone) 30 grudnia 1958; zmarł po 36 godzinach; w wypadku w Wood River Junction, w stanie Rhode Island (Stany Zjednoczone) 24 lipca 1964 jeden z pracowników otrzymał dawkę 100 Sv (10 000 REM); zmarł po 49 godzinach. Przewlekła choroba popromienna Mianem przewlekłej choroby popromiennej określa się odległe skutki jednorazowego napromieniowania, bądź skutki będące efektem długotrwałego narażenia na powtarzające się dawki promieniowania. Ujawniają się one po kilku-kilkunastu latach. Do głównych jej skutków należą: zwiększona zapadalność na nowotwory złośliwe (zwłaszcza nowotwory układu krwiotwórczego: białaczki i chłoniaki oraz nowotwory tarczycy, układu kostnego a także glejaki). przyspieszone starzenie się i skrócenie życia bezpłodność (zwykle przemijająca) uszkodzenia genomu komórek płciowych (zwiększona liczba wad wrodzonych u potomstwa) zaburzenia hormonalne zaćma Ogólny patomechanizm choroby popromiennej Promieniowanie jonizujące wnikające do ustroju żywego powoduje radiolizę wody zawartej w tkankach. Uwolnione w jej wyniku rodniki tlenowe i wodorotlenowe utleniają pary zasad purynowych i pirymidynowych oraz rozrywają łańcuchy kwasów nukleinowych (DNA i RNA), powodując uszkodzenie cząsteczki. Skutkiem tego oddziaływania są mutacje genetyczne lub martwica komórek. Szczególnie wrażliwe na oddziaływanie rodników tlenowych i wodorotlenowych są te odcinki DNA, które ulegają procesowi replikacji, a zatem w komórkach które ulegają podziałowi mitotycznemu (znajdują się w fazie S, G2 lub M cyklu komórkowego). Fakt ten tłumaczy słuszność prawa Bergonie i Tribondeau, określającego wrażliwość tkanek na promieniowanie. Prawo to głosi, że promieniowrażliwość tkanek jest wprost proporcjonalna do aktywności proliferacyjnej danej tkanki i odwrotnie proporcjonalna do stopnia jej zróżnicowania (dojrzałości). Nadmierna ilość wolnych rodników blokuje wiele enzymów wewnątrzkomórkowych, zwłaszcza katalazy i peroksydazy. Przy wyższej gęstości promieniowania i wysokiej energii promieniowania (powyżej 100 keV) istotną rolę w wywołaniu skutków choroby popromiennej odgrywa bezpośrednie oddziaływanie promieniowania na materię, pod postacią efektu Comptona. Uważa się, że ta postać oddziaływania ma znaczenie w postaci mózgowej i enzymatycznej choroby popromiennej. Środki radiomimetyczne Opisany powyżej mechanizm uszkodzenia tkanek, polegający na rozrywaniu wiązań wodorowych kwasów nukleinowych, „naśladują” niektóre substancje chemiczne, nazywane środkami alkilującymi. Prototypem takiej substancji jest iperyt siarkowy. Pochodne iperytu (wykorzystywane jako leki) oraz inne substancje z grupy leków alkilujących są wykorzystywane w chemioterapii onkologicznej. Objawy uboczne ich stosowania (zwłaszcza przy wysokim dawkowaniu) do pewnego stopnia mogą przypominać objawy choroby popromiennej. Przypisy Medycyna nuklearna Wojska chemiczne Wpływ promieniowania na zdrowie
189892	https://pl.wikipedia.org/wiki/Kurow	Kurow	Kurow – miejscowość położona nad rzeką Waitaki na Wyspie Południowej w Nowej Zelandii, w rejonie administracyjnym Canterbury, 55 km od Oamaru. Wieś leży przy drodze krajowej nr 83, w miejscowości ma także początek droga krajowa nr 82. W pobliżu Kurowa znajdują się cenne zabytki maoryskiego malarstwa jaskiniowego, uważane za przedkolonialne (choć jedna z wersji przedstawia statek z rozpiętym lataczem i fokiem na forsztagu), a inna fale tsunami. Biało-czerwone malunki umieszczone są na występach skalnych w Takiroa. Te dzieła sztuki były wykonane na białawych skałach techniką malarską z użyciem czerwonej ochry na bazie tłuszczu ptasiego z pingwinów i innych ptaków. W XIX w. w rejonie Kurowa zamieszkali osadnicy z Europy. Według niektórych teorii nazwa miasta pochodzi od polskiej miejscowości o nazwie „Kurów”, według innych nazwa miasteczka wywodzi się od zniekształconej, maoryskiej nazwy pobliskiego wzgórza Te Kahurau, co u tubylców znaczy deszcz. Przypisy Otago
189895	https://pl.wikipedia.org/wiki/Jacenty%20Sachowicz	Jacenty Sachowicz	Jacenty Sachowicz (ur. 17 sierpnia 1813 w Iłży, zm. 14 lutego 1875 w Warszawie) – malarz polski, konserwator obrazów. Był synem Józefa i (prawdopodobnie) Katarzyny ze Śliwińskich, starszym bratem miniaturzysty i fotografa Grzegorza. Kształcił się w Liceum Warszawskim, następnie podjął studia w Oddziale Sztuk Pięknych Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, m.in. u Antoniego Blanka i Antoniego Brodzińskiego. Kontynuował naukę prywatnie u Blanka po zamknięciu Uniwersytetu (1832-1836), na wystawie w warszawskim Pałacu Kazimierzowskim w 1836 prezentował swoje prace (m.in. portret). Lata 1837-1841 spędził w Dreźnie, gdzie zgłębiał studia malarskie, ale prawdopodobnie nie kończył miejscowej akademii sztuk pięknych. Po powrocie z Drezna zajmował się pracą twórczą, był autorem obrazów o tematyce religijnej oraz portretów (m.in. wizerunków Najświętszej Panny Maryi w kościele w Lądzie i Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia w kościele w Szewnej, powiat opatowski). W 1859 opracował katalog obrazów galerii Tomasza Zielińskiego w Kielcach. Większą sławę i uznanie niż malarstwo przyniosła mu raczej praca konserwatora obrazów. Justynian Karnicki, z którym Sachowicz współpracował w Muzeum Sztuk Pięknych w Warszawie, nazwał go „pierwszym znawcą i najlepszym restauratorem na ziemi naszej”. Sachowicz odrestaurował ponad 2 tysiące obrazów, pochodzących z galerii Ogińskich, galerii nieborowskiej Radziwiłłów, kościołów warszawskich, zbiorów galerii berlińskich i wiedeńskich. Konserwacja obrazów mieściła się również w ramach obowiązków Sachowicza na stanowisku kustosza Muzeum Sztuk Pięknych w Warszawie, na które został powołany 1 stycznia 1863. W celu organizacji muzeum zgodnie z najnowszymi światowymi trendami, Sachowicz był delegowany na Wielką Wystawę Światową w Paryżu (1867), badał też sposób działania galerii w Dreźnie i Berlinie (1869). Jako znawca zajmował się również wyceną zbiorów malarstwa. Był żonaty i miał dzieci. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 14-5-21/22). Przypisy Źródła: Elżbieta Szczawińska, Jacenty Sachowicz, w: Polski Słownik Biograficzny, tom XXXIV, 1992 Absolwenci i studenci Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego Polacy w Saksonii 1795–1918 Polscy malarze Urodzeni w 1813 Zmarli w 1875 Ludzie urodzeni w Iłży Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
189896	https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward%20Krasi%C5%84ski	Edward Krasiński	Edward Krasiński (1870-1940) – polski arystokrata, ostatni ordynat Ordynacji Opinogórskiej Krasińskich, działacz społeczny, pamiętnikarz, zamordowany w niemieckim obozie koncentracyjnym KL Dachau Edward Krasiński (1925-2004) – rzeźbiarz polski
189897	https://pl.wikipedia.org/wiki/Thuban	Thuban	Thuban (Alfa Draconis) – gwiazda w konstelacji Smoka. Nazwa Nazwa gwiazdy wywodzi się z języka arabskiego ( IPA [θu‘bān] ) i oznacza „bazyliszka”, co jest arabskim odpowiednikiem smoka. Dla Arabów była to również nazwa całego gwiazdozbioru. Czasem nazywaną ją również Adib od Al Dhi'bah - słowa oznaczającego „hieny”, lub Al Dhifi - „samiec hieny”. Persowie używali nazwy Azhdeha. Dla władcy mezopotamskiego Sargona Wielkiego miała ona związek z życiem po śmierci i bogiem sądu ostatecznego Caga Gilgati, stąd wyjątkowo liczne nazwy: Tir-An-na („Życie w Niebie”), Dayan Same („Sędzia Nieba”), Dayan Sidi („Przychylny Sędzia”), Dayan Shisha („Sędzia Kierujący”). Wśród żeglarzy funkcjonowała nazwa Ogon Smoka. Właściwości fizyczne Jest to gwiazda spektroskopowo podwójna. Jej niewidoczny towarzysz obiega ją w czasie 51,4 dnia w odległości zaledwie około 0,22 au. Przypuszczalnie jest nim czerwony karzeł lub biały karzeł o niewielkiej masie. Thuban jest jednym z niewielu olbrzymów typu widmowego A, co pozwala sądzić, że nie jest nim od długiego czasu. Prawdopodobnie stanie się olbrzymem typu K w rodzaju Aldebarana. Jednak również możliwe jest, że Thuban „wypalił” cały swój zasób helu i rozpoczyna „spalanie” węgla. Wtedy stanie się niebieskim olbrzymem podobnym do gwiazdy Hadar. Aktualnie jego temperatura to około 9800 K. Jest to temperatura zbliżona do tej, jaką ma Wega, jednak Thuban jest od niej ponad pięciokrotnie jaśniejszy, a około 250-300 razy jaśniejszy od Słońca. Thuban ma 5,0 razy większą masę i 6,3 razy większą średnicę w stosunku do Słońca. Przyspieszenie grawitacyjne na jego powierzchni wynosi 34,5 ms−2 (na powierzchni Słońca 273,95 ms−2). Thuban jako Gwiazda Polarna Dzięki precesji Thuban był Gwiazdą Polarną około roku 2700 p.n.e. Miało to miejsce w okresie budowy wielkich piramid egipskich. Ponieważ Thuban nigdy nie opuszczał nieba, był w starożytnym Egipcie uważany za symbol nieśmiertelności. Jeden z szybów wewnątrz Wielkiej Piramidy faraona Cheopsa celuje w tę gwiazdę, podczas gdy drugi jest skierowany w miejsce, gdzie górowała gwiazda Alnitak z Gwiazdozbiór Oriona. Ta konstelacja dla Egipcjan oznaczała boga zmarłych Ozyrysa. Szyby te mają znaczenie symboliczne, miały zapewnić królowi pomyślną podróż do krainy zmarłych i życie wieczne. Thuban będzie ponownie gwiazdą polarną około roku 24000 n.e. Zobacz też Lista gwiazd w gwiazdozbiorze Smoka Lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach Przypisy Linki zewnętrzne Dra, α Gwiazdozbiór Smoka Gwiazdy typu widmowego A Gwiazdy spektroskopowo podwójne
1092	https://pl.wikipedia.org/wiki/Chlorowod%C3%B3r	Chlorowodór	Chlorowodór, HCl – nieorganiczny związek chemiczny, połączenie chloru i wodoru. Dobrze rozpuszcza się w wodzie, tworząc kwas solny (kwas chlorowodorowy) z wydzieleniem dużej ilości ciepła. . Otrzymywanie Otrzymywany jest w wyniku działania kwasu siarkowego na chlorek sodu (reakcja przebiega w dwóch etapach): pierwszy zachodzi w temperaturze pokojowej: drugi zaś wymaga podgrzania do 800 °C: Synteza chlorowodoru może być zintegrowana z innymi procesami chemicznymi, np. chlorowaniem węglowodorów. Źródłem szczególnie czystego chlorowodoru jest synteza z pierwiastków. Gazy do tej reakcji uzyskuje się podczas produkcji wodorotlenku sodu przez elektrolizę wodnego roztworu chlorku sodu. Wodór jest następnie spalany w chlorze z wykorzystaniem palników kwarcowych: Właściwości Właściwości fizyczne W warunkach normalnych chlorowodór jest gazem, 1,27 raza cięższym od powietrza. Ciekły chlorowodór nie przewodzi prądu elektrycznego. Rozpuszcza się bardzo dobrze w wodzie (770 g/l w 20 °C) i eterze dietylowym (220 g/l w 20 °C), w którym tworzy się , a także w innych rozpuszczalnikach organicznych, np. benzenie (13,7 g/l w 25 °C). W rozpuszczalnikach mało polarnych nie ulega dysocjacji. . Właściwości chemiczne Suchy chlorowodór jest dużo mniej aktywny chemicznie, niż jego wodny roztwór, kwas solny. Nie reaguje z fosforem, siarką, węglem, żelazem, niklem oraz chromem; reaguje zaś z litowcami (metalami alkalicznymi), np.: litem, sodem, potasem. W podwyższonej temperaturze reaguje także z innymi metalami. Ciekły chlorowodór nie dysocjuje i jest mało reaktywny. Jako jeden z nielicznych chlorków metali, rozpuszcza się w nim chlorek cyny(IV) (bez dysocjacji). Zastosowanie W przemyśle używany jest do produkcji kwasu solnego i niektórych syntez np. chlorku winylu z etynu. Przypisy Bibliografia Fluorowcowodory Związki chloru
189899	https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward%20Krasi%C5%84ski%20%28ordynat%29	Edward Krasiński (ordynat)	Edward Krasiński, hr. h. Ślepowron (ur. 28 maja 1870 w Radziejowicach, zm. 8 grudnia 1940 w Dachau) – polski działacz społeczny, pamiętnikarz, wieloletni zarządca Biblioteki Ordynacji Krasińskich w Warszawie, od 1909 roku piąty i ostatni faktyczny ordynat opinogórski, którą to ordynację odziedziczył po krewnym, hr. Adamie Krasińskim (1870–1909). W 1922 roku posiadał majątki ziemskie o powierzchni 15 140 ha. Pochodzenie i działalność Pochodził z rodziny magnackiej. Był synem Józefa, zarządcy Ordynacji Krasińskich, wnuka Józefa Wawrzyńca Krasińskiego i Heleny ze Stadnickich. Uczęszczał do gimnazjum Św. Anny w Krakowie do 1888. Następnie studiował w szkole rolniczej w Mödling koło Wiednia (1888–1892). Prowadził po studiach gospodarstwo rolne i leśne w Radziejowicach. W 1909 został zarządcą Biblioteki Ordynacji Krasińskich w Warszawie, czym zajmował się niemal do końca życia. Uczestniczył w życiu kulturalnym. Był m.in. współtwórcą i prezesem Towarzystwa Akcyjnego Teatru Polskiego w Warszawie, którego to był prezesem (1910–1928). Z jego inicjatywy dyrektorem teatru został w 1918 Arnold Szyfman. Był członkiem honorowym od 1933 r. Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie, oraz członkiem honorowym Towarzystwa Bibliofilów Polskich. Utrzymywał kontakty z pisarzem, Henrykiem Sienkiewiczem. W latach 20. był aktywnym działaczem środowisk katolickich. W 1934 został powołany na członka korespondenta Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Przed I wojną światową zajmował się porządkowaniem zbiorów Muzeum Polskie w Rapperswilu w Szwajcarii, współpracując m.in. z Bronisławem Gembarzewskim. Wykorzystał doświadczenia z tego okresu w analogicznych pracach w zbiorach Ordynacji Krasińskich. Znacznie poszerzył jej zbiory, m.in. o kolekcję rękopisów rodziny matki, Stadnickich, oraz o zebranych kolekcjach z Radziejowic, Krasnego, Zegrza i Sterdynia. Ufundował nową siedzibę (budowaną w latach 1911–1930) dla Biblioteki i Muzeum Ordynacji Krasińskich w Warszawie przy ul. Okólnik. . Badał dzieje służby wojskowej Wincentego Krasińskiego i Jana Leona Kozietulskiego. Poglądy polityczne Sympatyzował z endecją. Był członkiem Stronnictwa Polityki Realnej w 1914 roku. W odpowiedzi na deklarację wodza naczelnego wojsk rosyjskich wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza Romanowa z 14 sierpnia 1914 roku, podpisał telegram dziękczynny, głoszący m.in., że krew synów Polski, przelana łącznie z krwią synów Rosyi w walce ze wspólnym wrogiem, stanie się największą rękojmią nowego życia w pokoju i przyjaźni dwóch narodów słowiańskich. Publikacje Wydał zbiory wspomnień O Radziejowicach i ich gościach niektórych (1934) oraz Gawędy o przedwojennej Warszawie (1936), przedstawiając liczne mało znane informacje, szczególnie dotyczące życia kulturalnego, literackiego i towarzyskiego dawnej Warszawy. Ponadto opublikował Trzy przemówienia (1925), Obrazki łowieckie (1927), prace naukowe Missye święte w Opinogórze (1927) i Rękopisy Biblioteki Ordynacji Krasińskich dotyczące dziejów szkolnictwa polskiego (1930). Ordery i odznaczenia Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1938) Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1931) Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej (Francja) Kawaler Honoru i Dewocji Zakonu Maltańskiego Okupacja i śmierć Po agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę i rozpoczęciu okupacji niemieckiej początkowo internowany w majątku w Opinogórze, w areszcie domowym. W kwietniu 1940 zabrany przez Gestapo, kiedy stanął w obronie skatowanego chłopca folwarcznego. Wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie, następnie do KL Dachau, gdzie zmarł z wycieńczenia i choroby serca. Po jego śmierci zbiory Ordynacji Krasińskich uległy dewastacji. 25 października 1944, po kapitulacji Powstania Warszawskiego gmach Muzeum i Biblioteki wraz ze zbiorami rękopisów zostały celowo spalone przez Niemców, wbrew postanowieniom układu kapitulacyjnego z 3 października 1944, zabezpieczającego ochronę zabytków, bibliotek i zbiorów archiwalnych przez okupanta. Przypisy Bibliografia Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 2: K-O, Wrocław 1984. Linki zewnętrzne Ci wielcy Polacy to nasza rodzina Publikacje Edwarda Krasińskiego w bibliotece Polona Hrabiowie Królestwa Kongresowego Polscy kawalerowie maltańscy Edward Krasiński Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita) Odznaczeni Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita) Ofiary KL Dachau Ordynaci opinogórscy Polskie ofiary niemieckich obozów koncentracyjnych Polacy – Oficerowie Legii Honorowej Politycy Stronnictwa Polityki Realnej (1905–1923) Polscy autorzy pamiętników i dzienników Polscy bibliografowie Polscy działacze społeczni Polscy teoretycy kultury Polscy ziemianie Sygnatariusze telegramu dziękczynnego do wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza Romanowa (1914) Urodzeni w 1870 Więźniowie KL Buchenwald Właściciele polskich bibliotek prywatnych Zmarli w 1940
189900	https://pl.wikipedia.org/wiki/M107%20SPG	M107 SPG	M107 Self-Propelled Gun – amerykańska samobieżna armata polowa kal. 175 mm opracowana i produkowana od 1962 roku w wytwórni Pacific Car and Foundry Company. Historia W 1961 roku w amerykańskiej wytwórni Pacific Car and Foundry Company opracowano 175 mm armatę samobieżną M107. Działo zamontowane jest na uniwersalnym podwoziu gąsienicowym T249. Uzbrojenie stanowi armata M113 kal. 175 mm z lufą o długości 9,15 m. Posiada ona zamek tłokowy, oporopowrotnik hydropneumatyczny. Działo jest wyposażone w hydrauliczny układ zmechanizowanego zasilania. Mechanizm naprowadzania jest ręczny i hydrauliczny. Działo M107 jest wyposażone w lemiesz opuszczany hydraulicznie, który służy do okopywania działa i zwiększa jego stateczność podczas prowadzenia ognia. Do strzelania stosuje się naboje rozdzielnego ładowania z ładunkiem zmiennym i pociski odłamkowo-burzące o masie 66,78 kg. W pierwszej połowie lat 70. XX wieku rozpoczęto produkcję zmodernizowanego wariantu armaty z lufą samowzmocnioną o większej trwałości oraz udoskonalonym układem zasilania. Armata samobieżna M107 kal. 175 mm była produkowana oprócz zakładów Pacific Car and Foundry Company także w zakładach FMC Corporation i Bowen-McLaughlin-York. Ogółem wyprodukowano około 1200 dział tego typu. Użycie Działo samobieżne M107 kal. 175 mm zaczęto wprowadzać do armii Stanów Zjednoczonych od 1962 roku, a w styczniu 1963 roku sformowano pierwszy dywizjon tych dział. Oprócz Stanów Zjednoczonych znajdowały się jeszcze na uzbrojeniu armii Wielkiej Brytanii, Niemiec, Włoch, Grecji i Izraela. Pod koniec lat 80. XX wieku działo samobieżne M107 zaczęto zastępować haubicą samobieżną M110 SPH kal. 203,2 mm. M107 SPG w warszawskim muzeum Ten odpowiednik używanego do niedawna w Polsce działa 2S7 Pion o jeszcze większym kalibrze znalazł się w posiadaniu warszawskiego Muzeum Wojska Polskiego w latach dziewięćdziesiątych. Obecnie eksponat w Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej. Dane taktyczno-techniczne armaty M113 kal. 175 mm Kąt ostrzału: w płaszczyźnie pionowej: -2º do +65º w płaszczyźnie poziomej: - 60º Osiągi: prędkość początkowa pocisku: przy ładunku pierwszym: 509 m/s przy ładunku drugim: 702 m/s przy ładunku trzecim: 912 m/s maksymalna donośność pocisku: 32 700 m szybkostrzelność: 2 strz./min Linki zewnętrzne Zdjęcia Amerykańskie samobieżne armaty polowe
189913	https://pl.wikipedia.org/wiki/Missa%20Solemnis	Missa Solemnis	Missa Solemnis (Msza uroczysta) D-dur op. 123 Ludwiga van Beethovena uważana jest za największe, obok Mszy h-moll BWV 232 J.S. Bacha oraz Requiem d-moll KV626 i Wielkiej mszy c-moll KV 427 W.A. Mozarta, dzieło sakralne w historii muzyki. Określana jest często mianem mszy symfonicznej z powodu swych rozmiarów i struktury. Beethoven rozpoczął pisanie Mszy w roku 1819, zamierzając ukończyć ją 20 marca 1820 roku; na ten dzień zaplanowana była bowiem ceremonia wyniesienia kardynała arcyksięcia Rudolfa (przyjaciela, ucznia i mecenasa kompozytora), do godności arcybiskupa Ołomuńca. Jak to często u Beethovena bywało, na dzień uroczystości gotowe były tylko trzy części: Kyrie, Gloria i Credo. Sanctus/Benedictus i Agnus Dei powstały dopiero trzy lata później. Uroczystość odbyła się bez Mszy, a pierwsze kompletne wykonanie dzieła miało miejsce w roku 1824 w Sankt Petersburgu. Partytura Mszy uroczystej ukazała się drukiem u Schotta w Moguncji w roku 1827. Missa Solemnis jest dziełem nowatorskim, prekursorskim, podobnie jak ostatnie sonaty i kwartety Beethovena. Cechuje ją typowo beethovenowskie, romantyczne dążenie do rozsadzania ram muzycznych, monumentalna forma, która inspirowała wielu twórców XIX wieku, np.: Berlioza (Requiem), Brahmsa (Ein deutsches Requiem), Verdiego (Requiem), Liszta (oratoria), Brucknera (Te Deum, msze), Dvořáka (Stabat Mater, Requiem), a nawet Mahlera (VIII Symfonia). Przeplatając fragmenty ekstatyczne, monumentalne z modlitewnym skupieniem, koncentrując się muzycznie na znaczeniu każdego pojedynczego słowa, Beethoven w sposób maksymalny uplastycznia, ożywia liturgiczny tekst, powodując również, że Msza jest utworem bardzo osobistym, subiektywnym. Część badaczy uważa, że Beethoven uczynił z niej rodzaj manifestu swojej wiary, która nie dawała się zamknąć w żadnym systemie. Choć tekst Mszy pochodzi z liturgii katolickiej, Beethoven praktykującym katolikiem nigdy nie był, a w Mszy interesowały go – podobnie jak w IX Symfonii – ogólne idee, nie zaś żarliwa bachowska ortodoksja. W tym przypadku jest to idea marności człowieczej wobec nieskończonej potęgi Boga, w przypadku IX Symfonii natomiast – ogólnoludzkie braterstwo. Te dwa dzieła, choć nie są jego ostatnimi utworami, na swój sposób koronują dorobek twórczy Beethovena i mówią wiele o jego świecie duchowym. Beethoven napisał na partyturze dzieła jako motto: Von Herzen – möge es zu Herzen gehen (Z serca – oby do serc trafiła). Budowa Mszy uroczystej Kyrie – Assai sostenuto (Mit Andacht) Gloria – Allegro vivace Credo – Allegro ma non troppo Sanctus/Benedictus – Adagio (Mit Andacht) Agnus Dei – Adagio Linki zewnętrzne Dzieła Ludwiga van Beethovena Msze
1093	https://pl.wikipedia.org/wiki/Che%C5%82mno	Chełmno	Chełmno () – miasto w Polsce, w województwie kujawsko-pomorskim, siedziba powiatu chełmińskiego; leży w dolinie Dolnej Wisły, nad Wisłą, u ujścia Fryby. Chełmno liczy 18 617 mieszkańców (31 grudnia 2021). Położenie Chełmno położone jest 30 km na południowy zachód od Grudziądza i 40 km na północ od Torunia. W pobliżu znajduje się most przez Wisłę na trasie drogi krajowej nr 91. Większość miasta, włącznie z historycznym centrum Chełmna, leży na wysokiej skarpie odległej około 1,5 km od Wisły, pozostałe osiedla – głównie wielkopłytowe – na wschód i południe od niego. Miasto pod względem historycznym jest stolicą ziemi chełmińskiej. Chełmno zajmuje obszar 14 km², w tym: użytki rolne: 47%, użytki leśne 4% (2002); zajmuje 0,6% powierzchni powiatu. Sąsiednie gminy: Chełmno (gmina wiejska), Kijewo Królewskie, Stolno, Świecie Nazwa Nazwa Chełmno ma charakter topograficzny. Pochodzi od słowa chełm, oznaczającego wzgórze. Dosłownie oznacza osadę na wzgórzu. Najstarszy zapis to Chołmien. Od tej nazwy powstały niemieckie nazwy Colmen, a potem Culm. Historia Pierwotnie gród chełmiński znajdował się na górze św. Wawrzyńca w obecnej wsi Kałdus. W XI wieku Piastowie wznieśli tam obronny gród wyznaczający prawdopodobnie północny punkt ówczesnej granicy ich państwa. Budowa katedry w tym miejscu, potwierdzona odkryciem pozostałości bazyliki romańskiej z XI w. (niedokończonej ze względu na reakcję pogańską), świadczy o wadze grodu w tym okresie, który do XII w. pełnił funkcję grodu kasztelańskiego. Pierwotnie Chełmno i okoliczne obszary znajdowały się w piastowskim Królestwie Polskim. W 1228 zakon krzyżacki, zająwszy te obszary, wybrał Chełmno na stolicę ziemi chełmińskiej. W latach 1230–1250 było ono głównym miastem zakonu i siedzibą I Komturii, a 1236–1251 siedzibą diecezji chełmińskiej. 28 grudnia 1232 łącznie z Toruniem otrzymało prawa miejskie (odnowione po pożarze w 1251), które stały się wzorem dla lokacji około 200 miast wschodniopomorskich i mazowieckich. W tym czasie miasto nosiło nadaną przez Krzyżaków nazwę Kulm (). W połowie XIII wieku przeniesione na obecne miejsce, z lokacją na surowym korzeniu. Odtąd rozpoczął się rozwój miasta, które wstąpiło do Hanzy, jednak nie zyskując tak dużego znaczenia jak Toruń. Od 1466 na mocy II pokoju toruńskiego miasto Chełmno przeszło ponownie w granice Korony Królestwa Polskiego, jako część Prus Królewskich, zwanych też Prusami Polskimi. Od 1473 i ponownie, reaktywowane, po upadku, w 1692, działała Akademia Chełmińska współpracująca z Akademią Krakowską. Na przełomie XVI i XVII wieku miasto należało do dóbr stołowych biskupów chełmińskich. W XVIII w. Chełmno podupadło, w 1772 znalazło się w zaborze pruskim po I rozbiorze Polski. Od 1806 w Księstwie Warszawskim, 1815 w Prusach (Wlk. Ks. Poznańskie), 1817 w Prusach Zachodnich. W XIX wieku miasto rozwijało się, mimo że nie powstały w Chełmnie żadne większe fabryki (poza browarem i cegielnią). W tym okresie wybudowano w Chełmnie większość zachowanych kamienic, głównie w obrębie starego miasta oraz w okolicach ulicy Dworcowej, będącej przedłużeniem ulicy Grudziądzkiej i wraz z nią tworzącej główną oś miasta. W 1842 roku powstała miejska sieć wodociągowa, a w 1867 roku uruchomiono gazownię miejską. Po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku miasto w składzie niemieckiej prowincji Prusy Zachodnie. W czasach zaboru niemieckiego, ze względu na strategiczne położenie Chełmna, powstał w mieście stały garnizon, na który składały się koszary przy obecnej ul. 22 Stycznia, Biskupiej i obecnej al. 3 Maja. Do Polski Chełmno powróciło 22 stycznia 1920 roku. W okresie międzywojennym miasto nadal rozwijało się: rozbudowano sieć wodociągową, gruntownie odnowiono kościół farny, założono istniejące do dziś zgromadzenie księży Pallotynów, wybudowano wały przeciwpowodziowe, a także utworzono zalążek miejskiego muzeum. W tym okresie miasto opuściło wielu Niemców oraz większość społeczności żydowskiej (niemal w całości zasymilowanej). Ostatnim starostą chełmińskim był Zygmunt Gużewski. Chełmno zostało zajęte przez Niemców bez walki 5 września 1939 roku i rozpoczęła się niemiecka okupacja. W czasie okupacji Niemcy w lesie w pobliskich Klamrach wymordowali polską elitę. Prześladowania dotknęły także chełmińskich Żydów, zniszczona została położona przy ulicy Poprzecznej synagoga oraz kirkut położony przy ulicy 3 Maja (nieopodal murów miejskich). Nie wiadomo, ilu mieszkańców Chełmna zginęło w Holocauście, jednak społeczność żydowska Chełmna zniknęła całkowicie. Straty materialne miasta były niewielkie, przetopiono jedynie dzwony z kościoła farnego, zniszczono kapliczkę ze źródełkiem oraz zamurowano niszę z Matką Boską na bramie Grudziądzkiej. Wycofujący się Niemcy podpalili także magazyn znajdujący się w okolicach obecnego osiedla im. Franciszka Raszei. 28 stycznia 1945 roku do miasta wkroczyły oddziały 70 Armii 2 Frontu Ukraińskiego. Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 14 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Chełmnie. Na terenie miasta w 1945 funkcjonował także obóz NKWD. Po wojnie w mieście powstało kilka zakładów przemysłowych; najważniejszymi są wciąż istniejące: Fabryka Akcesoriów Meblowych (FAM) oraz zakłady Ursus. Wybudowano także osiedla bloków, które dzięki umiejscowieniu ich na obrzeżach miasta nie zakłóciły zabytkowej panoramy. W latach 1975–1998 w województwie toruńskim. Zabytki Chełmno jest bogate w zabytki, zachowało się sześć gotyckich kościołów, prawie nienaruszony średniowieczny układ urbanistyczny, pochodzący prawdopodobnie z czasu drugiej lokacji (po 1251 r.) oraz prawie cały obwód murów miejskich, renesansowy ratusz, a także wiele kamienic, z których najstarsze sięgają XIII wieku. 20 kwietnia 2005 roku Stare Miasto zostało wpisane na listę Pomników historii. Zabytki Chełmna są na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego. Dawna fara, parafialny kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, zajmujący południowy, narożny przyrynkowy blok zabudowy; zbudowano go prawdopodobnie w dwóch fazach w latach 1280–1320. Renesansowy ratusz, przebudowany z gotyckiego XIII-wiecznego w latach 1567–1572 i 1584–1596, z rozbudowaną attyką, jeden z najcenniejszych zabytków renesansu w północnej Polsce. Pofranciszkański kościół św. Jakuba i Mikołaja, trójnawowy z prostokątnym prezbiterium, budowany od końca XIII do pierwszej ćwierci XIV w. Podominikański kościół św. ap. Piotra i Pawła, gotycki, pierwotnie dwunawowy, przebudowany w XIV w. na trójnawowy (z bardzo wąską nawą północną), a następnie zbarokizowany w XVIII w. W pierwotnej postaci zachowało się prezbiterium. Zespół klasztorny ss. Miłosierdzia, dawniej cysterek, następnie benedyktynek: kościół śś. Jana Chrzciciela i Ewangelisty, z bogatym wyposażeniem wnętrza z przełomu XVI / XVII w. i XVIII w.; klasztor zbudowany od trzeciej ćwierci XIII do początku XIV w., przebudowany na przełomie XVI i XVII w. i w stylu neogotyckim w XIX i XX w., do najstarszych elementów należy tzw. wieża Mestwina (w której rzekomo książę miał być więziony), prawdopodobnie dawna strażnica krzyżacka z pierwszej połowy XIII w.; na terenie klasztoru znajduje się również dawna brama Merseburska i dom konwentu – pozostałość gotyckiego zamku, przebudowana w XIX w. Kościół Ducha Świętego, zbudowany w latach 1280–1290, ceglany o drewnianym sklepieniu kolebkowym, pierwotnie kościół szpitalny. Kaplica św. Marcina. Prawie kompletny obwód murów miejskich z basztami (jedne z najdłuższych takich murów w Polsce – 2,3 km). Brama Grudziądzka z końca XIII w., z dobudowaną w XVII w. kaplicą (tzw. kaplica Na Bramce). Brama Merseburska z II połowy XIII w. Wieża Mestwina z II połowy XIII w. (prawdopodobnie najstarszy zabytek Chełmna) Baszta Prochowa z przełomu XIII / XIV w. Baszta Dominikańska z początku XIV w. Baszta Panieńska z XIV w. Barokowy budynek Akademii Chełmińskiej, przebudowany w XIX w. Dawna poczta z czwartej ćwierci XVII w., przebudowana w połowie XIX w. i w 1911 Klasycystyczna rogatka z ok. 1810 (ul. Toruńska 21) Arsenał z 1811, przebudowany w 1885 (obecna biblioteka publiczna) Dawne koszary korpusu kadetów z 1776 (ul. 22 Stycznia 16) i szkoła kadetów. Liczne zabytkowe kamienice, m.in.: Kamienica Cywińskich, gotycka, z drugiej połowy XIII w., przebudowana w 1570 i ponownie w stylu klasycystycznym, z wmurowanymi w fasadzie fragmentami rzeźbiarskimi dwóch portali renesansowych. Kamienica przy ul. Grudziądzkiej 18, gotycka z przełomu XIII i XIV w., przebudowywana w XIX i pocz. XX w., z zachowaną w dobrym stanie gotycką elewacją tylną Kamienice przy Rynku, m.in. nr 5 i 6 (dawny dom kupiecki), z zachowanymi reliktami gotyckimi, przebudowywane w XVI, XVII, XIX i XX w. Kamienica późnobarokowa z drugiej połowy XVIII w. przy ul. Grudziądzkiej 36. Kamienica klasycystyczna z 1. poł. XIX w. przy Rynku 12 zespół domów z końca XVIII – pocz. XIX w. przy ulicach Ducha Św. i 22 Stycznia, zbudowanych po I rozbiorze Polski dla pracowników manufaktury sukna kamienice w stylu historyzmu, secesji i wczesnego modernizmu przy ul. Grudziądzkiej, Dworcowej, Młyńskiej, pl. Wolności Spichrze, m.in. spichrz szachulcowy z przełomu XVIII i XIX w. przy ul. Podmurnej 7. Pozostałości twierdzy Chełmno na przedpolach miasta. Cmentarz parafialny, umiejscowiony na zboczu wzgórza tuż przy murach miejskich z wieloma zabytkowymi grobowcami. Okazały gmach starostwa z 1911 roku (obecny urząd miasta). W Parku Pamięci i Tolerancji im. dr L. Rydygiera jest park miniatur zamków krzyżackich, wykonanych w skali 1:30. Miniatury odwzorowują pierwotny wygląd dziewięciu zamków: z Radzynia Chełmińskiego, Bierzgłowa, Grudziądza, Papowa Biskupiego, Kurzętnika, Rogóźna, Torunia, Pokrzywna oraz zamku wysokiego w Malborku. Zwiedzanie jest bezpłatne. Demografia Miasto ma mieszkańców (31 grudnia 2013): Piramida wieku mieszkańców Chełmna w 2014 roku. Transport Drogowy Obecnie funkcjonuje w mieście jedynie dworzec PKS, który jednak dzięki bliskości ważnej trasy komunikacyjnej oferuje przejazdy do wielu większych miast m.in. Torunia, Bydgoszczy (do 21 marca 2021), Łodzi, Gdańska, Warszawy, a także do większości okolicznych miasteczek. Miasto znajduje się przy drodze krajowej nr 91, a 20 km od Chełmna, nieopodal w miejscowości Lisewo jest się wjazd na autostradę A1. Na obszarze administracyjnym miasta znajduje się także most na Wiśle, jeden z ważniejszych w kraju, co w czasach komunistycznych było powodem stacjonowania w Chełmnie licznego garnizonu. Kolejowy W przeszłości do Chełmna prowadziły dwie linie kolei, do Kornatowa (zlikwidowana w 1991 roku) oraz do Torunia przez Unisław (połączenia zlikwidowano w 1969 roku). Miasto doświadcza wykluczenia komunikacyjnego nie mając bezpośredniego dostępu do transportu kolejowego. Najbliższy dworzec jest oddalony o 10,5 km w Terespolu Pomorskim (20 połączeń w kierunkach: Bydgoszcz Główna, Grudziądz, Gdynia Główna, Gdynia Chylonia, Słupsk). Lotniczy Około 6 km na południe od miasta znajduje się lądowisko Watorowo. Rowerowy Szlak rowerowy R1 Wspólnoty wyznaniowe Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące związki wyznaniowe: Kościół Adwentystów Dnia Siódmego: Zbór w Chełmnie Kościół rzymskokatolicki: parafia pw. Wniebowzięcia NMP – „Fara” parafia pw. św. Józefa – „Pallotyni” parafia wojskowa – kościół garnizonowy pw. MB Częstochowskiej Zgromadzenie Księży Misjonarzy Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia Wincentego à Paulo Zgromadzenie Sióstr Misjonarek Św. Rodziny Kościół Zielonoświątkowy: Zbór w Chełmnie Świadkowie Jehowy: zbór Chełmno (Sala Królestwa ul. Żurawia 8) Miasta partnerskie Hann. Münden Kaniów Ludzie związani z Chełmnem Max Stirner (filozof) Heinz Guderian (generał) Zobacz też Akademia Chełmińska Diecezja chełmińska Synagoga w Chełmnie Cmentarz żydowski w Chełmnie Twierdza Chełmno Wieża Bismarcka w Chełmnie Klub Sportowy LUKS Chełmno Przypisy Bibliografia Biskup Marian, Dzieje Chełmna i jego regionu. Zarys monograficzny, Toruń 1968 Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Chełmno, Wrocław 1991 Kałdowski Jerzy, Ratusz w Chełmnie, Toruń 1984 Kwiatkowska Eugenia, Chełmno współczesne na tle jego przeszłości, Toruń 1984 Mansfeld Bogusław, Zespół zabytkowy Chełmna, Warszawa 1983 Mapa Culm (sektion 2676) (po 1936, skala 1:25 000) Strona internetowa Chełmna Chełmno nad Wisłą Serwis Informacyjny Chełmna Historia Żydów w Chełmnie na portalu Wirtualny Sztetl Linki zewnętrzne Archiwalne widoki i publikacje dotyczące Chełmna w bibliotece Polona Dobra stołowe biskupów chełmińskich Miasta polskie lokowane na prawie chełmińskim Miasta w województwie kujawsko-pomorskim Miasta wojewódzkie I Rzeczypospolitej Miasta w Polsce lokowane w XIII wieku
1100	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dermatologia	Dermatologia	Dermatologia (gr. derma – skóra) – dziedzina medycyny zajmująca się badaniem oraz opisem struktury i funkcji skóry, a także schorzeniami skóry i jej przydatków (włosów, paznokci) oraz niektórymi chorobami ogólnoustrojowymi, ujawniającymi się przede wszystkim na skórze (np. łagodne i złośliwe nowotwory, jak czerniak złośliwy lub rumień guzowaty). W Polsce wchodzi w zakres specjalizacji lekarskiej dermatologia i wenerologia, której konsultantem krajowym od 1 maja 2018 jest prof. dr hab. Joanna Narbutt. Klasyfikacja Główny podział dermatologii obejmuje: dermatologię kliniczną – zajmującą się diagnozowaniem i leczeniem chorób skóry; dermatologię doświadczalną – zorientowaną na poznawanie struktury i mechanizmów funkcjonowania skóry. Dyscypliny wywodzące się z dermatologii i powiązane z nią to: wenerologia – dziedzina mocno związana z dermatologią, skupiona na rozpoznawaniu i leczeniu chorób przenoszonych drogą płciową; kosmetologia – nauka medyczna zajmująca się badaniem, opisywaniem, pielęgnowaniem, przywracaniem oraz zwiększaniem za pomocą środków kosmetycznych atrakcyjności fizycznej ciała ludzkiego ze szczególnym uwzględnieniem skóry, włosów i paznokci; estetologia medyczna (wraz z medycyną estetyczną) – dyscyplina medyczna zorientowana na dbanie o zdrowy i piękny wygląd ciała. W odróżnieniu od kosmetologii estetologia medyczna osiąga ten cel za pomocą leków (zarejestrowanych produktów leczniczych) oraz zabiegów inwazyjnych (m.in. z naruszeniem bariery skórnej), dlatego może być praktykowana wyłącznie przez lekarzy posiadających prawo do wykonywania zawodu; dermatochirurgia (chirurgia skóry) – podspecjalność obejmująca ogół zagadnień chirurgicznych w leczeniu chorób skóry i tkanki podskórnej. Łączy w sobie elementy różnych specjalności medycznych, takich jak dermatologia, chirurgia plastyczna, chirurgia onkologiczna i rekonstrukcyjna skóry, chirurgia naczyniowa; fotodermatologia – nauka medyczna zajmująca się terapią świetlną/laserową dermatoz; pediatria dermatologiczna – dyscyplina zajmująca się badaniem, opisywaniem i leczeniem dermatoz dziecięcych oraz właściwą pielęgnacją skóry dzieci; geriatria dermatologiczna – dziedzina badająca dermatozy wieku starczego; dermatoepidemiologia – dział medycyny powstały na styku dermatologii i epidemiologii, zajmujący się częstością występowania chorób skóry w populacjach, identyfikacją czynników ryzyka oraz grup ryzyka; dermatologia alergologiczna – nowa dyscyplina, łącząca w sobie elementy dermatologii oraz alergologii, której celem jest badanie oraz leczenie objawów skórnych będących skutkiem reakcji alergicznych; psychodermatologia – dziedzina powstała na styku dermatologii i psychologii będąca odpowiedzią na przypadki współwystępowania objawów psychopatologicznych z określonymi symptomami skórnymi lub chorobami dermatologicznymi. Jej celem jest pomaganie pacjentom z problemami psychologicznymi wynikłymi z zaistniałych u nich chorób skóry; Historia Schorzenia skórne budziły zainteresowanie lekarzy już w epoce starożytnej. Wyraźnie dostrzegalne gołym okiem były przedmiotem dociekań medyków greckich i rzymskich. Szczególnego znaczenia nabrał ogląd zmian skórnych w czasach rozprzestrzeniania się trądu i dżumy (szczególnie okres średniowiecza z epidemią czarnej śmierci). Wczesne wykrycie zmian występujących w ostrych chorobach zakaźnych mogło decydować o losach całej społeczności. Jednak przez całe stulecia ani nie wyodrębniono nauki o chorobach skórnych ani nie tworzono odrębnych technik badawczych. Dopiero narodziny anatomii patologicznej i zastosowanie mikroskopu (XVIII i XIX wiek) otworzyło drogę nowoczesnej dermatologii. Zakres dziedziny Dermatologia bada przyczyny i mechanizmy chorób skóry oraz poszukuje sposobów jej leczenia i zapobiegania dermatozom. W połączeniu z wenerologią jest jedną z podstawowych lekarskich klinicznych specjalności niezabiegowych. Tytuł specjalisty dermatologa i wenerologa uzyskuje lekarz po odbyciu określonego przepisami szkolenia (staże kliniczne, kursy specjalizacyjne itd.) w akredytowanych jednostkach i zdaniu egzaminu państwowego. Określenie "specjalność podstawowa" oznacza, że od lekarza przystępującego do kursu specjalizacyjnego nie wymaga się posiadania specjalizacji w innej dziedzinie, a jedynie dyplomu lekarza medycyny oraz prawa wykonywania zawodu. Dermatologia obejmuje: anatomii, histologii i fizjologii skóry; chorób skóry – podstawowych cech dermatoz, makroskopowego i mikroskopowego obrazu wykwitów skórnych oraz ich klasyfikacji, postaci klinicznych, diagnostyki różnicowej, leczenia i profilaktyki; zaburzeń rozwojowych skóry, defektów immunologicznych wrodzonych, genodermatoz, fakomatoz; podstawowej wiedzy alergologicznej; kliniki i etiopatogenezy dermatoz zawodowych; epidemiologii chorób skóry; odczynów polekowych o różnym patomechanizmie; roli wirusów w etiologii i patogenezie chorób skóry (w tym wirusów onkogennych); roli zjawisk immunologicznych i autoimmunologicznych w dermatozach; schorzeń skóry współistniejących z chorobami ogólnoustrojowymi; znamion melanocytowatych i czerniaka złośliwego oraz innych nowotworów skóry i stanów przednowotworowych; zasad leczenia zewnętrznego chorób skóry; zasad lecznictwa ogólnego w dermatologii: antybiotykoterapia, leczenie kortykosterydami, immunosupresja, itp.; zastosowania metod chirurgicznych (dermatochirurgia) w onkologicznych i nieonkologicznych schorzeniach skóry; podstaw kosmetologii lekarskiej; fizykoterapii, laseroterapii i rentgenoterapii dermatologicznej; etiopatogenezy, kliniki i leczenia chorób przenoszonych drogą płciową, zasad działań profilaktycznych i epidemiologicznych Przypisy Bibliografia R. Śpiewak, Estetologia medyczna, medycyna estetyczna, dermatologia estetyczna, chirurgia estetyczna, ginekologia estetyczna, stomatologia estetyczna - definicje i wzajemne relacje poszczególnych dziedzin. Estetologia Medyczna i Kosmetologia 2012; nr 2(3), s. 69-71. Linki zewnętrzne Polskie Towarzystwo Dermatologiczne Encyklopedia dermatologiczna Specjalności lekarskie
1101	https://pl.wikipedia.org/wiki/Diabetologia	Diabetologia	Diabetologia – dziedzina medycyny zajmująca się leczeniem cukrzycy i jej powikłań, a także innych schorzeń związanych z zaburzeniami homeostazy glikemii. W Polsce specjalizacja z diabetologii jest możliwa do uzyskania po wcześniejszym uzyskaniu specjalizacji z zakresu chorób wewnętrznych lub pediatrii. Specjalizacja trwa 2 lata. Konsultantem krajowym diabetologii od 27 czerwca 2019 jest prof. dr hab. Krzysztof Strojek. Diagnostyką i leczeniem cukrzycy u dzieci zajmuje się specjalizacja endokrynologia i diabetologia dziecięca, której konsultantem krajowym od 21 czerwca 2018 jest prof. dr hab. Mieczysław Walczak. Przypisy Linki zewnętrzne Cukrzyca.info – edukacyjny portal diabetologiczny
1103	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dwustronna%20edycja	Dwustronna edycja	Dwustronna edycja (ang. two-way editing, two-way tools) – funkcja graficznego środowiska programistycznego (GUI) odzwierciedlająca zmiany w graficznym przedstawieniu elementów tworzonego programu w kodzie źródłowym programu (czasem odwrotnie). Dwustronną edycję umożliwiają m.in. środowiska: Visual Studio .NET, Delphi oraz Visual Basic. Mechanizm dwustronnej edycji wprowadzono w Delphi od jego pierwszej wersji, był doskonalony w kolejnych wersjach. Delphi reklamowało możliwości połączenia graficznego generowania kodu i źródłowego kodu jako uproszczenie przyspieszenie tworzenia aplikacji. Przypisy Zintegrowane środowisko programistyczne
1106	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dobra%20publiczne	Dobra publiczne	Dobra publiczne – dobra charakteryzujące się brakiem możliwości wyłączenia ich z konsumpcji oraz jednocześnie ich niekonkurencyjnością w konsumpcji. Pierwszy warunek w definicji dobra publicznego oznacza, że dostawca dobra nie może legalnie zapobiec używaniu dobra przez innych. Drugi warunek oznacza, że konsumpcja dobra przez jedną osobę, nie pozbawia innych osób możliwości konsumpcji tego samego dobra, a zatem bez żadnych konsekwencji dobro może być konsumowane przez wiele osób jednocześnie. Powyższa definicja nie jest jedyną powszechnie używaną. Ekonomista Paul Samuelson, który jako pierwszy formalnie rozważał dobra publiczne w swoim artykule zatytułowanym The Pure Theory of Public Expenditure z 1954 roku rozważał dobra, które jedynie nie są konkurencyjne w konsumpcji. Ta szersza definicja jest stosowana przez niektórych do tej pory. Co więcej, niekiedy, w jeszcze szerszym znaczeniu, dobra publiczne obejmują również dobra, które spełniają tylko jeden z powyższych dwóch warunków. Wówczas dobra publiczne w węższym znaczeniu podanym powyżej określa się jako czyste dobra publiczne. Ta formalna definicja używana współcześnie przez ekonomistów nie jest do końca zgodna ze słownikową definicją dobra publicznego jako dobra dostępnego i przeznaczonego dla wszystkich oraz związanego z urzędem lub instytucją nieprywatną. Ta słownikowa definicja była stosowana w ekonomii w pierwszej połowie XX wieku i pozostaje używana współcześnie w dyskursie politycznym. Dobra publiczne w tej słownikowej definicji ekonomiści określają zazwyczaj jako dobra społeczne. Są to dobra, które zazwyczaj mogłyby być dobrami prywatnymi, ale z różnych powodów, zwykle na skutek prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej, są dostępne dla każdego obywatela i finansowane z funduszy publicznych (np.: w Polsce oświata czy opieka zdrowotna). Dobra publiczne są jedną z przyczyn istnienia zawodności rynku. Przykłady Definicję dobra publicznego można zilustrować na przykładzie pokazu sztucznych ogni. Nie ma możliwości wyłączenia z ich konsumpcji, ponieważ jeżeli ktoś znajduje się w miejscu, z którego dobrze widać pokaz, wówczas organizująca go firma nie może zabronić mu go oglądać. Z drugiej strony, fajerwerki nie są konkurencyjne w konsumpcji, ponieważ oglądanie ich przez jedną osobę nie pozbawia innych możliwości oglądania tego samego pokazu. Świadczeniu dóbr publicznych często towarzyszy tzw. efekt gapowicza. Bardziej klasycznym przykładem dobra publicznego jest obrona narodowa. Ponosząc wydatki na obronę narodową państwo zapewnia bezpieczeństwo wspólnie wszystkim obywatelom. Innym typowym przykładem jest telewizja lub radio nadawane bezpłatnie w systemie free-to-air. Nadawca sygnału nie jest w stanie zapobiec odbieraniu go przez osobę dysponującą odpowiednim urządzeniem, a odbieranie sygnału przez jedną osobę nie wpływa na możliwość jego odbioru przez inne osoby. W niektórych przypadkach określenie czy dobro jest publiczne czy nie, może być kontrowersyjne. Infrastruktura drogowa często podawana jest jako przykład dobra publicznego. Teoretycznie, spełnia ona oba warunki wymagane w definicji dobra publicznego. Jednak w przypadku bardzo dużego natężenia ruchu drogowego, na drogach występuje konkurencyjność w konsumpcji. Im więcej kierowców na drogach, tym większe korki, dłuższy czas podróży i potencjalnie więcej wypadków. Z tego powodu, infrastrukturę drogową można uważać za dobro publiczne przy niewielkim natężeniu ruchu, ale już przy dużym natężeniu ruchu jedynie za jeden ze wspólnych zasobów. Terminologia i rodzaje dóbr publicznych Poniższa tabela przedstawia klasyczny podział dóbr za względu na możliwość wyłączenia ich z konsumpcji oraz na ich konkurencyjność w konsumpcji. Niekiedy, w szerszym znaczeniu do dóbr publicznych zalicza się również dobra klubowe i wspólne zasoby. W węższej definicji dobra publiczne nie obejmują dóbr klubowych i wspólnych zasobów, i określa się je wówczas czystymi dobrami publicznymi. Pojęciem przeciwnym do dóbr publicznych są dobra prywatne. Dobrem prywatnym jest np. chleb czy samochód. Są to dobra, których konsumpcja dostępna jest tylko dla osób posiadających własne środki finansowe na ich zakup. Przypisy Bibliografia W języku polskim por. Owsiak S., Finanse publiczne, PWN, Warszawa 2000 Owsiak S., " Finanse publiczne", PWN, Warszawa 2001 Dobra
1107	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dobro	Dobro	Dobro – jedno z podstawowych (pierwotnych) pojęć etycznych, utożsamiane z pojęciem bytu. W moralności dobro określa poprawność (zgodność z normami moralnymi) czynów i zachowań człowieka. Dobro w filozofii starożytnej Dobra moralne wyróżnił po raz pierwszy Sokrates wynosząc je ponad wszystkie. Dla nich człowiek powinien poświęcić dobra niższe i pozorne. Twierdził, że tylko to, co dobre, jest naprawdę pożyteczne. Według niego prawdziwym dobrem jest cnota, która jest jedna, ponieważ każda cnota jest wiedzą. Zdobywając wiedzę osiągamy dobro, a z nim pożytek i szczęście. Idea dobra stoi u Platona na czele jego systemu, przewyższając w hierarchii nawet ideę istnienia. Jest pierwszą zasadą, wedle której powstał świat i ostatecznym celem, do którego dąży. Od czasu pojawienia się interpretacji myśli Platona, w filozofii europejskiej zaistniała silna tendencja do uważania dobra nie za wartość, lecz za obiektywny byt. Arystoteles twierdził, że naturę dobra znajdzie się nie przez abstrakcyjne myślenie, lecz przez ustalenie jakie w rzeczywistym życiu ludzie sobie stawiają cele. Nie ma innego dobra niż realne. Cele mogą być niższe lub wyższe; wyższe są te, dla których niższe są środkami. Doszedł do wniosku, że musi istnieć cel najwyższy, który do niczego nie jest środkiem. Nazywał go dobrem osiągalnym. Wiąże on dobro z bytem w relacji do pożądania. Dobro jako byt dla kogoś służy mu (innemu bytowi), jego rozwojowi, czyli odpowiada jego dążeniu. Uwzględnia pożądanie intelektualne (wola) oraz naturalne jako dążność rzeczy do odpowiedniej dla niej doskonałości. Pożądanie jest subiektywnym kryterium dobra, ponieważ nikt i nic nie dąży do zła, nie pożąda zła. Arystoteles stwierdza, że „dobro jest celem wszelkiego dążenia” (łac. bonum est quod omnia appetunt). Stoicy uznali jako pierwsi, że dobro to nie byt obiektywny, lecz po prostu działanie zgodne z ogólnym porządkiem świata, narzucanym przez abstrakcyjny, bezosobowy absolut zwany przez nich pneumą. Przeciwstawianie się woli pneumy to zło, zaś działanie w zgodzie z jej wolą to dobro. Tam, gdzie następuje działanie sprzeczne z kierunkiem nadawanym przez pneumę całemu światu, powstaje zło i cierpienie. Dobro w filozofii chrześcijańskiej Judeochrześcijański pogląd na dobro odwołuje się do Boga jako absolutu i stwórcy. Zakłada, że Bóg jest ostatecznym autorytetem, a dobro jest to stan rzeczy, w którym Bóg chce aby się one znajdowały. Twierdzi, że ze stanem takim mieliśmy do czynienia po stworzeniu Wszechświata a przed upadkiem (grzechem) pierwszych ludzi. Od tego czasu na świecie mamy do czynienia z zakłóceniem porządku bożego, a więc ze złem, które rozumiane jest jako nieistnienie (brak) dobra, a nie jako jego przeciwieństwo. Pogląd Kościoła katolickiego Święty Augustyn połączył poglądy stoików i Platona i włączył je oba do chrześcijańskiego systemu etyki. Nauczał on, że cokolwiek istnieje, o ile istnieje, jest dobrem, inaczej mówiąc dobro jest tym, co jest, zło natomiast jest tym, czego nie ma w dobru. Świat według niego, jako dzieło Boże, jest dobry – dobro istnieje obiektywnie i jest równoważne woli Boga, zaś zło obiektywnie nie istnieje i jest tylko brakiem dobra. Pogląd ten obowiązuje do dzisiaj w oficjalnej doktrynie Kościoła katolickiego, aczkolwiek są do niej coraz powszechniej wprowadzane bardziej współczesne poglądy na temat systemów etycznych czego przykładem są m.in. wypowiedzi Karola Wojtyły, który w swym Elementarzu etycznym naucza, że Przyjemność, radość, zadowolenie są uważane jako dobre, a więc człowiek staje wobec alternatywy - przyjemność, czy obowiązek, za którym kryje się prawdziwe dobro moralne. Wartość obiektywnego dobra polega na tym, że wartości duchowe są obiektywnie wyższe od materialnych. To rozum i wola kierują człowieka w stronę obiektywnego dobra. Nie może on tworzyć poglądu na swoje czyny według tego ile przyniosą mu przyjemności, ale według tego, o ile służą celowi, jakim jest obiektywne dobro. Nie ulega wątpliwości, że przyjemność jest dobra, a przykrość zła. Różnica między dobrem a złem wynika z tego, że dobro moralne przynosi głębokie zadowolenie, a zło sprawia wyrzuty, przykrość wewnętrzną i ból. Święty Tomasz z Akwinu określa dobro jako to, co jest godne pożądania (łac. bonum est id quod est appetibile). Akcentuje on wewnętrzną wartość dobra. Podstawą dobra jest doskonałość bytu, dlatego coś odpowiada pożądaniu (jest godne pożądania), że jest dobre, a dobre, bo jest doskonałe. Od stopnia doskonałości zależy stopień dobroci. Dobro ukierunkowuje działanie i wywiera wpływ na całą sferę aktywności ludzkiej, ponieważ jest przedmiotem i celem pożądania. Poglądy innych wspólnot religijnych Według Świadków Jehowy „dobro” to coś, co ocenia się jako pomyślne, pożyteczne, wartościowe; ideał moralny i religijny. Uważają, że Jehowa Bóg jest „dobry” (Ps 145:9; 16:1, 2; Mt 5:45). Jego wzorem muszą wyświadczać dobro innym, przez pomoc fizyczną i duchową (Rz 12:17, 21) (dokładna wiedza o Bogu jest największym dobrem). Wierzą, że tylko Królestwo Boże zapewni na ziemi dobro – bez zła i śmierci, a ziemia stanie się rajem. Codziennie muszą osobiście starać się ‛pokonywać zło dobrem’, m.in. unikając popełniania grzechu. Dobro w filozofii nowożytnej Immanuel Kant stworzył system etyczny, zwany aktywistycznym, w którym dobro stało się jedną z podstawowych kategorii umysłu praktycznego. Dla Kanta dobro nie istniało jako obiektywnie istniejący byt, lecz było wartością, która pojawia się w momencie świadomego podejmowania decyzji, jest więc związana z wolną wolą. Działania bezwolne (wykonywane automatycznie), takie jak wzrost roślin lub oddychanie nie mogą być oceniane w kategoriach dobra i zła, gdyż nie ma w nich czynnika woli. Dobro (i zło) jako kategoria oceny czynów może się więc pojawić dopiero w momencie kiedy dane działanie jest podejmowane z wolnej woli. Różnica między działaniem dobrym i złym wynika z jego stosunku do obowiązku, czyli zewnętrznego systemu wartości narzucanego zwykle przez społeczeństwo. Dobre działania to te, które wypełniają obowiązek, zaś złe to te, które stoją w sprzeczności z obowiązkiem. Pogląd ten zadomowił się w europejskiej filozofii, wypierając, stare platońskie pojęcie dobra z większości systemów etycznych tworzonych po Kancie. W systemie Kanta istniała jednak nadal możliwość prostego rozróżnienia dobra i zła, dzięki temu, że definiował on obowiązek jako nakaz działania zgodnego z wolą Boga i wynikającym z tej woli ogólnym porządkiem świata. Podobny system etyczny istniał już od wieków w religiach Dalekiego Wschodu, szczególnie w buddyzmie. W religiach tych nie istniało nigdy pojęcie dobra jako obiektywnie istniejącego bytu abstrakcyjnego, lecz było zawsze traktowane jako wartość czynów. Dobre czyny są w tym systemie zgodne z dharmą i poprawiają osobistą karmę osoby czyniącej dobrze, zaś złe czyny, to te które są z dharmą niezgodne. Fryderyk Nietzsche zerwał z poglądem, że dobro i zło można w jakikolwiek sposób zobiektywizować i że są to zawsze wartości subiektywne zależne od sytuacji i warunków. Uważał on, że to wszystko co uważamy za wartości jest względne i subiektywne. W szczególności wartości moralne. Nie ma moralności obiektywnej, powszechnie obowiązującej; każdy ma taką jaka mu dla jego celów życiowych jest potrzebna i jaka odpowiada jego uczuciom. Po relatywizmie moralnym Nietzschego próbowano budować wiele systemów etycznych o charakterze relatywistycznym, wychodząc jednak z innych przesłanek. Np. w marksizmie przyjmuje się, że to co w danym momencie uznajemy za dobre lub złe wynika z moralności grupy społecznej, której jesteśmy członkiem, a ta moralność jest produktem struktury i stosunków społecznych występujących w danym momencie. Stąd, wraz ze zmianą struktury społecznej następuje zwykle zmiana norm moralnych i co za tym idzie oceny co jest dobre, a co złe. George Edward Moore był twórcą aksjologicznego systemu etyki. Przyjął on, że dobro i zło są niedefiniowalnymi pojęciami pierwotnymi każdego systemu etycznego, podobnie jak punkt i linia prosta w geometrii. Stąd rozważania na temat ich „natury” nie mają żadnego sensu, a wszelkie wytworzone przez wieki „definicje” dobra i zła można zawsze sprowadzić do elementarnej tautologii – dobro to wszystko to, co jest przyjęte za dobre w danym systemie etycznym. Systemy etyczne różnią się zatem między sobą tylko „funkcjami” określającymi co jest dobre, a co złe. Przyjmując ten pogląd, na podstawie analizy tych „funkcji” Rudolf Carnap stworzył obowiązujący do dzisiaj w etyce filozoficznej klarowny podział systemów etycznych. Zobacz też dualizm w religii zło Przypisy Linki zewnętrzne Etyka
1108	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dobra%20%28ekonomia%29	Dobra (ekonomia)	Dobra (l.poj. dobro) – wszystkie środki, które mogą być wykorzystane, bezpośrednio lub pośrednio, do zaspokojenia potrzeb ludzkich. Proces zużywania nabytych dóbr w celu zaspokojenia potrzeb nazywa się konsumpcją. Przykładem dobra może być samochód, działka budowlana, chleb, praca naukowa, seans filmowy, program komputerowy, energia elektryczna. Podział dóbr Ekonomiści dzielą dobra na: publiczne, klubowe, wspólne zasoby, społeczne i prywatne, normalne i niższego rzędu; podstawowe i luksusowe. Zobacz też dobra inwestycyjne dobra konsumpcyjne dobra substytucyjne dobra komplementarne
1109	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dowodzenie%20%28logika%29	Dowodzenie (logika)	Dowodzenie – jedna z najbardziej podstawowych odmian rozumowania obok wnioskowania, sprawdzania i wyjaśniania. Kazimierz Ajdukiewicz definiuje dowodzenie jako „proces myślowy polegający na rozwiązywaniu zadania, które domaga się, by pewne zdanie całkowicie dane w samym zadaniu wywnioskować ze zdań innych, już uprzednio uznanych”. Inaczej mówiąc dowodzenie jest to zadanie zawarte w zdaniu rozkazującym o postaci : „wykaż, że a jest b!”. Rozwiązanie tego zadania wymaga m.in. inferencji (wnioskowania), która jest składową dowodzenia. Jednym słowem dowodzeniem nazwiemy zabieg konstruowania danego dowodu. Dowodzenie jest formalnym rozumowaniem, korzystającym z zasad logiki, aksjomatów oraz założeń twierdzenia i wcześniej udowodnionych twierdzeń (porównaj dowód (matematyka)). W logice dowieść zdanie A oznacza znaleźć prawdziwe zdanie B, z którego zdanie A wynika. W naukach przyrodniczych mówi się często, że pewna obserwacja lub doświadczenie jest dowodem pewnej tezy, przez co należy rozumieć, że wyniki doświadczenia wespół z pewnym tokiem rozumowania uprawniają do przyjęcia prawdziwości tezy. Stosuje się zarówno dowody wprost, jak i nie wprost, a także rozumowania statystyczne (uprawdopodabniające) – indukcję, która jest głównym mechanizmem rozwoju wiedzy w naukach przyrodniczych. W dziedzinach kultury takich jak historia lub dziedzinach praktycznych, jak prawo czy kryminalistyka, logiczny kształt dowodu jest zwykle mocno sformalizowany (w sensie używanych środków) i zachowując podobny charakter i znaczenia, jak w naukach przyrodniczych, ograniczony jest do formy dowodu wprost. W historii przez dowód rozumie się zwykle źródło pisane dostarczające poparcia danej tezy, czyli utożsamia się proces dowodzenia tezy z podaniem źródła wskazującego bezpośrednio na jej prawdziwość. Takie rozumienie bliskie jest prawnemu czy kryminalistycznemu rozumieniu pojęcia dowodu, gdzie słowo dowód uznaje się za synonim przedmiotu lub zdarzenia, stanowiącego podstawowy element w rozumowaniu dowodowym, uprawniający do przyjęcia tezy (np. oskarżenia) za prawdziwe. Milcząco zakłada się przy tym, że istnieje oczywisty i prosty związek pomiędzy tezą twierdzeń (np. oskarżeniem) a przedstawionymi faktami (np. zebranymi odciskami palców). Jeśli brak takiego bezpośredniego i oczywistego związku, mówimy nie o istnieniu dowodów lecz o poszlakach wskazujących na prawdziwość pewnej tezy. Rodzaje dowodów dowód wprost dowód nie wprost (zwany także apagogicznym, sokratejskim) dowód przez indukcję Zobacz też ∴ Lista symboli matematycznych Konkluzja Modus ponendo ponens Przypisy Bibliografia Kazimierz Ajdukiewicz, Klasyfikacja rozumowań [w] Ajdukiewicz, Język i poznanie, t. 2. Logika Metodologia nauki
1110	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dziedzina%20formy%20zdaniowej	Dziedzina formy zdaniowej	Dziedzina formy zdaniowej – zbiór takich elementów, dla których forma zdaniowa staje się zdaniem logicznym. jeśli Do dziedziny zaliczamy także elementy, które nie mogą występować w zdaniu logicznym, np. gdzie to liczba, której nie może być w dziedzinie, np. gdy w mianowniku jest niewymierność lub takowa może wystąpić. Logika matematyczna
1111	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dieny	Dieny	Dieny – grupa organicznych związków chemicznych, węglowodory nienasycone, w których występują dwa wiązania podwójne między atomami węgla. Ogólny wzór dienów otwarto-łańcuchowych to CnH2n-2, zaś dienów cyklicznych to CnH2n-4. W zależności od liczby wiązań pojedynczych znajdujących się pomiędzy wiązaniami podwójnymi w łańcuchu węglowym rozróżnia się trzy rodzaje dienów: Skumulowane zwane allenami, w których wiązania podwójne sąsiadują ze sobą: ...−CH=C=CH−..., co powoduje, że są one nietrwałe i ulegają powolnemu przekształceniu w analogiczny alkin: ...−CH=C=CH−... → ...−CH2−C≡C−... Najprostszym dienem skumulowanym jest propadien. Sprzężone w których wiązania podwójne są rozdzielone jednym wiązaniem pojedynczym: ...−CH=CH−CH=CH−... Najprostszym dienem sprzężonym jest 1,3-butadien: Wiązania podwójne występujące blisko siebie, na skutek rezonansu chemicznego ulegają delokalizacji. W rezultacie dieny sprzężone są bardziej reaktywne od prostych alkenów, a mniej reaktywne od allenów. Dieny sprzężone wraz z prostymi alkenami biorą udział reakcji Dielsa-Aldera i reakcji metatezy. Izolowane (−CH=CH−CH2−...−CH=CH−), w których wiązania podwójne są rozdzielone więcej niż jednym wiązaniem pojedynczym, ze względu na niewielkie wzajemne oddziaływanie tych wiązań mają podobne do własności prostych alkenów. Najprostszym dienem izolowanym jest 1,4-pentadien. Cyklodieny Analogiczne węglowodory cykliczne zawierające dwa wiązania podwójne nazywa się cyklodienami. Niektóre cyklodieny mają własności zbliżone do dienów łańcuchowych (np. cyklookta-1,4-dien), inne z kolei mają cechy związków aromatycznych (np. ligand cyklopentadienylowy czyli cyklopenta-1,3-dien po przyłączeniu jednego elektronu). Przypisy
1112	https://pl.wikipedia.org/wiki/Destylacja	Destylacja	Destylacja (łac. destilatio, de- 'od' i stillare 'skraplanie' od stilla 'kropla') – rozdzielanie ciekłej mieszaniny wieloskładnikowej poprzez odparowanie, a następnie skroplenie jej składników. Stosuje się ją w celu wyizolowania lub oczyszczenia jednego lub więcej związków składowych. Proces wykorzystuje różną lotność względną składników mieszaniny. Główny produkt destylacji (czyli skroplona ciecz) nazywany jest destylatem. Pozostałość po destylacji nazywana jest cieczą wyczerpaną. Najważniejszymi urządzeniami zwiększającymi efektywność destylacji są: kolumna rektyfikacyjna (kolumna destylacyjna) i deflegmator (który jest również rodzajem kolumny rektyfikacyjnej, o specyficznej konstrukcji i zastosowaniu). Rodzaje destylacji Poniżej wymieniono najważniejsze: destylacja prosta (inaczej różniczkowa) – polega na jednorazowym odparowaniu i skropleniu cieczy destylacja równowagowa (inaczej rzutowa) – opary pozostają w kontakcie z wrzącą cieczą w stanie równowagi fizykochemicznej destylacja wielostopniowa – seria destylacji prostych prowadzonych jedna po drugiej rektyfikacja (inaczej destylacja frakcyjna) – proces kaskadowy w aparaturze, która umożliwia jednoczesne wielokrotne odparowywanie i skraplanie cieczy. Istotą jest przeciwprądowy ruch fazy ciekłej i gazowej; destylat może być odbierany w formie frakcji różniących się składem. destylacja azeotropowa – przy użyciu dodatkowego składnika (czynnika rozdzielającego), tworzącego azeotropy ze składnikiem lub składnikami mieszanin, wykorzystywana do rozdzielania azeotropów i składników bliskowrzących destylacja zeotropowa – przy użyciu czynnika rozdzielającego o dużej lotności, który nie tworzy azeotropów ze składnikami mieszanin, a zwiększa różnicę między ich względnymi prężnościami par, i jest odprowadzany z urządzenia destylacyjnego wraz ze składnikiem lub składnikami bardziej lotnymi destylacja ekstrakcyjna – przy użyciu czynnika rozdzielającego o małej lotności, który zwiększa różnicę między względnymi prężnościami par składników rozdzielanych mieszanin a jest odprowadzany z urządzenia destylacyjnego wraz ze składnikiem lub składnikami mniej lotnymi (z cieczą wyczerpaną) destylacja z parą wodną – stosowana często w preparatyce organicznej. Przez mieszaninę przepuszcza się parę wodną, obniża się temperaturę destylacji, a w odbieralniku otrzymujemy mieszaninę cieczy organicznej i wody. destylacja pod zmniejszonym ciśnieniem (inaczej próżniowa) – przy niższym ciśnieniu niższa jest też temperatura wrzenia, co zapobiega rozkładowi cieczy wrażliwych na wysokie temperatury destylacja cząsteczkowa (inaczej molekularna) - przebiega bez wrzenia (cząsteczki cieczy odrywają się od jej powierzchni dzięki ruchom termicznym) i pod bardzo niskim ciśnieniem; stosowana jest w przypadku cieczy wyjątkowo wrażliwych na wysokie temperatury, na przykład w farmaceutyce do produkcji koncentratów witaminowych. destylacja reaktywna – proces łączący w jednym urządzeniu równowagową reakcję chemiczną z oddzieleniem produktów za pomocą destylacji. Warunki powodzenia destylacji Aby destylacja była skuteczna, skład gazu musi być różny od składu cieczy. Podstawowym warunkiem jest tu różnica temperatur wrzenia rozdzielanych związków chemicznych. Istnieją mieszaniny, których składników nie można rozdzielić przez „zwykłą” destylację, gdyż ciecze składowe podczas wrzenia wykazują identyczną prężność pary. Są to mieszaniny azeotropowe. Mieszaniny azeotropowe można rozdzielić metodą destylacji azeotropowej, która polega na rozdestylowaniu ich po uprzednim wprowadzeniu dodatkowego składnika, tzw. czynnika azeotropującego, który tworzy z substancjami azeotrop trójskładnikowy, wrzący w innej temperaturze i z innym stosunkiem składników niż mieszanina wyjściowa. Przykładem może być azeotrop etanol-woda (95,57% etanolu, temperatura wrzenia czystego etanolu 78,3 °C), który można rozdzielić po dodaniu pewnej ilości benzenu. Powstaje wówczas trójskładnikowa mieszanina azeotropowa – o składzie 7,5% wody, 18,5% etanolu, 74% benzenu – mająca temperaturę wrzenia 68,86 °C. Po całkowitym oddestylowaniu takiej mieszaniny pozostałością jest alkohol bezwodny (absolutny). Metoda ta była stosowana w przemyśle spirytusowym, obecnie nie jest ona stosowana ze względu na toksyczność benzenu. Analogiczne metody rozdziału Rozdziału mieszanin z wykorzystaniem różnic temperatur przemian fazowych składników można również dokonać przez: wymrażanie frakcyjne rekrystalizację frakcyjną sublimację i resublimację pirolizę z rozdziałem gazów. Przypisy Bibliografia
1113	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dryfkotwa	Dryfkotwa	Dryfkotwa – rodzaj pływającej kotwicy w postaci czaszy przypominającej spadochron lub długiego, stożkowatego worka bez dna. Dryfkotwa wyrzucona za burtę jachtu, hamuje jego bieg i pomaga utrzymać jednostkę dziobem do fali przy sztormowaniu. Zadaniem dryfkotwy jest zmniejszenie prędkości dryfowania z wiatrem i falą oraz ustawienie jednostki dziobem do fali, co zapobiega jej przewróceniu na burtę. Stosuje się ją na jachtach przy zrzuconych żaglach, łodziach ratunkowych, itp. Dryfkotwa wyrzucana jest na dość długiej linie o wytrzymałości liny kotwicznej i długości regulowanej tak, by jacht i dryfkotwa jednocześnie wpływały na falę i schodziły w bruzdy (dzięki temu, zmniejsza się działające na kadłub szarpnięcia). Podczas sztormowania, dryfkotwa może być uwiązana do rufy lub dziobu. Dryfkotwa jest stosowana niekiedy także przy dobijaniu np. na przyboju do plaży. Rodzaj dryfkotwy, w postaci różnych elementów wleczonych na linie za statkiem, był stosowany także na żaglowcach w czasie walki na morzu, przy podchodzeniu do przeciwnika, w celu zmylenia go. Statek z zarzuconą dryfkotwą sprawiał wrażenie dużo wolniejszego i mocno obciążonego statku handlowego. Statek płynął wtedy jednocześnie z dryfkotwą i pod pełnymi żaglami. W momencie rozpoczęcia ataku lub np. o zmroku, odcinano dryfkotwę i szybko podchodzono do przeciwnika. W 27 Rozdziale Dziejów Apostolskich zachował się następujący opis użycia tego urządzenia podczas sztormu, który przeżył dziejopis prawie 2000 lat temu: "15 Gdy okręt został porwany i nie mógł stawić czoła wiatrowi, zdaliśmy się na jego łaskę i poniosły nas fale. 16 Podpłynąwszy pod pewną wyspę, zwaną Kauda , z trudem zdołaliśmy uchwycić łódź ratunkową, 17 a po wciągnięciu jej zabezpieczono okręt, opasując go linami. Z obawy, aby nie wpaść na Syrtę, zrzucili ruchomą kotwicę i tak się zdali na fale." Przypisy Bibliografia Wyposażenie jachtu i osprzęt
1115	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dehydroepiandrosteron	Dehydroepiandrosteron	Dehydroepiandrosteron (), DHEA – naturalny hormon steroidowy produkowany z cholesterolu w nadnerczach, a konkretnie w warstwie siateczkowatej kory nadnerczy. Został odkryty, a potem zsyntetyzowany, przez francuskiego lekarza i naukowca, Étienne’a-Émile’a Baulieu. Dehydroepiandrosteron jest chemicznie podobny do testosteronu i estradiolu i może łatwo być w nie przekształcony. Produkcja tego hormonu osiąga szczyt we wczesnym wieku dorosłym i później zaczyna spadać. Jego znaczenie w warunkach zdrowia i choroby nie zostało dokładnie ustalone. Postuluje się, że jego uzupełnianie może być korzystne w następujących schorzeniach: choroby układu sercowo-naczyniowego cukrzyca hypercholesterolemia otyłość stwardnienie rozsiane choroba Parkinsona choroba Alzheimera zaburzenia układu odpornościowego depresja osteoporoza Jest stosowany w leczeniu substytucyjnym pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy. Jest jednak za mało naukowo potwierdzonych danych, żeby zalecać stosowanie DHEA na szerszą skalę, poza wyspecjalizowanymi ośrodkami endokrynologicznymi. DHEA prawdopodobnie wpływa na zwiększenie anabolizmu mięśni. Zarejestrowane w Polsce leki zawierające DHEA: Biosteron DHEA Eljot Intrarosa Novostella Stymen Przypisy Hormony steroidowe Neurosteroidy
1116	https://pl.wikipedia.org/wiki/D%C5%BConka	Dżonka	Dżonka (ang. junk od port. junco z jawaj. jong) – dalekowschodni niewielki statek drewniany bez stępki, przeważnie 1-, 2- lub 3-masztowy, o charakterystycznych wielokątnych żaglach przypominających wachlarz, plecionych z włókien roślinnych, zaopatrzonych w liczne, poziome usztywniające listwy biegnące promieniście w poprzek całego żagla. Wykorzystywany w transporcie rzecznym i przybrzeżnym, w rybołówstwie, a czasami także jednocześnie jako miejsce zamieszkania całej rodziny. Nośność największych dżonek (pięciomasztowych) sięga około 600 ton. Obecnie pływające dżonki niewiele różnią się od tych sprzed kilku wieków. Jednostka charakterystyczna dla wybrzeży całej wschodniej Azji od Japonii po Filipiny (bez Rosji). W 2010 roku technologia budowy przegród wodoszczelnych dżonek chińskich została wpisana na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony prowadzoną przez UNESCO. Niektóre typy dżonek Paizi (排子) – używana na rzece Han Shui w Chinach do lat 40. XX wieku. Miała 10 grodzi i ster o zrównoważonym piórze. Mayangzi (麻秧子) – używana na rzece Yuan Jiang oraz Jangcy (w rejonie Trzech Przełomów). Napędzana dwoma żaglami. Typ ten był przystosowany do holowania przez wbudowanie w kadłub specjalnych belek, o które zaczepiano liny holownicze. Lü Meimao (綠眉毛; Zielona brew) – charakterystyczna dla okolic Ningbo. Nazwa pochodzi od tradycyjnego zdobienia: Na dziobie malowano „magiczne oczy” nad którymi znajdowały się zielone paski. Dżonka z krzywą rufą – konstrukcja rozwinięta do użytku na rzekach o szybkim nurcie i dużej ilości przeszkód. Dzięki charakterystycznej budowie rufy można było używać dwóch wioseł sterowych, z których jedno było bardzo długie i mogło osiągać do 18 metrów. Przypisy Historyczne typy i klasy jednostek pływających Daleki Wschód
1117	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dysocjacja%20elektrolityczna	Dysocjacja elektrolityczna	Dysocjacja elektrolityczna – proces rozpadu cząsteczek związków chemicznych na jony pod wpływem rozpuszczalnika, np. Do dysocjacji są zdolne związki, w których występują wiązania jonowe lub bardzo silnie spolaryzowane kowalencyjne. Zdysocjowany roztwór związku chemicznego nazywa się elektrolitem. Teorię dysocjacji elektrolitycznej ogłosił w roku 1887 szwedzki fizykochemik Svante Arrhenius. W roztworach dysocjacja jest zawsze procesem odwracalnym. Między formą niezdysocjowaną i zdysocjowaną związku występuje w tych warunkach równowaga. W zależności od własności rozpuszczalnika i związku chemicznego, temperatury oraz występowania jonów pochodzących z innych związków równowaga ta może być bardziej przesunięta w stronę formy niezdysocjowanej lub zdysocjowanej związku. Dysocjacji elektrolitycznej w wodzie ulegają prawie wszystkie rozpuszczalne sole, wszystkie kwasy i zasady. Ujemny logarytm stałej dysocjacji jest miarą ich mocy chemicznej. Wiele związków chemicznych w stanie ciekłym i gazowym ulega też autodysocjacji, np. autodysocjacja wody przebiega zgodnie z równaniem: Iloczyn jonowy produktów tej dysocjacji w warunkach normalnych wynosi ok. 10−14, co oznacza, że stężenie jonów wynosi ok. 10−7 mol/dm3. Stała ta jest podstawą skali pH. Zobacz też dysocjacja termiczna jonizacja Przypisy Chemia kwasów i zasad Elektrochemia Reakcje chemiczne Roztwory
1118	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dosk%C5%82ad	Doskład	Doskład – dostarczenie przez redakcję do przygotowalni (studia DTP) pewnej niewielkiej porcji materiału w późniejszym terminie niż główna część zlecenia, często na ostatnią chwilę. Typowym doskładem są np. ogłoszenia ekspresowe, aktualności, spis treści i wstępniak (artykuł otwierający numer). Doskładem są także materiały dostarczone z opóźnieniem z powodu niedotrzymania terminu przez redakcję. Pojęcie doskładu funkcjonuje od czasów fotoskładu i przeszło kolejno do DTP (tu używane jeszcze częściej). Wcześniej, w czasach zecerstwa, formowanie kolumn było procesem znacznie wolniejszym, a więc siłą rzeczy znacznie lepiej planowanym czasowo i dającym mniejsze możliwości realizowania materiału w pośpiechu. Odpowiednikiem (ale w ograniczonym stopniu) doskładu w zecerstwie były tzw. „gorące kolumny” z miejscem pozostawionym do wypełnienia w późniejszym terminie. Zobacz też łamanie tekstu przełamanie tekstu przeskład tekstu skład tekstu DTP zecerstwo DTP
1119	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dendrymery	Dendrymery	Dendrymer ( dendron, drzewo) – organiczne związki chemiczne o regularnej, rozgałęzionej budowie, zbudowane z przyłączanych sekwencyjnie merów wielofunkcyjnych. Dendrymery dzięki swojej wielkiej regularności tworzą fraktalopodobne struktury, które mają szereg unikatowych własności przydatnych w wielu zastosowaniach, np. jako ciekłe siatki dyfrakcyjne, kontrolery stężenia leków w organizmie, składniki testów diagnostycznych w medycynie i wiele innych. Dendrymery otrzymuje się w wyniku sekwencyjnej, naprzemiennej, ściśle kontrolowanej polimeryzacji. Najczęściej dendrymery są otrzymywane w następujący sposób: W pierwszym etapie wyjściowy związek posiadający trzy lub więcej jednakowych grup funkcyjnych (określmy je tu grupami A) poddaje się reakcji z dużym nadmiarem związku posiadającego dwie lub więcej grup funkcyjnych (B) zdolnych do szybkiej i zachodzącej ze 100% wydajnością reakcji z grupami A. Powstaje w ten sposób pierwsza generacja dendrymeru. Ze względu na użycie dużego nadmiaru związku z grupami B, bardzo dużo tych grup pozostaje nieprzereagowanych w produkcie. Jeśli teraz podda się taki związek reakcji ze związkiem zawierającym ponownie dwie lub więcej grup funkcyjnych A to uzyska się dendrymer drugiej generacji posiadający tym razem dużą liczbę nieprzereagowanych grup A, które z kolei można ponownie poddać reakcji ze związkiem z grupami B uzyskując trzecią generację, którą znowu można poddać reakcji ze związkiem A itd. Liczbę generacji dendrymeru określa się symbolem „G”. Uzyskanie regularnego dendrymeru wymaga wyodrębniania i oczyszczania produktu na każdym etapie. Gdyby po prostu zmieszać związek z grupami A ze związkiem z grupami B uzyskało by się albo polimer usieciowany, albo co najwyżej polimery dendrytyczne o nieprecyzyjnej budowie. Przykładowa synteza Chemia polimerów Chemia supramolekularna
189915	https://pl.wikipedia.org/wiki/Ed%2C%20Edd%20i%20Eddy	Ed, Edd i Eddy	Ed, Edd i Eddy (, 1999-2009) – serial animowany, stworzony przez Danny’ego Antonucciego i wyprodukowany przez a.k.a. Cartoon, Funbag Animation Studios i Cartoon Network Studios. Był tworzony od roku 1999 aż do 2009. Kreskówka zyskała popularność zarówno w Kanadzie, jak i w wielu innych krajach. W planach twórców była produkcja czterech sezonów, ale Cartoon Network (czyli stacja emitująca serial) wykupiło prawa do dwóch kolejnych; powstał sezon piąty, a w 2007 roku twórcy zapowiedzieli, że nie będzie szóstego sezonu, ponieważ mają w planach film pełnometrażowy kończący serie. Nowy film – Ed, Edd i Eddy: Wielkie kino miał premierę na polskim Cartoon Network 30 grudnia 2009 roku. Ed, Edd i Eddy jest jedną z najdłużej produkowanych oraz najbardziej popularnych kreskówek stacji Cartoon Network. Serial po raz ostatni na polskim Cartoon Network wyemitowano 1 listopada 2016 o godzinie 0:05. Był to odcinek specjalny „Halloween”. Fabuła Akcja toczy się wokół trójki chłopców. Są to: Ed – niezbyt inteligentny, często wpada na niemądre i niemożliwe do wykonania pomysły, dzięki czemu jest bardzo śmieszny, lubi oglądać telewizję, do jego zainteresowań należą sklejanie modeli i science-fiction. Ma on na czole jedną dużą płaską brew, przez co jego koledzy nazywają go „jednobrewym”. Edd (zwany najczęściej Chudym Eddem) – bardzo mądry, ale czasem jego przemądrzałość lub przesadne dbanie o czystość jest dla przyjaciół męczące. Nosi na głowie czarną czapkę, której nigdy nie zdejmuje. Istnieje wiele spekulacji na temat tego, co może się pod nią znajdować. Eddy – uważający się za „lidera” Edków, jest megalomanem, zawsze myśli o jakimś nowym sposobie na biznes, żeby zarobić na łamiszczęki. Przyjaciele nazywani potocznie Edami, zamieszkują zaułek w niewielkiej dzielnicy Peach Creek. Jest to fikcyjna dzielnica „istniejąca” gdzieś we wschodnich Stanach Zjednoczonych. Istnieje jednak w prawdziwym świecie kilka miejsc nazwanych „Peach Creek”. Ich celem, a szczególnie Eddy’ego jest zdobycie pieniędzy, które próbują wyłudzić od pozostałych młodych mieszkańców zaułka. Zazwyczaj im się to nie udaje, a nawet jeśli przekręt się uda, to pieniądze zawsze zostaną stracone. Pieniądze Edy mają zamiar wydać na swoje ulubione słodycze, czyli łamiszczęki. Kreskówka liczy tylko dwunastu bohaterów, a wszyscy z nich są nastolatkami i mają po około 12 lat poza Sarą i Jimmym, którzy przypuszczalnie mogą mieć około 9 lat oraz sióstr ohydek, które mogą mieć po 15 lat. Nikt inny się nigdy nie pojawia, a w szczególności nikt dorosły z wyjątkiem kilku odcinków sezonu piątego, jednak wtedy widzimy albo tylko cienie lub tylko kawałki ciał. Za kolejny wyjątek można uznać brata Eddy’ego – postać starszą od pozostałych bohaterów, ale wciąż prawdopodobnie niepełnoletnią, tematy o nim są często poruszane. Pojawił się tylko w filmie Wielkie Kino, gdzie okazało się, że nie jest taki jak wychwalał go Eddy. Produkcja „Ed, Edd i Eddy” to ostatnia powstała dotychczas kreskówka rysowana techniką staromodną, czyli odręczną. Danny Antonucci porównuje ją do lat trzydziestych XX wieku. Technika ta jednak nie przypadła do gustu wielu osobom, których marzenie o animacji komputerowej spełniło się wraz z rozpoczęciem produkcji piątego sezonu. Większość tytułów odcinków coś parodiuje, np. odcinek „Misja Ed-możliwa” ma oryginalny tytuł „Mission Ed-possible”, co jest parodią od tytułu filmu „Mission Impossible”. Zazwyczaj przy takich parodiach jeden wyraz zostaje zastąpiony wyrazem „Ed” (np. „Stop, Look and Ed” – „Stop, Look and Listen”, „For Your Ed Only” – „For Your Eyes Only”). Dużo tekstów również ma swoje parodie: np. W filmie gdy Edki idą przez pastwisko znajduje się odniesienie do Czarnoksiężnika z krainy Oz. Ed pyta Eddy’ego, czy jego brat potrafiłby przesłać mu fale mózgowe. Eddy odpowiada, że „do tego musiałbyś mieć mózg, Ed”, na co Ed mówi „No co ty, Eddy, miej serce!”. Idący z tyłu Chudy Edd mówi sam do siebie „Odwagi, odwagi, Edwardzie!”. Mózg, serce i odwaga to rzeczy poszukiwane przez (kolejno) Stracha na Wróble, Blaszanego Drwala i Tchórzliwego Lwa z powieści L. Franka Bauma. Bohaterowie Postacie zostały wykreowane przez Antonucciego na podstawie jego życia. Dzieciaki z zaułka i Ohydki nawiązują do różnych osób spotkanych przez niego, a Edy do niego i jego dwóch synów. Rolf nawiązuje do niego i jego kuzynów w okresie dzieciństwa, emigracji. Obsada Twórcy Twórca: Danny Antonucci Reżyseria: Danny Antonucci John McIntyre Russ Mooney Scenariusz: Danny Antonucci Jono Howard Mike Kubat John Mein Muzyka: Patric Caird Rozrysowanie kadrów: Scott Undrewood Big Jim Miller Wersja polska Opracowanie i udźwiękowienie wersji polskiej: Studio Sonica Reżyseria: Krzysztof Kołbasiuk (odc. 1-25, 27-36, 40-50), Magdalena Cwenówna (odc. 26), Miriam Aleksandrowicz (odc. 37-39, 53), Olga Sawicka (odc. 51-52), Jerzy Dominik (odc. 65) Dialogi: Edyta Czepiel-Zadura (odc. 1, 3, 34, 39-41, 44-45, 47-49, 51), Dariusz Dunowski (odc. 2, 4-13, 18-19, 21-22, 35-38, 42-43, 46, 52-53, 65), Bogusława Oksza-Klossi (odc. 14-16), Krystyna Wachelko (odc. 17), Walentyna Trzcińska (odc. 20, 25), Barbara Robaczewska (odc. 23), Maria Utecht (odc. 24, 26) Agata Kubasiewicz (odc. 27-33), Krzysztof Pieszak (odc. 50) Dźwięk i montaż: Monika Jabłkowska (odc. 1-5), Agnieszka Stankowska (odc. 6-9, 11-13, 20-26, 48-50), Jerzy Januszewski (odc. 10, 14-19, 27-30), Jacek Osławski (odc. 31-36, 46-47, 51-53), Zdzisław Zieliński (odc. 37-45) Organizacja produkcji: Elżbieta Kręciejewska (odc. 1-52), Katarzyna Grochowska (odc. 53-65) Lektorzy: Jarosław Boberek Krzysztof Kołbasiuk Dubbing Odcinki Serial był emitowany w Polsce w Cartoon Network oraz na Polsacie. Premiera w Polsce: seria I (odcinki 1-13) – 6 września 1999 r. seria II (odcinki 14-26) – 2 października 2000 r. seria III (odcinki 27-39) – 4 lutego 2002 r. (niektóre odcinki pojawiły się wcześniej, m.in. „Spełnione życzenie”, „Szlaban”) seria IV (odcinki 40-52) – 2 lutego 2004 r. odcinek bożonarodzeniowy – 19 grudnia 2005 r. odcinek walentynkowy – 13 lutego 2006 r. seria V (odcinki 53-62) – 7 kwietnia 2007 r. (podczas Edowej sześćdziesiątki) seria V (odcinek 63) – 27 i 28 marca 2008 r. odcinek halloweenowy – 1 listopada 2008 r. odcinek specjalny Kosmici – 9 kwietnia 2009 r. (podczas Inwazji) seria V (odcinek 65) – 2009 r. film „Ed, Edd i Eddy: Wielkie kino” – 30 grudnia 2009 r. seria V (odcinek 55) – 23 kwietnia 2011 r. seria V (odcinek 64) – nieemitowany Serial ten był również emitowany w weekendowym, godzinnym bloku – Edowa Sześćdziesiątka (Eds 60). Spis odcinków DVD W Stanach Zjednoczonych wydano cztery płyty DVD z odcinkami serialu: Odcinki w komiksach Seria pierwsza (Cartoon Network Magazyn) Tajemniczy Ed-mirator Jimmy strzelił podczas zabawy z Sarą strzałą z listem miłosnym, który trafił w ręce Edów. Myślą oni, że ktoś się w nich podkochuje; na pewno nie jest to Sara, a więc Nazz. Lecz okazuje się, że to nie Nazz, a więc Ohydki… Ni Ed o wiary Ed zaczyna tańczyć, na czym Eddy próbuje zarobić. Okazuje się jednak, że Ed tańczył z powodu… gniazda os w spodniach. Gdzie rozum Eda nie sięga Ed zauważa statek kosmiczny, i wraz z Chudym i Eddym idzie do niego. Okazuje się, że jest to podstęp Ohydek, który się kończy pocałunkami… Buszujący w trawie W celu zarobienia pieniędzy, Edki koszą trawę. Niestety, Ed gubi się w wysokiej kępie roślin, a gdy już zostaje odnaleziony przez kolegów, trawa odrasta. Cała robota na nic… Spłukani Jest upał, Eddy wpada na pomysł. Edd ma wybudować zjeżdżalnię wodną, na której Edki by zarobiły. Jest ona zbudowana i Edki postanawiają na niej zjechać, ale robią sobie dziury w spodniach, bo na zjeżdżalni nie było wody… Postanawiają ją wlać przez węża, co kończy się powodzią. Gorączka Eda Rolf myje w rzece kozła. Upomina go, by nie jadł złotych kamieni. Eddy znajduje w rzece mnóstwo takich kamieni, i myśli że to złoto. Ma w głowie kolejny plan, jednak Edki nie mogą donieść złota do pokoju Eddy’ego. Na dodatek okazuje się, że to nie złoto, a kamienie pomalowane na złoto przez Rolfa i Kevina… Świński interes Ed wpada do kałuży dla świń Rolfa. Eddy postanawia zarobić, robiąc z tego tragedię. Biorą od wszystkich po złotówce i zaczynają akcję ratunkową. Być kobietą, być kobietą… Eddy widzi Kevina dającego Nazz prezent w postaci łamiszczęki. Myśli, że rozdaje on dziewczynom te słodycze, dlatego Edki przebierają się za dziewczyny… Skołowani Eddy wpada na pomysł otworzenia lunaparku. Za maskotkę uznaje brew Eda, w związku z czym natychmiast mu ją wyrywa. Ed zaczyna marzyć o nowej brwi… Łakomstwo Eda Edd buduje maszynę, która kopie użytkownika, gdy ten będzie chciał zjeść coś słodkiego. Zakłada ją Eddy’emu, jednak nie umie ściągnąć. Tymczasem Kevin daje dzieciakom za darmo łamiszczęki. Edd chce ściągnąć maszynę Eddy’emu, co w końcu się udaje. Jednak wtedy, gdy Ed zjadł już wszystkie łamiszczęki… Ogród à la Ed Jimmy ma piękny ogród, jednak brak mu altany. Edy chcą mu ją (nie za darmo) zbudować. Lecz Ed kopie za duży dół, a więc Edki wypełniają go płatkami kukurydzianymi, przez co niszczą piękno ogrodu. Jimmy płacze, a Sara postanawia się zająć Edkami… Wielkie bum Ed przez gaśnicę ma nieprzyjemny wypadek i jest cały w gipsie. Edd i Eddy robią mu paradę, która kończy się zagipsowaniem również ich… SuperEdki! Ed czyta komiks. Wyobraża sobie, że nazywa się Ed Mutator i jest superbohaterem. Wtedy Eddy staje się Panem Kasa, Edd Wielkogłowym. Mają wrogów, którymi są Sara i Jimmy. Po powrocie do rzeczywistości mają kolejnych wrogów – też Sarę i Jimmy’ego. Ed emeryt Eddy doszedł do wniosku, że już zrobił wszystkie przekręty, jakie zaplanował, i przechodzi na emeryturę. Ed i Chudy chcą go przekonać do powrotu do bycia dzieckiem. W końcu się zgadza, ale jego kolejny przekręt to bicie Edda i Eda… Prosimy nie dotykać! Wszyscy z zaułka męczyli Edda, więc ten skonstruował maszynę; jeśli ktoś do niego podejdzie, zacznie wyć, jednak to nie przeszkadzało Edowi i Eddy’emu, więc wszedł w pudło odpychająca tego, kto go dotknie. Eddy to wykorzystuje, i tworzy Kino u Eda, gdzie pudło jest kasą, a Edd bileterem… Niewypiek Edy leżą na trawie i myślą, i Ed nagle zaczyna czuć ciastka. Eddy postanawia zrobić nowy przekręt – będzie piec ciastka. Zaczyna je piec według przepisu, lecz powiela ilość składników, co skutkuje wessaniem Eda i Eddy’ego w ciasto. Edd wpada na pomysł zjedzenia nadmiaru ciasta przez siebie i swoich kolegów. Wszystko wraca do punktu wyjścia, z tą różnicą, że nie mogą się ruszyć z przejedzenia, a dodatkowo mijają się z Ohydkami… Edki na kółkach Kevin organizuje zawody jazdy na deskorolce, w której wygraną jest dolar. Edki postanawiają wziąć w nim udział i uczą Eda jazdy na deskorolce. Lecz wstęp też kosztuje – 25 centów. Eddy zawiera z Kevinem układ – Edki wejdą za darmo, a jeśli wygrają to dostaną pół dolara, drugie pół otrzyma Kevin. Jednak okazuje się, że Ed nie może brać udziału w konkursie… Kevin każe Edkom na siłę wziąć udział pod groźbą zbicia, co kończy się wylądowaniem w Meksyku… Drzewo landrynowe Edki postanawiają wyhodować drzewo landrynowe.Okazuje się, że drzewo urośnie dopiero wtedy, kiedy trawa wzejdzie. Eddy nie chce czekać aż tak długo, więc wyrywa korzeń z drzewa (które Ed wcześniej wyrwał) i przywiązuje do niego landrynę, po czym pokazuje drzewo Johny’emu. Korzeń zgiął się pod ciężarem landryny (Ed myślał, że jest smutne)więc urządzają przyjęcie na cześć drzewa landrynowego, na które zaprasza dzieciaki z zaułka (z landrynami). Była również konkurencja – „przypinanie osiołkowi ogona”. Ed zamiast mówić i-aajak osioł mówi kwa-kwajak kaczka, co drażni Rolfa. Postanawia odejść z przyjęcia ze swoją landryną, jednak landryny wszystkich zaproszonych dzieciaków znikają. Rolf idzie tropem śliny zostawionej przez Eddy’ego, a na dodatek przez cały czas ssał landryny dzieciaków. Rolf wchodzi do policzka Eddy’ego, a za nim jeszcze Ed i Edd. Wszyscy odchodzą – a sam Eddy kończy całą historię z rozciągniętym policzkiem. Co za kanał! SuperEdki Gdzie jest mój Ed? Seria druga (Cartoon Network Komiks) Słodko-gorzki Ed Ed budowniczy Darowanemu Edowi nie zagląda się w zęby Gry Video Na podstawie serialu wyprodukowano trzy gry: „Jawbreakers!” (premiera: 15 września 2002) dostępna na Game Boy Advance Sklep z łamiszczękami ogłasza loterię, w której wygraną są Specjalne Łamiszczęki. Podczas dwunastu poziomów steruje się wybranym Edem; zawsze można go zmieniać, co przydaje się w różnych zadaniach (każdy bohater cechuje się czymś). Poziom trudności jest niewielki ze względu na to, że gra jest dla młodszych fanów. Ed, Edd n Eddy: The Mis-Edventures (premiera: 2005) dostępna na Xbox, GameCube, PlayStation 2, Game Boy Advance i PC Gra składa się z sześciu poziomów (oraz dwóch bonusów). W każdym z nich należy wykonać jakąś pracę. Osoba grająca może wybrać jednego z Edów (każdy z nich ma pewne zdolności). „Scam of the Century” (premiera: 26 października 2007) dostępna na Nintendo DS Edy muszą odnaleźć zagubioną książkę (zawiera ona sposoby na zarobienie pieniędzy), która dostaje się w ręce Kevina i innych dzieciaków. Trójce bohaterów nie pozostaje nic innego, jak tylko rozprawić się z nimi i odzyskać zgubę. Podczas grania należy zbierać różne rzeczy, unikać przeszkód i rozwiązywać zagadki. Akcję obserwuje się na górnym ekranie, natomiast poszczególne czynności, jak wybieranie rzeczy z inwentarza, podnoszenie przedmiotów czy uaktywnianie ataków odbywa się poprzez odpowiednie operowanie stylusem na panelu dotykowym. Producenci postanowili zrobić użytek także z mikrofonu wbudowanego w konsolę – dmuchając w niego reanimuje się Eda poległego na polu walki. Gry są wydane tylko w angielskiej wersji językowej. Oprócz tego Edy są w grach Cartoon Network: „Block Party” (występuje Eddy razem z Sarą, Johnnym Bravo, Chojrakiem, Krową i Kurczakiem) „Speedway” (występują Edy razem z Johnnym i Suzy z „Johnny’ego Bravo”, Chojrakiem i Muriel z „Chojraka, tchórzliwego psa”, Owcą i Słonko z Owcy w Wielkim Mieście, Krową/Superkrową, Kurczakiem, i Czerwonym z „Krowy i Kurczaka”/„Jam Łasicy”) „FusionFall” (gra MMOG). On-line Polskie: Angielskie: Międzynarodowa emisja Nagrody i nominacje Nagrody Annie 2001 – najlepszy serial animowany – nie wygrał (5. miejsce) 2004 – najlepszy serial animowany – wygrał Nagrody Leo 2001 – najlepsza muzyka w serialu animowanym (Patric Caird za odcinek „Ed stwórca”) – nie wygrał 2004 – najlepsza muzyka w serialu animowanym (Patric Caird za odcinek „Ed przewodnik”) – nie wygrał 2005 – najlepsza muzyka w serialu animowanym (Patric Caird) – wygrał 2006 – najlepsza muzyka w serialu animowanym (Patric Caird za odcinek „Boo Haw Haw”) – nie wygrał Nagrody Kids’ Choice Awards 2005 – najlepsza kreskówka – nie wygrał 2008 – najlepsza kreskówka – nie wygrał Parodie Serial był często parodiowany: w filmie „Mroczne przygody Klanu na drzewie”: Billy dzwoni do Edów, a ci mają przekręt z rozwiązywaniem problemów gdy Rozkoszny Kosiarz został pokonany, zaczęły z niego wylatywać różni bohaterowie seriali z CN, w tym Eddy podczas napisów końcowych, wśród pięciu krzyżówek kreskówek był crossover „Ed, Edd i Eddy” i „Mrocznych przygód Billy’ego i Mandy” – „Ed, Edd i Mandy” w „Domu dla zmyślonych przyjaciół pani Foster” (odcinek „Eddie potwór”) wśród dzieciaków na wysypisku byli Dexter i Edy (później pokazano też parodię Pikachu z „Pokémonów”), narysowani jednak w „Fosterowym” stylu. Nawiązania W odcinku Mądry Ed po konkursie na kartkówce którą trzyma Jimmy, napisane jest Popeye the sailor, czyli angielski tytuł kreskówki Popeye. Krótkometrażowe Cartoon Network emitowało dużo przerywników z kreskówki, np. (w USA) crossover Edów i Domu pani Foster – „Ed, Edd i Eduardo”. Przerywniki zaczęto pokazywać w amerykańskim CN 11 lipca 2006. Stworzono też dwa teledyski (dostępne na płytach DVD) – „The Incredible Shrinking Day” i „My Best Friend Plank” (oba w roku 2002). Nie zostały wyemitowane w Polsce. Specjalne Cartoon Network często emituje specjalne maratony, np. (w angielskim CN) Best Day Edder 27 i 28 kwietnia 2007 (wyemitowano wszystkie odcinki). Kolejnym amerykańskim maratonem jest „Cartoon Network Invaded”. Emitowano pięć odcinków kreskówek na temat inwazji kosmitów – odcinek Edów („The Eds Are Coming”), Wymyślonych przyjaciół, Billy’ego i Mandy, Mojego partnera z wf-u i Lazlo (premiera: 28 maja 2007). Odniesienia pomiędzy odcinkami W odcinku „Ed dobrze wychowany” Ed niszczy Chudemu siatkę na drzwiach wejściowych do domu, który powiedział wtedy: „Ed, siatka na drzwiach! Ojciec nie doszedł do siebie po ostatnim razie!” – ten sam incydent miał miejsce w odcinku „Eddy niemowa.” W odcinku „Łamiszczęki za frajer” Eddy pyta się Nazz, skąd ma łamiszczękę, po czym domyśla się, iż dostała ją w prezencie od Kevina – jest to nawiązanie do odcinka „Kevin i jego Ed”, gdzie chłopak miał pełno tych słodyczy w garażu i rozdawał je dzieciom z okolicy za darmo. Ponadto w odcinku „Blokada umysłowa” Kevin również miał dużo łamiszczęk (przy czym w tym odcinku nie rozdawał ich za darmo, lecz sprzedawał.) W odcinku „Ratuj się kto Ed” Eddy oraz Chudy odnajdują swojego kolegę w lodówce Kevina. Chudy wówczas stwierdził, że Ed znowu chodzi we śnie; Edowi przytrafiło się to wcześniej w odcinku „Szklanka ciepłego Eda”. W odcinku „Leśne harce” Chudy powiedział Eddy’emu, że już raz próbował dołączyć do ekipy strażników miejskich – jest to nawiązanie do odcinka „Odznaki”. Ponadto, nawiązanie do obu tych odcinków można dostrzec w piątej serii (mowa o odcinku pt. „Dobrzy, źli i Ed”, w którym Chudy Edd ubolewał, że dotychczasowe relacje Eddy’ego ze strażnikami miejskimi nie układały się najlepiej.) Na początku odcinka „Szlaban” Eddy natknął się w piwnicy Chudego na „kolekcję niedorobionych wynalazków” – widać tam m.in. maszynę do rozrzucania gazet (która była używana w odc. „Jak zarobić i się nie narobić”), czy też buty które zostały stworzone dla Eddy’ego aby był wyższy (odc. „Dryblas Eddy”). W odcinku „Odloty w krainę fantazji” chłopcy robią sobie „kwaterę główną” z pewnego pojazdu na złomowisku. W tym samym pojeździe ukryli się przed ohydkami (odc. „Odmiana Edów”), a także siedzieli w nim w odc. „Pojedynek i Edy”. W odcinku „Dzień, w którym Ed stał spokojnie” Eddy, Chudy, Rolf oraz Nazz schronili się w domku na drzewie będącym „siedzibą klubu” – chłopcy zbudowali ten domek w odc. „Klub Eda”. W odcinku „Stare dobre Edy” pojawiły się następujące przedmioty/motywy: Kukła z odc. „Rycerz Eddy”. „kostium” z odc. „Ed na czasie”. pistolet na wodę z odc. „Wszystkowiedzący Ed”. hipnotyzujące koło z odc. „Patrz w moje Edy”. łopatka z odc. „Elegancki Ed” (jednak Chudy Edd stwierdził, że ten przedmiot pochodził „z czasów w których handlowali z Rolfem” – jest to odniesienie do odcinka „Kto, co, gdzie, Ed”.) ryba z odc. „Pojedynek i Edy”. worek na lód z odc. „Ed do wynajęcia”. zabawa w berka, która miała miejsce w odc. „Co to za Ed, ten ktoś?” oraz „Duchy” pozostałe nawiązania W filmie pt. „Dzieciak” z 2000 roku w jednej ze scen widać jak w telewizji na drugim planie emitowany jest jeden z odcinków kreskówki (odc. „Puk puk, kto tam, Ed?”) W Odc. pt. „Do wielu razy sztuka” Chudy Ed mówi Eddy’emu: „Możesz oszukać niektórych na jakiś czas, ale nie oszukasz wszystkich na zawsze.” – jest to nawiązanie do cytatu Abraham Lincolna (Alexander McClure, Lincoln’s Own Yarns and Stories, 1901.) Przypisy Linki zewnętrzne Logo serialu Amerykańskie telewizyjne seriale animowane Kanadyjskie telewizyjne seriale animowane Postacie z filmów animowanych Produkcje Cartoon Network Seriale telewizyjne emitowane od 1999 Seriale telewizyjne zakończone w 2009 Seriale animowane emitowane w Telewizji Polsat Seriale telewizyjne Funbag Animation Studios
189916	https://pl.wikipedia.org/wiki/Jaskier%20wielki	Jaskier wielki	Jaskier wielki (Ranunculus lingua L.) – gatunek rośliny należący do rodziny jaskrowatych. Występuje naturalnie w Europie i Azji. W Polsce dość pospolity. Rozmieszczenie geograficzne W Europie rośnie naturalnie w północno-wschodniej części Hiszpanii, we Francji, Belgii, Holandii, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Danii, południowej Norwegii, w Szwecji, południowej Finlandii, w Estonii, na Łotwie, Litwie, Białorusi, Ukrainie, Słowacji, w Polsce, Czechach, Niemczech, Austrii, na Węgrzech, we Włoszech (łącznie z Sycylią), Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowinie, Czarnogórze, Serbii, Rumunii, Bułgarii, Macedonii oraz Albanii. Ponadto występuje w Rosji – w jej europejskiej części, a także na Kaukazie Północnym, w Dagestanie oraz w zachodniej i środkowej części Syberii. W Azji rośnie w północnej Turcji, Armenii, Gruzji, Azerbejdżanie, Iranie, Kazachstanie oraz w indyjskim stanie Dżammu i Kaszmir. Morfologia Łodyga Wzniesiona, dęta, o grubym kłączu, u góry obficie rozgałęziona, z rzadka przylegająco owłosiona. Osiąga wysokość 50–150 cm. Pod ziemią roślina wytwarza długie rozłogi. Liście Odziomkowe są jajowate, szybko usychają. Łodygowe są wąskolancetowate, zaostrzone, nie podzielone, całobrzegie lub rzadko drobno ząbkowane. Siedzące lub na krótkich ogonkach, osiągają 15–25 cm długości i 1–3,5 cm szerokości. Kwiaty Złotożółte o średnicy 2,5–4(5) cm, obupłciowe. Składają się z 5 zielonożółtych działek kielicha i 5 odwrotniejajowatych, połyskujących płatków korony długości 1–2 cm, licznych pręcików i słupków. Owoc Zbiorowy, złożony z orzeszków o długości 2,5–4 mm i szerokości około 2 mm, nagich lub z rzadka szczeciniasto owłosionych. Biologia i ekologia Bylina, hemikryptofit, hydrofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. W Polsce występuje na niżu i na niższych położeniach górskich. Rośnie na torfowiskach, wilgotnych łąkach, brzegach cieków, stawów i jezior, w trzcinowiskach i szuwarach. Występuje pojedynczo, nie tworzy skupień. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Magnocaricion. Liczba chromosomów 2n = 112, 128. Zagrożenia i ochrona Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) w grupie roślin narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia V). Na czerwonej liście z 2016 gatunek nieujęty w żadnej z kategorii zagrożenia. Od 2014 roku roślina objęta w Polsce ochroną częściową. Przypisy Bibliografia Jaskrowate Rośliny trujące Rośliny chronione
189920	https://pl.wikipedia.org/wiki/Siliqua	Siliqua	Silikwa (moneta rzymska) Siliqua (Włochy) we Włoszech
189921	https://pl.wikipedia.org/wiki/Sojuz%20T-6	Sojuz T-6	Sojuz T-6 – radziecka załogowa misja kosmiczna, stanowiąca drugą załogową ekspedycję na pokład stacji kosmicznej Salut 7 i dziesiąty lot załogi międzynarodowej. Na pokładzie znajdował się pierwszy kosmonauta francuski Jean-Loup Chrétien. Przebieg misji 24 czerwca 1982 r. o godzinie 20:29 czasu lokalnego wystartował z kosmodromu Bajkonur statek Sojuz T-6 z trójosobową załogą. W jej skład wchodzili: dowódca, 40-letni Władimir Dżanibekow z ZSRR, 40-letni Francuz Jean Loup Chretien, podpułkownik – kosmonauta badacz (pierwszy start przedstawiciela państw Europy Zachodniej z załogą radziecką), 42-letni inżynier pokładowy Aleksandr Iwanczenkow z ZSRR. Lot ten miał znaczenie symbolu, który w tym okresie napięć na świecie nabrał swoistej wymowy. Po raz pierwszy wystartowała w kosmos mieszana załoga radziecko-francuska, oficerowie kraju socjalistycznego i kapitalistycznego. W wyniku zapoczątkowanej w roku 1966 po wizycie de Gaulle’a w Bajkonurze – 16-letniej współpracy radziecko-francuskiej w badaniu przestrzeni kosmicznej – doszło do uwieńczenia tej współpracy przeszkoleniem dwóch Francuzów przez 2 lata w ZSRR (drugim był major Patrick Baudry). W czasie szkolenia odsłonięto przed pilotami francuskimi szczegóły metod i urządzeń stanowiących tajemnicę wobec obywateli państw zachodnich. Po połączeniu Sojuza T-6 z zespołem orbitalnym Salut 7 i Sojuz T-5 międzynarodowa załoga z Sojuza T-6 weszła do wnętrza stacji i rozpoczęła wspólną pracę z kosmonautami Bieriezowojem i Lebiediewem. Praca ta objęła zagadnienia astrofizyczne, techniczne i biologiczno-medyczne, w zakresie: rejestrowano na taśmie filmowej promieniowanie słabych źródeł galaktycznych i pozagalaktycznych, których nie można wykryć z Ziemi. w piecu "Kristałł" wykonano eksperymenty, których celem było zbadanie procesów dyfuzji i krystalizacji stopów metali w warunkach nieważkości. za pomocą „echografu” ultradźwiękowego zbadano układ krwionośny wszystkich kosmonautów. Na pokładzie Sojuza T-6 przywieziono 450 kg aparatury francuskiej, która uzupełniła urządzenia znajdujące się na pokładzie Saluta 7. Spośród 14 eksperymentów zgłoszonych przez naukowców francuskich – 9 miało charakter biologiczno-medyczny, pozostałe dotyczyły badań geofizycznych i astronomicznych. Część eksperymentów przekazano do kontynuacji pozostałej na orbicie załodze Saluta. Załoga Sojuza T-6 po zakończeniu misji wylądowała w odległości 65 km na północny wschód od miasta Arkałyk w Kazachstanie, w dobrej kondycji. Po wylądowaniu wszyscy kosmonauci i ich dublerzy, zarówno francuscy, jak i radzieccy, wraz z pozostałymi na orbicie członkami stałej załogi Saluta 7 zostali odznaczeni Orderami Legii Honorowej. Prezydium Rady Najwyższej ZSRR przyznało francuskiemu astronaucie tytuł Bohatera Związku Radzieckiego, Order Lenina i Złotej Gwiazdy, Iwanczenkow otrzymał Order Lenina i Złotej Gwiazdy, a Dżanibekow Order Lenina (pozostałe już posiadał). Naukowcy francuscy otrzymali Ordery Przyjaźni Narodów. Komputer pokładowy Argon zawiódł na 900 metrów przed połączeniem ze stacją. Dowódca pojazdu, Władimir Dżanibekow, przejął kontrolę i dokował ze stacją ręcznie – 14 minut przed czasem. Zademonstrowane przez niego umiejętności i opanowanie były przyczyną wybrania go później na dowódcę misji Sojuz T-13, ratującej w 1985 r. stację Salut 7 przed katastrofą. Start Chrétiena wyznaczał rozpoczęcie nowego etapu programu Interkosmos. Bibliografia Władysław Geisler „Astronautyka” nr 4(122) rok 1982 s. 12-13 Linki zewnętrzne Sojuz T-6 na stronie Spacefacts Interkosmos Program Sojuz Załogowe loty kosmiczne w 1982
189922	https://pl.wikipedia.org/wiki/Chris%20Bunch	Chris Bunch	Christopher R. Bunch (22 grudnia 1943 – 4 lipca 2005), amerykański pisarz science fiction i fantasy, scenarzysta telewizyjny i dziennikarz. Urodził się we Fresno w Kalifornii. Bunch służył na wojnie wietnamskiej jako dowódca patrolu. Publikował również teksty publicystyczne w czasopismach "Rolling Stone" i "Stars and Stripes". Bunch pisał głównie militarną fantastykę naukową, był autorem lub współautorem około trzydziestu powieści. Najbardziej znany jest z ośmiotomowego cyklu Sten, napisanego wspólnie z Allanem Cole'em. W Polsce ukazały się również utwory z cykli Antero oraz Ostatni legion. Bibliografia Sten Sten (Sten, 1982) – z Allanem Cole'em Światy Wilka (The Wolf Worlds, 1984) – z Allanem Cole'em Imperium Tysiąca Słońc Court of a Thousand Suns, 1985) – z Allanem Cole'em Flota przeklętych (Fleet of the Damned, 1988) – z Allanem Cole'em Zemsta przeklętych (Revenge of the Damned, 1989) – z Allanem Cole'em Powrót Imperatora (The Return of the Emperor, 1990) – z Allanem Cole'em Wir (Vortex, 1992) – z Allanem Cole'em Koniec Imperium (Empire's End, 1993) – z Allanem Cole'em Anteros Zamorskie królestwa (The Far Kingdoms, 1985) – z Allanem Cole'em Opowieść wojowników (The Warrior's Tale, 1994) – z Allanem Cole'em Kingdoms of the Night (1995) – z Allanem Cole'em Shadow Warrior The Wind After Time (1996) Hunt the Heavens (1996) Darkness of God (1997) Seer King The Seer King (1997) The Demon King (1998) The Warrior King (1999) Ostatni legion Ostatni legion (The Last Legion, 1999) Maska ognia (Firemask, 2000) Impet burzy (Storm Force, 2000) Piętno czasu (Homefall, 2001) Dragonmaster Storm of Wings (2002) Knighthood of the Dragon (2003) The Last Battle (2004) Star Risk Star Risk Sp. z o.o. (Star Risk, Ltd., 2002) Podłe Światy (The Scoundrel Worlds, 2003) Podwójna Gra (The Double Cross Program, 2004) Piekielny ogar (The Dog From Hell, 2005) Inne powieści A Reckoning For Kings (1987) – z Allanem Cole'em The Empire Stone (2000) Corsair (2001) Amerykańscy dziennikarze Ludzie urodzeni we Fresno Urodzeni w 1943 Zmarli w 2005 Amerykańscy autorzy fantastyki naukowej Amerykańscy autorzy fantasy
189925	https://pl.wikipedia.org/wiki/Budowlany%20element%20konstrukcyjny	Budowlany element konstrukcyjny	Budowlany element konstrukcyjny – część składowa obiektu budowlanego, która spełnia zadania konstrukcyjne. Nie wszystkie elementy budowlane są elementami konstrukcyjnymi (np. ściana działowa takim elementem nie jest). Podział elementów konstrukcyjnych: przegrody budowlane poziome płyta fundamentowa strop dach stropodach płyta balkonowa płyta spocznikowa przegrody budowlane pionowe fundament ściany nośne ściany samonośne inne elementy konstrukcyjne podpora belka słup podciąg rygiel wspornik łuk krata rama Wszystkie elementy konstrukcyjne budynku, po ich zestawieniu, tworzą pewną całość, nazywaną konstrukcją budowlaną lub ustrojem budowlanym. Każdy element konstrukcyjny tego ustroju podlega działaniom różnych sił np. strop opierający się na ścianie obciąża ją "przekazując" jej swój ciężar wraz z tzw. obciążeniem użytkowym. O ścianie mówi się, że "pracuje na obciążenie ze stropu". Elementy konstrukcyjne są wymiarowane na określone obciążenia. Funkcja konkretnego elementu może się zmieniać w zależności od tego jakiej zmianie ulegają działające na niego obciążenia. Funkcjonowanie elementu w ustroju budowlanym nazywa się zazwyczaj pracą tego elementu. W przypadku, gdy ustrój budowlany złożony jest z samych elementów prętowych tworzy on ramę, ruszt bądź też kratownicę. Przypisy
189926	https://pl.wikipedia.org/wiki/Sojuz%20T-7	Sojuz T-7	Sojuz T-7 – radziecka załogowa misja kosmiczna, której celem była stacja kosmiczna Salut 7. Swietłana Sawicka została drugą, po Walentynie Tierieszkowej, kobietą w kosmosie. Tierieszkowa poleciała w kosmos na pokładzie statku Wostok 6 w czerwcu 1963 r. Przebieg misji Kosmonautka nr 2 jako kosmonauta-badacz wystartowała w kabinie Sojuza T-7 19 sierpnia 1982 r. wraz z dowódcą statku Leonidem Popowem oraz inżynierem pokładowym Aleksandrem Sieriebrowem – debiutantem w kosmosie. 20 sierpnia w sobotę nastąpiło dokowanie Sojuza T-7 z kompleksem orbitalnym Salut 7 i Sojuz T-5. Po sprawdzeniu hermetyczności połączeń załoga Sojuza T-7 przeszła na pokład bazy. Swietłana Sawicka została przywitana bukietem – wiązką trawy arabidopsis, którą stała załoga wyhodowała w czasie swego ponad trzymiesięcznego pobytu na stacji kosmicznej. W niedzielę rozpoczął się roboczy tydzień pracy.Eksperymenty i badania dotyczyły: Problemów geofizycznych i astrofizycznych Badania parametrów atmosfery Ziemi, przestrzeni międzyplanetarnej oraz źródeł promieniowania galaktycznego i pozagalaktycznego za pomocą aparatury „Peramig“. Badano zawartość warstw aerozolowych pochodzenia kosmicznego w atmosferze Ziemi za pomocą fotometru „EFO 1", sporządzonego w Czechosłowacji. W zakresie badań lekarskich: sprawdzono współdziałanie zestawów komórek organizmu ludzkiego, odpowiedzialnych za orientację przestrzenną i koordynację ruchów w stanie nieważkości. określano parametry funkcjonowania serca za pomocą „Echografu”. badano aktywność bioelektryczną serca podczas wykonywania ćwiczeń fizycznych. Poza tym na życzenie radzieckich i francuskich naukowców wykonano zdjęcia zjawisk i obiektów, których sfotografowanie przez załogę Sojuza T-6 okazało się niemożliwe. Chodziło o chmurę pyłów, otaczających Słońce oraz warstwy aerozolowe, występujące na wysokości 80-100 km nad powierzchnią Ziemi.Powtórnie sfotografowano też kometę Austina (oficjalne oznaczenie C/1982 M1 (Austin)), odkrytą w czerwcu i widoczną tylko z południowej półkuli. W czwartek 26 sierpnia 1982 r. załoga Sojuza T-7 przeszła do statku Sojuz T-5 – zabierając materiały uzyskane podczas badań i eksperymentów wykonanych przez siebie, jak również przez podstawową, stałą załogę Saluta 7. 27 sierpnia 1982 r. załoga Sojuza T-5 wylądowała na terenie ZSRR, 70 km na północny wschód od miasta Arkałyk. Ciekawostki W środę, 25 sierpnia, załoga kompleksu "Sojuz T-5, Salut 7, Sojuz T-7", wystąpiła na konferencji prasowej we wnętrzu Saluta 7. Kosmonauci odpowiadali na pytania przesyłane z Ziemi. Stacja dokonywała wtedy 2301 okrążenia Ziemi, na wysokości 291 km i znajdowała się w odległości 10 000 km od ośrodka kierowania lotem. Podczas pobytu na pokładzie stacji, Sawicka dla prywatności mieszkała na pokładzie modułu orbitalnego Sojuza T-7. Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Sojuz T-7 na stronie Spacefacts Program Sojuz Załogowe loty kosmiczne w 1982
189928	https://pl.wikipedia.org/wiki/SC%20%28numizmatyka%29	SC (numizmatyka)	S C (skrót od łac. ex Senatus consulto – „uchwałą Senatu”) – oznaczenie na monecie rzymskiej z czasów cesarstwa emitowanej na polecenie senatu. W okresie republiki prawna odpowiedzialność za emitowanie całości pieniądza spoczywała na senacie. Od 289 r. za emisje monet osobiście odpowiadali osobni urzędnicy do spraw menniczych, zwani tresviri monetales lub krócej monetarii. We wczesnym okresie rządów Oktawiana Augusta w mennicy miasta Rzym urzędowali jeszcze monetarii sygnujący swymi imionami zarówno emisje srebrnych denarów, jak i monet brązowych. Z nastaniem pryncypatu August – wzorując się na władcach wschodnich, dekretem z 15 r. p.n.e. pozbawił senat przywileju decydowania o emisjach monet ze szlachetnego kruszcu (złotych i srebrnych). Odtąd jedynie wszystkie niższe nominały, czyli monety rozmienne bite z brązu, nosiły oznaczenie S C umieszczane w polu ich rewersu. Służyło ono też łatwemu odróżnianiu monet wypuszczanych przez mennice centralne (państwowe) od emitowanych przez te miasta imperium, które posiadały przywilej bicia własnej monety rozmiennej z brązu. Zarówno sama formuła, jak i jej umowne oznaczenie zanikło całkowicie po zaprzestaniu emisji niższych nominałów z brązu wskutek daleko posuniętej dewaluacji podstawowej monety – bilonowego antoniniana (dwudenara). Uwagi Zobacz też Senatus consultum Bibliografia H. Kahnt, Das große Münzlexikon von A bis Z, Regenstauf 2005, s. 439 C. C. Chamberlain, Guide to Numismatics, London 1965, s. 144 J. Babelon, La numismatique antique, Paris 1970, s. 96-97 Monety rzymskie
189938	https://pl.wikipedia.org/wiki/Kwacha%20zambijska	Kwacha zambijska	Kwacha zambijska – waluta (jednostka monetarna) Zambii. 1 kwacha = 100 ngwee. Słowo kwacha wywodzi się z języka Nyanja i Bemba i oznacza "świt". Stanowi to odniesienie do sloganu zambijskich nacjonalistów "nowy świt wolności". Słowo ngwee również pochodzi z języka Nyanja i można je przetłumaczyć jako "świetlany". W 1968 roku kwacha zastąpiła funta zambijskiego w przeliczniku 2 kwacha = 1 funt (1 kwacha = 10 szylingów). Waluta mocno straciła na wartości w wyniku wysokiej inflacji. W momencie wprowadzenia waluty (1968) kwacha była warta 1,2 dolara, na dzień 23.10.2009 1 dolar jest wart 4665. Jako pierwsze na rynek zostały wypuszczone monety z brązu o nominale 1 i 2 kwacha oraz miedziano-niklowe 5,10 i 20 kwacha. W roku 1982 brąz został zastąpiony przez monety stalowe pokrywane miedzią. Od roku 1989 kwacha była bita ze stopu mosiężno-niklowego. W 1969 roku pojawiła się moneta 50 ngwee. Monety o wartości 1 i 2 ngwee były bite do 1983. Kolejno zaprzestano wypuszczania monet 5 i 10 ngwee w 1987, a w 1988 roku także 20 ngwee. W roku 1992 wprowadzono nowe monety: niklowane monety stalowe 25 i 50 ngwee oraz mosiężne o nominale 1, 5 i 10 kwacha. Wszystkie monety stanowią pełnoprawny środek płatniczy, ale ze względu na ich niewielką wartość wynikającą z wysokiej inflacji nie spotyka się w codziennym obiegu. Są sprzedawane jako pamiątki dla turystów. Centralny Bank Zambii wprowadził w 1968 banknoty o nominale 50 ngwee oraz 1, 2, 10 i 20 kwacha. W 1973 roku na rynek wprowadzono banknot 5 kwacha oraz wycofano z obiegu banknoty o nominale 50 ngwee. Kolejno na rynku pojawiały się banknoty o nominałach 100 oraz 500 kwacha (1991), 1000, 5000 i 10000 (1992), a w 2003 roku wprowadzono banknoty 20000 i 50000. Do 1991 roku na awersie wszystkich banknotów widniał portret prezydenta Kenneth Kaundy. Od 1992 na awersie przedstawiony jest Bielik afrykański. Na rewersie banknotów, od 1989, widnieje statua wolności z Lusaki przedstawiająca mężczyznę zrywającego łańcuchy. Zambia jest pierwszym krajem afrykańskim, który wprowadził banknoty polimerowe. 26 września 2003 przez Canadian Bank Note Company zostały wyemitowane banknoty o wartości 500 i 1000 kwacha. W 2012 roku została wprowadzona denominacja kwacha. 1000 starych kwach ZMK odpowiada 1 nowej kwachy ZMW (1000=1). Przypisy Bibliografia Albert Pick (1994), Standard Catalog of World Paper Money: General Issues, Colin R. Bruce II and Neil Shafer (editors), 7th ed., Krause Publications, . Zambia Gospodarka Zambii
189941	https://pl.wikipedia.org/wiki/Gulden%20Surinamu	Gulden Surinamu	Gulden Surinamu – dawna waluta Surinamu, stosowana do 1 stycznia 2004, kiedy została zastąpiona przez dolar surinamski. Kod walutowy ISO 4217: SRG. 1 gulden Surinamu = 100 centów. Zobacz też gulden Przypisy Surinam Gospodarka Surinamu Historyczne jednostki monetarne
189943	https://pl.wikipedia.org/wiki/Jeziora%20Plitwickie	Jeziora Plitwickie	Jeziora Plitwickie () – zespół połączonych ze sobą jezior krasowych w centrum Chorwacji, w historycznym regione Lika, w pobliżu granicy z Bośnią i Hercegowiną oraz w odległości (w linii prostej) ok. 55 km od wybrzeża Adriatyku. Charakterystyka Leżą w górskim, krasowym terenie na wschodnim skraju Gór Dynarskich. Powstały w terenowej depresji pomiędzy masywami górskimi Mala Kapela na zachodzie i Plješevica na wschodzie. Podłoże stanowią tu skały węglanowe pochodzące z mezozoiku. Głównie są to wapienie, często jednak z wkładkami dolomitów, a nawet partie czysto dolomitowe. Różnice pomiędzy odporniejszymi skałami dolomitowymi z triasu, a łatwiej krasowiejącymi i bardziej rozpuszczalnymi warstwami kredowych wapieni znalazły odzwierciedlenie w dzisiejszym ukształtowaniu systemu jezior. Specyficzne właściwości hydrogeologiczne tych skał umożliwiły z jednej strony retencję wód w warstwach dolomitowych, a z drugiej strony wycięcie głębokich kanionów w skałach wapiennych. W związku z tym kompleks Jezior Plitwickich tworzą dwa zespoły połączonych kaskadowo jezior: tzw. Górne Jeziora (chorw. Gornja jezera) i Dolne Jeziora (chorw. Donja jezera). Jeziora Górne, uformowane w warstwach dolomitowych, większe powierzchniowo i objętościowo od Jezior Dolnych, mają stosunkowo łagodne brzegi i rozbudowaną linię brzegową. Jeziora Dolne są mniejsze, usytuowane w głębokim kanionie o gołych, urwistych ścianach. Istnienie jezior uwarunkowane było powstaniem oddzielających je od siebie trawertynowych grobli. Tworzą się na nich wodospady, których istnieje tutaj ponad 90. Trawertyn zaczął się tu osadzać na naturalnych progach i przeszkodach w korycie przepływającej przez jeziora rzeki z końcem późnego glacjału, ok. 15 – 12 tys. lat b2k, w czasie trwania cieplejszego okresu klimatycznego. Z czasem znaczne jego powierzchnie wtórnie porosły roślinnością. Długość wszystkich jezior wynosi łącznie 8,2 km, a ich łączna powierzchnia – ok. 200 ha. W skład Górnych Jezior wchodzą kolejno: Prošćansko jezero, Ciginovac, Okrugljak, Batinovac, Veliko jezero, Malo jezero, Vir, Galovac, Milino jezero, Gradinsko jezero, Burgeti i Kozjak. Jezioro Kozjak jest największym ze wszystkich jezior: ma powierzchnię 80 hektarów i jest głębokie na 49,5 m. W skład Dolnych Jezior wchodzą: Milanovac, Gavanovac, Kaluđerovac i Novakovića Brod, usytuowane kolejno w głębokiej i wąskiej, kanionowatej dolinie. Największe i najbardziej atrakcyjne wodospady to: Batinovački Slapovi, Galovački Slap, Kozjački Slapovi, Milanovački Slapovi, Slapovi Milke Trnine. Jeziora zasilane są systemem wód podziemnych i powierzchniowych, wśród których wyróżniają się potoki Crna rijeka i Bijela rijeka. Koło wsi Plitvički Leskovac łączą się one, tworząc rzekę Matica, która już 1 km niżej wpada do pierwszego jeziora – Prošćansko (powierzchnia 63 ha, głębokość maks. 37 m). Potok Plitvice, dopływający po powierzchni otaczającej Plitwickie Jeziora wierzchowiny w rejon najniższego z jezior, spada w głąb doliny wysokim na 78 m Wielkim Wodospadem (chorw. Veliki slap). Jest to największy wodospad Chorwacji. Wody Plitvicy i systemu Jezior Plitwickich łączą się w wysokiej na 25 m kaskadzie Sastavci (chorw. slapište Sastavci), poniżej której dają początek rzece Korana. Ta spływa głębokim kanionem, poprzez kolejne 4 kaskady. Różnica wysokości pomiędzy taflą pierwszego jeziora (Prošćansko jezero, 636 m n.p.m.) a początkiem rzeki Korany (480 m n.p.m.) wynosi 156 m. Ochrona Cały system jezior leży w granicach Parku Narodowego Jezior Plitwickich. Jest jednym z najliczniej odwiedzanych przez turystów rejonów w głębi Chorwacji. Wszystkie jeziora w różnym stopniu dostępne są dla turystów, jednak nie wolno się w nich kąpać ani uprawiać sportów wodnych. Przypisy Bibliografia Ćirlić Branko: Przewodnik po Jugosławii, wyd. III, wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1989, , s. 412–414. Drzycimski Idzi: Plitwickie Jeziora, w: „Poznaj świat” R. XII, nr 11 (144), listopad 1964, s. 35–36. Plitwickie, Jeziora Jeziora krasowe
189944	https://pl.wikipedia.org/wiki/Funt%20suda%C5%84ski	Funt sudański	Funt sudański – jednostka monetarna Sudanu w latach 1956–1992 i ponownie od 2007. Do czasu zastąpienia przez funta południowosudańskiego była również w obiegu na terenie Sudanu Południowego. 1 funt sudański = 100 piastrów = 1000 milliemes. Zobacz też Gospodarka Sudanu Dinar sudański Przypisy Sudan Gospodarka Sudanu
189945	https://pl.wikipedia.org/wiki/Centroprawica	Centroprawica	Centroprawica, umiarkowana prawica – określenie partii politycznych, a także koalicji wyborczych, znajdujących się na osi politycznej pomiędzy partiami centrowymi a prawicowymi. Takie partie wyznają najczęściej zasady konserwatyzmu w życiu społecznym i solidaryzmu lub liberalizmu w gospodarce. Od lat 80. XVIII wieku do lat 80. XIX wieku, w związku z rezygnacją z merkantylizmu na rzecz kapitalizmu, zaczęły powstawać partie centroprawicowe – na przykład brytyjska Partia Konserwatywna. Partie centroprawicowe najczęściej reprezentują ideologie chrześcijańskiej demokracji i liberalnego konserwatyzmu, w kwestiach gospodarczych opowiadają się za liberalizmem gospodarczym. Przypisy Doktryny polityczne
189948	https://pl.wikipedia.org/wiki/Rupia%20indyjska	Rupia indyjska	Rupia indyjska – waluta (jednostka monetarna) Indii dzieląca się na 100 pajs (paisa). Główna mennica znajduje się w Bombaju, a główna drukarnia banknotów w Wielkiej Brytanii (Thomas de la Rue). Początki rupii sięgają XVI wieku, kiedy to władca Delhi, Szer Szah Suri (1540-45) wprowadził nową walutę w formie srebrnych monet o wadze 180 gr. Obecne monety w systemie dziesiętnym, w którym 1 rupia jest warta 100 paise, wprowadzono w 1957. Nominały te o wartości 1, 2, 5, 10 oraz 25 paise wybijano w różnych kształtach, np. kwadratu, krążka, sześciokąta i ośmiokąta z zaokrąglonymi brzegami ("muszelkami"). Na awersie znajdowały się lwy Aśoki, a na rewersie wartość i data emisji. Okrągła moneta 50 paise pojawiła się w 1960, a w 1962 wydano okrągłą monetę o wartości 1 rupii (z wzorem kłosów pszenicy). W 1968 wydano niklo-mosiądzową monetę 20 paise, na awersie nosiła wzór kwiatu lotosu (był to pierwszy ornament inny niż lwy na monecie paise). W listopadzie 2016 rząd Indii zarządził wycofanie z obiegu banknotów o nominałach 500 rupii oraz 1000 rupii. Wprowadzono w zamian nowe banknoty o nominałach 500 rupii oraz 2000 rupii. Indie realizują także strategię odejścia od gotówki na rzecz transakcji bezgotówkowych. W Indiach emituje się także banknoty okolicznościowe. Galeria Przypisy Zobacz też Rupia Gospodarka Indii Indie
189950	https://pl.wikipedia.org/wiki/Taco	Taco	Taco (l.mn. tacos) – jedno z popularniejszych dań kuchni meksykańskiej. Składa się ono przeważnie z tortilli wykonanej z mąki kukurydzianej lub pszennej (w odróżnieniu od burrito, do którego tortilla zrobiona jest wyłącznie z mąki pszennej), mięsa wołowego, cebuli, czosnku, przypraw (bazylia, oregano, kolendra, pieprz, sól, chilli), i pomidorów. Znajdują się w nim również charakterystyczne dla kuchni meksykańskiej warzywa: czerwona fasola lub kukurydza. Tacos w restauracjach najczęściej podaje się w formie przystawek. W smaku i przyrządzeniu jest bardzo podobne do burrito. Kuchnia meksykańska Przekąski Potrawy mięsne
189951	https://pl.wikipedia.org/wiki/Krystyna%20Kwiatkowska	Krystyna Kwiatkowska	Krystyna Kwiatkowska (ur. 23 września 1953 w Radomsku, zm. 13 października 2005 w Łodzi) – polska pisarka fantasy historycznej inspirowanej celtyckimi legendami, poetka i malarka. Ukończyła polonistykę na Uniwersytecie Łódzkim. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych działała w opozycji demokratycznej. Jako poetka debiutowała w 1978 w miesięczniku „Więź”. W 1980 została laureatką I nagrody na XIII Ogólnopolskim Festiwalu Poezji w Łodzi za debiutancki tom „Antygony rosną w innym klimacie”, wyrastający z oryginalnie przetworzonych doświadczeń poezji Nowej Fali. W 1994 wydała zbiór wierszy „Wolę tych, co błądzili”. W 1998 opublikowała powieść „Prawdziwa historia Morgan le Fay i Rycerzy Okrągłego Stołu”, otrzymała za nią Srebrny Glob, została także nominowana do Nagrody im. Janusza A. Zajdla. W tymże roku otrzymała wyróżnienie specjalne Śląskiego Klubu Fantastyki – Śląkfę. Inne jej dzieła to zbiór opowiadań fantasy inspirowanych legendą o Robin Hoodzie „Prosto z Sherwood”. Wydała również zbiór hinduskich anegdot „Jak rozmawiać z idiotą” oraz wybór cytatów politycznych „Polska jabłoń demokracji”. Oprócz poezji i fantastyki, uprawiała krytykę literacką, pisała scenariusze m.in. wraz z Jackiem Kowalczykiem scenariusz filmu „Głód”, wyróżnionego prestiżową nagrodą im. Andrzeja Munka i literaturę poradniczą („Młodość nie ma wieku”, 2002). Pochowana na Cmentarzu Komunalnym Doły w Łodzi. Od 2011 odbywa się coroczny Ogólnopolski Konkurs na Opowiadanie Fantasy im. Krystyny Kwiatkowskiej. Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Krystyna Kwiatkowska w serwisie art.intv.pl Strona domowa Krystyna Kwiatkowska w serwisie Stowarzyszenia Pisarzy Polskich o. łódzki Urodzeni w 1953 Zmarli w 2005 Pochowani na Cmentarzu Doły w Łodzi Laureaci nagrody imienia Andrzeja Munka Polscy autorzy fantasy Absolwenci Uniwersytetu Łódzkiego Ludzie urodzeni w Radomsku
189954	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dinar%20iracki	Dinar iracki	Dinar iracki – waluta (jednostka monetarna) Iraku dzieląca się na 1000 filsów. Przypisy Iracki Gospodarka Iraku
189955	https://pl.wikipedia.org/wiki/Wartburg	Wartburg	Geografia Niemcy Wartburg – powiat w kraju związkowym Turyngia Stany Zjednoczone Wartburg – miasto w stanie Tennessee, w hrabstwie Morgan Inne Wartburg – samochód osobowy produkowany w Eisenach Wartburg – zamek koło Eisenach, miejsce ukrywania się Lutra Zobacz też Warburg Wartberg
189956	https://pl.wikipedia.org/wiki/Redmond%20%28Waszyngton%29	Redmond (Waszyngton)	Redmond – miasto położone w stanie Waszyngton, w którym znajduje się siedziba Microsoftu i amerykańskiego oddziału Nintendo. W mieście znajduje się dużo parków i terenów zielonych. Historia miasta Biali ludzie pojawili się na terenach obecnego Redmond w czasie trwania gorączki złota w 1870 roku. Nazwa Redmond pochodzi od nazwiska Luke'a McRedmonda. Luke McRedmond zagospodarował na potrzeby miasta obszar 160 akrów (0,65 km²). W 1881 roku powstał pierwszy urząd pocztowy w mieście. Obecna nazwa Redmond pochodzi z 1883 roku. Pierwszy plan miasta Redmond powstał w roku 1891. Od końca roku 1883 do 1920 miasto prężnie się rozwijało i sprzyjało nowym inwestycjom. Po wprowadzeniu prohibicji rozwój miasta został prawie zatrzymany. Po II wojnie światowej dzięki inwestycjom w przedsiębiorstwa komputerowe Redmond szybko się rozwija aż do dziś. Geografia Redmond znajduje się w hrabstwie King razem z Seattle. Miasto położone jest przy północnym krańcu jeziora Sammamish, a przez miasto przepływa rzeka Sammamish. Redmond położone jest w Pacyficznej Strefie Czasowej; stąd różnica czasowa w stosunku do Waszyngtonu wynosi 3 godziny. Edukacja Redmond jest częścią Okręgu Szkolnego Jeziora Waszyngton. W mieście działa 12 szkół publicznych: dziewięć szkół podstawowych i trzy średnie. Szkoły prywatne to Szkoła Overlake, Szkoła Bear Creek i średnia szkoła muzyczna (Conservatory High School). Parki, zieleńce i rekreacja W Redmond istnieją 23 zaprojektowane parki publiczne o łącznej powierzchni 1000 akrów (4 km²). W bardzo wielu parkach znajdują się korty, boiska i stoły piknikowe. W Marymoor Park jest Wspinająca Się Skała, Model samolotu, pole do lotów i amfiteatr. W Redmond jest 17 mil (27 km) zaprojektowanych szlaków rowerowych. Największy park w Redmond (Marymoor Park) ma powierzchnię 560 akrów (2,3 km²). Kultura W Redmond organizowane są „Rowerowe Derby Redmond” będące dużą regionalną imprezą rowerową, gdzie zjeżdża się dużo rowerzystów. Ta impreza łączy wyścig kolarski, paradę i występy na scenie. „Rowerowe Derby Redmond” trwają kilka dni. Miasta w stanie Waszyngton
189957	https://pl.wikipedia.org/wiki/Som%20%28waluta%29	Som (waluta)	Som – waluta (jednostka monetarna) Kirgistanu. Kod walutowy ISO 4217: KGS. Została wprowadzona 10 maja 1993 zastępując ruble w stosunku 1 som = 200 rubli. 1 som dzieli się na 100 tyin. Przypisy Waluty Gospodarka Kirgistanu
189958	https://pl.wikipedia.org/wiki/Rial%20ira%C5%84ski	Rial irański	Rial irański – waluta Iranu, dzieląca się na 100 dinarów. W handlu używana jest również nieoficjalna jednostka toman równa 10000 riali. Zobacz też Rial Przypisy 2. https://businessinsider.com.pl/finanse/toman-nowa-waluta-iranu-rezygnuja-z-riala/nmjezrh Gospodarka Iranu Iran
189959	https://pl.wikipedia.org/wiki/Peng%C5%91	Pengő	Pengő (z węg. brzęczący) – dawna waluta na Węgrzech, wprowadzona w 1926 roku w miejsce korony węgierskiej, a zastąpiona w roku 1946 przez forinta, z powodu rekordowej hiperinflacji, wynoszącej w szczytowym okresie około 400% dziennie (co, mając na uwadze postęp geometryczny, dawało astronomiczną liczbę 41,9 biliardów procent miesięcznie). Gdy ostatecznie zastąpiono pengő forintem, najwyższy nominał miał wartość 100 000 000 000 000 000 000 (sto trylionów, choć przygotowany do wprowadzenia był nominał 10-krotnie większy), zaś za przelicznik przyjęto stosunek 1 forint: 400 000 000 000 000 000 000 000 000 000 (czterysta kwadryliardów) pengő. Dzielił się na 100 fillérów. Przed II wojną światową wyemitowano następujące banknoty: 1 marca 1926 – 5, 10, 20, 50, 100 i 1000 pengő 1 lipca 1927 – 1000 pengő 1 sierpnia 1928 – 5 pengő 1 lutego 1929 – 10 pengő 2 stycznia 1930 – 20 pengő 1 lipca 1930 – 100 pengő 1 października 1932 – 50 pengő Adópengő Adópengő było jednostką wprowadzoną w okresie hiperinflacji. Początkowo miało być używane tylko do celów związanych z księgowością, a w maju 1946 r. stało się środkiem płatniczym. Później wartość pengő spadła tak bardzo, że adópengő zostało jedynym prawnym środkiem płatniczym. Przypisy Waluty Gospodarka Węgier Historyczne jednostki monetarne
1120	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dioksyny	Dioksyny	Dioksyny, polichlorowane dibenzo-p-dioksyny (, PCDDs) – grupa organicznych związków chemicznych, będących pochodnymi oksantrenu (dibenzo-1,4-dioksyny). Ich szkielet tworzy jeden, centralnie położony, pierścień dioksanowy oraz dwa połączone z nim pierścienie benzenowe, w których atomy wodoru podstawione są atomami chloru w różnych konfiguracjach. Jak dotąd poznano i opisano 75 toksycznych kongenerów z grupy PCDDs. Szczególnie niebezpieczne jest 17 z nich, w których cząsteczce znajduje się 4–6 atomów chloru. Najgroźniejsze z nich są jednak te, w których pierwiastek ten występuje w pozycjach: 2,3,7,8. Dioksyny, wraz z polichlorowanymi dibenzofuranami (, PCDFs) oraz polichlorowanymi bifenylami (, PCBs), tworzą grupę tzw. związków dioksynopodobnych (, DLCs). Z uwagi na swoją strukturę chemiczną wszystkie DLCs wykazują charakter hydrofobowy. Ich rozpuszczalność w wodzie jest mniej więcej wprost proporcjonalna do liczby atomów chloru w cząsteczce. Najbardziej niebezpiecznym kongenerem PCDDs jest 2,3,7,8-tetrachlorodibenzodioksyna (2,3,7,8-TCDD lub TCDD). Aby móc przedstawić toksyczność innych dioksyn w postaci wymiernej, liczne dane toksykologiczne i biochemiczne dotyczące tych substancji zostały sprowadzone do jednej wartości, tworząc w ten sposób tzw. współczynnik równoważny toksyczności (, TEF). Za punkt odniesienia przyjęto, najbardziej toksyczną, 2,3,7,8-TCDD, która przyjmuje wartość 1. Toksyczność innych kongenerów określa się współczynnikami, mającymi postać ułamków dziesiętnych. Dioksyny występują w środowisku najczęściej w postaci mieszanin kongenerów, różniących się między sobą poziomem toksyczności. Aby określić całkowity poziom toksyczności mieszaniny dwóch lub więcej różnych kongenerów, używa się z kolei tzw. równoważnika toksyczności (, TEQ). Stanowi on sumę iloczynów zawartości masowych poszczególnych składników analizowanej mieszaniny oraz przypisanych im jednostkowych współczynników TEF. Jest to wartość masowa, wyrażana zazwyczaj w pikogramach [pg] lub nanogramach [ng]. Źródła środowiskowe Dioksyny nie mają żadnego praktycznego zastosowania (oprócz kilku udokumentowanych przypadków wykorzystania ich jako trucizn) i nigdy nie były celowo wytwarzane przez człowieka. Największym środowiskowym źródłem tych związków jest spalanie odpadów: przemysłowych i komunalnych, a także medycznych. Konkretnie – powstają one podczas spalania organicznych związków chemicznych zawierających chlor. Przykładem takiej reakcji jest spalanie benzyn ołowiowych zawierających w składzie chlorowcopochodne węglowodorów (np. 1,2-dichloroetan), jak również spalanie benzyn bezołowiowych w silnikach nieposiadających sprawnych katalizatorów. Dioksyny powstają również jako produkty uboczne w wielu procesach chemicznych, np. w produkcji tworzyw sztucznych oraz niektórych pestycydów. Główną gałęzią przemysłu odpowiedzialną za ich emisję jest przemysł celulozowo-papierniczy, w którym dioksyny powstają podczas bielenia pulpy celulozowej przy użyciu chloru. Innym, również znaczącym, źródłem dioksyn jest przemysł metalowy, w tym m.in.: przetapianie złomu i surowców wtórnych oraz odzysk metali. W mniejszym stopniu do emisji tych związków przyczynia się także przemysł tekstylny i skórzany. W krajach członkowskich Europejskiej Agencji Środowiska w 2015 głównym źródłem łącznej emisji dioksyn i furanów były odpady (28%), a niewiele mniej pochodziło z branży pozaprzemysłowej (utrzymanie domów, instytucji czy firm). Przemysł był źródłem 10% emisji, a sektor energetyczny – 24%. Ponadto wyróżniane jest zużycie energii w przemyśle, odpowiedzialne za prawie 9% emisji. Transport czy rolnictwo miały niewielki udział. Głównym źródłem zanieczyszczenia wód dioksynami są zakłady przeróbki drewna i papieru (np. papiernie, celulozownie). Substancje te, ze względu na swój charakter hydrofobowy, ulegają adsorpcji na powierzchni substancji zawieszonych w wodzie i wraz z nimi opadają na dno. Inaczej sytuacja ta przedstawia się na lądzie. Zawartość DLCs w roślinach rosnących na zanieczyszczonych glebach jest bardzo niska. Z uwagi na hydrofobowy charakter związki te, zawarte w glebie, nie są transportowane przez system korzeniowy do pędu. Wyniki badania porównującego zawartość dioksyn w oleju słonecznikowym otrzymywanym z nasion roślin rosnących na glebie skażonej oraz nieskażonej nie wykazały istotnych różnic pomiędzy tymi dwoma przypadkami. Dioksyny mogą również powstawać na drodze samorzutnej syntezy w procesach składowania odpadów (np. w składowiskach odpadów czy kompostowniach). Powstają wówczas z prekursorów (związki chloroorganiczne) w wyniku złożonych reakcji biochemicznych. W kompoście, po oddzieleniu materiałów segregowanych, przeznaczonych do recyklingu lub spalenia, zawartość związków tych może wynosić nawet do 100 ng TEQ/kg. Katastrofy ekologiczne Zupełnie inną kategorię środowiskowych źródeł dioksyn stanowią różnego rodzaju katastrofy ekologiczne, takie jak: awarie fabryk (oraz związane z nimi wycieki różnych substancji), erupcje wulkanów, czy też pożary. Tego typu zdarzenia losowe mogą spowodować emisję bardzo dużej ilości chemikaliów w krótkim czasie. Ponieważ dioksyny łatwo rozprzestrzeniają się za pośrednictwem powietrza i wody nawet na bardzo duże odległości, następstwami tego typu katastrof jest często skażenie, które dotyka rejony oddalone nawet o wiele kilometrów od jego źródła. Potwierdzają to podwyższone stężenia dioksyn odnotowywane u Inuitów (Eskimosów) oraz niedźwiedzi polarnych zamieszkujących Grenlandię. Najbardziej znanym przykładem użycia (nieświadomego) dioksyn przez człowieka była wojna w Wietnamie. Amerykańskie wojska, chcąc uniemożliwić wietnamskim partyzantom ukrycie się w dżungli, przeprowadzały w latach 1961–1971 wielkoobszarowe opryski, używając do tego celu defoliantów zwanych „tęczowymi herbicydami”. Jednym z nich był tzw. „Agent Orange” (ang. „czynnik pomarańczowy”), zawierający w swoim składzie 2,3,7,8-TCDD. Związek ten nie był jednak oficjalnym składnikiem defoliantu, a jedynie nieprzewidzianym (i długo nieodkrytym) zanieczyszczeniem powstałym na etapie jego produkcji w fabrykach. Oprócz zamierzonego efektu defoliacji rozpylanie nad olbrzymimi obszarami tej mieszaniny przyniosło jeszcze jeden – zupełnie nieoczekiwany – skutek. Wielu ludzi z obu stron konfliktu, którzy przeżyli tę wojnę, a mieli styczność z defoliantami, skarżyło się na różne objawy zdrowotne, zaś u ich dzieci wykrywano często wady rozwojowe. W 1976 roku we Włoszech doszło do tzw. katastrofy w Seveso. W wyniku nieprzewidzianej reakcji egzoenergetycznej nastąpiło rozszczelnienie reaktora chemicznego zawierającego 2,4,5-trichlorofenol. Ogromna ilość TCDD wyciekła do środowiska. Po tym incydencie u wielu pracowników fabryki diagnozowano m.in. neuropatię obwodową, hipercholesterolemię oraz porfirie wątrobowe. U kobiet zamieszkujących region dotknięty skażeniem obserwowano natomiast m.in. znacznie zwiększoną częstotliwość zachorowań na endometriozę. Dokładna masa dioksyn, jakie przedostały się wówczas do atmosfery, nie jest znana, jednak biorąc pod uwagę warunki reakcji, mogło to być nawet około jednego kilograma. Przedostawanie się dioksyn do organizmu Inhalacja Około 8% całkowitej masy DLCs skumulowanych w organizmie człowieka dostaje się do niego przez wdychane powietrze. Przeprowadzone w 1995 roku w Europie Zachodniej badania wykazały, iż poziom dioksyn w powietrzu wynosi od 0,001 do 6 pg TEQ/m³, przy czym wartość 0,001 pg/m³ przyjęto za próg oznaczalności. Wiele analiz zawartości DLCs w organizmie człowieka wykazało, iż jest ona średnio o dwa rzędy wielkości wyższa, niż wynikałoby to wyłącznie z wdychania zanieczyszczonego powietrza. Statystyczny człowiek o masie 80 kg wdycha dziennie ok. 30 m³ powietrza o stężeniu dioksyn 0,05 pg TEQ/m³. Przy założeniu 100% akumulacji dioksyn w organizmie ich stężenie w tkance tłuszczowej powinno wynosić ok. 0,20 ng TEQ/kg. W rzeczywistości wartość ta zazwyczaj znajduje się w przedziale 5–20 ng TEQ/kg. Wynika stąd jednoznacznie, że podstawowe źródło przedostawania się dioksyn do organizmu człowieka musi być inne. Droga pokarmowa Szacuje się, że około 90% masy DLCs przedostających się do organizmu człowieka trafia do niego wraz z pożywieniem. 27,5% z tej wartości stanowi mięso oraz podroby mięsne, 27% – ryby i owoce morza, natomiast 26,9% – nabiał. Oczywiste jest zatem, że głównym źródłem dioksyn oraz związków dioksynopodobnych w organizmie człowieka są tłuszcze zwierzęce. Średnie dzienne wchłanianie dioksyn trafiających do organizmu wraz z pożywieniem wynosi w polskiej populacji: od lipca do września – ok. 116,93 pg TEQ na osobę, zaś w pozostałych miesiącach – ok. 80,37 pg TEQ. Podobnie sytuacja wygląda w innych europejskich krajach: w Niemczech jest to ok. 85 pg TEQ, natomiast w Holandii i Anglii – ok. 70,30 pg TEQ. Człowiek żyjący w środowisku nieskażonym przemysłowo przyjmuje wraz pożywieniem około 1,2–2,5 pg TEQ/kg/dzień, co u statystycznej osoby, ważącej średnio 80 kg, daje około 100–200 pg TEQ/dzień. Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 1998 r. za maksymalną (tzw. tolerowaną) dawkę dioksyn (, TDI) uznaje się 1 pg TEQ/kg/dzień. Przyjmuje się także, iż dawka 3–5 pg TEQ/kg/dzień stwarza ryzyko kumulowania się dioksyn powodujących działania genotoksyczne i kancerogenne, czego efektem może być znaczące zakłócenie działania układu endokrynnego (hormonalnego). Jest to szczególnie zauważalne w przypadku analizy intensywności wydzielania progesteronu – głównego hormonu odpowiedzialnego za utrzymanie ciąży. Ze względu na hydrofobowy charakter dioksyn ich zawartość w 1 litrze czystej wody pitnej zazwyczaj nie przekracza 0,1 pg TEQ. Przyjmując, że przeciętny człowiek wypija dziennie około 2 litry wody, daje to nie więcej niż 0,2 pg TEQ na dobę, co stanowi około 0,5% całkowitej ilości dioksyn wchłanianych wraz z pożywieniem. Produkty zwierzęce Prowadzone w latach 2002–2006 badania ryb z Morza Bałtyckiego wykazały przekroczenie dopuszczalnych stężeń PCDDs i PCBs w 80% pobranych próbek łososi, 16% szprotów oraz 3% śledzi. Gdy przeanalizowano natomiast próbki wędzonego łososia bałtyckiego oraz wędzonego szprota z polskiego rynku, stwierdzono w nich stężenie wspomnianych ksenobiotyków na poziomie 8 pg TEQ/g. W 2004 roku w Holandii przeprowadzono analizę zawartości PCDDs i PCBs w produktach pochodzenia zwierzęcego. Najwyższe stężenia odnotowano wówczas w produkowanym tam maśle (1,5 pg TEQ/g), żółtym serze (0,29 pg TEQ/g) oraz mięsie (0,05–0,18 pg TEQ/g), najmniejsze natomiast w krowim mleku (0,01 pg TEQ/g). Dioksyny, podobnie jak wiele innych ksenobiotyków, przenikają z krwi matki do mleka, osiągając w nich wysokie stężenia. Szczególną uwagę zwraca się na problem dużej zawartości DLCs w mleku ludzkim (około 25–40 ng TEQ/kg). Przy założeniu zawartości tłuszczu w mleku kobiecym na poziomie 3% niemowlę karmione piersią przyjmuje w ciągu doby 30–50 razy więcej dioksyn niż przeciętny dorosły człowiek o wadze 80 kg, odżywiający się w sposób typowy. Badania przeprowadzone w 39 państwach przez WHO w 1989 roku wykazały duże zróżnicowanie średnich stężeń DLCs w mleku kobiecym, w zależności od miejsca zamieszkania badanych kobiet. Najwyższe wartości (20–30 pg TEQ/g tłuszczu mlecznego) odnotowano w Belgii, Kanadzie, Finlandii, Hiszpanii oraz Holandii. Najniższe (4–10 pg TEQ/g) należały do mieszkanek Albanii, Węgier oraz Pakistanu. W mleku mieszkanek Szwecji nastąpił znaczny spadek zawartości dioksyn między początkiem lat 70. a połową lat 80. XX w. W następnym dziesięcioleciu spadek był wolniejszy. Produkty roślinne Stężenie dioksyn i związków dioksynopodobnych w produktach pochodzenia roślinnego jest zazwyczaj niskie. Pomimo lipofilowego charakteru tych związków nawet rośliny oleiste charakteryzują się niewielką ich zawartością. Przykładowo stężenie PCDDs w oleju słonecznikowym wynosi zaledwie 0,01–0,1 ng TEQ/kg. Sytuacja ta ulega jednak zmianie, gdy jadalne części roślin (np. liście sałaty lub kapusty) są narażone na kontakt z powietrzem atmosferycznym zawierającym dioksyny. Rośliny uprawiane na wolnym powietrzu na terenach zanieczyszczonych przemysłowo charakteryzują się zawartością dioksyn na poziomie 0,6–11 ng TEQ/kg suchej masy. W przeprowadzonych w 2004 roku w Holandii analizach zawartości PCDDs i PCBs w produktach pochodzenia roślinnego zanotowano bardzo szeroką amplitudę wyników. Najniższe wartości oznaczono dla białej kapusty (0,0002 pg TEQ/g), najwyższe natomiast dla jarmużu (0,09 pg TEQ/g). Oba te wyniki mieściły się jednak bez problemu w odpowiednich normach. Stężenie ogólne DLCs przekraczające 0,01 pg TEQ/g stwierdzono z kolei w próbkach ziół, owocach oraz warzywach (kapuście, sałacie i kalafiorze), pochodzących z upraw zlokalizowanych w przemysłowych rejonach północnych Włoch. Nawet pomimo stosunkowo niskiego stężenia DLCs w warzywach i owocach w przypadku ich dużego spożycia mogą one stanowić istotne źródło dioksyn. Ma to zazwyczaj miejsce w krajach, w których produkty roślinne stanowią jeden z głównych elementów diety. We Francji około 12% DLCs trafia do organizmu z warzywami i owocami, we Włoszech – ok. 14%, natomiast w Hiszpanii – ok. 20%. Wchłanianie przez skórę Przyjmuje się, że około 2% łącznej masy DLCs skumulowanych w organizmie ludzkim dostaje się do niego przez skórę. W sporadycznych przypadkach bezpośredni kontakt powierzchni skóry ze skażonym dioksynami pyłem oraz skażoną sadzą, opadającymi z powietrza jest przyczyną ich przenikania do tkanek podskórnych. Wpływ na organizm Nie ustalono, ile wynosi dawka śmiertelna dioksyn dla organizmu ludzkiego. W trakcie badań prowadzonych na zwierzętach laboratoryjnych dowiedziono natomiast, iż wartość ta może się diametralnie różnić w zależności od badanego gatunku. W przypadku 2,3,7,8-TCDD dla chomików dawka śmiertelna (LD50) wynosi około 5 mg/kg masy ciała, natomiast dla, kilkukrotnie większych, kawii domowych (świnek morskich) tylko 0,001 mg/kg. Brak tutaj jednak jakiejkolwiek korelacji wartości tej z masą ciała, gdyż przykładowo dla – znacznie większego i cięższego od dwóch wyżej wymienionych – szczura LD50 wynosi około 0,2 mg/kg masy ciała. Najsilniejsze znane zatrucia ludzi TCDD to przypadek Austriaczki z 1998 roku (144 ng TCDD/g tłuszczu w osoczu krwi; oprócz trądziku chlorowego cierpiała ona na dolegliwości żołądkowo-jelitowe) i nieudana próba otrucia kandydata na prezydenta Ukrainy Wiktora Juszczenki (108 ng/g, czyli ok. 50 000 razy więcej niż u osób zdrowych). Nie są znane specyficzne sposoby leczenia. W celu przyspieszenia wydalania dioksyn pacjentom podaje się olestrę (nieprzyswajalny substytut tłuszczu). W przypadku Juszczenki silne zmiany skórne na twarzy ustąpiły po ok. 3–5 latach. W 2001 roku Komitet Naukowy ds. Żywności Komisji Europejskiej (, SCF) ogłosił maksymalną tygodniową dawkę tolerowaną (, TWI) dla dioksyn i związków dioksynopodobnych na poziomie 14 pg TEQ/kg masy ciała. Rok później Wspólny Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności (, JECFA) wskazał 70 pg TEQ/kg masy ciała jako maksymalną miesięczną dawkę tolerowaną (, PTMI). Odpowiada to w przeliczeniu 2,33 pg TEQ/kg/dobę. Do zbliżonego wyniku doszli w swoich badaniach naukowcy z UK Committee on Toxicity, podlegającemu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), podając jako maksymalną tolerowaną dawkę dobową 2 pg TEQ/kg masy ciała. Miejscami gromadzenia się dioksyn i związków dioksynopodobnych w organizmie są wątroba oraz tkanka tłuszczowa, a w mniejszym stopniu także skóra. Transport tych związków do narządów docelowych zachodzi w postaci związanej z lipidami i lipoproteinami osocza. Zmagazynowane, ulegają oksydacyjno-redukcyjnemu odchlorowaniu oraz reakcjom rozerwania mostka tlenowego. DLCs w pierwszej kolejności ulegają hydroksylacji, natomiast następnie reakcji sprzęgania z kwasem glukuronowym lub glutationem. Powstałe w ten sposób metabolity są rozpuszczalne w wodzie, co umożliwia ich usunięcie z organizmu wraz z moczem. Kluczową rolę mechanizmu toksycznego działania wszystkich DLCs na organizm odgrywa cytozolowy receptor węglowodorów aromatycznych (, AHR), z którym związki te tworzą aktywne kompleksy. Powstałe w ten sposób struktury wędrują następnie do jądra komórkowego, gdzie przyłączają się do odpowiedniego fragmentu DNA, wrażliwego na ten specyficzny ligand. Kompleksy te indukują ekspresję genów odpowiadających za układ monooksygenaz mikrosomalnych. Ich produktami są różne formy cytochromu P448 oraz cytochromu P450, powodujące aktywacje wielu enzymów w wątrobie. Najważniejszymi z nich są: hydroksylazy węglowodorów aromatycznych (, AHH), O-dealkilaza 7-etoksyrezorufiny (EROD), UDP-glukuronozylotransferaza oraz dekarboksylaza ornityny. Enzymy te zaburzają najczęściej prawidłową fizjologię komórki. Skóra Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów zatrucia dioksynami jest występowanie trądziku chlorowego, zwanego również chlorakną (). Przejawia się on występowaniem na twarzy, klatce piersiowej oraz plecach zaskórników i torbieli, spowodowanych zaburzeniami w anatomii i fizjologii gruczołów łojowych. Schodzenie zmian wymaga zazwyczaj długotrwałego, zaawansowanego leczenia i w większości przypadków pozostawia po sobie trwałe blizny. Dioksyny oddziałują także na komórki naskórka oraz mieszków włosowych, powodując u nich hiperplazję (rozrost) oraz hiperkeratozę. Mniej poważnymi i rzadziej występującymi objawami ekspozycji na PCDDs są: zapalenia spojówek, brązowienie paznokci oraz nadmierne owłosienie ciała. Układ kostny i zęby Ekspozycja na dioksyny może powodować rozwój schorzeń kości. W badaniach prowadzonych na szczurach stwierdzono negatywny wpływ PCDDs na skład ich tkanki kostnej oraz zaburzenia jej funkcjonowania. Następowało u nich obniżenie wytrzymałości kości, a także zwiększenie gęstości ich warstwy korowej. Również w okresie prenatalnym, a także w okresie spożywania mleka matki ekspozycja na dioksyny miała u młodych szczurów negatywny wpływ na rozmiar, wytrzymałość mechaniczną oraz mineralizację kośćca. Badania in vitro przeprowadzane na osteoblastach wykazały z kolei zaburzenia zróżnicowania oraz zmniejszenie zdolności do migracji pod wpływem obecnej w pożywce hodowlanej 2,3,7,8-TCDD. Dioksyna ta powodowała także zahamowanie biosyntezy białek odpowiedzialnych za organizację cytoszkieletu osteoblastów. Po 25 latach od katastrofy w Seveso we Włoszech poddano analizie stan uzębienia mieszkańców regionu, którego dotknęło to skażenie. Zdiagnozowano u nich wówczas bardzo wiele schorzeń zębów, jak m.in.: zaburzenia rozwoju koron i korzeni zębowych, hipodoncja, liczne defekty szkliwa, a także występowanie tzw. zębów noworodkowych. Ten sam zespół badawczy prowadził kilkanaście lat wcześniej badania in vivo uzębienia szczurów poddanych działaniu 2,3,7,8-TCDD. Obserwacje, jakie odnotowano w trakcie prowadzenia tych badań, to m.in.: perforacje komory miazgi w okolicach brzegów siecznych, powiększenie komory miazgi, a co za tym idzie – zmniejszenie gęstości zębów, słaba mineralizacja szkliwa, a także różne inne zaburzenia morfologii oraz struktury zębów. Układ krwionośny Wyniki badań epidemiologicznych wskazują jednoznacznie, iż ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego jest wyższe u osób o podwyższonej ekspozycji na PCDDs. Związki te, podobnie jak PCBs, mogą powodować także zaburzenia funkcjonowania endotelium, co stanowi z kolei czynnik ryzyka rozwoju wielu chorób układu krążenia, w tym m.in. miażdżycy oraz nadciśnienia tętniczego. U szczurów długotrwałe narażenie na dioksyny oraz polichlorowane bifenyle było przyczyną kardiomiopatii, a także przewlekłego zapalenia tętnic. Wątroba Działanie hepatotoksyczne dioksyn może z kolei, w wyniku hiperplazji i hipertrofii hepatocytów, doprowadzić do hepatomegalii. Innymi potencjalnymi schorzeniami, które mogą wystąpić w przypadku ekspozycji organizmu na dioksyny są porfirie wątrobowe. Układ immunologiczny Dioksyny oraz związki dioksynopodobne wykazują bardzo istotne oddziaływanie na układ odpornościowy. Powodują one m.in. wzrost podatności organizmu na infekcje. Po przebadaniu populacji osób dorosłych narażonych na wieloletnią ekspozycję na duże dawki DLCs zaobserwowano u nich odwrotną zależność pomiędzy stężeniem immunoglobuliny G (IgG), a TCDD w surowicy krwi. DLCs powodują ponadto: zwiększenie miana przeciwciał przeciwjądrowych, spadek liczby komórek NK oraz odkładanie się kompleksów immunologicznych w tkankach i narządach. Mogą one także spowodować atrofię obwodowych węzłów chłonnych, śledziony oraz grasicy. Gdy w Holandii przebadano dzieci narażone na kontakt z PCDDs oraz PCBs, stwierdzono u nich obniżone poziomy monocytów oraz granulocytów w surowicy krwi. Częściej borykały się one także z różnymi schorzeniami. Około trzy razy częściej, w porównaniu ze zdrowymi dziećmi, chorowały na nawracające zapalenie ucha środkowego. W przypadku ospy wietrznej różnica ta była siedmiokrotna. Gospodarka hormonalna i rozrodczość Ze względu na budowę chemiczną zbliżoną do hormonów steroidowych, dioksyny oraz związki dioksynopodobne mogą zaburzać prawidłową gospodarkę hormonalną organizmu (patrz: związki endokrynnie czynne). Oddziałują one bowiem na syntezę, wydzielanie, a także transport hormonów steroidowych, w szczególności w gonadach (zarówno męskich, jak i żeńskich) oraz tarczycy. Badania prowadzone na szczurach dowiodły, że nawet pojedyncza dawka 2,3,7,8-TCDD redukuje ich płodność poprzez zaburzenie prawidłowego poziomu estradiolu w surowicy krwi samic. W badaniach na małpach, poza estradiolem, obniżeniu ulegał również poziom progesteronu. U niektórych samic skutkowało to nawet całkowitym zahamowaniem owulacji. W wyniku badań prowadzonych na samcach wykazano z kolei odwrotną korelację stężeń DLCs oraz testosteronu w surowicy krwi. Inne badania wykazały wpływ PCDDs oraz PCDFs na tarczycę. Związki te powodują zaburzenia poziomu hormonów związanych z tym gruczołem (w szczególności podnoszą poziom TSH), co skutkuje upośledzeniem sprawności psychomotorycznej. W latach 90. XX wieku rozpoczęto prowadzenie intensywnych badań nad wpływem PCDDs, PCDFs oraz PCBs na układ rozrodczy. Udowodniono wówczas, iż związki te, poza zakłócaniem endokrynnego systemu wydzielania hormonalnego, mają bezpośredni wpływ także na proces replikacji DNA, co skutkuje obniżeniem żywotności ludzkich plemników. Szczególnie intensywne działanie pod tym względem wykazuje 2,3,7,8-TCDD. W badaniach na szczurach udowodniono, że dioksyny wpływają także na kolejne pokolenie tych zwierząt, upośledzając proces spermatogenezy zachodzący w jądrach samców osobników potomnych oraz powodując zmiany w ich kanalikach nasiennych. Nawet pojedyncza dawka 2,3,7,8-TCDD zmniejsza płodność badanych szczurów. Ponadto dioksyna ta, podana jednorazowo w dawce 5 µg/kg masy ciała, wywołuje w jajnikach potomnych samic istotne zmiany histopatologiczne, skutkujące drastycznym obniżeniem liczby (a czasem nawet całkowitym brakiem) oocytów oraz występowaniem niezdegenerowanych ciałek żółtych. Wysokie dawki PCDDs hamują także niektóre funkcje jajników, zaburzając przy tym owulację oraz cały cykl rozrodczy. DLCs prawdopodobnie oddziałują także na proces folikulogenezy. Sugerują to badania autonomicznej sekrecji hormonów steroidowych jajnika, prowadzone w warunkach in vitro. Wykorzystując kokultury (tj. hodowle złożone z przynajmniej dwóch różnych typów komórek, umieszczonych we wspólnym naczyniu) otrzymano informację o ich wzajemnym wpływie na rodzaj i ilość wydzielanych hormonów. W warunkach laboratoryjnych dawki TCDD zbliżone do tych, które występują naturalnie w środowisku, powodowały obniżenie sekrecji estradiolu przez komórki warstwy ziarnistej izolowane z pęcherzyków jajnikowych. Badania wykazały, iż częstotliwość samoistnych poronień u kobiet w ciąży zwiększa się wraz ze wzrostem stężenia DLCs w surowicy krwi. Ksenobiotyki te przenikają przez łożysko do krwiobiegu płodu, powodując u niego różne zaburzenia już w okresie prenatalnym. Noworodki narażone na dioksyny i związki dioksynopodobne najczęściej rodzą się ze zmniejszoną wielkością ciała oraz obwodem głowy. Obserwuje się u nich również obniżone napięcie mięśniowe. Okresem, w którym ryzyko wystąpienia wad wrodzonych, spowodowanych ekspozycją na DLCs jest największe, jest pierwszy trymestr ciąży. Zwiększony odsetek samoistnych poronień oraz urodzeń noworodków z wadami wrodzonymi (m.in. rozszczepienie podniebienia, wodogłowie, wady cewy nerwowej) obserwowany jest także na obszarach, które podczas wojny w Wietnamie zostały skażone herbicydem „Agent Orange”. Kancerogenność DLCs wykazują działanie rakotwórcze, potwierdzone wieloma badaniami. Mogą powodować powstawanie guzów (zarówno łagodnych, jak i złośliwych) w wątrobie i płucach, a także w tarczycy oraz układzie limfatycznym. Jedną z najbardziej narażonych na kancerogenne działanie tych związków grup zawodowych są kominiarze. Analizy próbek pobranego od nich moczu wykazały w nim obecność dioksyn oraz związków dioksynopodobnych. U osób zamieszkujących tereny w pobliżu spalarni śmieci, emitujących DLCs do atmosfery, obserwuje się natomiast zwiększoną częstotliwość występowania chłoniaków oraz mięsaków. 1 czerwca 1997 roku Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (, IARC) sklasyfikowała 2,3,7,8-TCDD jako substancję kancerogenną 1. grupy. Oznacza to, że jej kancerogenność nie ulega wątpliwości i została potwierdzona w licznych badaniach. U szczurów dioksyna ta powoduje wzrost częstotliwości występowania guzów w różnych tkankach oraz narządach. U gryzoni tych odnotowywano m.in. zwiększoną zachorowalność na raka wątrobowokomórkowego oraz złośliwe nowotwory: języka, podniebienia twardego, małżowin nosowych, a także płuc. Często występowały u nich także gruczolaki tarczycy. Po podaniu dioksyny przez skórę obserwowano natomiast wzrost zachorowalności na włókniakomięsaki skóry. Podana podskórnie lub dootrzewnowo wywoływała z kolei nowotwory płaskokomórkowe skóry. Badania dowiodły również, iż ekspozycja na 2,3,7,8-TCDD jest jedną z przyczyn powstawania raka sutka u kobiet. Ryzyko zachorowania zależne jest w dużej mierze od etapu rozwoju, w którym występowało narażenie na kancerogen. Jeżeli miało ono miejsce w okresie postnatalnym, objawiać się będzie zazwyczaj wyłącznie osłabieniem rozwoju sutków. Ekspozycja w okresie prenatalnym (a także krótko po urodzeniu, w okresie pobierania pokarmu od matki) powoduje natomiast, oprócz wzrostu częstotliwości występowania wspomnianych nowotworów u potomstwa, zwiększoną ogólną śmiertelność płodów w następnym pokoleniu. Badania populacji kobiet zamieszkujących rejon Seveso we Włoszech, przeprowadzone 25 lat po incydencie związanym z wyciekiem dioksyn, poza zwiększoną chorobowością raka sutka wykazały również zwiększoną zapadalność na nowotwory układu limfatycznego oraz krwiotwórczego. Regulacje i monitoring PCDDs, PCDFs i PCBs zostały uznane za trwałe zanieczyszczenia organiczne i jako takie w 2001 weszły do pierwszych dwunastu grup substancji objętych ograniczeniami Konwencji sztokholmskiej w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych. Ponieważ PCDDs i PDCFs (oraz niektóre PCBs) należą do kategorii zanieczyszczeń uwalnianych nieintencjonalnie, konwencja nie zakazuje ich używania, lecz wskazuje na procedury zmniejszające ryzyko ich powstawania. Oprócz badania zawartości dioksyn w produktach żywnościowych w Unii Europejskiej dioksyny są elementem monitoringu jakości wód. Dioksyny początkowo nie były uznawane za substancje priorytetowe w dziedzinie polityki wodnej Unii Europejskiej, jednak były na liście obserwacyjnej i w 2013 zostały dołączone do listy substancji priorytetowych. Monitoringowi w wodach powierzchniowych podlegają następujące dioksyny: 7 polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn (PCDDs): 2,3,7,8-T4CDD (numer CAS: 1746-01-6), 1,2,3,7,8-P5CDD (numer CAS: 40321- 76-4), 1,2,3,4,7,8-H6CDD (numer CAS: 39227-28-6), 1,2,3,6,7,8-H6CDD (numer CAS: 57653-85-7), 1,2,3,7,8,9-H6CDD (numer CAS: 19408-74-3), 1,2,3,4,6,7,8-H7CDD (numer CAS: 35822-46-9), 1,2,3,4,6,7,8,9-O8CDD (numer CAS: 3268-87-9), 10 polichlorowanych dibenzofuranów (PCDFs): 2,3,7,8-T4CDF (numer CAS: 51207-31-9), 1,2,3,7,8-P5CDF (numer CAS: 57117-41- 6), 2,3,4,7,8-P5CDF (numer CAS: 57117-31-4), 1,2,3,4,7,8-H6CDF (numer CAS: 70648-26-9), 1,2,3,6,7,8-H6CDF (numer CAS: 57117-44-9), 1,2,3,7,8,9-H6CDF (numer CAS: 72918-21-9), 2,3,4,6,7,8-H6CDF (numer CAS: 60851-34-5), 1,2,3,4,6,7,8-H7CDF (numer CAS: 67562-39-4), 1,2,3,4,7,8,9-H7CDF (numer CAS: 55673-89-7), 1,2,3,4,6,7,8,9-O8CDF (numer CAS: 39001-02-0) oraz 12 dioksynopodobnych polichlorowanych bifenyli (PCB-DL): 3,3’,4,4’-T4CB (PCB 77, numer CAS: 32598-13-3), 3,3’,4’,5-T4CB (PCB 81, numer CAS: 70362-50-4), 2,3,3’,4,4’-P5CB (PCB 105, numer CAS: 32598-14-4), 2,3,4,4’,5-P5CB (PCB 114, numer CAS: 74472-37-0), 2,3’,4,4’,5-P5CB (PCB 118, numer CAS: 31508-00-6), 2,3’,4,4’,5’-P5CB (PCB 123, numer CAS: 65510-44-3), 3,3’,4,4’,5-P5CB (PCB 126, numer CAS: 57465-28-8), 2,3,3’,4,4’,5-H6CB (PCB 156, numer CAS: 38380-08-4), 2,3,3’,4,4’,5’-H6CB (PCB 157, numer CAS: 69782-90-7), 2,3’,4,4’,5,5’-H6CB (PCB 167, numer CAS: 52663-72-6), 3,3’,4,4’,5,5’-H6CB (PCB 169, numer CAS: 32774-16-6), 2,3,3’,4,4’,5,5’-H7CB (PCB 189, numer CAS: 39635-31-9). Uznano je wówczas za substancje nie tylko priorytetowe, ale również niebezpieczne, a środowiskową normę jakości dla sumy monitorowanych dioksyn ustalono na poziomie 0,0065 μg·kg−1TEQ. Ze względu na zdolność do bioakumulacji norma dla dioksyn monitorowanych podczas klasyfikacji jakości wody w Unii Europejskiej dotyczy zawartości dioksyn w świeżej masie organizmów wodnych – ryb, skorupiaków lub mięczaków. W poszczególnych krajach zawartość w tkankach zwierząt różnych gatunków jest monitorowana, przy czym najczęściej dotyczy to ich tkanki mięśniowej, a rzadziej innych tkanek miękkich. W oznaczaniu zawartości w ciele mięczaków nie jest pod uwagę brana masa muszli. Po kilku latach monitoringu w UE nie znalazły się wśród zanieczyszczeń najczęściej obniżających stan chemiczny wód. W latach 2016 i 2017 w Polsce monitorowano zawartość dioksyn w około 500 jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych i nie stwierdzono przekroczeń normy. Według danych Europejskiej Agencji Środowiska w między latami 1990 a 2016 w prawie wszystkich krajach członkowskich spadła emisja sumy dioksyn i furanów. W przypadku Cypru i Malty osiągnięto spadek stuprocentowy. Ponaddziewięćdziesięcioprocentowy spadek nastąpił też w krajach Beneluksu, Francji i Islandii. Stosunkowo nieduży – kilkunastoprocentowy – spadek nastąpił w Finlandii, Polsce i Słowenii. W dwóch krajach – Rumunii i Grecji nastąpił wzrost emisji. Uwagi Przypisy Etery z podstawioną grupą fenylową
1121	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dow%C3%B3d%20%28matematyka%29	Dowód (matematyka)	Dowód – wykazanie, że pewne zdanie jest prawdziwe. Dowód należy odróżnić od empirycznego lub heurystycznego rozumowania. Każdy krok dowodu musi jasno wynikać z poprzednich lub być przyjętym aksjomatem; rozumowanie niespełniające tego warunku nie jest dowodem. Ostatni krok dowodu to udowodnione zdanie, które w ten sposób staje się twierdzeniem danej teorii. Zwyczajowo koniec dowodu oznacza się skrótem q.e.d. (quod erat demonstrandum), c.n.d. (co należało dowieść), c.b.d.o. (co było do okazania) lub podobnym. Metody dowodu O ile nie istnieje żaden wyczerpujący podział dowodów, można wyróżnić niektóre metody używane w dowodach: Dowód wprost polegający na przyjęciu założeń i bezpośrednim wykazaniu tezy. Przykład: udowodnimy, że suma dwóch liczb parzystych jest liczbą parzystą. Wiemy, że liczby parzyste to takie, które można zapisać w postaci gdzie jest całkowite; suma dwóch liczb parzystych wynosi co jest również liczbą parzystą, c.n.d. Dowód nie wprost (dowód apagogiczny) polegający na przyjęciu, że twierdzenie jest fałszywe i wykazaniu, że dochodzi się do niedorzeczności. Przykładem może być dowód niewymierności pierwiastka z dwóch: załóżmy, że jest liczbą wymierną, jednak to założenie prowadzi do sprzeczności. Dowód kombinatoryczny to specyficzny rodzaj dowodu używany przy tożsamościach kombinatorycznych, zwykle polegający na policzeniu możliwości ustawień na dwa sposoby. Przykład: Udowodnimy, że dla zachodzi Wyobraźmy sobie, że mamy wybrać spośród osób. Możemy to zrobić na sposobów. Możemy wyróżnić jedną z osób, nazwijmy ją X. Jeżeli wybierzemy X-a, to pozostanie nam sposobów na wybranie pozostałych osób. Jeżeli nie wybierzemy X-a, to pozostanie nam sposobów. Te możliwości są wyczerpujące i rozłączne; zatem Dowód geometryczny polega na wykorzystaniu metod geometrii, takich jak przystawanie i podobieństwo figur. Dowody geometryczne mogą być wykorzystywane również poza geometrią (patrz geometryczny dowód niewymierności pierwiastka z 2) Dowód indukcyjny to dowód wykorzystujący zasadę indukcji matematycznej. Metoda przekątniowa to rodzaj rozumowania używany w dowodach, że nie istnieje pewien obiekt. Przykłady twierdzeń, które można udowodnić w ten sposób: zbiór liczb rzeczywistych nie jest przeliczalny, twierdzenie Cantora, nierozwiązywalność problemu stopu. Użycie wspomagania komputerowego, np. dowód twierdzenia o czterech barwach. Takie dowody wzbudzają kontrowersje, gdyż niemożliwe jest zweryfikowanie ich przez człowieka. Innym przykładem użycia komputerów jest rozproszony projekt Seventeen or Bust sprawdzający potencjalnych kandydatów na liczby Sierpińskiego. Dowód niezależności to dowód, że pewnego zdania nie można udowodnić. Przykładem jest dowód niezależności hipotezy continuum, wykorzystujący forsing. Dowód konstruktywny to dowód polegający na znalezieniu pewnego obiektu spełniającego wymagane założenia. Przykład: aby udowodnić, że wielomian ma pierwiastek rzeczywisty, wystarczy zauważyć, że jest nim liczba 2. Aby udowodnić, że każdy graf spójny zawierający co najwyżej dwa wierzchołki stopnia nieparzystego ma drogę Eulera, można podać algorytm znajdujący ją. Dowód niekonstruktywny to dowód polegający na wykazaniu, że istnieje obiekt spełniający założenia, jednak bez konstrukcji. Przykład: aby udowodnić, że wielomian ma pierwiastek rzeczywisty, zauważmy, że przyjmuje on wartość ujemną dla i dodatnią dla Ponieważ jest funkcją ciągłą, z twierdzenia Cauchy’ego wynika, że wielomian ma miejsce zerowe w przedziale Innym przykładem jest wykorzystanie zasady szufladkowej Dirichleta. Dowód nieefektywny to dowód wykorzystujący aksjomat wyboru. W złożonych, wielostopniowych dowodach wykorzystuje się twierdzenia pomocnicze, tzw. lematy. Rola dowodu matematycznego Dowód matematyczny może przyjmować następujące role: rola weryfikacyjna (pozwala stwierdzić poprawność hipotezy); rola wyjaśniająca (pozwala znaleźć powód dla którego dane twierdzenie jest prawdziwe); rola wyjaśniająca (pozwala uzyskać społeczną aprobatę); rola systemacyzacyjna (pozwala uporządkować różne wyniki zgodnie z systemem głównych pojęć i twierdzeń); rola komunikacyjna (pozwala przekazywać innym gotowe wyniki i obserwacje); rola estetyczna (pozwala dane rozumowanie zapisać w sposób elegancki i klarowny); rola satysfakcjonująca (pozwala odczuć satysfakcję, radość, dumę i uczucie odniesienia sukcesu po skutecznym przeprowadzeniu dowodu); rola transferowa (pozwala zachować techniki dowodowe, które mogą okazać się przydatne w dowodzeniu lub zrozumieniu innych twierdzeń). Dowód formalny W teorii sformalizowanej dowód przyjmuje ścisłą formę tak zwanego dowodu formalnego, który jest skończonym ciągiem wyrażeń ustalonego języka sformalizowanego, takim że dla każdego jest aksjomatem lub jest wnioskiem z przesłanek (gdzie ) wyprowadzonym przez zastosowanie przyjętej reguły dedukcyjnej. Jeżeli dany ciąg jest dowodem formalnym przy zbiorze aksjomatów to mówi się, że jest to dowód formalny dla z oraz że da się dowieść z Zobacz też automatyczne dowodzenie twierdzeń teoria dowodu Przypisy Linki zewnętrzne – artykuł m.in. o dowodach graficznych Dydaktyka matematyki
1122	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dystrybucja%20Linuksa	Dystrybucja Linuksa	Dystrybucja Linuksa – uniksopodobny kompletny system operacyjny zbudowany na bazie jądra Linux. Znakomita większość dystrybucji zawiera dużo elementów projektu GNU, co sprawia, że są one dystrybucjami GNU/Linuksa. W skład dystrybucji, oprócz samego jądra, wchodzą podstawowe programy i usługi takie, jak powłoka, skrypty startowe, narzędzia konfiguracyjne, a także często duży zestaw aplikacji użytkowych. W obrębie dystrybucji używana jest jednolita organizacja plików konfiguracyjnych oraz wspólny mechanizm instalowania nowych aplikacji. Niekiedy terminem „dystrybucja” określa się także systemy zbudowane na bazie jąder innych niż Linux (np. GNU Hurd, czy jądro FreeBSD); szczególnie można tutaj wyróżnić klony dystrybucji uniksowych (np. Debian). Historia Linux sam w sobie jest jedynie jądrem systemu operacyjnego stanowiącym warstwę pośrednią między aplikacjami a sprzętem. Od samego początku było ono wykorzystywane razem z aplikacjami opracowywanymi dla wolnego systemu operacyjnego GNU dzięki dostępności kodu źródłowego. Samodzielna budowa i kompilacja wszystkiego ze źródeł, a następnie organizowanie ich w działający system operacyjny było jednak czasochłonnym zajęciem, wymagającym dodatkowo dużej wiedzy na temat całego procesu, dlatego już kilkanaście miesięcy po publikacji pierwszych wersji Linuksa pojawiły się gotowe dystrybucje. Najstarszą wciąż aktywnie rozwijaną dystrybucją jest Slackware Linux – został on po raz pierwszy wydany 16 lipca 1993 roku, a zbudowano go na bazie wcześniejszej dystrybucji SLS. Miesiąc później Ian Murdock ogłosił na liście dyskusyjnej comp.os.linux.development powstanie projektu Debian, obecnie jednej z najbardziej wpływowych dystrybucji. Początkowo dystrybucje były tworzone przede wszystkim dla wygody użytkowników, lecz z biegiem czasu wiele z nich przekształciło się w poważne przedsięwzięcia rozwijane przez firmy (np. Red Hat Enterprise Linux, Ubuntu) lub organizacje niekomercyjne (Debian). Budowa Większość oprogramowania wchodzącego w skład dystrybucji Linuksa jest rozwijana przez osoby trzecie. Jego użycie w danym projekcie jest możliwe dzięki liberalnym licencjom takim, jak GNU General Public License zezwalającym na swobodną dystrybucję kodu źródłowego, dokonywanie w nim zmian oraz kompilację pod warunkiem udostępnienia ich dalszym użytkownikom na identycznych zasadach. Poszczególne dystrybucje mocno różnią się między sobą w kwestiach związanych z: aktualnością wersji aplikacji – czy wybierane są najnowsze wydania, czy też starsze, ale dokładniej przetestowane i z poprawionymi błędami, stopień ingerencji w oryginalny kod źródłowy – czy i w jakich ilościach twórcy modyfikują oryginalny kod źródłowy przy pomocy łatek, organizacja aplikacji na dysku – ten sam program w różnych dystrybucjach może instalować się w innym miejscu lub mieć inaczej zorganizowane pliki konfiguracyjne, opcje kompilacji – dostępne oprogramowanie może być kompilowane z różnymi opcjami, np. poprawiającymi wydajność na jednej platformie sprzętowej kosztem dostępności na innych. Cechą szczególną wyróżniającą dystrybucje Linuksa spośród innych systemów operacyjnych, a w szczególności systemów Microsoft Windows, jest sposób instalowania nowych aplikacji. Dystrybucje posiadają centralne repozytorium z pakietami reprezentującymi poszczególne programy zbudowane i przygotowane przez twórców dystrybucji pod kątem konkretnego systemu. Pakiet, oprócz binariów oraz wszystkich niezbędnych plików, zawiera dodatkowe informacje opisujące zawartość archiwum, wersję programu, zależności oraz dodatkowe skrypty niezbędne do poprawnej instalacji. Pakietami zarządza specjalny program zwany menedżerem pakietów, który potrafi zlokalizować najnowszą wersję danego pakietu w dostępnych repozytoriach, zainstalować program oraz znaleźć wszystkie niezbędne zależności. Liczba pakietów w typowej dystrybucji waha się od kilkuset do kilkunastu tysięcy. Autorskie oprogramowanie stanowi niewielką część wszystkich aplikacji. Najczęściej jest to instalator, skrypty startowe, dodatkowe narzędzia konfiguracyjne specyficzne dla danej dystrybucji oraz menedżer pakietów, aczkolwiek w jego przypadku istnieją projekty menedżerów wykorzystywane przez kilka/kilkanaście dystrybucji, np. APT. Rodzaje dystrybucji Dystrybucje Linuksa można klasyfikować według różnych kryteriów: komercyjne lub niekomercyjne, grupa odbiorców: dla użytkowników domowych, dla użytkowników biznesowych, obsługiwane platformy sprzętowe: wieloplatformowość lub optymalizacja pod kątem wybranych platform, przeznaczenie maszyn: serwery, komputery biurkowe, laptopy itd. ogólnego przeznaczenia lub wyspecjalizowane w wybranych zastosowaniach, wybór priorytetów: bezpieczeństwo, używalność, przenośność itd. Instalacja Zazwyczaj dystrybucje są instalowane bezpośrednio na dysku twardym komputera. Istnieją jednak również dystrybucje, które da się uruchomić bezpośrednio z nośnika instalacyjnego. Początkowo dystrybucje instalowane były z dyskietek, lecz obecnie zostało to całkowicie zarzucone. Obecnie najpopularniejszym nośnikiem są płyty CD/DVD, które można zamówić, kupić lub utworzyć samodzielnie, wypalając dostępne w Internecie obrazy ISO. Coraz większą rolę odgrywa połączenie z Internetem, za pośrednictwem którego można zaktualizować system lub zainstalować dodatkowe oprogramowanie niedostępne na nośnikach instalacyjnych. Wiele dystrybucji daje możliwość instalacji systemu przez sieć, np. z wewnętrznego repozytorium firmy przy użyciu protokołu NFS lub z oficjalnych serwerów. Wyjątkowa metoda instalacji cechuje dystrybucję Gentoo Linux. Pakiety nie są tutaj dostarczane w formie binarnej, lecz jako kod źródłowy, który podczas instalacji kompilowany jest na danym komputerze. Ma to zapewnić większą wydajność poprzez optymalizację pod kątem konkretnego sprzętu. Najważniejsze dystrybucje 10 najważniejszych dystrybucji Linuksa według DistroWatch.com: Dystrybucje innych systemów i środowisk Z biegiem czasu termin dystrybucja przestał dotyczyć tylko Linuksa. Dystrybucja może obejmować dowolny zbiór oprogramowania: począwszy od klasycznych, pełnych systemów operacyjnych (z jądrem i aplikacjami), poprzez wszechstronne środowiska w rodzaju JDistro, a skończywszy na specjalizowanych zestawach aplikacji, np. AMP lub XAMPP, czyli zestaw do serwowania stron internetowych LAMP, ale przeznaczony dla różnych systemów operacyjnych. Dystrybucje mogą być zupełnie samodzielne, np. JDistro i JNode (dystrybucje Javy), TrueOS (FreeBSD) czy SchilliX (OpenSolaris). Istnieją też podprojekty Debiana oparte na jądrach z rodziny BSD (GNU/kFreeBSD, GNU/NetBSD), jądrze Hurd (GNU/Hurd) czy nawet zbiór pakietów Debiana przeznaczony dla Microsoft Windows. Zobacz też porównanie dystrybucji GNU/Linuksa Przypisy Linki zewnętrzne old.lwn.net/Distributions – przegląd różnych dystrybucji Mapa powiązań między dystrybucjami Linuksa
1123	https://pl.wikipedia.org/wiki/Debian	Debian	Debian (wym. ) – projekt wolnej dystrybucji systemu operacyjnego GNU/Linux oraz GNU/kFreeBSD realizowany przez ochotników na całym świecie. Wewnątrz Debiana istnieją również projekty, mające na celu stworzenie dystrybucji systemu GNU/Hurd, inne odmiany BSD, a nawet dystrybucji wolnego oprogramowania na platformę Windows. Debian cieszy się opinią stabilnego systemu o wysokiej jakości i łatwego do aktualizacji. Ze względu na dbałość o jakość i bezpieczeństwo dystrybucji, nowe wersje stabilne pojawiają się stosunkowo rzadko, często dochodzi też do opóźnień w ich wydawaniu. Użytkownicy mogą zgłaszać błędy w projekcie przez pocztę e-mail lub za pomocą programu reportbug. Historia Debiana Powstanie Debiana ogłosił 16 sierpnia 1993 r. na grupie comp.os.linux.development Ian Murdock, wówczas student uniwersytetu Purdue. Napisał on Manifest Debiana, w którym apelował o stworzenie otwartej dystrybucji w duchu Linuksa i GNU. Nazwa „Debian” jest zbitką imion Murdocka i jego dziewczyny (obecnie byłej żony) Debry. Dystrybucja ta została zbudowana na podstawie SLS. Wśród założeń Debiana było między innymi to, że będzie zawierał on najbardziej aktualne wersje oprogramowania. Początkowo projekt Debian rozwijał się wolno. W latach 1994–1995 powstały pierwsze wersje 0.9x. W sierpniu 1995 rozpoczęto prace nad adaptacją systemu na inne architektury. Wersja 1.x została wydana w 1996. Wiosną 1996 roku Bruce Perens zastąpił Iana Murdocka w roli koordynatora projektu. Zainicjował on stworzenie kilku ważnych dokumentów (umowy społecznej wraz z Wytycznymi Dotyczącymi Wolnego Oprogramowania) oraz instytucji prawnej (SPI). Perens odszedł ze stanowiska w 1998, tuż przed wydaniem Debiana 2.0 (pierwszego bazującego na glibc). Uczestnicy projektu wybrali nowego lidera – Iana Jacksona – i wydali jeszcze dwie wersje Debiana 2.x (Debian 2.1 wydany 9 marca 1999 oraz Debian 2.2 wydany 14 sierpnia 2000). W okresie tym został stworzony APT oraz rozpoczęto pracę nad projektem Debian GNU/Hurd – pierwszą adaptacją systemu na jądro nielinuksowe. 19 lipca 2002 zostaje wydany Debian 3.0 „Woody”. Działa już na 11 różnych architekturach sprzętowych (włączając w to dodane wtedy IA-64, PA-RISC, MIPS oraz S/390), posiada około 8500 pakietów, a w rozwój dystrybucji jest już zaangażowanych ponad 900 deweloperów. 6 czerwca 2005 roku Projekt wydaje Debiana 3.1 ‘Sarge’, który korzysta już z własnego instalatora (debian-installer). 8 kwietnia 2007 roku został wydany Debian GNU/Linux 4.0 o nazwie kodowej Etch. Do wydania dołączono wersję na architekturę AMD64, natomiast zrezygnowano z m68k (chociaż nadal była dostępna w gałęzi wersji niestabilnej). 26 lipca 2008 roku wydano kolejną aktualizacją stabilnej wersji Debian GNU/Linux 4.0r4. Pierwszy raz w historii projektu oprócz poprawek związanych z bezpieczeństwem, dokonano aktualizacji pakietów podstawowych systemu (ang. core packages) do wyższych wersji (m.in. jądro systemu oraz serwer grafiki X.Org) w celu wsparcia nowego sprzętu (m.in. karty graficzne, sieciowe). Dystrybucja ze zmienionymi pakietami podstawowymi otrzymała nazwę etch-and-a-half (etch-i-pół) odróżniając ją od stabilnej wersji bez tych aktualizacji. 27 lipca 2008 roku została zamrożona wersja testowa Debiana – Lenny, do czasu wydania stabilnej wersji. 14 lutego 2009 roku nowa wersja stabilna – Lenny została wydana. Wydanie cechuje się obsługą 12 architektur sprzętowych (nowa architektura armel), oraz 23000 gotowych do zainstalowania pakietów. Wydanie to zostało dedykowane Thiemo Seuferowi – aktywnemu członkowi zespołu (odpowiedzialnemu między innymi za wspieranie architektury MIPS), który 26 grudnia 2008 roku zginął w tragicznym wypadku samochodowym. 6 sierpnia 2010 roku została zamrożona wersja testowa Debiana – Squeeze, do czasu wydania stabilnej wersji. 6 lutego 2011 roku ukazało się kolejne stabilne wydanie – Squeeze. Nowa wersja posiada wsparcie dla 9 architektur sprzętowych (11 programowych) oraz ponad 36000 gotowych do zainstalowania pakietów. Po raz pierwszy oficjalnie pojawia się (jako technical preview) adaptacja na jądro FreeBSD z narzędziami GNU – GNU/kFreeBSD dla architektur x86 oraz AMD64. 4 maja 2013 roku została wydana nowa wersja stabilna Debiana 7.0 – Wheezy. W nowym wydaniu pojawiła się obsługa wielu architektur jednocześnie (tzw. multiarch), która pozwala na instalację pakietów z wielu architektur na tej samej jednostce, a także uruchamianie zarówno 32 i 64-bitowych programów, ze spełnianiem wszystkich zależności. Nowy Debian wprowadza również szereg rozwiązań prywatnej chmury obliczeniowej (między innymi Xen Cloud Platform oraz OpenStack), ulepszony instalator systemu oraz kompletny zestaw multimedialnych narzędzi i kodeków, bez potrzeby korzystania z zewnętrznych repozytoriów. W procesie instalacji wprowadzono ulepszenia pozwalające osobom niewidomym na instalację przy użyciu syntezatora mowy. Instalator został przetłumaczony na 73 języki, z czego ponad 12 posiada obsługę syntezatora mowy. Debian Wheezy obsługuje 64-bitowe komputery z UEFI, jednak na dzień wydania nowej wersji dystrybucji bez obsługi „Secure Boot”. 13 maja 2013, Lars Wirzenius i Russ Allbery zaproponowali zmiany dotyczące planu wydawniczego, którego głównym założeniem jest jego przyspieszenie. Historia wersji Rozwój Debiana Debian jest tworzony przez dużą grupę ochotników komunikujących się ze sobą poprzez szereg list dyskusyjnych (dostępnych również w Usenecie w hierarchii linux.debian.*) oraz system śledzenia błędów. Projekt Debian posiada rozbudowaną strukturę wewnętrzną: z wyborami, konstytucją, a także formalnymi dokumentami określającymi zasady postępowania. Obecnie projekt ten nie jest związany z żadną firmą ani organizacją. Przez krótki okres był powiązany z Free Software Foundation (FSF), która nawet pokrywała część kosztów funkcjonowania projektu. Na bazie Debiana opartych zostało wiele innych dystrybucji, na przykład: Corel Linux (obecnie XandrOS), Knoppix, Morphix, Ubuntu, MEPIS, Cdlinux.pl i inne. Wersje Debiana Gałęzie dystrybucji Debian jest rozwijany jako 4 równoległe gałęzie: stabilna (stable) – zmiany polegają prawie wyłącznie na naprawianiu problemów dotyczących bezpieczeństwa (przy czym do dystrybucji nie są wprowadzane nowe wersje pakietów, które mogą spowodować nowe problemy – poprawiane są jedynie błędy krytyczne dla bezpieczeństwa systemu); testowa (testing) – tu automatycznie trafiają po pewnym czasie pakiety z wersji niestabilnej, w których nie wykryto błędu o priorytecie serious lub wyższym; niestabilna (unstable) – tutaj trafiają wszystkie nowe wersje pakietów; eksperymentalna (experimental) – pakiety eksperymentalne jak np. upstart Tworzenie nowej wersji stabilnej polega na zamrożeniu gałęzi testowej. Następuje wtedy okres przejściowy, w którym, poza wyjątkowymi przypadkami, do gałęzi testowej nie są dodawane żadne nowe pakiety. Gdy liczba błędów w tak zamrożonej dystrybucji testowej zmniejszy się do akceptowalnego poziomu, wersja testowa jest przemianowywana na stabilną i otrzymuje swój numer wersji. Poprzednia dystrybucja stabilna staje się dystrybucją archiwalną, jednak wsparcie od strony bezpieczeństwa zapewniane jest jeszcze przez jakiś czas. Ze względu na nacisk na bezpieczeństwo i specyficzny cykl rozwoju produktu, stabilne wersje Debiana pojawiają się relatywnie rzadko. Nazwa kodowa dystrybucji niestabilnej – „sid” jest niezmienna – Sid to, w filmie Toy Story, chłopiec psujący zabawki. Można ją również rozwinąć w sformułowanie Still In Development (ang. ciągle rozwijany). Nazwy wersji Debiana Kolejne wersje Debiana, od początku projektu noszą nazwy będące imionami bohaterów filmu Toy Story. Buzz – Debian 1.1 – od Buzza Astrala – kosmicznego marine; Rex – Debian 1.2 – od tyranozaura; Bo – Debian 1.3 – od Bo Peep, pasterki, która opiekowała się owcami; Hamm – Debian 2.0 – od świnki-skarbonki; Slink – Debian 2.1 – od Cienkiego, czyli zabawkowego, rozciągliwego psa (Slinky Dog); Potato – Debian 2.2 – od Pana Bulwy (Mr. Potato); Woody – Debian 3.0 – od Chudego; Sarge – Debian 3.1 – od Sierżanta małych, zielonych, plastikowych żołnierzyków; Etch – Debian 4.0 – od zabawkowej tablicy do rysowania (Etch-a-Sketch); Lenny – Debian 5.0 – od lornetki (Lenny the Binoculars); Squeeze – Debian 6.0 – od trójokiego kosmity; Wheezy – Debian 7.0 – od pingwina w czerwonej muszce; Jessie – Debian 8.0 – od kobiety kowbojki. Stretch – Debian 9.0 – od fioletowej ośmiornicy. Buster – Debian 10.0 – od starego psa. Bullseye – Debian 11.0 – od konia. Bookworm – Debian 12.0 – od mola książkowego. Trixie – Debian 13.0 – od niebieskiego triceratopsa. Forky - Debian 14 - od Sztućka. Sid – wersja w ciągłym rozwoju nie posiadająca wydań – od chłopca z sąsiedztwa, który psuł zabawki. Wyspecjalizowane dystrybucje Debiana DebianJr. – celem projektu jest stworzenie dystrybucji, która będzie chętnie używana przez dzieci w każdym wieku i sprawi, że w późniejszym czasie używanie głównej dystrybucji Debiana będzie dla nich łatwiejsze. Początkowo projektanci będą się skupiać na stworzeniu systemu przyjaznego dla dzieci, które nie ukończyły ośmiu lat, a następną grupą docelowa będą osoby w wieku 8–12 lat; Debian Med – celem projektu jest stworzenie całkowicie darmowego systemu, który będzie mógł być używany w branżach związanych w praktykach lekarskich oraz badaniach medycznych; Debian Edu – pomysł powstania podprojektu narodził się latem 2001 w Norwegii (stąd też druga nazwa Skolelinux – Skole oznacza szkołę). Celem przedsięwzięcia było stworzenie w pełni otwartego rozwiązania dla szkół; Debian Desktop – jest to dystrybucja skierowana do użytkownika domowego oraz firm; Debian Accessibility – projekt, którego celem jest przystosowanie Debiana do użytku przez osoby niepełnosprawne; DebianGis – Debian dla zastosowań w geografii; Debian Science – Debian dla zastosowań w fizyce; DebiChem – Debian dla zastosowań w chemii; Debian Multimedia – Debian do zastosowań multimedialnych; Debian EzGo. Cykl życia pakietu Każdy pakiet w Debianie ma swojego opiekuna, który utrzymuje go w odpowiedniej wersji, a także dba o jego zgodność z polityką Debiana, utrzymuje zgodność z innymi pakietami i stara się, aby był on na odpowiednio wysokim poziomie. Użytkownicy zgłaszają błędy poprzez system zgłaszania błędów, a następnie opiekun stara się naprawić błędy w aplikacji. Zazwyczaj jeden opiekun zajmuje się jednym pakietem, jednak czasami niewielkie grupy deweloperów zajmują się jednym dużym pakietem lub grupą pakietów silnie ze sobą powiązanych. Gdy opiekun chce wydać nową wersję pakietu najpierw wysyła go do katalogu „incoming” w archiwum pakietów Debiana. Serwer sprawdzi czy plik został poprawie wysłany i czy wszystkie wymagane pliki znajdują się w nim. Dla pewności sprawdza poprawność klucza OpenPGP opiekuna. Każdy z deweloperów Debiana posiada własny klucz prywatny, a na serwerze jest jego klucz publiczny. Pakiety są podpisywane, aby uniknąć wysłania aktualizacji pakietu przez nieuprawnioną do tego osobę, która mogłaby wprowadzić modyfikację kodu wywołującą obniżenie bezpieczeństwa systemu, bądź dodanie kodu łamiącego zasady Debiana lub licencji programu. Jeżeli wysłany pakiet spełnił powyższe wymagania, zostaje przesunięty do obszaru nazwanego „pool”. Każdego dnia setki ze światowych mirrorów pobierają pakiety z tego katalogu. Wszystkie pobrane pakiety są dostępne tylko w niestabilnej gałęzi Debiana, która zawiera najnowsze wersje każdego pakietu. Jednak nowy kod to także niesprawdzony kod, dlatego każdy pakiet z tej gałęzi jest udostępniany bez jakichkolwiek gwarancji bezpieczeństwa czy stabilności. Aby pakiet stał się kandydatem do następnego stabilnego wydania Debiana najpierw musi trafić do gałęzi testowej. Wymagania aby pakiet trafił do gałęzi testowej są następujące: Musi być obecny przez pewną ilość dni w wydaniu niestabilnym; Nie może mieć więcej błędów krytycznych wydania niż pakiet, który aktualnie znajduje się w testowej gałęzi. Błąd krytyczny wydania to taki błąd, który może negatywnie wpłynąć na bezpieczeństwo lub stabilność systemu i powinien być poprawiony przed następnym stabilnym wydaniem; Musi być skompilowany we wszystkich oficjalnie wspieranych architekturach; Nie może być zależny od pakietów które nie znajdują się w wydaniu testowym. W ten sposób błąd krytyczny w jednym pakiecie od którego zależy wiele innych pakietów (np. biblioteka) może spowodować, że wiele pakietów nie trafi do testowej gałęzi. Menadżer danego wydania stabilnego publikuje wytyczne dla deweloperów i decyduje o terminie wydania stabilnego. Jeżeli wszystkie ważne pakiety są we względnie nowych wersjach i są dostępne dla oficjalnie wspieranych architektur, a także wypełnione są założenia dla danego wydania, następuje wydanie nowej wersji stabilnej. W jednym czasie wszystkie pakiety z gałęzi testowej stają się częścią wydania stabilnego. Operacja ta jest poprzedzona tzw. zamrożeniem gałęzi (), w tym najważniejszych podsystemów (jądro, biblioteki, kompilatory, interpretery języków skryptowych itp.). W czasie gdy gałąź testowa jest zamrożona, nie są w niej umieszczane żadne większe aktualizacje pakietów (w szczególności bibliotek od których zależy wiele innych pakietów), chyba że: aktualizacja usuwa poważne błędy (które uniemożliwiłyby używanie danego programu lub całego systemu), aktualizacja jest poprawką bezpieczeństwa. Jest możliwość, że stosunkowo stary, rzadko aktualizowany pakiet, będzie należał do więcej niż jednej gałęzi w tym samym czasie. Gałęzie są prostą metodą przechodzenia pakietu z katalogu „pool” do stabilnego wydania. Liderzy projektu Liderami Debiana byli kolejno: Ian Murdock – sierpień 1993 do kwietnia 1996 Bruce Perens – kwiecień 1996 do grudnia 1997 Ian Jackson – styczeń 1998 do grudnia 1998 Wichert Akkerman – styczeń 1999 do marca 2001 Ben Collins – kwiecień 2001 do kwietnia 2002 Bdale Garbee – kwiecień 2002 do kwietnia 2003 Martin Michlmayr – marzec 2003 do marca 2005 Branden Robinson – kwiecień 2005 do kwietnia 2006 Anthony Towns – kwiecień 2006 do kwietnia 2007 Sam Hocevar – kwiecień 2007 do kwietnia 2008 Steve McIntyre – kwiecień 2008 do kwietnia 2010 Stefano Zacchiroli – kwiecień 2010 do kwietnia 2013 Lucas Nussbaum – kwiecień 2013 do kwietnia 2015 Neil McGorven – kwiecień 2015 do kwietnia 2016 Mehdi Dogguy – kwiecień 2016 do kwietnia 2017 Chris Lamb – kwiecień 2017 do kwietnia 2019 Sam Hartman – kwiecień 2019 do kwietnia 2020 Jonathan Carter – kwiecień 2020 - aktualny lider Obsługiwane jądra systemów operacyjnych W ramach polityki tworzenia uniwersalnego systemu operacyjnego, projekt Debian przygotowuje porty dostępnego w tej dystrybucji oprogramowania dla wielu jąder systemów operacyjnych. Obecnie istnieją: Debian GNU/Linux na jądrze Linux; oryginalny, oficjalnie wydawany port dostępny na ponad 9 architekturach; Debian GNU/kFreeBSD na jądrze FreeBSD (na architekturach i386 oraz amd64); w Squeeze jako technical preview – następnie w wersji Jessie wstrzymany; Debian GNU/Hurd na jądrze GNU Hurd (na architekturze i386); wydaniem oficjalnie wspierającym ten kernel miał być Wheezy (Debian 7), nigdy nie ukazało się kompletne wydanie; Debian GNU/NetBSD na jądrze NetBSD (na architekturze i386). Istnieją również porty nieoficjalne, wśród nich: Nexenta – Debian GNU/OpenSolaris na jądrze OpenSolaris (na architekturach i386 oraz amd64). Obsługiwane architektury sprzętowe Debian jest wydawany dla różnych architektur komputerowych. Obecnie w wersji stabilnej Jessie istnieją następujące adaptacje: i386 – Debian na maszynach x86 – podstawowa i najaktywniej rozwijana, dotyczy procesorów x86; amd64 – Debian na maszynach AMD64 – adaptacja dla procesorów 64-bitowych x86-64 oraz Intel Core; arm64 – Debian ARMv8-A – adaptacja dla procesorów 64-bitowych ARM; armel – Debian EABI ARM – adaptacja dla procesorów ARM; armhf – Debian Hard Float ABI ARM – adaptacja dla procesorów ARM z zestawem instrukcji ARMv7; mips – Debian MIPS Big-endian – adaptacja dla procesorów MIPS Big endian; mipsel – Debian MIPS Little-endian – adaptacja dla procesorów MIPS Little endian; powerpc – Debian na maszynach Motorola/IBM PowerPC – adaptacja dla procesorów PowerPC; ppc64el – Debian PowerPC64 Little-endian – adaptacja dla 64-bitowych procesorów PowerPC Little endian (POWER8, POWER7+); s390x – Debian na maszynach Hercules (emulator), IBM System z; mips64el – Debian MIPS 64-bit Little-endian – adaptacja dla procesorów MIPS Little endian. Dodatkowo prace trwają nad architekturami ARM big-endian (armeb), Hitachi SuperH (sh), PowerPC64 (ppc64), Renesas M32R (m32r). Narzędzia do zarządzania pakietami Debian korzysta z pakietów deb. Podstawowym instalatorem pakietów jest dpkg – instalator niskiego poziomu obsługiwany z linii poleceń, lub jego bardziej zaawansowany odpowiednik – APT, w którym wiele czynności jest zautomatyzowanych (pobieranie pakietów, rozwiązywanie zależności między pakietami). Do wygodniejszego zarządzania pakietami, Debian dysponuje nakładkami na powyższe narzędzia – dselect, oraz nowszy – aptitude. Programy do zarządzania pakietami w Debianie: konsolowe: dpkg, dselect, apt, aptitude; graficzne: Synaptic, KPackage, adept; wyszukiwanie osieroconych pakietów: konsolowy orphaner i graficzny gtkorphan. Pochodne dystrybucje cdlinux.pl – polska dystrybucja typu LiveCD, oparta na Debianie Sid, uruchamiana z płyt miniCD/CD/DVD Floppix – konsolowa dystrybucja typu LiveCD oparta na Debianie slink gNewSense – w pełni wolna według FSF dystrybucja oparta na Debianie i Ubuntu Knoppix – dystrybucja typu LiveCD, oparta na Debianie, uruchamiana z płyt CD/DVD Linux Mint – dystrybucja typu LiveCD, oparta na Debianie i Ubuntu, popularna wśród użytkowników korzystających z niewolnego oprogramowania Aptosid – dystrybucja typu LiveCD (dawna nazwa Sidux) oparta na niestabilnym wydaniu Debiana (Sid) Trisquel – w pełni wolna według FSF dystrybucja oparta na Ubuntu Ubuntu – popularna dystrybucja oparta na Debianie, dostępna także w formie LiveCD Raspberry Pi OS – wersja przeznaczona dla mikrokomputera Raspberry Pi TAILS – dystrybucja dostarczająca narzędzia ułatwiające zachować użytkownikowi anonimowość i prywatność, a dzięki oprogramowaniu do szyfrowania zwiększa bezpieczeństwo danych. Twórcy na płycie umieszczają m.in. Tor Browser, wraz z przeglądarką internetową doposażoną w rozszerzenia: TorButton, HTTPS Everywhere, NoScript i Adblock Plus. Devuan – dystrybucja pierwotnie bazująca na Wheezy (Debian 7), będąca protestem przeciwko integracji debiana z Systemd, uważanego przez sporą grupę osób wspierających Debiana jako coś szkodliwego. ta dystrybucja bazuje na zarządzaniu rozruchem systemu w stylu System V. Podział nastąpił po wydaniu Debian 8. Przypisy Linki zewnętrzne Informacje dotyczące wydania “bullseye”, Obrazy płyt CD/DVD Debiana wersji stabilnej bullseye. Nieoficjalne obrazy płyt do instalacji sieciowej, zawierające własnościowe firmware. (Debian non-free ISO.)
189960	https://pl.wikipedia.org/wiki/Gabriel%20Heinze	Gabriel Heinze	Gabriel Iván Heinze (wym. []; ur. 19 kwietnia 1978 w Crespo) – argentyński piłkarz pochodzenia niemiecko-włoskiego grający na pozycji obrońcy oraz trener piłkarski. Wychowanek CA Newell’s Old Boys, w swojej karierze grał m.in. w Manchesterze United, Realu Madryt czy Olympique Marsylia, zdobywając z nimi krajowe trofea. W latach 2003–2010 reprezentował Argentynę, grając m.in. na mistrzostwach świata i igrzyskach olimpijskich. W 2015 roku rozpoczął działalność trenerską. Życiorys Wczesne lata Po ojcu, który wywodził się z Niemców nadwołżańskich, ma pochodzenie niemieckie. Jego matka włoskiego pochodzenia z zawodu była nauczycielką. Ma trzech braci. Ze względu na swoje korzenie ma obywatelstwo niemieckie, dzięki któremu nie potrzebował zezwoleń na pracę na terenie Unii Europejskiej. Kariera klubowa Jest wychowankiem Newell’s Old Boys. Do seniorskiego zespołu dołączył w 1996 roku. Rok później odszedł do hiszpańskiego Realu Valladolid. Od 1 lipca 1998 do 30 czerwca 1999 przebywał na wypożyczeniu w portugalskim Sportingu CP. Po powrocie do Valladolid zadebiutował w rozgrywkach Primera División – miało to miejsce 11 września 1999 w przegranym 0:2 meczu z Deportivo La Coruña. Grał w nim do 56. minuty, po czym został zmieniony przez Eusebio Sacristána. 1 lipca 2001 został piłkarzem francuskiego Paris Saint-Germain. W Ligue 1 zagrał po raz pierwszy 28 lipca 2001 w zremisowanym 0:0 spotkaniu z Lille OSC. W barwach PSG zagrał w sumie w 99 meczach ligowych, w których zdobył 4 gole. Przed sezonem 2004/2005 odszedł za 10 milionów euro do angielskiego Manchesteru United. Jego debiut w Premier League przypadł na zremisowany 2:2 mecz z Bolton Wanderers, który został rozegrany 11 września 2004. W 44. minucie tego spotkania zdobył gola na 1:0 po podaniu Mikaëla Silvestre. Przez kibiców klubu został wybrany najlepszym piłkarzem sezonu 2004/2005. 14 września 2005 w meczu Ligi Mistrzów z hiszpańskim Villarrealem CF (0:0) odniósł kontuzję kolana, która ostatecznie wykluczyła go z gry w pierwszym zespole do końca sezonu 2005/2006. W sezonie 2006/2007 wraz z klubem został mistrzem Anglii. Utracił w nim jednak miejsce w wyjściowym składzie na rzecz Patrice’a Evry. W związku z tym usiłował wymóc na władzach klubu wyrażenie zgody na odejście do Liverpoolu F.C., co doprowadziło do konfliktu z ówczesnym trenerem Manchesteru United Aleksem Fergusonem. Heinze w późniejszych latach w publicznych wypowiedziach żałował swojego postępowania. Ostatecznie zmienił on klub 22 sierpnia 2007, przechodząc do Realu Madryt za 12 milionów euro. Pierwszy mecz ligowy w jego barwach rozegrał 2 września 2007 z Villarrealem (5:0). Na boisko wszedł w 58. minucie, zastępując Raúla Gonzáleza. W sezonie 2007/2008 zdobył wraz z nim mistrzostwo Hiszpanii. 1 sierpnia 2009 został zawodnikiem francuskiego Olympique Marsylia, z którym również wygrał krajową ligę. W latach 2011–2012 grał we włoskim AS Roma. Karierę zakończył w 2014 roku w macierzystym Newell’s Old Boys, z którym rok wcześniej wygrał mistrzostwo Argentyny. Najwięcej meczów w karierze rozegrał we francuskiej Ligue 1 – 157. Zdobył cztery mistrzostwa kraju – Anglii, Argentyny, Francji i Hiszpanii. Kariera reprezentacyjna W reprezentacji Argentyny zadebiutował 30 kwietnia 2004 w wygranym 3:1 meczu z Libią. W jej barwach dwukrotnie wystąpił na mistrzostwach świata (2006 i 2010), dwukrotnie na Copa América (2004 i 2007), na Letnich Igrzyskach Olimpijskich 2004 w Atenach i na Pucharze Konfederacji 2005. Na igrzyskach wraz z reprezentacją zdobył złoty medal. Na Copa América dwukrotnie został wicemistrzem Ameryki Południowej. Na rozgrywanym w Niemczech Pucharze Konfederacji zdobył srebrny medal. W kadrze po raz ostatni zagrał 17 listopada 2010 w wygranym 1:0 spotkaniu towarzyskim z Brazylią. Kariera trenerska 13 czerwca 2015 został trenerem CD Godoy Cruz. Funkcję tę pełnił do 27 września 2015. Następnie od 20 czerwca 2016 do 1 sierpnia 2017 prowadził klub Argentinos Juniors. 12 grudnia 2017 dołączył do Vélezu Sarsfield. Inne Jego nazwisko pojawiło się w mediach w kontekście afery Panama Papers. W 2005 roku podpisał umowę sponsorską z niemieckim przedsiębiorstwem Puma, a pieniądze z niej trafiały na Brytyjskie Wyspy Dziewicze, stanowiące raj podatkowy, do podmiotu zarejestrowanego na jego matkę. Przypisy Bibliografia Reprezentanci Argentyny w piłce nożnej Argentyńscy trenerzy piłkarscy Argentyńscy medaliści olimpijscy Argentyńczycy pochodzenia niemieckiego Argentyńczycy pochodzenia włoskiego Piłkarze CA Newell’s Old Boys Piłkarze Realu Valladolid Piłkarze Sportingu CP Piłkarze Paris Saint-Germain F.C. Piłkarze Manchesteru United Piłkarze Realu Madryt Piłkarze Olympique Marsylia Piłkarze AS Roma Trenerzy piłkarzy Godoy Cruz Antonio Tomba Trenerzy piłkarzy AA Argentinos Juniors Trenerzy piłkarzy CA Vélez Sarsfield Uczestnicy Copa América 2004 Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 2004 Uczestnicy Pucharu Konfederacji w piłce nożnej 2005 Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2006 Uczestnicy Copa América 2007 Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2010 Ludzie urodzeni w Crespo Urodzeni w 1978
189961	https://pl.wikipedia.org/wiki/Klaus%20Teuber	Klaus Teuber	Klaus Teuber (ur. 1952) – niemiecki projektant gier planszowych. Zaprojektowane przez niego gry były wielokrotnie nagradzane, w tym czterokrotnie tytułem Gry Roku w Niemczech (Spiel des Jahres). Gry: Osadnicy z Catanu (i rozszerzenia) Löwenherz Entdecker Drunter und Drüber Adel Verpflichtet Barbarossa Niemieccy projektanci gier planszowych Urodzeni w 1952
1124	https://pl.wikipedia.org/wiki/Dania	Dania	Dania () – państwo położone w Europie Północnej (Skandynawia), najmniejsze z państw nordyckich. Wraz z Grenlandią oraz Wyspami Owczymi tworzy Wspólnotowe Królestwo Danii. Kontynentalna Dania graniczy od południa z Niemcami, zaś przez cieśninę Sund sąsiaduje ze Szwecją. Posiada też granicę z Kanadą na wyspie Hansa. Dania jest członkiem Unii Europejskiej, NATO oraz ONZ. Nazwa państwa Nazwa państwa duńskiego pojawiła się po raz pierwszy ok. roku 955 w formie ᛏᛅᚾᛰᛅᚱᚴᛅ, co oznacza „graniczny las Duńczyków” (więcej na ten temat w haśle kamienie runiczne z Jelling). Polityka Ustrój polityczny Dania jest monarchią konstytucyjną – głową państwa jest królowa Małgorzata II. Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizbowy parlament noszący nazwę Folketing (179 deputowanych) wybierany na 4-letnią kadencję. Dania jest najstarszą europejską monarchią z zachowaną ciągłością dziedzicznej władzy monarszej. Obecnie na tronie duńskim zasiada królowa Małgorzata II, córka Fryderyka IX i królowej Ingrid, z dynastii oldenburskiej, linii Sonderburg-Glücksburg, zamężna z księciem Henrykiem. Następcą tronu jest starszy syn królowej, książę Fryderyk. Dania jest monarchią konstytucyjną od 5 czerwca 1849 roku. Dziedziczenie tronu Według Aktu o sukcesji z 4 czerwca 2009 r. tron po zmarłej monarchini obejmuje najstarszy potomek. Przy braku potomka tron przechodzi na najstarszego brata lub siostrę. Jeżeli rodzeństwo zmarłego władcy nie żyje lub z innych powodów nie jest upoważnione do objęcia tronu, tron obejmuje najbliższa pokrewieństwem linia boczna panującej dynastii, lecz z ograniczeniem do potomków króla Chrystiana X. Brak możliwości zastosowania tych zasad prowadzi do elekcji nowego króla lub królowej przez parlament. Na tronie mogą zasiąść tylko spadkobiercy z legalnych związków małżeńskich i jeśli należą do Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego. Związek małżeński króla musi zostać zaakceptowany przez Folketing, a małżeństwa zawarte przez pretendentów do tronu wymagają zgody królowej na forum Rady Państwowej. Tuż po wstąpieniu na tron monarcha lub monarchini składa przyrzeczenie na piśmie, że będzie przestrzegać postanowień konstytucji. System partyjny Obecny system partyjny Danii jest systemem wielopartyjnym. Liczba partii reprezentowanych w parlamencie kształtuje się zwykle w granicach 8-10. Wśród ugrupowań socjalistycznych dominuje Partia Socjaldemokratyczna. Inne lewicowe ugrupowania to m.in. Socjalistyczna Partia Ludowa oraz Partia Jedności, „Związek Czerwono-Zielonych”. Rola łącznika pomiędzy centrum a prawicą przypada Partii Radykalno-Liberalnej. Innego rodzaju partią liberalną jest Duńska Partia Liberalna – „Venstre”. Coraz większe poparcie wyborców uzyskuje nacjonalistyczna Duńska Partia Ludowa. Interesy niemieckiej mniejszości reprezentuje Partia Szlezwiku, o wyraźnie regionalnym zasięgu. Poza ww. występują również inne partie, np. Konserwatywna Partia Ludowa czy Sojusz Liberalny. Historia systemu partyjnego Do 1849 roku ustrój Danii był autokratyczny. Konstytucja z tego samego roku przyznała swobody obywatelskie i obaliła strukturę dotychczasowych rządów, wprowadzając dwuizbowy parlament złożony z reprezentantów o określonym wieku (od 30. roku życia), wyłonionych w wyborach powszechnych. Pewna liczba ugrupowań pojawiła się w świeżo założonym parlamencie, Rigsdagu. Skrystalizowały się one do trzech grup głównych: Venstre (Lewica), Højre (Prawica) i Centrum. 1866 rok przyniósł nowelizację, w której izba wyższa (Landsting) złożona z przedstawicieli uprzywilejowanych właścicieli ziemskich zyskała pozycję dominującą. Stanowiło to czynnik zapalny walki politycznej, która oficjalnie dotycząca konfliktu bezpośrednio wybieranej izby, Folketingu, z mającym przewagę Landstingiem, była w rzeczywistości aspiracją Partii Lewicy (założonej i popieranej w większości przez rolników, ale po 1870 roku również robotników) dążącej do rozbicia monopolu władzy politycznej Partii Prawicy (składającej się z arystokracji, właścicieli ziemskich i wyższej klasy średniej). W 1901, na skutek rosnącego niezadowolenia robotników, zrzeszających się w związki zawodowe, król Chrystian IX wezwał lewicę do utworzenia nowego gabinetu i od tego czasu akceptowano regułę, iż rząd powinien odzwierciedlać większość w Folketingu. W 1905 roku nastąpił rozłam w Partii Lewicy. Jej odłam stał się partią centrową. Radykalni-Liberałowie pragnęli współpracować z Socjaldemokratami. 1913: Obie partie otrzymują większość w Folketingu, Radykalno-Liberalny rząd kieruje Danią do czasu I wojny światowej. Nowa konstytucja przyjęta w 1915 roku zawierała warunek reprezentacji proporcjonalnej oraz prawo wyborcze dla wszystkich obywateli, zarówno mężczyzn, jak i kobiet, od 25. roku życia (zmiana w 1978 na 18. rok życia). W celu zmiany wizerunku, dawna Partia Prawicy przybrała nazwę Konserwatywnej. Od tego czasu ona i Umiarkowani Liberałowie (niegdyś Partia Lewicy), Radykalni-Liberałowie oraz Socjaldemokraci stanowili centrum duńskiej polityki. Socjaldemokraci krótko rządzili w 1924 i w 1929 r., w stowarzyszeniu z radykałami. Podczas okupacji hitlerowskiej (1940–1945), powstał rząd koalicyjny, utworzony przez główne partie polityczne, jednak wzrastający powszechny opór duński w stosunku do nazistów, skłonił ich do przejęcia władzy wykonawczej. Partie faszystowskie nigdy nie odnotowały nikłego nawet poparcia. Od wyzwolenia 1945 do 1957 roku, Danią kierował rząd mniejszościowy, ze zmiennym wpływem socjaldemokratów z jednej strony i umiarkowanych liberałów oraz konserwatystów z drugiej, w zależności, od tego, którą z dwu grup, poparła Partia Radykalno-Liberalna. W 1953 r., nowa konstytucja obaliła Landsting, wprowadzając system jednoizbowy i powiększając liczbę deputowanych ze 151 do 179. Główne partie popierały działania ONZ i NATO, ponadto zacieśniając współpracę między krajami skandynawskimi. Ów okres, kiedy najbardziej wpływowe partie otrzymywały łącznie w kolejnych wyborach mniej lub więcej 90 procent mandatów, był dla pozostałych pasmem porażek. Ciesząca się dotychczas nieznacznym poparciem Partia Komunistyczna, w 1957 roku nie weszła do parlamentu. Wcześniej odłączyła się od niej Partia Socjalistyczno-Ludowa. Pewną rolę odegrała również Partia Jednolitego Opodatkowania, opierająca się na zasadach Henry’ego George’a, będąc w koalicji rządowej 1957–1960. Industrializacja i rozwój sektora państwowego uczyniły partyjne podziały bardziej skomplikowanymi. Agresywna walka radykalnej Partii Socjalistyczno-Ludowej, o wyborców lewicy przyczyniła się do destabilizacji w zachowaniach wyborczych, które nastąpiły w roku 1973. Trzy nowe partie otrzymały mandaty, Chrześcijańsko-Ludowa, Centrum Demokraci oraz Partia Postępu (na skutek rozłamu, jaki nastąpił w 1995, wywodzi się z niej populistyczna Duńska Partia Ludowa) z liderem Mogensem Glistrupem, ekspertem podatkowym. Partia Postępu, założona na początku 1973 roku, forsowała zniesienie podatku dochodowego i stopniową likwidację biurokracji państwowej. Socjaldemokraci, obecni u władzy, ponieśli znaczną porażkę w tych wyborach. Ich przewodniczący, Anker Jorgensen, zrezygnował ze stanowiska premiera. W środku grudnia, Poul Hartling został zaprzysiężony jako premier liberalno-demokratycznego gabinetu. Kiedy stało się jasne w grudniu 1974, że parlament nie akceptuje drastycznego antyinflacyjnego programu Hartlinga, wybory powszechne zostały zwołane ponownie i odbyły się w styczniu 1975. Liberałowie niemal podwoili swoją reprezentację w Folketingu. Jednakże, ponieważ większość nie socjalistycznych partii utraciła poparcie oraz dlatego, iż trzy z czterech lewicowych partii równocześnie zyskały parlamentarne mandaty, utracono stałą większość, zatem Hartling podał się do dymisji. Po kilku próbach, koalicja Hartlinga i Ankera Jorgensena, późniejszy sojusz Socjaldemokratów z pozostałymi socjalistami ukierunkowane partiami mniejszości w końcu odniosły sukces w tworzeniu nowego rządu. Jorgensen pozostał premierem dzięki wyborom w 1977, 1979 i 1981 roku. Jednakże we wrześniu 1982, rozbieżność zdań wobec planu Jorgensena, aby podnieść podatki, utworzyć nowe miejsca pracy, zwiększyć subwencje dla rolników i zmniejszyć deficyt budżetowy, była powodem rozwiązania rządu. Koalicja czterech partii na czele z Poulem Schlüterem, pierwszym Konserwatywnym premierem od 1901 roku, przejęła wówczas władzę, tworząc rząd mniejszościowy, a posiadając tylko 66 mandatów z 179. W 1984 roku parlament nie udzielił poparcia dla budżetu rządu Schlütera, który w konsekwencji domagał się nowych wyborów. Odbyły się one w styczniu 1984 i w rezultacie koalicja objęła 79 mandatów. Jednakże następne wybory wrześniowe 1987, przyniosły 70 mandatów koalicji. Wybory roku 1994, wyłoniły koalicję trzech silnych partii: Socjaldemokratów, Centrum Demokratów i Partii Radykalno-Liberalnej (otrzymali w sumie 76 mandatów). Liczba mandatów konserwatystów, głównej siły prawicowej, zmalała z 31 do 28, podczas gdy Partia Liberalna odczuła wzrost poparcia od 15,8% do 23,3% i tym samym stała się największą partią opozycyjną. Centrolewicowa koalicja przetrwała rozstanie z Centrum Demokratami, w 1996, którzy odrzucili propozycję Prezesa Rady Ministrów Poula Nyrupa Rasmussena, aby szukać poparcia dla budżetu po lewej stronie izby. Krucha koalicja dwóch partii przeżyła wiele kryzysów w roku 1997. Wybory w 1998 roku odbyły się pod gwiazdą powrotu liberalno-konserwatywnego gabinetu. W lutym 1998, Socjaldemokraci odnotowali wzrost poparcia i Nyrup Rasmussen zwołał nagłe wybory. Ich wyniki były następujące: Partia Socjaldemokratyczna-35,9% (65 mandatów), Partia Radykalno-Liberalna-3,9% (7 mandatów), Partia Centrum Demokraci-4,3% (8 mandatów), Partia Chrześcijańsko-Ludowa-2,5% (4 mandaty), Partia Socjalistyczno-Ludowa-7,6% (13 mandatów), Czerwono-zielone przymierze-2,7% (5 mandatów), Liberałowie-23% (43 mandaty), Konserwatyści-8,9% (17 mandatów), Partia Postępu-2,4% (4 mandaty) i Duńska Partia Ludowa-7,4% (13 mandatów). Koalicja Socjaldemokratów i radykalnych-Liberałów pozostała nienaruszona (z Nyrupem Rasmussen jako premierem). Konserwatyści ponieśli em z Konserwatystami (9,1%, 16 mandatów) utworzyły rząd mniejszościowy, na którego czele stanął Anders Fogh Rasmussen. Dwie radykalne partie prawicowe: Duńska Partia Ludowa i Partia Postępu odniosły sukces, przejmując głosy głównego nurtu prawicy. W marcu 2000 Nyrup Rasmussen dokonał zmiany członków gabinetu, a wprowadzając nowych ludzi, starał się zapoczątkować pewne zmiany w odpowiedzi na oskarżenia Duńskiej Partii Ludowej. Krytykowała ona rząd za zbyt „miękką” politykę imigracyjną. Sprawy imigracyjne były zagadnieniem najważniejszym w debatach poprzedzających wybory 20 listopada 2001. Socjaldemokraci Nyrupa Rasmussena zyskali mniej niż oczekiwali, bo tylko 29,1% głosów, a zatem 52 mandaty. Centroprawicowe partie osiągnęły najwyższe poparcie od 1926 roku. Partia Liberalna otrzymała 31,3% głosów, co przełożyło się na 56 mandatów). Ów gabinet musiał liczyć się ze zdaniem Duńskiej Partii Ludowej (12% i 22 mandatów), która udzieliła mu swego wsparcia. Pozostałe partie z reprezentacją w Folketing to: Partia Socjalistyczno-Ludowa (6,4%, 12 mandatów); Partia Radykalno-Liberalna (5,2%, 9 mandatów); Czerwono-zielone przymierze (2,4%, 4 mandaty); Partia Chrześcijańsko-Ludowa (2,3%, 4 mandaty); oraz po dwóch reprezentantów Wysp Owczych i Grenlandii. Obecny układ sił prezentuje się podobnie. W lutym 2005 i znowu w listopadzie 2007, Partia Liberalna (Venstre) wraz z koalicyjnym partnerem, Partią Konserwatywną, ponownie uzyskały przewagę. Od wyborów w 2001 roku Venstre była największą partią duńskiego parlamentu. Dziś władzę sprawują partie lewicowe skupione w Bloku Czerwonym. Członkostwo w organizacjach międzynarodowych Dania jest państwem Unii Europejskiej, a także członkiem OECD, NATO, ONZ, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Unii Nordyckiej (której siedziba znajduje się w stolicy Danii, Kopenhadze) i innych organizacji międzynarodowych. Dania jest członkiem założycielem Rady Europy Konstytucja Danii przewiduje szczególną procedurę wyrażania zgody na przekazanie przez władze Królestwa Danii wykonywania przysługujących im uprawnień organom międzynarodowym. Dla podjęcia decyzji w takiej sprawie wymagana jest kwalifikowana większość 5/6, a w przypadku uzyskania poparcia jedynie zwykłej większości członków Folketingu na wniosek rządu rozstrzygnięcie następuje w drodze referendum. Siły zbrojne Duńskie Siły Zbrojne (duń. Det Danske Forsvar) dzielą się na Armię Danii, Marynarkę Wojenną, Siły Powietrzne i Obronę Terytorialną. Podstawowym zadaniem wojska jest obrona terytorium Danii, Wysp Owczych i Grenlandii przed zewnętrzną agresją. Wojsko podlega Ministerstwu Obrony, a jego najwyższym dowódcą jest królowa Małgorzata II. Dania od 1949 roku jest członkiem NATO. Uzbrojenie sił lądowych Danii składało się w 2014 roku z: 57 czołgów, 700 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 12 dział samobieżnych. Wojska Danii w 2014 roku liczyły 25 tys. żołnierzy zawodowych oraz 63 tys. rezerwistów. W Danii służba wojskowa jest obowiązkowa dla mężczyzn i wynosi w zależności od specjalizacji od 4 do 12 miesięcy. Według rankingu Global Firepower (2014) duńskie siły zbrojne stanowią 43. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 4,4 mld dolarów (USD). Podział administracyjny Od 1 stycznia 2007 roku Dania podzielona jest na 5 regionów, które z kolei dzielą się na 98 gmin. Zobacz też: podział administracyjny Danii do 2006. Historia Pierwotnie obszar dzisiejszej Danii został zasiedlony przez plemiona germańskie: Cymbrów i Teutonów, a następnie Anglów, Jutów i Sasów. Te 3 plemiona w V i VI wieku po podbiciu części Wysp Brytyjskich (dzisiejsza Anglia) przemieściły się tam, a na ich miejsce napłynął północnogermański lud Duńczyków. W okresie VIII-IX wieku Duńczycy brali udział w morskich wyprawach na wybrzeża Wielkiej Brytanii, państwa Franków i wybrzeża Bałtyku. Postępowało jednoczenie kraju, a w IX wieku kraj został schrystianizowany. Duński król Kanut II Wielki władał państwem, które obejmowało obok Danii, także Anglię, Norwegię, południową Szwecję oraz część Finlandii. W XII wieku Dania rozpoczęła ekspansję w rejonie Morza Bałtyckiego, zajmując m.in. Estonię, Holsztyn i Inflanty. W roku 1397 Dania utworzyła z Norwegią i Szwecją Unię Kalmarską, która przetrwała do 1523 roku, a następnie do roku 1814 istniała unia Danii z Norwegią. W 1448 r. tron objął Chrystian I z dynastii Oldenburgów. W latach 1534–1536 w Danii trwała wojna domowa, w wyniku której religią państwową stał się luteranizm. W drugiej połowie XVI wieku kraj zaangażowany był w wyniszczające wojny o panowanie na Bałtyku ze Szwecją i w ich wyniku utracił mocarstwową pozycję. W wojnie trzydziestoletniej (1618–1648) król Danii Chrystian IV wziął udział po stronie protestantów. Dania była państwem, które zaprotestowało przeciwko likwidacji Polski po II rozbiorze. W okresie napoleońskim Duńczycy starali się zachować neutralność prowadząc handel z oboma obozami. Dania weszła do tzw. Ligi Zbrojnej Neutralności, co zostało uznane za akt wrogi przez Zjednoczone Królestwo i doprowadziło do brytyjskiego ataku na Kopenhagę oraz zniszczenia floty duńskiej. Wobec kłopotów ekonomicznych spowodowanych blokadą brytyjską w roku 1814 Dania zrzekła się na rzecz Szwecji kontroli nad Norwegią w traktacie kilońskim. Jednak zachowała norweskie posiadłości: Islandię, Wyspy Owcze i Grenlandię. Od roku 1849 Dania stała się monarchią konstytucyjną. Po wojnie duńskiej w 1864 roku z Austrią i Prusami Dania utraciła Szlezwik i Holsztyn, od tego momentu prowadziła politykę neutralności. Podczas I wojny światowej zachowała neutralność, a w roku 1920 w wyniku plebiscytu północny Szlezwik powrócił do Danii. Mimo swego statusu Dania została zaatakowana i szybko zajęta w 1940 r. przez hitlerowskie Niemcy. Przez kilka lat mimo niemieckiej okupacji Dania zachowywała formalną suwerenność – funkcjonował parlament i rząd, ale od roku 1943 rządy bezpośrednie sprawowali już Niemcy. W trakcie II wojny światowej w roku 1944 okupowana przez Brytyjczyków i Amerykanów Islandia zerwała unię personalną z Danią, ogłoszając się republiką. Dania została wyzwolona 5 maja 1945 roku przez wojska brytyjskie. W roku 1949 Dania stała się członkiem NATO. Od 1953 roku w Królestwie Danii obowiązuje nowa konstytucja (Konstytucja Królestwa Danii z 5 czerwca 1953 r.). W roku 1960 weszła w skład Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu, a w 1973 stała się członkiem EWG. W roku 1992 w referendum Duńczycy odrzucili traktat z Maastricht, jednak rok później został on ostatecznie ratyfikowany. Geografia Dania pod względem warunków naturalnych jest krajem przejściowym pomiędzy Europą Północną i Środkową. Geologicznie terytorium Danii związane jest z trzonem kontynentalnym Europy. Większa część powierzchni kraju ukształtowana została w okresie ostatniego zlodowacenia. Granicę krajobrazową wyznacza zlodowacenie Würm, które ciągnie się przez cały Półwysep Jutlandzki w kierunku południkowym. Górnokredowe wapienie i kreda tworzą krajobraz północnej Jutlandii i wybrzeża typu klifowego na wyspach Møn i Zelandia. Dania jest krajem nizinnym – najwyższym punktem jest wzgórze Yding Skovhøj (172,54 m n.p.m. razem z kurhanem nagrobnym na szczycie, bez kurhanu 170,77 m n.p.m.). 70% powierzchni Danii przypada na Półwysep Jutlandzki (Jutlandię, Jylland). Reszta kraju położona jest na 406 wyspach, z czego zamieszkanych jest 79. Największe i najważniejsze wyspy to Zelandia 7031 km² (Sjælland, na której znajduje się stolica kraju, Kopenhaga), Nørrejyske Ø 4685 km², Fionia (Fyn) 2984 km², Lolland 1243 km², Bornholm 588,5 km², Falster 514,0 km², Morsø 363,3 km², Als 321,0 km², Langeland 284,0 km², Møn 237,5 km² i Rømø 128,9 km². Powierzchnia całkowita: 43 094 km² Powierzchnia lądowa: 42 394 km² (98,38%) Powierzchnia wodna: 700 km² (1,62%) Całkowita granica lądowa: 68 km z Niemcami Długość wybrzeża: 7314 km Najwyższy punkt naturalny: Møllehøj 170,86 m n.p.m. Najniższy punkt: Lammefjord 7 m p.p.m. Największe miasta Danii to Kopenhaga (518,6 tys.), Århus (239,9 tys.), Odense, Ålborg i Esbjerg. Roślinność Pierwotną roślinność kraju stanowiły lasy bukowo-dębowo-jesionowe oraz wrzosowiska. Obecnie znaczna ich większość została zastąpiona przez grunty orne oraz łąki i pastwiska. Lasy stanowią niespełna 12% powierzchni Danii i składają się głównie z sosen, jodeł, świerków i modrzewi, posadzonych przez człowieka. Klimat Na obszarze Danii panuje klimat umiarkowany ciepły typu morskiego. Zimy są krótkie i łagodne, zaś lata – dość chłodne, z dużą ilością opadów. Średnia temperatura w styczniu wynosi od -0,5 do +0,5 °C, a w lipcu od +16 do +17 °C. Najwyższa zanotowana na terenie Danii temperatura to +36,4 °C. Absolutne minimum termiczne to –31,2 °C. Opady występują głównie w postaci deszczu (śnieg pojawia się rzadko), zaś największe nasilenie opadów ma miejsce w lipcu i sierpniu. Średnia roczna suma opadów wynosi ok. 650 mm, przy czym istnieją w tym względzie spore różnice pomiędzy poszczególnymi częściami kraju, i tak na Zelandii jest to ok. 550 mm, a na Półwyspie Jutlandzkim – 800 mm. Gospodarka Dania jest wysoko rozwiniętym krajem. Spośród krajów unijnych, ma najlepszy Wskaźnik Wolności i jest w pierwszej dziesiątce najbardziej wolnych na świecie. PKB per capita w 2005 roku wynosiło nominalnie 50 tys. 965 dolarów (8. miejsce na świecie), a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 36 tys. 549 dolarów (7. miejsce na świecie), co jest wynikiem pod obydwoma względami porównywalnym do Szwajcarii. Wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi 25 i jest najniższy na świecie obok wyniku pozostałych krajów skandynawskich. Podatki należą do najwyższych w UE i na świecie, stanowią one 49% PKB. Najwięcej zatrudnionych (blisko 70%) pracuje w szeroko rozumianej sferze usług. Na terenie kraju istnieje m.in. przemysł spożywczy, maszynowy, celulozowo-papierniczy, metalurgiczny i budownictwo. Dużą rolę odgrywa wydobycie surowców energetycznych (ropy naftowej, gazu ziemnego, węgla brunatnego, oraz torfu). Dania jest samowystarczalna energetycznie. Wydobycie ropy i gazu dwukrotnie przekracza potrzeby własne, a nadwyżka jest eksportowana. Znane przedsiębiorstwa duńskie to Maersk, jedna z największych na świecie firm kontenerowych, Lego i Carlsberg. Dania posiada stosunkowo dobrze rozwiniętą sieć drogową. W 2006 jej łączna długość wynosiła 72 362 km a średnia gęstość 167,9 km/100 km². W 2007 istniało w tym kraju 2644 km linii kolejowych, ich średnia gęstość wyniosła 6,14 km/100 km². Emisja gazów cieplarnianych Łączna emisja równoważnika dwutlenku węgla z obszaru Danii wyniosła w 1990 roku 70,66 Mt, z czego 53,645 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 10,435 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1 dolar PKB 309 kg. Emisja rosła do 1996, a następnie spadała. W 2018 roku emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 33,131 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 5,758 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 120 kg. Przez większość tego okresu główną branżą odpowiedzialną za tę emisję była energetyka, ale z czasem jej udział spadał, a przy prawie stałym poziomie emisji z transportu, ta branża stała się współdominująca w drugiej dekadzie XXI w. W całkowitej emisji gazów cieplarnianych dwutlenek węgla zawsze stanowił większość, na drugim miejscu zawsze były emisje metanu, niewiele od nich były emisje podtlenku azotu, a udział emisji gazów fluorowanych był mało zauważalny. Rolnictwo Rolnictwo duńskie jest wysoko rozwinięte, nowoczesne o wysokim stopniu mechanizacji, cechuje się intensywnością i wysoką wydajnością (jedno z czołowych miejsc w świecie pod względem wydajności). Wytwarza się znaczną nadwyżkę żywności, trzykrotnie przewyższającą potrzeby kraju, która stanowi ważny towar eksportowy. Dania ma jeden z największych w świecie odsetek gruntów ornych i sadów wynoszący 63% powierzchni kraju. Uprawa obejmuje głównie zboża (zwłaszcza pszenicę, a także jęczmień, żyto i owies), buraki cukrowe, ziemniaki oraz warzywa. Średnie plony są na poziomie: pszenica – 52 q/ha, jęczmień – 40 q/ha, owies – 38 q/ha. Hodowane jest przede wszystkim bydło (zarówno typu mlecznego, jak i mięsnego) i trzoda chlewna, sporą rolę odgrywa hodowla drobiu. Dania jest światową potęgą w produkcji i eksporcie mleka, mięsa, masła i serów. Udział duńskiego mięsa w handlu międzynarodowym sięga ok. 15% (1. miejsce w świecie), w przypadku masła odsetek ten wynosi 17% (2. miejsce w świecie). Istotną rolę, dzięki warunkom naturalnym, odgrywa rybołówstwo morskie, ponad 2/3 połowów przeznacza się na eksport. Największymi portami rybackimi są: Esbjerg, Skagen i Thyborøn. Produkcja ogrodnicza koncentruje się wokół dużych miast, najwięcej szklarni znajduje się na wyspach Fionii i Zelandii. Lasy pokrywają ok. 12% powierzchni kraju, a produkcja drewna zaspokaja 1/3 zapotrzebowania Danii. Dania jest największym na świecie eksporterem futer zwierzęcych. W kraju istnieje ok. 1500 farm futrzarskich, które rokrocznie dostarczają ok. 19 mln skór norek, a także skóry lisie, szynszyle i królicze. Eksport sektora futrzarskiego przynosi ok. 1,2 mld EUR. Handel zagraniczny Eksport jest bardzo ważnym czynnikiem w gospodarce Danii. Około 1/3 PKB kraju pochodzi właśnie z eksportu. Eksportowane są przede wszystkim takie dobra jak: części maszyn, metale surowe, produkty spożywcze, elektronika i gaz ziemny. Najważniejszymi partnerami handlowymi Danii są Niemcy (17%), Szwecja (12%), Wielka Brytania (8%) oraz Stany Zjednoczone (7%). W roku 2009 handel zagraniczny z Niemcami uległ pogorszeniu ze względu na kryzys finansowy w Europie. W latach 60. Niemcy zdetronizowały Wielką Brytanię z pozycji głównego partnera handlowego Danii, jednakże Anglia dalej pozostaje jednym z najbardziej znaczących odbiorców duńskich produktów eksportowych. Handel z krajami Europy Wschodniej urósł na znaczeniu. Bilans handlowy Danii jest pozytywny; oznacza to, że eksport przewyższył import. Na początku lat 60. Głównymi towarami eksportowymi Danii były produkty mięsne oraz nabiał. Obecnie są to również produkty farmaceutyczne, maszyny, metale oraz części transportowe. Lista regionów według wskaźnika rozwoju społecznego Lista regionów Danii według wskaźnika rozwoju społecznego w 2017 roku. Turystyka Turystyka jest ważnym źródłem dochodowym Danii. Przemysł turystyczny w Danii kwitnie od lat i ciągle nabiera na sile. Dania jest szczególnie lubiana przez turystów z Niemiec, Szwecji oraz Norwegii. Szczególnie chętnie odwiedzanym miejscem jest stolica kraju, Kopenhaga. W roku 1999 Danię odwiedziło ponad 2 miliony turystów z różnych krajów, przede wszystkim z innych krajów skandynawskich. Łącznie zyski w turystyce z tamtego roku wyniosły 3,31 mld dolarów. Dania to spokojny i bezpieczny kraj, a jej główne atrakcje turystyczne to: Rozrywka: Legoland Billund (park rozrywki zbudowany w większości z klocków Lego), Ogrody Tivoli (park rozrywki i ogród), Den Bla Planet (największe nordyckie oceanarium), Przyroda i Zabytki: białe klify na wyspie Mon, Duńska Riwiera (piaszczyste plaże), Zamki: Frederiksborg i Kronborg. Tydzień pracy Dania ma jedną z najmniejszych liczb godzin do przepracowania w tygodniu. Według CNN jest druga po Holandii, a przeciętny tydzień pracy ma 33 godziny robocze tygodniowo. Demografia Populacja: 5 756 170 mieszkańców (2016). Grupy etniczne: Duńczycy – 86,96% Turcy – 1,09% Polacy – 0,79% Syryjczycy – 0.68% Niemcy – 0,57% Irakijczycy – 0.56% Rumuni – 0.48% Libańczycy – 0.46% Pakistańczycy – 0.43% Bośniacy – 0,40% Somalowie – 0,37% Persowie – 0,35% pozostali – 6,86% (w tym: Afgańczycy, Szwedzi, Brytyjczycy, Norwegowie, Wietnamczycy) Struktura wieku (2006 r.): 0–14 lat: 18,7% 15–64 lat: 66,1% 65 i więcej lat: 15,2% Średnia wieku (2006 r.): ogółem: 39,8 lat średnia wieku mężczyzn: 38,9 lat średnia wieku kobiet: 40,7 lat Przeciętna długość życia (2006 r.): dla całej populacji: 77,79 lat średnia długość życia mężczyzn: 75,49 lat średnia długość życia kobiet: 80,22 lat Współczynnik dzietności (2014 r.): 1,73 dziecka/kobietę Języki: Oficjalnym językiem Królestwa Danii jest język duński, który występuje w wielu regionalnych dialektach. Języki mniejszości to szwedzki oraz niemiecki. Na terytoriach zależnych Danii używane są też języki farerski i grenlandzki. Najpowszechniej znanym językiem obcym jest angielski. Miasta Danii Religie: Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center: protestantyzm – 81,9% bez religii – 11,8% islam – 4,1% katolicyzm – 0,7% hinduizm – 0,4% inni chrześcijanie – 0,3% (w tym: Świadkowie Jehowy – 0,23% i mormoni – 0,08%) buddyzm – 0,2% prawosławie – 0,1% inne religie – 0,5% Wśród protestantów dominuje Kościół Luterański z 4,4 miliona wiernych. Wśród innych wyznań protestanckich największe stanowią: ruch zielonoświątkowy (20,5 tys. wiernych), baptyzm (8 tys.), Kościół Duńskiej Konwencji (3,3 tys.) i Kościół Adwentystów Dnia Siódmego (3,2 tys.). Przynależność do państwowego Kościoła luterańskiego jest oznaką nie tyle religijności, ile tożsamości narodowej. Duńczycy są jednym z najbardziej zsekularyzowanych narodów świata. Wiarę w Boga deklaruje mniej niż 1/3 Duńczyków (według Eurobarometru 31% w 2005 roku). Powszechna jest obojętność religijna, agnostycyzm i w mniejszym stopniu ateizm. Oświata Obowiązek szkolny w Danii trwa dziewięć lat, obejmuje cały okres nauki w szkole podstawowej i może być realizowany na trzy różne sposoby: w szkołach państwowych, prywatnych lub w formie domowego nauczania. Wybór pozostawia się rodzicom. Od roku szkolnego 2007/2008 duński system oceniania jest siedmiostopniowy, obejmujący oceny od -3 do +12/12. Aby zdać, należy osiągnąć odpowiednio 12, 10, 7, 4 albo 2 punkty. Egzamin niezdany jest wtedy, kiedy otrzyma się 0 bądź -3 punkty. Wartości, które znajdują się pomiędzy wymienionymi, nie decydują o zdaniu bądź niezdaniu egzaminu, lecz mają znaczenie podczas wystawiania ocen cząstkowych. Powodem, dla którego doszło do zreformowania skali ocen, była między innymi potrzeba, aby ustalono jasne granice pomiędzy pojedynczymi ocenami oraz umożliwienie, na ile to możliwe, międzynarodowego systemu oceniania. Poniższa tabela ilustruje poszczególne oceny z odpowiednią definicją wyjaśniającą tę ocenę w duńskim systemie szkolnictwa, jak również porównanie z punktami ECTS oraz niemieckim systemem oceniania. Duński system ocen składał się wcześniej z 13–stopniowej skali, gdzie 00/0 oznaczało ocenę najgorszą, a 13 najlepszą. Porównując je z niemieckim systemem oceniania, wygląda to następująco: (oceny 1, 2, 4, jak również 12 nie było): (ocena duńska = ocena niemiecka) (00 = 6; 03 = 5–6, 05 = 5, 06 = 4; 07 = 3–4; 08 = 3; 09 = 2−; 10 = 1–2; 11 = 1; 13 = 1+). Wszystkie duńskie kierunki studiów podlegają tak zwanemu Numerus clausus, który jest dokumentem centralnym, na podstawie którego ustala się miejsca na studiach według średniej ocen. Pewien procent miejsc na studiach przydzielany jest na podstawie kwestii socjalnych, przy czym można sobie zwiększyć szanse na dostanie takiego miejsca, wykonując prace socjalne. Podobnie jak w Niemczech niektóre przedmioty są chętniej i liczniej uczęszczane, dlatego też trudniej jest wtedy zdobyć wolne miejsce. (np. medycyna, psychologia czy prawo), podczas gdy na niektóre kierunki prawie nie ma zapotrzebowania i tam każdy kandydat zostaje przyjęty. Sztuka duńska Jednym z najstarszych zabytków znalezionych na terenie Danii jest Fibula z Værløse datowana na III wiek, znaleziona w 1944 w Værløse na północ od Kopenhagi. Duńskie malarstwo Duńskie malarstwo największe triumfy święciło w XIX w., a do jego najwybitniejszych przedstawicieli należą Christoffer Wilhelm Eckersberg i Christen Købke. Dzieła starożytne, które przetrwały, to przede wszystkim malowidła ścienne w kościołach na Zelandii, pochodzące z XII w. W kolejnych stuleciach dominowało w Danii malarstwo dekoracyjne i portretowe. Autorami byli przede wszystkim holenderscy artyści. Do najważniejszych dzieł należą obrazy olejne w kopenhaskim zamku Rosenborg oraz w zamku Kronborg w Helsingør. W obrazach pochodzących z XVIII w. są widoczne wpływy francuskie. Najważniejszym malarzem tego okresu jest portrecista Peder Als. Powstanie Królewskiej Duńskiej Akademii Sztuk (Det Kongelige Danske Kunstakademi) było punktem zwrotnym w rozwoju duńskiego malarstwa. To tam kształcili się najwybitniejsi klasycystyczni malarze, m.in.: Jens Juel i Nikolai Abildgaard. „Złotą Epoką” duńskiej sztuki nazywany jest okres od 1816 do 1848 r., w którym tworzyli tacy malarze jak: Christoffer W. Eckersberg, Christen Købke czy Johan Th. Lundbye. Eckersberg, jako profesor w Akademii Sztuk w Kopenhadze, zachęcał młodych malarzy do studiowania w plenerze i w ten sposób założył nową szkołę malarstwa plenerowego w Danii. Nauczał on także malowania kobiecych aktów. Pod koniec XIX w. powstało w Danii ugrupowanie malarzy z duńskiej miejscowości rybackiej – Skagen, która użyczyła grupie nazwy. Malarze ze Skagen specjalizowali się w malarstwie plenerowym, szczególnie często malowali pejzaże samego Skagen, w którym stykają się ze sobą Morze Północne oraz Bałtyk. Oprócz tego malowali oni ludzi przy pracy oraz dzieci bawiące się na plaży. Szczególnie fascynowało ich światło północne, dlatego też stosowali oni w swoich obrazach technikę światłocienia. Przedstawiali oni w ten sposób nie tylko pejzaże, ale również wnętrza pomieszczeń. We współczesnym malarstwie duńskim ważną rolę odgrywała Grupa Cobra. Nazwa ta to połączenie pierwszych liter nazw trzech europejskich stolic: Kopenhagi, Brukseli oraz Amsterdamu. Były one centrami działalności członków grupy. Cobra działała do 1951 r. i zrzeszała ponad 50 artystów, nie tylko malarzy, ale również rzeźbiarzy czy fotografów. Sztukę reprezentowaną przez to stowarzyszenie charakteryzuje spontaniczność i eksperymentalizm. Artyści czerpali inspirację z rysunków dziecięcych, sztuki niszowej czy z kultur prymitywnych. Cechy rozpoznawcze dzieł to m.in. jaskrawe kolory, fantazja i humor zawarte w obrazach. Muzyka Duży wpływ na duńską muzykę w czasach rządów króla Chrystiana IV (druga połowa XVI w., pierwsza połowa XVII w.) miała muzyka niemiecka, włoska oraz angielska. Kompozytorzy tacy jak John Dowland, Heinrich Schütz, którzy przez długi czas byli nadwornymi kompozytorami królewskimi, lub Dietrich Buxtehude, który był organistą w Helsingør, mieli możliwość kontaktu z duńskimi kompozytorami, przez co mieli wpływ na ich twórczość. Do rozwoju duńskiej muzyki w dużym stopniu przyczynił się urodzony w Niemczech Friedrich Ludwig Æmilius Kunzen, który napisał operę „Holger Danske” (1787). Innym ważnym kompozytorem był Christoph Ernst Friedrich Weyse, który napisał operę „Ludams Hule” (1816). Duńskimi reprezentantami epoki romantyzmu byli Niels Wilhelm Gade, Johan Peter Emilius Hartmann oraz Peter Heise. Najważniejszym kompozytorem XX w. w Danii był Carl Nielsen, który dzięki swoim symfoniom i operom zyskał sławę również poza granicami kraju. Inni kompozytorzy z tego okresu to Poul Schierbeck, Knudåge Riisager, Jørgen Bentzon, Finn Høffding, Herman David Koppel, Vagn Holmboe, Niels Viggo Bentzon, Louis Glass, Paul von Klenau, Ludolf Nielsen, Hakon Børresen, Rued Langgaard, Poul Ruders oraz Per Nørgård. Najbardziej znanymi duńskimi wykonawcami muzyki rozrywkowej są: zespół Aqua, Lars Ulrich (perkusista zespołu Metallica), Oh Land, Niels-Henning Ørsted Pedersen, Carpark North, Saybia, Kashmir, Nephew, Medina, Outlandish, D-A-D, Pretty Maids, Thulla, Poul Krebs, Kim Larsen, TV-2, Sorten Muld, Volbeat, Jakob Sveistrup, Sort Sol, King Diamond, Red Warszawa, Natasha Thomas, Laid Back, Hanne Boel, Anna David, Junior Senior, Under Byen, Raunchy, The Raveonettes, MØ oraz Trentemøller. Literatura i filozofia Jednym z duńskich filozofów jest Søren Kierkegaard, który jest uznawany za jednego z prekursorów egzystencjalizmu. Innym filozofem jest Nikolai Frederik Severin Grundtvig (nauczyciel, pisarz, polityk, a także filozof, który odegrał ogromną rolę w kształtowaniu duńskiej świadomości narodowej) z Kirkegaardem. W czasach najnowszych filozofem jest Knud Ejler Løgstrup, który sam uważał się za kontynuatora dzieła Grundtviga. Jednym z duńskich pisarzy jest Hans Christian Andersen. Kuchnia duńska Typowa duńska kuchnia jest połączeniem tradycyjnej kuchni Skandynawii z tradycjami kontynentalnymi. Posiłkowi towarzyszy koncepcja hygge (ciepłej i miłej atmosfery, odpowiedniego nastroju). Często spożywane są dania z ryb np.: makreli, śledzia (które bywają jadane w marynowanej słodkiej zalewie albo jako dodatek do kwaśnej śmietany i koperku). Bardzo popularne są kanapki tzw.: smørrebrød, w których dodatkiem do pieczywa jest marynowana wieprzowina, duński bekon, surowa wołowina czy też marynowana na słodko czerwona kapusta. Jednym z najpopularniejszych dań typowo duńskich są frikadeller, czyli kotlety mielone z mięsa wieprzowego i wołowego. Kolejnym słynnym daniem są smażone ziemniaki z cebulą i mięsem, zwane biksemad. Święta i uroczystości Urodziny Ważnym świętem każdego Duńczyka są jego własne urodziny. Początki tej tradycji sięgają XVI wieku. Duńska rodzina królewska przejęła ten zwyczaj od Niemców w 1536 roku, czyli 10 lat po przejściu Fryderyka I (ówczesnego króla Danii) na ewangelicyzm. Obchodzenie urodzin przez zwykłych obywateli zyskało popularność dopiero w XVIII wieku i różniło się pod pewnymi względami od świętowania, które znamy z czasów obecnych. Różnice te wynikają chociażby z tego, że tort (duń. Lagkage) oraz prezenty, bez których nie wyobrażamy sobie dzisiaj urodzin, pojawiły się w Danii dopiero pod koniec XIX wieku. Tradycja ta jak widać jest mocno zakorzeniona w kulturze duńskiej oraz ma szczególne znaczenie, o czym świadczy fakt, że w dniu urodzin przed domem jubilata wiesza się duńską flagę (DanneBrog). W noc poprzedzającą urodziny, gdy jubilat już śpi, wokół jego łóżka kładzione są prezenty, tak by były pierwszą rzeczą jaką zobaczy on zaraz po wstaniu. Jubilat budzony jest zazwyczaj przez członków rodziny urodzinową piosenką (den danske fødselsdagsang). Następnie cała rodzina udaje się do kuchni, by zjeść urodzinowe śniadanie. Na urodzinowym stole znajdziemy przede wszystkim Boller (kardamonowe bułeczki drożdżowe, w których ukryta jest malutka duńska flaga), Brunsviger (ciasto drożdżowe polane masłem z brązowym cukrem) oraz Lagkage,, czyli tradycyjny tort ozdobiony małymi duńskimi flagami. W dniu urodzin śpiewa się również najprzeróżniejsze urodzinowe serenady, w tym najbardziej znaną, czyli Tillykke. Święto Trzech Króli Święto Trzech Króli zostało uznane oficjalnym dniem wolnym od pracy w 1770 roku po tzw. „Helligdagreformen” i wypada 6 stycznia. Wieczorem 5 stycznia Duńczycy spotykają się w gronie rodziny, aby zapalić specjalną świecę, która posiada 3 knoty. Po wypaleniu się świecy następuje trzask, który symbolizuje zakończenie okresu Bożego Narodzenia. Obecnie Święto Trzech Króli traci w Danii na znaczeniu, a 6 stycznia traktowany jest przez większość obywateli jako zwykły dzień. Wielkanoc Wielkanoc (duń. Paske) w Danii jest postrzegana jako symbol zakończenia zimy. Święta Wielkanocne mogą rozpocząć się tutaj najwcześniej 22 marca, a najpóźniej 25 kwietnia i trwają od Wielkiego Czwartku do poniedziałku wielkanocnego. W okresie świątecznym większość domów przystrojona jest w wiosenne kwiaty lub gałązki zdobione pisankami. Dzieje się tak nie bez powodu, bowiem jajka uważane są w tym kraju za najważniejszy symbol świąt. Duńczycy nie tylko obdarowują się nawzajem jajkami, ale również chowają je w ogrodzie. Ze Świętami Wielkanocnymi w Danii związana jest szczególna tradycja pisania i wysyłania listów tzw. gaekkebreve. Każdy list jest bardzo indywidualny, różnorodny i co najważniejsze nie ma określonego wzoru. W liście pisze się rymowankę i wysyła ją do wybranej przez siebie osoby. Zadaniem adresata jest odgadnięcie od kogo gaekkebrev pochodzi. Jeżeli adresat nie odgadnie kto jest nadawcą listu, zostaje przezwany duńskim określeniem „gæk”, które można przetłumaczyć jako głupiec. Jeśli adresat odgadnie od kogo otrzymał list, to „gæk’iem” zostaje nadawca listu. Oczywiście „gæk” musi odpokutować swoje winy. W tym celu należy albo urządzić przyjęcie, albo podarować prezent osobie, z którą się przegrało. W Danii na świątecznym stole znajdziemy przede wszystkim jajka przyrządzone w najprzeróżniejszych wariantach. W niektórych częściach Danii, jak np. na Jutlandii szczególnie popularne są jaja podawane z sosem musztardowym, tzw. Skinde Æg. Dodatkowo na świątecznym stole nie może zabraknąć ciemnego pieczywa, śledzia, ryb, wędlin czy sera. Podczas świąt Duńczycy piją przede wszystkim sznapsa oraz specjalne „piwo” przyrządzane przez gospodynie domowe, które jest mocniejsze i przez to bardziej wyraziste w smaku od zwykłego piwa. Boże Narodzenie Z całą pewnością grudzień można określić mianem wyjątkowego okresu w życiu Duńczyków. W tym miesiącu w wielu miastach odbywają się jarmarki świąteczne, ulice są barwnie ozdobione, a w ogródkach czy centralnych miejscach stoją choinki, które wprawiają mieszkańców w świąteczny nastrój. Zgodnie z tradycją, która trwa od 1914 roku, pierwsza oświetlona choinka w Danii musi zostać zapalona w Kopenhadze na Rådhuspladsen. Grudzień jest również czasem, w którym Duńczycy wysyłają bliskim oraz znajomym kartki świąteczne, na których widnieje specjalny znaczek pocztowy tzw. Julemærke. Każdego roku jest on inaczej zaprojektowany, a pieniądze z jego sprzedaży przekazywane są na cele charytatywne. W grudniu Duńczycy zapalają specjalną świecę (duń. Kalenderlys), która składa się z 24 podziałek. Za jej pomocą odlicza się dni do Wigilii. Dodatkowo w większości domostw znajdziemy wieniec adwentowy zrobiony ze świerkowych gałązek, w którym umieszczone są 4 świece adwentowe. Świece adwentowe zapala się kolejno w 4 niedziele poprzedzające Boże Narodzenie. Boże Narodzenie Duńczycy świętują w rodzinnym gronie. W Danii 23 grudnia określa się jako „Lille julaften”. Dzień ten uznawany jest również za dzień rozpoczynający święta. Zgodnie z tradycją choinki ubierane są 24 grudnia. Ozdabia się je przede wszystkim małymi duńskimi flagami. Po przybraniu świątecznego drzewka układa się pod nim prezenty, które rozdawane są po wieczerzy wigilijnej. W odróżnieniu m.in. od państw europejskich, w Danii prezenty przynosi skrzat tzw. Julenissen. Obecnie jest on jednak wypierany z duńskiej tradycji przez popularnego na całym świecie Świętego Mikołaja. W Danii na wigilijnym stole nie może zabraknąć potraw takich jak m.in. pieczona kaczka (w niektórych wariantach również gęś) faszerowana suszonymi śliwkami i jabłkami, podawana z ziemniakami, czerwoną kapustą lub buraczkami i konfiturą z żurawiny, ryż a l’amande polany gorącym wiśniowym sosem oraz sałatka śledziowa. W tym dniu na stole nie może zabraknąć również deseru, z ukrytym migdałem. Osoba, która znajdzie migdał otrzymuje bowiem dodatkowy prezent. Z napojów popularne są przede wszystkim grzane wino tzw. Glögg oraz piwo „Julebryg”. Zobacz też władcy Danii premierzy Danii Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Rada Nordycka Państwa członkowskie Unii Europejskiej Państwa należące do NATO Państwa – założyciele Organizacji Narodów Zjednoczonych
1125	https://pl.wikipedia.org/wiki/Direct%20Memory%20Access	Direct Memory Access	Direct Memory Access, DMA (z ang. bezpośredni dostęp do pamięci) – technika, w której sprzęt komputerowy podłączony do płyty głównej, np. karta graficzna, karta dźwiękowa, karta sieciowa czy kontroler dysku twardego, mogą korzystać z pamięci operacyjnej RAM lub portów we-wy, pomijając przy tym CPU. Wymaga to niewielkiej współpracy ze strony procesora, który musi zaprogramować kontroler DMA do wykonania odpowiedniego transferu danych, a następnie na czas przesyłania danych zwolnić magistralę systemową (przejść w stan wysokiej impedancji). Natomiast sam transfer danych jest już zadaniem wyłącznie kontrolera DMA. Realizacja cykli DMA może być przejmowana przez dedykowany układ cyfrowy, tak jak np. w komputerach PC, lub być realizowana programowo przez dane urządzenie. DMA ma za zadanie odciążyć procesor główny od przesyłania danych (np. z urządzenia wejściowego do pamięci). Procesor może w tym czasie zająć się innymi działaniami, wykonując kod programu pobrany uprzednio z pamięci RAM do pamięci podręcznej. Specjalizowane układy wspomagające DMA (np. te spotykane w PC), potrafią kopiować obszary pamięci dużo szybciej niż uczyniłby to programowo procesor główny. Istnieje specjalna procedura DMA, Scatter-Gather (dosł.: „rozrzuć-zbierz”), pozwalająca przenosić dane do wielu obszarów pamięci w pojedynczym transferze. Pod względem skutków jest to równoważne połączeniu łańcuchowemu kilku transferów, jednak jest wyraźnie szybsze. Zobacz też UDMA – Ultra DMA PIO – Programmed Input/Output Magistrale Płyty główne Zarządzanie pamięcią