id
stringlengths 1
7
| url
stringlengths 31
408
| title
stringlengths 1
239
| text
stringlengths 1
297k
|
|---|---|---|---|
670 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Briologia | Briologia | Briologia (gr. bryon – mech, logos – nauka) – nauka o mszakach (czyli o glewikach, wątrobowcach i mchach), jeden z działów botaniki.
Historia
Mimo że pierwsze naukowe opisy mchów sporządzali na początku XVII wieku Johann Dillen i Kasimir Schmidel, a klasyfikował je w systemie organizmów żywych już John Ray, to jednak Johann Hedwig uważany jest za ojca briologii. Za początek badań briologicznych uważany jest rok 1782 kiedy to ukazała się jego publikacja „Fundamentum historiae muscorum”. Hedwig rozpoczął badania mikroskopowe mchów, opisał ich organy płciowe i zdefiniował tę grupę roślin. Data opublikowania (1801) jego dzieła „Species muscorum” jest graniczną, od której uznaje się opisy i nazwy gatunków mszaków za ważne zgodnie z Międzynarodowym Kodeksem Nomenklatury Botanicznej. W 1789 Antoine Laurent de Jussieu opisał wątrobowce jako odrębną grupę systematyczną. W 1821 Samuel Frederick Gray wprowadził nazwę Bryophyta oznaczającą takson obejmujący mchy i wątrobowce. W połowie XIX wieku Wilhelm Hofmeister potwierdził istnienie u mszaków organów płciowych i opisach ich przemianę pokoleń. Od końca XIX wieku następuje intensywny rozwój badań nad systematyką mszaków, ich ekologią, morfologią i anatomią, fizjologią i cytologią.
Przypisy |
672 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Borland | Borland | Borland (w latach 1998-2001 pod nazwą Inprise) – amerykańskie przedsiębiorstwo dostarczające oprogramowanie i rozwiązania programistyczne do tworzenia aplikacji. Najbardziej znane z produktów Borland to kompilatory i zintegrowane środowiska programistyczne: Turbo Pascal, Delphi, C++ Builder, JBuilder; Kylix oraz C#Builder. W roku 2005 Borland zatrudniał ponad 1300 pracowników na całym świecie. W 2006 roku firma ogłosiła, że postanowiła się skupić na rynku zarządzania życiem produktu oraz projektowaniem oprogramowania i zarządzania projektami, w związku z tym oddział firmy odpowiedzialny za tworzenie i rozwijanie kompilatorów i środowisk oprogramowania został wydzielony jako zależna spółka – CodeGear, która później została sprzedana Embarcadero Technologies. Obecnie firma udostępnia głównie oprogramowanie oraz usługi związane z zarządzaniem cyklem życia aplikacji.
Historia przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo założył w 1983 r. francuski nauczyciel matematyki, Philippe Kahn. Pierwszym produktem był Turbo Pascal, początkowo pisany przez Andersa Hejlsberga. W 1984 pojawił się asystent osobisty SideKick. W 1987 przedsiębiorstwo zakupiło Ansa-Software z systemem obsługi relacyjnych baz danych Paradox (wtedy w wersji 2.0), a dwa lata później powstał arkusz kalkulacyjny Quattro Pro, który charakteryzował się dużymi możliwościami w tworzeniu wykresów.
We wrześniu 1991 Borland zakupił Ashton-Tate, zdobywając bazy dBase i InterBase, ale wysokie koszty zakupu były jedną z ważniejszych przyczyn późniejszych problemów finansowych przedsiębiorstwa. Pogłębiło je pojawienie się Microsoft Accessa i zakup przez Microsoft w 1992 r. klona dBase, FoxPro.
Na początku lat 90. borlandowska implementacja C++ oraz Paradox wyposażony w język programowania ObjectPAL były uważane za lepsze od propozycji Microsoftu, jednak w połowie tej dekady dominacja Borlanda na rynku zaczęła się zmniejszać. Wedle niektórych stało się tak właśnie za sprawą konkurencji ze strony Microsoftu, podczas gdy inni sądzą, że wynikło to z próby wprowadzenia zbyt wielu nowych produktów naraz. Borland kierowany przez Kahna niewystarczająco radził sobie ze zmieniającym się rynkiem, gdzie zwrot inwestycji zaczynał odgrywać coraz ważniejszą rolę kosztem innowacyjności, dlatego ten opuścił w końcu przedsiębiorstwo w roku 1994.
W 1995 pod kierownictwem Anders Hejlsberg zaczęło powstawać środowisko typu RAD, Delphi 1.
W 1998 roku Borland przejął przedsiębiorstwo Visigenic Software, czołowego dostawcę technologii ORB (ang. Object Request Broker) – najbardziej rozpowszechnionego standardu tworzenia aplikacji rozproszonych. Dzięki temu programiści otrzymali możliwość uproszczenia procesu tworzenia, wdrażania i zarządzania rozproszonymi aplikacjami korporacyjnymi w przedsiębiorstwach. Na przestrzeni roku 2002 Borland przejął sześć dużych przedsiębiorstw: VMGEAR, Advanced Training Center Ltd, Highlander Engineering, BoldSoft, Starbase Software oraz TogetherSoft Corporation, co pozwoliło na stworzenie zintegrowanego rozwiązania do zarządzania cyklem życia aplikacji.
W 2006 roku Borland powołał z zamiarem sprzedaży przedsiębiorstwo zależne pod nazwą CodeGear, które przejęło środowiska do tworzenia aplikacji takie jak Delphi, JBuilder a także Interbase. Decyzja argumentowana była chęcią skoncentrowania się wyłącznie na narzędziach do zarządzania cyklem życia aplikacji. CodeGear został sprzedany Embarcadero Technologies w roku 2008.
W maju 2009 roku Borland ogłosił, że zostanie sprzedany firmie Micro Focus za sumę 75 milionów dolarów. Oferta została zatwierdzona przez udziałowców firmy 22 lipca 2009 roku, co dało w wyniku zakup przez Micro Focus firmy w wysokości 1,5 dolara za akcję. Transakcja została pomyślnie zakończona w tym samym miesiącu. Micro Focus wciąż rozwija i oferuje produkty Borland z obszaru ALM.
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona Borland
Strona Micro Focus
Amerykańskie przedsiębiorstwa informatyczne
Przedsiębiorstwa z siedzibą w Austin |
674 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bo%C5%BCe%20Narodzenie | Boże Narodzenie | Święta Bożego Narodzenia, Narodzenie Pańskie – w tradycji chrześcijańskiej – święto upamiętniające narodziny Jezusa Chrystusa. Jest to stała uroczystość liturgiczna przypadająca na 25 grudnia. Boże Narodzenie poprzedzone jest okresem trzytygodniowego oczekiwania (dokładnie czterech niedziel), zwanego adwentem. W Kościele katolickim jest to święto nakazane.
W Kościołach, które nadal celebrują liturgię według kalendarza juliańskiego (tzw. Kościoły wschodnie, głównie Cerkiew greckokatolicka i Kościół prawosławny), Boże Narodzenie przypada na 25 grudnia kalendarza juliańskiego, tzn. obecnie 7 stycznia kalendarza gregoriańskiego.
Geneza i historia święta
Okres przed powstaniem święta
Ścisłe określenie czasu powstania liturgicznego święta narodzin Chrystusa, podobnie jak i powód umieszczenia go w kalendarzu liturgicznym w dniu 25 grudnia, jest kwestią nadal dyskutowaną przez uczonych. Według dostępnych źródeł święto wprowadzono najpierw w Rzymie w IV lub pod koniec III wieku.
Z przekazów Klemensa Aleksandryjskiego wiadomo, że różne daty były podawane za dzień narodzin Chrystusa: 19 kwietnia, 20 maja, a Klemens wskazywał na dzień 17 listopada.
W II wieku n.e. w Egipcie pojawiło się święto Bożego Narodzenia obchodzone w Pierwszym Peretcie w dniu 6 stycznia, dokładnie jedenastego dnia Tybi – dniu urodzin boga Słońca Ajona – patrona misteriów mitraistycznych czy Ozyrysa – boga śmierci i odrodzonego życia, bardzo stary kult sięgający połowy III wieku p.n.e., nazwany później przez Greków misteriami. Rocznica urodzin Chrystusa została przeniesiona przez Kościół w roku 353 na dzień 25 grudnia, czyli na dzień narodzin Mitry – niepokonanego boskiego Słońca.
Kult Mitry był bardzo popularny w Rzymie oraz na Bliskim Wschodzie. Gdy chrześcijaństwo stało się religią państwową, chrześcijanie, aby osłabić kult Mitry, przyjęli, że 25 grudnia, do tej pory obchodzony jako dzień urodzin Mitry, będzie dniem narodzin Jezusa. Święto Bożego Narodzenia zostało chętnie zaakceptowane, ponieważ było wariantem pogańskiego święta Ajona – święta przesunięcia Słońca. Celebracja święta dokonywała się w podziemnym adytonie w nocy z 24 grudnia na 25 i około północy spełniano obrzędy konsekracyjne. O świcie wierni uczestniczyli w procesji z miejsca kultu, niosąc statuetkę dziecka jako symbol urodzonego Boga-Słońca przez dziewicę nazywaną Dea Caelestis (Tanit), obca bogini rzymska (peregrina sacra).
Powstanie święta
Przez pierwsze trzysta lat istnienia chrześcijaństwa narodziny Chrystusa miały znaczenie tylko ze względu na jego genealogię (por. Łk 3,23–38; Mt 1, 1–17), potwierdzającą, że jest Mesjaszem. Według nauczania Kościoła powszechnego pierwszym i głównym świętem chrześcijan była niedziela, jako wspomnienie misterium paschalnego. Od drugiego wieku doszedł doroczny obchód śmierci i zmartwychwstania Chrystusa – Wielkanoc. W Imperium Rzymskim niedzielne świętowanie Chrystusa-światłości nadało chrześcijański sens łacińskiej nazwie tego dnia: „dies solis” (dzień słońca, por. , ). W tym pierwszym okresie nie obchodzono więc Bożego Narodzenia i nie interesowano się szczególnie datą urodzin Jezusa.
Pierwszą zachowaną wzmianką wskazującą istnienie publicznych celebracji liturgicznych święta narodzin Chrystusa jest notatka w dziele Chronograf z 354 roku (zredagowana już w 336 r.), znajdującym się obecnie w zbiorach Biblioteki Watykańskiej. Notatka została umieszczona w części dzieła poświęconej wspomnieniom liturgicznym męczenników, tzw. Depositio Martyrum. Przed listą męczenników czczonych tego dnia (tzn. konkretnie VIII Calendas lanuarii, czyli 25 grudnia) umieszczono wpis o narodzinach Chrystusa w Betlejem w Judei, co sugeruje, że była to informacja o obchodach liturgicznych tego wydarzenia.
Możliwe, że święto Bożego Narodzenia zostało przyjęte przez Kościół po zwycięstwie cesarza Konstantyna Wielkiego nad Maksencjuszem w 312 lub nad Licyniuszem w 324 roku. Wtedy data powstania święta przypadałaby nie wcześniej niż na rok 313. Jeśli święto to było chrześcijańską reakcją na podniesienie do rangi święta państwowego święta Natalis Solis Invicti (narodzin boga Słońca) przez cesarza Aureliana, początki obchodu Bożego Narodzenia byłyby wcześniejsze, sięgałyby roku 300 lub nawet 275.
Dzień 25 grudnia
W Ewangeliach nie jest wspomniana data narodzin Jezusa Chrystusa. Najstarszym znanym obecnie autorem, który pisał o narodzinach Jezusa Chrystusa w grudniu, jest Hipolit Rzymski. W datowanym na 204 rok Komentarzu do Księgi Daniela (4,23,3) napisał on: Pierwsze przyjście Pana naszego wcielonego, który narodził się w Betlejem miało miejsce ósmego dnia przed kalendami styczniowymi (tzn. 25 grudnia). Dzień 25 grudnia jako datę dzienną narodzin Chrystusa podał też rzymski historyk chrześcijański Sekstus Juliusz Afrykański w swojej Chronographiai z roku 221.
Istnieją różne wyjaśnienia obrania tego dnia dla liturgicznej celebracji Bożego Narodzenia. Najbardziej popularna wśród uczonych interpretacja uznaje, że chrześcijanie, nie znając faktycznej daty narodzin Chrystusa, obrali tę datę jako symboliczną. Był to dzień bliski dniowi przesilenia zimowego. W II–IV wieku 25 grudnia obchodzono dzień urodzin Mitry. Cesarz Aurelian nakazał w 274 roku, by w tym dniu obchodzono święto synkretycznego kultu Sol Invictus – narodziny boga Słońca. Świętowanie narodzin Boga-Człowieka, Jezusa Chrystusa, nazywanego „Słońcem sprawiedliwości” (Ml 3,20), „Światłością świata” (J 8,12), „Światłem na oświecenie pogan” (Łk 2,32; por. Łk 1,78–79), było chrześcijańską odpowiedzią na ten kult pogański. Interpretację tę popierają m.in. , , H. Frank, J.A. Jungmann.
Inni historycy starożytnego chrześcijaństwa, jak L. Duchesne, , , uważają, że wybór daty był inspirowany apokryfami Nowego Testamentu, które mówiły, że poczęcie Chrystusa dokonało się 25 marca. Stąd obliczono, że jego narodzenie powinno przypadać dziewięć miesięcy później: 25 grudnia. Joseph Ratzinger w swojej książce Duch liturgii zwrócił uwagę m.in. na fakt, iż w tradycji judaistycznej data 25 marca uznawana była za dzień stworzenia świata, w związku z czym chrześcijanie obchodzili ten dzień także jako wspomnienie poczęcia Jezusa (święto Zwiastowania) oraz jego męczeńskiej śmierci.
Rozwój święta
Liturgiczne święto Bożego Narodzenia rozprzestrzeniło się począwszy od IV wieku w Kościele zachodnim szybko. Sprzyjało temu przyjęcie go na dworze cesarskim Konstantyna Wielkiego. Święto wspierało przyjęcie dogmatu o bóstwie Jezusa Chrystusa ogłoszonego przez Sobór nicejski I (325 r.) i tym samym było pomocą w walce z arianizmem, negującym boską naturę Chrystusa.
Optat z Milewe dał świadectwo obchodzenia święta Bożego Narodzenia w rzymskiej prowincji Afryki około 360 roku. W Hiszpanii mówił o nim synod w Saragossie około 380 roku oraz list mnicha Bachiariusza. Pod koniec IV wieku święto to pojawiło się także w północnej Italii.
Celebracja święta Bożego Narodzenia stawała się popularna także w Kościele wschodnim. Wcześniej, na Wschodzie rocznicę narodzenia Chrystusa obchodzono w uroczystość Epifanii, która przypadała 6 stycznia. Dzień ten był jednocześnie na Wschodzie dniem zimowego przesilenia. Świadectwo obchodów Bożego Narodzenia 25 grudnia w Kapadocji około 370 roku dał Bazyli Wielki. W Konstantynopolu około 380 roku mówi o nim Grzegorz z Nazjanzu. Zaś Jan Chryzostom w Antiochii w 386 roku, Cyryl Aleksandryjski w Aleksandrii w 432 roku. W Jerozolimie w czasie, gdy odwiedziła ją Egeria i gdy mieszkał w Betlejem Hieronim ze Strydonu, znano tam tylko święto Epifanii. Boże Narodzenie zaczął świętować patriarcha Juwenal (418–458). Wkrótce potem zostało ono w Jerozolimie zniesione, a następnie wprowadzone w VI – VII wieku. We wschodnim chrześcijaństwie najdłużej święto Epifanii jako obchód dnia narodzenia Chrystusa zachował Kościół ormiański. Boże Narodzenie wprowadzono w nim dopiero w 1306 roku.
Wyznania chrześcijańskie nieobchodzące świąt Bożego Narodzenia
Niektóre wyznania chrześcijańskie nie obchodzą świąt Bożego Narodzenia. Na przykład Świadkowie Jehowy nie obchodzą go z kilku powodów. Uważają, że Jezus swoim naśladowcom nakazał obchodzenie tylko jednego święta – rocznicy Wieczerzy Pańskiej – potocznie nazywanej Pamiątką śmierci Jezusa Chrystusa, wiosną w dniu odpowiadającym 14 nisan według biblijnego kalendarza księżycowego. Uważają, że ze względu na pogańskie korzenie tego święta chrześcijanie nie powinni go obchodzić, a kolejnym ich argumentem jest to, że data 25 grudnia nie jest prawdziwą datą narodzin Jezusa. Powołują się też na zbieżność tradycji tych świąt z religiami pogańskimi oraz uważają, że pierwsi chrześcijanie nie chcieli ustalać daty narodzin Jezusa.
Również Kościół Boży Dnia Siódmego odrzuca świętowanie Bożego Narodzenia jako praktykę uważaną za niebiblijną. Podobnie jak Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, który twierdzi, że brak jest wyraźnych podstaw biblijnych ku takiej praktyce, a ponadto niemożność ustalenia daty narodzin Chrystusa i pogańskie pochodzenia daty 25 grudnia. Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa jest jednym z mniejszości wyznań protestanckich, które nie obchodzą świąt Bożego Narodzenia. Inne wspólnoty, które odrzucają świętowanie Bożego Narodzenia to m.in. niektórzy Żydzi mesjanistyczni, Prawdziwy Kościół Jezusa, Iglesia ni Cristo, Kongregacja Chrześcijan, Chrześcijański Zbór w Stanach Zjednoczonych oraz niektóre reformowane i fundamentalistyczne kościoły różnych wyznań, w tym niektóre z ruchu uświęceniowego.
Zwyczaje
Wigilia Bożego Narodzenia
W niektórych Kościołach chrześcijańskich święta Bożego Narodzenia zaczynają się od dnia poprzedzającego rocznicę narodzin Jezusa – Wigilii (wieczór 24 grudnia), zwanej w Polsce regionalnie Gwiazdką. W dniu tym tradycją w Polsce jest post jakościowy (bezmięsny, w pewnych regionach kraju jest to post ścisły). Punktem kulminacyjnym dnia jest uroczysta kolacja, do której tradycja nakazywała zasiadać po pojawieniu się na niebie pierwszej gwiazdki, na pamiątkę gwiazdy prowadzącej Trzech Króli do stajenki.
Świętowanie Wigilii ani tradycyjny post w tym dniu nie są wspólne wszystkim chrześcijanom, np. protestanci nie zachowali specjalnych przepisów odnośnie do jedzenia lub niejedzenia mięsa. Chrześcijan prawosławnych obowiązuje w tym dniu ścisły post, aż do kolacji wigilijnej. W Polsce również i mniejszości wyznaniowe przestrzegają wigilijnego postu ze względu na specyficzną tradycję kraju. Obowiązek postu zniesiono w Kościele katolickim w roku 1983 (Nowy kodeks prawa kanonicznego), w Polsce episkopat podtrzymywał post wigilijny specjalnym dokumentem aż do roku 2003 – od tego czasu post w Wigilię jest jedynie zalecany.
Polska literatura kulinarna (np. Lemnis Vitry) podaje, że liczba gości w czasie wieczerzy wigilijnej powinna być parzysta (plus jeden talerz dla nieobecnych/zmarłych/niespodziewanych przybyszów/Dzieciątka). Natomiast nie ma zgodności co do liczby potraw: według niektórych źródeł powinna ona wynosić 12, zaś w innych podkreśla się, że winna być nieparzysta, generalnie 13 u magnatów, 11 u szlachty, 9 u mieszczaństwa. To 13 potraw jest górną granicą, ale według księcia J.O. Radziwiłła, można spróbować wszystkich ryb, które są liczone jako jedno danie.
Pasterka
W nocy, najczęściej o północy, w kościołach katolickich rozpoczyna się uroczysta msza zwana Pasterką. Następny dzień (25 grudnia) jest nazywany Bożym Narodzeniem, a 26 grudnia to w Polsce drugi dzień świąt obchodzony na pamiątkę św. Szczepana, pierwszego męczennika za wiarę chrześcijańską. Kolorem liturgicznym w okresie Bożego Narodzenia jest kolor biały.
W krajach o tradycji katolickiej, prawosławnej i protestanckiej pierwszy dzień Bożego Narodzenia jest dniem wolnym od pracy. W większości krajów (w tym w Polsce) wolny od pracy jest również drugi dzień Bożego Narodzenia (w Wielkiej Brytanii zwany Boxing Day).
Atrybuty Bożego Narodzenia
Większość symboli Bożego Narodzenia ma swoje źródło w wierzeniach pogańskich. Choinka od wieków była podczas przeróżnych świąt obwieszana świecidełkami. Ostrokrzew służył Celtom do obłaskawiania chochlików, a jemioła do praktyk okultystycznych. Również wyznawcy Mitry i osoby obchodzące rzymskie Saturnalia obdarowywały się prezentami.
W Polsce obchodzone jest jako święto spędzane w gronie rodzinnym. Typowymi atrybutami są:
opłatek
kolędy
choinka, a często i szopka bożonarodzeniowa
prezenty
postać obdarowująca dzieci i dorosłych prezentami: zazwyczaj rolę tę pełni Święty Mikołaj (którego pierwowzorem była jednak autentyczna postać), ale w zależności od regionu może być to: Dzieciątko (Górny Śląsk), Aniołek (Galicja i Śląsk Cieszyński) lub Gwiazdor (Wielkopolska, Kujawy, Pomorze). Wśród Polaków na Kresach Wschodnich może być to także Dziadek Mróz.
(pierwsza) gwiazdka
karp
makówki
barszcz z uszkami
pierogi z grzybami
piernik
kutia
moczka
kompot z suszonych owoców (śliwki, jabłka, gruszki)
makiełki
ryba po grecku (ryba pokryta gotowaną, potartą marchewką)
Katolicyzm, prawosławie i protestantyzm (anglikanizm, luteranizm) to różne gałęzie tej samej religii chrześcijańskiej. W każdym wyznaniu Boże Narodzenie obchodzi się trochę inaczej niż w rzymskim katolicyzmie, który w Polsce jest najbardziej rozpowszechniony.
Katolicyzm
W Kościołach katolickich Boże Narodzenie jest drugim co do ważności świętem po Wielkanocy, obchodzonym 25 i 26 grudnia. Obchód świąt poprzedzony jest przygotowawczym okresem Adwentu. Świętowanie Narodzenia Pańskiego rozpoczyna się po zmroku 24 grudnia, w wigilię Bożego Narodzenia. Wówczas wierni spożywają wieczerzę wigilijną, dzielą się opłatkiem, składają sobie życzenia, śpiewają kolędy, obdarowują się prezentami i czytają Ewangelię mówiącą o Narodzeniu Chrystusa. W okolicy północy w kościołach odprawiana jest uroczysta Msza święta – Pasterka. 25 grudnia wierni spożywają uroczysty obiad i odwiedzają się wzajemnie. 26 grudnia obchodzony jest drugi dzień uroczystości Bożego Narodzenia, wspomina się wówczas św. Szczepana pierwszego Diakona i Męczennika. W wielu parafiach istnieje zwyczaj poświęcania owsa. Po tych dniach do 1 stycznia trwa oktawa świąt Bożego Narodzenia. W tym czasie kolędnicy odwiedzają domostwa, a kapłani rozpoczynają czas wizyt duszpasterskich, potocznie zwanych kolędą. Tradycyjnie okres Bożego Narodzenia kończy się świętem Ofiarowania Pańskiego – 2 lutego.
Katolicy dekorują swoje mieszkania, miejsca pracy, urzędy i kościoły różnymi motywami bożonarodzeniowymi. Strojona jest choinka, ubierany żłóbek. W wielu miejscach odgrywane są jasełka, śpiewane są kolędy i pastorałki.
Mariawityzm
Mariawici są oryginalnie polskim wyznaniem religijnym, wyrosłym z Kościoła rzymskokatolickiego na przełomie XIX i XX wieku na ziemiach zaboru rosyjskiego. W swoich zwyczajach bożonarodzeniowych przechowali wiele cennych tradycji z tamtego okresu i pielęgnują je nadal.
Oprócz dekorowania choinek i szopki w kościołach, szczególnie zabiega się o bogate przystrojenie ołtarzy, gdzie przechowywany jest Przenajświętszy Sakrament. Mariawici szczególnie akcentują przyjście Chrystusa w Eucharystii. Sakrament Ołtarza jest bowiem przedłużeniem tajemnicy Wcielenia Syna Bożego.
Rano, w wigilię Bożego Narodzenia sprawowana jest specjalna Msza wigilijna, w której udziela się radość ze zbliżającej się uroczystości. Po zachodzie słońca wierni zasiadają do wieczerzy wigilijnej, która u mariawitów ma charakter postny. W Kościele Katolickim Mariawitów wieczerza rozpoczyna się od sprawowania Mszy świętej ludowej i przyjęcia Komunii świętej. W Kościele Starokatolickim Mariawitów wierni tradycyjnie dzielą się opłatkiem, a na stołach płonie świeca Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom. Łamanie się opłatkiem, wykonanym z takiej samej materii, co komunikanty konsekrowane podczas każdej Mszy świętej, stanowią figurę Eucharystii. Z reguły senior rodziny, po przeczytaniu fragmentu Ewangelii o narodzeniu Chrystusa i po odmówienia Modlitwy Pańskiej, Pozdrowienia Anielskiego, małej doksologii i Składu Apostolskiego, składa życzenia swojej rodzinie. Łamie się opłatkiem z każdym jej członków, co jest znakiem pojednania. Podobnie podczas liturgii mszalnej, podczas konsekracji, kapłan wypowiadając słowa ustanowienia: Tobie dzięki czyniąc, błogosławił, łamał i rozdawał Swoim uczniom, zwiastuje pojednanie ludzi z Bogiem przez Chrystusa, narodzonego w Betlejem, mieście chleba. Polskim zwyczajem jest spożywanie 12 potraw postnych oraz pozostawienie pustego talerza dla gościa, który może zawitać do domu. Szczególnie popularną wśród mariawitów potrawą wigilijną jest zupa z suszu owocowego, zwana w niektórych rejonach potocznie zupą mariawicką.
W liturgii mariawickiej święta Bożego Narodzenia trwają przez trzy dni od 25 grudnia do 27 grudnia.
W wielu parafiach świętowanie rozpoczyna się w nocy z 24 na 25 grudnia od uroczystej jutrzni bożonarodzeniowej, podczas której śpiewane jest inwitatorium: Chrystus nam się narodził, pójdźmy adorujmy Go, hymn: Słowo Wcielone Boski cud, liczne psalmy, Ewangelie mówiące o Narodzeniu Chrystusa, antyfona maryjna Dziewicza Zbawiciela Matko i hymn: Ciebie Boga chwalimy. Po jutrzni odprawiana jest uroczysta Pasterka. W pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia Msze Święte sprawowane są według trzech różnych formularzy mszalnych nawiązujących do hołdu aniołów, pasterzy i mędrców, stąd nazwy Mszy: Anielska o północy, Pasterska o świcie i Królewska sprawowana w południe. Po południu odprawiane są nieszpory o Przenajświętszym Sakramencie, z bożonarodzeniowym hymnem i antyfonami.
W drugi dzień świąt na wspomnienie św. Szczepana w niektórych parafiach istnieje zwyczaj obrzucania się owsem, orzechami lub cukierkami. Tradycja ta szczególnie jest żywa w diecezji śląsko-łódzkiej. Gdy z chóru zrzucane są orzechy, ich twarda łupina pęka, gdy uderzają z hukiem o podłogę. Podobnie i każdy kamień, który uderzył św. Szczepana, w sposób duchowy się rozpadł, by to, co obumarłe, mogło zaowocować. Każdy kamień (czyli zło), które uderza w Kościół (czyli wspólnotę wszystkich wiernych) musi się rozpaść (czyli zostać zniweczone). To co przynosi śmierć duchową, zostaje przemienione w błogosławieństwo. Kamień zaczyna owocować – nie jest kamieniem śmierci, ale Kamieniem Węgielnym. Z niego wychodzi nowe życie.
Trzeciego dnia świąt, 27 grudnia, mariawici wspominają św. Jana Apostoła i Ewangelistę, na pamiątkę nieudanej próby otrucia świętego zatrutym winem, kapłani błogosławią wino i dają wiernym do spożycia. Śpiewana jest wówczas kolęda: Mesyjasz przyszedł, mówiąca o cudzie przemiany wody w wino w Kanie Galilejskiej. Według Tradycji św. Janowi podano kielich z zatrutym winem, aby w ten sposób zabić ucznia Chrystusa. Święty Jan, pobłogosławiwszy kielich, wypił wino, lecz nie umarł. Poświęcone wino i jego spożywanie przez wiernych ma skutkować ochroną duszy i ciała przed zasadzkami złego ducha. Jest też widzialnym znakiem miłości.
Między 24 grudnia a 6 stycznia trwa czas Godów Bożonarodzeniowych, czyli 12 świętych dni i nocy, w których szczególnie akcentuje się rolę przyjścia Chrystusa na świat. Po uroczystości Objawienia Pańskiego rozpoczyna się okres wizyt duszpasterskich, zwanych kolędami, podczas których kapłani poświęcają domy wiernych.
Liturgiczny okres Bożego Narodzenia trwa 40 dni, do 2 lutego – uroczystości Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny i Ofiarowania Pańskiego, w tradycji polskiej zwanej świętem Matki Bożej Gromnicznej. W tym czasie śpiewane są kolędy, a kościoły przystrojone bożonarodzeniowymi dekoracjami. W parafiach odbywają się jasełka, spotkania choinkowe, podczas których dzieci otrzymują prezenty od św. Mikołaja, a także integracyjne spotkania opłatkowe dla wszystkich parafian.
Prawosławie
Wyznawcy prawosławia Boże Narodzenie obchodzą na ogół 13 dni później niż katolicy. Korzystają bowiem z kalendarza juliańskiego zamiast gregoriańskiego. W niektórych państwach, w których stosowany jest kalendarz nowojuliański – np. w Grecji, Bułgarii, Rumunii, Wigilia jest 6 stycznia. Rozpoczyna się od dzielenia prosforą – małym pszennym chlebkiem z użyciem drożdży – przyniesionym z cerkwi. Popija się go łykiem święconej wody. Dopiero wtedy przystępuje się do jedzenia wigilijnych potraw. Zawsze musi być kutia. Zwyczajowo robi się ją z obtłuczonej pszenicy, słodu, maku, miodu i bakalii – różnych orzechów, rodzynków i innych dodatków. Tylko niekiedy na stole pojawia się karp. Świętowaniu towarzyszą kolędy, ale przede wszystkim jest to czas skupienia. Później, w nocy z 6 na 7 stycznia, wierni uczestniczą w kilkugodzinnych liturgiach, które są odpowiednikiem pasterki w kościele katolickim. Nabożeństwa w cerkwiach prowadzone są w języku cerkiewnosłowiańskim. Niekiedy trwają nawet kilka godzin.
W pierwszy dzień świąt grupy młodzieżowe rozpoczynają chodzenie po kolędzie. W cerkwiach nie ma zwyczaju ustawiania szopki. W widocznym miejscu umieszcza się natomiast odświętnie przystrojoną ikonę, przedstawiającą scenę narodzenia Jezusa.
Prawosławie występuje głównie w Rosji oraz w krajach wschodnich i południowo-wschodnich Europy. W Grecji i Rumunii jest religią zdecydowanie dominującą.
Protestantyzm
Boże Narodzenie obchodzone w tym samym czasie i w podobny sposób jak w katolicyzmie. Jednak większy nacisk kładzie się na refleksję i osobiste przeżywanie tych świąt. W większości protestanckich domów ubiera się choinki, choć są i takie rodziny, które odżegnują się od tej tradycji, bo uznają, że nawiązuje ona do pogańskiego święta drzewka, obchodzonego przed wiekami na terenie dzisiejszych Niemiec. Istotnym symbolem jest za to adwentowy wieniec upleciony z gałązek świerku z czterema świecami. Zapala się je w cztery niedziele poprzedzające Boże Narodzenie. W Wigilię najpierw odczytuje się fragmenty Pisma Świętego, a następnie odmawia się modlitwę dziękczynną. Po złożeniu sobie życzeń zasiada się do kolacji. Potrawy nie są postne. Na stołach króluje pieczona gęś. Są też prezenty, ale o północy nie ma pasterki. W poszczególnych domach te święta różnią się szczegółami, tym bardziej że protestanci mieszkają w wielu czasem bardzo odległych od siebie krajach. Są w Europie Zachodniej, Skandynawii, Afryce, Australii i obu Amerykach.
Anglikanizm
Dominuje w Wielkiej Brytanii. Na Boże Narodzenie mówi się Christmas. Święta zaczynają się już pod koniec listopada. Wtedy Brytyjczycy stroją swoje domy i mieszkania. W tym czasie na ulicach miast pojawiają się kolędnicy. Wigilii się nie obchodzi. Święta zaczynają się rankiem 25 grudnia. Wtedy dzieci odkrywają prezenty włożone przez Mikołaja do dużych czerwonych skarpet zawieszonych przy kominku. Około południa rodziny zasiadają do wspólnego obiadu. Główne danie to pieczony indyk nadziewany warzywami. Podaje się też zupę żółwiową. Na deser jest specjalny pudding, tradycyjnie robiony z 13 składników symbolizujących Jezusa i 12 apostołów. Tego samego dnia o godzinie 15:00 monarcha wygłasza świąteczne orędzie, skierowane zarówno do Brytyjczyków jak i mieszkańców innych Commonwealth realms .Zwyczaj ten zapoczątkowany został przez króla Jerzego VI w 1932 roku. W święta stroi się choinkę, śpiewa kolędy i zawiesza jemiołę, która uchodzi za roślinę magiczną.
26 grudnia to tzw. Boxing Day – dzień spotykania się z przyjaciółmi na różnych przyjęciach. Jego nazwa pochodzi od dawnego zwyczaju dawania „świątecznych pudełek” służącym. Do dziś tego dnia Brytyjczycy obdarowują osoby ubogie.
Luteranizm
Spotykamy się z nim w Niemczech, Szwecji, Danii, Finlandii, Norwegii, USA, Etiopii, Tanzanii, Indonezji i na Madagaskarze. Przygotowania do świąt zaczynają się dość wcześnie. Szczególnie uroczyście obchodzony jest Dzień Świętej Łucji – 13 grudnia – kiedy to na ulicach miast gromadzą się tłumy przebieranych dzieci. W dzień poprzedzający Wigilię rodziny spotykają się na wspólnym poczęstunku, gdzie głównym daniem jest chleb maczany w specjalnym sosie. Wigilia nie jest postna. Jedyną bezmięsną potrawę stanowi ryba. Po kolacji rozpakowuje się prezenty, śpiewa i tańczy.
Symbolika świątecznego wystroju
Źródła:.
Święta religijne zbieżne czasowo z Bożym Narodzeniem
Obrzędy związane z przesileniem zimowym obchodzono już w epoce kamienia (tak przynajmniej sugerują niektóre teorie dotyczące przeznaczenia kamiennych kręgów megalitycznych, które jakoby umożliwiały przewidywanie zmian w przyrodzie). Na Słowiańszczyźnie, we wczesnym średniowieczu, przesilenie zimowe było obchodzone prawdopodobnie pod postacią darów składanych Welesowi, u Germanów Odynowi.
W dniach od 17 do 24 grudnia w Rzymie obchodzono Saturnalia – święto ku czci Saturna. Okres ten, przypadający w okolicy przesilenia zimowego (w starożytności wypadało to 24 grudnia), był czasem zabawy i obdarowywania się podarkami. Z czasem połączono to święto z obchodami Nowego Roku. Saturnalia obchodzono także w czasach późnego cesarstwa pod zmienioną nazwą – Brumalia (przy zachowaniu większości wcześniejszych tradycji).
Innym świętem „pogańskim” był perski kult Mitry, szlachetnego bóstwa słońca, który narodził się w ubogiej grocie. Ono również przypadało w okresie przesilenia zimowego, 25 grudnia, który to dzień był dniem jego narodzin.
U schyłku Cesarstwa Rzymskiego, za panowania cesarza Aureliana, powstał nowy kult synkretyczny, łączący w sobie elementy mitraizmu, kultu El Gabala i bóstwa solarnego Sol. Obchodzone 25 grudnia, święto ku czci Sol Invictus, było świętem państwowym i pierwszy raz jest poświadczone źródłowo w roku 354. Kościół pod koniec IV wieku przepisał w tym dniu obchodzenie świąt Bożego Narodzenia. Apologeci chrześcijańscy zauważają, że Hipolit już w datowanym na 204 Komentarzu do Księgi Daniela (4,23,3) pisał: „Pierwsze przyjście Pana naszego wcielonego, w którym narodził się w Betlejem miało miejsce ósmego dnia przed kalendami styczniowymi”, podczas gdy 25 grudnia został ustanowiony przez cesarza Aureliana świętem narodzenia niezwyciężonego słońca dopiero w 274.
Zobacz też
data narodzin Jezusa Chrystusa
szopki krakowskie
szopka neapolitańska
alternatywne święta kojarzone z Bożym Narodzeniem
Chanuka - żydowskie święto upamiętniające ponowne poświęcenie Świątyni Jerozolimskiej w roku 165 p.n.e.
Kwanzaa - afroamerykańskie święto obchodzone w Stanach Zjednoczonych oraz w świecie zachodnim przez diasporę afrykańską, upamiętniające afrykańskie dziedzictwo w kulturze amerykańskiej
Saturnalia - święto ku czci boga rolnictwa Saturna obchodzone w starożytnym Rzymie
Szczodre Gody - słowiańskiej święto celebrujące przesilenie zimowe, poprzedzone Szczodrym Wieczorem
Przypisy
Bibliografia
Monika Przybyłek: Misteria ozyriańskie – widowisko czy rytuał?, Uniwersytet Łódzki 2011.
Karlheinz Deschner: I znowu zapiał kur. Krytyczna historia Kościoła. Tom 1, URAEUS, Gdynia 1996, .
Boże Narodzenie w liturgii i tradycji oraz materiały związane z Bożym Narodzeniem na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 3.02.2010]
Boże Narodzenie w Kościołach Wschodnich na stronie unitów
Józef Naumowicz, Narodziny Bożego Narodzenia, Znak, Kraków 2016.
Dni wolne od pracy
Wydarzenia opisane w Ewangeliach
Dziecko
Święta chrześcijańskie |
675 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82a%20odmiana%20cz%C5%82owieka | Biała odmiana człowieka | Biała odmiana człowieka (europeidzi) – jedna z grup wydzielanych w podziałach antropologicznych gatunku ludzkiego. Po raz pierwszy podziału na odmiany, w którym kryterium był kolor skóry, dokonał Georges Cuvier w roku 1812. Odmiana biała obejmuje ludzi przystosowanych do klimatu umiarkowanego o małym nasłonecznieniu. Pierwotnie tereny zamieszkiwane przez odmianę białą były w większości pokryte lasami. Tułów proporcjonalny do długości kończyn oraz mała ilość pigmentu w skórze ułatwiająca syntezę witaminy D uznawane są za przystosowania do warunków środowiska w naturalnym miejscu występowania odmiany białej.
Klasyfikacje
Klasyfikacja zaproponowana przez Cuviera została wykorzystana przez kolejnych naukowców. W roku 1947 E.A. Hooton zaproponował podział ludzkości na trzy rasy główne, które podzielił dalej na podrasy zasadnicze, podrasy złożone i typy mieszane. Do podras rasy głównej białej Hooton zaliczył:
Podrasy zasadnicze
Śródziemnomorska:
Typ morfologiczny górnopaleolityczny.
Typ morfologiczny irańsko-wyżynny.
Typ morfologiczny klasyczny śródziemnomorski.
Alpejska.
Ajnoska.
Celtycka.
Nordyczna.
Wschodniobałtycka.
Podrasy złożone
Armenoidalna.
Dynarska.
Typy mieszane podras zasadniczych
Nordyczno-alpejski.
Nordyczno-śródziemnomorski.
Klasyfikacja z wyróżnieniem trzech podstawowych ras została stworzona również w ramach polskiej szkoły antropologicznej przez Jana Czekanowskiego. Klasyfikacja ta została skrytykowana przez antropologów będących zwolennikami populacyjnej koncepcji rozumienia rasy.
Białą rasę [Ripley] dzielono na rasy nordycką, alpejską i śródziemnomorską. W ujęciu polskiej szkoły antropologicznej według Czekanowskiego [1934] była jeszcze rasa armenoidalna, a alpejska zwana była laponoidalną. W późniejszym ujęciu według Michalskiego [1955] dodano rasy kromanionoidalną, berberyjską, orientalną i ajnuidalną. Pierwotnie występować miała na obszarze całej Europy, północnej Afryki oraz południowo-zachodniej Azji, ale wraz z rozwojem cywilizacji przedstawiciele rasy białej osiedlali się na nowych terenach.
Antropolodzy do rasy białej zaliczali też zazwyczaj populacje zamieszkujące Indie, Cejlon, a także niekiedy Ajnów – ludność z północnej Japonii i Sachalinu. Pewne cechy rasy białej wykazywać mieli też mieszkańcy Polinezji.
Charakterystyka
Według tych teorii, przedstawiciele rasy białej człowieka charakteryzują się następującymi cechami antropologicznymi:
Skóra jasna różnych odcieni.
Oczy różne, lecz często jasne.
Włosy faliste lub proste, często jasne.
Brak fałdy nakątnej.
Twarz ortognatyczna.
Nos wąski, wystający.
Silne owłosienie ciała.
Wysoki wzrost.
Mała zawartość melaniny.
Przedstawiciele rasy białej, krzyżując się z osobami innych ras, dawać mieli początek osobnikom ras mieszanych, określanych mianami:
Metysów – tj. mieszańców odmiany białej z odmianą żółtą (zwłaszcza Indianami).
Mulatów – tj. mieszańców odmiany białej z odmianą czarną.
Zobacz też
rasa
leucyzm
Przypisy
Antropologia fizyczna |
676 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Baruch%20Spinoza | Baruch Spinoza | Baruch Spinoza, Benedictus Despinoza, Benedictus d’Espinoza (ur. 24 listopada 1632 w Amsterdamie, zm. 21 lutego 1677 w Hadze) – filozof niderlandzki pochodzenia portugalsko-żydowskiego, konkretniej sefardyjskiego; z zawodu rzemieślnik optyczny. Zajmował się metafizyką, filozofią umysłu, filozofią religii, etyką i filozofią polityki.
Spinoza to jeden z czołowych przedstawicieli XVII-wiecznego racjonalizmu – kontynuujący dzieło Kartezjusza i inspirujący późniejszy system Leibniza, a także dalsze, właściwe oświecenie XVIII-wieczne i XIX-wieczny idealizm niemiecki. Niderlandzki filozof był klasykiem panteizmu, być może kryjącego u niego ateizm. Wierzył w monizm porównywalny do tego u Parmenidesa i antycznych stoików – nie tylko pod względem ogólnej ontologii Wszechświata, ale i pod względem psychofizycznym, co było pewną formą panpsychizmu. Spinoza bywał też chwalony jako inspiracja przez Alberta Einsteina i zaliczany do grona największych filozofów Zachodu (zob. umowa społeczna).
Życiorys
Urodził się w Amsterdamie, w żydowskiej rodzinie kupieckiej byłych marranów, która uciekła z Portugalii. Holandia była jedynym krajem, gdzie Żydzi cieszyli się względną wolnością wyznania, a Żydzi z Hiszpanii, Portugalii i innych krajów, w których panowała wyjątkowa nietolerancja religijna, spieszyli do Holandii.. Uzyskał podstawowe żydowskie wykształcenie. Możliwe, że uczęszczał do żydowskiej wyższej szkoły należącej do hiszpańsko-portugalskiej (sefardyjskiej) wspólnoty w Amsterdamie – jednak nie ma na to dowodów. Szkoła ta wydała jego pierwszą pracę naukową o gramatyce języka hebrajskiego. Znał biegle Talmud i kabalistykę; władał kilkoma językami – hebrajskim, łaciną, włoskim, francuskim, hiszpańskim i portugalskim. Dzięki przyjaźni z uczonym Franciscusem van den Endenem zapoznał się z dziełami Giordana Bruna i filozofią Kartezjusza.
Rodzice pragnęli, by poświęcił się karierze duchowej, prędko jednak zaczął wątpić w prawdziwość doktryny religijnej, a zaznajomienie się z przodującymi ideami epoki, zwłaszcza z filozofią Kartezjusza, doprowadziło go do zerwania z judaizmem. Spinoza zostaje wykluczony z gminy żydowskiej (w 1656) i zmuszony jest do końca życia przebywać w środowisku sekciarzy i zarabiać na życie szlifowaniem soczewek. Chwile wolne poświęca nauce i pracy nad swoimi dziełami filozoficznymi.
Nieortodoksyjne poglądy Spinozy (a konkretnie – kłótnia z teologami na temat materialności ludzkiej duszy) spowodowały oskarżenie go o herezję i wykluczenie w 1656 z gminy żydowskiej. Przyjął wtedy łacińskie imię Benedictus. Nigdy potem Spinoza nie skłonił się ku żadnej religii, przez co odciął się od innych, zachowując kontakty i utrzymując korespondencję jedynie z grupą uczonych.
Po wykluczeniu z gminy żydowskiej opuścił Amsterdam. Zamieszkał najpierw w miejscowości Rijnsburg niedaleko Lejdy. Następnie przeniósł się do miejscowości Voorburg w okolicach Hagi. Zyskał sławę już za życia dzięki streszczeniu filozofii Kartezjusza (Zasady filozofii Kartezjusza w porządku geometrycznym wywiedzione – 1663), a przede wszystkim za z 1670 r., który wzbudził wielki skandal i znalazł się w indeksie ksiąg zakazanych.
Traktatem interesował się m.in. Johan de Witt, wielki pensjonariusz w Republice Zjednoczonych Prowincji Niderlandzkich (dysponował jego egzemplarzem). Jest prawdopodobne, że de Witt zasięgał opinii filozofa w sprawach polityki i religii oraz zapewniał mu względne bezpieczeństwo. Spinoza głęboko przeżył okrutną śmierć wielkiego pensjonariusza i jego brata (wydarzenie miało miejsce obok domu filozofa). Został powstrzymany przed publicznym protestem przeciwko barbarzyństwu tłumu, jednak widziano, że publicznie płakał.
Najważniejsze dzieło – – oraz i zostały opublikowane dopiero po śmierci autora (Opera Posthuma, 1677).
Spinoza otrzymał ofertę objęcia katedry filozofii na uniwersytecie w Heidelbergu pod warunkiem niewyrażania treści antyreligijnych w swych wykładach – propozycję odrzucił. Nie przystał też na prośbę króla Ludwika XIV, który w zamian za zadedykowanie mu jednego z dzieł był gotów dać filozofowi dożywotnią pensję.
Spinoza zmarł w Hadze na gruźlicę, został pochowany przy tamtejszym kościele .
Poglądy filozoficzne
More geometrico
Spinoza był filozofem z jednej strony zafascynowanym mistycyzmem i panteizmem w duchu Majmonidesa, a z drugiej najnowszymi w jego czasach prądami filozoficznymi, czyli racjonalizmem Kartezjusza i naturalizmem Hobbesa.
Jego programem filozoficznym było pogodzenie tych wszystkich prądów w jednolity i spójny system. Od Majmonidesa przejął on głęboką wiarę w jedność całego bytu (monizm), od Kartezjusza – fascynację matematyką i koncepcję znalezienia racjonalnego i nie do obalenia punktu początkowego wszelkich rozumowań, od Hobbesa zaś przejął wiarę, że dobry system filozoficzny nie może stać w sprzeczności z namacalnymi faktami z codziennego życia.
Jego podejście do problemów filozoficznych polegało na formułowaniu tzw. założeń pisanych w formie matematycznych pewników, generowaniu z nich twierdzeń, dowodzeniu ich na sposób matematyczny i wreszcie konfrontowaniu wniosków z tych twierdzeń ze znanymi sobie faktami. Tę metodę filozofowania nazywał more geometrico (termin ten jest kartezjański), gdyż przypominała ona konstrukcję geometrii Euklidesa, w której z kilku pewników tworzy się całą rozbudowaną naukę.
W ciągu swojego życia Spinoza stale zmieniał i modyfikował swój zbiór założeń i nie będąc ich pewnym do samego końca, nazywał je wszystkie tylko propozycjami.
Jego największe dzieło – Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona – wydane dopiero po jego śmierci, liczące ok. 200 stron, zawiera najpełniejszy wariant jego systemu. Etyka jest w istocie zbiorem owych „propozycji”. Są one ułożone i ponumerowane w kolejności od najbardziej podstawowych i ogólnych do najbardziej szczegółowych i praktycznych.
Każda propozycja to krótkie zdanie, w którym dwa (lub więcej) pojęcia są połączone jedną relacją logiczną i są całkowicie pozbawione jakiegokolwiek komentarza. Powoduje to, że dzieło to może być rozumiane i interpretowane na wiele różnych sposobów i dlatego każde streszczenie poglądów Spinozy zawsze może być posądzone o nadużycie i nieścisłość.
Panteizm racjonalistyczny
Podstawowym założeniem Spinozy (propozycje od nr 1 do 5) było, że istnieje tylko jedna substancja, która stanowi podstawowy budulec wszechświata. Substancja ta musi istnieć sama przez się i musi być pierwotna w stosunku do wszelkich swoich atrybutów. Musi być nieskończona, istnieć samoistnie (nie być stworzona) i być przyczyną istnienia wszystkich innych bytów – czyli musi być wszechmocna. Nie może to być zatem nic poza Bogiem (zob. panteizm Spinozy).
Jeśli jednak jest to Bóg i Bóg jest jedyną substancją, to wobec tego wszystko, co istnieje, jest Bogiem w dosłownym znaczeniu. Jak głosi słynna propozycja nr 14: „Nie istnieje żadna substancja, która by nie była Bogiem” – a zatem substancja tworząca cały istniejący wszechświat i Bóg są całkowicie tożsame. Nie istnieje nic poza Bogiem, a wszystko, co istnieje, jest częścią Boga, istnieje jakby w nim samym. Bóg jest tożsamy z przyrodą, naturą, materią i są to tylko różne nazwy dla tej samej podstawowej substancji.
Determinizm
W dalszych propozycjach, wychodząc z tych wstępnych założeń, Spinoza dowodził, że substancja ta musi mieć charakter logiczny i racjonalny, a zatem wszystko, co się dzieje we wszechświecie, który jest tożsamy z substancją, musi również podlegać ściśle logicznym i racjonalnym prawom – jest więc też ściśle zdeterminowane.
Substancja ta, czy nazwać ją Bogiem, czy też naturą, była w systemie Spinozy siłą całkowicie bezosobową, aczkolwiek racjonalną, a dokładniej źródłem wszelkiej racjonalności. „Dowód” na racjonalność tak rozumianej substancji był przeprowadzony w duchu Kartezjusza. Skoro istnieje możliwość uporządkowania własnych myśli w spójny system, to znaczy, że natura też jest racjonalna, gdyż gdyby nie była, myśli również nie mogłyby nigdy utworzyć racjonalnego zbioru, skoro są one stworzone z tej samej substancji, co wszystkie inne przejawy istnienia.
W świecie Spinozy nic się nie może dziać przez przypadek, wolnością jest w nim zrozumienie konieczności (koncepcję tę rozwinął potem m.in. Hegel). Wolny człowiek to taki, który nie podlega żadnym innym ograniczeniom, poza tymi, które sam na siebie nałożył. Prawa przyrody zaś należy zaakceptować. Ich zrozumienie jest istotą wolności.
Bóg i stworzenia są zdeterminowane, jednak Bóg zdeterminowany jest sam przez siebie, natomiast stworzenia podlegają determinacji Boga.
Paralelizm
Aby wyjaśnić przyczyny, dla których ludzie mają dwa złudzenia: poczucie wolności wyboru i poczucie odrębności swojego ducha od świata materialnego, Spinoza uznał, że duch i materia są dwoma aspektami jednej substancji – jakby jednym przedmiotem, ale oglądanym z różnych perspektyw. Aspekty te są na tyle różne, że nie można utrzymywać, że jest między nimi bezpośrednia łączność.
Duch nie wpływa zatem w żaden sposób na materię, a materia na ducha. Istnieją one w stosunku do siebie zupełnie równolegle. To, że wydarzenia w jednym z tych aspektów odpowiadają ściśle wydarzeniom w drugim (np.: jeśli pomyślimy o tym, żeby ruszyć ręką, to ręka się rusza), wynika z faktu, że są one dwoma aspektami tej samej substancji; są więc jednocześnie determinowane tymi samymi prawami i tylko dlatego istnieje między nimi taka koordynacja czasowa.
Innymi słowami, każdej myśli odpowiada jakieś zdarzenie fizyczne, a każdemu zdarzeniu fizycznemu odpowiada jakaś myśl, ale tylko dlatego, że obie one są równolegle „zaprogramowane” w substancji. Nie ma między duchem i światem materialnym relacji wynikania w żadną stronę, istnieją one obok siebie zupełnie równolegle.
„Zaprogramowanie” to daje też ludziom złudzenie istnienia wolnej woli. Jeśli bowiem zamierzą sobie wykonanie jakiejś czynności, to ona się często faktycznie wydarza. W istocie nie jest tak dlatego, że oni sobie tak zamierzyli, a tylko z powodu, że ich myśl i to zdarzenie zostało równolegle zdeterminowane prawami, według których działa substancja.
Etyka
Etyka Spinozy jest zaliczana do tradycji intelektualizmu etycznego, która wywodzi się od Sokratesa, Platona, Arystotelesa. Wg niego cnota jest utożsamiana z wiedzą. Zdobycie wiedzy na temat działania wszechświata prowadzi do wytworzenia pozytywnych cech charakteru takich jak cierpliwość, panowanie nad sobą i dystans do emocji i afektów. Najważniejszym celem życia jest dla Spinozy poznanie Boga, którego utożsamia z przyrodą, czyli z systemem uniwersalnych praw rządzących procesami naturalnymi. Poznanie Boga prowadzi do „intelektualnej miłości Boga”, która umożliwia osiągnięcie stanu szczęśliwości.
Spinoza uważał, że dobro i zło nie istnieją obiektywnie, a są jedynie wytworem ludzkiego umysłu. Ludzie są nieświadomi tego, że wszystko jest zdeterminowane przez prawa natury, uważają, że rzeczy, które są dla nich korzystne są dobre a te niekorzystne są złe. Np.: jeśli ktoś jest chory i dostanie lek adekwatny do swojej choroby, to ten lek będzie dla niego dobrem; jeśli jednak ten lek przyjmie osoba chora na coś innego, może on jej poważnie zaszkodzić, jest więc dla tej osoby złem. Dokładnie to samo można też powiedzieć o relacji między dwiema dowolnymi osobami. Zło i dobro nie są więc wewnętrznymi cechami ludzi, lecz również wynikają z relacji między nimi. Jeden i ten sam człowiek może równocześnie czynić dobro jednemu człowiekowi i zło drugiemu. Okradzenie bogacza i rozdanie jego własności biednym jest czynieniem zła bogatemu i dobra biednemu. Praktycznie każde zdarzenie między ludźmi ma taki charakter – gdyż zawsze można znaleźć tych, którzy na tym zyskają i tych, którzy na tym stracą.
Spinoza bardzo krytycznie oceniał ludzkie religie. Uważał za szkodliwe przekonanie o istnieniu osobowego Boga, który wie lepiej od człowieka, co jest dobre, a co złe. Taki pogląd według Spinozy prowadził do religijnej opresji i zniewolenia.
Według Spinozy wolność to osiągnięcie zrozumienia praw przyrody i zrozumienie koniecznych przyczyn determinujących ludzkie życie.
Wpływ Spinozy na rozwój filozofii
Za życia Spinozy jego poglądy były całkowicie odosobnione i spotkały się z liczną krytyką.
Ze strony religijnie nastawionych filozofów krytykowano go za odrzucanie koncepcji osobowego Boga, zrównywanie Boga z naturą, za głoszenie poglądu, że duch substancjalnie nie różni się od materii, oraz za relatywizm moralny. Wszystkie te poglądy stały w konflikcie z podstawowymi założeniami zarówno chrześcijaństwa, jak i judaizmu.
Ze strony filozofów racjonalistów, np. Woltera i Leibniza, atakowano go z pozycji naukowych. Leibniz wykazywał, że matematyczna ścisłość Spinozy jest pozorna: podawane definicje i pewniki są bardzo niejednoznaczne, a dowody twierdzeń – niekonsekwentne i często wewnętrznie sprzeczne.
Poglądy Spinozy zyskały popularność dopiero w dobie romantyzmu. Panteizm, rozumiany jako jedność Boga i natury, był wówczas bardzo popularnym poglądem, a dowiedzenie go w sposób „matematyczny” przez Spinozę stanowiło cenny argument w dyskusji.
Koncepcja wszechobejmującej substancji o charakterze racjonalnym została przejęta przez niemieckich idealistów, a następnie przekształcona w pojęcie absolutu, który stał się podstawą heglizmu.
Spinoza a judaizm
Do tej pory ortodoksyjny rabinat nie zniósł ekskomuniki nałożonej na Spinozę, ponieważ odrzucił osobowego Boga. Jego książki czytają jednak Żydzi świeccy i reformatorzy. Judaizm humanistyczny uważa go zaś za jednego ze swoich prekursorów.
Zobacz też
Jean Meslier
Rozmowa ze Spinozą
Przypisy
Bibliografia
w języku polskim
w języku angielskim
Linki zewnętrzne
Polskojęzyczne
Baruch Spinoza – dzieła w bibliotece Polona
Anglojęzyczne
Inne
Holenderscy filozofowie XVII wieku
Filozofowie nowożytni
Filozofowie żydowscy
Etycy
Pisarze nowołacińscy
Autorzy umieszczeni na indeksie ksiąg zakazanych
Holenderscy Żydzi
Portugalscy Żydzi
Holendrzy pochodzenia portugalskiego
Ludzie urodzeni w Amsterdamie
Urodzeni w 1632
Zmarli w 1677 |
677 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Benjamin%20Franklin | Benjamin Franklin | Benjamin Franklin (ur. w Bostonie, zm. 17 kwietnia 1790 w Filadelfii) – amerykański polityk, drukarz, uczony, filozof i wolnomularz; jeden z ojców założycieli Stanów Zjednoczonych. Laureat Medalu Copleya (1753).
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Urodził się 17 stycznia 1706 w Bostonie jako dziesiąty syn z siedemnaściorga dzieci. Jego ojcem był niezamożny wytwórca świec i mydła Josiah Franklin, pochodzący z Ecton w hrabstwie Northamptonshire (do Stanów Zjednoczonych przybył ok. 1683). Po śmierci pierwszej żony, Josiah poślubił Abiah Folger, która urodziła mu jeszcze dziesięcioro dzieci (w tym Benjamina) i zajmowała się domem. Młody Benjamin miał być początkowo przeznaczony do służby kościelnej. W wieku dwunastu lat, rozpoczął jednak pracę w zakładzie drukarskim swojego brata Jamesa, który od 1721 wydawał „New England Courant”. Pracując tam podrzucał potajemnie Jamesowi artykuły podpisane „Silence Dogood” (w wolnym tłumaczeniu: „milczenie jest złotem”), które potem ukazywały się w gazecie. Konflikty z bratem, który uciekał się nawet do przemocy, spowodowały, że w wieku siedemnastu lat Benjamin uciekł do Filadelfii.
Praca drukarza
Początkowo pracował jako drukarz, jednak za zachętą ówczesnego gubernatora Pensylwanii, Williama Keitha, usiłował założyć własne wydawnictwo. W tym celu, w 1724, wyjechał do Londynu, jednak został oszukany przez swojego protektora, gubernatora Keitha. Pomoc otrzymał wówczas od znajomego pasażera, z którym przypłynął – Denhama. Dzięki niemu, po dwóch latach pobytu, obaj wyruszyli w drogę powrotną do Filadelfii, gdzie Franklin rozpoczął pracę jako drukarz. Wiosną 1727 obaj poważnie zachorowali (Franklin zapadł na zapalenie opłucnej). Denham zmarł, pozostawiając Franklinowi niewielki spadek. Wówczas Benjamin Franklin założył dyskusyjny klub wzajemnego doskonalenia „Junto”, w którym współpracował m.in. z protestanckim teologiem, Cottonem Matherem, a dwa lata później napisał rozprawę The Nature and Necessity of a Paper Currency, która stała się przyczynkiem do rozwoju ekonomii. Od 1730 zaczął wydawać „The Pennsylvania Gazette”.
W latach 1732–1757 wydawał poczytny zbiór maksym i porad, zatytułowany „Almanach biednego Ryszarda”, który oprócz korzyści materialnych, przyniósł mu także popularność. Pracując jako drukarz działał na rzecz miasta – na jego wniosek utworzono m.in. ochotniczą straż pożarną, policję miejską i szpital. W 1731 założył wypożyczalnię książek, a w 1743 – Amerykańskie Towarzystwo Filozoficzne. Jednak jego głównym celem było założenie akademii dla uzdolnionej młodzieży. Wraz z członkami klubu Junto napisał projekt Realting to the Education of Youth in Pensilvania. W ciągu kilku tygodni Franklinowi udało się wynająć budynek, zatrudnić kadrę nauczycielską i podpisać dokumenty, dzięki czemu 7 stycznia 1751 otwarto Academy of Pennsylvania (z której powstał Uniwersytet Pensylwanii).
Mimo że był w większości samoukiem, miał rozległą wiedzę – znał cztery języki obce: łacinę, francuski, włoski i hiszpański. Od rozpoczęcia pracy drukarskiej przedstawiał się zawsze jako „Franklin drukarz”.
Kariera polityczna
Pierwszy urząd państwowy Franklin objął w 1736, zostając członkiem zgromadzenia Pensylwanii. W 1751 wybrano go do rady miejskiej Filadelfii, w której zasiadał 13 lat. W międzyczasie został delegatem stanu Pensylwania na kongres siedmiu kolonii w Albany. Przedstawił na nim pierwszy pomysł utworzenia unii, który został odrzucony, zarówno przez delegatów, jak i Anglików. W 1757 wyjechał na pięć lat do Anglii by reprezentować swój stan na procesach przeciwko właścicielom kolonii. Następnie powrócił na krótko do Stanów, jednak ponownie pojechał do Anglii, gdzie stał się nieoficjalnym reprezentantem kolonii, przemawiającym przeciwko arbitralnemu opodatkowaniu. W czasie pobytu na wyspach, jego poglądy, odnoszące się do kolonializmu, uległy znacznej radykalizacji – w 1770 roku zaprzeczył władzy Parlamentu Brytyjskiego nad Ameryką.
W styczniu 1774, w Londynie, dotarła do Franklina wiadomość o tak zwanej „herbatce bostońskiej”, mającej miejsce miesiąc wcześniej. Dzięki jego staraniom opublikowano listy Thomasa Hutchinsona, gubernatora prowincji Massachusetts, który zalecał użycie siły wobec kolonii. Kiedy Franklin chciał wystąpić z przemówieniem 30 stycznia, Alexander Wedderburn uniemożliwił je ponadgodzinną przemową obfitującą w inwektywy mające na celu zdyskredytowanie roszczeń kolonii i upokorzenie Franklina. Parlament brytyjski przyjął wówczas tak zwane ustawy represyjne uderzające zwłaszcza w Nową Anglię. Tajna Rada Wielkiej Brytanii pozbawiła Franklina godności zastępcy poczmistrza generalnego i odesłała do Ameryki. Po powrocie do Filadelfii 5 maja 1775 został jednogłośnie wybrany na delegata na Drugi Kongres Kontynentalny. W początkowych sesjach (odbywających się w Filadelfii) pełnił rolę przewodniczącego Tajnego Komitetu ds. Korespondencji Zagranicznej. Na tym kongresie przedstawiono projekt utworzenia unii i mianowano Franklina na Poczmistrza Generalnego Stanów Zjednoczonych. Benjamin Franklin był współautorem i sygnatariuszem (Komitet Pięciu) uchwalonej 4 lipca 1776 Deklaracji Niepodległości. W grudniu tego samego roku został wysłany do Francji, gdzie potajemnie uzyskał od ministra spraw zagranicznych Charles’a de Vergennes'a pomoc finansową dla kolonii. Dzięki dobrym stosunkom obu państw, 6 lutego 1778 podpisano francusko-amerykański traktat sojuszniczy, sygnowany przez Franklina, Silasa Deane'a i Arthura Lee. Wkrótce potem Deane został zastąpiony przez Johna Adamsa, jednak antagonizmy między Franklinem a Lee skłoniły do mianowania Franklina w początkach 1779 roku pełnoprawnym ministrem pełnomocnym Stanów Zjednoczonych we Francji. Lee kontynuował kampanię opozycyjną wobec Franklina w Kongresie, co zaowocowało rezygnacją Franklina z misji we Francji. Jednak nie została ona przyjęta, a zwycięstwo nad Brytyjczykami 17 października 1781 umożliwiło dalszą współpracę USA i Francji.
Niebawem Franklin został wydelegowany, wraz z Henrym Laurensem, Johnem Jayem i Johnem Adamsem do negocjowania traktatu pokojowego z Anglią. Premierem Anglii był wówczas sympatyzujący z koloniami lord Rockingham i dzięki temu, między innymi, 20 stycznia 1783 podpisano wstępny traktat pokojowy z Anglią, przy udziale Francji i Hiszpanii. Ostatecznie 3 września 1783 w Paryżu podpisano pokój wersalski, który zakończył wojnę o niepodległość Stanów Zjednoczonych.
We wrześniu 1785, po odwołaniu z funkcji posła we Francji powrócił do USA i ponownie zaangażował się w działalność polityczną. Został przewodniczącym Najwyższej Rady Wykonawczej Stanu Pensylwania. W 1787 wziął aktywny udział w Konwencji Konstytucyjnej, gdzie większość z jego postulatów została odrzucona. Mimo to Franklin gorąco zachęcał do przyjęcia projektu konstytucji.
Pod koniec życia zaangażował się w kampanię na rzecz zniesienia niewolnictwa.
Działalność naukowa
Dorobek Franklina w badaniach nad elektrycznością obejmuje teorię zakładającą elektryzowanie dodatnie i ujemne, co wykazał na przykładzie butelki lejdejskiej. Stwierdził, że ciała naelektryzowane jednakowo odpychają się, zaś naelektryzowane różnoimiennie – przyciągają się.
Franklin przeprowadził szereg doświadczeń z latawcami, udowadniając, że ładunki elektryczne spływające z chmur burzowych po wilgotnym sznurze mogą naładować butelkę lejdejską. Wymyślił zabezpieczenie przed wyładowaniami elektrycznymi poprzez uziemienie. Uważany jest przez to za wynalazcę piorunochronu, choć w podobnym czasie dokonał tego Czech Václav Prokop Diviš.
Jego działalność naukowa zaowocowała przyznaniem tytułów doktor honoris causa renomowanych uczelni: Uniwersytetu Yale, Uniwersytetu Harvarda (1753), College of William & Mary (1756), Uniwersytetu w St Andrews (1759) i Uniwersytetu Oksfordzkiego (1762).
Opracowania Franklina, zarówno filozoficzne jak i wynalazcze, spotkały się z przychylnymi opiniami jemu współczesnych. Niemiecki filozof Johann Gottfried Herder stwierdził, że Franklin był „najszlachetniejszym pisarzem ludu”. Jego rozprawy ekonomiczne przyciągnęły także uwagę Karola Marksa. Współpracował on także z naukowcami z innych krajów, na przykład z Georgiem Wilhelmem Richmannen, Franzem Aepinusem czy Michałem Łomonosowem. Dzięki tym znajomościom Franklin został wyróżniony członkostwem honorowym Petersburskiej Akademii Nauk, Akademii Francuskiej i Royal Society. Otrzymał tytuł Master of Arts od Uniwersytetu Harvarda jako pierwsza osoba niebędąca pracownikiem akademickim. Takie samo odznaczenie otrzymał od Uniwersytetu Yale, natomiast Royal Society przyznało mu Medal Copleya.
Naukową i polityczną działalność Franklina streszcza łaciński napis na jego popiersiu w Paryżu, autorstwa Jeana d’Alemberta: „Eripuit coelo fulmen, mox sceptra tyrannis”, cytowany czasem jako „Eripuit coelo fulmen sceptrumque tyrannis” („Grom wydarł niebu, a berła tyranom”).
Śmierć
W podeszłym wieku cierpiał na kamicę pęcherza moczowego, z powodu której odczuwał silne bóle i zażywał opium. Benjamin Franklin zmarł 17 kwietnia 1790 w Filadelfii.
Wynalazki
Wynalazł okulary dwuogniskowe oraz nadał współczesny kształt instrumentowi harmonika szklana (glasharmonika). Uważany jest za wynalazcę piorunochronu. Odkrył także i opisał Golfsztrom. Ku jego czci jednostkę ładunku elektrycznego w układzie CGS nazwano franklinem.
Pisał także o potrzebie stosowania czasu letniego, jednakże humorystyczny wdźwięk jego artykułu sprawił, że nie zaczęto go stosować (Franklin postulował, by ludzie wstawali i kładli się spać wcześniej).
Światopogląd
Rodzice Franklina pochodzili z protestanckich rodzin. Sam Benjamin został wychowany w duchu prezbiteriańskim, choć rzadko uczęszczał na nabożeństwa. Wierzył w Boga, lecz już w wieku piętnastu lat zaczął powątpiewać w Objawienie. Lektura książek Roberta Boyle’a, wydanych w obronie chrześcijaństwa i skierowana przeciwko deistom i ateistom, sprawiła, że Franklin zaczął określać siebie samego jako „całkowitego deistę”. W dorosłym życiu także nie uczestniczył w mszach, choć kazania uważał za pożyteczne, sam wyrażał głębokie poszanowanie dla każdej religii. Przekazywał datki na wspólnotę prezbiteriańską w mieście.
W swoich wspomnieniach opisał, że każdego ranka odmawiał modlitwę Wszechmocna Dobroci własnego autorstwa:
Franklin ułożył także własny system wartości, oparty na tzw. Trzynastu Cnotach:
Umiar – nie jedz do otępienia, nie pij do podniecenia
Milczenie – mów tylko to, co może przynieść pożytek innym lub tobie; unikaj próżnej rozmowy
Ład – niech wszystkie twoje rzeczy mają swoje miejsce; niech wszystkie twoje sprawy mają swój czas
Postanowienie – postanów sobie czynić, co powinieneś; czyń bez zawodu to, coś postanowił sobie
Oszczędność – nie czyń wydatków, chyba że dla dobra innych lub swego, to znaczy nic nie marnotraw
Pracowitość – nie trać nigdy czasu, bądź zawsze zajęty czymś pożytecznym, unikaj wszelkich niepotrzebnych działań
Szczerość – nie uciekaj się do krzywdzącego oszustwa; myśl niewinnie i sprawiedliwie, a kiedy mówisz, mów podobnie
Sprawiedliwość – nie krzywdź nikogo, wyrządzając mu zło lub pozbawiając pożytków, jakie mu się od ciebie należą
Powściągliwość – unikaj krańcowości, nie odczuwaj krzywd w takim stopniu, jak twoim zdaniem na to zasługują
Czystość – nie pozwalaj na żadną nieczystość ciała, odzienia czy mieszkania
Spokój – niech Ci nie zamącają umysłu drobnostki lub też zdarzenia pospolite i nieuchronne
Surowość cielesna – rzadko używaj płci, tylko dla zdrowia albo potomstwa, nigdy do otępienia, osłabienia lub szkody w twoim czy cudzym spokoju i opinii
Pokora – naśladuj Jezusa i Sokratesa
Przez większość dorosłego życia był zaangażowanym wolnomularzem rytu szkockiego. Przystąpił do loży Świętego Jana w Filadelfii w 1732, a w 1734 osiągnął w niej stopień wielkiego mistrza. W latach 1735–1738 był sekretarzem tej loży. W 1749 został wielkim mistrzem lóż Bostonu, w 1760 wielkim mistrzem prowincji Filadelfia, zaś w 1750 naczelnym mistrzem Wielkiej Loży Pensylwanii. Był także od 1782 mistrzem w loży Neuf Soeurs w Paryżu.
Życie prywatne
W 1729 roku Franklin odnowił kontakt z córką swojej gospodyni – Deborą Read, z którą wcześniej przyjaźnił się, a która, gdy wyjechał do Londynu, wyszła za mąż. Jej mąż, Rogers, opuścił rodzinę i wyjechał do Indii Zachodnich, gdzie wkrótce zmarł. Franklin poślubił ją 1 września 1730. Ich pierworodny syn Francis (ur. w 1732) zmarł w wieku czterech lat na czarną ospę. Franklin, który dawniej wyśmiewał nawoływania do obowiązkowych szczepień, w autobiografii napisał, że gorzko żałuje, że nie zaszczepił syna, co w efekcie doprowadziło do jego śmierci. Deborah zmarła w grudniu 1774 roku.
Jego nieślubny syn William Franklin był królewskim gubernatorem New Jersey i jednym z najbardziej aktywnych lojalistów. W 1785 Franklin spotkał syna jeszcze raz po tym, jak zamieszkał on w Anglii.
Spuścizna
Podobizna Benjamina Franklina znajduje się na banknocie studolarowym. Jest jedną z trzech osób, których podobizna jest na amerykańskich dolarach, choć nigdy nie były amerykańskimi prezydentami. Drugą z tych osób jest Salmon Chase – sędzia sądu najwyższego, a trzecią Alexander Hamilton – sekretarz skarbu.
Benjamin Franklin, w liście do Jeana Baptiste'a Leroy (datowanym na 13 listopada 1789), sformułował wielokrotnie parafrazowane stwierdzenie: „Na tym świecie pewne są tylko śmierć i podatki”.
Zobacz też
Żywot własny – autobiografia Franklina
efekt wyświadczonej przysługi (efekt Benjamina Franklina)
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
[dostęp 2021-10-24].
Dzieła Benjamina Franklina w bibliotece Polona
Ambasadorowie Stanów Zjednoczonych we Francji
Amerykańscy drukarze
Amerykańscy elektrodynamicy
Amerykańscy filozofowie
Amerykańscy wolnomularze
Amerykańscy wynalazcy
Autodydakci
Członkowie Petersburskiej Akademii Nauk
Fizycy XVIII wieku
Elektrostatycy
Laureaci Medalu Copleya
Ludzie oświecenia
Ludzie upamiętnieni nazwami jednostek CGS
Ludzie upamiętnieni nazwami zjawisk psychologicznych
Ludzie urodzeni w Bostonie
Ludzie związani z Poissy
Osoby przedstawione na amerykańskich banknotach
Poczmistrze generalni Stanów Zjednoczonych
Sygnatariusze Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych
Sygnatariusze Konstytucji Stanów Zjednoczonych
Urodzeni w 1706
Wynalazcy systemów pisma
Zmarli w 1790
Polihistorzy |
678 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bertolt%20Brecht | Bertolt Brecht | Bertolt Brecht, właśc. Eugen Berthold Friedrich Brecht (ur. 10 lutego 1898 w Augsburgu, zm. 14 sierpnia 1956 w Berlinie) – niemiecki pisarz, dramaturg, teoretyk teatru, inscenizator, poeta; w latach 1924–1926 dramaturg i reżyser Deutsches Theater w Berlinie, w latach 1933–1947 przebywał na emigracji, od 1947 mieszkał w Niemieckiej Republice Demokratycznej, założyciel Berliner Ensemble (1949).
Życiorys
Urodził się w rodzinie Bertholda Friedricha Brechta (1869–1939), pracownika, później dyrektora papierni i Sophie z domu Brezing (1871–1920) pobożnej protestantki. W sąsiednim domu mieszkali dziadkowie ze strony matki, którzy byli pietystami, a babka wywarła wpływ na kształtowanie się osobowości Bertolta, np. dzięki niej Brecht znał dobrze Biblię, co znalazło odzwierciedlenie w jego twórczości. W szkole w Augsburgu poznał Caspara Nehera, późniejszego scenografa, z którym współpracował przez całe życie.
W 1917 zapisał się na kurs medycyny, by uniknąć powołania na front toczącej się właśnie I wojny światowej. Został powołany do wojska jesienią 1918 r. i wrócił do Augsburga jako sanitariusz w klinice wojskowej, miesiąc przed zakończeniem wojny.
W listopadzie 1922 roku otrzymał prestiżową Nagrodę Kleista za swoje pierwsze trzy dramaty. Największe sukcesy odniósł w okresie Republiki Weimarskiej. W ramach kolektywu pisarskiego, który tworzyli m.in.: Elisabeth Hauptmann, Margarete Steffin, Emil Burri, Ruth Berlau, wyprodukował wiele sztuk dydaktycznych, skierowanych do mas robotniczych. Najsłynniejszym ich utworem jest Opera za trzy grosze do muzyki Kurta Weilla.
Emigracja
Dzień po spaleniu Reichstagu (28 lutego 1933), obawiając się prześladowań ze strony nazistów, Brecht udał się na emigrację – najpierw do Danii, potem Szwecji i Finlandii, następnie (w 1940) przejechał przez ZSRR transsyberyjską linią kolejową do Władywostoku. Ostatecznie zamieszkał w Stanach Zjednoczonych, w Santa Monica.
Komisja kongresowa do spraw działalności antyamerykańskiej wezwała go w październiku 1947 do stawienia się na przesłuchanie jako podejrzanego o działalność komunistyczną. 31 października 1947, po złożeniu zeznań, Brecht wyjechał do Europy. W utworzonej przez ZSRR w październiku 1949 NRD został w listopadzie 1949 mianowany dyrektorem nowo utworzonego teatru Berliner Ensemble.
Brecht zmarł na atak serca, mając lat 58. W swej ostatniej woli wydał polecenia, by w jego sercu umieścić sztylet, a ciało zamknąć w stalowej trumnie, by nie mogły dostać się do niego robaki. Został pochowany na Dorotheenfriedhof w Berlinie.
Życie prywatne
W 1916 poznał o trzy lata młodszą Paulę Banholzer, córkę augsburskich lekarzy – Anny i Karola Banholzerów. Rok później rozpoczął studia medyczne i filozoficzne na Uniwersytecie Monachijskim. W 1919 Bertoltowi i Pauli urodził się syn Frank, który zginął w 1943 na froncie wschodnim. Bertolt i Paula nigdy nie wzięli ślubu. Pauli, którą Bertolt zwykł nazywać „kochaną małą złośnicą” (niem. „Liebste kleine Zornige”) albo „Bi” („Bittersweet”), zawdzięczamy wspomnienia o Brechcie (So viel wie eine Liebe: der unbekannte Brecht). W 1992 ukazały się listy Brechta do Pauli, w zbiorze zatytułowanym Liebste Bi: Briefe an Paula Banholzer. Wkrótce po narodzinach dziecka Brecht rozstał się z Paulą, a w 1922 wziął ślub z aktorką Marianne Zoff, z którą miał córkę Hannę (1923-2009), późniejszą znaną aktorkę. W 1929, po sześcioletnim romansie, poślubił Helene Weigel. Z tego związku pochodzą syn Stefan (1924-2003) i córka Barbara (ur. 1930).
Twórczość
Jego twórczość miała charakter buntowniczy, rewolucyjny; jest społecznie zaangażowana. Brecht najczęściej stawał w obronie robotników i pokrzywdzonych, przeciwko wojnom, atakował kapitalistów i filistrów. Jedną z głównych inspiracji światopoglądowych Brechta był marksizm, zmieszany z modernistyczną niechęcią do mieszczaństwa.
Jego sztuki poruszały problematykę społeczną, odnosiły się krytycznie wobec kapitalizmu i wojny, jak chociażby „Człowiek jak człowiek”. Pod koniec lat 20. zwrócił się całkowicie w kierunku propagandy (agit-prop), tworzył przedstawienia o charakterze dydaktycznym, pouczającym, które pokazywał robotnikom. Potem porzucił techniki nieco siermiężnego agit-prop na rzecz efektów obcości.
Największym sukcesem Brechta była Opera za trzy grosze (Die Dreigroschenoper), będąca modernizacją sztuki Opery żebraczej Gaya przeniesioną w realia robotnicze, która była największym hitem w Berlinie lat 20. XX w. i wywarła odświeżający wpływ na musical na całym świecie. Popularnym sloganem stał się jeden z jej refrenów brzmiący „najpierw żarcie, potem moralność” (Denn erst kommt das Fressen, und dann kommt die Moral).
Fascynację Brechta kolektywizmem widać w sztuce Człowiek jak człowiek (Mann ist Mann), w której żołnierza znikającego ze swojego oddziału zastępuje przypadkowy człowiek, stając się jego pełnoprawnym zamiennikiem. Refren „słońca nie obchodzi, na kogo padają jego promienie” wyrażał ukute przez Majakowskiego hasło kolektywizmu „jednostka zerem, jednostka niczym”.
Utwór Środek zaradczy (Die Massnahme, 1931) jest z kolei pochwałą rewolucyjnej bezwzględności oraz odrzucenia wszelkich zasad moralnych poza służbą „sprawie” (rewolucji komunistycznej). W sztuce mającej postać retrospektywnej rozprawy przed sądem rewolucyjnym trzech towarzyszy partyjnych uzasadnia, dlaczego podczas tajnej misji w Chinach musieli zabić czwartego, młodszego towarzysza. Zachowania „młodego towarzysza” podyktowane litością – pomoc kulisowi, ujęcie się za robotnikiem – szkodzą misji, więc są godne potępienia. Momentem krytycznym staje się sprzeciw „młodego towarzysza” wobec linii partii, która w tym przypadku oznaczała przyzwolenie na masakrę chińskich komunistów przez Czang Kaj-szeka na podstawie jego paktu ze Stalinem:
Po sprzeciwie „młodego towarzysza” pozostali trzej podejmują decyzję o jego likwidacji, zaś on sam przyznaje się do błędu:
Aktorka teatru Brechta i jego przyjaciółka Carola Neher po wyemigrowaniu z III Rzeszy przez Pragę do ZSRR została aresztowana przez NKWD podczas wielkiej czystki w 1936, skazana na dziesięć lat łagru. Zmarła w łagrze pod Orenburgiem 26 czerwca 1942. Brak jakiejkolwiek reakcji Brechta na los Neher wywołał krytyczne reakcje wśród niemieckiej emigracji antyfaszystowskiej.
Krytyk Herbert Lüthy tak skomentował ten wycinek twórczości Brechta:
Teatr epicki
Brecht był ceniony nie tylko za niekwestionowany talent pisarski, lecz także, a może przede wszystkim, za wykreowanie nowych metod przekazu teatralnego, mianowicie za stworzenie teatru epickiego i wykorzystanie tak zwanego efektu obcości (Verfremdungseffekt). Forma ta jest tym ważniejsza, że służy uwydatnieniu treści rewolucyjnej. U źródeł tej koncepcji leży twierdzenie Brechta, że żyjemy obecnie w epoce naukowej, czyli takiej, w której człowiek zdołał ujarzmić przyrodę, jednak nie zmienił nic w stosunkach społecznych.
Jednakże według niektórych komentatorów twórczości Brechta, używanie kategorii „teatru epickiego” dla określenia jego programu estetycznego jest nieuprawnione. Ich argumentacja skupia się przede wszystkim na zakwestionowaniu „epickości” szczególnego akcentowania roli intelektu w odbiorze przekazu teatralnego oraz efektu obcości, podstawowych wyróżników tego programu.
Poglądy
Brecht chciałby pobudzić społeczeństwo do postawy twórczej, o której pisze następująco: „Jest to postawa krytyczna. (...) polega ona (...) wobec społeczeństwa – na przewrocie społecznym”. Otóż w tradycyjnym teatrze spektakl urzekał widza iluzją; widz wczuwa się w postacie i bieg wydarzeń, co stępia jego zmysł krytyczny i czyni go biernym. Dla przedstawień niosących w sobie treści polityczne potrzebny był inny rodzaj teatru. Dlatego właśnie, by zmuszać publiczność do aktywności intelektualnej, Brecht postanowił wprowadzić dystans między widownią a sceną. W tym celu używa właśnie efektów obcości. Metody te stanowią o teatrze epickim, a służą metodzie dialektyki materialistycznej.
Ważniejsze dzieła
Dramaty
Wesele u drobnomieszczan (1919)
Baal (1918, 1919, 1926)
Człowiek jak człowiek (1926)
Opera za trzy grosze (1928)
Środek zaradczy (1931)
Karabiny pani Carrar (1937)
Strach i nędza III Rzeszy (1938)
Życie Galileusza (1938–1939)
Matka Courage i jej dzieci (1939)
Dobry człowiek z Seczuanu (1940)
Pan Puntila i jego sługa Matti (1940)
Kariera Artura Ui (1941)
Kaukaskie koło kredowe (1947)
Proza
Powieść za 3 grosze (1934)
Opowiadania z kalendarza (1949)
Interesy pana Juliusza Cezara (1957)
Poezja
Wiersze wybrane (1954)
Postylla domowa i inne wiersze (1988)
Eseje
Rozmowy uchodźców (1961)
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Katarzyna Szumlewicz: Bertolt Brecht – awangardowy klasyk na czasie
Pracę nad rolą Artura Ui wspomina Tadeusz Łomnicki
Absolwenci Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana w Monachium
Członkowie wschodnioniemieckiego PEN Clubu
Laureaci Międzynarodowej Stalinowskiej Nagrody Pokoju
Ludzie urodzeni w Augsburgu
Niemieccy dramaturdzy XX wieku
Niemieccy komuniści
Niemieccy libreciści operowi
Niemieccy poeci XX wieku
Niemieccy prozaicy XX wieku
Odznaczeni Nagrodą Państwową NRD
Pisarze niemieckojęzyczni
Pisarze związani z Augsburgiem
Pisarze związani z Berlinem
Pisarze związani z Monachium
Pisarze związani z NRD
Teoretycy teatru
Urodzeni w 1898
Zmarli w 1956 |
188498 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Formu%C5%82a%201%20Sezon%201998 | Formuła 1 Sezon 1998 | Sezon 1998 Formuły 1 – 49 sezon o Mistrzostwo Świata Formuły 1. Rozpoczął się 8 marca w Australii, natomiast zakończył 1 listopada w Japonii. Tytuł w klasyfikacji kierowców zdobył Fin, Mika Häkkinen. Mistrzostwo konstruktorów przypadło brytyjskiej ekipie McLaren.
Lista Startowa
Zmiany wśród zespołów
W związku z odejściem dostawcy silników Renault i przyjściem na jego miejsce Mecachrome i Playlife, ekipy Williams (oprócz tego zmienił sponsora tytularnego na firmę Winfield) i Benetton (odpowiednio) zawarły z nimi kontrakt.
Zespół Minardi zmieniło dostawcę silników na firmę Ford.
Team Arrows postanowił wyprodukować własne jednostki.
Zmiany wśród kierowców
Giancarlo Fisichella i Alexander Wurz zastąpili w ekipie Benettona Jeana Alesi i Gerharda Bergera. Francuz przeszedł do szwajcarskiego zespołu Sauber, natomiast Austriak postanowił zakończyć karierę.
W związku z zerwaniem kontraktu między Mugen-Honda, a Prostem, francuska ekipa automatycznie zakończyła współpracę z Japończykiem Shinji Nakano. Jego miejsce zajął Włoch, Jarno Trulli, natomiast Japończyk zajął ostatni wolny kokpit w zespole Minardi. Skład włoskiego teamu dopełnił Argentyńczyk, Esteban Tuero.
Zespół Jordan wzbogacił się o byłego mistrza świata, Damona Hilla. Miejsce Brytyjczyka w Arrowsie zajął Fin, Mika Salo.
Brazylijczyk Ricardo Rosset po wymuszonym zerwaniu kontraktu z ekipą Lola (bankructwo), znalazł dla siebie miejsce w zespole Tyrrell Racing. Jego kolegą zespołowym został debiutant, Toranosuke Takagi.
Holender Jos Verstappen w połowie sezonu zastąpił w ekipie Stewart Duńczyka, Jana Magnussena.
Eliminacje
|}
Zmiany w kalendarzu
Z kalendarza usunięto rundę o Grand Prix Europy, która dotychczas odbywała się na hiszpańskim torze Jerez de la Frontera. Mimo tej sytuacji wyścig na torze Nürburgring nie powrócił do swej dawnej nazwy.
Eliminacja o Grand Prix Austrii została przesunięta z września na lipiec.
Grand Prix Niemiec przesunięto z lipca na sierpień.
Grand Prix Japonii zostało przesunięte z września na listopad.
Zamieniono kolejność pomiędzy Grand Prix Monako, a Grand Prix Hiszpanii.
Wyniki
Najlepsze wyniki Grand Prix
Klasyfikacje szczegółowe
Kierowcy
Konstruktorzy
Zobacz też
Historia Formuły 1
1998 w Formule 1 |
188502 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%2823%29%20Thalia | (23) Thalia | (23) Thalia – jedna z wielu średniej wielkości planetoid z pasa głównego.
Odkrycie
Planetoida została odkryta 15 grudnia 1852 roku przez Johna Russella Hinda w Londynie.
Nazwa asteroidy pochodzi od Talii, która była muzą komedii w mitologii greckiej.
Orbita
Orbita planetoidy jest nachylona do płaszczyzny ekliptyki pod kątem 10,11°. Na jeden obieg wokół Słońca ciało to potrzebuje 4 lata i 96 dni krążąc w średniej odległości 2,63 j.a. od Słońca. Średnia prędkość orbitalna tej asteroidy to ok. 18,12 km/s.
Właściwości fizyczne
(23) Thalia ma średnicę ok. 107,5 km. Jej albedo wynosi 0,25, a jasność absolutna to 6,95. Średnia temperatura na jej powierzchni sięga ok. 164 K. Planetoida ta zalicza się do asteroid typu S. Jej powierzchnia jest stosunkowo jasna i zawiera krzemiany.
Ciało to rotuje w czasie 12 godzin i 18 minut.
Zobacz też
Lista planetoid 1–1000
lista ponumerowanych planetoid
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Nazwane planetoidy
Planetoidy pasa głównego
Obiekty astronomiczne odkryte w 1852 |
188503 | https://pl.wikipedia.org/wiki/KXTV/KOVR%20Tower | KXTV/KOVR Tower | KXTV/KOVR Tower – maszt radiowy w mieście Walnut Grove w Kalifornii. Jego wysokość to 624,5 metra. Jest to trzeci pod względem wysokości maszt radiowy na świecie, a zarazem najwyższa budowla w Kalifornii.
Podobne konstrukcje
KVLY/KTHI TV Mast (628,8 m)
KXJB-TV mast (627,8 m)
Zobacz też
Lista najwyższych masztów
Maszty w Stanach Zjednoczonych
Obiekty budowlane w Kalifornii |
188504 | https://pl.wikipedia.org/wiki/KLDE%20Tower | KLDE Tower | KLDE Tower – maszt radiowy w mieście Liverpool w Teksasie. Jego wysokość to 609,3 metra nad poziomem gruntu. Czwarty pod względem wysokości maszt świata.
Zobacz też
Lista najwyższych masztów
Przypisy
Maszty w Stanach Zjednoczonych
Obiekty budowlane w Teksasie |
188505 | https://pl.wikipedia.org/wiki/KCAU%20TV%20Tower | KCAU TV Tower | KCAU TV Tower – maszt radiowy w mieście Sioux City w stanie Iowa. Wybudowany w 1965 roku. Ma 609,6 metra wysokości.
Przypisy
Maszty w Stanach Zjednoczonych
Obiekty budowlane w Iowa
Sioux City |
188507 | https://pl.wikipedia.org/wiki/WECT%20TV6%20Tower | WECT TV6 Tower | WECT TV6 Tower – maszt radiowy w mieście Colly Township w Północnej Karolinie. Zbudowany w 1969 roku. Jego wysokość wynosi 609.6 metrów.
Zobacz też
Lista najwyższych masztów
Maszty w Stanach Zjednoczonych
Obiekty budowlane w Karolinie Północnej |
188510 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Tarn%C3%B3wko%20%28wie%C5%9B%20w%20wojew%C3%B3dztwie%20zachodniopomorskim%29 | Tarnówko (wieś w województwie zachodniopomorskim) | Tarnówko – wieś w Polsce, położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie goleniowskim, w gminie Goleniów, ok. 10 km na południowy wschód od Goleniowa, przy drodze prowadzącej na Stargard, nad strugą Wisełką, na Równinie Nowogardzkiej, w niewielkiej dolinie otoczonej przez wzgórza – drumliny.
Około 0,7 km na północny zachód od wsi leży osada leśna o tej samej nazwie Tarnówko, która posiada osobny status osobnej miejscowości (w tej samej gminie).
Większość domów mieszkalnych we wsi pochodzi z okresu polskiego. Obecnie jest to miejscowość rolnicza oraz pełni funkcje mieszkalne (nowe budownictwo przy drodze na Stargard). Okolice wsi to tereny pagórkowate, głównie pola i łąki, jedynie od strony Danowa znajduje się las, w którym niegdyś zbudowano staw.
W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa szczecińskiego.
Zabytki
Zabytkowy dwór, położony obok drogi do Tarnowa, został zbudowany w pierwszej połowie XIX wieku w stylu neoklasycystycznym. Jest to budynek murowany z elementami ryglowymi, założony na planie prostokąta. Ciekawe rozwiązania architektoniczne prezentują gzymsy oraz opaski wokół okien. Obecnie budynek został sprzedany i jest remontowany. Jedynie część południowo-zachodnia została przebudowana. Obok dworu znajdują się zaniedbane budynki gospodarcze (dawny folwark) oraz ogród i sad. Do domu prowadzi aleja kasztanowa, gdzieniegdzie ruiny dawnych cokołów parkanu oraz bramy wjazdowej.
Drugim zabytkiem jest kościół z XV w. Obecnie pozostała tu jedynie kamienno-ceglana trójkondygnacyjna wieża, zwieńczona XIX-wieczną drewnianą nadbudówką oraz niewielkie fragmenty fundamentów kościoła. Na podwyższonym terenie okalającym znajdują się również stare nagrobki i krzyże żeliwne, świadczące o istnieniu w tym miejscu ewangelickiego cmentarza.
Przy drodze do Tarnowa warto zobaczyć również aleję ok. 150-letnich dębów.
Historia
Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z okresu kultury lateńskiej. Potwierdzają to znaleziska archeologiczne. Pierwsza nowożytna wzmianka o wsi pochodzi z wieku XV. Tarnówko zostało założone na planie ulicówki, jako własność rodu von Petersdorf (do roku 1928). Pod koniec XVIII wieku znajdowały się tutaj dwa folwarki, młyn wodny na rzece Wisełce oraz kilka gospodarstw rolnych. W 1925 roku wieś liczyła ok. 115 mieszkańców. W czasie II wojny światowej została prawie całkowicie zniszczona. Pozostały jedynie ruiny kościoła oraz zabytkowy dwór z folwarkiem.
Do 1945 r. poprzednią niemiecką nazwą wsi była Lüttkenhagen. W 1948 r. ustalono urzędowo polską nazwę wsi Tarnówko.
Przypisy
Goleniów (gmina) |
188521 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Du%C5%BCa%20ryba | Duża ryba | Duża ryba (ang. Big Fish) – amerykański film fabularny z 2003 roku w reżyserii Tima Burtona.
Scenariusz napisał John August na podstawie powieści Daniela Wallace'a. Film jest ekranizacją powieści Daniela Wallace'a Big Fish: A Novel of Mythic Proportions.
Wspaniała kreacja Alberta Finneya 5-krotnie nominowanego do Oscara dla Najlepszego Aktora i dla Najlepszego Aktora Drugoplanowego. Postać grana przez niego zachwyca swoich słuchaczy nieprawdopodobnymi opowieściami, pełnymi elementów baśniowych i mitycznych, w których prawda miesza się z fikcją.
Fabuła
Film opowiada historię młodego mężczyzny, Williama Blooma, który przed śmiercią swojego ojca Edwarda stara się dowiedzieć więcej na temat jego młodości. Z krótkich historii opowiedzianych przez rodzica oraz plotek zasłyszanych w okolicy próbuje stworzyć biografię ojca, która pełna jest baśniowych i mitycznych zdarzeń. Zbierając razem te wszystkie opowieści, zaczyna rozumieć wielkie wyczyny i niepowodzenia ojca.
Linki zewnętrzne
Plakat filmu
Oficjalna strona filmu "Duża ryba"
Amerykańskie filmy fantasy
Amerykańskie komediodramaty
Amerykańskie filmy przygodowe
Amerykańskie filmy z 2003 roku
Filmy w reżyserii Tima Burtona
Amerykańskie adaptacje filmowe
Filmy wytwórni Columbia Pictures
Filmy kręcone w Alabamie
Filmy fantastyczne z 2003 roku
Filmy o czarach |
679 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Blaise%20Pascal | Blaise Pascal | Blaise Pascal, wym. [], pol. Błażej Pascal (ur. 19 czerwca 1623 w Clermont-Ferrand, zm. 19 sierpnia 1662 w Paryżu) – francuski intelektualista: matematyk, fizyk, inżynier-wynalazca, filozof, teolog i literat.
Początkowo był przede wszystkim matematykiem, współtworzącym dwie nowe dyscypliny: geometrię rzutową i probabilistykę. Pionierskie prace Pascala, Fermata i Huygensa w tej drugiej dziedzinie wywarły niemały wpływ na rozwój nowożytnej ekonomii i innych nauk społecznych. Znany jest m.in. dzięki nazwie twierdzenia Pascala w geometrii płaskiej oraz trójkąta Pascala – francuski uczony opisał ten diagram prawdopodobnie jako pierwszy w Europie, niezależnie od matematyków chińskich i perskich poprzedzających go o stulecia.
W fizyce zajmował się głównie mechaniką płynów, zwłaszcza hydrostatyką, w której został upamiętniony nazwą prawa oraz jednostki ciśnienia w układzie SI (Pa). Sprecyzował pojęcia ciśnienia i próżni, uogólniając prace Torricellego. W swoich opracowaniach bronił metody naukowej.
Jako inżynier wynalazł strzykawkę, prasę hydrauliczną, rodzaj ruletki i skonstruował jeden z pierwszych kalkulatorów mechanicznych – sumator zwany pascaliną, jeszcze przed ławą liczącą Leibniza. Być może dzięki temu w latach 70. XX wieku Pascal został upamiętniony nazwą języka programowania.
W wieku 32 lat doznał mistycznego przeżycia. W jego następstwie porzucił nauki ścisłe, poświęcając się filozofii, teologii i pisarstwu. Z tego okresu życia Pascala pochodzą jego dwa najbardziej znane dzieła: Prowincjałki i Myśli (fr. Pensées). Opisał w nich m.in. zakład Pascala – argument za wiarą religijną, który nie broni wprost jej prawdziwości w klasycznym sensie. Jako teolog był przedstawicielem jansenizmu – surowej wariacji augustynizmu, bliskiej kalwinizmowi, potępionej potem przez Kościół katolicki. Pascal bywa określany jako fideista lub nawet irracjonalista – tak jak inni janseniści – a także jako prekursor egzystencjalizmu filozoficzno-literackiego powstałego w XIX i XX wieku.
Przez całe życie borykał się z problemami zdrowotnymi; zmarł w wieku 39 lat.
Młodość, edukacja i wynalazki
Urodzony w Clermont we Francji Blaise Pascal stracił matkę, Antoinette Begon, w wieku trzech lat. Jego ojciec Étienne Pascal (1588–1651), który również interesował się nauką i matematyką, był miejscowym sędzią oraz członkiem „noblesse de robe” („młodej szlachty”). Pascal miał dwie siostry, młodszą Jacqueline i starszą Gilberte.
Był niezwykle uzdolnionym dzieckiem, wyedukowanym przez ojca. Jego wczesne dzieła powstawały spontanicznie, lecz w istotny sposób przyczyniły się do rozwoju nauki.
W 1631, po śmierci żony, Étienne Pascal przeniósł się wraz z dziećmi do Paryża. Wkrótce po przybyciu zatrudnił Louise Delfault, pokojówkę, która z czasem stała się pełnoprawnym członkiem rodziny. Ojciec Pascala nigdy nie ożenił się ponownie, postanowił także samodzielnie kształcić swoje dzieci, spośród których wszystkie (a zwłaszcza sam Blaise) przejawiały ponadprzeciętne zdolności intelektualne. Młody Pascal już wtedy wykazywał nadzwyczajne uzdolnienia w zakresie matematyki i nauk przyrodniczych. W wieku jedenastu lat napisał pracę dotyczącą dźwięków wydawanych przez wibrujące ciała. Ojciec nie chcąc, by zainteresowania młodzieńca kolidowały z nauką łaciny i greki, zabronił mu zajmować się matematyką do czasu ukończenia przezeń piętnastego roku życia. Mimo wydanego zakazu, pewnego dnia Étienne zobaczył swego (dwunastoletniego już wtedy) syna zapisującego kawałkiem węgla na ścianie niezależny dowód twierdzenia, iż suma miar kątów wewnętrznych trójkąta równa się podwojonemu kątowi prostemu. Od tego czasu Pascalowi pozwolono studiować pisma Euklidesa, mógł także – co ważniejsze – przysłuchiwać się dyskusjom odbywającym się w celi zakonnej Marina Mersenne’a, które prowadzili najwybitniejsi matematycy i naukowcy Europy: Desargues, Gassendi, Mydorge, Roberval czy Kartezjusz.
Pascala szczególnie zainteresowały prace Desargues’a dotyczące krzywych stożkowych. Zainspirowany nimi szesnastoletni Blaise stworzył krótki traktat na temat tak zwanego „Tajemniczego Sześciokąta” – Essai pour les coniques („Esej o stożkach”), i przesłał tenże – jako swoje pierwsze poważne opracowanie z dziedziny matematyki – do Mersenne’a, do Paryża. Sformułowane tam prawo znane jest do dziś pod nazwą twierdzenia Pascala; pokrótce można je przedstawić następująco:
Dany jest stożek.
Dana jest prosta płaszczyzna przecinająca stożek na dwie części.
Krzywa powstała wskutek przecięcia stożka będzie miała kształt elipsy bądź jej fragmentu (w szczególnym przypadku będzie to okrąg).
Wpisz w elipsę dowolny sześciokąt. Nie musi on być regularny, a jego boki mogą się przecinać.
Przedłuż przeciwległe boki (w sześciokącie ABCDEF: AB i DE, BC i EF, CD i AF) do momentu ich przecięcia.
Trzy punkty przecięcia przedłużeń boków zawsze będą współliniowe (będą leżały na jednej prostej).
Praca Pascala była do tego stopnia dojrzała i skomplikowana, że Kartezjusz, któremu pokazano rękopis, nie chciał uwierzyć, iż nie jest ona dziełem Étienne’a, a właśnie jego syna. Gdy Mersenne zapewnił go, że autorem jest młody Blaise, Descartes skomentował to słowami: „Nie wydaje mi się dziwne, że zaproponował lepsze opracowania dotyczące stożka niż starożytni”, po czym dodał: „można jednak poruszyć związane z tym tematem kwestie, które nigdy nie przyszłyby na myśl szesnastoletniemu dziecku.”
W ówczesnej Francji urzędy i stanowiska mogły być (i były) przedmiotem handlu. W 1631 Étienne sprzedał swoją pozycję drugiego prezydenta Cour des Aides za sumę 65 665 liwrów. Pieniądze te zainwestował w obligacje rządowe, co gwarantowało całkiem przyzwoite dochody oraz pozwoliło rodzinie Pascalów przeprowadzić się do Paryża i wieść tam komfortowe życie. W roku 1638 Richelieu, pilnie poszukujący funduszy na prowadzenie wojny trzydziestoletniej, zalegał jednak z wypłatą odsetek, wskutek czego wartość majątku Pascalów spadła gwałtownie z niecałych 66 tysięcy do około 7300 liwrów.
Z powodu sprzeciwu wobec polityki fiskalnej kardynała, Étienne, tak jak wielu innych paryżan, został zmuszony do opuszczenia stolicy i pozostawienia trójki swoich dzieci pod opieką sąsiadki, Madame Sainctot – damy okrytej nie najlepszą sławą, na której salonach gościły jednak największe osobistości ówczesnej Francji. Wystarczyło, że gra Jacqueline w dziecięcym przedstawieniu przyciągnęła uwagę Richelieu, aby Étienne powrócił do miasta, został przeproszony i zyskał łaskę kardynała. Znajomość ta przyniosła mu w 1639 roku posadę królewskiego komisarza podatków w mieście Rouen, w którym ze względu na ciągłe podwyżki podatków zapanował fiskalny chaos.
W 1642 roku, pragnąc ułatwić ojcu niekończące się, wyczerpujące kalkulacje wpływów i należności, osiemnastoletni już Pascal zbudował maszynę obliczeniową zdolną do wykonywania działań dodawania i odejmowania, nazwaną później kalkulatorem Pascala albo Pascaliną. Mimo że konstrukcja stanowiła istotny etap rozwoju inżynierii komputerowej, nigdy nie osiągnęła sukcesu komercyjnego. Z powodu nazbyt wygórowanej ceny Pascalina pozostała co najwyżej ciekawostką, symbolem statusu społecznego najbogatszych Francuzów. Przez najbliższą dekadę Pascal usiłował jednak ulepszyć swój projekt, konstruując łącznie pięćdziesiąt maszyn; dwie z nich znajdują się dziś na wystawach w Zwingerze w Dreźnie oraz w paryskim Muzeum Sztuk i Rzemiosł.
Dokonania na polu matematyki
Kontynuując wspaniałe osiągnięcia wieku młodzieńczego, w dorosłym życiu Pascal nadal rozwijał swoje koncepcje matematyczne. W roku 1653 napisał „Traktat o trójkącie arytmetycznym” (Traité du triangle arithmétique), w którym zawarł koncepcję użytecznego tabelarycznego zestawienia współczynników dwumiennych, nazwanego potem na jego cześć trójkątem Pascala. W 1654, zainspirowany rozważaniami swego znajomego, Chevaliera de Méré, wymieniał z Fermatem listy na temat teorii gier hazardowych. Współpraca matematyków zaowocowała powstaniem matematycznej teorii prawdopodobieństwa. Analizowany problem dotyczył sytuacji, w której jeden z graczy chce zakończyć grę wcześniej oraz opierając się na bieżącym stanie gry i wynikających zeń szansach na wygraną, doprowadzić do sprawiedliwego podziału stawki; dyskusje te zaowocowały pojęciem wartości oczekiwanej. Później, w Myślach, Pascal sformułował probabilistyczny argument na rzecz wiary w Boga i cnotliwego życia (znany dziś jako zakład Pascala). Osiągnięcia Pascala i Fermata w dziedzinie teorii prawdopodobieństwa stanowiły podstawę dla późniejszego stworzenia rachunku różniczkowego i całkowego przez Leibniza.
Po religijnym objawieniu jakiego doświadczył w 1654, porzucił swoje rozważania matematyczne. Jednakże po bezsennej nocy w 1658 roku postanowił anonimowo ustanowić nagrodę za rozwiązanie problemu kwadratury cykloidy. Swoje koncepcje zaproponowali m.in. John Wallis, Christiaan Huygens i Christopher Wren, a także sam Pascal – pod przybranym nazwiskiem Amos Dettonville. Ostateczne ogłoszenie przezeń zwycięzcą siebie samego wywołało w środowisku naukowym liczne kontrowersje oraz ożywione dyskusje.
Filozofia matematyki
W dziedzinie filozofii matematyki największe osiągnięcie Pascala stanowi praca „O Duchu Geometrii” (De l'Esprit géométrique), będąca właściwie wstępem do podręcznika geometrii napisanego dla jednej ze słynnych „Szkółek Port-Royal” (Les Petites-Ecoles de Port-Royal). Dzieło to, dotyczące kwestii dociekania prawd, opublikowane zostało dopiero ponad sto lat po śmierci autora. Pascal twierdził w nim, że idealną metodą byłoby opieranie nowych wniosków na prawidłach już ugruntowanych; z drugiej jednak strony prawidła takie wymagałyby oparcia w innych, bardziej elementarnych, te zaś w kolejnych, w efekcie czego ustalenie pierwotnych zasad okazuje się niemożliwe. Za najlepszą metodę z możliwych uznał tę stosowaną w geometrii, gdzie z pewnych przyjętych aksjomatów rozwija się kolejne prawa i twierdzenia; niemożliwością jest jednak sprawdzenie prawdziwości samych aksjomatów.
We wspomnianym dziele Pascal rozwinął również teorię definicji. Rozróżniał definicje dokładnie sprecyzowane przez ich autora oraz takie, które są powszechnie przyjmowane w codziennym użyciu ze względu na stosunkowo oczywistą relację z przedmiotem; ten drugi typ definicji charakterystyczny jest dla filozofii esencjalizmu. Pascal za użyteczne dla nauk ścisłych uznał jedynie definicje pierwszego typu, twierdząc, że nauki te powinny w swej metodzie przyjąć zasady formalizmu sformułowane przez Kartezjusza.
W traktacie „O sztuce perswazji” (De l'Art de persuader) przyjrzał się uważnie geometrycznej metodzie aksjomatycznej, przede wszystkim zaś postawił pytanie o to, na jakiej podstawie ludzie przekonani są o słuszności przyjmowanych aksjomatów. Uznawał pogląd Montaigne'a, który twierdził, że uzyskanie takiej pewności na drodze ludzkiego poznania jest niemożliwe. Ostatecznie przyjął, że pryncypia te mogą być osiągnięte wyłącznie intuicyjnie, podkreślając przy tym konieczność odwołania się do Boga w ich poszukiwaniu.
Fizyka
Rozważania Pascala w zakresie hydrodynamiki i hydrostatyki koncentrowały się na kwestii zasad rządzących płynami hydraulicznymi. Wśród jego wynalazków znalazły się strzykawka i prasa hydrauliczna (wykorzystująca ciśnienie hydrostatyczne do zwielokrotniania siły), w roku 1646 zainteresował się natomiast eksperymentami z barometrem przeprowadzonymi przez Torricellego. Wykonawszy replikę wynalezionego przez Włocha urządzenia, złożonego z wypełnionej rtęcią, jednostronnie zamkniętej rurki postawionej do góry dnem w misce pełnej tego metalu, Pascal zapytał, jaka siła utrzymywała nieco rtęci w rurce oraz co wypełniało przestrzeń pomiędzy szczytem słupa rtęci a zamkniętym końcem naczynia. W tamtym czasie popularny pogląd naukowy głosił, że zamiast próżni powinna się tam znajdować jakaś niewidzialna materia. Przekonanie takie wynikało z nauk Arystotelesa, który uważał, że substancja jest w wiecznym ruchu, a substancja będąca w ruchu musi być przez coś/kogoś poruszana. Wobec tego, dla naukowców wyznających teorię greckiego filozofa, próżnia była niemożliwością, czego dowodzić miało następujące rozumowanie:
Światło przechodziło przez tak zwaną „próżnię” w rurce.
Według Arystotelesa wszystko jest w ruchu, i musi być przez coś poruszane.
Wobec tego, skoro coś musi pozwalać światłu na poruszanie się w rurce, niemożliwym jest, aby miało nie być tam niczego; istnienie próżni jest niemożliwe.
Pascal kontynuował doświadczenia z barometrem i w 1647 roku napisał pracę „Nowe eksperymenty z próżnią” (Experiences nouvelles touchant le vide), w której, poza opisem współzależności między ciśnieniem powietrza a poziomem słupa określonych cieczy, podał dowody świadczące o obecności próżni w rurce barometru.
19 września 1648 roku, po wielu miesiącach nakłaniania, Florin Périer, szwagier Pascala, przystąpił ostatecznie do realizacji doświadczenia o kluczowym znaczeniu dla teorii Pascala. W swojej relacji Périer pisze:
"W ostatnią sobotę pogoda była niepewna... [ale] około piątej rano... Puy de Dôme był widoczny... więc postanowiłem spróbować. Kilka ważnych osobistości miasta Clermont poprosiło mnie wcześniej o informację w razie podjęcia przeze mnie wyprawy... Wspaniale było mieć ich za towarzyszy podczas wykonywania tego eksperymentu... [...] O godzinie ósmej spotkaliśmy się w ogrodach Ojców Minimitów, które są położone w najniższym punkcie miasta... Najpierw wlałem szesnaście funtów rtęci... do naczynia... po czym wziąłem kilka szklanych rurek... każda długa na cztery stopy, hermetycznie zamknięta na jednym końcu i otwarta na drugim... i umieściłem je w naczyniu z rtęcią... Słup rtęci wznosił się do wysokości 26 cali i 3½ linii ponad poziom rtęci w naczyniu... Stojąc w tym samym miejscu, powtórzyłem eksperyment jeszcze dwukrotnie... za każdym razem otrzymany wynik był taki sam... [...] Przymocowałem jedną z rurek do naczynia oraz oznaczyłem wysokość rtęci i... poprosiłem Ojca Chastin, jednego z Minimitów..., by obserwował, czy w ciągu dnia zajdą jakieś zmiany... Wziąwszy inną rurkę i porcję rtęci... wspiąłem się na szczyt Puy de Dôme, około 500 sążni powyżej klasztoru, gdzie eksperyment... wykazał, że słupek rtęci osiąga tu jedynie 23 cale i 2 linie... Ostrożnie powtórzyłem doświadczenie pięć razy... za każdym razem w innym miejscu szczytu... wysokość rtęci była taka sama... w każdym przypadku...”
Pascal powtórzył doświadczenie w Paryżu, wnosząc barometr na szczyt dzwonnicy kościoła Saint-Jacques-de-la-Boucherie, na wysokość około pięćdziesięciu metrów. Poziom rtęci spadł o dwie linie. Zarówno takie, jak i inne, pomniejsze eksperymenty przeprowadzane przez Pascala doprowadziły do ustalenia zasad działania i opracowania skali barometru.
Odpierając zarzuty zwolenników koncepcji „niewidzialnej materii” mającej wypełniać próżnię, Pascal sformułował jedno z głównych siedemnastowiecznych twierdzeń opisujących metodę naukową. W swej odpowiedzi do Etienne'a Noela pisze: „Aby pokazać, że hipoteza jest oczywista, nie wystarczy, że wynikają zeń wszystkie powiązane zjawiska; zamiast tego, jeśli prowadzi do czegoś sprzecznego z choćby jednym obserwowanym faktem, wystarczy to do stwierdzenia jej fałszywości.” Jego konsekwentne obstawanie przy koncepcji istnienia próżni doprowadziło go do konfliktów z różnymi znaczącymi naukowcami, m.in. Kartezjuszem.
Dorosłe życie, religia, filozofia i literatura
Nawrócenie
Z biograficznego punktu widzenia, na nawrócenie Pascala największy wpływ miały dwie główne przyczyny: jego choroba oraz jansenizm. Od osiemnastego roku życia cierpiał on na bolesną chorobę nerwową, po ataku której w roku 1647 musiał przez pewien czas poruszać się o kulach. Bolała go głowa, piekły wnętrzności, a ręce i nogi wiecznie były zimne; pobudzenie w nich krążenia wymagało uciążliwych czynności, takich jak noszenie skarpet nasączonych brandy. Chęć uzyskania lepszej opieki zdrowotnej była jednym z motywów przeprowadzki Pascala wraz z siostrą Jacqueline do Paryża. Mimo że jego zdrowie uległo tam poprawie, jego układ nerwowy został trwale uszkodzony przez lata trwania dolegliwości. Od tamtej pory Pascal popadł w pogłębiającą się hipochondrię, która wpłynęła zarówno na jego charakter, jak i na późniejszą filozofię; stał się nerwowy, skłonny do wybuchów irytacji, miewał zmienny nastrój i rzadko się uśmiechał.
Zimą roku 1646 58-letni ojciec Pascala złamał biodro, poślizgnąwszy się na oblodzonej ulicy w Rouen. Biorąc pod uwagę wiek mężczyzny i poziom wiedzy medycznej w XVII wieku, złamanie takie mogło stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia; szczęśliwie w owym okresie w Rouen mieszkało dwóch lekarzy francuskich, Deslandes i de La Bouteillerie. Pascal senior „nie dopuszczał do siebie nikogo poza tymi mężczyznami. Była to dobra decyzja, przeżył bowiem i znów mógł chodzić.”. Jakkolwiek, podczas trzech miesięcy leczenia i rehabilitacji La Bouteillerie i Deslandes zostali stałymi gośćmi w domostwie rodziny Pascalów.
Obaj mężczyźni byli zwolennikami Jeana Guilleberta, orędownika odłamu chrześcijaństwa zwanego jansenizmem. Ta wciąż stosunkowo niewielka grupa, wyznająca rygorystyczną wersję augustynizmu i potępiona przez Kościół, zdobywała wówczas popularność we Francji. Blaise często rozmawiał z lekarzami, i do czasu wyzdrowienia ojca zdążył pożyczyć od nich kilka prac dotyczących jansenizmu. W tym okresie doświadczył on swego „pierwszego nawrócenia”, w związku z którym zaczął zajmować się przez pewien czas pisaniem traktatów teologicznych.
Wkrótce początkowe zaangażowanie Pascala przeminęło, on sam zaś przeżył wówczas (1648-1654) kilka lat „okresu światowego”, jak sam to później określał. Jego ojciec zmarł w roku 1651, pozostawiając swój dobytek w spadku Blaise'owi i Jacqueline, rozporządzać nim miał jednak syn. Po tym wydarzeniu dziewczyna oświadczyła, iż pragnie zostać postulantką w jansenistycznym klasztorze Port-Royal, co niezwykle zasmuciło Blaise’a, potrzebował on bowiem opieki siostry ze względu na chroniczne problemy zdrowotne."Nagle w domu Pascalów rozpoczęła się wojna. Blaise błagał Jacqueline o pozostanie w domu, ona jednak była niewzruszona. W końcu rozkazał jej, by została, to jednak również nie wywarło oczekiwanego skutku. Sednem tej sprawy był lęk Blaise’a przed utratą części spadku należącej do siostry. Gdyby Jacqueline została przyjęta do Port-Royal, zabrałaby pieniądze ze sobą. [Jednak] nic nie zmieniłoby jej decyzji.”
Zgoda między rodzeństwem została zawarta w październiku roku 1651. W zamian za coroczną pensję zdrowotną Jacqueline przekazała swoją część spadku bratu; Gilberte już wcześniej otrzymała swój udział w spadku w postaci posagu. Jacqueline przeniosła się do Port-Royal na początku stycznia 1652. Tego dnia, wedle słów Gilberte opisującej swego brata, „[Blaise] powrócił do siebie smutny ignorując Jacqueline, która oczekiwała go w małym konwersatorium.”. Na początku czerwca 1653, po długich naleganiach ze strony siostry, Pascal oficjalnie przekazał jej część spadku na rzecz Port-Royal, który wówczas już „zaczął pachnieć mu sektą”. Po utracie dwóch trzecich majątku swego ojca, 29-letniemu Pascalowi w oczy zajrzało widmo biedy.
Przez pewien okres od tamtego czasu prowadził życie kawalerskie; podczas pobytu w Auvergne poddał się wdziękowi pewnej kobiety, którą określał jako „Safonę wsi”. W tym okresie napisał „Rozmowy o pasjach miłości” (Discours sur les passions de l'amour) i najwyraźniej rozważał zawarcie małżeństwa (określonego później przezeń jako „najniższy status życiowy dozwolony chrześcijaninowi”). Jacqueline potępiła jego frywolność i modliła się o poprawę obyczajów brata. Podczas wizyt w Port-Royal Pascal okazywał wyraźną pogardę wobec spraw tego świata, jednak również kwestie religii nie pociągały go szczególnie.
Bliskość śmierci
W listopadzie 1654 roku Pascal stał się prawdopodobnie jednym z uczestników wypadku na moście Neuilly-sur-Seine, gdzie konie prowadzące karetę przeskoczyły barierę, niemalże pociągając za sobą do rzeki pojazd. Szczęśliwie wodze pękły i kareta zawisła na krawędzi mostu, pozwalając pasażerom na wyjście z niebezpiecznej sytuacji bez szwanku. Wrażliwy filozof, przerażony bliskością śmierci, zemdlał i przez pewien czas pozbawiony był świadomości. Piętnaście dni później, 23 listopada pomiędzy 10:30 a 12:30 w nocy doświadczył wizji religijnej, której treść natychmiast zapisał w krótkiej notatce, zaczynającej się słowami: „Ogień. Bóg Abrahama, Bóg Izaaka, Bóg Jakuba, a nie filozofów i uczonych...” i zakończonej cytatem z Księgi Psalmów 119:16: „Nie zapomnę mów twoich. Amen”. Po przeżyciu tym ostrożnie wszył notkę, znaną dziś jako Pamiątka, w swój płaszcz i zawsze przekładał ją do ubrania, które aktualnie miał na sobie; po jego śmierci została ona przypadkiem odnaleziona przez jednego ze służących. Niektórzy biografowie Pascala kwestionują jednak tezę, jakoby historia z karetą miała doprowadzić go do objawienia opisanego w Pamiątce.
Jakkolwiek było – jego wiara i oddanie dla religii odżyły, wskutek czego w styczniu 1655 roku zdecydował się na dwutygodniowy pobyt w starszym z dwóch klasztorów Port-Royal w celu odnowy duchowej i uporządkowania kwestii religijnych. Wtedy też – niedługo po nawróceniu – zaczął pisać swe listy w duchu jansenizmu, zebrane potem i wydane pod nazwą Prowincjałek.
Prowincjałki
W latach 1656–1657 Pascal opublikował swą słynną krytykę kazuistyki, oficjalnej metody etycznej Kościoła katolickiego stosowanej zwłaszcza przez członków zakonu Towarzystwa Jezusowego (jezuitów), m.in. Antonio Escobara. Ukazał technikę ową jako rzekomy przykład usprawiedliwiania niemoralnego postępowania przy pomocy skomplikowanych wywodów. Posłużył się przy tym przemyślną formą wypowiedzi: Prowincjałki są zbiorem listów napisanych rzekomo przez pewnego paryżanina do przyjaciela z prowincji w celu przybliżenia temu kwestii moralno-teologicznych, jakie zajmowały ówczesnych mieszkańców stolicy. Łącząc żarliwość konwertyty z ogładą i poczuciem humoru człowieka światowego, Pascal osiągnął mocny efekt psychologiczny.
Serię 18 listów wydał on (pod pseudonimem Louis de Montalte) w ciągu niewiele ponad roku; spotkała się ona z krytyką ze strony zarówno Kościoła, jak i Ludwika XIV, który w roku 1660 nakazał spalenie Prowincjałek. W 1661 doprowadzono do potępienia i zamknięcia opactwa Port-Royal, osoby zaś związane z tym ośrodkiem zmuszone zostały do podpisania wydanej pięć lat wcześniej bulli papieskiej potępiającej nauki Janseniusza jako heretyckie. Niektóre argumenty Pascala okazały się jednak przemawiać do papieża Aleksandra VII, który pomimo dezaprobaty dla poglądów jansenistów potępił również i laksyzm (1665–1666). Równocześnie został jednak potępiony wyznawany przez Pascala tucjoryzm, stanowiący drugą skrajność etyczną.
Pomijając religijny aspekt Prowincjałek, dzieło to zyskało duże uznanie ze względu na swój poziom literacki. Zręczne użycie humoru, kpiny i brutalnej momentami satyry umożliwiło serii listów zdobycie popularności wśród szerokich kręgów społeczeństwa, a także inspirowało późniejszych pisarzy francuskich, takich jak Wolter czy Jan Jakub Rousseau.
Cud
Podczas tymczasowego pobytu Pascala w Paryżu, w czasie którego nadzorował on wydawanie ostatniego ze swoich listów, w kaplicy Port-Royal miało miejsce wydarzenie mające jeszcze bardziej pogłębić jego uczucia religijne i utwierdzić go w wierze. Jego 10-letnia siostrzenica, Marguerite Périer, cierpiała z powodu bolesnej przetoki łzowej (fistula lacrymalis), wywołującej okropnie wyglądające ropotoki z nosa i oczu; lekarze uważali przypadek za beznadziejny i nie dawali dziewczynce szans na wyzdrowienie. Jednak 24 marca 1657 roku do klasztoru przybył pewien mężczyzna, przynosząc ze sobą cierń, który uważany był za fragment korony cierniowej Jezusa. Podczas uroczystej ceremonii, której towarzyszyło wspólne śpiewanie psalmów, zakonnice złożyły cierń na ołtarzu i po kolei podchodziły doń, aby go ucałować. Jedna z nich, zauważywszy pośród zgromadzenia Marguerite, wzięła relikwię i dotknęła nią chorego miejsca na twarzy dziewczęcia. Jak informują źródła, tego wieczoru ból dręczący siostrzenicę Pascala ustał, jej matka zaś z zaskoczeniem stwierdziła, że po przetoce nie pozostał żaden ślad; wezwany lekarz potwierdził, że ropienie i opuchlizna ustały. Zaskoczony nagłym wyzdrowieniem dziewczynki rozpuścił wieść o cudownym uzdrowieniu, zaś siedmiu lekarzy znających jej wcześniejszy stan zdrowia pisemnie potwierdziło cudowność niniejszego zdarzenia. Do podobnych wniosków doszli zresztą wezwani w celu zbadania sprawy urzędnicy diecezjalni, którzy zezwolili na odcelebrowanie w Port-Royal mszy Te Deum. Tłumy wiernych zjawiły się, by ujrzeć i ucałować słynny cierń, którego cudowność została uznana przez cały katolicki Paryż; później cudu tego używali zarówno janseniści, jak i katolicy w charakterze argumentu w sporach o kwestie wiary. W 1728 papież Benedykt XIII odwołał się do owego zdarzenia, dowodząc, iż epoka cudów jeszcze nie przeminęła.
Na pamiątkę cudu Pascal wykonał dla siebie emblemat, ukazujący oko otoczone koroną cierniową z inskrypcją Scio cui credidi („Wiem, komu zawierzyłem”). Jego wiara uległa umocnieniu, co przywiodło go do stworzenia jego ostatniego, niedokończonego dzieła, słynnych Myśli.
Myśli
Najbardziej wpływowe dzieło teologiczne Pascala, już po śmierci autora opatrzone tytułem „Myśli” (Pensées), nigdy nie zostało przez niego ukończone. Oryginalnie zatytułowane „Apologia religii chrześcijańskiej” (Apologie de la religion Chrétienne), w zamyśle stanowić miało jednolitą i kompletną analizę i obronę chrześcijaństwa. Wśród rzeczy osobistych zmarłego odnaleziono liczne skrawki papieru zapisane pojedynczymi myślami, ułożone w roboczym, acz sensownym porządku. Pierwsze zbiorcze wydanie tych notatek ukazało się drukiem w roku 1670, pod nazwą „P. Pascala myśli o religii oraz kilku innych zagadnieniach” (Pensées de M. Pascal sur la religion, et sur quelques autres sujets) i wkrótce zdobyło znaczne uznanie czytelników, stając się klasyczną pozycją literatury francuskiej. Jedną z głównych technik retorycznych, jakie zastosował Pascal, było użycie filozofii sceptycznej – uosabianej tu przez Montaigne'a i Epikteta – dla doprowadzenia odbiorcy do punktu takiego zdezorientowania i desperacji, że skłonny byłby on całkowicie zaufać Bogu i pewności, jaką daje religia. Podejście takie znalazło krytyków w osobach m.in. Pierre’a Nicole, Antoine’a Arnaulda i innych uczonych z Port-Royal, sądzących, że fragmentaryczne myśli i spostrzeżenia mogą – zamiast do pobożności – prowadzić raczej do przyjęcia postawy sceptycznej. Część „niewygodnych” myśli w związku z tym usunięto w redakcji, inne zaś zmodyfikowano tak, by uniknąć wrogich reakcji ze strony króla lub Kościoła – po zakończeniu okresu prześladowań mieszkańcy klasztoru pragnęli uniknąć odnowienia dawnego sporu. Pełnego, oryginalnego wydania „Myśli” doczekały się dopiero w XIX stuleciu.
Myśli są współcześnie uważane za wybitne dzieło i kamień milowy francuskiej prozy. O pewnym fragmencie (myśl 72.) Sainte-Beuve wypowiedział się jako o najznakomitszych stronach zapisanych po francusku, natomiast Will Durant w swoim 11-tomowym dziele Historia cywilizacji wyraził podziw dla Myśli jako najbardziej elokwentnej książki w historii prozy francuskiej. W swoim opus magnum Pascal podjął kilka antynomicznych zagadnień filozofii: nieskończoność i nicość, wiara i rozum, duch i materia, śmierć i życie, sens i próżność, a jedynymi konkluzjami, jakie stąd wywiódł, były pokora, niewiedza i łaska. Te ostatnie sprowadził do swojego argumentu religijnego, znanego powszechnie jako zakład Pascala.
Ostatnie dokonania i śmierć
T.S. Eliot pisał o Pascalu jako „światowcu wśród ascetów, ascecie wśród światowców”; jego ascetyczny styl życia wynikał z przekonania, że cierpienie jest dla człowieka czymś naturalnym, a wręcz koniecznym. W roku 1659 roku Pascal, zawsze dość chorowity, rozchorował się tym razem poważnie, często jednak pod koniec swego życia odmawiał pomocy lekarskiej, twierdząc, że „choroba jest naturalnym stanem chrześcijanina”.
W 1661 Ludwik XIV zawiesił działalność jansenistów w Port-Royal, w odpowiedzi na co Pascal napisał jedno ze swych ostatnich dzieł, „Nakaz Podpisania Formularza” (Écrit sur la signature du formulaire). W tym samym roku zmarła jego siostra Jacqueline, co ostatecznie skłoniło go do porzucenia polemik na temat jansenizmu. Ostatnim znaczącym osiągnięciem uczonego było stworzenie w roku 1662 prawdopodobnie pierwszej na świecie linii komunikacyjnej, dzięki której pasażerowie mogli podróżować po Paryżu w zaprojektowanym przez Pascala omnibusie.
W tym samym roku jego choroba wzmogła się. Świadomy swego słabego zdrowia, prosił o przeniesienie do szpitala dla nieuleczalnie chorych; lekarze uznali jednak, że jego stan jest zbyt niestabilny, aby można było go przenieść w inne miejsce. 18 sierpnia 1662 roku, w Paryżu, Blaise dostał drgawek i otrzymał ostatnie namaszczenie. Zmarł następnego dnia rano, wyrzekłszy swe ostatnie słowa: „niech Bóg nigdy mnie nie opuści”. Został pochowany na cmentarzu Saint-Étienne-du-Mont.
Wykonana po jego śmierci autopsja ujawniła poważne problemy żołądkowe i uszkodzenia innych organów jamy brzusznej, a także mózgu; mimo to ostateczna przyczyna jego kłopotów ze zdrowiem nie została precyzyjnie ustalona. Podejrzenia skupiają się wokół gruźlicy i raka żołądka (lub obu naraz), zaś częste bóle głowy kojarzone są z uszkodzeniami mózgu.
Dorobek
W uznaniu dokonań naukowych nazwę Pascal nadano jednostce ciśnienia układu SI (pisanej małą literą), językowi programowania oraz prawu Pascala (ważnej zasady w aerostatyce i hydrostatyce). Nazwisko uczonego pojawia się również, jak wyżej wspomniano, w trójkącie Pascala i zakładzie Pascala.
Praca Pascala nad teorią prawdopodobieństwa była jego najbardziej znaczącym wkładem w rozwój matematyki. Pierwotnie dotyczyła hazardu, obecnie jest niezwykle istotna w ekonomii, szczególnie w matematyce ubezpieczeniowej. John Ross napisał, „Teoria prawdopodobieństwa i odkrycia jej towarzyszące odmieniły sposób postrzegania niepewności, ryzyka, podejmowania decyzji oraz indywidualną i zbiorową zdolność wpływania na bieg przyszłych wydarzeń”. Należy jednak pamiętać, że Pascal i Fermat, mimo iż wnieśli istotny wkład do wczesnych prac nad teorią prawdopodobieństwa, nie zgłębili jej dostatecznie szczegółowo. Christiaan Huygens, który prowadził badania z Pascalem i Fermatem, napisał pierwszą książkę poruszającą tę tematykę. W późniejszym czasie badania te prowadzili Abraham de Moivre i Pierre Simon de Laplace.
W literaturze Pascal jest traktowany jako jeden z najważniejszych autorów francuskiego klasycyzmu i uważany do dzisiaj za jednego z najwybitniejszych prozaików francuskich. Jego sposób posługiwania się satyrą i humorem był obiektem licznych polemik. Zbiór jego prac literackich jest dobrze znany jego wielkiemu przeciwnikowi racjonaliście Kartezjuszowi i przyczynił się do twierdzenia, że główne założenia filozofii empiryzmu były niewystarczające dla określenia prawd fundamentalnych.
Inne
We Francji odbywa się coroczny, prestiżowy konkurs, który ma za zadanie pomoc wybitnym naukowcom w ich badaniach w Île-de-France. Jego nazwa pochodzi od nazwiska Pascala (Chaires Internationales de Recherche Blaise Pascal).
W Kanadzie co roku odbywa się matematyczny konkurs nazwany na cześć naukowca. Konkurs Pascala (Concours Pascal) jest otwarty dla wszystkich uczniów z Kanady, którzy nie przekroczyli czternastego roku życia i są co najwyżej w dziewiątej klasie.
Dyskusja na temat postaci Pascala została poruszona w filmie Moja noc u Maud francuskiego reżysera Érica Rohmera.
Roberto Rossellini wyreżyserował film biograficzny Blaise Pascal, który po raz pierwszy wyemitowano w 1971 roku. W rolę Pascala wcielił się Pierre Arditi.
Pascal był tematem pierwszej edycji filmu dokumentalnego BBC 2, „The Sea of Faith”, prezentowanego przez Dona Cupitta.
Austriacki pisarz Thomas Bernhard wielokrotnie odnosił się do Pascala w swoich dziełach.
Prace naukowe
Pascal przeprowadził doświadczenie, które udowodniło, że ciśnienie cieczy lub gazów jest takie samo w każdym miejscu. Doświadczenie polegało na ustawieniu szczelnej beczki przy budynku, na drugim piętrze ustawiano cienką rurkę prowadzącą do beczki. W rurkę nalano wodę i kiedy było już dużo wody w rurce, beczka zaczęła przeciekać. Pascal wynalazł teoretycznie prasę hydrauliczną.
Blaise Pascal wymyślił tzw. Pascalinę, pierwszą maszynę liczącą, która potrafiła dodawać. Zbudował ją dla swojego ojca, który był poborcą podatkowym. Ponadto sformułował prawo nazwane jego nazwiskiem dotyczące ciśnienia w cieczach. Stąd jednostka ciśnienia w układzie SI nosi nazwę paskal (Pa). Do matematyki wprowadził obiekty nazwane potem ślimakiem Pascala i trójkątem Pascala. Ustanowił w Paryżu w 1662 roku 5 pierwszych linii komunikacji miejskiej, po której kursował omnibus (karoce za 5 soldów) według stałych rozkładów oraz wynalazł nowoczesną ruletkę.
Wybrane prace
Essai pour les coniques (1639)
Experiences nouvelles touchant le vide (1647)
Traité du triangle arithmétique (1653)
Prowincjałki (1656–1657)
De l'Esprit géométrique (1657 lub 1658)
Écrit sur la signature du formulaire (1661)
Myśli (nieukończone, wydane pośmiertnie)
Zobacz też
Carrosses à cinq sols
Université Blaise-Pascal w Clermont-Ferrand
Zakład Pascala
Przypisy
Bibliografia
Leszek Kołakowski: Bóg nam nic nie jest dłużny. Krótka uwaga o religii Pascala i duchu jansenizmu. Kraków 1994.
Jacques Attali: Pascal, Librairie Arthème Fayard, 2000 (pol. wyd. tłum. J.Kierul, PIW 2004. ).
Broome, JH.: Pascal.
Davidson, Hugh M.: Blaise Pascal. Boston: Twayne Publishers, 1983.
Farrell, John: „Pascal and Power”. Chapter seven of Paranoia and Modernity: Cervantes to Rousseau (Cornell UP, 2006).
Goldmann, Lucien: The hidden God; a study of tragic vision in the Pensees of Pascal and the tragedies of Racine (original ed. 1955, Trans. Philip Thody. London: Routledge, 1964)
Miel, Jan: Pascal and Theology. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1969.
Encyclopedia of Philosophy, 1967 edition, s.v. "Pascal, Blaise."
Pascal, Blaise: Oeuvres complètes. Paris: Seuil, 1960.
Pascal, Blaise: Oeuvres complètes. Jean Mesnard, ed. 4 vols have appeared. Paris: Desclée-Brouwer, 1964
Linki zewnętrzne
Polskojęzyczne
Góra Karmel – pisma Pascala w oryginale i przekładach angielskich
Dzieła Blaise’a Pascala w bibliotece Polona
Obcojęzyczne
[dostęp 2021-07-12].
Philippe Sollers Le temps de Pascal „L'infini”, N°70, 2000
Francuscy matematycy XVII wieku
Francuscy geometrzy
Francuscy probabiliści
Francuscy fizycy XVII wieku
Francuscy fizycy mechaniczni
Mechanicy płynów
Francuscy filozofowie XVII wieku
Apologeci chrześcijańscy
Francuscy pisarze katoliccy
Francuscy prozaicy XVII wieku
Ludzie upamiętnieni nazwami twierdzeń
Ludzie upamiętnieni nazwami krzywych płaskich
Ludzie upamiętnieni nazwami jednostek SI
Osoby upamiętnione nazwami języków programowania
Ludzie urodzeni w Clermont-Ferrand
Urodzeni w 1623
Autorzy umieszczeni na indeksie ksiąg zakazanych
Zmarli w 1662
Pochowani w Paryżu
!
Herezje wobec katolicyzmu |
188524 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Fenolan%20sodu | Fenolan sodu | Fenolan sodu – organiczny związek chemiczny, sól fenolu i wodorotlenku sodu o wzorze chemicznym C6H5ONa. W wodzie dysocjuje na jony C6H5O- i Na+.
Roztwór wodny tej soli wykazuje odczyn zasadowy, gdyż fenol jest słabym kwasem.
Fenolan sodu służy do otrzymywania kwasu salicylowego w reakcji Kolbego.
Zobacz też
benzoesan sodu
Przypisy
Organiczne sole sodu
Związki aromatyczne |
680 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Blenda%20uranowa | Blenda uranowa | Blenda uranowa (smółka uranowa, blenda smolista, nasturan) – smoliście czarna, skrytokrystaliczna lub kolomorficzna mająca postać twardych, naciekowych skupień o smolistym połysku, odmiana uraninitu; bogata ruda uranu (60–80% UO2).
Występowanie
Czechy – Jachymów, Niemcy, Demokratyczna Republika Konga, USA – Kolorado, północna Kanada.
W Polsce – na Dolnym Śląsku – w okolicach Kowar, w okolicach Ogorzelca, w Rudawach Janowickich, w Masywie Śnieżnika, w okolicach Lubina, na Biskupiej Kopie niedaleko Prudnika.
Znaczenie
Stanowi bardzo ważne źródło uranu, radu i innych pierwiastków promieniotwórczych
w niej w 1898 r. Maria Skłodowska-Curie i Pierre Curie zidentyfikowali po raz pierwszy rad i polon.
Zobacz też
Kopaliny (kopalnia uranu)
Przypisy
Tlenki i wodorotlenki (minerały)
Uran (pierwiastek) |
188530 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Jean%20Paulista | Jean Paulista | Jean Paulista, właśc. Jean Francisco Rodrigues (ur. 28 listopada 1977) – brazylijski piłkarz posiadający również obywatelstwo portugalskie, grający na pozycji pomocnika lub napastnika.
Kariera
Kluby brazylijskie
Karierę rozpoczął w Corinthians Alagoano, następnie grał w EC Taubaté.
Kluby portugalskie
W sezonie 1998/1999 występował w SC Farense, w następnym był wypożyczany do Sportingu Braga i CD Aves. Na pierwszą część sezonu 2000/2001 powrócił do Farense, a później został wypożyczony do DC Imortal. Przez następne dwa sezony (2001/2002 i 2002/2003) grał w Vitorii Setubal. W sezonie 2003/2004 występował ponownie w Aves, a w sezonie 2004/2005 w FC Maia.
Wisła Kraków
W Wiśle Kraków grał od sezonu 2005/2006. W polskiej Ekstraklasie zadebiutował 30 lipca 2005 roku, w meczu z GKS-em Bełchatów. Rundę wiosenną sezonu 06/07 zaczął od dwóch asyst i jednej bramki w meczu z Górnikiem Zabrze a zakończył golem z wicemistrzem Polski 2007 GKS-em Bełchatów. W tym samym sezonie rozegrał 6 meczów w Pucharze UEFA, w którym strzelił piękną bramkę przeciwko FC Basel. Dołożył także 3 bramki w Pucharze Ekstraklasy przeciwko Odrze Wodzisław (1) i Lechowi Poznań (2). W klasyfikacji kanadyjskiej został najlepszym piłkarzem Wisły z dorobkiem 7 asyst i 8 goli. W sezonie 07/08 zawodnik występował na skrzydłach, w ataku oraz jako ofensywny pomocnik, ogółem zagrał 25 spotkań w tym tylko 5 w pełnym wymiarze czasowym. W sumie zaliczył 6 asyst i zdobył 5 goli. "Jasiek" miał duży wkład w zdobyciu mistrzostwa przez Wisłę, pomógł także Wiśle zdobyć tytuł w rozgrywkach Młodej Ekstraklasy. Rozegrał 69 spotkań w meczach ligowych, w których strzelił 12 bramek. Ostatnim jego meczem w zespole z Krakowa była potyczka w sparingu z Chicago Fire zakończonym remisem 0-0 który odbył się 21 maja 2008. Paulista nie doszedł do porozumienia z zarządem Wisły co do kwestii zarobków jak i formy jego wypłacania, nie przedłużył kontraktu i przeniósł się do 19-krotnego mistrza Cypru - APOEL-u.
APOEL Nikozja i AEK Larnaka
Paulista w sezonie 08/09 nie zdołał zadebiutować w lidze cypryjskiej w związku z kontuzją kolana której nabawił się w rewanżowym meczu eliminacji Pucharu UEFA przeciwko Crvenej Zvezdzie Belgrad. W 2010 roku odszedł z APOEL-u do AEK-u Larnaka.
Bibliografia
Brazylijscy piłkarze
Portugalscy piłkarze
Piłkarze EC Taubaté
Piłkarze SC Braga
Piłkarze Vitórii Setúbal
Piłkarze CD Aves
Piłkarze FC Maia
Piłkarze Polonii Bytom
Piłkarze Skry Częstochowa
Piłkarze Wisły Kraków
Piłkarze APOEL FC
Piłkarze AEK Larnaka
Urodzeni w 1977
Piłkarze SC Corinthians Alagoano |
681 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Szachownica%20lotnicza | Szachownica lotnicza | Szachownica lotnicza – znak Sił Powietrznych, malowany na statkach powietrznych. Znak ma formę kwadratowej szachownicy o czterech polach w kolorach czerwonym i białym.
Historia
Biało-czerwona szachownica po raz pierwszy pojawiła się na samolotach jako godło osobiste pilota porucznika Stefana Steca, latającego w lotnictwie austriackim, a następnie polskim. Miała wówczas cztery pola, bez obwódek. Tak oznakowanym samolotem Stec przyleciał 15 listopada 1918 z meldunkiem z oblężonego Lwowa do Warszawy. Dowódca lotnictwa, ppłk Hipolit Łossowski, uznał wówczas, że szachownica spełnia wszystkie kryteria, jakie powinien mieć znak przynależności państwowej: jest oryginalna, ma polskie barwy i łatwo można ją namalować na skrzydłach i kadłubie.
1 grudnia 1918 Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego generał dywizji Stanisław Szeptycki wydał rozkaz nr 38, w którym postanowił, że:
7 grudnia 1918 w Dzienniku Rozporządzeń Ministra Spraw Wojskowych nr 9 ukazało się ponadto Rozporządzenie Szefa Sztabu Generalnego następującej treści:
Przed wprowadzeniem szachownicy, polskie samoloty były oznaczane różnymi elementami w biało-czerwonych barwach narodowych: tarczami herbowymi z podziałem koloru na ukos (eskadry warszawskie), pasami biało-czerwonymi (eskadra lwowska), czerwonymi literami Z w białym kwadracie (eskadry krakowskie).
Początkowo malowana była na całej szerokości skrzydeł, kadłubów i sterów kierunku. W 1921 wprowadzono obwódki w kolorach odmiennych od koloru pól szachownicy (instrukcja Wojsk Lotniczych nr 15 z 1921 roku: Ogólne Warunki Techniczne Płatowców), jednak nie podano stosunku ich szerokości do rozmiaru szachownicy. Stosunek ten ustaliło dopiero rozporządzenie prezydenta RP w sprawie znaków przynależności:
Przez następne ponad 70 lat szachownica w tej postaci pozostawała znakiem polskiego lotnictwa wojskowego. W 1993 jednakże wprowadzono nowy wzór znaku, z zamienioną kolejnością pól (odwrócony o 90°), bardziej poprawny heraldycznie, ale ignorujący tradycję. Ustawa z 19 lutego 1993 O znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w Rozdziale 5 art. 22 w punkcie 1 podaje:
Natomiast punkt drugi informuje, że wzór szachownicy znajduje się w załączniku do tejże ustawy.
Według nieobowiązującego już zarządzenia Ministra Obrony Narodowej, szachownica lotnicza umieszczana jest na samolotach po obu stronach statecznika pionowego (w przypadku podwójnego usterzenia pionowego tylko na zewnętrznych powierzchniach statecznika) oraz na dolnych powierzchniach obu skrzydeł (w przypadku dwupłatowca na dolnych powierzchniach lewego i prawego dolnego płata skrzydła); 25 lutego 2012 weszło w życie rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej, przywracające szachownice na górne powierzchnie obu skrzydeł (w przypadku dwupłatowca na górne powierzchnie lewego i prawego górnego płata skrzydła). Na śmigłowcach – po obu stronach tylnej części kadłuba oraz na jego dolnej powierzchni. Szachownicę lotniczą umieszcza się tak, aby jej krawędzie były równoległe do osi symetrii podłużnej. Znak nie może znajdować się częściowo na nieruchomej powierzchni, a częściowo na ruchomej. Dopuszczalne jest umieszczenie szachownicy w całości na ruchomej powierzchni. W przypadku, gdy szachownica umieszczona jest na białym lub czerwonym elemencie płatowca powinna mieć szarą obwódkę. Szerokość szarej linii wynosi 1/6 szerokości skrajów szachownicy lotniczej.
W czasie II wojny światowej samoloty, na których walczyli polscy piloci po klęsce wrześniowej nosiły szachownice obok znaków państw w siłach których walczyli:
We Francji: malowano dużą szachownicę jedynie na kadłubie, zamiast znaków francuskich (była ona również obrócona o 90°). Było to zapewne związane z istnieniem od 1885 r. francuskiego znaku kolejowego "kwadrat" o postaci szachownicy biało-czerwonej https://fr.wikipedia.org/wiki/Carr%C3%A9_(signal).
W Wielkiej Brytanii miniaturowe szachownice malowano na osłonie silnika, przed i poniżej kabiny pilota, bardzo rzadko na kadłubie za znakiem RAF-u.
Lotnictwo polskie sformowane w ZSRR malowało małe szachownice na osłonach silników.
Inne wykorzystanie
Od 1991 roku statki powietrzne Straży Granicznej Polski noszą wzór biało-czerwonej szachownicy w kształcie koła na tle zielonego kwadratu. Obrócona o 45° biało-czerwona szachownica była także malowana od lat 60. do lat 80. XX wieku na wieżach oraz burtach bezwieżowych polskich pojazdów pancernych, czasami miała ona formę rombu. Szachownica lotnicza jest elementem flagi lotnisk i lądowisk wojskowych, flagi lotnisk i lądowisk Marynarki Wojennej oraz flagi Dowódcy Sił Powietrznych.
Szachownica widniała na awersie Medalu Lotniczego; obecnie widnieje na awersie Lotniczego Krzyża Zasługi i Lotniczego Krzyża Zasługi z Mieczami, a także na Odznace tytułu honorowego „Zasłużony Pilot Wojskowy”.
Znak szachownicy umieszczony został na monecie okolicznościowej o nominale 2 zł, wyemitowanej przez Narodowy Bank Polski 4 kwietnia 2011 roku. Monety wybito dla uczczenia pamięci ofiar katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku 10 kwietnia 2010. Moneta wybita została z rzekomym błędem, polegającym na złym odwzorowaniu kolorów szachownicy na rzeźbie monety. Zgodnie z zasadami przyjętymi przez Radę Heraladyczną, a stosowanymi do odznaczeń i medali, kolor biały w reliefie symbolizuje wyspa kolor czerwony pozostaje lustrem, tj. powierzchnią płaszczyzny monety.
Od 1996, szachownica jest wykorzysywana jako element herbu Bemowa, dzielnicy Warszawy. W latach 1974–1993, była ona także obecna w herbie Dęblina.
Motyw szachownicy pojawia się również w logach polskich aeroklubów.
Za zgodą wiceministra obrony narodowej Czesława Mroczka polski skoczek narciarski Kamil Stoch wystąpił na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w Soczi w kasku z szachownicą lotniczą. W obu konkursach (9 lutego oraz 15 lutego) uzyskał tytuły mistrza olimpijskiego.
Galeria
Przypisy
Bibliografia
Lotnictwo w Polsce
Oznakowania statków powietrznych
Polskie lotnictwo wojskowe |
188532 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alan%20Moore | Alan Moore | Alan Moore (ur. 18 listopada 1953 w Northampton) – brytyjski scenarzysta komiksowy i pisarz.
Uznawany za jednego z najwybitniejszych scenarzystów w historii anglojęzycznego komiksu, jest twórcą znaczących dla rozwoju gatunku tytułów: Prosto z piekła, Strażnicy, Batman: Zabójczy żart, V jak vendetta, Liga Niezwykłych Dżentelmenów, Saga o potworze z bagien.
Życiorys
Syn Ernesta Moore’a i Sylvii Doreen. Urodził się w niewielkim miasteczku przemysłowym Northampton, położonym między Londynem a Birmingham. Już od najmłodszych lat był cechował się wyjątkową osobowością. Wielokrotnie był wyrzucany ze szkół. W momencie osiągnięcia pełnoletniości był bezrobotnym pozbawionym wykształcenia i kwalifikacji. W 1979 roku Moore trafił do czasopisma muzycznego Sounds. Pisał scenariusze i ilustrował detektywistyczny komiks Roscoe Moscow. Używał wówczas kilku pseudonimów. Przekonawszy się, że nie jest dobrym rysownikiem, postanowił skupić się już tylko na pisaniu scenariuszy.
Pierwsze istotne komiksy tworzone przez Moore’a na terenie Wielkiej Brytanii to opowieści do Doctor Who Weekly oraz do magazynu Warrior, gdzie pojawiły się dwie pierwsze wielkie opowieści Moore’a: V jak Vendetta oraz Marvelman.
Na początku lat 80. rozpoczęła się amerykańska kariera Moore’a. Podjął wówczas pracę w wydawnictwie DC. W ten sposób powstała klasyczna już Saga o potworze z bagien. Moore zmienił formułę komiksu z opowieści o superbohaterach w dreszczowiec z elementami horroru i realizmu magicznego. W tym okresie Moore pisał również do innych tytułów DC Comics (m.in. Tales of the Green Lantern Corps oraz Batman Annual). Nie zyskały one jednak większego rozgłosu.
Prawdziwą sławę przynieśli Moore’owi Strażnicy – przełomowe dzieło, które na zawsze zmieniło oblicze amerykańskiego komiksu i do dziś jest uważane za jedno z największych arcydzieł gatunku. W tym okresie rozpoczęła się trwająca do dziś wojna Moore’a z wydawnictwami Marvel i DC Comics. Marvel zmusił autora m.in. do zmiany tytułu komiksu Marvelman w jego amerykańskim przedruku na Miracleman. Moore do dziś nie może wydawnictwu tego wybaczyć. DC Comics natomiast, jako właściciel praw do Strażników, nie opłaciło nigdy Moore’a współmiernie do sukcesu, jakim okazała się jego miniseria. Ostatnim projektem Moore’a dla DC Comics był Zabójczy żart z roku 1988, uważany za najlepszą opowieść o Jokerze.
Po zerwaniu z gigantami przemysłu komiksowego dla Moore’a nastał ciężki okres. Pracował dla różnych małych wydawnictw, które czasem upadały, nim zdążył zakończyć opowieść. Wreszcie, zniechęcony, stworzył własną firmę Mad Love Publishing. Wydawanie własnym kosztem nie opłaciło się Moore’owi, który wkrótce musiał zaoferować swoje usługi większemu przedsiębiorstwu.
Dziś Moore jest właścicielem i jedynym scenarzystą wydawnictwa ABC Comics, stanowiącego część WildStorm Productions, które to jest własnością DC Comics. Poza komiksami Moore opublikował kilka opowiadań, sporo artykułów do różnych czasopism, nagrywał muzykę, napisał kilka sztuk teatralnych oraz wierszy. Za swoje osiągnięcia otrzymał m.in. British Eagle Awards for Best Comics Writer (1982 i 1983), Internation Horror Guild Award (1995), Hugo Award (1988), Locus Poll Award (1988), Bram Stoker Award (2000).
We wrześniu 2016 ukazała się powieść Moore’a pt. Jerusalem, licząca ponad milion słów, którą autor pisał przez kilka lat.
Życie prywatne
W latach 1974–1989 był żonaty z Phyllis Moore. Ma z nią dwie córki: Leah (ur. 1978) i Amber. Od 2007 żoną Moore’a jest Melinda Gebbie.
Alan Moore określa swój światopogląd jako anarchistyczny.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Pisarze – laureaci Nagrody Hugo
Brytyjscy pisarze
Brytyjscy autorzy komiksów
Anarchizm w kulturze
Brytyjscy anarchiści
Brytyjscy okultyści
Pisarze postmoderniści
Pisarze z kręgu Mitów Cthulhu
Ludzie urodzeni w Northampton
Urodzeni w 1953 |
188533 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Autostopem%20przez%20Galaktyk%C4%99%20%28film%29 | Autostopem przez Galaktykę (film) | Autostopem przez galaktykę (ang. The Hitchhiker's Guide to the Galaxy) – brytyjsko-amerykański film science fiction oparty na powieści Douglasa Adamsa o tym samym tytule.
Opis fabuły
Arthur Dent, brytyjski dziennikarz radiowy, w jednym dniu traci swój dom oraz macierzystą planetę. Kosmiczni planiści postanowili wytyczyć nową autostradę międzygalaktyczną i na drodze stanęła im niepozorna planeta – Ziemia. Główny bohater ocalił kiedyś życie Fordowi Prefectowi, autorowi przewodników podróżnych po wszechświecie, a ten rewanżuje mu się, zabierając go "okazją" (przy pomocy nadajnika umieszczonego na kciuku) na statek "ekipy budowlanej", która wcale nie jest zadowolona z faktu, iż zabrała autostopowiczów na pokład. Tak rozpoczyna się kosmiczna przygoda.
Często pojawia się hasło: "nie panikuj i zawsze miej przy sobie ręcznik", które stało się sloganem reklamowym tego filmu.
Obsada
Martin Freeman – Arthur Dent
Mos Def – Ford Prefect
Sam Rockwell – Zaphod Beeblebrox
John Malkovich – Humma Kavula
Zooey Deschanel – Tricia McMillan
Bill Nighy – Slartibartfast
Warwick Davis – Marvin the Paranoid Android
głos podkładał Alan Rickman
Linki zewnętrzne
Plakat filmu
Autostopem przez Galaktykę – oficjalna strona dystrybutora
Amerykańskie filmy fantastycznonaukowe
Amerykańskie filmy komediowe
Filmowe adaptacje książek fantastycznonaukowych
Brytyjskie filmy komediowe
Brytyjskie filmy fantastycznonaukowe
Brytyjskie filmy z 2005 roku
Amerykańskie filmy z 2005 roku
Filmy o życiu pozaziemskim
Filmy wytwórni Touchstone Pictures
Filmy wytwórni Spyglass Media Group
Filmy w reżyserii Gartha Jenningsa
Filmy fantastyczne z 2005 roku |
682 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ballada%20o%20Janku%20Wi%C5%9Bniewskim | Ballada o Janku Wiśniewskim | Ballada o Janku Wiśniewskim – ballada opisująca zastrzelenie Zbyszka Godlewskiego 17 grudnia 1970 w Gdyni, a w szerszym kontekście wydarzenia Grudnia 1970.
Autorem tekstu (uznawanego często za anonimowy) jest Krzysztof Dowgiałło, muzykę skomponował w 1980 Mieczysław Cholewa, który, jak się później okazało, był tajnym współpracownikiem SB. Najbardziej znaną wersję Ballady o Janku Wiśniewskim („Człowiek z żelaza”, „Psy”, „Czarny czwartek”) skomponował Andrzej Korzyński. Według historyka dr. Piotra Brzezińskiego ballada została napisana na gorąco, tuż po tragedii grudniowej, o czym świadczyć miało odnalezienie najstarszego rękopisu z początku 1971 roku.
Treść
Ballada inspirowana jest między innymi postacią osiemnastolatka zastrzelonego 17 grudnia 1970 roku. Tego dnia załoga Stoczni Gdyńskiej po zakończeniu dzień wcześniej strajku została ostrzelana rankiem w drodze do pracy.
Autor ballady, nie znając rzeczywistych personaliów zabitego, nazwał go Jankiem Wiśniewskim. Jak wspominał – na samym początku, jeszcze w okolicach Stoczni, usłyszał okrzyk „Zabili Janka!”. Dodał do tego zasłyszane gdzie indziej nazwisko Wiśniewski i powiązał z niesionym na drzwiach zabitym, który już wówczas stał się symbolem uosabiającym ofiary masakry. Przyjmuje się, że chłopak faktycznie nazywał się Zbigniew Godlewski i został zastrzelony w trakcie starć w rejonie stacji Szybkiej Kolei Miejskiej Gdynia Stocznia. Jego ciało zostało przeniesione na czele pochodu ulicą Czerwonych Kosynierów (dziś ul. Morska), tunelem pod peronami dworca Gdynia Główna, ul. Dworcową, ul. 10 Lutego i ul. Świętojańską pod siedzibę Miejskiej Rady Narodowej przy ul. Czołgistów (dziś al. Marszałka Józefa Piłsudskiego). Jednak Andrzej Fic, opierając się na analizach zdjęć oraz zeznań świadków, uważa, że to nie jego widzimy na słynnym zdjęciu, gdy niesiony jest na drzwiach czele pochodu. Zwraca uwagę, że nie zgadzają się detale takie jak kołnierz kurtki (podziurawiona kulami kurtka Godlewskiego została zachowana), kolor włosów (wielu świadków mówiło o blondynie), rozmieszczenie ran, opisy krzyża czy miejsce pozyskania drzwi. Fic stawia więc tezę, że nie wiedzących o sobie pochodów niosących zabitego było kilka i w zbiorowej świadomości zlały się w jedno, a w piosence – w postać Janka Wiśniewskiego.
Cytat:
Chłopcy z Grabówka, chłopcy z Chyloni
Dzisiaj milicja użyła broni
Dzielnieśmy stali, celnie rzucali
Janek Wiśniewski padł
...
Nie płaczcie matki, to nie na darmo
Nad stocznią sztandar z czarną kokardą
Za chleb i wolność, i nową Polskę
Janek Wiśniewski padł
Nawiązania
Po upadku komunizmu ulicę Juliana Marchlewskiego, biegnącą wokół gdyńskiego portu, przemianowano na ul. Janka Wiśniewskiego. Również w Pruszczu Gdańskim jedna z ulic nosi imię Wiśniewskiego.
W wersji oryginalnej utworu występują słowa: ...z czarną kokardą. Natomiast w filmie
Andrzeja Wajdy Człowiek z żelaza (1981) Krystyna Janda śpiewa zmienioną wersję: ...z czerwoną kokardą. Słowa czwartej zwrotki: ...krwi się zachciało słupskim bandytom, są aluzją do znajdującej się w Słupsku szkoły milicyjnej, z której także byli milicjanci atakujący idących do pracy. Krwawy Kociołek wymieniony w piątej zwrotce to Stanisław Kociołek, przez wyrażenie kat Trójmiasta skojarzony z zarządcami polskich miast okupowanych przez Niemcy w czasie II wojny światowej. Grabówek i Chylonia to nazwy dzielnic Gdyni. W filmie Człowiek z żelaza (1981) w wykonaniu Krystynie Jandzie (muz. Andrzej Korzyński) towarzyszą Jacek Kaczmarski i Przemysław Gintrowski. Interpretacja Krystyny Jandy znalazła się na jednej z jej płyt (Guma do żucia).
W filmie Władysława Pasikowskiego Psy (1992) znalazła się scena, w której pijani dawni funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa, obecnie będący policjantami, śpiewają Balladę, niosąc na ramionach swojego zamroczonego alkoholem kolegę, kpiąc z tragedii i z utworu, będącego ważną pieśnią, symbolem dla strajkujących robotników. Wywołało to szereg głosów oburzenia ze strony środowisk solidarnościowych i oskarżenia o szarganie świętości.
W filmie Antoniego Krauzego Czarny czwartek (2011) Balladę o Janku Wiśniewskim wykonuje Kazik Staszewski. Do piosenki powstał teledysk promujący film. Utwór w jego wykonaniu opublikowano w albumie Bar La Curva / Plamy na słońcu (2011) grupy Kazik na Żywo. Ponadto został wydany (w dwóch wersjach) jako część płyty ze ścieżką dźwiękową z filmu skomponowaną przez Michała Lorenca.
Piosenkę podczas Koncertu dla Niepodległej 10 listopada 2018 na Stadionie Narodowym w Warszawie dla 37-tysięcznej publiczności wykonali: Olga Szomańska i Michał Kowalonek.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Tekst Ballady
Grudzień 1970
Polskie pieśni hymniczne
Polskie piosenki
Historia Gdyni |
683 | https://pl.wikipedia.org/wiki/BBWR | BBWR | Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem Józefa Piłsudskiego (1928-1935)
Bezpartyjny Blok Wspierania Reform (1993-1997) |
188535 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Fio%C5%82ek%20b%C5%82otny | Fiołek błotny | Fiołek błotny (Viola palustris) – gatunek rośliny z rodziny fiołkowatych. Nazwy zwyczajowe: podlaseczka, fiołek podlaszczka, podleszczyk. Występuje prawie w całej Europie, z wyjątkiem południowego wschodu. W Polsce częsty na niżu, rzadszy w górach po piętro regla górnego.
Morfologia
Pokrój Roślina wieloletnia, drobna i delikatna, do 15 centymetrów wysokości. Kłącze wytwarza długie, podziemne rozłogi.
Liście Okrągławe, sercowate lub nerkowate, 2-6 cm, nieznacznie karbowane. Rozetka liści odziomkowych składa się przeważnie z 4 błyszczących, żółtozielonych, nagich liści. Przylistki wolne.
Kwiaty Szerokie, do 1,5 cm długości, czerwonoliliowe, bladofioletowe lub białe. Wyrastają na szypułkach dłuższych od liści. Dolny płatek korony fioletowo żyłkowany z ostrogą tylko niewiele większą od działek.
Owoc Naga torebka na wzniesionej szypułce.
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do lipca. Siedlisko: bagna, torfowiska, turzycowiska, olsy. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O/All. Caricetalia nigrae
Zmienność
Tworzy mieszańce z fiołkiem torfowym – V. x ruprechtiana Borbás. Oprócz typowego gatunku występuje także podgatunek V. palustris subsp. pubifolia.
Przypisy
Fiołkowate |
188540 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Uptime | Uptime | Uptime (ang.) – czas nieprzerwanej pracy komputera i dostępności usług, które oferuje. Pojęcie używane głównie z przypadku serwerów pracujących w cyklu 24 godzin na dobę, dostępnych w sieci lokalnej lub Internecie. Terminem pokrewnym jest przestój (ang. downtime), czyli czas, w którym system komputerowy nie pracuje, zwykle w wyniku awarii sprzętowej, lub mimo pracy nie oferuje usług – w wyniku awarii programowej.
Uptime jest często wykorzystywane jako miara stabilności i niezawodności systemu operacyjnego. W tym wypadku czas nieprzerwanej pracy jest traktowany jako ilość czasu jaki system komputerowy może pracować bez nadzoru i opieki, a mimo to nie dojdzie do jego załamania (ang. crash) czy potrzeby restartu.
Uptime jako polecenie systemowe
uptime jest również nazwą polecenia systemu Unix, obecnego w wielu jego wersjach i innych systemach na nim wzorowanych (tzw. uniksopodobnych).
Systemy Windows posiadają polecenia systeminfo, które wyświetla wiele informacji o systemie, w tym również uptime. W celu uzyskania danych tylko na temat czasu pracy systemu należy wpisać w konsoli:
systeminfo | find "Up time" w angielskiej wersji systemu,
systeminfo | find "Czas pracy" w polskiej wersji systemu do Windows Vista,
systeminfo | find "Czas rozruchu" w polskiej wersji Windows 7 i następnych.
Zobacz też
Dostępność (niezawodność)
MTBF
MTTF
MTTR
Przypisy
Budowa systemu operacyjnego
uptime |
685 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bel%20canto | Bel canto | Bel canto, także belcanto (wł. dosłownie: piękny śpiew) – termin muzyczny używany w dwóch pokrewnych znaczeniach:
Technika wokalna bel canto – powstała we Włoszech w okresie baroku w środowisku szkoły neapolitańskiej.
Jej istotą było położenie nacisku na piękno ludzkiego głosu i wirtuozerię wokalną. Tradycja ta była kontynuowana w XIX wieku w muzyce operowej przez kompozytorów takich jak: Gioacchino Rossini, Gaetano Donizetti czy Vincenzo Bellini.
Styl bel canto – styl w muzyce włoskiej powstały we wczesnym baroku (ok. 1630–1640) jako sprzeciw wobec założeń Cameraty florenckiej.
Jego istotą było uznanie warstwy muzycznej za element równoważny wobec warstwy tekstowej oraz silne zróżnicowanie arii, recytatywu i arioso, stosowanych dla podkreślenia odpowiednio lirycznego, narracyjnego lub dramatycznego charakteru utworu.
Arie w stylu bel canto cechują się spokojną melodyką, bez wirtuozerii i kontrastujących motywów, często opartą na rytmice tańców stylizowanych, np. sarabandy lub courante. Frazy były zazwyczaj krótkie, zakończone typowymi kadencjami opartymi na triadzie harmonicznej. Wszystko to odróżnia stylistykę bel canto od stylistyki monodii akompaniowanej.
Recytatywy zbliżone były do mowy ludzkiej (recitativo secco).
Arioso – bardziej emocjonalne, było kontynuacją tradycji recytatywu szkoły florenckiej.
Głównymi przedstawicielami stylu bel canto byli Luigi Rossi (Rzym) i Francesco Cavalli (Wenecja).
Przypisy
Bibliografia
Śpiew
Muzyka baroku
Muzyka romantyzmu |
188542 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Inwersja%20temperatury | Inwersja temperatury | Inwersja temperatury (inwersja termiczna) – w meteorologii zjawisko atmosferyczne polegające na wzroście temperatury powietrza wraz z wysokością. Inwersja blokuje pionowe mieszanie się powietrza w atmosferze.
W normalnych warunkach w najniższej części atmosfery, troposferze, powietrze bliżej powierzchni ziemi jest cieplejsze niż wyżej. Dzieje się tak dlatego, że powietrze ogrzewa się od nagrzanej powierzchni ziemi, a tak ogrzane powietrze, unosi się do góry w wyniku konwekcji. Unoszące się powietrze ochładza się w wyniku przemiany adiabatycznej (wyżej jest mniejsze ciśnienie). Czasami w wyniku zjawisk zachodzących w atmosferze dochodzi do odwrotnego układu temperatur niż zazwyczaj.
Zjawisko to może wywoływać inne efekty w atmosferze, które mogą być widoczne np. gromadzenie się mgły lub różnice w zanieczyszczeniu atmosfery. Z tego samego powodu inwersje zalegające przez dłuższy czas mogą wpływać na intensyfikowanie się zjawiska smogu nad obszarami o dużej emisji zanieczyszczeń.
Rodzaje inwersji
Inwersje z wypromieniowania
z wypromieniowania górne (w atmosferze swobodnej)
tropopauzy – zatrzymanie spadku temperatury z wysokością spowodowane kontaktem z cieplejszą stratosferą.
z wypromieniowania dolne (przyziemne)
radiacyjna – powstaje podczas bezwietrznych i bezchmurnych nocy, głównie po zachodzie słońca. Po dniu podłoże i powietrze przy ziemi jest ogrzane, podłoże wypromieniowuje (stąd nazwa radiacyjne) swoje ciepło do atmosfery, szybko ochładzając się, tymczasem powietrze traci ciepło znacznie wolniej. W warstwie tuż przy powierzchni, powietrze staje się wtedy chłodniejsze niż znajdujące się ponad nim powietrze uprzednio ogrzane.
śniegowa – powstaje, gdy powietrze cieplejsze ochładza się od śniegu
orograficzna – charakterystyczna dla dolin górskich. Jest to pewien wariant inwersji radiacyjnej, powietrze ochłodzone w wyniku wypromieniowania ciepła z ziemi spływa ze zbocz górskich, na dno doliny.
Inwersje mechaniczne
osiadania – powstaje w efekcie osiadania mas powietrza w wyżu. Górne warstwy powietrza przemieszczając się w dół (osiada), stopniowo sprężają się, a zatem, zwiększa się ich temperatura i w średnich wysokościach, powstaje warstwa powietrza cieplejszego niż powietrze poniżej.
pasatowa – występuje w pobliżu zwrotników, gdzie zachodzą silne prądy zstępujące. Opadając, powietrze szybko się ogrzewa, co powoduje efekt analogiczny do inwersji osiadania.
turbulencyjna – powstaje na skutek mieszania się powietrza wywołanego silnymi zawirowaniami powietrza. Zawirowania te mogą tworzyć się na nierównościach terenowych lub przy silnym wietrze.
Inwersja frontowe
frontowa – występuje we frontach atmosferycznych, zwłaszcza we froncie ciepłym, gdy masa ciepłego powietrza wślizguje się na masę powietrza zimnego. Na styku tych mas, obecna jest warstwa inwersji.
adwekcyjna – powstaje, gdy nad wychłodzoną powierzchnię ziemi napływa cieplejsze powietrze. Warstwa powietrza granicząca z powierzchnią, ochładza się, a powietrze powyżej pozostaje ciepłe.
W wyniku różnic w prędkości rozchodzenia się dźwięku w powietrzu ciepłym i zimnym, zjawisku inwersji przyziemnej towarzyszy znaczący wzrost słyszalności dalekich głosów. Jest to związane ze zjawiskiem refrakcji (zstępującej).
Galeria
Bibliografia
Meteorologia i oceanografia warstwy granicznej
Termodynamika atmosfery |
188545 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Brwin%C3%B3w%20%28gmina%29 | Brwinów (gmina) | Brwinów (daw. gmina Helenów i gmina Letnisko-Brwinów) – gmina miejsko-wiejska w województwie mazowieckim, w powiecie pruszkowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie warszawskim.
Siedziba gminy to Brwinów.
Według danych z 31 grudnia 2012 gminę zamieszkiwało 23 241 osób.
Położenie
Na uwagę zasługuje specyficzny kształt gminy. Jej południowe obszary (obejmujące wsie Owczarnia, Żółwin i Terenia) są odcięte od głównej części gminy przez miasta Milanówek i Podkowę Leśną, stanowiące nie tylko odrębne jednostki administracyjne (gminy miejskie), ale również jednostki o innej przynależności powiatowej (powiat grodziski). Odcięta część jest zatem eksklawą gminną, natomiast nie powiatową, ponieważ graniczy na krótkim odcinku z gminą Nadarzyn.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002 gmina Brwinów ma obszar 69,16 km², w tym:
użytki rolne: 74%
użytki leśne: 7%
Gmina stanowi 28,08% powierzchni powiatu.
Demografia
Ludność - stan na 31.12.2012 r.:
Piramida wieku mieszkańców gminy Brwinów w 2014 roku.
Sołectwa
Do gminy Brwinów należy 15 sołectw:
Biskupice, Czubin, Domaniew, Falęcin, Kanie, Koszajec, Kotowice, Krosna, Milęcin, Moszna, Otrębusy, Owczarnia, Parzniew, Terenia, Żółwin.
Sąsiednie gminy
Błonie, Grodzisk Mazowiecki, Michałowice, Milanówek, Nadarzyn, Ożarów Mazowiecki, Podkowa Leśna, Pruszków
Gminy partnerskie
Gmina Brwinów od 2003 r. utrzymuje stosunki partnerskie z włoską gminą Torre Cajetani, a od 2008 r. również z gminą Trzebiatów w województwie zachodniopomorskim.
Gmina Brwinów jest członkiem Unii Miasteczek Polskich.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona urzędu gminy Brwinów |
188547 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Frank%20D.%20Moores | Frank D. Moores | Frank Duff Moores (ur. 18 lutego 1933 w Carbonear, Nowa Fundlandia, zm. 10 lipca 2005 w Perth, Ontario), polityk kanadyjski, premier rządu prowincji Nowa Fundlandia i Labrador, działacz Progresywno-Konserwatywnej Partii Kanady, biznesmen.
W 1968 został po raz pierwszy wybrany do Izby Gmin. Dwa lata później stanął na czele Progresywno-Konserwatywnej Partii Nowej Fundlandii i Labradoru; po wyrównanym wyniku wyborów lokalnych w październiku 1971 (podobną liczbę głosów uzyskali dotychczas rządzący liberałowie pod kierownictwem Josepha Smallwooda) został premierem prowincji w styczniu 1972. Był drugim w historii - po Smallwoodzie - premierem rządu tej prowincji. W swojej działalności kładł nacisk na rozwój terenów wiejskich oraz właściwe wykorzystanie zasobów naturalnych. W 1979 przekazał władzę w prowincjonalnej partii i rządzie Brianowi Peckfordowi, a sam powrócił do pracy w sektorze prywatnym. Nie zerwał zupełnie z polityką, w 1983 organizował kampanię wyborczą przyszłego premiera Briana Mulroneya; potem był doradcą rządu Mulroneya i wpływowym lobbystą.
Moores, Frank D.
Moores, Frank D.
Moores, Frank D. |
188549 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Barry%20Lyndon | Barry Lyndon | Barry Lyndon – brytyjsko-amerykański film kostiumowy z 1975 roku w reżyserii Stanleya Kubricka. Scenariusz filmu oparty został na klasycznej łotrzykowskiej XIX-wiecznej powieści Williama Makepeace’a Thackeraya The Luck of Barry Lyndon. Film opowiada o inteligentnym irlandzkim młodzieńcu Redmondzie Barry, który stara się przedostać do wyższych sfer i arystokracji. W tym celu ucieka się do wielu intryg.
Zdjęcia do filmu
Kubrick i operator filmowy John Alcott, zainspirowani XVIII-wiecznym malarstwem Thomasa Gainsborough i Williama Hogartha, postanowili nakręcić film przy naturalnym świetle i świecach, i nie używać dodatkowego elektrycznego oświetlenia w tak wielu scenach, jak to będzie możliwe. Po miesiącach poszukiwań i eksperymentowania z różnymi obiektywami oraz rodzajami taśmy filmowej trafili na 50 mm obiektywy wyprodukowane przez niemiecką firmę Zeiss dla NASA i użyte przy lądowaniu na księżycu. Były one bardzo jasne, z małą przysłoną i stałą ogniskową. Po zainstalowaniu ich do specjalne zbudowanej kamery filmowej Kubrickowi udało się uchwycić i przenieść na ekran charakter wnętrz epoki „przedelektrycznej”.
Film kręcony był głównie w Irlandii, w oryginalnych historycznych wnętrzach, a także w Anglii i Szkocji oraz Berlinie, który „grał” Prusy podczas wojny siedmioletniej. Jednym z miejsc, gdzie kręcono film był Powerscourt House w hrabstwie Wicklow. Wkrótce po zdjęciach w listopadzie 1974 roku budynek został zniszczony podczas pożaru. Zdjęcia nakręcone wcześniej przez Kubricka posłużyły jako materiał do odbudowy pałacu.
Obsada
Ryan O’Neal – Barry Lyndon/Redmond Barry
Marisa Berenson – lady Lyndon
Patrick Magee – kawaler de Balibari
Hardy Krüger – kapitan Potzdorf
Steven Berkoff – lord Ludd
Murray Melvin – wielebny
Nagrody
4 Oscary:
Scenografia: Ken Adam, Roy Walker i Vernon Dixon
Zdjęcia: John Alcott
Kostiumy: Ulla-Britt Söderlund i Milena Canonero
Muzyka – adaptacja: Leonard Rosenman
Nagroda Brytyjskiej Akademii Filmowej za reżyserię i zdjęcia
Nagroda Stowarzyszenia Krytyków Filmowych Los Angeles i USA za zdjęcia
Nagroda Krajowej Rady Krytyków Filmowych USA za najlepszy film i reżyserię
Przypisy
Linki zewnętrzne
Amerykańskie adaptacje filmowe
Amerykańskie dramaty filmowe
Amerykańskie filmy kostiumowe
Amerykańskie filmy romantyczne
Amerykańskie filmy z 1975 roku
Brytyjskie adaptacje filmowe
Brytyjskie dramaty filmowe
Brytyjskie filmy kostiumowe
Brytyjskie filmy romantyczne
Brytyjskie filmy z 1975 roku
Filmowe adaptacje utworów Williama Thackeraya
Filmy kręcone w Badenii-Wirtembergii
Filmy kręcone w Bath
Filmy kręcone w Derbyshire
Filmy kręcone w Dublinie
Filmy kręcone w Irlandii
Filmy kręcone w North Yorkshire
Filmy kręcone w pałacu Blenheim
Filmy kręcone w Poczdamie
Filmy kręcone w Somerset
Filmy kręcone w Suffolk
Filmy kręcone w Szkocji
Filmy kręcone w Waterford
Filmy kręcone w West Sussex
Filmy kręcone w Wiltshire
Filmy w reżyserii Stanleya Kubricka
Filmy wytwórni Warner Bros. |
188550 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Fio%C5%82ek%20Rivina | Fiołek Rivina | Fiołek Rivina (Viola riviniana) – gatunek rośliny z rodziny fiołkowatych. Rośnie dziko na całym niemal obszarze Europy, ponadto w Azji (w Libanie) i Afryce Północnej (Algieria, Tunezja, Maroko). W Polsce pospolicie na całym niżu i w niższych położeniach górskich.
Morfologia
Pokrój Roślina wieloletnia, naga lub owłosiona, wysokość 5–30 cm. Roślina posiada kłącze.
Liście Sercowate na długich ogonkach, zwykle ułożone w przyziemną rozetkę; ok. 2 cm długości. Przylistki lancetowate, frędzlowane.
Kwiaty Lancetowate działki kielicha posiadające prawie kwadratowe przedłużenie o długości 2–3 mm. Płatki korony odwrotnie jajowate, jasnofioletowe o wielkości ponad 2 cm, ostroga gruba o długości 4,5–8 mm, białawo lub żółtobiało zabarwiona i z bruzdkami od spodu. Dwa najwyższe płatki odstają ku górze, dwa boczne na boki, lub w dół. Szyjka słupka naga, pylniki o długości 2–2,5 mm.
Owoc Naga, trzykomorowa torebka o długości 9–13 mm, zawiera dużo nasion.
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od kwietnia do maja. Nasiona z elajosomem, roznoszone przeważnie przez mrówki. Siedlisko: widne lasy liściaste i mieszane, wrzosowiska, zarośla. Hemikryptofit.
Zmienność
Występuje podgatunek Viola riviniana subsp. minor (Murb. ex. E.S. Gregory) Valentine. Jest to drobna roślina, o koronie kwiatu długości do 20 mm.
Tworzy mieszańce z fiołkiem drobnym, fiołkiem mokradłowym, fiołkiem leśnym, fiołkiem psim, fiołkiem przedziwnym, fiołkiem wyniosłym.
Przypisy
Fiołkowate
Ozdobne byliny ogrodowe |
188558 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dekreta%C5%82y%20Grzegorza%20IX | Dekretały Grzegorza IX | Dekretały Grzegorza IX (Decretales Gregorii IX) - zbiór prawa kanonicznego promulgowany 5 sierpnia 1234 roku przez Grzegorza IX bullą Rex pacificus. Autorem zbioru był Rajmund z Penyafort, który przygotował go na polecenie Grzegorza IX. Dekretały zostały włączone do Corpus Iuris Canonici.
Przyczyny i cel powstania zbioru
Przyczyną powstania Dekretałów było wielość przepisów prawa kanonicznego oraz wiele zbiorów je zawierających. Sytuacja była podobna do tej przed sporządzeniem Dekretu Gracjana, ponieważ właściwe stosowanie prawa powodowało wiele trudności. Normy prawne wydawane przez różnych prawodawców czasami znacznie się różniły lub były nawet ze sobą sprzeczne. W celu właściwego rozwiązania konkretnego problemu należało posłużyć się nie tylko Dekretem Gracjana ale również późniejszymi zbiorami, w tym najbardziej znanymi Kompilacjami dawnymi, co jednak nie w każdym przypadku umożliwiało znalezienie odpowiedniej normy prawnej.
Źródła
Podstawowym źródłem były dekretały papieży wydane przede wszystkim po Dekrecie Gracjana oraz kanony soborowe - głównie Soboru Laterańskiego III i IV. Ponadto autor włączył niektóre teksty z kanonów Apostolskich, z synodów wschodnich i zachodnich, dzieł Ojców Kościoła i pisarzy kościelnych oraz prawa rzymskiego i germańskiego, które przeważnie nie zostały uwzględnione w Dekrecie Gracjana ponieważ to właśnie one wymagały zebrania w zbiorze.
Systematyka
Zbiór podzielony jest na pięć ksiąg: iudex, iudicum, clerus, connubia, crimen, które są podzielone na tytuły. Tytuły zawierają poukładane chronologicznie teksty prawne (capitula zwane później capita). Łącznie zbiór zawiera 1871 capitula podzielonych na 185 tytułów. Autor jednak nie uporządkował zagadnień w należyty sposób pod względem merytorycznym i nie rozgraniczył poprawnie i merytorycznie poszczególnych zagadnień.
Zawartość
księga I: normy ogólne prawa kanonicznego, przepisy o święceniach i urzędach kościelnych;
księga II: prawo procesowe;
księga III: prawo osobowe, majątkowe, zakonne, przepisy o sakramentach oraz o miejscach świętych i czasach świętych;
księga IV: prawo małżeńskie;
księga V: prawo karne.
W zbiorze zostały pominięte przepisy, które straciły moc obowiązującą oraz dekretały sprzeczne lub do siebie podobne. Pominięte zostały fragmenty opisujące stan faktyczny i przedstawiające motywy wydania dekretałów.
Znaczenie
Zbiór ten był:
autentyczny, tzn. ogłoszony przez kompetentnego ustawodawcę, a wszystkie teksty w nim zawarte otrzymały moc prawa nawet jeżeli wcześniej takiej mocy nie posiadały;
powszechny, tzn. obowiązywał wszystkich wiernych;
jeden, tzn. że stanowił jedność i wszystkie zawarte w nim przepisy były traktowane jako ogłoszone w tym samym momencie i pochodzące od jednego ustawodawcy bez względu na ich pochodzenie;
wyłączny, tzn. że był jedynym prawem stosowanym w sądach i szkołach, jednak o charakterze względnym ponieważ obowiązywały również normy zawarte w Dekrecie Gracjana, których zbiór nie uwzględniał.
W sieci
Pełny tekst Dekretałów w Bibliotheca Augustana
Dekrety w British Library (skan całości; wyd. ok. 1300-1340)
Bibliografia
Bp Piotr Hemperek, ks. Wojciech Góralski, Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. T. 1, cz. 1. Historia źródeł i nauki prawa kanonicznego, Lublin 1995.
Kodeksy średniowieczne
Kodeksy prawa kanonicznego
Manuskrypty z XIII wieku |
188566 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Hak%C3%B3wka | Hakówka | Wspinaczka techniką sztucznych ułatwień, zwana też hakówką lub wspinaczką hakową – rodzaj wspinaczki, w którym jako stopnie czy chwyty wykorzystywane są punkty asekuracyjne osadzane przez wspinacza.
W klasycznej technice hakowej, na osadzonym punkcie asekuracyjnym przejściowo wiesza się krótkie, kilkuszczebelkowe drabinki, zwane ławeczkami. Podchodzi się po nich jak najwyżej i osadza kolejny punkt asekuracyjny.
Użycie do tego celu samych tylko ławeczek jest nieefektywne, ponieważ nie pozwala na wygodne instalowanie i sięganie do kolejnych przelotów, umieszczanych w odpowiednio dużych odległościach od aktualnie obciążanego. Aby przyspieszyć wspinaczkę i umożliwić dalsze sięgnięcia stosuje się dodatkowe przyrządy umożliwiające podciąganie się jak najwyżej względem obciążanego przelotu. Używa się do tego celu lonży o regulowanej długości, wpinanej pomiędzy łącznik uprzęży a obciążany przelot. Może to być daisy, aczkolwiek wygodniejsze w użyciu są lonże o długości regulowanej płynnie – na przykład odcinek repsznura skracany przez jednokierunkowy bloczek, zwany giełgaczką lub kontrfifką (kontrfifi). Producenci sprzętu wspinaczkowego stosują do tego typu "skracaczy" własne nazwy handlowe – np. quickfix firmy Petzl. Również ławeczki, zamiast wieloszczebelkowych drabinek, mogą mieć postać pojedynczych strzemion z płynną regulacją długości (ang. adjustable aider).
Ze względu na rodzaj użytych punktów asekuracyjnych możemy w hakówce wyróżnić styl clean, polegający na wykorzystywaniu jedynie tymczasowych punktów asekuracyjnych, osadzanych bez użycia młotka i wiertarki. W stylu clean nie używa się zatem wbijanych haków, ani, tym bardziej, trwale osadzonych w skale spitów lub ringów. Używa się natomiast wszelkich innych przyrządów pozwalających na budowanie przelotów, a zatem kostek zwykłych i mechanicznych, takich jak friendy, camaloty, ball-nutsy. Istnieją również wyspecjalizowane elementy przydatne jedynie w hakówce, nienadające się natomiast (z uwagi na zbyt niską wytrzymałość) do budowania punktów asekuracyjnych obciążanych dynamicznie. Są to np. wieszane na krawądkach skalnych haki typu skyhook oraz rozklepywane w bardzo wąskich szczelinach koraliki z miękkiego metalu, nazywane copperheadami.
Szczytową popularność przejścia hakowe osiągnęły w latach 60. i 70. XX wieku. Później gwałtowny rozwój wspinaczki klasycznej spowodował spadek popularności hakówki; obecnie ponownie daje się zaobserwować rosnące zainteresowanie takim sposobem wspinaczki.
Wiele trudnych dróg górskich i wielkościanowych było pierwotnie wytyczone za pomocą hakówki, co oznacza, że przynajmniej trudniejsze miejsca drogi były pokonywane hakowo. Klasyczne przejście takiej drogi (lub jej hakowego wyciągu) nazywane jest uklasycznieniem lub odhaczeniem.
Bibliografia
Wspinaczka |
686 | https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C3%A9la%20Bart%C3%B3k | Béla Bartók | Béla Bartók (ur. 25 marca 1881 w Nagyszentmiklós, zm. 26 września 1945 w Nowym Jorku) – węgierski kompozytor i pianista, uważany za jednego z największych kompozytorów XX wieku. Jako badacz muzyki ludowej i autor analiz z tego zakresu jeden z prekursorów etnografii muzycznej.
Życie i twórczość
Béla Bartók urodził się 25 marca 1881 w inteligenckiej rodzinie: jego ojciec Béla był autorem artykułów ekonomicznych i dyrektorem szkoły handlowej, a matka, Paulá Voit, nauczycielką. U niej pobierał pierwsze lekcje muzyki. Komponować zaczął, mając 9 lat. Po raz pierwszy publicznie wystąpił w 1892 w Nagyszöllös, dokąd przeniósł się z matką po śmierci ojca. Wykonał wtedy m.in. swój Bieg Dunaju. Dwa lata później rozpoczął regularną naukę muzyki w Bratysławie u Laszlo Erkela (syna Ferenca Erkela). W 1899 został przyjęty do Akademii Muzycznej w Budapeszcie. Na lekcje fortepianu uczęszczał tam do Istvána Thomána, kompozycji do Hansa Koesslera, a orkiestracji do Ferenca Szabó. Już w tym czasie był autorem wielu znacznych utworów, pisanych pod wpływem J. Brahmsa. Odnosząc się do nich krytycznie, porzucił komponowanie i poświęcił się pianistyce. Do komponowania wrócił w 1902, usłyszawszy poemat symfoniczny Straussa pt. Tako rzecze Zaratustra. Odtąd jego twórczość charakteryzowała się najbardziej zaawansowanymi środkami dźwiękowymi neoromantyzmu i nawiązywała do utworów F. Liszta i R. Straussa, by stopniowo nabierać oryginalnych cech. Patriotyzm Bartóka i jego ambicja stworzenia nowoczesnego stylu narodowego w muzyce węgierskiej skłoniły go zarazem do jawnej stylizacji rytmów i motywów popularnych melodii narodowych. Ogromny sukces i sławę na Węgrzech i za granicą przyniósł mu poemat symfoniczny Kossuth. W tym czasie umacniała się pozycja Bartóka jako pianisty nie tylko w kraju. W 1907 został profesorem klasy fortepianu w AM w Budapeszcie.
W 1909 Bartók ożenił się bez rozgłosu ze swoją studentką Mártą Ziegler (córką inspektora policji), której w 1911 zadedykował swoją jedyną operę Zamek Sinobrodego; syn Béla junior urodził się w 1910. W 1923 po rozwodzie ożenił się ponownie ze studentką w klasie fortepianu, Dittą (Edytą) Pásztory (1903–1982); drugi syn Péter urodził się w 1924. Na lekcje muzyki Pétera skomponował sześcioczęściowy zbiór utworów na fortepian o wzrastającym stopniu trudności, który do dziś wykorzystywany jest do nauki gry pod nazwą Mikrokosmos.
Bartók był człowiekiem o liberalnych przekonaniach. Z obawą śledził wprowadzenie narodowego socjalizmu w Niemczech i Austrii. Już w 1937 zabronił wykonywania swoich utworów w rozgłośniach radiowych niemieckich i włoskich. Z jego przekonaniami nie było mu lekko w kraju współpracującym z Niemcami. Wreszcie, po wcześniejszym wysłaniu swoich manuskryptów, w 1940 wyjechał z żoną do Nowego Jorku, dwa lata później dołączył do nich Péter. W USA nie było dużego zainteresowania jego muzyką. Miał kilka wykładów na Columbia University, a utrzymywał się głównie z nauki gry na fortepianie. Jednym z ostatnich jego dzieł był Koncert na orkiestrę napisany dla Siergieja Kusewickiego, dyrektora Bostońskiej Orkiestry Symfonicznej. Prawykonanie koncertu (Boston, 1 grudnia 1944) było olbrzymim sukcesem. Bartók był jednak już poważnie chory na białaczkę. Przed śmiercią ukończył jeszcze III Koncert fortepianowy, będący prezentem urodzinowym dla żony i rozpoczął Koncert altówkowy.
Fascynacja folklorem
Około 1904 zetknął się z autentyczną, węgierską muzyką chłopską, nieskażoną miejskimi wpływami i zasadniczo różniącą się od popularnych węgierskich melodii, które były wykonywane głównie przez zespoły cygańskie i utożsamiane z folklorem. Odkrycie to wzbudziło w nim nową, wielką pasję rejestrowania, badania i propagowania autentycznej muzyki wsi. Korzystając z doświadczeń Zoltána Kodálya, rozpoczął systematyczne wędrówki po kraju z fonografem. Nagrywał najstarsze i najbardziej zapomniane utwory ludowe, obce profesjonalnym schematom opartym na systemie dur-moll. Akcja ta, podjęta początkowo z pobudek emocjonalnych i patriotycznych, przerodziła się wkrótce w poważną pracę naukową, skłaniając go do wnikliwych badań i systematyzacji folkloru muzycznego. Jako doświadczony zbieracz i autor prac teoretycznych z tego zakresu stał się jednym z najwybitniejszych i najoryginalniejszych twórców współczesnej etnografii muzycznej na świecie. Swoje zainteresowania rozszerzył na folklor słowacki. Zbierał informacje na ten temat od 1906. Trzy lata później na temat folkloru rumuńskiego, a również bałkańskiego, tureckiego i arabskiego. W poszukiwaniu materiałów dwukrotnie odbył podróże badawcze poza Europę: w 1914 do Algierii, a w 1936 do Turcji.
Zainteresowanie folklorem wywarło niemały wpływ na twórczość kompozytorską Bartóka. Skłoniło to kompozytora do ostatecznego zerwania z system dur-moll i estetyką romantyzmu. Swobodne operowanie motywami wyrastającymi z różnych układów skalowych i interwałowych, zwięzłość i dosadność wypowiedzi muzycznej, właściwa melodiom i rytmom ludowym, a obca ekspresyjnej poetyce wykreowanej przez twórców XIX wieku, wreszcie śmiałość dysonansowych współbrzmień harmonijnych – wszystko to złożyło się na oryginalny, nowy język muzyczny Bartóka. Jego Bagatele op. 6 na fortepian były najśmielszym wyzwaniem rzuconym tradycyjnej muzyce od czasów Debussy’ego.
W następnych latach Bartók pozostał jednym z najradykalniejszych odnowicieli języka muzycznego – jakkolwiek nie był wtedy znany i doceniany na świecie. Nowe utwory spotkały się na Węgrzech z zupełnym niezrozumieniem. Napisana w 1911 opera Zamek Sinobrodego została odrzucona przez dyrekcję opery w Budapeszcie, co spowodowało głęboki kryzys psychiczny kompozytora. Dopiero sukces baletu Drewniany książę w 1917 zmienił pozycję twórcy w kraju i wyzwolił w kompozytorze nową energię twórczą. Po I wojnie światowej nastąpił okres jego najbardziej radykalnych pomysłów dźwiękowych i stylistycznych. Otwierają go: balet Cudowny mandaryn, Improwizacje na fortepian op. 20. i dwie sonaty skrzypcowe.
Odznaczenia
Kawaler Legii Honorowej (Francja, 1930).
Recepcja muzyki Bartóka
Za życia Bartóka jego muzyka z niemałym trudem torowała sobie drogę na estrady. Węgierska publiczność przyjęła entuzjastycznie poemat symfoniczny Kossuth i z pobudek patriotycznych tolerowała pewien modernizm utworu. Pięć lat później Bartók był już jednak ostro krytykowany przez recenzentów za, jak to formułowali, „chaos dźwiękowy” i „kakofoniczne grymasy”, a publiczność straciła dlań zainteresowanie. Chcąc zmienić ten stan, w 1911 Bartók, wspierany przez przyjaciela Zoltana Kodalya, założył towarzystwo mające propagować nową muzykę; po roku upadło z braku słuchaczy na koncertach.
Taka stagnacja trwała wiele lat. Bartók porzucił komponowanie, ograniczył się do zbierania folkloru i nauczania gry na fortepianie. Dopiero wystawienie baletu Drewniany książę w 1917 ponownie zwróciło na niego uwagę. Opera w Budapeszcie, a wkrótce we Frankfurcie nad Menem włączyły do repertuaru Zamek księcia Sinobrodego. Z uznaniem przyjęto w Wiedniu jego Bagatele na fortepian, a najpoważniejsza oficyna muzyczna w Europie środkowej Universal Edition zaproponowała kompozytorowi podpisanie kontraktu. Suita taneczna którą przyjęto jako przykład muzyki nowoczesnej i komunikatywnej zarazem, trafiła do repertuaru wielu orkiestr, chociaż nie ma nic wspólnego z tradycyjnymi suitami złożonymi ze stylizowanych tańców ludowych, a jedynym usprawiedliwieniem jej tytułu może być wyrazista rytmika. Przez kilkanaście lat Bartók odnosił sukcesy, głównie jako pianista wykonujący swoje utwory. Decyzja o wyjeździe do Ameryki położyła kres temu powodzeniu. W USA Bartók znalazł na pewien czas zatrudnienie jako etnograf. Zainteresowanie jego muzyką obudziło się dopiero wtedy, gdy był już bardzo chory.
Kompozycje
instrumentalne
wokalne i wokalno-instrumentalne
sceniczne
Upamiętnienie
Béla Bartók jest patronem jednej z łódzkich ulic w dzielnicy Widzew i w Warszawie na Ursynowie.
Na jego cześć nazwano lodowiec na Wyspie Aleksandra.
Zobacz też
(4132) Bartók – planetoida
Bartók Rádió – węgierska stacja radiowa 105,3 FM
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Béla Bartók – utwory w bibliotece Polona
Etnografowie
Kawalerowie Legii Honorowej
Kompozytorzy operowi
Kompozytorzy XX wieku
Węgierscy kompozytorzy
Węgierscy pianiści
Odznaczeni Wieńcem Korwina
Osoby upamiętnione nazwami planetoid
Osoby upamiętnione nazwami obiektów fizjograficznych na Ziemi
Zmarli w 1945
Urodzeni w 1881 |
188575 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Otr%C4%99busy | Otrębusy | Otrębusy – wieś w Polsce, położona w województwie mazowieckim, w powiecie pruszkowskim, w gminie Brwinów.
W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa warszawskiego.
Integralne części wsi
Parafia
Miejscowość jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej pw. NMP Matki Kościoła, należącej do metropolii warszawskiej, archidiecezji warszawskiej, dekanatu brwinowskiego.
Historia
Udokumentowana historia wsi sięga XV wieku. Pierwsze wzmianki o Otrębusach pochodzą z ksiąg sądowych ziemi czerskiej, w których wymieniony został m.in. Jan z Otrębus, który pozwał Mirosława z Jaczewic (?) o dobra w Świdrze. Pisownia nazwy miejscowości nie była wówczas ustabilizowana. Otrębusy zostały prawdopodobnie założone na początku XIV wieku jako wieś prywatna z małym folwarkiem i kilkoma gospodarstwami chłopskimi. Nazwa Otrębusy jest nazwą kulturową wynikającą z działalności założyciela wsi lub pierwszych jego mieszkańców. Od drugiej połowy XVIII wieku zaczyna się ona pojawiać na mapach i w atlasach. Wieś należała administracyjnie do powiatu błońskiego, parafii Brwinów, ziemi warszawskiej. Potwierdza to Spis parafii województwa mazowieckiego z pierwszej połowy XVI wieku. Otrębusy wymienia się tam jako należące do parafii Brwinów dekanatu błońskiego. Wiadomo, że w 1491 r. na Akademii Krakowskiej odnotowano wśród studentów niejakiego Jana, syna Mikołaja, z Otrębus.
Wieś szlachecka funkcjonowała do 1536 r. w ziemi warszawskiej; po tej dacie przyłączona została do powiatu błońskiego. Najstarsze zapisy nazwy tej miejscowości brzmiały: 1417 r.: Otrabussy, 1418 r.: Ottrobusze, 1419 r.: Otrambussewo, Otrambusche, Ottranbosze, Otrubusche, Othrąbvsze.
Pod koniec XIX wieku majątek zaczęto rozprzedawać. Nie była to wówczas atrakcyjna miejscowość, nie było połączeń kolejowych, drogi były piaszczyste, ziemie mało urodzajne. Jedyną zaletą tego terenu był las otaczający wieś, dobry klimat, idealny spokój. Powstała wtedy idea stworzenia miejscowości leczniczej i wypoczynkowej. Jednakże jedyny tego typu ośrodek powstał we dworze Karolin, a miejscowość nadal miała charakter wiejski. Stopniowo następował rozwój przestrzenny, powstawały nowe zagrody i dało się zauważyć napływ ludności budującej nowe domy.
Według wyników spisu przeprowadzonego w 1921 roku w odrodzonej II Rzeczypospolitej Otrębusy (folwark i wieś) liczyły 49 domów oraz 387 mieszkańców, z czego 382 osoby narodowości polskiej, 1 osoba narodowości niemieckiej oraz 4 osoby narodowości innej.
W 1948 roku w Karolinie powstał Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Mazowsze”, mający tu swoją siedzibę do dziś. Jego koncepcja artystyczna zakładała, że „Mazowsze” śpiewać ma folklorystyczny wariant repertuaru ludowego – przekomponowane przyśpiewki i pieśni tradycyjne i tańczyć choreograficzne układy nawiązujące do polskich tańców narodowych.
W roku 1970 zaczęto starania o utworzenie parafii na tym terenie. Parafia NMP Matki Kościoła w Otrębusach powstała jednakże dopiero w 1985 roku. Pierwszym proboszczem, który wybudował plebanię, był ks. Andrzej Lepianka. Msze święte odbywały się wówczas w kaplicy. Ks. Lepianka zginął tragicznie w wypadku samochodowym, a probostwo, do którego oprócz Otrębus i Kań należał wówczas również Popówek, objął ks. Marian Kasztalski, zastąpiony potem przez ks. Henryka Bartuszka, nazywanego przez parafian budowniczym kościoła. W tym czasie powołana została Rada Parafialna, w której znaleźli się m.in. parafianie znający się na sztuce budowania. Spośród projektów nowego kościoła wybrano jeden, autorstwa Anny i Wojciecha Kawęczyńskich. Konsekracji świątyni dokonano 26 września 1999 roku. Jej dekoracje, Pasję w brązie, krzyż i figurę Matki Bożej oraz gipsowe przedstawienia Tajemnic Różańca Świętego, wykonano w pracowni prof. Gustawa Zemły.
Obecna sytuacja
Pod koniec 2016 Otrębusy liczą 2525 mieszkańców i są jednym z 15 sołectw wchodzących w skład gminy Brwinów. Przez miejscowość przebiegają dwie drogi wojewódzkie (719 i 720), które łączą ją z sąsiadującymi miejscowościami oraz położonym niedaleko miastem stołecznym Warszawą.
Wieś zatraciła już charakter rolniczy, znaczna część mieszkańców znajduje zatrudnienie w zakładach i firmach na terenie Warszawy. Na terenie wsi funkcjonuje kilkadziesiąt podmiotów gospodarczych, głównie zajmujących się usługami.
Wśród charakterystycznych dla Otrębus obiektów należy również wymienić kościół parafialny, a także dwa muzea (Muzeum Polskiej Sztuki Ludowej i Muzeum Motoryzacji i Techniki). Dodatkowo na terenie siedziby PZLPiT „Mazowsze” znajduje się muzeum, którego zbiory obejmują kostiumy, w których występowali członkowie zespołu, a także liczne pamiątki przywiezione z występów na całym świecie. W Otrębusach znajduje się także filia Ośrodka Kultury w Brwinowie prowadząca świetlicę wiejską, pełniącą funkcje domu kultury na terenie sołectwa.
Na szczególną uwagę zasługuje również zabytkowy XVIII-wieczny spichlerz znajdujący się przy ul. Wiejskiej – murowany z cegły, tynkowany, na planie prostokąta, piętrowy. Niegdyś należał do zabudowań gospodarczych „Folwarku Elżbietówka”, obecnie jest w rękach prywatnych właścicieli.
Na terenie wsi znajdują się tereny budowlane i rekreacyjne – działki pod zabudowę jednorodzinną, domki letniskowe oraz działalność gospodarczą. Stopniowo rozbudowywana jest infrastruktura – sieć kanalizacyjna, wodociągowa, gazociąg, telefony, a także sieć dróg gminnych. Jest tu szkoła podstawowa, gimnazjum, zakład opieki zdrowotnej, poczta, biblioteka, kilka prywatnych sklepów.
Kalendarium
pierwsza połowa XIV wieku – prawdopodobne założenie wsi
1417 – odnotowanie pierwszej wzmianki o Otrębusach
21 marca 1980 – pierwsza Msza Święta w parafii w Otrębusach
31 sierpnia 1992 – otwarcie szkoły podstawowej w Otrębusach
1996 – otwarcie Muzeum Sztuki Ludowej, prowadzonego przez prof. Mariana Pokropka. Temat wystawy inauguracyjnej: Historia i Wiara – Dzieje Biblijne i Historia Polski w Sztuce Ludowej.
26 września 1999 – konsekracja nowego kościoła parafialnego
1 września 2015 – otwarcie gimnazjum w Otrębusach (zlikwidowane w ramach reformy systemu oświaty z 2017 roku)
2 września 2021 – otwarcie Centrum Folkloru Polskiego „Karolin” z udziałem Prezydenta RP, Andrzeja Dudy.
Transport
Przez miejscowość biegną:
linia WKD; przystanek Otrębusy znajduje się – zgodnie z rozkładem jazdy – 37 min. od przystanku Warszawa Śródmieście WKD
drogi powiatowe.
Poza WKD w Otrębusach znajdują się przystanki
PKS
linii bezpłatnych do centrów handlowych: REAL, Janki, Maximus
linii transportowej do Międzynarodowego Centrum Słuchu i Mowy w Kajetanach.
Obiekty
Zabytki
Pałacowo-Parkowy Zespół Zabytkowy Karolin – Siedziba Państwowego Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca „Mazowsze” im. Tadeusza Sygietyńskiego
Zespół Pałacowo-Parkowy Toeplitzówka – miejsce urodzenia Krzysztofa Teodora Toeplitza
Zabytkowy XVIII-wieczny spichrz, będący jednym z zabudowań dawnego folwarku
Posąg Świętowita (przy stacji WKD)
Obiekty zakwalifikowane jako pomniki przyrody
Pałac Karolin
Muzea
Muzeum Państwowego Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca „Mazowsze” – Karolin
Muzeum Polskiej Sztuki Ludowej (prywatne) – dom prof. Mariana Pokropka, ul. Natalińska 15
Muzeum Motoryzacji i Techniki w Otrębusach – ul. Warszawska 21
Edukacja
Przedszkole Samorządowe – ul. Piaseckiego 2
Niepubliczne Przedszkole Sióstr Służebniczek NMP – ul. Słowackiego 5
Publiczna Samorządowa Szkoła Podstawowa – ul. Piaseckiego 2
Biblioteka – ul. Wiejska 1
Niepubliczna Szkoła Podstawowa nr 104 Nowa Szkoła
Świetlica.
Inne
Kościół Parafialny NMP Matki Kościoła – ul. Sadowa 14
Poczta – ul. Wiejska
Ośrodek Zdrowia Vita-Med – ul. Wiejska 1
Piekarnia (na miejscu sklep firmowy) „A & K” Sp.j. – ul. Wiejska 21
Osoby związane z Otrębusami
Kazimierz Dziewoński (1910–1994), architekt i urbanista, profesor Instytutu Geografii PAN
Kazimierz Gierżod (1936–2018), pianista, profesor i rektor Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie
Stanisław Jopek (1935–2006), śpiewak-solista Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca „Mazowsze”
Marian Pokropek (ur. 1932), etnograf, profesor Uniwersytetu Warszawskiego
Tadeusz Sygietyński (1896–1955), kompozytor, założyciel Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca „Mazowsze”
Mira Zimińska-Sygietyńska (1901–1997), polska aktorka, długoletnia dyrektor Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca „Mazowsze”
Krzysztof Teodor Toeplitz (1933–2010), polski dziennikarz
Teodor Toeplitz (1875–1937), przedsiębiorca, działacz Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej
Witold Zapała (1935-2020) tancerz i choreograf, w latach 1957–2011 związany z Państwowym Zespołem Pieśni i Tańca „Mazowsze”.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona Otrębus Otrebusy.pl
Wsie szlacheckie I Rzeczypospolitej (województwo mazowieckie) |
687 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bekerel | Bekerel | Bekerel, Bq – jednostka miary aktywności promieniotwórczej w układzie SI (jednostka pochodna układu SI).
Próbka ma aktywność 1 Bq, gdy zachodzi w niej jeden rozpad promieniotwórczy na
sekundę. Na przykład, jeśli jądra atomowe danego ciała emitują 1000 cząstek alfa na sekundę wskutek rozpadów alfa (i jednemu rozpadowi odpowiada emisja jednej cząstki alfa oraz nie zachodzą inne rodzaje rozpadów), to aktywność tego ciała jest równa 1000 Bq, czyli 1 kBq.
Wymiarem bekerela jest s−1.
Nazwa jednostki pochodzi od nazwiska Henriego Becquerela, który wraz z Pierre'em Curie i Marią Skłodowską-Curie otrzymał w 1903 roku Nagrodę Nobla za odkrycie i badanie promieniotwórczości.
Inną jednostką aktywności promieniotwórczej jest kiur (Ci), odpowiadający aktywności 1 g radu-226:
1 Ci ≈ 3,7·1010 Bq = 37 GBq
Dokładniejsze badania wykazały, że radioaktywność 1 g radu 226 wynosi 36,6 GBq.
Porównania
Bekerel jest bardzo małą jednostką, dlatego w praktyce często używane są jej wielokrotności: kBq, MBq, GBq oraz TBq. Na przykład aktywność naturalnego radionuklidu potasu 40K w ciele ludzkim wynosi średnio około 4 kBq, a więc 4000 rozpadów na sekundę. Bomba atomowa użyta w Hiroszimie (14 kt) wydzieliła substancje promieniotwórcze o aktywności około 8·1024 Bq.
Zobacz też
dawka pochłonięta
siwert
Przypisy
Radioaktywność
Jednostki częstotliwości
Jednostki SI pochodzące od nazwisk
Jednostki pochodne SI |
188578 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bieg%C5%82y%20rewident | Biegły rewident | Biegły rewident (inaczej audytor) – osoba fizyczna posiadająca uprawnienia zawodowe w zakresie wykonywania czynności rewizji finansowej nadane w trybie Ustawy z dnia 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym, w tym uprawnienia do badania sprawozdań finansowych.
Tytuł „biegły rewident” podlega ochronie prawnej.
Warunki uzyskania tytułu biegłego rewidenta
Potwierdzeniem uprawnień zawodowych jest wpis do rejestru biegłych rewidentów. Uchwałę o wpisie do rejestru podejmuje Krajowa Rada Biegłych Rewidentów.
Do rejestru biegłych rewidentów może być wpisany ten kto:
korzysta z pełni praw publicznych oraz ma pełną zdolność do czynności prawnych;
ma nieposzlakowaną opinię i swoim dotychczasowym postępowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu biegłego rewidenta;
nie był skazany prawomocnym wyrokiem za umyślnie popełnione przestępstwo lub przestępstwo skarbowe;
ukończył studia wyższe w Rzeczypospolitej Polskiej lub zagraniczne studia wyższe uznawane w Rzeczypospolitej Polskiej za równorzędne i włada językiem polskim w mowie i piśmie;
odbył roczną praktykę w zakresie rachunkowości w państwie Unii Europejskiej oraz co najmniej dwuletnią aplikację w podmiocie uprawnionym do badania sprawozdań finansowych zarejestrowanym w państwie Unii Europejskiej pod kierunkiem biegłego rewidenta lub pod kierunkiem biegłego rewidenta zarejestrowanego w państwie Unii Europejskiej albo trzyletnią aplikację w podmiocie uprawnionym do badania sprawozdań finansowych zarejestrowanym w państwie Unii Europejskiej pod kierunkiem biegłego rewidenta lub pod kierunkiem biegłego rewidenta zarejestrowanego w państwie Unii Europejskiej – przy czym spełnienie tych warunków zostało stwierdzone przez Komisję Egzaminacyjną, zwaną dalej „Komisją”;
złożył przed Komisją z wynikiem pozytywnym egzaminy dla kandydatów na biegłego rewidenta z wiedzy teoretycznej;
złożył przed Komisją z wynikiem pozytywnym końcowy egzamin dyplomowy sprawdzający umiejętności praktycznego zastosowania wiedzy teoretycznej;
złożył ślubowanie przed prezesem Krajowej Rady Biegłych Rewidentów lub innym upoważnionym członkiem Krajowej Rady Biegłych Rewidentów.
Do rejestru może być wpisana również osoba fizyczna, która:
posiada co najmniej 15-letnie doświadczenie zawodowe w zakresie rachunkowości, prawa i finansów oraz spełnia warunki opisane powyżej (z pominięciem warunków dotyczących praktyki i aplikacji);
posiada uprawnienia do wykonywania zawodu biegłego rewidenta, uzyskane w innym państwie Unii Europejskiej, po złożeniu z wynikiem pozytywnym egzaminu w języku polskim z prawa gospodarczego, w zakresie niezbędnym do wykonywania czynności rewizyjnych, obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej.
Do rejestru może być wpisana również, na zasadzie wzajemności, osoba fizyczna, która posiada uprawnienia do wykonywania zawodu biegłego rewidenta uzyskane w państwie trzecim, jeżeli spełnia wymagania w zakresie kwalifikacji zawodowych zgodne z warunkami określonymi w ustawie lub równoważne oraz złoży z wynikiem pozytywnym egzamin w języku polskim z prawa gospodarczego, w zakresie niezbędnym do wykonywania czynności rewizyjnych, obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej.
Przedmiot działalności
Biegły rewident wykonuje czynności rewizji finansowej, tj.:
prowadzi badania oraz przeglądy sprawozdań finansowych; celem badania sprawozdania finansowego jest wyrażenie przez biegłego rewidenta pisemnej opinii wraz z raportem o tym, czy sprawozdanie finansowe jest zgodne z zastosowanymi zasadami (polityką) rachunkowości oraz czy rzetelnie i jasno przedstawia sytuację majątkową i finansową, jak też wynik finansowy badanej jednostki;
świadczy inne usługi poświadczające, np.:
badanie dokonywane przy zakładaniu spółki akcyjnej i podwyższeniu kapitału zakładowego,
badanie sprawozdania założycieli spółki komandytowo-akcyjnej,
badanie planu przekształcenia spółki,
audyty projektów i programów unijnych w zakresie, w jakim są one zastrzeżone wyłącznie dla osób posiadających kwalifikacje biegłego rewidenta,
badanie informacji finansowych partii politycznych o otrzymanych subwencjach oraz o poniesionych z subwencji wydatkach.
Biegły rewident może świadczyć również usługi atestacyjne, czyli usługi spełniające kryteria innych usług poświadczających, przy czym usługi te nie są zastrzeżone do wyłącznej kompetencji biegłego rewidenta.
Przedmiotem działalności biegłych rewidentów, którzy prowadzą działalność gospodarczą określoną we własnym imieniu i na własny rachunek, obok badania sprawozdań finansowych, mogą być:
usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych i podatkowych,
przeglądy sprawozdań finansowych,
ekspertyzy i opinie ekonomiczno-finansowe,
doradztwo podatkowe,
doradztwo w zakresie organizacji i informatyzacji rachunkowości,
prowadzenie postępowania likwidacyjnego i upadłościowego,
działalność wydawnicza i szkoleniowa w zakresie rachunkowości.
Biegły rewident wykonuje zawód jako osoba prowadząca działalność we własnym imieniu i na własny rachunek, wspólnik spółki jawnej, spółki partnerskiej lub spółki komandytowej, osoba pozostająca w stosunku pracy z określonymi podmiotami lub jako osoba niepozostająca w stosunku pracy i nieprowadząca działalności we własnym imieniu i na własny rachunek, pod warunkiem zawarcia umowy cywilnoprawnej z podmiotem uprawnionym do badania sprawozdań finansowych.
Biegli rewidenci na zlecenie Krajowego Biura Wyborczego sporządzają ekspertyzy i opinie dotyczące pozyskania środków finansowych i wydatkach poniesionych przez partie polityczne z Funduszu Wyborczego, wydatków z subwencji, a także sprawozdań składanych przez komitety wyborcze.
Postępowanie i odpowiedzialność biegłego rewidenta
Biegły rewident jest obowiązany w szczególności:
postępować zgodnie ze złożonym ślubowaniem;
stale podnosić kwalifikacje zawodowe, w tym przez odbywanie obligatoryjnego doskonalenia zawodowego w każdym roku kalendarzowym; zakres tematyczny oraz minimalną liczbę godzin szkolenia określa Krajowa Rada Biegłych Rewidentów;
przestrzegać standardów rewizji finansowej, zasad niezależności oraz etyki zawodowej;
regularnie opłacać składkę członkowską;
przestrzegać uchwał organów Krajowej Izby Biegłych Rewidentów w zakresie, w jakim dotyczą one biegłych rewidentów.
Biegły rewident jest zawodem zaufania publicznego. W związku z tym musi przestrzegać zasady niezależności oraz etyki zawodowej – reguluje je Kodeks Etyki zawodowych księgowych, opracowany przez Międzynarodową Federację Księgowych (IFAC). Zgodnie z Kodeksem, biegły rewident w swoim postępowaniu kieruje się następującymi zasadami:
uczciwością,
obiektywizmem,
zawodowymi kompetencjami i należytą starannością,
zachowaniem tajemnicy informacji,
profesjonalnym postępowaniem.
Krajowa Rada Biegłych Rewidentów może skreślić biegłego rewidenta z rejestru w przypadku jego śmierci, wystąpienia biegłego rewidenta z samorządu biegłych rewidentów, nieuiszczania składek członkowskich za okres dłuższy niż rok, prawomocnego orzeczenia o wydaleniu z samorządu biegłych rewidentów lub niespełnieniu jednych z warunków uzyskania uprawnień zawodowych (pełna zdolność do czynności prawnych, korzystanie z pełni praw publicznych, nieposzlakowana opinia, brak prawomocnego wyroku skazującego za umyślnie popełnione przestępstwo lub przestępstwo skarbowe).
Biegły rewident, który sporządza niezgodną ze stanem faktycznym opinię o sprawozdaniu finansowym i stanowiących podstawę jego sporządzenia księgach rachunkowych jednostki lub sytuacji finansowo-majątkowej tej jednostki, podlega karze grzywny lub karze pozbawienia wolności do lat 2 albo obu tym karom łącznie.
Tajemnica zawodowa
Biegły rewident jest zobligowany do dochowania tajemnicy zawodowej o informacjach i dokumentach, które związane są z wykonywaniem jego zawodu. Taki obowiązek nie jest jednak ograniczony w czasie.
W pewnych przypadkach biegły rewident może być zwolniony z dochowania tajemnicy zawodowej; ma to miejsce w sytuacji, gdy istnieje przewidziany prawem obowiązek ujawnienia informacji bądź przekazywania dokumentów w przypadkach, które zostały określone w ustawie lub innych odrębnych przepisach.
Przestrzeganie tajemnicy zawodowej obowiązuje także inne osoby, którym zostały udostępnione informacje objęte tajemnicą.
Zobacz też
Polska Izba Biegłych Rewidentów
Polska Agencja Nadzoru Audytowego
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Ustawa z dnia 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym ()
Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości ()
Linki zewnętrzne
Strona internetowa Polskiej Izby Biegłych Rewidentów
Postępowanie kwalifikacyjne przy ubieganiu się o tytuł biegłego rewidenta
Zasady etyki zawodowej biegłych rewidentów
Zawody
Rachunkowość
Audyt |
188579 | https://pl.wikipedia.org/wiki/75%20mm%20armata%20polowa%20Typ%2038 | 75 mm armata polowa Typ 38 | Armata polowa Typ 38 kal. 75 mm – japońska armata polowa produkowana na licencji niemieckiego działa Krupp 7.5 cm Model 1903, używana w okresie I i II wojny światowej oraz wojny chińsko-japońskiej.
Została skonstruowana w 1905 roku i stała się podstawową armatą pułków artylerii lekkiej wojsk japońskich. W 1926 roku została zmodernizowana, przystosowana do ciągu motorowego.
Była podstawową armatą na wyposażeniu pułków artylerii lekkiej wojsk japońskich w trakcie II wojny światowej.
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Zdjęcia
Broń artyleryjska I wojny światowej
Japońska broń artyleryjska II wojny światowej
Holowane armaty polowe
Japońskie armaty |
689 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bartolomeo%20Ammannati | Bartolomeo Ammannati | Bartolomeo Ammannati (ur. 18 czerwca 1511 w Settignano koło Florencji, zm. 13 kwietnia 1592 we Florencji) – rzeźbiarz i architekt włoski, przedstawiciel manieryzmu.
Życiorys
Uczeń Baccia Bandinelli i Jacopo Sansovino. Poza licznymi pracami architektonicznymi i rzeźbiarskimi w Wenecji, Padwie, Rzymie i Florencji (w tym ostatnim mieście rozbudował m.in. Pałac Pittich i zaprojektował most na rzece Arno) jego dziełem jest też fontanna Neptuna na Piazza della Signoria we Florencji. Pod koniec życia przeżył kryzys religijny w duchu kontrreformacji, potępił nagość obecną w jego wcześniejszych pracach, a spadek zapisał jezuitom. W 1550 poślubił Laurę Battiferri, wyróżniającą się i utalentowaną poetkę.
Urodzeni w 1511
Włoscy architekci
Włoscy rzeźbiarze
Rzeźbiarze manieryzmu
Zmarli w 1592 |
690 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Borys%20Godunow%20%28opera%29 | Borys Godunow (opera) | Borys Godunow (ros. Борис Годунов, dawn. Борисъ Годуновъ) – opera w 4 aktach z prologiem. Autorem muzyki i libretta (opartego na tekście Aleksandra Puszkina) jest Modest Musorgski. Powstała w latach 1868–1872 i jest jedyną dokończoną operą Musorgskiego, który napisał dwie jej wersje (pierwsza, z 1869, nie została dopuszczona do wystawienia). Swoją prapremierę dzieło miało w 1874. Borys Godunow całkowicie opiera się na rosyjskiej tradycji muzycznej, odrzucając wpływy opery niemieckiej i włoskiej.
Osoby
Opracowano na podstawie materiału źródłowego:
car Borys Godunow – baryton lub bas
Fiodor, jego syn – mezzosopran
Ksenia, jego córka – sopran
Niania Kseni – mezzosopran lub kontralt
Grigorij, Dymitr Samozwaniec I – tenor
mnich Pimen – bas
kniaź Szujski – tenor
Maryna Mniszchówna, polska wojewodzianka – mezzosopran
Rangoni – bas
Warłam – bas
Misaił – tenor
Jurodiwyj – tenor
Ławicki, jezuita – bas
Historia utworu
W końcu roku 1868 Musorgski zaczął i porzucił pracę nad dwiema operami – Salambo na podstawie powieści Flauberta oraz Ślubem, dziełem rosyjskim w formie, dla którego inspiracją był Kamienny gość Dargomyżskiego. Jesienią tego samego roku Władimir Nikolski, profesor literatury rosyjskiej i znawca twórczości Puszkina, zasugerował kompozytorowi podjęcie tematu poruszonego w dramacie tego autora Borys Godunow. Musorgski zgodził się i w październiku rozpoczął pracę nad librettem, przerabiając i wzbogacając najbardziej dramatyczne fragmenty składającego się z 24 scen dramatu. Dla zachowania autentyzmu dzieła wspierał się pracami Karamzina, któremu notabene dramat był zadedykowany. W ślad za Karamzinem Musorgski uznał Borysa Godunowa za inicjatora zabójstwa carewicza Dymitra, co nie zostało jednoznacznie udowodnione, i na tym założeniu oparł całość dzieła.
Chociaż kompozytor równocześnie pracował jako urzędnik państwowy, w nieco ponad rok napisał całość muzyki i na początku roku 1870 wysłał operę do dyrekcji Teatru Imperialnego, która jednak dzieło odrzuciła z powodu zbytniego odstępstwa od tradycyjnej formy (brak pierwszoplanowych ról tenorowej i sopranowej, wyjątkowa ilość chórów i scen zbiorowych). Musorgski przerobił zatem dzieło, dodając kilka scen, rozbudowując postać Samozwańca i role kobiece oraz całkowicie dodając kreację Maryny Mniszchówny. W czerwcu 1872 zmieniona wersja była gotowa i została zaakceptowana.
5 lutego 1873 przyjaciele Musorgskiego sami zajęli się inscenizacją fragmentów dzieła w Teatrze Mariańskim w St. Petersburgu, które zostały przyjęte z niespotykanym entuzjazmem. 27 stycznia 1874, ponownie z ogromnym sukcesem wśród publiczności, opera miała swoją prapremierę w całości (wyłączając kilka scen wyciętych z inicjatywy dyrygenta Eduarda Nápravníka; nie jest wyjaśnione, na ile stało się to za zgodą kompozytora).
Treść
Prolog
Dziedziniec Monasteru Nowodziewiczego pod Moskwą. Tłum zbiera się przed klasztorem, gdzie czasowo mieszka stary Borys Godunow. Na polecenie szefa prystawów Nikitycza lud klęka, prosząc Borysa, by został nowym carem. Andriej Szczełkałow, sekretarz Dumy, ogłasza konsekwentną odmowę Borysa i prosi lud, by modlił się o zmianę zdania przez niego. Procesja pielgrzymów śpiewa hymn, nawołując lud do skończenia z anarchią w kraju.
Plac Katedralny na Kremlu. Przy dźwięku dzwonów Wasyl Szujski nakazuje ludowi chwalenie cara Borysa. Po procesji bojarów pojawia się sam Borys Godunow, prosząc o boże błogosławieństwo dla swoich rządów. Tłum śpiewa pochwałę nowego władcy, który zaprasza wszystkich na tradycyjną ucztę, sam udając się na modlitwę. Prystawi starają się utrzymać porządek w tłumie.
Akt I
Cela w Monasterze Czudowskim na Kremlu. Stary Pimen pisze kronikę historii Rosji, kiedy pojawia się młody nowicjusz Grigorij, by opowiedzieć swój straszny sen, w którym wspiął się na wysoką wieżę i spadł, wyśmiewany przez lud. Żałuje, że tak wcześnie wycofał się z życia światowego do klasztoru, zazdrości Pimenowi bogatego życia. Pimen chwali rządy Iwana Groźnego, porównując go z carobójcą Borysem Godunowem, opowiada Grigorijowi historię zabójstwa carewicza dokonanego przez Borysa. Grigorij wpada na pomysł wystąpienia jako samozwańczy, cudownie ocalony następca tronu.
Karczma na granicy z Litwą. Pojawiają się dwaj wędrowni mnisi – Warłam i Misaił – w towarzystwie ubranego w świecki strój Grigorija. Podpity Warłam śpiewa o wydarzeniach w Kazaniu w czasach Iwana Groźnego, Grigorij pyta karczmarkę o drogę do granicy z Litwą. Pojawia się grupa prystawów, szukających zbiegłego z Monasteru Czudowskiego mnicha, który zapowiadał, iż zostanie carem. Widząc podejrzane zachowanie Warłama, chcą go zatrzymać, zwłaszcza po tym, gdy Grigorij celowo wprowadza w błąd niepiśmiennego prystawa, czytając mu nakaz zatrzymania i wstawiając opis wyglądu Warłama w miejsce swojego. Warłam zapewnia jednak o swojej niewinności i ponownie odczytuje, tym razem poprawnie, treść dokumentu. Grigorijowi udaje się jednak uciec.
Akt II
Pałac Kremlowski. Córka Borysa Ksenia wspomina swojego zmarłego ukochanego, jej nastroju nie są w stanie poprawić niania i Fiodor. Nagle pojawia się Borys i nakazuje kobietom odejść, po czym ujawnia nurtujący go niepokój po zdobyciu pełni władzy oraz nękające go wizje zakrwawionego, błagającego o litość dziecka. Fiodor wychodzi, by zobaczyć, czy coś nie wydarzyło się w jego pokojach; tymczasem wchodzi Bojar, denuncjując przybyłego właśnie Wasyla Szujskiego jako intryganta politycznego. Po powrocie Fiodora car ostrzega go przed doradcami takimi jak Szujski, kiedy już odziedziczy po nim tron. Tymczasem pojawia się sam Szujski, ogłaszając pojawienie się Samozwańca. Tracący równowagę psychiczną Borys pyta Szujskiego, czy zabite dzieci mogą wracać i nękać carów Rosji, po czym pyta, czy zabity chłopiec naprawdę był Dymitrem, następcą tronu. Chociaż Szujski potwierdza ten fakt, sugeruje, że mógł mieć miejsce cud. Przerażony Borys nakazuje Szujskiemu odejść; po chwili znowu ma wizję zabitego chłopca. W halucynacji zwraca się do niego, zaprzeczając, jakoby był odpowiedzialny za jego śmierć, po czym pada na ziemię w modlitwie.
Akt III
Buduar Maryny Mniszchówny. Służące wojewodzianki śpiewają sentymentalną piosenkę, by wprawić Marynę w dobry nastrój, ta jednak oznajmia, że woli utwory o wielkich czynach rycerskich i wyrzuca wszystkie kobiety. Zostawszy sama, śpiewa o swoim pragnieniu chwały i władzy. Wchodzi Rangoni, domagając się, by Maryna jako przyszła caryca doprowadziła do konwersji Rosji na katolicyzm. Twierdzi, że Maryna powinna poświęcić wszystko dla chwały Kościoła. Słysząc jej oburzenie wobec hipokryzji księży, Rangoni deklaruje, że jest ona w mocy sił piekielnych, po czym znowu żąda od niej posłuszeństwa.
Zamek Mniszchów, ogród. Samozwaniec marzy o Marynie, jednak zamiast niej pojawia się tylko Rangoni, informując go, że kobieta chce z nim rozmawiać. Dmitrij prosi o spotkanie z Maryną, jednak Rangoni domaga się, by w pierwszej kolejności Samozwaniec pozwolił mu śledzić każdy jego krok, na co ten zgadza się w zamian za spotkanie z Mniszchówną. Z zamku wychodzi grupa polskich szlachciców, tańcząc poloneza i śpiewając o pokonaniu Rosjan. Po ich odejściu szaleńczo zakochany Samozwaniec w końcu może porozmawiać z Mniszchówną, ta jednak zapowiada, że zainteresuje się nim dopiero wtedy, gdy zdobędzie on koronę rosyjską, po czym odpędza go. Wściekły Samozwaniec zapowiada wymarsz na Moskwę i przyjemność, jaką będzie miał, widząc dumną Marynę błagającą go o wybaczenie, wyśmiewaną przez lud. Wówczas kobieta zmienia ton i wyznaje mu miłość.
Akt IV
Plac przed Kremlem. Tłum zbiera się przed soborem Wasyla Błogosławionego, dyskutując o obłożonym anatemą zbiegłym z klasztoru mnichu, w którym zdają się poznawać carewicza Dymitra. Z coraz większym zaangażowaniem rozmawiają o jego marszu na Moskwę i przyszłym losie Borysa Godunowa. Pojawia się jurodiwyj, śpiewając pozbawioną sensu piosenkę, wyśmiewany przez uliczników. Grupa biedaków prosi o chleb, po czym znów rozlega się płacz jurodiwego, do którego zbliża się Borys, pytając o powód takiego zachowania. Jurodiwyj opowiada o skradzionej mu przez dzieci kopiejce i prosi cara, by zarządził zabójstwo złodziei, tak jak ongiś kazał zabić małego Dymitra. Szujski chce go zatrzymać, ale Borys zamiast tego prosi jurodiwego o modlitwę za siebie. Po wyjściu cara jurodiwyj oznajmia jednak, że nie może modlić się za „cara Heroda” i zamiast tego lamentuje nad losem Rosji.
Pałac Kremlowski. Trwa sesja Dumy. Bojarzy głosują nad losem Samozwańca, postanawiając skazać go na śmierć razem ze wszystkimi zwolennikami. Pojawia się Szujski, opowiadając – początkowo ku ogólnemu niedowierzaniu – że widział cara odpędzającego od siebie widmo dziecka. Jednak na potwierdzenie jego słów pojawia się w takim właśnie stanie sam Borys. Bojarzy są przerażeni. Wchodzi Pimen, by opowiedzieć o ślepcu, który we śnie usłyszał głos carewicza, modlił się następnie na jego grobie i odzyskał wzrok. Historia ta staje się ostatecznym ciosem dla Borysa, który wzywa swojego syna, udziela mu ostatnich rad i umiera.
Odbiór
Jako idący najdalej w wykorzystywaniu tradycyjnej muzyki rosyjskiej z całej Potężnej Gromadki, Musorgski był też najczęstszym celem ostrych ataków ze strony muzycznych konserwatystów. Borys Godunow, chociaż dobrze przyjęty przez publiczność, stał się kolejnym powodem tych ataków. Piotr Czajkowski uznał Musorgskiego za „muzycznego analfabetę, który jest dumny ze swojej ignorancji”. Inni krytycy pisali o operze jako zbyt głośnej, ocierającej się o kakofonię, chaotycznej. Nawet Cezar Cui, który nie dostrzegł w Borysie Godunowie ogromnego kroku naprzód w muzycznej dramaturgii i ekspresji określił dzieło jako niedojrzałe i nierówne. Chociaż docenił wiele numerów i scen z opery, nie zostawił suchej nitki na ogólnej formie utworu i libretcie. Za życia Musorgskiego tylko jeden krytyk dostrzegł wszystkie walory dzieła: Baskin z gazety Petersburskij Listok podkreślał wyjątkowy talent autora w przekazywaniu uczuć bohaterów za pomocą muzyki, był pełen uznania zarówno dla orkiestracji, jak i dla partii wokalnych.
Również i współcześnie wśród najczęściej wymienianych zalet utworu jest jego oryginalność i siła wyrazu, jak również niezwykle bogato nakreślona postać tytułowa. Borys Godunow nie przestaje być jednak krytykowany za niespójną formę i niedostatki kompozytorskiej techniki w partiach orkiestrowych. Ponadto muzyczny konserwatyzm sprawił, że przez 75 lat od premiery wystawiana była nie oryginalna kompozycja Musorgskiego, ale „uładzona” wersja Rimskiego-Korsakowa (co zresztą dotyczy także innych prac Musorgskiego). Dopiero w drugiej połowie XX wieku krytyka muzyczna doceniła w pełni walory pierwotnej wersji opery. Dziś Borys Godunow wymieniany jest jako jedna z najlepszych, jeśli nie najlepsza opera rosyjska. Wystawiany jest w oryginalnym języku, chociaż – jak i w przypadku wielu innych czołowych dzieł operowych Rosji – były próby jej tłumaczenia na włoski, niemiecki i angielski.
Zmodyfikowane wersje
Rimski-Korsakow
Chociaż Nikołaj Rimski-Korsakow zdawał sobie sprawę z nowatorskich walorów opery, po śmierci Musorgskiego dokonał w niej znaczących przeróbek orkiestracyjnych, zmieniając wielokrotnie harmonię, dynamikę, a nawet wprowadzając własne linie melodyczne i zmieniając kolejność scen lub usuwając całe fragmenty. Celem wielu z tych zmian było uczynienie opery jeszcze bardziej monumentalną na potrzeby paryskiej premiery. Rimski-Korsakow zapewniał jednak, że zachował oryginalny charakter dzieła. Wersja Rimskiego-Korsakowa zdominowała światowe sceny na następne siedem dekad, chociaż jej wystawienie nie obyło się bez kontrowersji. Nawet Bałakiriew i Cui, ongiś krytyczni wobec opery Musorgskiego, teraz zarzucili Rimskiemu zbyt arbitralne przeróbki, odebranie dziełu jego pierwotnego surowego charakteru i tym samym zniszczenie pierwotnych zamysłów kompozytora. Obrońcy wersji Rimskiego-Korsakowa twierdzili, że tylko dzięki jego zmianom Borys Godunow mógł być doceniony na światowych scenach, gdyż dzieło było po prostu zbyt oryginalne i zbyt specyficzne w swojej pierwotnej formie. Obecnie na scenach zachodnich powraca się do wersji pierwotnej, podczas gdy opery rosyjskie nadal wystawiają Borysa Godunowa z przeróbkami Rimskiego-Korsakowa.
Szostakowicz
Dmitrij Szostakowicz pracował nad ponowną orkiestracją Borysa Godunowa w latach 1939–1940. Pełen respektu dla talentu Musorgskiego, uważał on jednak wiele fragmentów opery za niedopracowane. Zmienił również zasadniczą rolę orkiestry, która u Musorgskiego pozostawała na drugim planie, wprowadzając do niej dodatkowe instrumenty i poszerzając ich rolę. Szostakowicz podziwiał wyobraźnię muzyczną Musorgskiego, lecz uważał, że kompozytor ten nie był w stanie realizować wszystkich stworzonych przez siebie koncepcji; jego orkiestracja miała być za to rekompensatą. Równocześnie Szostakowicz krytycznie patrzył na pracę Rimskiego-Korsakowa, który jego zdaniem nie zrozumiał roli orkiestry w zamyśle Musorgskiego i poprzez wprowadzone zmiany sprawił, że przestała ona ilustrować emocje bohaterów. Wersja Szostakowicza, mimo wielu zalet, nie zdobyła jednak większej popularności.
Postacie historyczne
Zobacz też
Dymitriady
Wojna polsko-rosyjska 1609-1618
Carstwo Rosyjskie
Wielka smuta
Rok 1612
Przypisy
Bibliografia
R. Szirinian, K. Kondachczan, М. П. Мусоргский, Muzyka, Moskwa 1989
Linki zewnętrzne
Archiwalne nagranie „Sceny w karczmie” (Lenradio, 1947, dyr. E. Grikurow, P. Żurawlenko – Warłam)
Opery Modesta Musorgskiego |
188580 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Jelcz-Laskowice%20%28gmina%29 | Jelcz-Laskowice (gmina) | Jelcz-Laskowice (1973-86 gmina Laskowice Oławskie ) – gmina miejsko-wiejska w województwie dolnośląskim, w powiecie oławskim, należące do aglomeracji wrocławskiej.
Siedziba gminy to Jelcz-Laskowice.
W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie wrocławskim.
Według danych z 31 grudnia 2013 gminę zamieszkiwało 23 190 osób, z czego w mieście 68,8%. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku gminę zamieszkiwało 23 298 osób.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002 gmina Jelcz-Laskowice ma obszar 168,1 km², w tym:
użytki rolne: 57%
użytki leśne: 33%
Gmina stanowi 32,1% powierzchni powiatu.
Demografia
Dane z 31 grudnia 2013
Gmina Jelcz-Laskowice liczy 23 190 mieszkańców, w tym miasto zamieszkuje 15 959 ludzi a 15 sołectw 7 231 osób. Jest to gmina miejsko-wiejska, co oznacza, że miasto nie jest oddzielone samorządowo od wsi. Od roku 1987 do 1990 zauważa się wzrost liczby ludności (ok. 2500), natomiast w latach 1991-1996 wzrost był minimalny. Średnia gęstość zaludnienia wynosi w gminie 137 os/km². Przyrost naturalny jest stosunkowo niski: 3,4 promila. Spowodowane jest to najprawdopodobniej trudnościami ekonomicznymi, mieszkaniowymi, wysokim bezrobociem oraz upowszechnianiem się nowego modelu rodziny (2+1). Ludność w wieku produkcyjnym wynosi 13 769 osób, pracujących jest ok. 5677 osób, natomiast bezrobotnych 1492 osoby.
Piramida wieku mieszkańców gminy Jelcz-Laskowice w 2014 roku.
Komunikacja
Przez pd.-zach. część gminy przebiega droga wojewódzka nr 455, a przez część pd. droga wojewódzka nr 396. Ze wsch. na zach. przebiega linia kolejowa nr 277 (Biskupice Oławskie, Minkowice Oławskie, Kopalina, Jelcz-Laskowice, Jelcz Miłoszyce) oraz niewielki odcinek linii kolejowej nr 292 (Jelcz Miłoszyce). W pd.-zach. części gminy przepływająca Odra stanowi Odrzańską Drogę Wodną.
Ochrona przyrody
Na obszarze gminy znajduje się rezerwat przyrody Łacha Jelcz chroniący naturalne stanowisko chronionego gatunku rośliny wodnej, kotewki orzecha wodnego.
Fauna i flora
Współczesna flora i fauna okolic Jelcza-Laskowic, jak i całej Niziny Śląskiej, jest dziedzictwem okresu polodowcowego. W drzewostanie największą rolę odgrywa sosna i dąb, przemieszane z grabem, brzozą, wiązem, lipą, jesionem i świerkiem. Występowanie licznych gatunków zwierząt na leśno-łąkowych terenach gminy nie może przesłonić faktu, że jeszcze 300 lat temu żyły tutaj łosie, bobry, rysie, niedźwiedzie, żbiki, które wyginęły wskutek gospodarczej działalności człowieka. Dzisiaj, w tutejszych lasach żyją sarny, jelenie, dziki, zające, wiewiórki, jeże, a spośród drapieżników lisy i kuny.
Zwierzęta objęte ochroną gatunkową
Owady – Dolina Odry, a w szczególności starorzecza i lasy łęgowe obfitują w owady z rodzaju biegaczowatych. Jednym z nich, szczególnie rzadki, jest kozioróg dębosz, żyjący w starych dębach. Innym cennym gatunkiem jest paź królowej- motyl występujący na łąkach z dużą ilością roślin baldaszkowatych,
Płazy i gady – nad Odrą i Smortawą spotyka się kilka gatunków żab i ropuch, traszki, jaszczurki, padalca, zaskrońca i żmiję zygzakowatą,
Ptaki – na terenie gminy stwierdzono występowanie 109 gatunków ptaków objętych ochroną. Główne skupiska ptaków chronionych to:
dolina rzeki Odry w pasie od miejscowości Stary Otok do miejscowości Łęg, obejmujący rezerwat "Łacha Jelcz",
obszar stawów w Nowym Dworze wraz z otaczającymi je lasami – duża liczba gatunków związanych z wodą – kormorany, czaple,
kompleks leśny w północnej części gminy z charakterystycznymi gatunkami leśnymi,
Ssaki – z tej grupy zwierząt występuje kret, jeż, ryjówka aksamitna, kuna, gronostaj, łasica, zając szarak, lis, jenot, borsuk, sarna, jeleń, dzik oraz dwa gatunki nietoperzy – mroczek późny i karlik malutki. Na terenach z dużą ilością wód spotkać można rzęsorka rzeczka i wydrę.
Pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej
Na terenie gminy zlokalizowanych jest 15 pomników przyrody, które znajdują się w obrębach następujących miejscowości:
Dębina - dwa dęby szypułkowe (w tym Dąb Słowianin, „Drzewo Roku 2014”, okaz o obwodzie 751cm, mierzony w 2015), trzy głazy narzutowe,
Dziuplina - sosna pospolita,
Grędzina - głaz narzutowy,
Miłocice - głaz narzutowy, grupa 13 drzew: 3 dęby, 6 jesionów, 4 lipy,
Nowy Dwór - dwa dęby szypułkowe,
Jelcz-Laskowice - trzy dęby szypułkowe, sosna pospolita, lipa drobnolistna.
Sąsiednie gminy
Bierutów, Czernica, Lubsza, Namysłów, Oleśnica, m. Oława, Oława
Przypisy |
188584 | https://pl.wikipedia.org/wiki/KOLR/KOZK%20Tower | KOLR/KOZK Tower | KOLR/KOZK Tower – maszt radiowy w mieście Fordland w stanie Missouri.
Został wybudowany w 1971. Jego wysokość wynosi 597,3 metra.
Przypisy
Maszty w Stanach Zjednoczonych
Obiekty budowlane w Missouri |
188585 | https://pl.wikipedia.org/wiki/WOI-Tower | WOI-Tower | WOI-Tower – maszt radiowy w mieście Alleman w stanie Iowa, USA. Wybudowany w 1972 roku. Wysokość jego wynosi 609,6 metra.
Zobacz też
Lista najwyższych masztów
Maszty w Stanach Zjednoczonych
Obiekty budowlane w Iowa |
188587 | https://pl.wikipedia.org/wiki/KCCI%20Tower | KCCI Tower | KCCI Tower – maszt radiowy w Stanach Zjednoczonych, w stanie Iowa, w mieście Alleman. Został wybudowany w 1974 roku. Jego wysokość wynosi 609,6 metra. Jego elementy zostały wyprodukowane przez zakład Kline Iron and Steel Company, Columbia, S.C..
Zobacz też
Lista najwyższych masztów
Przypisy
Maszty w Stanach Zjednoczonych
Obiekty budowlane w Iowa |
188589 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Modelarstwo%20lotnicze | Modelarstwo lotnicze | Modelarstwo lotnicze jest uznawane za dziedzinę sportu; międzynarodowe zawody modelarskie odbywają się zgodnie z regulaminem FAI. Buduje się latające modele szybowców, a także samolotów i śmigłowców, napędzane silnikami spalinowymi tłokowymi dwu- lub czterosuwowymi o zapłonie żarowym lub elektrycznymi. Dawniej wykorzystywano silniki na sprężony dwutlenek węgla lub spalinowe tłokowe samozapłonowe.
Modele mogą być swobodnie latające, zdalnie sterowane lub latające na uwięzi.
Do modelarstwa lotniczego zalicza się również redukcyjne modele lotnicze oraz modelarstwo kosmiczne.
Podział modeli latających na klasy
Kategoria modeli swobodnie latających:
F1N - modele szybowców halowych wyrzucanych z ręki
F1A – modele szybowców
F1B – modele z napędem gumowym
F1C – modele z napędem spalinowym
F1D – modele halowe z napędem gumowym
F1E – modele szybowców do lotów na zboczu sterowanych mechanicznie
Kategoria modeli na uwięzi:
F2A – modele prędkościowe
F2B – modele akrobacyjne na uwięzi
F2C – modele wyścigowe
F2D – modele do walki powietrznej
Kategoria modeli zdalnie sterowanych:
F3A – modele akrobacyjne
F3Ai/B – modele akrobacyjne do hali
F3B – modele szybowców do lotów prędkościowych
F3C – modele śmigłowców
F3F- modele szybowców do lotów prędkościowych na zboczu
F3J – modele szybowców do lotów termicznych powyżej 2m
F3J/M – modele szybowców do lotów termicznych poniżej 2m
F3K (F6D) – szybowce wyrzucane z ręki
Kategoria makiet:
F4B – makiety na uwięzi
F4B/P - półmakiety na uwięzi
F4C – makiety zdalnie sterowane
F4H - półmakiety zdalnie sterowane
Kategoria modeli elektrycznych:
F5B - szybowce z nap elektrycznym
F5D - szybowce wyścigowe z nap. elektrycznym tzw. pylon
Kategoria F6 Kategoria F6
Kategoria F7 Kategoria F7
Kategoria modeli kosmicznych:
S1 – rakiety wysokościowe
S3 – modele rakiet czasowych ze spadochronem
S4 – modele rakietoplanów
S5 – makiety rakiet wysokościowych
S6 – modele rakiet czasowych z taśmą
S7 – makiety rakiet
S8 – zdalnie sterowane modele rakietoplanów
S9 – modele rakiet czasowych z opadaniem wirowym
Modelarstwo lotnicze w Polsce
Polscy modelarze należą do czołówki światowej. Od wielu lat odnoszą sukcesy w konkurencjach modeli kosmicznych i lotniczych.
Polscy modelarze zdobyli w latach 1958- 2004 na najważniejszych zawodach modelarskich: Światowych Igrzyskach Lotniczych, Mistrzostwach Świata i Europy oraz klasyfikacji końcowej Pucharów Świata łącznie 389 medali t tego: 201 indywidualnych - 67 złotych, 69 srebrnych i 65 brązowych oraz 188 drużynowo, w tym 51 złotych, 63 srebrnych i 74 brązowych. Najbardziej popularnym polskim modelem samolotu jest “Wicherek”, opracował go w 1957 roku Wiesław Schier, postać niezwykle zasłużona dla polskiego modelarstwa lotniczego. Wicherek ma prostą konstrukcję, dlatego często jest budowany przez początkujących modelarzy, jest uniwersalnym modelem budowanym w różnych wersjach i rozmiarach, latającym swobodnie, na uwięzi lub zdalnie sterowanych.
Kalendarium
1893 - Czesław Tański zbudował pierwszy udany model latających o napędzie gumowym, był to model z dwoma śmigłami o rozpiętości skrzydeł 900 mm.
1909 - w Warszawie powstała “Pierwsza pracownia modeli lotniczych - samolot” założona przez M. Bogusławskiego i Wojciecha Woynę
1910 - we Lwowie zorganizowano pierwszą w Polsce wystawę modelarstwa lotniczego
1923 - Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej rozpoczęła propagowanie modelarstwa wśród młodzieży
1924 - ukazuje pierwszy numer czasopisma “Młody lotnik” z działem modelarskim
1925 - LOPP organizuje w Warszawie pierwszy kurs modelarski i wydaje pierwszy podręcznik modelarski “Modelarstwo Lotnicze” autor Wojciech Woyna
w Warszawie działa 10 modelarni
1926 - w Warszawie odbył się pierwsze w Polsce zawody modelarskie na Polu Mokotowskim w Warszawie, I Wszechpolski Konkurs Modeli latających i redukcyjnych z udziałem: 34 modelarzy, 98 modeli latających, 56 latająco-redukcyjnych
powstaje w Warszawie Centralna Szkoła Modelarska
1927- I Wszechpolski Konkurs Modeli Latających
1929 - Ogólnopolskie Zawody Modelarskie na Polu Mokotowskim
1935 I Zawody Modeli Szybowców w Ustianowej
1937 - w Polsce było 266 modelarni i 1300 instruktorów modelarskich
1942 - w czasie okupacji niemieckiej działało tajne Warszawskie Koło Modelarskie (WKM) które wydawało jedyne w Europie konspiracyjne czasopismo modelarskie “Wzlot", redaktorką naczelną była Maria Kann a jednym z redaktorów Stanisław Woźniak
WKM zorganizowało dwukrotnie zawody modelarskie w 1942 i 1943 roku
1946 - w dniach 9-10 czerwca odbyły się pierwsze po wojnie zawody modelarskie na Polu Mokotowskim, powstaje w Polsce Liga Lotnicza z Wydziałem Modelarstwa
1947 - Polska ekipa modelarzy wzięła udział w międzynarodowych zawodach modeli latających w miejscowości Niveles w Belgii, Polacy zajęli III miejsce zespołowe
1949 - Liga Lotnicza zrzesza 2500 modelarzy w 132 modelarniach, zorganizowała 200 kursów modelarskich, utworzono siedem składnic modelarskich w największych miastach w Polsce
1950 - powołano kadrę narodową modelarstwa sportowego, 17 modelarzy spośród najlepszych w Polsce
1952 - w Aeroklubie RP powstaje komisja zajmująca się zatwierdzaniem rekordów lotniczych oraz modelarskich
1953 - we Wrocławiu odbyły się po raz pierwszy halowe zawody mikromodeli, startowało 21 zawodników
po raz pierwszy w Polsce Stanisław Górski wykonał lot modelem samolotu zdalnie sterowanego falami radiowymi
1955 - ukazał się pierwszy numer czasopisma „Modelarz” poświęconego wszystkim rodzajom modelarstwa
1957 - powstaje Aeroklub PRL w którym powstaje Koła Lotnicze w poszczególnych aeroklubach
w październiku ukazał się pierwszy numer “Małego modelarza”, miesięcznik zawierający plany modeli kartonowych
1958 - powstała Centralna Składnica Harcerska zaopatrująca także modelarzy w materiały do budowy modeli
1961 - modelarz Jerzy Kosiński zdobył tytuł wicemistrza świata w klasie modeli z napędem gumowym
1962 - w Krakowie zorganizowano po raz pierwszy w Polsce i Europie Zawody Rakiet Amatorskich im K.Siemienowicza, w zawodach wystartowało 125 zawodników
1966 - produkowano w Krywałdzie modelarskie silniki rakietowe
1972 - Jerzy Ostrowski we Francji w Tuluzie został mistrzem świata w klasie modeli makiet
Polski konstruktor inż. Mieczysław Foltyński skonstruował modelarski silnik z tłokiem obrotowym MF-03
1974 - Międzynarodowa Federacja Lotnicza przyznała po raz pierwszy dla polskiego modelarza honorowe wyróżnienie, dyplom Paula Tissandiera dla Jana Burego
w Lakehurst na Mistrzostwach Świata w USA Polacy zdobyli: w klasie modeli halowych I miejsce polska ekipa drużynowo, Ryszard Czechowski zdobył tytuł mistrza świata, w klasie makiet latających na uwięzi polska reprezentacja zajęła I miejsce a Jerzy Ostrowski zdobył tytuł wicemistrz świata,
1977 - Główny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki nadał tytuły Mistrza Sportu otrzymali modelarze: Jerzy Ostrowski, Edward Ciapała, Juliusz Jarończyk, Jerzy Kosiński, Stanisław Żurad
1980 - po raz pierwszy w Polsce w Częstochowie odbyły się Mistrzostwa Świata Modeli Latających na Uwięzi z udziałem 371 zawodników z 30 krajów
1981 - w Polsce istniało 692 modelarni z 16687 modelarzami
1983 - na lotnisku Aeroklubu Podhalańskiego odbyły się V Mistrzostwa Świata Modeli Kosmicznych
1984 - czasopismo modelarskie “Modelarz” otrzymało honorowe wyróżnienie Międzynarodowej Federacji Lotniczej (FAI)
1995- Paweł Włodarczyk otrzymał Złoty Medal Modelarski FAI – za dokonanie najbardziej wybitnych osiągnięć sportowych w modelarstwie lotniczym
2000 – Paweł Dorsz zdobył tytuł mistrza świata w kategorii wiekowej juniorów konkurencji F1A, mistrzostwa odbyły się Czechach
2004 - polscy modelarze juniorzy zdobyli 2 złote medale i 2 srebrne na mistrzostwach świata rozegranych w Czechach, Polacy zajęli pierwsze miejsce w klasyfikacji generalnej (łącznie w konkurencjach F1A, F1B i F1J)
2006 - Polski sport modelarski obchodził jubileusz 80 - lecia istnienia
2014 - Na lotnisku aeroklubu Włocławskiego odbyły się Mistrzostwa Świata Modeli Latających na Uwięzi
2014 - Międzynarodowa Federacja Lotnicza przyznała honorowe wyróżnienie, Dyplom Franka Ehlinga oraz odznaczenie Złoty Medal Nilu dla Bogdana Wierzby za wkład w rozwój polskiego modelarstwa oraz pracę w dziedzinie edukacji lotniczej i kosmicznej
2017 we Włocławku rozegrane zostały Mistrzostwa Europy Modeli Kosmicznych, polacy zdobyli Drużynowego Mistrza Europy w kategorii rakiet S6A, Sławomir Łasocha zdobył indywidualnego Mistrza Europy. Reprezentacja Polski zdobyła łącznie 18 medali zajmując tym samym drugie miejsce w klasyfikacji ogólnej mistrzostw.
Linki zewnętrzne
Wicherek model klasyczny i uniwersalny
Wiesław Schier. Nestor polskiego modelarstwa
Przypisy
Modelarstwo
Sporty lotnicze |
188593 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Gaylord%20Nelson | Gaylord Nelson | Gaylord Anton Nelson (ur. 4 czerwca 1916 w Clear Lake, Wisconsin; zm. 3 lipca 2005 w Kensington) – amerykański polityk, członek Partii Demokratycznej, gubernator stanu Wisconsin i senator USA, działacz na rzecz ochrony środowiska.
Kształcił się w San Jose State College (ukończył w 1939) i University of Wisconsin Law School (ukończył w 1942). Służył wojskowo w czasie II wojny światowej, m.in. brał udział w bitwie o Okinawę. Po wojnie przez kilkanaście lat prowadził praktykę prawniczą w Madison (Wisconsin) i aktywnie uczestniczył w życiu publicznym. W 1948 został wybrany do Senatu stanowego Wisconsin, gdzie zasiadał przez dziesięć lat. W 1958 objął stanowisko gubernatora Wisconsin. W 1962 uzyskał mandat w Senacie USA, który pełnił nieprzerwanie do stycznia 1981.
Wiele uwagi w działalności społecznej poświęcił problematyce ochrony środowiska. Przyczynił się do ustanowienia w 1970 Międzynarodowego Dnia Ziemi, obchodzonego pod auspicjami ONZ. Za zasługi na tym polu został we wrześniu 1995 uhonorowany Prezydenckim Medalem Wolności.
W 1947 zawarł związek małżeński z Carrie Lee Dotson.
Linki zewnętrzne
Gubernatorzy Wisconsin
Odznaczeni Prezydenckim Medalem Wolności
Senatorzy z Wisconsin
Urodzeni w 1916
Zmarli w 2005
Demokraci (Stany Zjednoczone)
Uczestnicy II wojny światowej |
188600 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian%20Pokropek | Marian Pokropek | Marian Pokropek (ur. 7 września 1932 w Mariance, w gminie Brwinów, zm. 13 stycznia 2023) – polski etnograf, profesor dr hab., długoletni pracownik Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego, założyciel Muzeum Polskiej Sztuki Ludowej w Otrębusach.
Życiorys
Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Studiował w Instytucie Historii Kultury Materialnej (kier. prof. Witold Dynowski). Tytuł magistra uzyskał w 1956 roku. Po studiach podjął pracę nauczyciela akademickiego, uzyskując stopnie doktora, następnie doktora habilitowanego oraz profesora.
Był długoletnim kierownikiem Zakładu Etnografii Polskiej i Słowiańszczyzny w Katedrze Etnologii i Antropologii Kulturowej UW.
Zainteresowania badawcze Mariana Pokropka dotyczyły początkowo budownictwa i osadnictwa na Mazowszu oraz Podlasiu. Był współtwórcą „Polskiego Atlasu Etnograficznego”. Prowadził również badania na Białorusi, Litwie, Ukrainie, w Macedonii i Bułgarii.
W czasie badań terenowych zgromadził ogromną kolekcję polskiej sztuki ludowej (rzeźba, płaskorzeźba, snycerka, intarsje, rzeźba ceramiczna, malarstwo ścienne i dekoracyjne, obrazy, drewniane gwizdawki, palemki, pisanki, wiklinowe koszyki, wycinanki i wyroby ze słomy), które umieścił stworzonym przez siebie prywatnym Muzeum Polskiej Sztuki Ludowej w Otrębusach (działa od 1996 roku).
Jego bogate zbiory fotografii, dokumentujących tradycyjną współczesną kulturę i sztukę ludową Polski oraz Litwy, Białorusi, Ukrainy, Rosji, Rumunii, Czech i Słowacji i słowiańskich krajów bałkańskich, zostały umieszczone w archiwum muzeum w Otrębusach.
Obszar zainteresowań i badań
Etnografia Polski i Słowiańszczyzny (Polska, Białoruś, Litwa, Macedonia, Bułgaria), zwłaszcza ludowa architektura i sztuka.
Książki i publikacje (wybór)
Budownictwo wiejskie na Mazowszu. Rok zabytków architektury ludowej, Warszawa 1966 (folder harmonijkowy)
Jarmark płocki. Katalog twórców ludowych biorących udział w kiermaszu sztuki ludowej w Płocku w latach 1968–1973, Płock 1974
Jarmark płocki. Cz. 2, Katalog twórców ludowych biorących po raz pierwszy udział w kiermaszu sztuki ludowej w Płocku w roku 1974, Płock 1975
Jarmark płocki. Cz. 3, Katalog twórców ludowych biorących po raz pierwszy udział w kiermaszu sztuki ludowej w Płocku w roku 1975, Płock 1976
Jarmark płocki. Cz. 4, Katalog twórców ludowych biorących po raz pierwszy udział w kiermaszu sztuki ludowej w Płocku w roku 1976, Płock 1977
Jarmark płocki. Cz. 5, Katalog twórców ludowych biorących po raz pierwszy udział w kiermaszach sztuki ludowej w Płocku w 1977 i 1978 r., Płock 1979
Budownictwo ludowe w Polsce, Warszawa 1976
Atlas sztuki ludowej i folkloru w Polsce, Warszawa 1978wydania obcojęzyczne:
Guide to folk art and folklore in Poland, Warszawa 1980
Atlas de l’art populaire et du folklore en Pologne, Warszawa 1980
Atlas der Volkskunst und Folklore in Polen, Warszawa 1980
Przewodnik po izbach regionalnych w Polsce, Warszawa 1980
Sztuka ludowa w Polsce, wyd. I Warszawa 1988, wyd. II Warszawa 1991 (współautorki: Ewa Fryś-Pietraszkowa, Anna Kunczyńska-Iracka)wydania obcojęzyczne:
Folk art in Poland, Warszawa 1991
Die Volkskunst in Polen, Warszawa 1991
Sporedbena monografija na makedonskoto selo Jablanica i polskite sela Pjentki i Tvarogi. T. 2, Narodna architektura (maced.), Skopje 1992 (współautor: Tomasz Strączek)
Budownictwo ludowe. Chałupy i ich regionalne zróżnicowanie, Warszawa 1995 (współautor: Wojciech Pokropek)
Kurban. Szkice z obrzędowości ofiarnej w kulturze ludowej Macedonii. Festiwal Nauki, Warszawa, wrzesień 1997, Otrębusy 1997 (współautor: Tomasz Strączek)
Męka i Zmartwychwstanie Pańskie. Informator wystawy, Płock 2000
Wycinanki Susan Throckmorton (USA) inspirowane polską wycinanką ludową. Papercuttings Susan Throckmorton (USA) inspired by Polish folk papercuttings. Katalog wystawy. Kwiecień – maj, Otrębusy 2001 (współautorki: Susan Throckmorton, Maria Dąbrowska)
Boże Narodzenie w tradycji i sztuce ludowej. Wystawa ze zbiorów Muzeum Sztuki Ludowej w Otrębusach, Sierpc 2003 (współautorka: Agnieszka Pokropek)
Koń jaki jest każdy widzi, czyli wizerunek konia w sztuce ludowej i w malarstwie nieprofesjonalnym. Wystawa ze zbiorów Muzeum Sztuki Ludowej w Otrębusach oraz Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu, Sierpc 2003
Muzeum Sztuki Ludowej w Otrębusach. Katalog wystaw 1989–2004, Otrębusy 2004 (współautorka: Agnieszka Pokropek)
Polskie wycinanki ludowe = pol’s’ki narodni vitinanki (ukr.), Otrębusy 2004 (współautorka: Agnieszka Pokropek)
Bug – rzeka, która łączy. Dzieje rolnictwa Pobuża, Chełm 2005 (współautor: Andrzej Kokowski)
Rudolf Riedel. Grafika – malarstwo. Katalog, Otrębusy 2007 (red.)
Ludowe tradycje Suwalszczyzny, Suwałki 2010
Wędrówki po Puszczy Białej, Pułtusk 2014 (redakcja naukowa i zdjęcia)
Etnografia. Materialna kultura ludowa Polski na tle porównawczym, Warszawa 2019.
Nagrody i odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi (1977)
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2003)
Medal Zasłużony dla Kultury Polskiej
Medal Komisji Edukacji Narodowej (1998)
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”
Nagroda im. Oskara Kolberga (1993)
Honorowy Obywatel Gminy Kadzidło (2013)
Medal im. Adama Chętnika
Medal im. Krzysztofa Kluka
Medal UW z okazji jubileuszu 50-lecia pracy naukowej
Nagroda CLIO Wydziału Historycznego UW (1996, 1997)
Nagroda Rektora UW
Nagroda Sekretarza Naukowego PAN
Nagroda Wydawców
Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2022)
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona Muzeum Sztuki Ludowej w Otrębusach
Absolwenci Uniwersytetu Warszawskiego
Laureaci Nagrody Kolberga
Ludzie związani z Brwinowem
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski
Odznaczeni Medalem Komisji Edukacji Narodowej
Odznaczeni odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”
Polscy badacze sztuki ludowej
Polscy etnografowie
Polscy muzealnicy
Urodzeni w 1932
Wykładowcy Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego
Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
Odznaczeni Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Zmarli w 2023
Honorowi obywatele gminy Kadzidło |
188603 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Glejak | Glejak | Glejaki – grupa nowotworów ośrodkowego układu nerwowego wywodzących się z komórek glejowych (stanowiących zrąb tkanki nerwowej i pełniącej wobec neuronów funkcje podporowe, odżywcze oraz naprawcze).
Etymologia
Glejak - łac. glioma, l.mn. gliomata, z nowołac. glia – „glej” z gr. γλία (glía) – 1. „klej”, 2. „coś lepkiego / śliskiego / tłustego” + -oma – przyrostek oznaczający zmianę guzowatą.
Podział glejaków
według typów komórek
Do najważniejszych i najczęściej występujących glejaków należą:
Glejaki zarodkowe
rdzeniak (łac. medulloblastoma) – występuje zwykle u dzieci, lokalizując się w móżdżku, choć bywa rozpoznawany także u dorosłych. Charakteryzuje się szybkim rozrostem, jest promienioczuły.
Nowotwory gleju gwiaździstego (ok. 75% glejaków)
gwiaździak włosianokomórkowy, czyli gąbczak (łac. astrocytoma pilocyticum seu spongioblastoma) najłagodniejsza pod względem histopatologicznym postać glejaka, występująca w okolicy nerwów wzrokowych, podwzgórza i pnia mózgu. Guz jest wyraźnie odgraniczony od otoczenia. Wzrost dość szybki.
gwiaździak włókienkowy (łac. astrocytoma fibrillare) – występuje u dorosłych, wzrost stosunkowo powolny, zwykle umiejscowiony w półkulach mózgu i pniu mózgu, czasem w rdzeniu kręgowym. Często w części centralnej guza widoczna jama. Niepromienioczuły.
gwiaździak tucznokomórkowy (łac. astrocytoma gemistocyticum) – występuje u dorosłych w półkulach mózgu, przebieg szybszy niż gwiaździaka włókienkowego.
glejak wielopostaciowy (łac. glioblastoma) – jest najczęstszym (ok. 50%) złośliwym nowotworem wywodzącym się z tkanki glejowej, rosnącym w półkulach mózgu, najczęściej w płacie czołowym i skroniowym. Obraz histopatologiczny urozmaicony, charakterystyczne są duża atypia (złośliwość histologiczna), obszary martwicy i liczne patologiczne naczynia krwionośne, które mogą stać się źródłem wylewu krwi do mózgu. Guz rośnie szybko, często szerzy się poprzez spoidło wielkie na przeciwległą półkulę mózgu (tzw. obraz "motyla" w badaniach obrazowych), może dawać przerzuty w obrębie centralnego układu nerwowego drogą płynu mózgowo-rdzeniowego lub krwionośną. Nowotwór o umiarkowanej promienioczułości. Szczyt zachorowalności to V i VI dekada życia, z niewielką przewagą mężczyzn.
Nowotwory gleju skąpowypustkowego (ok. 10% glejaków)
skąpodrzewiak (łac. oligodendroglioma) – rośnie najczęściej w okolicy płatów czołowych mózgu w istocie białej. Mimo powolnego wzrostu, może we wczesnej fazie rozwoju szerzyć się przez spoidło wielkie na przeciwległą półkulę mózgu (obraz "motyla" w tomografii komputerowej). W późniejszych okresach rozwoju nacieka korę mózgu i oponę pajęczą. Pod względem histologicznym opisywany jest jako przypominający wyglądem "żabi skrzek", z charakterystycznymi mikrozwapnieniami (widocznymi także na radiogramach) i licznymi naczyniami krwionośnymi. Występuje u dorosłych, dwukrotnie częściej u mężczyzn.
Nowotwory gleju wyściółkowego (ok. 7% glejaków)
Guzy te wywodzą się z komórek wyściółki komór mózgu i wyściółki kanału środkowego rdzenia kręgowego.
wyściółczak (łac. ependymoma) – pojawia się u dzieci i młodych dorosłych. Charakterystyczną strukturą histologiczną jest rozetkowaty układ komórek guza wokół naczyń (pseudorozetki) lub wokół przestrzeni wypełnionej rzęskami. Guz rośnie dosyć wolno.
wyściółczak śluzowo-brodaweczkowaty (łac. ependymoma myxopapillare) – guz lokalizuje się najczęściej w okolicy stożka końcowego rdzenia kręgowego, nici końcowej (łac. filum terminale). Guz przebiega łagodnie, po usunięciu chirurgicznym zwykle nie pojawiają się wznowy.
według złośliwości (grading)
Glejaki zostały sklasyfikowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) według ich złośliwości, która determinuje patologiczny rozwój guza:
niski stopień złośliwości to komórki wysoko dojrzałe, zróżnicowane, o małym stopniu proliferacji, dobrze rokujące
wysoki stopień złośliwości to komórki niezróżnicowane lub anaplastyczne, szybko rosnące, mogące naciekać sąsiadujące tkanki, występują liczne ogniska martwicy, nadmierna proliferacja naczyń krwionośnych. Ich rokowanie jest gorsze.
Klasyfikacja złośliwości glejaków według WHO składa się z 4 stopni, od łagodnych (I) do najbardziej złośliwych (IV):
I — np. gwiaździak włosianokomórkowy czy wyściółczak śluzowo-brodaweczkowaty
II — np. gwiaździak włókienkowaty, skąpodrzewiak, wyściółczak
III — np. gwiaździak anaplastyczny
IV — np. glejak wielopostaciowy (najczęstszy glejak u dorosłych), rdzeniak
Rokowanie w stopniu IV jest najgorsze, ze średnim przeżyciem ok. 14 miesięcy, przy podjętym leczeniu operacyjnym oraz następczej radioterapii i chemioterapii.
według lokalizacji
Przebieg, objawy, lokalizacja i rodzaje glejaków występujących u dzieci różnią się od glejaków, na które chorują dorośli. Ok. 3/4 guzów u dzieci rośnie podnamiotowo (poniżej namiotu móżdżku), natomiast u dorosłych ok. 70% przypadków stanowią guzy nadnamiotowe.
Epidemiologia
W Polsce na nowotwory centralnego układu nerwowego w 2002 roku zachorowało 1812 mężczyzn (wskaźnik surowy: 9,7 na 100 000 mieszkańców) i 1546 kobiet (wskaźnik surowy: 7,8 na 100 000 mieszkańców). Umieralność wynosiła odpowiednio: 1291 mężczyzn (6,9:100000) i 1148 kobiet (5,8:100000). W Polsce guzy mózgu stanowią 9. przyczynę zgonów nowotworowych u mężczyzn i 13. u kobiet. Glejaki stanowią ok. 70% wszystkich nowotworów wewnątrzczaszkowych i główną przyczynę zgonów w tej grupie guzów. U dzieci guzy mózgu stanowią po białaczkach jedną z częstszych chorób nowotworowych (ok. 20% wszystkich nowotworów wieku dziecięcego). Glejaki o różnym stopniu złośliwości stanowią aż 60-70% wszystkich nowotworów OUN w tej grupie wiekowej.
Historia
Pierwsze opisy obrazu mikroskopowego tych guzów z 1869 roku wiążą się z nazwiskiem niemieckiego patologa Rudolfa Virchowa. Współczesne klasyfikacje histogenetyczne tych guzów są rozwinięciem prac amerykańskich badaczy Percivala Baileya i Harveya Williama Cushinga z 1926 roku, wiążące wygląd komórek nowotworowych z wyglądem komórek powstających podczas rozwoju układu nerwowego. Kolejne klasyfikacje, m.in. Wildera Gravesa Penfielda z 1931 roku różniły się jedynie nazewnictwem guzów. Szerzej stosowanym systemem podziałów guzów centralnego układu nerwowego była klasyfikacja z 1952 roku sporządzona przez irlandzko-amerykańskiego patologa Jamesa Watsona Kernohana i George'a Pomeroya Sayre'a, którzy wprowadzili uproszczenia do poprzednich klasyfikacji i określanie złośliwości każdej grupy guzów w czterostopniowej skali rangowej. Od 1979 używana jest klasyfikacja histologiczna guzów mózgu Światowej Organizacji Zdrowia, która w pierwszym wydaniu została opracowana głównie przez niemieckiego patologa Klausa-Joachima Zülcha i amerykańskiego patologa Luciena J. Rubinsteina.
Objawy kliniczne
Objawy kliniczne zależą w pierwszej kolejności od umiejscowienia guza i obejmują:
objawy ogólne (objawy wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego – bóle głowy, nudności i wymioty najbardziej nasilone rano, zespół psychoorganiczny – osłabienie sprawności umysłowej, zaburzenia pamięci, uogólnione napady padaczkowe; obrzęk mózgu)
objawy ogniskowe, specyficzne dla lokalizacji guza (niedowład, zaburzenia czucia, zaburzenia mowy, wzroku, słuchu, objawy móżdżkowe – np. zaburzenia równowagi, uszkodzenie nerwów czaszkowych, ogniskowe napady padaczkowe).
Leczenie
Im guz jest bardziej odgraniczony od sąsiadujących tkanek, a tym samym mniej rozlany (naciekający), tym łatwiejszy jest chirurgiczny zabieg usunięcia (resekcja).
Stosuje się również chemioterapię, radioterapię (brachyterapia i teleradioterapia, w tym nóż gamma) oraz terapie eksperymentalne – m.in. terapie genowe, immunoterapie czy wirusoterapie.
Terapie eksperymentalne
Badano skuteczność Δ9-THC w leczeniu glejaka. W badaniach in vitro i na modelach zwierzęcych obserwowano zahamowanie wzrostu glejaka wielopostaciowego, przypisywane różnym mechanizmom: indukcji apoptozy, podwyższeniu poziomu ceramidów w komórce guza, zahamowaniu cyklu komórkowego, aktywacji odpowiedzi stresowej komórki.
Pewne nadzieje budzi terapia wykorzystująca zmienne pole elektryczne (ang. Tumor Treating Fields), w szczególności jako uzupełnienie chemioterapii.
Prowadzone są próby kliniczne nad skutecznością wykorzystania niepatogennych rekombinantów wirusa polio w leczeniu zaawansowanych (stopień IV wg WHO) postaci glejaka.
Bibliografia
Przypisy
Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego |
188609 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Centre%20Georges%20Pompidou | Centre Georges Pompidou | Centre Georges Pompidou (wym. []; zwany także Beaubourg wym. [], Rafineria) – budynek położony w paryskiej dzielnicy Beaubourg, w którym mieści się muzeum sztuki współczesnej (Musée National d’Art Moderne) oraz główna biblioteka publiczna stolicy Francji (Bibliothèque publique d’information).
Historia
W 1969 nowo wybrany prezydent Francji, Georges Pompidou, podjął decyzję utworzenia centrum kulturalnego na miejscu zwanym Plateau Beaubourg. Ogłoszono międzynarodowy konkurs architektoniczny, w którym zwyciężył postmodernistyczny projekt Renzo Piano i Richarda Rogersa. Budowę rozpoczęto w 1972, a w 1977 otwarcia Centrum dokonał Valéry Giscard d’Estaing.
W muzeum odbywają się cyklicznie wystawy rangi światowej. W 1983 muzeum zaprezentowało wystawę „Presences Polonaises” na temat historii awangardowej sztuki polskiej. Pokazano dzieła Andrzeja Wajdy, Witkacego a także unikaty takie jak film Calling Mr. Smith (1943) autorstwa Stefana Themersona, będący jednym z pierwszych na świecie antynazistowskich i antywojennych filmów przedstawiających kłamstwa i zbrodnie nazistowskich Niemiec i dokumentujący ich ofiary. Prezentacja filmu brytyjskiej i światowej opinii publicznej w czasie II wojny światowej zbiegła się w czasie z dramatyczną misją polskiego dyplomaty Jana Karskiego.
Od 2012 do 2017 przed budynkiem była prezentowana rzeźba Horizontal autorstwa Alexandra Caldera. Rzeźba miała ponad 7,6 metra wysokości i przedstawiała figury geometryczne.
Konstrukcja
Centrum zostało zbudowane przez firmę Vinci w latach 1972-1977. Konstrukcja budynku kosztowała 993 miliony nowych franków. Przebudowa budynku odbywała się od października 1996 do stycznia 2000 i kosztowała 576 milionów franków. Za oba projekty odpowiedzialny był inżnier Peter Rice, znany z konstrukcji dźwigarów staliwnych .
Forma budynku
Ogólna struktura budynku jest oryginalnym pomysłem Piano i Rogersa, lecz silnie inspirowanym przez teoretyczny projekt Fun palace – idealnej przestrzeni widowiskowo-wystawienniczej, stworzony przez Cedrika Price’a. W 1973 Piano i Rogers zbudowali futurystyczny biurowiec włoskiej firmy meblowej B&B w Novedrate, który stał się prototypem Centrum Pompidou. Budynek zajmuje powierzchnię placu. Wszystkie instalacje zostały wyprowadzone na zewnątrz i pomalowane na różne kolory, z których każdy odpowiada innej funkcji. Niebieski to układ klimatyzacyjny, żółty – instalacje elektryczne, czerwony – urządzenia odpowiedzialne za bezpieczeństwo, a zielony to wodociągi. Daje to wiele możliwości aranżacji i podziału przestrzeni wewnątrz budynku. Trzy najwyższe piętra budowli zajmuje Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Budynek jest wyposażony w ogólnodostępny taras widokowy z kawiarnią na płaskim dachu umożliwiającym podziwianie panoramy Paryża.
W pobliżu znajduje się kolorowa Fontanna Strawińskiego zaprojektowana przez Niki de Saint Phalle i Jeana Tinguely z grupy Nouveau Réalisme utworzonej w Paryżu w 1960.
Filie
Filie muzeum znajdują się w Metzu (Francja), w Maladze (Hiszpania), w Brukseli (Belgia) oraz w Szanghaju (Chińska Republika Ludowa). W przyszłości muzeum planuje również ekspansję do Meksyku i Brazylii.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Centre Pompidou – oficjalna strona
Dzieła Renza Piana
Muzea w Paryżu
IV dzielnica Paryża
Galerie sztuki współczesnej we Francji |
188610 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Przetacznik%20perski | Przetacznik perski | Przetacznik perski (Veronica persica Poir.) – gatunek roślin z rodziny babkowatych (Plantaginaceae), w systemach XX-wiecznych klasyfikowany zwykle do trędownikowatych (Scrophulariaceae). Pochodzi z obszarów Kaukazu. W Polsce pojawił się w I połowie XIX w. na Nizinie Nadwiślańskiej i szybko rozprzestrzenił. Obecnie jest pospolity na terenie całego kraju. Status gatunku we florze Polski: kenofit.
Morfologia
Łodyga Okazała, rozesłana lub podnosząca się, nie zakorzeniająca się. Zwykle z jednego korzenia wyrastają liczne i rozgałęziające się łodygi o długości 10-40 cm. Występują na nich dwa rzędy odstających, kędzierzawych włosów. Łodygi leżące na ziemi ukorzeniają się.
Liście Trójkątne lub jajowate, krótkoogonkowe, karbowano-piłkowane, o zaokrąglonych nasadach. Liście są stosunkowo nieliczne i owłosione.
Kwiaty Wyrastają pojedynczo w kątach liści, na szypułkach przeważnie znacznie dłuższych od przysadki. Po przekwitnięciu szypułki odginają się. Przysadki są bardzo podobne do liści i nie zmniejszają się w wyraźny sposób ku wierzchołkowi pędu. Kielich wolny, złożony z 4 podługowatych lub jajowatych i ostro zakończonych działek. Korona 4-płatkowa, kółkowa z bardzo krótką rurką, w gardzieli jest żółtawobiała. Kwiaty są jaskrawoniebieskie. Dolna łatka jaśniejsza, często biała, korona o średnicy 8-12 mm. Kwitnie od marca do października, jest owadopylna lub samopylna.
Owoc Torebka o długości ok. 5 mm i dużo większej szerokości, otwierająca się skośnie rozchylonymi klapami. Pomiędzy klapami torebki szeroka zatoka. Po wyschnięciu ma dobrze widoczną siatkowatą nerwację, brzegi zakończone ostrymi kantami i jest owłosiona. Żółtawe lub brunatne nasiona mają długość 2-2,5 mm.
Biologia i ekologia
Roślina jednoroczna, ruderalna i azotolubna. Na polach uprawnych jest chwastem. Występuje w uprawach roślin okopowych, zbóż i warzyw. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Polygono-Chenopodion. Zawiera aukubinę.
Przypisy
Bibliografia
Babkowate (rośliny) |
691 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bronis%C5%82aw%20Geremek | Bronisław Geremek | (ur. 6 marca 1932 w Warszawie, zm. 13 lipca 2008 w Lubieniu) – polski historyk i polityk, profesor nauk humanistycznych.
Działacz opozycji politycznej w okresie PRL. Uczestnik obrad Okrągłego Stołu. Poseł na Sejm X, I, II i III kadencji (1989–2001), minister spraw zagranicznych (1997–2000), przewodniczący Unii Wolności (2000–2001), deputowany do Parlamentu Europejskiego VI kadencji (2004–2008). Kawaler Orderu Orła Białego.
Życiorys
Dzieciństwo
Urodził się jako Benjamin Lewertow w żydowskiej rodzinie Borucha i Szarcy Lewertowów. Jego ojciec prowadził wytwórnię futer w Warszawie. Miał starszego brata Israela, który po wojnie wyjechał do Izraela, a w 1951 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie przyjął nazwisko Jerry Lewart. Jeden z jego dziadków, Israel, był magidem.
Nie wypowiadał się wprost o swoim pochodzeniu i dzieciństwie, które uważał za zamknięty kajet, jednak w wywiadzie-rzece udzielonym Jackowi Żakowskiemu wspominał o świadomości żydowskiej, którą w sobie wciąż nosi. W 1940 trafił wraz z rodzicami i bratem do getta warszawskiego. W 1942, jak relacjonował jego brat, rodzina została przeznaczona do wywózki do obozu zagłady i trafiła na Umschlagplatz, lecz ojciec zdołał ich wykupić. W drugiej połowie tegoż roku Bronisław Geremek uciekł z getta, podobnie jak jego brat, ojciec i matka. Jego ojciec został jednak później schwytany i zginął w 1943 lub 1944 w KL Auschwitz.
Po opuszczeniu getta przez miesiąc ukrywał się w Warszawie u znajomego Polaka, po czym wraz z matką wyjechał do Zawichostu, gdzie pod przybranym nazwiskiem Wachlewscy ukrywali się u Stefana Gieremka, prowadząc jego sklep. Przybrał imię Bronisław, zaś jego matka przyjęła imię Maria. Po wojnie Stefan Gieremek ożenił się z matką Bronisława. Cała rodzina przeniosła się do Wschowy, gdzie jego ojczym był urzędnikiem państwowym, a do 1947 starostą. We Wschowie Bronisław Geremek (pod nazwiskiem w brzmieniu Gieremek) zdał małą maturę. W 1948 przeprowadził się na warszawski Żoliborz.
W życiu dorosłym nie uważał się za Żyda. O swoich korzeniach przypominał, gdy stawał wobec zjawiska antysemityzmu.
Wykształcenie i praca zawodowa
W 1955 ukończył studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, w tym samym roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych na stypendium Smithsonian Institution, w latach 1956–1958 odbył studia podyplomowe w École pratique des hautes études w Paryżu. W 1960 uzyskał stopień naukowy doktora, a w 1972 habilitował się w Polskiej Akademii Nauk. W 1989 otrzymał tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych.
W pracy naukowej zajmował się badaniami nad historią kultury i społeczeństwa wieków średnich. Publikował artykuły, odbywał wykłady i odczyty, napisał (niektóre jako współautor) 10 książek, z czego część została przetłumaczona na języki obce. Rozprawa doktorska z 1960 dotyczyła rynku pracy w średniowiecznym rzemiośle paryskim oraz problematyki prostytucji w tym mieście, natomiast praca habilitacyjna z 1972 grup marginesu społecznego w średniowiecznym Paryżu (Ludzie marginesu w średniowiecznym Paryżu. XIV–XV wiek). W kolejnych latach wielokrotnie powracał do tematu Paryża i ludzi marginesu (Życie codzienne w Paryżu Franciszka Villona z 1972, Świat „opery żebraczej”. Obraz włóczęgów i nędzarzy w literaturach europejskich XV–XVII wieku z 1989, Litość i szubienica. Dzieje nędzy i miłosierdzia z 1989). Przyczynił się do rozwoju polskich badań nad exemplami średniowiecznymi. Był redaktorem i współautorem dotykającego tej tematyki tomu Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza (1978).
Jako naukowiec w latach 1955–1985 pracował w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. W latach 1960–1965 był wykładowcą na Uniwersytecie Paryskim i kierownikiem tamtejszego Centrum Kultury Polskiej. Uhonorowany został ponad dwudziestoma tytułami doktora honoris causa, m.in. przez Uniwersytet Boloński, Uniwersytet w Utrechcie, Columbia University w Nowym Jorku, Uniwersytet Jagielloński i Europejski Uniwersytet Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. W 1992 został mianowany profesorem wizytującym w Collège de France. Był członkiem Academia Europaea, Pen Clubu, Société Européenne de Culture, Collegium Invisibile oraz licznych towarzystw i stowarzyszeń.
W latach 60. prowadził w TVP cykl programów o tematyce historycznej. W latach 1962–1965 był dyrektorem Centrum (Ośrodka) Kultury Polskiej w Paryżu.
Działalność polityczna
PRL
W latach 1948–1950 należał do Związku Walki Młodych. W 1950 został członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, pełnił funkcję II sekretarza POP PZPR na UW. Z partii wystąpił w 1968 w ramach protestu wobec inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację.
W grudniu 1975 był współautorem wyrażającego potrzebę reformy ustrojowej Listu 7, skierowanego do delegatów na VII Zjazd PZPR i I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka. W 1977 współautor listu do władz w obronie represjonowanych działaczy Komitetu Obrony Robotników. 22 stycznia 1978 podpisał deklarację założycielską Towarzystwa Kursów Naukowych. Był członkiem i wykładowcą TKN, a także członkiem jego rady programowej. W okresie wydarzeń sierpniowych w 1980 był sygnatariuszem skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami. Związał się wówczas z ruchem społecznego protestu robotników z Gdańska, był członkiem Komisji Ekspertów przy MKS w Gdańsku. Następnie został jednym z doradców powstającego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. W 1981 na I Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ „S” przewodniczył Komisji Programowej, stając się głównym autorem programu Samorządna Rzeczpospolita.
Po wprowadzeniu stanu wojennego został internowany, zwolnienie uzyskał w grudniu 1982. Pełnił następnie funkcję doradcy zdelegalizowanej „Solidarności”, blisko współpracował z Lechem Wałęsą. 17 maja 1983 został aresztowany pod zarzutem organizowania nielegalnych zebrań, w lipcu tego samego roku zwolniony na mocy amnestii. 10 października 1986 sygnatariusz apelu do władz USA o zniesienie sankcji gospodarczych wobec Polski.
III RP
Brał udział w rozmowach plenarnych w czasie obrad tzw. Okrągłego Stołu z władzami PRL w 1989, które doprowadziły do wyborów parlamentarnych w Polsce i powstania tzw. Sejmu kontraktowego. W wyborach tych po raz pierwszy zdobył mandat poselski, później był wybierany posłem na Sejm w 1991, 1993 i 1997. W Sejmie kontraktowym przez część kadencji kierował Obywatelskim Klubem Parlamentarnym.
Należał do założycieli Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna, Unii Demokratycznej i Unii Wolności. Był przewodniczącym klubu parlamentarnego UD i UW w okresie 1990–1997. Od 2000 do 2001 pełnił funkcję przewodniczącego Unii Wolności. Od 2005 do śmierci należał do Partii Demokratycznej – demokraci.pl.
W latach 1989–2001 zasiadał w Sejmie. W X kadencji Sejmu PRL, a także w I i II kadencji Sejmu RP przewodniczył Komisji Spraw Zagranicznych, kierował też Komisją Konstytucyjną (1989–1991) i Komisją Prawa Europejskiego (2000–2001). W 2001 ubiegał się o reelekcję, jednak kierowana przez niego UW w tych wyborach parlamentarnych nie przekroczyła wyborczego progu.
Po wyborach parlamentarnych w 1991 Lech Wałęsa nieformalnie powierzył mu sformowanie nowego rządu, jednak misja ta zakończyła się niepowodzeniem.
Po utworzeniu koalicji AWS-UW, 31 października 1997 objął stanowisko ministra spraw zagranicznych. W 1998 pełnił funkcję przewodniczącego OBWE. 12 marca 1999 w imieniu rządu polskiego złożył dokumenty ratyfikacyjne Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) w depozycie rządu Stanów Zjednoczonych. W 2000 stworzył nową strategię polityki RP wobec Federacji Rosyjskiej. Polegała ona na jednoczesnym wspieraniu demokratycznych dążeń krajów postkomunistycznych oraz pokojowym rozwiązaniu kwestii spornych na linii Warszawa-Moskwa.
Bronisław Geremek złożył dymisję z zajmowanego stanowiska po rozpadzie koalicji rządowej AWS-UW, urząd ministra sprawował do 30 czerwca 2000.
W wyborach do Parlamentu Europejskiego 13 czerwca 2004 został wybrany europosłem z komitetu Unii Wolności, zdobywając w okręgu warszawskim największą liczbę głosów (również wśród Polonii). W Parlamencie Europejskim wchodził w skład frakcji Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy. W 2007 odmówił złożenia oświadczenia lustracyjnego, tłumacząc, że zrobił to w 2004.
Był jednym ze współautorów listu otwartego z 5 lipca 2006, w którym byli ministrowie spraw zagranicznych w rządach III RP protestowali wobec odwołania przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego szczytu weimarskiego w czerwcu 2006 i krytykowali charakter polityki zagranicznej w relacjach polsko-niemieckich.
Śmierć i pogrzeb
Zginął 13 lipca 2008 w wypadku drogowym w Lubieniu w powiecie nowotomyskim. Prowadzony przez niego samochód osobowy Mercedes-Benz W202 zjechał na przeciwległy pas jezdni i zderzył się z nadjeżdżającym z przeciwka samochodem dostawczym Fiat Ducato. Kierujący samochodem dostawczym i pasażer tego pojazdu w wyniku wypadku doznali poważnych obrażeń ciała. Pasażerka pojazdu kierowanego przez Bronisława Geremka także doznała obrażeń. Prokurator Prokuratury Rejonowej w Nowym Tomyślu umorzył śledztwo w tej sprawie w związku z ustaleniem, że sprawcą wypadku był Bronisław Geremek, który zasnął za kierownicą.
Pogrzeb Bronisława Geremka odbył się 21 lipca 2008, miał charakter państwowy. Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A2-Aleja Zasłużonych-7).
Życie prywatne
Od 1952 jego żoną była Hanna Geremek z d. Büttner , historyk i pracownik naukowy UW; miał z nią syna Marcina. Ze związku z mediewistką Hanną Zaremską miał syna Macieja. Obaj synowie zostali lekarzami.
Znał cztery języki obce: francuski, angielski, włoski i niemiecki. Kolekcjonował fajki.
Publikacje
Publikacje książkowe
Litość i szubienica: dzieje nędzy i miłosierdzia (Czytelnik 1989, ).
Świat „opery żebraczej”: obraz włóczęgów i nędzarzy w literaturach europejskich XV–XVII wieku (Państwowy Instytut Wydawniczy 1989, ).
Rok 1989 – Bronisław Geremek opowiada, Jacek Żakowski pyta (red.: Maria Braunstein; Plejada 1990).
Ludzie marginesu w średniowiecznym Paryżu: XIV–XV wiek (Zakład Narodowy im. Ossolińskich i PAN 1972).
Wspólne pasje (współautor: Georges Duby; rozmowę przeprowadził Philippe Sainteny; przeł.: Elżbieta Teresa Sadowska; PWN 1995, ).
Szansa i zagrożenie. Polityka i dyplomacja w rodzinnej Europie (Studio EMKA 2004, ).
Tłumaczenia
Fernand Braudel, Historia i trwanie (seria „Nowy Sympozjon”; przedmową opatrzyli: Bronisław Geremek i Witold Kula; Czytelnik 1999, ).
Odznaczenia i wyróżnienia
11 listopada 2002 został odznaczony przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego Orderem Orła Białego. Był członkiem Kapituły Orderu Orła Białego do 2007, kiedy to odmówił ponownego złożenia oświadczenia lustracyjnego.
Został uhonorowany licznymi odznaczeniami i wyróżnieniami. Posiadał między innymi chilijski Krzyż Wielki Orderu Zasługi, niemiecki Orderu Zasługi RFN w klasie Wielkiego Oficera, niemiecki Pour le Mérite. Był też oficerem francuskiej Legii Honorowej. W 1997 otrzymał litewski Krzyż Komandorski Orderu Wielkiego Księcia Giedymina. W 2000 został odznaczony Orderem Zasługi Republiki Włoskiej I klasy, w 2002 estońskim Orderem Krzyża Ziemi Maryjnej I klasy, a w 2004 Orderem Trzech Gwiazd II klasy
Otrzymał tytuł Człowieka Roku tygodnika „Wprost” (1999). W 1998 wyróżniony międzynarodową Nagrodą Karola Wielkiego. Był laureatem nagrody „Politique Internationale”, przyznawanej przez Stowarzyszenie Polityki Zagranicznej Sorbony, a także Europrize 1999 Forum Izb Gospodarczych Unii Europejskiej. Został też nagrodzony Orderem Wolności, wyróżnieniem Instytutu Franklina i Eleonor Roosevelt w Nowym Jorku. W 2000 otrzymał tytuł honorowego obywatela Wschowy.
W 2004 redakcja „Gazety Wyborczej” przyznała mu tytuł „Człowieka Roku”. Laudację na cześć laureata wygłosił jej redaktor naczelny, Adam Michnik.
Upamiętnienie
W 2008 sala sejmowa nr 14 w budynku „G” wykorzystywana przez Komisję Spraw Zagranicznych została nazwana imieniem Bronisława Geremka. W 2009 owalny dziedziniec w budynku Parlamentu Europejskiego w Strasburgu otrzymał nazwę Agora Bronisław Geremek. W pierwszą rocznicę śmierci polityka na kamienicy przy ulicy Piwnej 25, gdzie w latach 1952–2000 mieszkał Bronisław Geremek, odsłonięto tablicę pamiątkową. W 2008 XVIII promocja Krajowej Szkoły Administracji Publicznej obrała Bronisława Geremka na swojego patrona. Imieniem Bronisława Geremka nazwano ulice w Swarzędzu (2008) i Krakowie (2014), a także skwer położony po północno-zachodniej stronie skrzyżowania ulic Marszałkowskiej i Królewskiej w Warszawie (2017), na którym w 2018 odsłonięto tablicę pamiątkową. W 2021 uchwałą Senatu RP X kadencji następny rok ustanowiono Rokiem Bronisława Geremka.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Amnestionowani przez władze komunistyczne w Polsce
Polscy mediewiści
Działacze opozycji w PRL
Ministrowie spraw zagranicznych III Rzeczypospolitej
Działacze Związku Walki Młodych
Uczestnicy wydarzeń Sierpnia 1980
Internowani w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1981–1982
Uczestnicy Okrągłego Stołu (strona solidarnościowa)
Politycy ROAD
Politycy Unii Demokratycznej
Politycy Unii Wolności
Politycy Partii Demokratycznej – demokraci.pl
Polscy posłowie do Parlamentu Europejskiego
Posłowie na Sejm kontraktowy
Działacze PZPR
Sekretarze POP PZPR
Posłowie z okręgu Suwałki (PRL)
Sygnatariusze Apelu 64
Absolwenci Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego
Członkowie Collegium Invisibile
Członkowie Kapituły Orderu Orła Białego (III Rzeczpospolita)
Doktorzy honoris causa Europejskiego Uniwersytetu Viadrina we Frankfurcie nad Odrą
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
Polscy doktorzy honoris causa Uniwersytetu Bolońskiego
Laureaci Międzynarodowej Nagrody Karola Wielkiego
Laureaci nagrody Peryklesa
Ludzie roku Gazety Wyborczej
Ludzie roku tygodnika Wprost
Polacy odznaczeni cywilnym Orderem Pour le Mérite
Polacy odznaczeni Orderem Narodowym Zasługi (Francja)
Polacy odznaczeni Orderem Leopolda II
Odznaczeni Orderem Orła Białego (III Rzeczpospolita)
Polacy odznaczeni Orderem Wolności
Polacy odznaczeni Orderem Zasługi (Węgry)
Polacy odznaczeni Orderem Zasługi Republiki Włoskiej
Polacy – Oficerowie Legii Honorowej
Polacy odznaczeni Orderem Krzyża Ziemi Maryjnej
Polacy odznaczeni Orderem Wielkiego Księcia Giedymina
Polacy odznaczeni Orderem Zasługi Republiki Federalnej Niemiec
Polacy odznaczeni Orderem Zasługi (Chile)
Polacy pochodzenia żydowskiego
Mieszkańcy getta warszawskiego
Ocalali z Zagłady Żydów
Polacy odznaczeni Orderem Trzech Gwiazd
Polskie ofiary wypadków drogowych
Ludzie urodzeni w Warszawie
Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
Urodzeni w 1932
Zmarli w 2008 |
188613 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Jasnotowe | Jasnotowe | Jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal, Phytologia 74: 178, 1993) - podklasa roślin należących do klasy Rosopsida. Liczy ponad 40 000 gatunków zgrupowanych w 53 rodzinach.
Charakterystyka
Pokrój Są to najczęściej rośliny zielne, ale nie brak krzewów i drzew.
Liście Najczęściej naprzeciwległe lub okółkowe
Kwiaty Okwiat zróżnicowany na kielich i koronę, która jest zawsze zrosłopłatkowa. Kwiaty - często duże i jaskrawo zabarwione są grzbieciste.
Systematyka
Nowy podział
Nadrząd: Gentiananae Thorne ex Reveal, Novon 2: 236 1992 -
Rząd: Apocynales Bromhead 1838 - toinowce
Rząd: Gentianales Lindl., Nix. Pl.: 19 1833 - goryczkowce
Rząd: Rubiales Dumort., Anal. Fam. Pl.: 29 1829 - marzanowce
Nadrząd: Lamianae Takht., Sist. Filog. Cvetk. Rast.: 405 1967 - jasnotopodobne
Rząd: Hippuridales Thomé, Lehrb. Bot., ed. 4: 254, 256 1874 -
Rząd: Hydrostachyales Diels ex Reveal, Phytologia 74: 174 1993 -
Rząd: Lamiales Bromhead, Mag. Nat. Hist., ser. 2,2: 210 1838 - jasnotowce, wargowce
Nadrząd: Loasanae R. Dahlgren ex Reveal, Phytologia 79: 71 1996 -
Rząd: Loasales Bessey, Nebraska Univ. Stud. 7: 351 1907 -
Nadrząd: Oleanae Takht., Divers. Classif. Fl. Pl.: 449 1997 -
Rząd : Oleales Lindl., Nix. Pl.: 19 1833 - oliwkowce
Nadrząd: Solananae R. Dahlgren ex Reveal, Novon : 236 1992 -
Rząd: Solanales Dumort., Anal. Fam. Pl.: 20 1829 - psiankowce
Stary podział - rzędy
goryczkowce (Gentianales)
jasnotowce (Lamiales)
ogórecznikowce (Boraginales)
oliwkowce (Oleales)
powojowce (Convulvulales)
psiankowce (Solanales)
rzęślowce (Callitrichales)
trędownikowce (Scrophulariales)
Rosopsida |
692 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bohdan%20Chmielnicki | Bohdan Chmielnicki | Bohdan Zenobi Chmielnicki (ruski: Зѣновій Богдан Хмелніцкій, ; ur. 27 grudnia 1595 najprawdopodobniej w Czehryniu, zm. 6 sierpnia 1657 w Czehryniu) – hetman zaporoski, przywódca powstania kozackiego przeciwko Rzeczypospolitej w latach 1648–1657, bohater narodowy Ukrainy.
Życiorys
Młodość
Urodził się prawdopodobnie i zmarł w Czehryniu, jako syn Michała, podstarościego czehryńskiego. Łatwiejsza do ustalenia od miejsca jest data roczna urodzenia: w roku 1649 przybył na Ukrainę naddnieprzańską poseł wenecki Nicolo Sagredo. W swym raporcie dla signorii podał, że Chmielnicki miał 54 lata. Wszyscy Chmielnickiemu współcześni, którzy zetknęli się z nim, a pozostawili zapiski, zgodnie potwierdzają, że miał około pięćdziesięciu lat.
Kwestia szlachectwa Bohdana jest dyskusyjna – chociaż pieczętował się herbem Abdank – bądź też jego dziad był banitą pozbawionym szlachectwa. Z jednej strony dowodem „niskiego pochodzenia” Bohdana Chmielnickiego mogłaby być Konstytucja Sejmu Ekstraordynaryjnego z 1659, gdzie w punkcie 11. zawarta została uchwała mówiąca:
„...Jerzego Chmielnickiego, potomka Bohdana Chmielnickiego hetmana zaporoskiego, w protekcyją naszą bierzemy, a chcąc go przychęcić do dzieł rycerskich tudzież naszey y Rzpltey usługi, kleynot szlachectwa polskiego onemu konferuiemy”.
Z drugiej strony trudno przypuścić powierzenie Michałowi Chmielnickiemu (ojcu Bohdana) urzędu podstarościego czehryńskiego (był to urząd szlachecki) przez Jana Daniłowicza (wówczas starostę korsuńskiego), gdyby nie był on szlachcicem (a z pewnością nie mógł być banitą, gdyż jako podstarości sprawował władzę sądowniczą i był przewodniczącym sądu grodzkiego). Obaj Chmielniccy służyli u boku Stanisława Żółkiewskiego.
Chmielnicki uczył się w kolegium jezuitów we Lwowie, założonym przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego w 1608 roku, gdzie ukończył klasy gramatyki, poetyki i retoryki. Naukom tym zawdzięczał swoją znajomość w mowie i w piśmie polskiego i łaciny. Stopień tej znajomości także pozostaje w literaturze przedmiotu dyskusyjny. Mimo pobytu w kolegium jezuickim zachował prawosławie. Według pewnych niesprawdzonych przekazów kształcił się również w Krakowie, ale nie ma na ten temat żadnych bliższych danych.
Następny znany i potwierdzony fakt z życia Chmielnickiego to jego udział w bitwie pod Cecorą (1620); zginął w niej jego ojciec, a on sam (wraz ze Stanisławem Koniecpolskim) dostał się do niewoli tureckiej, w której to prawdopodobnie nauczył się krymskotatarskiego i podobno tureckiego. Z niewoli w Stambule po dwóch latach prawdopodobnie uciekł (choć są i inne hipotezy – wykupiła go matka, król Zygmunt III Waza za zasługi ojca, przyjaciele rodziny). Po powrocie na Ukrainę naddnieprzańską osiadł w Subotowie nad Taśminą (niemal naprzeciw Czehrynia), gdzie parę lat wcześniej ojciec postawił chutor.
Około roku 1625 ożenił się z Anną, siostrą Jakyma Somki, bogatego Kozaka perejasławskiego, który dorobił się na handlu. Miał z nią liczne potomstwo, o czym mówi zapis w bezimiennym diariuszu: „Z obozu pod Białopolem d. 14 October r. 1651. Zjechała się była wszystka rodzina Chmielnickiego, żona z dziatkami, cztery córki już dorastające i synów dwóch młodszych, a trzeci ten Tymoszek starszy”. Synami B. Chmielnickiego byli m.in.: Tymofiej (1632–1653) i Jerzy (1641–1685).
W 1637 został pisarzem wojska zaporoskiego (jako taki podpisywał 24 grudnia kapitulację powstania kozackiego Pawluka po klęsce pod Kumejkami i posłował do Warszawy jako członek delegacji kozackiej mającej prosić sejm o łaskawe potraktowanie upokorzonych Kozaków), a po ugodzie w Masłowym Stawie został setnikiem kurenia czehryńskiego. Zetknął się tam z mianowanym po śmierci hetmana Stanisława Koniecpolskiego podstarościm Danielem Czaplińskim, który w jakiś czas później dokonał zajazdu i zagrabił chutor Chmielnickiego Subotów – nadany ongiś Michałowi Chmielnickiemu przez Jana Daniłowicza. Stanisław, a później Aleksander Koniecpolscy mieli nadane przez króla po Daniłowiczu starostwo czehryńskie. Podobno zarówno Michał Chmielnicki, jak i jego syn Bohdan, zaniedbali formalności dotyczące prawnego statusu swej posiadłości, w poczuciu bezpieczeństwa, jakie pierwszemu dawało stanowisko, a drugiemu protekcja Koniecpolskiego. Po śmierci hetmana nowy podstarości wykorzystał to do zaboru stworzonej przez Chmielnickich posiadłości.
Czapliński podobno uwiódł także drugą, młodą żonę Chmielnickiego i próbował zabić syna, a na niego samego zorganizował zamach. Chmielnicki szukał bezskutecznie sprawiedliwości w polskich trybunałach, a nawet u króla. Podczas pobytu w Warszawie Chmielnicki uzyskał przywilej monarszy (wystawiony 22 lipca 1646), nadający mu oficjalnie majątek Subotów. Przywilej nie został wyegzekwowany wskutek intryg Czaplińskiego, który spreparował dokumenty, świadczące o tym, że majątek ten był wcześniej prywatną własnością hetmana Koniecpolskiego (a więc król nie miał prawa nią dysponować).
Prawie na pewno nie był nigdy we Francji, co sugerowali niektórzy historycy rosyjscy i ukraińscy w XIX i XX wieku, przypisujący mu nawet udział w oblężeniu Dunkierki w 1645 roku. W tym czasie był zresztą Chmielnicki głęboko zaangażowany w plany wojenne króla Władysława IV, który wespół z hetmanem wielkim koronnym Stanisławem Koniecpolskim i kanclerzem wielkim koronnym Jerzym Ossolińskim opracowywał plan wojny z Chanatem Krymskim (i jego wcielenie do Rzeczypospolitej), przy założeniu wojny z Imperium Osmańskim (zwierzchnikiem Chanatu) i zaangażowanie w tę wojnę Kozaków zaporoskich. Do projektu dopuszczeni zostali – ze strony kozackiej – atamani Barabasz i Nestorenko oraz setnik Chmielnicki.
Plany utrzymywane były w ścisłej tajemnicy i wyszły na jaw dopiero po wybuchu powstania na Ukrainie. Na sejmach konwokacyjnym i elekcyjnym roku 1648 domagano się ujawnienia działań króla i kanclerza, podejrzewając, że to oni doprowadzili do powstania.
Hetman
Plan wojny z Turcją po śmierci Koniecpolskiego w 1646 upadł na sejmie wobec oporu szlachty (wspieranej przez wrogich królowi magnatów) przejawiającej nastroje pacyfistyczne i obawiającej się wzmocnienia władzy królewskiej. Wobec bezskutecznego szukania sprawiedliwości na drodze prawnej, czy nakazu królewskiego w sporze z Czaplińskim (osłanianym przed królem i sądami przez swego możnego protektora – Aleksandra Koniecpolskiego), wykradł osobiście przechowywane przez Barabasza kopie listów królewskich z zapowiedzią zorganizowania wyprawy na Turcję (i deklarujących w związku z tym zwielokrotnienie rejestru kozackiego) i zbiegł w grudniu 1647 roku na Sicz. Wbrew pozorom ucieczka niewiele miała wspólnego z doznaniem osobistych krzywd. Chmielnicki został oskarżony o próbę zorganizowania kozackiej chadzki morskiej, a to w myśl obowiązujących praw oznaczało zdradę króla i Rzeczypospolitej.
Tam – szermując hasłami wyzwolenia spod władzy magnatów sprzeciwiających się woli królewskiej – przejął władzę i stanął na czele powstania jako hetman kozacki (w korespondencji z organami państwowymi tytułował się jednak tylko jako starszy wojska zaporoskiego). By wzmocnić swe siły, wszedł w sojusz z chanem, który wspomagał go (z przerwami) aż do ugody perejasławskiej (1654) i najazdu Rosji na Rzeczpospolitą, gdy nastąpiło odwrócenie sojuszy (chan stał się sojusznikiem Rzeczypospolitej).
Po śmierci w roku 1648 Władysława IV Wazy poparł kandydaturę zabiegającego o ugodę z Kozakami brata zmarłego króla, Jana Kazimierza, w staraniach o elekcję na tron Rzeczypospolitej. Po szeregu klęsk zadanych wojskom polskim, a szczególnie po bitwie pod Piławcami w 1649 roku podjął ideę utworzenia państwa kozackiego i zbudował jego struktury – Hetmanat, ze stolicą w Czehryniu. Przekonany o słabości Rzeczypospolitej i o własnej potędze zawierał liczne i często sprzeczne ze sobą sojusze (z Republiką Wenecką, Carstwem Rosyjskim, Chanatem Krymskim i Imperium Osmańskim). Opierał się na strukturach wojska zaporoskiego w sile ok. 80 tys. ludzi, na czele którego stał on sam i jego najbliższe otoczenie, kolejną pozycję zajmowała starszyzna kozacka, natomiast reżim karny spoczywał na pułkach kozackich pobierających od chłopów i mieszczan podatki oraz ściągających kontrybucje. Chmielnicki prowadził chwiejną i nie rokującą nadziei na trwałe efekty politykę, zarówno w stosunku do Rzeczypospolitej, jak i Rosji, Krymu czy Turcji, z którego to powodu jego dalekosiężne zamierzenia nigdy się nie ziściły, przyczyniły się do tego także późniejsze kroki podejmowane przez jego następców. Należy jednak przyznać, że był jednym z pierwszych kozackich wodzów, w których głowach rodziła się myśl o niepodległości.
Powstanie
Powstanie, które wybuchło wiosną 1648, nie przyniosło – mimo początkowych sukcesów – Ukrainie niezależności ani odrębnego statusu w ramach Rzeczypospolitej. Chmielnicki odniósł sukcesy, pokonując wojska koronne nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem i Piławcami, ale już w 1649 zostały odparte ataki jego wojsk (w sojuszu z chanatem krymskim) na Zbaraż, aż wreszcie – po nierozstrzygniętej bitwie pod Zborowem – doszło do ugody sankcjonującej utworzenie Hetmanatu (autonomicznej kozackiej struktury terytorialnej w ramach Rzeczypospolitej), a której postanowień ostatecznie ani Rzeczpospolita, ani Chmielnicki nie dotrzymali. W 1651 przegrał bitwę pod Beresteczkiem i w Białej Cerkwi podpisał nową ugodę, ograniczającą prawa Kozaczyzny, której warunki ponownie nie zostały dotrzymane.
Po kolejnym wznowieniu działań wojennych, bitwie i rzezi elitarnych żołnierzy polskich pod Batohem w 1652 szansa na porozumienie z Rzecząpospolitą przepadła, Chmielnicki szukał więc potężnego sojusznika i w 1654 r. zawarł z carem Rosji ugodę perejasławską, oddając Ukrainę w poddaństwo cara. Stał na czele Rady Perejasławskiej. Car powołując się na swą władzę absolutną (samodzierżawie), odmówił zaprzysiężenia ugody wobec Kozaczyzny, natomiast bezzwłocznie wprowadził rosyjski garnizon wojskowy do Kijowa, budując w mieście cytadelę. Dokonał też spisów podatkowych ludności Hetmanatu. Ugoda doprowadziła w konsekwencji do zajęcia znacznej części Naddnieprza (całe lewobrzeże z Kijowem) przez wojska rosyjskie i wieloletniej, wyniszczającej wojny z Rzecząpospolitą. W tym czasie od Chmielnickiego odeszli Tatarzy krymscy, dla których Rosja była znacznie poważniejszym przeciwnikiem niż Rzeczpospolita. W 1655 pobity przez wojska polskie Piotra Potockiego i Tatarów chana Mehmeda IV Gireja w bitwie pod Jezierną, zmuszony został do uznania zwierzchności Rzeczypospolitej nad Ukrainą Prawobrzeżną, co jak wykazała przyszłość, było kolejnym wymuszonym ustępstwem taktycznym.
Po próbach ograniczenia swobód kozackich przez Moskwę zaczął poszukiwać zagranicznych sprzymierzeńców, chcących poprzeć plany utworzenia autonomii na Ukrainie. Nawiązał w tym celu kontakty ze Sztokholmem, Berlinem i z dworem księcia Rakoczego w Siedmiogrodzie. Po podpisaniu między Rzecząpospolitą a Carstwem Rosyjskim układu w Niemieży (3 listopada 1656), przewidującego między innymi wybór cara rosyjskiego na tron polski, utwierdził się w przekonaniu, iż porozumienie to stanowi istotne zagrożenie dla pozycji Hetmanatu. Była to jedna z głównych przyczyn tego, że wraz z Karolem X Gustawem, Fryderykiem Wilhelmem, Bogusławem Radziwiłłem oraz księciem Jerzym Rakoczym podpisał dnia 6 grudnia 1656 traktat w Radnot, przewidujący rozbiór Rzeczypospolitej. Porozumienie nie zostało zrealizowane, a sam Chmielnicki nigdy nie zdecydował się na całkowite zerwanie związków z Rosją. Pod koniec życia próbował odnowić kontakty z Rzecząpospolitą, a jego współpracownicy i wyznaczeni następcy (Iwan Wyhowski) podjęli politykę, która doprowadziła do zawarcia w roku 1658 unii hadziackiej.
Rzeczpospolita, która na skutek powstania Chmielnickiego utraciła znaczną część swego potencjału obronnego, w kolejnych wojnach ze Szwecją, Rosją, Siedmiogrodem i Turcją wyczerpała się na tyle, że przed jej rosnącymi w siłę sąsiadami otworzyła się możliwość skutecznego wykorzystania tej słabości.
Śmierć
Bohdan Chmielnicki zmarł 6 sierpnia 1657, podczas potopu szwedzkiego, z powodu wylewu krwi do mózgu na wieść o fiasku wyprawy Rakoczego przeciwko Polsce.
Próba oceny
Całą politykę Bohdana Chmielnickiego jako hetmana charakteryzowała chwiejność i trudność w pojmowaniu realiów politycznych, a mianowicie tego, że w istniejącej sytuacji politycznej musi wybierać między ustępliwą Rzecząpospolitą a autorytarnymi reżimami Rosji lub Turcji. Mając w zasięgu ręki utworzenie – w ramach Rzeczypospolitej – trzeciego jej członu, Księstwa Ruskiego, wybrał politykę lawirującą tak, by wydrzeć coś od każdej ze stron. Oddaliło to na długo w czasie, utworzenie na ziemiach ukrainnych niezależnego bytu państwowego.
Czasy Chmielnickiego
Czasy, w których żył i działał Bohdan Zenobi Chmielnicki, charakteryzowały się na Ukrainie znaczną ilością najazdów tatarskich, wojen z Turcją i Rosją. Ziemie te, znajdujące się w dużej mierze w rękach „królewiąt” zarówno rodzimego, jak i polskiego pochodzenia, zamieszkiwał od stuleci lud, który przyzwyczajony do szerokich wolności, a jednocześnie buntujący się ze względu na wzrastający ucisk pańszczyźniany gotowy był do chwycenia za broń. Szlachta i magnaci (nawet ci, którzy nie stanowili elementu napływowego) oraz Żydzi byli uważani za wyzyskiwaczy, tym więcej, że tuż pod bokiem istniała wolna i niezależna od nikogo Sicz Zaporoska, a w miastach i zamkach rezydowali Kozacy – posiadający cechy odrębnego stanu Rzeczypospolitej, w rozumieniu ludności wiejskiej mieszczący się gdzieś między szlachtą a chłopami.
Chłopi ukraińscy widzieli te dysproporcje i wiedząc, że nie mają szans na dostanie się do stanu szlacheckiego, liczyli na pomoc swojego sprzymierzeńca – Kozaczyzny. Dlatego, gdy Chmielnicki przystąpił do działań zbrojnych, pod jego sztandary napłynęły rzesze „czerni”, czyli miejscowego chłopstwa. Hetman zaporoski rósł w siłę zarówno dzięki wojskom kozackim, jak i dzięki zasileniu przez chłopstwo. Przypuszczać należy, że nie do końca rozumiał wagę problemu sam hetman, który nie doceniał siły ludowego powstania, a – być może – także się go obawiał. Ostatecznie utworzenie niezależnego bytu na ziemiach ukrainnych pozostało niezrealizowane. Długoletnia wojna Rzeczypospolitej z Carstwem Moskiewskim, do której doszło w konsekwencji ugody perejasławskiej, doprowadziła ostatecznie do wyczerpania stron i podziału zrujnowanego Naddnieprza między Rzeczpospolitą a Rosję. Utrata lewobrzeżnej Ukrainy była dla Rzeczypospolitej porażką; dla Kozaczyzny zaporoskiej był to początek końca, do którego ostatecznie doszło w 1775, gdy Katarzyna II zburzyła Sicz, zlikwidowała kozackie wojsko zaporoskie i zakazała używania jego nazwy.
Upamiętnienie
Jego postać przedstawiono na ukraińskich banknotach o nominale 5 hrywien pierwszej (1996), drugiej (1997) i trzeciej (2004) serii, a także monecie o nominale 5 hrywien (2019).
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
M.A. Groushko: Cossack, Warrior Riders of the Steppes, New York 1992, .
Janusz Kaczmarczyk: Bohdan Chmielnicki, Ossolineum 1988, .
Henryk Samsonowicz: Historia Polski do roku 1795, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1976.
Linki zewnętrzne
Franciszek Rawita-Gawroński, Krwawy gość we Lwowie
„List Bogdana Chmielnickiego do Stanisława Żółkiewskiego”
Bohaterowie Ukrainy
Hetmani kozaccy
Ludzie upamiętnieni nazwami miejscowości
Osoby przedstawione na ukraińskich banknotach
Osoby przedstawione na ukraińskich monetach
Polska szlachta
Uczestnicy walk powstania Chmielnickiego (strona kozacka)
Przywódcy powstań chłopskich
Przywódcy powstań kozackich
Uczestnicy wojny polsko-tureckiej 1620–1621 (strona polska)
Uczestnicy wojny polsko-rosyjskiej 1654–1667 (strona rosyjska)
Absolwenci i studenci Kolegium Jezuitów we Lwowie
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Ukraińcy
Urodzeni w 1595
Zmarli w 1657 |
188614 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Oleg%20Salenko | Oleg Salenko | Oleg Anatoljewicz Salenko, ros. Олег Анатольевич Саленко, ukr. Олег Анатолійович Саленко, Ołeh Anatolijowicz Sałenko (ur. 25 października 1969 w Leningradzie, ZSRR) – rosyjski piłkarz, grający na pozycji napastnika. Zmienił obywatelstwo ukraińskie na rosyjskie.
Kariera piłkarska
Kariera klubowa
Wychowanek Szkoły Piłkarskiej Smiena Leningrad (od 1979), skąd w 1985 trafił do Zenitu Leningrad. W 1989 przeszedł do Dynama Kijów, z którym zdobył Mistrzostwo ZSRR w 1990 oraz puchar ZSRR w 1990. W 1992 wyjechał występować za granicę, gdzie reprezentował barwy takich klubów jak Logroñés, Valencia CF, Rangers czy Istanbulspor. Z Rangers zdobył Mistrzostwo Szkocji w 1996. W sezonie 2000/2001 przeszedł do Pogoni Szczecin, w barwach której rozegrał tylko 18 minut w jednym spotkaniu (18 listopada 2000 przeciwko Stomilowi Olsztyn). W Pogoni zakończył swoją piłkarską karierę.
Kariera reprezentacyjna
W 1988 zdobył wraz z reprezentacją ZSRR Mistrzostwo Europy U-18.
29 kwietnia 1992 zadebiutował w reprezentacji Ukrainy w spotkaniu towarzyskim z Węgrami przegranym 1:3. Został zmieniony w 59 minucie. To był jego jedyny mecz w reprezentacji Ukrainy. Później zmienił obywatelstwo ukraińskie na rosyjskie i od 1993 występował w reprezentacji Rosji. Znany był przede wszystkim z tego, że ustanowił na mistrzostwach świata w 1994 roku rekord liczby goli strzelonych w jednym meczu, zdobywając pięć bramek dla Rosji w wygranym 6-1 meczu z Kamerunem. Wcześniejszy rekord należał do reprezentanta Polski Ernesta Wilimowskiego z 1938 roku. Salenko zdobył również bramkę w przegranym 1-3 meczu ze Szwecją i z dorobkiem 6 goli wspólnie z Christo Stoiczkowem został Królem strzelców Mistrzostw świata 1994 (jest jedynym królem strzelców w historii mundialu, którego drużyna odpadła już po pierwszej rundzie). Jednak pomimo tego po mistrzostwach nie wystąpił już ani razu w reprezentacji Rosji.
Kariera trenerska
Chociaż ma obywatelstwo rosyjskie nadal mieszka w Kijowie. Trenował reprezentację Ukrainy w piłce plażowej.
Sukcesy i odznaczenia
Sukcesy klubowe
mistrz ZSRR: 1990
brązowy medalista Mistrzostw ZSRR: 1989
mistrz Szkocji: 1996
zdobywca Pucharu ZSRR: 1990
Sukcesy reprezentacyjne
brązowy medalista Europy U-16: 1986
mistrz Europy U-18: 1988
Sukcesy indywidualne
król strzelców Mistrzostw świata 1994: 6 goli
król strzelców Mistrzostw świata U-20 1989: 5 goli
Odznaczenia
tytuł Mistrza Sportu ZSRR: 1989
Przypisy
Bibliografia
Profil w bazie legioner.kulichki.com
Urodzeni w 1969
Ludzie urodzeni w Petersburgu
Radzieccy piłkarze
Reprezentanci Ukrainy w piłce nożnej
Reprezentanci Rosji w piłce nożnej
Ukraińscy piłkarze plażowi
Królowie strzelców mistrzostw świata w piłce nożnej
Piłkarze CD Logroñés
Piłkarze Córdoby CF
Piłkarze Dynama Kijów
Piłkarze İstanbulsporu
Piłkarze Pogoni Szczecin
Piłkarze Rangers F.C.
Piłkarze Valencii CF
Piłkarze Zenitu Petersburg
Uczestnicy Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 1994 |
188619 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Zwieracz | Zwieracz | Zwieracz (łac. sphincter) - mięsień okrężny, tworzący pierścienie mięśniowe dookoła tkanki ciała. Może być mięśniem gładkim (np. zwieracz odźwiernika u ujścia żołądka do jelita) albo mięśniem poprzecznie prążkowanym (np. zwieracz zewnętrzny odbytu).
Wyróżniamy kilka rodzajów zwieraczy, między innymi:
zwieracz gardła
zwieracze przełyku: górny i dolny
zwieracz odbytu
zwieracz pęcherza i zwieracz cewki moczowej
zwieracz Oddiego
Układ mięśniowy |
693 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Borowski | Borowski | Borowski (forma żeńska: Borowska; liczba mnoga: Borowscy) – polskie nazwisko.
Etymologia
Nazwisko to pochodzi od wyrazu bór („las iglasty”) lub od słowiańskich imion złożonych zawierających element borzy- (oznaczający „walczyć”), np. Borzygniew, Borzymir, Borzysław itp.
Demografia
W 1990 roku nazwisko to nosiło 24 889 Polaków. Natomiast w roku 2000 było ich 26 079 i było to wówczas dziewięćdziesiąte piąte najczęstsze nazwisko w Polsce.
Ponad 50% nosicieli tego nazwiska mieszkało w 2000 roku w Wielkopolsce, na Pomorzu Gdańskim, Kujawach, Warmii i zachodnim Mazowszu.
Znani przedstawiciele
Izydor Borowski (1776–1838) – generał i wezyr perski, uczestnik powstania kościuszkowskiego, domniemany adiutant Simóna Bolívara.
Tadeusz Borowski (ujednoznacznienie)
Marek Borowski (ur. 1946) – polski polityk centrolewicowy i ekonomista
Adam Borowski (ur. 1955) – polski opozycjonista w PRL
Krzysztof Borowski (ujednoznacznienie)
Andrzej Borowski (ujednoznacznienie)
Piotr Borowski (ujednoznacznienie)
Tomasz Borowski (ujednoznacznienie)
Przypisy
Bibliografia
Polskie nazwiska |
694 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82oruskie%20Zrzeszenie%20Student%C3%B3w | Białoruskie Zrzeszenie Studentów | Białoruskie Zrzeszenie Studentów (biał. Беларускае аб’яднанне студэнтаў, Biełaruskaje abjadnannie studentaŭ) – organizacja zrzeszająca studentów, przedstawicieli białoruskiej mniejszości narodowej w Polsce. Działa najprężniej w Białymstoku, gdzie znajduje się siedziba główna. Jest organizatorem festiwalu Basowiszcza.
Zrzeszenie zostało założone w 1981 roku, rozwiązane wraz z wprowadzeniem stanu wojennego i reaktywowane w 1988 roku. Jego przewodniczącym został Eugeniusz Wappa. Służba Bezpieczeństwa dla jego rozpracowania założyła sprawę obiektową „Narew”.
Linki zewnętrzne
Strona Białoruskiego Zrzeszenia Studentów.
Strona Festiwalu „Basowiszcza” organizowanego przez BZS.
Przypisy
Białoruskie organizacje w Polsce
Organizacje studenckie |
695 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%9B%C5%84 | Baśń | Baśń („bajka magiczna”) – jeden z fantastycznych gatunków epickich, zazwyczaj niewielkich rozmiarów, przynależy do folkloru.
Bajka magiczna (fantastyczna) – zwana niekiedy baśnią lub klechdą jest najbardziej typowym i charakterystycznym okazem bajki ludowej, określa się ją czasem mianem „bajki właściwej”. Terminy, które się do niej stosuje, podkreślają jej cechę podstawową, domieszkę lub nawet przewagę pierwiastków fikcyjnych, fantastycznych, cudownych czy czarodziejskich nad realnymi, ludzkimi. Są to pierwiastki te same, które występują w religii, wyrastają z dawnych wierzeń magicznych, od religijnych zaś różnią się tym tylko, że nie mają oficjalnego uznania, nie wchodzą do kanonu wierzeń, reprezentowanego przez taką czy inną organizację religijną. Jako że przedstawicielką sił magicznych, zazwyczaj przyjaznych człowiekowi, bywa istota męska lub kobieca, w języku angielskim zwana Fairy, we francuskim Fée, co w polszczyźnie oddaje się wyrazem wróżka, skąd terminy angielskie i francuskie na oznaczenie danej kategorii bajek.
Dominują w niej elementy fantastyki; opowiada o siłach nadprzyrodzonych, cudownych zdarzeniach, nadnaturalnych postaciach i zjawiskach. Jednymi z ważniejszych cech baśni są nieokreślony czas, miejsce akcji oraz autor, ponieważ baśnie były wielokrotnie przeobrażane przez bajkopisarzy - ich pierwowzór, podobnie jak twórca, zatarły się w pamięci. Zawiera ludową mądrość, przedstawia wierzenia ludowe i magiczne; baśń może przenikać się z podaniami, legendami, opowiadaniami wspomnieniowymi.
Baśń literacka – określa się tak opowiadania pisarzy, które mają cechy ludowe i krajowe. Rozwijała się ona równolegle do podejmowanych od początku XIX wieku prób naukowego podejścia do tradycji ludowej, a spopularyzował ją Hans Christian Andersen. Baśń literacka nie jest częścią folkloru, ponieważ powstaje odgórnie i stanowi przykład folkloryzmu. Idąc za esejem Stanisława Lema „Fantastyka i futurologia” takowe zjawisko literackie można wliczyć do fantastyki.
Analiza Brunona Bettelheima
Zdaniem Brunona Bettelheima baśń ukazuje problemy egzystencjalne w sposób zwarty i prosty, w formie przyswajalnej dla dziecka. Jej specyficzne cechy (m.in. odszczegółowienie fabuły oraz bohaterowie, którzy reprezentują określony typ, a nie niepowtarzalne indywiduum) sprawiają, że baśń może dostarczyć dziecku objaśnień dotyczących jego własnej psychiki i wspiera rozwój dziecięcej osobowości, dojrzewanie.
Bruno Bettelheim wskazuje na stałe motywy w baśniach, pozwalające dziecku pokonać lęki przed dorastaniem i usamodzielnieniem, oderwaniem od rodziców oraz lęki związane z płcią przeciwną. Baśnie zdaniem Bettelheima pełnią funkcję terapeutyczną, a także przekazują podstawową wiedzę na temat kultury, w której dziecko dorasta.
Cechy baśni
„Oczywista cudowność” – brak wyraźnej granicy świata realnego i magicznego.
Ukazuje ona dzieje ludzkich bohaterów swobodnie przekraczających granice między światem poddanym motywacjom realistycznym a sferą działania sił nadnaturalnych.
Fantastyczny świat baśni jest zaludniony krasnoludkami, skrzatami, czarownicami, wróżkami, dobrymi i złymi duchami, królewiczami, rycerzami.
Konstrukcja zdarzeń fabularnych jest nieskomplikowana.
Zdarzenia rozgrywają się w nieokreślonym miejscu i czasie.
Schemat kompozycyjny oparty jest na tryumfie dobra nad złem.
Baśń utrwala zasadnicze elementy ludowego światopoglądu:
wiarę w nieustającą ingerencję mocy nadprzyrodzonych,
antropomorficzną wizję przyrody,
niepisane normy moralne,
ideały sprawiedliwych zachowań
Motywy baśniowe
Do motywów baśniowych zaliczają się:
motyw walki dobra ze złem.
przenikanie się świata nadprzyrodzonego z realnym
motyw zwycięstwa miłości, sprawiedliwości i dobra
motyw mędrca. W baśniach często występuje postać, której wiedza jest ogromna, niedostępna dla większości śmiertelników. Mędrzec posiada także niesamowite moce służące wpływaniu na świat i inne osoby. Ta osoba jest swoistym wykładnikiem moralnym, drogowskazem dla innych bohaterów.
motyw wędrówki
motyw postaci nadprzyrodzonych, takich jak wróżki, trole i inne.
Najsłynniejsze zbiory baśni
Księga tysiąca i jednej nocy
indyjska Pańćatantra
zbiór Ch. Perraulta – Bajki Babci Gąski, 1697
zbiór baśni zebranych przez braci Grimm – Kinder und Hausmärchen, 1812-1822
baśnie napisane przez H.Ch. Andersena
w Polsce znany zbiór również jako Baśnie i Legendy Polskie
Baśnie ludowe
Pierwsze pełne europejskie wydanie Księgi tysiąca i jednej nocy zostało opublikowane po francusku w 12 tomach przez Antoniego Gallanda w latach 1704–1707.
Europejskie baśnie ludowe
Giovanni Francesco Straparola, Rozkoszne noce, przełom XV i XVI wieku
Giambattista Basile, Baśń nad baśniami (1634-1636)
Charles Perrault, Historie i baśnie z dawnych czasów z pouczeniami moralnymi znany pod tytułem Bajki Babci Gąski (1697)
Jakub i Wilhelm Grimm, Kinder und Hausmärchen (Baśnie dla dzieci i domu), 1812-1822
Polskie baśnie ludowe
Zbiory bez opracowania literackiego:
Oskar Kolberg, Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, zabawy, pieśni, muzyka i tańce (1857)
Roman Zwoliński, Z powieści i pieśni górali beskidowych (1889)
Lucjan Malinowski, Powieści ludu polskiego na Śląsku (1900-1903)
Zbiory opracowane literacko:
Kazimierz Władysław Wóycicki, Klechdy, starożytne podania i powieści ludu polskiego i Rusi (1837)
Ryszard Berwiński, Powieści wielko-polskie (1840) Wersja cyfrowa
Karol Baliński, Powieści ludu spisane z podań (1842)
Roman Zmorski, Podania i baśni ludu w Mazowszu z dodatkiem kilku śląskich i wielkopolskich (1852)
Antoni Józef Gliński, Bajarz polski (1852)
Józef Chociszewski, Powieści i podania ludowe (1869)
zbiór Woda żywa
Z polskich ludowych wątków i motywów korzystali autorzy w następujących dziełach:
Adolf Dygasiński, Cudowne bajki (1896)
Jan Kasprowicz, Bajki, klechdy i baśnie (1902)
Kornel Makuszyński, Bardzo dziwne bajki (1916)
Hanna Januszewska, Z góry na Mazury (1932 albo 1933)
Bolesław Leśmian, Klechdy polskie (Londyn 1956, Warszawa 1959)
Janina Porazińska, Czarodziejska księga (1961)
Joanna Papuzińska, Cudowna studzienka. Baśnie polskie (2013)
Baśnie literackie
Europejskie baśnie literackie
Piękna i Bestia – Gabrielle-Suzanne Barbot de Villeneuve (1740) oraz Jeanne-Marie Leprince de Beaumont (1757)
H.Ch. Andersen, Baśnie opowiedziane dzieciom (od 7 tomu: Baśnie) (1835-1872)
William Makepeace Thackeray, Pierścień i róża (1855)
Lewis Carroll – Alicja w Krainie Czarów (1865) i jej kontynuacja Po drugiej stronie lustra (1872)
Polskie baśnie literackie
Pierwszą polską baśnią literacką był utwór O krasnoludkach i o sierotce Marysi Marii Konopnickiej z 1896 roku.
Zobacz też
literatura dla dzieci i młodzieży
bajka
Przypisy
Bibliografia
Antoni Smuszkiewicz, Literatura dla dzieci. Podręcznik dla studentów kierunków pedagogicznych, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2015, .
Gatunki literackie
Gatunki filmowe
oc:Conte |
188622 | https://pl.wikipedia.org/wiki/O%C5%82awa%20%28gmina%20wiejska%29 | Oława (gmina wiejska) | Oława – gmina wiejska w województwie dolnośląskim, w powiecie oławskim, należąca do aglomeracji wrocławskiej.
Siedziba gminy to Oława. Gmina leży 16 km na południowy wschód od Wrocławia, wokół miasta Oława, nad rzekami Odrą i Oławą.
W latach 1975–1998 gmina administracyjnie należała do województwa wrocławskiego.
Według danych z 31 grudnia 2013 gminę zamieszkiwało 15 036 osób. Natomiast według danych z 31 grudnia 2019 roku gminę zamieszkiwało 15 190 osób.
Według danych z 30 czerwca 2020 roku gminę zamieszkiwało 15 207 osób.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2005 gmina Oława ma obszar 234 km², w tym:
użytki rolne: 71,00%
użytki leśne: 21,10%
wody powierzchniowe: 1,09%
tereny osadnicze, komunikacyjne i inne zainwestowane: 6,40%
Gmina stanowi 21% powierzchni powiatu.
Demografia
Dane z 31 grudnia 2013
Piramida wieku mieszkańców gminy Oława w 2014 roku.
Transport
Głównymi arteriami komunikacyjnymi są droga krajowa nr 94 oraz linia kolejowa nr 132 (Lizawice). Południowym skrajem gminy przebiega autostrada A4 (E40), a południowo-wschodnim droga krajowa nr 39. Ponadto w północnej części gminy biegnie droga wojewódzka nr 455 w stronę Jelcza-Laskowic, w środkowej części droga wojewódzka nr 346 w stronę Kątów Wrocławskich, a z północnego wschodu na południowy zachód droga wojewódzka nr 396. W południowej części gminy, na bardzo krótkim odcinku przebiega droga wojewódzka nr 403 oraz nieczynna obecnie linia kolejowa nr 304. W północnej części gminy przepływająca Odra stanowi Odrzańską Drogę Wodną.
Ochrona przyrody
Na obszarze gminy znajdują się następujące rezerwaty przyrody:
rezerwat przyrody Grodzisko Ryczyńskie – chroni grądy słowiańskie, przykład wczesnohistorycznego osadnictwa w pobliżu szlaków wodnych;
rezerwat przyrody Kanigóra – chroni fragment dobrze zachowanego wielogatunkowego lasu łęgowego o cechach zespołu naturalnego, charakterystyczny dla doliny Odry;
rezerwat przyrody Zwierzyniec – chroni fragment lasu o charakterze naturalnym z udziałem dębu oraz domieszką innych gatunków liściastych.
Klimat
Władze gminy
Wójt Gminy: Artur Piotrowski
Zastępca Wójta: Tomasz Oleksyn
Sekretarz Gminy: Bożena Polakowska
Skarbnik Gminy: Danuta Król
Przewodniczący Rady Gminy: Mariusz Michałowski
Sąsiednie gminy
Czernica, Domaniów, Jelcz-Laskowice, Lubsza, m. Oława, Skarbimierz, Siechnice, Wiązów
Przypisy
Bibliografia
M. Stanisławska i in., Program Ochrony Środowiska dla miasta Oława, IME Consulting, Oława 2004. |
696 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Beczuana | Beczuana | Beczuana (od głównego plemienia Tsuanów) – brytyjski protektorat w południowej Afryce, w latach 1885–1966. Obecnie jest to niepodległe państwo Botswana. W latach 1909–1966 protektorat zarządzany był przez Wysokiego Komisarza. W latach 1965–1966 stolicą protektoratu było Gaborone. W latach 1885–1965 stolicą protektoratu było Mahikeng; powodowało to, że stolica Beczuany była esklawą na terytorium innego państwa (Związku Południowej Afryki, a później RPA).
Przypisy
Historia Botswany
Dawne terytoria zależne Wielkiej Brytanii |
188627 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%285261%29%20Eureka | (5261) Eureka | (5261) Eureka – pierwsza znana planetoida zaliczana do trojańczyków Marsa.
Odkrycie
Została odkryta 20 czerwca 1990 roku w Obserwatorium Palomar przez Davida Levy'ego i Henry'ego Holta. Nazwa planetoidy nawiązuje do okrzyku radości (Eureka) Archimedesa, gdy dokonał odkrycia podstawowego prawa hydrostatyki.
Orbita i właściwości fizyczne
(5261) Eureka okrąża Słońce w średniej odległości ok. 1,52 j.a. w czasie 1,88 roku. Ma 2-4 km średnicy.
Jest to planetoida, która oscyluje wokół punktu libracyjnego Lagrange’a L5 na orbicie Marsa, w odległości ok. 60° za planetą. Jest to obecnie jedna z dziewięciu znanych planetoid trojańskich Marsa.
Zobacz też
Lista planetoid 5001–6000
lista ponumerowanych planetoid
lista planetoid trojańskich Marsa
Przypisy
Linki zewnętrzne
Nazwane planetoidy
Trojańczycy Marsa
Obiekty astronomiczne odkryte w 1990 |
188631 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Metoda%20Habera%20i%20Boscha | Metoda Habera i Boscha | Metoda Habera i Boscha – proces technologiczny syntezy amoniaku z pierwiastków, tj. azotu i wodoru:
Metoda bezpośredniej syntezy amoniaku z wodoru i azotu została odkryta przez niemieckiego fizykochemika, Fritza Habera. Otrzymał on za to, w 1918 roku, Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii. Odkrycie umożliwiło wytworzenie amoniaku na skalę przemysłową, przy użyciu katalizatorów i wysokiego ciśnienia, metodą ekonomicznie opłacalną. Metoda została wykorzystana na dużą skalę przez Carla Boscha, chemika przemysłowego, który otrzymał Nagrodę Nobla w 1931 roku, wspólnie z Friedrichem Bergiusem za badania nad reakcjami prowadzonymi w wysokich ciśnieniach. Jednym z dwóch pionierskich zakładów produkujących przemysłowo amoniak tą metodą były Zakłady Azotowe w Chorzowie.
Znaczenie
Współcześnie ocenia się, że nawozy azotowe produkowane przy użyciu tej metody odpowiedzialne są za produkcję żywności, która utrzymuje przy życiu ok. jednej trzeciej ludzkości. Według innej oceny, połowa białek ciała ludzkiego zawiera azot pochodzący z nawozów otrzymanych tą metodą (źródłem reszty jest azot związany przez bakterie). Metoda ta jest także szeroko wykorzystywana do produkcji materiałów wybuchowych (azotan amonu).
Proces otrzymywania
Proces przebiega w trzech etapach:
azot i wodór trafiają do sprężarki, gdzie osiągają ciśnienie kilkuset atmosfer,
gazy reagują w konwertorze zawierającym katalizator (metaliczne żelazo z dodatkiem promotorów),
gazy wypływające z konwertora są oziębiane do temperatury −50 °C; celem tej operacji jest wykroplenie amoniaku z poreakcyjnej mieszaniny gazów – nieprzereagowany azot i wodór pozostają w tych warunkach w fazie gazowej.
Im niższa jest temperatura i wyższe ciśnienie, tym większa równowagowa zawartość amoniaku w mieszaninie. Obniżanie temperatury powoduje jednak spadek szybkości tworzenia się amoniaku, niezbędne jest zatem znalezienie optymalnej temperatury, przy której uzyskuje się akceptowalną szybkość tworzenia amoniaku oraz wydajność tej reakcji. W praktyce przemysłowej reakcja ta jest przeprowadzana przy ciśnieniu zawierającym się w przedziale od 200 do 400 atmosfer oraz temperatur wahających się pomiędzy 400 a 650 °C.
Katalizator
Katalizatorem tej reakcji jest Fe, które pochodzi z magnetytu. Magnetyt stapia się z promotorami w temperaturze 1600 °C, odlewa, chłodzi i rozdrabnia na granulki (3–8 mm)
Aby zwiększyć skuteczność działania katalizatora dodaje się do niego:
– który zmniejsza wrażliwość na zatrucia związkami siarki, ale zwiększa wrażliwość na zatrucia związkami tlenu
CaO – zwiększa odporność na przegrzanie oraz wrażliwość na zatrucie związkami siarki i chloru, gdy część CaO zastąpi się MgO wzrasta aktywność
– stabilizuje porowatą strukturę, zwiększa powierzchnię i przeciwdziała nadtapianiu się w miejscach aktywnych
– stabilizuje porowatą strukturę.
Przypisy
Habera i Boscha, metoda
Inżynieria procesowa |
697 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Brytyjskie%20Wyspy%20Dziewicze | Brytyjskie Wyspy Dziewicze | Brytyjskie Wyspy Dziewicze (ang. British Virgin Islands, BVI) – brytyjskie terytorium zamorskie w Ameryce Środkowej, w basenie Morza Karaibskiego, obejmujące 36 wysp i wysepek (w tym 11 niezamieszkanych) w północnej części archipelagu Wysp Dziewiczych. Największe wyspy to: Tortola – 54 km², Anegada – 39 km², Virgin Gorda – 21 km² oraz Jost Van Dyke – 8 km².
Powierzchnia kolonii wynosi 153 km², zamieszkuje ją 22,6 tys. osób (2005), z czego 1/3 w stolicy – Road Town na Tortoli. Mieszkańcy zajmują się głównie rolnictwem (sadownictwo, warzywnictwo, hodowla zwierząt) i rybołówstwem. Bardzo dobrze rozwinięta jest także turystyka – średnio rocznie odwiedza je ok. 100 tys. turystów.
Brytyjskie Wyspy Dziewicze są jednym z najbardziej popularnych rajów podatkowych. W 2004 było tam zarejestrowanych ok. 550 tys. firm. Stanowi to ok. 40% wszystkich firm typu offshore na świecie. Przychody Wysp związane z obsługą takich firm są obecnie większe niż przychody z turystyki.
Wyspy zostały odkryte w 1493 roku przez Kolumba. W 1648 roku Tortolę zajęli Holendrzy. Jednak od 1666 roku niepodzielnie panują tu Brytyjczycy. Od 1866 roku wyspy są oficjalnie kolonią brytyjską, a od 1967 roku posiadają wewnętrzną autonomię.
Demografia
Struktura etniczna
Osoby czarnoskóre stanowią 76,3% populacji, Latynosi 5,5%, biali 5,4%, osoby o mieszanej etniczności 5,3%, Indianie 2,1% Hindusi 1,6%, inni 3%.
Struktura religijna
Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center:
protestantyzm – 78,4% (gł. metodyści, anglikanie, uświęceniowcy, adwentyści dnia siódmego, zielonoświątkowcy i baptyści)
tradycyjne religie plemienne – 8,4%
brak religii – 3,9%
katolicyzm – 3,4%
inni chrześcijanie – 2,7% (w tym świadkowie Jehowy)
hinduizm – 1,2%
islam – 1,2%
inne religie – 0,8%.
Emisja gazów cieplarnianych
Emisja równoważnika dwutlenku węgla z Brytyjskich Wysp Dziewiczych wyniosła w 1990 roku 0,039 Mt, z czego 0,026 Mt stanowiła emisja dwutlenku węgla, a trochę mniej emisja metanu. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 1,6 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 190 kg. Od tego czasu emisje wahają się, z bardziej zauważalnymi wzrostami w 2007 i 2012. Głównym źródłem emisji przez cały czas była energetyka. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 0,153 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 4,822 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 283 kg.
Przypisy
Zobacz też
Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych |
188632 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Nie%20do%20wiary | Nie do wiary | Nie do wiary – magazyn telewizyjny zajmujący się zjawiskami nadprzyrodzonymi, niewyjaśnionymi historiami z przeszłości, oraz przepowiedniami przyszłości. Program emitowany był od 1996 roku, początkowo na kanale TV Wisła, następnie do lutego 2007 roku w TVN, potem od 2012 do 2013 w TTV.
Emisja w TVN
Prowadzącym był Maciej Trojanowski. Ekipa współpracowała z wieloma międzynarodowymi stowarzyszeniami zajmującymi się niewyjaśnionymi zjawiskami. W ciągu lat zmieniała się pora emisji (ostatnie odcinki były nadawane w niedzielę o 23:35). Ponadto zmianie ulegały: czołówka programu, a także dominujące tematy – w ostatnich latach emisji mniej uwagi poświęcano np. UFO, więcej zaś tematom popularnonaukowym, np. odnawialnym źródłom energii, a także kwestiom historycznym, głównie z okresu II wojny światowej.
Ostatni odcinek w TVN został wyemitowany 18 lutego 2007 roku. Ekipa programu pracowała nad innym projektem w telewizji TVN, w tym Discovery Historia. Kontynuacją Nie do wiary był program Strefa Tajemnic emitowany w Polsacie.
Powtórki w TVN Style
5 marca 2012 roku TVN Style rozpoczął emisję powtórek programu. Odcinki na potrzeby powtórnej emisji zostały lekko zmodyfikowane: materiały skrojono z letterboxu do prawdziwego 16:9, z końca odcinków wycięto informację Macieja Trojanowskiego dotyczącą czekania na telefony i zaproszenia na kolejny odcinek za tydzień, napisy końcowe przerobiono – zmieniono w nich czcionkę, zostały pozbawione zapowiedzi kolejnego odcinka, były emitowane na tle czołówki, a nie na tle studia jak w czasie pierwszych emisji, wycięto planszę Produkcja TVN.
Powrót programu w TTV
Program wrócił na antenę po ponad 5 latach. 2 września 2012 roku stacja TTV wyemitowała premierowy odcinek nowej serii. Nieco wcześniej, 28 sierpnia 2012 roku, miała miejsce prapremiera 1 odcinka. Został on wyemitowany przez stację TVN o godzinie 22:55.
Kolejne premierowe odcinki wyświetlano w niedziele, najpierw o godzinie 22:15, potem o 22:30. Gospodarzem programu był nadal Maciej Trojanowski.
20 października 2013 roku wyemitowano pierwszy odcinek kolejnej i ostatniej serii. Zmieniono szatę graficzną i czołówkę, lecz muzyka została bez zmian. Ostatni odcinek został emitowany 29 grudnia 2013 roku.
Przypisy
Magazyny telewizyjne
Programy TVN
Programy TTV |
698 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ballada | Ballada | Ballada – gatunek synkretyczny, łączący w sobie cechy liryki (nastrojowość, emocjonalność), epiki (fabuła, narrator) i dramatu (dialogi), którego tematem są niezwykłe wydarzenia. Jej nazwa pochodzi od włoskiego ballare (tańczyć), co wskazuje na włosko-prowansalskie początki (zobacz: balada). Romantyczna ballada nawiązuje do ludowych pieśni, które między XIII a XIV w. pojawiły się w Danii i Szkocji. Pod koniec XVIII w. odkryli je miłośnicy folkloru. Wkrótce ballada stała się ulubionym gatunkiem poetów. Jej romantyczna forma wyróżnia się śpiewnością wiersza, nastrojowością, tajemniczością niejasno zarysowanych zdarzeń z interwencją złowrogich sił nadzmysłowych. Uwydatnieniu sensacyjności sprzyja konstrukcja narratora – zdziwionego światem, który przedstawia.
Ballada była charakterystyczna dla epoki romantyzmu.
Cechy ballad romantycznych:
ludowość (obecność ludu – mieszkańców wsi, symbolika ludowa),
liczne dialogi w balladach poświęconych zmarłym
obecność postaci fantastycznych (nimf, rusałek, duchów),
przysłowia ludowe, złote myśli, które kształtują moralnie ludzi,
przyroda jako żywy bohater,
język stylizowany na język ludowy (elementy mowy potocznej i gwary),
cały tekst ma charakter zwykłej, ludowej opowieści,
autor (utożsamiony z narratorem) solidaryzuje się z ludem (mieszkańcy wsi),
synkretyzm rodzajowy – utwór łączy w sobie elementy epiki, liryki i dramatu.
Obecność przyrody:
jest tłem dla wszystkich wydarzeń,
tajemnicza, groźna i niesamowita, tworzy groźny nastrój,
jest siłą sprawczą wydarzeń,
jest surowym trybunałem osądzającym człowieka,
stoi na straży wierności i lojalności, honoru i cnoty itp.,
jest związana ze światem ludzkim.
Przykładowe ballady polskie to „Pani Twardowska” i „Świtezianka” Adama Mickiewicza (ze zbioru Ballady i romanse).
Balladą jest też utwór Toman a lesní panna z cyklu Ohlas písní českých Františka Ladislava Čelakovskiego.
Zobacz też
poezja śpiewana
jacht żaglowy Ballada
Przypisy
Gatunki literackie
Romantyzm |
699 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Barykada | Barykada | Barykada (fr. barricade) – doraźna fortyfikacja przegradzająca w całości przejazd danym szlakiem komunikacyjnym, zbudowana w miejscu uniemożliwiającym jego bezpośrednie obejście i z materiałów dostępnych na miejscu lub zgromadzonych specjalnie w tym celu. Barykada z uwagi na jej charakter musi być broniona przed jej rozebraniem lub sforsowaniem przez przeciwnika.
Budowana spontanicznie przez ludność i powstańców w czasie powstań i rewolucji, ale także przez grupy społeczne niezadowolone z panującego porządku, prawa, wydanych uchwał i tym podobnych w czasie zamieszek ulicznych.
Zastosowanie
Stosowana głównie w walkach miejskich, ale niekiedy też w naturalnych zwężeniach terenowych – wąwozach, zamykająca przejazd pomiędzy ścianami budowli, sytuowana najczęściej w poprzek ulic, u wylotów z placów i tym podobnych. Do budowania barykad stosowano materiał z nawierzchni i podbudowy ulic (na przykład płyty chodnikowe, kostka brukowa), worki z piaskiem, cegły z rozbitych budynków, unieruchomione pojazdy i inne duże przedmioty (na przykład pojemniki na śmieci) po wypełnieniu ich piaskiem.
Dobrze wykonana barykada powinna zarówno uniemożliwiać jej sforsowanie przez pojedynczych przeciwników, jak i jego pojazdy. W tym celu powinna być „umocowana” do podłoża – zabezpieczona przed zepchnięciem przez specjalne konstruowane do tego celu pojazdy z lemieszem, na przykład polski policyjny BTR-60PB.
Barykady o charakterze militarnym konstruowano tak, aby stworzyć w nich również osłonięte stanowiska obserwacyjne i strzeleckie. Czasami w barykadach pozostawiano wąskie przejścia do celów komunikacyjnych oraz wyprowadzania kontrataków.
Zobacz też
zapora (wojsko)
Bibliografia
Fortyfikacje
Powstania
Rewolucje
Walki miejskie
Zamieszki |
188634 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina%20Orawsko-Nowotarska | Kotlina Orawsko-Nowotarska | Kotlina Orawsko-Nowotarska (514.11) – północna, najniższa część Obniżenia Orawsko-Podhalańskiego, między Beskidami Zachodnimi na północy a Pogórzem Spisko-Gubałowskim na południu.
Granice
Granice przebiegają następująco.
od zachodu podnóżami słowackich Beskidów Orawskich, nieco po zachodniej stronie Jeziora Orawskiego
od północy kotlina graniczy z Działami Orawskimi, Beskidem Orawsko-Podhalańskim i Gorcami. Granica przebiega po północnej stronie Jeziora Orawskiego, doliną Czarnej Orawy, Piekielnika (dopływ Czarnej Orawy), podnóżami wzniesień Działów Orawskich do Nowego Targu, stąd doliną Dunajca do Zbiornika Czorsztyńskiego, który znajduje się w obrębie Kotliny Nowotarskiej.
granica wschodnia: zapora na Zbiorniku Czorsztyńskim
od południa kotlina graniczy z Pieninami, Pogórzem Bukowińskim i Pogórzem Gubałowskim. Granica przebiega południownymi brzegami Zbiornika Czorsztyńskiego do zachodniego końca Zielonych Skałek, stąd północnymi podnóżami Pienin Spiskich i Skalicami Nowotarskimi (od Obłazowej przez Cisową Skałę i Ranisberg), dalej w górę, początkowo potokiem Wielki Rogoźnik, potem północno-zachodnimi podnóżami Pogórza Gubałowskiego po wschodniej stronie Czarnego Dunajca po Koniówkę. Dalej granica biegnie już na Słowacji doliną Orawy i podnóżem Pogórza Skoruszyńskiego.
Kotlina Orawska i Nowotarska
Cała kotlina jest jednolita pod względem krajobrazu i ma takie samo pochodzenie, ale pod względem hydrograficznym dzieli się na dwie części:
Kotlina Orawska – część zachodnia, odwadniana przez Orawę i znajdująca się w zlewni Morza Czarnego
Kotlina Nowotarska – część wschodnia, odwadniana przez Dunajec i znajdująca się w zlewni Bałtyku
Jeszcze na obszarze Polski przebiega bowiem przez kotlinę bardzo słabo zaznaczony w terenie Europejski Dział Wodny między zlewnią Morza Czarnego a zlewnią Bałtyku. Dział ten biegnie od miejscowości Koniówka po zachodniej stronie rzeki Czarny Dunajec na północ przez torfowiska do miejscowości Piekielnik. Obydwie części kotliny są przeciwstawnie do siebie nachylone; stoki Kotliny Orawskiej opadają na zachodzie do wysokości około 600 m n.p.m., Kotliny Nowotarskiej na krańcach wschodnich do około 510 m n.p.m..
Opis regionu
Kotlina powstała w neogenie w wyniku ugięcia się obszaru pomiędzy łańcuchami górskimi i pogórzami. W wytworzonej w ten sposób niecce powstało jezioro, które z czasem zapełniło się osadami żwirów i iłów; ich grubość w zachodniej części sięga 300 m. Również w czwartorzędzie podczas kolejnych okresów zlodowaceń stożki napływowe gromadziły tutaj lodowcowo-rzeczne osady. W kotlinie, a szczególnie na przecinającym ją w poprzek bałtycko-czarnomorskim dziale wodnym, ukształtował się unikatowy zespół torfowisk wysokich, zwanych tu „puściznami”. Torfowiska te, całkowicie uzależnione od wód opadowych, zaczęły powstawać około 10 000 lat temu, kiedy nastąpiło ocieplenie klimatu po okresie zlodowaceń. Dziś przedstawiają one wyjątkowy w Polsce i równocześnie rzadki w Europie kompleks torfowisk wysokich oraz borów i lasów bagiennych, nadających specyficzny rys krajobrazowi Kotliny.
Szczególnie charakterystyczna jest roślinność torfowisk. Oprócz mchów torfowców (Sphagnum sp.) można na nich znaleźć rośliny przystosowane do niedostatku składników odżywczych – owadożerne rosiczki (Drosera sp.) i tłustosza pospolitego (Pinguicula vulgaris). Wyjątkową cechą regionu torfowisk Kotliny Orawsko-Nowotarskiej jest występowanie kosodrzewiny (Pinus mugo Turra), którą spotyka się z reguły na większych wysokościach, a także rzadkiej sosny błotnej (forma sosny drzewokosej, Pinus x rhaetica Brūgger), będącej introgresywnym mieszańcem kosodrzewiny z sosną zwyczajną (Pinus sylvestris L.). Na jednej z „puścizn”, o nazwie Puścizna Wielka odkryto w 2002 roku najbardziej na południe wysunięte na świecie, stanowisko maliny moroszki, rzadkiej rośliny uznawanej za relikt glacjalny.
Region należy do średnio przekształconych w wyniku działalności człowieka. Posiada dwa duże, sztucznie utworzone zbiorniki wodne: Jezioro Orawskie i Jezioro Czorsztyńskie. Główne miasta: Nowy Targ (w Polsce) i Namiestów (na Słowacji).
Kotlina Orawsko-Nowotarska obejmuje trzy krainy historyczno-etnograficzne: Orawę w części zachodniej (m.in. Jabłonka, Chyżne, a także cały obszar kotliny na Słowacji), Podhale w części wschodniej (m.in. Czarny Dunajec, Nowy Targ) oraz niewielki fragment Spiszu na krańcu wschodnim (m.in. Nowa Biała, Frydman).
Przypisy
Kotlina Orawsko-Nowotarska
Kotliny Polski
Orawsko-Nowotarska |
188635 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Materializm%20kulturowy | Materializm kulturowy | Materializm kulturowy to stanowisko w antropologii i innych naukach społecznych, zgodnie z którym to, jakie w danej kulturze występują wzory kulturowe, zależy w dużej mierze od czynników środowiska naturalnego.
Materializm
Materializm jest koncepcją Marvina Harrisa, który w pozycji Krowy, świnie, wojny i czarownice i w kilku esejach przedstawił relacje między warunkami ekologicznymi a kulturą kilku różnych społeczeństw. Przykładowo niechęć Żydów wobec wieprzowiny tłumaczona była przez niego zbyt wielką uciążliwością, jaką byłaby hodowla świń dla plemion żyjąc w warunkach suchego, półpustynnego klimatu, natomiast ciągłe wojny o kobiety wśród plemion Janomamów tłumaczone było wyczerpywaniem się zasobów, migracją na nowe tereny i koniecznością podbijania swoich sąsiadów.
Postmaterializm
Postmaterializm – to według Ronalda Ingleharta ewolucja systemu wartości od wartości materialnych do wartości postmaterialnych, co manifestuje się m.in. rozwojem różnych ruchów społecznych zorientowanych na walkę o prawa człowieka, np. ruchu alterglobalistycznego. W tym znaczeniu wartości materialistyczne są związane z warunkami materialnymi, poczuciem bezpieczeństwa socjalnego, braku zagrożenia, a postmaterialistyczne z możliwością samorealizacji, osiągnięcia sukcesu, wyrażania własnej opinii.
Zobacz też
postmaterializm
Teorie i orientacje teoretyczne w antropologii |
188637 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Domani%C3%B3w%20%28gmina%29 | Domaniów (gmina) | Domaniów – gmina wiejska we wschodniej części województwa dolnośląskiego, w powiecie oławskim. W latach 1975–1998 gmina administracyjnie należała do województwa wrocławskiego. Siedzibą gminy jest Domaniów.
Po zakończeniu II wojny światowej gmina została zasiedlona w przeważającej mierze przez przesiedleńców z Kresów (85,2%) oraz osadników z Polski centralnej (10,06%); niemal całość ogółu mieszkańców składała się z ludności napływowej.
Według danych z 31 grudnia 2013 gminę zamieszkiwało 5327 osób. Natomiast według danych z 31 grudnia 2019 roku gminę zamieszkiwały 5162 osoby.
Według danych z 30 czerwca 2020 roku gminę zamieszkiwały 5164 osoby.
Jest to gmina o charakterze rolniczym, położona na wysokości ok. 140 m n.p.m.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002 gmina Domaniów ma obszar 94,31 km², w tym:
użytki rolne: 91%
użytki leśne: 0%
Gmina stanowi 18,01% powierzchni powiatu.
Demografia
Dane z 31 grudnia 2013
Piramida wieku mieszkańców gminy Domaniów w 2014 roku.
Komunikacja
Przez środkową część gminy z pn.-zach. na pd.-wsch. przebiega autostrada A4 (E40). Przez północną część przebiega droga wojewódzka nr 346, a przez część pd.-wsch. droga wojewódzka nr 396. Brak linii kolejowych.
Sąsiednie gminy
Borów, Oława, Siechnice, Strzelin, Wiązów, Żórawina
Przypisy
Linki zewnętrzne |
700 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bigbit | Bigbit | Bigbit, big-beat, (ang. „mocne uderzenie”) – funkcjonujące w Polsce i sąsiednich krajach określenie rock and rolla i pokrewnych gatunków muzycznych. Nazwę big-beat, zastępującą nieakceptowaną przez antyzachodnie władze nazwę rock and roll, po raz pierwszy zastosowano w Polsce. Z krajów bloku wschodniego, muzyka rockandrollowa zyskała pewną akceptację władz komunistycznych najwcześniej właśnie w Polsce - już na początku lat 60. XX wieku. W Czechosłowacji, na Węgrzech i w samym Związku Radzieckim nastąpiło to w połowie lub pod koniec tej dekady. Nazwa big-beat, wbrew intencji jej twórcy, szybko przestała określać wyłącznie muzykę rockandrollową, rozszerzając zakres również na luźno związaną z rockiem muzykę rozrywkową, zwłaszcza charakteryzującą się wyeksponowanym rytmem i prostotą melodyczną oraz harmoniczną, np. twist, madison czy rhythm and blues.
Bigbit bywa utożsamiany z gatunkiem muzycznym beat, czyli nurtem pop-rocka, który w latach 60. XX wieku był u szczytu popularności i miał wpływ na wschodnioeuropejski bigbit.
W kulturze anglojęzycznej Big beat oryginalnie oznaczał nie gatunek muzyczny, ale jego cechę, tj. pulsację. Całostka big beat pojawia się przynajmniej od 1953 r., kiedy puzonista i lider big bandu Buddy Morrow zatytułował swój utwór Heap Big Beat i płytę The Big Beat, a potem pojawiała się wielokrotnie w różnych tytułach, m.in. piosenki Fatsa Domino, która bywa podawana jako źródło terminu. W 1957 w telewizji American Broadcasting Company emitowano program The Big Beat prowadzony przez Alana Freeda.
Tło społeczno-polityczne
W krajach bloku wschodniego władza usiłowała wpływać na przekaz muzyki rozrywkowej, jednocześnie będąc podejrzliwą wobec wpływów zachodnich. Nawet gdy teksty piosenek nie niosły wprost treści politycznych czy światopoglądowych, władze mogły uznać, że reprezentują one kapitalistyczne ciągoty. Sama muzyka o zachodnich korzeniach, nie tylko rock, ale również jazz czy twist, była uważana za narzędzie amerykańskiego imperializmu. Sytuacja nieco zelżała w czasie destalinizacji, co pozwoliło na oddolny rozwój środowiska muzycznego, jednak pod koniec lat 60. powstały komisje weryfikacyjne, od których zależała legalizacja działalności wykonawców. Licencja była wydawana na podstawie egzaminu m.in. z historii sztuki, ale w praktyce znaczenie miała opinia przedstawicieli totalitarystycznych partii marksistowsko-leninowskich. W Polsce były one stosunkowo liberalne, podczas gdy w ZSRR i Czechosłowacji ich działalność znacznie osłabiła rozwój muzyki rockowej.
Jazz stał się tolerowany w krajach komunistycznych już w latach 40. XX wieku. Co prawda nazywano go muzyką ludożerców (ze względu na odległe pochodzenie z Afryki), jednak władze dostrzegały jego ludowe korzenie, co łagodziło ich stosunek do gatunku. W związku z tym muzyka rockowa początkowo była związana ze środowiskiem jazzowym, które utorowało drogę muzyce rozrywkowej o afroamerykańskim pochodzeniu. Zespoły bigbitowe w krajach Europy Środkowo-Wschodniej początkowo imitowały styl wykonawców zachodnich. Ich repertuar składał się z coverów. Dopiero z czasem środkowoeuropejski bigbit nabierał więcej indywidualnych cech, częściowo przejmując motywy muzyki ludowej. Władze starały się również wykorzystywać akceptowane zespoły do promocji elementów propagandowych.
Ponieważ dostęp do muzyki z Zachodu był krajach bloku wschodniego ograniczony, źródłem informacji o takich nowych gatunkach muzycznych, jak rock and roll i jego popowa odmiana beat, były odbierane na tym obszarze audycje Radia Luxembourg i innych rozgłośni zza żelaznej kurtyny. W okresie, gdy w Polsce muzyka bigbitowa przeżywała rozwój, a w pozostały krajach Europy Środkowo-Wschodniej regres, rolę taką odgrywało również Polskie Radio. Przesyłanie płyt z nagraniami odbywało się, choć na małą skalę, kanałami prywatnymi.
Istnieją sporne opinie, czy muzyka bigbitowa w krajach bloku wschodniego była nośnikiem młodzieżowego i politycznego buntu analogicznego do ruchu hippisowskiego i wytworzyła własną subkulturę, czy też ograniczała się do kwestii powierzchownych. Jedną z cech muzyki rozrywkowej pozostającej poza bezpośrednią kontrolą władz stał się zwyczaj organizowania koncertów w prywatnych domach.
Bigbit w Polsce
Twórcą polskiego wyrażenia „big-beat” był Franciszek Walicki, który zapożyczył to pojęcie i wprowadził do języka polskiego w nowym znaczeniu, gdyż określenie muzyka rockandrollowa nie odpowiadało ówczesnym władzom politycznym jako zbyt silnie powiązane z kulturą zachodnią. Twórca tego terminu uważał go za synonim rock and rolla, a więc za nazwę nieobejmującą muzyki popularnej takich zespołów jak Czerwone Gitary czy Skaldowie, jednak powszechnie nazywa się tak całą muzykę młodzieżową lat 60. XX w.. Jednocześnie w celu obrony tego typu muzyki podkreślano jej swojskość i nawiązywanie do polskiej muzyki ludowej, co wiązało się z krytyką zbyt dużego naśladownictwa wzorów zachodnich, czyli rockowych. W ramach tej tendencji pojawiło się hasło „Polska młodzież śpiewa polskie piosenki” przyjęte przez zespół Niebiesko-Czarni. Ponadto władza promowała tzw. rock partyzancki, czyli zespoły bigbitowe śpiewające autentyczne piosenki żołnierskie lub własne o podobnej tematyce. Pewnym ewenementem była Msza beatowa „Pan przyjacielem moim”, czyli jedna z pierwszych na świecie mszy skomponowanych w stylu rockowym.
Franciszek Walicki był nie tylko twórcą terminu, ale też prekursorem samego zjawiska, zakładając pierwszy polski zespół bigbitowy – Rythm and Blues, zainspirowany m.in. występem Big Billa Ramseya na II Festiwalu Jazzowym w Sopocie w 1957 roku. Już wcześniej, około 1956 roku, rockandrollowe rytmy pojawiały się w tanecznych utworach granych przez orkiestry i zespoły rozrywkowe, m.in. Zygmunta Wicharego, Władysława Kowalczyka, Stanisława Drążka Kalwińskiego i Krzysztofa Komedy, grającego tego typu repertuar pod pseudonimem Jan Grepsor. W 1957 Chór Czejanda nagrał piosenkę „Tańcz i śpiewaj rock and roll” i w podobnym czasie kolejne polskie grupy jazzowe wprowadzały elementy tego gatunku do swojego repertuaru. Jednakże to Rythm and Blues rozpowszechnił tę muzykę wśród swoich rówieśników. Zespół ten działał w roku 1959, a rozwiązany został w 1960 między innymi ze względu na amerykański repertuar. Dwaj członkowie zespołu, Bogusław Wyrobek i Leszek Bogdanowicz, wcześniej związani byli z Big Bandem Marynarki Wojennej.
Bigbit zyskał większą popularność dzięki Festiwalowi Młodych Talentów w 1962. Wówczas też o tym gatunku muzycznym pojawiły się pierwsze artykuły w prasie fachowej, tj. w Ruchu Muzycznym oraz Magazynie Jazz. Rok wcześniej w Sopocie odbył się pierwszy koncert z serii Non Stop (w klubie o tej nazwie), a od połowy dekady koncerty rockowe zaczęły być popularne w wielu miastach, także mniejszych jak Płock czy Zakopane. W Warszawie cykl koncertów Musicorama odbył się w latach 1968–1969. W 1969 w Kaliszu odbył się I Ogólnopolski Festiwal Awangardy Beatowej (OFAB), pierwszy polski rockowy festiwal muzyczny, a w 1970 odbył się pierwszy festiwal „Wielkopolskie Rytmy Młodych”, który był poprzednikiem festiwalu w Jarocinie. W tym samym roku w „Ruchu Muzycznym” Wacław Panek i Grzegorz Michalski rozpoczęli cykl artykułów Polski big-beat. Ze względu na profil pisma (związany z muzyką poważną) artykuły te były dość krytyczne wobec muzyki rozrywkowej, przy czym skupiały się nie tylko na elementach muzycznych bigbitu, ale również socjologicznych. Bigbit zaczęto częściej emitować w radiu od 1962, gdy powstał Program III Polskiego Radia, a jeszcze częściej od 1965, kiedy powstało Młodzieżowe Studio „Rytm”.
Jako przedstawicieli polskiego bigbitu wymienia się m.in. takich wykonawców, jak: Niebiesko-Czarni, Czerwono-Czarni, Nastolatki, Czerwone Gitary, Szwagry, Skaldowie, Trubadurzy, Tarpany, Pesymiści, Kawalerowie, Chochoły, Dzikusy, Tajfuny, Polanie, Warszawskie Kuranty, Bardowie, Pięciu, Krzysztof Klenczon, Halina Frąckowiak, Ada Rusowicz, Czesław Niemen, Seweryn Krajewski, Katarzyna Sobczyk, Wojciech Gąssowski, Helena Majdaniec oraz Karin Stanek. Michalski i Panek polskie zawodowe zespoły bigbitowe podzielili na trzy grupy: inspirujące się muzyką klasyczną (np. Skaldowie), muzyką ludową (np. No To Co) i pozostające przy najprostszych schematach bigbitowych (np. Czerwone Gitary). Twórczość takich przedstawicieli bigbitu jak Czesław Niemen, Stan Borys czy Wojciech Korda jednak nie mieściła się w tych kategoriach.
Zespoły bigbitowe często powstawały przy klubach studenckich (Czerwono-Czarni i Niebiesko-Czarni przy klubie Żak, Tajfuny przy Stodole), choć były także związane z domami kultury lub patronowały im zakłady przemysłowe (np. Zakłady Przemysłu Cukierniczego Wawel zespołowi Wawele). Dość wcześnie ustalił się podział na zespoły zawodowe i amatorskie.
Pierwsze zespoły bigbitowe działały na Wybrzeżu na przełomie lat 50. i 60. XX wieku. W 1962 powstały zespoły warszawskie – Big Beat Sextet (później jako Tajfuny) i Chochoły. Kolejne ośrodki muzyki bigbitowej to Łódź, gdzie w 1964 roku powstali Trubadurzy, Wrocław, gdzie w 1962 roku powstały Nastolatki, Kraków (od 1964 roku zespół Szwagry), Poznań (Rock Hall Wojciecha Kordy i Tarpany), Górny Śląsk (Monsuny, Passaty). Klasyczny polski bigbit zaczął tracić na popularności pod koniec lat 60. XX wieku, zastępowany przez nową muzykę rockową o bardziej oryginalnym brzmieniu (Breakout, Klan, nowa twórczość Niemena) od przełomu lat 60. i 70., by zaniknąć w połowie lat 70. Pod koniec tej dekady kolejne odsłony muzyki rockowej, czy ogólnie rozrywkowej, nazywano Muzyką Młodej Generacji, a w latach 80. już oficjalnie mówiono po prostu o muzyce rockowej, nie używając dla jej polskiej wersji nazw zastępczych.
Muzyka rockandrollowa w pozostałych krajach bloku wschodniego
W latach 60. w Związku Radzieckim nastąpił rozkwit muzyki jazzowej, co dało podłoże rozwojowi rocka. Pierwszy rockowy koncert na terenie ZSRR miał miejsce w 1966 roku w siedzibie ministerstwa spraw zagranicznych. W kraju tym wykonywanie muzyki rockowej było wtedy zakamuflowane, zespoły rockowe określano jako wokalno-instrumentalne (вокально-инструментальный ансамбль, ВИА, ). Jednym z pierwszych takich zespołów były Pojuszczije gitary (Поющие гитары) powstałe w 1965 roku. W drugiej połowie lat 60. ten typ muzyki stał się bardziej popularny, zwłaszcza w ośrodkach takich jak Leningrad i Moskwa, ale również w innych rejonach. Jednocześnie wkrótce muzyka rockowa była znów szykanowana aż do lat 80.
W Czechosłowacji również stosowano nazwę bigbit na określenie muzyki inspirowanej tzw. brytyjską inwazją. Jej rozwój był jednak słabszy niż w ZSRR czy Polsce. Jedną z głównych grup tego nurtu byli The Beatmen, Matadors czy Flamengo. Wcześniej elementy rockowe pojawiały się w repertuarze grup jazzowych, podobnie jak w Polsce. Jedną z pierwszych grup rockowych w tym kraju był Akord Klub działający w latach 1956–1957, natomiast pierwszy festiwal bigbitowy odbył się pod koniec 1967 roku, kolejny w 1968, ale następny dopiero w 1971 roku. Już od końca lat 60. w Czechosłowacji akceptacja władz wobec muzyki rockowej osłabła. W związku z tym pojawiły się nowe zespoły undergroundowe jak The Plastic People of the Universe założone w 1968 roku.
W latach 60. XX wieku muzyka rockowa pojawiła się również na Węgrzech. Wówczas była tam razem z muzyką pop określana nazwą beat. Zespół rockowy Illés wygrał festiwal muzyki popularnej w roku 1968. W kraju tym pojawił się pol-beat, czyli muzyka z przekazem politycznym – lewicowym. Początkowo był to przekaz radykalny, ale wkrótce ten typ muzyki przejął rolę propagandy rządzącej partii. Z drugiej strony, podobnie jak w innych krajach bloku, subkultura rockowa była uważana za rodzaj buntu. Węgierski beat adaptował elementy lokalnej muzyki ludowej. W roku 1971 węgierskie ministerstwo kultury ogłosiło, że muzyka rozrywkowa jest bezwartościowa i zaprzestało jej wspierania.
Zobacz też
Yesterday (film 1985)
Przypisy |
702 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Brute%20force | Brute force | Brutalna siła (org. Brute force) – film z 1947
Brute Force – gra na konsolę Xbox
Atak brute force – technika łamania haseł polegająca na sprawdzaniu wszystkich możliwości
Wyszukiwanie wyczerpujące (czasem określane jako brute force) – metoda projektowania algorytmów |
188642 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Robert%20Sycz | Robert Sycz | Robert Sycz (ur. 15 listopada 1973 w Warszawie) − polski wioślarz, dwukrotny mistrz olimpijski (2000, 2004), sześciokrotny medalista mistrzostw świata.
Życiorys
Karierę sportową rozpoczynał w Szkolnym Wojewódzkim Ośrodku Sportowym nr 2 w Warszawie (1986−1995). Następnie reprezentował kluby Zawisza Bydgoszcz (1996−1998) i LOTTO-Bydgostię Bydgoszcz (1999−2012). Jego trenerem był m.in. Jerzy Broniec.
Na igrzyskach olimpijskich debiutował w 1996 w Atlancie. Razem z Tomaszem Kucharskim wywalczył dwa złote medale na kolejnych igrzyskach olimpijskich w Sydney w 2000 i w Atenach w 2004 w wioślarskiej dwójce podwójnej kategorii lekkiej. Para ta zdobyła też dwukrotnie mistrzostwo świata (1997, 1998) i trzykrotnie wicemistrzostwo (2001, 2002, 2003). Szósty (brązowy) medal mistrzostw świata Robert Sycz wywalczył w 2005 wraz z Pawłem Rańdą. Na mistrzostwach Polski zdobył 54 medale w wioślarstwie (w tym 35 złotych).
Karierę zawodniczą zakończył w 2012. Kontynuował wówczas podjęte w 2008 studia z zakresu organizacji i zarządzania sportem. Zatrudniony został także w LOTTO-Bydgostii Bydgoszcz.
W 2015 został członkiem honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed wyborami prezydenckimi. W wyborach parlamentarnych w tym samym roku bez powodzenia kandydował do Sejmu z listy Platformy Obywatelskiej.
Osiągnięcia
Igrzyska olimpijskie
1996 – 7. miejsce (Atlanta)
2000 – złoty medal (Sydney)
2004 – złoty medal (Ateny)
Medale na innych imprezach światowych
1993 – brązowy medal w Pucharze Narodów
1997 – złoty medal mistrzostw świata
1998 – złoty medal mistrzostw świata
2001 – srebrny medal mistrzostw świata
2002 – srebrny medal mistrzostw świata
2003 – srebrny medal mistrzostw świata
2005 – brązowy medal mistrzostw świata
Medale mistrzostwo Polski
złote – 35
srebrne – 14
brązowe – 5
Czternastokrotnie zdobył tytuł drużynowego mistrza Polski w barwach LOTTO-Bydgostia Bydgoszcz (w latach 1999–2012).
Odznaczenia
Odznaczony przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego Krzyżem Kawalerskim (2000) i Krzyżem Oficerskim (2004) Orderu Odrodzenia Polski. W 2012 otrzymał tytuł „Superczempiona” w Plebiscycie „Przeglądu Sportowego” na najlepszego sportowca roku (wraz z Mateuszem Kusznierewiczem)
Przypisy
Bibliografia
Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 2000
Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 2004
Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
Polscy olimpijczycy (Atlanta 1996)
Polscy olimpijczycy (Sydney 2000)
Polscy olimpijczycy (Ateny 2004)
Polscy medaliści olimpijscy
Polscy wioślarze na igrzyskach olimpijskich
Uczestnicy Mistrzostw Świata w Wioślarstwie 2009
Wioślarze Bydgostii Bydgoszcz
Wioślarze Zawiszy Bydgoszcz
Ludzie urodzeni w Warszawie
Urodzeni w 1973 |
188643 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ojczyzna%20prywatna | Ojczyzna prywatna | Ojczyzna prywatna – w socjologii: pewien nieokreślony obszar, który dla członków społeczeństwa jest szczególnie bliski. Pojęcie to zbliżone jest do wcześniej używanego wyrazu „ojcowizna” lub niemieckiego określenia .
Ojczyzną prywatną jest obszar mniej więcej etnicznie jednolity, z którym jednostka się utożsamia i chce go zamieszkiwać. Pojęciem komplementarnym wobec ojczyzny prywatnej jest ojczyzna ideologiczna oznaczająca obszar państwa, w którym żyje jednostka lub często ziemie, które zostały utracone przez państwo, z którym się jednostka identyfikuje.
Określenie wielkości ojczyzny prywatnej może być różne dla różnych jednostek. W niektórych przypadkach może być to miasto, często także region, powiat czy gmina, ale też obszar wychodzący poza administracyjnie ustalone granice. Czasami określa się je wtedy jako „małe ojczyzny” wskazując na związek mieszkańców z pewną kulturą danego obszaru.
Socjologia narodu |
188645 | https://pl.wikipedia.org/wiki/210%20mm%20mo%C5%BAdzierz%20210/8%20D.S. | 210 mm moździerz 210/8 D.S. | Moździerz wz. 210/8 D.S. kal. 210 mm (wł. Mortaio da 210/8 D.S.) – włoski moździerz z okresu I wojny światowej.
210 mm moździerz wz. 210/8 D.S. został zbudowany w okresie I wojny światowej, przetrwał on w niektórych jednostkach odwodu naczelnego dowództwa armii włoskiej do II wojny światowej. W latach 1939-1940 używany był do obrony portów i twierdz. Strzelał pociskami o masie 100,5 – 103,6 kg.
Linki zewnętrzne
Opis w serwisie Landships
Włoska broń artyleryjska I wojny światowej
Włoska broń artyleryjska II wojny światowej
Włoskie moździerze |
703 | https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C5%82ona%20biologiczna | Błona biologiczna | Błona biologiczna, biomembrana − membrana otaczająca lub rozdzielająca odrębne przedziały, zwykle w komórkach. Zalicza się do nich zarówno błony komórkowe jak i błony organelli wewnętrznych, na przykład mitochondrialne, tylakoidów lub dysków w pręcikach i czopkach. Są one podstawowymi strukturami budującymi komórki wszystkich organizmów, zarówno prokariotycznych jak i eukariotycznych. Pomimo wielkiego zróżnicowania struktur otoczonych błonami, podstawy budowy błon biologicznych we wszystkich organizmach są w zasadzie te same. Zgodnie z modelem płynnej mozaiki, zaproponowanym w 1972 roku przez Jonathana Singera i Gartha Nicolsona, każdą błonę w komórce tworzy płynna dwuwarstwa cząsteczek fosfolipidowych, w której zanurzone są białka.
Błony biologiczne pełnią wiele funkcji. Przede wszystkim odgradzają one wnętrze danego przedziału od środowiska zewnętrznego, co jest podstawą do zachowania jego odrębności i integralności. Błona komórkowa, która otacza każdą żywą komórkę pozwala na utrzymanie jej homeostazy oraz utrzymanie odpowiedniego środowiska wewnętrznego, niezbędnego do właściwego przebiegu jej procesów życiowych.
Rys historii badań nad błonami biologicznymi
Badania nad błonami biologicznymi sięgają dziewiętnastego wieku, kiedy zauważono różnice w przepuszczalności różnych roztworów oraz barwników przez komórki, postawiono zatem hipotezę istnienia półprzepuszczalnej błony na powierzchni komórek, która sterowałaby wchłanianiem różnych substancji. Pomiary przewodnictwa i rozpuszczalności błon sugerowały jej lipidowy charakter, jednak wiele właściwości błon biologicznych skierowało badaczy na trop obecności białek w strukturze błony. J. F. Danielli (1935) i H. Dawson (1943) zaproponowali uniwersalny model błony komórkowej – dwie warstwy trójglicerydów i rozciągniętą na nich pokrywę białek. Model ten zdawały się potwierdzać zdjęcia z mikroskopu elektronowego (Robertson 1959).
Dopiero w 1972 roku S. Jonathan Singer i Garth Nicolson zaproponowali model płynnej mozaiki lipidowo-białkowej, który podaje zasadniczy schemat organizacji błon biologicznych. Model ten, z kilkoma modyfikacjami, obowiązuje do dnia dzisiejszego.
Zakłada on, że błony biologiczne są dwuwymiarowymi roztworami przestrzennie zorientowanych lipidów i sferycznych białek. Model ten obrazowo został scharakteryzowany jako "morze lipidów w którym zanurzone są i pływają góry białkowe".
Jego główne cechy to:
cząsteczki fosfolipidów błonowych są uporządkowane w dwuwarstwę, która jest rozpuszczalnikiem dla białek błonowych oraz stanowi barierę przepuszczalności;
część lipidów błonowych oddziałuje specyficznie z niektórymi białkami błon, co może mieć istotne znaczenie dla funkcji tychże;
w środowisku lipidowym białka błon są zdolne do dyfuzji bocznej (lateralnej), jeśli nie są ograniczone specyficznymi oddziaływaniami (na przykład oddziaływaniami od strony cytoplazmatycznej ze szkieletem komórkowym – wiele białek błony jest trwale z nim związana, co uniemożliwia ich ruchy lateralne, nie mają natomiast zdolności dyfuzji w poprzek błony;
w monowarstwach istnieją lokalne obszary o składzie odbiegającym od rozkładu przypadkowego. Są to tak zwane "rafty". Są one bogatsze od sąsiednich obszarów monowarstwy w specyficzne lipidy, cholesterol czy białka. Lipidy znajdujące się w takich domenach mogą być poniżej temperatury głównego przejścia fazowego i nie mieć struktury ciekłokrystalicznej, co powoduje ich agregację. Funkcje "raftów" oraz sposoby ich powstawania w błonach nie są jeszcze dokładnie znane, ale nie wyklucza się ich interakcji i wpływania na aktywność białek błonowych czy udział w fuzjach błon.
Struktura błony biologicznej i jej właściwości wynikające z tej struktury
Jest ona złożona z dwóch warstw lipidów, do których należą fosfolipidy, glikolipidy i steroidy, oraz białek.
Charakterystyczną budowę błony zapewnia amfipatyczność cząsteczek – zbudowane są z apolarnego ogona węglowodorowego oraz polarnej głowy, dzięki czemu lipidy układają się w sferyczne pęcherzyki bądź właśnie dwuwarstwę.
Do lipidów błonowych należą:
fosfolipidy:
fosfolipidy cholinowe: fosfatydylocholina (lecytyna)
fosfolipidy aminowe: fosfatydyloetanolamina, fosfatydyloinozytol, fosfatydyloseryna;
glikolipidy:
sfingoglikolipidy
glikolipidy obojętne, np. galaktocerebrozyd
glikolipidy kwaśne;
steroidy – cholesterol lub estry cholesterolu (zwierzęta), fitosterole (rośliny). U prokariontów występują hopanoidy – inne lipidy cykliczne.
Asymetria dwuwarstwy
Dwuwarstwa lipidowa jest asymetryczna. Największą asymetrią cechuje się błona komórkowa, znacznie mniejszą np. błony endoretikulum. Przejawem różnic asymetrii są na przykład różnice w szybkości ruchów międzybłonowych (flip-flop) pomiędzy poszczególnymi błonami. Obie monowarstwy dwuwarstwy lipidowej charakteryzują się różnym składem fosfolipidów, co wywołuje także różnice w ładunku błony. Sfingomielina oraz fosfatydylocholina występują w dużej większości na niecytozolowej powierzchni błony, natomiast fosfatydyloetanolamina oraz fosfatydyloseryna po stronie wewnętrznej. Glikolipidy występują tylko po stronie pozacytozolowej. Ma to związek z ich miejscem powstawania. Drzewko cukrowcowe jest dołączane do lipidu w świetle aparatu Golgiego, a nie występują żadne flipazy pozwalające na przejście glikolipidu do drugiej części. Fosfolipidy inozytolowe uczestniczą w przekaźnictwie komórkowym – stąd ich obecność w monowarstwie cytozolowej.
Cholesterol również jest rozmieszczony asymetrycznie. Jest charakterystyczny dla zewnętrznej części błony komórkowej – ta monowarstwa jest znacznie sztywniejsza. Na płynność wpływają także fosfolipidy cholinowe – jako znacznie bardziej nasycone.
Duża ilość ujemnej fosfatydyloseryny w warstwie cytozolowej wpływa na ładunek ujemny wnętrza komórki.
Na asymetrię błony biologicznej poza asymetrią dwuwarstwy wpływa także charakterystyczne zorientowanie białek błonowych oraz obecność glikokaliksu.
Płynność dwuwarstwy
Płynność dwuwarstwy lipidowej zależy od charakteru łańcuchów lipidów, ich długości oraz obecności cholesterolu. Im bardziej nasycone są łańcuchy tłuszczów, tym sztywniejsza jest błona. Nienasycenie zapewnia większą płynność. Obserwujemy to na przykładzie tłuszczów zwierzęcych (nasycone) – np. łój oraz tłuszczów roślinnych (nienasycone), np. olej.
Na sztywność błony wpływa także obecność cholesterolu, który jak klin blokuje płynność łańcuchów. Krótkie łańcuchy są znacznie bardziej płynne od długich. Właściwości te wykorzystują m.in. drożdże i bakterie, kontrolując skład swojej błony poprzez syntezę odpowiednich lipidów.
Półprzepuszczalność dwuwarstwy
Błona komórkowa jest strukturą półprzepuszczalną (zob. membrana półprzepuszczalna).
Niektóre z białek znajdujących się w błonie komórkowej uczestniczą w aktywnym transporcie.
Różnice między błonami komórek Archaea a błonami komórek innych organizmów
U wszystkich organizmów poza archebakteriami, fosfolipidy wchodzące w skład błony komórkowej składają się głównie z D-glicerolu połączonego wiązaniem estrowym z nierozgałęzionymi kwasami tłuszczowymi, które nie reagują między sobą. Organizmy żyjące w wysokich temperaturach mają też dużo cholesteroli w błonach komórkowych.
Fosfolipidy błon komórkowych archebakterii składają się z L-glicerolu połączonego wiązaniem eterowym z łańcuchami powstałymi z izoprenu. Łańcuchy te mogą być rozgałęzione, mogą łączyć się ze sobą, mogą nawet łączyć się z fosfolipidami z przeciwnej warstwy błony. Te połączenia stabilizują błonę i umożliwiają niektórym Archaea życie w ekstremalnie wysokich temperaturach.
Zobacz też
białko błonowe
błona komórkowa
Przypisy
Błony biologiczne |
704 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Baccio%20Bandinelli | Baccio Bandinelli | Baccio Bandinelli właśc. Bartolommeo Brandini (ur. 7 października 1488 we Florencji, zm. 7 lutego 1560 tamże) – włoski rzeźbiarz i rysownik manieryzmu.
Życiorys
Syn złotnika, kształcił się u Francesca Rusticiego, przyjaciela Leonarda da Vinci.
Tworzył we Florencji dla Medyceuszy i w Rzymie dla papieży Leona X i Klemensa VII. W latach 1527–1534 wyrzeźbił grupę Herkulesa i Kakusa, ustawioną na piazza della Signoria we Florencji.
Przypisy
Urodzeni w 1488
Włoscy rzeźbiarze
Rzeźbiarze manieryzmu
Zmarli w 1560
Ludzie urodzeni we Florencji |
705 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Benvenuto%20Cellini | Benvenuto Cellini | Benvenuto Cellini (ur. 3 listopada 1500 we Florencji, zm. 13 lutego 1571 tamże) – rzeźbiarz, złotnik, pisarz i medalier florencki, manierysta.
Miał bardzo barwne i burzliwe życie, które spisał w wieku 56 lat w swej biogafii. Wiele podróżował, kilkakrotnie przebywał m.in. w Rzymie, Florencji, Mantui, Neapolu i Padwie. W 1538 r. wyjechał do Paryża, gdzie pozostawał w służbie króla Franciszka I. Wykonał dla niego arcydzieło sztuki jubilerskiej – złotą solniczkę (1540–1543, dziś w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu) oraz płaskorzeźbę do zamku w Fontainebleau, tzw. Nimfę z Fontainebleau (1543, dziś w Luwrze). Jego Perseusz z głową Meduzy (1557), będący majstersztykiem sztuki odlewniczej, został ustawiony w Loggi dei Lanzi we Florencji.
Cellini jest również autorem Traktatu o sztuce złotniczej i rzeźbie.
Niektóre źródła podają, że to z jego ręki zginął u bram Rzymu Karol III de Burbon-Montpensier.
Jego grobowiec znajduje się w krypcie kaplicy di San Luca w kościele Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny we Florencji.
Dzieła literackie
La Vita di Benvenuto di Maestro Giovanni Cellini fiorentino, scritta, per lui medesimo, in Firenze I wydanie włoskie Neapol 1728; I wydanie polskie 1868 – „Życie Benvenuto Celliniego złotnika i rzeźbiarza” tł. Hieronim Feldmanowski; II wyd. polskie „Żywot Benvenuta Cellini’ego własnoręcznie spisany we Florencyi” 1910 tł. Stanisław Machniewicz, III wyd. polskie powojenne „Benvenuta Celliniego żywot własny spisany przez niego samego” PIW 1953 tł. Leopold Staff
Trattato dell’oreficeria e del Trattato della scultura I wyd. Florencja 1569 polskie wyd. powojenne 2013 „Traktat o sztuce złotniczej” tł. Jacek Rochacki
Przypisy
Bibliografia
Benvenuta Celliniego żywot własny spisany przez niego samego, przełożył Leopold Staff, Państwowy Instytut Wydawniczy, Wydanie pierwsze, Warszawa 1953, s. 368.
Linki zewnętrzne
Benvenuto Cellini – dzieła w bibliotece Polona
Artyści związani z Florencją
Ludzie urodzeni we Florencji
Medalierzy
Rzeźbiarze manieryzmu
Urodzeni w 1500
Włoscy pisarze
Włoscy rzeźbiarze
Włoscy złotnicy
Zmarli w 1571 |
188647 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Tomasz%20Kucharski | Tomasz Kucharski | Tomasz Bogusław Kucharski (ur. 16 lutego 1974 w Gorzowie Wielkopolskim) – polski wioślarz, dwukrotny mistrz olimpijski, pięciokrotny medalista mistrzostw świata. Poseł na Sejm VIII kadencji.
Życiorys
Absolwent Technikum Mechanicznego w Skwierzynie (1993), ukończył następnie studia na Zamiejscowym Wydziale Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim AWF w Poznaniu; tytuł zawodowy magistra uzyskał w 2012. Od 1987 reprezentował klub sportowy AZS-AWF Gorzów Wielkopolski.
Razem z Robertem Syczem wywalczył złote medale na igrzyskach olimpijskich w Sydney (2000) i w Atenach (2004). Startowali w konkurencji dwójek podwójnych wagi lekkiej. Wspólnie zostali również dwukrotnie mistrzami świata (1997, 1998) oraz trzykrotnie wicemistrzami świata (2001, 2002, 2003). Był też medalistą mistrzostw Polski. Po niezakwalifikowaniu się na igrzyska olimpijskie w Pekinie Tomasz Kucharski postanowił zakończyć karierę. Zatrudniony później jako dyrektor Wydziału Sportu i Turystyki w urzędzie miejskim w Gorzowie Wielkopolskim.
W 2015 został członkiem honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed wyborami prezydenckimi.
W wyborach parlamentarnych w 2015 kandydował do Sejmu z listy Platformy Obywatelskiej w okręgu lubuskim; otrzymał 7105 głosów i zdobył mandat poselski. W Sejmie VIII kadencji został członkiem Komisji Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki oraz Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W wyborach w 2019 nie uzyskał poselskiej reelekcji.
Osiągnięcia
Igrzyska olimpijskie
2000 – złoty medal (Sydney)
2004 – złoty medal (Ateny)
Medale na innych imprezach światowych
1997 – złoty medal mistrzostw świata
1998 – złoty medal mistrzostw świata
2001 – srebrny medal mistrzostw świata
2002 – srebrny medal mistrzostw świata
2003 – srebrny medal mistrzostw świata
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2004, za wybitne osiągnięcia sportowe, za zasługi w krzewieniu idei olimpijskiej)
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2000, za wybitne osiągnięcia sportowe)
Odznaka Honorowa za Zasługi dla Województwa Lubuskiego (2006)
Przypisy
Bibliografia
Absolwenci Zamiejscowego Wydziału Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim Akademii Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu
Polscy olimpijczycy (Sydney 2000)
Polscy olimpijczycy (Ateny 2004)
Polscy medaliści olimpijscy
Polscy wioślarze na igrzyskach olimpijskich
Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 2000
Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 2004
Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
Politycy Platformy Obywatelskiej
Posłowie z okręgu Zielona Góra
Wioślarze AZS AWF Gorzów Wielkopolski
Ludzie urodzeni w Gorzowie Wielkopolskim
Urodzeni w 1974 |
706 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bor%C3%B3wka%20brusznica | Borówka brusznica | Borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea L.), nazywana także borówką czerwoną – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Występuje w umiarkowanej i chłodnej strefie całej półkuli północnej. W Polsce jest pospolita zarówno na niżu, jak i w górach. W większości kraju znana potocznie jako borówka, w niektórych rejonach Polski – jako gogodze.
Morfologia
Pokrój Lekko pokładająca się krzewinka, dorastająca do 15–25 cm wysokości, o obłych, delikatnie omszonych gałązkach wyrastających gęstymi kępkami. Posiada zdrewniałe, silnie rozgałęzione podziemne rozłogi.
Liście Zimotrwałe, skórzaste, eliptyczne do odwrotnie jajowatych, o lekko podwiniętych brzegach, długości 10–25 mm. Strona wierzchnia ciemnozielona, błyszcząca, spodnia sinawozielonkawa, lekko matowa, o licznych ciemnych gruczołkach. Mają krótkie ogonki.
Kwiaty Zebrane w kwiatostan, tworzący grono, osadzone na krótkich szypułkach. Kolor biały z różowawym odcieniem do jasnoróżowych. Korona dzwonkowata, 4 – płatkowa, kielich błoniasty z 5 ząbkami, działki trójkątne, 8–10 pręcików. Znamię wystaje z kwiatu.
Owoce Błyszcząca jagoda, początkowo białokremowa, w czasie dojrzewania czerwieniejąca.
Biologia i ekologia
Krzewinka, chamefit. Kwitnie od maja do lipca. Owoce bardzo trwałe dzięki zawartości kwasu benzoesowego. Mają smak gorzko-kwaskowaty. Gatunek subkontynentalny o zasięgu okołobiegunowym. Występuje w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej od niżu, przez wyżyny do wyższych położeń górskich. Rośnie zarówno na podmokłych torfowiskach, wrzosowiskach jak i w borach świerkowych i suchych borach sosnowych. Roślina kwasolubna. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Vaccinio-Piceetea.
Zastosowanie
Roślina lecznicza
Surowiec zielarski: liście borówki – Folium Vitis idaeae, owoce – Fructus Vitis idaeae. Zawierają glikozydy: arbutynę, metyloarbutynę, erykolinę; kwasy organiczne, garbniki katechinowe, antocyjany, witaminy: B1, B2, PP, C.
Działanie: moczopędne, przeciwbiegunkowe, antyseptyczne i ściągające. Owoce działają regulująco na czynności trawienne, stosowane raczej jako środek dietetyczny.
Wskazania: liście stosuje się jako środek bakteriobójczy w nieżytach i stanach zapalnych dróg moczowych, a także pomocniczo w kamicy moczowej z towarzyszącym zakażeniem. W połączeniu z innymi ziołami podaje się w nieżytach przewodu pokarmowego, wzdęciach, i w mało nasilonej biegunce.
Działania niepożądane: duże dawki wyciągów z liści brusznicy stosowane przez dłuższy czas mogą powodować objawy przewlekłego zatrucia hydrochinonem, jak wymioty, stany pobudzenia, kurcze i niedokrwistość hemolityczną. Jednocześnie zawarte w odwarach garbniki mogą drażnić żołądek i powodować zaparcia. Liście brusznicy w mieszankach ziołowych są całkowicie bezpieczne.
Sztuka kulinarna: w Polsce, z owoców z dodatkiem gruszek robi się galaretki, zwykle używane do ciemnych mięs i dziczyzny.
Galaretka borówkowa jest podstawą prawdziwego sosu Cumberland. Zmieszana z chrzanem, skórką pomarańczową i gruszkami z odmian o dużej liczbie komórek kamiennych (dających chropowaty posmak) jest podstawowym angielskim dodatkiem do dziczyzny. Dostępne w handlu sosy na ogół zawierają jako podstawę galaretkę porzeczkową, będąca namiastką borówkowej.
Tradycje: gałązki borówki brusznicy są używane do ozdabiania koszyczków wielkanocnych oraz zawartego w nich pożywienia.
Przypisy
Rośliny przyprawowe
Rośliny lecznicze
Rośliny owocowe
Wrzosowate |
188648 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Podzia%C5%82%20pracy | Podział pracy | Podział pracy – w socjologii i ekonomii: proces różnicowania się społeczeństwa ze względu na przyjmowanie różnych ról zawodowych wraz z powiększającą się specjalizacją wykonywanych czynności na rzecz społeczeństwa.
Kwestia odpowiedniego podziału pracy w społeczeństwie czy w mniejszej skali w przedsiębiorstwie jest rozważana przede wszystkim na obszarze socjologii pracy i w naukach o zarządzaniu. Jedną z pierwszych pozycji dotyczących tego zagadnienia było Państwo Platona, w którym podzielił on idealne wedle niego społeczeństwo na ludzi złotych, srebrnych i brązowych przydzielając im różnego typu funkcje zależnie od statusu.
Podział pracy stał się dużym problemem po wybuchu rewolucji przemysłowej, gdy duża część osób porzucała słabo wyspecjalizowaną pracę na roli na rzecz pracy w zakładach przemysłowych. Pojawiające się szybko nowe wynalazki techniczne przyczyniały się do powstawania nowych branż i nowych zawodów przyczyniając się do wzrostu heterogeniczności społeczeństwa i tworzenia się coraz nowszych problemów organizacyjnych.
Socjologia pracy
Teoria ekonomii
Zawodoznawstwo |
708 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Budownictwo%20po%C5%BCarnicze | Budownictwo pożarnicze | Budownictwo pożarnicze – typ budownictwa wspomagającego dział pożarnictwa w walce z pożarami.
Obiekty budownictwa pożarniczego dzielą się na:
remizy, czyli magazyny sprzętu pożarniczego
strażnice pożarnicze
punkt obserwacji naziemnej zagrożenia pożarowego lasów – wieże obserwacyjne lub stanowiska obserwacyjne usytuowane na obiektach lub wzniesieniach, pozwalające na prowadzenie obserwacji w promieniu co najmniej 10 km zwane również jako dostrzegalnia lub wieża przeciwpożarowa
wspinalnie
Przypisy
Budownictwo
Pożarnictwo |
709 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Gwiazdozbi%C3%B3r%20Bli%C5%BAni%C4%85t | Gwiazdozbiór Bliźniąt | Bliźnięta (łac. Gemini, dop. Geminorum, skrót Gem) – 30. co do wielkości, jeden z bardziej charakterystycznych gwiazdozbiorów. Bliźnięta to trzeci gwiazdozbiór zodiakalny. Posiada dwie charakterystyczne, sąsiadujące ze sobą gwiazdy – Kastora i Polluksa. Przez gwiazdozbiór przebiega w naszych czasach 27,8° ekliptyki – niemal cały znak Raka, wraz z punktem przesilenia letniego. Słońce przebywa na tle tego gwiazdozbioru od 21 czerwca do 20 lipca. W Polsce widoczny od jesieni do wiosny, a w szczególności w grudniu i styczniu, kiedy góruje około północy. Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem: około 70.
Pochodzenie nazwy gwiazdozbioru
Obszar nieba określany dziś jako konstelacja Bliźniąt, a w szczególności dwie jego najjaśniejsze gwiazdy, prawie we wszystkich kulturach był łączony z lokalnymi mitami. W Egipcie obiekty te identyfikowano z parą kiełkujących ziaren, natomiast w kulturze fenickiej przypisywano im postać pary kozłów. Najbardziej jednak powszechną interpretacją jest opis oparty na mitach greckich, w których ten obszar nieba przedstawia bliźnięta trzymające się za ręce, Kastora i Polluksa. Należeli oni do załogi statku Argonautów, byli synami Ledy, a ojcem każdego z nich był kto inny: Kastora – król Sparty Tyndareos, Polluksa – sam Zeus. Ich siostra Helena została królową Sparty, a jej uprowadzenie przez Parysa doprowadziło do Wojny Trojańskiej. Bliźnięta mieli liczne wspólne przygody. Herkules uczył się od Polluksa sztuki władania mieczem. Kastor i Polluks z powodu uczucia do Phoebe i Hilarii zostali wplątani w walkę z inną parą bliźniąt, Midasem i Lynceusem. Lynceus zabił Kastora, ale Zeus w rewanżu zabił piorunem Lynceusa. Nieśmiertelny Polluks nieustannie rozpaczał z powodu śmierci brata i marzył o tym, by podążyć za nim do Hadesu. Zeus z litości pozwolił im mieszkać na przemian w Hadesie i na Olimpie. Po śmierci Kastora jego brat Polluks poprosił Zeusa o obdarzenie brata nieśmiertelnością. Najważniejszy z greckich bogów postanowił wtedy umieścić obu braci na niebie.
Jak odnaleźć konstelację
Gwiazdozbiór nie jest trudny do odnalezienia. Większość gwiazd tworzących zarys konstelacji świeci z jasnością mniejszą niż 4 magnitudo i tym samym stanowią łatwe obiekty obserwacyjne. Istnieje kilka sposobów na odnalezienie Bliźniąt na niebie. Można wykorzystać gwiazdy: Syriusza w Wielkim Psie oraz Procjona w Małym Psie. Łuk przechodzący przez te obiekty wskaże na Polluksa i Kastora. Inny sposób polega na wykorzystaniu gwiazd znajdujących się w konstelacji Oriona. Linia utworzona z gwiazd Rigel i Alnitak kieruje na Polluksa, natomiast linia utworzona z gwiazd Mintaka i Betelgezy wskaże Kastora.
Gwiazdy Bliźniąt
Jest to jedna z najłatwiejszych do znalezienia konstelacji. Dwie niemal jednakowo jasne gwiazdy Kastor i Polluks oznaczają głowy bliźniaków. Łatwo widzialna linia gwiazd wiodąca przez Kappę, Deltę, Zetę i Gammę tworzą ciało Polluksa. Równoległa linia gwiazd od jasnego Kastora poprzez gwiazdy trzeciej i czwartej wielkości Tau, Epsilon, Mi, Eta znaczą ciało Kastora.
Kastor (Alfa Geminorum), gwiazda wielokrotna, składająca się z sześciu składników: układu dwóch gwiazd spektralnie podwójnych oraz niezwiązanego fizycznie z nimi układu podwójnego z czerwonym karłem, który jest gwiazdą podwójną zaćmieniową.
Polluks (Beta Geminorum), gwiazda pierwszej wielkości, jest najjaśniejszą gwiazdą w Bliźniętach pomimo oznaczenia Beta. Ten pomarańczowy olbrzym typu K znajduje się w odległości zaledwie 34 lat świetlnych od Słońca, jest około 70% masywniejsza niż Słońce i 46 razy jaśniejszy od niego. Polluks jest najbliższym Słońcu olbrzymem. W 2006 roku odkryto krążącą wokół niej planetę Polluks b, gazowego olbrzyma, planetę typu jowiszowego. Jej okres obiegu wynosi 589,64 dnia i porusza się po orbicie ekscentrycznej. Masa planety została oszacowana 2,9 masy Jowisza.
Gamma Geminorum (Alhena), o jasności 1,93m
Mi Geminorum (Tejat), o jasności 2,87m
Epsilon Geminorum (Mebsuta), jasność 3,06m
Eta Geminorum (Propus), jest czerwonym olbrzymem, którego kolor jest wyraźnie widoczny przez lornetkę. Jest to gwiazda podwójna półrozdzielona i zmienna półregularna, o jasności zmieniającej się w granicach 3,1-3,9m co 234 dni, z towarzyszem typu widmowego B, który krąży w odległości około jednego miliarda kilometrów z okresem 8,2 roku. Powoduje to jego zaćmiewanie co 8,2 roku, dzięki czemu jest atrakcyjnym celem obserwacji amatorskich. Kolejny towarzysz krąży w jeszcze większej odległości z okresem około 700 lat, ale nie wywołuje zaćmień. Mając temperaturę około 3600°, jest gwiazdą zimną, mimo to jest ponad 2000 razy jaśniejszą od Słońca. Z temperatury i jasności wynika, że musi być aż 130 razy większa od Słońca
Ksi Geminorum (Alzirr), jasność 3,35m
Delta Geminorum (Wasat), jasność 3,50m z towarzyszem o jasności 8,1m
Kappa Geminorum, podwójna – jasności składników 3,6m i 9,5m
Lambda Geminorum, jasność 3,57m
Theta Geminorum, jasność 3,6m
Jota Geminorum, jasność 3,78m
Zeta Geminorum (Mekbuda), gwiazda podwójna i zmienna jednocześnie (cefeida o jasności 3,7-4,1m i okresie 10,2 dnia)
Ni Geminorum, jasność 4,2m
38 Geminorum, gwiazda podwójna, jasności składników 4,7m i 7,7m
HD 50554, gwiazda ciągu głównego. Oddalona od Słońca o 101,21 lat świetlnych, a jej jasność widzialna to 6,86m. Jej masa wynosi 1,04 masy Słońca, a promień to 1,11 promienia Słońca. W 2002 roku odkryto wokół niej planetę krążącą po ekscentrycznej orbicie o mimośrodzie 0,5 i półosi wielkiej 2,41 au. Szacunkowa masa planety wynosi 5,16 masy Jowisza, a okres obiegu 1293 dni.
R Geminorum, miryda
W Geminorum, cefeida klasyczna
X Geminorum, miryda
BU Geminorum, gwiazda zmienna nieregularna
Interesujące obiekty
Messier 35 (NGC 2168) – jasna otwarta gromada gwiazd widoczna gołym okiem, o średnicy większej niż tarcza Księżyca. Odkrył ją Philippe Loys de Chéseaux około 1745 roku. Składa się z kilkuset gwiazd, jednak tylko około 120 z nich jest jaśniejsza niż 13m. M35 jest oddalona od nas o 2700 lat świetlnych i zajmuje obszar około 28 minut łuku. Na ciemnym niebie trudno jest ją dostrzec nieuzbrojonym okiem, ale już w małym teleskopie widać dziesiątki gwiazd w pętlach i rozpryskach, zajmujących obszar o średnicy większej od średnicy Księżyca.
NGC 2392 (Mgławica Eskimos) – to piękna mgławica planetarna, w 20-centymetrowym teleskopie wygląda jak mały jasnoniebieski dysk o niewyraźnych krawędziach. Zawiera jaśniejszy dysk wewnętrzny i łatwo dostrzegalną gwiazdę centralną. Teleskop o dużej średnicy pozwoli odkryć wokół mgławicy gazową otoczkę, przypominająca kaptur ubrania Eskimosów, skąd NGC 2392 wzięła swoją nazwę. Czasem mgławica nazywana jest też Twarzą Klauna. Odkryta przez Williama Herschela w 1787 jest oddalona od nas o ponad 2870 lat świetlnych.
NGC 2158 – gromada otwarta znajduje się zaledwie 15 minut łuku od M35. Zawiera znacznie więcej gwiazd niż M35 i jest dziesięciokrotnie od niej starsza (jej wiek ocenia się na 1,05 miliarda lat). Odległość od Słońca szacuje się na 16 tysięcy lat świetlnych. Gromada jest zdominowana przez żółte gwiazdy, stąd też kolor całego obiektu. NGC 2158 została odkryta przez Wiliama Herschela w 1784. W 20-centymetrowym teleskopie można rozdzielić tę bardzo odległą gromadę na małe pasmo mgły z kilkoma bladymi błyskami w środku.
NGC 2129 – otwarta gromada gwiazd.
Roje meteorów
W pobliżu Kastora (α Gem) znajduje się radiant jednego z bogatszych rojów meteorów, znanego jako Geminidy. Rój powstał w wyniku rozpadu planetoidy (3200) Phaethon. Jego aktywność trwa przeciętnie od 7 do 19 grudnia, z maksimum zazwyczaj w nocy z 14 na 15 grudnia (do 60 meteorów na godzinę). Ich ciało macierzyste zbliża się wyjątkowo blisko do Słońca, stąd też podlega silnemu ogrzewaniu podczas przejścia przez peryhelium orbity. Powoduje to sublimację materii planetoidy, termiczną erozję i kruszenie skał, która to materia tworzy za nią swego rodzaju warkocz na wzór komety.
Zobacz też
lista gwiazd w gwiazdozbiorze Bliźniąt
lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
Geminga
Bliźnięta (astrologia)
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Gwiazdozbiór Bliźniąt w serwisie Constellation Guide |
710 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bona%20Sforza | Bona Sforza | Bona Sforza d’Aragona (ur. 2 lutego 1494 w Vigevano, zm. 19 listopada 1557 w Bari) – od 1518 królowa Polski i wielka księżna litewska, księżna Rusi, Prus i Mazowsza itd., księżna Bari i Rosano, spadkobierczyni pretensji do Królestwa Jerozolimy od 1524. Żona Zygmunta Starego, matka Zygmunta Augusta i Anny Jagiellonki.
Pełna tytulatura królowej: Bona Dei gratia regina Poloniae, magna dux Lithuaniae, Barique princeps Rossani, Russiae, Prussiae, Masoviae etc. domina. (Bona, z Bożej łaski królowa Polski, wielka księżna Litwy, księżna Bari i Rossano, pani Rusi, Prus, Mazowsza itd.).
Tytulatura skrócona: Bona Sfortia Dei gratia regina Poloniae (Bona Sforza, z Bożej łaski królowa Polski), Bona Sphortia regina Poloniae (Bona Sforza, królowa Polski), Bona Sfortia de Arragonia Regina Poloniae (Bona Sforza d’Aragona, królowa Polski).
Życiorys
Pochodziła z możnego włoskiego rodu książąt Mediolanu – Sforzów. Była córką Giana Galeazza Sforzy i Izabeli Aragońskiej. Mimo iż jej ojcu należała się władza w Księstwie Mediolanu, został on odsunięty przez Ludovica il Moro. Sprawował on władzę w imieniu młodego księcia aż do jego śmierci w 1494 na zamku w Pawii. Wkrótce po tym księżna Izabela wraz z córkami wyjechała do Bari. Chcąc odzyskać znaczenie polityczne i swe dawne posiadłości, dążyła do jak najkorzystniejszego wydania za mąż Bony (jej siostra Ippolita zmarła wcześniej podczas rocznego pobytu na wyspie Ischia). Pierwsze próby zakończyły się niepowodzeniem ze względu na niekorzystne położenie polityczne Izabeli, ale dzięki wsparciu Habsburgów udało się doprowadzić do jej małżeństwa z owdowiałym królem polskim Zygmuntem Starym. Uroczystości zaślubin i koronacji Bony odbyły się w Krakowie 18 kwietnia 1518.
W młodości Bona odebrała staranne wykształcenie. Jej nauczycielem był Crisostomo Colonna, członek Akademii Pontana, a nad jej wychowaniem czuwał również Antonio Galateo. Bona poznała dzięki nim dzieła Wergiliusza, Cycerona i ojców Kościoła, nauczyła się wypowiadać w uczony sposób, posiadła również wiedzę z zakresu historii, prawa, administracji i teologii. Była osobą gospodarną, oszczędną, a jednocześnie potrafiącą wywierać wpływ na ludzi. Wykazywała przy tym ambicję we wszystkich swoich działaniach. Czasem zbytnio uwypuklane jest znaczenie Bony, które na polu kultury było niewielkie.
Niemal od początku swego pobytu w Polsce królowa Bona starała się zdobyć silną pozycję polityczną. Tworzyła własne stronnictwo i jednocześnie korzystała z wpływu, jaki miała na króla. Popierali ją między innymi Piotr Kmita, Andrzej Krzycki i Piotr Gamrat, którzy zawdzięczali jej swoje urzędy, tworząc tzw. triumwirat. Zdołała również uzyskać od papieża Leona X prawo decydowania o obsadzie piętnastu beneficjów kościelnych o bardzo dużym znaczeniu (m.in. w Krakowie, Gnieźnie, Poznaniu, Włocławku i Fromborku).
Bona wychodziła z przekonania, że jedną z najważniejszych rzeczy, potrzebnych do skutecznej realizacji planów politycznych i wzmocnienia władzy królewskiej, jest dostęp do odpowiednio wysokich środków finansowych. Postawiła więc sobie za cel powiększenie domeny dynastycznej i zgromadzenie jak największego majątku, co dawałoby Jagiellonom niezależność finansową. Do 1524 Bona posiadała już, jako nadania królewskie, księstwa pińskie i kobryńskie, dobra sieluckie i bardzo duży pas puszczy w okolicach Narwi, a jej następnym celem była rewindykacja królewszczyzn na Podlasiu. Później skupowała także liczne posiadłości na Litwie, by w latach 1536–1546 przejąć nadzór nad komorami celnymi na terenie całego Wielkiego Księstwa Litewskiego, co przynosiło ogromne dochody.
W 1527, w wyniku upadku z konia, królowa przedwcześnie urodziła swego drugiego syna Olbrachta, który zmarł w dniu narodzin. Po tym wydarzeniu królowa nie mogła mieć więcej dzieci. Bona, chcąc zapewnić ciągłość dynastii Jagiellonów na tronie polskim, postanowiła zmusić szlachtę i magnatów do koronacji jedynego syna, małoletniego Zygmunta Augusta. Najpierw, po długich układach i rozdaniu wielu stanowisk i intratnych beneficjów, szlachta Wielkiego Księstwa Litewskiego oddała mu tron wielkoksiążęcy (ok. 1527–1528). Następnie w 1530 roku koronowano Zygmunta II Augusta na króla Polski. Wywołało to ogromny sprzeciw panów polskich, co doprowadziło do uchwalenia ustawy, że następna koronacja odbędzie się dopiero po śmierci Zygmunta Augusta i to za zgodą całej braci szlacheckiej.
W polityce zagranicznej była zażartą przeciwniczką Habsburgów i zwolenniczką zacieśnienia sojuszu z Francją. Na Węgrzech, w czasie wojen, które miały miejsce po bitwie pod Mohaczem (1526), poparła – przeciwko Habsburgom – Jana Zapolyę, za którego wydała swą najstarszą córkę Izabelę. Bona starała się także o utrzymywanie dobrych stosunków z Portą Osmańską i kontaktowała się z Roksolaną, najważniejszą żoną Sulejmana Wspaniałego. Chciała ona również ostatecznego rozwiązania sprawy Prus Książęcych poprzez ich inkorporację (bezpośrednie włączenie) do Korony. Nie udało się jej zrealizować tego projektu, ale cały czas walczyła z rosnącymi wpływami Hohenzollernów w Polsce. Bona była też rzeczniczką przyłączenia Śląska do Korony w zamian za swoje dziedziczne księstwo Bari i Rossano, ale Zygmunt Stary nie poparł tego pomysłu i całe przedsięwzięcie upadło. W latach trzydziestych udało jej się również przeprowadzić na Litwie reformy podatkowe i rolne (m.in. ujednolicenie powinności chłopskich i jednostki powierzchni – pomiara włóczna).
W 1544 r. Zygmunt II August objął samodzielną władzę na Litwie i w związku z tym tam się przeniósł. Było to przyczyną znacznego osłabienia władzy królowej, która nie chciała jego wyjazdu. Ten konflikt interesów, a następnie sprawa związku Zygmunta II Augusta z Barbarą Radziwiłłówną, doprowadziły ostatecznie, po śmierci króla Zygmunta I Starego, do przeniesienia się Bony wraz z córkami na Mazowsze. Przebywała tam 8 lat. Gdy zrozumiała, że porozumienie z synem nie będzie możliwe, zdecydowała się na wyjazd z Polski do Bari, co uczyniła w 1556. Musiała przy tym, na żądanie szlachty, zrzec się wszystkich posiadanych w Polsce dóbr ziemskich.
Mimo wielkiego poczucia odpowiedzialności za los i pomyślność dynastii i państwa Bona nie zadbała o zamążpójście swych młodszych córek, które dożywszy wieku uznanego za staropanieński straciły szanse na świetniejsze mariaże. Była też niechętna wszystkim mariażom syna – zarówno z kolejnymi Habsburżankami, jak i przede wszystkim przeciw małżeństwu Zygmunta II Augusta z Barbarą Radziwiłłówną, które słusznie uznawała za szkodliwe dla dynastii. W tej kwestii opinia szlachecka w Polsce była zresztą wyjątkowo zgodna z opinią królowej. Od samego początku Bona niechętna była rosnącej potędze Radziwiłłów herbu Trąby za co była później bezpodstawnie posądzana przez niektórych o otrucie przedwcześnie zmarłej Barbary Radziwiłłówny.
W rok po powrocie do księstwa Bari Bona Sforza została otruta przez swego zaufanego dworzanina Jana Wawrzyńca Pappacodę. Inicjatorami zabójstwa byli Habsburgowie, którzy mieli zyskać na sfałszowaniu jej testamentu, a jednocześnie unikali konieczności spłaty pożyczki w wysokości 430 tys. dukatów, jakiej Bona udzieliła księciu Alby, namiestnikowi króla Hiszpanii, Filipa II (sumy neapolitańskie). Pomimo starań ze strony polskiej dobra przejęte na podstawie sfałszowanego testamentu nigdy nie wróciły do prawowitych właścicieli.
Królową pochowano, wbrew jej woli, nie w Neapolu, a w bazylice św. Mikołaja w Bari w bardzo skromny sposób. Dopiero jej córka, Anna Jagiellonka, zleciła mistrzowi florenckiemu Santiemu Gucciemu wykonanie odpowiedniego nagrobka. Wykonany w 1593 nagrobek w stylu manierystycznym przetrwał do dnia dzisiejszego.
Opinie o królowej
Opinie współczesnych o królowej były podzielone. Jedni zwracali uwagę na jej zasługi, drudzy zarzucali jej intryganctwo, chciwość, przekupstwo, oskarżając ją nawet o trucicielstwo. Była podejrzana o zatrucie książąt mazowieckich – Stanisława i Janusza III, oraz synowej Barbary Radziwiłłówny. Obdarzona była nieprzeciętną inteligencją, była dumna i bezwzględna wobec możnych, broniła biednych i słabych przed uciskiem. Była sprytna, skłonna do obrażania się, łatwo ulegała chorobliwym wybuchom gniewu. W oczach nienawidzącej jej opozycji, w wyniku nieprzychylnej jej propagandy habsburskiej stała się symbolem zła, gubiącego Polskę.
Bona Sforza zaszczepiła na gruncie polskim intrygi i przekupstwo, sprzedawała urzędy świeckie i wyższe godności duchowne. Historiografia katolicka uważa, że rozstrój wewnętrzny państwa, spowodowany przez królową wzmacniał opozycję przeciwko Kościołowi katolickiemu.
Była mecenasem kulturalnym młodzieży polskiej, wysyłając chętnych na studia zagraniczne (było to tym bardziej cenne, że Akademia Krakowska przeżywała wówczas regres). Dzięki niej również na polskie stoły trafiło wiele nieznanych wcześniej warzyw, tzw. włoszczyzna: kalafior, karczochy, fasola szparagowa, brokuły, kapusta, marchew, sałata czy szpinak. Również dzięki niej w Polsce pojawiły się makarony włoskie i przyprawy korzenne, które królowa uwielbiała. .
Królowa Bona nie była lubiana, bo też żadna królowa wcześniej nie wtrącała się do polityki tak otwarcie. Przez kronikarzy nazywana chciwą, podstępną i żądną władzy, zrobiła jednak wiele dobrego dla Polski. Zagospodarowała wielkie połacie nieużytków, zaludniała pustki, budowała mosty, młyny, tartaki. Rozbudowywała miasta nadane jej jako „Oprawa Polskich Królowych”. Budowała twierdze warowne, np. Bar. Rozbudowała miasta Mazowsza, gdzie osiadła pod koniec życia. Królowa Bona często mawiała: „U was dukaty leżą na gościńcach, schylić się jeno, ażeby je zebrać. Nikt nie chce? Tym lepiej dla mnie”. Wyjeżdżając z Polski pozostawiła po sobie doskonale zagospodarowane dobra królewskie, przynoszące ogromne dochody. Jej syn, a później i inni królowie nie potrafili utrzymać tego stanu i większość tych dóbr rozdali magnatom, aby kupić ich lojalność. Jak na ironię postąpiono w myśl ulubionej maksymy Bony: „Przekupstwo nie zostało wymyślone dla przyjaciół”.
Potomstwo Bony Sforzy i Zygmunta Starego
Rodowód
Odniesienia w kulturze
Dwie królowe – powieść historyczna Józefa Ignacego Kraszewskiego z cyklu Dzieje Polski wydana po raz pierwszy w 1884 roku.
Królowa Bona – polski serial telewizyjny z 1980. W rolę Bony Sforzy wcieliła się Aleksandra Śląska.
Jarosław Iwaszkiewicz: Pogrzeb królowej. Oprac. R. Papieski. „Fabrica Litterarum Polono-Italica” 2020, nr 1. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 129–158.
Jan Matejko, obraz „Otrucie Królowej Bony”, 1859 r. Muzeum Narodowe w Krakowie.
Przypisy
Bibliografia
Bibliografia podstawowa
Jan Baszkiewicz: Historia Francji. Ossolineum, 1978, s. 87. .
Dziedzictwo Bony Sforzy. „Fabrica Litterarum Polono-Italica” 2020, nr 1. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 238.
Bibliografia dodatkowa
Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, .
Linki zewnętrzne
Czarna legenda królowej Bony (audycja Programu 2 Polskiego Radia z cyklu „Kobiety na tronach świata” z dnia 28 października 2011 – rozmowa Hanny Marii Gizy z prof. Jolantą Choińską-Miką)
Bona Sforza
Władcy Polski koronowani w katedrze wawelskiej
Fundatorzy miast I Rzeczypospolitej
Ludzie związani z Ciechanowem
Ludzie związani z Sanokiem
Ofiary zabójstw
Bona Sforza
Bona Sforza
Urodzeni w 1494
Zmarli w 1557
Biografie kanonu polskiej Wikipedii |
712 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Brandmajster | Brandmajster | Brandmajster to stopień oficerski w dawnych, zawodowych strażach pożarnych (ogniowych). Odpowiadał on stopniowi kapitana w wojsku.
Przypisy
Bibliografia
B. Nowowiejski, W sprawie wpływów języka niemieckiego na polszczyznę, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza“, 17, 2010, s. 118.
Stopnie strażackie
de:Brandmeister
ru:Брандмейстер |
713 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Czechizm | Czechizm | Czechizm, bohemizm (od Bohemia – łacińskiej nazwy Czech) – element językowy zapożyczony z języka czeskiego i funkcjonujący stale w obrębie innego języka. Słowo „czechizm” może też oznaczać doraźne wprowadzenie elementów języka czeskiego do tekstu, np. w celach artystycznych lub stylizacyjnych.
Do czechizmów międzynarodowych należy słowo „robot”, czeski neologizm ze sztuki science fiction Karla Čapka R.U.R., które upowszechniło się w wielu językach świata, w tym polskim. Innym czechizmem międzynarodowym jest słowo „polka” (czeski taniec narodowy, dosł. kółko) lub „pistolet” (ang. „pistol”, niem. „Pistole”, hiszp. „pistola”) od czeskiego píšťala – „gwizdek”.
Czechizmy w języku polskim
Szczególnie dużo zapożyczeń językowych za pośrednictwem języka czeskiego pojawiło się w języku polskim w średniowieczu, co wiąże się głównie z przyjęciem chrześcijaństwa za pośrednictwem czeskim. Są to głównie słowa związane z działalnością kościelną, takie jak „ołtarz”, „msza”, „kościół”. Niekiedy słowa zapożyczone z języka czeskiego mają swój rdzenny rodowód w łacinie, jak w przypadku słów „ołtarz” – łac. altare, „msza” – łac. missa, „kościół” – od łac. castellum – „twierdza” (zdrobnienie od łac. castra „obóz”; od castellum pochodzą także polski kasztel i kasztelan oraz ang. castle – „zamek”). W takim wypadku jest to zapożyczenie z łaciny za pośrednictwem czeskiego. Jednocześnie, wyrazy łacińskie pojawiły się w czeszczyźnie często za pośrednictwem języka niemieckiego (np. polski „klasztor” pochodzi od czeskiego klášter, ten zaś od staroniemieckiego kloster, który w końcu wywodzi się od łacińskiego claustrum). W wieku XIV-XVI istniała intensywna wymiana kulturowa pomiędzy Polską a Czechami, co dało swój wyraz w polskim słownictwie i ortografii. Wpływy z czeskiego pojawiają się m.in. w nazwach miejscowości przygranicznych – m.in. „Głubczyce” zamiast „Głąbczyce” (nazwa patronimiczna „potomkowie Głąbka”), „Prudnik” zamiast „Prądnik” (nazwa utworzona od rzeczownika „prąd” [prąd rzeczny], czeski „proud”).
Język czeski był też często arbitrem podczas współzawodnictwa różnych formantów językowych, np. przy konkurencji „na-” z „naj-” w stopniu najwyższym przymiotnika lub przysłówka wpłynęły na ostateczne zwycięstwo przyrostka naj-. Zaś polskie słowo „brona”, pierwotnie oznaczające ‘wejście do grodu’, zostało zastąpione czeską „bramą” (czeskie „brána”). Co więcej, średniopolskie ‘wiesiele’ zostało zastąpione czeskim ‘weselem’, a kolor ‘czerwiony’ – dzisiejszym ‘czerwonym’ (po. czeskie „červený”), jak również dzisiejsza ‘hańba’ zamiast dialektalnej ‘gańby’. Także w onomastyce znaleźć można ślady czechizmów, na przykład czeskie imię Władysław zastąpiło polskiego Włodzisława, zaś Wacław – Więcysława.
Podobnie z czeskiego w czasach najnowszych zapożyczone zostało słowo „lustracja” (czeskie „lustrace”) na oznaczanie prześwietlania tajnych współpracowników dawnych służb bezpieczeństwa. W dawnej polszczyźnie lustracja oznaczała po prostu przegląd (np. lustracja dóbr koronnych) albo wizytację.
Zobacz też
słowacyzm
Przypisy
Języki słowiańskie
Zapożyczenia językowe |
714 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bohemia%20%28jaskinia%29 | Bohemia (jaskinia) | Bohemia – ósma pod względem głębokości jaskinia Nowej Zelandii. Znajduje się w północnej części Wyspy Południowej, w krasowym rejonie góry Mount Owen.
Jaskinia została odkryta w 1990 przez członków czeskiego klubu speleologicznego Alberice. Przy długości wynoszącej 11 230 m, Bohemia jest 8. pod względem długości jaskinią w Nowej Zelandii. Jej górne wejście położone jest na wysokości 1432 m n.p.m. Licząc od tego punktu, jaskinia liczy 713 m głębokości. Jeden z pokoi jaskini, Dream of Alberice Cavers, ma wymiary 80 na 650 m i złożony jest głównie z aragonitu z domieszką hydromagnezytu.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Jaskinie w Nowej Zelandii |
715 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bebop | Bebop | Bebop (również rebop, lub po prostu bop) – styl jazzowy z początków lat 40. XX wieku. Powstał na wschodnim wybrzeżu USA. Główni twórcy: Charlie Parker (ps. Bird), Dizzy Gillespie, Thelonious Monk, Fats Navarro, Bud Powell. W porównaniu z wcześniejszymi stylami muzyki jazzowej, np. swingiem, charakteryzował się dużą swobodą interpretacyjną, improwizacją, bogatą rytmiką, skokowo rozwijaną melodią i przyspieszeniem frazy. Dał początek jazzowi nowoczesnemu.
Początki
Początki bebopu wiążą się z barem Minton’s Playhouse w Harlemie. Henry Minton, jego właściciel, popadł w kłopoty finansowe i w październiku 1940 roku musiał powierzyć go jazzmanowi Teddy’emu Hillowi. Niedługo potem Hill stworzył zespół jazzowy, w skład którego weszli: Kenny Clarke (bębny), Thelonious Monk (fortepian), Nick Fenton (kontrabas) i Joe Guy (trąbka). Później dołączył do nich Dizzy Gillespie grający na trąbce.
Fani jazzu szybko dostrzegli grupę Hilla. Bar zdobywał coraz większą popularność, m.in. dzięki pojedynkom muzycznym, które się w nim odbywały. Wkrótce bebop zaczęto grać również w wielu innych miejscach Nowego Jorku, skąd rozprzestrzenił się na cały świat.
Zobacz też
Charlie Parker
Thelonious Monk
Przypisy
Style jazzowe |
188650 | https://pl.wikipedia.org/wiki/John%20Travolta | John Travolta | John Joseph Travolta (ur. 18 lutego 1954 w Englewood) – amerykański aktor i producent filmowy, piosenkarz i artysta estradowy. Status światowej gwiazdy filmowej przyniósł mu udział w takich filmach jak Gorączka sobotniej nocy, Pulp Fiction i musicalu Grease. Dwukrotnie nominowany do Oscara.
W 1985 otrzymał własną gwiazdę w Alei Gwiazd w Los Angeles znajdującą się przy 6901 Hollywood Boulevard.
Życiorys
Dzieciństwo i pochodzenie
Urodził się 18 lutego 1954 roku w Englewood w stanie New Jersey w rodzinie rzymskokatolickiej jako najmłodsze z sześciorga dzieci Salvatore J. Travolty (ur. 27 listopada 1912 w Brooklynie, zm. 18 maja 1995 w Englewood), półprofesjonalnego gracza futbolu amerykańskiego, i Helen Cecilii Travolty (z domu Burke; ur. 18 stycznia 1912 w New Jersey, zm. w grudniu 1978 w hrabstwie Santa Barbara), nauczycielki dramatu, która także śpiewała w radiowym zespole wokalnym „Sunshine Sisters”. Jego ojciec był pochodzenia włoskiego, a jego matka była pochodzenia irlandzkiego.
Wychowywał się wraz ze starszym rodzeństwem: trzema siostrami – Ellen (ur. 6 października 1940), Ann i Margaret oraz dwoma braćmi – Josephem „Joeyem” (ur. 14 października 1950) i Samem. Uczęszczał do Dwight Morrow High School, ale w 1971 roku mając 17 lat porzucił szkołę. W 1975 Travolta, wychowany w wierze rzymskokatolickiej, przystąpił do kościoła scjentologicznego.
Wczesna kariera
Po raz pierwszy pojawił się na scenie w lokalnym przedstawieniu Who’ll Save the Plowboy?. Jego matka, która sama była aktorką i tancerką, zapisała go do szkoły aktorskiej w Nowym Jorku, gdzie studiował śpiew, taniec i aktorstwo. Zdecydował się połączyć wszystkie te trzy umiejętności. W wieku 16 lat wystąpił w musicalu Bye Bye Birdie. Porzucił szkołę średnią po pierwszej klasie i przeprowadził się w poprzek Hudson do Nowego Jorku, by znaleźć pracę. Brał udział w reklamach telewizyjnych. Dostał rolę na Brodwayu w Over Here! i zaśpiewał piosenkę „Dream Drummin” napisaną przez braci Sherman. Travolta nagrywał także w lokalnych studiach, ale jego piosenki nie znalazły uznania i zostawały szybko zapomniane. W końcu przeprowadził się do Los Angeles, by rozwinąć swoją karierę w show biznesie.
We wrześniu 1972 trafił do serialu NBC Emergency jako ofiara. Na dużym ekranie zagrał rolę Billy’ego Nolana w horrorze Briana De Palmy Carrie (1976) ze Sissy Spacek. Dostał też rolę Vinniego Barbarina w sitcomie ABC Welcome Back, Kotter (1975–1979), gdzie wystąpiła jego siostra Ellen.
Popularność w latach 70.
W lipcu 1976 roku jego przebój „Let Her In” znalazł się na dziesiątym miejscu na liście Billboard Hot 100 (Lista 100 gorących kawałków). Jego kreacja Tonego Manero w dramacie Johna Badhama Gorączka sobotniej nocy (1977) przyniosła mu National Board of Review Award oraz nominację do Oscara i Złotego Globu. Jako Daniel „Danny” Zuko w musicalu Grease (1978) odniósł drugi co do znaczenia sukces w tamtej dekadzie. W westernie melodramacie Miejski kowboj (1980) zagrał razem z Debrą Winger.
Załamanie w karierze
Jego kolejne filmy okazywały się niepowodzeniami. Pozostać żywym – kontynuacja Gorączki sobotniej nocy, Być doskonałym, W swoim rodzaju – komedia romantyczna z Olivią Newton-John, były komercyjnymi katastrofami. Jego jedynym hitem w tym czasie był film I kto to mówi z Kirstie Alley i dzieckiem dubbingowanym przez Bruce’a Willisa.
Tak było do czasu, gdy zagrał rolę Vincenta Vegi w filmie Quentina Tarantino Pulp Fiction (1994), za którą otrzymał drugą w swojej karierze nominację do Oscara.
Był na okładkach magazynów takich jak „Harper’s Bazaar”, „Entertainment Weekly”, „McCall’s”, „Rolling Stone”, „Vanity Fair”, „People”, „After Dark”, „Time”, „Esquire”, „Bravo”, „Playgirl”, „InStyle”, „GQ”, „TV Guide”, „Interview”, „Tele Tydzień” i „The Hollywood Reporter”.
Życie prywatne
5 września 1991 ożenił się z aktorką Kelly Preston, która zmarła 12 lipca 2020 po dwuletniej walce z rakiem piersi. Mieli córkę Ellę Bleu (ur. 3 kwietnia 2000) i dwóch synów – Benjamina (ur. 2010) oraz Jetta (ur. 13 kwietnia 1992, zm. 2 stycznia 2009 w wyniku uderzenia głową w wannę podczas ataku epilepsji). W ostatnich latach życia zmagał się z chorobą Kawasakiego..
Od dziecka był fascynatem lotnictwa, posiada licencję pilota i jest właścicielem czterech samolotów. Gdy nocą 24 listopada 1992 Travolta pilotował samolot Gulfstream N728T (później przerejestrowany na N492JT) wraz ze swoją rodziną, awarii uległ generator elektryczny w samolocie, na skutek czego Travolta musiał awaryjnie lądować kierując się tylko kompasem magnetycznym i światłami miejskimi Waszyngtonu – podczas tego lądowania o mało nie doszło do czołowej kolizji w powietrzu z Boeingiem 727. Do niedawna posiadał, pochodzącego z floty Qantas, Boeinga 707–138. Samolot, należący też przez krótki czas do Franka Sinatry, został przez Travoltę nazwany Jett Clipper Ella. W maju 2017 podarował go australijskiej organizacji HARS, zajmującej się restauracją historycznych samolotów związanych z Australią.
Filmografia
Aktor
Nightmare (1974) jako Mężczyzna przed sklepem
Diabelski deszcz (The Devil’s Rain, 1975) jako Danny
Welcome Back, Kotter (1975–1979) jako Vinnie Barbarino
Tenth Level, The (1976)
The Boy in the Plastic Bubble (1976) jako Tod Lubitch
Mr. T and Tina (1976) jako Vinnie Barbarino
Carrie (1976) jako Billy Nolan
Gorączka sobotniej nocy (Saturday Night Fever, 1977) jako Tony Manero
Chwila za chwilą (Moment by Moment, 1978) jako Strip
Grease (1978) jako Danny Zuko
Miejski kowboj (Urban Cowboy, 1980) jako „Bud”
Wybuch (Blow Out, 1981) jako Jack
Pozostać żywym (1983) jako Tony Manero
W swoim rodzaju (Two of a Kind, 1983) jako Zack Melon
Być doskonałym (Perfect, 1985) jako Adam Lawrence
That’s Dancing! (1985) jako tancerz
The Dumb Waiter (1987) jako Ben
Basements (1987) jako Ben
The Experts (1989) jako Travis
I kto to mówi (Look Who’s Talking, 1989) jako James Ubriacco
Twist of Fate (1989)
I kto to mówi 2 (Look Who’s Talking Too, 1990) jako James Ubriacco
Magia muzyki (Shout, 1991) jako Jack Cabe
Łańcuchy złota (Chains of Gold, 1991) jako Scott Barnes
Opiekun (Eyes of an Angel, 1991) jako Bobby
Borys i Natasza (Boris and Natasha, 1992) jako on sam
I kto to mówi 3 (Look Who’s Talking Now, 1993) jako James Ubriacco
Pulp Fiction (1994) jako Vincent Vega
Dorwać małego (Get Shorty, 1995) jako Chili Palmer
Brzemię białego człowieka (White Man’s Burden, 1995) jako Louis Pinnock
Tajna broń (Broken Arrow, 1996) jako Vic Deakins
Michael (1996) jako Michael
Fenomen (Phenomenon, 1996) jako George Malley
Miejski obłęd (Mad City, 1997) jako Sam Baily
Jak jej nie kochać (She’s so lovely, 1997) jako Joey
Bez twarzy (Face/Off, 1997) jako Sean Archer
You’re Still Not Fooling Anybody (1997) jako Vincent Vega
Barwy kampanii (Primary Colors, 1998) jako Gubernator Jack Stanton
Cienka czerwona linia (The Thin Red Line, 1998) jako generał Quintard
Adwokat (A Civil Action, 1998) jako Jan Schlichtmann
Córka generała (General’s Daughter, 1999) jako oficer Paul Brenner
Forever Hollywood (1999) jako on sam
Nasz przyjaciel, Martin (Our Friend, Martin, 1999) jako ojciec Kyla (głos)
Numer stulecia (Lucky Numbers, 2000) jako Russ Richards
Bitwa o Ziemię (Battlefield Earth: A Saga of the Year 3000, 2000) jako Terl, szef bezpieczeństwa
Kod dostępu (Swordfish, 2001) jako Gabriel Shear
Teren prywatny (Domestic Disturbance, 2001) jako Frank Morrison
Austin Powers i Złoty Członek (Austin Powers in Goldmember, 2002) jako on sam
Sekcja 8. (Basic, 2003) jako Hardy
Punisher (The Punisher, 2004) jako Howard Saint
Płonąca pułapka (Ladder 49, 2004) jako kapitan Kennedy
Lokatorka (A Love Song for Bobby Long, 2004) jako Bobby Lang
Wspaniałe pustkowie. Spacer po Księżycu 3D (Magnificent Desolation: Walking on the Moon 3D, 2005) jako Jim Irwin (głos)
Be Cool (2005) jako Chili Palmer
Samotne serca (Lonely Hearts, 2006) jako Elmer C. Robinson
2004: A Light Knight’s Odyssey (2006) jako Dave (głos)
Gang dzikich wieprzy (Wild Hogs, 2007)
Lakier do włosów (Hairspray, 2007) jako Edna Turnblad
Piorun (The Bolt, 2008) jako Bolt (głos)
Metro strachu (The Taking of Pelham 123, 2009) jako Bernard Ryder
Stare wygi (Old Dogs, 2009) jako Charlie
Pozdrowienia z Paryża (From Paris with love, (2010) jako Wax
For Love of Liberty: The Story of America’s Black Patriots (2010, głos)
Savages: Ponad bezprawiem (Savages, 2012) jako agent Dennis
Sezon na zabijanie (Killing Season, 2013) jako Emil Kovač
Fałszerz (The Forger, 2014) jako Raymond J. Cutter
Gummy Bear The Movie (2014) jako Gummy Bear (głos)
Burza (Life on the Line, 2015) jako Beau
Ryzykowny układ (Criminal Activities, 2015) jako Eddie
Gotti: In the Shadow of My Father (2015) jako John Gotti Sr.
Dolina przemocy (In a Valley of Violence, 2016) jako szeryf
Jestem zemstą (I Am Wrath, 2016) jako Stanley Hill
American Crime Story (2016) jako Robert Shapiro
The Life and Death of John Gotti (2017) jako John Gotti
Szybki jak śmierć (Speed Kills, 2018) jako Ben Aronoff
Fanatyk (The Fanatic, 2019) jako Moose
Zatruta róża (The Poison Rose, 2019) jako Carson Philips
Na zakręcie (Trading Paint, 2019) jako Sam Munroe
Die Hart (2020) jako Ron Wilcox
Scenarzysta
Łańcuchy złota (Chains of Gold, 1991)
Producent
Jak jej nie kochać (She's so lovely, 1997)
Bitwa o Ziemię (Battlefield Earth: A Saga of the Year 3000, 2000)
Ryzykowny układ (Criminal Activities, 2015)
American Crime Story (2016)
Aktor gościnnie
Owen Marshall: Counselor at Law (1971–1974)
Emergency! (1972–1977) jako Chuck Benson (1972)
Nagrody
Przypisy
Linki zewnętrzne
Amerykanie pochodzenia irlandzkiego
Amerykanie pochodzenia włoskiego
Amerykańscy aktorzy dubbingowi
Amerykańscy aktorzy filmowi
Amerykańscy aktorzy teatralni
Amerykańscy aktorzy telewizyjni
Amerykańscy piloci
Amerykańscy producenci filmowi
Amerykańscy wokaliści popowi
Laureaci Nagrody David di Donatello
Laureaci Złotego Globu dla najlepszego aktora w filmie komediowym lub musicalu
Laureaci Złotej Maliny dla najgorszego pierwszoplanowego aktora
Urodzeni w 1954 |
188653 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ekonomia%20%28dobra%20kr%C3%B3lewskie%29 | Ekonomia (dobra królewskie) | Ekonomia, dobra stołowe (łac. bona mensae regiae) – część dóbr królewskich (królewszczyzn) wydzielonych w latach 1589–1590 przeznaczonych wyłącznie na zaspokojenie potrzeb króla i skarbu nadwornego w przeciwieństwie do pozostałych dóbr królewskich, oddawanych jako uposażenie starostom.
W XV i w pierwszej połowie XVI wieku władcy z dynastii Jagiellonów znacznie uszczuplili swoje dobra królewskie w Koronie i dobra hospodarskie w Wielkim Księstwie Litewskim nadając je swoim współpracownikom jako nagrody, wynagrodzenie lub uposażenie związane z urzędem np. kasztelana lub wojewody. W ten sposób w Koronie rozdali 58 miast i 661 wsi. Pomimo tego, że starostwa nadawano dożywotnio to często były one utrzymywane później w tym samym rodzie wypadając w ten sposób faktycznie z puli dóbr państwowych. Średnia szlachta w połowie XVI wieku zaczęła uznawać to za duży problem, ponieważ państwo w ten sposób było pozbawiane dużej części dochodów. Zaczęto więc domagać się odebrania magnatom bezprawnie trzymanych przez nich dóbr państwowych, w związku z tym szlachta na sejmie w latach 1562–1563 zażądała egzekucji nieprawnie trzymanych dóbr w zamian za zgodę na podatki na wojnę w Inflantach. Na podstawie uchwały sejmu co 5 lat miały być dokonywane lustracje dóbr królewskich, aby sprawdzać czy nie są one zawłaszczone przez prywatne osoby. Z lustracji były wyłączone dobra na Litwie w związku ze sprzeciwem tamtejszej magnaterii.
W XVI wieku na terenie Korony uformował się podział na skarb królewski (skarb nadworny) i skarb państwowy.
Cały dochód z ekonomii (dóbr stołowych) płynął do skarbu nadwornego na potrzeby króla. Uformowało się wtedy 9 ekonomii z 21 miastami i 312 wsiami, które przynosiło około 60 tys. zł rocznie. Ponadto do dóbr stołowych wpływał dochód z żup solnych w Wieliczce, palowe z Gdańska i Elbląga, dochód z ceł i mennicy oraz część dochodów z królewszczyzn.
Rozdawanie ekonomii było zakazane, jednak królowie, jak Władysław IV Waza, czasem lekceważyli zakazy.
Część dochodów z królewszczyzn (kwarta, czyli 1/4) przypadała od 1563 roku Skarbowi Rzeczypospolitej na opłacenie wojska kwarcianego.
Ekonomie stanowiły minimum stałych wpływów do królewskiego skarbu. W wiekach XVII-XVIII do największych i najbardziej dochodowych ekonomii należały w Koronie: Sambor, Malbork i Krakowskie wielkorządy (dobra królewskie zarządzane przez wielkorządcę) z Niepołomicami, w Wielkim Księstwie Litewskim zaś Grodno i Mohylew.
Zobacz też
ruch egzekucyjny
Przypisy
Bibliografia
Andrzej Jezierski, Historia Gospodarcza Polski, Wydawnictwo Key Text, 2003, s. 60. |
188659 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kobierzyce%20%28gmina%29 | Kobierzyce (gmina) | Kobierzyce – gmina wiejska, położona w centralnej części województwa dolnośląskiego w powiecie wrocławskim na południe od Wrocławia. W latach 1975–1998 gmina należała do województwa wrocławskiego. Siedzibą gminy są Kobierzyce.
Od wschodu graniczy z gminami Siechnice i Żórawina, od południa z gminą Jordanów Śląski i Borów, od zachodu z gminą Sobótka i od północnego zachodu z gminą Kąty Wrocławskie.
Znaczenie gminy dla województwa dolnośląskiego i aglomeracji wrocławskiej jest szczególne, ze względu na bezpośrednie związki z sąsiadującym Wrocławiem oraz obecność w północnej części gminy rozbudowanego węzła komunikacyjnego dróg krajowych i międzynarodowych. Na terenie gminy, w miejscowości Bielany Wrocławskie, funkcjonuje kompleks sklepów wielkopowierzchniowych oraz największe w Polsce centrum handlowe – Aleja Bielany. Według danych z 30 czerwca 2020 roku gminę zamieszkiwały 22 024 osoby.
Historia
Teren obecnej gminy Kobierzyce zaludniony był już około 13 000 – 12 000 lat temu, wyroby krzemienne z tego okresu odkryto w Ślęzie. Mniej więcej 6500 lat temu teren gminy zasiedlony został przez plemiona rolnicze przybywające znad Dunaju; z tego okresu pochodzi ponad 80 stanowisk neolitycznych oraz cmentarzysk (głównie w rejonie Budziszowa, Chrzanowa i Tyńca Małego. Sprzed 3000 lat pochodzi kurhan znajdujący się w Szcepankowicach; w jego wnętrzu znaleziono 32 kamienie żarnowe, które używane były do mielenie zboża. W okresie kultury łużyckiej (2500 lat temu) doszło do wzrostu zaludnienia gminy. Z tego okresu odnaleziono aż 50 stanowisk tej kultury, m.in. w: Biskupicach Podgórnych, Damianowicach, Kobierzycach oraz Szczepankowicach. 2300 lat temu na Śląsk przybyli Celtowie, którzy posługiwali się już kołem garncarskim, czy obrotowymi żarnami. Na przełomie er Celtowie zostali wyparci przez plamiona germańskie, a przez obszar gminy przebiegał szlak bursztynowy łączący południowe wybrzeże Bałtyku i Imperium rzymskie. W wyniku tzw. wielkiej wędrówki ludów w V w. naszej ery omawiany obszar uległ wyludnieniu, dopiero w VII w. pojawili się Słowianie, a terytorium obecnej gminy Kobierzyce zamieszkiwało plemię Ślężan.
Przez drugą połowę IX w. i niemal cały X w. tereny gminy znajdowały się w strefie wpływów czeskich, dopiero w 990 r. obszar został zajęty przez Mieszka I. Po śmierci Bolesława Krzywoustego Śląsk przypadł Władysławowi II, a po jego wygnaniu Bolesławowi Wysokiemu. Z tych czasów pochodzą pierwsze wzmianki o miejscowościach na terenie gminy: Biskupicach Podgórnych, Tyńca Małego oraz Tyńca nad Ślęzą. W 1251 r. wyodrębniono księstwo wrocławskie, w skład którego weszły wszystkie miejscowości na terenie obecnej gminny Kobierzyce. Od 1327 r. interesujący nas obszar ponownie dostał się pod panowanie czeskie, a w 1526 r. pod berło Habsburgów. W 1742 r. Śląsk został przyłączony do państwa pruskiego, a wsie gminy znalazły się w departamencie wrocławskim. W 1816 r. nastąpiła zmiana podziału administracyjnego: utworzono powiaty (Kreise). Prawie wszystkie miejscowości gminne znalazły się w powiecie wrocławskim, jedynie Jaszowice, Pustków Wilczkowski i Tyniec nad Ślęzą włączono do powiatu niemczańskiego.
Ważnym wydarzeniem była budowa linii kolejowej przez teren gminy Kobierzyce z Wrocławia do Świdnicy przez Sobótkę, a następnie także drugiej do Dzierżoniowa pod koniec XIX w. Walki w czasie I wojny światowej w niewielkim jedynie stopniu spustoszyły tereny gminy, jednak po jej zakończeniu wszechobecny kryzys gospodarczy był szczególnie dotkliwy na Dolnym Śląsku, który został odcięty od wcześniejszych rynków zbytu. W 1932 r. likwidacji uległ powiat niemczański, a miejscowości gminne, które do niego należały włączono do powiatu wrocławskiego. W latach 1935-1938 hitlerowskie władze masowo zmieniały słowiańskie nazwy miejscowości na niemieckie: np. nazwę Kobierzyc zmieniono z Koberwitz na Rösslingen; w późniejszym czasie zmiany dotknęły także nazwisk. Po wybuchu wojny w 1939 r. na interesujący nas obszar zaczęli napływać robotnicy przymusowi, głównie Polacy. Obszar gminy nie zaznał zniszczeń wojennych aż do stycznia 1945 r., kiedy to na teren gminy wkroczyły wojska sowieckie. 19 stycznia 1945 r. gauleiter Karl Hanke zarządził ewakuację mieszkańców; większość z nich udawała się na południe, do Kłodzka, bądź do Czech. Wiele osób zginęło z powodu siarczystych mrozów oraz wyczerpania.
Niedługo po zakończeniu wojny zaczęli powracać niemieccy mieszkańcy. Z tego czasu pochodzi makabryczne odkrycie na cmentarzu w Domasławiu, gdzie znaleziono ciała chłopców z Hitlerjugend. Wiosną 1945 r. do wsi zaczęli docierać pierwsi osadnicy polscy, którzy często mieszkali pod jednym dachem z przedstawicielami narodu niemieckiego. W latach 1946-1947 miało miejsce masowe wysiedlenie Niemców, za co odpowiedzialny był Państwowy Urząd Repatriacyjny oraz władze gminne. W tym czasie nie istniała gmina Kobierzyce, a wsie podlegały albo gminie Żórawina albo gminie Gniechowice. Największa fala repatriacji na terenie gminy miała miejsce w sierpniu 1947 r. Zniszczenia wojenne były dość duże, najbardziej zniszczoną wsią był niewątpliwie Pustków Wilczkowski. Na szczęście ocalał największy zakład przemysłowy w gminie – cukrownia w Pustkowie Żurawskim i już w 1946 r. mogła wznowić produkcję.
Po wojnie miejscowości gminne należały do gmin Żórawina i Gniechowice, dopiero w 1954 r. utworzono Gromadzką Radę Narodową w Kobierzycach. W jej skład weszło 12 wsi i 3 przysiółki, w których mieszkało około 5000 mieszkańców. W 1972 Gromadzka Rada Narodowa uległa likwidacji, na to miejsce utworzono Gminną Radę Narodową z siedzibą w Kobierzycach. W jej skład weszły 32 wsie, bez Tyńca nad Ślęzą i Pustkowa Wilczkowskiego. Po zmianach ustrojowych w latach 1989-1990 powołano do życia Urzędy Gminy, oraz włączono do gminy Kobierzyce miejscowości Pustków Wilczkowski i Tyniec nad Ślęzą.
Demografia
Dane z 30 czerwca 2010
W gminie mieszka 13,83% ludności powiatu.
Według danych z roku 2004 średni dochód na mieszkańca wynosił 8096 zł i był jednym z najwyższych wskaźników w kraju.
Piramida wieku mieszkańców gminy Kobierzyce w 2014 roku.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002 gmina Kobierzyce ma obszar 149,11 km², w tym:
użytki rolne: 86%
użytki leśne: 3%
Gmina stanowi 13,71% powierzchni powiatu.
Transport
Autobusy podmiejskie z Wrocławia, w tym PKS
Obszar gminy obsługują autobusy dawnego PKS we Wrocławiu – obecnie przedsiębiorstwo "Polbus PKS", w relacjach przelotowych i docelowych do miejscowości: Sobótka, Mirosławice, Jordanów Śląski, Kąty Wrocławskie, Sulistrowice.
Inni prywatni przewoźnicy kursują przeważnie w relacjach przelotowych po drodze krajowej nr 8 (np. w stronę Kłodzka, Dzierżoniowa, Bielawy) oraz drodze krajowej nr 35 (np. w stronę Świdnicy i Wałbrzycha).
Autobusy komunikacji gminnej
Od 22 listopada 2008 r. gmina Kobierzyce uruchomiła własną komunikację autobusową, która obecnie łączy wszystkie jej miejscowości z Wrocławiem i z siedzibą gminy, Kobierzycami.
Trasy linii według stanu na 17 stycznia 2021 r.:
812: Wrocław (Krzyki) – Wysoka – Ślęza – (Parkowa) – Bielany Wrocławskie – Domasław – Magnice – Kobierzyce
852: Wrocław (Krzyki) – Tyniec Mały – Biskupice Podgórne – Chrzanów – Kobierzyce – Tyniec Mały – Wrocław (Krzyki)
862: Wrocław (Dworzec Gł. PKP) – Wrocław, Krzyki – Bielany Wrocławskie – Kobierzyce – Pustków Żurawski – Solna
kursy nocne o zmienionym przebiegu (przez Wysoką i Ślęzę) oznaczone jako linia N62
862A Wrocław Krzyki - Kobierzyce Witosa
862B Wrocław Hallera - Bielany Wrocławskie Kwiatowa
872: Wrocław (Krzyki) – Bielany Wrocławskie – Kobierzyce – Cieszyce – Dobkowice – Pustków Wilczkowski – Tyńczyk – Szczepankowice – Pełczyce – Kobierzyce – Bielany Wrocławskie – Wrocław (Krzyki)
882: Cieszyce – Wierzbice – Kobierzyce – Chrzanów – Tyniec Mały – Wrocław (Krzyki)
892: Wrocław (Krzyki) – Tyniec Mały – Krzyżowice – Owsianka – Kobierzyce – Bielany Wrocławskie – Wrocław (Krzyki)
Autobusy miejskie Wrocławia
przez gminę przejeżdżają autobusy miejskie Wrocławia:
112 Krzyki - Dworzec Główny
602 Dworzec Główny - Biskupice Podgórne LG Chem
612 Krzyki - Dworzec Główny
Sieć dróg krajowych i autostrad
Przez obszar gminy przebiegają odcinki dróg krajowych: 8, 35, autostrady A4 oraz A8.
Transport kolejowy
Gminę przecina nieczynna od 2000 r. w ruchu pasażerskim linia kolejowa z Wrocławia do Jedliny Zdrój. Linia modernizowana od 2020 roku z przeznaczeniem do reaktywacji połączeń osobowych z Wrocławia do Sobótki i Świdnicy .
Sport
W Kobierzycach działa Klub Piłki Ręcznej Gminy Kobierzyce, grający w kobiecej Superlidze.
Sąsiednie gminy
Borów, Jordanów Śląski, Kąty Wrocławskie, Sobótka, Siechnice, Wrocław, Żórawina
Przypisy
Bibliografia
Marta Miniewicz, Dorota Waligóra, Marcin Wolny, Kobierzyce przewodnik po gminie, Kobierzyce 2006
Wojciech Fabisiak, Jakub Tyszkiewicz, Przemysław Wiszewski, Rościsław Żerelik, Dzieje powiatu wrocławskiego, Wrocław-Sobótka 2002
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona Urzędu Gminy
Wielkie zmiany wiejskiego świata. Monografia historyczna gminy Kobierzyce |
188663 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Instytut%20Wysokich%20Ci%C5%9Bnie%C5%84%20Polskiej%20Akademii%20Nauk | Instytut Wysokich Ciśnień Polskiej Akademii Nauk | Instytut Wysokich Ciśnień Polskiej Akademii Nauk (IWC PAN, Unipress) – instytut naukowy Polskiej Akademii Nauk założony w 1972 roku. Jego misją jest zastosowanie metod wysokociśnieniowych do badań podstawowych i rozwój technologii opartych na wysokich ciśnieniach (między innymi paskalizacji żywności).
IWC PAN posiada trzy lokalizacje:
Budynek Główny – ul. Sokołowska 29/37, 01-142 Warszawa (administracja, laboratorium wzrostu kryształów, laboratorium biofizyki protein, warsztat centralny)
Budynek Nowych Technologii – al. Prymasa Tysiąclecia 98, 01-424 Warszawa (laboratorium niebieskiej optoelektroniki, laboratorium nanotechnologii, laboratorium nadprzewodników wysokotemperaturowych; )
Laboratoria w Celestynowie – Lasek 7, 05-430 Celestynów (administracja, centrum konferencyjne, warsztat; )
Przypisy
Linki zewnętrzne
Strona oficjalna instytutu
Wysokich Ciśnień
Wysokich Ciśnień PAN |
188665 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Notre%20Dame | Notre Dame | Matka Boża
Notre-Dame de Paris
Katedra Notre-Dame w Paryżu – paryska katedra
Katedra Marii Panny w Paryżu – powieść Victora Hugo, znana też pod tytułem Dzwonnik z Notre-Dame
Notre-Dame de Paris – musical z 1998 roku (znany też jako Dzwonnik z Notre-Dame)
Notre-Dame de Reims – katedra w Reims (fr.)
Notre-Dame de Chartres – katedra w Chartres
Notre-Dame de Strasbourg – katedra w Strasburgu (fr.)
Notre-Dame du Glarier – katedra w szwajcarskiej miejscowości Sion
Katedra Notre Dame w Luksemburgu
Bazylika katedralna Notre-Dame w Ottawie
Brama Notre Dame – ufortyfikowana brama na Malcie
Notre-Dame – pasmo górskie w Kanadzie, w prowincji Quebec
Notre-Dame – wyspa w Kanadzie, w prowincji Quebec
Notre-Dame – jednostka osadnicza w USA, w stanie Indiana
Notre-Dame-du-Lac (Quebec)
Notre-Dame la Grande w Poitiers
University of Notre Dame
Siostry Notre Dame – zakon katolicki |
188669 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ryszard%20Herbut | Ryszard Herbut | Ryszard Herbut (ur. 8 lutego 1951 we Wrocławiu) – polski prawnik, politolog, specjalizujący się w partycypacji politycznej, socjologii partii, systemach politycznych i współczesnych systemach politycznych; nauczyciel akademicki, związany z uczelniami we Wrocławiu, Legnicy i Wałbrzychu.
Życiorys
Urodził się w 1951 roku we Wrocławiu. Po ukończeniu szkoły średniej podjął studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Wrocławskiego, które ukończył w 1973 roku magisterium. Stopień naukowy doktora nauk politycznych uzyskał w 1980 roku w Instytucie Nauk Politycznych UWr, na podstawie pracy pt. Konstytualizacja kierowniczej roli partii komunistycznej w państwach socjalistycznych, napisanej pod kierunkiem naukowym prof. Kazimierza Działochy. Stopień naukowy doktora habilitowanego otrzymał w 1996 roku w Uniwersytecie Wrocławskim na Wydziale Nauk Społecznych UWr na podstawie rozprawy pt. Systemy partyjne w Europie Zachodniej – ciągłość i zmiana. Studium porównawcze.
Pracę zawodową na macierzystej uczelni rozpoczął w 1975 roku w Instytucie Nauk Politycznych (obecnie Instytut Politologii) i przeszedł kolejne szczeble kariery naukowej do stanowiska profesora nadzwyczajnego, które otrzymał w 1997 roku, a następnie profesora zwyczajnego. W 2003 roku otrzymał tytuł profesora nauk humanistycznych. Od 1984 roku przez kolejnych sześć lat przebywał w Australii. W 1987 roku podjął tam studia (postgraduate) w ramach specjalizacji „Migration Studies”.
W 1990 roku wrócił do Polski, ponownie zatrudniając się w Instytucie Politologii UWr. Od 1997 roku jest tam kierownikiem Zakładu Polityki Administracyjnej i Służb Publicznych. Zasiadał w Senacie Uniwersytetu Wrocławskiego. W latach 1996–1997 pełnił funkcję koordynatora tzw. Europejskiego Projektu Strukturalnego (JEP), w który było zaangażowanych 5 uczelni zachodnich (Wiedeń, Marsylia, Bruksela, Brighton i Ateny) oraz 3 polskie uniwersytety (Lublin, Warszawa i Wrocław). Celem JEP–u była reorganizacja struktury procesu dydaktycznego w polskich jednostkach (Instytut Nauk
Politycznych) oraz ujednolicenie programowe, co umożliwiło podjęcie współpracy w ramach uniwersalnego modelu inicjatyw dydaktycznych Erasmus. Od 2005 roku jest dyrektorem Instytutu Politologii UWr.
Ponadto wykłada w uczelniach w: Wałbrzych (1998–2005) i Legnicy (od 1998). W Instytucie Pedagogiki Dolnośląskiej Szkoły Wyższej TWP w Wałbrzychu był kierownikiem Katedry Politologii. W legnickiej Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej przez 3 lata był członkiem Senatu (do 2002) i kieruje Zakładem Współczesnych Systemów Politycznych.
Dorobek naukowy
Dorobek naukowy Ryszarda Herbuta to kilkadziesiąt pozycji, wśród których piętnaście to autorstwo lub współautorstwo książek z zakresu politologii. Na szczególną uwagę, zasługują dwie prace, wyróżniające się w polskiej politologii: Leksykon politologii, pod redakcją Andrzeja Antoszewskiego i Ryszarda Herbuta (wydanie VI, Wrocław 2002) nagrodzony przez MEN i Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego; oraz Systemy polityczne współczesnego świata, których współautorem był również Andrzej Antoszewski (Gdańsk 2001), nagrodzone przez PAN.
Prace profesora Herbuta cechuje nowoczesne podejście do przedmiotu badawczego. Jako jeden z pierwszych w polskiej politologii wprowadził, a następnie rozwinął wiele kategorii powiązanych z partiami i systemami partyjnymi (między innymi podziały socjopolityczne, format i mechanizm systemu partyjnego czy funkcjonalne i strukturalne podejścia do partii politycznej).
Życie prywatne
Do jego pozaszkolnych zainteresowań należą: marynistyka, modelarstwo i żeglarstwo. Żonaty od 1974 roku, jego żona Małgorzata (zm. 2012) była z wykształcenia prawnikiem. Ma jednego syna Macieja (ur. 1980).
Przypisy
Bibliografia
Biogram na stronie Instytutu Politologii UWr
Przegląd Uniwersytecki Uniwersytetu Wrocławskiego, R. 9, Nr 5 (86), maj 2003, s. 21.
Polscy prawnicy
Polscy politolodzy
Absolwenci Uniwersytetu Wrocławskiego
Wykładowcy Uniwersytetu Wrocławskiego
Ludzie urodzeni we Wrocławiu
Ludzie związani z Wałbrzychem
Ludzie nauki związani z Legnicą
Urodzeni w 1951
Wykładowcy Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu |
188674 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antytoksyna | Antytoksyna | Antytoksyna (pot. surowica) – preparat leczniczy zawierający swoiste przeciwciała skierowane przeciwko egzotoksynom wytwarzanym przez niektóre drobnoustroje (np. laseczkę tężca czy maczugowca błonicy) lub zawartym w jadach węży.
Po raz pierwszy, w roku 1890, Emil Adolf von Behring i Shibasaburō Kitasato wykazali, że antytoksyna błonicza neutralizuje działanie egzotoksyny i że to działanie daje się przenosić na osobniki, które wcześniej nie uzyskały takiej odporności. Za to odkrycie Behring otrzymał w roku 1901 Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny.
Jeżeli gatunek drobnoustroju nie został zidentyfikowany, podawana jest antytoksyna poliwalentna. Odpowiednie antytoksyny stosuje się m.in. w przypadku podejrzenia zatrucia toksyną dowolnego mikroorganizmu, np. w przypadku podejrzenia zatrucia jadem kiełbasianym (toksyną botulinową), toksyną tężcową, toksyną błoniczą.
Dostępne antytoksyny według Urzędowego Wykazu Produktów Leczniczych to:
antytoksyna jadu żmij
antytoksyna botulinowa A, B, E
Zobacz też
anatoksyna
Przypisy
Toksykologia
Immunologia
Leki z listy leków podstawowych Światowej Organizacji Zdrowia |
188677 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBararaka%20lancetowata | Żararaka lancetowata | Żararaka lancetowata, kajsaka (Bothrops atrox) – gatunek jadowitego węża z podrodziny grzechotników w rodzinie żmijowatych.
Występowanie
W rozmaitych biotopach, również w środowisku zmienionym przez człowieka, często na plantacjach i polach uprawnych w Ameryce Środkowej i Południowej, na tym obszarze jest jednym z najczęściej spotykanych węży jadowitych. Spotyka się ją również na wyspach: Martynika, Saint Lucia, Trynidad i Tobago, na których została sztucznie zaaklimatyzowana przez plantatorów, aby jej obecność w buszu i dżungli odstraszała niewolników od ucieczek z plantacji.
Wygląd
Kajsaka prowadzi naziemny tryb życia. Barwa ciała żółtobrązowa, zielonkawa lub brązowa z ciemnymi trójkątnymi plamami w jasnej obwódce, brzuch jasny, zwykle kremowy lub jasnobrązowy bez plam, głowa wydłużona, pysk oszczepowato zaostrzony, wierzch głowy czekoladowobrązowy. Długość zazwyczaj około 100 cm, maksymalnie 150 cm, według niektórych źródeł może osiągać do 200 cm długości. Na terenie swego występowania jest najpospolitszym wężem jadowitym, a ze względu na swą agresywność powoduje największą liczbę ugryzień.
Dymorfizm płciowy
Dymorfizm płciowy wyrażony w długości ciała jest szeroko rozpowszechniony u węży i jest przedmiotem licznych badań. Żararaka lancetowata jest płciowo dymorficzna, samice są większe niż samce, z wyjątkiem długości ogona. Osobniki żeńskie mają również stosunkowo większe głowy, różniące się nie tylko wielkością, ale także kształtem. Wyniki badań wskazują, że zarówno wielkość, jak i kształt głowy różnią się znacznie już u nowo wyklutych. Zmiany kształtu głowy w B. atrox wiążą się z allometrią i podążają za podobnymi trendami u obu płci: nowo wyklute mają stosunkowo krótszą i bardziej rozrośniętą głowę oraz krótszy pysk, podczas gdy u dorosłych osobników widoczna jest szersza i spłaszczona głowa.
Fizjologia i zachowanie
Jad kajsaki w badaniach laboratoryjnych jest trochę słabszy niż u innych gatunków dużych żararak, ale wydzielina przy ukąszeniu w dużej ilości może być dla człowieka bardzo niebezpieczna. Żyworodna samica może wydać na świat ponad 100 młodych. Żywi się drobnymi ssakami, głównie gryzoniami. Jak większość grzechotników poluje z zasadzki.
Jad żmii zawiera reteplazę, używaną w diagnostyce laboratoryjnej do oceny czasu batroksobinowego układu krzepnięcia.
Przypisy
Grzechotnikowate
Gady Ameryki Północnej
Gady Ameryki Południowej
Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1758 roku |
188678 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Wilhelm%20List | Wilhelm List | Wilhelm List (ur. 14 maja 1880 w Oberkirchberg, zm. 16 sierpnia 1971 w Garmisch-Partenkirchen) – niemiecki wojskowy, uczestnik I i II wojny światowej, feldmarszałek (od 1940), skazany w procesach norymberskich za zbrodnie wojenne na Bałkanach.
Życiorys
Do armii bawarskiej wstąpił w 1898 roku, awansując dwa lata później na podporucznika. Od 1904 roku był adiutantem dowódcy batalionu. W 1908 roku wstąpił do bawarskiej akademii wojskowej, którą ukończył w stopniu kapitana. Do wybuchu I wojny światowej służył w bawarskim sztabie generalnym. W czasie wojny służył na stanowiskach sztabowych. W styczniu 1918 roku awansował do stopnia majora. Wojnę zakończył w bawarskim ministerstwie wojny. Po wojnie we Freikorpsie Epp, później w Reichswehrze i ministerstwie obrony. W 1927 roku pułkownik. W latach 1930–1933 komendant szkoły piechoty w Dreźnie, w 1932 roku awansowany na generała porucznika. Po Anschlussie Austrii w 1938 roku odpowiedzialny za włączenie armii austriackiej w struktury Wehrmachtu. 1 kwietnia 1939 roku awansowany do stopnia generała pułkownika.
Podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku, dowodził 14 Armią, za co otrzymał Krzyż Rycerski. Od października 1939 dowódca 12 Armii, która brała udział w kampanii francuskiej i w 1941 roku w kampanii bałkańskiej. W lipcu 1940, po zakończeniu kampanii we Francji, awansowany na feldmarszałka. Na Bałkanach List dowodził całością sił niemieckich, a po zakończeniu kampanii pozostał do października 1941 roku głównodowodzącym sił niemieckich w południowo-wschodniej Europie. W lipcu 1942 roku objął dowództwo Grupy Armii A na froncie wschodnim, jednak w wyniku konfliktu, w który popadł z Hitlerem co do strategii walki, został 10 września 1942 roku pozbawiony dowodzenia i do końca wojny nie pełnił żadnych funkcji dowódczych. W 1945 roku trafił do niewoli amerykańskiej. Podczas procesów norymberskich został w lutym 1948 roku skazany na dożywocie. W 1952 roku zwolniony z więzienia Landsberg ze względu na zły stan zdrowia. Zmarł 16 sierpnia 1971 roku w Garmisch-Partenkirchen.
Bibliografia
List, Siegmund Wilhelm Walther na stronie Lexikon der Wehrmacht
Wilhelm List, 1880-1971 na stronie Lebendiges Museum Online
Linki zewnętrzne
List, Wilhelm biogram w NDB
Feldmarszałkowie III Rzeszy
Generałowie Reichswehry
Oficerowie Armii Cesarstwa Niemieckiego
Uczestnicy kampanii francuskiej 1940 (strona niemiecka)
Uczestnicy kampanii wrześniowej (strona niemiecka)
Uczestnicy walk na froncie wschodnim w II wojnie światowej
Uczestnicy I wojny światowej (Cesarstwo Niemieckie)
Niemieccy zbrodniarze wojenni w okresie II wojny światowej
Odznaczeni Krzyżem Rycerskim
Odznaczeni Krzyżem Żelaznym
Odznaczeni Krzyżem Zasługi Wojskowej
Odznaczeni Orderem Hohenzollernów
Odznaczeni Orderem Zasługi Wojskowej (Bawaria)
Urodzeni w 1880
Zmarli w 1971 |
188679 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kurka | Kurka | kurka (pieprznik jadalny) – gatunek grzybów z rodziny pieprznikowatych
Kurka – rzeka, dopływ Lubszy
Kurka – uroczysko, półwysep nad jeziorem Mamry |
188683 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Hajmon%20%28syn%20Kreona%29 | Hajmon (syn Kreona) | Hajmon (gr. Aimōn, łac. Haemon ‘biegły’) – w mitologii greckiej królewicz tebański.
Uchodził za syna Kreona i Eurydyki. Był narzeczonym Antygony. Na wieść o samobójczej śmierci swej wybranki odebrał sobie życie. Jego śladem poszła także jego matka.
Zobacz też
siedmiu przeciw Tebom
Przypisy
Królewicze w mitologii greckiej |
188684 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Erwin%20von%20Witzleben | Erwin von Witzleben | Erwin von Witzleben (ur. 4 grudnia 1881 we Wrocławiu, zm. 8 sierpnia 1944 w Berlinie) – niemiecki feldmarszałek, żołnierz obu wojen światowych.
Życiorys
Pochodził z turyńskiej rodziny o tradycjach wojskowych. Ukończył pruską szkołę kadetów i 22 czerwca 1901 roku w stopniu podporucznika rozpoczął służbę w legnickim 7 Pułku Grenadierów im. Króla Wilhelma I. W 1910 awansowany na porucznika.
Na początku I wojny światowej służył jako adiutant w 19 Rezerwowej Brygadzie Piechoty. W październiku 1914 awansowany na kapitana objął stanowisko dowódcy kompanii w 6 Rezerwowym Pułku Piechoty. Później awansował na dowódcę batalionu w tym samym pułku i brał udział w bitwie pod Verdun oraz w walkach we Flandrii i Szampanii. Poważnie ranny, został odznaczony Krzyżem Żelaznym. Po kuracji w szpitalu przechodzi szkolenie w Sztabie Generalnym i kończy udział w wojnie na stanowisku sztabowym w 121 Dywizji Piechoty.
W okresie międzywojennym na stanowiskach dowódczych w Reichswehrze. W roku 1931 promowany na pułkownika, obejmuje stanowisko dowódcy 8 Pułku Piechoty we Frankfurcie nad Odrą.
W 1934 roku awansowany na generała majora (generała brygady), obejmuje dowództwo 3 Dywizji Piechoty w Poczdamie. Wkrótce potem zostaje dowódcą III Okręgu Wojskowego (Berlin), a następnie III Korpusu Armijnego. W 1936 osiąga stopień generała piechoty (generała broni).
Był przeciwnikiem nazistów i po nocy długich noży domagał się śledztwa w tej sprawie, w wyniku czego popadł w niełaskę Hitlera. W 1938 brał udział w planowaniu zamachu stanu organizowanego przez Ludwiga Becka, Ericha Hoepnera, Carla-Heinricha von Stülpnagela i szefa Abwehry Wilhelma Canarisa. W wyniku korzystnych dla Niemiec postanowień traktatu monachijskiego do zamachu stanu nie doszło. Podobnie zakończyła się próba zamachu organizowana przez Kurta von Hammerstein-Equord.
We wrześniu 1939 von Witzleben dowodził 1 Armią strzegącą zachodniej granicy Niemiec. W kampanii francuskiej 1940 roku armia ta działała w ramach Grupy Armii „C”, której zadaniem było przełamanie linii Maginota. Po sukcesie tej operacji, odznaczony Krzyżem Rycerskim i awansowany na feldmarszałka 19 lipca 1940. W 1941 mianowany naczelnym dowódcą wojsk niemieckich na Zachodzie, jednak na początku 1942 ustąpił ze stanowiska ze względu na problemy zdrowotne. Brał udział w przygotowaniach do zamachu 20 lipca. W związku z tym został zatrzymany przez Gestapo, wydalony z Wehrmachtu i 7 sierpnia postawiony przed Trybunałem Ludowym (Volksgerichtshof) pod przewodnictwem sędziego Rolanda Freislera, zaprzysięgłego zwolennika nazizmu, który skazał go na śmierć. Celem upokorzenia von Witzlebena, przed wprowadzeniem na salę sądową pozbawiono go paska i szelek od spodni, przez co składając wyjaśnienia przed sądem musiał przytrzymywać sobie rękami spodnie (co widać na zdjęciu obok). Wyrok wykonano 8 sierpnia 1944 w więzieniu Plötzensee, poprzez powieszenie na strunie fortepianowej.
Odznaczenia
Krzyż Żelazny (1914)
II klasy
I klasy
Odznaka za Rany w czerni (dwukrotnie: 1914, 1918)
Krzyż Kawalerski Orderu Hohenzollernów z Mieczami
Order Zasługi Wojskowej (Bawaria)
Krzyż Hanzeatycki (Hamburg)
Krzyż Honorowy Reusski III Klasy z Mieczami i Koroną
Pruski Krzyż za Służbę
Orzeł Śląski
Kawaler Honorowy Orderu św. Jana Jerozolimskiego (Baliwat Brandenburski)
Kawaler Sprawiedliwości Orderu św. Jana Jerozolimskiego (Baliwat Brandenburski)
Krzyż Honorowy za Wojnę Światową 1914-1918
Medal Pamiątkowy 1 października 1938 (‘Sudetenland-Medaille’)
Medal Linii Zygfryda
Krzyż Żelazny z okuciami ponownego nadania (1939)
II klasy
I klasy
Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego (24 czerwca 1940)
Odznaka za Długoletnią Służbę w Wehrmachcie I Klasy z Liśćmi Dębu
Przypisy
Feldmarszałkowie III Rzeszy
Oficerowie Armii Cesarstwa Niemieckiego
Generałowie Reichswehry
Ludzie urodzeni we Wrocławiu
Odznaczeni Orderem Hohenzollernów
Ruch oporu w III Rzeszy
Ludzie związani z Frankfurtem nad Odrą
Wojskowi związani z Wrocławiem przed 1945
Straceni przez powieszenie
Straceni członkowie ruchu oporu w III Rzeszy
Uczestnicy spisku z 20 lipca
Uczestnicy I wojny światowej (Cesarstwo Niemieckie)
Uczestnicy kampanii francuskiej 1940 (strona niemiecka)
Odznaczeni Krzyżem Hanzeatyckim
Odznaczeni Orderem Zasługi Wojskowej (Bawaria)
Urodzeni w 1881
Zmarli w 1944
Odznaczeni Krzyżem Honorowym (III Rzesza)
Odznaczeni Odznaką za Służbę Wojskową (III Rzesza)
Odznaczeni Krzyżem Honorowym Reusskim |