Datasets:

chrisociepa

/

wikipedia-pl-20230401

like 2

981

https://pl.wikipedia.org/wiki/Czerwony%20Krzy%C5%BC

Czerwony Krzyż

Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca Amerykański Czerwony Krzyż Francuski Czerwony Krzyż Japoński Czerwony Krzyż Niemiecki Czerwony Krzyż Polski Czerwony Krzyż Rosyjski Czerwony Krzyż Ukraiński Czerwony Krzyż Turecki Czerwony Półksiężyc Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża Międzynarodowa Federacja Towarzystw Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca Czerwony Krzyż – wieś w woj. podlaskim Zobacz też Międzynarodowy Zielony Krzyż

987

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cruzado

Cruzado

cruzado – portugalska moneta złota lub srebrna. Nazwa pochodzi od krzyża umieszczanego na rewersie monety (krzyż – łac. crux, port. cruz). cruzado brazylijskie – jednostka monetarna Brazylii w latach 1986–1989 nowe cruzado – jednostka monetarna Brazylii w latach 1989–1990

988

https://pl.wikipedia.org/wiki/Czerwoniec

Czerwoniec

Czerwoniec (ros. червонец) – nazwa kategorii monet w Rosji i ZSRR, wywodząca się od polskiego czerwonego złotego. Do XVIII wieku nazywano tak w Rosji wszystkie zagraniczne złote monety. Czerwońcami powszechnie nazywano bite od 1712 do 1797 monety złote o wadze zbliżonej do dukata. W 1923 wybito okolicznościowe monety złote o wadze 8,6 g na awersie których pojawiło się słowo "czerwoniec". Była także kolejna emisja takich monet w 1924 roku (z datą "1925"), jednak nie wiadomo, czy znalazły się one w obiegu. Emisję tych monet jako kolekcjonerskich kontynuowano w latach 1975-1982. Czerwoniec to także nazwa wyższych nominałów waluty będącej w latach 1922–1937 w obiegu w ZSRR. Zobacz też imperiał rubel Przypisy Rosyjskie monety Złote monety

989

https://pl.wikipedia.org/wiki/Czerwony%20z%C5%82oty

Czerwony złoty

Czerwony złoty – staropolskie określenie monety złotej, florena, dukata, odróżniające monetę obiegową (ok. 3,5 g złota) od ówczesnej jednostki obrachunkowej, czyli złotego polskiego. Historia W 1528 po utworzeniu polskiego systemu bimetalicznego wybijano je do końca XVIII w. Ostatnim polskim czerwonym złotym był tzw. dukat powstańczy z powstania listopadowego, bity w 1831. Wartość dukata przeliczana na monetę srebrną stale w Polsce wzrastała i wynosiła: 32 grosze na początku XVI wieku 58 groszy w końcu XVI wieku 120 groszy ok. 1620 180 groszy w połowie XVII wieku 540 groszy miedzianych, każdy po 7,5 grosza srebrnego w XVIII wieku Zobacz też czerwoniec Przypisy Bibliografia Elementarz do szkół parafialnych narodowych z 1785 r., s. 99 Polskie złote monety

990

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cekin

Cekin

Cekin (wł. zecchino [dzekˈkiːno]) – złota moneta włoska bita od XIII wieku w Wenecji. Jedna z najwcześniejszych monet złotych Europy średniowiecznej. Emitowana od 1284 aż do końca suwerenności Wenecji (1797) w zasadniczo niezmienionym wyglądzie i jakości (bita ze złota w ówcześnie najwyższej osiągalnej technicznie próbie 990), stanowiła wzorzec dla dukata. Na rewersie umieszczano wizerunek Chrystusa w mandorli z inskrypcją SIT T(ibi) XPE (=Christus) DAT(us) Q(uem) TU REGIS ISTE DUCATUS. Awers przedstawiał postać klęczącego doży, odbierającego od patrona Republiki – świętego Marka, wenecki sztandar (gonfalon). Datowanie cekinów umożliwia imię aktualnego doży umieszczane w awersowej legendzie. Znana również pod francuską nazwą sequin, moneta była popularnym środkiem płatniczym w basenie śródziemnomorskim, na Bałkanach, a wskutek tego i w całym Imperium Osmańskim. Zachowując ogólny wzorzec wenecki, zyskała też naśladownictwa w państwach krzyżowców (m.in. u joannitów na Rodos). Zobacz też augustalis matapan (moneta) Przypisy Bibliografia H. Kahnt: Das grosse Münzlexikon von A bis Z. Regensburg: H. Gietl/Battenberg, 2005, s. 531 C.C. Chamberlain: Guide to Numismatics. London: English Universities Press, 1965, s. 179 W.W. Zwaricz: Numizmaticzeskij słowar’. L’wow: Wiszcza szkoła, 1975, s. 134 Włoskie monety Złote monety Monety średniowieczne Wenecja

189674

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mrocza

Mrocza

Mrocza (niem. Mrotschen) – miasto w Polsce w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie nakielskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Mrocza. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Mrocza liczyła 4332 mieszkańców. Położenie Miasto położone jest nad rzeką Rokitką, która znajduje się w dorzeczu Noteci, we wschodniej części Krajny, u granic Krajeńskiego Parku Krajobrazowego, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym Pojezierza Krajeńskiego), w odległości 42 km na północny zachód od Bydgoszczy. Historia Mrocza uzyskała prawa miejskie według prawa Magdeburskiego nadane przez króla Władysława Jagiełłę 17 sierpnia 1393 roku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bydgoskiego. Demografia Piramida wieku mieszkańców Mroczy w 2014 roku. Sport W Mroczy funkcjonuje klub sportowy MGLKS Tarpan – jego zawodnik – Adrian Zieliński został mistrzem olimpijskim Letnich Igrzysk Olimpijskich 2012 w Londynie w podnoszeniu ciężarów w wadze do 85 kg uzyskując w dwuboju 385 kg. Jego młodszy brat Tomasz także reprezentuje Polskę (i klub) na igrzyskach. Obiekty W Mroczy znajduje się park imienia Władysława Jagiełły, pięcionawowy kościół z 1932, kamieniczki z końca XVIII, XIX i początku XX wieku, 2 cmentarze, szkoła podstawowa (1901–1903) i gimnazjum (1999). Znajduje się tu także duża sala gimnastyczna przy szkole podstawowej oraz druga sala przy gimnazjum oddana do użytku w 2007 roku. W maju 2013 oddano do użytku boisko wielofunkcyjne tzw. Orlik. Zobacz też Mrocza (przystanek kolejowy) Cmentarz żydowski w Mroczy Dekanat Mrocza Parafia św. Mikołaja i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Mroczy Przypisy Linki zewnętrzne Krajna Miasta w województwie kujawsko-pomorskim Miasta w Polsce lokowane w XIV wieku

189675

https://pl.wikipedia.org/wiki/Nowa%20Sarzyna

Nowa Sarzyna

Nowa Sarzyna – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie leżajskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowa Sarzyna. Położone jest nad Trzebośnicą w dolinie Dolnego Sanu. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. rzeszowskiego. Według danych z 1 stycznia 2018 Nowa Sarzyna liczyła 5 970 mieszkańców. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 77. Historia Miejscowość powstała na gruntach XIV-wiecznej wsi Sarzyna. Notowana jest od XV wieku pod nazwami: Vola Szarzynowa (1414), Scharzina Wolya (1430), Scharzina Wola (1433), Scharzina (1464). Położona była w starostwie leżajskim w ziemi przemyskiej województwa ruskiego. W XVI i XVII wieku wieś i okolice były najeżdżane przez Tatarów. W ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego, w roku 1937 rozpoczęto budowę zakładów chemicznych z przyfabrycznym osiedlem. Podczas II wojny światowej w okolicy Sarzyny były przeprowadzane liczne akcje dywersyjne polskiego podziemia. Okupacja oraz działania wojenne spowodowały na terenie fabryki ogromne straty. Po wojnie rozpoczął się okres intensywnej odbudowy zakładu i budowy nowych osiedli mieszkaniowych. W 1956 Nowa Sarzyna otrzymała status osiedla, a prawa miejskie w 1973. Nowa Sarzyna charakteryzuje się zupełnym brakiem „starej zabudowy”, budynki miasta są powojenne. Wyglądem bardziej przypomina duże osiedle niż miasto. Gospodarka Głównym pracodawcą dla mieszkańców miasta są Zakłady Chemiczne „Organika-Sarzyna” S.A., zajmujące się produkcją środków ochrony roślin oraz żywic epoksydowych i poliestrowych. Oprócz tego mieszkańcy miasta zajmują się wikliniarstwem. Edukacja Szkoła Podstawowa im. Marii Skłodowskiej - Curie w Nowej Sarzynie I Liceum Ogólnokształcące w Nowej Sarzynie Wspólnoty religijne Obszar Nowej Sarzyny podlega parafii NMP Królowej Polski w Nowej Sarzynie. Kościół parafialny powstał w latach 1970–1979, w jego dzwonnicy znajduje się zabytkowy dzwon datowany na XVI w. Organizacje Szkolne Koło Geograficzno-Krajoznawcze działające przy Gimnazjum im. Jana Pawła II Nowej Sarzynie istnieje od 2007. Główne pola działalności SKGK to szeroko pojmowana turystyka, imprezy na orientację, rajdy, a szczególnie wycieczki rowerowe po najciekawszych rejonach okolic Nowej Sarzyny. W Nowej Sarzynie działa koło PTTK, organizator m.in. corocznych czerwcowych zlotów do Rezerwatu Przyrody „Azalia” w Kołaczni koło Woli Zarczyckiej. Na zlotach gromadzą się miłośnicy (zazwyczaj wycieczki piesze i rowerowe) kwitnącej azalii. Zloty połączone są z występami artystycznymi, związanymi tematycznie z turystyką. W 2009 r. z okazji 100-lecia odkrycia stanowiska azalii pontyjskiej wystąpił m.in. zespół „Wołosatki”. Demografia Piramida wieku mieszkańców Nowej Sarzyny w 2014 roku. Sport Unia Nowa Sarzyna – klub sportowy Współpraca międzynarodowa Miasta partnerskie: Dolina Olaine Honorowi obywatele Miasta Nowa Sarzyna Zobacz też Nowa Sarzyna (stacja kolejowa) Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona Miasta w województwie podkarpackim Miasta w Polsce, którym nadano prawa miejskie w XX wieku

994

https://pl.wikipedia.org/wiki/Czarna%20%C5%9Bmier%C4%87

Czarna śmierć

Czarna śmierć – termin określający jedną z największych epidemii w dziejach ludzkości, panującą w XIV-wiecznej Europie. Obecnie za jej przyczynę uważa się pałeczkę dżumy (Yersinia pestis), powodującą dżumę, na co wskazuje analiza DNA ofiar zarazy. Epidemia czarnej śmierci wybuchła w Azji Środkowej, być może w Chinach, skąd przez Jedwabny Szlak w 1346 dostała się na Krym, a stamtąd rozprzestrzeniła się na basen Morza Śródziemnego i całą Europę, roznoszona prawdopodobnie przez pchły pasożytujące na szczurach śniadych zamieszkujących ówczesne statki handlowe. Szacuje się, że zaraza spowodowała śmierć 30–60% ludności ówczesnej Europy. W wymiarze ogólnoświatowym populacja została zredukowana z 450 milionów do 350–375 milionów i potrzebowała aż 150 lat, by wrócić do stanu liczebnego sprzed pandemii. „Czarna śmierć” powracała jeszcze sporadycznie do Europy aż do dziewiętnastego stulecia. Tło Znane są trzy główne epidemie dżumy. Pierwsza z nich to tzw. dżuma Justyniana (VI–VII w.), która wybuchła w Cesarstwie Bizantyńskim i przyczyniła się do zgonu ok. 40% mieszkańców Konstantynopola, a następnie przeniosła się dalej w głąb Europy, gdzie zabiła ok. połowy jej populacji. Po roku 750 w Europie nie dochodziło do większych epidemii, aż do czarnej śmierci w XIV wieku. Do trzeciego wybuchu pandemii doszło w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku w Chinach, skąd dotarła do Indii. Na Zachodzie natomiast nie miała większego zasięgu. Czarna śmierć wybuchła w samych Chinach lub w ich okolicach i rozpowszechniła się wzdłuż jedwabnego szlaku bądź drogą morską (na statkach). Przyczyniła się ona do spadku liczebności światowej ludzkiej populacji z 450 milionów do 350–375 milionów. Później dżuma powracała z różną siłą aż do XVIII wieku. Po wybuchu w 1603 uśmierciła 38 tysięcy londyńczyków. Inne większe siedemnastowieczne epidemie: we Włoszech (1629–1631), Sewilli (1647–1652), Wiedniu (1679) i Londynie (1665–1666). Być może również osiemnastowieczne epidemie w Marsylii (1720–1722), Europie Wschodniej (1770–1772), a także Rosji (1770–1772), miały jakiś związek z poprzednimi, niemniej wydaje się, że w tym czasie dżuma jako pandemia zaczęła już zanikać w Europie. Jej miejsce zajęła natomiast epidemia cholery, panująca w dziewiętnastym i dwudziestym wieku w Europie oraz Azji. Czarna śmierć nieodwracalnie zmieniła strukturę społeczną Europy i prawdopodobnie stanowiła także dotkliwy cios dla pozycji i znaczenia Kościoła katolickiego. Przyczyniła się także do wybuchu prześladowań mniejszości społecznych, jak np. Żydzi, trędowaci, obcokrajowcy czy żebracy. Niepewność przeżycia kolejnego dnia powodowała niekiedy chęć „życia chwilą”, co oddał Giovanni Boccaccio w Dekameronie (1353). Nazewnictwo Ówcześni ludzie określali ją zazwyczaj jako „Wielki pomór” bądź „Wielką zarazę”, a pisarze – „Wielką Śmiertelność”. Określenie „czarna” w stosunku do XIV-wiecznej epidemii pierwszy raz pojawiło się w XVI-wiecznych kronikach szwedzkich i duńskich. Wydaje się, że nie odnosiło się ono – wbrew potocznym opiniom – do rozległych zmian martwiczo-zgorzelinowych w skórze chorych, nadających jej czarną barwę, ale raczej czerni jako symbolu strachu i smutku, dla podkreślenia grozy i tajemniczości zarazy. Niemiecki lekarz Justus Hecker zasugerował, że do błędnego przetłumaczenia łacińskiej nazwy atra mors („straszna/czarna śmierć”) doszło w Skandynawii, kiedy opisywał on epidemię w 1832 w swojej publikacji Der schwarze Tod im vierzehnten Jahrhundert. Praca ta została przetłumaczona w następnych latach na angielski jako The Black Death in the 14th century i zyskała sporą popularność. To właśnie dzięki niej terminy Schwarzer Tod i Black Death stały się bardzo często używane w krajach niemiecko- i angielskojęzycznych jako określenia czternastowiecznej pandemii. Niekontrolowane rozprzestrzenianie się Europa przed pandemią Pod koniec XIII wieku w Europie dobiegło końca średniowieczne optimum klimatyczne, ustępując miejsca tzw. małej epoce lodowej. Skutkowało to zaostrzeniem się zim, a w konsekwencji – ubożeniem zbiorów. W północnej Europie ówczesne innowacje technologiczne, jak płodozmian czy ciężkie pługi, nie były tak efektywne, jak w obszarze Morza Śródziemnego, z powodu np. nieurodzajnych gleb gliniastych. Nadające się do uprawy w warunkach klimatyczno-glebowych północnej Europy ziemniaki nie były jeszcze wtedy znane w Europie. Z tych przyczyn w stuleciu poprzedzającym czarną śmierć powszechne stały się niedobory żywności, a także szybko rosnące ceny. Deficyty pszenicy, owsa i jęczmienia zmniejszały liczbę zwierząt gospodarczych, co z kolei przełożyło się na niedożywienie, obniżające odporność. Również wysoka dzietność (>5 dzieci), obecna wtedy w całej Europie, doprowadziła do gwałtownego wzrostu ludzkiej populacji, przy jednoczesnym braku żywności. Jesienią 1314 zaczęły padać ulewne deszcze. Również zimy w następnych latach były zimne i wilgotne. Szczególnie słabe zbiory były na północy, gdzie doszło do siedmioletniego głodu. W latach 1315–1317 klęska głodu dotknęła już większość Europy północno-zachodniej, zmniejszając populację całego kontynentu o ok. 10%. Wybuch Powszechnie uważa się, że za czarną śmierć odpowiada bakteria pałeczki dżumy (Yersinia pestis), będąca enzootyczną dla pcheł, pasożytujących na gryzoniach naziemnych, m.in. świstakach, w różnych rejonach świata, w tym Azji Środkowej, Kurdystanie, Azji Zachodniej, północnych Indiach i Ugandzie. Datowane na lata 1338–1339 pochówki nestoriańskie, znalezione w pobliżu jeziora Issyk-kul w Kirgistanie, zawierają inskrypcję informującą o zarazie. Przez wielu epidemiologów są one uznawane za pierwotne ognisko dżumy, skąd przeniosła się ona do Chin i Indii. W październiku 2010 genetycy medyczni uznali, że czarna śmierć pochodzi z prowincji Junnan w południowo-zachodnich Chinach. W XIII-wiecznych Chinach z powodu najazdu mongolskiego doszło do znaczącego spadku wydajności rolnictwa i handlu. Odbudowa gospodarki rozpoczęła się dopiero w XIV wieku. W latach trzydziestych XIV wieku częste klęski żywiołowe i nieurodzaje przyczyniły się do wielkiego głodu, który rozpoczął się w 1331. Wkrótce potem przybyła zaraza. W XIV wieku dżuma przyczyniła się do śmierci ok. 25 milionów Chińczyków i innych Azjatów podczas zaledwie piętnastu lat. W 1347 epidemia dotarła do Konstantynopola. Innego zdania jest George Sussman, według którego pierwsze jednoznaczne opisy epidemii z Chin pochodzą dopiero z 1644. Wydaje się, że zaraza rozpowszechniła się wzdłuż jedwabnego szlaku wraz z wojskami mongolskimi, kupcami lub ewentualnie na statkach. Jak mówią ówczesne zapiski, w 1346 zawitała do portów morskich Europy. „Indie były wyludnione, Tartaria, Mezopotamia, Syria, Armenia zakryte trupami”. Podobno czarna śmierć po raz pierwszy pojawiła się na terenie Europy na Krymie w 1347. Wtedy to mongolska armia pod dowództwem chana Jani Bega oblegała Kaffę. Gdy oblężenie zaczęło się zatrzymywać, przed ewakuacją najeźdźcy za pomocą katapult wrzucili w obręb miasta zwłoki chorych. Spowodowało to ucieczkę kupców z Genui, którzy w ten sposób zanieśli plagę do Europy południowej (w tym Sycylii), skąd przeniosła się ona później na północ. Niezależnie od prawdziwości tej hipotezy, pewnym się wydaje, że do rozpowszechniania się choroby przyczyniły się takie czynniki jak głód, wojny i nieprzyjazne warunki klimatyczne. Ogniska w Europie Prawdopodobnie epidemia przybyła do Europy kilka razy niezależnie od siebie. W październiku 1347 dotarła na Sycylię, zaniesiona tam przez dwanaście galer genueńskich, skąd szybko rozpowszechniła się po całej wyspie. W styczniu 1348 genueńskie galery z Kaffy dotarły do Genui i Wenecji, jednakże za najważniejsze ognisko epidemii dla północnych Włoch uznaje się Pizę, do której brzegów owe galery dobiły kilka tygodni później. Pod koniec stycznia 1348 wydalone z Italii okręty dotarły do Marsylii. Z Włoch zaraza przeniosła się do Europy północno-zachodniej, zajmując Francję, Hiszpanię, Portugalię i Wielką Brytanię (w czerwcu 1348), po czym zmieniła kierunek ekspansji na wschód, docierając w latach 1348–1350 do Niemiec i Skandynawii. Do Norwegii czarna śmierć zawitała w 1349, gdy do portu w Askøy przybił statek z zarażonymi pasażerami. Szybko dotarła ona stamtąd do Bjørgvin (dzisiejsze Bergen), lecz nie udało się jej dotrzeć na Islandię. Wreszcie w 1351 zasięg czarnej śmierci objął także północno-zachodnią Rosję. Zaraza objęła całą Europę, prawdopodobnie z wyjątkiem niektórych wysp lub innych izolowanych terenów. W starszej historiografii pojawia się pogląd, że pierwsza fala czarnej śmierci ominęła Królestwo Polskie i Czechy. Pogląd ten jednak został odrzucony przez nowsze badania. Powodem, dla którego to przekonanie długo się utrzymywało jest bardzo niewielka liczba źródeł pisanych, mówiących o epidemii w Polsce i Czechach.. O zarazie pisze wprawdzie w swojej kronice Jan Długosz, ale jego relacja jest uważana za wtórną i mało wiarygodną. W drugiej połowie stulecia w Polsce wzrosła powierzchnia lasów, płace robotników w Krakowie rosły, a ceny zboża spadały. Takie same zjawiska miały miejsce w krajach Europy Zachodniej i były wyraźnie powiązane z epidemią i gwałtownym zmniejszeniem się populacji, które doprowadziło do nadwyżki żywności (a więc spadku cen) i niedoboru wykwalifikowanej siły roboczej (i w konsekwencji wzrostu płac). Biorąc pod uwagę mechanizm rozprzestrzeniania się choroby jest też nieprawdopodobne, aby zaraza mogła oszczędzić Polskę - kraj pozbawiony istotnych barier naturalnych na wschodzie i zachodzie, a ponadto ze wszystkich stron otoczony ziemiami dotkniętymi epidemią. Źródła odnotowują też oznaki związanego z epidemią kryzysu społecznego w Polsce, a więc procesje biczowników i nasilone nastroje antysemickie. Czarna śmierć na Bliskim Wschodzie Czarna śmierć dotknęła również Bliski Wschód, co doprowadziło do wyludnienia i przemian gospodarczo-społecznych tego regionu. Po opanowaniu Europy Zachodniej, zasięg zarazy rozszerzył się aż do Rosji południowej. Jesienią 1347 epidemia dotarła do Aleksandrii (Egipt), prawdopodobnie poprzez statki handlowe przybyłe z Konstantynopola i portów Morza Czarnego. W tym samym roku dotarła na wschód od Gazy i na północ wzdłuż wybrzeża wschodniego, opanowując wiele miast w Libanie, Palestynie i Syrii, w tym Jerozolimę, Aszkelon, Sydon, Damaszek, Homs, Akkę i Aleppo. W latach 1348–1349 swoim zasięgiem objęła także Antiochię, której spora cześć mieszkańców uciekła. Wielu z nich zmarło po drodze, inni natomiast rozpowszechnili zarazę na kolejne obszary Azji Mniejszej. Mekka została zainfekowana w 1349. Tego samego roku epidemia przyczyniła się do masowych zgonów w Mawsil (Mosul), a przez Bagdad przetoczyła się druga jej faza. W 1351 pandemia zawędrowała do Jemenu. Zbiegło się to w czasie z powrotem jemeńskiego króla Mujahida z więzienia w Kairze. Być może jego dwór przeniósł zarazę z Egiptu do Jemenu. Objawy Współczesne opisy objawów czarnej śmierci są często nieprecyzyjne, bądź mocno różnią się między sobą. Najczęściej zauważanym symptomem choroby był obrzęk pachwinowych, pachowych lub szyjnych węzłów chłonnych. Giovanni Boccaccio, będący świadkiem zarazy, tak opisuje jej objawy: Komentując tę relację, Ziegler pisał, że jedynym wątpliwym w niej szczegółem medycznym jest związek obrzęku węzłów chłonnych z nieuchronną śmiercią. Kolejnymi objawami choroby była wysoka gorączka i wymiotowanie krwią. Większość chorych umierała w przeciągu 2–7 dni po zarażeniu. Historyk David Herlihy zidentyfikował inny potencjalny objaw czarnej śmierci, wspominany w źródłach: piegopodobne plamy i wysypka na skórze, być może związana z pokąsaniem przez pchły. Niektóre świadectwa (np. Louisa Heyligena, zmarłego w wyniku epidemii w 1347 muzyka z Awinionu) wspominają o formie choroby, infekującej płuca i prowadzącej do chorób układu oddechowego, mogącej być tożsamą z dżumą płucną. Przyczyny Ówczesny wydział medycyny w Paryżu w liście do króla Francji uznał, że za czarną śmierć odpowiadają niebiosa, konkretnie koniunkcja trzech planet w 1345, powodująca „wielką zarazę w powietrzu”. Sprawozdanie to było pierwszą próbą wytłumaczenia przyczyn epidemii i jedną z najbardziej rozpowszechnionych. Panowało wówczas bowiem powszechne przekonanie, że za chorobę odpowiada „złe powietrze”. Znaczenie higieny dla zdrowia zostało dostrzeżone dopiero w XIX wieku, wcześniej zaś normą były brudne i zaśmiecone ulice, zasiedlane przez dużą liczbę wszelkich zwierząt, roznoszących pasożyty groźne także dla człowieka. W takich warunkach choroby mogły się łatwo rozpowszechniać. Pod wpływem czarnej śmierci w 1377 w Dubrowniku powstała instytucja kwarantanny. Obecnie najczęściej za odpowiedzialną za czarną śmierć uważa się dżumę, wywołaną przez pałeczkę dżumy (Yersinia pestis), która przyczyniła się do wybuchu epidemii w południowych Chinach (1865), później zawleczonej do Indii. Badania mające na celu odkrycie patogenu, będącego przyczyną XIX-wiecznej pandemii, zostały rozpoczęte przez zespoły badaczy, którzy odwiedzili Hongkong w 1894. Należał do nich między innymi francusko-szwajcarski bakteriolog Alexandre Yersin, od którego też pochodzi nazwa łacińska pałeczki dżumy. Za odkrywcę mechanizmu działania Y. pestis uważa się zazwyczaj Paula-Louisa Simonda (1898). Stwierdzono obecność tej bakterii w ugryzieniach pcheł, których jelito przednie zostało zablokowane przez namnażające się Y. pestis. Niedrożność jelita przedniego powoduje u pcheł głód i związane z nim agresywne żerowanie, mające na celu udrożnienie przewodu pokarmowego, w wyniku czego tysiące pałeczek dżumy pojawia się w miejscu ssania krwi. W ten sposób dochodzi do infekcji. Ponadto mechanizm rozpowszechniania się Y. pestis wymaga istnienia dwóch populacji gryzoni: nosicieli, odpornych na dżumę, i osobników nieuodpornionych. Kiedy zarażone przez uodpornionych nosicieli gryzonie zaczną padać, pchły przenoszą się na innych gospodarzy, w tym ludzi, wywołując w ten sposób epidemię. Francis Aidan Gasque pisał o „wielkiej zarazie” w 1893: „wydaje się, że jakaś forma zwykłej wschodniej lub dymieniczej dżumy” była odpowiedzialna za czarną śmierć. W drugiej edycji swojego dzieła (1908) w proces rozpowszechniania się zarazy włączył pchły i szczury. Interpretacja ta zyskała szeroki rozgłos i zastosowanie, także w odniesieniu do innych historycznych pandemii, jak np. dżumy Justyniana, która spustoszyła Cesarstwo Bizantyńskie w latach 541–700. Współczesna dżuma dymienicza charakteryzuje się śmiertelnością w zakresie 30–75% i następującymi objawami: wysoką gorączką (38–41 stopni), bólami głowy i stawów, nudnościami, wymiotami i ogólnym uczuciem dyskomfortu. Nieleczona prowadzi w 80% przypadków do śmierci w ciągu ośmiu dni. Śmiertelność nieleczonych ofiar dżumy płucnej wynosi 90–95%. Cechuje się ona wysoką gorączką, kaszlem i krwawo zabarwioną plwociną, która w dalszym etapie choroby staje się sypka i jasnoczerwona. Wskaźnik śmiertelności dżumy septycznej, mającej najmniej wspólnego z tymi dwoma rodzajami dżumy, wynosi prawie 100%. Jej symptomy to wysoka gorączka i fioletowe plamy na skórze, powodowane miejscowym krzepnięciem krwi. Postęp niektórych odmian dżumy, zwłaszcza dżumy płucnej i septycznej, jest tak szybki, że często nie obserwuje się charakterystycznego obrzęku węzłów chłonnych. Alternatywne wyjaśnienia Wymienione wyżej teorie po raz pierwszy zakwestionowane zostały przez brytyjskiego bakteriologa J. F. D. Shrewsbury’ego, który zauważył, że dane o umieralności wywołanej przez czarną śmierć na obszarach wiejskich w XIV wieku nie odpowiadają współczesnym plagom dżumy, stąd też uznał, że szacunki liczby ofiar XIV-wiecznej pandemii są przesadzone. W 1984 zoolog Graham Twigg opublikował pierwszą znaczącą pracę, bezpośrednio negującą odpowiedzialność dżumy dymieniczej za czarną śmierć. Później wątpliwości co do tożsamości tej zarazy wysuwali też inni badacze, w tym Samuel K. Cohn Jr. (2002), David Herlihy (1997), Susan Scott i Christopher Duncan (2001). Uznaje się, że przy próbie rozpoznania choroby jej objawy są równie ważne, co analiza epidemiologiczna, tę jednak utrudnia brak wiarygodnych danych statystycznych z XIV wieku. Większość obliczeń opiera się na informacjach dotyczących rozpowszechniania się czarnej śmierci w Wielkiej Brytanii, jednakże nawet szacunki liczby tamtejszej populacji przed pandemią są niejednorodne i często różnią się o ponad 100%. Wynika to z faktu, że w okresie od opublikowania Domesday Book do 1377 nie przeprowadzono na wyspach brytyjskich ani jednego spisu ludności. Dlatego też badacze chcący ustalić liczbę ofiar czarnej śmierci zazwyczaj opierają się na ekstrapolacji danych, dotyczących duchowieństwa. Krytycy teorii identyfikującej czarną śmierć z dżumą twierdzą, że ówczesna populacja szczurów była zbyt mała, by rozpowszechnić chorobę na taką skalę, ponadto objawy czarnej śmierci są wieloznaczne, niektóre relacje ich dotyczące nie pasują do dżumy, a testy DNA ofiar mogą okazać się błędne oraz nie były powtarzane mimo sporej ilości dostępnego materiału. Wskazują także na brak doniesień o masowych zgonach szczurów przed wybuchami zarazy wśród ludzi w XIV i XVII wieku. Panujące wówczas w północnej Europie niskie temperatury uniemożliwiały przetrwanie pcheł poza organizmem gospodarza, zaś mimo prymitywności ówczesnych systemów transportowych czarna śmierć rozpowszechniała się znacznie szybciej, niż dzisiaj dżuma. Ponadto ich zdaniem śmiertelność wśród ofiar czarnej śmierci jest znacznie wyższa, niż typowa dla dżumy dymieniczej, a zaraza atakowała zarówno tereny miejskie, jak i wiejskie, podczas gdy dzisiaj pandemie dżumy dotyczą głównie tych drugich. Ponadto późniejsze domniemane wybuchy pojawiały się na obszarach nawiedzonych przez czarną śmierć przez 5–15 lat, podczas gdy współcześnie obserwowane ogniska dżumy stają się endemicznie dla dziesięcioleci, nieraz powtarzają się co roku. Walløe stwierdził, że inni autorzy „przyjęli za pewnik model infekcji Simonda (szczur śniady → pchła pasożytująca na szczurze → człowiek), który został opracowany dla wyjaśnienia epidemii w Indiach jako jedyny sposób rozpowszechniania się Yersinia pestis”, podczas gdy istnieją inne możliwości. Twigg zasugerował, że za czarną śmierć odpowiada odmiana wąglika, a N. F. Cantor (2001) – prawdopodobnie kombinacja wąglika i innych pandemii. Scott i Duncan zasugerowali, że XIV-wieczna epidemia była formą gorączki krwotocznej, podobnej do tej wywołanej przez wirusa Ebola. Archeolog Barney Sloane wyraził przekonanie, że zapis archeologiczny średniowiecznych dzielnic nadbrzeżnych Londynu nie wskazuje na masowe padanie szczurów, a sama pandemia rozpowszechniała się zbyt szybko, by to one mogły być jej nosicielami. Jego zdaniem bardziej wiarygodny jest pogląd, że zaraza przenosiła się bezpośrednio z człowieka na człowieka, a nie poprzez gryzonie. Szerokie poparcie w kręgach badaczy zyskała teoria głosząca, że za czarną śmierć odpowiada więcej niż jeden czynnik. Wielu naukowców wskazuje na pałeczkę dżumy jako główną przyczynę epidemii, a jej rozpowszechnienie i niektóre objawy tłumaczy jej połączeniem z innymi chorobami, jak np. tyfus, ospa czy infekcje układu oddechowego. Ponadto sugeruje się, że kombinacja dżumy dymieniczej, septycznej („zatrucie krwi”), a także płucnej (zaraza miała atakować najpierw układ oddechowy) najlepiej tłumaczy objawy czarnej śmierci, a także odnawianie się jej ognisk. Analiza DNA W październiku 2010 w ogólnodostępnym piśmie naukowym PLOS Pathogens opublikowano pracę autorstwa międzynarodowego zespołu badaczy. Podjęła ona na nowo kwestię związku Yersinia pestis z czarną śmiercią, podejmując kontrowersyjną identyfikację dokonaną przez Drancourta i Raoulta (1998). Przeprowadzone zostały badania, mające na celu ewentualne wykrycie DNA i białek charakterystycznych dla pałeczki dżumy w szkieletach ludzkich, znajdujących się w masowych grobach, szeroko rozproszonych po Europie północnej, środkowej i południowej, związanych archeologicznie z epidemią czarnej śmierci lub jej potencjalnymi kolejnymi wybuchami. Autorzy doszli do wniosku, że ich badanie w połączeniu z wcześniejszymi analizami, dotyczącymi południowej Francji i Niemiec, W pracy tej wykazano także istnienie dwóch nieznanych wcześniej, spokrewnionych ze sobą kladów w obrębie Y. pestis, których ślady odnaleziono we wspomnianych wyżej masowych pochówkach. Odkryte wtedy Y. p. orientalis i Y. p. medievalis są już wymarłe, niemniej ich potomkiem jest odpowiedzialna współcześnie za dżumę Y. pestis. Ponadto zasugerowano, że czarna śmierć przetoczyła się przez Europę w dwóch falach. Pierwsza, wywołana przez Y. p. orientalis, dotarła do Europy przez port w Marsylii ok. listopada 1347, w ciągu następnych dwóch lat rozpowszechniła się we Francji, w końcu wiosną 1349 dotarła do Wielkiej Brytanii, powodując tam trzy epidemie. Analiza pozostałości po pladze dżumy w holenderskim mieście Bergen op Zoom pozwoliła odkryć genotyp Yersinia pestis różny od tego z Francji i Wielkiej Brytanii. Pokazuje to, że epidemia dziesiątkująca Niderlandy w 1350 nie była tożsama z tą znaną z Francji i Wielkiej Brytanii, a zaraza do Bergen op Zoom (i ewentualnie innych części południowej Holandii) nie dotarła stamtąd. Sugeruje to obecność drugiej fali czarnej śmierci (innej niż ta znana z Wielkiej Brytanii i Francji), która mogła być zawleczona do Niderlandów ze Skandynawii, miast Hanzy bądź innego miejsca. Rezultaty opisanego wyżej studium zostały później potwierdzone przez inne badania. I tak np. na podstawie analiz DNA, zebranego ze szczątków ofiar czarnej śmierci we wschodnim Smithfield (Wielka Brytania), Schuenemann i współpracownicy (2011) stwierdzili: „Czarna śmierć w średniowiecznej Europie została wywołana przez odmianę Y. pestis, która mogła dłużej nie istnieć”. Badanie opublikowane w Nature w październiku 2011 przedstawiało wyselekcjonowany ze szczątków ofiar zarazy genom Y. pestis i wykazało, że ten szczep, odpowiedzialny za czarną śmierć, jest przodkiem dzisiejszej pałeczki dżumy. Stosując analizę DNA w materiale pobranym z zębów osób pochowanych na średniowiecznym cmentarzu w Aschheim w Bawarii, stwierdzono, że Dżuma Justyniana była spowodowana przez inne szczepy bakterii niż te, które spowodowały epidemię czarnej śmierci w XIV–XVII wieku oraz epidemię dżumy w XIX–XX wieku. Następstwa Liczba ofiar Dane dotyczące liczby śmiertelnych ofiar czarnej śmierci różnią się, niemniej szacuje się, że w XIV wieku zabiła ok. 75–200 mln ludzi. Według zajmującego się średniowieczem historyka Philipa Daileadera (2007): Na Bliskim Wschodzie (w tym Iraku, Iranie i Syrii) wymarło ok. jednej trzeciej populacji. W samym Egipcie czarna śmierć zabiła ok. 40% ludności. W Paryżu wymarła połowa liczącej wówczas 100 tysięcy osób populacji. We Florencji w wyniku zarazy liczba ludności spadła ze 110–120 tysięcy w 1338 do 50 tysięcy w 1351. Zmarło co najmniej 60% ludności Hamburga i Bremy. Przed 1350 w Niemczech liczba osad wynosiła około 170 000, a w 1450 – już o 40 000 mniej. W 1348 zaraza rozpowszechniała się tak szybko, że zanim lekarze i władze były w stanie podjąć jakieś radykalniejsze działania, liczba ludności mieszkającej w Europie była już o jedną trzecią mniejsza. W zatłoczonych miastach śmiertelność bardzo często sięgała 50% ludności. Najmniej ucierpieli Europejczycy, żyjący na odizolowanych obszarach. Tymczasem wśród mnichów i księży śmiertelność była bardzo wysoka, gdyż opiekując się chorymi, sami się łatwo zarażali. Prześladowania Czarna śmierć przyczyniła się do odnowy religijnej, zmieniającej się nieraz w fanatyzm. Niektórzy Europejczycy obwiniali o zarazę „różne grupy, np. Żydów, zakonników, cudzoziemców, żebraków, pielgrzymów” i Romów. Trędowaci oraz inne osoby z wyraźnymi zmianami skórnymi (jak trądzik czy łuszczyca) byli w całej Europie izolowani i mordowani. Dochodziło do wielu napaści o charakterze antysemickim. W sierpniu 1349 wymordowano gminy żydowskie w Moguncji i Kolonii. W lutym tego samego roku mieszkańcy Strasburga zabili ok. 2 tysięcy Żydów. W ciągu całego roku 1351 zniszczono 60 większych i 150 małych społeczności żydowskich. Bardzo popularne stawały się bractwa flagelantów, liczące wówczas powyżej 800 tysięcy członków. Ponieważ XIV-wieczne lecznictwo nie potrafiło wyjaśnić przyczyn epidemii, Europejczycy upatrywali je w siłach astrologicznych, trzęsieniach ziemi i zatruwaniu studni przez Żydów. Europejscy władcy nie reagowali wyraźnie na kryzys związany z pandemią, nikt bowiem nie był w stanie wyjaśnić, co ją powoduje i w jaki sposób się rozpowszechnia. Wielu ludzi wierzyło, że jedynie gniew Boży jest w stanie wywołać tak przerażające wydarzenia. W kulturze Czarna śmierć miała ogromny wpływ na sztukę i literaturę, tworzoną przez pokolenie, któremu udało się przeżyć zarazę. Wiele najbardziej szczegółowych opisów epidemii pochodzi z relacji jej świadków-literatów, do których należało wielu znanych władców, filozofów, pisarzy (jak np. Boccaccio) i poetów (np. Petrarka). Ich dzieła nie były jednak dostępne dla większości im współczesnych. Prace Petrarki czytywano głównie w gronie zamożnych arystokratów i zamieszkałych we włoskich państwach-miastach kupców. W 1348 działał trubadur Peire Lunel de Montech, którego twórczość nawiązywała do niemodnych już form poetyckich. Swoje przepełnione smutkiem sirventes Meravilhar no·s devo pas las gens, tworzył w czasie szczytowego rozpowszechnienia dżumy w Tuluzie. Nawroty Epidemie dżumy zazwyczaj wygasają po kilku miesiącach z powodu braku żywiciela, dzięki któremu bakterie ją wywołujące mogłyby przetrwać. Niemniej niektóre patogeny mogą przeżyć dłużej, co prowadzi prędzej czy później do ponownego wybuchu zarazy. Dżuma wielokrotnie powracała, dziesiątkując poszczególne miejsca Europy od XIV do XVII wieku. Jak podaje Biraben, zaraza była obecna w każdym roku w okresie 1346–1671. Druga epidemia dżumy była szczególnie widoczna w latach 1360–1363, 1374, 1400, 1438–1439, 1456–1457, 1464–1466, 1481–1485, 1500–1503, 1518–1531, 1544–1548, 1563–1566, 1573–1588, 1596–1599, 1602–1611, 1623–1640, 1644–1654 i 1664–1667. Kolejne ogniska, choć poważne, coraz bardziej odsuwały się od większej części Europy (XVIII wiek) i północnej Afryki (XIX wiek). Geoffrey Parker stwierdził, że „Francja straciła prawie milion mieszkańców przez epidemię 1628–1631”. Z powodu braku spisów ludności, historycy nie są pewni co do wielkości populacji Anglii – liczba jej ludności przed epidemią bywa szacowana w zakresie 4–7 milionów w 1300 i zaledwie 2 mln po przejściu zarazy. Pod koniec 1350 dżuma w Anglii mocno zmniejszyła swój zasięg, ale nie zanikła całkowicie. Atakowała ponownie w latach 1361–1362, 1369, 1379–1383, 1389–1393, a także pierwszej połowie XVI wieku. Wybuch w 1471 pochłonął 10–15% ludności, podczas gdy 1479–1480 – ok. 20%. Największe nawroty czarnej śmierci za panowania dynastii Tudorów i Stuartów miały miejsce w latach 1498, 1535, 1543, 1563, 1589, 1603, 1625, 1636 i zakończyły się Wielką zarazą w Londynie (1665–1666). W 1466 w Paryżu na dżumę zmarło ok. 40 tysięcy ludzi. W szesnastym i siedemnastym stuleciu dżuma nawiedzała Paryż średnio co trzy lata. Trzy lata po dotarciu do Europy, czarna śmierć zawitała w Rosji, gdzie w okresie 1350–1490 wybuchała średnio co 5–6 lat. W latach 1563, 1593, 1603, 1625, 1636 i 1665 zaraza pustoszyła Londyn, zmniejszając jego populację o 10–30%. Powyżej 10% ludności Amsterdamu umarło w latach 1623–1625 i ponownie w 1635–1636, 1655, oraz 1664. W okresie między 1361 do 1528 w Wenecji miały miejsce 22 ogniska zarazy. Wskutek zarazy w latach 1576–1577 zmarło 50 tysięcy ludzi – prawie 1/3 ówczesnej populacji miasta. Niektóre późniejsze wybuchy epidemii w centralnej Europie (wliczając w to wielką zarazę w Italii w latach 1629–1631) były związane z przemieszczaniem się wojsk podczas wojny trzydziestoletniej. W 1679 dżuma na nowo zaatakowała Wiedeń. W latach 1348–1350 zmarło ponad 60% ludności Norwegii. Ostatnie ognisko tej epidemii w tym kraju miało miejsce w Oslo (1654). W pierwszej połowie XVII wieku dżuma w całych Włoszech zabiła ok. 1,7 mln ludzi (mniej więcej 14% populacji). W 1656 z powodu zarazy umarła ok. połowa wszystkich (300 tysięcy) mieszkańców Neapolu. W siedemnastowiecznej Hiszpanii pandemia zebrała powyżej 1,25 miliona ofiar. Dżuma w 1649 prawdopodobnie zredukowała populację Sewilli o połowę. W latach 1709–1713 (zbiegło to się w czasie z III wojną północną) dżuma doprowadziła do śmierci około 100 tysięcy ludzi w Szwecji i 300 tysięcy w Prusach. Zaraza zabiła też dwie trzecie populacji Helsinek i jedną trzecią ludności Sztokholmu. Ostatnia poważna pandemia związana z dżumą w Europie miała miejsce w 1720 w Marsylii. Czarna śmierć nie ominęła również krajów muzułmańskich, gdzie w latach 1500–1850 dotarła niemal wszędzie. Wielokrotnie nawiedzała północną Afrykę. W wyniku dżumy populacja Algieru w latach 1620–1621 zmniejszyła się o 30–50 tysięcy mieszkańców. Zaraza wybuchła weń też ponownie w latach 1654–1657, 1665, 1691 i 1740–1742. Dżuma miała duży wpływ na życie mieszkańców Imperium Osmańskiego aż do drugiej ćwierci dziewiętnastego wieku. W latach 1701–1750 w Konstantynopolu wybuchło 37 większych i mniejszych epidemii, a 1751–1800 – 31. Choroba wyludniła również Bagdad, gdzie zginęło 2/3 mieszkańców. Trzecia wielka pandemia dżumy Trzecia pandemia dżumy (1855–1859) rozpoczęła się w Chinach, a w drugiej połowie dziewiętnastego wieku dotarła na wszystkie zaludnione kontynenty. W samych Indiach zabiła 10 mln ludzi. Dwanaście epidemii dżumy miało miejsce w Australii w latach 1900–1925, przyczyniając się do 1000 zgonów, głównie w Sydney. Doprowadziło do powstania tam Departamentu Publicznego Zdrowia, który podjął się badań nad przenoszeniem się Y. pestis ze szczurów na ludzi. Pierwszym ogniskiem trzeciej pandemii dżumy w Ameryce Północnej było San Francisco (1900–1904), skąd przeniosła się ona na inne obszary (1907–1908) W latach 1944–1993 na terenie USA zanotowano 362 przypadki tej choroby wśród ludzi, z których większość (90%) miała miejsce w czterech zachodnich stanach: Arizonie, Kalifornii, Kolorado, Nowym Meksyku. Po 1995 obecność dżumy udokumentowano w 9 zachodnich stanach USA. Szacuje się, że obecnie każdego roku w USA 5–15 osób zaraża się tą chorobą (głównie w zachodnich stanach). Yersinia pestis może stać się oporna na leki, przez co ponownie może stać się poważnym zagrożeniem dla zdrowia. Jak dotąd, oporność pałeczek dżumy na różne antybiotyki stwierdzono tylko w jednym przypadku choroby z Madagaskaru (1995). Przypisy Bibliografia Cantor, Norman F. (2001), In the Wake of the Plague: The Black Death and the World It Made, New York, Free Press. Cohn, Samuel K. Jr., (2002), The Black Death Transformed: Disease and Culture in Early Renaissance Europe, London: Arnold. Gasquet, Francis Aidan (1893). The Great Pestilence AD 1348 to 1349: Now Commonly Known As the Black Death. . Hecker, J.F.C. (1859). B.G. Babington(trans). ed. Epidemics of the Middle Ages. London, Trübner. Herlihy, D., (1997), The Black Death and the Transformation of the West, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. Scott, S., and Duncan, C. J., (2001), Biology of Plagues: Evidence from Historical Populations, Cambridge: Cambridge University Press. Shrewsbury, J.F. D., (1970), A History of Bubonic Plague in the British Isles, London: Cambridge University Press Twigg, G., (1984), The Black Death: A Biological Reappraisal, London: Batsford. Ziegler, Philip (1998). The Black Death. Penguin Books. . 1st editions 1969. Pandemie Późne średniowiecze

995

https://pl.wikipedia.org/wiki/Caryca

Caryca

caryca – żona cara lub kobieta-car Caryca – pierwotna nazwa statku SS "Kościuszko"

189676

https://pl.wikipedia.org/wiki/Nowe%20Miasteczko

Nowe Miasteczko

Nowe Miasteczko (niem. Neustädtel) – miasto w województwie lubuskim, w powiecie nowosolskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowe Miasteczko. Nowe Miasteczko uzyskało lokację miejską przed 1295 rokiem, zdegradowane w 1919 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1945 roku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. zielonogórskiego. Położenie Położone nad rzeką Biała Woda. Miasto od wschodu omija droga ekspresowa S3, natomiast w samej miejscowości zbiegają się drogi wojewódzkie: nr 293, nr 328 oraz nr 333. Historycznie miasto leży w granicach Dolnego Śląska. Ludność, powierzchnia Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 2757 mieszkańców. Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 3,29 km². Piramida wieku mieszkańców Nowego Miasteczka w 2014 roku. Nazwa W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Neostadium. W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego wymieniona jest polska nazwa miejscowości Nowe Miasteczko. Polską nazwę Nowe Miasteczko oraz niemiecką Neustädtel w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa. Historia Pierwsze wzmianki pojawiają się w dokumentach Henryka III głogowskiego przed 1296 rokiem. Po 1331 roku Nowe Miasteczko wraz z częścią głogowską księstwa zostało podporządkowane Koronie Czeskiej. Do 1386 roku podlegało bezpośrednio pieczy książęcej, później przeszło we władanie rycerzu z rodu Wirsingów. W latach 1649-1776 należało do klasztoru Jezuitów w Otyniu, następnie znalazło się w dobrach księstwa żagańskiego. W XVIII w. przez miasto wiodły ważne trakty pocztowe z Drezna do Poznania i Torunia oraz do Warszawy, którym podróżowali królowie Polski August II Mocny i August III Sas. Trakt ten należał do największych na Śląsku. Dziewiętnastowieczne inwestycje kolejowe – budowa linii Wrocław – Berlin (ok.1840) i Wrocław – Szczecin (ok. 1855) ominęły Nowe Miasteczko między innymi ze względu na zbyt wysokie ceny dyktowane przez mieszkańców za wykup gruntów pod budowę kolei. Ostatecznie do miasta dotarła uruchomiona w 1892 lokalna odnoga linii kolejowej Kożuchów – Niegosławice, obecnie nieczynna. W 1871 miasto zostało częścią Niemiec. Wojska niemieckie zostały wyparte z miasta 13 lutego 1945 roku przez oddziały 3 armii gwardii I Frontu Ukraińskiego (na ul. Kościuszki ustawiono po wojnie pomnik żołnierzy radzieckich). W 1945 w wyniku wywołanej i przegranej przez Niemcy II wojny światowej miasto zostało włączone do powojennych granic Polski. Po wojnie w ścianę budynku Zespołu Szkół Rolniczych im. Janka Krasickiego wmurowano tablicę ku jego czci. Zabytki Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są: zespół urbanistyczno-architektoniczny kościół parafialny pod wezwaniem św. Marii Magdaleny, z XIV wieku, XV/XVI wieku; wyposażenie wnętrza barokowe kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki filialny pod wezwaniem Opatrzności Bożej, zbudowany w latach 1784–1785 w stylu klasycystycznym, 1990 roku, dawny zbór protestancki fundamenty kaplicy, z XV wieku ratusz, renesansowy z XVII w., przebudowany w XVIII wieku-XIX wieku; zbudowany w latach 1664–1665. w miejsce starszego, który uległ spaleniu w 1634 roku; założony na rzucie w kształcie litery L. dom, ul. Głogowska 1 dom, ul. Kolejowa 2, z XVIII wieku-XIX wieku dom, ul. Kościelna 1, z połowy XIX wieku domy, ul. Kościuszki 1, 2, 5, 7, 9, z XVIII wieku/XIX wieku dom, ul. 9 Maja 2, z połowy XIX wieku dom, ul. Podgórna 2, z XVIII wieku dom z apteką, Rynek, z XVIII wieku/XIX wieku domy, Rynek 2, 3 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 16, 17, 18, 20, 21, 22, 23, 24, 27, 28, 29, z XVIII wieku/XIX wieku/XX wieku domy, ul. Słowackiego 2, 4, 12, z połowy XIX wieku. inne zabytki: cmentarz żydowski Nowe Miasteczko – Gołaszyn kościół filialny pod wezwaniem św. Marcina, gotycki z drugiej połowy XIII wieku, przebudowany w XV wieku, w połowie XVI wieku, w 1883 roku, murowany z kamienia polnego ogrodzenie z bramką, z XVI wieku zespół folwarczny, ul. Gołaszyn 12, z XVIII wieku-XIX wieku: dwa domy mieszkalne budynek mieszkalno-gospodarczy obora chlewnia stodoła Sport Klub piłkarski Miejski Klub Sportowy Nowe Miasteczko (dawniej „Meblarz”) założony w 1949 roku i grający w klasie A, grupie Zielona Góra III. W zespole tym karierę rozpoczynał Dariusz Kubicki. Współpraca międzynarodowa – miasta partnerskie Bad Liebenwerda (od 1994), Niemcy Storkow (Mark) (od 2004), Niemcy Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona internetowa miasta i gminy Nowe Miasteczko Miasta w województwie lubuskim Miasta w Polsce lokowane w XIII wieku

189677

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz%20Idaszewski

Kazimierz Idaszewski

Kazimierz Idaszewski (ur. 16 stycznia 1878 w Nochowie, zm. 14 stycznia 1965 we Wrocławiu) – polski uczony, specjalista budowy maszyn elektrycznych i elektrochemii, profesor Politechniki Lwowskiej, Śląskiej i Wrocławskiej, członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Był synem Michała (nauczyciela wiejskiego, działacza oświatowego) i Natalii z Kuźmickich. W 1898 ukończył gimnazjum klasyczne w Śremie i podjął studia elektrotechniczne na politechnice w Brunszwiku (1898-1903). W 1904 obronił na tej uczelni doktorat (praca Versuche ueber das elektrolytische Verhalten von Schwefelkupfer). Od września 1904 do października 1919 pracował jako inżynier w fabryce maszyn elektrycznych "Siemens-Schuckertwerke" w Berlinie. W 1920 został profesorem nadzwyczajnym w Szkole Politechnicznej we Lwowie (przemianowanej rok później na Politechnikę Lwowską), gdzie pracował już wcześniej, bezpośrednio po studiach (1903-1904), jako asystent w Katedrze Elektrotechniki Ogólnej. W latach 1920-1930 kierował Katedrą Pomiarów Elektrotechnicznych, a 1930-1939 Katedrą Maszyn Elektrycznych; pełnił funkcję dziekana Wydziału Elektrycznego (w roku akademickim 1926/1927), w 1929 został mianowany profesorem zwyczajnym. W wyborach samorządowych w maju 1939 uzyskał mandat radnego Rady Miasta Lwowa startując z Listy Katolicko-Narodowej. Pozostał na stanowisku kierownika Katedry Maszyn Elektrycznych podczas pierwszej okupacji sowieckiej, po przekształceniu uczelni w Instytut Politechniczny (do 1941). W czasie okupacji hitlerowskiej był nauczycielem w rzemieślniczej szkole zawodowej i w szkole technicznej we Lwowie. W 1944 powrócił na krótko do pracy w Instytucie Politechnicznym we Lwowie. W maju 1945 w wyniku przymusowych wysiedleń Polaków z Kresów Wschodnich opuścił Lwów i objął kierownictwo Katedry Pomiarów i Maszyn Elektrycznych Politechniki Śląskiej oraz funkcję dziekana Wydziału Elektrycznego tej uczelni; już w październiku t.r. przeniósł się na Politechnikę Wrocławską, gdzie organizował od podstaw Wydział Mechaniczno-Elektryczny (był jego pierwszym dziekanem w roku akademickim 1945/1946) i w listopadzie 1945 wygłosił wykład inauguracyjny w polskiej Politechnice Wrocławskiej. Kierował Katedrami Miernictwa i Maszyn Elektrycznych (1945-1947) oraz Pomiarów Elektrycznych (1947-1959). W 1951 został powołany w poczet członków Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Działał w Stowarzyszeniu Elektryków Polskich, był przewodniczącym Oddziału Wrocławskiego, od 1964 członkiem honorowym. Został odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim (1950) i Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1958). Jego zainteresowania naukowe obejmowały budowę i działanie maszyn elektrycznych oraz elektrochemię. Ogłosił m.in.: Kilka uwag o licznikach jednofazowych na małą moc (1928) Verluste beim Foerdern des Erdoels mittels Kolbens (1928) Maszyny prądu stałego (1954) Pomiary elektryczne (1955) Przypisy Bibliografia Biogramy uczonych polskich, Część IV: Nauki techniczne, Wrocław 1988 Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa) Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa) Pochowani na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu Polacy wysiedleni z Kresów Wschodnich 1944–1946 Polscy inżynierowie Radni Lwowa (II Rzeczpospolita) Wykładowcy Politechniki Lwowskiej Wykładowcy Politechniki Śląskiej Wykładowcy Politechniki Wrocławskiej Urodzeni w 1878 Zmarli w 1965

189678

https://pl.wikipedia.org/wiki/Brzozowa%20Ga%C4%87

Brzozowa Gać

Brzozowa Gać – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, w gminie Kurów. Ponadto przez miejscowość przepływa rzeka Kurówka. Brzozowa Gać liczy 600 mieszkańców i jest wytypowana do włączenia do Kurowa jako dzielnica. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa lubelskiego. Historia Brzozowa Gać - osada wczesnośredniowieczna z X-XIII wieku , w dokumentach występuje od 1380 roku . Powiat lubelski; parafia Klementowice, następnie Kurów. Wieś szlachecka położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lubelskim województwa lubelskiego. Własność szlachecka rodziny Zbąskich, następnie Potockich. Dziesięcina należy do klasztoru świętokrzyskiego i bpa krakowskiego od 1712 r. w części należy do plebana z Kurowa. Kalendarium wydarzeń i własności wsi od XV do XIX wieku Własność szlachecka w roku 1380 - Bochotnica zamek. 1408 Mikołaj z Kurowa arcybiskup gnieźnieński odstępuje Janowi [z Łąkoszyna] kasztelanowi łęczyckiemu 2 kmieci w Brzozowej Gaci 1442 – sąd polubowny postanawia, że dziesięciną z 3 łanów starych w Brzozowej Gaci powinna należeć do klasztoru świętokrzyskiego, a z pozostałych łanów do biskupa krakowskiego ; 1470-80 – z części łanów kmiecych dziesięciną snopową i konopną wartości do 8 grzywien dowożą biskupowi krakowskiemu, z 2 lub 4 łanów kmiecych dowożą ją klasztoru świętokrzyskiego (Długosz L.B.. II 571; III 254). 1529 – dziesięcina snopową wartości 4 grzywien należy do stołu konwentu świętokrzyskiego 1551 – dziedzic Stanisław Zbąski kasztelan lubelski bezprawnie zabiera należące do klasztoru świętokrzyskiego dziesięciną z wsi Brzozowa Gać, Klementowice i Płonki, chcąc nimi uposażyć plebana Klementowic ; 1554 – pleban Klementowic skarżony przez klasztoru świętokrzyskiego, oświadcza przed oficjałem lubelski, że nie przyjął dziesięciny z wyżej wymienionej wsi. 1610 – klasztor skarży Abrama Zbąskiego z Kurowa o przywłaszczanie sobie dziesięciną z wsi od 10 lat 1621 – Abram Zbąski zobowiązuje się płacić klasztorowi za dziesięciną z tych wsi corocznie na św. Michała [29 IX] 20 grz. za pokwitowaniem przeora, pod karą 20 grzywien. 1635 – Jan Zbąski ze Zbąszynia płaci klasztorowi za dziesięciną z ww. wsi 40 grzywien rocznie 1652 – Zbąska z Konar Borkowska płaci konwentowi świętokrzyskiemu, za dziesięciną ze wsi Brzozowa Gać, Klementowice i Płonki 64 zł ; 1671 – Bogusław Jan Zbąski chorąży lubelski i jego żona Konstancja z Babina Zbąska wydzierżawili dożywotnio od klasztoru dziesięcinę z ww. wsi za 70 zł rocznie ; 1685 – klasztor pozywa przed sąd oficjała lubelski Anną Konstancję Zbąska z Babina, wd. po Janie Bogusławie Zbąskim pkom. lubelski, o niepłacenie od 10 lat wyżej wwymienionej sumy. 1712 – początek procesu, toczonego przez klasztor o dziesięciną z Brzozowej Gaci i Płonek zagarnięte przez plebana z Kurowa oraz dziesięciną z Klementowic zagarnięte przez plebana Klementowic, przed sądami duchownymi w Kielcach i Krakowie (ib. 296). 1719 – Szymon Woliński, pleban Klementowic, odwołuje się do nuncjatury, a kolejni nuncjusze rozpatrują sprawę w Lublinie. 1725 – 1741 – poprzez delegatów papieskich spór ten rozstrzygnięty jest na korzyść klasztoru świętokrzyskiego. 1741 – Maria z Kątskich i jej mąż Eustachy Potocki, starosta tłumacki i dubieński. uznali wyrok nuncjusza, wypłacili klasztorowi odszkodowanie oraz zgodzili się, aby zakonnicy pobierali z ww. wsi dziesięciną snopową 1816 – pod naciskiem ministra Stanisława Potockiego klasztor rezygnuje na rzecz Wincentego Pieńkowskiego, plebana z Kurowa, z dziesięciną z 8 ról w Brzozowej Gaci, które przy nowym pomiarze zostały zamienione na wspólne pastwisko m. Kurowa. 1819 – dziesięcina z Brzozowej Gaci i Płonek należą do stołu konwentu, gromada kupuje je za 120 zł.. Urodzeni w Brzozowej Gaci W Brzozowej Gaci urodzili się: Stanisław Pękala - poseł na Sejm Ustawodawczy oraz Henryk Pękala - grafik. Przypisy Linki zewnętrzne Kurów (gmina) Wsie szlacheckie I Rzeczypospolitej (województwo lubelskie)

189682

https://pl.wikipedia.org/wiki/Olesin%20%28powiat%20pu%C5%82awski%29

Olesin (powiat puławski)

Olesin – wieś sołecka w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, w gminie Kurów. Wieś położona na zachód od Kurowa, nad rzeką Kurówką. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa lubelskiego. Wieś stanowi sołectwo gminy Kurów. Historia Olesin został założony w II połowie XVIII wieku przez Ignacego Potockiego i jego brata Stanisława Kostkę Potockiego jako kompleks pałacowo-parkowy. W 2006 roku miejscowość została włączona do aglomeracji kurowskiej i jest wytypowana do włączenia do Kurowa jako dzielnica, gdyby tamten odzyskał prawa miejskie. Zabytki Zespół pałacowo-parkowy z 1762 roku, w tym pałac (1762-1793) Figurka w parku (1845) Drogomistrzówka murowana (1912) Cmentarz wojenny w Kurowie Przypisy Linki zewnętrzne Olesin (powiat puławski)

189684

https://pl.wikipedia.org/wiki/%2824%29%20Themis

(24) Themis

(24) Themis – jedna z największych planetoid z pasa głównego. Odkrycie Planetoida została odkryta 5 kwietnia 1853 przez Annibale’a de Gasparisa w Neapolu. Nazwa planetoidy pochodzi od Temidy, która była tytanidą oraz boginią sprawiedliwości i praw w mitologii greckiej. Orbita Orbita (24) Themis nachylona jest do płaszczyzny ekliptyki pod kątem 0,76°. Na jeden obieg wokół Słońca ciało to potrzebuje 5 lat i 195 dni krążąc w średniej odległości 3,13 au od Słońca. Średnia prędkość orbitalna tej planetoidy to ok. 16,77 km/s. (24) Themis jest największą przedstawicielką rodziny planetoid Themis, która wzięła nazwę od niej samej, charakteryzującej się podobnymi parametrami orbit. Właściwości fizyczne (24) Themis ma średnicę szacowaną na 189-234 km. Jej albedo wynosi 0,067, a jasność absolutna to 7,08. Średnia temperatura na jej powierzchni sięga ok. 159 K. Planetoida ta zalicza się do planetoid typu C. Jej powierzchnia jest ciemna i zawiera związki węgla. Ciało to rotuje w czasie 8 godzin i 23 minut. Sporo trudności nastręcza oszacowanie masy tej planetoidy (5,75+/-2,51×1019 kg). Co za tym idzie szacunek średniej gęstości również sprawia sporo kłopotów (9,6 g/cm³, a nawet i więcej – zależnie od przyjętych rozmiarów). Tak wysoka gęstość jest jednak mało prawdopodobna, wynikać może z błędnych pomiarów. W 2010 roku astronomowie Uniwersytetu Środkowej Florydy wykryli na powierzchni (24) Themis cienką warstwę lodu wodnego oraz cząstek organicznych. Odkrycia dokonano mierząc intensywność światła odbijanego przez powierzchnię planetoidy w trakcie jej rotacji. Zmiany zachodzące w różnych obszarach widma pozwoliły określić skład powierzchni. Wykazały one że lód i węglowe związki chemiczne są równomiernie rozmieszczone na powierzchni. Jest to pierwsze odkrycie lodu i chemii organicznej na planetoidzie. Zobacz też Lista planetoid 1–1000 lista ponumerowanych planetoid rodzina planetoidy Themis Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Nazwane planetoidy Planetoidy klasy C Planetoidy pasa głównego Rodzina planetoidy Themis Obiekty astronomiczne odkryte w 1853

189685

https://pl.wikipedia.org/wiki/Antonio%20Stradivari

Antonio Stradivari

Antonio Stradivari, Antonius Stradivarius (ur. 1643 lub 1644 w Cremonie, zm. 18 grudnia 1737 tamże) – włoski lutnik, przedstawiciel kremońskiej szkoły lutniczej, jeden z najwybitniejszych budowniczych instrumentów w historii lutnictwa. Życiorys Rozpoczął naukę jako rzeźbiarz. W latach 60. XVII w. miał kontakt z instrumentami Nicoli Amatiego. Mało prawdopodobne, że był jego uczniem. Najwcześniejszy instrument, który przetrwał do dziś, pochodzi z roku 1666. Pod wpływem Amatiego pozostał do lat 80., kiedy to jego styl zaczął się zmieniać. Poszukiwania i eksperymenty, m.in. wydłużone skrzypce z lat 90., charakteryzują ten okres. Początek XVIII stulecia to wybór dojrzałej i konsekwentnej formy. Z pierwszych 20 lat XVIII wieku pochodzą najznakomitsze okazy Stradivariego. Najsłynniejszym instrumentem Stradivariego są skrzypce „Mesjasz”, które od ukończenia w roku 1716 pozostały w posiadaniu Stradivariego i prawie niedotknięte zębem czasu dotrwały do naszych czasów. Jedyne zmiany w instrumencie wykonał XIX-wieczny francuski lutnik Jean-Baptiste Vuillaume. Obecnie wystawione są w angielskim muzeum Ashmolean w Oksfordzie. Pod koniec życia nadal eksperymentował. Niesłabnąca inspiracja 90-letniego lutnika owocowała co roku kilkoma instrumentami. Z tego okresu pochodzą takie sławy, jak wiolonczela „de Munck” (1730) lub skrzypce ‘ex-Kreisler’. Wraz ze swoimi uczniami i synami wykonał ponad 1000 instrumentów smyczkowych (głównie skrzypiec, a także altówki i wiolonczele). Popularnie nazywa się jego instrumenty stradivariusami, co jest nawiązaniem do treści jego karteczek rozpoznawczych. Instrumenty Stradivariusy uważane są za największe osiągnięcia lutnicze, stanowiły one wzór dla instrumentów wielu późniejszych lutników. Muzycy jednak wolą grać na innych skrzypcach, głównie współczesnych, gdy nie wiedzą, który z instrumentów został wykonany przez Stradivariusa. Wiele instrumentów zyskało prawdziwą sławę i własną nazwę, np. Mesjasz, Delphin, Herkules (własność E. Ysaÿa), The Emperor (własność J. Kubelíka). Pierwszym instrumentem, który przebił się do Europy był instrument używany przez Viottiego z 1709 roku. Większość sławnych wirtuozów grała na instrumentach Stradivariego bądź Guarneriego del Gesù. Na instrumentach Stradivariego grali Polacy, m.in. Wieniawski, Lipiński, Młynarski, Huberman (którego skrzypce skradziono w latach 30. XX wieku i odnaleziono w 80., następnie odrestaurowane przez Londyńską firmę J&A Beare, obecnie warte kilka milionów funtów są własnością skrzypka Joshui Bella). Instrumenty te noszą imiona od swoich sławnych właścicieli. Na skrzypcach z 1717 roku zwanych Sasserno, grywał Henryk Wieniawski. Na skrzypcach Gibson z 1713 grał Bronisław Huberman. Skrzypce Stradivarius miał w swojej kolekcji Michał Kleofas Ogiński (później nabył je wirtuoz francuski Ch. Lafont). Instrument Stradivariego, pochodzący z kolekcji łódzkiego fabrykanta, po wojnie został ukradziony przez Rosjan. Grał na nim Igor Ojstrach (władze ZSRR nigdy nie zwróciły skrzypiec do Polski). Można odnotować, że bezpośrednio od Stradivariego zamówił w roku 1715 skrzypce król Polski August II. Skrzypce są obecnie znane pod nazwą „Polski Król”. Ceny stradivariusów nieustannie rosną – kształtuje je rynek dzieł sztuki. Obecnie posiadaczem największej liczby oryginalnych instrumentów Stradivariego oraz kolekcji innych włoskich instrumentów jest Stewart Pollens. Przypisy Linki zewnętrzne Lista najdroższych skrzypiec na świecie, w tym: The Lady Tennant (1699), „The Hammer Stradivarius” (1707), „The Molitor Stradivarius” (1697), „The Lady Blunt” (1721), „The Messiah Stradivarius” (1716); Portal Polskie Lutnictwo, 31 sierpnia 2015 Włoscy lutnicy Budowniczowie instrumentów muzycznych Ludzie urodzeni w Cremonie Zmarli w 1737 Urodzeni w XVII wieku

189686

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bobby%20Charlton

Bobby Charlton

Sir Robert „Bobby” Charlton (ur. 11 października 1937 w Ashington) – angielski piłkarz, który grał na pozycji pomocnika i napastnika. Mistrz świata z 1966. Uważany za jednego z najwybitniejszych piłkarzy w historii piłki nożnej. Kariera Uratowany z katastrofy lotniczej w Monachium w 1958. Z Manchesterem United zdobył w 1968 Puchar Europy, strzelając w wygranym 4:1 finale z Benficą Lisbona 2 gole. W latach 1956–1973 Charlton rozegrał w Manchesterze United 754 mecze i strzelił 249 bramek. Był również przez dwa lata grającym trenerem Preston North End. Reprezentacja Anglii W drużynie narodowej w latach 1958–1970 rozegrał 106 meczów i strzelił 49 goli. Był w składzie na czterech finałach mistrzostw świata w piłce nożnej. Na mistrzostwach w 1958 jako rezerwowy. Wystąpił natomiast w trzech następnych turniejach. Rozegrał 14 meczów na mistrzostwach świata, co stanowi rekord w historii reprezentacji Anglii (wspólnie z Bobbym Moore’em). Na mistrzostwach świata zdobył 4 bramki. Pierwszą strzelił w 1962 podczas meczu grupowego z Argentyną. Podczas mistrzostw w 1966 strzelił 3 bramki: w fazie grupowej Meksykowi i 2 gole w półfinale przeciwko Portugalii, co dało jego reprezentacji awans do finału. Wystąpił również na mistrzostwach w 1970, gdzie osiągnął ćwierćfinał. Jeden z kluczowych zawodników reprezentacji Anglii prowadzonej przez Alfa Ramseya, z którą zdobył też brązowy medal mistrzostw Europy 1968 (zdobył bramkę w meczu o 3. miejsce przeciwko ZSRR). Tragedia w Monachium Bobby Charlton przeżył katastrofę lotniczą. 6 lutego 1958 roku samolot z piłkarzami Manchesteru United wracał do Anglii z meczu Pucharu Europy rozgrywanego w Belgradzie Crveną Zvezdą Belgrad. Nastąpiło międzylądowanie w Monachium w celu zatankowania zbiorników z paliwem. Podczas startu z Monachium czarterowy samolot Elizabethan – Lord Burgley z 43 osobami na pokładzie przerwał ogrodzenie, przejechał przez drogę i uderzył w budynek. Zginęły 23 osoby, w tym ośmiu piłkarzy Manchesteru. Bobby Charlton i trener drużyny Matt Busby przeżyli, choć ich stan był ciężki. Sukcesy Z Manchesterem United mistrzostwo Anglii (4): 1956, 1957, 1965, 1967 Puchar Anglii (1): 1963 Tarcza Dobroczynności (5): 1956, 1957, 1965, 1967 Puchar Europy (1): 1968 Z reprezentacją Anglii mistrzostwo świata (1): 1966 3. miejsce mistrzostw Europy: 1968 Nagrody W 1966 uhonorowany przez „France Football” Złotą Piłką. W 1974 odznaczony Komandorią Orderu Imperium Brytyjskiego (CBE) W 1994 udekorowany honorowym medalem z okazji 80-lecia FIFA. W 1994 królowa Elżbieta II nadała mu tytuł szlachecki. W 2009 został honorowym obywatelem miasta Manchester. Bobby Charlton jest jednym z trzech piłkarzy (także George Best i Denis Law) umieszczonych na pomniku United Trinity przed stadionem Old Trafford. Życie prywatne Jego bratem był zmarły w 2020 r. Jack Charlton. Przypisy Linki zewnętrzne Biografia na oficjalnej stronie Manchesteru United Reprezentanci Anglii w piłce nożnej Angielscy trenerzy piłkarscy Piłkarze Manchesteru United Piłkarze Preston North End F.C. Piłkarze Waterford United F.C. Zdobywcy Pucharu Europy i Ligi Mistrzów Trenerzy piłkarzy Wigan Athletic F.C. Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 1958 Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 1962 Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 1966 Uczestnicy Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 1968 Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 1970 Laureaci Złotej Piłki Piłkarze FIFA 100 Piłkarze ze 100 i więcej występami w reprezentacji Odznaczeni Orderem Imperium Brytyjskiego Urodzeni w 1937 Mistrzowie Świata w Piłce Nożnej

189690

https://pl.wikipedia.org/wiki/Wysoka%20%28miasto%29

Wysoka (miasto)

Wysoka (niem. Wissek) – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie pilskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Wysoka. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. pilskiego. 30 czerwca 2016 roku miasto liczyło 2703 mieszkańców. Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1505 roku położone było w XVI wieku w województwie kaliskim. Położenie Wysoka leży 20 km na wschód od Piły 5 km na północ od trasy krajowej nr 10, na Pojezierzu Krajeńskim, na pagórkowatym, polodowcowym terenie. Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 190 Gniezno-Krajenka oraz nieczynna linia kolei wąskotorowej do Łobżenicy i Białośliwia. Pod względem historycznym Wysoka leży na obszarze dawnej Krajny. Przyroda W odległości 1 km na zachód od miasta, przy drodze do Rudnej znajduje się Góra Wysoka (157 m n.p.m.) – najwyższe wzniesienie pasma wzgórz morenowych, tzw. Gór Wysockich (zwanych też Wysokimi), które porośnięte jest lasem z przewagą sosny. Miasto leży pomiędzy dwoma pasmami moren czołowych na wysokości 110 m n.p.m., a na południe od miasta rozciąga się teren podmokłych łąk, gdzie gniazdują liczne ptaki. Miejsce to jest zalewane okresowo wodą z tzw. kanału okalinieckiego, który stanowi dopływ rzeczki Radacznicy wpadającej do Jeziora Kopcze pod Kaczorami. Jej źródła znajdują się w okolicy miasta. Jedno z nich wypływa z Gór Wysockich. Wiosną i jesienią te podmokłe tereny, które znajdują się między Wysoką, Wysoczką i Wysoką Małą stają się ostoją dla licznie migrujących ptaków (łabędzie, kaczki, gęsi, żurawie itp.). Występują tu stada saren, dzików. Można też spotkać lisy, jeże, bobry europejskie, zające i wiele innych gatunków ssaków, ptaków, płazów i roślin. Historia Miejscowość istniała już w XIII wieku – pierwsza wzmianka pochodzi z 1260 roku. Wysoka była centrum znacznego terytorium stanowiącego własność Mikołaja Łodzi z nadania Bolesława Pobożnego. Znajdowała się wówczas na Przedgórzu (od strony Wysokiej Wielkiej). Od 1505 roku obok wsi Wysoka Wielka wymieniane jest miasto Wysoka, które było własnością szlachecką, m.in. Kościelskich i Tuczyńskich. Po wielkim pożarze miasta w 1772 roku wystawiono nowy przywilej miejski. 2 stycznia 1919 roku władzę w mieście objęli powstańcy wielkopolscy. Utworzono polską Radę Ludową i Straż Obywatelską. Wysoka była jedną z najbardziej na północ wysuniętych placówek powstańczych. Jednak już 4 stycznia Niemcy z Piły opanowali miasto. Kontrataki Polaków z Wyrzyska nie powiodły się. Wysoka wróciła do Polski na mocy traktatu wersalskiego w styczniu 1920 roku. W październiku i listopadzie 1939 roku na stoku Góry Wysokiej hitlerowcy rozstrzelali 19 Polaków. W okresie okupacji niemiecka administracja nazistowska zmieniła nazwę miasta na niem. Weißeck (1942–1945). Demografia Piramida wieku mieszkańców Wysokiej w 2014 roku. Urodzeni Zabytki dawny układ przestrzenny w trójkącie dróg, z rynkiem (obecnie pl. Powstańców Wielkopolskich) zespół poklasztorny Kanoników Regularnych: późnobarokowy kościół Matki Bożej Różańcowej z lat 1727–1729, trójnawowy, nakryty sklepieniem żaglastym na gurtach; jednolite barokowe wyposażenie wnętrza z ok. 1729 roku: ołtarz główny ze starszym obrazem Matki Boskiej Śnieżnej z I połowy XVII wieku trzy ołtarze boczne stalle ambona chrzcielnica łuk tęczowy z grupą ukrzyżowania klasztor zapewne z 1. połowy XVIII wieku, w XIX i XX wieku przebudowany na plebanię szachulcowa dzwonnica z XVIII wieku z dzwonami z XVII i XIX wieku mur otaczający dziedziniec przykościelny z XVIII wieku z dwiema bramami domy z końca XIX i początku XX wieku, w większości kalenicowe pomniki i miejsca pamięci: pomnik Powstańców Wielkopolskich z 1996 roku pomnik ku czci Poległych Wysoczan w czasie II wojny światowej (pierwotnie poświęcony Powstańcom Wielkopolskim i Poległym Wysoczanom w czasie II wojny światowej) z 1978 roku pomnik na miejscu egzekucji na Górze Wysokiej na cmentarzu mogiła ofiar egzekucji Gospodarka Wysoka jest niewielkim ośrodkiem gospodarczym, stanowiącym zaplecze dla rolniczej okolicy. Znajduje się tu zakład przemysłu drzewnego. Sport Od 1949 roku działa tutaj klub piłki nożnej GLKS Wysoka, który od sezonu 2015/2016 gra w IV lidze. Miasta partnerskie Zobacz też Cmentarz żydowski w Wysokiej Parafia Najświętszej Marii Panny Różańcowej w Wysokiej Dekanat Wysoka Przypisy Linki zewnętrzne Miasta w Polsce lokowane w XVI wieku Miasta w województwie wielkopolskim Krajna Prywatne miasta szlacheckie I Rzeczypospolitej (województwo kaliskie)

189693

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bronis%C5%82aw%20Kunicki

Bronisław Kunicki

Bronisław Kunicki (ur. 8 marca 1933 w Skarżysku-Kamiennej, zm. 9 lipca 2020 w Gliwicach) – inżynier mechanik, czołowy polski alpinista lat 50. XX wieku. Działał w Klubie Wysokogórskim w Gliwicach, w latach 1961-1969 był jego prezesem. Najważniejsze osiągnięcia: zimowe wejście na Niżnie Rysy zachodnią grzędą (w zespole 4-osobowym) wielodniowa, zespołowa wspinaczka południowym filarem Dych-Tau (5198 m n.p.m.) w Kaukazie w 1959 kierownik obozów wspinaczkowych w górach Riła w Bułgarii na początku lat 60. Mieszkał w Czechowicach koło Gliwic. Przypisy Polscy wspinacze Urodzeni w 1933 Zmarli w 2020 Ludzie urodzeni w Skarżysku-Kamiennej

189695

https://pl.wikipedia.org/wiki/Herb%20wojew%C3%B3dztwa%20podlaskiego

Herb województwa podlaskiego

Herb województwa podlaskiego – symbol województwa podlaskiego. Herb przedstawia na tarczy czerwonej dwudzielnej w pas w polu górnym białego orła ze złotymi: dziobem, łapami i koroną na głowie, w polu dolnym rycerza na srebrnym koniu, w zbroi srebrnej i w takimż szyszaku, z mieczem srebrnym o złotej rękojeści wzniesionym w prawej ręce, na lewym ramieniu trzymającego tarczę błękitną z podwójnym krzyżem złotym na błękitnym polu. Ostroga rycerza i uprząż końska są złote, siodło i czaprak koński błękitne. Herb został ustanowiony uchwałą sejmiku w dniu 19 lutego 2001 r. Autorem projektu herbu jest Tadeusz Gajl. Symbolika U góry herbu przedstawione jest godło Polski (Orzeł Biały), a na dole element herbu Litwy, czyli Pogoń, co ma symbolizować, że Podlasie należało do Korony i Litwy. Herb nawiązuje do herbu z czasów I Rzeczypospolitej, jednak zmieniono podział tarczy. I Rzeczpospolita W latach 1513–1795 herbem województwa podlaskiego były połączone na tarczy dwudzielnej w słup 2 herby: polski i litewski – orzeł bez korony w polu czerwonym i Pogoń litewska. Przypisy Podlaskie Województwo podlaskie Podlasie

189696

https://pl.wikipedia.org/wiki/Harcerstwo%20w%20latach%201980%E2%80%931989

Harcerstwo w latach 1980–1989

Kalendarium 1980 – Związek Harcerstwa Polskiego liczy ponad 3 mln członków. 1980 – Na fali strajków na Wybrzeżu liczne środowiska harcerskie jednoczyły się, w celu reformy Związku Harcerstwa Polskiego w duchu przedwojennej tradycji ideałów skautowych oraz służby Bogu, Polsce i bliźnim. Szeroko rozwijał się ruch wydawniczy – oficjalny (m.in. Harcerska Oficyna Wydawnicza w Krakowie) i w tzw. drugim obiegu, poza zasięgiem cenzury. Powstają niezależne czasopisma harcerskie, takie jak oficjalny „Harcerz Rzeczypospolitej” w Krakowie i w drugim obiegu „Czuwajmy” – także w Krakowie. 22 listopada 1980 - W Warszawie powstało porozumienie Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego (KIHAM). Głównym założeniem KIHAM było odrodzenie moralne harcerstwa w duchu tradycyjnego tekstu prawa i przyrzeczenia harcerskiego (z 1932), odkomunizowanie ruchu, powrót do skautowych metod wychowawczych. Jego symbolem była lilijka przewiązana węzłem płaskim (stąd zwyczajowa nazwa „Ruch płaskiego węzła”). 1981 – Obradował VII Zjazd ZHP, który zalegalizował działalność ruchów programowych, lecz nie dokonał zasadniczych zmian w organizacji. Przywrócono tradycyjną lilijkę z literami ONC – Ojczyzna, Nauka, Cnota). ZHP przestał być członkiem Federacji Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej (FSZMP). 25 kwietnia 1981 – Ze Związku Harcerstwa Polskiego wystąpił Krąg Instruktorów „Zawisza” w Lublinie, który powołał (czerwiec 1981) do życia nową organizację harcerską pod nazwą „Niezależny Ruch Harcerski” (NRH). Wkrótce do NRH przystąpiło kilka środowisk warszawskich (14 WDH, 70 WDH, 1001 WDH) i z innych miast. Pod koniec roku NRH liczył ok. 1000 członków. 13 grudnia 1981 – Wprowadzenie stanu wojennego i internowanie działaczy opozycji, w tym wielu harcerzy. Związek Harcerstwa Polskiego, jako jeden z nielicznych, nie został zdelegalizowany. Rozpoczął się okres szykan i represji. Zakazano działalności NRH (który zszedł do podziemia). 1982 – Związek Harcerstwa Polskiego w uchwale Rady Naczelnej wyraził poparcie dla Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. 1982 – Pod presją władz państwowych, władze naczelne ZHP rozwiązały Porozumienie KIHAM. 1983 – II pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski. Harcerze ze środowisk KIHAM organizują służbę sanitarną i porządkową, która wspiera służby kościelne. Efektem tej „Białej Służby” było utworzenie półtajnego Ruchu Harcerskiego Rzeczypospolitej. Drużyny uczestniczące w ruchu wróciły do tradycyjnego prawa i przyrzeczenia, tradycyjnego systemu stopni i sprawności harcerskich, tradycyjnych metod pracy. Ruch miał swoje władze naczelne i swoją własną, tajną strukturę. Jednocześnie członkowie ruchu zewnętrznie niczym nie odróżniali się od pozostałych członków Związku Harcerstwa Polskiego. 9 września 1983 – Związek Harcerstwa Polskiego powołał Szkołę Harcerstwa Starszego „Perkoz”, będącą ośrodkiem nowych nurtów metodycznych i ideowych w pionie harcerstwa starszego (Rada Harcerzy Starszych). 1985 – Związek Harcerstwa Polskiego został odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu II klasy w hołdzie dla bohaterstwa i męstwa harcerzy polskich, w uznaniu szczególnych zasług w walce z niemieckim okupantem. 1985 – W Koninie powstała Polska Organizacja Harcerska (POH). 1987 – III pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski – organizacja „Białej Służby”. 1988 – Zlot drużyn Ruchu Harcerstwa Rzeczypospolitej na Wykusie koło Wąchocka, w Górach Świętokrzyskich, z okazji rocznicy pogrzebu Jana Piwnika „Ponurego”. 1988 – Zlot ZHP 1988 na Warmii i Mazurach (zwany potocznie Zlotem Grunwaldzkim) z udziałem 21 tys. harcerzy, zorganizowany na polach bitwy pod Grunwaldem w 70. rocznicę powstania Związku Harcerstwa Polskiego. Po raz pierwszy drużynom nadano tytuły i „Odznaki Grunwaldzkie”, a harcerzom „Znaki Zawiszy”. luty-kwiecień 1989 – Obrady Okrągłego Stołu, które spowodowały prawdziwe, będące powrotem do tradycji, zmiany w Związku Harcerstwa Polskiego, dokonane po części na IX/XXVI Zjeździe w marcu 1989 w Warszawie. Zjazd ten w trakcie obrad zmienił numerację, co było wyrazem woli kontynuowania dorobku przedwojennego harcerstwa. Nieco wcześniej, 12 lutego z półkonspiracyjnego, działającego w łonie ZHP, Ruchu Harcerstwa Rzeczypospolitej oraz niezależnych środowisk działających poza ZHP (Promieniści, Betanie, Harcerski Niezależny Ruch Liturgiczny, Polskie Bractwo Skautowe, Luzarowcy) utworzono Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej – organizację odwołującą się do zasad etyki chrześcijańskiej i tradycji narodowej, uważającą się za kontynuację przedwojennego ZHP. Wśród twórców ideowych ZHR znalazł się Stanisław Broniewski, który później jednak był zwolennikiem zjednoczenia harcerstwa. 1989 – W Krakowie powstał Związek Harcerstwa Polskiego rok założenia 1918. październik 1989 – Rada Naczelna ZHP zrezygnowała z monopolu organizacji na odznaki i symbole harcerskie, co pozwoliło na rejestrację pozostałych organizacji harcerskich zgodnie z prawem o stowarzyszeniach. Przypisy Bibliografia Ryszard Pacławski, „Gra o harcerstwo”, 2006 Jerzy Parzyński, „Ruch Harcerski Rzeczypospolitej” 1983-1989, Krakowska Oficyna Wydawnicza, Kraków 1991 Historia harcerstwa

189699

https://pl.wikipedia.org/wiki/Filar%20%28ujednoznacznienie%29

Filar (ujednoznacznienie)

filar – w architekturze, podpora konstrukcji, filar – w górnictwie, nietknięta część górotworu, filar – forma skalna, filar – pozycja zawodnika w rugby union, „Filar” – film francuski z 1962 roku. Osoby noszące nazwisko Filar: Dariusz Filar – profesor, ekonomista polski, Marian Filar – polski prawnik i polityk.

189703

https://pl.wikipedia.org/wiki/IBM%20WebSphere%20Application%20Server

IBM WebSphere Application Server

IBM WebSphere Application Server (WAS) – serwer aplikacji JEE oferowany przez firmę IBM. Jest platformą, na której uruchamiane są aplikacje Javy zgodne ze specyfikacją JEE (Java Enterprise Edition) / J2EE. WebSphere Application Server zapewnia szereg usług. Przykładowo połączenia z bazami danych, obsługa wątków, rozkład obciążenia (workload management), które mogą być wykorzystywane przez aplikacje. IBM WebSphere działa na Linuxie i Windowsie. Istnieją inne konkurencyjne serwery aplikacji, które też są implementacjami specyfikacji Java EE – patrz serwer aplikacji JEE. Wersje WebSphere Application Server Wersja 9.0.5.X Java SE 9 Wersja 8.5.X Java SE 8 Wersja 8 wprowadzona w czerwcu 2011 wspiera Java SE 6 EJB 3.1 Contexts and Dependency Injection for Java (CDI) 1.0 Bean Validation 1.0 JavaServer Faces (JSF) 2.0 Java Servlet 3.0 Java Persistence API (JPA) 2.0 Java API for RESTful Web Services (JAX-RS) 1.1 Java API for XML-based Web Services (JAX-WS) 2.2 Enterprise Web Services 1.3 (JSR-109) Java Architecture for XML Binding (JAXB) 2.2 wspiera OSGi, SCA Wersja 7 wprowadzona we wrześniu 2008 Wersja 6.1 wprowadzona w czerwcu 2006 Wersja 6 wprowadzona w grudniu 2004 specyfikacja J2EE 1.4 Express Base Network Deployment Wersja 5.1 Wersja 5 specyfikacja J2EE 1.3 Wersja 4 specyfikacja J2EE 1.2 ... Zobacz też Oracle WebLogic Apache Tomcat JBoss Application Server Przypisy Linki zewnętrzne IBM – strona producenta Websphere Application Server – opis WASa na stronach IBM Serwery aplikacji Java Enterprise Oprogramowanie IBM

189711

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tektonika

Tektonika

tektonika − nauka o budowie skorupy ziemskiej oraz o procesach wpływających na nią tektonika − sposób spiętrzenia mas w architekturze

189712

https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw%20B%C5%82aszkowiak

Stanisław Błaszkowiak

Stanisław Błaszkowiak (ur. 10 listopada 1893 w Radzewie, Poznańskie, zm. 8 listopada 1975 w Gdańsku) – polski specjalista budowy mostów, profesor Politechniki Gdańskiej, członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Życiorys Był synem Franciszka (cieśli) i Józefy z Nawrotów. Uczęszczał do gimnazjum w Śremie (1904–1913), następnie podjął studia inżynierskie na politechnice w Charlottenburgu (1913–1916); nie ukończył studiów, został powołany do armii niemieckiej i w jej szeregach uczestniczył w walkach I wojny światowej. Po wojnie rozpoczął pracę w PKP w kierownictwie budów linii kolejowych. W latach 1921–1925 studiował na Politechnice Gdańskiej; pracował jednocześnie – do wybuchu II wojny światowej – jako kierownik Działu Podtorza i Mostów w dyrekcjach okręgowych kolei w Gdańsku (1923–1929), Toruniu (1929–1938) i Poznaniu (1938–1939). W czasie okupacji pracował jako księgowy w fabryce pończoch w Częstochowie, następnie w kolejnictwie w Krakowie; pozostał związany z koleją krótko po wojnie – w Krakowie (styczeń–luty 1945) i Poznaniu (1945–1947). W latach 1945–1946 uczył w Liceum Drogowym i w Szkole Inżynierskiej w Poznaniu, w 1946 związał się z Politechniką Gdańską; kierował Katedrą Mostów Stalowych, w 1947 obronił doktorat nauk technicznych (na podstawie pracy Przyczynki do metody Crossa), od 1949 był profesorem nadzwyczajnym, od 1960 profesorem zwyczajnym. Przeszedł na emeryturę w 1964. W 1951 został członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Polska Akademia Nauk przyznała mu nagrodę im. Feliksa Jasińskiego (1961), otrzymał również odznaczenia państwowe - Złoty Krzyż Zasługi (1936) i Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1957). 80–lecie urodzin prof. Błaszkowiaka uczczono specjalnym posiedzeniem Rady Naukowej Instytutu Budownictwa Lądowego Politechniki Gdańskiej. Jednym z jego studentów był znany fizyk, generał Sylwester Kaliski. W pracy naukowej zajmował się budową mostów, konstrukcjami budowlanymi oraz mechaniką budowli. Opracował m.in. projekt wzmocnienia mostu kolejowego na Wiśle w Toruniu. Badał problematykę statyki i dynamiki kratownic i ram. Ogłosił szereg prac naukowych, m.in.: Metoda Crossa. 82 przykłady (1948) Przyczynek do dynamiki kratownic. Metoda Pohlhausen-Cross (1949, ze Zbigniewem Kączkowskim) Kraty rombowe i złożone. Obliczenie metodą Crossa (1950) Bestimmung der Größtdurchbiegung eines parallelgurtigen Vierendeelträgers (1956) Metoda Crossa (1959, ze Zbigniewem Kączkowskim) Interactive Methods in Structural Analysis (1966) Należał do Polskiej Korporacji Akademickiej Związek Akademików Gdańskich Wisła Bibliografia Biogramy uczonych polskich, Część IV: Nauki techniczne, Wrocław 1988 Absolwenci i studenci Wyższej Szkoły Technicznej Wolnego Miasta Gdańska Absolwenci Liceum Ogólnokształcącego im. gen. Józefa Wybickiego w Śremie Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa) Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita) Polscy inżynierowie budownictwa Polscy korporanci Wykładowcy Politechniki Gdańskiej Urodzeni w 1893 Zmarli w 1975

189715

https://pl.wikipedia.org/wiki/Buk%20wschodni

Buk wschodni

Buk wschodni (Fagus orientalis) – gatunek z rodziny bukowatych, często uznawany także za podgatunek buka zwyczajnego F. sylvatica subsp. orientalis. Zasięg obejmuje wschodnią część Półwyspu Bałkańskiego, Krym, Kaukaz, północną Turcję oraz północny Iran. Morfologia Pokrój Drzewo dorastające do 50 m wysokości. Liście Długości do 12 cm lub rzadziej nawet dłuższe, odwrotnie jajowate, z 7–14 żyłkami drugiego rzędu (nerwami bocznymi). Owoce Orzeszki zamknięte w okrywie długości do 2 cm, na której wyrostki w dolnej części są listkowato spłaszczone i osiągają do 17 mm długości. Gatunki podobne Buk zwyczajny – ma liście eliptyczne (najszersze w połowie, a nie w górnej części blaszki), z mniejszą liczbą (5–8) nerwów bocznych, okrywy owoców ma bez listkowato spłaszczonych wyrostków, kwiaty męskie z wąskimi listkami okwiatu (u buka wschodniego są one szerokotrójkątne). Zmienność Na terenach, gdzie występuje wspólnie z bukiem zwyczajnym, tworzy mieszańca o nazwie buk pośredni Fagus × taurica Popl., syn. Fagus × moesiaca (K.Malý) Czeczott. Przypisy Bukowate

189718

https://pl.wikipedia.org/wiki/Boleszkowice%20%28gmina%29

Boleszkowice (gmina)

Boleszkowice – gmina wiejska położona jest w zachodniej części powiatu myśliborskiego województwie zachodniopomorskim. Siedzibą gminy jest wieś Boleszkowice. Miejsce w województwie (na 114 gmin): powierzchnia 82., ludność 108. Położenie Gmina stanowi 11,0% powierzchni powiatu. Sąsiednie gminy: Dębno (powiat myśliborski) Mieszkowice (powiat gryfiński) w województwie lubuskim: Kostrzyn nad Odrą (miejska) (powiat gorzowski) Gmina graniczy także z Republiką Federalną Niemiec: powiat Märkisch-Oderland (land Brandenburgia) Do 31 XII 1998 r. wchodziła w skład województwa gorzowskiego. Demografia Dane z 30 czerwca 2004: Gminę zamieszkuje 4,3% ludności powiatu. Piramida wieku mieszkańców gminy Boleszkowice w 2014 roku. Przyroda i turystyka Gmina leży na i w Kotlinie Freienwaldzkiej. Nad Odrą znajduje się północny fragment Parku Krajobrazowego Ujście Warty z Rezerwatem "Porzecze". Około 1 km na zachód od Boleszkowic znajduje się rezerwat "Cisy Boleszkowickie". Rzeki Odra i jej dopływ Myśla przepływające przez gminę są dostępne dla turystyki kajakowej. Tereny leśne zajmują 52% powierzchni gminy, a użytki rolne 37%. Komunikacja Przez gminę prowadzi droga krajowa nr 31 łącząca Boleszkowice z Mieszkowicami (10 km) i przez Chwarszczany (7 km) i Sarbinowo (12 km, skrzyżowanie z drogą nr 23) z Kostrzynem nad Odrą (20 km) oraz droga wojewódzka nr 127 z Chwarszczan do Porzecza położonego nad Odrą (12 km). Odległość z Boleszkowic do stolicy powiatu, Myśliborza wynosi 33 km. Boleszkowice uzyskały połączenie kolejowe w 1876 po wybudowaniu odcinka linii kolejowej z Kostrzyna nad Odrą do Chojny, rok później po zbudowaniu linii Chojna – Szczecin, gotowa była już cała linia Wrocław Gł.- Szczecin Gł. Od 1982 przeprowadzano elektryfikację linii, odcinek Rzepin – Dolna Odra w 1985 Obecnie czynne są 2 stacje: Boleszkowice i Namyślin. W gminie czynne są 2 urzędy pocztowe: Namyślin (74-406) i Boleszkowice (nr 74-407). Administracja W 2016 r. wykonane wydatki budżetu gminy Boleszkowice wynosiły 13,7 mln zł, a dochody budżetu 13,2 mln zł. Zobowiązania samorządu (dług publiczny) według stanu na koniec 2016 r. wynosiły 1,5 mln zł, co stanowiło 11,1% poziomu dochodów. Sołectwa gminy Boleszkowice: Boleszkowice, Chlewice, Chwarszczany, Gudzisz, Kaleńsko, Namyślin, Porzecze, Reczyce i Wysoka. Miejscowości Wsie Boleszkowice (miasto w latach 1337-1972, obecnie wieś gminna)Chlewice, Chwarszczany, Gudzisz, Kaleńsko, Namyślin, Porzecze, Reczyce, Wysoka. Osady leśne Milicz, Wielopole Przysiółki Wierutno, Wyszyna Przypisy

189720

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bolometr

Bolometr

Bolometr – przyrząd do pomiaru energii przenoszonej przez promieniowanie w jak najszerszym zakresie długości fal (intencjonalnie w pełnym zakresie). Jest to detektor termiczny zmieniający energię promieniowania elektromagnetycznego na ciepło, które zmienia temperaturę elementu pomiarowego. Zmiana temperatury jest mierzona różnymi metodami, pierwotną i nadal powszechnie stosowaną jest pomiar zmiany oporu elektrycznego pod wpływem zmiany temperatury. Próg czułości bolometru jest rzędu 10−9–10−12 W. W praktyce większość bolometrów jest wrażliwa na promieniowanie w zakresie widzialnym i podczerwonym. Historia Bolometr został wynaleziony w 1878 r. przez amerykańskiego astronoma Samuela Pierponta Langleya, który prowadził badania energii promieniowania słonecznego. Jego urządzenie służyło do pomiaru promieniowania cieplnego Słońca, składało się z dwóch cienkich metalowych pasków pokrytych sadzą, jeden z pasków był oświetlany a drugi zasłonięty przed promieniowaniem. Pomiarowe paski były elementami mostka Wheatstone’a różnicę rezystancji mierzono galwanometrem wpiętym w mostek. Dzięki bolometrowi Langley mógł badać intensywność promieniowania słonecznego na różnych długościach fal. Podstawa budowy i działania W bolometrze rezystancyjnym elementem zamieniającym zmiany temperatury na wielkości elektryczne jest cienki pasek blaszki będącej rezystorem o dużym względnym temperaturowym współczynniku rezystancji i małej pojemności cieplnej. Padające promieniowanie jest absorbowane w materiale, co powoduje zmianę temperatury i odpowiednio zmianę rezystancji bolometru. Współczynnik temperaturowy względny rezystancji (TWR) określony jest wzorem: Przy zasilaniu prądem o stałej wartości, zmiana temperatury detektora powoduje zmianę rezystancji, a ta powoduje zmianę napięcia na czujniku: Stosowanie dużych rezystancji oraz natężenia prądu ograniczone jest szumami, w tym przypadku szumem Johnsona oraz szumem gdzie: – parametr szumów Ponadto natężenie prądu jest ograniczone również maksymalną dopuszczalną temperaturą pracy. Rodzaje bolometrów Ze względu na element pomiarowy i stosowaną technikę pomiaru, wyróżnia się rodzaje bolometrów: metalowe, półprzewodnikowe (termistorowe), nadprzewodnikowe, krzemowy, kompozytowy. Bolometry metalowe Czujnikiem bolometru metalowego jest naniesiona na cienką płytkę podłoża warstwa metalu o grubość rzędu 0,1 – 1 μm wykonana z platyny, niklu, antymonu, bizmutu, które zmieniają swą rezystancję pod wpływem zmian temperatury. Powierzchnię, która ma absorbować promieniowanie pokrywa się czernią platynową, aby zwiększyć właściwości pochłaniające. Bolometry półprzewodnikowe (termistorowe) W bolometrach półprzewodnikowych detektorem jest półprzewodnikowy termistor. Półprzewodniki mają w specyficznym dla danego półprzewodnika zakresie temperatury znacznie większy współczynnik temperaturowy rezystancji. Termistory wykonuje się z materiału zawierającego krzem, german domieszkowany galem oraz tlenki niklu, kobaltu i manganu. W bolometrach od których wymaga się szybkiej reakcji, dodatkowo zwiększa się przewodnictwo cieplne poprzez nałożenie elementu oporowego na podłoże o wysokiej przewodności cieplnej. Bolometry nadprzewodnikowe W bolometrach nadprzewodnikowych wykorzystuje się zjawisko dużej zmiany rezystancji materiału w pobliżu temperatury przejścia w stan nadprzewodnictwa. Detektorem jest drut wykonany z materiału nadprzewodzącego, utrzymywany w temperaturze przejścia w stan nadprzewodnictwa. Przez czujnik płynie pomiarowy prąd elektryczny. Padające na drut promieniowanie powoduje wzrost temperatury, co skutkuje zwiększeniem oporności czujnika. Duże zmiany parametrów przy przejściu ze stanu normalnego przewodnictwa do stanu nadprzewodnictwa, które odbywa się w przedziale kilku tysięcznych kelwinów wskazuje na dużą czułość tego typu bolometrów. Możliwe jest wykorzystanie zmiany własności magnetycznych czujników nadprzewodnikowych. Bolometry nadprzewodnikowe mają wiele zalet, ich niska temperatura zmniejsza szumy i zakłócające odczyty promieniowanie własne układu pomiarowego. Bolometry nadprzewodnikowe są powszechnie stosowanymi detektorami podczerwieni. Wykorzystuje się je również w termografii. Bolometr krzemowy Bolometr krzemowy (mikrobolometr) to mikromechaniczny układ w postaci matrycy miniaturowych bolometrów wykonanych bezpośrednio na podłożu krzemowym układu scalonego umożliwiającym odczyt rezystancji czujników bolometrów. Układy te są używane jako detektor w kamerach termowizyjnych. Bolometr kompozytowy Uzyskanie dobrych parametrów absorpcyjnych (szczególnie dla fal milimetrowych i submilimetrowych) wymaga zastosowania bolometrów o grubościach rzędu kilku milimetrów. Spełnienie tego wymogu spowoduje wzrost pojemności cieplnej detektora a co za tym idzie spadek czułości. W celu pokonania tych trudności buduje się bolometry składające się z trzech części: absorbera, podłoża łączącego właściwy detektor temperatury z absorberem oraz bolometr o zmniejszonej pojemności. Absorber wykonany jest z Bi i Cr-Ni o poczernionej powierzchni. Ma on dużą emisyjność w szerokim zakresie widmowym. Podłoże wykonane jest z materiału o dobrej przewodności cieplnej pozwalającej na praktycznie bezstratne przekazanie ciepła do czujnika. Efektywnie duża powierzchnia absorbera umożliwia na zastosowanie czujnika o mniejszej objętości, a to pozwala na uzyskanie lepszych parametrów częstotliwościowych detektora. Zastosowanie Bolometry stosowane są między innymi w technice wojskowej do wykrywania i określania położenia obiektów cieplejszych od otoczenia, a w astronomii do wyznaczania jasności gwiazd. Miniaturyzacja umożliwiła konstrukcje matryc bolometrów stosowanych w kamerach termowizyjnych. Pomiar mikrofalowy Bolometry wykorzystywane są do pomiaru mocy fal o częstotliwościach mikrofalowych. Dla tego przypadku element rezystancyjny wystawiony jest na promieniowanie mikrofalowe. Stałe napięcie polaryzujące jest przyłożone do rezystora w celu podniesienia temperatury poprzez ogrzewanie Joule’a. Po zaabsorbowaniu danej energii, napięcie polaryzujące jest redukowane do takiej wartości, aby przywrócić rezystancję bolometru do wartości bez energii z mikrofal. A zatem zmiana napięcia polaryzującego jest równa zaabsorbowanej energii – mocy mikrofal. Astronomia Bolometr może być używany do pomiaru promieniowania o dowolnej częstotliwości, jednak jest najbardziej wrażliwy dla długości fal submilimetrowych (od 200 μm do 1 mm). W astronomii od 2007 roku powstała dziedzina, która zajmuje się tylko badaniem fal o tej długości. Aby osiągnąć lepszą czułość urządzenie schładza się do temperatury zbliżonej do zera bezwzględnego (od 50 mK do 300 mK). Przykłady ośrodków zajmujących się badaniami obiektów astronomicznych w zakresie fal submilimetrowych: Kosmiczne Obserwatorium Herschela Teleskop Jamesa Clerka Maxwella Stratosferyczne Obserwatorium Astronomii Podczerwonej Caltech Submillimeter Observatory Zobacz też aktywny radiometr wnękowy piezoelektryk termistor Przypisy Fotometria Astrofizyka Czujniki

189721

https://pl.wikipedia.org/wiki/Eutanatos

Eutanatos

Eutanatos to fikcyjna Tradycja magów związanych ze śmiercią i entropią z gry fabularnej Mag: Wstąpienie. Magowie tej tradycji postrzegają Wszechświat jako proces nieustannej zmiany, nieprzerwany cykl tworzenia i destrukcji symbolizowany przez Koło Dharmy. Wierzą oni, że każdy człowiek posiada Atmana – boską cząstkę, która łączy Absolut Wszechświata z ludzką świadomością. Przez Atmana człowiek poznaje swoją Dharmę (ścieżkę przeznaczenia) i jeśli tylko podąża przez życie w zgodzie z nią, przechodzi przez cykl narodzin-śmierci-reinkarnacji pełen błogosławieństw i szczęścia, aż osiągnie boskość. Jeśli jednak zboczy ze ścieżki, zakłócając tym samym rytm Wszechświata i przeznaczenie innych istot, jest karany – zła karma ciągnie się za nim przez kolejne żywoty aż nie odkupi swych win. Eutanatoi wierzą, że funkcjonowanie Koła Dharmy jest możliwe wyłącznie dzięki śmierci i destrukcji, które stwarzają miejsce dla nowych form, idei i możliwości. Eutanatoi wzięli więc na siebie ciężar stania na straży cyklu życia i śmierci oraz jednocześnie ciężar pomocy tym, dla których Koło się zatrzymało – obojętnie czy chodzi o ludzi, którzy mogą już tylko dryfować przez życie (nieuleczalnie chorzy, ofiary uzależnień) czy też tych, którzy niszczą przeznaczenie innych (seryjni zabójcy i gwałciciele, nieludzcy decydenci, handlarze ludźmi). Wszyscy oni zasługują według Eutanatoi na Dobrą Śmierć. Magowie ci wolą zabić człowieka niż pozwolić mu dalej gromadzić złą karmę, która zniszczy mu wiele następnych żywotów. Podobnie wolą zabić człowieka i dać mu szansę na nowe życie niż czekać aż sam się wypali, wegetując wśród automatów lub degradując swoje człowieczeństwo. Jednak nie zawsze są zabójcami. Czasem ich pomoc sprowadza się do moralizatorskiej reprymendy we właściwym momencie i okolicznościach, czasem wymaga stworzenia szczęśliwego zbiegu okoliczności, który pozwala nieszczęśnikowi wyrwać się z marazmu, czasem prowokują katharsis, oczyszczającej katastrofy, która wzmacnia jeśli nie zabije. Bibliografia (ang.) Mag: Wstąpienie en:Mage: The Ascension#Council of Nine Mystic Traditions

189726

https://pl.wikipedia.org/wiki/Microsoft%20SQL%20Server

Microsoft SQL Server

Microsoft SQL Server (MS SQL) – system zarządzania bazą danych, wspierany i rozpowszechniany przez korporację Microsoft. Jest to główny produkt bazodanowy tej firmy, który charakteryzuje się tym, iż jako język zapytań używany jest przede wszystkim Transact-SQL, który stanowi rozwinięcie standardu ANSI/ISO. MS SQL Server jest platformą bazodanową typu klient-serwer. W stosunku do Microsoft Jet, który stosowany jest w programie MS Access, odznacza się lepszą wydajnością, niezawodnością i skalowalnością. Przede wszystkim są tu zaimplementowane wszelkie mechanizmy wpływające na bezpieczeństwo operacji (m.in. procedury wyzwalane). Darmowe edycje Poza edycjami czysto komercyjnymi Microsoft udostępnia również edycje darmowe do dowolnego zastosowania (w tym komercyjnego). Edycje te mają różnorodne ograniczenia i tak np. do wersji 2000 (8.0) włącznie nie były m.in. udostępniane graficzne narzędzia do zarządzania bazami danych oraz były ograniczenia co do możliwej ilości połączeń do bazy. Począwszy od wersji 2005 (9.0) można pobrać wersję z graficznymi narzędziami i nie ma już limitu połączeń. Narzędzia posiadają jednak ograniczone możliwości w stosunku do pełnej wersji, a nawet jedna z istotnych usług – SQL Agent, instalowana wcześniej w darmowych wersjach, nie jest już dostępna. Nie można już przez to wykonywać zautomatyzowanych zadań np. archiwizacji baz danych o zadanej godzinie. Dodatkowo ograniczona została również wydajność samego serwera SQL (ograniczono wykorzystywaną pamięć RAM). Historia wydań Przypisy Zobacz też SQL Slammer – robak internetowy, który w 2003 roku zaatakował serwery MS SQL. Linki zewnętrzne Dział poświęcony SQL Server na msdn.com. Artykuł opisujące przestrzenne typy danych w SQL Server 2008. SQL Server

189727

https://pl.wikipedia.org/wiki/Maciej%20Konacki

Maciej Konacki

Maciej Robert Konacki (ur. 1972 w Toruniu) – polski astrofizyk, profesor nauk fizycznych, specjalizujący się w astronomii. Życiorys Jest absolwentem Wydziału Astronomii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (1996), tam też obronił pracę doktorską w 2000. Tematem jego rozprawy doktorskiej było Poszukiwanie planet poza Układem Słonecznym, a promotorem Aleksander Wolszczan. W latach 1997–1999 był stypendystą Programu Fulbrighta na Pennsylvania State University. Od 2000 przebywał w California Institute of Technology (Caltech) na stażu podoktorskim, a później jako senior postdoc (odpowiednik polskiego adiunkta). Został pracownikiem naukowym Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN w Toruniu oraz Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Adama Mickiewicza. W 2006 uzyskał, na podstawie rozprawy zatytułowanej Precyzyjne pomiary prędkości radialnych i interferometria optyczna spektroskopowych układów podwójnych, stopień doktora habilitowanego nauk fizycznych w zakresie astronomii. Tytuł profesora nauk fizycznych otrzymał 3 listopada 2011. Członek m.in. Komitetu Astronomii Polskiej Akademii Nauk i Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. W lipcu 2005 w „Nature” postulował odkrycie pierwszej planety krążącej w potrójnym układzie gwiazd, która otrzymała nazwę HD 188753 A b. Odkrycie to nie zostało potwierdzone; dwa lata po ogłoszeniu odkrycia zespół prowadzony przez Anne Eggenberger nie był w stanie potwierdzić jej istnienia mimo użycia zaawansowanych metod obserwacji i weryfikacji, podobnie jak zespół Tseviego Mazeh w 2009. W 2013, za wybitne zasługi w pracy naukowo-badawczej, za osiągnięcia w promowaniu polskiej myśli naukowej, został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Przypisy Bibliografia Absolwenci Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu Członkowie Polskiego Towarzystwa Astronomicznego Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita) Polscy astronomowie XXI wieku Polscy stypendyści Fulbrighta Pracownicy Centrum Astronomicznego PAN Ludzie urodzeni w Toruniu Urodzeni w 1972

189728

https://pl.wikipedia.org/wiki/Wasilij%20Bl%C3%BCcher

Wasilij Blücher

Wasilij Konstantinowicz Blücher, (ur. w Barszczince, gubernia jarosławska, zm. 9 listopada 1938 w Moskwie) – działacz partii bolszewickiej, wyższy dowódca Armii Czerwonej, marszałek Związku Radzieckiego (1935). Życiorys Dzieciństwo i młodość Z pochodzenia Rosjanin, wywodził się z rodziny chłopskiej. Niemiecko brzmiące nazwisko było przezwiskiem jego przodka, uczestnika wojny krymskiej, nadanym mu przez dziedzica po powrocie z wojny, w nawiązaniu do nazwiska pruskiego feldmarszałka Gebharda Leberechta von Blüchera. Po uwłaszczeniu chłopów pseudonim ten został oficjalnie przyjęty przez rodzinę jako nazwisko. Ukończył jedynie szkołę cerkiewno-parafialną, po czym został przez rodzinę wysłany do pracy do Petersburga. Był niewykwalifikowanym robotnikiem w magazynie, następnie w fabryce, stracił pracę za udział w robotniczym mityngu. W poszukiwaniu nowego zatrudnienia udał się do Moskwy i znalazł pracę w zakładach budowy wagonów w Mytiszczach. W 1910 r. został aresztowany za wzywanie do strajku, spędził w więzieniu trzy lata. Po wyjściu na wolność pracował w warsztatach kolei Moskiewsko-Kazańskiej. I wojna światowa W I wojnie światowej szeregowy, następnie podoficer (otrzymał awans za odwagę). Służył w 8 Armii. Dwukrotnie odznaczony Krzyżem Zasługi Wojskowego Orderu św. Jerzego oraz medalem św. Jerzego. W styczniu 1915 r. został ciężko ranny pod Tarnopolem, wskutek czego po trzynastomiesięcznym leczeniu został uznany za niezdolnego do służby. Po demobilizacji pracował w Niżnym Nowogrodzie i w Kazaniu. Od 1916 w SDPRR (frakcja bolszewików). Po rewolucji lutowej 1917 i obaleniu caratu, idąc za sugestią Waleriana Kujbyszewa, zajął się prowadzeniem agitacji bolszewickiej w 102 pułku rezerwowym stacjonującym w Samarze. Został wybrany zastępcą przewodniczącego komitetu pułkowego, członkiem Samarskiej Rady Deputatów Żołnierskich. Organizator przewrotu bolszewickiego (rewolucji październikowej) w Samarze. W końcu października 1917 skierowany do Czelabińska jako komisarz oddziału Czerwonej Gwardii. Tam został wybrany na przewodniczącego komitetu rewolucyjnego, a w marcu 1918 na przewodniczącego rady rewolucyjnej. Wojna domowa w Rosji Po buncie Korpusu Czechosłowackiego dowódca okrążonych w rejonie Orenburga oddziałów czerwonych, dowódca południowo-uralskiego zgrupowania partyzanckiego (następnie Armii Uralskiej) w czasie wojny domowej w Rosji. Przeprowadził rajd wzdłuż Uralu na trasie liczącej 1500 km i połączył się z siłami 3 Armii Czerwonej. 28 września 1918 za ten czyn był nagrodzony jako pierwszy w Rosji Sowieckiej Orderem Czerwonego Sztandaru. Następnie był dowódcą 30. i 51 Dywizji Strzeleckiej, zastępcą dowódcy 3 Armii. 51 dywizją strzelecką dowodził w bitwie pod Kachowką, powstrzymując próbę kontrofensywy Sił Zbrojnych Południa Rosji z Krymu w kierunku prawego brzegu Dniepru. Następnie na czele grupy operacyjnej brał udział w bitwie o Perekop, zakończonej ostatecznym zwycięstwem nad Siłami Zbrojnymi Południa Rosji dowodzonymi przez gen. Piotra Wrangla, odznaczając się w tej bitwie. W czerwcu 1921 r. został głównodowodzącym Ludowej Armii Rewolucyjnej i ministrem wojny, naczelny dowódca armii i członek Ludowo-Rewolucyjnego Komitetu marionetkowej Republiki Dalekiego Wschodu. W tym czasie siły republiki przeprowadziły operację rozbicia wojsk Romana von Ungern-Sternberga w Mongolii, zakończonej w końcu sierpnia 1921 r. Jesienią tego samego roku biali, którzy utrzymywali się jeszcze na Przymorzu, wokół Władywostoku, podjęli ostatnią w rosyjskiej wojnie domowej próbę działań ofensywnych. 22 grudnia 1921 r. czerwoni musieli opuścić Chabarowsk, biali zaś kontynuowali marsz na zachód wzdłuż Kolei Transsyberyjskiej, docierając w ostatecznym rozrachunku do stacji Wołoczajewka. Tam ich oddziały zostały powstrzymane przez kontrofensywę dowodzoną przez Blüchera, który następnie w końcu lutego 1922 r. odzyskał Chabarowsk. W 1922 r. został odwołany z Dalekiego Wschodu i skierowany na inne stanowisko; ostatnimi operacjami przeciwko białym na Dalekim Wschodzie dowodził już Ijeronim Uborewicz. W latach 1921–1924 członek Wszechrosyjskiego Komitetu Wykonawczego (rząd Rosji Sowieckiej). Dalsza służba w Armii Czerwonej W latach 1924–1927 pod pseudonimem „Galen” był głównym sowieckim doradcą wojskowym Kuomintangu w Chinach. Następnie przez dwa lata służył w Ukraińskim Okręgu Wojskowym. W latach 1929–1938 dowódca Specjalnej Armii Dalekowschodniej (ODWA), następnie Frontu Dalekowschodniego. Rozbił wojska chińskie w czasie zbrojnego konfliktu o Kolej Wschodniochińską w 1929. W 1935 r. otrzymał stopień Marszałka Związku Radzieckiego, być może za sprawą osobistej interwencji Stalina. W latach 1930–1938 deputowany Rady Najwyższej I kadencji. Jako dowódca Specjalnej Armii Dalekowschodniej wykazywał również ambicje polityczne, ingerując w pracę lokalnych organów partyjnych. W 1936 r. doszło do ostrego konfliktu między Blücherem a dalekowschodnim komitetem wykonawczym oraz komitetem krajowym, jednak Stalin stanął po jego stronie. Blücher, jako jeden z bohaterów wojny domowej, cieszył się wielkim szacunkiem wśród żołnierzy i oficerów niższych rangą, chociaż nie posiadał wykształcenia (ukończył technikum w trybie specjalnym, następnie również szkołę wojsk pancernych) i nigdy nie zdobył wojskowych doświadczeń w skali operacyjnej. Pozostawał natomiast w złych stosunkach z komisarzem obrony Klimientem Woroszyłowem. W okresie wielkiej czystki został zmuszony do jej poparcia. Był członkiem specjalnego trybunału, który w czerwcu 1937 r. wydał, na podstawie sfingowanych zarzutów, wyroki śmierci w sprawie marszałka Michaiła Tuchaczewskiego i innych wysokich rangą dowódców. W drugiej połowie 1937 r. za jego zgodą NKWD przeprowadziło na masową skalę aresztowania w podległym mu okręgu wojskowym, chociaż według niektórych ocen starał się, chcąc ratować wartość bojową swoich wojsk, ograniczać zakres represji na tyle, na ile był w stanie. W październiku 1937 r. został wybrany na członka Komitetu Centralnego WKP (b), zaś w marcu 1938 r. powołany do nowo utworzonej Głównej Rady Wojennej. Aresztowanie i śmierć Sytuacja marszałka zmieniła się latem 1938 r. Na polecenie Stalina na Daleki Wschód udali się naczelnik zarządu politycznego Armii Czerwonej Lew Mechlis oraz zastępca komisarza spraw wewnętrznych Michaił Frinowski w celu przygotowania represji przeciwko oficerom ODWA, w tym jej dowódcy. Po operacji nad jeziorem Chasan w sierpniu 1938 r. Frinowski oskarżył marszałka o „moralną degrengoladę”, „oderwanie od armii”, „skryte sprzyjanie prawicowcom” i „przestępczą bezczynność”, wskutek której wojska ZSRR na Dalekim Wschodzie miały być nieprzygotowane do konfliktu z Japonią. 18 sierpnia 1938 r. Blücher opuścił Chabarowsk, zaś 28 sierpnia na spotkaniu wyższych dowódców ze Stalinem i Woroszyłowem jego referat poświęcony walkom nad jeziorem Chasan został bezwzględnie skrytykowany. Następnie krytyce, pełnej logicznych sprzeczności i zmyślonych zarzutów, poddana została cała działalność marszałka na Dalekim Wschodzie. Tego samego dnia Blücher został odwołany ze stanowiska dowódcy Frontu Dalekowschodniego. Woroszyłow zaproponował mu oczekiwanie na rzekomo przygotowywaną nową nominację w willi w Boczarowym Ruczaju pod Soczi. Tam Blücher został 21 października aresztowany przez NKWD. Przewieziony do Moskwy i osadzony na Łubiance, Blücher został oskarżony o udział w „spisku wojskowo-faszystowskim” i działanie na rzecz Japonii począwszy od 1921 r. Rolę dowodów w sprawie miały odegrać zeznania wymuszone podczas śledztw na innych aresztowanych oficerach – Iwanie Fiedce, Aleksandrze Jegorowie, Grigoriju Chachanianie, Władimirze Winokurowie, Grigoriju Kassinie i byłym zastępcy Blüchera Siergieju Gulinie. Jako że marszałek nie przyznawał się do winy, został przeniesiony do Więzienia Lefortowskiego i wielokrotnie pobity. Gdy oprawcy nadzorującego śledztwo Ławrientija Berii (Wsiewołod Mierkułow, Bogdan Kobułow, Boris Rodos i inni) tłukli go na przemian stalowymi pałkami, Blücher miał wołać: „Stalinie! Czy słyszysz, co oni ze mną robią?”. 6 listopada ciężko pobity marszałek został skonfrontowany z Fiedką i Chachanianem, po czym przyznał się do udziału w spisku prawicowo-trockistowskim oraz w spisku wojskowym. Śledztwo w jego sprawie nie zostało jednak ukończone – Blüchera skatowano tak bestialsko, że zmarł z powodu odniesionych obrażeń 9 listopada w szpitalu więziennym. Ciało marszałka na polecenie Stalina zostało spopielone w krematorium na Cmentarzu Dońskim. Odznaczenia Order Lenina – dwukrotnie (1931, 1938) – był pierwszą osobą, której przyznano to odznaczenie Order Czerwonego Sztandaru – pięciokrotnie (1918, 1921, 1921, 1928, 1928) – był pierwszą osobą, której przyznano to odznaczenie Order Czerwonej Gwiazdy (1930) Medal jubileuszowy „XX lat Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej” (1938) Krzyż św. Jerzego – dwukrotnie Medal św. Jerzego IV stopnia Przypisy Bibliografia Mała Encyklopedia Wojskowa, t. I, Wyd. MON, Warszawa 1971 W. Safonow – Ostatnie dni Marszałka Blüchera, Moskwa 1991 W. Jegorszyn – Feldmarszałkowie i marszałkowie, Moskwa 2000 P. Wieczorkiewicz: Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937–1939. Warszawa: Zysk i S-ka, 2016. . K. Zalesskij – Imperium Stalina. Biograficzny słownik encyklopedyczny, Moskwa 2000 Radziecka Encyklopedia Wojskowa, Moskwa Wielka Encyklopedia Radziecka, t. 3, s. 435, Moskwa 1969-1978 Wojskowy słownik encyklopedyczny, Moskwa 1986 Василий Константинович Блюхер – Проект ХРОНОС Czerwoni (wojna domowa w Rosji) Członkowie Czerwonej Gwardii (Rosja) Marszałkowie Związku Radzieckiego Odznaczeni Orderem Czerwonego Sztandaru Odznaczeni Orderem Czerwonej Gwiazdy Odznaczeni Orderem Lenina Odznaczeni Krzyżem Świętego Jerzego (Imperium Rosyjskie) Odznaczeni Medalem Świętego Jerzego (Imperium Rosyjskie) Ofiary wielkiego terroru w ZSRR Postacie rewolucji październikowej Rosyjscy komuniści Radzieccy wojskowi Członkowie Komitetu Centralnego RKP(b) i WKP(b) Uczestnicy I wojny światowej (Imperium Rosyjskie) Więźniowie Lefortowa Urodzeni w 1889 Zmarli w 1938

189743

https://pl.wikipedia.org/wiki/Hoacyny

Hoacyny

Hoacyny – rodzina Opisthocomidae i rząd Opisthocomiformes ptaków z podgromady Neornithes. Jedynym żyjącym przedstawicielem rodziny jest hoacyn (Opisthocomus hoazin) żyjący w dorzeczu Amazonki i Orinoko w Ameryce Południowej. Znanymi wymarłymi przedstawicielami rodziny są Hoazinoides magdalenae, żyjący w środkowym miocenie (13,5–11,8 mln lat temu) na obszarze dzisiejszej Kolumbii (jego odkrycie dowodzi, że w miocenie przedstawiciele rodziny zasiedlali też obszary na zachód od Andów), oraz Hoazinavis lacustris, żyjący w późnym oligocenie lub wczesnym miocenie (24–22 mln lat temu) na obszarze dzisiejszego brazylijskiego stanu São Paulo. Przedstawicielem rodziny prawdopodobnie był też Namibiavis senutae, żyjący pod koniec wczesnego miocenu (17,5–17 mln lat temu) na obszarze dzisiejszej Namibii. Gatunek ten pierwotnie został zaliczony do wymarłej rodziny Idiornithidae (blisko spokrewnionej z kariamami), jednak Mayr, Alvarenga i Mourer-Chauviré (2011) stwierdzili, że zachowane kości N. senutae wykazują większe podobieństwo do kości hoacynów i uzasadnione jest zaliczenie tego gatunku do Opisthocomidae. Także z przeprowadzonej przez tych autorów analizy kladystycznej wynika, że Namibiavis jest taksonem siostrzanym do kladu tworzonego przez rodzaje Opisthocomus i Hoazinavis. Jeśli N. senutae faktycznie należy do hoacynów, to jego odkrycie dowodziłoby, że jeszcze w miocenie przedstawiciele Opisthocomidae żyli nie tylko na obszarze Ameryki Południowej, ale również w Afryce. Zapis kopalny nie dostarcza dowodów na to, że przedstawiciele rodziny Opisthocomidae istnieli już przed rozpadem Gondwany i oddzieleniem się Ameryki Południowej od Afryki ok. 100 mln lat temu; występowanie przedstawicieli rodziny na obu tych kontynentach dowodzi zatem, że hoacyny na pewnym etapie swojej historii musiały przekroczyć Ocean Atlantycki. Według Mayra i współpracowników nawet jeśli wczesne hoacyny były lepszymi lotnikami niż dzisiejszy hoacyn to i tak jest mało prawdopodobne, by były zdolne przelecieć nad Atlantykiem o własnych siłach; autorzy uznają za bardziej prawdopodobne, że przepłynęły one z Afryki do Ameryki Południowej na „ruchomych wyspach” powstałych z roślinności znoszonej do oceanu przez rzeki. Występowanie hoacynów w Afryce potwierdza opisany przez Mayra (2014) tarsometatarsus (kość powstała ze zrośnięcia kości środstopia i stępu) mogący należeć do przedstawiciela rodzaju Namibiavis o niepewnej przynależności gatunkowej, odkryty w osadach formacji Maboko w Kenii; skamieniałość budową przypomina tarsometatarsus współczesnych hoacynów i dowodzi występowania przedstawicieli Opisthocomiformes w Afryce jeszcze ok. 15 milionów lat temu. Mayr i De Pietri (2014) opisali pierwszego europejskiego przedstawiciela grupy – Protoazin parisiensis, żyjącego w późnym eocenie na terenach dzisiejszej Francji; z badań autorów wynika, że P. parisiensis był bliżej niż Namibiavis spokrewniony z południowoamerykańskimi przedstawicielami Opisthocomiformes. Zdaniem autorów fakt, że dwaj najbardziej bazalni przedstawiciele grupy Opisthocomiformes (Protoazin i Namibiavis), z których jeden (Protoazin) jest dodatkowo jej najstarszym znanym przedstawicielem, żyli na obszarze Starego Świata wspiera hipotezę, według której grupa ta wyodrębniła się właśnie na obszarze Starego Świata i stamtąd skolonizowała Amerykę Południową. Przypisy Hoacyny

189745

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sofistyka

Sofistyka

Sofiści – nurt filozoficzny i literacki w starożytności Sofizmat – zawiły dowód logiczny

189754

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pistolet%20FEG%20P9R

Pistolet FEG P9R

FEG P9R – węgierski pistolet samopowtarzalny produkowany przez zakłady Femaru Fegyver es Gepgyar (FEG) w Budapeszcie. Historia konstrukcji Na początku lat osiemdziesiątych węgierska firma FEG rozpoczęła produkcję pistoletu P9. Była to kopia pistoletu Browning HP. Pojawienie się w połowie lat osiemdziesiątych coraz większej ilości pistoletów określanych jako „cudowne dziewiątki” (pistolety kalibru 9 x 19 mm Parabellum, wyposażone w pojemne magazynki i mechanizmy spustowe z samonapinaniem kurka) sprawiło, że sprzedaż P9 (posiadającego mechanizm spustowy bez samonapinania) zaczęła spadać. Postanowiono więc wyposażyć P9 w mechanizm samonapinania kurka. Opracowując ten mechanizm wzorowano się na rozwiązaniach zastosowanych w pistolecie Smith & Wesson M59. Także mechanizm ryglowy został przebudowany na wzór pistoletu amerykańskiego. Produkcje nowego pistoletu pod oznaczeniem P9R rozpoczęto w 1991 roku. Później do produkcji wprowadzano kolejne wersje o zmniejszonych wymiarach. Z czasem powstały także wersje kalibru 9 x 17 mm Short, .45ACP i .40 S&W. Podobnie jak wcześniejszy P9 sprzedaż pistoletu P9R prowadziły także firmy Mauser i Kettner (w Europie), oraz KBI Inc. z Harrisburga w Pensylwanii (w USA) i Century International Arms Ltd z Montrealu (w Kanadzie). Pistolet P9R jest produkowany także jako NP18 przez chińską firmę Norinco (podobnie jak większość produktów tej firmy jest to kopia bezlicencyjna). Wersje P9R – wersja podstawowa. Inne oznaczenia Mauser 90 DA, Kettner M90, Luger M90, KBI MBK-9HP. P9RA – wersja ze szkieletem aluminiowym. P9RK – wersja ze skróconą lufą. Inne oznaczenia Mauser 90 DA Compact, KBI MBK9HPC. P9RZ – wersja ze skróconą lufą i chwytem. B9R – wersja kalibru 9 x 17 mm Short. GKK-45 (początkowo oznaczana jako AC) – wersja kalibru .45 ACP. GKK-45C (początkowo oznaczana jako ACK) – wersja kalibru .45 ACP ze skróconą lufą. GKK-40 – wersja kalibru .40 S&W. GKK-40C – wersja kalibru .40 S&W ze skróconą lufą. Opis konstrukcji Pistolet P9R działa na zasadzie krótkiego odrzutu lufy, zamek ryglowany przez przekoszenie lufy. Połączenie lufy z zamkiem w położeniu zaryglowanym zapewniają dwa występy ryglowe wchodzące w wyżłobienia w zamku. Odryglowanie zapewniają dwa symetryczne występy ze skośnymi wycięciami. Mechanizm spustowo-uderzeniowy kurkowy z samonapinania (DA). Broń posiada bezpiecznik zewnętrzny (dźwignia po lewej stronie zamka). Dodatkowym zabezpieczeniem jest bezpiecznik magazynkowy (przy wyjętym magazynku ściąganie spustu nie zwalnia kurka). Po wystrzeleniu ostatniego naboju z magazynka zamek zatrzymuje się w tylnym położeniu na zaczepie zamka. P9R posiada stałe przyrządy celownicze składające się z muszki i szczerbinki. Magazynek 14 nabojowy, dwurzędowy z jednorzędowym wyprowadzeniem. Dane taktyczno-techniczne Bibliografia Ireneusz Chloupek, Stary dobry Browning, Komandos 1/93. Ireneusz Chloupek, Węgierskie browningi, Komandos 3/2002. Linki zewnętrzne Pistolet FEG P9R w serwisie Modern Firearms FEG P9R

189755

https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BB%C3%B3%C5%82wiak%20kolcowaty

Żółwiak kolcowaty

Żółwiak kolcowaty (Apalone spinifera) – gatunek gada z podrzędu żółwi skrytoszyjnych z rodziny żółwiaków. Opis Karapaks barwy brązowej z licznymi, nieregularnymi ciemnymi plamkami jest szeroki i niski o jajowatym kształcie, pokryty lekko brodawkowatą skórą, na przednim skraju ozdobiony małymi, kolczastymi wyrostkami skórnymi. Głowa nieproporcjonalnie mała, wydłużona i zakończona spiczastym ryjkiem nosowym. Palce kończyn spięte błonami pływnymi. Rozmiary Długość karapaksu do 40 cmMasa ciała do 1 kg. Biotop Jego środowiskiem życia są rzeki Pokarm głównie skorupiaki i owady wodne. Występowanie Ameryka Północna od Kanady po północny Meksyk. Ochrona Podgatunek Apalone spinifera atra wymieniony jest w aneksie A Rozporządzenia Rady (WE) Nr 338/97 oraz w załączniku I konwencji CITES. Przypisy Linki zewnętrzne The Reptile Database Żółwiakowate Gady Ameryki Północnej Gady hodowane w terrariach Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1827 roku

189756

https://pl.wikipedia.org/wiki/Przedimek

Przedimek

Przedimek () – część mowy występująca przed rzeczownikiem (także przed konstrukcją rzeczownikową, a niekiedy również przed przymiotnikiem lub liczebnikiem użytym rzeczownikowo), wskazująca na jego kategorię określoności lub nieokreśloności. Odmianą przedimka jest rodzajnik, który oprócz kategorii określoności lub nieokreśloności rozróżnia jeszcze kategorię rodzaju gramatycznego. Przedimka nie należy mylić z przyimkiem. Występowanie przedimków w różnych językach Przedimki dzielą się na określone i nieokreślone. W niektórych językach (np. walijskim, hebrajskim czy esperanto) występują jedynie przedimki określone. Przedimki w tłumaczeniach na język polski zwykle są pomijane. Wynika to z braku tej części mowy w polszczyźnie. Mimo to określoność bądź nieokreśloność można do pewnego stopnia wyrazić w języku polskim poprzez zastępcze użycie zaimków, w szczególności zaimków wskazujących, lub też poprzez zmiany w szyku zdania. Zaimki wskazujące To z nich stopniowo wyewoluował rodzajnik określony w innych językach europejskich. W językach europejskich znaczenie wyróżniające i emocjonalne zaimków wskazujących częściowo pokrywa się ze znaczeniem rodzajników określonych do dziś. Szyk zdania W szczególności jest to możliwe dla dopełnienia, poprzez umieszczenie go bliżej początku bądź końca zdania. W przypadku języka mówionego może to być dodatkowo wzmocnione intonacją. W zdaniu (1) rzeczownik mężczyzna jest nieokreślony, co podkreśla jego końcowa pozycja w zdaniu. (1) Widziałem, jak do pokoju wchodził mężczyzna. [ang. I saw a man coming into the room.] W (2a) i (2b) rzeczownik mężczyzna jest już wyraźnie określony, np. jest to ten sam mężczyzna ze zdania (1). Podkreśla to pozycja bliższa początkowi zdania. (2a) Kiedy wszedłem zobaczyłem, że mężczyzna stał przy oknie. [ang. When I entered I saw that the man was standing by the window.] (2b) Kiedy wszedłem zobaczyłem, że ten mężczyzna stał przy oknie. ( → dodatkowo podkreślając przy użyciu zaimka wskazującego będącego odpowiednikiem rodzajnika określonego) Dla porównania, umieszczenie owego rzeczownika na końcu zdania sugerowałoby nieokreśloność. (2c) Kiedy wszedłem zobaczyłem, że przy oknie stał mężczyzna. [ang. When I entered I saw that by the window stood a man.] (2d) Kiedy wszedłem zobaczyłem, że przy oknie stał jakiś mężczyzna. ( → z dodatkowym wzmocnieniem jakiś ) W poniższych przykładach natomiast użycie zaimka wskazującego będącego odpowiednikiem rodzajnika sugeruje co innego niż szyk zdania. W efekcie takiej sprzeczności zdania te brzmią stylistycznie nieelegancko: (2e) Kiedy wszedłem zobaczyłem, że przy oknie stał ten mężczyzna. (2f) Kiedy wszedłem zobaczyłem, że jakiś mężczyzna stał przy oknie. Przedimek w języku angielskim Przedimek to w języku angielskim nieodmienna część mowy, determinująca rzeczownik. Przedimka zwykle nie tłumaczy się na język polski. Czasami można go oddać jako zaimek ten, ta, to (przedimek określony), jakiś, jakaś, jakieś (przedimek nieokreślony). Natura przedimka Przedimkiem jest wyraz występujący przed rzeczownikiem albo frazą rzeczownikową (np. przymiotnik + rzeczownik). W języku angielskim rozróżnia się dwa rodzaje przedimków: a/an – nieokreślone; the – określony; Niektóre gramatyki wyróżniają również "przedimek zerowy", inne piszą o braku przedimka. Przedimek (zwany article lub determiner) określa, czy desygnaty są znane mówiącemu i rozmówcy. Jeśli są znane, używa się przedimka określonego, jeśli nie, nieokreślonego. Całkowite pomijanie przedimka czyni sformułowanie niegramatycznym, choć w zdecydowanej większości przypadków nie utrudni znacznie odbioru komunikatu językowego. a/an – przedimek nieokreślony Przedimków a/an używa się wyłącznie przed rzeczownikiem policzalnym w liczbie pojedynczej, Oznacza on dowolny element z danego zbioru, innymi słowy pojedynczy choć nie wyjątkowy element: My father is a teacher → Mój ojciec jest nauczycielem. Jest jednym ze zbioru nauczycieli. Używany jest, gdy dana osoba lub rzecz pojawia się w tekście, rozmowie itp. po raz pierwszy – pozostaje ona dla rozmówcy bliżej nieokreślona. Jeśli zostanie wymieniona po raz kolejny, otrzymuje przedimek the: Once we had a dog and a cat. But the dog was always eating the cat’s dinner. In the end, we gave the dog to a friend. Przedimki nieokreślone używane są zamiennie ze słowem one, zwłaszcza dla kontrastu z innym liczebnikiem: Give me a glass of milk and two cups of tea, please: Proszę szklankę mleka i dwie filiżanki herbaty. the – przedimek określony Przedimek określony the jest najpopularniejszym słowem angielskim. Kontrastuje z przedimkiem nieokreślonym a i z przedimkiem zerowym. The ma zawsze tę samą formę. Przedimek określony stosuje się do opisu określonego przedmiotu, osoby bądź stanu. Zarówno mówiący jak i jego rozmówca wiedzą o czym dokładnie jest mowa: We left the car in the garage → Zostawiliśmy auto w garażu. Mówiący wie, jakie to auto i zna (przynajmniej ze słyszenia) dom, w którym samochód zaparkowano. Have you visited the castle? → Czy zwiedziłeś zamek? Zarówno mówiący jak i odbiorca komunikatu wiedzą, w jakim mieście zamek się znajduje. Znajomość obiektu może wynikać z wiedzy ogólnej: The Earth moves around the Sun → Ziemia obraca się wokół Słońca → oba desygnaty są znane, mimo że wcześniej mogło nie być o nich mowy. Przedimek zerowy Większość rzeczowników występuje z poprzedzającymi je przedimkami określonymi bądź nieokreślonymi. Brak przedimka określa się jako przedimek zerowy. Istnieją trzy podstawowe sytuacje, kiedy pojawia się przedimek zerowy: Przed rzeczownikami nieokreślonymi w liczbie mnogiej przed rzeczownikami niepoliczalnymi: przed imionami Przedimek w języku francuskim W języku francuskim występuje rodzajnik. Przedimek języka niemieckiego W języku niemieckim występuje rodzajnik. Przedimek w języku esperanto W języku esperanto istnieje jedynie przedimek określony (esp. la difina artikolo) la. Pierwsza reguła w Fundamento de Esperanto z 1905 r. brzmi: „Przedimka nieokreślonego nie ma; jest tylko określony la, wspólny dla wszystkich rodzajów, przypadków i liczb.” Ludwik Zamenhof nie sprecyzował dokładniej zasad jego użycia, mówiąc jedynie, że jest używany tak jak w językach narodowych. Poprawne zastosowanie przedimka sprawia trudności szczególnie tym, w których języku ojczystym nie istnieją ani przedimki, ani rodzajniki. Poza tym szczegółowe reguły stosowania przedimków i rodzajników w poszczególnych językach narodowych różnią się, a niekiedy są nawet sprzeczne,(np. Lubię muzykę: ang. I like music. – fr. J’aime la musique. – niem. Ich mag Musik. – węg. Szeretem a zenét.)(np. cały świat: ang. the whole world – fr. tout le monde – niem. die ganze Welt – węg. az egész világ – różna pozycja przedimka).Dlatego z biegiem czasu formułowano coraz bardziej szczegółowe wskazówki, kiedy używać słówka la w języku esperanto. Bardzo ogólną zasadę można podać następująco: Rzeczownik należy poprzedzić przedimkiem la, gdy: – mówi się o czymś już wspomnianym, znanym, zdefiniowanym, – mówi się o czymś jedynym, jedynym w swoim rodzaju. (A więc przedimek zastępuje po prostu wyrazy: ten, ten określony i powinien być stosowany tylko wtedy, gdy po próbnym podstawieniu zamiast niego wymienionych wyrazów, sens wypowiedzi nie zmienia się.) Mi vidis la kuraciston. – Widziałem (wiadomo, którego) lekarza. Mi vidis kuraciston. – Widziałem (jakiegoś) lekarza. W pierwszej połowie XX w. obszerniejsze omówienie stosowania przedimka la można było znaleźć w podręcznikach: Fruictier-Grenkamp, Kompleta Gramatiko kaj Vortfarado (Kompletna gramatyka i słowotwórstwo) [1930] oraz Kálmán Kalocsay, Lingvo, Stilo, Formo (Język, styl, forma) [1931]. „Przedimek nieokreślony w języku esperanto nie istnieje. Jednak spotyka się wyraz unu (jeden), używany w tym znaczeniu.Jest to, jeśli nie błędem gramatycznym, to przynajmniej stylistycznym, popełnianym pod wpływem języka ojczystego.W przypadku rzeczywistej konieczności można użyć iu (któryś) – gdy chodzi o coś/kogoś wydzielonego z pewnej grupy – lub ia (jakiś) – gdy chodzi o coś/kogoś zupełnie niezdefiniowanego. [...] Nie można jednak powiedzieć *Li estas unu bona homo, tak jak należałoby powiedzieć w języku niemieckim: Er ist ein guter Mensch.” [Kalocsay, Sintakso] Kilka lat później węgierski lekarz, Kálmán (Kolomano) Kalocsay oraz francuski językoznawca, prof. Gaston Waringhien (wieloletni prezydent Akademio de Esperanto) wydali wspólnie Plena Gramatiko de Esperanto (Pełną gramatykę esperanta) [1935], która, wielokrotnie poprawiana i uzupełniana, stała się po latach Plena Analiza Gramatiko de Esperanto (Pełną gramatyką opisową esperanta) [1985]. Użyciu przedimka poświęcono tam już znacznie więcej miejsca. W niedawno wydanej książce – w całości dostępnej w Internecie w języku esperanto Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko (Pełny podręcznik gramatyki esperanckiej) [2005], której autorem jest Szwed, członek Akademio de Esperanto, Bertil (Bertilo) Wennergren, przedimek la zajmuje już wiele stron. Przedimek w języku węgierskim W języku węgierskim występują przedimki określone (węg. határozott névelő) a / az oraz przedimek nieokreślony (węg. határozatlan névelő) egy. Przedimek określony a używany jest przed wyrazami rozpoczynającymi się spółgłoską, natomiast az – przed wyrazami rozpoczynającymi się samogłoską.Przedimki określone występują w liczbie pojedynczej i mnogiej, przedimek nieokreślony – tylko w liczbie pojedynczej (egy oznacza również jeden). Rzeczownik nie zawsze musi być poprzedzony przedimkiem. Zastosowanie przedimka określonego: Przedimkiem określonym a / az poprzedza się rzeczowniki, nazywające przedmioty / osoby już nam znane, np. Elolvasztam a könyvet. (Przeczytałam/em (tę) książkę.) Nie używa się przedimka określonego przed imionami i nazwiskami osób, np. Kiss Péter, Kovács István, János, Géza.Jeżeli jednak imię lub nazwisko poprzedzone jest przydawką, zawsze stawia się przed całą frazą przedimek określony, np. a nagy Kossuth (wielki Kossuth), az öreg János (stary János). W mowie potocznej zauważa się nową tendencję używania imion osób z przedimkiem określonym, co nie jest jeszcze powszechnie akceptowane, np. Tegnap találkoztam az Andrissal a buszon. (Wczoraj spotkałem Andrisa w autobusie.) Az Editet sokáig nem láttam. (Dawno nie widziałam Edit.) Imiona zwierząt poprzedza się przedimkiem określonym, np. a Bodri (imię psa), a Villám (Błyskawica - imię konia). A Bodri nagyon okos kutya. (Bodri to bardzo mądry pies.) A Bodri mindig ugat. (Bodri ciągle szczeka.) Melyik ló? Hát a Villám. (Który koń? No, Błyskawica.) A Villám megbotlott. (Villám potknął się.) Jeżeli jednak opuszcza się przedimek, zdanie jest równie gramatyczne: Bodri nagyon okos kutya. Bodri mindig ugat. Villám megbotlott. Przed nazwami krajów i miast, występującymi bez przydawki, nie stawia się przedimka określonego, np. Lengyelország (Polska), Moszkva (Moskwa), Sándorfalva (wieś Sándorfalva). Przedimek określony stawia się zawsze przed nazwami rzek, jezior, mórz i gór, jak również przed wszystkimi nazwami geograficznymi, poprzedzonymi przydawką, np. a Visztula (Wisła), a Balaton (jezioro Balaton), az Északi-tenger (Morze Północne), a Mátra (góry Mátra), a napos Spanyolország (słoneczna Hiszpania), a szép Pécs (piękny Pécs). Nazwy zjawisk atmosferycznych często poprzedza się przedimkiem określonym, np. Esik az eső. (Pada deszcz.) Hull a hó. (Pada śnieg.) Süt a nap. (Świeci słońce.) Fúj a szél. (Wieje wiatr.) Ale: A tavalyi éveben nagyon kevés eső esett. (W zeszłym roku bardzo mało padało.) Villám csapott a hegyoldalba. (Piorun uderzył w zbocze góry.) Przedimek określony ma często wartość uogólniającą, np. A jó kutya mindig éber. (Dobry pies jest zawsze czujny.) Zastosowanie przedimka nieokreślonego: Przedimek nieokreślony egy (jakiś, pewien) stosuje się w następujących wypadkach: jeżeli ma się na myśli jakąś jedną nieokreśloną osobę lub przedmiot, np. Olvasztam egy könyvet. (Czytałam/em jakąś książkę.),Volt egyszer egy ember. (Był raz pewien człowiek.), Egy gyerek lépett be az ajtón. (Jakieś dziecko weszło do pokoju.); w połączeniu z akcentowaną przydawką (między przydawką a wyrazem określonym przez przydawkę), np. kiváló egy ember (wybitny człowiek), szép egy könyv (piękna książka); przed nazwami osób używanymi w znaczeniu imion pospolitych, np. Egy Ady veszett el benne. (Zginął z nim człowiek na miarę Adyego.); przed wyrazami oznaczającymi bliżej nieokreśloną miarę, ilość itp., np. Alszom egy keveset. (Prześpię się trochę.), Írok egy pár sort. (Napiszę kilka słów.). Zobacz też rodzajnik rzeczownik Przypisy Nieodmienne części mowy

998

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cesarstwo%20Bizanty%C5%84skie

Cesarstwo Bizantyńskie

Cesarstwo wschodniorzymskie, później Cesarstwo Bizantyńskie (w literaturze przeważnie w formie Cesarstwo Bizantyjskie, choć są też odmienne opinie, pot. i skrótowo Bizancjum) – termin historiograficzny, używany od XIX wieku na określenie greckojęzycznego, średniowiecznego cesarstwa rzymskiego ze stolicą w Konstantynopolu. Używane zamiennie określenie cesarstwo wschodniorzymskie jest bardziej popularne w odniesieniu do okresu poprzedzającego upadek cesarstwa zachodniorzymskiego. Ze względu na dominację greckiej kultury, języka oraz ludności, Bizancjum było w wielu ówczesnych krajach Europy Zachodniej nazywane „Cesarstwem Greków”, podczas gdy formalnie (w tym dla ludności państwa), było to nadal Cesarstwo Rzymskie (, gr. Βασιλεία Ῥωμαίων), a jego cesarze kontynuowali nieprzerwaną sukcesję cesarzy rzymskich. Świat islamu znał Bizancjum pod nazwą Rûm (, „ziemia Rzymian”). Greckie słowo ρωμιοσύνη – rzymskość, dla Greków do dziś oznacza greckość, dlatego nazywanie mieszkańców Cesarstwa przez krzyżowców „Grekami” mogło być dla nich obraźliwe. Pod koniec istnienia Bizancjum określenie „Hellen” przestało oznaczać poganina, a Bizantyńczycy używali go podkreślając dumę ze swej starożytnej greckiej przeszłości. Historycy nie są zgodni co do dokładnej daty rozpoczęcia bizantyńskiego okresu historii Rzymu. Wielu uważa za pierwszego „cesarza bizantyńskiego” Konstantyna I (panował w latach 306–337), który w 330 przeniósł stolicę cesarstwa z Nikomedii do Konstantynopola (do 342 roku Bizancjum). Miasto Rzym przestało być stolicą już za rządów Dioklecjana (284-305). Niektórzy początków Bizancjum upatrują w okresie panowania Teodozjusza I (379–395), gdy chrześcijaństwo ostatecznie zajęło miejsce politeistycznej religii starożytnego Rzymu, lub w latach tuż po jego śmierci w 395, kiedy to utrwalił się polityczny podział na Wschód i Zachód. Jeszcze inni umiejscawiają początek cesarstwa później, w 476, i łączą go z ustąpieniem ostatniego cesarza zachodniego cesarstwa, Romulusa Augustulusa, i pozostawieniem władzy cesarskiej jedynie w rękach władcy greckiego Wschodu. Pod uwagę brany jest również czas reorganizacji cesarstwa za panowania Herakliusza (ok. 620), kiedy łacińskie tytuły i zwroty zostały oficjalnie zastąpione przez ich greckie odpowiedniki. W rzeczywistości przemiany te zachodziły stopniowo i w 330, gdy Konstantyn ustanawiał nową stolicę, procesy hellenizacji i postępującej chrystianizacji trwały już od dłuższego czasu. Koniec cesarstwa utożsamiany jest generalnie z upadkiem Konstantynopola i początkiem Imperium Osmańskiego w 1453, chociaż niektórzy uczeni uważają zań datę zdobycia Konstantynopola podczas IV krucjaty w 1204 lub moment upadku greckich królestw sukcesyjnych: Mistry w 1460, Trapezuntu w 1461 i Monemwasji w 1471. Historia nazwy „Bizancjum” Termin cesarstwo bizantyńskie został stworzony przez nowożytnych historyków i nigdy nie był używany podczas istnienia imperium. W języku greckim nazwa cesarstwa brzmiała Basileia tōn Rōmaiōn (Βασιλεία των Ρωμαίων) – „Cesarstwo Rzymian” (co było przekładem łacińskiej nazwy Cesarstwa Rzymskiego – „Imperium Romanōrum”) albo po prostu Rōmania (Ρωμανια). Sami Bizantyńczycy nazywali się Rzymianami (hoi Romaioi) lub zwykle chrześcijanami. Określanie Cesarstwa jako „bizantyńskiego” rozpoczęło się w Europie Zachodniej w 1557, kiedy niemiecki historyk Hieronymus Wolf opublikował swoją pracę Corpus Historiæ Byzantinæ, która była zbiorem bizantyńskich źródeł. Publikacja w 1648 Byzantine du Louvre (Corpus Scriptorum Historiæ Byzantinæ) i w roku 1680 Historia Byzantina Du Cangego spopularyzowały użycie określenia „bizantyński” pośród autorów francuskich, takich jak Monteskiusz. Przedtem cesarstwo było nazywane przez zachodnich Europejczyków Imperium Graecorum (cesarstwo Greków). Bizantyńskie pretensje do rzymskiego dziedzictwa były w sposób świadomy odrzucane co najmniej od koronacji Karola Wielkiego na cesarza (Imperator Augustus) przez papieża Leona III w roku 800. Zawsze kiedy papieże lub zachodni władcy chcieli użyć terminu rzymski w odniesieniu do cesarzy bizantyńskich preferowali termin Imperator Romaniæ zamiast Imperator Romanorum, tytułu zarezerwowanego tylko dla Karola i jego następców. Bizantyńczycy w odpowiedzi zaczęli używać tytułu basileus ton Romaion (cesarz Rzymian), dla podkreślenia wyłącznych – w ich rozumieniu – praw do spuścizny po cesarzach starożytnego Rzymu. W czasach Paleologów stosowano formułę wierny w Chrystusie Bogu cesarz i autokrator Rzymian. Dla cesarza rezerwowano też tytuły „Augusta” oraz „Wielkiego Basileusa” (megas basileus), dla wyróżnienia go wśród współrządzących cesarstwem członków rodziny. Sam termin „bizantyński” pochodzi od „Bizancjum”, nazwy Konstantynopola zanim stał się on stolicą Konstantyna. Pochodzenie Tetrarchia Na przestrzeni trzeciego stulecia pojawiły się trzy oznaki kryzysu, jaki dotknął cesarstwo rzymskie: najazdy ludów barbarzyńskich, wojny domowe oraz upadek gospodarki targanej różnorodnymi problemami. Rzym stopniowo tracił status centrum administracyjnego imperium. Kryzys wieku III ukazał mankamenty heterogenicznego systemu rządów ustalonego przez Oktawiana Augusta w celu ułatwienia zarządzania ogromnym dominium. Wprawdzie jego następcy wprowadzili w owym systemie liczne modyfikacje, praktyka pokazała jednak, że cesarstwo potrzebuje nowego, bardziej jednolitego i scentralizowanego schematu władzy. Dioklecjan był odpowiedzialny za stworzenie nowego systemu administracyjnego – tetrarchii. Ustanowił on obok siebie współcesarza o tytule Augusta. Każdy z Augustów dokooptował sobie następnie młodszego współwładcę z tytułem Cezara, który miał zarówno dzielić z Augustem trudy rządów, jak i ewentualnie być następcą starszego partnera. Jednak po abdykacji Dioklecjana i Maksymiana w roku 306 tetrarchia upadła, a Konstantyn I Wielki zastąpił ją systemem opierającym się na dynastycznej zasadzie dziedzicznej sukcesji. Konstantyn I i jego następcy Konstantyn przeniósł siedzibę imperium i wprowadził wiele ważnych zmian w jego cywilnej i organizacji religijnej. W roku 330 ufundował on Konstantynopol jako drugi Rzym na miejscu Bizancjum, które miało korzystne położenie na przecięciu szlaków handlowych pomiędzy Wschodem a Zachodem. Ponadto było ono dobrą bazą do strzeżenia linii Dunaju i było dostatecznie blisko wschodnich granic cesarstwa. Konstantyn rozpoczął także budowę fortyfikacji Konstantynopola, które były rozbudowywane i przebudowywane w kolejnych wiekach. J.B. Bury stwierdził, że „założenie Konstantynopola [...] zainaugurowało trwały podział pomiędzy wschodnią i zachodnią, grecką i łacińską połową Imperium – podział, który został wyostrzony przez aktualne wydarzenia, i który wpłynął w sposób decydujący na całą późniejszą historię Europy”. Konstantyn budował na fundamentach reform administracyjnych Dioklecjana. Ustabilizował on system monetarny (złoty solid, który wprowadził, stał się cenionym i stabilnym środkiem płatniczym) i wprowadził zmiany w strukturze armii. Żeby podzielić odpowiedzialność administracyjną, Konstantyn zastąpił jednego prefekta pretorianów, który tradycyjnie sprawował funkcje zarówno wojskowe, jak i cywilne, prefektami regionalnymi posiadającymi wyłącznie władzę cywilną. W ciągu IV wieku z tej reformy Konstantyna wyłoniły się cztery wielkie prefektury, a praktyka separacji władzy cywilnej i wojskowej przetrwała aż do wieku VII. Pod rządami Konstantyna chrześcijaństwo nie stało się wyłączną religią państwową, jednak było preferowane przez cesarza, który wspierał je szerokimi przywilejami: duchowni chrześcijańscy byli zwolnieni od osobistych służebności i podatków, chrześcijanie byli faworyzowani podczas przyznawania stanowisk w administracji, a biskupom powierzono obowiązki sędziowskie. Konstantyn ustanowił zasadę, zgodnie z którą cesarze nie powinni rozstrzygać kwestii doktrynalnych, ale w tym celu mieli zwołać sobór powszechny. Synod w Arles został zwołany przez Konstantyna, a podczas Soboru Nicejskiego zostały wyrażone jego pretensje do bycia głową Kościoła. Organizacja imperium w roku 395 może być uznana za dzieło Konstantyna. Zasada sukcesji dynastycznej została przyjęta w sposób tak stanowczy, że cesarz Teodozjusz I Wielki, który zmarł w tym roku, mógł pozostawić tron jednocześnie obu swoim synom: Arkadiuszowi na Wschodzie i Honoriuszowi na Zachodzie. Teodozjusz był ostatnim cesarzem, który rządził całym imperium w obu jego częściach. Wczesna historia Cesarstwo Wschodnie w znacznym stopniu uniknęło trudności, na jakie napotkał Zachód w trzecim i czwartym wieku, w dużej mierze dzięki lepiej rozwiniętemu życiu miejskiemu i zasobach finansowych, które pozwoliły na zjednywanie najeźdźców poprzez płacenie trybutu i opłacanie barbarzyńskich najemników. W ciągu wieku piątego armie różnych najeźdźców pustoszyły Cesarstwo Zachodnie, ale oszczędzały Wschód. Teodozjusz II rozbudował fortyfikacje Konstantynopola, tak że miasto stało się odporne na ataki; jego mury pozostały niezdobyte aż do 1204. Żeby uchronić się przed Hunami Attyli, Teodozjusz zgodził się płacić im roczny trybut, który stopniowo wzrastał aż do 2100 funtów złota. Co więcej, faworyzował on tych kupców mieszkających w Konstantynopolu, którzy handlowali z barbarzyńcami. Jego następca, Marcjan, nie tylko odmówił płacenia tych astronomicznych sum, a kiedy Attyla w 452 zaatakował cesarstwo zachodnie, uderzył na niego od wschodu. Kiedy Attyla zmarł w 453, jego imperium załamało się i Konstantynopol rozpoczął korzystną współpracę z pozostałościami Hunów, którzy potencjalnie mogli walczyć w armii bizantyńskiej. Po upadku Attyli prawdziwym władcą Konstantynopola był alański wódz Aspar. Leon I próbował uwolnić się spod jego wpływów poprzez wspieranie w armii Izauryjczyków, półbarbarzyńskiego plemienia żyjącego w południowej Anatolii. Aspar i jego syn Ardabur zostali zamordowani podczas buntu w 471 i odtąd Konstantynopol był wolny od wpływów wodzów barbarzyńskich przez całe stulecia. Leon był także pierwszym cesarzem, który otrzymał koronę nie od dowódcy wojskowego, co było rzymską tradycją, ale od patriarchy Konstantynopola, reprezentującego hierarchię kościelną. Ta zmiana okazała się trwała i w średniowieczu religijny charakter koronacji całkowicie wyparł starą formę wojskową. W 468 Leon bezskutecznie próbował odzyskać Afrykę Północną z rąk Wandalów. W tym okresie Zachodnie Cesarstwo Rzymskie było ograniczone do Italii i terenów na południe od Dunaju aż do Bałkanów (Brytania została opuszczona i stopniowo była podbijana przez Anglów i Sasów, Hiszpanię najechali Wizygoci i Swebowie, Wandalowie zajęli Afrykę, natomiast Galia była podzielona pomiędzy Franków, Burgundów, Bretończyków, Wizygotów i pozostałości Rzymian). Wypełnieniem jednego z warunków sojuszu z Izauryjczykami było wydanie w 466 córki Leona Ariadny za ich wodza Tarasikodissę, który przybrał imię Zenon. Kiedy Leon zmarł w 474, jego następcą został młodszy syn Zenona i Ariadny, Leon II, zaś jego ojciec rządził jako regent. Zenon jednak wkrótce stał się współcesarzem, a po śmierci swojego syna w listopadzie tego roku jedynym władcą imperium. Za datę końca Zachodniego Cesarstwa jest czasami uznawany rok 476, kiedy barbarzyński wódz Odoaker pozbawił władzy tytularnego cesarza Zachodu Romulusa Augustulusa, nie zastępując go kolejnym marionetkowym władcą. W roku 477 Odoaker wysłał do Zenona poselstwo z insygniami cesarskimi, prosząc o powierzenie mu w jego imieniu rządów w Italii, na co ten odpowiedział jednak dyplomatycznym unikiem. W celu odzyskania Italii Zenon mógł tylko negocjować z Ostrogotami Teodoryka, którzy osiedlili się w Mezji. Wysłał on króla barbarzyńców do Italii jako magister militum per Italiam („dowódcę wojsk w Italii”). Po upadku Odoakra w 493, Teodoryk, który młodość spędził w Konstantynopolu, rządził w Italii samodzielnie, uznając zwierzchność Zenona jedynie nominalnie. Był najpotężniejszym królem germańskim swoich czasów, jednak jego następcy znacznie mu ustępowali i ich królestwo w Italii ogarnął regres już w latach 30. VI wieku. W 475 Zenon został pozbawiony władzy przez Bazyliskusa, wodza który dowodził inwazją Leona I na Północną Afrykę w roku 468, jednak odzyskał tron dwanaście miesięcy później. Niemniej w 484 wyzwanie rzucił mu inny Izauryjczyk, Leoncjusz, który został wybrany na antycesarza. Dominacja Izauryjczyków skończyła się, kiedy stary urzędnik cywilny pochodzenia rzymskiego, Anastazjusz, został cesarzem w roku 491 i po długiej wojnie pokonał ich w 498. Anastazjusz okazał się energicznym reformatorem i kompetentnym administratorem. Udoskonalił on system monetarny wprowadzony przez Konstantyna Wielkiego poprzez ostateczne ustalenie wagi follis, monety miedzianej używanej w większości codziennych transakcji. Zreformował także system podatkowy i zniósł w 498 znienawidzony podatek bezpośredni chryzargyron. W chwili jego śmierci skarb państwa zawierał ogromną sumę 320 tys. funtów złota. Dynastia justyniańska Justynian I, który objął tron w 527, stał się wykonawcą programu bizantyńskiej ekspansji na wcześniejsze rzymskie terytoria. Justynian, syn illyryjskiego chłopa, zdobył rzeczywistą kontrolę nad państwem już za panowania swojego wuja, Justyna I (518–527). Okres jego rządów rozpoczął się wojną. Od terytoriów dzisiejszej Gruzji aż po Pustynię Arabską, wzdłuż granicy z Persami toczyła się seria wojennych kampanii. W roku 532, usiłując ochronić wschodnią granicę swego państwa, Justynian podpisał traktat pokojowy z Chosrowem I Anoszirwanem, w którym zobowiązał się do płacenia dużego rocznego trybutu Sasanidom. W tym samym roku w Konstantynopolu wybuchło powstanie Nika, zakończone śmiercią około 30 tysięcy buntowników i ostatecznym wzmocnieniem władzy zwycięskiego Justyniana. Papież Agapit I został wysłany przez ostrogockiego króla Teodahada w celu podpisania pokoju z Justynianem, lecz jego misja nie powiodła się. Udało mu się za to usunąć z urzędu zwolennika monofizytyzmu, popieranego przez cesarzową Teodorę patriarchę Konstantynopola Antyma I. Okres podbojów na Zachodzie rozpoczął się w 533, kiedy Justynian wysłał swego wodza Belizariusza wraz z niewielką, około piętnastotysięczną armią w celu odbicia Afryki Północnej z rąk Wandalów. Wyprawa zakończyła się nadspodziewanie łatwym sukcesem, jednak dopiero piętnaście lat później, w roku 548, udało się podporządkować główne niezależne plemiona zamieszkujące ten obszar. W ostrogockiej Italii śmierć Teodoryka Wielkiego, jego wnuka oraz następcy Atalaryka oraz córki Amalasunty pozwoliła zasiąść na tronie mordercy Amalasunty, Teodahadowi, pomimo wyraźnego spadku jego autorytetu jako władcy. W 535 roku niewielka bizantyńska wyprawa na Sycylię zakończyła się powodzeniem, lecz wzmożony wkrótce opór Gotów opóźnił zwycięstwo aż do roku 540, kiedy Belizariusz, po udanych oblężeniach Neapolu i Rzymu, zdobył Rawennę. Mimo to Ostrogoci wkrótce zjednoczyli się ponownie pod władzą Totili i 17 grudnia 546 zdobyli Rzym; w 549 Belizariusz został ostatecznie odwołany przez Justyniana. Jednak pojawienie się w późnym 551 w Italii ormiańskiego eunucha Narsesa z liczącą 35 tysięcy żołnierzy armią zaważyło nad losem Gotów. Totila został pokonany i zginął w Bitwie pod Busta Gallorum; jego los podzielił rok później jego następca, Teja, w Bitwie pod Mons Lactarius w październiku 552. Pomimo kontynuacji oporu przez kilka gockich garnizonów oraz dwóch późniejszych inwazji, będących dziełem Franków i Alamanów, wojna o Półwysep Apeniński dobiegła końca. W 551 możny z wizygockiej Hiszpanii, Atanagild, poprosił Justyniana o pomoc w rebelii przeciwko królowi. Cesarz wysłał oddział pod wodzą Liberiusza, który, chociaż w podeszłych latach, udowodnił, że jest zdolnym dowódcą. Bizancjum utrzymało niewielki kawałek hiszpańskiego wybrzeża aż do panowania Herakliusza. Na wschodzie wojny persko-bizantyńskie trwały aż do 561 kiedy wysłannicy Justyniana i Chosrowa zgodzili się na 50-letni pokój. W połowie lat pięćdziesiątych VI wieku Justynian odniósł zwycięstwo na większości teatrów wojennych, ze znamiennym wyjątkiem Bałkanów, które były przedmiotem powtarzających się najazdów Słowian. W 559 imperium stanęło w obliczu inwazji Kutrigurów i Słowian. Justynian odwołał Belizariusza ze stanu spoczynku, ale kiedy tylko bezpośrednie niebezpieczeństwo minęło, cesarz osobiście przejął dowództwo. Wieści o tym, że Justynian wzmocnił swoją flotę dunajską, sprawiły, iż zaniepokojeni Kutrigurowie zgodzili się na traktat, który przyznawał im subsydia i bezpieczne przejście z powrotem za rzekę. Justynian jest powszechnie znany dzięki swemu dorobkowi legislacyjnemu, wyróżniającemu się swoim rozmiarem i znaczeniem. W składzie poszczególnych komisji dokonujących stworzenia zbioru prawa znanego później jako Corpus Iuris Civilis albo po prostu Kodyfikacja justyniańska zasiadał zawsze wybitny prawnik Trybonian, w pierwszej jako jej członek, w następnych już jako ich przewodniczący. W roku 529 siedmioosobowa komisja skompletowała wszystkie konstytucje cesarskie wydane od czasu Kodeksu Teodozjańskiego, do którego to zbioru w roku 534 dodano konstytucje wydane od czasów Hadriana i pewne nowe konstytucje Justyniana. Tak powstał tzw. Kodeks Justyniana. W Digestach, zwanych także Pandektami (Pandectae), skompletowanych pod kierownictwem Tryboniana w roku 533, został odnaleziony porządek i system w sprzecznych zasadach wielkich rzymskich jurystów, podczas gdy podręcznik Institutiones został wprowadzony w celu ułatwienia nauczania w szkołach prawa. Zwyczajowo do Corpus Iuris Civilis zalicza się także czwartą księgę, tzw. Novellae, składającą się z konstytucji wydanych przez Justyniana po roku 534. Została ona jednak zredagowana przez prywatnych kompilatorów. Polityka religijna Justyniana doprowadziła do konfliktu z Żydami, manichejczykami, poganami, i rozmaitymi sektami chrześcijańskimi, takimi jak nestorianie, monofizyci i arianie. Chcąc zupełnie wykorzenić pogaństwo, Justynian zamknął w roku 529 sławną Akademię Platońską w Atenach. W ciągu VI wieku tradycyjna grecko-rzymska kultura była ciągle wpływowa we Wschodnim Cesarstwie, mając takich prominentnych przedstawicieli jak filozof natury Jan Filopon. W tym samym stuleciu jednak chrześcijańska filozofia i kultura znajdowały się w fazie wzrostu i zaczęły dominować nad starszą kulturą. Hymny pisane przez Romana Pieśniarza były wyznacznikiem rozwoju Boskiej Liturgii, podczas gdy architekci i budowniczy pracowali nad ukończeniem nowego kościoła Bożej Mądrości, Hagia Sophia, mającego zastąpić stary kościół zniszczony podczas powstania Nika. Hagia Sophia stoi do dziś jako jeden z największych pomników historii architektury. Następca Justyniana, Justyn II, odmówił płacenia Persom wielkiego trybutu. W międzyczasie germańscy Longobardowie dokonali inwazji na Italię; pod koniec stulecia tylko jej jedna trzecia znajdowała się w bizantyńskich rękach. Następca Justyna, Tyberiusz II, wybrał pomiędzy swoimi wrogami, przyznając subsydia Awarom i jednocześnie podejmując działania wojenne przeciwko Persom. Chociaż wódz Tyberiusza, Maurycjusz, poprowadził skuteczną kampanię na froncie wschodnim, subsydia nie powstrzymały Awarów. Zdobyli oni bałkańską twierdzę Sirmium w roku 582, podczas gdy Słowianie rozpoczęli rajdy za Dunaj. Maurycjusz, który w międzyczasie został cesarzem, w roku 591 wykorzystał wojnę domową w państwie Sasanidów i poparł Chosrowa II przeciwko Bahramowi Czobinowi, w zamian po jego zwycięstwie uzyskując kontrolę nad strategiczną twierdzą Dara, Iberią i Persarmenią. Aż do śmierci Maurycjusza na Wschodzie panował pokój, co cesarz wykorzystał podejmując ofensywę przeciwko Słowianom i Awarom, która doprowadziła do ponownego ustanowienia granicy na Dunaju. Dynastia heraklijska Zamordowanie Maurycjusza przez Fokasa zostało przez Chosrowa potraktowane jako pretekst do obwołania się mścicielem tego pierwszego i odbicia rzymskiej prowincji Mezopotamia. Fokas, niepopularny władca, który jest w bizantyńskich źródłach nieodmiennie opisywany jako „tyran”, był celem licznych przedsiębranych przez Senat spisków. Ostatecznie został on obalony w roku 610 przez Herakliusza, który przypłynął do Konstantynopola z Kartaginy wraz z ikoną przytwierdzoną do dziobu jego okrętu. Po zdobyciu władzy przez Herakliusza Persowie wkroczyli w głąb Azji Mniejszej, okupując także Damaszek i Jerozolimę oraz zabierając Krzyż Święty do Ktezyfonu. Kontrofensywa Herakliusza przybrała charakter świętej wojny, a nie uczyniony ludzką ręką obraz Chrystusa był używany jako wojskowy sztandar. Jednocześnie kiedy Konstantynopol został uwolniony od oblężenia Awarów w 626 zwycięstwo zostało przypisane ikonie Matki Bożej z Blachern niesionej w procesji wzdłuż murów miasta przez patriarchę Sergiusza. Główne siły Persów zostały zniszczone w bitwie pod Niniwą w 627 i w 630 Herakliusz przywrócił Krzyż Święty Jerozolimie podczas uroczystej ceremonii. Wojna była wyczerpująca zarówno dla Bizancjum, jak i Persji, oraz uczyniła je niezwykle wrażliwymi na atak Arabów, którzy pojawili się w nadchodzących latach. Bizantyńczycy ponieśli druzgocącą klęskę w bitwie nad rzeką Jarmuk w 636, a Ktezyfon padł w 634. Herakliusz był pierwszym cesarzem, który zastąpił tradycyjne łacińskie tytuły swojego urzędu (Imperator, Caesar, Augustus) greckim Basileus (Βασιλεύς). To przejście od łaciny do greki znajduje paralelę w równoczesnym odejściu od stosowania łaciny w oficjalnych dokumentach. Próbując przywrócić jedność pomiędzy chrześcijanami hołdującymi chalcedońskiemu wyznaniu wiary i monofizytami Herakliusz zaproponował monoteletyzm jako kompromis. W 638 nowa doktryna została ogłoszona w narteksie bazyliki Hagia Sophia jako część edyktu Ekthesis, który zarazem zakazywał wszelkiej przyszłej dyskusji nad tą kwestią. W tym czasie jednak Syria i Palestyna, obie będące ośrodkami monofizytyzmu, wpadły w ręce Arabów, a inne monofizyckie centrum, Egipt, zostało utracone w roku 642. Ambiwalencja w stosunku do bizantyńskich rządów ze strony monofizytów być może osłabiła miejscowy opór wobec arabskiej ekspansji. Herakliusz odniósł sukces ustanawiając własną dynastię i jego potomkowie utrzymywali się na tronie, z pewnymi przerwami, do roku 711. Ich rządy cechowało jednoczesne pojawienie się licznych zagrożeń zewnętrznych, zarówno ze wschodu, jak i z zachodu, które doprowadziły do redukcji terytorium cesarstwa do zaledwie części jego VI-wiecznego obszaru, oraz znaczących zamieszek wewnętrznych połączonych z przemianami kulturowymi. Arabowie, teraz sprawujący pełną kontrolę nad Syrią i Lewantem, dokonywali częstych wypadów w głąb Anatolii i pomiędzy 674 a 678 rokiem oblegali sam Konstantynopol. Arabska flota została ostatecznie odparta dzięki użyciu ognia greckiego i zawarto trzydziestoletni pokój pomiędzy cesarstwem a kalifatem Umajjadów. Najazdy na teren Anatolii nie osłabły i przyspieszyły upadek klasycznej kultury miejskiej. Mieszkańcy wielu miast albo na powrót fortyfikowali o wiele mniejsze obszary wewnątrz starych murów miejskich, albo przemieszczali się do pobliskich fortec. Próżnia pozostawiona przez zniknięcie starych pół-autonomicznych obywatelskich instytucji została zapełniona przez system temów, który pociągał za sobą podział Anatolii na „prowincje” zajmowane przez poszczególne armie, które przejęły władzę cywilną i podlegały bezpośrednio cesarskiej administracji. Ten system mógł mieć swoje korzenie w pewnych podejmowanych ad hoc przez Herakliusza środkach, ale w miarę upływu VII stulecia został rozwinięty w całkowicie nowy system cesarskich rządów. Wycofanie wielkiej liczby oddziałów z Bałkanów do walki z Persami, a potem Arabami, na wschodzie, otworzyło wrota dla stopniowej ekspansji Słowian na południe półwyspu, i, tak jak w Anatolii, wiele miast skurczyło się do niewielkich ufortyfikowanych osiedli. W latach 70. VII wieku Protobułgarzy zostali pchnięci na południe w kierunku Dunaju wskutek przybycia Chazarów i w roku 680 siły bizantyńskie, które zostały wysłane w celu przepędzenia tych nowych osadników, zostały pokonane. W następnym roku Konstantyn IV zawarł traktat z bułgarskim chanem Asparuchem i nowe państwo bułgarskie uzyskało suwerenną władzę nad słowiańskimi plemionami, które wcześniej, przynajmniej nominalnie, uznały władzę bizantyńską. W roku 688/689 cesarz Justynian II poprowadził wyprawę przeciwko Słowianom i Bułgarom, która osiągnęła znaczące zwycięstwa, chociaż fakt, że za wielki sukces wojenny uznano przedarcie się do Tesaloniki świadczył o stopniu upadku bizantyńskiej władzy na północy Półwyspu Bałkańskiego. Jedynym bizantyńskim miastem, które pozostało względnie nienaruszone, pomimo znaczącego spadku populacji i co najmniej dwóch wybuchów zarazy, był Konstantynopol. Jednak stolica imperium zmagała się wtenczas ze swoimi własnymi konfliktami politycznymi i religijnymi. Konstans II kontynuował politykę monoteletyzmu swojego dziadka, Herakliusza, spotykając się z silnym sprzeciwem zarówno ze strony ludności świeckiej, jak i kleru. Najgłośniejsi oponenci, Maksym Wyznawca i papież Marcin I zostali aresztowani, przywiezieni do Konstantynopola, oskarżeni, torturowani i wygnani. Wydaje się, że Konstans stał się niezwykle niepopularny w stolicy, i przeniósł on swoją rezydencję do Syrakuz, gdzie został ostatecznie zamordowany przez członka swojego dworu. Ostatni Heraklida, Justynian II, próbował złamać potęgę miejskiej arystokracji poprzez surowe opodatkowanie i obsadzanie stanowisk administracyjnych ludźmi z zewnątrz. Został on pozbawiony władzy w roku 695 i znalazł schronienie najpierw u Chazarów, a potem Bułgarów. W roku 705 powrócił do Konstantynopola z armią bułgarskiego chana Terweła, odzyskał tron i wprowadził rządy terroru przeciwko swoim wrogom. Wraz z jego ostatecznym obaleniem w roku 711, popartym jeszcze raz przez miejską arystokrację, panowanie dynastii heraklijskiej dobiegło końca. VII stulecie było okresem radykalnej transformacji Bizancjum. Cesarstwo, które niegdyś rozciągało się od Hiszpanii do Jerozolimy, zostało teraz zredukowane do Anatolii, Chersonezu i pewnych obszarów Italii oraz Bałkanów. Stratom terytorialnym towarzyszył kulturalny przełom; miejska cywilizacja została doszczętnie rozbita, klasyczne gatunki literatury zostały porzucone na rzecz teologicznych traktatów i nowy, „radykalnie abstrakcyjny” styl pojawił się w sztukach wizualnych. To, że imperium mimo wszystko przetrwało ten okres jest w pewnej mierze czymś zaskakującym, szczególnie na tle całkowitego załamania się imperium Sasanidów w obliczu arabskiej ekspansji, ale godna uwagi spójność militarnej organizacji pomogła wytrzymać zewnętrzne naciski i położyła podwaliny pod wzrost następnej dynastii. Dynastia izauryjska Leon III Izauryjczyk odparł muzułmański atak na Konstantynopol w dniu 15 sierpnia 718 roku i odniósł wielkie zwycięstwo nad Arabami pod Akroinon w roku 740. Podjął się on także zadania reorganizacji i konsolidacji temów w Azji Mniejszej. Jego następca, Konstantyn V, odniósł warte uwagi zwycięstwa w północnej Syrii i gruntownie zniweczył siłę Bułgarów. Pod przywództwem Kruma zagrożenie bułgarskie pojawiło się ponownie i w roku 811 cesarz Nicefor I zginął w bitwie na przełęczy Wyrbica. Jednak po dalszych walkach w roku 814 syn Kruma, Omurtag, zawarł pokój z cesarstwem. Na początku IX wieku Arabowie zdobyli Kretę i z sukcesem zaatakowali Sycylię, ale 3 września 863 roku bizantyński wódz Petronas odniósł zwycięstwo nad emirem Melitene Umarem al-Amrem, który poległ. Jak pisze Georg Ostrogorski: „to wielkie zwycięstwo stanowi punkt zwrotny w zmaganiach bizantyńsko-arabskich”. VIII i IX stulecie były także świadkami kontrowersji i religijnych podziałów wokół ikonoklazmu. Ikony zostały zakazane przez Leona i Konstantyna, co doprowadziło do buntów ikonodułów (popierających ikony) na terenie cesarstwa. Dzięki wysiłkom Ireny drugi sobór w Nicei zebrał się w 787 i stwierdził, że ikony powinny być szanowane, ale nie czczone. Po swojej koronacji na cesarza w 800 Karol Wielki wraz z papieżem wysłał poselstwo do Ireny, prawdopodobnie aby zaproponować jej małżeństwo i w ten sposób zjednoczyć cesarstwo zachodnie ze wschodnim, jednak zamiary te udaremnił przewrót pałacowy, który w 802 pozbawił cesarzową władzy. W roku 813 Leon V Armeńczyk powrócił do polityki ikonoklazmu, ale w roku 843 cesarzowa Teodora przywróciła kult ikon z pomocą patriarchy Metodego. Ikonoklazm odegrał swoją rolę w przyszłym wyobcowaniu się Wschodu od Zachodu, które postąpiło naprzód podczas tzw. schizmy Focjusza, kiedy papież Mikołaj I rzucił wyzwanie wyniesieniu Focjusza do patriarchatu. Dynastia macedońska Cesarstwo Bizantyńskie osiągnęło szczyt swojego rozkwitu za panowania cesarzy z dynastii macedońskiej, w okresie od końca IX do początku XI wieku, kiedy to uzyskało kontrolę nad Morzem Adriatyckim, południowymi Włochami oraz wszystkimi terytoriami cara Bułgarii, Samuela. Miasta cesarstwa powiększały się, a bogactwo rozprzestrzeniało się pośród prowincji jako rezultat na nowo zapewnionego bezpieczeństwa. Liczba ludności rosła, a produkcja powiększała się, stymulując wzrost popytu i zachęcając do handlu. Postępował wzrost edukacji. Starożytne pisma były zachowywane i cierpliwie przepisywane. Sztuka bizantyńska kwitła, a wspaniałe mozaiki uświetniały wnętrza wielu nowo powstałych kościołów. Cesarstwo, mimo iż zajmowało znacznie mniejszy obszar niż podczas rządów Justyniana, było silniejsze, jako że zachowane terytoria były w mniejszym stopniu geograficznie rozproszone oraz lepiej politycznie i kulturowo zintegrowane. Rozwój wewnętrzny Odrodzenie Bizancjum, chociaż zwykle przypisywane Bazylemu I (867–886), założycielowi dynastii macedońskiej, jest ostatnio częściej kojarzone z reformami jego poprzednika, Michała III (842–867), oraz doradcy żony tego cesarza, uczonego Teoktysta. Ten ostatni w szczególności popierał na dworze kulturę, a prowadząc ostrożną politykę finansową znacznie podniósł rezerwy złota cesarstwa. Powstanie dynastii macedońskiej zbiegło się z wewnętrznym rozwojem, który wzmocnił religijną jedność imperium. Ruch ikonoklastyczny doświadczał stopniowego upadku, który był przyspieszany przez jego ostrożne tłumienie przez cesarzy i łagodzenie religijnych sporów, wyczerpujących zasoby cesarstwa w poprzednich stuleciach. Pomimo okazjonalnych taktycznych porażek, administracyjna, legislacyjna, kulturalna i ekonomiczna sytuacja nadal się poprawiała za kolejnych następców Bazylego, w szczególności zaś Romana Lekapena (920–944). System temów w tym okresie osiągnął swoją ostateczną formę. Kościelny establishment zaczął lojalnie popierać sprawę cesarstwa, a siła klasy właścicieli ziemskich została ograniczona na rzecz drobnych rolników, którzy tworzyli ważną część militarnej siły imperium. Te sprzyjające okoliczności przyczyniły się do wzrastającej zdolności cesarzy do prowadzenia wojen przeciwko Arabom. Wojny z muzułmanami Do roku 867 sytuacja cesarstwa zarówno na wschodzie, jak i na zachodzie ustabilizowała się; z kolei powodzenie defensywnej strategii militarnej umożliwiło cesarzom planowanie odbicia ziem utraconych na wschodzie. Proces rekonkwisty toczył się ze zmiennym szczęściem; druzgoczącą klęskę zadaną cesarstwu nad Bosforem poprzedziło tymczasowe opanowanie Krety w 843, zaś kolejni cesarze nie potrafili powstrzymać muzułmanów przed zajęciem Sycylii (827-902). Używając terenów dzisiejszej Tunezji w charakterze bazy wypadowej, muzułmanie podbili Palermo w 831, Mesynę w 842, Ennę w 859, Syrakuzy w 878, Katanię w 900 oraz ostatni bastion imperium na wyspie, Taorminę, w 902 roku. Straty te powetowane zostały wkrótce w wyniku zwycięskiej wyprawy przeciwko Damietcie w Egipcie (856), wspomnianej już powyżej wiktorii odniesionej nad emirem Malatii (863), uznania zwierzchności cesarstwa przez Dalmację (867) oraz przeprowadzonej w latach 70. IX stulecia ofensywie Bazylego I w kierunku Eufratu. Problemy wewnętrzne w świecie islamu oraz wzrost potęgi Turków na wschodzie na pewien czas zredukowały zagrożenie ze strony muzułmanów. Wsparcia udzieliła im jednak sekta Paulicjan, mająca silną pozycję we wschodnich prowincjach cesarstwa; cierpiąc prześladowania ze strony Bizantyńczyków, Paulicjanie niejednokrotnie walczyli pod sztandarami Arabów. Ostatecznie pokonani zostali przez Bazylego I w następstwie kilku przeprowadzonych przeciwko nim kampanii. W roku 904 cesarstwo spotkała katastrofa, kiedy drugie co do znaczenia miasto cesarstwa, Thessaloniki, zostało zaatakowane i splądrowane przez flotę arabską dowodzoną przez bizantyńskich renegatów. W odpowiedzi w 908 wojska imperium zniszczyły flotę Arabów, zaś dwa lata później splądrowały syryjskie miasto Laodyceę. Mimo to, Bizantyńczycy pozostawali niezdolni do zadania muzułmanom ostatecznego ciosu, ponosząc w 911 roku klęskę podczas próby odbicia Krety. Sytuacja na granicy z terytoriami arabskimi pozostawała płynna, z Bizantyńczykami zamiennie w ofensywie lub defensywie. Rusowie, którzy w 860 po raz pierwszy zaatakowali Konstantynopol, stanowili kolejne, nowe wyzwanie. W 941 pojawili się na azjatyckim wybrzeżu Bosforu, ale tym razem zostali zniszczeni, co pokazuje wzrost militarnej siły Bizancjum w stosunku do 907, kiedy tylko dyplomacja była w stanie odeprzeć najeźdźców. Zwycięzcą nad Rusami był sławny wódz Jan Kurkuaz, który kontynuował ofensywę, odnosząc kolejne znaczące zwycięstwa w Mezopotamii w 943. Ich kulminacją było oblężenie Edessy, która uratowała się tylko, dlatego że kalif Al-Muttaki zgodził się wydać Bizantyńczykom słynny mandylion, który następnie został uroczyście sprowadzony do Konstantynopola. Cesarze-żołnierze, Nicefor II Fokas (panował 963 – 969) i Jan I Tzimiskes (969 – 976), rozszerzyli terytoria imperium w Syrii, pokonując emirów północno-zachodniego Iraku, i odbili Kretę oraz Cypr. W pewnym momencie za Jana Tzimiskesa armie cesarskie zagrażały nawet Jerozolimie. Emirat Hamdanidów w Aleppo i jego sąsiedzi zostali wasalami cesarstwa na wschodzie, gdzie największym zagrożeniem dla niego było egipskie państwo Fatymidów. Wojny z Bułgarami Tradycyjny konflikt ze Stolicą Apostolską trwał nadal, podsycany kwestią zwierzchnictwa religijnego nad nowo schrystianizowaną Bułgarią. Wywołało to inwazję potężnego cara Symeona I w roku 894, odepchniętą jednak przez dyplomację Bizancjum, która wezwała na pomoc Węgrów. Bizantyńczycy zostali jednak wkrótce pokonani w bitwie pod Bulgarofygon (896) i zmuszeni do płacenia Bułgarom corocznej daniny. Później (912) Bizantyńczycy przyznali nawet Symeonowi koronę Basileusa Bułgarii, a młody cesarz Konstantyn VII ożenił się z jedną z jego córek. Gdy bunt w Konstantynopolu powstrzymał jego dynastyczny projekt, Symeon powtórnie najechał Trację i zdobył Adrianopol. Wielka cesarska wyprawa pod dowództwem Leona Fokasa i Romana I zakończyła się ponownie miażdżącą klęską Bizancjum w bitwie pod Anchialos (917) i w następnym roku Bułgarzy mieli możliwość swobodnego plądrowania północnej Grecji aż do Koryntu. Adrianopol został ponownie zajęty w roku 923, a w 924 armia bułgarska oblegała Konstantynopol. Sytuacja na Bałkanach poprawiła się dopiero po śmierci Symeona w roku 927. Pod rządami cesarza Bazylego II (panował 976–1025), Bułgarzy, którzy, od momentu swojego przybycia trzysta lat wcześniej, zdobyli większość Bałkanów kosztem Bizantyńczyków, stali się celem corocznych kampanii bizantyńskiej armii. Wojna przeciągała się prawie dwadzieścia lat, aż do bitwy pod Klidion, w której Bułgarzy zostali całkowicie rozbici. Bułgarska armia została schwytana w pułapkę i mówi się, że dziewięćdziesięciu dziewięciu z każdych jej stu ludzi zostało oślepionych, a co setnego człowieka pozostawiono z jednym okiem, by poprowadził swoich rodaków do domu. Zobaczywszy straszne pozostałości swojej niegdyś dzielnej armii car Samuel zmarł z szoku. W roku 1018 Bułgaria poddała się i została częścią imperium. To olśniewające zwycięstwo odtworzyło granicę na Dunaju, która nie była utrzymywana od czasów cesarza Herakliusza. Cesarstwo zyskało w tym czasie także nowego sojusznika w nowym państwie Waregów w Kijowie, z którego otrzymało wojska zaciężne, zwane Gwardią wareską, w zamian za małżeństwo siostry Bazylego, Anny, z Włodzimierzem I Wielkim. W tym okresie bizantyńska księżniczka Teofano, żona Ottona II, była regentką Świętego Cesarstwa Rzymskiego, torując drogę szerzeniu się kultury bizantyńskiej na zachód. Triumf Cesarstwo Bizantyńskie rozciągało się teraz od Armenii na wschodzie do Kalabrii w Italii na zachodzie. Osiągnięto wiele sukcesów, począwszy od podboju Bułgarii, przez aneksję części terytorium Gruzji i Armenii, po zupełne zniszczenie sił inwazyjnych Egipcjan koło Antiochii. Te zwycięstwa jednak nie wystarczały: cesarz Bazyli uważał arabską okupację Sycylii za zniewagę i planował odbicie wyspy, która przez ponad 300 lat (ok. 550 – ok. 900) należała do cesarstwa. Jednak jego śmierć w 1025 stanowiła koniec tego projektu. Wiek XI był także znaczący jeśli chodzi o wydarzenia religijne. W 1054 relacje pomiędzy dwiema tradycjami wewnątrz chrześcijańskiego kościoła, greckojęzyczną wschodnią i łacińskojęzyczną zachodnią, popadły w ostateczny kryzys. Chociaż istniała formalna deklaracja instytucjonalnej separacji, 16 lipca, kiedy trzej papiescy legaci w niedzielne popołudnie weszli do Hagia Sophia podczas Boskiej Liturgii i zostawili bullę ekskomunikującą na ołtarzu, tzw. wielka schizma stała się kulminacją stuleci stopniowej separacji. Chociaż schizma została wywołana przez doktrynalne dyskusje (w szczególności wschodnią odmowę akceptacji zachodniej doktryny filioque, podwójnego pochodzenia Ducha Świętego), dyskusje nad kwestiami administracyjnymi i politycznymi rozpalały się przez stulecia. Formalna separacja bizantyńskiego Kościoła prawosławnego i zachodniego Kościoła rzymskokatolickiego miała dalekosiężne konsekwencje dla przyszłości Bizancjum. Kryzys i fragmentacja Bizancjum wkrótce popadło w okres trudności, spowodowanych w dużej mierze podkopaniem systemu temów i lekceważeniem wojska. Nicefor II, Jan Tzimiskes i Bazyli II przekształcili wojskowe „dywizje” (τάγματα, Tagmata) z szybko reagującej, przede wszystkim defensywnej, obywatelskiej armii, na profesjonalną, zdolną do prowadzenia długich kampanii i zasilaną przez rosnącą liczbę najemników siłę. Najemnicy jednak byli drodzy i kiedy zagrożenie inwazją minęło w X wieku przestała także istnieć potrzeba utrzymywania dużych garnizonów i kosztownych fortyfikacji. Bazyli II pozostawił w chwili śmierci kwitnący skarb, ale zlekceważył kwestię sukcesji po sobie. Żaden z jego bezpośrednich następców nie posiadał szczególnych wojskowych ani politycznych talentów i administracja cesarstwa w coraz większym stopniu przechodziła w ręce służb cywilnych. Wysiłki zmierzające do ożywienia bizantyńskiej ekonomii przyniosły tylko wzrost inflacji i obniżenie wartości złotej monety. Armia była teraz postrzegana jednocześnie jako niepotrzebna rozrzutność i polityczne zagrożenie. Dlatego rodzime oddziały zostały zlikwidowane i zastąpione obcymi najemnikami zatrudnionymi na podstawie szczególnych kontraktów. W tym samym czasie Cesarstwo stanęło w obliczu nowych, ambitnych przeciwników. Bizantyńskie prowincje w południowej Italii zostały zagrożone przez Normanów, którzy przybyli do Italii na początku XI. stulecia. Sprzymierzone siły Melusa z Bari i Normanów zostały pokonane w Bitwie pod Kannami w 1018 i dwie dekady później Michał IV Paflagończyk wysłał ekspedycję mającą na celu odbicie Sycylii z rąk Arabów. Chociaż kampania rozpoczęła się od sukcesu, odzyskanie Sycylii nie zostało przeprowadzone, przede wszystkim, dlatego że Georgios Maniakes, dowódca sił bizantyńskich, został odwołany kiedy zaczęto go podejrzewać o żywienie spiskowych ambicji. Podczas okresu sporu pomiędzy Bizancjum a Rzymem, który zakończył się wielką schizmą w 1054, Normanowie zaczęli robić powolne, lecz stałe postępy w bizantyńskiej Italii. To jednak w Azji Mniejszej doszło do największej katastrofy. Turcy Seldżuccy pojawili się w Armenii już pod koniec lat czterdziestych XI wieku, jednak po kilku latach walk wydawało się, że na tym froncie zapanuje pokój, kiedy w roku 1055 Bizantyńczycy zawarli porozumienie z sułtanem Tughril Begiem. Sułtan nie był jednak w stanie zapanować nad poszczególnymi turkmeńskimi wodzami, którzy w roku 1058 złupili Melitenę, a w następnym Sebasteę (dzis. Sivas). W 1064 nowy sułtan Wielkich Seldżuków, Alp Arslan, zajął Ani po prostu po to, żeby odzyskać jakikolwiek wpływ na formalnie podległe mu wojownicze plemiona. Nie zdało się to jednak na nic i w 1067 Bizantyńczycy doznali szoku kiedy Turcy złupili Cezareę (dzis. Kayseri). Zagrożenie nadało znaczenia wojskowej arystokracji Anatolii, która w 1068 zabezpieczyła wybór jednego spośród siebie, Romana Diogenesa, na cesarza. Latem 1071 Roman przedsięwziął zmasowaną kampanię na wschodzie, mając zamiar wciągnąć Seldżuków do generalnej bitwy. Jednak w bitwie pod Manzikertem Roman nie tylko poniósł niespodziewaną klęskę z rąk Alp Arslana, ale dostał się do niewoli. Sułtan traktował go z szacunkiem i nie narzucił Bizantyńczykom zbyt twardych warunków. Jednak w Konstantynopolu doszło do zamachu stanu na rzecz Michała Dukasa, który w 1072 pokonał wypuszczonego z niewoli Romana. Jego władza była niestabilna, i spotkał się on z buntami kolejno Roussela de Bailleula, Nicefora Bryenniusza i Nicefora Botaniatesa, który ostatecznie w 1078 został cesarzem. Podczas tych walk zarówno buntownicy, jak i rząd centralny korzystali z usług Turków, czasem wręcz oddając im w zamian za ich usługi niektóre miasta, tak że do roku 1081 niemal cała Azja Mniejsza znalazła się w rękach seldżuckich. Dynastia Komnenów Aleksy I i Pierwsza Krucjata Po Manzikercie częściowa odbudowa była możliwa dzięki wysiłkom dynastii Komnenów. Pierwszym cesarzem pochodzącym z tego rodu był Izaak I Komnen (1057 – 1059), a drugim Aleksy I (1081 – 1118). Na samym początku swego panowania Aleksy spotkał się z groźnym atakiem Normanów pod dowództwem Roberta Guiscarda i jego syna Boemunda, którzy zdobyli Dyrrachium i Korfu oraz rozpoczęli oblężenie Larisy w Tesalii. Aleksy w zamian za przywileje pozyskał pomoc weneckiej floty, lecz dopiero śmierć Roberta Guiscarda w 1085 przejściowo załagodziła problem normański. W następnym roku zginął sułtan Rum i państwo Seldżuków zostało podzielone wskutek wewnętrznej rywalizacji. Swoimi własnymi siłami Aleksy pokonał Pieczyngów; zostali oni zaskoczeni i zniszczeni w bitwie u podnóża góry Lebunion, 29 kwietnia 1091. Osiągnąwszy stabilizację na Zachodzie Aleksy mógł zwrócić swoją uwagę na poważne ekonomiczne trudności cesarstwa i dezintegrację jego tradycyjnego systemu defensywnego. Ciągle nie miał jednak wystarczającej liczby ludzi, żeby wyruszyć przeciwko Seldżukom i odzyskać terytoria w Azji Mniejszej. Na synodzie w Piacenzy w 1095 wysłannicy Aleksego opowiadali papieżowi Urbanowi II o cierpieniach chrześcijan na wschodzie i podkreślili, że bez pomocy Zachodu będą oni nadal cierpieć pod muzułmańskimi rządami. Urban postrzegał prośbę Aleksego jako podwójną okazję do scementowania Zachodniej Europy i powiększenia papieskiej władzy. 27 listopada 1095 roku Urban II zwołał uczestników synodu w Clermont i wezwał wszystkich obecnych do wzięcia broni pod znakiem Krzyża i rozpoczęcia zbrojnej pielgrzymki w celu odzyskania Jerozolimy i Wschodu od muzułmanów. Odzew w Europie Zachodniej był przytłaczający. Aleksy spodziewał się pomocy w formie wojsk najemnych z Zachodu, ale był całkowicie nieprzygotowany na przybycie ogromnej i niezdyscyplinowanej siły, która wkrótce pojawiła się na bizantyńskim terytorium. Nie było dla niego czymś miłym odkrycie, że czterech spośród ośmiu przywódców głównych sił krucjaty jest Normanami, pośród nich zaś jest Boemund. Ponieważ jednak krucjata musiała przechodzić przez Konstantynopol cesarz miał nad nią pewną kontrolę. Zobowiązał on jej przywódców do przysięgi zwrotu cesarstwu wszystkich miast i terytoriów, jakie mogli oni odbić na drodze do Ziemi Świętej, a które kiedykolwiek należały do imperium. W zamian ofiarował im przewodników i wojskowe posiłki. Aleksy mógł teraz odbić pewną liczbę ważnych miast i wysp oraz większą część zachodniej Azji Mniejszej. Jednak krzyżowcy uznali swoje przysięgi za nieważne, kiedy Aleksy nie pomógł im w trakcie oblężenia Antiochii (w rzeczy samej Aleksy udał się w drogę do Antiochii, ale został przekonany do zawrócenia przez Stefana z Blois, który zapewnił go, że wszystko jest stracone i wyprawa właśnie zginęła). Boemund, który ustanowił siebie samego księciem Antiochii, wkrótce rozpoczął wojnę z Bizancjum, ale ostatecznie poniósł porażkę i w traktacie z Devol w 1108 uznał się wasalem Aleksego. Aleksy zrekonstruował armię i flotę, ale tylko poprzez ustabilizowanie wartości złotej monety na poziomie jednej trzeciej oryginalnej wartości i wprowadzenie dodatkowych podatków. Utrzymywanie rodzimych żołnierzy właściwie się skończyło wraz ze zniknięciem lub absorpcją ich wojskowych posiadłości. Aleksy popierał alternatywne źródło rodzimych rezerw ludzkich poprzez rozszerzanie systemu posiadłości darowanych pronoja (z łaski cesarza) i wiązaniu darowizny z obowiązkiem wojskowym. Analogicznie, Aleksy starał się popierać bardziej dochodowy rozwój posiadłości Kościoła przez oddawanie ich w zarząd świeckich. Ostatnie lata Aleksego są naznaczone przez prześladowania zwolenników herezji Bogomiłów oraz niepokoje wokół sukcesji, którą jego żona Irena Dukas chciała zapewnić mężowi swojej córki Anny Komneny, Niceforowi Bryenniuszowi. Jan II, Manuel I i Druga Krucjata Syn Aleksego Jan II Komnen przejął tron w 1118 i rządził krajem aż do roku 1143. Jan był pobożnym i zaangażowanym cesarzem, zdecydowanym zniweczyć szkody jakich cesarstwo doznało w bitwie pod Manzikertem, pół wieku wcześniej. Słynący ze swojej pobożności oraz niezwykle łagodnych i sprawiedliwych rządów, Jan był wyjątkowym przykładem moralnego władcy, w czasach kiedy okrucieństwo było normą. Z tego powodu był nazywany bizantyńskim Markiem Aureliuszem. W trakcie swojego dwudziestopięcioletniego panowania Jan zawarł przymierze ze Świętym Cesarstwem Rzymskim na zachodzie, ostatecznie rozgromił Pieczyngów pod Beroją i osobiście prowadził wiele kampanii wojennych przeciwko Turkom w Azji Mniejszej. Kampanie Jana II gruntownie zmieniły stosunek sił w całym rejonie, zmuszając Turków do defensywy i przywracając pod bizantyńskie rządy wiele osad, twierdz i miast na całym półwyspie. Zażegnał on także węgierskie i serbskie zagrożenie w latach 20 XII wieku, a w roku 1130 sprzymierzył się z niemieckim cesarzem Lotarem III przeciw normańskiemu królowi Sycylii Rogerowi II. W późniejszych latach swojego panowania cesarz skierował swą uwagę w stronę wschodu. W 1135 pokonał Daniszmendydzki emirat Melitene, a w 1137 zaatakował księstwo Małej Armenii i podbił całą Cylicję. Książę Leon I oraz jego rodzina zostali odstawieni jako jeńcy do Konstantynopola. Zwycięstwo nad Ormianami otworzyło drogę do marszu na Księstwo Antiochii, którego władca Rajmund z Poitiers uznał się wasalem cesarza w 1137. W 1138 Jan wkroczył triumfalnie do miasta. Następnie, chcąc ukazać bizantyńskich cesarzy jako zwierzchników chrześcijańskiego świata, cesarz powiódł armię bizantyńską, wspieraną przez wojska księcia Antiochii oraz Joscelina II, hrabiego Edessy, przeciw muzułmańskiej Syrii. Plan zdobycia Aleppo nie powiódł się jednak, a oblężenie Szajzaru zakończyło się tylko połowicznym sukcesem. Nadzieje cesarza działającego z wielkim zaangażowaniem zostały pogrzebane w wyniku niechęci władców Antiochii i Edessy. W 1142 cesarz powrócił do żądania oddania mu Antiochii, jednak zmarł przed planowanym atakiem, 8 kwietnia 1143, w wyniku przypadkowego zranienia się zatrutą strzałą podczas polowania w Cylicji. Po śmierci Jana Rajmund zdecydował się zaatakować tę prowincję, jednak został pokonany i zmuszony do błagania o litość nowego cesarza, zostając ostatecznie jego wasalem. Jan wybrał na następcę swojego czwartego syna, Manuela, prowadzącego agresywną politykę wobec sąsiadów zarówno na wschodzie, jak i zachodzie. W Palestynie sprzymierzył się on z łacińskim Królestwem Jerozolimskim i wysłał wielką flotę, która uczestniczyła w inwazji na fatymidzki Egipt. Manuel wzmocnił swoją pozycję zwierzchnika państw krzyżowców, potwierdzając swoją hegemonię nad Antiochią i Jerozolimą traktatami z Rejnaldem, księciem Antiochii, i Amalrykiem, królem Jerozolimy. Czyniąc wysiłki w celu przywrócenia bizantyńskiego zwierzchnictwa nad portami w południowej Italii, wysłał tam w 1155 roku ekspedycję, ale spory pomiędzy nim a sprzymierzeńcami doprowadził do niepowodzenia kampanii. Pomimo tego militarnego niepowodzenia, armie Manuela zaatakowały Królestwo Węgier w 1167, pokonując je w bitwie pod Sirmium. W 1168 prawie całe wschodnie wybrzeże Adriatyku było w rękach Manuela. Manuel zawarł szereg przymierzy z papieżem i katolickimi królestwami, oraz z sukcesem przeprowadził II wyprawę krzyżową przez swoje cesarstwo. Chociaż nadzieje na trwały sojusz papiesko-bizantyński natknęły się na nieprzezwyciężalne problemy, papież Innocenty III oczywiście miał pozytywny obraz Manuela kiedy pisał do Aleksego III, że powinien on naśladować „swojego poprzednika Manuela sławnej pamięci”, który „zawsze odpowiadał przychylnie mi i moim poprzednikom”. Na wschodzie jednak w 1176 Manuel doznał wielkiej klęski z rąk Turków w bitwie pod Myriokefalon. Straty zostały szybko uzupełnione i w następnym roku siły Manuela zadały klęskę „wyborowym Turkom”. Jan Watatzes, wysłany z rozkazu cesarza w celu odparcia tureckiej inwazji, wyruszył nie tylko z żołnierzami z samej stolicy, ale był także zdolny do zebrania armii po drodze; widomy znak tego że bizantyńska armia pozostała silna i program obrony Azji Mniejszej nadal odnosił sukcesy. Renesans XII stulecia Jan i Manuel prowadzili aktywną politykę wojskową i obaj przeznaczyli wiele środków na oblężenia i obronę miast; agresywna polityka fortyfikowania miast stanowiła samo serce ich imperialnej polityki militarnej. Pomimo klęski poniesionej pod Myriokefalon rządy Aleksego, Jana i Manuela przyniosły cesarstwu rozliczne zdobycze terytorialne, umocnienie granic w Azji Mniejszej oraz stabilizację europejskiej części granicy imperium. W latach 1081–1180 armia komneńska, strzegąc bezpieczeństwa cesarstwa, stworzyła podstawy do rozkwitu bizantyńskiej cywilizacji. Umożliwiło to ekonomiczne odrodzenie prowincji zachodnich, które trwało do końca stulecia. Niektórzy historycy uważają, że Bizancjum pod rządami dynastii Komnenów osiągnęło najwyższy poziom rozwoju gospodarczego od czasu inwazji Persów w VII wieku. W ciągu XII wieku populacja systematycznie rosła i zostały zagospodarowane rozległe połacie nowej ziemi uprawnej. Świadectwa archeologiczne zarówno z Europy, jak i Azji pokazują znaczący rozwój wielkości osiedli miejskich, połączony z gwałtownym wzrostem nowych miast. Handel także rozkwitał: Wenecjanie, Genueńczycy i inni otworzyli porty Morza Egejskiego dla handlu, transportując na Zachód dobra z założonych przez krzyżowców królestw w Outremer i fatymidzkiego Egiptu oraz handlując z Bizancjum za pośrednictwem Konstantynopola. W zakresie sztuki doszło do odrodzenia mozaiki a lokalne szkoły architektury zaczęły tworzyć wiele odrębnych stylów, które czerpały z szeregu kulturalnych wpływów. W ciągu XII Bizancjum stworzyło własny model wczesnego humanizmu jako odrodzenia zainteresowania autorami klasycznymi. W Eustathiosie z Tesaloniki bizantyński humanizm znalazł swój najbardziej charakterystyczny wyraz. Dynastia Angelosów Śmierć Manuela 24 września 1180 pozostawiła na tronie jego 11-letniego syna Aleksego II. Chociaż był wysoce niekompetentnym władcą, to jego matka, Maria z Antiochii, oraz jej łacińskie otoczenie, sprawiło, że jego panowanie stało się bardzo niepopularne. Ostatecznie Andronik I Komnen, wnuk Aleksego I, wszczął rewoltę przeciwko swojemu młodszemu kuzynowi i zdołał obalić go w drodze zamachu stanu. Wykorzystując swój przystojny wygląd i ogromną popularność pośród armii w sierpniu 1182 pomaszerował on na Konstantynopol i wzniecił masakrę łacinników. Po wyeliminowaniu potencjalnych rywali Andronik koronował się jako współcesarz we wrześniu 1183, po czym wkrótce rozkazał udusić Aleksego II, a następnie ożenił się z 12-letnią wdową po nim, Agnieszką Francuską. Ta problematyczna sukcesja osłabiła dynastyczną ciągłość i solidarność na której zaczęła opierać się siła bizantyńskiego państwa. Nowy cesarz był człowiekiem oszałamiających kontrastów. Przystojny i elokwentny, Andronik był jednocześnie znany ze swoich rozpustnych wyczynów. Pełen energii, zręczny i zdeterminowany w dążeniu do celu, Andronik był nazywany „prawdziwym Komnenem”. Jednak był także zdolny do przerażającej brutalności, gwałtu i okrucieństwa. Nawet przeciwnicy Andronika przyznawali że nieubłagana surowość jego praw przyniosła zbawienne skutki. Cesarz wydał walkę wszechobecnej korupcji i za pomocą swoich okrutnych metod zwalczył nadużycia urzędników, co przyczyniło się do szybkiej poprawy sytuacji w prowincjach i wytworzenia wśród chłopstwa dotąd nieznanego mu poczucia praworządności. Jak pisał Niketas Choniates: „Od tego, co oddał cesarzowi – co cesarskie, nie wymagano już nic więcej. Nikt nie zabierał mu, jak to się działo dawniej, ostatniej koszuli z grzbietu, nie dręczył go śmiertelnie, gdyż imię Andronika jak różdżka czarodziejska zmuszało do ucieczki chciwych poborców podatkowych”. Jednocześnie jednak Andronik wprowadził terror skierowany przeciwko wszystkim ludziom związanym w jakiś sposób ze nienawidzonym przez niego Manuelem, nie wyłączając członków własnego rodu, a wzrastający opór coraz bardziej wrogiej mu arystokracji prowokował go do coraz to nowych aktów przemocy. Panował coraz bardziej osamotniony i podejrzliwy, otoczony tylko wąskim kręgiem zaufanych sług, a jego okrucieństwo zaczęło napawać obrzydzeniem nawet początkowo mu przyjazną ludność Konstantynopola. W państwie toczyła się ukryta wojna domowa pomiędzy cesarzem a arystokracją, która podkopywała jego siły. Spiskom i rewoltom nie było końca. Mimo swojej wojskowej przeszłości, Andronik nie poradził sobie z Izaakiem Komnenem, Belą III, który reinkorporował chorwackie terytoria do Węgier oraz Stefanem Nemanją z Serbii, który ogłosił niepodległość w stosunku do Bizancjum. Żaden z tych problemów nie mógł się jednak równać z inwazją króla Sycylii Wilhelma II w 1185, który stał na czele 300 okrętów i 80 tys. ludzi. W czerwcu Normanowie zdobyli Dyrrachium, zaś w sierpniu Tesaloniki, co przypieczętowało los Andronika. Kiedy jeden z jego agentów próbował dokonać aresztowania arystokraty Izaaka Angelosa ten zabił go, i znajdując azyl w kościele Hagia Sophia odwołał się do ludności Konstantynopola, która obwołała go cesarzem i obaliła Andronika. Panowanie Izaaka II i w jeszcze większym stopniu jego brata, Aleksego III, było widokiem załamania się pozostałości scentralizowanej maszynerii bizantyńskiego rządu i systemu obronnego. Chociaż Normanowie zostali wyparci z Grecji to w 1186 Bułgarzy wszczęli bunt, który doprowadził do powstania drugiego państwa bułgarskiego. Złe pokierowanie trzecią krucjatą jasno pokazało słabość Bizancjum za Angelosów. Kiedy Ryszard I przywłaszczył sobie Cypr kosztem jego władcy Izaaka Komnena, to odmówił zwrócenia go cesarstwu. A kiedy Fryderyk I Barbarossa zdobył Konyę, Izaak nie zdołał przejąć inicjatywy. Wewnętrzna polityka Angelosów charakteryzowała się trwonieniem publicznego skarbu i złą gospodarką fiskalną. Autorytet Bizancjum został poważnie osłabiony i wzrastająca próżnia po władzy w centrum cesarstwa zachęcała do oderwania się. Istnieją świadectwa, że niektórzy dziedzice Komnenów ustanowili na wpół niepodległe państwo w Trapezuncie przed 1204. Według Aleksandra Vasilieva: „dynastia Angelosów, grecka z pochodzenia, [...] przyspieszyła ruinę imperium, osłabionego na zewnątrz i rozbitego od wewnątrz”. IV wyprawa krzyżowa W 1198 papież Innocenty III w swoich encyklikach i poprzez legatów wskazał nowy cel krucjaty. Miał nim być podbój ajjubidzkiego Egiptu, ówczesnego centrum muzułmańskiej potęgi w Lewancie. Armia krzyżowców, która przybyła do Wenecji latem 1202 roku, była nieco mniejsza niż się spodziewano, poza tym nie było wystarczających funduszy na zapłatę Wenecjanom, których flota została wynajęta przez krzyżowców do przewiezienia ich do Egiptu. Wenecka polityka za doży Enrica Dandola, podeszłego w latach i ślepego, ale ciągle ambitnego, była potencjalnie w konflikcie z polityką papieża i krzyżowców, ponieważ Wenecję łączyły silne więzi handlowe z Egiptem. Krzyżowcy zaakceptowali sugestię, by zamiast zapłaty towarzyszyć Wenecjanom w zdobywaniu (chrześcijańskiego) portu Zadar w Dalmacji, dawnego wasala Wenecji, który w roku 1186 zbuntował się i przyjął zwierzchnictwo króla Węgier. Miasto upadło w listopadzie 1202 roku, po krótkim oblężeniu. Innocenty, którego powiadomiono o planie, ale jego sprzeciw został zignorowany, był niechętny narażaniu na niebezpieczeństwo krucjatowego przedsięwzięcia, na prośbę krzyżowców udzielił im zatem warunkowego rozgrzeszenia, ale ekskomunikował Wenecjan. Po śmierci Tybalda III, hrabiego Szampanii, dowództwo nad krucjatą przeszło na Bonifacego, markiza Montferratu. Wraz z innymi przywódcami zataił on przed resztą armii fakt ekskomuniki Wenecjan, uważając, że na wieść o tym z pewnością by się rozpadła. Bonifacy był przyjacielem Filipa Szwabskiego. Obaj, Bonifacy i Filip, byli spokrewnieni z bizantyńską rodziną panująca. Tymczasem brat żony Filipa, Ireny Angeliny, Aleksy Angelos, syn zdetronizowanego w roku 1195 i oślepionego cesarza Izaaka II, przybył do Europy szukać pomocy i nawiązał kontakt z krzyżowcami. Aleksy obiecywał zjednoczenie prawosławia z katolicyzmem, zapłatę za pomoc w odzyskaniu należnego mu tronu 200 000 srebrnych marek i dołączenie do krucjaty z 10 tysiącami wojska. Innocenty wiedział o planach skierowania krucjaty do Konstantynopola, i zakazał ataku na miasto, lecz papieski list dotarł do Zadaru po wypłynięciu floty. Aleksy III nie przygotował obrony miasta, dlatego kiedy wenecka flota wpłynęła na wody Konstantynopola 24 czerwca 1203, spotkała się z niewielkim oporem. Latem 1203 Aleksy III uciekł i Aleksy Angelos został korowany jako Aleksy IV wraz ze swoim ślepym ojcem Izaakiem. Innocenty zganił przywódców krucjaty i rozkazał im niezwłocznie udać się do Ziemi Świętej. Kiedy w późnym listopadzie 1203 Aleksy IV ogłosił, że jego obietnice będą trudne do spełnienia ponieważ imperium brakuje funduszy (był zdolny do zapłacenia w przybliżeniu połowy obiecanej sumy 200 000 srebrnych marek i nie mógł spełnić swojej drugiej obietnicy względem krzyżowców, czyli zapłaty za wynajęcie floty weneckiej), krzyżowcy wypowiedzieli mu wojnę. W międzyczasie wewnętrzna opozycja wobec Aleksego IV wzrosła w siłę i 25 stycznia 1204 jeden z jego dworzan, Aleksy Dukas, zabił go, i przejął władzę jako Aleksy V. Izaak umarł niedługo po tym wydarzeniu, prawdopodobnie z przyczyn naturalnych. Krzyżowcy i Wenecjanie, rozdrażnieni morderstwem ich przypuszczalnego patrona, zaczęli przygotowania do ataku na stolicę Bizancjum. Zadecydowali, że 12 elektorów (sześciu Wenecjan i sześciu krzyżowców) powinno wybrać Cesarza Łacińskiego. Ostatecznie krzyżowcy zdobyli miasto 13 kwietnia 1204. Konstantynopol był obiektem grabieży i masakry szeregowych żołnierzy przez 3 dni. Wiele bezcennych ikon, relikwii i innych przedmiotów zawieziono do zachodniej Europy, dużą cześć do Wenecji. Według słów Choniatesa, „prostytutka została osadzona na tronie patriarchy”. Kiedy Innocenty III usłyszał o zachowaniu krzyżowców, skarcił ich w niedwuznaczny sposób. Ale sytuacja była poza jego kontrolą, szczególnie po tym jak jego legat, z jego własnej inicjatywy, uwolnił krzyżowców od przysięgi udania się do Ziemi Świętej. Kiedy porządek został przywrócony, krzyżowcy i Wenecjanie kontynuowali realizowanie ich porozumienia. Baldwin z Flandrii został wybrany na cesarza, a Wenecjanin Tomasz Morosini na patriarchę Konstantynopola. Ziemie podzielone pomiędzy przywódców krucjaty nie obejmowały wszystkich dawnych posiadłości Bizancjum. Bizantyńczycy nadal sprawowali władzę w Nicei, Trapezuncie i Epirze. Upadek Cesarstwo na uchodźstwie Słabość Cesarstwa Łacińskiego stała się oczywista już w rok po jego ustanowieniu, kiedy cesarz Baldwin został pokonany przez bułgarskiego cara Kałojana w bitwie pod Adrianopolem i wzięty do niewoli. Po krótkim odrodzeniu za panowania brata Baldwina, Henryka, „cesarstwo osunęło się w stan krańcowej słabości”. Porozumienie pomiędzy Wenecjanami a krzyżowcami przyznawało cesarzowi łacińskiemu jedynie ułamek ziem, którymi cieszył się jego bizantyński poprzednik, a i tak nie zdołano podporządkować sobie ich wszystkich. W rezultacie nowe państwo nie było w stanie ściągać wystarczających należności podatkowych, stanowiących niegdyś o sile Bizancjum, i stale nękał je brak środków. Po zdobyciu Konstantynopola w 1204 przez łacińskich krzyżowców, powstały trzy państwa będące sukcesorami Cesarstwa: Cesarstwo Nicejskie, Cesarstwo Trapezuntu i Despotat Epiru. Cesarstwo Trapezuntu szybko utraciło znaczenie, kiedy w 1214 Turcy zajęli należącą do niego Synopę i wzięli do niewoli Aleksego I, który powrócił na tron już jako wasal Sułtanatu Rum. Z kolei Cesarstwo Nicejskie w 1207 utraciło na rzecz Sułtanatu Rum Antalyę, lecz upadek Konstantynopola sprawił, że w Nicei skoncentrowały się rezerwy wojskowe Bizancjum i w 1211 Teodor I Laskarys pokonał Turków w bitwie nad rzeką Menderes, w której zginął sułtan Kaj Chusrau I. Po tym wydarzeniu stosunki pomiędzy oboma państwami stały się przyjazne. Nicea musiała jednak walczyć także z Cesarstwem Łacińskim, które dopiero w 1214 uznało jej istnienie. W tej sytuacji z początku wyglądało na to, że spośród trzech państw sukcesyjnych to Epir wygra wyścig o odbicie Konstantynopola, zwłaszcza gdy jego władca Teodor Angelos w 1224 podbił Królestwo Tesaloniki. W 1230 rzucił on jednak wyzwanie Bułgarom, którzy pokonali go w bitwie pod Kłokotnicą, wzięli do niewoli i zajęli większość Epiru. Tymczasem cesarz Nicei Jan Watatzes (panował 1222–1254) swoją mądrą polityką gospodarczą budował solidne fundamenty sukcesu swojego państwa. Już w 1225 pokonał sprzymierzonych buntowników i łacinników w bitwie pod Poimamenon, po której zajął niemal wszystkie łacińskie posiadłości w Azji Mniejszej. Niedługo potem jego wojsko zajęło Adrianopol, zdobywając tym samym przyczółek w Europie. W 1235 Jan sprzymierzył się z carem bułgarskim Iwanem Asenem, co pozwoliło mu na dalsze poszerzenie swoich terytoriów w Europie. Do 1246 podbił Tesalonikę i sporą część południowych Bałkanów. Do 1259 Cesarstwo Łacińskie tworzył już wyłącznie Konstantynopol oraz kilka mil ziemi wokół miasta, zaś po zwycięstwie Nicei w bitwie pod Pelagonią nie istniała już żadna lądowa siła militarna mogąca ją powstrzymać przed odbiciem Konstantynopola. Ostatecznie w lipcu 1261 jeden z wodzów cesarza Nicei Michała VIII Paleologa, wysłany na czele swych sił do Tracji, przeciągając obok Konstantynopola ze zdumieniem stwierdził, że miasto jest niemal ogołocone z wojska, zajętego oblężeniem twierdzy Dafnuzjon, i 25 lipca 1261 zajął je nie napotykając niemal żadnego oporu. Paleologowie Gdy Michał Paleolog odzyskał Konstantynopol w 1261, wszystko zdawało się sprzyjać restauracji Cesarstwa Bizantyńskiego. W rzeczywistości jednak podbój łaciński doprowadził do dalekosiężnych zmian, które sprawiły, że nie można już było wskrzesić instytucji cesarstwa w dawnym kształcie. Z braku stolicy Kościół prawosławny stał się główną siła jednoczącą – jego autorytet był uniwersalny, podczas gdy władza cesarzy nikejskich tylko lokalna. Po powrocie z wygnania nie udało się przywrócić władzy cesarskiej charakteru uniwersalnego, o czym świadczy sprzeciw bizantyńczyków wobec cesarskich planów unii z Kościołem rzymskim. Cesarstwo Bizantyńskie było zbudowane na dominacji stolicy nad prowincjami. Konstantynopol odgrywał ogromną rolę dzięki przychodom, które napływały z prowincji czy to w postaci podatków, czy dochodów z posiadłości ziemskich. Lecz podczas rządów łacińskich prowincja uniezależniła się od Konstantynopola, a miasta uzyskały przywileje na wzór miast zachodnich, których później zazdrośnie strzegły. Stąd „pod wieloma względami odbudowane Cesarstwo Bizantyńskie stało się konfederacją miast z ośrodkiem w Konstantynopolu. Był to dużo luźniejszy i bardziej rozdrobniony system polityczny niż ten, który istniał przed rokiem 1204. Takie było długotrwałe dziedzictwo Cesarstwa Łacińskiego”. Powrót do cesarskiej autokracji, w której Konstantynopol dominuje nad prowincjami, a cesarz nad Kościołem i społeczeństwem, okazał się niemożliwy. W obliczu zagrożenia ze strony Karola Andegaweńskiego, Michał VIII zwrócił się do papiestwa z ofertą zjednoczenia Kościołów. Jednak nie był w stanie narzucić go bizantyńskiemu społeczeństwu, które potępiało go za to, że jest w stanie poświęcić ortodoksję na rzecz krótkotrwałych korzyści politycznych. Odbudowa Cesarstwa w 1261 doprowadziła do osłabienia obrony Azji Mniejszej na skutek oddalenia centrum politycznego od granicy wschodniej i zorientowania polityki imperium całkowicie na Zachód. W ostatniej dekadzie XIII wieku zagony turkmeńskich ghazich były tak duże, że przybrały rozmiary zmasowanej napaści. W 1300 prawie cała Azja Mniejsza znalazła się w rękach zdobywców. Spośród wszystkich bejów Osman Ghazi posiadał terytoria znajdujące się najbliżej Bizancjum i Bałkanów. Kiedy w 1302 rozbił on armię cesarską idącą na odsiecz Nicei pod Bafeonem, ghazi z całej Anatolii, przyciągani perspektywą łatwego podboju i kolonizacji, zaczęli tłumnie zaciągać się pod jego sztandary. Cesarz Andronik II w 1304 wysłał przeciwko Turkom najemną Kompanię Katalońską, ci jednak po ich pokonaniu zaczęli grabić ziemie bizantyńskie, aby ostatecznie w 1311 usadowić się w Atenach. Siły cesarstwa dodatkowo podcięły wojny domowe pomiędzy Andronikiem II i Andronikiem III w latach 1321–1328, oraz w latach 1341–1354 pomiędzy Janem Kantakuzenem i jego przeciwnikami, do których zaliczało się przede wszystkim miasto Tessalonika. Podczas drugiej z tych wojen obie strony bez skrupułów korzystały z pomocy Turków, podczas gdy Osmanowie w 1326 zdobyli Bursę, w 1331 Niceę, a w 1337 Nikomedię. Najbardziej skorzystał jednak na niej władca Serbii Stefan Duszan, który oderwał od Bizancjum ponad połowę jego terytorium i niemal podwoił obszar swego państwa. W 1346 Duszan przyjął tytuł cesarski i pretendował do zagarnięcia Konstantynopola. Terytorium Cesarstwa ograniczało się teraz do Tracji, wysp położonych w północnej części Morza Egejskiego, Tessaloniki i posiadłości na Peloponezie, a państwo znajdowało się w nędzy. Po śmierci Duszana w 1355 potęga Serbów upadła, jednak kiedy w nocy z 1 na 2 marca 1354 trzęsienie ziemi zniszczyło mury warowni na półwyspie Gallipoli, została ona natychmiast zajęta przez Osmanów. Odtąd Turcy mieli przyczółek w Europie. W 1361 zajęli oni Adrianopol, do którego w 1365 przenieśli stolicę, a w 1371 pokonali koalicję władców bałkańskich w bitwie nad rzeką Maricą. Wkrótce po tym wydarzeniu cesarze bizantyńscy stali się wasalami Osmanów, których panowanie na Bałkanach utwierdziło zwycięstwo nad Serbami w bitwie na Kosowym Polu w 1389. W 1390 następca tronu Manuel II był zmuszony jako wasal sułtana Bajazyda pomagać mu w zdobywaniu Filadelfii, ostatniego greckiego bastionu w Azji Mniejszej. Mimo tego upokorzenia w 1394 Bajazyd rozpoczął blokadę Konstantynopola. Bizancjum uratował jedynie najazd Timura, który w 1402 pokonał i wziął do niewoli Bajazyda w bitwie pod Ankarą. W państwie Osmanów zapanowała teraz anarchia, a Bizancjum uzyskało chwilę oddechu, chociaż wewnętrznie wyczerpane, nie potrafiło w pełni wykorzystać tej sytuacji. Do 1423 Osmanowie odbudowali swoją potęgę sprzed śmierci Bajazyda. Cesarze apelowali do Zachodu o pomoc, ale papież rozważał przysłanie posiłków tylko w zamian za unię Kościoła Prawosławnego ze Stolicą Apostolską. Unia Kościołów była rozważana i okazjonalnie przyjmowana za pomocą cesarskich dekretów, ale prawosławna ludność i kler żywiły gwałtowną niechęć do rzymskiej władzy i łacińskiego obrządku. Niektórzy zachodni najemnicy przybyli żeby wzmocnić chrześcijańską obronę Konstantynopola, ale większość zachodnich władców, zajętych własnymi sprawami, nie zrobiło nic kiedy Osmanowie zajmowali ostatnie bizantyńskie terytoria. W tym okresie Konstantynopol był wyludniony i zrujnowany. Populacja miasta spadła tak drastycznie że było ono teraz niewiele więcej niż gromadą wiosek oddzielonych polami. 2 kwietnia 1453 sułtańska armia w sile około 80 tys. ludzi oraz hordy jego oddziałów nieregularnych rozpoczęły oblężenie miasta. Pomimo desperackiej obrony znacznie mniejszych sił chrześcijan (ok. 7 tys. ludzi, w tym 2 tys. zachodnich najemników), po dwumiesięcznym oblężeniu 29 maja 1453 Konstantynopol upadł. Ostatni cesarz bizantyński, Konstantyn XI Dragazes, po raz ostatni był widziany kiedy odrzucił cesarskie regalia i włączył się do walki wręcz po tym jak zostały wzięte mury miasta. Następstwa Mehmed II zdobył pozbawione ojczyzny Mistrę w 1460, a Trapezunt w 1461. Bratanek ostatniego cesarza, Konstantyna XI, Andrzej Paleolog przejął nieistniejący tytuł cesarza Bizancjum i używał go od 1465 aż do swojej śmierci w 1503. Z końcem XV wieku Imperium Osmańskie ustanowiło swoje panowanie nad Azją Mniejszą i częścią Półwyspu Bałkańskiego. Mehmed II i jego następcy uważali się za prawowitych spadkobierców Imperium Bizantyńskiego aż do upadku Imperium Osmańskiego na początku XX wieku. Tymczasem Wołoszczyzna i Mołdawia dawały schronienie prawosławnym uciekinierom, między innymi części bizantyńskiej szlachty. Ze śmiercią ostatniego cesarza Bizancjum rola patrona prawosławia została przejęta przez Iwana III, Wielkiego księcia Moskiewskiego. Poślubił on siostrę Andrzeja, Zofię Paleolog, której wnuk, Iwan Groźny, został pierwszym carem Rosji (car jest słowiańską wersją słowa cesarz). Jego następcy wspierali idee, że Moskwa była właściwym dziedzicem Rzymu i Konstantynopola (Trzeci Rzym). Koncepcja Imperium Rosyjskiego jako nowego, Trzeciego Rzymu, była podtrzymywana aż do jego obalenia przez rewolucję w 1917. Aspekty bizantyńskiego świata Cesarz Cesarz posiadał władzę despotyczną: stanowił prawo, zarządzał państwem i był najwyższym sędzią. Jednocześnie formalnie był to władca elekcyjny. Wybór – zgodnie z tradycją starożytnego Rzymu – należał do Senatu, wojska i ludu Konstantynopola. Uważano, iż decyzja Bizantyńczyków była wyrazem Bożej woli, gdyż to ostatecznie Bóg decydował o tym, kto zasiądzie na tronie cesarskim. Jeśli go tracił, np. wskutek spisku, oznaczało to, że pozbawił się łaski Bożej za grzechy, o których nawet nikt poza nim samym jako grzesznikiem i Bogiem – sędzią mógł nie wiedzieć. Tym sposobem ówcześni dokonywali swoistej postracjonalizacji częstych zmian na cesarskim tronie. System elekcyjny nie przeszkadzał w tworzeniu się dynastii, które opierały się nie na zasadzie dziedziczenia tronu (która nigdy nie została formalnie zaakceptowana i zaprowadzona), ale na prawie panującego cesarza do proklamowania współrządcy. Stąd też desygnowanie następcy jeszcze za życia danego władcy było tak ważne. Jednocześnie cesarz dzięki temu nie musiał zawsze wyznaczać najstarszego syna, ale w tym systemie władzy miał dowolność wyboru miarkowaną stanem faktycznym i np. rozkładem sił w dynastii, na dworze czy w wojsku. Ponadto – w przeciwieństwie do monarchii zachodnich, gdzie brak męskiego potomka oznaczał kres rządów dynastii i nierzadko rozkład państwa – Bizancjum wzorem starożytnego Rzymu korzystało z instytucji adopcji, która w kulturze bizantyjskiej nie była tak deprecjonowana jak na Zachodzie, a jednocześnie cesarze bizantyjscy nie mieli tak wiele nieślubnego potomstwa, jak władcy Europy zachodniej. Dyplomacja Po upadku Rzymu kluczowym wyzwaniem dla Cesarstwa było utrzymanie relacji ze swoimi różnymi sąsiadami. Gdy owe narody zaczęły rozwijać formalne instytucje polityczne, były w tym zależne od Konstantynopola. Dyplomacji bizantyńskiej szybko udało się wciągnąć swoich sąsiadów w sieć międzynarodowych i międzypaństwowych relacji. Sieć ta obracała się wokół zawierania traktatów i zawierała w sobie przyjęcie nowego władcy do rodziny królów oraz przyswojenie bizantyńskich postaw społecznych, wartości i instytucji. Bizantyńczycy uważali dyplomację za formę wojny przy użyciu innych środków. Biuro do spraw barbarzyńców było zagraniczną agencją wywiadowczą zbierającą informacje na temat rywali imperium z każdego możliwego źródła. Bizantyńczycy czerpali korzyści z wielu dyplomatycznych praktyk. Dla przykładu, poselstwa do stolicy często pozostawały tam przez lata. Członkowie rodzin królewskich zazwyczaj byli proszeni o pozostanie w Konstantynopolu, nie tylko jako potencjalni zakładnicy, ale także jako użyteczne marionetki w przypadku zmiany sytuacji politycznej. Inną kluczową praktyką było przytłoczenie gości manifestacyjnym przepychem. Według Dimitri Obolensky’ego zachowanie cywilizacji we Wschodniej Europie było możliwe dzięki umiejętnościom i zasobom bizantyńskiej dyplomacji, która pozostała jedną z ostatnich kontrybucji Bizancjum do historii Europy. Gospodarka Przez wiele stuleci gospodarka bizantyńska była najbardziej zaawansowana w Europie. Reformy Konstantyna V (ok. 765) zapoczątkowały ożywienie trwające aż do 1204. Od X wieku aż do końca wieku XII Cesarstwo Bizantyńskie kojarzyło się z obrazem luksusu, zaś podróżnicy byli pod wrażeniem nagromadzonego w stolicy bogactwa. Wszystko to zmieniło się z przybyciem IV krucjaty, która była ekonomiczną katastrofą. Paleologowie próbowali ożywić gospodarkę, jednak późne Bizancjum nie było już w stanie przejąć pełnej kontroli nad własnymi i obcymi siłami ekonomicznymi. Stopniowo utraciło także wpływ na warunki handlu, mechanizm kształtowania cen, odpływ metali szlachetnych, a według niektórych uczonych także nad biciem monety. Jedną z podstaw gospodarki imperium był handel. Do najważniejszych towarów eksportowych należały tkaniny; jedwab był na pewno eksportowany do Egiptu, a pojawiał się także w Bułgarii i na Zachodzie. Państwo ściśle kontrolowało zarówno handel wewnętrzny, jak i zagraniczny, zachowując monopol na bicie monety. Rząd utrzymywał formalną kontrolę nad stopami procentowymi i ustalał reguły działalności gildii i korporacji, w czym miał szczególny interes. Podczas kryzysów cesarz wraz z urzędnikami troszczył się o zaopatrzenia stolicy i ograniczał ceny zbóż. Ponadto rząd często gromadził nadwyżki w formie podatków, wprowadzając je do ponownego obiegu poprzez redystrybucję w formie pensji dla urzędników bądź inwestycji w roboty publiczne. Język Łacina, język ojczysty Rzymu, zawdzięczający mu swoją karierę, była pierwotnym językiem cesarstwa, i pozostała językiem urzędowym aż do VII wieku, kiedy została zastąpiona greką przez Herakliusza. Szkolna łacina nagle przestała być używana przez wykształcone klasy cesarstwa, chociaż jeszcze przez jakiś czas nie przestała być co najmniej ceremonialną częścią kultury cesarstwa. Ponadto pospolita łacina nadal była jednym z języków używanych przez mniejszości cesarstwa, i wielu uczonych uważa, że to z niej wywodzą się języki wschodnioromańskie. Poza cesarskim dworem podstawowym językiem używanym we wschodniorzymskich prowincjach (tj. we Wschodnim Cesarstwie Rzymskim) nawet przed upadkiem Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego była od zawsze greka. W istocie we wczesnym okresie istnienia Cesarstwa Rzymskiego grecki stał się językiem chrześcijańskiego Kościoła, językiem nauki oraz sztuki, a także, w znacznym stopniu, lingua franca w handlu pomiędzy prowincjami i innymi narodami. Język ten przez pewien czas posiadał podwójną naturę, obok bowiem podstawowego języka mówionego, koine, istniał starszy język literacki, przy czym koine ostatecznie ewoluowała w kierunku standardowego dialektu. Wiele innych języków istniało w wieloetnicznym Cesarstwie, a niektóre z nich otrzymały ograniczony status oficjalny w jego prowincjach w pewnych okresach. W szczególności na początku średniowiecza syryjski i aramejski zaczęły być szeroko używane przez klasy wykształcone w odległych wschodnich prowincjach. Podobnie koptyjski, ormiański i gruziński uzyskały znaczenie pośród warstw wykształconych w odpowiednich prowincjach, a późniejsze zagraniczne kontakty sprawiły, że słowiański, wschodnioromański i arabski stały się językami ważnymi w cesarstwie i jego strefie wpływów. Niezależnie od tego od kiedy Konstantynopol stał się centrum handlu pierwszej wagi w regionie śródziemnomorskim i poza nim, właściwie każdy średniowieczny język był używany w cesarstwie przez pewien okres, nawet chiński. Kiedy rozpoczął się ostateczny upadek cesarstwa jego obywatele stali się bardziej homogeniczni pod względem kulturowym i język grecki stał się synonimem ich tożsamości i religii. Nauka Tradycja piśmiennictwa starożytnego świata nigdy nie przestała być kultywowana w Bizancjum. Dlatego bizantyńska nauka była zawsze ściśle związana ze starożytną filozofią. Jakkolwiek w różnych okresach swojej historii Bizantyńczycy osiągnęli wspaniałe wyniki w stosowaniu nauki (czego dobrym przykładem jest budowa Hagia Sophia), począwszy od VII stulecia bizantyńscy uczeni dodali niewiele nowego do dorobku nauki w sensie rozwinięcia nowych teorii lub rozwinięcia idei autorów klasycznych. Szkolnictwo podupadło zwłaszcza w wyniku zarazy z czasów Justyniana I oraz najazdów Arabów, jednak później, podczas tzw. Bizantyńskiego Renesansu pod koniec pierwszego tysiąclecia bizantyńscy uczeni ponownie dowiedli swych możliwości stając się ekspertami w zakresie naukowych osiągnięć Arabów i Persów, szczególnie astronomii i matematyki. W ostatnim stuleciu istnienia Cesarstwa, bizantyńscy gramatycy byli w głównej mierze odpowiedzialni za przekazanie, osobiście i na piśmie, gramatycznych i literackich studiów starożytnych Greków do wczesnorenesansowych Włoch. W tym okresie w Trebizondzie nauczano astronomii i nauk matematycznych, a medycyna przyciągała uwagę niemal całej reszty uczonych. Na polu prawa reformy Justyniana I miały ogromny wpływ na rozwój nauk prawnych, zaś Ekloga Leona III wpłynęła na powstanie instytucji prawnych krajów słowiańskich. Religia Według Josepha Raya „kultura bizantyńska i prawosławie są jednym i tym samym”. Przetrwanie Cesarstwa na Wschodzie zapewniło cesarzowi czynny udział w sprawach kościelnych. Bizantyńskie państwo odziedziczyło po czasach pogańskich administracyjne i finansowe procedury administrowania sprawami religijnymi i zostały one zastosowane do Kościoła chrześcijańskiego. Podążając za modelem wprowadzonym przez Euzebiusza z Cezarei, Bizantyńczycy uważali cesarza za przedstawiciela Chrystusa, równego apostołom (isapostolos). Był w ich oczach w sposób szczególny odpowiedzialny za szerzenie chrześcijaństwa wśród pogan i za „zewnętrzne” kwestie religii, takie jak administracja i finanse. Zarazem odpowiadał przed Bogiem za wiarę swoich poddanych i doprowadzenie ich do życia wiecznego. Stąd też nie może dziwić bardzo silna koncentracja ówczesnych na sprawach wiary i zaprzęganie świeckiego państwa do realizacji polityki religijnej (w tym prześladowania heretyków). Rzutowało to także na idealny wizerunek cesarza jako władcy, który powinien być mężny, sprawiedliwy, rozsądny, miłosierny i pobożny; a rządzone przez niego państwo było odpowiednikiem Królestwa Niebieskiego na ziemi. Mimo to rola cesarza w sprawach Kościoła nigdy jednak nie rozwinęła się w zwarty, prawnie zdefiniowany system. Wraz ze schyłkiem Rzymu i wewnętrznymi waśniami w pozostałych patriarchatach wschodnich, pomiędzy VI – XI w. kościół Konstantynopola stał się najbogatszym i najbardziej wpływowym ośrodkiem chrześcijaństwa. Nawet gdy Cesarstwo zostało już sprowadzone do cienia samego siebie, Kościół jako instytucja nigdy nie posiadał tak silnych wpływów zarówno wewnątrz, jak i poza granicami cesarstwa. Jak podkreśla Georg Ostrogorski, Patriarchat Konstantynopolitański pozostał centrum świata prawosławnego. Podlegały mu metropolie i arcybiskupstwa na terenach Azji Mniejszej i na Bałkanach, które Bizancjum utraciło, jak również na Kaukazie, w Rosji i na Litwie. Kościół pozostał najbardziej trwałym elementem Cesarstwa Bizantyńskiego. Sztuka i literatura Sztuka bizantyńska jest niemal całkowicie skupiona na wyrażeniu religii, a bardziej precyzyjnie na bezosobowym przekładzie pieczołowicie kontrolowanej kościelnej teologii za pomocą środków artystycznych. Zasięg bizantyńskich form wyrazu rozszerzał się wraz z handlem i podbojami na Italię i Sycylię, gdzie w zmodyfikowanej formie przetrwały one przez XII w., a następnie miały wpływ na kształtowanie się sztuki renesansu. Poprzez rozszerzenie wpływów prawosławia, formy sztuki bizantyńskiej rozprzestrzeniły się na ośrodki Europy Wschodniej, w szczególności Rosję. W literaturze bizantyńskiej można wyróżnić cztery różne elementy kulturalne: grecki, chrześcijański, rzymski i orientalny. Literatura bizantyńska jest zwykle dzielona na pięć grup: historyków i annalistów, encyklopedystów (patriarcha Focjusz, Michał Psellos oraz Michał Choniates uważani są za największych encyklopedystów bizantyńskich) eseistów i piszących poezję świecką (jedyną oryginalną heroiczną epiką Bizantyńczyków jest Bazyli Digenis Akritas). Pozostałe dwie grupy zawierają w sobie nowe gatunki literackie: literaturę kościelną i teologiczną oraz popularną poezję. Dominuje tematyka religijna: są to w głównej mierze traktaty i rozprawy teologiczne, komentarze i glosy do Pisma Świętego, homiletyka i poezja cerkiewna. Spośród ok. 2–3 tys. zachowanych do dzisiaj tomów literatury bizantyńskiej, tylko 330 zawiera poezję świecką, teksty historyczne, naukowe i pseudo-naukowe. Podczas gdy za okres rozkwitu bizantyńskiej literatury świeckiej uznaje się mniej więcej czas od dziewiątego do dwunastego wieku, literatura religijna (kazania, księgi liturgiczne, poezja, teologia, traktaty dewocyjne itp.) rozwinęła się o wiele wcześniej, z Roman Pieśniarzem jako jej najbardziej prominentnym przedstawicielem. Wojsko W początkowym okresie istnienia Cesarstwa armia była oparta na wzorach późnego Rzymu (comitatenses, limitanei). Po rewolcie Gainasa władcy z dynastii leońskiej starali się oprzeć armię na rodzimym żołnierzu. Za dynastii heraklijskiej stworzono system temów. W okresie panowania dynastii macedońskiej tworzono pronoje, które jednak uległy feudalizacji. Wówczas wojsko dzieliło się na oddziały konne Katafraktów i piechotę – scutati. W X – XII straż przyboczną cesarza tworzyła gwardia wareska, a do walk z Arabami używano akrytów. W dziejach Cesarstwa można zaobserwować symptomatyczne zjawisko: im bardziej państwo odchodziło od wojska opartego na własnym żołnierzu, średniozamożnych wolnych chłopach, którzy pełnili również służbę wojskową, a kierowało się ku feudalnym oddziałom możnych i obcym wojskom zaciężnym; tym silniej traciło na znaczeniu militarnym. Gdy wskutek uleganiu polityki Genui i Wenecji pozbawiło się w okresie średniowiecza własnej floty, upadek Cesarstwa stał się bardzo wyraźny. Jak negatywne konsekwencje wynikały z uzależnienia się od armii najemnych można było zaobserwować na przykładzie Kompanii Katalońskiej. Wojsko zwykle podzielone było na oddziały w Konstantynopolu – stolicy Cesarstwa, strzegące granic (dawnych limes) oraz stacjonujące w prowincjach (późniejszych temach). Przez cały okres dziejów państwa częste były wypadki buntów oddziałów prowincjonalnych przeciwko polityce centralnej, powodujące niekiedy wyniesienie przywódców wojskowych na tron. Obalenie niepopularnego władcy w drodze uzurpacji przez oddziały reprezentujące interesy zbuntowanej prowincji było również jednym ze sposobów dokonania wymiany panującego tym bardziej, że nie istniały legalne metody zmiany rządu centralnego. Dziedzictwo Bizancjum, będące jedynym trwałym organizmem politycznym średniowiecznej Europy, oddzielało Europę Zachodnią od nowo powstałych na Wschodzie potęg. Tocząc nieustanne wojny, Bizancjum osłoniło Zachód przed Persami, Arabami, Turkami Seldżuckimi i, przez pewien czas, przed Turkami Osmańskimi. W opinii niektórych historyków wojny bizantyńsko – arabskie były głównym czynnikiem rozwoju imperium Karola Wielkiego, oraz silnym bodźcem do wzrostu feudalizmu i samowystarczalności ekonomicznej. Przez stulecia zachodni historycy używali pojęć bizantynizm i bizantyński jako synonimów dekadencji, politycznego makiawelizmu i przerostu biurokracji. W Europie południowo-wschodniej przez długie lata pokutował zdecydowanie negatywny stereotyp bizantyńskiej cywilizacji i jej dziedzictwa. Generalnie przez bizantynizm rozumiano kompleks religijnych, politycznych i filozoficznych idei przeciwnych w stosunku do swych odpowiedników na Zachodzie. Jednak w wieku XX i XXI wielu historyków na Zachodzie usiłowało spojrzeć na dzieje cesarstwa w bardziej wyważony i właściwy sposób, także w kwestii jego wpływów na Zachód, w rezultacie czego całościowy charakter bizantyńskiej kultury uzyskał więcej uwagi i został bardziej obiektywnie potraktowany niż wcześniej. Zobacz też Cesarstwo zachodniorzymskie Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Badania, źródła i bibliografia Byzantine studies homepage na Dumbarton Oaks. Zawiera linki do wielu tekstów elektronicznych. Byzantium: Byzantine studies on the Internet. Linki do różnych źródeł internetowych. . Internetowa książka źródeł, utrzymywana przez Paula Stephensona. De Re Militari. Źródła na temat średniowiecznych militariów, wliczając liczne tłumaczenia źródeł z bizantyńskich wojen. Medieval sourcebook: Byzantium. Liczne główne źródła na temat historii Cesarstwa. Bibliography on Byzantine Material Culture and Daily Life. Utrzymywany przez Uniwersytet Wiedeński; po angielsku. Constantinople Home Page. Linki do tekstów i multimediów na temat Bizancjum. Różne Atlas Cesarstwa Bizantyńskiego na Wikimedia Commmons De Imperatoribus Romanis. Biografie wielu cesarzy bizantyńskich. 18 centuries of Roman Empire by Howard Wiseman (Mapy imperium rzymskiego i bizantyńskiego przez całe ich istnienie) The Fall of the Empire. Byzantine Lesson (2007). (Russian: Гибель империи. Византийский урок) Film rozwijający polityczne i ekonomiczne powody upadku Cesarstwa Bizantyńskiego, przygotowany przez Rosyjską Cerkiew Prawosławną. 12 Byzantine Rulers Wykłady przygotowane przez Larsa Brownwortha z The Stony Brook School. NYTimes review. Bizancjum Cesarstwo Rzymskie Państwa średniowieczne Państwa historyczne w Europie Państwa historyczne w Afryce Państwa historyczne w Azji

999

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cytadela%20Warszawska

Cytadela Warszawska

Cytadela Warszawska – twierdza w Warszawie, zbudowana w latach 1832–1834. Po upadku powstania listopadowego twierdza była punktem kontrolno-pacyfikacyjnym na całą Warszawę, będącą ośrodkiem polskiego ruchu niepodległościowego. Pełniła także rolę więzienia śledczego (X Pawilon) oraz miejsca straceń polskich działaczy narodowych i rewolucjonistów. Centralny element zespołu obronnego Twierdzy Warszawa. Historia Budowa Cytadela Warszawska zbudowana została na rozkaz cara Mikołaja I w Warszawie, po upadku powstania listopadowego, z zamysłem kontroli nad miastem, będącym ośrodkiem polskiego ruchu niepodległościowego. W czasie zaboru rosyjskiego twierdza nosiła nazwę Cytadeli Aleksandrowskiej (Александровская цитадель). Twierdza powstała według projektu generała majora Iwana Dehna, który wzorował się na cytadeli antwerpskiej. Prace na terenach XVI-wiecznego folwarku Fawory i XVII-wiecznego konwiktu pijarów rozpoczęto 31 maja 1832. Kamień węgielny wmurował namiestnik Królestwa Polskiego feldmarszałek Iwan Paskiewicz. Teren miał powierzchnię 36 ha i plan zbliżony do pięcioboku, którego najdłuższy bok przylegał do skarpy wiślanej. Cytadela Aleksandrowska stanowiła umocnienie bastionowe, składające się z trzech bastionów, dwóch półbastionów z suchą fosą przestrzeliwaną we wszystkich kierunkach przez kaponiery i półkaponiery oraz umocnienia o narysie poligonalnym z dodatkową kaponierą (kojcem) od strony Wisły. Dnem fosy poprowadzono mur Carnota, który do dziś poza niewielkimi fragmentami zachowany jest w dobrym stanie. W 1835 roku na prawym brzegu Wisły wzniesiono fort Śliwickiego, pełniący funkcję bardzo silnego przedmościa. Przy pracach zatrudniono siłę roboczą sprowadzaną z Rosji, zarówno żołnierzy, jak i chłopów. Na budowie pracowało do 2 tys. robotników dziennie. Na potrzeby fortyfikacji wyburzono 76 domów, zajęto ponad 64 tys. posesji oraz wysiedlono do 15 tys. okolicznych mieszkańców. 4 maja 1834 dokonano uroczystego otwarcia twierdzy. W Cytadeli umieszczono Komisję Śledczą przy naczelnym Dowódcy Armii Czynnej i Naczelniku Królestwa Polskiego, będącą centralnym organem śledczym przestępstw politycznych w Królestwie Polskim. W latach 1834–1835 na terenie Cytadeli wzniesiono cerkiew św. Aleksandra Newskiego. Ostatecznie ciągle wznawiane prace modernizacyjne zakończono w roku 1874. Całkowity koszt budowy wyniósł 11 milionów rubli, czyli 8,5 tony czystego złota (128 milionów euro), pożyczonych bezzwrotnie z kasy miejskiej Warszawy i Banku Polskiego. Ten drenaż pogorszył sytuację ekonomiczną Kongresówki i był jeszcze jedną karą za powstanie. W czasie pokoju stacjonowało tam 5 tys. żołnierzy, ale np. w czasie powstania styczniowego w 1863 garnizon wzrósł aż do 16 tys. W 1837 wyposażona była w 217 dział, w 1843 miała ich już 247, a w 1863 aż 555. W ich zasięgu (1500 m) znajdowały się całe Stare i Nowe Miasto. Wokół cytadeli wybudowano 104 kazamaty więzienne mogące pomieścić do 2940 ludzi. Na jej stokach straceni zostali bojownicy o niepodległość, m.in. Romuald Traugutt, Stanisław Kunicki, Piotr Bardowski, Marcin Kasprzak, Stefan Aleksander Okrzeja, Henryk Baron, Michał Ossowski i wielu innych. Symboliczne groby zgładzonych na cytadeli znalazły się na cmentarzu przy Bramie Straceń. Modernizacja Twierdza nigdy nie odegrała roli obronnej. O tym, że było to umocnienie mające pacyfikować nastroje i rozruchy w Warszawie mogą świadczyć takie fakty, jak przykrycie każdej z trzech kaponier (zachowała się jedna z tych budowli) blachą bez ochronnej i maskującej warstwy ziemi, brak wyposażenia twierdzy w artylerię dalekonośną czy brak większych powierzchni do magazynowania amunicji. By częściowo uzupełnić te mankamenty i poszerzyć możliwości obronne, a nie tylko policyjne umocnienia, w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych Cytadelę uzupełniono o 5 wysuniętych fortów (Siergieja, Gieorgija, Pawła, Aleksieja, Władimira) oraz umocnioną baterię nad brzegiem Wisły (Bateria Nadbrzeżna). Najwcześniejsze dzieła wzniesiono pod postacią ceglanych działobitni otoczonych fosą (istniejących do dzisiaj). Dzieła późniejsze miały kształt lunet (umocnień o dwóch czołach, z otwartą szyją). Podobnymi umocnieniami ziemnymi uzupełniono istniejące działobitnie. Według niektórych źródeł wszystkie forty łączone były z Cytadelą poternami (tunelami). Podstawy do takich twierdzeń dają istniejąca do dzisiaj poterna prowadząca do zburzonego w okresie międzywojennym Fortu Gieorgija oraz system tuneli kontrminowych i komunikacyjnych wokół Fortu Władimira. Po zajęciu Cytadeli przez Niemców w 1915 zainstalowano w działobitni placu broni drogi ukrytej pomiędzy III i IV Bastionem dwa maszty antenowe radiostacji i aparaturę „Telefunken” o mocy 4 kW w jej kazamatach. Radiostacja została przejęta nieuszkodzona przez Polaków w listopadzie 1918. Z tego miejsca 16 listopada 1918 nadano w świat depeszę Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego o powstaniu niepodległego państwa polskiego. W czasie bitwy warszawskiej 1920 w dniach 15 i 16 sierpnia radiostacja zagłuszała radiostacje sowieckie nadawanym bez przerwy przez 36 godzin tekstem Nowego Testamentu. Działała do 1925 jako Centralna Stacja Telegraficzna „WAR”. Zdemontowana została przed rokiem 1935. Okres międzywojenny i II wojna światowa Po odrodzeniu Polski cytadelę przejęło Wojsko Polskie, którego jednostki zajmowały ją do końca września 1939. Rozkazem z 7 kwietnia 1919 komendantem Cytadeli został płk piechoty Stanisław Szurig. 13 października 1923 dokonano zamachu na cytadelę. Nieznani do dziś sprawcy wysadzili celowo lub przypadkowo skład amunicji w Cytadeli, zginęło 28 osób, a przeszło 40 zostało ciężko rannych. O powiązania z tym wydarzeniem posądzono dwóch oficerów WP Walerego Bagińskiego i Antoniego Wieczorkiewicza, przebywających od sierpnia 1923 r. w areszcie pod zarzutem sympatii i działalności komunistycznej. Obu w wyniku wkrótce przeprowadzonego procesu przed sądem wojskowym i na podstawie innych zarzutów skazano na karę śmierci. Karę wkrótce zamieniono na dożywotnie pozbawienie wolności, a następnie w wyniku porozumienia z ZSRR miano ich wymienić na dwóch obywateli polskich, do czego nie doszło, gdyż w trakcie transportu zostali zastrzeleni przez konwojenta Józefa Muraszko. W latach międzywojennych w czasie rozbudowy Żoliborza rozebrano trzy z siedmiu (wliczając przedmoście) otaczających cytadelę starych fortów. Do roku 1939 w Cytadeli stacjonowały: 21 Pułk „Dzieci Warszawy”, 30 Pułk Strzelców Kaniowskich, Centralne Składy Broni nr 1, Centrum Wyszkolenia Rusznikarzy, Centrum Wyszkolenia Gołębi Meldunkowych, Laboratorium Kapsli i Kapiszonów. W czasie powstania warszawskiego blokowała połączenie zgrupowań AK na Żoliborzu i Starym Mieście. Po 1945 W 1945 stała się siedzibą dowództwa Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Obecnie duża część terenu Cytadeli w dalszym ciągu znajduje się w posiadaniu Wojska Polskiego. Mieści się tam Dowództwo Wojsk Lądowych i 3 batalion zabezpieczenia Dowództwa Wojsk Lądowych, w skład którego wchodzi Kompania Reprezentacyjna Wojsk Lądowych. W okresie powojennym wyburzono dwie z trzech kaponier twierdzy. W 1950 wokół kompleksu został urządzony park noszący pierwotnie nazwę parku im. Kniewskiego, Hibnera i Rutkowskiego (obecnie park Fosa i Stoki Cytadeli) wraz z pomnikiem-mauzoleum Władysława Hibnera, Władysława Kniewskiego i Henryka Rutkowskiego. Na terenie Cytadeli znajdują się Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej oraz Muzeum Katyńskie. Trwają prace przygotowawcze do budowy Muzeum Historii Polski (MHP) i Muzeum Wojska Polskiego (MWP). Kompleks muzealny zaprojektowany przez pracownię WXCA będzie się składał z budynku głównego, przeznaczonego dla MHP, natomiast MWP zajmie dwa budynki boczne, z których na razie powstanie jeden. Oprócz MWP planowane jest także przeniesienie tutaj Wojskowego Biura Badań Historycznych, Centralnego Archiwum Wojskowego oraz Domu Żołnierza Polskiego. Muzeum ma mieć 40 tys. metrów kwadratowych powierzchni wystawowej wraz z zapleczem, planowana jest też przebudowa otoczenia cytadeli pod budowę dojazdów i parkingów. W związku z budową w latach 2016–2017 wybudowano nowy wjazd na teren Cytadeli od strony ul. Wybrzeże Gdyńskie. W tym celu rozebrano magazyn mundurów, podziemny schron oraz kilkudziesięciometrowy odcinek ceglanego muru. Prace opóźniło odkrycie w trakcie budowy ludzkich szkieletów. Upamiętnienie Martyrologia Polaków osadzanych, więzionych i mordowanych w cytadeli w czasach zaboru carskiego została upamiętniona na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic: „CYTADELA WARSZAWSKA 1833 – 1915”. Filmy Miejsca przeklęte: Cytadela Warszawska (2008), odc. 6, 24 min. Polska i świat z historią w tle: Twierdza Warszawa (2011), odc. 29, 20 min. Uwagi Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Wokół Cytadeli Tomasz Urzykowski, Jerzy S. Majewski Cytadela Warszawska i Konwikt Pijarów „Joli Bord” Wystawa cyfrowa Muzeum Historii Polski o Cytadeli Warszawskiej Archiwalne widoki i publikacje o cytadeli w bibliotece Polona Bank Polski (Królestwo Kongresowe) ! Hasła kanonu polskiej Wikipedii

1000

https://pl.wikipedia.org/wiki/Afryka%20Subsaharyjska

Afryka Subsaharyjska

Afryka Subsaharyjska, nazywana też Czarną Afryką – nazwa stosowana dla określenia części Afryki położonej na południe od Sahary. Mieszkańcami Afryki Subsaharyjskiej jest w większości ludność czarnoskóra. Charakterystyka W obrębie Afryki Subsaharyjskiej znajdują się 43 kraje, licząc również państwa wyspiarskie. W 2015 ten region zamieszkiwało blisko 943 062 000 osób (około 13% ludności świata). Najliczniej zaludnionymi krajami były: Nigeria (184,5 mln mieszkańców), Etiopia (98,8 mln) oraz Demokratyczna Republika Konga (71,2 mln). Jest to część Afryki skupiająca kraje o bardzo różnym poziomie PKB. W 2012 najwyższy był on, spośród państw kontynentalnych, w Gwinei Równikowej, Botswanie i RPA, najniższy natomiast w Demokratycznej Republice Konga, Erytrei i Burundi. Ubóstwo wielowymiarowe dotyka 74% mieszkańców terenów wiejskich oraz 31% mieszkańców miast (2016). Afryka Subsaharyjska obejmuje regiony znane jako Afryka Zachodnia, Afryka Środkowa, Afryka Wschodnia (w tym Półwysep Somalijski zwany Rogiem Afryki) oraz Afryka Południowa. Madagaskar, choć przyrodniczo odrębny, jest włączany przez UNESCO do państw Czarnej Afryki przy opracowywaniu statystyk. Czarną Afrykę otacza od zachodu Ocean Atlantycki, a od wschodu Ocean Indyjski. Klimat jest zróżnicowany. W tej części Afryki znajdują się dwie pustynie – Namib i Kalahari. Nie występują wysokie pasma górskie. Najwyższym szczytem zarówno tego regionu, jak i całej Afryki, jest Kilimandżaro, wulkaniczny masyw (5895 m n.p.m.) w Tanzanii. Wiele krajów znajdujących się w strefie przejścia realiami zbliżona jest do krajów położonych w samej Afryce Subsaharyjskiej. Czarna Afryka jest jednym ze słabiej rozwiniętych gospodarczo regionów świata. Problemem są choroby (w tym związane z niewystarczającą wyszczepialnością), konflikty zbrojne, nierówności płci i społeczne, słaby dostęp do szkół, brak dostępu do czystej wody (32% populacji w 2015) oraz klimat. Długie susze utrudniają sytuację zwłaszcza w Sahelu, gdzie wielu mieszkańców utrzymuje się z tradycyjnego rolnictwa i pasterstwa (w rolnictwo aktywnie angażuje 80–90% mieszkańców tej strefy). W tej strefie średnia roczna suma opadów wynosi od 200 mm (na północy) do 600 mm (na południu). Poza porą deszczową, trwającą blisko 4 miesiące, ciągną się długie susze, negatywnie wpływające na rolnictwo. Sahel to również strefa mocno dotknięta degradacją środowiska i pustynnieniem. W całej Afryce Subsaharyjskiej głównymi roślinami uprawnymi są kukurydza zwyczajna, sorgo, pszenica, miłka abisyńska oraz proso (wraz z sorgiem uprawiane w obszarach półpustynnych). Znacząca jest również hodowla trzody. W wielu krajach średnia długość życia jest niska. Najniższe wartości w 2015 przypadły Republice Środkowoafrykańskiej (49,5 dla mężczyzn, 53,4 dla kobiet), Suazi (49,6 dla mężczyzn, 48,1 dla kobiet), Lesotho (49,9 dla mężczyzn, 50 dla kobiet), Czadowi (50,8 dla mężczyzn, 53 dla kobiet), Sierra Leone (50,8 dla mężczyzn, 51,9 dla kobiet). Od 2000 do 2015 roku średnia oczekiwana długość życia w regionie wzrosła jednak znacząco (o 8,8 lat). Śmiertelność wśród dzieci jest stosunkowo wysoka – w 1990 statystycznie 188 dzieci na 1000 nie dożywało 5 lat. W 2000 liczba ta spadła do 158, a w 2013 do 93, co jest jednak wynikiem około 15 razy wyższym, niż w krajach rozwiniętych. Największa umieralność w podanym okresie życia w 2015 dotykała najbardziej obywateli Sierra Leone (179/1000), Demokratycznej Republiki Konga (174/1000) i Mali (154/1000). Znaczące jest również upośledzenie wzrostu spowodowane niedożywieniem – w 2013 dotykało 38% dzieci. Obszar Czarnej Afryki jest zróżnicowany pod względem językowym, a najwięcej języków (ponad 1000) zaliczanych jest do rodziny języków nigero-kongijskich. Ponad 500 z nich należy do rodziny bantu. Spośród nich największe znaczenie ma suahili, pełniący funkcję języka międzynarodowego. Piśmienność w niektórych krajach jest niska – przeciętnie 53% w 1990, 59% w 2011; bardzo zmienna, od 25,3% w Gwinei (2010) i 28,7% w Beninie (2006) po 91,8% na Seszelach (2011) i 94,2% w Gwinei Równikowej (2011). W 2013 nieznane były statystyki piśmienności dla Kongo, Sudanu Południowego i Somalii. Część dzieci nie uczęszcza do szkół lub uczy się w obszarach dotkniętych konfliktami zbrojnymi. W 2015 roku 90% dzieci w wieku szkolnym w Afryce Subsaharyjskiej było zapisanych do szkół; to duży sukces w porównaniu do 1990, kiedy odsetek ten wynosił 52%. Dostęp do Internetu w omawianym obszarze wynosi 25%, co jest najniższym wynikiem spośród innych rejonów świata. Migranci w Europie Liczba migrantów z Afryki Subsaharyjskiej w państwach europejskich (na rok 2017): Zobacz też stosunki Unii Europejskiej z państwami Afryki subsaharyjskiej religie rodzime Afryki kultura oralna Maghreb Maszrek Przypisy Regiony Afryki Regiony i krainy historyczne Afryki

1002

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cahokia

Cahokia

Cahokia (pełna oficjalna nazwa , Historyczny obszar stanowy Cahokia Mounds) – stanowisko archeologiczne w stanie Illinois (USA), ok. 11 km od St. Louis (Missouri). Olbrzymi kompleks mieszkalny (ponad 13 km kw.) powstał z niewielkiej rolniczej wioski, założonej przed 900 p.n.e. Na żyznych glebach zalewowych mieszkańcy osady uprawiali kukurydzę. W XI w. mogło w nim mieszkać nawet 40 tysięcy osób. W XII wieku Cahokia przeżywała największy rozkwit, a od 1250 rozpoczął się powolny upadek miasta. Wykopaliska rozpoczęte zostały w 1961 roku przez grupę archeologów kierowanych przez Warrena Wittry'ego. Na terenie Cahokii znajduje się wielki centralny plac, mniejsze place i budynki publiczne oraz około 100 kopców ziemnych pełniących różne funkcje takie jak: platformy pod budowle, grobowce, znaki graniczne. Największy z nich zwany Kopcem Mnichów ma wysokość 30 metrów i zajmuje powierzchnię 5,7 ha. Na jego szczycie znajdował się "dom wodza" o wysokości 15 metrów. Osada otoczona była drewnianą palisadą o długości 3 kilometrów. W 1982 roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Oficjalna strona Cahokia Mounds State Historic Site UNESCO Stanowiska archeologiczne w Stanach Zjednoczonych Muzea archeologiczne w Stanach Zjednoczonych Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Stanach Zjednoczonych Zabytki Illinois National Register of Historic Places National Historic Landmark

189761

https://pl.wikipedia.org/wiki/Wilk%20i%20Zaj%C4%85c

Wilk i Zając

Wilk i Zając / Ja ci pokażę! / Czekaj, ja ci pokażę! / Ja ci dam nauczkę / Jeszcze mnie popamiętasz / Nie uciekaj, zajączku / Popamiętasz mnie (, Nu, pogodi! [], od słów Wilka tłumaczonych jako Ja ci pokażę! lub Pokażę ci!, dosłownie znaczących No, poczekaj!) – radziecka, potem rosyjska kreskówka. Opowiada o przygodach Wilka, który próbuje dopaść Zająca. Ganiając się, przeżywają mnóstwo zabawnych przygód, z których Zając zawsze wychodzi cało. Serial cieszył się dużą popularnością zwłaszcza w krajach bloku wschodniego. Na podstawie kreskówki powstały różne gry oraz m.in. breloczki z podobiznami głównych bohaterów. Historia Filmy powstawały w moskiewskim studiu filmowym Sojuzmultfilm. Premiera pierwszego odcinka miała miejsce 1 stycznia 1969 roku. Odcinki 17 i 18, których sponsorem był operator telefoniczny AMT, wyprodukowało Studio 13. 19. odcinek powstał w studiu Christmas Film. Twórcą serii oraz głównych postaci, a także reżyserem odcinków powstałych w latach 1969–1993 był Wiaczesław Kotionoczkin. Odcinki 17 oraz 18 stworzył Władimir Tarasow. W 2005 roku syn twórcy oryginalnej wersji, Aleksiej Kotionoczkin, postanowił kontynuować dzieło ojca, reżyserując nową serię kreskówki, a później zakończył w 2006 roku. W latach 1969–1986 swych głosów użyczali postaciom Anatolij Papanow (Wilkowi) i Kłara Rumianowa (Zającowi). Po śmierci Papanowa w 1987 wstrzymano produkcję odcinków w studiu Sojuzmultfilm. Dopiero w 1993 powrócono do produkcji serialu. W 2019 roku studio Sojuzmultfilm zapowiedziało powstanie kolejnych odcinków, z okazji 50-lecia kreskówki. Premiera nowej serii, składającej się z 26 odcinków, miała nastąpić wiosną 2020 roku, ale nie nastąpiła w tym terminie. Postacie Wilk/Волк (Wołk) [] – postać negatywna, nienawidzi Zająca od momentu, jak ten, podlewając kwiaty na swoim balkonie, przez przypadek zgasił mu papierosa. W każdym z odcinków bajki próbuje złapać i zjeść Zająca, jednakże nigdy mu się to nie udaje (stąd zawołanie Wilka na końcu każdego odcinka: „Nu, Zajec! Nu pagadi!”, tłumaczone jako: „No, Zającu! Ja ci pokażę!”). Wilk nałogowo pali papierosy i jest w stanie wypalić naraz całą paczkę. Zając/Заяц (Zajac) [] – postać pozytywna, zawsze udaje mu się uciec przed Wilkiem. Zając jest postacią charakterystyczną: jeździ na łyżwach, śpiewa piosenki i występuje na scenie. Czasami zdarza mu się ratować Wilka z problemów. Inne postacie – oprócz Wilka i Zająca w bajce pojawiły się również inne postacie, między innymi bardzo wielki i silny Hipopotam. W niektórych odcinkach bajki pełni on uniwersalne funkcje sytuacyjne, np. rolę budowniczego na placu budowy, dyrektora muzeum, sprzedawcy w sklepie, odźwiernego itp. W niektórych odcinkach bajki pojawił się również, między innymi, czarodziej Kot i śpiewaczka Lisica lub Baba Jaga. Muzyka Ścieżka dźwiękowa serialu w większości składa się z fragmentów utworów, które nie powstały specjalnie na jego potrzeby. Wiele z nich to znane przeboje, głównie radzieckie. Pojawiają m.in. piosenki Piesnia o drugie (pol. Piosenka o przyjacielu) Włodzimierza Wysockiego (odcinek 1), Dżudżalarim (pol. Moje kurczaki, odcinek 6) i Milion ałych roz (pol. Milion szkarłatnych róż) Ałły Pugaczowej (odcinek 14). Wykorzystano także utwory wykonawców zachodnich, m.in. kilka utworów Digital Emotion (odcinek 14), Popcorn w wersji wykonywanej przez zespół Elektrik Cokernut (odcinek 10), kilka utworów Jamesa Lasta (odcinek 11), a także wiele standardów. W serialu wykorzystano także dwa polskie utwory: w odcinku 4 dwa razy pojawia się fragment Orkiestr dętych z repertuaru Haliny Kunickiej, a w odcinku 5 słychać utwór Ala ma kota Jerzego Woźniaka. Muzyka tytułowa została zaczerpnięta z utworu Vízisí (węg. narty wodne) węgierskiego kompozytora Tamása Deáka. Spis odcinków W 1969 roku powstał odcinek pilotażowy w reżyserii Giennadija Sokolskiego. Zając leży w dziecięcym wózeczku, za którym wilk zaczyna swój słynny pościg Nu, pogodi!. Film jest częścią serii Wesoła karuzela – Wesoła karuzela nr 1. Jest to pierwsza opowieść o Wilku i Zającu, z której zrodził się animowany serial telewizyjny Czekaj, ja ci pokażę!. Obsada Reżyserzy: Scenarzyści: Głosy: Inscenizatorzy: Rysownicy: Kompozytorzy: Animatorzy: Operatorzy: Asystenci reżysera: Operatorzy dźwięku: Dyrektorzy: Redaktorzy: Montażyści: Producenci: Nagrody Wilk i Zając (odcinek 4): 1972: XVIII Międzynarodowy Festiwal Filmów Sportowych w Cortina d’Ampezzo (Włochy) – nagroda w kategorii filmów dla dzieci i srebrna nagroda włoskiego centrum sportowego; 1972: IV Festiwal filmów sportowych, Odessa – srebrny medal. Wersja polska Serial posiada dwie wersje dubbingu – pierwszą wykonaną w latach 1981–1989 i wyświetlaną w kinach oraz drugą wydaną na DVD przez SDT Film i emitowaną dawniej na nieistniejącym już kanale Wojna i Pokój. Wersja kinowa Wersja polska: Studio Opracowań Filmów w Łodzi Reżyseria: Czesław Staszewski (odc. 13-14), Maria Horodecka (odc. 15-16) Dialogi: Krystyna Kotecka (odc. 1, 9-12, 14, 16) Elżbieta Włodarczyk (odc. 13) Maria Horodecka (odc. 15) Dźwięk: Anatol Łapuchowski (odc. 13) Elżbieta Matulewicz (odc. 14-16) Montaż: Łucja Kryńska (odc. 13), Ewa Rajczak (odc. 14-15), Teresa Ozga (odc. 16) Kierownik produkcji: Bożena Dębowska-Kupsz, Edward Kupsz Wersja VHS Serial został wydany na kasetach VHS Wersja TV i DVD Serial został wydany na DVD. Także został emitowany w telewizji. Wersja polska: GMC Studio Wystąpili: Grzegorz Pawlak – Wilk Jolanta Wilk – Zając, głos ze studia (odc. 9), zając karateka (odc. 13), Robot (odc. 14) Jarosław Budnik – komentator meczu (odc. 9) Janusz Wituch – Mors (odc. 7), wilk ze świata bajek (odc. 16) Marcin Troński – głos ze studia (odc. 9), Hipopotam (odc. 10) Brygida Turowska – koza (odc. 16) i inni Lektor napisów ekranowych: Jarosław Budnik Chronologia Odcinek 1-16 Pierwsze szesnaście odcinków nakręcono w latach 1969–1986: Odcinek 17 i 18 Po śmierci Anatolija Papanowa w 1987 roku, aktora podkładającego głos Wilkowi, wstrzymano produkcję odcinków. W 1993 roku, na 25-lecie kreskówki, stworzono dwa następne odcinki, ale siedemnasty odcinek wypuszczono w 1994 roku, a osiemnasty w 1995 roku. Odcinek osiemnasty jest poświęcony pamięci Anatolija Papanowa. Postaci Wilka podłożono kwestie wypowiadane przez Papanowa pochodzące z wcześniejszych odcinków. Oba odcinki wraz z Wiaczesławem Kotionoczkinem stworzył Władimir Tarasow. Odcinek 19 i 20 W 2005 roku syn twórcy kreskówek Aleksiej Kotionoczkin postanowił stworzyć nową wersję kreskówki, tworząc dziewiętnasty i dwudziesty odcinek w 2006 roku. Głosu użyczali Igor Chriszczenko Wilkowi i Olga Zwieriewa Zającowi. Po 32 latach do pisania scenariusza wrócił też Feliks Kamow, który napisał scenariusz do pierwszych siedmiu odcinków. Oprócz niego scenariusz napisał również Aleksandr Kurlandski, który był scenarzystą w każdym odcinku. Emisja Rossijskoje Teleradio, TV3 Telewizja Polska, TV Puls, Puls 2, Wojna i Pokój 0-6 TV Bolajon CCTV-14 Czerno More Kurdsat LNK IRIB Pooya Prima Ťuki TV, Dvojka K1, NTN, Pixel TV, Humor TV, ATR Gry komputerowe Przenośna konsola gier wideo Ну, погоди! (Elektronika IM-02, 1984) Ну, погоди! Выпуск 1: Погоня (5 kwietnia 2002) Ну, погоди! Выпуск 2: Круглый счёт (17 marca 2002) Ну, погоди! Выпуск 3: Песня для зайца (11 grudnia 2003) Ну, погоди! Выпуск 4: Догонялки (20 maja 2005) Ну, погоди! Выпуск 5: По следам зайца (24 grudnia 2010) Materiały pamiątkowe We wrześniu 2010 r. Mennica Polska (producent) Niue (emitent) wydała drugą monetę z Wilkiem i Zającem w serii kolekcjonerskich monet „Bohaterowie kreskówek”. W lipcu 2018 r., z okazji 50. rocznicy urodzin, Bank Rosji wydał okolicznościowe monety. Otrzymano srebrne monety o nominałach 3 rubli i monetach z metali nieszlachetnych, w nieżelaznych i zwykłych wzorach, o nominałach 25 rubli. Po jednej stronie monety znajdują się Zając i Wilk, a po drugiej rosyjski herb. Całkowity nakład serii wynosił ponad 500 tysięcy egzemplarzy. Zobacz też Nu Pagadi Przypisy Linki zewnętrzne Strona o Wilku i Zającu w „Nostalgii, czyli portalu wspomnień” Wilk i Zając w bazie Animator.ru Książki w serii tematycznej Wilk i Zając: Czekaj, ja ci pokażę! w bazie biblionetka.pl Filmy o królikach i zającach Filmy o wilkach Gry komputerowe wyprodukowane w Rosji Postacie z filmów animowanych Radzieckie animowane filmy krótkometrażowe Radzieckie filmy animowane Radzieckie filmy telewizyjne Radzieckie filmy z 1969 roku Radzieckie seriale telewizyjne Rosyjskie telewizyjne seriale animowane Seriale telewizyjne emitowane od 1969 Seriale telewizyjne zakończone w 2006

1004

https://pl.wikipedia.org/wiki/Crist%C3%B3bal%20de%20Acu%C3%B1a

Cristóbal de Acuña

Cristóbal de Acuña SJ (ur. 1597 w Burgos, zm. ok. 1676 w Limie) − hiszpański jezuita, misjonarz, badacz Ameryki Południowej. Życiorys De Acuña urodził się w Burgos w 1597. W 1612 wstąpił do jezuitów. Został wysłany jako misjonarz do Nowego Świata. Pracował na terenach dzisiejszego Paragwaju, Chile i Peru. Został rektorem kolegium jezuickiego w Cuenca w Ekwadorze. W 1638 towarzyszył Pedrowi de Teixeira w podróży w dół Amazonki. Podróż trwała dziesięć miesięcy. Po przybyciu do Belém De Acuña opisał podróż w dziele Nuevo Descubrimiento del Gran Río de las Amazonas pierwszym wydrukowanym opisie Amazonii. Książka wydana w Hiszpanii w 1941 roku została niechętnie przyjęta przez dwór madrycki. Król Filip IV Habsburg obawiał się, iż informacje zawarte w opisie, mogą zostać użyte przez Portugalczyków, którzy w 1640 oswobodzili się spod dominacji hiszpańskiej. Francuskie tłumaczenie opisu opublikowano w 1682, angielskie w 1698. De Acuña został prokuratorem jezuitów w Rzymie, następnie cenzorem inkwizycji w Madrycie. W końcu powrócił do Ameryki, gdzie zmarł po 1675. Był pierwszym Europejczykiem, który opisał Casiquiare, łączący Amazonkę i Orinoko. Dzieła Nuevo Descubrimiento del Gran Río de las Amazonas, Madryt 1641 Przypisy Hiszpańscy duchowni katoliccy Hiszpańscy jezuici Hiszpańscy podróżnicy i odkrywcy Ludzie urodzeni w Burgos Misjonarze jezuiccy Pisarze katoliccy Postacie Mezoameryki Urodzeni w 1597 Zmarli w 1676

1005

https://pl.wikipedia.org/wiki/City

City

City – centrum finansowo-handlowe dużego miasta. Angielskie słowo wywodzi się z łacińskiego określenia civitas. W angielskiej tradycji city to miasto, w którym znajduje się katedra i mieści się stolica biskupstwa, w odróżnieniu od town, które katedry nie posiada. Formalny status city nadano także niektórym miastom nieposiadającym katedry. City pisane wielką literą odnosi się zwykle do centrum finansowo-handlowego Londynu, które formalnie nazywa się City of London. City oznacza również śródmiejską dzielnicę dużego miasta (w USA nazywana Central Business District – CBD), w której skupione są różnorodne usługi (administracyjne, finansowe, handlowe, prawne oraz kulturalne). Ze względu na wysokie ceny gruntów tego typu dzielnice charakteryzują się intensywną zabudową wielopoziomową (drapacze chmur). Pod względem demograficznym city charakteryzuje się dużą zmiennością dziennego i nocnego zaludnienia – jest to jedynie miejsce pracy, do którego ludzie dojeżdżają ze strefy podmiejskiej. Takie silne wyludnienie centralnej strefy miasta jest charakterystyczne dla procesu suburbanizacji. Zobacz też Miasta ze statusem city w Wielkiej Brytanii Przypisy Elementy miast i osiedli Socjologia miasta

1006

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cz%C5%82owiek%20%28rodzaj%29

Człowiek (rodzaj)

Człowiek (Homo) – rodzaj ssaka naczelnego z rodziny człowiekowatych (Hominidae) obejmujący współcześnie występującego człowieka rozumnego (Homo sapiens) oraz blisko z nim spokrewnione formy wymarłe, m.in. Homo habilis, nazywany człowiekiem zręcznym; Homo erectus, nazywany człowiekiem wyprostowanym; Homo neanderthalensis, nazywany człowiekiem neandertalskim. Przedstawiciele tego rodzaju charakteryzowani są względnie dużą pojemnością puszki mózgowej, przystosowaniem do utrzymywania wyprostowanej postawy ciała i dwunożnego chodu, całkowicie przeciwstawnym kciukiem oraz dłońmi zdolnymi do precyzyjnego chwytu umożliwiającego wytwarzanie narzędzi. W języku polskim nazwie Homo przypisywana jest nazwa zwyczajowa człowiek, choć pod tą nazwą rozumiany jest zwykle współczesny Homo sapiens. Klasyfikacja biologiczna Klasyfikacja biologiczna umieszcza człowieka wśród ssaków naczelnych (Primates). Cechą charakterystyczną rodziny człowiekowatych jest skłonność do przyjmowania spionizowanej, dwunożnej postawy (choć gibbony także większość czasu spędzają na dwóch łapach) oraz zdolność do wytwarzania i używania narzędzi (potrafią to także szympansy). Samą zdolność do używania narzędzi już wcześniej zaobserwowano u innych gatunków (m.in. u słoni, ośmiornic, delfinów, goryli, szympansów, niektórych gatunków ptaków i ryb). Nazwa Homo została po raz pierwszy opublikowana przez Karola Linneusza w 1735 roku w pierwszej edycji Systema Naturae. Linneusz zaklasyfikował człowieka wraz z małpami człekokształtnymi w rzędzie Anthropomorpha. W X edycji Systema Naturae (1758), która dała początek współczesnej nomenklaturze binominalnej, Homo opisany został jako rodzaj ssaków naczelnych – Linneusz zastąpił nazwę Anthropomorpha nazwą Primates. Linneusz zaliczył do tego rodzaju dwa „gatunki”: Homo sapiens – człowieka współczesnego, którego nazwał również Homo diurnus (aktywny w dziennym świetle) – w tym wszystkie żyjące populacje z Europy (Europeus), Afryki (Afer), Ameryki (Americanus) i Azji (Asiaticus), Homo nocturnus (aktywny w nocy) – małpy podobne do człowieka. Definicja rodzaju Homo zmieniała się z upływem czasu. Obecnie przyjmuje się, że gatunki z tego rodzaju charakteryzują się prowadzeniem naziemnego, zamiast nadrzewnego trybu życia i poruszaniem się w postawie spionizowanej, mają większą od pozostałych człekokształtnych pojemność puszki mózgowej, ich kończyny mają budowę przystosowaną do utrzymywania wyprostowanej postawy ciała i dwunożnego chodu, kciuk jest dobrze ukształtowany i całkowicie przeciwstawny, a dłonie są zdolne zarówno do chwytu siłowego, jak i precyzyjnego. Proces filogenetyczny prowadzący do powstania człowieka dokonywał się przez miliony lat od rozdzielenia linii ewolucyjnych Homo od pozostałych hominidów. Świadczy o tym szczególnie linia rozwoju australopiteków, które już 4,2 mln lat temu były od bardzo dawna gałęzią odrębną w stosunku do pozostałych Simiiformes. Wśród pozostałych cech anatomicznych ludzi, oprócz wyprostowanej postawy ciała, wymienia się ograniczone owłosienie ciała, czerwień wargową, stałocieplność. Te ostatnie występują także u niektórych innych zwierząt. Systematyka Etymologia Homo: , hominis „człowiek”. Podział systematyczny Systematyka rodzaju Homo jest dotąd nieustalona, wiadomo jedynie, że w przeszłości występowało kilka gatunków, jednak co do ich liczby i stopnia ich pokrewieństwa nadal trwają spory. Homo sapiens to jedyny występujący dziś gatunek rodzaju Homo. Przedstawiciele: Zobacz też anatomia człowieka antropocentryzm antropologia antropomorfizm prawa człowieka zasada antropiczna człowieczeństwo protologia hipoteza wodnej małpy Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Aktualne drzewo genealogiczne Homo sapiens w artykule Hominid orator ("Wprost") Wczesne migracje hominidów w artykule Ucieczka z Afryki ("Wprost")

1007

https://pl.wikipedia.org/wiki/Choroba

Choroba

Choroba – jedno z podstawowych pojęć medycznych; ogólne określenie każdego odstępstwa od pełni zdrowia organizmu. Zdefiniowanie stanu chorobowego jest tak samo trudne, jak sprecyzowanie stanu pełni zdrowia (zob. dobrostan subiektywny). Patofizjologia odróżnia chorobę od procesu patologicznego oraz stanu patologicznego. Naukami zajmującymi się diagnozowaniem, badaniem i leczeniem chorób są medycyna, weterynaria oraz fitopatologia. Choroba polega na zaburzeniu funkcji lub uszkodzeniu struktury organizmu. O zaistnieniu choroby można mówić wtedy, gdy działanie czynnika chorobotwórczego wywołuje niepożądane objawy, różniące się od czynności zdrowego organizmu. Definicja Definicja dotychczasowa Do niedawna definiowano chorobę jedynie jako odwrotność zdrowia. Posługiwano się definicją sformułowaną w Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zatwierdzonej przez Międzynarodową Konferencję Zdrowia w roku 1946. Stwierdza ona, że: Zdrowie jest stanem pełnego dobrego samopoczucia („dobrostanu”) fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko nieobecnością choroby czy niedomagania. Fitopatologia Zdefiniowanie choroby w fitopatologii nastręcza wielu problemów. Chociaż wśród specjalistów z tej dziedziny panuje zgoda co do tego, że choroba jest zakłóceniem harmonijnych procesów fizjologicznych, to procesy takie zachodzą nieustannie w zmieniającym się środowisku. Dlatego za warunek konieczny uznaje się silne lub patologiczne zakłócenie procesów fizjologicznych. Dodatkowym warunkiem stwierdzenia choroby roślin jest długotrwałość zaburzenia prowadząca do trwałych zmian struktury, zmian w rozwoju lub śmierci organizmu. W praktyce rolnej stosowana jest tak zwana definicja ekonomiczna. W tym ujęciu chore rośliny dają mniejszy lub mniej wartościowy plon w stosunku do typowego dla danego gatunku lub odmiany przy takich samych warunkach środowiska. Miary rozpowszechnienia chorób chorobowość zapadalność obciążenie chorobowe ludności Czynniki chorobotwórcze biologiczne wirusy bakterie pierwotniaki płazińce stawonogi obleńce priony fizykochemiczne promieniowanie gleba powietrze zanieczyszczenia trucizny pogoda społeczne nacisk społeczny nieodpowiednie warunki życia brak akceptacji stres genetyczne Liczba śmierci Niektóre czynniki chorobotwórcze według śmiertelności w 2016 roku w milionach (w nawiasie podano wskaźnik DALY w milionach lat): wszystkie poniższe – 32,8 (1080) czynniki środowiskowe i czynniki w miejscu pracy – 9,3 (312) skażona woda i brak higieny osobistej – 2,2 (76) zatrute powietrze – 6,1 (163) ekspozycja na radon i ołów – 0,5 (15) czynniki w miejscu pracy (zobacz: choroby zawodowe) – 1,4 (76) czynniki behawioralne – 22,3 (781) niedożywienie dzieci i matek – 4,3 (275) dym papierosowy – 6,9 (177) alkohol i narkotyki – 3 (131) niezdrowa dieta – 9,3 (229) molestowanie i przemoc seksualna – 0,1 (8) niebezpieczny seks – 1,8 (55) zbyt niska aktywność fizyczna – 1,2 (24) czynniki metaboliczne – 14,8 (402) W porównaniu z 2006 rokiem liczba śmierci z powyższych przyczyn wzrosła o 2,9% (wskaźnik DALY spadł o 8,6%). Największy procentowy wzrost liczby śmierci zanotowano w kategorii „zbyt niska aktywność fizyczna” (o 18%), a największy spadek w kategorii „molestowanie i przemoc seksualna” (spadek o 51%). Powszechność Choroby według liczby chorujących ludzi w 2016 roku w milionach (w nawiasie podano wskaźnik YLD w milionach lat oraz liczbę zgonów w milionach): wszystkie przyczyny – 7123 (805; 54,7) infekcje, choroby matek i noworodków i choroby związane z odżywianiem – 4943 (101; 10,6) AIDS i gruźlica – 2051 (7; 2,2) powszechne infekcje – 435 (21; 4,8) malaria i zaniedbane choroby tropikalne – 1822 (14; 0,8) choroby matek – 9 (1; 0,2) choroby noworodków – 80 (14; 1,7) niedożywienie – 1673 (41; 0,4) inne – 1728 (4; 0,3) choroby niezakaźne – 6682 (649; 39,5) nowotwory – 43 (5; 8,9) choroby układu krążenia – 469 (33; 17,6) przewlekłe choroby układu oddechowego – 571 (31; 3,5) przewlekłe choroby wątroby – 46 (2; 1,3) choroby trawienne – 262 (7; 1,1) choroby neurologiczne – 2596 (69; 2,8) choroby psychiczne i uzależnienia – 1111 (150; 0,3) cukrzyca, choroby układu moczowego, krwi i endokrynne – 2927 (62; 3,2) bóle mięśniowo-szkieletowe– 1271 (138; 0,1) inne (wady wrodzone, choroby skóry, choroby narządów zmysłu, choroby jamy ustnej) – 5292 (150; 0,6) urazy – 1493 (55; 4,6) urazy w wypadkach komunikacyjnych – 241 (12; 1,4) niezamierzone urazy – 1128 (38; 1,8) autoagresja i przemoc – 230 (4; 1,2) katastrofy naturalne i wojny – 54 (1; 0,2) niepełnosprawność – wiele miliardów ludzi (nieznany; 0) Klasyfikacja chorób Najogólniejszą klasyfikacją chorób jest ich podział na choroby somatyczne i psychiczne. Choroby psychiczne to takie, które wiążą się z nieprawidłowym funkcjonowaniem psychiki organizmu, a somatyczne to wszystkie te, które są odpowiedzialne za nieprawidłowe działanie fizycznych funkcji ustroju. Obecnie nie używa się określenia choroby psychicznej, zostało ono zastąpione zaburzeniem psychicznym i zachowania; czasami jednak chorobami psychicznymi nazywa się te zaburzenia, w których jako objawy występują halucynacje oraz urojenia. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10 podaje następujący podział chorób: Przebieg choroby Okres utajenia (dla chorób zakaźnych okres wylęgania). Trwa od zadziałania czynnika chorobotwórczego do wystąpienia objawów. Okres zwiastunów (prodromalny). Trwa od pojawienia się pierwszych objawów do pełnego rozwoju objawów klinicznych. Okres ten może kończyć się wyzdrowieniem, ponieważ mechanizmy obronne ustroju mogą być bardzo silne i zahamować rozwój choroby. Okres jawny. Okres, w którym występują podstawowe objawy choroby: podmiotowe (odczuwane przez pacjenta), przedmiotowe (widoczne), ogólne oraz miejscowe. Przebieg tego okresu zależy od reakcji ustroju na bodziec patologiczny. Pod względem nasilenia procesu chorobotwórczego dzieli się na: ostre, podostre i przewlekłe. Zejście choroby. Możliwy jest: powrót do zdrowia, przejście postaci ostrej w przewlekłą, wyzdrowienie z upośledzeniem sprawności oraz śmierć. Zobacz też choroby zawodowe choroby zwyrodnieniowe diateza etiologia nozologia patogeneza symptomatologia zespół chorobowy choroby roślin choroby zwierząt wielochorobowość Przypisy Linki zewnętrzne Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 Światowa Organizacja Zdrowia Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 Smith B., Brogaard B.: Embryontology Bodily systems and the modular structure of the human body

1010

https://pl.wikipedia.org/wiki/MS%20Chrobry

MS Chrobry

MS Chrobry – statek pasażerski zbudowany łącznie z podobnym MS „Sobieski” z myślą o zastąpieniu starzejących się SS „Kościuszko” i SS „Pułaski” na linii południowoamerykańskiej. Był ostatnim jak dotąd nowym transatlantykiem, zbudowanym dla polskiej bandery handlowej. Przed wybuchem II wojny światowej odbył zaledwie pół regularnej podróży okrężnej, nie wracając już do macierzystej Gdyni. Historia Stocznia, która zbudowała „Chrobrego”, zasłynęła już wcześniej w dziejach PMH: w Nakskov właśnie w roku 1930 przybrał swą obecną postać „Dar Pomorza”. Motorowiec "Chrobry" był pierwszym nowym statkiem pod polską banderą, jaki wyposażony został w silniki produkcji firmy Burmeister & Wain. Wodowanie miało miejsce w lutym 1939. „Chrobry” został wybudowany według tego samego projektu podstawowego, co MS Sobieski, ale w innej stoczni („Sobieski” powstał w brytyjskiej stoczni Swan Hunter & Wigham Richardson w Newcastle upon Tyne). Od bliźniaczego statku „Chrobry” różnił się większą liczbą miejsc pasażerskich (ponad 1100), uzyskaną przez zagęszczenie kabin i zwiększenie ilości miejsc typowo emigranckich. Statek zużywał 36 ton paliwa na dobę, a jego zbiorniki na wodę pitną mieściły 1300 ton. Oba statki zapisały się w historii floty jako wyjątkowo udane konstrukcyjnie, doskonale pływające i łatwo manewrujące w każdych warunkach pogodowych, w przeciwieństwie do starszych nieco MS Piłsudski i MS Batory, które znane były z nie najlepszej stateczności. 27 lipca 1939 roku „Chrobry” został poświęcony i wprowadzony do służby. Dwa dni później, tuż po godzinie 16:00, udał się w swą pierwszą podróż – z Gdyni do Ameryki Południowej. Jednym z 1042 pasażerów statku był w tym rejsie Witold Gombrowicz, który wypłynął do Ameryki Południowej, by już nigdy do Polski nie powrócić. 20 sierpnia 1939 około 11:00 statek dopłynął do Buenos Aires. Po kilku dniach statek wypłynął w drogę powrotną. Informacja o wybuchu wojny zastała statek na pełnym morzu, w pobliżu brazylijskiego portu Pernambuco. W tej sytuacji 2 września w porcie Recife w Brazylii rejs został przerwany, pasażerowie zeszli na ląd, a kapitan Edward Pacewicz skierował statek do Southampton, gdzie przybył 31 października i natychmiast został przebudowany na transportowiec wojska. Kapitan Edward Pacewicz objął następnie dowództwo Batorego, a kapitanem „Chrobrego” został Zygmunt Deyczakowski. W końcu 1939 roku „Chrobry” odbył (w dużym konwoju, w którym znajdował się również „Batory”) rejs z Halifaxu w Kanadzie do Glasgow z żołnierzami 1 Dywizji Kanadyjskiej. W lutym 1940 roku statek przeszedł remont w stoczni w Glasgow. Zamontowano wówczas m.in. działo 152 mm na pokładzie rufowym. W kwietniu został wcielony do konwoju R4, który miał przetransportować wojska brytyjskie do Norwegii. Tam też, jako statek flagowy kolejnego konwoju, 14 maja 1940 roku „Chrobry” został zbombardowany przez samoloty niemieckie w Vestfjordzie nieopodal Bodø. Wybuchł gwałtowny pożar, którego nie udało się ugasić. Zginęło wielu przewożonych żołnierzy i 12 członków załogi. Resztę uratowały eskortujące okręty brytyjskie – niszczyciel HMS „Wolverine” i eskortowiec HMS „Stork”. Ocaleli wszyscy oficerowie, w tym kapitan Deyczakowski oraz starszy oficer Karol Olgierd Borchardt, później znany pisarz, który w czasie katastrofy został ranny i uaktywnił mu się skrzep w mózgu, który uniemożliwił służbę na okres 11 miesięcy. Płonący statek nie tonął przez wiele godzin, przetrzymał nawet wybuch przewożonej amunicji. W końcu został zatopiony (dobity) 15 maja przez torpedę zrzuconą z brytyjskiego samolotu pokładowego z lotniskowca HMS „Ark Royal” i zatonął na pozycji 67°40′N, 13°50′E. 29 lutego 2000 roku jeden z norweskich trałowców zlokalizował wrak statku w Vestfiordzie na głębokości 160 m. Przypisy Bibliografia Karol O. Borchardt: Krążownik spod Somosierry, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk; rozdział „Pikrat! Pikrat! Wylecimy w powietrze!” Witold J. Urbanowicz: Transatlantyki: zarys ich dziejów i techniki, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk, 1977, rozdz. VI – "Polska na Atlantyku". Irena Łaszyn „Wezmą motocykle i popłyną za Chrobrym”, Dziennik Bałtycki – dodatek Rejsy, 13 września 2013, s. 20 (m.in. zdjęcie statku) Linki zewnętrzne Motorowce Polskie okręty zatopione przez lotnictwo Polskie statki pasażerskie Statki i okręty zatopione na Morzu Norweskim Statki z XX wieku

1011

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chromosom%2021

Chromosom 21

Chromosom 21 – najmniejszy z ludzkich autosomów. Liczbę genów mających swoje loci na chromosomie 21 szacuje się na 225 genów i 59 pseudogenów. Chromosom 21 był drugim chromosomem, którego sekwencja DNA została poznana w ramach projektu poznania ludzkiego genomu. Geny Na chromosomie 21 zlokalizowano następujące geny: APP – gen białka prekursorowego amyloidu beta CBS – gen syntazy beta-cystationiny CLDN14 – gen klaudyny 14 HLCS KCNE1 – gen bramkowanego napięciem kanału potasowego KCNE2 – gen bramkowanego napięciem kanału potasowego LAD SOD1 – gen dysmutazy ponadtlenkowej 1 TMPRSS3. Aberracje chromosomalne Trisomia chromosomu 21 (47,XX,+21 lub 47,XY,+21) jest najczęstszą trisomią u żywo urodzonych noworodków i objawia się fenotypem zespołu Downa. Choroby genetyczne Następujące choroby uwarunkowane genetycznie wiążą się z uszkodzeniem genów leżących na chromosomie 21: choroba Alzheimera stwardnienie zanikowe boczne homocystynuria zespół Jervella i Lange-Nielsena zespół Romano-Warda. Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Human Genome Organisation na stronie Genetics Home Reference Chromosomy

1012

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cps%20%28informatyka%29

Cps (informatyka)

cps ( – liczba znaków na sekundę) – jednostka szybkości komputerowego urządzenia przesyłającego lub wyjściowego, liczona uzyskiwanymi znakami, a nie ilością przetwarzanych po drodze danych komputerowych (a więc bez uwzględniania kompresji, nadmiarowej ilości danych w celach kontrolnych itp.). Może to być średnia efektywna liczba znaków przesyłana przez modem lub liczba znaków drukowanych przez drukarkę pracującą w trybie znakowym (np. igłową, rozetkową). Sprzęt komputerowy

1013

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cukier%20trzcinowy

Cukier trzcinowy

Cukier trzcinowy – nierafinowany cukier otrzymywany z trzciny cukrowej, bez oddzielania melasy i kryształków. Jego barwa może wahać się od złotawej do ciemnobrązowej. Jest obok cukru buraczanego jedną z dwóch najpopularniejszych odmian cukrów jadalnych spożywanych na świecie. W nierafinowanej formie stanowi ważny składnik kuchni azjatyckich, zwłaszcza indyjskiej, znany pod angielską nazwą jaggery, a także kuchni meksykańskiej (piloncillo) oraz innych krajów Ameryki Łacińskiej (panela). Jego głównym składnikiem jest sacharoza. Historia cukru trzcinowego O tym, jak słodki jest sok z trzciny cukrowej, pierwsi przekonali się mieszkańcy Nowej Gwinei i już ok. 8000 p.n.e. zaczęli uprawiać tę roślinę. Później trzcina zawędrowała na Polinezję, Filipiny, dotarła też na kontynent azjatycki do Chin, Indochin i Indii. Produkcję cukru jako artykułu spożywczego rozpoczęto po raz pierwszy w Indiach ok. 3000 p.n.e. W sanskrycie cukier nazywał się siakkar lub sarkar (piasek, żwir). Około 1000 p.n.e. w Chinach żuto kandyzowaną trzcinę. Popularny przesąd mówił, że jest doskonałym środkiem na popęd seksualny. W jednym z dokumentów pochodzącym z ok. 400 p.n.e. z Indii wspomina się o cukrze dodawanym do mleka, budyniu ryżowego, mąki i napoju imbirowego. W tym czasie w Europie jedynym znanym środkiem słodzącym był miód. Dopiero po podboju Indii przez Aleksandra Macedońskiego (327 p.n.e.), dzięki jednemu z jego dowódców, niejakiemu Nearchosowi, dotarła do Europy wiadomość o istnieniu trzciny rodzącej miód. Do Rzymu sprowadzano niewielkie ilości bardzo drogiego cukru, lecz używano go wyłącznie w celach medycznych. Cukier z Indii nie tylko wędrował na zachód, ale także na wschód. W IV w. z Bengalu importowano go do Chin. Musiał stawać się coraz popularniejszy, skoro zaczęto udoskonalać uprawę trzciny cukrowej i produkować cukier w czystej postaci. Z Indii umiejętność uprawiania trzciny cukrowej przejęli Persowie. Jego szerszą popularyzację zawdzięczamy Arabom, którzy od VII w. rozprowadzili go po całym Bliskim Wschodzie. Powstały dzięki nim plantacje w Syrii, Palestynie, Egipcie, Hiszpanii, na Cyprze, Krecie i Sycylii. Wtedy sanskrycki siakkar przerodził się w arabski sukkar. Od muzułmanów, ok. 1300 roku uprawę trzciny i produkcję cukru przejęli europejczycy. Podczas gdy na Bliskim Wschodzie cukier stawał się coraz popularniejszy i sięgali po niego także średniozamożni, w Europie był przez całe średniowiecze produktem ekskluzywnym, zazwyczaj lekarstwem podawanym w pigułkach jako remedium na ból głowy. Największym ośrodkiem handlu cukrem stała się Wenecja. W 1319 rozpoczęto dostarczać go do Anglii, gdzie osiągał znaczne ceny. W 1374 wyruszył pierwszy transport cukru do Danii, a w 1390 do Szwecji. W 1493 Krzysztof Kolumb zabrał ze sobą sadzonki trzciny cukrowej w drugą z podróży do Ameryki. Pierwsza plantacja powstała na Hispanioli (później zwanej Santo Domingo), a stamtąd uprawa rozprzestrzeniła się na cały Nowy Świat. W okresie renesansu w Europie spożycie cukru było jeszcze niewielkie i wynosiło ok. 1 łyżki na głowę w ciągu roku. W latach 1350-1400 w Anglii kosztował on 10 razy więcej od miodu. Jednak produkcja cukru coraz bardziej rosła; zajęli się nią również Portugalczycy – powstały plantacje na Maderze, Azorach i Wyspie św. Tomasza. To oni po raz pierwszy wykorzystali do tej pracy niewolników. Wśród nich dominowali niewypłacalni dłużnicy, skazańcy i Żydzi, którzy nie chcieli przyjąć religii chrześcijańskiej. Jednak do XVI w. decydujące znaczenie w przemyśle cukrowniczym miał import ze wschodu, a nie produkcja własna. Do 1530 w Nowym Świecie prawdopodobnie nie było więcej niż 12 plantacji. Niemniej już w 1516 z Karaibów wyruszyła do Europy pierwsza wysyłka cukru, a ok. 1650 na rynku zaczął przeważać cukier właśnie tego pochodzenia. Głównymi centrami produkcji stały się: Barbados, Jamajka, Kuba, później także Brazylia. Wszędzie do pracy na plantacjach wykorzystywano niewolników pochodzących z Afryki i po części pracowników najemnych. W roku 1800 całkowita produkcja cukru na świecie wynosiła 250 tys. ton. Pod koniec XIX w. cukier trzcinowy zaczął tracić swą pozycję na rzecz cukru buraczanego, aby w roku 1880 spaść na drugie miejsce – wówczas produkcja cukru buraczanego przekroczyła po raz pierwszy światową produkcję cukru trzcinowego. W 1900 roczna produkcja cukru osiągnęła 11 milionów ton, z czego cukier buraczany stanowił 50%. Rodzaje Turbinado Turbinado to rodzaj brązowego cukru z trzciny cukrowej, który poddany jest częściowej rafinacji. Nazwa cukru pochodzi od sposobu jego przetwarzania, a konkretnie nazwy wirówek, które używa się w jego produkcji. Cechuje się jasnym kolorem i delikatnym smakiem. Demerara Demerara to słabo przetworzony cukier trzcinowy o dużych wilgotnych kryształach. Cukier zaczęto produkować i sprzedawać w dawnej kolonii holenderskiej Demerara (od której bierze swoją nazwę) na obecnych terenach Gujany. Charakteryzuje się karmelowym aromatem. Muscovado Muscovado to nieprzetworzony lub słabo przetworzony cukier trzcinowy charakteryzujący się silnym aromatem melasy. Kryształy cukru muscovado z uwagi na dużą zawartość melasy są ciemnobrązowe i lepkie. Zobacz też cukier buraczany Przypisy Przyprawy Kuchnia indyjska Kuchnia meksykańska es:Jaggery ml:ശര്‍ക്കര

189765

https://pl.wikipedia.org/wiki/Prawo%20powszechnego%20ci%C4%85%C5%BCenia

Prawo powszechnego ciążenia

Prawo powszechnego ciążenia, zwane także prawem powszechnego ciążenia Newtona – prawo głoszące, że każdy obiekt we wszechświecie przyciąga każdy inny obiekt z siłą, która jest wprost proporcjonalna do iloczynu ich mas i odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości między ich środkami. Jest to ogólne prawo fizyczne, bazujące na empirycznych obserwacjach Newtona, które nazwał on indukcją (wpływem). Wchodzi ono w skład podstaw mechaniki klasycznej i zostało sformułowane w pracy Isaaca Newtona pt. Philosophiae naturalis principia mathematica, opublikowanej po raz pierwszy 5 lipca 1687 r. W języku współczesnym prawo to brzmi następująco: Matematycznie związek ten wyraża się wzorem: gdzie: – stała grawitacji, – masa pierwszego ciała, – masa drugiego ciała, – długość wektora łączącego środki mas obu ciał, – wersor (wektor jednostkowy) osi łączącej środki mas obu ciał. Siła jest wektorem, a jej wartość (długość tego wektora ) jest równa: Stała grawitacji została uznana za jedną z podstawowych stałych fizycznych. Z pomiarów wynika, że jej wartość wynosi: Związek z prawami Keplera W swym dziele Newton przedstawił spójną teorię grawitacji, opisującą zarówno spadanie obiektów na ziemi, jak i ruch ciał niebieskich. Angielski fizyk oparł się na zaproponowanych przez siebie zasadach dynamiki oraz prawach Keplera dotyczących odległości planety od Słońca. Dla uproszczenia załóżmy, że dwie planety poruszają się po kołowej orbicie. Prawo Keplera przyjmie dla nich postać: gdzie: – promienie orbit, – okresy obiegu planet. Zgodnie z rachunkiem wektorowym ciało poruszające się po okręgu jest poddane przyspieszeniu: gdzie: – przyspieszenie, – prędkość, – promień okręgu, co według II zasady dynamiki oznacza, że musi działać na nie siła dośrodkowa: gdzie to masa bezwładnościowa ciała. Przy ruchu planet ta siła dośrodkowa jest równa sile grawitacyjnej Prędkość orbitalna może być wyliczona jako: Jeżeli podstawimy zależność do to otrzymamy: Stosunek sił grawitacyjnych dla planet można rozpisać jako: Jeżeli teraz do równania podstawimy , to pozbędziemy się okresów obiegu: Otrzymana zależność oznacza tyle, że stosunek sił grawitacyjnych jest proporcjonalny do odwrotności stosunku kwadratów odległości. Jeżeli planeta jest dwa razy dalej od Słońca, to siła grawitacji jest cztery razy mniejsza. Kiedy ciało ma dwa razy mniejszą masę, wtedy siła jest dwa razy mniejsza. Newton uznał, że ta sama siła powoduje ruch planet po orbitach oraz spadanie jabłka z drzewa. W ten sposób ten wielki fizyk położył podwaliny pod mechanikę klasyczną. W tym ujęciu grawitacja jest siłą, z jaką oddziałują na siebie wszelkie ciała obdarzone masą. Zasada równoważności Masy grawitacyjne i nie muszą być równe masom bezwładnościowym występującym w II zasadzie dynamiki Newtona. Zaobserwowana równość tych wartości oznacza, że ruch ciała w polu grawitacyjnym nie zależy od jego masy. Postulat ten jako pierwszy wysunął Galileusz. Równoznaczność mas bezwładnościowych i grawitacyjnych, zupełnie przypadkowa z punktu widzenia mechaniki klasycznej, jest podstawą ogólnej teorii względności. Równoważność masy bezwładnościowej i grawitacyjnej czekała na potwierdzenie eksperymentalne aż do roku 1798. Angielski fizyk Henry Cavendish jako pierwszy wykonał doświadczenia z wykorzystaniem oscylujących mas, dzięki którym określił wartość stałej grawitacyjnej z niepewnością 1%. W tym samym eksperymencie potwierdził też równoznaczność masy grawitacyjnej i bezwładnościowej. Energia i potencjał Pole grawitacyjne jest polem potencjalnym. Praca wykonywana w tym polu nie zależy od drogi, po jakiej przemieszczają się ciała, tylko od różnicy potencjałów w punkcie początkowym i końcowym. Możliwe jest zatem zdefiniowanie funkcji która opisuje potencjał pola grawitacyjnego. Spełnia ona następującą zależność: Korzystając z tego równania, można obliczyć energię potencjalną pola grawitacyjnego. Zobacz też grawitacyjna zasada Galileusza Przypisy Grawitacja Prawa mechaniki

1014

https://pl.wikipedia.org/wiki/Collegium%20Medicum%20Uniwersytetu%20Jagiello%C5%84skiego

Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego

Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego (CM UJ) – jednostka Uniwersytetu Jagiellońskiego grupująca wydziały medyczne, najstarsza i jedna z większych tego typu w Polsce. Od 2012 Collegium Medicum nieprzerwanie zajmuje 1. miejsce w rankingu najlepszych uczelni medycznych w Polsce, publikowanym przez miesięcznik edukacyjny „Perspektywy”. Według webometrycznego rankingu uniwersytetów świata ze stycznia 2015, pokazującego zaangażowanie instytucji akademickich w Internecie, uczelnia zajmuje 9. miejsce w Polsce wśród uniwersytetów medycznych, a na świecie 3673. pośród wszystkich typów uczelni. Historia Źródło: oficjalna strona CM UJ. Założona przez króla Kazimierza Wielkiego w 1364 Akademia Krakowska miała wydział medyczny, jednak po śmierci króla uczelnia podupadła finansowo. W 1399 umierająca królowa Jadwiga przekazała swoje kosztowności na potrzeby mającego powstać uniwersytetu. Jego nowe otwarcie nastąpiło rok później. Według dokumentu króla Władysława Jagiełły z dnia 26 lipca 1400 roku odnawiającego uniwersytet, powstały cztery fakultety: prawa, teologii, filozofii i medycyny. XV-wieczna medycyna w Krakowie (podobnie jak na innych uniwersytetach europejskich) nie miała wielu uczniów, ani profesorów – w tym czasie nikt nie otrzymał w Krakowie stopnia doktora medycyny (do wykonywania praktyki lekarskiej wystarczał wówczas stopień bakałarza). W 1505 drugą katedrę medycyny ufundował Maciej z Miechowa – profesor medycyny, wielokrotny rektor UJ. Na przełomie XVI i XVII wieku istotną dla Wydziału Medycznego postacią był Sebastian Petrycy z Pilzna – w 1862 jego postać została umieszczona na berle dziekańskim Wydziału Medycznego obok Kazimierza Wielkiego, św. Jana Kantego i Mikołaja Kopernika. Po reformie Kołłątaja z 1780 Szkoła Główna Koronna (jak wówczas oficjalnie nazywano UJ) składała się z dwóch Kolegiów: Fizycznego i Moralnego. Kolegium Fizyczne oprócz Szkół Matematycznej i Fizycznej obejmowało także Szkołę Lekarską. Wykładano na niej anatomię, fizjologię, farmację, patologię, internę, chirurgię, położnictwo i materię medyczną (czyli naukę o lekach). Pierwszy profesor Szkoły Andrzej Badurski założył szpital kliniczny (początkowo zlokalizowany w pojezuickim Kolegium św. Barbary na rogu Siennej i Małego Rynku, następnie przeniesiony do karmelitów bosych na Wesołą, po czym przeniesiony przez Macieja Józefa Brodowicza na ulicę Kopernika). Po III rozbiorze Polski w 1795 rząd austriacki początkowo nie wprowadził na uniwersytecie żadnych zmian. W 1805 utworzono na Wydziale Lekarskim 11 katedr. Wykładali na nich profesorowie niemieccy i austriaccy. Za czasów Księstwa Warszawskiego, Wolnego Miasta Krakowa (czyli tzw. Rzeczypospolitej Krakowskiej) wykładano po polsku i łacinie, dominowali polscy profesorowie. W okresie Wiosny Ludów na krótko ponownie rozpoczęła się germanizacja, której przeciwstawiał się lekarz, profesor, rektor UJ i prezydent Krakowa, Józef Dietl. Był najsilniejszym wydziałem Uniwersytetu Jagiellońskiego w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. W latach 1848–1850 dziekanem Wydziału Lekarskiego był Fryderyk Hechel. W owych czasach (na przełomie XIX i XX w.) na Wydziale Lekarskim działali m.in.: Ludwik Teichmann, odkrywca kryształków chlorheminy, Napoleon Cybulski, Jan Mikulicz, Alfred Biesiadecki, Tadeusz Browicz, Ludwik Rydygier, Alfred Obaliński, Maurycy Madurowicz, Henryk Jordan, Aleksander Rosner, Jan Piltz i Kazimierz Kostanecki. Po wybuchu II wojny światowej i Sonderaktion Krakau uniwersytet został zamknięty. Trwało jednak tajne nauczanie. W 1950 Wydział Lekarski wyłączono z Uniwersytetu Jagiellońskiego i utworzono z niego odrębną uczelnię. W 1973 Akademia Medyczna w Krakowie otrzymała imię Mikołaja Kopernika. Akademia została na powrót włączona do Uniwersytetu Jagiellońskiego 12 maja 1993. Od tej pory funkcjonuje pod swoją obecną nazwą: Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum. Obecnie stanowi grupę wydziałów Uniwersytetu Jagiellońskiego i jest zarządzana przez prorektora UJ ds. Collegium Medicum. Budynki dydaktyczne Collegium Medicum (Instytuty, Katedry i Zakłady) znajdują się głównie przy ulicy Kopernika i ul. Grzegórzeckiej oraz okolicach Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Prokocimiu. Część obiektów znajduje się także przy ulicy Czystej oraz na terenie Szpitala im. Jana Pawła II w Krakowie. Krajowy Naukowy Ośrodek Wiodący Wydział Lekarski Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum w konsorcjum z Instytutem Farmakologii PAN – otrzymał w 2012 roku na okres pięciu lat prestiżowy status pierwszego w Polsce Krajowego Naukowego Ośrodka Wiodącego w obszarze nauk medycznych. Jednostki o statusie KNOW mogą liczyć na dodatkowe dofinansowanie z budżetu państwa wynoszące nawet 50 mln zł. W badania prowadzone przez Konsorcjum będą włączeni studenci medycyny lub nauk pokrewnych. Spośród najzdolniejszych będą rekrutowani przyszli kandydaci na studia doktoranckie oraz przyszli pracownicy naukowi. Wydziały Wydział Lekarski Wydział Lekarski – Szkoła Medyczna dla Obcokrajowców Wydział Farmaceutyczny Wydział Nauk o Zdrowiu Wykładowcy Absolwenci Przypisy Lekarski Kraków

189767

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jezioro%20Sarykamyskie

Jezioro Sarykamyskie

Jezioro Sarykamyskie (turkm. Sarygamyş köli, uzb. Sariqamish ko'li, ros.: Сарыкамышское озеро, Сарыкамыш) – bezodpływowe słone jezioro na pograniczu Turkmenistanu i Uzbekistanu, położone w depresyjnej Kotlinie Sarykamyskiej (część Niziny Turańskiej). Poziom wody zmienia się, toteż wielkość i powierzchnia jeziora także są zmienne; obecnie ma niespełna 100 km średnicy i powierzchnię 5000 km², przy położeniu lustra wody ok. 60 m p.p.m. Dno jeziora sięga 110 m p.p.m. Nazwa Nazwa jeziora pochodzi od turkmeńskiego sarygamyş, oznaczającego żółtą trzcinę. Historia Depresyjna Kotlina Sarykamyska w historii geologicznej była wielokrotnie zalewana wodami rzecznymi i tworzyły się w niej, a następnie zanikały jeziora. Do XVI wieku jedno z odgałęzień Amu-darii doprowadzało wody do jeziora Sarykamyskiego, które zajmowało wówczas znacznie większy obszar niż obecnie. Z jeziora wypływała w kierunku Morza Kaspijskiego nieistniejąca dziś rzeka Uzboj, nad którą od V wieku p.n.e. osiedlali się ludzie. Zmiana biegu Amu-darii spowodowała wyschnięcie tej rzeki i pustynnienie kotliny. Wody Amu-darii zasilały jezioro jeszcze latem 1878 roku; na początku XX wieku wyschło ono całkowicie, pozostały po nim tylko słone bagna. Współcześnie istniejące jezioro powstało w ZSRR w latach 60. XX wieku, w wyniku rabunkowej eksploatacji wód rzek Azji Środkowej do nawadniania upraw bawełny. Sieć kanałów doprowadziła do odpływu znacznej części wód Amu-darii z głównego koryta rzeki i ponownego zalania kotliny. Przyczyniło się to do dalszego rozwoju katastrofy ekologicznej w rejonie Jeziora Aralskiego, położonego na północny wschód od Sarykamyskiego. Napływ wód do Jeziora Aralskiego stał się za mały, aby zrównoważyć parowanie i czwarte co do wielkości jezioro na świecie praktycznie zanikło. Jednocześnie w Kotlinie Sarykamyskiej utworzyło się dziesiąte pod względem powierzchni jezioro Azji. Ekologia Wody jeziora Sarykamyskiego są zasolone i zatrute pestycydami i herbicydami spływającymi z rozległych pól uprawianej tu bawełny. Mimo tego występuje w nim obecnie kilka gatunków ryb, w dużej części introdukowanych; do rodzimych gatunków (pochodzących z rzek) należą płoć, leszcz i karaś srebrzysty. Część jeziora jest obecnie obszarem chronionym (zakaznik), jednak dochodzi tu do nielegalnych połowów, pomimo że mięso ryb jest skażone chemikaliami. Jezioro stało się także ważną ostoją ptaków, obecnie gniazduje nad nim 76 gatunków, a dalsze 84 pojawia się w trakcie migracji. Przypisy Linki zewnętrzne Google Maps Sarykamyskie Sarykamyskie Sarykamyskie Sarykamyskie Ostoje ptaków IBA

1015

https://pl.wikipedia.org/wiki/Czarna%20odmiana%20cz%C5%82owieka

Czarna odmiana człowieka

Czarna odmiana człowieka (negroidzi) – jedna z odmian wydzielanych w podziałach antropologicznych gatunku ludzkiego. Po raz pierwszy podziału na odmiany, w którym kryterium był kolor skóry, dokonał Georges Cuvier w roku 1812. Podział na trzy odmiany, nazywane także rasami głównymi, nie pozwala na przydzielenie kategorii wielu formom ludzkim takim jak Buszmeni, Polinezyjczycy, Aborygeni Australii, Ajnosi, Drawidzi. Charakterystyka Charakterystyczne cechy odmian ludzkich uznaje się za przystosowanie do klimatu, w jakim żyją naturalnie jej przedstawiciele. Odmiana czarna przystosowana jest do klimatu tropikalnego, o wysokich temperaturach i nasłonecznieniu. Do typowych cech tej odmiany zaliczono szeroką, krótką, wypukłą klatkę piersiową, szerokie ramiona, wąską miednicę, krótkie drogi oddechowe, szeroki nos, grube wargi, silnie skręcone włosy, skąpe owłosienie powłok ciała, krótki tułów, długie nogi, dużą powierzchnię wymiany ciepła ze środowiskiem, liczne gruczoły potowe pozwalające utrzymać właściwą temperaturę ciała w tropikach. Nie są to wszystkie przypisywane przez antropologów cechy fizyczne i fizjologiczne. Klasyfikacje w obrębie odmiany czarnej Klasyfikacja Cuviera Klasyfikacja zaproponowana przez Cuviera została wykorzystana przez kolejnych naukowców. W roku 1947 E.A. Hooton zaproponował podział ludzkości na trzy odmiany, które podzielił dalej na podrasy zasadnicze, podrasy złożone i typy mieszańców. Do pierwotnych ras odmiany czarnej Hooton zaliczył: Murzynów afrykańskich (Murzyni leśni) Murzynów nilotyckich Negrytów (Pigmeje) Klasyfikacja z dużą komponentą odmiany czarnej Ten sam autor wyróżnił także rasy z dużą komponentą odmiany czarnej: Australijska: Typu Murian Typu Carpenterian Tasmańska Melanezyjsko-papuaska: Typu papuaskiego Typu melanezyjskiego Polinezyjska Buszmeńsko-hotentocka: Typu buszmeńskiego Typu hotentockiego Pozostałe klasyfikacje Klasyfikacja z wyróżnieniem trzech podstawowych odmian została stworzona również w ramach polskiej szkoły antropologicznej przez J. Czekanowskiego. Klasyfikacja ta została skrytykowana przez antropologów będących zwolennikami populacyjnej koncepcji rozumienia rasy. W tradycyjnym podziale antropologicznym do czarnej odmiany zalicza się również obok afrykańskiej drugą grupę ludów, tubylców Melanezji i Australii oraz niektóre nieliczne plemiona płd.-wsch. Azji (Andamanie, Weddowie, Semangowie). Ludy tej grupy różnią się od grupy afrykańskiej kształtem włosów, silniejszym zarostem, czasami wydatniejszymi łukami nadoczodołowymi, a także częstością występowania niektórych grup krwi. Zobacz też Murzyn Zambo żółta odmiana człowieka biała odmiana człowieka Przypisy Antropologia fizyczna

1016

https://pl.wikipedia.org/wiki/Claude%20Bernard

Claude Bernard

Claude Bernard (ur. 12 lipca 1813 w Saint-Julien koło Villefranche-sur-Saône, zm. 10 lutego 1878 w Paryżu) – francuski lekarz fizjolog zajmujący się badaniami medycznymi. Laureat Medalu Copleya. Życiorys Bernard rozpoczął pracę jako praktykant w aptece, w wolnym czasie pisząc własną sztukę teatralną. Po jej wystawieniu napisał kolejną sztukę i w 1834 wyjechał do Paryża, aby skonsultować ją ze znanym krytykiem teatralnym. Ten poradził mu, aby – zamiast pisać sztuki – zajął się studiowaniem medycyny. Bernard posłuchał rady, zdał maturę i w 1843 rzeczywiście ukończył studia i rozpoczął pracę w szpitalu ze znanym fizjologiem F. Magendie. W 1847 został profesorem nadzwyczajnym, w 1855 profesorem, a wcześniej był już profesorem na nowo utworzonym Wydziale Fizjologii Uniwersytetu Paryskiego. Bernard zdawał sobie sprawę, że w medycynie brakuje zakładów eksperymentalnych i wyników, propagował eksperymenty na zwierzętach. W 1845 ożenił się z Fanny Martin, obrończynią praw zwierząt; w 1869 rozwiedli się. Po 1864 cesarz Napoleon III pozwolił mu urządzić laboratorium przy Musée National d’Historie Naturelle przy Ogrodzie Botanicznym w Paryżu. W 1868 został wybrany członkiem Akademii Francuskiej. Wyprawiono mu pogrzeb państwowy (był pierwszym francuskim naukowcem, którego pogrzebano na koszt państwa) i pochowano na cmentarzu Père-Lachaise. Praca naukowa Jego prace wykazały znaczenie homeostazy organizmu. Opisał rolę trzustki, ślinianek i wątroby w procesie trawienia, a także drogę tlenu w organizmie. Zbadał i opisał też zasady reakcji odruchowych. Opracował podstawy biochemiczne glikogenu i kurary. Był pionierem nakłuć IV komory mózgu. Prowadził badania wiwisekcyjne. Celem Bernarda, jak sam twierdził, było ustanowienie stosowania naukowych metod w medycynie. Podejście metodologiczne Claude’a Bernarda w fizjologii miało istotny wpływ na poglądy filozofów medycyny, utożsamianych ze „starszą” polską szkołą filozofii medycyny. Środowisko wewnętrzne i zewnętrzne Środowisko wewnętrzne to kluczowe pojęcie, z którym jest wiązany. Stwierdził, że niezmienność środowiska wewnętrznego jest warunkiem wolnego i samodzielnego życia, co jest do dziś zasadniczym prawem homeostazy. Zwrócił uwagę na konieczność uwzględnienia wpływu środowiska zewnętrznego. Przypisy Bibliografia Polska szkoła filozofii medycyny. Przedstawiciele i wybrane teksty źródłowe, pod redakcją Michała Musielaka i Jana Zamojskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010. Linki zewnętrzne Prace w projekcie Gutenberg Francuscy fizjolodzy Francuscy lekarze Członkowie Akademii Francuskiej Komandorzy Legii Honorowej Pochowani na Cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu Urodzeni w 1813 Zmarli w 1878 Członkowie Francuskiej Akademii Nauk Laureaci Medalu Copleya

1017

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chasydyzm

Chasydyzm

Chasydyzm ( chasidut, dosł. „pobożność, bogobojność”), chasydzi ( chasid, l.mn. chasidim) – ruch religijny lub pobożnościowy o charakterze mistycznym, powstały w łonie judaizmu. Występował w historii w trzech odmianach: chasydyzm antyczny lub starożytny – jego przedstawiciele znani są także pod nazwą asydejczyków (zwłaszcza w Biblii Tysiąclecia, wyd. III z 1990 r. i dalsze); chasydyzm niemiecki – zwany też aszkenazyjskim lub nadreńskim; chasydyzm polski – powszechnie i potocznie zwany chasydyzmem. Ta odmiana jest najszerzej znana, m.in. dlatego, że rozwija się do dziś (jako ruch o odmiennym charakterze, jest jednak w prostej linii spadkobiercą ruchu powstałego w XVIII wieku). Zobacz też cadyk Przypisy Judaizm ortodoksyjny

189768

https://pl.wikipedia.org/wiki/O%C5%BCar%C3%B3w

Ożarów

Ożarów – miasto w województwie świętokrzyskim, w powiecie opatowskim. Siedziba miejsko-wiejskiej gminy Ożarów. Prawa miejskie w latach 1569–1869 i ponownie od 1988. W latach 1975–1998 Ożarów administracyjnie należał do woj. tarnobrzeskiego. Według danych z 1 stycznia 2018 Ożarów liczył 4594 mieszkańców. Herbem Ożarowa jest herb szlachecki Rawa, którym pieczętował się m.in. ród hrabiów Ożarowskich. Główny zakład przemysłowy, Grupa Ożarów SA, zajmuje się produkcją cementu i masy bitumicznej. Położenie Miasto położone jest we wschodniej części województwa świętokrzyskiego, w powiecie opatowskim, około piętnastu kilometrów na zachód od Wisły. W Ożarowie krzyżuje się droga krajowa 79 (Warszawa – Sandomierz – Bytom) z drogą wojewódzką 755 (Ostrowiec Świętokrzyski – Kosin). Historia Ożarów został założony w 1569 przez Józefa Ożarowskiego na terenach wsi Wyszmontów. Prawa miejskie zostały nadane miastu przez króla Zygmunta Augusta. Dzięki korzystnemu położeniu na skrzyżowaniu dróg handlowych w Ożarowie rozwijały się handel i rzemiosło. W XVII i XVIII wieku miasto było ważnym ośrodkiem protestanckim. W 1628 roku w Ożarowie odbył się kalwiński synod prowincjonalny. W roku 1628 wybuchł spór o kościół pomiędzy ożarowskimi katolikami i kalwinami. Pomimo poparcia, jakiego udzielili stronie kalwińskiej ówcześni właściciele miasta, rodzina Ożarowskich, spór zakończył się przejęciem świątyni przez katolików. W 1767 roku wielki pożar zniszczył centrum miasta, które zostało później odbudowane w innym miejscu. Dawne śródmieście znajdowało się w okolicach obecnej ulicy Kolejowej. W 1869 roku, podobnie jak wiele innych miast w zaborze rosyjskim, Ożarów utracił prawa miejskie. W czasie rewolucji 1905 roku Ożarów znalazł się w granicach tzw. Republiki Ostrowieckiej. W grudniu 1907 roku w potyczce z rosyjskimi dragonami zginęło tutaj trzech bojowców PPS. W 1915 w mieście przebywał Józef Piłsudski. 25 maja 1915 do miasta wkroczyła I Brygada Legionów Polskich. Pod Ożarowem doszło do potyczki z oddziałami rosyjskimi, które zostały zmuszone do opuszczenia miejscowości. Wycofujący się Rosjanie doszczętnie spalili Ożarów. Odbudowa trwała w latach 1916–1920. Od stycznia do października 1942 roku istniało w Ożarowie getto, w którym przebywali Żydzi z Ożarowa, Radomia, Włocławka, a także grupa Żydów z Wiednia. Liczyło ono przeciętnie 4,5 tys. mieszkańców. Jesienią 1942 roku Żydzi wywiezieni zostali do obozu zagłady w Treblince, gdzie najprawdopodobniej wszyscy zostali zamordowani. Ożarów stracił blisko 70% swoich mieszkańców. W 1972 rozpoczęła się w Ożarowie budowa cementowni. Powstanie dużego zakładu przemysłowego dało miasteczku impuls do szybkiego rozwoju. Pozwoliło to odzyskać prawa miejskie w 1988. Ożarów stał się na powrót miastem, na podstawie uchwały Rady Państwa z 18 grudnia 1987. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku ożarowska cementownia została kupiona przez irlandzki koncern CRH. Demografia Według danych GUS z 1 stycznia 2013 r., Ożarów miał 4760 mieszkańców, co przy powierzchni 779 hektarów dawało gęstość zaludnienia 611 osób na kilometr kwadratowy. Piramida wieku mieszkańców Ożarowa w 2014 roku. Zabytki Kościół parafialny pod wezwaniem Świętego Stanisława Biskupa z przełomu XIX i XX wieku. Zbudowany na miejscu wcześniejszego drewnianego kościoła. Obok drewniana dzwonnica z XVIII wieku. Do rejestru zabytków nieruchomych wpisany został przykościelny cmentarz z kaplicą grobową Karskich z I połowy XIX w. oraz drewniana dzwonnica (nr rej.: A.550/1-3 z 30.05.1972, z 16.06.1977 i z 13.06.1988). Kaplica z początku XIX wieku, znajdująca się przy ulicy Mickiewicza, postawiona w akcie dziękczynienia za ocalenie miasta od zarazy. Cmentarz żydowski z XVII wieku – zachowało się w nim w całości okołu stu macew, z XIX i początku XX wieku, oraz około dwustu kolejnych uszkodzonych lub szczątkowych; (nr rej.: A.552 z 23.07.1982). Cmentarz parafialny (nr rej.: A.551 z 13.06.1988). Sport Alit Ożarów – klub piłkarski Wspólnoty wyznaniowe Kościół rzymskokatolicki: parafia św. Stanisława Świadkowie Jehowy: zbór Zobacz też Synagoga w Ożarowie Przypisy Linki zewnętrzne Strona miasta i gminy Ożarów Informator Ożarowski Miasta w Polsce lokowane w XVI wieku Miasta w województwie świętokrzyskim Ośrodki kalwinizmu w I Rzeczypospolitej Prywatne miasta szlacheckie I Rzeczypospolitej

1018

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cadyk

Cadyk

Cadyk, cadik, sadyk (z hebr. צדיק cadik = ‘sprawiedliwy’) – charyzmatyczny przywódca odłamu judaizmu – chasydyzmu, zwany też rebe. Cadyk jest dla wspólnoty wzorem pobożności, pokory i sprawiedliwości. Cadykowie są otaczani powszechną czcią, ze względu na przypisywaną im zdolność czynienia cudów i uzdrawiania. Także po śmierci ich groby (ohele) przyciągają licznych pielgrzymów. Na świecie istnieje wiele dynastii cadyków, żyjących w żydowskiej diasporze. Była też kobieta cadyk – Hanna Rachel Werbermacher. Przypisy Chasydyzm Ludzie związani z judaizmem

1019

https://pl.wikipedia.org/wiki/Costa%20de%20la%20Luz

Costa de la Luz

Costa de la Luz – region turystyczny w południowo-zachodniej Hiszpanii, obejmujący wybrzeże atlantyckie od Gibraltaru po ujście Gwadiany. Plaże Costa de la Luz ciągną się ok. 300 km wzdłuż Morza Śródziemnego. Jest to obszar o rozwiniętej strukturze obsługującej ruch turystyczny. Głównymi ośrodkami są nadmorskie miasta w prowincjach Huelva i Kadyks. Laguny i mokradła oddzielają od morza piaszczyste plaże. Na Costa de la Luz zlokalizowany jest Park Narodowy Doñana. Przypisy Prowincja Huelva Regiony Hiszpanii Wybrzeża Europy

189769

https://pl.wikipedia.org/wiki/Nablus

Nablus

Nablus (arab. نابلس, Nābulus) – miasto w Autonomii Palestyńskiej, na Zachodnim Brzegu Jordanu, w Samarii, na północ od Jerozolimy. Według danych szacunkowych na rok 2016 liczyło 153 061 mieszkańców. Historia Nablus to biblijne Sychem wzmiankowane w egipskich dokumentach z XIX wieku p.n.e., zasiedlone przez Samarytan, którzy przetrwali w grupach do dziś; zburzone w II wieku p.n.e., odbudowane jako Flavia Neapolis. W 636 roku podbite przez Arabów, miasto rozwijało się na wzór Damaszku, stolicy Omajjadow. W X wieku n.e. arabski geograf al-Muqaddassi nadal miastu miano „małego Damaszku”. 1099–1187 pod panowaniem krzyżowców i jako Naples przez krótki czas stolica ich królestwa; od XV wieku w imperium osmańskim; 1923–1948 należało do brytyjskiego mandatu Palestyny. W 1927 roku zostało poważnie zniszczone podczas trzęsienia ziemi; podczas palestyńskiego powstania narodowego w 1936 siedziba pierwszego Palestyńskiego Komitetu Narodowego. Czołowa pozycja miasta w ruchu oporu przeciw kolonializmowi i okupacji przyniosła mu miano „Góry Ognia” (arab. Jabal en-Nar). Od 1949 w Jordanii, od 1967 pod okupacją Izraela (jeden z trzech głównych ośrodków ruchu oporu Palestyńczyków); od 1993 w Autonomii Palestyńskiej; od 1995 autonomiczne miasto palestyńskie, jednak otoczone nielegalnymi osiedlami żydowskimi i posterunkami izraelskiej armii, nękane licznymi inwazjami. Miasto jest zablokowane siedmioma posterunkami izraelskiej armii, tzw. checkpointami, z których najgorsza sławą cieszą się Beit Iba, Huwwara i Zaatara. Nablus w kwietniu 2002 roku, wraz z innymi miastami Zachodniego Brzegu, stał się celem izraelskiego ataku – tzw. operacji „Defensive Shield”, „Tarcza ochronna”. W odwecie za palestyński zamach bombowy w Netanii w Święto Paschy (30 ofiar śmiertelnych, 140 rannych), od 3 do 21 kwietnia izraelska armia, wspomagana przez F-16, helikoptery, czołgi i buldożery zaatakowała mieszkalne dzielnice Nablusu, głównie zabytkowe Stare Miasto, zabijając dziesiątki i raniąc setki Palestyńczyków (w tym cywili). Niektórzy zostali pogrzebani żywcem w ruinach burzonych domów. Ponad 500 budynków zostało uszkodzonych, 60 całkowicie zburzonych, 221 nie nadawało się do użytku i groziło natychmiastowym zawaleniem. Gospodarka W mieście istnieją przedsiębiorstwa z gałęzi przemysłu spożywczego, drzewnego i mydlarskiego. Jest to również ośrodek handlu, rzemiosła (w tym wyrobów skórzanych), intensywnego sadownictwa (głównie drzewa cytrusowe) oraz funkcjonuje jako ośrodek turystyczny (znajdują się tu liczne zabytki: ruiny rzymskie, wielki meczet Salah El-Dien; w kościele znajduje się rękopis Pięcioksięgu Samarytan zwany Zwojem Abiszy; na wschód – znajduje się studnia Jakuba, a niedaleko grób Józefa). W pobliżu miasta znajduje się droga ekspresowa nr 60 prowadząca z Jerozolimy do Nazaretu. Transport Na zachód od miasta przebiega droga ekspresowa nr 55 (Kefar Sawa-Nablus). Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona miasta Miasta partnerskie Lille, Francja Poznań, Polska Dundee, Szkocja Neapol, Włochy Stavanger, Norwegia Nazaret, Izrael Chasawjurt, Rosja Rabat, Maroko Miasta w muhafazie Nablus

1020

https://pl.wikipedia.org/wiki/Costa%20del%20Sol

Costa del Sol

Costa del Sol – region turystyczny w Andaluzji (Hiszpania), obejmujący wybrzeże śródziemnomorskie między Gibraltarem a przylądkiem Cabo de Gata. Na Costa del Sol znajduje się wiele znanych kąpielisk morskich: Marbella, Torremolinos, Benalmádena, Málaga, czy Nerja. Stolicą Costa del Sol, czyli wybrzeża słońca jest Malaga, gdzie znajduje się jeden z ważniejszych portów lotniczych Hiszpanii. Costa del Sol jest jednym z trzech najpopularniejszych kierunków wakacyjnych kontynentalnej Hiszpanii. Położenie Linia brzegowa Costa del Sol rozciąga na długości 185 km wybrzeża Morza Śródziemnego, od granicy prowincji Grenada na wschodzie do granicy z Gibraltarem na zachodzie. Tradycyjnie dzieli się na dwie strefy: Zachodnie Costa del Sol – odcinek wybrzeża rozciągający się od Malagi po Gibraltaru i obejmuje miasta takie jak Benalmadena, Casares, Estepona Fuengirola, Manilva Marbella, Mijas, San Pedro de Alcántara, Torremolinos, Wschodnie Costa del Sol – cześć wybrzeża od Malagi po granicę z prowincją Grenada, na którym znajdują się miasta: Nerja, Rincón de la Victoria, Torja, Torrox, Vélez-Málaga. Punkt centralny Costa del Sol stanowi jego stolica, Malaga. Sport i rekreacja Costa del Sol znane jest z dużej ilości pól golfowych. Miłośnicy tego sportu określają czasem tę część Hiszpanii jako Costa del Golf, czyli Wybrzeże Golfa. Wybrzeże Costa del Sol popularne jest również wśród fanów sportów wodnych, zwłaszcza wśród osób uprawiających windsurfing, kitesurfing czy nurkowanie. El Caminito del Rey to jedna z największych atrakcji Costa del Sol i Andaluzji. Pieszy szlak znajduje się na wysokości ok. 100 metrów nad przepaścią. Trasa ma charakter liniowy i przebiega w jednym kierunku – opadającym, z północy na południe, częściowo po ścieżkach, a częściowo po kładkach. W ofercie rekreacyjnej Costa del Sol znajdują się również obiekty, oferujące rozrywkę dla całych rodzin, jak Selwo Ventura w okolicach Estepony, Bioparc we Fuengiroli czy Selwo Marina oraz oceanarium Sea Life w Benalmádenie. Zabytki Wybrzeże Costa del Sol może poszczycić się miejscami będącymi ewenementem na skalę europejską i światową. Tak jak i w całe Andaluzji, znajdziemy na nim pozostałości po okresach panowania na tych terenach Rzymian, Wizygotów czy Maurów. Do najważniejszych zabytków, znajdujących się na Costa del Sol należą: Alcazaba – zespół fortyfikacji pałacowych w Maladze, Castillo de Sohail – pochodzący z X wieku zamek we Fuengiroli, Cueva de Nerja – 7-kilometrowy zespół prehistorycznych jaskiń w okolicach miejscowości Nerja, La Manquita – renesansowy kościół w Maladze, Most Puente Nuevo w Rondzie – wybitny przykład XVIII w. inżynierii, Zamek Gibralfaro w Maladze – budowla wzniesiona w X wieku z polecenia Abderramána III. Plaże Klimat Costa del Sol, na którym słońce świeci przez ponad 300 dni w roku sprawia, że lokalne plaże stanowią istotny element oferty turystycznej regionu. Do najsłynniejszych plaż Wybrzeża Słońca należą: Playa de Bolonia w Tarifie, Playa Burriana i Playa de Maro w Nerja, Playa la Malagueta w Maladze, Playa Malapesquera w Benalmadenie. Playa Real de Zaragoza oraz Playa de Capobino w Marbelli, Gastronomia Zarówno wybrzeże Costa del Sol, jak i cała Andaluzja słyną z kuchni opartej na rybach i owocach morza. W tradycyjnych dla tego regionu potrawach znajdziemy wpływ kuchni żydowskiej, hiszpańskiej oraz arabskiej. W każdy mieście na wybrzeżu Costa del Sol, znajdują się liczne bary serwujące tapas oraz najbardziej charakterystyczne dania regionalne, jak sardinas fritas (smażone sardynki), gazpacho, ajoblanco (chłodnik z migdałów), espetos de sardinas (sardynki pieczone na żywym ogniu) oraz atun de almandraba. Przypisy Andaluzja Regiony Hiszpanii Wybrzeża Europy

1021

https://pl.wikipedia.org/wiki/Costa%20Blanca

Costa Blanca

Costa Blanca – region turystyczny w Hiszpanii nad Morzem Śródziemnym. Costa Blanca obejmuje fragment wybrzeża Morza Śródziemnego o długości ok. 244 km, zlokalizowany we Wspólnocie Autonomicznej Walencji, w okolicach Alicante z popularnymi kąpieliskami m.in. Benidorm i Calpe. Przypisy Regiony Hiszpanii Wybrzeża Europy

189770

https://pl.wikipedia.org/wiki/T%C3%A9a%20Leoni

Téa Leoni

Téa Leoni, właściwie Elizabeth Téa Pantaleoni (ur. 25 lutego 1966 w Nowym Jorku) – amerykańska aktorka pochodzenia włosko-polskiego. Zadebiutowała w roku 1989 rolą w serialu Santa Barbara. Jej babka od strony ojca, Helenka Adamowska, była aktorką kina niemego oraz założycielką i długoletnią prezes amerykańskiego oddziału UNICEF. Jej pierwszym mężem był Neil Joseph Tardio Junior, który zajmował się produkcją reklam. W latach 1997–2014 była żoną aktora Davida Duchovnego, z którym ma dwoje dzieci – córkę Madelaine West Duchovny i syna Kyda Millera Duchovny'ego. Jest weganką. Filmografia 1989: Santa Barbara, jako Lisa DiNapoli 1991: Switch: Trudno być kobietą (Switch), jako Connie, dziewczyna marzeń 1992–1993: Flying Blind, jako Alicia 1992: Ich własna liga (A League of Their Own), jako pierwsza bazowa drużyny Racine 1994: Fałszywa hrabina (The Counterfeit contessa), jako Gina Leonarda Nardino 1994: Wyatt Earp, jako Sally 1995–1998: Naga prawda (The Naked Truth), jako Nora Wilde 1995: Frasier, jako Sheila 1995: Bad Boys, jako Julie Mott 1996: Igraszki z losem (Flirting with Disaster), jako Tina Kalb 1998: Dzień zagłady (Deep Impact), jako Jenny Lerner 1998: There's No Fish Food In Heaven, jako Landeene 2000: Family Man (The Family Man), jako Kate Reynolds 2000: Z Archiwum X (The X-Files), jako Dana Scully / Tea Leoni 2001: Park Jurajski 3 (Jurassic Park III), jako Amanda Kirby 2002: Koniec z Hollywood (Hollywood Ending), jako Ellie 2002: Ludzie, których znam (People I Know), jako Jilli Hopper 2004: Trudne słówka (Spanglish), jako Deborah Clasky 2004: Głowa do góry (House of D), jako Katherine Warshaw 2005: Dick i Jane: Niezły ubaw (Fun with Dick and Jane), jako Jane Harper 2007: Mokra robota (You Kill Me), jako Laurel Pearson 2008: Miasto duchów (Ghost Town), jako Gwen 2009: Zapach sukcesu (The Smell of Success), jako Rosemary Rose 2011: Spring/Fall, jako Margo 2011: Tower Heist: Zemsta cieciów (Tower Heist), jako agentka specjalna Claire Denham 2014: Madam Secretary, jako Elizabeth McCord Przypisy Bibliografia Amerykańskie aktorki filmowe Aktorki polskiego pochodzenia Ludzie urodzeni w Nowym Jorku Urodzeni w 1966 Amerykanie pochodzenia włoskiego

1022

https://pl.wikipedia.org/wiki/Costa%20del%20Azahar

Costa del Azahar

Costa del Azahar (kat. Costa dels Tarongers) – region turystyczny w Walencji (Hiszpania), obejmujący wybrzeże śródziemnomorskie między przylądkiem Cabo de Nao a ujściem Ebro. Znajdują się tu kąpieliska morskie: El Saler, Benicasim, Vinaroz. Jest to również znany obszar uprawy drzew pomarańczowych. Przypisy Regiony Hiszpanii Wybrzeża Europy

1023

https://pl.wikipedia.org/wiki/Costa%20Dorada

Costa Dorada

Costa Dorada (kat. Costa Daurada, pol. Złote Wybrzeże) – region turystyczny w północno-wschodniej Hiszpanii (w granicach administracyjnych Katalonii), rozciągający się wzdłuż wybrzeża Morza Balearskiego . Przynależność administracyjna Costa Dorada jest w całości zlokalizowana we wspólnocie autonomicznej Katalonii, w granicach administracyjnych dwóch prowincji: Prowincji Barcelona (niewielka część) i Prowincji Tarragona (zdecydowana większość tego wybrzeża), w następujących comarkach: Baix Penedès, Tarragonès, Alt Camp, Baix Camp, Conca de Barberà, Priorat, Ribera d'Ebre, Baix Ebre i Montsià. Granice Costa Dorada obejmuje 216-kilometrowy fragment wybrzeża na południe od niewielkiej rzeczki koło miejscowości Cubelles do ujścia Ebro (nieopodal przylądka Cap de Tortosa). Pozostałe informacje Costa Dorada słynie z rozległych i piaszczystych plaż. W miejscowości Sitges znajduje się znane kąpielisko oraz neogotycki Palau Mar i Cel (pol. Pałac Morza i Nieba), w którym przechowywane są kolekcje malarstwa i dzieł sztuki z całego świata, zaś z okien muzeum rozciąga się widok na morze. W Sitges zbudowano od podstaw stare miasto rozciągające się wokół przylądka. W Salou znajduje się wesołe miasteczko – Port Aventura. Niedaleko od Salou położony jest Cambrils – niegdyś port rybacki, a obecnie jeden z ważniejszych kurortów Złotego Wybrzeża, przekształcony z portu rybackiego na potrzeby turystyki. Posiada on długą plażę, a cechą charakterystyczną są flotylla bous – małe łódki zaopatrzone w duże lampy, zapalane podczas nocnych połowów. Zobacz też Costa Dourada (portugalskie Złote Wybrzeże) Złote Wybrzeże nad Zatoką Gwinejską w Afryce Uwagi Przypisy Regiony Hiszpanii Wybrzeża Europy

1024

https://pl.wikipedia.org/wiki/Costa%20Brava

Costa Brava

Costa Brava (pol. Dzikie wybrzeże, Urwiste wybrzeże) – region turystyczny w północno-wschodniej Hiszpanii (w granicach administracyjnych Katalonii), rozciągający się wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego. Nazwa Pierwszy raz terminu "Costa Brava" użył kataloński dziennikarz, poeta i polityk Ferran Agulló i Vidal w artykule poświęconym walorom turystycznym tej części wybrzeża, opublikowanym 12 września 1908 na łamach nieistniejącego już barcelońskiego dziennika La Veu de Catalunya). Nazwa jednak przyjęła się dopiero w latach 60. XX wieku, w czasie upowszechnienia się turystyki wakacyjnej w tym regionie. Odtąd pojęcie to funkcjonuje oficjalnie i występuje we wszystkich materiałach promocyjnych, dotyczących tego odcinka wybrzeża. Przynależność administracyjna Costa Brava jest w całości zlokalizowana w granicach administracyjnych Prowincji Girona we wspólnocie autonomicznej Katalonii. Jej północna część leży w comarce Alt Empordà, środkowa – w comarce Baix Empordà, a południowa – w comarce Selva. Granice Właściwa Costa Brava obejmuje 214-kilometrowy fragment wybrzeża od Portbou przy granicy z Francją do ujścia rzeki Tordera (na południe od Blanes). W szerszym ujęciu, do tego regionu turystycznego, poza właściwą Costa Bravą zalicza się również wszystkie kurorty, położone na Costa del Maresme. Kurorty Comarca Alt Empordà: Portbou Colera Llançà El Port de la Selva Cadaqués Roses Castelló d'Empúries Empuriabrava Sant Pere Pescador La Armentera L'Escala Comarca Baix Empordà: Torroella de Montgrí L’Estartit Pals Begur Palafrugell Mont-ras Palamós Calonge Castell-Platja d'Aro Sant Feliu de Guíxols Comarca Selva: Tossa de Mar Lloret de Mar Blanes Bibliografia Przypisy Katalonia Wybrzeża Europy

1025

https://pl.wikipedia.org/wiki/Costa%20Vasca

Costa Vasca

Costa Vasca (bask. Euskal Herriko kostaldea) – region turystyczny w Baskonii (Hiszpania), obejmujący wybrzeże Oceanu Atlantyckiego w okolicach znanego kąpieliska San Sebastian. Geografia Kraju Basków Wybrzeża Europy

1026

https://pl.wikipedia.org/wiki/Costa%20Montanesa

Costa Montanesa

Costa Montanesa – region turystyczny w Hiszpanii, obejmujący atlantyckie wybrzeże Starej Kastylii ze znanym kąpieliskiem w Santanderze. Regiony Hiszpanii Wybrzeża Europy

189772

https://pl.wikipedia.org/wiki/O%C5%9Bno%20Lubuskie

Ośno Lubuskie

Ośno Lubuskie (, daw. Ośno) – miasto w województwie lubuskim, w powiecie słubickim, położone nad rzeką Łęcza i jeziorem Reczynek, na historycznej ziemi lubuskiej. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ośno Lubuskie. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. gorzowskiego. Miasto o charakterze turystyczno-wypoczynkowym, położone wśród wzgórz morenowych Wysoczyzny Lubuskiej. Ośno Lubuskie leży w historycznej ziemi lubuskiej, w ramach której od XIV wieku było stolicą regionu określanego jako ziemia torzymska. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Ośno Lubuskie liczyło 3915 mieszkańców. Historia W okresie wczesnopiastowskim istniał tu gród obronny. Wzmiankowane po raz pierwszy w 1252 r. jako "civitas forensi Osna". Przywilej miasta uzyskało w roku 1282 od biskupów lubuskich, do których należało. Pierwszym wójtem został Dzierżko z Chyciny. Ośno stanowiło własność biskupów lubuskich, a od 1258 roku właścicielami miejscowości byli margrabiowie brandenburscy. Władztwo polskie sięgnęło tu ponownie po wybuchu wojny o przynależność ziemi lubuskiej w 1319, sięgnęły tu granice księstwa głogowskiego. W 1324 w mieście przebywał piastowski książę Jan ścinawski, później ponownie zajęte przez Brandenburgię. Formalnie biskup lubuski przekazał miasto na własność Brandenburgii w 1401 roku. Przed 1347 r. Ośno Lubuskie otrzymało pełne prawa miejskie. W 1369 roku Ośno otrzymało prawo bicia własnej monety. Początkowo była to osada targowa, gród obronny z podgrodziem, z czasem przekształciły się w miasto. W okresie średniowiecza Ośno stało się głównym ośrodkiem ziemi torzymskiej, a od 1447 roku, kiedy ustanowiono tu starostwo krajowe – stolicą ziemi torzymskiej. Było to także miasto dekanalne. Dekanat zorganizowano tu przed 1249 rokiem. Obejmował on 42 kościoły i był największy w całej diecezji. Od 1373 do 1415 wraz z Brandenburgią we władaniu Korony Czeskiej. Wiele razy miasto płonęło, nie omijały go wojny i zarazy. Miasto słynęło z piwa ośnieńskiego, uprawy kwiatów (plantacje konwalii, stąd nazwa ), szparagów i porzeczek. W 1565 roku w Ośnie było 857 warzelni piwa, a w XVIII wieku istniało 157 warsztatów tkackich. W 1584 roku nadano mu prawo urządzania dwóch jarmarków rocznie. Od roku 1810 miasto było stolicą tzw. Ziemi Torzymskiej. Od 1871 w składzie Niemiec. W 1945 r. zniszczone w 70% miasto zostało włączone do Polski. Dotychczasowych mieszkańców wysiedlono do Niemiec. W 1946 zatwierdzono urzędowo nazwę Ośno, w 1948 zatwierdzono obecną nazwę. W miejscowości działało państwowe gospodarstwo rolne – Państwowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej w Ośnie Lubuskim. Zabytki Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są: układ urbanistyczny kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba, gotycki z lat 1298-1380 do XIX wieku; najstarsza budowla miasta; kościół posiada wysoką masywną wieżę ozdobioną blendami, wewnątrz m.in. późnorenesansowy polichromowany ołtarz z 1627 roku, ambona z 1619 roku, kamienna chrzcielnica z 1667 roku kościół Gminy Nowoapostolskiej, obecnie rzymskokatolicki filialny pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża, Al. Pokoju, z 1933 roku kaplica cmentarna pod wezwaniem św. Gertrudy, późnogotycka z połowy XV wieku na cmentarzu mury obronne, z XIV–XV wieku, średniowieczne mury miejski wzniesione w 1477 roku, w których umieszczono 12 baszt; mury otaczają miasto na długości 1350 metrów, są zbudowane z głazów narzutowych, nadbudowane i uzupełniane cegłami ratusz z 1517, odbudowany 1842-44, neogotycki ratusz, który stoi na miejscu gotyckiego, wybudowany według projektu architekt Emila Flaminiusa dom, ul. 1 Maja 32, szachulcowy, z XVIII wieku/XIX wieku, nie istnieje inne zabytki: synagoga stara synagoga cmentarz żydowski wieża ciśnień z 1903 roku liczne kamienice z XVIII i XIX wieku. Demografia Źródło: Piramida wieku mieszkańców Ośna Lubuskiego w 2020 roku. Według danych z 30 czerwca 2016 r. miasto miało 3904 mieszkańców. Edukacja W miejscowości funkcjonuje Szkoła Podstawowa im. Marii Skłodowskiej-Curie. W budynku mieścił się uprzednio Zespół Szkół Publicznych. Do szkoły uczęszcza Sara James, uzdolniona muzycznie uczestniczka międzynarodowych konkursów. Miasto prowadzi Przedszkole Samorządowe i Miejski Dom Kultury. Sport i rekreacja W Ośnie Lubuskim przy Szkole Podstawowej powstała w 2005 hala sportowa, wyposażona w boiska, sanitariaty oraz widownię na 200 miejsc. Znajduje się tu także Stadion Miejski o pojemności 700 widzów (w tym 360 miejsc siedzących). Swoją siedzibę ma tu Miejski Klub Sportowy „Spójnia” Ośno Lubuskie, założony w roku 1948 pod nazwą „Chrobry”, grający w IV lidze. Barwy zespołu: biało-czerwono-żółte. W mieście znajdują się zespoły zieleni miejskiej takie jak Park „Stary Rynek” oraz Park „Słowackiego”. Transport Transport drogowy Miasto znajduje się przy drodze wojewódzkiej nr 137 Słubice-Kowalów-Ośno Lubuskie-Międzyrzecz-Trzciel oraz przy drodze wojewódzkiej nr 134 Urad-Rzepin-Ośno Lubuskie-Radachów. Transport kolejowy W Ośnie Lubuskim znajduje się stacja kolejowa Ośno Lubuskie, która znajduje się na linii kolejowej nr 364 łączącej Rzepin z Wierzbnem. Wspólnoty wyznaniowe Kościół rzymskokatolicki: parafia św. Jakuba Apostoła Świadkowie Jehowy: zbór (Sala Królestwa) Bibliografia Urząd Miasta i Gminy w Ośnie Lubuskim, Ośno Lubuskie: Plan miasta, Wydanie II 2003/2004, . Wojciech Eckert: System obronny Ośna Lubuskiego. Piękno do odkrycia = The fortification of Ośno Lubuskie. A beauty to be discovered, Czasopismo Techniczne - Architektura, zeszyt 7, 2009, s. 235-238. Roland Semik: Ratusz miejski w Ośnie Lubuskim, w: Wiadomości Powiatowe - biuletyn powiatu słubickiego, grudzień 2013, s. 10 (ISSN 2299-1921). Przypisy Linki zewnętrzne Film promocyjny Ośno Lubuskie Dokument Moje Miasteczko cz 1. Ośno Lubuskie zabytki 2010 Fotografie i pocztówki z Ośna Lubuskiego Miasta w województwie lubuskim Miasta w Polsce lokowane w XIII wieku Ziemia lubuska

189777

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ploidia

Ploidia

Ploidia , ploidalność – ilość materiału genetycznego (DNA) znajdującego się w jądrze komórkowym, określana w odniesieniu do liczby chromosomów. Metody oznaczania ploidii opierają się na pomiarach morfometrycznych (cytometrii przepływowej bądź obrazowej, czyli statycznej), które z pomocą wykresów (tzw. rozkładów ploidii) i odpowiednich miar statystycznych, określają ilokrotnie ilość substancji genetycznej w populacji próbki komórek przekracza ilość odpowiadającą jednemu garniturowi chromosomów (a więc nie jest to pomiar w skali ciągłej, ale w skali dyskretnej lub skokowej: stąd słowo wywodzi się od pojęcia „krotności”). Oznaczenie ploidii jest jednym z obiektywnych sposobów wyznaczania złośliwości nowotworów, choć matematyczno-statystyczne opisanie i scharakteryzowanie zbiorów danych opisujących ploidię nie jest jeszcze ujednolicone. Próbkę komórek do celów oszacowania ploidii pobiera się zwykle drogą nakłucia guza (biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej). Rozróżnia się następujące typy rozkładów ploidii w komórkach (ich zbiorach): rozkłady euploidalne: rozkład haploidalny – ilość DNA odpowiadająca zawartości w jednym garniturze chromosomów (prawidłowo spotykana w jądrach komórek rozrodczych, po podziale mejotycznym) rozkład diploidalny – ilość DNA odpowiadająca zawartości DNA w dwóch garniturach chromosomalnych (prawidłowo w komórkach somatycznych w fazach G0, G1 mitotycznego cyklu komórkowego; u człowieka ok. 7.4 pg DNA) rozkłady poliploidialne (spotykane w komórkach nowotworowych lub komórkach narządów, których tkanki nie ulegają cytokinezie, np. w jądrach kardiomiocytów – komórkach mięśnia sercowego, makrofagalnych komórkach olbrzymich i innych): rozkład tetraploidalny – odpowiadający czterem garniturom chromosomalnym rozkład oktaploidalny – odpowiadający ośmiu garniturom chromosomalnym rozkłady aneuploidalne – ilość DNA nie jest krotnością podstawowego garnituru chromosomalnego (spotykane w komórkach nowotworów złośliwych) Przykłady rozkładów ploidii w badaniu cytologicznym różnych nowotworów, po wybarwieniu DNA metodą Feulgena Haploidalna ilość DNA jest oznaczana symbolem n lub c, diploidalna symbolem 2n lub 2c, tetraploidalna symbolem 4n lub 4c itd. Nad słupkami umieszczono oznaczenie fazy cyklu komórkowego, której może odpowiadać część jąder zaliczonych do odpowiedniej kategorii ploidii. W prawidłowych warunkach, rozkłady ploidii zbiorów mierzonych komórek są „zanieczyszczane” niewielką „domieszką” wyników pochodzących z komórek znajdujących się w fazie fizjologicznego podziału:, tj. w fazie S, G2 lub M cyklu komórkowego, kiedy ilość DNA w jądrze komórkowym znajduje się akurat okresie syntezy. Nawet w narządach ulegających regeneracji, domieszka ta jest łatwa do odróżnienia na wykresach ploidii. Określenia „haploidia” (pojedynczy zestaw chromosmów) i „diploidia” (podwójny garnitur chromosomalny) w odniesieniu do komórek roślinnych wprowadził w 1888 r. niem.-pol. botanik Eduard Adolf Strasburger (1844–1912), natomiast pojęcie aneuploidii jako pojęcie onkopatologiczne wprowadzono w latach siedemdziesiątych XX w. Przypisy Ploidalność

1027

https://pl.wikipedia.org/wiki/Costa%20Verde

Costa Verde

Costa Verde (hiszp. Zielone Wybrzeże) – region turystyczny w Hiszpanii, obejmujący atlantyckie wybrzeże Galicji, Kantabrii, Asturii i Kraju Basków. Galeria Klimat Panuje tam klimat subtropikalny typu oceanicznego, na który duży wpływ ma Prąd Północnoatlantycki. Klimat charakteryzuje się łagodnymi zimami, umiarkowanie ciepłymi latami oraz sporymi opadami. Przypisy Regiony Hiszpanii Wybrzeża Europy

1028

https://pl.wikipedia.org/wiki/Costa%20Dourada

Costa Dourada

Costa Dourada – region turystyczny w południowo-zachodniej Portugalii (w granicach administracyjnych dystryktu Setúbal, dystryktu Beja i dystryktu Faro), rozciągający się wzdłuż wybrzeża Oceanu Atlantyckiego, od Sines na północy do Przylądka Świętego Wincentego na południu (fragment Costa Dourada na południe od Aljezur bywa również nazywany Costa Vicentina). Od północy przylega do Costa da Galé, a na Przylądku Świętego Wincentego przechodzi w Costa do Algarve. Niemal cały odcinek Costa Dourada zlokalizowany jest w granicach Parque Natural do Sudoeste Alentejano e Costa Vicentina (poza obrębem parku znajduje się tylko zabudowa miasta Sines). Linia brzegowa Costa Dourada jest niezwykle urozmaicona, bowiem niewielkie, piaszczyste plaże poprzerywane są kilkudziesięciometrowymi klifami i różnokształtnymi formacjami skalnymi. Galeria Zobacz też Costa Dorada (hiszpańskie Złote Wybrzeże) Złote Wybrzeże nad Zatoką Gwinejską w Afryce Costa de Prata (portugalskie Srebrne Wybrzeże) Geografia Portugalii Wybrzeża Europy

1029

https://pl.wikipedia.org/wiki/Costa%20de%20Prata

Costa de Prata

Costa de Prata – region turystyczny w środkowo-zachodniej Portugalii (w granicach administracyjnych Wielkiego Porto, dystryktu Aveiro, dystryktu Coimbra, dystryktu Leiria i dystryktu Lizbona), rozciągający się wzdłuż wybrzeża Oceanu Atlantyckiego, od ujścia rzeki Duero nieopodal Vila Nova de Gaia (aglomeracja Porto) na północy do Torres Vedras na południu (okolice Lizbony). Zobacz też Côte d’Argent (francuskie Srebrne Wybrzeże) Costa Dourada (portugalskie Złote Wybrzeże) Linki zewnętrzne Costa de Prata na portugalvirtual.pt Geografia Portugalii Wybrzeża Europy

1030

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cie%C5%9Bnina

Cieśnina

Cieśnina – zwężenie obszaru wodnego, łączące dwa akweny (oceany, morza lub jeziora), a rozdzielające dwa obszary lądowe. Szeroką cieśninę morską, zwłaszcza oddzielającą wyspę od kontynentu określa się mianem kanału morskiego (np. La Manche), wąskie cieśniny są zaś czasem nazywane „przesmykami”. Obce statki mogą przekraczać wody cieśnin należące do państwa nadbrzeżnego w oparciu o prawo niezakłóconego tranzytu. Cieśniny można podzielić na trzy rodzaje ze względu na ich znaczenie: łączące morza i oceany oddzielające wyspy lub archipelagi od kontynentów oddzielające wyspy od archipelagów Ważniejsze cieśniny morskie Ocean Atlantycki Bransfielda, Bosfor, Cabota, Dardanele, Davisa, Drake’a, Duńska, Cieśniny Duńskie (Skagerrak, Kattegat, Sund, Wielki Bełt, Mały Bełt), Florydzka, Franklina, Gibraltarska, Hudsona, Jukatańska, Kaletańska, Kanał Jamajski, La Manche, Kanał Północny, Kanał Świętego Jerzego, Karskie Wrota, Kerczeńska, Księcia Regenta, Księcia Walii, Łaptiewa, Magellana, Maltańska, Mesyńska, Otranto, Smoków, Sycylijska, św. Bonifacego, Wilkickiego, Wiatrów, Węża. Ocean Spokojny Beringa, Cooka, Cuszimska, Dampiera, Drake’a, Hajnańska, Koreańska, La Pérouse’a, Magellana, Makasar, Pohaj, Singapurska, Sundajska, Tatarska, Tajwańska, Torresa, Tsugaru. Ocean Indyjski Bab al-Mandab, Bassa, Kanał Mozambicki, Malakka, Ormuz, Palk. Ocean Arktyczny Cieśnina Beringa, Cieśnina De Longa, Cieśnina Łaptiewa, Wilkickiego, Karskie Wrota, Hudsona, Cieśnina Matoczkin Szar, Cieśnina Jugorski Szar, Cieśnina McClure’a, Cieśnina Melville’a, Kanał McClintocka, Cieśnina Barrowa, Cieśnina Jonesa, Cieśnina Lancastera, Cieśnina Smitha, Cieśnina Dease, Cieśnina Foxe’a, Davisa, Duńska Przypis Zobacz też przesmyk Prawo morza

1032

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chmielaki%20Krasnostawskie

Chmielaki Krasnostawskie

Chmielaki Krasnostawskie – Ogólnopolskie Święto Chmielarzy i Piwowarów odbywające się co roku w Krasnymstawie po żniwach chmielowych. Nazywane inaczej dożynkami chmielowymi. Historia Tradycje chmielarstwa na terenie Krasnegostawu i okolic sięgają początków XX wieku i wiążą się ściśle z osobą Tadeusza Fleszyńskiego (1886–1968), inżyniera chmielarstwa, który w swoim gospodarstwie pracował nad rozwojem oświaty rolniczej na wsi i jako członek Towarzystwa Rolniczego wygłaszał pogadanki na temat uprawy chmielu. Był też jednym z inicjatorów budowy szkoły rolniczej, w której po II wojnie światowej pracował jako nauczyciel uprawy chmielu, gdzie pod jego kierunkiem wykształciła się liczna kadra chmielarzy, co doprowadziło do powstania swoistego „zagłębia chmielowego”. Liczne sukcesy krasnostawskich chmielarzy w produkcji chmielu i rozwój tego działu rolnictwa na przełomie lat 60 i 70, a także tradycje amatorskiego ruchu artystycznego sięgające XVIII wieku złożyły się na powstanie dożynek chmielowych, nazwanych „Chmielaki Krasnostawskie”. Pierwsze Chmielaki odbyły się w dniach 11–12 września 1971 r. i miały regionalny charakter. Od początku imprezie towarzyszyło widowisko obrzędowe przedstawiające historię miasta i regionu, w którym występowały historyczne postacie związane z Krasnymstawem: Marek Sobieski starosta krasnostawski, Jan Zamojski wielki hetman koronny oraz królowie Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło, Jan III Sobieski. Od 1977 roku Chmielaki stały się imprezą ogólnopolską, w której uczestniczyły zespoły regionalne, twórcy ludowi z kraju i z zagranicy. Imprezy muzyczne odbywały się na stadionie i przy ratuszu, a przy ul. Rzecznej był kiermasz piwny i występy zespołów folklorystycznych. W roku 1985 po raz pierwszy w Amfiteatrze zorganizowany został koncert rockowy pod nazwą „Chmiel Rock”. W 1990 roku organizatorzy zmienili dotychczasową formułę – ze względów estetycznych i bezpieczeństwa część handlową przeniesiono z tzw. targowicy przy ul. Rzecznej do centrum pozostawiając wokół przejezdne ulice. Od 1991 w ramach koncertu galowego organizowane są Wybory Miss Chmielaków, któremu towarzyszą występy popularnych kabaretów i zespołów muzycznych. Od 1994 roku dla fanów muzyki jazzowej organizowany jest koncert pn. „Jazz z pianką”. W 2005 roku na Chmielakach wystąpiła po raz pierwszy gwiazda z zagranicy – Gipsy Kings, następnie w roku 2006 Boban Markovic Orchestra, a w roku 2007 InGrid. Konsumencki Konkurs Piw W ramach Chmielaków Krasnostawskich organizowana jest Ogólnopolska Sesja Chmielarska, będąca okazją do spotkań chmielarzy z całego kraju oraz Konsumencki Konkurs Piw, który zadebiutował na Chmielakach w 1992 r. Kategorie konkursowe ewoluowały na przestrzeni lat, a obecny podział piw na XI kategorii ustalony został ostatecznie w 2007 r. wraz z dołączeniem do konkursu piw pszenicznych jako osobnego asortymentu. Wyniki KKP od 2005 r. W 2005 roku wszystkie piwa ciemne do 16,0 ºBlg startowały w jednej kategorii. Wyniki: 1. Heban – Jurand Browary Warmińsko-Mazurskie 2. Farskie – Browar Ciechanów 3. Irlandzkie – Krajan Browary Kujawsko-Pomorskie Wyniki KKP od 1992 – 2004 W latach 1992 – 2004 konkursy odbywały się nieregularnie i w różnych kategoriach. 2004: W Konsumenckim Konkursie Piw 2004 piwa startowały w dwóch kategoriach: Kategoria I – Piwa jasne pełne o zawartości ekstraktu w brzeczce do 13,0ºBlg 1. Perła Chmielowa – Perła Browary Lubelskie 2. Heineken – Grupa Żywiec 3. Carlsberg – Carlsberg-Okocim Kategoria II – Piwa jasne mocne o zawartości ekstraktu w brzeczce pow. 13,1ºBlg 1. Perła Mocna – Perła Browary Lubelskie 2. Dobre Mocne – Browar Śląski 1209 3. Kunter Mocny – Browary Grudziądz 2002: Jedna kategoria open 1. Kasztelan – Browar Sierpc 2. Wyborowe – Browar Łomża 3. Perła – Browary Lubelskie 2001: Jedna kategoria open 1. Kasztelan – Browar Sierpc 2. Perła – Browary Lubelskie 3. Wyborowe – Browar Łomża 2000: Jedna kategoria open 1. Wyborowe Pepees – Browar Łomża 2. Kasztelan – Browar Sierpc 3. Hetman – Browar Krasnystaw 1999: Jedna kategoria open 1. Jubileuszowe OK – Browar Okocim 2. Perła – Browary Lubelskie 3. Bractwo – Browar Kujawiak 1998: Jedna kategoria open 1. Perła – Browary Lubelskie 2. Tyskie Gronie – Browar Książęcy Tychy 3. Golden Dragon – Browar Krotoszyn 1997: Jedna kategoria open 1. Lech Pils Premium – Browary Wielkopolskie 2. Full – Browar Namysłów 3. Grill – Browary Lubelskie 1993: Piwa wystartowały w 4 kategoriach Kategoria I – Piwa jasne pełne o zawartości ekstraktu w brzeczce 10,5–12,0ºBlg 1. Leżajsk Bier – Browar Leżajsk 2. Gronie – Browar Książęcy Tychy 3. Pils – Browar Sierpc Kategoria II – Piwa jasne pełne o zawartości ekstraktu w brzeczce 12,1–13,0ºBlg 1. Premium Pils – Browar Koszalin 2. Export Specjal Warka – Browar Warka 3. Pils – Browar Książęcy Tychy Kategoria III – Piwa ciemne karmelowe 1. Czarna Perła – Browary Wielkopolskie 2. Ciemne Karmelowe – Browar Elbląg 3. Ciemne Specjalne – Browary Warszawskie Kategoria IV – Piwa ciemne mocne 1. Porter – Browary Warszawskie 2. Porter – Browar Tychy 3. Porter – Browar Elbląg 1992: Piwa wystartowały w 4 kategoriach Kategoria I – Piwa jasne pełne o zawartości ekstraktu w brzeczce 11,3–12,0ºBlg 1. Brok – Browar Koszalin 2. Krystal – Browar Leżajsk 3. Specjal Pils – Browar Braniewo Kategoria II – Piwa jasne pełne o zawartości ekstraktu w brzeczce 12,5–13,0ºBlg 1. Eksportowe – Browar Okocim 2. Kasztelańskie – Browar Sierpc 3. Bosman – Browar Szczecin Kategoria III – Piwa ciemne karmelowe 1. Czarna Perła – Browary Wielkopolskie 2. Karmelowe – Browar Okocim 3. Karmelowe – Browar Elbląg Kategoria IV – Piwa ciemne mocne 1. Porter – Browar Tychy 2. Porter – Browar Okocim 3. Porter – Browar Łódź Zobacz też Festiwal Dobrego Piwa Festiwal Birofilia Oktoberfest Piwo Roku według Bractwa Piwnego Konsumencki Konkurs Piw Bractwa Piwnego Piwo Roku według portalu Browar.biz Bibliografia Linki zewnętrzne Chmielaki Krasnostawskie Tradycyjne święto chmielu w Krasnymstawie w PKF na stronie KronikaRP Piwne festyny Piwne konkursy i nagrody Festiwale w Polsce Kultura w Krasnymstawie

1033

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cent

Cent

Cent (z łac. centum = „sto”) – jednostka monetarna wielu państw świata. Jej nazwa wywodzi się od części setnej. Jako monetę centa po raz pierwszy wybito w stanie Massachusetts w 1787 r. Poza systemem monetarnym Stanów Zjednoczonych cent jako 1/100 lokalnego dolara występuje, bądź występował, między innymi w (na): Liberii (od 1847 r.) Kanadzie (od 1888 r.) Wyspach Kokosowych (1913, 1968 i 1977 r.) Australii (od 1966 r.) Trynidadzie i Tobago (od 1966 r.) Gujanie (od 1967 r.) Nowej Zelandii (od 1967 r.) Singapurze (od 1967 r.) Fidżi (od 1969 r.) Jamajce (od 1969 r.) Kajmanach (od 1972 r.) Barbadosie (od 1973 r.) Wyspach Bahama (od 1974 r.) Belize (od 1974 r.) Rodezji (w latach 1970–1977). W Sierra Leone centa wprowadzono w 1791 r.. Stanowił pierwotnie równowartość ½ pensa albo 1/100 dolara, a od 1960 r. 1/100 leone. W Niderlandach cent bity był od 1817 r. – 1/100 guldena. Cent warty 1/100 guldena od 1920 r. bity jest w Surinamie. 1/100 lokalnej rupii warte były centy Mauritiusa (od 1877 r.) i Seszeli (od 1919 r.), a w 1908 r. również cent Zanzibaru. W Kenii i Ugandzie cent stanowi równowartość 1/100 miejscowego szylinga (od 1966 r.). W Republice Południowej Afryki cent odpowiada 1/100 randa (od 1961 r.). W drugiej połowie XX w. (od 1972 r.) na Malcie cent był równowartością 1/100 lokalnego funta albo 10 milów. Od 1968 r. w Suazilandzie cent był równy 1/100 luhlangi, a od 6 września 1974 r. – 1/100 lilangeni. W latach 1898–1949 centa emitowano w Chinach, gdzie wart był 10 kasz, 1/10 jiao, albo 1/100 juana. W latach 1925 i 1936 bito centa na Litwie, gdzie stanowił równowartość 1/100 litasa. Centy emitowano również w koloniach: holenderskich, niemieckich i brytyjskich, gdzie nie zawsze odpowiadały jednostkom macierzystych państw, np. koloniach brytyjskich w Ameryce i Azji czy niemieckiej Kiau-czou. W Duńskich Indiach Zachodnich, bez jakiegokolwiek odniesienia do duńskiej jednostki monetarnej, cent stanowił równowartość 1/20 franka. Zobacz też centavo centesimo centimos centym sent Przypisy Monety

1034

https://pl.wikipedia.org/wiki/Centym

Centym

Centym (z fr. centime, z łac. centum – „sto”) – powstała w 1795 r. we Francji jednostka monetarna, której nazwa wywodzi się od części setnej. Centym równając się 1/100 lokalnego franka był jednostką monetarną Francji, Belgii (od 1832 r.), Monako (w latach 1837–1838), Luksemburga (od 1854 r.) do czasu wprowadzenia euro w 2002 r. Centym jako 1/100 lokalnego franka od 1919 r. był jednostką monetarną Maroka, a od 1974 r. jako 1/100 lokalnego dirhama. W latach 1839–1847 bito centyma w Genewie. Na przełomie XX i XXI w. nazwa centym wykorzystywana jest we fracuskojęzycznej części Szwajcarii do określenia 1/100 lokalnego franka. Centymy emitowano od 1813 r. na Haiti (1/100 gourde). Od 1964 r. bito centymy w Algierii jako 1/100 dinara algierskiego. Centymy emitowano jako 1/100 franka w: Kambodży (1860, 1953 r.), Laosie (1952 r.), Tunezji (1891–1945). W epoce napoleońskiej centyma jako 1/100 cześć franka wykorzystywano w Westfalii (1808–1812). Centym był w obiegu również w koloniach: Kongu Belgijskim oraz francuskich: Algierii, Afryce Równikowej, Afryce Zachodniej, Gujanie, Gwadelupie, Indochinach, Kamerunie, Komorach, Madagaskarze, Martynice, Polinezji, Reunionie, San Domingo, Togo oraz Nowej Kaledonii. Zobacz też cent, centavo, centesimo, centimos Przypisy Monety

1035

https://pl.wikipedia.org/wiki/Centavo

Centavo

Centavo (z port. centavo, z łac. centum = „sto”) − jednostka monetarna wielu krajów świata, głównie Ameryki Południowej i Środkowej. Nazwa wywodzi się od części setnej i przyjęta została ze Stanów Zjednoczonych ze zmianą językową. Centavo najczęściej stanowi(ło) 1/100 lokalnego peso. Emitowano je w(na): Chile (1835–1853, potem od 29 września 1975 r.) Argentynie (od 1854 r., od 15 czerwca 1985 równało się 1/100 australa) Meksyku (od 1863 r.) Kubie (1869 r. – emisja rewolucyjna, później od 1915 r.) Gwatemali (od 1871 r., od 26 listopada 1924 było równe 1/100 quetzala) Hondurasie (od 3 kwietnia 1926 r. było równe 1/100 lempiry) Kolumbii (od 1872 r.) Dominikanie (od 1877 r.) Nikaragui (od 1878 r., od 1912 r. było równe 1/100 cordoby) Salwadorze (od 1889 r., od 11 września 1919 r. równało się 1/100 colona salwadorskiego) Gwinei-Bissau (po uzyskaniu niepodległości od 1977 r.) Wenezueli (od 1843 r., w latach 1871–1879 równało się 1/100 venezolano, od 1879 r. – 1/100 boliwara) Boliwii (od 1870 r. równało się 1/100 boliviano, w latach 1963–1987 – 1/100 peso boliwijskiego) Ekwadorze (od 1872 r. równało się 1/10 decimo oraz 1/100 escudo) Portugalii (w latach 1912–2002 równało się 1/100 escudo) Brazylii (od 1942 r. równało się 1/100 cruzeiro, od 1 marca 1986 r. – 1/100 cruzado) Wyspach Zielonego Przylądka (w 1977 r., równało się 1/100 escudo) Mozambiku (od 16 czerwca 1980 r. równało się 1/100 meticala) Peru (1863–1975, równało się 1/100 dinero albo 1/100 sola de oro) Paragwaju (1874–1938, równało się 1/100 peso fuerte) Filipinach (1899 r. emisje rewolucyjne, w latach 1936–1966 równało się 1/100 peso) Kostaryce (1917–1919, równało się 1/100 colona) koloniach hiszpańskich: Porto Rico i Filipinach (później podległych Stanom Zjednoczonym) portugalskich: Angoli, Gwinei-Bissau, Indiach Portugalskich, Mozambiku, Timorze, Wyspach Świętego Tomasza i Książęcej oraz Wyspach Zielonego Przylądka. Zobacz też cent, centesimo, centimos, centym Przypisy Escudo (waluta) Monety Gospodarka Kolumbii

1036

https://pl.wikipedia.org/wiki/Colon

Colon

Miejscowości w USA: Colon – wieś w stanie Michigan, w hrabstwie St. Joseph Colon – wieś w stanie Nebraska, w hrabstwie Saunders Gminy w USA: Colon (ang. Colon Township) – gmina w stanie Michigan, w hrabstwie St. Joseph Biologia: Colon – w anatomii stawonogów część jelita tylnego owadów Colon – w anatomii kręgowców termin odnoszący się do okrężnicy lub całości jelita grubego Zobacz też: colón

1037

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pozna%C5%84ski%20Czerwiec

Poznański Czerwiec

Poznański Czerwiec (Czerwiec ’56) – pierwszy w PRL strajk generalny i demonstracje uliczne, które miały miejsce w końcu czerwca 1956 w Poznaniu. Protesty zostały krwawo stłumione przez wojsko i milicję, a samo wydarzenie było przez propagandę PRL bagatelizowane jako „wypadki czerwcowe” lub przemilczane. Obecnie przez część historyków i uczestników Czerwiec ’56 bywa określany także jako poznański bunt, rewolta oraz powstanie poznańskie. Strajk wybuchł rankiem 28 czerwca (w tzw. czarny czwartek) w Zakładach Przemysłu Metalowego H. Cegielski Poznań (w latach 1949–1956 noszących nazwę Zakłady im. Józefa Stalina Poznań – w skrócie ZISPO) i przerodził się w spontaniczny protest przeciw władzy. Do stłumienia demonstracji użyto 10 tys. żołnierzy i 400 czołgów. Oddziałami Ludowego Wojska Polskiego dowodził wywodzący się z Armii Czerwonej generał Stanisław Popławski. W 2006 roku dr Łukasz Jastrząb ogłosił zweryfikowaną listę 57 zabitych i zmarłych w wyniku odniesionych ran. Jego badania potwierdził w 2007 roku Instytut Pamięci Narodowej, który ponadto uzupełnił listę Łukasza Jastrząba o nazwisko Andrzeja Styperka zmarłego w 1964 roku w wyniku postrzału kręgosłupa, do którego doszło w Czerwcu 1956. 80% ofiar śmiertelnych nie brało czynnego udziału w zajściach – ich śmierć spowodowana była bezładną strzelaniną, także ze strony osób cywilnych, które weszły w posiadanie broni. Tło wydarzeń W latach pięćdziesiątych XX wieku pięć partii komunistycznych z różnych krajów podpisało oświadczenie o „nieuzasadnionym” rozwiązaniu Komunistycznej Partii Polski, co de facto oznaczało potępienie czystek z lat 1937–1939, dokonanych na rozkaz Józefa Stalina. Po śmierci Stalina w Berlinie i innych miastach NRD wybuchło krwawo stłumione powstanie, w Moskwie rozstrzelano Ławrientija Berię, wznowiono stosunki dyplomatyczne między ZSRR a Jugosławią zerwane w 1950 roku, a w Polsce wprowadzono częściową demokratyzację życia publicznego nazywaną w oficjalnym języku propagandowym „przezwyciężaniem błędów i wypaczeń”. W lutym 1956 roku na XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego Nikita Chruszczow wygłosił tajny referat O kulcie jednostki i jego następstwach. Zawierał on krytykę „kultu jednostki”, choć dla mieszkańców Polski i innych państw bloku wschodniego szczególnego znaczenia nabrała inna teza, uznająca możliwość dochodzenia do socjalizmu drogami narodowymi, odzwierciedlającymi specyfikę danego kraju, oraz odrzucenie teorii o zaostrzającej się walce klasowej w miarę postępów w budowie socjalizmu. Ważną rolę w przemianach politycznych, wskutek zelżenia cenzury, odgrywała prasa. Dużą popularnością cieszył się Klub Krzywego Koła, który zapoczątkował swą działalność w październiku 1955 roku i skupiał pisarzy opozycyjnych (m.in. Jana Józefa Lipskiego). Spotkania klubu dotyczyły głównie problematyki politycznej, historycznej i gospodarczej. Rozpoczęły się dyskusje i polemiki na temat „błędów i wypaczeń”, przybierające formę nacisku psychologicznego na władzę, kształtując jednocześnie świadomość i postawy polityczne w skali mikrospołecznej. Do tematów, które dominowały w prasie, należały: samodzielność w międzynarodowym ruchu robotniczym, praworządność, rola Armii Krajowej i struktur Polskiego Państwa Podziemnego podległych rządowi w Londynie, marnotrawstwo zasobów oraz nadmiernie rozrośnięta biurokracja w gospodarce. Robotnicy swój sprzeciw wobec nadużyć władzy wyrażali strajkami i demonstracjami ulicznymi. W 1956 roku warunki życia rodzin robotniczych nie uległy poprawie, a wręcz pogorszyły się. System zarządzania gospodarką nie został zreformowany, nadal utrzymywany był nieefektywny i zbiurokratyzowany model gospodarki planowej. Przekształcenie związków zawodowych w podporządkowaną partii „transmisję” do mas zwiększyło jeszcze bardziej dystans pomiędzy władzą a obywatelami. Na skutek załamania się zawartych w planie gospodarczym zapowiedzi poprawy warunków bytowych ludzi pracy, władze PRL-u zaczęły tracić zaufanie społeczne. Strajk i walki uliczne Przyczyny Miejscem, gdzie konflikt społeczny przybrał formę strajku, a później zamieszek ulicznych, był Poznań – duży ośrodek przemysłowy. Powstałe tam niezadowolenie narastało już od jesieni 1955 roku. Załoga największego zakładu poznańskiego, tj. Cegielskiego (Hipolit Cegielski Poznań) zgłaszała pretensje w sprawie niesłusznie pobieranego przez trzy lata podatku od więcej zarabiających przodowników pracy i pracowników akordowych, co pozbawiło parę tysięcy pracowników ponad 11 mln złotych. Dyrekcja nie była w stanie spełnić postulatów wysuwanych przez załogę. Próbowano kontaktować się z Ministerstwem Przemysłu Maszynowego i Komitetem Centralnym Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Wysyłano petycje, listy i delegacje. W tej sytuacji w dniach 23 i 25 czerwca poszczególne zakłady HCP wybrały 17 delegatów załogi. Do tej grupy przyłączyło się 10 osób, reprezentujących dyrekcję, Komitet Zakładowy PZPR i Radę Przedsiębiorstwa. Delegacja ta 26 czerwca udała się do Warszawy celem przedstawienia postulatów załogi HCP w Ministerstwie Przemysłu Maszynowego i Centralnej Radzie Związków Zawodowych. Dyskusje, masówki, wybór delegatów, ustalanie listy postulatów w HCP śledzono z uwagą w innych zakładach pracy Poznania. Atmosfera była bardzo napięta. W mieście było dużo gości z kraju i zagranicy z okazji trwających Międzynarodowych Targów Poznańskich. Robotnicy HCP z napięciem oczekiwali powrotu delegacji. W nocy z 26 na 27 czerwca delegacja z poczuciem zadowolenia powróciła do Poznania. Następnego dnia rano w ślad za delegacją przybył do zakładów Cegielskiego minister Przemysłu Maszynowego. Działając zgodnie z decyzjami kierownictwa partyjnego PZPR, wycofał się częściowo z warszawskich uzgodnień z robotnikami. Sytuacja stawała się napięta, choć jeszcze wieczorem 27 czerwca nic nie wskazywało na to, że załoga Cegielskiego podejmie strajk. Wprawdzie część uzgodnień warszawskich, dotycząca uposażeń dla robotników akordowych, została przez ministra zakwestionowana, rozmowy jednak trwały i w dniu 28 czerwca miały być kontynuowane. Niepokój powstawał i w innych zakładach poznańskich, gdzie od 27 czerwca strajkowali robotnicy, którzy na skutek podwyższenia planu stracili w czerwcu premię stanowiącą 20–30% ich zarobków. Demonstracja i walki W dniu 28 czerwca doszło w Poznaniu do wystąpień robotniczych, które przebiegały w dwóch etapach. Pierwszy etap trwał od godziny 6.00 do 10.30. W tym czasie robotnicy zorganizowali strajk w największych zakładach miasta. Następnie wyszli na ulice formując pochód, który przekształcił się z demonstracji robotniczej w manifestację społeczeństwa, czego wyrazem było zgromadzenie się około 100 tys. mieszkańców przed Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, mieszczącym się w dawnym Zamku Cesarskim, przy obecnej ulicy Święty Marcin. Robotnicy domagali się, aby władze cofnęły narzucone normy pracy, obniżyły ceny i podwyższyły płace. Był to pokojowy etap manifestacji, kontrolowany przez aktyw robotniczy. Próbowano rozmawiać z przedstawicielami Wojewódzkiej Rady Narodowej, żądano przyjazdu premiera Józefa Cyrankiewicza. Dosłownie z minuty na minutę rosła determinacja demonstrantów; nastroje stopniowo się radykalizowały. Do haseł o treści społecznej i ekonomicznej: „Żądamy podwyżki płac”, „Chcemy żyć jak ludzie”, „Chcemy chleba”, „Precz z normami”, „Jesteśmy głodni” dołączyły te otwarcie już antykomunistyczne i antyrządowe: „Precz z wyzyskiem świata pracy”, „Precz z czerwoną burżuazją”, „My chcemy wolności”, „Precz z bolszewizmem”, „Precz z komunistami”, „Żądamy wolnych wyborów pod kontrolą ONZ”, a nawet „Niech żyje Mikołajczyk”. W końcu pojawiły się też okrzyki o treści antyrosyjskiej i antyradzieckiej: „Precz z Rosjanami”, „Precz z Moskalami”, „Precz z Ruskami, Żądamy prawdziwie wolnej Polski”.Począwszy od godz. 9 kierownik Wojewódzkiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego, mjr Feliks Dwojak wraz z pierwszym sekretarzem KW PZPR Leonem Stasiakiem, naciskali na komendanta poznańskiej Oficerskiej Szkoły Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych, by ten wyprowadził czołgi przeciwko demonstrantom. Szef Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego, gen. Kazimierz Witaszewski, zakazał użycia wojska w mieście w tej fazie operacji. Decyzję o użyciu oddziałów wojska, na wniosek ministra obrony narodowej marszałka Konstantego Rokossowskiego, podjęło Biuro Polityczne KC PZPR, obradujące od godz. 10. Wiceminister obrony narodowej, gen. Stanisław Popławski, powołał specjalną grupę operacyjną, która miała nadzorować pacyfikację miasta. Jednocześnie szef Sztabu Generalnego, gen. Jerzy Bordziłowski, wydał rozkaz komendantowi poznańskiej szkoły pancernej użycia broni przeciw prowokatorom. Po godzinie 10 nastąpił wzrost napięcia wśród demonstrantów. Z opanowanego milicyjnego radiowozu podano informację o aresztowaniu delegacji robotniczej, która przebywała 26 czerwca w Warszawie. Demonstranci podzielili się na dwie grupy. Większa udała się pod więzienie. Wdarto się do niego i wypuszczono na wolność 257 więźniów. Delegacji jednak tam nie znaleziono, gdyż podana informacja była plotką. Część demonstrantów przystąpiła do niszczenia akt więziennych. Inni opanowali gmachy prokuratury i sądu. Akta wyrzucano na ulicę i palono, a sprzęty częściowo zdemolowano. Dokonano też zaboru broni palnej. Tłum zebrany przed gmachem sądu nie pozwolił straży pożarnej na gaszenie ognia. Zamieszki w rejonie więzienia, sądu i prokuratury trwały do godz. 12.00. Druga grupa natomiast ruszyła pod budynek Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Kochanowskiego, do którego w tym czasie przybyła grupa operacyjna UBP. Około 10.40 z tego budynku padły pierwsze strzały. Jedna z grup udała się na dworzec kolejowy celem wstrzymania ruchu pociągów. Po południu władze komunistyczne skierowały do miasta regularne jednostki wojskowe – początkowo 19 Dywizję Pancerną i 10 Dywizję Pancerną, później jeszcze 4 i 5 Dywizję Piechoty. Łącznie skierowano do pacyfikacji miasta 9983 żołnierzy, 359 czołgów, 31 dział pancernych, 36 transporterów opancerzonych, 6 dział przeciwlotniczych, 880 samochodów, 68 motocykli i kilka tysięcy sztuk broni. W ciągu kilku godzin walk zużyto 180 tys. sztuk amunicji. Siły te prowadziły walki uliczne z grupami cywilów, uzbrojonych w 250 sztuk broni, w tym 1 rkm z rozbitych posterunków milicji i studiów wojskowych uczelni wyższych oraz butelki z benzyną. Demonstrantom udało się opanować dwa czołgi, z których próbowali ostrzeliwać gmach Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Czołgi te zostały odbite przez podchorążych OSWPiZ. Zniszczonych lub uszkodzonych zostało w sumie 31 czołgów. W dniu 28 czerwca 1956 ok. godz. 18.30 demonstranci uwolnili więźniów obozu w Mrowinie (Obóz NKWD i UB, m.in. dla polskich więźniów politycznych, istniał od 1945 roku do 28 czerwca 1956 roku). Wymiana ognia trwała w różnych punktach miasta Poznania do godzin południowych 29 czerwca, a sporadycznie strzały padały do 30 czerwca. 29 czerwca wieczorem w przemówieniu radiowym premier Józef Cyrankiewicz powiedział: Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewny, że mu tę rękę władza ludowa odrąbie!. W toku walk i pacyfikacji miasta zginęło, w zależności od szacunków, 70 osób cywilnych oraz 4 żołnierzy i 4 funkcjonariuszy UB i MO lub 57 osób (w tym 49 cywili i 8 spośród żołnierzy i aparatu bezpieczeństwa), około 600 osób (po obu stronach) zostało rannych. O wszystkich tych dramatycznych wydarzeniach poza Poznaniem właściwie nic nie wiedziano, gdyż miasto zostało odizolowane od reszty kraju. Tymczasem o godz. 10.00 zebrało się w Warszawie Biuro Polityczne (PZPR). Zatwierdzono treść oficjalnego komunikatu, z którego można było dowiedzieć się, iż sprawcami zajść w Poznaniu były „agentura imperialistyczna i reakcyjne podziemie”, którym „udało się sprowokować zamieszki uliczne”. Biuro Polityczne podjęło decyzję wysłania do stolicy Wielkopolski premiera Cyrankiewicza. Był tam już członek Biura Politycznego KC PZPR Edward Gierek, który później stanął na czele komisji badającej przyczyny, przebieg i charakter wydarzeń w Poznaniu. Symbolem sprzeciwu wobec władzy stał się trzynastolatek Romek Strzałkowski, ofiara śmiertelna. Po wydarzeniach Aresztowania uczestników rozpoczęły się już 28 czerwca, nasiliły się w dniach następnych, przy czym obchodzono się przy nich wyjątkowo brutalnie. Ogółem aresztowano ok. 250 osób, w tym 196 robotników. Intensywne śledztwo połączone z biciem i maltretowaniem podejrzanych, prowadzone przez liczną grupę funkcjonariuszy z Warszawy, miało potwierdzić tezę władz, że sprawcami wydarzeń 28 czerwca byli prowokatorzy z opozycyjnych organizacji i obca agentura. Nie udało się tego jednak udowodnić. Obrony uczestników wydarzeń czerwcowych, oskarżonych przez prokuraturę o zamach na obowiązujący porządek prawny, podjął się mec. Stanisław Hejmowski, który na sali sądowej oskarżył władze państwowe o ich wywołanie i doprowadzenie do śmierci niewinnych ofiar. W późniejszych latach poddano go licznym represjom, z pozbawieniem prawa wykonywania zawodu włącznie. Wydarzenia poznańskie odbiły się głośnym echem w kraju i na świecie. Wywołała je słabość ekonomiczna wprowadzonego siłą przez PZPR systemu politycznego i gospodarczego. Szczególnie było to widoczne w uważanych za wzór gospodarności Poznaniu i Wielkopolsce. Wypadki były szokiem dla obu stron: zarówno dla władz komunistycznych, jak i dla spacyfikowanych robotników, którzy zgodnie z oficjalną propagandą mieli być „klasą rządzącą”. Wydarzenia w Poznaniu spowodowały przyspieszenie procesów demokratyzacji w państwie. Wnioski płynące z doświadczeń poznańskiego Czerwca odegrały wielką rolę w procesie dojrzewania tzw. przemian październikowych w państwach demokracji ludowych. Przyspieszyły proces dojrzewania politycznego wielu ludzi. Można przypuszczać, że wydarzeniom poznańskim zawdzięczamy, iż „przewrót październikowy” w Polsce miał charakter bezkrwawy, w przeciwieństwie np. do Węgier, gdzie Armia Radziecka krwawo stłumiła Powstanie węgierskie 1956 (23 października – 11 listopada 1956). Nowy I sekretarz Komitetu Centralnego PZPR Władysław Gomułka oceniając wydarzenia poznańskie podczas VIII Plenum KC odbywającego się 19 - 21 października 1956 r. stwierdził: Nastroje społeczne po wydarzeniach poznańskiego Czerwca 1956 Aktywizacja społeczeństwa po Czerwcu Jednym ze skutków poznańskiego Czerwca była aktywizacja społeczeństwa. W czasach stalinizmu Polacy byli zmuszani do zachowania milczenia i przystosowania się do systemu. Dopiero na fali zmian roku 1956 społeczeństwo odrzuciło paraliżujący je strach i zaczęło wyrażać swoją opinię. Większość z wypowiadających się osób czyniła to jednak anonimowo – nadal obawiano się represji. Na murach, na ścianach budynków, w środkach komunikacji, na ławkach i wielu innych miejscach pojawiały się anonimowe napisy i ulotki. Polacy wyrażali też swoje opinie poprzez listy wysyłane m.in. do rodziny i do znajomych, do poznańskich zakładów pracy, do prasy i radia, do prokuratury, do instancji partyjnych i związkowych. Innym istotnym źródłem informacji o nastrojach wśród polskiego społeczeństwa są donosy funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. Konfidenci słuchali i zapisywali wypowiedzi osób z różnych grup zawodowych – pracowników naukowych, studentów, duchownych, lekarzy, urzędników, robotników, chłopów i wielu innych. Od końca czerwca w zakładach pracy organizowano otwarte zebrania partyjne. Ich celem było poparcie stanowiska Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i potępienie „wypadków poznańskich”. Przebieg takich zebrań był na ogół zgodny ze scenariuszem władz, ale zdarzały się zebrania, na których wypowiadano się krytycznie wobec panującego ustroju i nie zgadzano się na uchwalenie potępiającej Poznań i narzuconej przez władzę rezolucji. Napisy i ulotki Już od 29 czerwca w całej Polsce pojawiały się tysiące anonimowych napisów i ulotek związanych z Poznańskim Czerwcem. Urząd Bezpieczeństwa zajmował się wówczas ich wyszukiwaniem i likwidacją. Na poznańskim Dworcu Zachodnim odnaleziono ulotki, pisane ołówkiem, z pogróżkami pod adresem organów bezpieczeństwa publicznego. W jednym z poznańskich parków przy jeziorze Rusałka odnaleziono na ścieżce napisy: „Śmierć UB. Powstańcy”. W Poznaniu „nieznani sprawcy” wykonali napis na słupie ogłoszeniowym przy ulicy Gwardii Ludowej (obecnie ulica Wierzbięcice), o treści: „Moskale, precz z Polski”. W jednej z wielkopolskich miejscowości pojawiły się ulotki o treści: „Rosja nas zdradziła” lub „Robotnicy poznańscy żądają na miesiąc 1500 złotych”. W Kościanie ktoś wykonał napis na drzwiach: „Poznań 28 VI 1956 r. – Niech żyje rewolucja. Chcemy wolności. Precz z okupantem”. Ulotki i napisy, jakie od 29 czerwca pojawiały się w całym kraju, zawierały hasła o różnorodnej treści. Przede wszystkim były to słowa poparcia dla poznańskich robotników, czyli wyraz solidarności z tymi, którzy stawili czoła komunistycznej władzy. Pojawiła się jednak cała rzesza ulotek i napisów jedynie inspirowanych wydarzeniami poznańskiego Czerwca, a faktycznie odnoszących się do innych kwestii. W ich treści często pojawiały się żądania poprawy warunków materialnych i przywrócenia religii do szkół. Wiele z nich było skierowanych bezpośrednio przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Listy Wartościowym źródłem, informującym o nastrojach społecznych, są listy pisane do krewnych i rodziny, a także anonimy wysyłane do redakcji gazet i radia, instancji partyjnych i związkowych czy poznańskich zakładów pracy. Jeden z wielu listów, napisanych pod wpływem Czerwca ’56, został wysłany przez dwie poznanianki do Polskiego Radia w lipcu 1956 roku. Autorki listu wyrażały swoje ubolewanie z powodu bicia na Ławicy zatrzymanych osób. Podkreśliły, że wśród aresztowanych znajduje się spora grupa młodzieży, która nie miała nic wspólnego z zajściami. Poznanianki pisały: „Czy nasze MO i UB upadły tak nisko, aby musiały naśladować Gestapo (…)? Czy my nie mamy prawa domagać się innego traktowania osób zatrzymanych?”. Autorki listu prosiły o interwencję w tej sprawie. Stwierdziły, że definitywnie straciły zaufanie do Urzędu Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej i obawiają się, że w Polsce nastanie wkrótce podział na dwie grupy – bitych i tych, którzy biją. W innym liście, adresowanym do Polskiego Radia, anonimowy pracownik ówczesnych Zakładów im. J. Stalina (zakłady Hipolita Cegielskiego) wyraził swój punkt widzenia na wydarzenia poznańskie. Pisał, że „krew go zalewa” kiedy czyta komentarze prasowe, mówiące o prowokacji i o tym, że robotnicy żałują wyjścia z fabryki na ulice miasta. Wyraźnie zaznaczył, że nie było żadnej wewnętrznej prowokacji, a wyjście robotników nie było przypadkowe. Pogarszająca się sytuacja materialna i ciężkie warunki pracy doprowadziły robotników do podjęcia takiej decyzji. Stwierdził, że na masówce poprzedzającej padło wiele słów oskarżających władze. Ludzie „mówili, że gazety kłamią, oszukują, pisząc o poprawie, a tymczasem co rok jest gorzej i chyba przyjdzie nam pozdychać, a dzieci wychować na gruźlików i bandytów chowanych na ulicy” – pisał pracownik Zakładów im. J. Stalina. Do zakładów pracy wysyłano mnóstwo listów wyrażających poparcie dla poznańskich robotników. Listy nie trafiały jednak pod wskazany adres, gdyż przechwytywała je, działająca na pocztach, specjalna komórka Urzędu Bezpieczeństwa. Donosy UB Nadawcy listów pisali w nich w sposób odważny i szczery, nie podpisywali się bowiem swoimi nazwiskami. Autorzy opinii wypowiadanych na ulicach czy w miejscach publicznych w wielu przypadkach nie zdawali sobie sprawy, że ich opinie mogą utracić anonimowość. Funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa skrzętnie notowali wszystko to, co usłyszeli na temat poznańskiego Czerwca, a następnie sporządzali donosy. Z informacji uzyskiwanych przez Urząd Bezpieczeństwa wynika, że większość społeczeństwa nie wierzyła w udział „imperialistycznych agentów” i „reakcyjnego podziemia” w wydarzeniach z 28 czerwca. Podkreślano, że na ulicach Poznania działał żywiołowy tłum – nie mogło być zatem mowy o żadnej pomocy z zewnątrz w organizowaniu tej „akcji”. W tłumie demonstrantów nie było też żadnego kierownictwa, a transparenty były wykonywane na bieżąco, odręcznie i raczej niezbyt starannie. Myśląc o przyczynach poznańskiego buntu, Polacy mówili raczej o złych warunkach bytowych i ciężkich warunkach pracy, które doprowadziły robotników do spontanicznego podjęcia decyzji o wyjściu na ulice Poznania. Polacy na ogół popierali czyn poznańskich robotników i solidaryzowali się z ofiarami poznańskiego Czerwca. Rozmowy na ten temat można było usłyszeć choćby w tramwajach, na przystankach, w sklepach, w kawiarniach czy w zakładach pracy. Wszędzie tam docierali konfidenci Urzędu Bezpieczeństwa. Jeden z funkcjonariuszy pisał o zatrzymaniu mieszkańca Warszawy, który w czasie jazdy tramwajem chwalił poznańskich robotników za ich czyn. Inny informator, obecny na jednym z warszawskich bazarów, zanotował, że handlarki były zgodne co do opinii, że jeżeli w dalszym ciągu rząd nie podejmie kroków w kierunku poprawy warunków bytowych, to może liczyć się z możliwością wystąpień w innych miastach Polski. Takie opinie były powszechne – ludzie podkreślali, że zła sytuacja ekonomiczna panuje w całym kraju. W prywatnych rozmowach winą za tragiczne wydarzenia Polacy obarczali przeważnie władze partyjno-państwowe. Powszechne były również nieprzychylne opinie na temat przemówienia premiera Józefa Cyrankiewicza. Na znak solidarności z poznaniakami, wielu studentów zakładało marynarkę w taki sposób, aby jeden rękaw był pusty. Na pytanie, co stało się z ich ręką, odpowiadali: „odrąbano mi ją”. Społeczeństwo powszechnie wyrażało swoje uznanie dla robotników. Jeden z informatorów zanotował, że papierosy „Poznańskie” zaczęto nazywać „Bohaterskimi”. Latem 1956 roku powszechnej krytyce poddawano również doniesienia prasowe. W „Głosie Wielkopolskim” pisano, że 28 czerwca nie było ofiar wśród dzieci. Tymczasem w tym samym wydaniu gazety umieszczono nekrolog chłopca (Romana Strzałkowskiego), który tego dnia poniósł śmierć w wyniku postrzału. Komentarze dotyczące Czerwca były przyjmowane z ironią. Stwierdzenia, że „zamieszki” były wywołane przez „prowokatorów” były przez większość społeczeństwa wyśmiewane. Mówiono, że władze nie powinny się ośmieszać pisząc w taki sposób – tysiące ludzi widziało na własne oczy, że to sami robotnicy podjęli walkę o lepszy byt. Po 28 czerwca Polacy żywili do organów Urzędu Bezpieczeństwa jeszcze większą nienawiść niż przed tym tragicznym dniem. Jeden z informatorów zapisał, że rzeczą powszechną w kraju stała się wybitna wrogość do UB, a jego zwolenników można „policzyć na palcach jednej ręki”. Wykładowca jednej z warszawskich szkół wyższych miał powiedzieć – „szkoda, że nie spalono całego UB, bo to największe kanalie, które strzelały do dzieci”. Ktoś inny miał dopowiedzieć, że robotnicy mieli słuszny cel – zniszczyć władze PRL, ale przede wszystkim UB. Poznański czerwiec w kulturze Filip Bajon nakręcił film, opowiadający o wydarzeniach w Poznaniu, pt. „Poznań 56”. Wątek wydarzeń poznańskich pojawia się również w filmie „Przypadek” Krzysztofa Kieślowskiego. Teatr Ósmego Dnia w 2006 wystawił spektakl „Czas matek”, w którym wydarzenia czerwcowe są tłem dla próby spojrzenia na tragiczną historię XX wieku oczami kobiet. Nawiązanie do owych wydarzeń można również znaleźć w utworze, pochodzącego z Poznania, rapera Mezo „Czerwiec '56”, z gościnnym udziałem Owala. W czerwcu 2009 pojawił się album poznańskiej grupy The Sandals – „Czerwiec 56”, poświęcony pamięci wydarzeń czerwcowych. W 2016 zespół De Press wydał z okazji 60. rocznicy wydarzeń album zatytułowany ’56, który promowany był utworem „Rozstrzelano moje serce”. W 2016 ukazała się również powieść Piotra Bojarskiego „Juni”, której akcja rozgrywa się w trakcie Poznańskiego Czerwca. Z okazji pięćdziesiątej rocznicy poznańskiego czerwca w 2006 roku w Poznaniu odbyły się uroczystości upamiętniające wydarzenia, z udziałem głów państw ościennych, m.in. Angeli Merkel. Z tej okazji powstała msza Missa 1956, skomponowana przez Jacka Sykulskiego. W 65. rocznicę wydarzeń (2021) powstał spektakl Teatru Ósmego Dnia "Pierwszy strzał", wyreżyserowany przez Janusza Stolarskiego wspomaganego merytorycznie przez pracowników poznańskiego oddziału IPN (wykorzystano w nim m.in. mowy obrończe Stanisława Hejmowskiego). W 2021 poznański Teatr Muzyczny przygotował spektakl "Kombinat" na podstawie dzieł Georga Orwella, Franza Kafki oraz Aldousa Huxleya, jak również muzyki i tekstów zespołów Obywatel G.C. i Republika w reżyserii Wojciecha Kościelniaka. Była to opowieść o walce człowieka z systemem, wadze jej głosu i poszukiwaniu prawdy. Muzeum 4 października 2007 w Zamku Cesarskim w Poznaniu otwarto Muzeum Powstania Poznańskiego – Czerwiec 1956. Lista ofiar Inne rocznice-miesiące związane ze strajkami w okresie PRL Marzec 68 – m.in. Kraków, Gdańsk, Warszawa Grudzień 70 – Gdańsk, Gdynia, Szczecin i Elbląg Czerwiec 76 – Radom, Ursus, Płock Lipiec 80 – Świdnik, Lublin Sierpień 80 – m.in. Gdańsk, Gdynia, Elbląg, Szczecin Zobacz też Narodowy Dzień Pamięci Poznańskiego Czerwca 1956 Pomnik Ofiar Czerwca 1956 Pomnik Adwokatów Czerwca '56 Ulica 28 Czerwca 1956 r. Jest w Poznaniu Przypisy Bibliografia Grzelczak Piotr, Poznański Czerwiec 1956. Walka o pamięć w latach 1956-1989, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Instytut Pamięci Narodowej, Poznań 2016. wersja elektroniczna Poznański Czerwiec 1956. Wybór dokumentów. Wybór i opracowanie: Stanisław Jankowiak, Rafał Kościański, Edmund Makowski, Rafał Reczek. Poznań 2012, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej – Oddział w Poznaniu, , wersja elektroniczna Poznański Czerwiec 1956. Uwarunkowania – Przebieg – Konsekwencje. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej, Poznań 22–23 czerwca 2006, pod redakcją Konrada Białeckiego i Stanisława Jankowiaka. Poznań 2007, wyd. Instytut Historii UAM, wersja elektroniczna Linki zewnętrzne Strona internetowa o Czerwcu 1956 IPN Historia – Poznański Czerwiec 1956 Muzeum Powstania Poznańskiego - Czerwiec 1956 Głosy o "wypadkach poznańskich" Kronika Miasta Poznania 1957.01/06 R.25 Nr1/2 s.170-186 Relacje uczestników i świadków Poznańskiego Czerwca na stronie Poznańskiego Archiwum Historii Mówionej Kontrowersje Artykuł Łukasza Jastrząba – Poznański Czerwiec 1956 w świetle niezależnych badań 1956 w Polsce Czerwiec Hasła kanonu polskiej Wikipedii Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego Ludowe Wojsko Polskie Stalinizm w Polsce Zamieszki Zbrodnie komunistyczne w Polsce

1039

https://pl.wikipedia.org/wiki/Carmen

Carmen

Carmen – imię żeńskie hiszpańskiego pochodzenia Tytuły dzieł Carmen – nowela Prospera Mériméego Carmen – opera G. Bizeta z 1875 r. Carmen – balet Rolanda Petit z 1949 r. do muzyki z opery G. Bizeta Carmen – film z 1918 roku Carmen – film z 1983 roku Carmen – film z 1984 roku Carmen – film z 2003 roku „Carmen” – singel rapera Sido „Carmen” – singel Stromae’a „Carmen” – singel Sarsy „Carmen” – singiel Lany Del Rey Inne Carmen – marka papierosów Carmen – gmina w meksykańskim stanie Campeche, którego siedzibą władz jest Ciudad del Carmen Carmen – miasto w Kostaryce Carmen – miasto w Urugwaju Carmen – miasto w Stanach Zjednoczonych Carmen – węgierska grupa muzyczna

1040

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cos%C3%AC%20fan%20tutte%20%28KV%20588%29

Così fan tutte (KV 588)

Così fan tutte [], pełny tytuł: Così fan tutte, ossia La scuola degli amanti (Tak czynią wszystkie, czyli szkoła kochanków), KV 588 – opera buffa w dwóch aktach. Muzykę skomponował Wolfgang Amadeus Mozart, a libretto napisał Lorenzo Da Ponte. Prapremiera dzieła miała miejsce w Wiedniu 26 stycznia 1790, dyrygował kompozytor. W wieku XIX opera, uważana za niemoralną, była wystawiana w niezmienionej formie stosunkowo rzadko. Stopniowe zmiany w tej kwestii przyniósł jednak wiek XX. Obecnie (przełom wieków XX i XXI) opera ta jest powszechnie zaliczana do najważniejszych utworów Wolfganga A. Mozarta, natomiast ewentualne skróty mają na celu w zasadzie tylko dostosowanie do określonych ram czasowych i koncepcji scenicznych. W operze przedstawiony jest jednodniowy epizod dotyczący młodych żołnierzy Guglielma i Ferranda, ich starszego druha Don Allfonsa oraz ukochanych obu chłopców, sióstr Dorabelli i Fiordiligi, kluczową postacią jest też pokojówka panien, Despina. Streszczenie libretta Młodzi wojacy poruszeni tym, co ich doświadczony przyjaciel sądzi o wierności kobiet, zakładają się z nim, że słowa te nie są sprawiedliwe wobec ich narzeczonych. Stary intrygant chcąc udowodnić swoje racje wymyśla fikcyjną bitwę i opowiada o niej wybrankom żołnierzy. Młodzieńcy po płaczliwej scenie pożegnania niemal natychmiast mają wrócić w przebraniach i zalecać się każdy do narzeczonej drugiego. Niczego nieświadome panny powoli są wplątywane w intrygę, w której część wtajemniczona jest także Despina. Kobiety łatwo dają się przekonać, że rozkaz króla wzywa ich chłopców do boju, jednak po powrocie przebranych, nie rozpoznając ich, mimo ciekawości stawiają dość silny opór zalotom. Nawet rzekoma próba wypicia przez młodzieńców trucizny i starania Despiny też przebranej, za cudzoziemskiego doktora, nie zdają się na zbyt wiele, bo pod koniec aktu I uczuciowe lody zaczynają dopiero lekko kruszeć. Sytuacja zmienia się dość istotnie w akcie II. Pokojówka przekonuje po raz kolejny młode damy, aby dały szanse dziwacznym intruzom. Starania rzekomych Albańczyków, choć nadal są raczej nieporadne, trafiają tym razem na podatniejszy grunt. Panny ulegają, Don Alfonso triumfuje przekonując przyjaciół, iż tak czynią wszystkie. Gdy zaś młode kobiety podpisują przygotowane przez Despinę i Don Alfonsa fikcyjne małżeńskie kontrakty, nadchodzi czas, aby i im wyjawić prawdę. Dochodzi do rozwiązania intrygi i szczęśliwego zakończenia. Osoby i pierwsza obsada Fiordiligi, dama z Ferrary – sopran (Adriana Ferrarese) Dorabella, siostra Fiordiligi – sopran (Louise/Luigia Villeneuve) Ferrando, żołnierz, narzeczony Dorabelli – tenor (Vincenzo Calvesi) Guglielmo, żołnierz, narzeczony Fiordiligi – baryton (Franceso Benucci) Don Alfonso, przyjaciel domu – bas (Francesco Bussani) Despina, pokojówka – sopran (Dorothea Bussani) służba Szczegółowy opis treści AKT I N. 1 La mia Dorabella capace non è (Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) N. 2 È la fede delle femmine (Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) N. 3 Una bella serenata (Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) W portowej tawernie dwóch młodych żołnierzy toczy zaciekły spór z ich starszym znajomym. Jest nim Don Alfonso, przyjaciel obu chłopców, który dopiero co stwierdził, że próżno byłoby szukać na świecie stałej w uczuciach kobiety. Godzi to jednak w dobre imię Fiordiligi i Dorabelli, narzeczonych owych młodzieńców, dlatego Guglielmo i Ferrando chcą po żołniersku tego, by stary druh przedstawił jakieś naprawdę konkretne i niezbite dowody na niestałość ich ukochanych, w przeciwnym zaś razie ma on natychmiast się wycofać z tych nieprawdopodobnych według zakochanych wojaków oskarżeń. Chcą nawet pojedynkować się z Don Alfonsem w obronie honoru swoich dziewcząt. Ten, wysłuchując ich argumentów, przystaje na pokojowe rozwiązanie, jednak pod pewnymi warunkami. Będąc człowiekiem światowym, doskonale zdaje on sobie sprawę z tego, że prędzej chyba można spotkać mitycznego feniksa, niż stałą w uczuciach kobietę, dlatego wojowniczym przyjaciołom proponuje rzeczową rozmowę, a gdy nie podzielają wysuwanych nawzajem przeciwnych argumentów, ostatecznym dowodem ma być zakład o sto cekinów. Obaj żołnierze mają jednak pod przysięgą na honor zrobić wszystko, czego zażąda od nich Don Alfonso, pozostając pod jego rozkazami przez cały dzień. Ci chętnie na to przystają. Są przecież pewni wierności swoich wybranek i już myślą o ułożeniu dla nich pięknych serenad. Planując też za wygrane w tak łatwy ich zdaniem sposób pieniądze wydać wielką ucztę, na którą zaproszą nawet Don Alfonsa. Ten natomiast skrzętnie i przekornie pyta ich, czy w przypadku gdyby jednak to on okazał się wygranym, znajdzie się wśród gości. N. 4 Ah guarda sorella (Fiordiligi, Dorabella) N. 5 Vorrei dir, e cor non ho (Don Alfonso) Ich ukochane rzeczywiście myślą tylko o nich. Nawet czekając na spotkanie, wpatrzone są w ich portrety. Każda wychwala cechy zalotnika jako dzielnego żołnierza i czułego kochanka. One także deklarują, że niechby tylko ich uczucia miały się odmienić, byłoby to ze wszech miar naganne, a wszelka za to kara – jak najbardziej sprawiedliwa. Chcąc jednak przełamać bezczynność, Fiordiligi wróży siostrze z ręki. Dostrzegając rzekome litery P i M, tłumaczy je jako prędkie małżeństwo. Narzeczeni są już sporo spóźnieni, dlatego obie dziewczyny są zaskoczone, gdy dodatkowo zamiast nich przychodzi tylko Don Alfonso. Smutek przyjaciela Ferranda i Guglielma nie zapowiada niczego dobrego. Zmyślny intrygant wywołuje w sercach panien niepokój do tego stopnia, iż obawiają się one nawet o życie swoich chłopców. Uspokaja je jednak, ale nie na długo. Według tego co mówi, młodzieńcy wezwani królewskim rozkazem mają niezwłocznie wyruszyć na neapolitańskie pole bitwy i sami nie potrafiąc oprzeć się spodziewanym łzom pożegnania, z tą przykrą wiadomością przysłali jego. N. 6 Sento oddio, che questo piede (Fiordiligi, Dorabella, Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) N. 7 Al fato dàn legge (Ferrando, Guglielmo) N. 8 Bella vita militar (chór) [N. 8a] Di scrivermi ogni giorno (Fiordiligi, Dorabella, Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) N. 9 Bella vita militar N. 10 Soave sia il vento (Fiordiligi, Dorabella, Don Alfonso) Ferrando i Guglielmo czekają jednak pod drzwiami domu dziewczyn na ich reakcję. Wchodzą też zaraz niezbyt pewnym krokiem, twierdząc że są chwile, w których blednie nawet odwaga największego bohatera. Dorabella i Fiordiligi zwracają się do nich od razu z wyrzutem. Skoro oni mają je opuścić, lepiej, by natychmiast przebili ich serca. Obaj żołnierze dobrze wiedzą, jak uspokoić swoje narzeczone, a ich porozumiewawcze spojrzenia kierowane w stronę przyjaciela tym bardziej zdają się mówić, że mogą być spokojni o losy zakładu. Tylko stara prawda mówiąca, że ten się śmieje, kto się śmieje ostatni, jest dla Don Alfonsa pocieszeniem. Obydwaj amanci pocieszają swoje wybranki, że miłość ochroni je mimo przeciwności losu i okrucieństwa gwiazd. Zbliża się jednak niewielka łódź, która, jak wyjaśnia Don Alfonso, ma ich zabrać na większy okręt, a jej przybycie obwieszczają werble i pieśń sławiąca cnoty żołnierskiego życia. Dziewczęta niemal mdleją tonąc we łzach, Guglielmo i Ferrando obiecują słać listy, nawet i dwa razy dziennie, lecz przysięgali na żołnierski honor, który jest dla nich świętością, dołączają zatem szybko do reszty załogi. Niebawem łódka znika z horyzontu. Obie z sióstr machają jeszcze na pożegnanie jak zastygłe swoim chłopcom; do końca nie mogą sobie wytłumaczyć tego, co właśnie się wydarzyło. Don Alfonso, z trudem powstrzymujący podczas całego pożegnania śmiech, naprawdę poważnym tonem, chcąc opanować sytuację, przekonuje Dorabellę i Fiordiligi, że teraz pozostaje tylko życzyć odpływającym pomyślnych wiatrów i łagodnych fal, a wszystko ułoży się jak najlepiej. Każdy ma jednak własne zajęcia i własne problemy, a Don Alfonso szczególnie. Wbrew nadziejom Ferranda i Guglielma, on także cieszy się z dotychczasowego przebiegu rzeczy. Zastanawia się, ileż to błazenady było w tym rozstaniu. Teraz tylko trzeba będzie nadal tak dobrze poprowadzić swoje interesy, bo jakimiż głupcami muszą być wszyscy ci, którzy nadzieje pokładają w kobiecych uczuciach... Ah scostati N. 11 Smanie implacabili (Dorabella) N. 12 In uomini! In soldati (Despina) Tymczasem Despina, służąca sióstr, przygotowując im śniadanie waha się, czy nie warto byłoby skosztować słodkiej ubijanej czekolady, przecież i jej buzia nie jest gorsza niż buzie panien, u których pracuje. Gdy ostatecznie decyduje się i próbuje własnego kulinarnego dzieła, wchodzą też one. Śniadaniem nie są zainteresowane w ogóle, dlatego odpychają Despinę wytrącając jej z rąk tacę. Bardziej interesujące wydają się teraz być wszelkie narzędzia samodestrukcji, powietrza i siebie samych nienawidzą a światło dzienne je razi. Chcą niemal odreagować swoją stratę na niewiele z tego wszystkiego rozumiejącej pokojówce, zresztą najlepiej by było, gdyby ta w ogóle sobie stąd poszła i zostawiła je same w spokoju. Dorabella wreszcie wybucha niepohamowanym spazmem, lepiej by było dla niej, gdyby rozszarpały ją jakieś erynie, niż jeśli wciąż ma żyć w takim bólu. Żadne krwiożercze furie jednak nie nadlatują, a i te w jakie na chwilę zamieniły się dziewczyny, powoli dochodzą do siebie. Despina stoi też nadal przy siostrach osłupiała. Jest przecież w zasadzie ich powiernicą i przyjaciółką, dlatego czuje, że musi je jakoś pocieszyć, cokolwiek by się nie stało. Wreszcie z trudem wyciąga od nich wieści, że straszliwe nieszczęście, jakie dotknęło młode zakochane kobiety, to wyjazd ich ukochanych na pole bitwy. Tego już jest dla niej za wiele, przecież to tylko dwaj nicponie, którzy być może wreszcie nauczą się moresu i zapewne wrócą spod Neapolu okryci chwałą. Co jednak jeśli polegną? Wówczas zostaje przecież tylu innych, w których tak samo można się zakochać czy chociażby poflirtować. Twierdzi co gorsza, że żołnierze w tym względzie na pewno nie próżnują i bez skrupułów poszukają sobie nowych miłostek, gdziekolwiek są. Tym razem to siostry oburzają się na nią tak samo, jak wcześniej ich narzeczeni na Don Alfonsa. Odpowiedź Despiny również przypomina to, co Don Alfonso mówił do młodych przyjaciół o wierności kobiet i mitycznym feniksie, tak samo męską wierność według niej można włożyć między bajki. Namawia zatem dziewczyny do zemsty na całym męskim rodzie, mamiącym tylko bezbronne kobiety swoimi nieszczerymi westchnieniami i komplementami. Siostry według niej powinny choć spróbować się zabawić i znaleźć sobie nowych adoratorów. N. 13 Alla bella Despinetta (Fiordiligi, Dorabella, Despina, Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) Don Alfonso realizując swój koronkowo opracowany plan obawia się jednakże, by wszystkiego nie popsuła rezolutna służąca, tym bardziej że cisza i nastrój odczuwalny już w zwykle gwarnym domku sióstr zdają się mu sprzyjać. Dlatego postanawia uczynić cząstką intrygi także i samą Despinę. Ta droczy się z nim nieco, bo na cóż może dziewczynie przydać się taki stary jak on? Jednak suma dwudziestu skudów stanowi w tym przypadku przekonywający argument. Oboje wymieniają się informacjami o aktualnej sytuacji. Kiedy dodatkowo Don Alfonso mówi o dwóch swoich szlachetnie urodzonych albańskich przyjaciołach podkochujących się w Fiordiligi i Dorabelli i wspomina też, że akurat go odwiedzili, pokojówce jest to jak najbardziej na rękę, sama wszak przed chwilą doradzała dziewczynom, by i one się zabawiły. Interesuje ją jednak nie tylko czy konkurenci są młodzi i przystojni, bo jeszcze ważniejsze wydaje się to, na ile pełne są ich sakiewki. Jej rozmówca ma jednak gotową odpowiedź: dziewczyny z klasą na pewno docenią walory jego przyjaciół. Także tym razem kawalerowie są tuż za progiem, wchodzą więc niemal od razu kłaniając się Despinie jednak ku jej zdumieniu, nawet przerażeniu. Toż to istne antidota na miłość! Te ich figury, niedzisiejszy zarost, dziwaczny strój, podejrzane zachowanie, skąd ich w ogóle Don Alfonso wziął? Wszyscy trzej panowie są wyraźnie rozbawieni, plan Don Alfonsa działa, zatem niespodziewani przybysze już chyba niczego nie powinni się obawiać. Temerari, sortite fuori di questo loco N. 14 Come scoglio immoto resta (Fiordiligi) N. 15 Non siate ritrosi (Guglielmo) Wśród ogólnego tumultu pojawiają się również młode panie domu, jednak Don Alfonsowi udaje się przed nimi przezornie ukryć. Obrywa się zatem Despinie, przecież dziś ten dom jest domem smutku i żalu po tym, jak ukochani wyruszyli w bój. Siostry natychmiast każą służącej pozbyć się nieproszonych gości i nawet nie bardzo mają ochotę, by dowiedzieć się, czego tutaj chcą jacyś obcy mężczyźni. Dopiero gdy okazuje się, że przybysze są zakochani od dawna i bez pamięci właśnie w nich, Dorabella i Fiordiligi są bliskie tego, by niemal wybuchnąć. Wszystko naprawić próbuje wchodzący zza drzwi Don Alfonso. Stary przyjaciel udaje zaniepokojenie, ale gdy podchodzi do dziwnie wyglądających intruzów, tym bardziej ma pretensje do sióstr. Przecież ci dziwni ludzie wzbudzający niepokój Dorabelli i Fiordiligi to najlepsi przyjaciele, jakich on ma na świecie, zapewnia też zdumione podlotki, że i ich przyjaciółmi ci dwaj na pewno szybko się staną. Przyjaciołom Don Alfonsa języki na to niemal więzną w gardłach, teraz nijak nie mogą się wygłupić, dlatego czekają na dalsze wskazówki, musi on więc im podpowiadać, co dalej powinni robić. Wreszcie przełamują się i chcą, choć niezbyt śmiało, wyrazić cel swojej wizyty, co jednak tym bardziej dodaje pewności siebie Fiordiligi. Dziewczyna mając oparcie w siostrze próbuje swoje ogromne wzburzenie ukryć w słowach pełnych animuszu. Deklaruje zatem pretensjonalnie wobec nachalnych adoratorów, że razem z Dorabellą nie życzą sobie ich oglądać i słyszeć oraz że pozostaną wierne swoim ukochanym, niewzruszone jak skała zdolna oprzeć się wszelkim wichrom i burzom, zaś stałość jej i siostry może zniweczyć jedynie śmierć. Radzi więc intruzom uszanować to, że one zostaną wzorami cnoty i porzucić wszelkie bezczelne nadzieje. Rzeczywiście, ledwie udaje się obie panny zatrzymać, lecz tylko na chwilę, gdy próbują wrócić do swoich pokoi. Nawet Don Alfonso zaskoczony reakcją Fiordiligi, by mieć choć cień dalszej nadziei, stara się jeszcze użyć jakichkolwiek argumentów, byle tylko dziewczęta dały jakieś szanse dwójce dziwaków, którzy jednak są z nim zaprzyjaźnieni. To wystarcza, żeby jeden z nich ogarnął myśli i zaproponował, by spojrzały nieco przychylniejszym okiem lejąc balsam miłości w dusze nieszczęśników, a być może odnajdą w nich najwierniejszych na świecie kochanków. Próbuje też przedstawić swoje i przyjaciela walory, w co brnie coraz dalej skupiając się raczej na własnych słowach, niż obu siostrach. Tymczasem one wymykają się wykorzystując nieuwagę zalotników. N. 16 E voi ridete? (Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) N. 17 Un’aura amorosa (Ferrando) Guglielmo śmieje się w głos, mimo tego, że przed chwilą w przebraniu nie udało mu się wzbudzić najmniejszego zainteresowania sióstr, a może tym bardziej dlatego. Tak samo głośno śmieje się Ferrando. Tylko Don Alfonso ucisza obu swoich rzekomych Albańczyków. Owszem, dziewczęta nie odkryły jeszcze ich tożsamości, udało się poniekąd zmylić nawet Despinę, wciągając ją tylko częściowo w intrygę. Jednak łatwiej zmienić wygląd i barwę głosu, niż śmiech. Co będzie, jeśli zdradzi ich ten drobny przecież szczegół? Obaj żołnierze proponują przyjacielowi wypłatę zmniejszonej o połowę i poniesione już wydatki sumy zakładu, jednak przywołani do porządku i wierni przysiędze danej Don Alfonsowi szybko się reflektują, do końca dnia zostało jednak sporo czasu. Nic też nie będą jedli, dokąd nie uda im się wygrać, wówczas posiłek będzie przecież lepiej smakował. Ferrando biegnie też myślami do czystych miłosnych uniesień. N. 18 Finał Ah che tutta in un momento (Fiordiligi, Dorabella) Si mora, sì si mora (Fiordiligi, Dorabella, Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) Eccovi il medico, signore belle (Fiordiligi, Dorabella, Despina, Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) Dove son! (Fiordiligi, Dorabella, Despina, Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) Dammi un bacio, o mio tesoro (Fiordiligi, Dorabella, Despina, Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) Choć Don Alfonso dobrze wie, że kobiet wiernych nigdzie nie ma, a zachowanie obu panien raczej pasuje do tego, co zakładał jego plan, zaczyna jednak mieć wątpliwości. Przełamanie ich niechęci wobec nowych adoratorów było raczej blisko, teraz zaś dziewczęta zapewne mogą stać się jeszcze bardziej nieufne. Postanawia zatem spotkać się ponownie i naradzić z Despiną. Niestety rozmowa wnosi niewiele. Cóż z tego, że służąca zachowywałaby się inaczej niż panny z dobrego domu, skoro on ma dowieść niestałości obu sióstr? Despina pyta jednak ponownie o to, jak bogaci są jego znajomi i kiedy Don Alfonso odpowiada, że po prostu są najbogatsi, tym razem to ona próbuje przejąć inicjatywę i licząc nie tylko na chwałę, ale zapewne i na zysk, proponuje, by spotkali się we czwórkę razem z dziwacznymi Albańczykami. Plan Despiny jest niebywale prosty. Podczas gdy młode kobiety wylewają w ogrodzie nie wiedzieć komu swoje żale, obaj dzielni przebierańcy, choć wygląda na to, że powstrzymywani przez swojego starszego przyjaciela, gwałtownie przerywają ich skargi znowu się do nich zbliżając. Tym razem są zaopatrzeni w okrutną broń przeciwko wrażliwym sercom podlotków. Każdy z nich trzyma w rękach tajemniczą fiolkę, a jeszcze Don Alfonso głośno mówi o skuteczności trucizny. Zaraz też na oczach dziewczyn obcy zażywają, jak twierdzą, arszenik. Ma on być dla nich wybawieniem od okrucieństwa cierpień spowodowanych przez niespełnioną miłość. Rzeczywiście działanie specyfiku jest natychmiastowe, jeden łyk płynu wystarczy każdemu z nich, by padł niemal bez tchu. Panny w panice próbują wezwać pomoc, ale usłyszeć może je tylko Despina, która natychmiast przybywa na ratunek. Zaraz też dzielą się zadaniami. Ona i Don Alfonso mają niezwłocznie znaleźć lekarza, Dorabella i Fiordiligi natomiast mają czuwać przy nieszczęśnikach. Ferrando i Guglielmo szepczą z sobą porozumiewawczo i głośniej wzdychają. Ich wybranki nadal są w szoku, choć współczucie i ciekawość przełamuje lody. Podchodzą one do chłopców, jak do właśnie poległych, czule ich obejmują i sprawdzają nikłe ich zdaniem pulsy. Obaj śmiałkowie zaczynają się zatem obawiać o losy zakładu, a kolejna maskarada niemal obnaża całą intrygę. Prawie rozśmiesza ich przebranie Despiny, którą Don Alfonso przyprowadził jako medyka. Obie młode gospodynie jednakże nie zwracają uwagi na to, kto jest medykiem i jakimi dziwnymi językami włada, ale myślą tylko o tym, żeby uratować dwóch ludzi, którzy jeszcze przed chwilą byli w nich przecież zakochani na śmierć. Autorka nowego pomysłu, choć zdaje sobie doskonale sprawę z tego, co zaszło, pyta o szczegóły i następnie wyciąga kamień Mesmera, czyli magnes. Skoro mesmeryzm już rozprzestrzenił się z Niemiec do Francji, to czemuż nie użyć tej jakże skutecznej metody, by przywrócić obu nieszczęśników do życia? Zaraz też i oni zaczynają reagować na magnetyczne moce, obie siostry mają ich podtrzymywać, aby drżąc pod wpływem magnetyzmu, nie porozbijali sobie głów i po chwili ich zalotnicy wstają. Dziewczyny są zachwycone umiejętnościami tego dziwacznego lekarza, jego wiedzę medyczną uznają za godną peruwiańskich skarbów. Tymczasem ich nowi adoratorzy – i to dosłownie nowi, bo Guglielmo ma zalecać się do Dorabelli, ukochanej Ferranda, natomiast ten – do Fiordiligi – wstając wyrażają przypuszczenie, że chyba są u tronu Jowisza i przypisują dziewczynom imiona bogiń. Szybko jednak wracają do poprzedniej narracji nie tylko twierdząc, że panny są rzeczywiście boginiami ich dusz, proszą także odpowiednio każdy o całusa. Dziewczyny natomiast mają dylemat, którego rozwiązanie szybko próbują podsunąć im Don Alfonso i przebrana Despina: cóż z tego, że całus godziłby w cześć praworządnych narzeczonych, w nieszczęśnikach może przecież jeszcze działać trucizna. Siostry jednak nie dają się tym razem zbyt łatwo przekonać i odsyłają przybyszów do wszystkich diabłów, zaś czwórka intrygantów zastanawia się na nowo, czy te ostentacyjne sprzeciwy dziewcząt, nie są jedynie maską przykrywającą już rodzące się zainteresowanie, a może nawet kiełkujące uczucie. AKT II N. 19 Una donna a quindici anni (Despina) Despina na nowo stara się przekonać Fiordiligi i Dorabellę, żeby zachowywały się jak prawdziwe kobiety i nie były śmieszne. Warto wykorzystać okazję i choćby nieco poflirtować, zakochani przybysze są przecież pod ręką, do tego są szlachetnie urodzeni i bogaci. Umie też znaleźć szybką odpowiedź na to, co robić na wypadek, gdyby Ferrando z Guglielmem dowiedzieli się o tych albańskich szlachcicach, przecież jest jeszcze ona, a służąca też może mieć dwóch zalotników. Zauważa przezornie, że można żyć bez miłości, ale nie bez amantów. Piętnastoletnie panny według niej powinny umieć obchodzić się z mężczyznami i flirtować na wszelkie sposoby każdemu dając niezobowiązująco nadzieje, kiedy trzeba udawać śmiech i płacz, ukrywać rumieńce zawstydzenia, a słów mogę i chcę używać jak królowe. N. 20 Prenderò quel brunettino (Fiordiligi, Dorabella) Nauka, jakiej dziewczętom udzieliła pokojówka, wystarcza, by rozpalić choćby nową ciekawość w sercach podlotków. Dorabella zaczyna coraz bardziej wszystko analizować i choć Fiordiligi ma jeszcze opory, to jednak zdaje się ulegać siostrze, która już wybrała. Interesuje ją brunet (czyli Guglielmo), a Fiordiligi ma zabawiać swoimi westchnieniami blondyna. N. 21 Secondate. aurette amiche (Ferrando, Guglielmo, chór) N. 22 La mano a me date (Despina, Ferrando, Guglielmo, Don Alfonso) Przybywający akurat Don Alfonso, który zaprasza dziewczyny do ogrodu, by się nieco rozerwały w tym smutnym dniu i nie myślały o swoich ukochanych, nie wie jeszcze, że grunt pod powodzenie jego planu jest już dobrze przygotowany. Siostry nie dają się długo prosić i idą za przyjacielem domu. Rzeczywiście tym razem adoratorzy są przygotowani o wiele lepiej. Wraz z zaproszonym chórkiem towarzyszy śpiewają miłosną pieśń, ale ta sytuacja zaskakuje młode kobiety. Jednak i tym razem duchem sprawczym musi okazać się Don Alfonso. Bez niego uwodziciele są bezradni, a ich wypowiedzi niezbyt składne. Zatem w ich imieniu ponownie przedstawia on sprawy obiektom ich miłości, żeby szybko zakończyć całą rzecz. Pomaga mu Despina, która w imieniu swoich panien odpowiada mężczyznom. Oboje z Don Alfonsem są już niemal pewni, że teraz Fiordiligi i Dorabella żeby ich przechytrzyć, musiałyby być sprytniejsze od samego diabła. N. 23 Il core vi dono (Dorabella, Guglielmo) Młodzieńcy nawet zostawieni z dziewczynami sam na sam nadal nie umieją znaleźć właściwego języka, jednak tym razem intrydze Don Alfonsa i Despiny sprzyja zmiana nastawienia dziewcząt. Wreszcie Ferrando z Fiordiligi postanawiają pospacerować po parku, a gdy druga z par ma uczynić to samo, Guglielmo nagle łapie się za serce. Dorabella ma jednak tego dość, czy to znowu kolejny efekt działania zażytej trucizny? Tymczasem żołnierz widzi swoją szansę na honorowe działanie wobec dwóch przyjaciół, oto może dowieść prawdziwości słów Ferranda, a dodatkowo wypełnić przysięgę złożoną Don Alfonsowi, choć zrobi to wystawiając na próbę ukochaną przyjaciela. Odzyskuje zatem pewność siebie. Prosi Dorabellę, by ta dała mu dowód swojego uczucia. Nawet dwa – taka jest odpowiedź dziewczyny, gdy jednak Guglielmo oferuje jej naszyjnik z serduszkiem, waha się ona widząc w tym jawne, jednoznaczne intencje. Guglielmo nie daje jednak za wygraną i rzeczywiście rozmowa przechodzi na temat ich serc, skoro serce Dorabelli nie należy do niej, to co takiego bije w jej piersiach? Cóż bije w piersi Guglielma, skoro ofiarował serduszko jej, pyta Dorabella z wzajemnością. Młodzi zbliżają się do siebie, uczucie bucha z siłą Wezuwiusza a oba serca biją już jednym, wspólnym rytmem. Barbara! Perché fuggi? (Ferrando, Fiordiligi) N. 24 Ah lo veggio, quell’anima bella (Ferrando) Ei parte... senti... N. 25 Per pietà, ben mio, perdona (Fiordiligi) Coś jednak musiało wydarzyć się także podczas spaceru. Fiordiligi jest zupełnie roztrzęsiona i rozdarta w uczuciach między Guglielma, a tego nowego adoratora, który okazał się być podstępny jak węże, hydry i bazyliszki libijskiej pustyni. Ten jednak zaklina dziewczynę, żeby chociaż na niego przychylnie spojrzała, ale wreszcie odchodzi. Cóż z tego, kiedy jej serce już się dopuściło zdrady? Czy tak ohydną zbrodnię wybaczyłby jej Guglielmo? Przywołuje go jednak w myślach i prosi całą sobą o wybaczenie. Il mio ritratto! (Ferrando, Guglielmo) N. 26 Donne mie, la fate a tanti (Guglielmo) Guglielmo jest naprawdę bardzo blisko i spotykając się z Ferrandem bardzo szybko dowiaduje się, że jego wybranka jest nadal mu wierna. Sam w sposób oczywisty nie może uczciwie odwdzięczyć się przyjacielowi równie pozytywną informacją, powstrzymuje go jednak, by nie robił głupstw i nie wydał się zbyt szybko przed Don Alfonsem. Także poproszony przez przyjaciela o radę, nie potrafi jej udzielić. Stwierdza tylko, że faktycznie, mimo tego iż wielokrotnie sam słowem i czynem stawał w obronie honoru kobiet, taka już ich natura. In qual fiero contrasto N. 27 Tradito, schernito (Ferrando) Ferrando jest niepocieszony, teraz Don Alfonso może śmiać się z jego głupoty. Zdradzony przez przyjaciela i ukochaną, przecież nie potrafi nie kochać. To Don Alfonso próbuje mu jednak przyjść z pomocą wbrew przechwałkom Guglielma, który twierdzi, iż różnica pomiędzy nim a Ferrandem polega na tym, że jego żadna kobieta zdradzić by nie mogła. Domaga on się także od Don Alfonsa swojej części wygranej, ten jednak przypomina, że zgodnie z przyrzeczeniem nie minął jeszcze termin i obaj dzielni wojacy są nadal w jego służbie. N. 28 È amore un ladroncello (Dorabella) Podczas gdy mężczyźni rozprawiają o zdradzie Dorabelli, ta zdążyła zwierzyć się już Despinie. Pokojówka trzyma oczywiście jej stronę i obie zgodnie twierdzą, że mężczyźni w tym względzie znają iście szatańskie sztuczki. Wejście Fiordiligi psuje jednak atmosferę. Dziewczyna ma za złe wszystko i całemu światu. Niech diabli wezmą ją, siostrę, Despinę, Don Alfonsa, a zwłaszcza obu obcokrajowców. Zwierza się, że popełniła najgorszą w jej mniemaniu zbrodnię – jest zakochana i to nie tylko w biednym Guglielmie znajdującym się teraz zapewne na polu walki, ale i oto w tym albańskim blondynie, z którego jeszcze kilka chwil temu chciała tylko żartować. Despina i Dorabella są zachwycone możliwościami i wizją podwójnego ślubu obu sióstr i wyjazdu daleko stąd razem z Albańczykami, którzy są na pewno żywi, kiedy pierwotni ukochani sióstr mogą polec pod Neapolem. Pewność przecież jest lepsza od niepewności, Fiordiligi zaś ma tym większe opory, przecież serce nie może się aż tak łatwo odmieniać, na co Dorabella ma prostą odpowiedź, że przecież są kobietami, cóż więc w tym ma być dziwnego? Radzi też ona Fiordiligi, że najlepszym rozwiązaniem w aktualnej sytuacji będzie to, jeśli też ulegnie blondynowi. By nie dać się złemu nastrojowi wprowadzonemu na chwilę przez siostrę, wesoło podśpiewuje też nazywając miłość złodziejaszkiem, sprytnym jak mały wąż, który w życie wdziera się niepostrzeżenie i najchętniej działa niechciany. N. 29 Fra gli amplessi in pochi istanti (Fiordiligi, Ferrando) Zachowanie siostry drażni Fiordiligi. Okoliczności zdają się być bardzo niekorzystne i chyba cały świat się sprzysiągł, chcąc doprowadzić do tego, by ona sprzeniewierzyła się czystej miłości, miłości do Guglielma. Obmyśla więc plan, który mógłby uchronić jej wierność. Wzburzona wzywa też Despinę, by przyniosła mundury Ferranda i Guglielma. Oni tymczasem wraz z Don Alfonsem już także są w domu sióstr i ukradkiem śledzą jej poczynania, które cieszą szczególnie Guglielma. Despinie natomiast Don Alfonso nakazuje spełnić wszystkie polecenia wydane przez Fiordiligi. Targana rozterkami dziewczyna zrzuca z siebie wszelkie ozdoby, ma się przebrać w mundur Ferranda, jaki ten zostawił u nich, Dorabella zaś ma założyć strój Guglielma i wraz z nią ruszyć na pole bitwy, by odszukać ukochanych. Gdy zaś przegląda się w lustrze nie poznając prawie sama siebie w żołnierskiej kreacji, staje nagle za nią albański blondyn. Ferrando jest zdeterminowany tym bardziej, że może odegrać się teraz zarówno na niewdzięcznicy Dorabelli, jak i na Guglielmie. Zatem wmawia dziewczynie, że skoro ona wybiera się pod Neapol, jemu zostaje tylko śmierć z miłości, podaje też jej szpadę ostrze kierując we własne serce, czym stopniowo przełamuje jej wojownicze nastawienie. Dziewczyna dłużej nie jest w stanie się opierać, wzdycha jeszcze do niebios, ale wyznaje zalotnikowi, że zwyciężył i jest skłonna zrobić, co tylko on zechce. Natychmiast też padają sobie w objęcia. N. 30 Tutti accusan le donne (Don Alfonso, Ferrando, Guglielmo) Teraz to Guglielmo do końca przekonany o pomyślnym obrocie rzeczy, nie umie sobie poradzić z sytuacją. Chyba rogi wystrzelą mu do samych gwiazd. Wymyśla więc swojej wybrance od najgorszych zbrodniarek i nie może go uspokoić nawet Don Alfonso. Jego stan jeszcze pogarsza powrót Ferranda, który kpi z niego tak samo, jak on chwilę temu szydził po zdradzie Dorabelli. Guglielmo jednak, prosząc, by przyjaciel darował sobie kpiny, zastanawia się już, w jaki sposób mogą ukarać dziewczyny. Najbardziej osobliwe rozwiązanie rzuca Don Alfonso. Mianowicie najgorszą karą zarówno dla nich, jak i sióstr ma być poślubienie wiarołomnych narzeczonych. Dziarscy młodzieńcy protestują, nawet wrota piekielne zdają się im bardziej nadawać na żonę niż te dwie. Stary znawca kobiecych dusz proponuje im w zamian tylko bezżenny stan. Ich ukochane nie są tutaj wcale wyjątkowe, tak samo nie są wyjątkowi oni. Mówił im przecież, że na świecie nie ma stałych w uczuciach kobiet, zatem Fiordiligi i Dorabella nie mogły być ulepione dla nich z innej gliny. Ma jednak kilka słów na pocieszenie. Twierdzi, że gdy wszyscy obwiniają kobiety, on je nawet rozumie, że niestałość w uczuciach nie jest żadną skazą czy nawykiem, lecz wynika z potrzeby serca. To raczej porzucony zalotnik musi postarać się odkryć nie u innych, tylko przede wszystkim w sobie przyczynę tego, że czuje się oszukany. Kobiety niezależnie od wieku i urody takie są i tyle, nic tego nie zmieni. Tak czynią wszystkie! Così fan tutte! Co głośno powtarzają za nim także Guglielmo z Ferrandem. N. 31 Finał Fate presto, o cari amici (Despina, Don Alfonso, chór) Benedetti i doppi coniugi (chór, Fiordiligi, Dorabella, Ferrando, Guglielmo) E nel tuo, nel mio bicchiero (Fiordiligi, Dorabella, Ferrando, Guglielmo) Miei signori, tutto è fatto (Fiordiligi, Dorabella, Despina, Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) Bella vita militar (chór, Fiordiligi, Dorabella, Despina, Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) Sani e salvi agli amplessi amorosi (Fiordiligi, Dorabella, Despina, Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) Fortunato l’uom che prende ogni cosa pel buon verso (Fiordiligi, Dorabella, Despina, Ferrando, Don Alfonso, Guglielmo) Zwycięstwo młodym mężczyznom obwieszcza również Despina. Każdy projekt z jej udziałem ma gwarancje powodzenia i musi zakończyć się sukcesem. Widać, kara zaproponowana przez Don Alfonsa nie była przypadkowa, a dwójka autorów intrygi działała w ścisłej zmowie, bo służąca już dopilnowała, żeby dziewczyny także zaaprobowały ten pomysł i zaślubiny mogły się odbyć natychmiast. Wszyscy obecni w posiadłości sióstr, zaproszeni i przygotowujący przyjęcie, sławią dwie pary nowożeńców. Młodzi także prawią sobie komplementy i wznoszą toasty. Guglielma jednak zły nastrój nie opuścił do końca, dlatego gorzko cedzi przez zęby, że najlepiej by było, gdyby obydwie przebiegłe lisice bez krzty honoru zamiast trunku wypiły truciznę, oczywiście prawdziwą. Don Alfonso obwieszcza jednak ku ogólnej radości, iż notariusz z kontraktami małżeńskimi jest już na schodach. To znowu niezawodna w przebierankach Despina i tym razem wśród ogólnego tumultu i podekscytowania przez panny nierozpoznana. Czyta ona powoli i z namaszczeniem treść dokumentu, zgodnie z którym Fiordiligi ma wyjść za Sempronia, a jej prawowita siostra Dorabella ma zostać żoną Tizia. Dziewczyny chcą wszystko przyspieszyć, dlatego ufając urzędowym zapisom już bez dalszego czytania składają swoje podpisy, gdy nagle rozlega się wojskowa pieśń. Nadpływa znowu łódź, która zabrała na wojnę Ferranda i Guglielma. Powstaje zgiełk. Albańscy szlachcice stają się naprawdę czujni i szybko znikają, a po chwili zamiast nich stoją już dzielni bohaterowie, których rankiem wezwał rozkaz króla. Manewry zostały ostatecznie odwołane i mogą oni znowu zostać ze swoimi ukochanymi. Siostry jednak bledną, szczęście, że ich niedoszli mężowie zdążyli się już bezpiecznie ukryć. Tymczasem Don Alfonso wydaje się być bardzo dwulicowy, wita się on ze starymi przyjaciółmi, jak przedtem z dziwacznymi Albańczykami, ci jednak udają, że nic nie wiedzą, a próbując rozgościć się coraz bardziej, niby przypadkiem natrafiają na notariusza. Despina nie ma już wyboru, musi się zdemaskować, co gorsza nie wie, że Guglielmo i Ferrando przed chwilą byli głównymi uczestnikami intrygi, przecież nawet ona ich nie rozpoznała. Pokojówka przekonuje jednak, że w taki sposób przebrała się na bal maskowy. Dziewczyny są kompletnie zdezorientowane, a Don Alfonso ukradkiem podrzuca papiery. Tego już jest za wiele, bo jak dziewczyny mogły ich zdradzić? Siostry są naprawdę skruszone, wskazują też jednak rajfurkę i stręczyciela, to oczywiście Despina i Don Alfonso. Zresztą tylko on ma teraz zimną krew, ale bez zmrużenia oka wskazuje przyjaciołom kryjówkę Albańczyków, z którymi rzekomo miał być w najlepszej komitywie. Fiordiligi, Dorabella i Despina, wszystkie trzy przestają rozumieć cokolwiek. Zamiast krwawej jatki młodzieńcy wracają jednak z dowodami zdrady, elementami przebrania, portrecikiem wymienionym za serduszko i z tonem głosu przypominającym Albańczyków. Znowu też obrywa się Despinie, tym razem za bycie uprzednio magnetycznym doktorem. Cała intryga wyszła na jaw. Don Alfonso czuje się jeszcze zobowiązany udzielić niezbędnych wyjaśnień i połączyć zakochane pary, na co wszyscy chętnie się zgadzają. Wszak szczęśliwy jest ten, który na wszystko potrafi spojrzeć z właściwej strony, a wbrew przeciwnościom losu odnajduje spokój duszy. Historia utworu i komentarz Dzieło powstało pod koniec 1789 roku na zamówienie cesarza Józefa II i to jemu przypisuje się również według XIX wiecznej anegdoty zaproponowanie autorom tematu, opartego na domniemanych wydarzeniach mających rzekomo wówczas miejsce i komentowanych w wiedeńskich salonach. Tym razem Da Ponte stanął przed koniecznością napisania oryginalnego libretta bez jasno określonego literackiego pierwowzoru w odróżnieniu od tego, co miało miejsce przy poprzednich operach, gdzie współpracował z Mozartem (Wesele Figara, Don Giovanni), choć i tu podobnych literackich dzieł, na których librecista mógł się w pewnym sensie wzorować, nie brakowało. Prapremiera opery odbyła się 26 stycznia 1790 w Burgtheater w Wiedniu. Utwór został przyjęty entuzjastycznie, ale cesarz był chory i nie przybył na premierę, a wkrótce potem zmarł (18 lutego) i z powodu żałoby państwowej zawieszono dalsze spektakle, choć na krótko. Pierwsze pięć przedstawień miało miejsce jeszcze przed śmiercią Józefa II, zaś następnie Così fan tutte powróciło na scenę od czerwca tego samego roku, gdzie wystawiono je jeszcze kolejne pięć razy. Opera w ciągu dziejów spotykała się zarówno z falami sprzeciwu, jak i próbami „ratowania”; za frywolność libretta Così fan tutte było ostro krytykowane choćby przez samego Ludwiga van Beethovena. Richard Wagner natomiast twierdził, że do złego libretta nie da się skomponować dobrej muzyki. Według niego libretto bowiem reprezentuje pierwiastek męski, podczas gdy muzyka – żeński. Posunął się nawet do stwierdzenia, że gdyby partytura Così fan tutte była tak dobra jak ta do Wesela Figara „haniebnie musiałoby to bezcześcić muzykę!” Tymczasem dzieło Mozarta jest znacząco inne niż wspomniane Wesele Figara, trudno tutaj też rozpatrywać, gdzie muzyka jest lepsza, gdzie gorsza, gdyż oba dzieła pod tym względem stoją na podobnym sobie wysokim poziomie. Ponadto Mozart na próbę w swoim domu 29 grudnia 1789, a potem w operze 20 stycznia 1790 zaprosił swojego masońskiego współbrata Puchberga, ale przede wszystkim kompozytora, którego przyjaźń i talent cenił szczególnie wysoko – Josepha Haydna, musiał zatem i samą swoją operę uważać za godną pokazania jej prawdziwemu znawcy tematu i tym samym naprawdę wartościową . Ogrom pracy wykonał tutaj zresztą i Lorenzo Da Ponte, uważany dotąd zwykle jedynie za aranżera adaptującego dzieła innych twórców, pisząc swoje autorskie i równocześnie najlepsze libretto. Tym bardziej, że dysponował zaledwie sześcioma postaciami: „heroiczną” Fiordiligi, „płochą” Dorabellą, dwójką oficerów, z których bardziej zdobywczy jest baryton Guglielmo, a bardziej liryczny śpiewający tenorem Ferrando oraz dwójką sterujących intrygą Don Alfonsem i Despiną. Akcja jest logiczna i wesoła przy czym zupełnie pozbawiona jakichkolwiek martwych punktów, daje również widzom i słuchaczom dużą estetyczną satysfakcję. Jedną z najlepszych dróg podejścia do mozartowskiego arcydzieła jest zresztą potraktowanie utworu z pewnym przymrużeniem oka, bo i o to chodziło jego twórcom. Sam Mozart początkowo napisał w miejscu arii Non siate ritrosi, gdzie Guglielmo reklamuje pannom wdzięki swoje oraz Ferranda, jeszcze bardziej zuchwałą i groteskową Rivolgete a lui lo sguardo, a ostatecznie rezygnując z niej jako być może zbyt długiej, zbyt hamującej akcję i tak mającej charakter buffa opery, arię tę zachował jako odrębny numer w swoim katalogu tematycznym (przypisane jej KV to 584). Tytuł Così fan tutte tradycyjnie przypisuje się inwencji i ingerencji w dzieło samego Mozarta, podczas gdy librecista optował za wersją Szkoła kochanków (La scuola degli amanti). Muzyczny motyw Così fan tutte pojawia się już na początku uwertury, co jednak nieprzygotowany wcześniej widz i słuchacz zrozumie dopiero słysząc w II akcie tytułowe słowa śpiewane przez Don Alfonsa i młodych żołnierzy. Nagrania CD DVD Przypisy Linki zewnętrzne Wyciąg fortepianowy wraz z partiami wokalnymi Partytura Così fan tutte – Wolfgang Amadeusz Mozart, Opera Wrocławska Così fan tutte – Wolfgang Amadeusz Mozart, Opera Bałtycka Ryzykowne gry damsko-męskie po premierze Cosi fan tutte Opery Bałtyckiej Così fan tutte, Sydney, ang. Così fan tutte, Royal Opera House (Covent Garden, Londyn), ang. Cosi Fan Tutte Synopsis, ang. Opery Wolfganga Amadeusa Mozarta Opery w języku włoskim

1041

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cyganeria%20%28opera%20Giacoma%20Pucciniego%29

Cyganeria (opera Giacoma Pucciniego)

Cyganeria () – opera w czterech aktach Giacoma Pucciniego z 1896 roku na podstawie powieści Sceny z życia cyganerii Henriego Murgera. Autorami włoskiego libretta są Luigi Illica i Giuseppe Giacosa. Jest pierwszą z trzech najbardziej znanych oper Pucciniego. Podczas pracy nad dziełem kompozytor pokłócił się z Ruggerem Leoncavallem, który pracował nad swoją wersją adaptacji utworu Murgera. Akcja rozgrywa się w Paryżu około 1830 roku. Opera ukazuje obrazy z życia francuskiej cyganerii artystycznej w epoce balzakowskiej. Głównymi bohaterami są hafciarka Mimì i grupa znajomych artystów. Pod koniec pierwszego aktu jeden z nich wykonuje arię Che gelida manina. Światowe prawykonanie Cyganerii odbyło się w Turynie 1 lutego 1896 roku w Teatro Regio pod dyrekcją Artura Toscaniniego. Początkowo opera spotkała się z negatywnym odbiorem w prasie, niemniej jednak odniosła sukces komercyjny. Cyganeria jest stałą częścią włoskiego repertuaru operowego i jest jedną z najczęściej wystawianych oper na świecie. Opera była wielokrotnie ekranizowana. Bohaterów na przestrzeni lat grali m.in. John Gilbert, Lillian Gish, Montserrat Caballé, Luciano Pavarotti i Anna Netrebko. Historia powstania dzieła W 1893 Puccini wydał operę Manon Lescaut, pierwszą, która odniosła duży sukces. Kilka tygodni po prapremierze Puccini przeczytał powieść Sceny z życia cyganerii Henriego Murgera i zdecydował, że będzie podstawą jego kolejnej opery. Jego wydawca, Giulio Ricordi odradzał mu to z uwagi na epizodyczny styl książki, który ciężko przenieść na scenę. W trakcie prac nad swoimi operami Puccini często jeździł do miast, w których miała toczyć się akcja, np. do Rzymu w trakcie komponowania Toski. W przypadku Cyganerii autor tego nie zrobił, a sam Paryż odwiedził dopiero w drodze powrotnej z premiery w Manchesterze w 1897 roku, rok po prapremierze. Libretto Za libretto odpowiedzialni byli Giuseppe Giacosa i Luigi Illica, którzy pracowali także przy Manon Lescaut, jednak nie na taką skalę. Illica pisał scenariusze, a 10 lat starszy Giacosa układał je w wiersz. Puccini ciągle nanosił poprawki, nawet po prapremierze. Podczas prac nad librettem Puccini nie mógł się skupić, gdyż promował swoją poprzednią operę w różnych miastach Europy. W tym czasie rozważał inne tematy na operę, np. Wilczycę Vergi, a także kilkukrotnie przepisywał libretto. W krótkiej przedmowie libreciści wskazali, że chcieli zachować klimat oryginału i nie jest to dokładna adaptacja. Podobnie jak oryginał, Cyganeria to seria obrazów – luźno powiązanych scen. Każda z nich traktuje o czymś innym i ma inny wydźwięk. Każda postać ma wyraźnie nakreśloną osobowość, tak aby przyciągnąć jak największą liczbę widzów. Początkowo Illica uznał historię za banalną. Pisząc do Ricordiego opisał ją: mamy pisarza i szwaczkę; romansują ze sobą, potem się kłócą, a na końcu ona umiera. To nie jest Mimì Murgera. Początkowo akt pierwszy i drugi składały się na jeden, a trzeci został wyrzucony. Opisywał on czwarty rozdział książki, gdzie Musetta organizuje przyjęcie przed swoim domem, kiedy komornicy opróżniają jej nieopłacone na czas mieszkanie. W tym samym czasie Mimì ucieka ze swoim kochankiem. Duża część libretta luźno opiera się na fragmentach książki. Znaczna część aktów drugiego i trzeciego jest inwencją librecistów, z kilkoma tylko odniesieniami do wydarzeń i postaci u Murgera. Większość aktu pierwszego i czwartego odpowiada książce, chociaż łączy ze sobą fragmenty z różnych rozdziałów. W operze dokonano kilku uproszczeń względem oryginału. Przykładowo postacie Mimì i Francine zostały połączone w jedną postać Mimì. Końcowe sceny pierwszego i czwartego aktu – sceny z Rodolfem i Mimì – są zbliżone w obu wersjach. Historia ich spotkania bazuje na 18 rozdziale, w którym dwoje kochanków mieszkających na poddaszu poznaje się bliżej. W oryginale zamiast postaci Rodolfa i Mimì są Jacques i Francine. Historia śmierci Mimì w operze wywodzi się z dwóch różnych rozdziałów książki, z których jeden dotyczy śmierci Francine, a drugi Mimì. Opera zrywa z kilkoma stereotypami. Pod koniec sztuki Mimì, główna bohaterka, umiera, co było stałym elementem wielu XIX wiecznych oper, jednak w ostatnich momentach swojego życia jest otoczona bliskimi. Dodatkowo w porównaniu do innych długich arii tuż przed śmiercią bohaterki, ostatnia kwestia Mimì jest krótka. Kolejnym elementem zrywającym z konwencją jest nieheroiczność postaci męskich (podobnym wyjątkiem był Dick Johnson z Dziewczyny ze Złotego Zachodu). Rodolfo i jego znajomi są ukazani jako biedni i wrażliwi artyści. Istnieje teoria, że część libretta i jej postacie bazowały na prawdziwych osobach. Zdaniem znajomego Pucciniego, malarza Ferruccio Pagniniego, pierwowzorem Colline ma być on sam, Marcello to Francesco Fanelli, a Rodolfo miał być autobiografią Pucciniego. W 1894 roku kompozytor razem z grupą przyjaciół założył klub dla artystów w północnych Włoszech obok jeziora Massaciuccoli. Sam motyw bohemy według niektórych krytyków ma być inspirowany tym klubem. Muzyka Opera La Bohème nie ma uwertury; jest rozplanowana jako przekomponowana, dramatyczna wielka forma w czterech aktach, a czas jej wykonania to ok. 110 minut. Dzieło Pucciniego to pokolenie po Giuseppe Verdim w czasach weryzmu, jedno z najważniejszych dzieł włoskich oper i oper przełomu wieków. Tekst i muzyka tworzą jedną całość. Materiał tematyczny jest w pełni skoordynowany z akcją sceniczną, w której partie liryczne i sentymentalne przeplatają się z humorystycznymi, żywymi partiami w kontrastowym zestawieniu. W operze pojawia się leitmotiv – powtarzany motyw przewodni, ale nie w symfoniczno-dramatyczny sposób Richarda Wagnera, ale zgodnie z wyraźnym wyczuciem formy Pucciniego w symetrycznie zbudowanych, zamkniętych strukturach, które często składają się tylko z kilku taktów lub krótkich okresów. Na orkiestrowe wprowadzenie i początek opery, Puccini użył fragmentów z Capriccio Sinfonico, swojego egzaminu w konserwatorium w Mediolanie w 1882 roku. Instrumentacja trwała cały 1895 rok, a prace zakończono 10 grudnia. Konflikt z Ruggerem Leoncavallem Zdaniem biografa Pucciniego, Mosca Carnery, zaprzyjaźniony kompozytor Ruggero Leoncavallo wyjawił Pucciniemu pomysł na adaptację Cyganerii i pokazał swoje libretto. Leoncavallo zdecydował się napisać własną operę i obaj muzycy zaczęli rywalizować, co zakończyło ich przyjaźń. Leoncavallo ukończył własną wersję, w której Marcello był śpiewany przez tenora, a Rodolfo przez baryton. Opiera się ona bardziej na pierwowzorze literackim, a Leoncavallo w przeciwieństwie do Pucciniego krytykuje rzekomo radosne, swobodne życie bohemy. Opera Leoncavalla nosiła ten sam tytuł, powstała w tym samym czasie (została ukończone rok później i miało premierę w Wenecji w 1897 roku) i praktycznie konkurowała z utworem Pucciniego. Jednak Cyganeria Leoncavalla nie odniosła wielkiego sukcesu i jest rzadko wykonywana. Osoby Treść Źródło: Akcja rozgrywa się w Paryżu, ok. 1830 roku Akt I W mansardzie czterech bohemistów Marcello maluje, Rodolfo spogląda przez okno. Aby utrzymać ciepło, palą rękopis dramatu Rodolfo. Colline, filozof, wchodzi cały trzęsący się i niezadowolony z niemożliwości oddania pod zastaw kilku książek. Schaunard, muzyk, przybywa z żywnością, drewnem, winem, cygarami i pieniędzmi. Źródło tego bogactwa tłumaczy pracą z ekscentrycznym angielskim dżentelmenem. Przyjaciele prawie nie słuchają jego opowieści, gdyż łapczywie rzucają się na jedzenie. Schaunard przerywa im oświadczając, że wszyscy pójdą świętować jego fortunę do Café Momus. Gdy piją, przybywa po czynsz właściciel domu – Benoît. Częstują go winem. Pijany opowiada o swoich miłosnych przygodach. Gdy przyznaje, że jest żonaty – w komicznym moralnym oburzeniu – bohemiści wyrzucają go z pokoju bez zapłaty. Pieniądze te dzielą między sobą na hulanki w Dzielnicy Łacińskiej. Pozostali wychodzą, Rodolfo zostaje na moment sam, aby dokończyć artykuł, który pisze, obiecując jednocześnie, że wkrótce do nich dołączy. Słychać pukanie do drzwi, wchodzi Mimì – hafciarka – mieszkająca w innym pokoju tego samego budynku. Jej świeca gaśnie, nie mając zapałek prosi Rodolfa o pomoc. Dziękuje mu, lecz po kilku sekundach wraca mówiąc, że zgubiła klucze. Obie świece gasną, para potyka się w ciemności. Pragnący spędzić czas z Mimì Rodolfo, gdy znajduje klucze, chowa je do kieszeni udając przy tym niewinnego. Rodolfo przedstawia się i opowiada o sobie (aria Che gelida manina), Mimì opowiada również o swoim życiu i marzeniach (aria Sì. Mi chiamano Mimì), a później zbliżają się w chwili wzajemnego zauroczenia (duet O soave fanciulla). Odchodząc śpiewają o nowo znalezionej miłości. Wreszcie Mimì i Rodolfo podążają za czekającymi przyjaciółmi do Café Momus. Akt II Dzielnica Łacińska Przed ulicznymi sprzedawcami zebrał się wielki tłum, łącznie z dziećmi. Pojawiają się bohemiści, czerwoni z radości. Rodolfo kupuje Mimì różowy czepek. Paryżanie plotkują z przyjaciółmi i targują się ze sprzedawcami; dzieci chcą zobaczyć wyroby Parpignol, sprzedawcy zabawek. Przyjaciele wchodzą do Café Momus. Gdy jedzą, przybywa Musetta – dawna kochanka Marcella. Pojawia się w towarzystwie bogatego (i wiekowego) radcy stanu, Alcindoro. Zwraca się do niego jak do salonowego pieska. Jest oczywiste, że ma go dość. Ku zadowoleniu paryżan, a zakłopotaniu jej towarzysza zaczyna śpiewać risqué w nadziei, że zwróci tym uwagę Marcella. Ten wkrótce płonie z zazdrości. By pozbyć się Alcindora choćby na chwilę, Musetta udaje, że ma ciasny but – wysyła tym samym Alcindora do szewca. Musetta i Marcello wpadają sobie w ramiona i godzą się. Przyjaciele otrzymują rachunek i ku ich zaskoczeniu okazuje się, że Schaunard nie ma wystarczająco pieniędzy, aby go zapłacić. Sprytna Musetta całą kwotą obciąża konto Alcindora. Słychać dźwięk nadchodzących żołnierzy. Marcello i Colline niosą Musettę na ramionach wśród oklasków widzów. Po ich wyjściu przybywa Alcindoro. Kelner podaje mu rachunek, radca przerażony opada na krzesło. Akt III W punkcie poboru opłat Obnośni handlarze przechodzą przez rogatki i wkraczają do miasta. Jest wśród nich Mimì, krztusząca się gwałtownie. Próbuje odnaleźć Marcello, który mieszka w małej tawernie w pobliżu karczmarza, dla którego maluje. Gdy go znajduje opowiada mu o swoim ciężkim życiu z Rodolfem, który porzucił ją tamtej nocy. Marcello mówi Mimì, że Rodolfo śpi w środku. Ten budzi się i wychodzi szukać Marcello. Mimì ukrywa się. Słyszy rozmowę przyjaciół, w której Rodolfo tłumaczy porzucenie Mimì jej kokieterią. Wyraża również obawę, że jego ukochana zostanie pokonana przez śmiertelną chorobę (prawdopodobnie gruźlicę). Rodolfo ze względu na ubóstwo, w jakim żyje, niewiele mógłby zrobić, by jej pomóc. Ma nadzieję, że jego udawana nieuprzejmość sprawi, że Mimì znajdzie bogatszego zalotnika. Marcello próbuje uciszyć Rodolfa, lecz Mimì wszystko słyszy. Kaszel zdradza jej obecność. Para śpiewa o utraconej miłości. Planują rozstać się polubownie, lecz ich miłość jest zbyt silna. Obydwoje godzą się na to, aby pozostać razem do wiosny, dopóki świat nie obudzi się do życia. Tymczasem Marcello dołączył do Musetty, para kłóci się zaciekle. Akt IV Mansarda Marcello i Rodolfo tylko pozornie są w pracy, przede wszystkim myślą o stracie swoich ukochanych. Schaunard i Colline przybywają z ubogim obiadem, parodiują obfity bankiet, wspólny taniec i śpiew. Musetta przybywa z wieściami: Mimì porzuciła bogatego wicehrabiego, z którym związała się wiosną po rozstaniu z Rodolfem. Wędrująca po ulicach i poważnie osłabiona przez chorobę Mimi spotyka Musettę, która przyprowadza ją na poddasze. Wychudzona i blada Mimi wspiera się na krześle. By kupić leki, przyjaciele sprzedają kolczyki Musetty, Colline oddaje pod zastaw płaszcz, aby kupić mufkę na zmarznięte ręce Mimi. Mimì i Rodolfo zostają sami. Przywołują pierwsze spotkanie – świece, zgubiony klucz. Rodolfo wręcza jej różowy czepek, który zachował na pamiątkę ich miłości. Przyjaciele wracają z lekarstwami. Został wezwany lekarz, lecz Mimì jest już nieprzytomna. Podczas gdy Musetta się modli, chora umiera. Jej ciało znajduje Schaunard. Rodolfo wykrzykując imię ukochanej, płacze bezradnie. Losy sceniczne Premiera Prapremiera Cyganerii odbyła się w Turynie 1 lutego 1896 roku w Teatro Regio pod dyrekcją Arturo Toscaniniego. Miejsce to narzucił wydawca Ricordi; Wbrew Pucciniemu premiera odbyła się dokładnie 3 lata po wydaniu Manon Lescaut. Odtwórcami głównych ról byli: Evan Gorga (Rodolfo), Cesira Ferrani (Mimì), Tieste Wilmant (Marcello) i Camilla Pasini (Musetta). Pierwsze recenzje były w większości negatywne. Sugerowano jej krótki żywot i krok wstecz dla Pucciniego. Zdaniem krytyków opera zerwała z włoską tradycją i była gorsza od dzieł współczesnych twórców. Część krytyków porównało dzieło do Zmierzchu bogów, opery Wagnera, która miała swoją włoską premierę kilka tygodni wcześniej. Ich zdaniem w porównaniu Cyganeria wypadła blado, a biedni studenci i szwaczka nie są tematem godnym opery. Redaktor mediolańskiej gazety „Il Secolo” określił, że zakończenie nie chwyciło go za serce i życzył kompozytorowi więcej szczęścia w przyszłości. Odmiennego zdania była publiczność. Podczas premiery aria Rodolfo Che gelida manina była bisowana. Do końca miesiąca Cyganeria została wystawiona w Turynie 24 razy. W maju 1896 roku, na kilka miesięcy po prapremierze opera doczekała się parodii Na bohèma przedstawionej w Neapolu w lokalnym dialekcie. Dalsze losy W 1898 roku w paryskiej Opéra-Comique wystawiono operę po francusku pod nadzorem Pucciniego. W głównych rolach zagrali belgijski tenor Adolphe Maréchal w roli Rodolfo i sopran Julia Guiraudon jako Mimì. Francuska premiera okazała się dużym sukcesem, chwalono dobraną obsadę, kompozycję i fragmenty komiczne. Jednocześnie zarzucono, że opera za bardzo skupia się na wątku miłosnym i powinna nazywać się „Rodolphe et Mimi”. Inni recenzenci stwierdzili, że libreciści trzymali się włoskiej konwencji, w której uwaga widza skupiona jest na wątku głównym odrzucając wszelkie wątki poboczne. Firma wydawnicza Giulio Ricordiego promowała operę na całym świecie. Jej głównym elementem był plakat autorstwa Adolfo Hohenteina prezentujący głównych bohaterów. Pierwsze wystawienie poza Europą odbyło się w Buenos Aires w czerwcu 1896 roku. Brytyjska premiera miała miejsce w kwietniu 1897 roku w Theatre Royal w Manchesterze, gdzie podczas występu obecny był kompozytor. Występ odebrano negatywnie; angielskie tłumaczenie było niedokładne, a główny tenor miał grypę. Polska premiera odbyła się w Warszawie w 1898 roku. Wystąpili m.in. Janina Korolewiczówna i Wiktor Grąbczewski. Enrico Caruso grał postać Rodolfo m.in. w 1900 (La Scala) i 1904 (Metropolitan). Redaktor „The New York Times” uznał kompozycję za mało oryginalną, przypominającą inne opery werystyczne. Zastanawiał się, czy muzyka została dobrze dobrana do przedstawionej akcji. W innej recenzji tej gazety redaktor nazwał Mimì prostytutką. Zauważył szerszy problem celebrowania ladacznic w wielu dramatach. Bohaterka została porównana do Violetty z Traviaty Verdiego. Henry Krehbiel z „The New York Tribune” opisał Mimì jako bliźniaczkę Violetty, której melodyjna śmierć uszczęśliwia widza. Opisując całość określił historię jako ohydną, a kompozycję uznał za jałową. Większość recenzentów pozytywnie oceniło śmierć Mimì. Redaktor francuskiej gazety „Le XIX siècle” uznał ją za jedną z najbardziej poruszających i dobrze zrobionych scen w ostatnich latach. Zdaniem recenzenta „The London Daily News” scena była wzruszająca i wyjątkowo odpowiednio krótka. Biograf Arman Schwartz określił Rodolfo jako narcystycznego brutala. Jego zdaniem bohater szpieguje Mimì, gdy ta śpi, nie chce puścić jej ręki i wykazuje tendencje paranoiczne. W jednej z kolejnych oper Pucciniego Płaszcz jeden ze śpiewaków ulicznych śpiewa balladę o Mimì. Do 1951 roku operę wystawiono 1000 razy. Krytyk literacki Fausto Torrefranca wydał w 1912 roku książkę, w której atakuje kompozytora i jego dzieła. Torrefranca nazwał Pucciniego populistą, a jego publiczność z klasy średniej analfabetami. Bohaterowie męscy w tym Rodolfo byli słabi i wrażliwi jak ich twórca. W 1948 roku Stephen Williams w swojej książce Come to the Opera! napisał: Cyganeria jest uznaniem młodości, dlatego też trudno ją krytykować i ciężko jej nie lubić. Zdaniem Alexandry Wilson podobnie jak Traviata czy Carmen, Cyganeria jest sztuką dochodową. Opery mogą ją wydawać względnie niskim kosztem i liczyć na dużą frekwencję. Czas akcji opery jest sporadycznie zmieniany. Najczęściej akcja przenoszona jest do czasów życia Pucciniego, lat 20., 40. i współczesności. Podobne zmiany zachodzą w fabule, bohaterach czy sposobie prezentacji sztuki. W 2012 roku w Norwegian National Opera akcja toczy się w dwóch okresach historycznych: XIX wieku i czasach współczesnych, a Mimì umiera w szpitalu. W 2016 roku Opera Holland Park wystawiła Cyganerię prowadząc akcję od tyłu. Niemiecki reżyser Claus Guth wystawił operę przenosząc miejsce akcji na księżyc. Inspirowany sztuką jest również musical Rent z 1996 autorstwa Jonathana Larsona (główna bohaterka jest narkomanką zakażoną wirusem HIV). Powód śmierci głównej bohaterki także zmieniał się wraz z upływem czasu. W XX wieku często był to rak, jednak Alexandra Wilson nie wyklucza, że w przyszłości będzie to COVID-19. Przez całą karierę Pucciniego krytykowano go za częste umiejscowienie oper poza Włochami. Madame Butterfly – Japonia, Dziewczyna ze Złotego Zachodu – Kalifornia, czy Cyganeria – Paryż. Częstym argumentem była zdrada włoskiego dziedzictwa, pomimo tego że Verdi także rzadko umiejscawiał akcję oper w swojej ojczyźnie. Podobny komentarz pojawił się pod kątem muzyki. G. Salvayre z „Gil Blas” napisał, że kompozycja nie przypomina wcześniejszych oper włoskich. Zdaniem D.C. Parkera kompozytor tracił przez stare konwencje literacko-operowe. Prawdziwy poeta powinien mieszkać w rynsztoku, a muzyk na poddaszu. Kiedy artysta dorobi się po udanej premierze, odbiorca staje się wobec niego podejrzliwy. Charles A. Garnier z „La Justice” zauważył inspirację Massenetem i negatywnie ocenił duet miłosny z aktu I, który jego zdaniem za bardzo przypomina ten z Werthera. Cyganeria jest jedną z najczęściej wystawianych oper na świecie. Współpraca z Giacosą i Illicą była jedną z najbardziej udanych w historii włoskiej opery, dlatego później, mimo różnych dyskusji i sporów podczas pracy nad librettem Cyganerii, pracowali razem także przy operach Tosca i Madame Butterfly. Dzieła te są określane jako wielka trójka Pucciniego. Wraz ze śmiercią Giacosy w 1906 roku wspólna praca dobiegła końca. Podczas wystawiania opery w Rzymie w 1924 roku, w trakcie spektaklu dyrygent z orkiestrą dowiedzieli się o śmierci kompozytora. Zdecydowano się przerwać operę i zagrać marsz pogrzebowy Chopina. Nagrania Opera została nagrana wielokrotnie. Poniższa lista przedstawia tylko niektóre z nich. 1918 – Mediolan, Remo Andreini (Rodolfo), Ernesto Badini (Marcello), Aristide Baracchi (Schaunard), Vincenzo Bottone (Colline), Gemma Bosini (Mimì), Adalgisa Giana (Musetta) 1964 – Moskwa, Gianni Raimondi (Rodolfo), Rolando Panerai (Marcello), Gianni Maffeo (Schaunard), Ivo Vinco (Colline), Mirella Freni (Mimì), Edda Vincenzi (Musetta) 1988 – San Francisco, Luciano Pavarotti (Rodolfo), Gino Quilico (Marcello), Stephen Dickson (Schaunard), Nikołaj Gjaurow (Colline), Mirella Freni (Mimì), Sandra Pacetti (Musetta) 2003 – Mediolan, Marcelo Álvarez (Rodolfo), Roberto Servile (Marcello), Natale de Carolis (Schaunard), Giovanni Battista Parodi (Colline), Cristina Gallardo-Domâs (Mimì), Hei-Kyung Hong (Musetta) 2007 – Monachium, Rolando Villazón (Rodolfo), Boaz Daniel (Marcello), Stéphane Degout (Schaunard), Vitalij Kowaljow (Colline), Anna Netrebko (Mimì), Nicole Cabell (Musetta) Adaptacje filmowe Pierwsze ekranizacje pojawiły się niedługo po premierze. Powstało przynajmniej osiem filmów niemych w latach 1910–1920 opartych na operze. Jeden z odcinków serialu Simpsonowie odwołuje się do opery i żartobliwie pokazuje śmierć Mimì. W jednym z odcinków Buffy: Postrach wampirów grana jest melodia z arii O soave fanciulla. W 2015 roku Mark Dornford-May przeniósł akcję Cyganerii do współczesnej Południowej Afryki. Fragmenty muzyczne śpiewane w lokalnym języku xhosa zostały wzbogacone o regionalne instrumenty np. marimba czy kotły. Podobnie jak w przypadku nagrań lista jest niekompletna. 1926 – La Bohème – John Gilbert (Rodolfo), Lillian Gish (Mimì), Renée Adorée (Musetta) 1935 – Mimi – Douglas Fairbanks Jr. (Rodolfo), Gertrude Lawrence (Mimì), Carol Goodner (Musetta) 1937 – Zauber der Boheme – Jan Kiepura (Rodolfo), Mártha Eggerth (Mimì) 1965 – La Bohème – Gianni Raimondi (Rodolfo), Mirella Freni (Mimì), Adriana Martino (Musetta) 1979 – La Bohème – Luciano Pavarotti (Rodolfo), Ileana Cotrubaș (Mimì), Lucia Popp (Musetta) 1988 – La Bohème – Luca Canonici (Rodolfo), Barbara Hendricks (Mimì), Angela Maria Blasi (Musetta) 2008 – La Bohème – Rolando Villazón (Rodolfo), Anna Netrebko (Mimì), Nicole Cabell (Musetta) Uwagi Przypisy Bibliografia Opery Giacoma Pucciniego Opery w języku włoskim

189778

https://pl.wikipedia.org/wiki/Andreas%20Jonsson

Andreas Jonsson

Andreas Jonsson (ur. 3 września 1980 w Hallstavik) – szwedzki żużlowiec. Indywidualny wicemistrz świata 2011. W latach 2002–2016 był stałym uczestnikiem Grand Prix. W swoim dorobku ma tytuł Indywidualnego Mistrza Świata Juniorów 2000, Drużynowe Mistrzostwo Świata z 2003, 2004 oraz 2015, wicemistrzostwo z 2005, 2006 i 2017, a także brązowy medal tych rozgrywek z 2001, 2009, 2010, 2011 i 2016. Jest rekordzistą pod względem liczby zdobytych punktów w drużynowym pucharze świata. Czterokrotny zwycięzca drużynowych mistrzostw Polski (2001, 2003, 2011, 2013) Pięciokrotny złoty medalista drużynowych mistrzostw Szwecji (1997, 2001, 2002, 2007, 2016). Jedenastokrotny medalista indywidualnych mistrzostw Szwecji: siedmiokrotnie złoty (2006, 2007, 2009, 2010, 2011, 2013, 2016), trzykrotnie srebrny (2012, 2015, 2019) oraz brązowy (2001). Ponadto zdobył m.in. Młodzieżowe Indywidualne Mistrzostwo Szwecji w 1998 i 2000 oraz srebrny medal tych rozgrywek w 1999, Indywidualne Mistrzostwo Szwecji Młodzików w 1995 oraz mistrzostwo Szwecji Par w 2001. Kariera Jego pierwszym klubem w lidze szwedzkiej była Rospiggarna Hallstavik, dla której zaczął jeździć w sezonie 1996. W polskiej lidze zaczął od startowania w Stali Gorzów (1999–2000), Apatorze Toruń (2001), Włókniarzu Częstochowa (2002–2003), a od 2004 reprezentował barwy Polonii Bydgoszcz. Po spędzeniu dziewięciu sezonów Rospiggarnie, w 2005 podpisał kontrakt z Dackarną Målilla. 12 sierpnia 2006 r. wygrał pierwszą rundę Grand Prix w karierze. Cały cykl ukończył na czwartej pozycji. 3 grudnia 2010 podpisał 3-letni kontrakt z drużyną Falubazu Zielona Góra. W sezonie 2011 reprezentował w lidze polskiej Falubaz Zielona Góra, z którym wywalczył Mistrzostwo Polski, a w lidze szwedzkiej powrócił do Rospiggarny Hallstavik. Cyklu Grand Prix 2011 nie rozpoczął najlepiej. Po pięciu rundach (z jedenatsu, jakie rozgrywane były w GP 2011) miał na swoim koncie tylko 36 punktów, co dawało mu dopiero dziesiąte miejsce w klasyfikacji generalnej. W dalszej części rozgrywek osiągał znacznie lepsze wyniki. Stanął na podium w czterech rundach, trzy z nich zwyciężając. Dało mu to drugie miejsce w klasyfikacji końcowej, a zarazem pierwszy i jedyny medal IMŚ w karierze. W latach 2011–2013 poza startami w lidze polskiej, jeździł również w dwóch szwedzkich ligach jednocześnie. Występował w Elitserien w barwach Dackarny oraz w Allsvenskan jako zawodnik Rospiggarnay. W 2015 rozwiązał kontrakt z zielonogórskim Falubazem. W barwach tego klubu wywalczył dwa złote medale DMP. W sezonie 2016 jeździł dla ROWu Rybnik, a rok później dla częstochowskiego Włókniarza. Grand Prix 2016 ukończył na 14. miejscu i wypadł z cyklu po piętnastu latach startów na zasadzie stałego uczestnika. Dwa lata później wystąpił z dziką kartą w Grand Prix Szwecji. Był to ostatni występ Jonssona w Grand Prix. Sezon 2018 spędził w klubie Speed Car Motor Lublin w Nice 1 lidze żużlowej, gdzie z klubem wywalczył awans do PGE ekstraligi żużlowej. Podpisał kontrakt z tym klubem na sezon 2019. W sierpniu 2019 poinformował o zakończeniu kariery sportowej. Menadżerem Andreasa Jonssona od 2006 roku był Dawid Kozioł. Mechanikiem zawodnika był Rafał Lohmann. Starty w Grand Prix (indywidualnych mistrzostwach świata na żużlu) Zwycięstwa w poszczególnych zawodach Grand Prix Miejsca na podium Punkty w poszczególnych zawodach Grand Prix Starty w indywidualnych mistrzostwach świata juniorów Starty w drużynowym pucharze świata Pozostałe osiągnięcia Drużynowe Mistrzostwa Polski 1999 – 6. miejsce – średnia biegowa 1,655 (Stal Gorzów – pierwsza liga) 2000 – 3. miejsce – średnia biegowa 1,500 (Stal Gorzów – Ekstraliga) 2001 – 1. miejsce – średnia biegowa 1,972 (Apator Toruń – Ekstraliga) 2002 – 4. miejsce – średnia biegowa 1,883 (Włókniarz Częstochowa – Ekstraliga) 2003 – 1. miejsce – średnia biegowa 2,267 (Włókniarz Częstochowa – Ekstraliga) 2004 – 6. miejsce – średnia biegowa 2,734 (Polonia Bydgoszcz – Ekstraliga) 2005 – 2. miejsce – średnia biegowa 2,265 (Polonia Bydgoszcz – Ekstraliga) 2006 – 3. miejsce – średnia biegowa 2,178 (Polonia Bydgoszcz – Ekstraliga) 2007 – 8. miejsce (spadek) – średnia biegowa 2,017 (Polonia Bydgoszcz – Ekstraliga) 2008 – 1. miejsce – średnia biegowa 2,578 (Polonia Bydgoszcz – I liga) 2009 – 4. miejsce – średnia biegowa 2,098 (Polonia Bydgoszcz – Ekstraliga) 2010 – 8. miejsce (spadek) – średnia biegowa 2,056 (Polonia Bydgoszcz – Ekstraliga) 2011 – 1. miejsce – średnia biegowa 2,317 (Falubaz Zielona Góra – Ekstraliga) 2012 – 4. miejsce – średnia biegowa 2,269 (Falubaz Zielona Góra – Ekstraliga) 2013 – 1. miejsce – średnia biegowa 2,041 (Falubaz Zielona Góra – Ekstraliga) 2014 – 4. miejsce – średnia biegowa 1,916 (Falubaz Zielona Góra – Ekstraliga) 2015 – 5. miejsce – średnia biegowa 1,390 (Falubaz Zielona Góra – Ekstraliga) 2016 – 6. miejsce – średnia biegowa 1,569 (ROW Rybnik – Ekstraliga) 2017 – 5. miejsce – średnia biegowa 1,146 (Włókniarz Częstochowa – Ekstraliga) 2018 – 1. miejsce – średnia biegowa 2,389 (Motor Lublin – I liga) 2019 – 6. miejsce – średnia biegowa 1,175 (Motor Lublin – Ekstraliga) Drużynowe Mistrzostwa Szwecji 1996 – 2. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) 1997 – 1. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) 1998 – 2. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) 1999 – 3. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) 2000 – 2. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) 2001 – 1. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) 2002 – 1. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) 2003 – 9. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) 2004 – 6. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) 2005 – 3. miejsce – (Luxo Stars Målilla – Elitserien) 2006 – 2. miejsce – (Luxo Stars Målilla – Elitserien) 2007 – 1. miejsce – (Dackarna Målilla – Elitserien) 2008 – 3. miejsce – (Dackarna Målilla – Elitserien) 2009 – 6. miejsce – (Dackarna Målilla – Elitserien) 2010 – 3. miejsce – (Dackarna Målilla – Elitserien) 2011 – 7. miejsce – (Dackarna Målilla – Elitserien) 2011 – 1. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Allsvenskan) 2012 – 3. miejsce – (Dackarna Målilla – Elitserien) 2012 – 2. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Allsvenskan) 2013 – 3. miejsce – (Dackarna Målilla – Elitserien) 2013 – 1. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Allsvenskan) 2014 – 3. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) 2015 – 6. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) 2016 – 1. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) 2017 – 3. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) 2018 – 3. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) 2019 – 8. miejsce – (Rospiggarna Hallstavik – Elitserien) Drużynowe Mistrzostwa Wielkiej Brytanii 2001 – 3. miejsce – (Coventry Bees – Elite League) 2002 – 3. miejsce – (Coventry Bees – Elite League) 2003 – 2. miejsce – (Coventry Bees – Elite League) 2004 – 10. miejsce – (Coventry Bees – Elite League) 2005 – 2. miejsce – (Coventry Bees – Elite League) 2006 – 11. miejsce – (Lakeside Hammers – Elite League) 2007 – 5. miejsce – (Lakeside Hammers – Elite League) 2008 – 2. miejsce – (Lakeside Hammers – Elite League) 2015 – 8. miejsce – (Lakeside Hammers – Elite League) 2016 – 3. miejsce – (Lakeside Hammers – Elite League) Mistrzostwa Szwecji Par 1999 – 1. miejsce 2001 – 1. miejsce 2002 – 3. miejsce Mistrzostwa Polski Par Klubowych 2006 – 2. miejsce (Polonia Bydgoszcz) – 11+1 (3,2*,3,0,-,3) Indywidualne Mistrzostwa Skandynawii 2001 – 2. miejsce Indywidualne Mistrzostwa Szwecji 1997 – Vetlanda – 15. miejsce – 4 pkt (1,1,0,1,1) 1998 – Hagfors – 4. miejsce – 11 pkt (2,3,2,2,2) 1999 – Norrköping – 5. miejsce – 11 pkt (3,3,1,2,2) 2000 – Norrköping – 6. miejsce – 9 pkt (2,1,2,2,2) 2001 – Avesta – 3. miejsce – 13 pkt (2,2,3,3,3) 2003 – Avesta – 7. miejsce – 6 pkt (2,1,3,t) 2004 – Målilla – 4. miejsce – 7 pkt (3,2,2,0) 2006 – Motala – 1. miejsce – 14+3 pkt (3,2,3,3,3+3) 2007 – Kumla – 1. miejsce – 13+1+3+3 pkt (2,3,3,3,2+1+3+3) 2008 – Avesta – 8. miejsce – 7 pkt (3,3,1,-) 2009 – Målilla – 1. miejsce – 13+3 pkt (3,3,1,3,3+3) 2010 – Målilla – 1. miejsce – 13+3 pkt (3,3,3,3,1+3) 2011 – Målilla – 1. miejsce – 13+3 pkt (3,3,3,1,3+3) 2013 – Vetlanda – 1. miejsce – 11+3 pkt (2,1,2,3,3+3) 2015 – Hallstavik – 2. miejsce – 14+2 pkt (3,3,3,3,2+2) 2016 – Hallstavik – 1. miejsce – 13+3 pkt (3,2,3,2,3+3) 2017 – Avesta – 6. miejsce – 9+1 pkt (2,1,3,3,0+1) 2018 – Eskilstuna – 6. miejsce – 10+1 pkt (1,3,2,1,3+1) 2019 – Hallstavik – 2. miejsce – 13+2 pkt (2,3,3,2,3+2) Indywidualne Mistrzostwa Szwecji Juniorów 1996 – VII miejsce – 9 pkt 1997 – IV miejsce – 10 pkt 1998 – I miejsce – 15 pkt 1999 – II miejsce – 14+2 pkt 2000 – I miejsce – 15 pkt Indywidualne Mistrzostwa Szwecji Młodzików 1995 – I miejsce – 13+3 pkt Kryterium Asów Polskich Lig Żużlowych: 2009 – 1. miejsce – 12 pkt (2,2,3,3,2) 2010 – 11. miejsce – 5 pkt (1,1,1,1,1) Turniej o Koronę Bolesława Chrobrego Pierwszego Króla Polski w Gnieźnie: 2010 – 5. miejsce – 9 pkt 2011 – 3. miejsce – 10 + 1 pkt 2013 – 8. miejsce – 8 pkt Zobacz też Uczestnicy Grand Prix na żużlu lista Szwedów w polskiej lidze żużlowej Przypisy Linki zewnętrzne Andreas Jonsson Racing Andreas Jonsson Szwedzcy żużlowcy Żużlowcy Polonii Bydgoszcz Żużlowcy ZKŻ Zielona Góra Żużlowcy KS Toruń Żużlowcy Stali Gorzów Wielkopolski Żużlowcy Włókniarza Częstochowa Żużlowcy ROW Rybnik Żużlowcy Motoru Lublin Urodzeni w 1980

189781

https://pl.wikipedia.org/wiki/EHCI

EHCI

EHCI (ang. Enhanced Host Controller Interface) - rozszerzony interfejs dostępu do urządzeń USB wprowadzony przez firmy Compaq i Microsoft dla magistrali USB w specyfikacji 2.0. Standard mający zastąpić OHCI, zapewniający jednocześnie kompatybilność wstecz. Zobacz też AHCI OHCI UHCI Magistrale en:Host controller interface

189782

https://pl.wikipedia.org/wiki/Instrukcja

Instrukcja

Instrukcja – zbiór zasad, przepisów ustalających sposób postępowania w danej dziedzinie. Instrukcje często związane są z działaniem. instrukcja obsługi Instrukcja eksploatacji instrukcja kancelaryjna instrukcje w informatyce: instrukcja prosta instrukcja powrotu instrukcja przypisania instrukcja wyrażeniowa instrukcja pusta instrukcja skoku instrukcja wywołania instrukcja opuszczenia instrukcja kontynuacji instrukcja deklaracji instrukcje wejścia-wyjścia instrukcja rozkazu instrukcja strukturalna instrukcja pętli instrukcja wariantowa instrukcja warunkowa instrukcja wyboru instrukcja wiążąca instrukcja blokowa instrukcja sterująca instrukcja asemblerowa instrukcja poselska Instrukcja - w wojsku

189783

https://pl.wikipedia.org/wiki/Dynamite%20%28album%20Jamiroquai%29

Dynamite (album Jamiroquai)

Dynamite – szósty studyjny album zespołu Jamiroquai. Był jednym z najbardziej wyczekiwanych albumów Jamiroquai w historii zespołu. Płytę poprzedzał singel, a zarazem pierwszy utwór na płycie – „Feels Just Like It Should”. Płyta wydana w dwóch wersjach, różniących się liczbą utworów. Lista utworów „Feels Just Like It Should” „Dynamite” „Seven Days In Sunny June” „Electric Mistress” „Starchild” „Love Blind” „Talulah” „(Don't) Give Hate A Chance” „World That He Wants” „Black Devil Car” „Hot Tequila Brown” „Time Won't Wait” (tylko w Wielkiej Brytanii i Japonii) Przypisy Albumy muzyczne wydane w roku 2005 Albumy Jamiroquai

189784

https://pl.wikipedia.org/wiki/SOKO%20G-4%20Super%20Galeb

SOKO G-4 Super Galeb

SOKO G-4 Super Galeb – jugosłowiański samolot treningowo-szturmowy, zaprojektowany i zbudowany w 1978 roku w wytwórni SOKO Metalopreradivacka Industrija w Mostarze. Historia W 1957 roku w biurze konstrukcyjnym jugosłowiańskiej wytwórni lotniczej SOKO Metalopreradivacka Industrija zaprojektowano dwumiejscowy samolot w układzie dolnopłata, napędzany turbinowym silnikiem odrzutowym. Samolot otrzymał nazwę Galeb ("Mewa") i miał służyć do zadań szkolno-treningowych w lotnictwie jugosłowiańskim. W 1959 roku rozpoczęto budowę dwóch prototypów tego samolotu. W maju 1961 roku dokonano oblotu tego samolotu, po udanych próbach w locie w 1963 roku rozpoczęto jego produkcję seryjną, oznaczając go jako SOKO G-2A Galeb. Samolot SOKO G-2A Galeb był samolotem służącym do szkolenia pilotów wojskowych początkujących i zaawansowanych. Napędzany był turbinowym silnikiem odrzutowym Rolls-Royce Viper 11 Mk 22-6 o ciągu 1112 daN (1133 kG). Jego uzbrojenie składało się z dwóch karabinów maszynowych kal. 12,7 mm oraz środków bojowych podwieszanych na dwóch węzłach pod skrzydłami: 2 bomb o masie 50 kg lub 100 kg każda albo 4 zasobników z 4 pociskami rakietowymi kal. 57 mm albo 2 pocisków rakietowych kal. 127 mm albo zasobników z bombami kulowymi. Początkowo od 1963 roku produkowany był wyłącznie dla lotnictwa Jugosławii, a od 1971 roku także dla lotnictwa Zambii. W 1974 roku rozpoczęto produkcję ulepszonej wersji samolotu szkolono-treningowego oznaczonej jako SOKO G-2A-E, była ona przeznaczona na eksport, miała bardziej nowoczesne wyposażenie i od 1979 roku produkowano ją wyłącznie dla lotnictwa Libii. W 1976 roku opracowano kolejną ulepszoną wersję samolotu szkolno-treningowego oznaczono jako SOKO G-3 Galeb, która mogła być również do bezpośredniego wsparcia wojsk na polu walki oraz do celów rozpoznawczych. Wersja ta napędzana była turbinowym silnikiem odrzutowym Rolls-Royce Viper 531 o ciągu 1332 daN (1358 kG). Wersja ta posiadała silniejsze uzbrojenie, a także wyposażenie dla ułatwienia startu z lotnisk trawiastych w 2 przyspieszacze rakietowe o ciągu 430 daN (438 kG) każdy. W dniu 17 lipca 1978 oblatano kolejną wersję samolotu oznaczoną jako SOKO G-4 Super Galeb. Była to wersja treningowo-szturmowa. Pierwszy samolot serii przedprodukcyjnej odbył lot 17 grudnia 1980 roku, a od 1983 roku rozpoczęto jego seryjną produkcję dla lotnictwa Jugosławii. W 1991 roku sprzedano 12 samolotów tego typu do Birmy. Łącznie od 1961 roku do 1992 roku, do momentu wybuchu wojny w Bośni wyprodukowano 165 samolotów SOKO Galeb wszystkich wersji. Użycie w lotnictwie Samoloty SOKO G-2A Galeb rozpoczęto wprowadzać do lotnictwa jugosłowiańskiego od 1963 roku. Samolotów tych używano do szkolenia pilotów wojskowych początkujących oraz do treningów pilotów doskonalących swoje umiejętności. Stosowano je również do lotów rozpoznawczych. Bardziej uniwersalny samolot treningowo-szturmowy SOKO G-4 Super Galeb zaczęto dostarczać do jednostek wojskowych w 1983 roku. Samolot ten oprócz wykonywania lotów treningowych służył również do zadań szturmowych, dzięki stosunkowo silnemu i zróżnicowanemu uzbrojeniu. Szczególnie przydatny okazał się on w lotach rozpoznawczych nad terenem górskim. Po wybuchu wojny w Bośni od kwietnia 1992 roku zarówno lotnictwo Serbii oraz Serbów bośniackich szeroko wykorzystywało te samoloty do bombardowania pozycji Bośniackich muzułmanów oraz prowadziły systematycznie rozpoznanie tych stanowisk. Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ z 9 października 1992 roku zakazująca lotów nad Bośnią i Hercegowina samolotów wojskowych, częściowo zmniejszyła ich liczbę. Dopiero zastosowania patrolowania obszaru tych Bośni przez samoloty AWACS z lotnictwa NATO uniemożliwiło ich loty. Samoloty te stosowane są nadal w siłach zbrojnych Serbii i Mjanmy. Opis konstrukcji Samolot SOKO G-4 Super Galeb jest dwumiejscowym samolotem treningowo-szturmowym, dolnopłatem ze skrzydłami skośnymi i płytowym usterzeniem poziomym. Kabina ciśnieniowa, z fotelami wyrzucanymi w locie, najpierw pilota, a potem instruktora lub bombardiera. Za kabiną znajduje się zbiornik paliwa a za nim silnik. Konstrukcja półskorupowa. Podwozie trójoporowe z kółkiem przednim wciąganym w locie. Napęd: 1 turbinowy silnik odrzutowy. Uzbrojenie i dodatkowe wyposażenie (umieszczone na pięciu węzłach): 1 dwulufowe działko GSz-23 – umieszczone na węźle podkadłubowym warianty uzbrojenia i wyposażenia podwieszanego na 4 węzłach podskrzydłowych 4 zasobniki z niekierowanymi pociskami rakietowymi kal. 57 mm (4 x 16) bomby na 4 węzłach po 3 każda o masie 50 kg bomby odłamkowe na 4 węzłach po 8 każda o masie 16 kg 4 zasobniki z bombami kasetowymi po 54 sztuki w każdym 2 podwieszane zbiorniki paliwa o pojemności 312 litrów oraz 2 zasobniki z aparaturą rozpoznawczą 2 podwieszane zbiorniki paliwa o pojemności 312 litrów oraz 2 zasobniki z niekierowanymi pociskami rakietowymi kal. 127 mm po 4 sztuki w każdym bomby 2 x 250 kg oraz 2 x 340 kg bomby 2 x 340 kg oraz pociski rakietowe kal. 127 mm po 4 szt. w 2 zasobnikach 4 zasobniki z pociskami rakietowymi kal. 127 mm po 4 szt. w każdym Bibliografia Przypisy Jugosłowiańskie samoloty szturmowe G-4 Super Galeb Jugosłowiańskie samoloty szkolno-treningowe

1043

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cyrulik%20sewilski%20%28opera%29

Cyrulik sewilski (opera)

Cyrulik sewilski (wł. Il Barbiere di Siviglia) – opera buffa Gioacchina Rossiniego w dwóch aktach z 1816 roku. Prapremiera: Rzym, Teatro Argentina, 20 lutego 1816. Libretto, napisane przez Cesarego Sterbiniego, oparte zostało na sztuce teatralnej Pierre’a Beaumarchais’go z 1775 roku pod tym samym tytułem. Oryginalny tytuł na premierze: Almaviva o sia L’inutile precauzione – Almaviva, czyli daremna przezorność. Tytuł Cyrulik sewilski (Il Barbiere di Siviglia) pojawił się po raz pierwszy 10 sierpnia 1816 r. w Teatro Contavalli w Bolonii. Jest to najpopularniejsze dzieło Rossiniego i jedna z najczęściej wystawianych oper. Doskonałe, pełne akcji i humoru libretto łączy się z piękną muzyką, dającą pole do popisu śpiewakom. Szczególnie znana jest uwertura, często grana jako odrębny utwór na koncertach symfonicznych, oraz arie: Largo al factotum, Una voce poco fa i La calunnia (aria o plotce). Historia jest kontynuowana w Weselu Figara – kolejnej sztuce Beaumarchais’go i operze Wolfganga Amadeusa Mozarta z 1786 roku. Historia powstania dzieła Jeszcze w trakcie pracy nad wystawieniem Torvalda i Dorliski w Teatro Valle książę Francesco Sforza Cesarini, impresario konkurencyjnego Teatro Argentina, zaproponował Rossiniemu skomponowanie opery komicznej. Kontrakt został podpisany 15 grudnia 1815 roku. Kompozytor zobowiązał się za cenę 400 skudów rzymskich napisać w ciągu miesiąca operę do libretta nowego lub starego, wskazanego przez impresaria, przeprowadzić w nim zmiany, jeśli okażą się konieczne dla dobrego wykonania i „wygody panów śpiewaków”, kierować próbami oraz wziąć udział w trzech pierwszych przedstawieniach jako dyrygent orkiestry. Opera miała zostać wystawiona jako druga w stagione (wł. sezonie) zimowym; termin premiery został ustalony w przybliżeniu na 5 lutego. Po wielu trudnościach impresario skompletował jednak zespół dopiero 20 grudnia i przystąpiono do przygotowania opery inauguracyjnej, na którą wybrano Włoszkę w Algierze. Ostatecznie stagione zostało otwarte z dwutygodniowym opóźnieniem 13 stycznia 1816 roku. Libretto Tekst libretta, zamówiony u Jacopo Feriettiego, czołowego ówczesnego librecisty rzymskiego, Cesarini odrzucił jako nonsensowny i zbyt wulgarny. Rossini zaproponował wówczas, by zwrócić się do Sterbiniego, autora niezbyt udanego libretta do Torvalda i Dorliski. Ponieważ czas naglił, książę Sforza Cesarini, rad nierad, zgodził się na niego. Sterbini podjął się zadania, jak sam stwierdził: niechętnie, jedynie na prośbę księcia i nalegania maestro Rossiniego. Zobowiązał się dostarczyć libretto w ciągu 12 dni. Słowa dotrzymał. Rozpoczął pracę 18 stycznia; pierwszy akt ukończył 25, a drugi – 29 dnia tego miesiąca. Tematu do libretta dostarczyła znana komedia Cyrulik sewilski (Le barbier de Seville) Pierre’a Caron de Beaumarchais (1732-1799). Komedia była wielokrotnie przenoszona na scenę operową. Z licznych adaptacji największy sukces odniósł Cyrulik sewilski Giovanniego Paisiella. Po premierze w Petersburgu opera opanowała wszystkie ważniejsze sceny Europy. W 1785 roku była wystawiona w Warszawie. Gdy Rossini przystępował do pracy, od przeszło trzydziestu lat święciła tryumfy na scenach włoskich. Zważywszy na wielką popularność utworu kompozytora tarenckiego, krok Rossiniego mógł zostać poczytany za objaw zarozumiałości albo nawet zuchwalstwa. Świadom tego Rossini poprzedził libretto Wyjaśnieniem dla Publiczności, w którym zaznaczył, że przez szacunek dla Paisiella zdecydował się dać swej operze tytuł Almaviva ossia la precauzione inutile (Almaviva, czyli daremna przezorność). Muzyka W literaturze przedmiotu panują rozbieżności na temat czasu, jaki zajęło Rossiniemu napisanie muzyki do Cyrulika. D’Ortigue, na podstawie relacji Manuela Garcíi, podaje, że było to osiem dni. Rossini nie umiał dokładnie określić liczby dni. Fetisowi odpowiedział, że dwanaście, Wagnerowi w 1860 roku, że trzynaście. Wydaje się, że skomponowanie i zinstrumentalizowanie 600-stronicowej partytury wymagało więcej czasu. Sterbini rozpoczął pisanie libretta 18 stycznia. Rossini mógł pisać operę na raty w miarę otrzymywania gotowych fragmentów tekstu. 6 lutego dostarczył partyturę pierwszego aktu. 7 lutego rozpoczęły się próby tegoż aktu. Próby aktu drugiego mogły się zacząć, nawet wobec daty premiery pomiędzy 10 a 12 lutego, ponieważ w akcie tym chór występuje dopiero w finale i w rezultacie przygotowanie drugiego aktu wymaga mniej czasu. W zależności od przyjętych założeń przyjmuje się, że napisanie muzyki zajęło Rossiniemu 19–20 lub 24–25 dni. Pisząc muzykę do Cyrulika Rossini wykorzystał wiele motywów lub całych fragmentów ze swoich wcześniejszych oper, biorąc to co najlepsze. To może wytłumaczyć tempo w jakim powstało dzieło. Pożyczki muzyczne Z opery Aurelian w Palmirze wykorzystana została uwertura, tak skutecznie, że obecnie kojarzona jest tylko z Cyrulikiem. Rossini wykorzystał ją także w operze Elżbieta, królowa Anglii. Melodia z Aureliana, ze sceny w świątyni Izydy z chórem Sposa del grande Osiride (akt I) znajdzie się w kawatynie hrabiego Almvivy Ecco ridente il Cielo. także z tej opery, z II aktu z arii miłosnej Arsacesa Non lasciarmi in tal momento jeden temat został włączony do słynnej arii Rozyny Una voce poco fa (część I am docil), a także pojawił się w arii Elżbiety Questo cor ben lo comprende w Elżbiecie, królowej Anglii. Początek arii Basilio o plotce La calunnia (pierwszy akt, scena 8) pochodzi również z Aureliana z duetu Arsace – Zenobia. Crescendo tej arii wywodzi się z pierwszego aktu opery Zygmunt, z duetu Władysława i Aldimiry: Perché obbedir disdegni? (Scena 15). Chór otwierający pierwszy akt Piano, pianissimo pochodzi z chóru otwierającego drugi akt In segreto a che ci chiami Zygmunta. Sekwencja tonów Rozyny do słów Ach, do solo Amor tu sei w duecie Dunque io son (akt pierwszy, scena 9) była już używana w arii Fannì Vorrei spiegarvi il giubilo w operze Weksel małżeński. Motyw orkiestrowy fragmentu I confetti alla ragazza w arii Bartolo A un dottor de la mia sorte (akt pierwszy, scena 10) pochodzi z duetu E un bel nodo che due cori z Signor Bruschino. Melodię śpiewaną przez Rozynę Dolce nodo avventurato w trio Ah Qual colpo inaspettato! (akt drugi, scena 9) wziął Rossini ze swojej kantaty Egle ed Irene. Pojawiła się tam w słowach Voi che amate, compiangete. muzyka burzowa (temporale) (drugi akt, scena 9) była już używana w operze Okazja czyni złodzieja (pierwsza scena) a oparta jest na motywach z burzy w Kamieniu probierczym. Rossini wykorzystał też tematy innych kompozytorów: część finału I aktu do słów Mi par d’esser con la testa oparta jest na temacie z finału 2 aktu opery Westalka Gaspare Spontiniego. Sekcja Zitti, zitti, piano, piano w trio Ah Qual colpo inaspettato! (akt drugi, scena 9) cytuje arię Simona Schon eilet froh der Ackersmann z oratorium Haydna Pory roku (Die Jahreszeiten) Według Geltrude Righetti-Giorgi serenadę Se il mio nome saper voi bramate skomponował jej pierwszy wykonawca Manuel García, a Rossini ją autoryzował. Melodia arii Berty – II vecchiotto cerca moglie... przypomina motywy muzyczne z Fantazji Chóralnej C-dur na fortepian, chór i orkiestrę op. 80 Beethovena. Bardzo możliwe, że źródło arii Berty jest jeszcze wcześniejsze. W roku 1775 Wolfgang Amadeus Mozart skomponował Ofertorium Misericordias Domini K222. W utworze tym jest motyw, który następnie pojawia się u Beethovena w drugiej części pieśni Gegenliebe (1794 lub 1795). Potem temat z pieśni jest rozwinięty w Fantazji na fortepian, solistów, chór i orkiestrę c-moll opus 80 (1808). Jest bardzo możliwe, że Rossini znał oba utwory Beethovena. Sam Beethoven jeszcze raz wykorzystał temat w IX Symfonii w słynnej Odzie do radości. Istnieje też mało prawdopodobna legenda, że Rossini zaadaptował do tej arii ludową piosenkę rosyjską, chcąc się przypodobać poznanej w Rzymie pięknej Rosjance. Losy sceniczne Premiera Data premiery długo była kwestią sporną. Żaden rzymski dziennik nie przyniósł bowiem informacji o premierze ani jakiejkolwiek recenzji z opery. Większość autorów wnioskowała z postanowień kontraktu i przyjmowała za datę premiery 5 lutego 1816 roku, ewentualnie 6 lub 16 lutego. Właściwą datę 20 lutego ustalił dopiero muzykolog E. Celani na podstawie odnalezionego diariusza melomana rzymskiego, księcia Agostina Chigi. Datę tę potwierdza diariusz hr. Cesare Gallo z Osimo, obecnego na prawykonaniu Cyrulika. Premiera opery zakończyła się całkowitym niepowodzeniem. Przedstawienie z trudem dobiegło końca przy akompaniamencie krzyków i gwizdów. Umieszczone na wstępie Wyjaśnienie dla publiczności nie przyniosło rezultatu. Zwolennicy opery Paisiella postanowili dać „zuchwalcowi” z Pesaro nauczkę. Przyszli z pomocą zwolennicy konkurencyjnego Teatro Valle, którzy już wcześniej próbowali doprowadzić do fiaska Włoszki w Algierze. Rossini starał się uniknąć konfrontacji z dziełem Paisiello zmieniając tytuł na Almaviva o sia L’inutile precauzione i pisząc wstęp do libretta z hołdem dla wcześniejszego dzieła, ale na premierze mu się nie udało. Grupy gniewnych i lojalnych wielbicieli Paisiello postrzegały wersję Rossiniego jako obrazę. W noc premiery, 20 lutego 1816 r., fani Paisiella przyszli do Teatru Argentina, aby siać zamęt i odgrywać się na kompozytorze i obsadzie. Rossini, który miał dyrygować orkiestrą, przyszedł do teatru w orzechowo-brązowym stroju w hiszpańskim stylu, ze złotymi zdobieniami i guzikami. Publiczność przyjęła to gwizdami, drwinami i śmiechem. To zachowanie nadało ton reszcie nocy. Zespół wykonawców nie miał wyrównanego poziomu. Obecny był wielki tenor Manuel García i dobry, chociaż już u schyłku kariery bas-baryton buffo Luigi Zamboni. Rola Rozyny powierzona Geltrude Righetti-Giorgi, przyjaciółce Rossiniego, spotkała się z wyjątkowo negatywnym przyjęciem. W 1823 r. Righetti-Giorgio, udzieliła słynnej odpowiedzi Cenni di una donna già cantante, sopra il Maestro Rossini .... na krytyczny artykuł Stendhala na temat Cyrulika. W tekście tym wyjaśnia kilka anegdot związanych z Rossinim i podaje ciekawe informacje o nim i jego dziełach. Wyjaśnia także, dlaczego premiera Cyrulika sewilskiego zakończyła się niepowodzeniem. Stwierdziła, że problemy zaczęły się, gdy tenor García zaczął od serenady skomponowanej przez niego i autoryzowanej przez Rossiniego (Se il mio nome saper voi bramate). Okazało się, że gitara była rozstrojona i gdy García dostrajał instrument, publiczność zaczęła się śmiać. Tenor, zirytowany, śpiewał bez entuzjazmu, wywołując jeszcze więcej reakcji na widowni. Nie podobało się też publiczności, że pierwsze wejście Rozyny było bardzo krótkie, w trakcie arii tenora, zamiast zwykłej cavatiny. Dalej też nie było dobrze. Śpiewak, Zenobio Vitarelli, który grał Basilia, wszedł na scenę w bardzo oryginalnym makijażu. Został rozproszony przez krzyki i gwizdy, potknął się i upadł na właz, podrapał twarz i prawie złamał nos. Krwawiąc mocno, wyciągnął chusteczkę i podczas śpiewania próbował zatrzymać krew. W rezultacie Vitarelli musiał ustawić się w dziwny sposób, co sprowokowało publiczność do nowej serii okrzyków dezaprobaty i śmiechu. Niedługo potem na scenie pojawił się kot i zmieszał z wykonawcami. Luigi Zamboni, grający postać Figaro próbował go złapać, ale kot wybiegł z jednej strony sceny, po czym wrócił po drugiej stronie, spektakularnie wskakując w ramiona Bartolommeo Botticellego (Dr. Bartolo). Potem kot zeskoczył i pobiegł do Geltrude Righetti (Rosina) i Elisabetty Loyselet (Berta), a te uciekały bo bały się podrapania. Dopiero gdy chórzysta, grający strażnika podbiegł do zwierzęcia z mieczem, kot uciekł. Publiczność reagowała głośnym miauczeniem. Śpiewacy ledwo mogli skoncentrować się na swoich występach z powodu ciągłego hałasu ze strony widowni. Najgorsze przyszło, gdy Figaro i Rosina zaśpiewali swój piękny duet, który prawie utonął wśród gwaru publiczności. Po pierwszym akcie Rossini począł oklaskiwać aktorów za ich najwyższy profesjonalizm w tak niekorzystnej sytuacji, co wielu widzów odebrało jako afront ze strony kompozytora i podnietę do dalszych ekscesów. Potem Rossini wyszedł. Stwierdził, że jest chory i idzie do domu, do łóżka. Dalsze losy Następnego dnia Rossini nie poszedł do teatru pod pretekstem (udawanej) choroby. Późnym wieczorem przed jego domem zebrały się wiwatujące na jego cześć tłumy, a wielu przyjaciół gratulowało mu Cyrulika. Drugie przedstawienie, wysłuchane w spokoju, zmieniło osąd publiczności, ugruntowany jeszcze przez kolejne, trzecie wystawienie. W czerwcu 1816 r. zmarł Paisiello. Rossini pomyślał, że może zmienić nazwę swojej opery Almaviva na Il Barbiere di Siviglia, bez publicznej dezaprobaty, zwłaszcza że zwolennicy Paisiello także zaakceptowali triumf Rossiniego nad swoim poprzednikiem. We wrześniu już pod tą nową nazwą opera została wystawiona w Bolonii i tym samym roku jeszcze we Florencji. Bolonia, Teatro Contavalli, 10 sierpnia 1816. Inscenizacja ta jest szczególnie ważna z punktu widzenia historii opery, ponieważ miały tam miejsce zasadnicze zmiany i główne cięcia, które wpłynęły na spektakle w kolejnych latach. W tej inscenizacji nie występował już Manuel García i rola hrabiego Almavivy została ograniczona. Wycięty został kanon hrabiego Se il mio nome saper voi bramate, prawdopodobnie dlatego, że była to kompozycja Manuela García. Aria finałowa hrabiego Cessa di più resistere została zaśpiewana przez Rozynę, czyli Righetti-Giorgi, której ta aria tak się spodobała, że wymogła na Rossinim zmianę. Arię Rosiny Contro un cor che accende amore zastąpiono La mia pace, la mia calma Autorstwo Rossiniego nie jest tu pewne. Kompozytor tego utworu zachował tempo di mezzo, tak jak pierwotnie napisał Rossini. Florencja, Teatro della Pergola, 1816. Chociaż nie ma bezpośrednich i wiarygodnych świadectw dotyczących zaangażowania Rossiniego w tym przedstawieniu, to jest ono ważne ze względu na zastąpienie w niej trudnej arii Bartolo A un dottor della mia sorte przez Manca un foglio, napisaną przez Pietro Romani. W 1819 roku w Teatro San Samuele w Wenecji w roli Rozyny została obsadzona sopran Joséphine Fodor-Mainvielle. Rossini specjalnie dla niej napisał recitatyw Ma forse, ohimé i arię Ah s’è ver (II akt, scena przed burzą) oraz transponował rolę na sopran. Premiery na scenach europejskich nie od razu przyniosły Cyrulikowi pełne uznanie. Wiosną 1818 roku opera została wystawiona w Londynie; miejscowa prasa oceniła, że nie ma powodów, aby miała dłużej utrzymywać się przy życiu. Jeszcze gorzej było w Paryżu, gdzie po wystawieniu utworu jesienią 1819 roku, krytycy ocenili muzykę jako hałaśliwą i wymuszoną, a operę uznali za artystycznie słabszą od Cyrulika Paisiella. Wyrażając zadowolenie ze wznowienia opery Paisiella, wielki dziennik paryski Le Jouranl des Débats stwierdzał w numerze z 29 października: W ten sposób triumf Paisiella nad jego konkurentem będzie już nie tylko pewniejszy, ale i uroczystszy. Okazało się jednak, że Cyrulik Rossiniego z każdym dniem zyskiwał na popularności, a Cyrulik Paisiella tracił. Na trzecim przedstawieniu teatr świecił pustkami, czwarte nie odbyło się już wcale. Pierwsze przedstawienia Cyrulika Rossiniego w Niemczech również nie przyniosły mu sukcesu, a krytyka uznała utwór za słabszy od Włoszki w Algierze. Stolicą, która przyjęła operę z entuzjazmem był natomiast Wiedeń. Hegel po obejrzeniu Cyrulika w tym mieście we wrześniu 1824 roku pisał do rodziny: Wysłuchałem „Cyrulika” Rossiniego po raz drugi. Widocznie mój gust bardzo się popsuł, skoro ten Figaro wydaje mi się bardziej atrakcyjny od Figara z „Wesela” Mozartowskiego. W Warszawie operę wystawiono w 1825 roku; spotkała się tam wówczas z entuzjastycznym przyjęciem. Piętnastoletni Chopin był pod wielkim wrażeniem opery, a kompozytor Józef Stefani napisał w tym czasie poloneza na tematy z Cyrulika. Cyrulik był pierwszą włoską operą, która miała swoją premierę w Stanach Zjednoczonych, w Park Theatre w Nowym Jorku 29 listopada 1825 r. W następnych dziesięcioleciach Cyrulik stał się jedną z najpopularniejszych i najczęściej grywanych oper na świecie, przed którą nawet najwięksi przeciwnicy muzyki Rossiniego chylili czoła. Cenili tę operę Beethoven i Schumann, Berlioz i Wagner. Zmiany w muzyce operowej II połowy XIX wieku i zmierzch popularności Rossiniego nie wpłynęły na popularność Cyrulika. Utwór padł zresztą ofiarą swego sukcesu i ulegał licznym przeróbkom. Ponieważ rola Rozyny została napisana dla Righetti-Giorgi, która była kontraltem, a wiele sopranistek chciało w niej wystąpić, transponowano ją na wysoki sopran koloraturowy (np. aria Una voce poco fa była wykonywana o pół tonu wyżej: w F-dur zamiast w E-dur). W scenie lekcji śpiewu w II akcie primadonny wykonywały zamiast arii Cara imagine dowolny utwór wedle własnego uznania. Można było usłyszeć arię Królowej nocy z Czarodziejskiego fletu Mozarta, arię Di tanti palpiti Z Tankreda Rossiniego, Wariacje Procha, Il bacio Arditiego, a nawet Życzenie Chopina. Trudna aria Don Bartola A un dottor della mia sorte już w 1816 roku została zastąpiona w przedstawieniu florenckim przez łatwiejszą do zaśpiewania, choć muzycznie słabą, arię Manca un foglio Pietro Romaniego, która na dobre zadomowiła się na scenach europejskich. Przeróbki dotknęły też partię Hrabiego, a aria finałowa często w ogóle nie była wykonywana. Powrót do źródeł datuje się od lat 50. XX wieku, kiedy pojawiła się cała generacja koloraturowych mezzosopranów. W 1969 roku zostało opublikowane krytyczne wydanie partytury Alberta Zeddy, co pozwoliło na uzgodnienie kolejnych inscenizacji z pierwowzorem. Miarą popularności Cyrulika jest fakt, że w samym tylko 2008 roku w 65 teatrach operowych na świecie odbyły się 364 przedstawienia prezentujące 76 jego inscenizacji. Osoby Treść Akt I Odsłona I Scena 1: Plac w Sewilli. Akcja zaczyna się tuż przed świtem. Z lewej strony dom Bartola z balkonem otoczonym kratą, którą daje się otwierać używając klucza. Fiorello zebrał muzykantów, teraz nakazuje im ciszę („Piano, pianissimo”). Zjawia się hrabia Almaviva przebrany za ubogiego studenta i śpiewa pod balkonem Rozyny (Aria „Ecco, ridente in cielo”). Hrabia na próżno czeka, żeby Rozyna ukazała się w oknie. Kiedy nadchodzi świt, Almaviva płaci muzykantom i każe im się rozejść. Ci dziękują mu za hojność tak hałaśliwie, że Hrabia i Fiorello przerażeni, że ktoś odkryje ich obecność rozpędzają ich. Hrabia odprawia Fiorella, ale sam postanawia zaczekać jeszcze chwilę pod balkonem. Słysząc, że ktoś nadchodzi, kryje się. Scena 2: Zjawia się Figaro, cyrulik, który w popisowej arii „Largo al factotum” opisuje siebie jako człowieka do wszystkich zadań: golibrodę, balwierza, powiernika, swata i posłańca, który musi aż opędzać się od lukratywnych zleceń całego miasta. Hrabia rozpoznaje w Figarze swojego dawnego służącego i wyjaśnia, że jest tu incognito, zalecając się do pięknej damy, którą ujrzał kiedyś przypadkiem. Figaro informuje go, że dom należy do medyka, którego wychowanicą jest dziewczyna. Zapewnia, że sprawę może załatwić gładko, bo często bywa w tym domu świadcząc liczne usługi jego mieszkańcom. Scena 3: Rozyna wychodzi na balkon, mając nadzieję ujrzeć zalotnika. Kiedy ten się jej ukazuje, ona próbuje przekazać mu bilecik, ale zapobiega temu pojawienie się na balkonie doktora Bartolo. Doktor pyta jej co za kartę trzyma w ręku. Ona odpowiada, że jest to aria z nowej opery „Zbyteczna ostrożność”, ale kiedy on chce ją przeczytać, Rozyna upuszcza liścik na ulicę. Bartolo schodzi, by go podnieść, ale w tym czasie chwyta go Almaviva i kryje się przed doktorem. Bartolo nie wierzy Rozynie, że arię uniósł wiatr i każe jej wejść do domu i zamknąć balkon. Grozi, że całkiem go zamuruje, potem wraca do domu. Hrabia czyta liścik, w którym Rozyna skarży się na opiekuna, który dręczy ją podejrzeniami i nie spuszcza z oka oraz pyta o imię i zamiary zalotnika. Figaro wyjaśnia Hrabiemu, że zazdrość starca bierze się z tego, że sam chce poślubić swoją wychowanicę. W tym momencie Bartolo wychodzi z domu, zakazując służbie wpuszczać kogokolwiek poza Don Basiliem, nauczycielem muzyki. Postanawia także poślubić Rozynę już dziś wieczorem. Scena 4: Hrabia słysząc to postanawia działać. Decyduje jednak, że nie ujawni przed Rozyną swego prawdziwego nazwiska, chcąc być kochanym dla samego siebie, a nie dla majątku i pozycji. Przy akompaniamencie gitary Figara śpiewa canzonettę „Se il mio nome saper”, w której przedstawia się jako ubogi student Lindor, który poza szczerym sercem nie może nic zaoferować ukochanej. Rozyna chce odpowiedzieć, ale nagle przerywa, najwyraźniej spłoszona przez kogoś ze służby. Poruszony Hrabia rozkazuje Figarowi żeby mu pomógł spotkać się z Rozyną. Obiecuje przy tym sowicie go wynagrodzić jeśli wprowadzi go do jej domu. Figaro zapewnia, że sam widok złota bardzo dopomaga jego sprytowi. W duecie „All’idea di quel metallo” wychwalają moc tego kruszcu, a Figaro wpada na pomysł, żeby Hrabia przebrał się za żołnierza szukającego kwatery, bo takiego każdy musi wpuścić do domu, w dodatku by udawał pijanego, bo takiemu nie sposób się sprzeciwić. Hrabia zna pułkownika, dowódcę świeżo przybyłego do miasta regimentu, więc tym chętniej się zgadza. Jeszcze pyta Figara gdzie ma go szukać. Figaro opisuje swój warsztat, który znajduje się blisko, na lewo, pod numerem piętnastym, ma cztery schodki, białą fasadę, pięć peruk w oknie, napis „Doskonałe pomady” i modną wystawę oświetloną latarnią. Rozchodzą się w doskonałych humorach: Hrabia ma nadzieję na powodzenie w miłości, a Figaro na duży zysk. Fiorello uskarża się na trudy służenia szlachcicowi młodemu i zakochanemu. Odsłona II Scena 5: Akcja przenosi się do wnętrza domu Bartola. W wielkiej arii „Una voce poco fa” Rozyna wyznaje, że postanowiła poślubić Lindora bez względu na sprzeciw Bartola. Mówi, że jest grzeczna, dobrze wychowana i układna, ale tylko do chwili, kiedy ktoś usiłuje ją do czegoś zmusić. Wtedy jest zdolna do wszelkich sztuczek i podstępów. Pisze list do Lindora i ma nadzieję, że dostarczy mu go Figaro, którego widziała w jego towarzystwie. Scena 6: Wchodzi Figaro, któremu Rozyna skarży się na swoje zamknięcie. Słyszą, że nadchodzi Bartolo i Figaro umyka. Scena 7: Bartolo jednak wie, że cyrulik tu był i wypytuje Rozynę o czym rozmawiali. Kiedy ona nie chce mu powiedzieć i wychodzi, doktor wypytuje służbę. Scena 8: Nadchodzi Don Basilio, któremu doktor ufa i któremu wyznaje, że chce jak najprędzej poślubić Rozynę. Dobrze poinformowany Basilio przynosi wieści, że nieznanym zalotnikiem Rozyny jest Hrabia Almaviva. Bartolo prosi go o radę. Basilio uważa, że najlepszym sposobem pognębienia przeciwnika jest rozpuszczenie o nim plotki (słynna aria „La calunnia” porównująca plotkę do burzy zaczynającej się lekkim zefirkiem obmowy a kończącej się niszczącym kataklizmem niesławy). Jednak według Bartola nie ma na to czasu i prosi Basilia o pomoc przy sporządzeniu kontraktu ślubnego. Obaj wychodzą. Scena 9: Ostrożnie wraca Figaro, potem Rozyna. Figaro informuje ją o zamiarach Bartola. Rozyna pyta kim był młodzieniec, z którym rano widziała Figara. On mówi, że to jego kuzyn, inteligentny i zacny student, który ma tylko jedną, ale za to ogromną wadę: jest zakochany. Rozyna pyta, czy jego ukochana mieszka blisko, on odpowiada, że dwa kroki, ona pyta, czy jest piękna, on mówi, że bardzo i opisuje wygląd Rozyny. Na pytanie o imię udaje, że nie może sobie przypomnieć, w końcu mówi: Rozyna, co nie jest dla niej żadnym zaskoczeniem. Cyrulik mówi, że Lindor chętnie przybyłby, żeby się z nią zobaczyć, ale potrzebuje zachęty postaci liściku. Rozyna udaje zawstydzoną i przerażoną taką propozycją, ale po namowach Figara wyciąga gotowy bilecik. Figaro jest zaskoczony i rozumie, że z niego żartowała. Rozyna cieszy się z rychłego spotkania z Lindorem. Figaro wychodzi. Scena 10: Wraca Bartolo i dopytuje Rozynę o czym rozmawiała z Figarem. Ona odpowiada, że o niczym istotnym, poza chorobą małej Marcelinki. Bartolo jednak podejrzewa, że przekazała Figaro liścik – rzekomą arię za „Zbytecznej ostrożności”. Kiedy ona przeczy, pyta, dlaczego ma poplamiony atramentem palec, ona mówi, że go sparzyła i zanurzyła w atramencie, doktor wylicza, że brakuje jednej kartki na biurku, ona tłumaczy, że zawinęła w nią cukierki dla chorej Marcelinki, on pyta, dlaczego zatemperowała pióro, ona mówi, że zaznaczała wzór haftowanego kwiatka. Doktor nie wierzy w jej wykręty i w arii „A un dottor della mia sorte” radzi, by mu nie kłamała i nie próbowała udawać łez, bo on na tych sztuczkach się pozna. Grozi, że ją zamknie w pokoju i zakaże jakichkolwiek odwiedzin. Następnie wychodzi. Scena 11: Rozyna nie traci nadziei – kobietę łatwo zamknąć, trudniej w zamknięciu utrzymać. Scena 12: Berta narzeka na wieczne awantury w domu. Uważa, że doktor zbyt pobłaża Rozynie. Nagle rozlega się walenie w drzwi. Scena 13: Do domu wpada Hrabia przebrany za pijanego żołdaka. Robi raban i zamieszanie, jednocześnie szukając Rozyny. Obraża Bartola, potem chce go ściskać jako kolegę, bowiem jak twierdzi sam jest pułkowym felczerem. Następnie pokazuje mu nakaz kwaterunku. Scena 14: Wchodzi Rozyna, która usłyszała wrzaski. Żołnierz szepcze jej: „Jestem Lindor”, Bartolo każe jej wyjść. Żołnierz chce iść za nią. Rozyna udaje przestraszoną, Bartolo jest oburzony. Wyjaśnia Almavivie, że ma dokument zwalniający go z obowiązku kwaterunkowego. Hrabia próbuje przekazać Rozynie liścik, jednak Bartolo nie spuszcza ich z oka. Kiedy doktor okazuje dokument, żołnierz go odrzuca, oświadczając, że i tak tu zostanie. Bartolo chce go przepędzić kijem, ale Hrabia wyjmuje szpadę, oświadczając, że doktor będzie miał wojnę, skoro o nią prosi i zaczyna wyznaczać pole walki, zbliżając się przy tym do Rozyny. Upuszcza liścik, który ona nakrywa chusteczką i chce podnieść. Zauważa to Bartolo i chce złapać karteczkę, ale uprzedza go Almaviva, który udając, że to recepta, podaje go Rozynie. Bartolo żąda, żeby mu ją pokazała, ale ona już zdążyła zamienić liścik na spis bielizny do prania. Robi się coraz większe zamieszanie: Bartolo i Almaviva chcą się bić, Rozyna skarży się na swój los, Berta i Basilio nie rozumieją co się dzieje. Scena 15: Wchodzi Figaro i próbuje uspokoić wszystkich, tłumacząc, że słychać ich w całej okolicy. Radzi wściekłemu na Bartola Almavivie, żeby zachowywał się trochę rozsądniej. Znowu rozlega się walenie w drzwi – to przybywa oddział żołnierzy wezwany przez sąsiadów. Scena 16: Żołnierze próbują zaprowadzić spokój, ale wszyscy uczestnicy kłótni zaczynają się oskarżać nawzajem. W końcu oficer decyduje się aresztować pijanego żołnierza, ale wtedy ten wyciąga jakiś dokument i okazuje go oficerowi. Ten przeczytawszy, zaskoczony, kłania się Almavivie, usuwa się i nakazuje żołnierzom zrobić to samo. Wszyscy obecni aż zamierają ze zdziwienia. Bartolo próbuje jeszcze coś tłumaczyć żołnierzom, ale ci nakazują mu zamilknąć. Akt kończy się tym, że wszyscy wyznają, że nic nie rozumieją, a w głowach im się mąci jakby zamieniły się w kowadła, w które uderzają ciężkie młoty. Akt II Odsłona I Scena 1: Pokój do nauki w domu Bartola. Stoi w nim pianoforte. Bartolo podejrzewa, że pijany żołnierz był wysłańcem hrabiego Almavivy, który miał wybadać serce Rozyny. Scena 2: Wchodzi Hrabia przebrany za nauczyciela muzyki. Swym długim, ceremonialnym przywitaniem i pozdrowieniami irytuje Bartola, który nie może sobie przypomnieć kogo mu gość przypomina. Przedstawia się jako Don Alonso, uczeń Don Basilia, który zachorował i wysłał go w zastępstwie na lekcję do Rozyny. Bartolo chce odwiedzić chorego. Żeby go powstrzymać, Hrabia mówi, że ma dla niego ważne wiadomości i pokazuje mu list Rozyny, informując, że był adresowany do hrabiego Almavivy. Mówi, że Don Basilio nic o tym nie wie, więc lepiej go nie wtajemniczać i proponuje, że sam podczas lekcji muzyki pokaże list Rozynie, żeby ją przekonać, że ma go od kochanki Hrabiego. Bartolo rozpoznaje w tym sposób działania charakterystyczny dla Don Basilia – rozpuszczenie plotki. Kiedy doktor wychodzi, żeby zawołać Rozynę, Hrabia tłumaczy się, że musiał pokazać list, bo inaczej nie spotkałby się z Rozyną. Scena 3: Rozyna wchodzi z Bartolem. Kiedy widzi Lindora, wyrywa jej się okrzyk, ale tłumaczy, że skręciła nogę. Na pytanie nauczyciela, co chce zaśpiewać, odpowiada, że arię ze „Zbytecznej ostrożności”. Bartolo słucha, Hrabia jej akompaniuje. Aria Rozyny jest w istocie wyznaniem miłości do Lindora i prośbą o wyrwanie jej z rąk „tyrana”. Hrabia, również śpiewając, obiecuje jej ratunek. Aria Rozyny kończy się wyrażeniem nadziei na szczęście w miłości. Bartolo chwali jej głos, ale aria mu się nie podoba. Woli dawne arie w stylu śpiewaka Cafariello – zaczyna śpiewać o miłości do Rozyny (wyjaśnia, że w oryginale była Giannina) i tańczyć menueta. Wchodzi Figaro i, nie zauważony przez doktora, przedrzeźnia go. W końcu Bartolo zauważa Figara. Cyrulik przyszedł go ogolić, ale Bartolo uważa, że to nieodpowiedni moment. Figaro nie zgadza się na przeniesienie wizyty na następny dzień, wyliczając swoje rozliczne zobowiązania. Udaje obrażonego, więc Bartolo w końcu się zgadza i prosi, żeby przyniósł potrzebne do tego rzeczy z innego pokoju. Daje mu na chwilę klucze, ale zmienia zdanie i sam idzie. Figaro dowiaduje się od Rozyny, że w pęku kluczy, które ma Bartolo jest też klucz do kraty na balkonie. Bartolo znowu zmienia zdanie – wraca, bo boi się zostawiać cyrulika z Rozyną. Znowu daje mu klucze, prosi, żeby niczego nie dotykał i szeptem informuje domniemanego Don Alonsa, że to Figaro nosił bileciki Hrabiego. Odgłosy tłukącej się porcelany wywabiają Bartola z pokoju. Rozyna zostaje sama z Hrabią. To daje im czas na szybkie i szybko przyjęte oświadczyny. Wracają wściekły Bartolo i Figaro. Cyrulik tłumaczy, że w korytarzu było tak ciemno, że niechcący stłukł część zastawy stołowej, pokazując jednocześnie Almavivie, że ukradł klucz do kraty. W końcu przystępuje do golenia doktora. Scena 4: Niespodziewanie zjawia się Basilio, ku zdziwieniu Bartola i niezadowoleniu reszty. Doktor zapytuje go o zdrowie, choć Figaro próbuje odwrócić jego uwagę. Basilio nie rozumie o co chodzi doktorowi. Hrabia odciąga Don Bartola i tłumaczy, że koniecznie trzeba się pozbyć Basilia, który może popsuć intrygę z listem. Potem pyta Basilia dlaczego wychodzi z domu z gorączką. Razem z Figarem wmawia w niego chorobę. Jako lekarstwo zaś proponuje pełną sakiewkę. Basilio nic nie rozumie, ale pieniądze przyjmuje. Wszyscy razem radzą mu natychmiast iść do domu i położyć się do łóżka („Buona sera, mio signore”). Basilio trochę się ociąga, czuje, że ktoś coś knuje, ale w końcu, nieomal wypchnięty, wychodzi. Scena 5: Figaro przystępuje do golenia doktora, ustawiając się tak, żeby ten nie widział dwojga kochanków, udających, że uczą się muzyki. Hrabia umawia się z Rozyną, że przyjdzie po nią o północy, a potem uciekną razem przez balkon. Kiedy Bartolo zaczyna się interesować tym o czym rozmawiają, Figaro odwraca jego uwagę, mówiąc, że coś mu wpadło do oka. Jednak kiedy Hrabia chce wyjaśnić Rozynie, że przekazał jej list Bartolowi, ten się orientuje o czym rozmawiają i wpada we wściekłość. Wszyscy próbują go uspokoić, ale bez skutku, więc uciekają przed jego gniewem. Bartolo jest zły na siebie, że dał się podejść. Wysyła służącego Ambrogia po Don Basilia, a Bercie każe pilnować drzwi. Jednak zmienia zdanie, bo nie ufa już nikomu i sam postanawia pełnić straż. Scena 6: Berta narzeka na podejrzliwość pana, która powoduje wieczne kłótnie i niezgodę w domu. W arii „Il vecchiotto cerca moglie” dziwi się jak miłość odbiera rozum, każąc starcowi starać się o względy młodej dziewczyny. Zauważa, że ją samą czasem dopadają miłosne tęsknoty, ale nikt jej już nie chce, więc zostaje sama, zrozpaczona. Odsłona II Scena 7: Przybył Don Basilio i wyjaśnia, że nie zna Don Alonsa, który podawał się za jego ucznia. Bartolo jest pewien, że był on wysłannikiem Hrabiego. Don Basilio sądzi, że mógł to być Hrabia we własnej osobie, nie przyznając się, że każe mu tak przypuszczać ciężka sakiewka, którą od niego otrzymał. Doktor mówi, że to już bez znaczenia, bo wkrótce przybędzie notariusz, który udzieli mu ślubu z Rozyną. Basilio w to wątpi, bo po pierwsze szaleje burza, a po drugie notariusz będzie dziś zajęty udzielaniem ślubu siostrzenicy Figara. Bartolo wie, że Figaro nie ma siostrzenicy, więc podejrzewając podstęp, każe Basiliowi sprowadzić natychmiast notariusza. Scena 8: Bartolo postanawia, że Rozyna zostanie jego żoną nawet jeśli miałby ją zmusić siłą. Jednak wpada mu do głowy inny pomysł. Ma liścik, który nierozważnie wręczył mu Don Alonso. Wzywa Rozynę i użalając się nad nią mówi, że jej ukochany okłamał ją, bo w rzeczywistości działał na zlecenie hrabiego Almavivy. Na dowód pokazuje pisany przez nią list. Mówi, że Figaro i Lindor mieli ją wtrącić w ramiona Hrabiego. Zrozpaczona Rozyna chce się zemścić i obiecuje poślubić Bartola. Zdradza mu też, że Figaro z Lindorem przybędą o północy i wejdą przez balkon używając klucza, który ukradli. Bartolo postanawia wezwać na pomoc żandarmów. Rozyna zostaje sama. Orkiestrowe interludium ilustrujące burzę. Scena 9: Po drabinie przystawionej do balkonu wchodzą ubrani w płaszcze Hrabia i Figaro. Figaro trzyma lampę. Hrabia narzeka na pogodę, ale Figaro zwraca uwagę, że jest ona w sam raz dla zakochanych. Dostrzegają Rozynę. Hrabia zwraca się do niej czule, ale Rozyna obrzuca go wyzwiskami, oskarża, że wykorzystał jej naiwność. Hrabia i Figaro są zaskoczeni. Rozyna zarzuca Lindorowi, że chciał ją wykraść dla hrabiego Almavivy. Ten słucha tego z radością, bo jest już pewien, że dziewczynie nie zależy na majątku i zaszczytach. Odrzucając płaszcz ujawnia bogaty strój i przedstawia się jako hrabia Almaviva. Rozyna jest zdumiona i szczęśliwa, hrabia jest równie szczęśliwy, a Figaro uważa, że to wyłącznie jego zasługa. Jednak Rozyna waha się, czy jest godna Hrabiego. On odrzuca jej wątpliwości i prosi ją o rękę. Oboje pogrążają się w czułych wyznaniach i nie zważają na cyrulika, który radzi pośpiech. Figaro zauważa zbliżających się do domu ludzi z latarnią. Wszyscy postanawiają uciekać („Zitti, zitti, piano, piano”), ale okazuje się, że ktoś zabrał drabinę spod balkonu. Scena 10: Wchodzi Don Basilio prowadząc notariusza. Figaro przejmuje inicjatywę, mówiąc notariuszowi, że wezwał go by udzielił ślubu jego siostrzenicy i hrabiemu Almavivie. Gdy Basilio próbuje protestować, hrabia daje mu wybór: piękny pierścień albo kulka w łeb. Basilio wybiera pierścień i zgadza się nawet zostać drugim świadkiem obok Figara. Akt małżeństwa zostaje podpisany. Scena 11: Wkracza Bartolo z żołnierzami, oskarża Hrabiego i Figara o włamanie i każe ich aresztować. Oficer pyta Hrabiego o nazwisko. Ten przedstawia się najpierw jako mąż Rozyny, a potem podaje nazwisko Almaviva. Bartolo jest zdruzgotany. Hrabia zauważa, że na nic zdała się jego podejrzliwość, bo Rozyna jest już jego żoną. Wypomina mu jak źle się z nią obchodził i nakazuje mu zaprzestać protestów. Doktor zarzuca Basiliowi zdradę, ale ten mówi, że Hrabia przekonał go nieodpartymi argumentami. Bartolo żałuje, że usunął drabinę spod balkonu, bo w ten sposób tylko przyspieszył ślub. Figaro komentuje, że to jest właśnie „Zbyteczna ostrożność”. Doktor, którego Hrabia zapewnił, że może zatrzymać sobie posag Rozyny, w końcu godzi się z rzeczywistością i udziela nawet błogosławieństwa nowożeńcom. Następuje radosny finał, w którym wszyscy wychwalają miłość i wierność, a Figaro uznaje, że doprowadziwszy sprawę do szczęśliwego końca może już zgasić swoją latarnię i zakończyć sprawę. Numery muzyczne Arie alternatywne Aria alternatywna Bartolo – Manca un foglio, e già suppongo.. została napisana okazji florenckiej premiery Cyrulika (Teatro alla Pergola, listopad 1816) przez Pietro Romani w stylu Rossiniego. Skomponował on zastępczą arię dla A un dottor della mia sorte do słów Gaetano Gasparri ze względu na trudność wykonania arii oryginalnej, zwłaszcza części określanej „najszybszym bełkotem muzycznym”. Aria alternatywna Rozyny La mia pace napisana dla Geltrude Righetti-Giorgi do sceny nauki śpiewu (sc. 3 akt II) do spektakli w Bolonii w 1816 r. zastępując arię Contro un cor. Bardzo rzadko wykonywana. Współcześnie znane jest jej wykonanie przez amerykańską mezzosopran Marilyn Horne. Arię alternatywną Rozyny Ma forse ahime’ Lindoro...ah se è ver Rossinii napisał w 1819 roku gdy dostosował partię Rozyny do potrzeb sopranu dla Joséphine Fodor-Mainvielle w spektaklach w Wenecji. Aria obecnie bardzo rzadko wykonywana. W słynnej adaptacji Cyrulika w Teatro Real Madrid (z Juan Diego Florez) w roku 2005 arię tę wykonywała Maria Bayo. Arię alternatywną wykonywała też Marilyn Horne. Aria hrabiego Almaviva z finału opery Cessa più resistere z rondem Ah il più lieto była popisowym numerem pierwszego wykonawcy roli Manuela García. Aria ta bardzo się spodobała Geltrude Righetti-Giorgi. Rossini transponował ją na kontralt i w przedstawieniach w Bolonii (premiera 10 sierpnia 1816 r.) śpiewała ją Rozyna. Potem, najczęściej aria ta była pomijana ze względu na trudność jej wykonania. Przełom nastąpił w XXI wieku po włączeniu jej do repertuaru przez Juan Diego Floreza (inscenizacja madrycka z 2005 r.). Obecnie aria jest coraz częściej włączana do kolejnych inscenizacji. Rondo Ah il più lieto Rossini wykorzystał jako podstawę do finałowej arii w operze Kopciuszek. O operze Cyrulik sewilski, jedno z najwybitniejszych dzieł w całej literaturze muzycznej, nie ma w sobie nic odkrywczego, operuje wyłącznie tradycyjnymi środkami technicznymi. Harmonika opery nie wykracza poza krąg najpospolitszych akordów, a instrumentacja, również bardzo prosta, jest dostosowana do skromnych możliwości 35-osobowej orkiestry Teatro Argentina, nieco lepszej od orkiestry Teatro Valle, ale znacznie ustępującej neapolitańskiemu zespołowi teatru San Carlo. Podobnie jak w Torvaldzie i Dorlisce Rossini stosuje na szeroką skalę recitativo secco, co stanowi krok wstecz w stosunku do rozwiązań przyjętych w Elżbiecie, czy nawet Tankredzie. Niewątpliwie w przypadku Cyrulika Rossini dysponował po raz pierwszy i ostatni w swej twórczości naprawdę świetnym librettem. Cyrulik sewilski Beaumarchais’go (w przeciwieństwie do będącego jego kontynuacją Wesela Figara) został pomyślany jako podkład słowny do opery. Beaumarchais wystawił go nawet w formie wodewilu z muzyką opartą na melodiach hiszpańskich. Poza walorami literackimi i scenicznymi, sztuka dawała gotową konstrukcję aktów i scen, którą należało tylko przystosować do specyficznych wymogów widowiska operowego – skracając niektóre dialogi, dodając niektóre nowe epizody i usuwając nieistotne dla akcji refleksje ogólne. Z zadania tego bardzo dobrze wywiązał się librecista Cesare Sterbini. Nie umniejszając znaczenia libretta należy jednak zaznaczyć, że o randze artystycznej opery w ostatecznym rachunku zadecydował jednak geniusz Rossiniego. Komedia Beaumarchais’go była bowiem 12-krotnie opracowywana muzycznie, i choć nie brak wśród tych opracowań dzieł wartościowych, jak opery Paisiella i Morlacchiego, żadne, poza Cyrulikiem Rossiniego nie wytrzymało próby czasu. Wyjątkowego miejsca Cyrulika Rossiniego nie tłumaczy wyłącznie spontaniczność i bogactwo inwencji czy znakomita charakterystyka dramatyczna, które można znaleźć również w innych utworach kompozytora. W przypadku Cyrulika znakomite libretto znalazło kompozytora, który przez swój temperament, rodzaj i rozległość talentu mógł podołać trudowi jego muzycznego opracowania. Miał też szczęście. Późniejsze Wesele Figara, mimo złagodzenia w ostatnim akcie namiętności i konfliktów pomiędzy bohaterami sztuki, nie rozwiązuje ich wszystkich i ostatecznie nad dalszymi losami bohaterów ciąży niejedna niepokojąca niewiadoma. Pogody Cyrulika nie mąci najmniejsza chmurka. Być może z tego właśnie powodu Rossiniowski Figaro wydał się Heglowi bardziej atrakcyjny od Mozartowskiego. Rossini zresztą, odmiennie od Mozarta, w pełni akceptuje formę neapolitańskiej opery buffa. Wszystkie jej wady i konwencje, nieskończone powtórki tego samego tekstu, długie wokalizy i popisy wirtuozowskie wplata w materię widowiska czyniąc je środkami charakterystyki postaci lub sytuacji scenicznej służącymi wywołaniu efektu komicznego. Nagrania Audio W II połowie XX wieku powstało blisko 40 nagrań opery. Do najwybitniejszych należą: 1957 – EMI – Maria Callas – Rozyna, Tito Gobbi – Figaro, Luigi Alva – Almaviva, Fritz Ollendorff – Bartolo, Nicola Zaccari – Don Bazylio, Philharmonia Orchestra & Chorus, dyrygent Alceo Galliera. W roku 2014 i w 2020 wydanie remasterowane. 1962 – EMI – Victoria de los Angeles, Sesto Bruscantini, Luigi Alva. 1972 – DG – Teresa Berganza, Hermann Prey, Luigi Alva, London Symphony Orchestra, dyrygent Claudio Abbado, oparte już zostało na wydaniu krytycznym Zeddy. 1983 – Philips – Agnes Baltsa, Thomas Allen, Francisco Araiza, Robert Lloyd, Domenico Trimarchi, orkiestra Academy of St. Martin in the Fields, dyrygent Neville Marriner. 1992 – DG – Kathleen Battle, Frank Lopardo, Plácido Domingo, The Chamber Orchestra Of Europe, dyrygent Claudio Abbado. 1993 – EMI – Susanne Mentzer, Thomas Hampson, Jerry Hadley, Bruno Praticò, Samuel Ramey, Orchestra Della Toscana dyrygent Gianluigi Gelmetti. 2004 – Nightingale Classics – Edita Gruberová, Juan Diego Flórez, Władimir Czernow, Münchner Rundfunkorchester, dyrygent Ralf Weikert, nagranie na żywo w Philarmonie Im Gasteig Monachium w listopadzie 1997. Video 1972 – Film w reż. Jean-Pierre’a Ponelle’a, wykonawcy: Teresa Berganza, Hermann Prey, Luigi Alva, Enzo Dara, Paolo Montarsolo, Stefania Malagù, London Symphony Orchestra, dyrygent Claudio Abbado, inscenizacja z La Scala 1982 – z Glyndebourne Festival w reż. Johna Coxa z Marią Ewing, Johnem Rawnsleyem, Max René Cosottim i Ferucciem Furlanetto w roli Basilia 1988 – z Festiwalu w Schwetzingen w reż. Michaela Hampe z Cecilią Bartoli, Gino Quilico, Davidem Kueblerem, Carlosem Fellerem (Bartolo), Robertem Lloydem (Basilio), Chór Opery w Kolonii, Orkiestra Sinfonica Radia w Stuttgarcie, dyrygent Gabriele Ferro, RCA VHS/Art Haus Musik DVD. W Polsce DVD z tym spektaklem, z napisami polskimi wydała Agora w ramach „Biblioteki Gazety Wyborczej” w 2009 r. 1992 – z Netherlandse Opera pod dyrekcją Alberta Zeddy w reż. Dario Fo z Jeniffer Larmore, Davidem Malisem i Richardem Croftem 2001 – z Zurychu pod dyrekcją Nella Santiego z Weseliną Kacarową, Carlosem Chaussonem i Reinaldo Maciasem 2002 – z Opery de Paris w reż. Coline Serreau, pod dyrekcją Bruna Campanelli z Joyce DiDonato, Daliborem Jenisem i Robertem Saccà 2005 – z madryckiego Teatro Real w reż. Emilia Sagi, pod dyrekcją Gianluigiego Gelmettiego z Marią Bayo, Ruggero Raimondim i Juan Diego Flórezem Uwagi Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Cyrulik sewilski w bibliotece Polona Opery Gioacchina Rossiniego Opery w języku włoskim Byłe Dobre Artykuły

189787

https://pl.wikipedia.org/wiki/Modernizm%20w%20ZSRR

Modernizm w ZSRR

Modernizm w architekturze Rosji i ZSRR miał krótką, ale bardzo owocną fazę gwałtownego rozwoju od rewolucji do początku lat 30. XX w., później został państwowym nakazem na długo wyparty przez socrealizm. Nowoczesne budownictwo rozwijało się w Rosji już od końca XIX wieku dzięki doświadczeniom sztuki inżynierskiej, związanemu z budową kolei czy górnictwem. Powstające wtedy mosty o wielkich rozpiętościach czy nieco później rusztowe maszty radiowe nie aspirowały wówczas do miana architektury, lecz dały solidne podstawy pod jej rozwój. Klimat polityczny bezpośrednio po rewolucji sprzyjał wszelkim radykalnym działaniom, także w architekturze. Szczególnie rozwinął się w Rosji Radzieckiej konstruktywizm (głównie w pracach Władymira Tatlina), utożsamiający możliwości techniczne z wizją szczęśliwego społeczeństwa. Projekt pomnika III Międzynarodówki Tatlina przewidywał spiralną wieżę wysokości ponad 400 m, w którą wplecione były pomieszczenia użytkowe w kształcie brył elementarnych. Bibliotekę im. Lenina w projekcie Leonidowa w postaci zawieszonych w przestrzeni linerarnych form przypominających układ współrzędnych interpretować można jako środek wszechświata. Radykalne projekty w wielkiej skali długo pozostawały w sferze utopii, lecz nadejście Nowej Polityki Ekonomicznej dawało możliwość realizacji wielu projektów. Sztuka i architektura radziecka inspirowały na początku lat 20. kraje zachodu w takim stopniu, że zwolenników modernizmu określano tam nierzadko pogardliwie mianem bolszewików. Organizowane na przełomie lat 20. i 30. konkursy architektoniczne na budynki rządowe, teatry czy całe nowe dzielnice przyciągały architektów z całej Europy. W 1930 grupa architektów niemieckich, skonfliktowanych z konserwatywnymi władzami, przybyła do ZSRR, aby tam kontynuować działalność. Byli wśród nich Ernst May i Mart Stam, projektujący miasto górnicze Magnitogorsk. Zwycięstwo konserwatysty Borysa Jofana w konkursie na Pałac Rad w 1932 oznaczało gwałtowną zmianę kierunku i sygnał, że modernistyczna architektura nie ma poparcia władz. Niezrozumienie nowych pozbawionych ornamentu form w społeczeństwie powodowało, że były one propagandowo nieprzydatne. Aż po połowę lat 50. panował w ZSRR styl socrealistyczny. Dopiero od lat 60. XX w. modernizm odrodził się w ZSRR, lecz nie przyniósł wielu znaczących dla rozwoju architektury światowej dzieł. Wybrane przykłady modernizmu w Rosji i ZSRR (lista chronologiczna) Dom własny Mielnikowa w Moskwie, 1927–1929 – budynek w formie dwóch przenikających się walców – pełnego z dwukondygnacyjnym oknem, mieszczącego wejście, kuchnię i salon oraz zbudowanego z ażurowej konstrukcji ceglanej, mieszczącego sypialnię i pracownię. Taras rekreacyjny na dachu płaskim. Parking Inturistu w Moskwie, Konstantin Mielnikow, 1929 Budynek mieszkalny Narkomfin w Moskwie, Moisiej Ginzburg i I. Milinis, 1929–1930 – budynek dla pracowników Narodowego Komisariatu Finansów jest to pierwszy awangardowy, modernistyczny blok mieszkalny o wysokim standardzie, wyposażony w dwupoziomowe i dwustronne mieszkania oraz taras widokowy na dachu w ZSRR. Budynek odwiedził sam Le Corbusier. Po latach dewastacji został wyremontowany przez Aleksieja Ginzburga, wnuka architekta w 2020. Budynek unosi się nad ziemią w powietrzu na słupach (pilotis), duża ilość przestrzeni wspólnych takich jak biblioteka i sala gimnastyczna, okna wstęgowe w całym budynku, długość 85 m. Biurowiec Centrosojuzu w Moskwie (ob. Federalny Urząd Statystyczny Rosji), Le Corbusier, 1929–1934 – a właściwie wielofunkcyjny budynek centralny federacji spółdzielców z biurami, salą widokową, bankiem, pomieszczeniami wystawowymi, salkami seminaryjnymi i częścią sportową, zbudowany jako wynik konkursu. Bryła Centrosojuzu została zestawiona z geometrycznych form. Efekt architektoniczny został oparty na prowadzeniu komunikacji we wnętrzu (rampy piesze) i skontrastowaniu szklanej i kamiennej fasady. Po raz pierwszy w historii została zastosowana na taką skalę dwuwarstwowa szklana elewacja ze zintegrowaną wentylacją. Modernizm i brutalizm w 2. połowie XX wieku Po 1955 roku nastąpił powrót do architektury funkcjonalnej i otwarcie się na nowe kierunki w architekturze. Przykładem nowego typu budownictwa jest wieża telewizyjna Ostankino (1960–1967), obecnie najwyższa budowla w Europie i czwarta najwyższa na świecie. Konstrukcja wieży wzorowana na kwiecie odwróconej lili jest z założenia prosta, oszczędna, surowa, i spełnia trzy podstawowe funkcje: telekomunikacyjną, meteorologiczną i obserwacyjną. W 1961 roku zakończono budowę moskiewskiego Gwiezdnego Miasteczka razem z Centrum Wyszkolenia Kosmonautów im. J. Gagarina. Do ważnych obiektów należy wieżowiec – gmach RWPG w Moskwie (obecnie siedziba mera) architekta Michaiła Posochina. Soliter ten wybudowany został w 1969 roku planie trójskrzydłowej gwiazdy z pionem komunikacyjnym w centrum. Do ważnych realizacji należy rozbudowa Teatru Dramatyczno-Muzycznego Na Tagance w Moskwie (arch. A. Anisimow, Jurij Gniedowskij, B. Tarancew, 1974-ok. 1980). Interesującymi budowlami są ponadto Cyrk Państwowy w Kazaniu (1967) i hotel Tarelka w Dombaju na Kaukazie (1969), silnie kontrastujące z otaczającym je środowiskiem. Rozpoczęta w latach 30. budowa socjalistycznych osiedli mieszkaniowych, przerwana w znacznej mierze w trakcie II wojny światowej, była wznowiona w latach 50. i trwała do końca lat 80. XX wieku. Do bardziej znanych projektów należy moskiewskie osiedle Matwiejewskoje z „Domem Pierścieniem” (1967–1973). Brutalizm pojawił się w architekturze radzieckiej w okresie od końca lat 60. do lat 80. XX wieku pod wpływem architektów zachodnich, takich jak np. Le Corbusier. Projekty rosyjskie charakteryzowały się niekiedy wpływami konstruktywizmu, np. Hotel Ruś w Leningradzie (1980–1988) został zaprojektowany z wykorzystaniem planów Josifa Wachsa z lat 1930–1933. Do najważniejszych projektów lat 70. i 80. XX wieku należą: Dom Lotników na ulicy Biegowej w Moskwie (1970–1978), Instytut Badawczy „Argon” będący najdłuższym, mierzącym 735 metrów długości budynkiem w Moskwie (zwany potocznie „Murem”, lata 70. XX wieku), Rosyjskie Naukowe Centrum Onkologiczne w Moskwie (1972–1979), Archiwum Marynarki Wojennej w Leningradzie (1975–2006), „Dom-Okręt” na Bolszoj Tułskiej w Moskwie (1976–1986), Centrum Prasowe Olimpiady z 1980 roku (1976–1979), niedokończony Szpital Chorwinski „Umbrella” w Moskwie (1980), korpus „Drużba” w sanatorium „Kurpaty” w Jałcie (1985), Okręgowy Teatr Dramatyczny im. F. Dostojewskiego w Nowogrodzie (1987), Spółdzielnia Garażowa „Wasileostrowiec” w Leningradzie (1986), Wielka Hala Koncertowa Krasnojarskiej Filharmonii Krajowej (1979–1984) oraz Instytut Chemii Organicznej Rosyjskiej Akademii Nauk w kształcie łańcucha DNA (1984). Główni przedstawiciele modernizmu w Rosji i ZSRR Zobacz też konserwatywna architektura XX wieku socrealizm Przypisy Bibliografia Peter Gössel, Gabriele Leuthäuser, Architektur des 20. Jahrhunderts, Kolonia 1994, . Alexander Ryabushin, Nadia Smolina, Landmarks of Soviet Architecture, 1917-1991, Berlin 1992, . Historia architektury współczesnej Architektura Rosji

189790

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kasandra%20%28imi%C4%99%29

Kasandra (imię)

Kasandra – imię żeńskie, pochodzenia greckiego, powstałe z wyrazów kekasmai – „wyróżniająca się” i anēr, d. andrós – „człowiek”. W mitologii greckiej Kasandra była wróżbiarką, w której dramatyczne przepowiednie nikt nie wierzył, mimo że miała ich dar otrzymany od Apollina. Kasandra imieniny obchodzi 22 stycznia. Znane osoby o tym imieniu: Cassandra Clare - pisarka Cassandra Peterson - amerykańska aktorka Cassandra Wilson - piosenkarka Przypisy Żeńskie imiona greckie

189793

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kasandra%20%28c%C3%B3rka%20Priama%29

Kasandra (córka Priama)

Kasandra (także Kassandra, Aleksandra; gr. Kassándra, łac. Cassandra, Alexandra) – w mitologii greckiej wieszczka i królewna trojańska. W mitologii Uchodziła za córkę króla Troi Priama i jego żony Hekabe. Była bliźniaczą siostrą Helenosa. Zakochany w niej Apollo dał jej dar widzenia przyszłości, Kasandra jednak nie odwzajemniła jego miłości i rozgoryczony rzucił na nią klątwę, sprawiając, iż nikt nie wierzył w jej przepowiednie. Dramatycznych ostrzeżeń Kasandry nie słuchali jej rodacy, co sprawiło, że nie udało się jej zapobiec zdobyciu i upadkowi Troi. Po zajęciu miasta przez Achajów została wywieziona do Myken jako branka Agamemnona. Urodziła mu synów-bliźniaków – Teledamosa i Pelopsa. Także Agamemnon nie wierzył jej przepowiedniom. Kasandra zginęła wraz z nim i dwoma synami w morderstwie popełnionym przez małżonkę Agamemnona Klitajmestrę oraz jej kochanka Ajgistosa (Egista). Jej imię stało się synonimem złowróżbnej prorokini, wieszczącej nieszczęście. W kulturze współczesnej Christa Wolf poświęciła jej wydany w 1983 r. (częściowo przetłumaczony na język polski) feministyczny utwór Kassandra. W 1978 roku Jacek Kaczmarski napisał poświęconą jej postaci piosenkę. W maju 2022 roku zespół Florence and the Machine wydał piosenkę pt. "Cassandra" nawiązującą do historii księżniczki Troi. Zobacz też Kasandra – imię żeńskie kompleks Kasandry Przypisy Bibliografia Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Wydawnictwo Rytm, 2003, , s. 521 Królewny w mitologii greckiej Wróżbici w mitologii greckiej Wojna trojańska Osoby upamiętnione nazwami kompleksów

189798

https://pl.wikipedia.org/wiki/OGLE-TR-56

OGLE-TR-56

OGLE-TR-56 – gwiazda podobna do Słońca leżąca w gwiazdozbiorze Strzelca. W 2002 naukowcy skupieni wokół projektu OGLE odkryli przy użyciu metody fotometrycznej krążącą wokół niej planetę OGLE-TR-56b. Odkrycie potwierdzono w 2003 metodą badania zmian prędkości radialnej. Przypisy Linki zewnętrzne Gwiazdozbiór Strzelca Gwiazdy pojedyncze Gwiazdy typu widmowego G Układy planetarne Żółte karły OGLE

1044

https://pl.wikipedia.org/wiki/Czarodziejski%20flet%20%28KV%20620%29

Czarodziejski flet (KV 620)

Czarodziejski flet (Die Zauberflöte, KV 620) – dwuaktowa opera (ściślej singspiel) z niemieckim librettem Emanuela Schikanedera i muzyką Wolfganga Amadeusa Mozarta. Prapremiera odbyła się 30 września 1791 w Theater im Freihaus auf der Wieden, zwanym teatrem Schikanedera. Zgodnie z chronologią wystawień Czarodziejski flet jest ostatnią operą Mozarta (Łaskawość Tytusa nosi kolejny numer KV, natomiast premiera odbyła się wcześniej). Libretto, wykorzystujące wolnomularską symbolikę, ukazuje pełną fantastycznych przygód historię wędrówki i miłości młodego księcia, który pragnie zdobyć rękę ukochanej dziewczyny. Razem przechodzą przez wielorakie próby, by poznać prawdę i dostąpić wtajemniczenia. Tytułowy instrument ma chronić bohatera przed czyhającymi na niego niebezpieczeństwami. Ostatecznie w finale zło zostaje pokonane, a wiedza i dobro zwyciężają. Czarodziejski flet od dnia prapremiery cieszył się u publiczności wielkim powodzeniem i do dzisiaj uchodzi za jedną z najpopularniejszych oper Mozarta. Osoby TreśćPodział na numery muzyczne przedstawiono na podstawie tekstu autografu oraz tekstu pierwszego wydania w opracowaniu Michaela Freyhana. W incipitach, a także w pozostałych odwołaniach do tekstu libretta, uwzględniono ortografię i interpunkcję oryginałów. Za Freyhanem zachowano numerację powszechnie stosowaną współcześnie, w oryginale numeracja rozpoczyna się bowiem od uwertury (Michael Freyhan, The Authentic Magic Flute Libretto. Mozart’s Autograph or the First Full-Score Edition?, The Scarecow Press, 2009). Wstęp (historia państwa Królowej Nocy) Kraina rządzona przez potężną Królową Nocy wyglądała niegdyś – w czasach panowania jej męża – inaczej niż podczas akcji opery. Król tych stron posiadł wielką moc zawartą w amulecie Siedmiokrotnego Kręgu Słonecznego, stworzył także niezwykłe instrumenty – czarodziejski flet i cudowne srebrne dzwoneczki. By uchronić kraj przed żądzą władzy, którą odkrył w sercu żony, przekazał amulet swojemu przyjacielowi, arcykapłanowi Sarastrowi, przewodzącemu kapłanom w Świątyni Mądrości. Sarastro porwał i otoczył kuratelą księżniczkę Paminę, córkę przyjaciela, chcąc uchronić ją przed złym wpływem matki. Strażnikiem Paminy uczynił Maura, Monostatosa. Kapłan zdecydował się na to uprowadzenie, by rękę księżniczki oddać mężczyźnie, który podczas specjalnych prób okaże się godnym jej człowiekiem. Akcja opery Akt I Nr 1, inc. Zu Hülfe! Zu Hülfe! Sonst bin ich verlohren! (według I wydania, incipit nieujęty w autografie) Podczas łowów książę Tamino stracił z oczu swoich towarzyszy i, błąkając się wśród skał, trafił aż do państwa Królowej Nocy, gdzie napadł go ogromny wąż (introdukcja: Zu Hülfe! Zu Hülfe!). Młodzieniec nie ma już ani jednej strzały, więc rzuca się do ucieczki, ale wkrótce pada zemdlony. Ratuje go przybycie Trzech Dam, wysłannic Królowej Nocy, które, zbrojne w srebrne oszczepy, zabijają potwora (Stirb, Ungeheuer! durch uns’re Macht!). Kobiety, urzeczone urodą księcia, sprzeczają się, która z nich ma o przybyciu gościa powiadomić władczynię (Ein holder Jüngling sanft und schön). Wreszcie, nie mogąc nic ustalić i widząc, że niebezpieczeństwo zostało zażegnane, udają się do niej w trójkę. Nr 2, inc. Der Vogelfänger bin ich ja (według I wydania, incipit nieujęty w autografie) Nr 3, inc. Dies Bildnis ist bezaubernd schön (według autografu, w I wydaniu So reizend hold, so zaubrisch schön) Po chwili Tamino odzyskuje przytomność i słyszy przyjemne dźwięki fletni Pana. To nadchodzi odziany w pierzasty strój nadworny ptasznik Papageno, którego młody książę bierze za swojego wybawiciela (arietta: Der Vogelfänger bin ich ja). Papageno, chłopak tchórzliwy, choć rezolutny, utwierdza Tamina w przekonaniu, że uratował mu życie. Tymczasem wracają Trzy Damy. Chcąc ukarać Papagena za kłamliwe przechwałki, zakładają mu na usta wielką kłódkę, a zamiast spodziewanych smakołyków dają chleb i wodę. Tamino natomiast otrzymuje od nich portret pięknej córki królowej, Paminy, w której zakochuje się od pierwszego wejrzenia (Dies Bildnis ist bezaubernd schön). Kobiety przekonują go, że Pamina została porwana przez nikczemnego czarnoksiężnika imieniem Sarastro. Nr 4, inc. O zittre nicht, mein lieber Sohn (w I wydaniu O zitt’re, edler Jüngling! nicht!) Nr 5, inc. Hm, hm, hm, hm, hm, hm! (według I wydania incipit nieujęty w autografie) Pośród gromów i błyskawic zjawia się również sama Królowa Nocy. Błaga Tamina o pomoc (O zittre nicht, mein lieber Sohn), uważa bowiem, że tylko nieustraszony książę zdoła uratować jej córkę. Królowa wraz z Trzema Damami przestrzega Tamina przed Sarastrem, twierdząc, że będzie miał do czynienia z okrutnym demonem (kwintet: Hm, hm, hm!). Książę, zakochany w Paminie i bezgranicznie ufający słowom jej matki, postanawia natychmiast wyruszyć na wyprawę. Królowa Nocy, obiecawszy mu rękę córki, znika, a młodzieńcy otrzymują w darze zaczarowane instrumenty stworzone niegdyś przez ojca Paminy – Tamino czarodziejski flet, a Papageno magiczne dzwoneczki. Instrumenty te odmieniają ludzi smutnych, złych i nieprzychylnych w pogodnych i pomocnych, a drapieżne zwierzęta w istoty łagodne i potulne. Ptasznik boi się Sarastra i nie chce uczestniczyć w wyprawie, ale zostaje do tego przymuszony przez Trzy Damy, które zdejmują mu kłódkę z ust. Przewodnikami i obrońcami śmiałków mają być Trzej Chłopcy. Nr 6, inc. Du feines Täubchen, nur herein (według I wydania incipit nieujęty w autografie) Nr 7, inc. Bei Männern, welche Liebe fühlen (w I wydaniu Der Liebe holdes Glück empfinden) Po długiej wędrówce Tamino i Papageno stają przed okazałym pałacem. Tutaj więziona jest Pamina, która właśnie próbowała uciec natrętnemu i lubieżnemu Maurowi Monostatosowi, pilnującemu jej z polecenia Sarastra (tercet: Du feines Täubchen, nur herein). Ścigając dziewczynę, Maur natyka się na Papagena. Obaj truchleją przerażeni swoim wyglądem. Opierzony ptasznik tłumaczy sobie czarny kolor skóry Monostatosa tym, że i ptaki w naturze mają różne barwy. Rozdzielił się niedawno z Taminem i to on pierwszy spotyka Paminę, znaną mu dotychczas tylko z portretu. Księżniczka dowiaduje się od niego o zakochanym w niej księciu i pociesza ptasznika, że on także kiedyś znajdzie miłość, swoją Papagenę (duet: Bei Männern, welche Liebe fühlen). Wkrótce udaje im się niepostrzeżenie wymknąć z pałacu. Nr 8, inc. Zum Ziele führt dich diese Bahn (według I wydania, incipit nieujęty w autografie) Tamino, choć pomaga mu Trzech Chłopców, nie może odnaleźć ani Paminy, ani Papagena. Staje wreszcie przed ogromnymi wrotami wiodącymi do trzech świątyń – Mądrości, Rozumu i Natury – do których zgromadzeni kapłani wzbraniają mu wstępu (Zum Ziele führt dich diese Bahn). Rozmawia z nim tylko stary kapłan, czyli najprawdopodobniej sam Sarastro, udzielając na wszystkie pytania wymijających odpowiedzi (Wo willst du kühner Fremdling hin?). Książę dowiaduje się jedynie, że do świątyni wprowadzić go może czyjaś „przyjazna dłoń” oraz że Pamina wciąż żyje. Gdy zostaje sam, zbliżają się do niego dzikie zwierzęta, jednak z pomocą czarodziejskiego fletu udaje mu się je obłaskawić (Wie stark ist nicht dein Zauberton!). Wtedy dobiega go z oddali dźwięk srebrnych dzwoneczków Papagena, który usłyszał grę Tamina. Do ptasznika i księżniczki zbliża się pościg prowadzony przez Monostatosa (Schnelle Füsse, rascher Mut). Uciekinierom udaje się jednak uniknąć schwytania, gdyż dźwięk dzwoneczków zmusza goniących ich Maurów do tańca (Das klinget so herrlich, das klinget so schön). Tymczasem pojawia się Sarastro ze swoją świtą. Okazuje się, że nie jest demonem – jak przedstawiła go księciu Królowa Nocy – lecz potężnym i dobrotliwym arcykapłanem (Es lebe Sarastro! Sarastro lebe!). Pamina błaga go, by przebaczył jej ucieczkę, do której zmusiła ją napastliwość Maura (Herr! ich bin zwar Verbrecherinn!). Wtedy właśnie wbiega Monostatos, który nie zdołał co prawda pojmać Paminy i Papagena, ale pochwycił za to zaskoczonego Tamina i właśnie doprowadza go przed oblicze arcykapłana. Za brutalność wobec księżniczki Maur, ku swojemu zdumieniu, zostaje ukarany. Tamino i Pamina witają się w uniesieniu, ale Sarastro zapowiada, że czekają ich teraz w świątyni ciężkie próby. Wszyscy zgromadzeni sławią sprawiedliwość swojego władcy (Wenn Tugend und Gerechtigkeit). Akt II Nr 9 – w tekście I wydania Marcia (Marsz kapłański) Nr 10, inc. O Isis und Osiris schenket (dla II aktu brak tekstu incipitów w autografie) Kapłani Siedmiokrotnego Kręgu Słonecznego zbierają się na naradę, która ma przesądzić o dalszych losach zakochanych. Obradom przewodniczy Sarastro. Podkreśla, że trzeba połączyć Tamina z Paminą, żeby obalić potęgę Królowej Nocy. Zgromadzeni zastanawiają się, czy Tamino jest godny podjęcia prób i czy im podoła. Wyrażają także przekonanie, że jako książę wyjdzie z nich zwycięsko. Arcykapłan natomiast zwraca uwagę nie tyle na szlachetne pochodzenie Tamina, ile na jego człowieczeństwo. Prosi też bóstwa – Izydę i Ozyrysa – o wsparcie dla młodej pary (O Isis und Osiris schenket). Nr 11, inc. Bewahret euch vor Weiber=Tücken (Weibertücken, tak w tekście) Nr 12, inc. Wie? Wie? Wie? Postanowienia kapłanów zostają przekazane Taminowi, którego wspierać ma Papageno. Zostaną oni poddani wielu próbom, w których muszą zachować milczenie, zwłaszcza w kontaktach z kobietami (duet: Bewahret euch vor Weiber=Tücken). Nie wydaje się to specjalnie trudne, ale tchórzliwy i gadatliwy ptasznik mimo wszystko wolałby uniknąć podobnych doświadczeń. Przekonuje go jedynie możliwość poznania idealnej dla niego wybranki, Papageny, oraz autorytet Tamina. Tymczasem do świątyni wdarły się Trzy Damy, które raz jeszcze przestrzegają księcia i jego towarzysza przed kapłanami (kwintet: Wie? Wie? Wie?). Papageno próbuje wdać się z nimi w rozmowę, za co zostaje skarcony przez Tamina, a także nadchodzących kapłanów, których powrót płoszy niewiasty. Nr 13, inc. Alles fühlt der Liebe Freuden Nr 14, inc. Der Hölle Rache kocht in meinem Herzen Monostatos, którego zaloty Pamina odrzuciła po raz kolejny, znów w pokraczny sposób próbuje się do niej zbliżyć (Alles fühlt der Liebe Freuden). Tym razem księżniczkę ratuje nagłe przybycie Królowej Nocy. Władczyni, rozwścieczona porozumieniem Tamina z Sarastrem, odkrywa swoje prawdziwe oblicze. To ona, pragnąc zemsty, okazuje się wcieleniem groźnych, złowieszczych potęg. Próbuje namówić córkę, by zabiła kapłana i odebrała mu symbol jego władzy – amulet Siedmiokrotnego Kręgu Słonecznego. Wręcza dziewczynie sztylet i przysięga, że jeśli ta nie będzie jej posłuszna, przeklnie ją i odtrąci (Der Hölle Rache kocht in meinem Herzen). Pamina, przerażona rozkazem matki, nawet przez chwilę nie dopuszcza do siebie myśli o tak ohydnej zbrodni. Jednak wzgardzony Monostatos, który podsłuchał dramatyczną rozmowę, nie szczędzi jej pogróżek. Nr 15, inc. In diesen heil’gen Hallen Nr 16, inc. Seyd uns zum zweitenmal willkommen Sarastro, rozgniewany zachowaniem Maura, wypędza go ze świątyni, Paminę zaś zapewnia, że wie o planowanym zamachu na swoje życie, jednak wierzy w jej dobre intencje. Podkreśla zasadę szacunku wobec każdego człowieka i podkreśla, że nawet do Królowej Nocy nie żywi urazy (In diesen heil’gen Hallen). Poddany próbom Tamino stara się zrobić wszystko, by zyskać rękę swojej wybranki, natomiast towarzyski ptasznik, wbrew nakazom milczenia, nieustannie szuka okazji do pogaduszek. Wkrótce wdaje się w rozmowę z właśnie przybyłą dziwną i brzydką staruchą. Ta częstuje go wodą i znienacka oświadcza, że jest młodą dziewczyną, a jej ukochany ma na imię Papageno, po czym zapada się pod ziemię. Wtedy huk piorunów przypomina lekkomyślnemu ptasznikowi o podjętym zobowiązaniu. Na szczęście pojawiają się Trzej Chłopcy, którzy z woli Sarastra przynoszą wybrańcom suty posiłek (tercet: Seyd uns zum zweitenmal willkommen). Zwracają im także czarodziejski flet i magiczne dzwoneczki. Nr 17, inc. Ach ich fühl’s, es ist verschwunden Nr 18, inc. O Isis! und Osiris! welche Wonne! Nr 19, inc. Soll ich dich, Theurer! nicht mehr sehn? Pamina pogrąża się w coraz głębszej rozterce, gdyż Tamino uparcie milczy, co ona uważa za oznakę obojętności. Zrozpaczona dziewczyna w żaden sposób nie potrafi sobie wytłumaczyć zachowania ukochanego (Ach ich fühl’s, es ist verschwunden). Sarastro tymczasem wzywa Tamina na kolejną trudną próbę, podczas gdy chór opiewa wschód słońca (O Isis! und Osiris! welche Wonne!). Książę musi teraz na zawsze pożegnać się z Paminą, sądząc, że ich rozłąka jest już ostateczna (tercet: Soll ich dich, Theurer! nicht mehr sehn?). I tę próbę Tamino przechodzi zwycięsko. Nr 20, inc. Ein Mädchen oder Weibchen Wyzwania, które nie złamały księcia, okazały się jednak zbyt wyczerpujące dla jego towarzysza. Papageno, błądząc w mroku, spotyka wreszcie jednego z kapłanów świątyni wiedzy, z którego ust dowiaduje się, że nie dostąpi wtajemniczenia. Prostolinijnemu chłopcu i tak jest to zupełnie obojętne. Żeby odetchnąć po przykrych przejściach, prosi tylko o szklanicę wina i pod wpływem napitku znów zaczyna marzyć o jakiejś ślicznej dziewczynie (Ein Mädchen oder Weibchen). Wtedy powraca starucha, która wcześniej częstowała go wodą. Ma dla niego pozornie złe wieści: Papageno musi albo przysiąc jej wierność, albo do końca swoich dni pozostać sam, żyjąc o chlebie i wodzie. Chłopak składa przysięgę, liczy jednak po cichu, że w przyszłości trafi mu się ładniejsza kobieta. Nagle czar przestaje działać i starucha okazuje się piękną Papageną, która idealnie pasuje do zaskoczonego ptasznika. Niestety, przewinienia Papagena są tak duże, że kapłani znów rozdzielają parę. Nr 21, inc. Bald prangt den Morgen zu verkünden Pogrążona w bólu Pamina postanawia popełnić samobójstwo, zwracając przeciwko sobie sztylet, który dostała od matki. Od desperackiego kroku odwodzą ją Trzej Chłopcy, w samą porę nadlatujący czarodziejską machiną. Przekonują księżniczkę, że ukochany o niej nie zapomniał, ale czeka go jeszcze jedna próba, próba żywiołów (Bald prangt den Morgen zu verkünden). Zbrojni doprowadzają Tamina przed dwie straszne jaskinie: w jednej grzmi wodospad, z drugiej wydobywają się płomienie (Der welcher wandert diese Strasse voll Beschwerden). Tamino pragnie przejść te próby razem z księżniczką i jego prośba zostaje spełniona (Tamino mein! o welch ein Glück!). Przy dźwiękach czarodziejskiego fletu zakochani pokonują żywioły (Triumph! Triumph! du edles Paar!). W tym czasie przygnębiony ptasznik nadal bezskutecznie szuka swojej wybranki (Papagena, Papagena, Papagena). Pogodny zwykle chłopak ma dosyć niepowodzeń i postanawia się powiesić. Wtedy znów pojawiają się Trzej Chłopcy, którzy przypominają nieszczęśnikowi o srebrnych dzwoneczkach. Przywołana ich dźwiękiem nadchodzi Papagena, już piękna i młoda. Razem marzą o radosnej przyszłości w otoczeniu gromadki dzieci (Pa-Pa-Pa-Pa-Pa-Papagena, Pa-Pa-Pa-Pa-Pa-Papageno). Jeszcze tylko nieprzejednana Królowa Nocy wraz z Trzema Damami i zdradzieckim Monostatosem próbuje wedrzeć się do świątyni, żeby zabić Sarastra (Nur stille, stille, stille, stille). Potęga arcykapłana obraca jednak wniwecz zamysły spiskowców, a oni sami pogrążają się na wieki w świecie ciemności. Sarastro wprowadza teraz Paminę i Tamina do świątynnego kręgu wtajemniczonych. Światło, mądrość, piękno, dobro, a przede wszystkim miłość ostatecznie triumfują pokonując wszelkie zło (Die Strahlen der Sonne vertreiben die Nacht). Geneza i inscenizacje Okoliczności powstania opery Czarodziejski flet został skomponowany w roku 1791. Napisanie nowego dzieła zaproponował Mozartowi jego przyjaciel, aktor i impresario, Emanuel Schikaneder. Wcześniej Mozart przyłożył rękę do kilku wystawianych w jego teatrze utworów zbiorowych, zatem dobrze znał zarówno trupę, jak i publiczność. Impresario we własnym interesie zapewnił mu świetne warunki. W ogrodzie teatru postawił nawet „domek dla kompozytora” i dostarczał twórcy różnych przyjemności. Prace nad partyturą przerwało komponowanie Łaskawości Tytusa, opery przygotowanej na zamówienie dworu cesarskiego z okazji koronacji Leopolda II Habsburga na króla Czech. Prapremiera Czarodziejskiego fletu odbyła się 30 września 1791 roku w Theater auf der Wieden, zwanym teatrem Schikanedera. Odtąd ten singspiel zaczął święcić triumfy w Europie, a wkrótce także na całym świecie. Sam Schikaneder świętował setne przedstawienie na deskach swojego teatru już w roku 1792, dwusetne natomiast w roku 1795. Antonio Salieri, obejrzawszy jedno z pierwszych przedstawień, ocenił tę operę jako „dzieło godne największych monarchów”. Ogromne powodzenie spektaklu oznaczało także bardzo duże dochody dla autorów. Na sukcesie skorzystał jednak już tylko Schikaneder. Mozart zmarł 9 tygodni po premierze. Czarodziejski flet bywa często interpretowany jako masońska przypowieść pełna głębokich humanistycznych wartości. Krytycy zwracają uwagę na wyraźne nawiązania do symboliki wolnomularskiej, podkreślając fakt, że Mozart i Schikaneder byli masonami i zasiadali w jednej loży. Kompozytora wprowadził do niej znany austriacki mineralog i metalurg, wielki mistrz Ignaz von Born, na którym zapewne wzorowano postać Sarastra. W libretcie głoszono pochwałę braterstwa i zadeklarowano, zgodnie z hasłami rewolucji francuskiej, że pozycję człowieka w społeczeństwie powinny wyznaczać zasługi, a nie urodzenie. Również próby, przez które przechodzi Tamino, przypominały rytuał przyjmowania nowych członków loży. Ważna była także, jako symbol objawionej boskości, liczba 3, której masoni przypisywali szczególne znaczenie. Stąd wzięły się w operze trzy akordy blachy rozpoczynające uwerturę, odpowiadające trzem uderzeniom wymierzanym przez wielkiego mistrza podczas ceremonii pasowania na członka loży, a także Trzy Damy, Trzej Chłopcy, trzy bramy świątyni i trzy próby przekroczenia ich progu, trzy instrumenty (flet, dzwoneczki, fletnia Pana) oraz trzy pytania stawiane przez kapłanów Sarastra. Z czasem niektórzy badacze zaczęli się doszukiwać odniesień do wolnomularstwa nawet w tych elementach opery, które nie miały z nim nic wspólnego. Uważano chociażby, że czarna skóra Monostatosa jest aluzją do koloru sutann jezuitów, zdecydowanych przeciwników masonerii. Schikaneder starał się opracować libretto w taki sposób, by zadowolić niezbyt wyrobioną publiczność z wiedeńskich przedmieść. W związku z tym ukazał na scenie wiele niezwykłych wydarzeń, dzięki którym mógł popisać się sprawnością teatralnej maszynerii, zawierającej nawet latającą machinę. W tekście pisanym prostym językiem uwzględnił fantastyczną scenerię pomysłu Gayla i Messthalera, potwory, dzikie zwierzęta, barwne kostiumy, zaskakujące zwroty akcji i rubaszny dowcip. Nowe wyposażenie teatru okazało się niezwykle kosztowne: na elementy techniczne właściciel wydał ponad 5000 guldenów. Przygotowując spektakl, Schikaneder skrócił głębię sceny z pomocą prospektu, który ułatwiał szybką zmianę dekoracji. Poza tym, idąc za upodobaniami widzów, wprowadził wiele elementów egzotycznych. We wskazówkach reżyserskich Tamino jest opisany jako „japoński książę”, Pamina przebywa u Sarastra „w pełnej przepychu egipskiej komnacie”, a spotkanie kapłanów odbywa się w palmowym gaju. Ważniejsze premiery 1792 – Praga i kilkanaście innych miast 1793 – Warszawa (oryginalna wersja językowa) 1801 – Paryż (Les Mystères d’Isis – Tajemnice Izydy) 1802 – Warszawa (Flet czarnoksięski, czyli tajemnice Izys w przekładzie Wojciecha Bogusławskiego występującego często, podobnie jak Schikaneder, jako Papageno) 1816 – Mediolan 1833 – Nowy Jork 1851 – Londyn, Covent Garden 1865 – Paryż (oryginalna wersja językowa) 1900 – Nowy Jork, Metropolitan Opera 1928 – festiwal w Salzburgu Czarodziejski flet na scenach całego świata prowadzili niemal wszyscy najwybitniejsi dyrygenci, między innymi: Karl Böhm, Bruno Walter, Arturo Toscanini, Wilhelm Furtwängler, Herbert von Karajan, Thomas Beecham, Erich Kleiber i Georg Solti. Warstwa słowna Odczytanie Czarodziejskiego fletu przede wszystkim w duchu masońskim jest tylko jedną z możliwych interpretacji. Schikaneder, pisząc libretto, czerpał z wielu różnych źródeł, wśród których były: Lulu oder die Zauberflöte (Lulu albo czarodziejski flet) Wielanda ze zbioru baśni perskich Djinnistan, romans rycerski Iwajn Chrétiena de Troyes, opera Oberon Wranitzky’ego z librettem Gieseckego, powieść Sethos Jeana Terrassona o tematyce egipskiej, przełożona na niemiecki przez Matthiasa Claudiusa, Sekrety masonerii von Borna oraz, prawdopodobnie, szeroko wtedy znane komedie Carla Gozziego. Początkowo część badaczy uważała, że Mozart i Schikaneder zamierzali zaprezentować zupełnie inną historię, ale pod wpływem opery Wenzla Müllera Kaspar der Fagottist oder die Zauberzither (Kaspar Fagocista albo czarodziejska cytra) wystawionej u Karla von Marinellego w teatrze Leopoldstädter, zmienili koncepcję całego tekstu i ukazali bohaterów pozytywnych jako negatywnych. Hipoteza ta, dzisiaj zarzucona, tłumaczyła, dlaczego zła Królowa Nocy obdarza protagonistów cudownymi instrumentami i powierza opiece dobrych Trzech Chłopców oraz dlaczego podstępny Monostatos służy łagodnemu Sarastrowi. Obecnie sądzi się jednak, że charakter każdej postaci był jasno określony od początku prac, a Schikaneder nie sugerował się wystawianymi w tym czasie w Wiedniu podobnymi utworami. Chociaż libretto powszechnie uznano za słabe zarówno od strony dramaturgicznej, jak i literackiej, to zdaniem melomanów i najważniejszych krytyków muzycznych jego mankamenty nie przeszkodziły Mozartowi w stworzeniu dzieła wybitnego. Tylko nieliczni badacze twierdzili, że dramaturgia utworu jest mistrzowska. Niektórzy z nich sugerowali nawet, że jego autorem mógł być Carl Ludwig Giesecke, który rzeczywiście, już po śmierci Schikanedera, pretendował do tego miana na przełomie roku 1818 i 1819. Dla Mozarta Czarodziejski flet był dopiero trzecią, po Bastienie i Bastienne oraz Uprowadzeniu z seraju i nie licząc niedokończonej Zaidy, operą pisaną do niemieckiego tekstu. Warstwa muzyczna O wartości i niesłabnącym powodzeniu Czarodziejskiego fletu decyduje głównie jego urozmaicona warstwa muzyczna. Mozart wykorzystał w operze motyw ludowej piosenki, wirtuozerskie dwuczęściowe arie z recytatywem, arie jednoczęściowe, wzniosłe chóry, protestancki chorał z kunsztowną kontrapunktyczną figuracją oraz rozbudowane finały. Wielość stylów i środków tworzy jednak w tym wypadku doskonałą harmonię podziwianą nie tylko przez miłośników teatru, ale również przez fachowych krytyków. Uważa się, że mistrzostwo Mozarta jest widoczne już w samej uwerturze, z podkreśloną rolą instrumentów dętych, w której skomplikowane konstrukcje polifoniczne rozwijają się z niezwykłą prostotą, nawiązując przy tym swoim głównym tematem do sonaty B-dur op. 24 nr 2, cz. I Muzia Clementiego. Mozart używając całej gamy środków muzycznych, nakreślił całkowicie odrębny charakter każdej postaci. Papagenowi już w jego pierwszym wejściu przypisana jest wesoła, skoczna piosenka, do której przygrywa sobie na fletni Pana. Natomiast Tamino uchodzi za jedną z najsubtelniejszych partii tenorowych, porównywaną z równie finezyjnymi partiami w dorobku Bacha i Wagnera. Przeznaczone dla niego arie i duety mają charakter podniosły, a tym samym wyraźnie różny od popisów prostego Papagena, z którym miała się identyfikować plebejska publiczność teatru Schikanedera. Równie żartobliwy charakter ma także partia złego Monostatosa, podobnie jak Papageno wywodzącego się z nizin społecznych. Szczególnie silne wydaje się skontrastowanie Sarastra, jednego z najniższych u Mozarta basów, i Królowej Nocy, śpiewającej jednym z najwyższych sopranów w całej literaturze operowej. Już podczas swojego pierwszego wystąpienia władczyni wykonuje dynamiczną arię, w której osiąga górne F. W jej drugiej arii są aż cztery takie dźwięki. Wynika z tego, że możliwości wokalne szwagierki kompozytora, Josefy Hofer, śpiewającej tę partię na przedstawieniu prapremierowym i później przez ponad 10 lat, były równie imponujące jak możliwości jej siostry Aloysii Lange. Dla odmiany Sarastro, w swoich tradycyjnych ariach zwrotkowych, prezentuje się zawsze jako postać spokojna, godna i majestatyczna, choć zdolna do bezwzględnej surowości. W spektaklu Schikanedera tę partię wykonywał Franz Xaver Gerl, którego żona Barbara wcieliła się w postać Papageny. Mozart, zaprzyjaźniony z Gerlem, skomponował dla niego również popularną arię koncertową Per questa bella mano (KV 612). Wysoko oceniono występ Benedikta Schacka jako Tamina. Pierwszą Paminą była Anna Gottlieb, która podczas prapremiery Wesela Figara jako dziecko wykonywała epizodyczną partię Barbariny. Muzyka, oprócz kontrastów, podkreśla także zgodność charakterów, jak w przypadku Paminy i Tamina oraz Papagena i Papageny. Wbrew pozorom dopasowanymi charakterami są także Pamina i Papageno, którzy podczas spotkania, nie będąc sobie przeznaczeni, sławią potęgę miłości w ogóle i szczere pragnienia tkwiące w człowieku niezależnie od jego statusu społecznego. Charakterystycznym motywem jest w operze dźwięk czarodziejskich dzwonków, które rozbrzmiewają zarówno w czasie zatrzymania pościgu Maura, jak i w dwóch kluczowych dla Papagena momentach aktu drugiego. Trzem Chłopcom, traktowanym jako bohater zbiorowy, towarzyszy muzyka uroczysta, typowa także dla wszystkich fragmentów chóralnych. Czarodziejski flet jest czymś więcej niż tylko typowym niemieckim singspielem. Nawiązuje również, w scenie rozmowy Tamina z Kapłanem, do florentyńskiego parlar cantando i wyznacza drogę rozwoju takich mistrzów jak Giuseppe Verdi, Modest Musorgski i Richard Wagner. To właśnie Wagner twierdził, że do czasu powstania tego dzieła niemiecka opera praktycznie nie istniała. Zachwycał się przy tym jego wieloznacznością i różnorodnością oraz magią, która przenika całą partyturę, od najprostszej piosenki po podniosły hymn. Czarodziejski flet jako źródło inspiracji Dzieło Mozarta zainspirowało wielu kompozytorów, których nazwiska zapisały się w historii muzyki. Peter von Winter w roku 1798 skomponował dwuaktową operę komiczną Das Labyrinth oder Der Kampf mit den Elementen. Der Zauberflöte zweyter Theil (Labirynt albo walka z żywiołami. Czarodziejskiego fletu część druga), której libretto, również autorstwa Schikanedera, ukazuje dalsze losy bohaterów pierwowzoru. Ludwig van Beethoven wykorzystał poszczególne arie, by stworzyć wariacje na wiolonczelę i fortepian: 12 wariacji F-dur na temat arii Ein Mädchen oder Weibchen (op. 66) oraz 7 wariacji Es-dur na temat arii Bei Männern, welche Liebe fühlen (op. 46). Z kolei wariacje gitarowe na motywach Czarodziejskiego fletu (op. 276, nr 30) skomponował Ferdinando Carulli. Spośród czternastu cyklów wariacji Fernanda Sora Variations on a Theme of Mozart (op. 9), wydanych w Londynie około roku 1821, sześć zostało opartych na ariach z Czarodziejskiego fletu. Różne aspekty tej opery stały się przedmiotem analizy cenionych filozofów, między innymi Wilhelma Diltheya (Mozart: Figaro. Don Juan. Die Zauberflöte) i Ernesta Blocha (Die Zauberflöte und Symbole von heute). Zafascynowany operą Mozarta Johann Wolfgang von Goethe próbował napisać własne libretto na motywach Czarodziejskiego fletu, ale zrezygnował, nie znalazłszy chętnego kompozytora. Niedokończony tekst opublikował w roku 1802, a następnie włączył go do swoich dzieł zebranych. Treść opery zainspirowała również Marion Zimmer Bradley, która w powieści Night’s Daughter (1985) wykorzystała jej główne wątki. Postać Papagena wyrzeźbiona przez Jefa Claerhouta stanęła przed wejściem do Teatru Miejskiego (Stadsschouwburg) w Brugii. Operę upamiętnia również fontanna na wiedeńskim placu Mozarta zwana Fontanną Mozarta lub Fontanną Czarodziejskiego fletu, przedstawiająca Paminę i Tamina. Do historii kina przeszła śpiewana po szwedzku ekranizacja Ingmara Bergmana z 1975 roku. Opera Mozarta została tu pokazana w konwencji sfilmowanego spektaklu, któremu w osiemnastowiecznej sali teatralnej przyglądają się wraz z widzami sam reżyser, operator Sven Nykvist oraz aktorzy Ingrid Bergman i Erland Josephson. Wybrane nagrania 1937 – Arturo Toscanini, Wiener Philharmoniker; Alexander Kipnis (Sarastro), Helge Rosvaenge (Tamino), Julie Osváth (Królowa Nocy), Jarmila Novotná (Pamina), Willi Domgraf-Fassbaender (Papageno), Dora Komarek (Papagena); Naxos 1937-1938 – Thomas Beecham, Berliner Philharmoniker; Wilhelm Strienz (Sarastro), Helge Rosvaenge (Tamino), Erna Berger (Królowa Nocy), Tiana Lemnitz (Pamina), Gerhard Hüsch (Papageno), Irma Beilke (Papagena); EMI 1954 – Ferenc Fricsay, RIAS-Symphonie-Orchester; Josef Greindl (Sarastro), Ernst Haefliger (Tamino), Rita Streich (Królowa Nocy), Maria Stader (Pamina), Dietrich Fischer-Dieskau (Papageno), Lisa Otto (Papagena); Deutsche Grammophon 1955 – Karl Böhm, Wiener Philharmoniker; Kurt Böhme (Sarastro), Léopold Simoneau (Tamino), Wilma Lipp (Królowa Nocy), Hilde Güden (Pamina), Walter Berry (Papageno); Decca 1955 – Vittorio Gui, Orchester der Wiener Staatsoper; Boris Christow (Sarastro), Juan Oncina (Tamino), Mimi Coertse (Królowa Nocy), Sena Jurinac (Pamina), Giuseppe Taddei (Papageno); House of Opera 1963 – Otto Klemperer, Philharmonia Orchestra; Gottlob Frick (Sarastro), Nicolai Gedda (Tamino), Lucia Popp (Królowa Nocy), Gundula Janowitz (Pamina), Walter Berry (Papageno), Ruth-Margret Pütz (Papagena); EMI 1964 – Karl Böhm, Berliner Philharmoniker; Franz Crass (Sarastro), Fritz Wunderlich (Tamino), Roberta Peters (Królowa Nocy), Evelyn Lear (Pamina), Dietrich Fischer-Dieskau (Papageno), Lisa Otto (Papagena); Deutsche Grammophon 1969 – Georg Solti, Wiener Philharmoniker; Martti Talvela (Sarastro), Stuart Burrows (Tamino), Cristina Deutekom (Królowa Nocy), Pilar Lorengar (Pamina), Hermann Prey (Papageno), Renate Holm (Papagena); Decca 1988 – Nikolaus Harnoncourt, Opernhaus Zürich; Matti Salminen (Sarastro), Hans-Peter Blochwitz (Tamino), Edita Gruberová (Królowa Nocy), Barbara Bonney (Pamina), Anton Scharinger (Papageno); Teldec 1991 – Roger Norrington, The London Classical Players; Cornelius Hauptman (Sarastro), Anthony Rolfe Johnson (Tamino), Beverly Hoch (Królowa Nocy), Dawn Upshaw (Pamina), Andreas Schmidt (Papageno), Catherine Pierard (Papagena); EMI Classics 2005 – Claudio Abbado, Mahler Chamber Orchestra; René Pape (Sarastro), Christoph Strehl (Tamino), Erika Miklósa (Królowa Nocy), Dorothea Röschmann (Pamina), Hanno Müller-Brachmann (Papageno); Deutsche Grammophon. Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Partytura opery, Internationale Stiftung Mozarteum Libretto w oryginale (po niemiecku) Arie i dialogi Opera Wrocławska o dziele Aria Królowej Nocy (Der Hölle Rache) Die Zauberflöte, Kritischer Bericht (Rudolf Faber, 2006) Die Zauberflöte (Gernot Gruber i Alfred Orel, 1970) Opery Wolfganga Amadeusa Mozarta Opery w języku niemieckim

1045

https://pl.wikipedia.org/wiki/CorelDRAW

CorelDRAW

CorelDRAW – produkt kanadyjskiej firmy Corel Corporation – pakiet programów graficznych wchodzących w skład jednego produktu, służący początkowo do obróbki grafiki wektorowej, z czasem wzbogacany o kolejne programy dotyczące różnorodnych zastosowań grafiki komputerowej. Zobacz też Inkscape – darmowy odpowiednik CorelDraw Edytory grafiki wektorowej

1046

https://pl.wikipedia.org/wiki/Borys%20Godunow

Borys Godunow

Borys Fiodorowicz Godunow (Борис Федорович Годунов) (ur. ok. 1551, zm. w Moskwie) – car Rosji w latach 1598–1605. Życiorys Borys Godunow był doradcą Iwana IV Groźnego w ostatnich latach jego panowania. Po bezpotomnej śmierci Fiodora I (panującego po swym ojcu Iwanie IV) Sobór Ziemski w Moskwie obrał księcia Borysa Godunowa carem Rosji. Dbał on o rozwój gospodarczy i kulturalny kraju. Postępowała kolonizacja terytoriów północnej Azji na wschód od Uralu, gdzie koloniści rosyjscy założyli szereg miast, m.in. Tomsk w roku 1604 nad rzeką Tom, dopływem rzeki Ob. Jednak w latach 1601-1603 wielka susza w Rosji spowodowała głód w wielu rejonach kraju, niepokoje i wędrówki zbiegłych i bezdomnych chłopów, którzy porzucili swe miejsca zamieszkania. Niepokoje wzmagały też pogłoski o tym, że Dymitr, młodszy syn Iwana Groźnego, żyje i należy mu się dziedzictwo. Pierwszy Dymitr Samozwaniec ujawnił się w 1603 roku. Był to prawdopodobnie mnich zbiegły z Monasteru Czudowskiego na Litwę, Grigorij Otriepiew, wychowany na dworze księcia Adama Wiśniowieckiego na Polesiu. Stamtąd, wraz ze zbrojnym oddziałem złożonym z 2500 żołnierzy, do których przyłączyło się następnie 2000 kozaków dońskich, ruszył na Moskwę. Po kilku potyczkach z wojskami cara opanował stolicę Rosji w czerwcu 1605 roku, co ułatwiła śmierć Borysa Godunowa dwa miesiące wcześniej. Śmierć Godunowa otworzyła okres tzw. smuty ('zamętu') czyli anarchii i zamieszek, trwający do 1613 roku. W oparciu o motywy zaczerpnięte z życia Borysa Godunowa powstały opery, skomponowane m.in. przez Johanna Matthesona (Boris Goudenow, Hamburg, 1710) i Modesta Musorgskiego (Borys Godunow, 1868-1872). Zobacz też Carstwo Rosyjskie Linki zewnętrzne Borys Godunow – dokumenty w bibliotece Polona Urodzeni w XVI wieku Carowie Rosji Zmarli w 1605

1047

https://pl.wikipedia.org/wiki/Dymitr%20Iwanowicz%20%281582%E2%80%931591%29

Dymitr Iwanowicz (1582–1591)

Dymitr carewicz – młodszy syn cara Rosji Iwana IV Groźnego i jego siódmej żony Marii Nagoj, książę uglicki, święty prawosławny. Urodzony 19 października 1582 w Moskwie. Po śmierci ojca w 1584 roku został zesłany wraz z matką przez radę regencyjną do Uglicza, gdzie zginął w wieku 8 lat w niejasnych okolicznościach, najprawdopodobniej przebity nożem w czasie zabawy z kolegami 15 maja 1591 roku, w czasie ataku epilepsji. Jedna z licznych wersji wyjaśnień jego śmierci głosi, że matka chcąc uniknąć zarzutów o brak opieki nad dzieckiem stwierdziła, że chłopiec został skrytobójczo zabity na polecenie carskiego faworyta, Borysa Godunowa. O zabójstwo to oskarżano wiele osób, m.in. uglickiego lekarza – Polaka, co miało ułatwić później Polsce osadzenie na tronie moskiewskim Dymitra Samozwańca I. Plotka rozpowszechniana w następnych latach głosiła bowiem, że zmarły nie był wcale carewiczem Dymitrem, który w istocie zbiegł przed prześladowcami i ukrywał się przez dłuższy okres. Siedem lat później pogłoski te odżyły, kiedy zmarł car Fiodor I, brat Dymitra, a na tron wstąpił Borys Godunow, doradca Iwana i faktyczny władca w czasie panowania Fiodora. Zagadkowa śmierć Dymitra, która przerwała ciągłość dynastii Rurykowiczów, uważana jest za jedno z kluczowych wydarzeń prowadzących do nastania wielkiej smuty. W 1606 szczątki Dymitra zostały przeniesione do Moskwy, m.in. po to by udowodnić ostatecznie fakt jego śmierci. W 1609 roku Dymitr został kanonizowany przez Cerkiew prawosławną i jest m.in. czczony jako patron chorujących dzieci. W 1997 roku ustanowiono kościelny Order błogosławionego carewicza Dymitra nadawany za „czyny miłosierne”. Zobacz też Borys Godunow Dymitr Samozwaniec I Dymitr Samozwaniec II Dymitr Samozwaniec III Dzieci Iwan IV Groźny Rurykowicze Rosyjscy święci prawosławni Następcy tronu Ludzie urodzeni w Moskwie Urodzeni w 1582 Zmarli w 1591 Dzieci kanonizowane przez Rosyjską Cerkiew Prawosławną

1048

https://pl.wikipedia.org/wiki/Czasopismo

Czasopismo

Czasopismo – wydawnictwo ciągłe, periodyczne, publikowane pod niezmienionym tytułem, posiadające numerację ciągłą, zawierające ustaloną szatę graficzną, a także niezbyt często zmieniający się format i objętość, zawierające materiały od wielu autorów i określoną tematykę, aczkolwiek mogące różnić się wersjami językowymi – może występować w wielu mutacjach regionalnych. Potocznie za czasopisma uważa się publikacje od tygodnika wzwyż, te wydawane częściej nazywane są gazetami. Rodzaje czasopism Ze względu na częstotliwość wydań wyróżnia się najczęściej, następujące rodzaje: dziennik, gazeta codzienna (313 numerów w ciągu roku, pominąwszy niedziele) tygodnik (52 numery w ciągu roku) dwutygodnik (26 numerów w ciągu roku) miesięcznik (12 numerów w ciągu roku) dwumiesięcznik (6 numerów w ciągu roku) kwartalnik (4 numery w ciągu roku) półrocznik (2 numery w ciągu roku) rocznik (jeden numer w ciągu roku) aperiodyk – nieregularnik, szczególna postać czasopisma. Wydawnictwa rzadsze niż kwartalne (np. półrocznik, rocznik, annał) określa się często jako edycje kolejnych zeszytów, wydań lub tomów. Ponadto czasopisma mogą być: ogólnotematyczne, branżowe, reklamowe, recenzowane, itd. Zobacz też prasa Przypisy Linki zewnętrzne Katalog Czasopism Kulturalnych – informacje o czasopismach, zarówno tradycyjnych „papierowych”, jak i istniejących tylko w sieci (profile, okładki i spisy treści kolejnych numerów). Portal Czasopism Naukowych. Wyszukiwarka czasopism ze zbiorów polskich instytucji nauki i kultury na portalu FBC Czasopisma.

1049

https://pl.wikipedia.org/wiki/Czes%C5%82aw

Czesław

Czasław, Czesław – staropolskie imię męskie. Pierwotnie Czasław (oboczność Cze-//Cza występuje w zapiskach małopolskich i wielkopolskich) składającego się z członu Cza- (ps. *čajati : čati – „spodziewać się, oczekiwać”, jak w Czabor) i -sław („sława”). Mogło oznaczać „tego, który oczekuje sławy”. Niezależnie od powyższego człon Cza-, Cze- mógł być używany w wyniku skrócenia członu Czści- (ps. *čьstiti „okazywać cześć, poważanie, szacunek”, čьstь „cześć”, a także „honor, cnota, zaszczyt, dobre imię”, *čisti, čtǫ „odgadywać, wróżyć, otaczać czcią, poważać”). Byłby to wówczas jeden z wariantów imienia Czcisław, skracanego jednak zwykle na Cisław. Spotykane także inne dawne formy, w tym skrócenia i zdrobnienia: Czech, Czach, Czasz, Czaszek, Czaszko, Czesz, Czeszek, Czeszko, Czeszk, Czeszka, Czak, Czakan. Odpowiednik żeński: Czesława, Czasława. Odpowiedniki w innych językach: czeski, serbsko-chorwacki – Česlav litewski – Česlovas łacina – Ceslaus Czesław imieniny obchodzi: 12 czerwca, jako wspomnienie bł. Czesława Jóżwiaka, jednego ze 108 błogosławionych męczenników 20 lipca, jako wspomnienie bł. Czesława Odrowąża. Znane osoby noszące imię Czesław: Czesław Białobrzeski – fizyk Czesław Blajda – geograf, etnograf, historyk i społecznik Czesław Gajda – rzeźbiarz Czesław Centkiewicz – pisarz Czesław Freudenreich Czesław Hoc – polityk Czesław Jakołcewicz - trener piłkarski Czesław Janczarski – poeta Czesław Janicki - polityk Czesław Jeżyna Czesław Kiszczak – generał Czesław Krassowski Czesław Lang – kolarz Czesław Lewandowski – biskup diecezji włocławskiej Czesław Litwin – polityk Czesław Łuczak - historyk Czesław Michniewicz – piłkarz i trener Czesław Miłosz – poeta Czesław Mozil – wokalista znany pod pseudonimem artystycznym Czesław Śpiewa Czesław Niemen – wokalista Czesław Piotrowski - generał Czesław Rychlicki - duchowny katolicki Czesław Ryll-Nardzewski Czesław Siekierski – polityk Czesław Słania – grawer, projektant znaczków pocztowych i banknotów Czesław Stanula – biskup diecezjalny w Brazylii Czesław Tański Ignacy Oziewicz, pseudonim Czesław. Česlovas Sasnauskas – litewski organista i kompozytor Czesław Waryszak Czesław Wołłejko – aktor Osoby fikcyjne noszące imię Czesław: Czesio z serialu Włatcy móch Czeslaw Meyer z anime Baccano! Czesław Basen z serialu komediowego Daleko od noszy. W tej roli Piotr Gąsowski. Zobacz też Czeskie miasto Čáslav Bibliografia Aleksandra Cieślikowa, Janina Szymowa, Kazimierz Rymut, Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Część 1: odapelatywne nazwy osobowe, Kraków 2000, s. 40-45 Męskie imiona słowiańskie

1051

https://pl.wikipedia.org/wiki/Charon

Charon

Charon – w mitologii greckiej przewoźnik dusz zmarłych przez rzekę Acheron (lub Styks) Charon – księżyc Plutona Charon – fińska grupa muzyczna

1052

https://pl.wikipedia.org/wiki/Charon%20%28mitologia%29

Charon (mitologia)

Charon (gr. Chárōn, łac. Charon, etr. Charun) – w mitologii greckiej bóg umierających i konających, przewoźnik dusz przez rzekę Acheron (lub Styks); w mitologii etruskiej „demon śmierci”. W mitologii greckiej: duch świata podziemnego, syn Erebu i Nyks. Był przewoźnikiem dusz zmarłych przez mityczną rzekę Styks (w innych wersjach mitu Styks nazywa się Acheron i czasem jest jeziorem lub bagnem, co wynika z tego, że poszczególne państwa-miasta starożytnej Grecji różniły się nieco kulturą). Był to posępny starzec, bezwzględny i bezlitosny. Nikt żywy nie miał wstępu do jego łodzi; kilkukrotnie zdarzyło się odstępstwo od tej zasady, lecz pasażer zawsze ponosił za to karę - np. Herakles za przewiezienie musiał spędzić rok zakuty w łańcuchy. Podczas podróży dusze zmarłych musiały wiosłować, a Charon sterował łodzią, zaś za swe usługi pobierał opłatę – monetę o wartości 1 obola, dlatego zgodnie ze zwyczajem obowiązkiem rodziny było umieszczanie monety w ustach zmarłego. W sztuce przedstawia się Charona jako brodatego, siwego, szpetnego starca ubranego w strój niewolnika z jednym rękawem i okrągłym kapeluszem podróżnym. Często stoi w łodzi z wiosłem. Mitologia etruska W mitologii etruskiej Charon to demon śmierci, który zabijał konającego człowieka i ciągnął go do Podziemia. Przedstawiany był z potężnym młotem w dłoni, z wężami zamiast włosów, często ze skrzydłami. Boska komedia W Boskiej komedii Dantego Alighieri, Charon przewozi potępieńców do piekła. Zobacz też Tanatos Bogowie greccy Bóstwa etruskie Przewodnicy zmarłych Bóstwa podziemi Bóstwa śmierci Mityczne postacie upamiętnione nazwami księżyców