id
stringlengths 1
7
| url
stringlengths 31
408
| title
stringlengths 1
239
| text
stringlengths 1
297k
|
|---|---|---|---|
188694 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Szko%C5%82a%20Annales | Szkoła Annales | Annales, in. szkoła „Annales” (, IPA: /aˈnalə/) – francuska historyczna szkoła naukowa założona w 1929 przez Marca Blocha i Luciena Febvre'a; nazwa odnosząca się do nurtu badawczego rozwiniętego w l. 50. XX wieku w kręgu niektórych historyków francuskich lub też do środowiska tychże historyków.
Nazwa szkoły pochodzi od francuskojęzycznego czasopisma naukowego Annales d’histoire économique et sociale ("Roczniki historii ekonomicznej i społecznej") wydawanego od 1929 roku. W 1946 roku zostało ono przemianowane na: Annales. Économies, sociétés, civilizations ("Roczniki. Gospodarki, społeczeństwa, cywilizacje"), w 1994 periodyk po raz kolejny zmienił nazwę na: Annales. Histoire, Sciences sociales ("Roczniki. Historia, nauki społeczne"). Szkoła odcisnęła głębokie piętno na historiografii francuskiej i europejskiej. Głównym postulatem metodologicznym "annalistów" było położenie nacisku na wykorzystanie w badaniach metod i dorobku nauk społecznych, odejście od klasycznej historii politycznej, na rzecz procesów tzw. "długiego trwania", a także wykorzystanie metod kwantytatywnych. "Annales" wraz z amerykańską teorią modernizacyjną, a także historiografią marksistowską, stały się najbardziej wpływowymi nurtami badania historii w drugiej połowie XX wieku.
Do najwybitniejszych liderów szkoły należy zaliczyć założycieli szkoły Marca Blocha i Luciena Febvre'a, przedstawicieli drugiej generacji Georges'a Duby'ego, Pierre'a Gouberta, Roberta Mandrou, Pierre'a Chaunu, Jacques'a Le Goffa i Ernesta Labrousse'a.
Kontekst: przemiany historiografii francuskiej na przełomie XIX i XX w.
Nauki historyczne od drugiej połowy XIX wieku były zdominowane przez historiografię niemiecką, która śladem wytyczonym przez Leopolda von Rankego nadawała ton pisaniu historii i dyktowała metodologię. Najwcześniej dominację nauki niemieckiej zaczęła kontestować nauka francuska. Francja, w odróżnieniu od Niemiec, w której historia była nauką erudycyjną, skłonna była rozumieć historię, pod wpływem comtyzmu, w kategoriach nauki pozytywnej. To co dodatkowo odróżniało atmosferą intelektualną Francji od niemieckiej to wpływ jaki zdobyła sobie socjologia Emile'a Durkheima, podkreślająca dominację społeczeństwa nad jednostką. Ponadto klęska 1871 roku, odcisnęła piętno na całym społeczeństwie francuskim, także na nauce, skłaniając ją do szukania niezależnej myśli.
W obrębie historii wyraz tym przemianom dały najwcześniej pisma filozofów Paula Lacombe i Henriego Berra, a także historyka Victora Duruy, który w swej wydawanej w l. 1894-1900 12-tomowej Historie générel du VIe siecle a nos jours, postulował odejście od "historii bitewnej" na rzecz opisywania "obyczajów i ducha narodów". Natomiast Berr, inicjator serii prac historycznych L'Évolution de l'Humanité, wyróżniał dwa poziomy syntezy historycznej, pierwszy - erudycyjny i drugi - wyjaśniający ustalone na pierwszym etapie fakty, i pozwalający poprzez nie na przewidywanie przyszłości. Oczywiście w swej pracy kładł nacisk na ten drugi etap. Istotną rolę odegrał także artykuł François Simianda z 1903 roku - Méthode historique et science sociale - krytykujący historię indywidualistyczną, skupioną na jednostce i pojedynczym wydarzeniu, proponując w zamian badanie zjawisk powtarzalnych, korzystając z dorobku innych nauk społecznych. Kluczowy był dramat I wojny światowej, który w oczach wielu zdyskredytował tradycyjną historiografię, skupiającą się na opisie pojedynczych wydarzeń i postaci, zupełnie uzasadnienie stracił pogląd, że poznanie historii pozwali zapobiec błędnym decyzjom.
Historia szkoły
Za założycieli szkoły uważa się Marca Blocha i Luciena Febvre'a, wykładających na uniwersytecie w Strasburgu, którzy sformułowali program zreformowania badań historycznych i zerwania z charakterystyczną dla wcześniejszej historiografii dominacją historii politycznej. W zamian proponowali tzw. historię totalną, czyli szeroko zakrojone badania nad dawnymi społeczeństwami łączące w sobie historię gospodarczą, historię społeczną, antropologię historyczną, historię mentalności, geografię historyczną. W tym celu chętnie posiłkowali się osiągnięciami innych nauk, przede wszystkim ekonomii, socjologii, geografii, historii sztuki.
Do najwybitniejszych liderów szkoły należy wymienić założycieli szkoły Marca Blocha i Luciena Febvre'a, przedstawicieli drugiej generacji Georges'a Duby'ego, Pierre'a Gouberta, Roberta Mandrou, Pierre'a Chaunu, Jacques'a Le Goffa i Ernesta Labrousse'a.
Z instytucjonalnego punktu widzenia szkoła zgrupowana jest wokół pisma naukowego Annales, wydawnictwa SEVPEN, fundacji nauk humanistycznych Fondation Maison des sciences de l'homme (FMSH) a szczególnie wokół szóstej sekcji paryskiej szkoły École Pratique des Hautes Études.
Trzeciej generacji przewodził Emmanuel Le Roy Ladurie. Do przedstawicieli trzeciej generacji należą też Jacques Revel (który od 1978 roku jako pełnoetatowy profesor nauczał w paryskiej École des Hautes Études en Sciences Sociales i był prezesem szkoły w latach 1995-2004) oraz Philippe Ariès (który dołączył do grupy uczonych w roku 1978). Trzecia generacja przy uprawianiu historii kładła głównie nacisk na ludzką mentalność.
Czwartej generacji historyków związanych ze szkołą Annales przewodził Roger Chartier; wyraźnie zdystansował się on od podejścia uwypuklającego mentalność, które przestało być stosowane we Francji i zastąpione zostało przez zwrot ku kulturze, językowi oraz nacisk na analizę społecznej historii praktyk kultury.
Za główne medium publikacji służyło szkole wspomniane wyżej pismo naukowe Annales d'Histoire Économique et Sociale. Pismo to zerwało radykalnie z tradycyjną historiografią, wskazując na wagę uwzględniania wszystkich warstw społeczeństwa, i kładło nacisk na zbiorową naturę mentalności ludzkiej. Przedmiot tradycyjnego podejścia został odrzucony jako mniej istotny niż wpływające na decyzje struktury umysłowe (mentalność).
Redaktorem roczników pisma w latach 1956-1968 był Fernand Braudel a w kolejnych latach funkcję tę objął mediewista Jacques Le Goff. Jednakże nieformalnym następcą lidera szkoły był Emmanuel Le Roy Ladurie, który nie był w stanie utrzymać jednolitego ukierunkowania pisma. Uczeni obierali różnorodne kierunki badań opracowując różne, nie powiązane ze sobą tematy z zakresu historii społecznej, ekonomicznej i kulturalnej różnych okresów i różnorodnych części świata. W latach 60. szkoła rozwinęła w całej Francji, Europie i na świecie szeroką sieć związaną z publikacjami i badaniami. Źródłem wpływów był Paryż (który nie poddawał się jednak wpływom z zewnątrz). Duży nacisk położono na dane ilościowe, które uważano za kluczowe dla badań historii społecznej. Jednym z pism naukowych, jakie powstały, było Histoire & mesure (ukazuje się od 1986 roku) poświęcone ilościowym badaniom z zakresu historii. Paryż ignorował jednak olbrzymi rozwój prac wykorzystujących dane ilościowe, jakie prowadzono w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Prace te zmieniły kształt badań ekonomicznych, politycznych i demograficznych w tych krajach, podczas gdy Francja pozostała w tyle.
Szkoła zaproponowała wprowadzenie do szkół podręcznika Annales – pomysł ten jednak nie spotkał się z aprobatą rządu francuskiego.
W latach 80. nastroje postmodernistyczne podkopały zaufanie do rozbudowanych metanarracji. Szkoła Annales utrzymała swoją infrastrukturę, ale podupadła, tracąc swoją "mentalność".
Najważniejsi przedstawiciele szkoły
pierwsze pokolenie
Marc Bloch
Lucien Febvre
drugie pokolenie
Fernand Braudel
Pierre Chaunu
Georges Duby
Pierre Goubert
Ernest Labrousse
Robert Mandrou
Pierre Vilar
trzecie pokolenie
Maurice Agulhon
Philippe Ariès
Alain Besançon
Alain Corbin
Arlette Farge
Marc Ferro
François Furet
Jacques Le Goff
Emmanuel Le Roy Ladurie
Pierre Nora
Mona Ozouf
Michele Perrot
Michel Vovelle
czwarte pokolenie
André Burguière
Roger Chartier
Bernard Lepetit
Jacques Revel
Zobacz też
mikrohistoria
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Strony internetowe pisma Annales. Economies, sociétés, civilizations (j. franc.)
Historiografia
Mediewistyka |
188700 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Wie%C5%BCa%20Montparnasse | Wieża Montparnasse | Wieża Montparnasse (fr. Tour Montparnasse) – wieżowiec i należące do niego centrum handlowe powstałe w latach 1969-1972, w centrum dzielnicy Montparnasse, przy avenue du Maine 33 w Paryżu. Wieża ma 59 kondygnacji, w tym 54 pięter przeznaczonych na biura, z których każde ma niemal 2000 m². W sumie wynosi to 112 000 m². Taras tworzący 59. piętro jest dostępny dla zwiedzających. W latach 1972-2009 był to najwyższy budynek w Paryżu, a w latach 1972-1990 był najwyższym budynkiem w EWG.
Podstawowe informacje
architekci: Beaudouin, Cassan, de Marien i Saubot.
wysokość dachu: 210 m,
masa: 120 000 ton,
windy: 25 – najszybsza winda porusza się z prędkością 6 metrów na sekundę. Wjazd na wysokość 196 metrów zajmuje jedynie 38 sekund,
fundament: 70-metrowy z betonu,
budynek posiada 7200 okien, które tworzą zewnętrzną powierzchnię 40 000 m²,
na 56 piętrze znajduje się luksusowa restauracja oraz kawiarnia Le ciel de la Paris (pol. Niebo Paryża),
powierzchnia całkowita (razem z tarasem): 120 000 m².
Ze szczytu wieży można podziwiać jeden z czterech widoków Paryża oznakowanych czterema gwiazdkami w przewodnikach Michelina, z dostępnych dla zwiedzających tarasów widokowych:
na 56. piętrze z przeszklonej, klimatyzowanej sali, do której wiedzie najszybsza winda w Europie (195 m w 38 sekund)
na 59. piętrze z najwyższego tarasu w Paryżu, skąd roztacza się widok w promieniu 40 km w pogodne dni
Historia
Wieża została zbudowana w latach 1962-1972 na terenach, gdzie wcześniej znajdował się dworzec Montparnasse (Gare Montparnasse), który przestał spełniać wymagania Państwowej Spółki Kolei Francuskich (SNCF). Dworzec został przeniesiony pod ziemię o ok. 100 m na północ i zintegrowany ze stacją metra oraz RER. Między nowym dworcem i wieżą powstał wybetonowany plac, który w latach 80. XX w. ozdobiono dwiema fontannami. Jest to jeden z typowych przykładów tzw. stylu międzynarodowego w architekturze.
Kontrowersje
Prosta architektura tej budowli, jej gigantyczne proporcje i monolityczna struktura były krytykowane już w czasie jej budowy. Krytycy tej budowli zarzucali architektom, że zniszczyła ona atmosferę dawnego Montparnasse, która wcześniej była spokojną dzielnicą małych restauracji, 5-piętrowych kamienic i wąskich ulic. Zmasowana krytyka tego projektu spowodowała, że 2 lata po jej wybudowaniu władze miejskie zakazały budowania tego rodzaju wieżowców w obrębie centralnego Paryża. Krytykowano ją także za „zniszczenie” paryskiego pejzażu. W przewodnikach często jest cytowane stwierdzenie „Wieża oferuje najlepszy widok Paryża, gdyż jest to jedyne miejsce, z którego tej wieży nie widać”.
W 2008 społeczność portalu VirtualTourist uznała wieżowiec za drugi najbrzydszy budynek na świecie.
Skażenie azbestem
W ramach przeglądu technicznego wieży przeprowadzonego w 2005 r. stwierdzono, że zawiera ona duże ilości azbestu, które potencjalnie mogą zagrażać pracującym w niej ludziom. Wymiana płyt azbestowych wiązałaby się jednak z bardzo wysokimi kosztami i musiałaby trwać trzy lata. W przypadku, gdyby wieża nie miała być zamknięta na czas remontu trwałby on dziesięć lat.
Próby wspinaczkowe
W 1995 Alain Robert wspiął się na szczyt wieżowca używając tylko rąk i nóg, chociaż był bliski upadku.
18 września 2020 roku Marcin Banot wspiął się bez zabezpieczeń na szczyt.
Taras widokowy
Taras widokowy jest dostępny dla turystów w zależności od sezonu. Od godziny 9.30 do 23.30 od 1 kwietnia do 30 września, a w okresie od 1 października do 31 marca od 9.30 do 22.30 (nd. do czw.) i od 9.30 do 23 (pt. i sb. oraz dni świąteczne).
Wejście kosztuje 15 euro dla osób dorosłych, dla studentów i młodzieży w wieku 16-20 lat – 11 euro, dla dzieci od 7-15 roku życia 8,50 euro, a dla osób niepełnosprawnych 7 euro. Bilety można nabyć na miejscu w kasie lub za pośrednictwem strony internetowej wieży.
Galeria
Zobacz też
lista najwyższych budynków w Paryżu
lista najwyższych budynków w Europie
Przypisy
XIV dzielnica Paryża
Wieżowce pomiędzy 200 a 249 metrów
Wieżowce w Paryżu
Montparnasse |
188701 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Pjongczang | Pjongczang | Pjongczang (kor. 평창군, Pyeongchang-gun) – powiat w północno-wschodniej części Korei Południowej, w prowincji Gangwon, w górach Taebaek. Gospodarz Zimowych Igrzysk Olimpijskich 2018.
Podział administracyjny
Powiat Pjongczang jest podzielony na:
jedno miasteczko (kor. eup) – Pyeongchang-eup (siedzibę administracyjną władz powiatu),
siedem gmin (kor. myeon), w tym Daegwallyeong-myeon – ośrodek sportów zimowych, w którym odbyły się Zimowe Igrzyska Olimpijskie 2018.
Sport
Na terenie powiatu zlokalizowana jest gmina Daegwallyeong-myeon, będąca największym w kraju ośrodkiem sportów zimowych (nazwa od przełęczy Daegwallyeong). W 2009 roku zorganizowano tam mistrzostwa świata w biathlonie.
Pjongczang dwukrotnie przegrał walkę o organizację zimowych igrzysk olimpijskich: w 2010 roku z kanadyjskim Vancouver, a w 2014 roku z rosyjskim Soczi. 6 lipca 2011 roku podczas 123. sesji Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego w Durbanie został wybrany gospodarzem Zimowych Igrzysk Olimpijskich 2018.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona internetowa Pjongczangu
Dane statystyczne [dostęp 2018-01-31]
Powiaty w prowincji Gangwon
Południowokoreańskie ośrodki narciarskie
Miejscowości olimpijskie, gospodarze igrzysk zimowych |
188702 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Wincenty%20Krasi%C5%84ski | Wincenty Krasiński | Wincenty Jan Krasiński herbu Ślepowron (ur. 30 stycznia 1782 w Boremlu, zm. 24 listopada 1858 w Warszawie) – magnat, założyciel i I ordynat opinogórski od 1844, polski generał w czasie wojen napoleońskich, założyciel Biblioteki Ordynacji Krasińskich (1844), w latach 1855–1856 pełnił obowiązki namiestnika w Królestwie Polskim; .
Hrabia w Królestwie Prus od 1 kwietnia 1806, w I Cesarstwie Francuskim od 13 czerwca 1811, w Królestwie Polskim od 1820, potwierdzony w Rosji od 17 marca 1837.
Życiorys
Syn Jana Aleksandra Krasińskiego (syna Michała Hieronima Krasińskiego) i Antoniny hr. Czackiej. Dnia 13 września 1803 ożenił się z Marią Urszulą ks. Radziwiłł. Ojciec Zygmunta Krasińskiego – dramatopisarza i poety polskiego romantyzmu.
W wieku ośmiu lat Wincenty został członkiem kawalerii narodowej, a jako dziesięciolatek był mianowany porucznikiem (był to element magnackiej tradycji i – wychowania, a nie stopień rzeczywistej służby wojskowej, którą Krasiński rozpoczął dopiero jako dorosły mężczyzna). W 1790 roku, po śmierci ojca, został starostą opinogórskim.
W roku 1803 utworzył organizację patriotyczną Towarzystwo Przyjaciół Ojczyzny. W lecie 1804 udaje się z małżonką do Spa w Belgii i Paryża, w którym przebywają pięć miesięcy. Krasiński nawiązuje znajomości z najważniejszymi postaciami cesarstwa, dostaje się na audiencję do cesarza Napoleona. Po powrocie do Polski przystępuje do zwolenników Francji. W 1804 roku został członkiem rzeczywistym Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W początkach grudnia 1806 w porozumieniu z Henrykiem Dąbrowskim organizuje Gwardię Honorową i otrzymuje stopień pułkownika jazdy pospolitego ruszenia. Po przybyciu Napoleona do Warszawy zostaje członkiem sztabu cesarskiego i otrzymuje rozkaz sformowania pułku jazdy. Dnia 4 kwietnia 1807 Krasiński otrzymuje krzyż Legii Honorowej, a Napoleon mianuje go dowódcą 1 Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarskiej (Régiment de chevau-légers polonais de la Garde impériale).
W 1808 roku dowodzi pułkiem w wojnie w Hiszpanii, w której jego szwoleżerowie wsławili się szarżą pod Somosierrą. Sam Krasiński nie brał udziału w szarży. Po kampanii hiszpańskiej pułk stacjonował w Chantilly pod Paryżem. W 1811 Napoleon mianuje Krasińskiego hrabią Cesarstwa Francuskiego. Od 1811 generał brygady. W maju 1812 Krasiński na czele pułku maszeruje przez Księstwo Warszawskie. W 1812 roku przystąpił do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego. Po odwrocie spod Moskwy pułk Krasińskiego stacjonuje w Saksonii i Paryżu, a Wincenty zostaje mianowany generałem dywizji. 4 kwietnia 1814 w Fontainebleau Napoleon powierza Krasińskiemu naczelne dowództwo wojsk polskich znajdujących się we Francji. Po abdykacji Napoleona, zwolniony z przysięgi, Krasiński przyprowadził do kraju większość wojsk polskich z Francji (wrzesień 1814). Dnia 16 lutego 1815 pułk szwoleżerów zostaje zlikwidowany, a Krasiński przekazuje księżnej Izabeli Czartoryskiej pułkowy sztandar. W czasie wojen napoleońskich Krasiński był trzykrotnie ranny.
W Królestwie Kongresowym został szefem dywizji, a następnie generałem–adiutantem cesarskim i dowódcą korpusu rezerwowego. Pod panowaniem Aleksandra I kontynuował karierę wojskową i polityczną. Był posłem przasnyskim i marszałkiem sejmu Królestwa Polskiego od 1818, od 1825 senatorem wojewodą. W 1820 Senat przyznaje Krasińskiemu tytuł hrabiowski, a car nadaje mu order Świętego Włodzimierza II klasy i dożywotnią godność senatora wojewody. W 1826 roku został awansowany do stopnia generała jazdy oraz na urząd senatora wojennego. W 1828 stracił popularność, gdy jako jedyny w czasie sądu sejmowego głosował za ukaraniem podejrzanych o zdradę stanu.
Będąc zwolennikiem współpracy z Rosją i podporządkowania Polski carowi, nie wziął udziału w powstaniu listopadowym (1830–1831). Po wybuchu powstania złożył dymisję i opuścił Warszawę, a następnie udał się do Petersburga. Po stłumieniu powstania pełnił wysokie urzędy w administracji Królestwa, skreślony z listy senatorów przez sejm powstania listopadowego 20 lipca 1831 roku. Od 1831 był członkiem Rady Państwa oraz w latach 1855–1856 członkiem Rady Administracyjnej. W latach 1855–1856 pełnił obowiązki namiestnika Królestwa Polskiego.
Ufundował Bibliotekę Ordynacji Krasińskich w 1844 roku w Warszawie.
Lubił otaczać się luminarzami nauki, kultury i sztuki. W domu jego zbierali się najwięksi literaci epoki. Gorliwie gromadził zabytki kulturalne. Sam napisał podręcznik o władaniu lancą (Essai sur le maniemant de la lance, 1811), był autorem anonimowej broszury antysemickiej Apercu sur le Juifs de Pologne par un officier general polonais, nonce, la ditte (1818), w której opowiadał się przeciwko asymilacji Żydów. Krasiński był również autorem publikacji Rzut oka na wieszczów Prowancji zwanych Trubadurami.
W Opinogórze ufundował kościół z kaplicą grobową rodu Krasińskich.
Zmarł 24 listopada 1858 w Warszawie, a pochowany został w Opinogórze. Społeczeństwo zapamiętało jego antypolską postawę w czasie i po upadku powstania. Zarządca dóbr opinogórskich Feliks Karpiński tak pisał o tym przy okazji pogrzebu Zygmunta Krasińskiego, który przeżył ojca o zaledwie trzy miesiące: „Rozhowor był w Opinogórze wielki. Samych wielkich pań i panów zjechało się do stu, dwieście koni zwoziło i odwoziło gości... pogrzeb ten, reprezentowany przez obywatelstwo, był demonstracją narodową; na pogrzebie generała nie było wcale obywateli; osiemdziesięciu mnichów zastępowało wszystkie stany...”.
Postać Wincentego Krasińskiego, jego życie prywatne oraz działalność polityczna w latach 1815-1825, są jednym z tematów, jakie podjął Marian Brandys w swym reportażu historycznym pt. Czcigodni weterani, opublikowanym w cyklu Koniec świata szwoleżerów (1972). Brandys obficie cytuje korespondencję prywatną Krasińskiego, szkicując portret generała jako przedstawiciela elity ówczesnego Królestwa Polskiego.
Awanse w armii francuskiej
Pułkownik od 7 kwietnia 1807, generał brygady od 16 grudnia 1811, generał dywizji od 18 listopada 1813.
Odznaczenia
Odznaczony m.in.:
Orderem Orła Białego z nadania Mikołaja I Romanowa (1829),
Orderem Świętego Stanisława z nadania Fryderyka Augusta Wettyna (1813),
Orderem Świętego Stanisława I klasy z nadania Aleksandra I Romanowa (1815),
Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari (1810),
Krzyżem Komandorskim Orderu Legii Honorowej (Francja, 1811),
Krzyżem Oficerskim Orderu Legii Honorowej (Francja, 1809),
Krzyżem Kawalerskim Orderu Legii Honorowej (Francja, 1807),
Krzyżem Kawalerskim Orderu Cesarskiego Zjednoczenia (Francja, 1814),
Orderem Orła Czerwonego (Prusy),
Orderem Świętego Andrzeja Apostoła (Rosja)
Orderem Świętego Aleksandra Newskiego (Rosja),
Orderem Świętego Włodzimierza I klasy (Rosja, 1832)
Orderem Świętego Włodzimierza II klasy (Rosja, 1820),
Orderem Świętej Anny I klasy z brylantami (Rosja, 1815),
Krzyżem Orderu śś. Maurycego i Łazarza (Sardynia)
Krzyżem Kawalerskim Orderu Maltańskiego (1809),
Znakiem Honorowym za 20 lat służby (1830).
Przypisy
Bibliografia
Biografia w iPSB
Eligiusz Kozłowski: Zapomniane wspomnienia, Warszawa 1981
Marian Brandys: Koniec świata szwoleżerów, Iskry, Warszawa 1972–1979
Zbigniew Sudolski: Krasiński. Opowieść biograficzna, LSW, Warszawa 1977
Konrad Ajewski: Zbiory artystyczne Biblioteki i Muzeum Ordynacji Krasińskich w Warszawie, Neriton, Warszawa 2004
Linki zewnętrzne
Publikacje Wincentego Krasińskiego w bibliotece Polona
Członkowie Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego 1812
Członkowie Rady Administracyjnej Królestwa Kongresowego
Członkowie Sądu Sejmowego Królestwa Kongresowego (1827–1829)
Członkowie Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie
Generałowie broni Wojska Królestwa Kongresowego
Generałowie Wojska Księstwa Warszawskiego
Hrabiowie Królestwa Kongresowego
Polscy kawalerowie maltańscy
Wincenty Krasiński
Marszałkowie Sejmu Królestwa Kongresowego
Naczelni wodzowie wojsk polskich Księstwa Warszawskiego
Namiestnicy Królestwa Polskiego
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari (Królestwo Kongresowe)
Odznaczeni Orderem Orła Białego (Królestwo Kongresowe)
Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława (Księstwo Warszawskie)
Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława I klasy (Królestwo Kongresowe)
Odznaczeni Znakiem Honorowym (20 lat służby)
Oficerowie 1. Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarstwa Francuskiego
Ordynaci opinogórscy
Polacy odznaczeni Orderem Orła Czerwonego
Polacy odznaczeni Orderem Świętego Aleksandra Newskiego (Imperium Rosyjskie)
Polacy odznaczeni Orderem Świętego Andrzeja (Imperium Rosyjskie)
Polacy odznaczeni Orderem Świętego Włodzimierza
Polacy odznaczeni Orderem Świętej Anny
Polacy odznaczeni Orderem Świętych Maurycego i Łazarza
Polacy odznaczeni Orderem Zjednoczenia
Polacy – Kawalerowie Legii Honorowej
Polacy – Komandorzy Legii Honorowej
Polacy – Oficerowie Legii Honorowej
Polscy hrabiowie I Cesarstwa Francuskiego
Polscy hrabiowie Imperium Rosyjskiego
Polscy hrabiowie Królestwa Prus
Polscy kolekcjonerzy
Polscy posłowie do Rady Państwa Imperium Rosyjskiego
Rosyjscy urzędnicy Królestwa Kongresowego
Senatorowie-wojewodowie Królestwa Kongresowego
Uczestnicy inwazji na Rosję 1812 (strona polska)
Właściciele polskich bibliotek prywatnych
Urodzeni w 1782
Zmarli w 1858 |
188704 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan%20Krukowiecki | Jan Krukowiecki | Jan Stefan Krukowiecki herbu Pomian (ur. 15 grudnia 1772 we Lwowie, zm. 17 kwietnia 1850 w Popniu) – polski generał, uczestnik wojen napoleońskich i powstania listopadowego, hrabia.
Życiorys
Urodził się jako Stefan Jan Krukowiecki. Wywodził się z rodziny Krukowieckich herbu Pomian. Był prawnukiem Franciszka (dziedzic Łopuszki i Zagórza, zm. 1689), wnukiem Wojciecha (zm. 1724, cześnik bracławski), synem Piotra i Apolonii Hordyńskiej (zm. 1780, córka Stefana, podstarościego lwowskiego). Miał siostry Felicjannę (ur. 1772) i Wiktorię (ur. 1774, zamężna z dalekim krewnym Ignacym Krukowieckim, matka powstańców listopadowych Sylwerego i Feliksa Karola).
Ukończył wiedeńskie Theresianum. W wojsku od 1786, początkowo służył w armii austriackiej, potem w wojsku francuskim i od 1806 armii Księstwa Warszawskiego, był ciężko ranny w 1812 w czasie walk o Smoleńsk. Generał brygady od 1813, w 1815 już w Wojsku Polskim Królestwa Kongresowego.
Dziedziczony po ojcu tytuł hrabiego został mu potwierdzony w Królestwie Kongresowym w 1820 (według innej wersji 24 maja 1824).
W 1819 mianowany generałem brygady. Awansowany na generała dywizji w 1829. Dowodził najpierw brygadami w 2 Dywizji Piechoty i 1 Dywizji Piechoty, a od 1829 1 Dywizją Piechoty.
Po wybuchu powstania listopadowego dowodził 1 Dywizją Piechoty. Sprawował dowództwo w zwycięskiej bitwie pod Białołęką. Brał udział w bitwie o Olszynkę Grochowską, w której odmówił wykonania rozkazu przeciwnatarcia gen. Chłopickiego. W marcu 1831 mianowany generałem piechoty, objął stanowisko gubernatora Warszawy. W sierpniu i wrześniu 1831 roku prezes Rządu Narodowego Królestwa Polskiego oraz faktyczny wódz w końcowym okresie walk. Oficer o poglądach skrajnie konserwatywnych, zdelegalizował Towarzystwo Patriotyczne pod wpływem wydarzeń nocy 15 sierpnia. W gruncie rzeczy przeciwny kontynuowaniu powstania, prowadził rokowania z marszałkiem Iwanem Paskiewiczem o warunki kapitulacji, obciążany był winą za niedostateczne przygotowanie stolicy do obrony i oskarżany o potajemne kontakty z przeciwnikiem. Po kapitulacji Warszawy pozostał w stolicy. Po upadku powstania decyzją cara zesłany początkowo do Jarosławia, w którym przebywał od listopada 1831 roku do maja 1832 roku. Następnie rozkazem carskim przeniesiony do Wołogdy; w której przebywał do 1835 roku.
Podczas pobytu w Jarosławiu i Wołogdzie pisał dziennik dla żony. Opisał w nim również losy generałów, którzy wraz z nim odbywali karę zesłania w Jarosławiu i Wołogdzie; byli to m.in.: Michał Radziwiłł, Izydor Krasiński, Ignacy Prądzyński, Walenty Zawadzki, Edward Żółtowski, Franciszek Ksawery Niesiołowski, Franciszek Morawski, Józef Czyżewski, Kazimierz Dziekoński, Jan Tomicki.
Po zakończeniu zesłania wrócił do Królestwa i osiadł w Popniu, majątku należącym do żony – Heleny z Wolskich Krukowieckiej. W XVIII wieku i w 1811/1812 był członkiem loży wolnomularskiej Świątynia Izis. Jego tytuł hrabiowski został zatwierdzony w Imperium Rosyjskim 27 grudnia 1847.
Zmarł 17 kwietnia 1850 w Popieniu. Został pochowany w grobowcu rodzinnym w Jeżowie.
Odznaczenia
Posiadacz krzyża kawalerskiego Orderu Virtuti Militari (1808), neapolitańskiego krzyża kawalerskiego Orderu Obojga Sycylii (1814), rosyjskiego Orderu św. Włodzimierza III klasy, francuskich krzyży komandorskiego (28 października 1813), oficerskiego (28 października 1813) i kawalerskiego (22 sierpnia 1812) Orderu Legii Honorowej, rosyjskiego Orderu św. Anny I klasy z koroną i Orderu św. Stanisława II klasy (1820), a także Znaku Honorowego za 25 lat służby (1830).
Rodzina
W 1820 ożenił się z Heleną Wolską (1803-1859, córka generała wojsk koronnych Fryderyka Wolskiego). Z tego związku urodzili się synowie: Konstanty (1821-1839), Władysław (1824-1827), Aleksander (1825-1896), Adam (1831-1861), Stanisław (1837-1841) oraz córka Helena (1829-1897). Córka Helena pozostała w stanie panieńskim i mieszkała w majątku Krukowieckiego w Osse. Syn Aleksander Krukowiecki zasłużył się jako jeden z najzdolniejszych partyzantów w powstaniu styczniowym.
Zobacz też
Garnizon Radom
Armia Księstwa Warszawskiego
Wojsko Polskie Królestwa Kongresowego
Przypisy
Bibliografia
Forster Karol: Z pamiętników Krukowieckiego, gubernatora Warszawy i prezesa Rządu Narodowego w powstaniu 1830-31 roku. Poprzedzone słowem wstępnem o "opinii publicznej" i apelem do Narodu Polskiego, Kraków 1906
Krukowiecka Helena: Dziennik 1831-1833, Warszawa 2016,
Swędrowski Michał: Portret człowieka zapalczywego. Generał Jan Krukowiecki w powstaniu listopadowym, Oświęcim 2013,
Linki zewnętrzne
Pamiętniki Jana Krukowieckiego w bibliotece Polona
Absolwenci i studenci Cesarsko-Królewskiej Terezjańskiej Akademii Szlacheckiej
Generałowie powstania listopadowego
Generałowie dywizji Wojska Królestwa Kongresowego
Generałowie brygady Wojska Księstwa Warszawskiego
Hrabiowie Królestwa Kongresowego
Jan
Ludzie urodzeni we Lwowie
Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława II klasy (Królestwo Kongresowe)
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari (Księstwo Warszawskie)
Odznaczeni Znakiem Honorowym (25 lat służby)
Polacy – Kawalerowie Legii Honorowej
Polacy – Komandorzy Legii Honorowej
Polacy – Oficerowie Legii Honorowej
Polacy odznaczeni Orderem Obojga Sycylii
Polacy odznaczeni Orderem Świętego Włodzimierza
Polacy odznaczeni Orderem Świętej Anny
Polscy autorzy pamiętników i dzienników
Polscy hrabiowie Imperium Rosyjskiego
Polscy hrabiowie Świętego Cesarstwa Rzymskiego
Polscy wolnomularze (I Rzeczpospolita)
Polscy wolnomularze (Księstwo Warszawskie)
Polscy zesłańcy do Jarosławia
Polscy zesłańcy do Wołogdy
Polscy zesłańcy w Imperium Rosyjskim (powstanie listopadowe)
Premierzy Rządu Narodowego 1830–1831
Uczestnicy bitwy o Olszynkę Grochowską (1831)
Uczestnicy bitwy pod Smoleńskiem 1812 (strona francuska)
Uczestnicy inwazji na Rosję 1812 (strona polska)
Urodzeni w 1772
Zmarli w 1850 |
188706 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ignacy%20Marceli%20Kruszewski | Ignacy Marceli Kruszewski | Ignacy Marceli Kruszewski (ur. 6 stycznia 1799 w Lusławicach, zm. 25 grudnia 1879 w Gogołowie) – pułkownik Wojska Polskiego, generał major Armii belgijskiej.
Życiorys
Wychowanek Korpusu Kadetów w Kaliszu. Od 1820 roku w armii Królestwa Polskiego, m.in. adiutant gen. Z. Kurnatowskiego. W powstaniu listopadowym adiutant Naczelnego Wodza, uczestnik znaczących bitew. Od 4 czerwca 1831 roku dowodził 5 Pułkiem Ułanów. 18 lipca awansował na pułkownika, a 1 września 1831 roku został mianowany dowódcą 3 Brygady Jazdy w II Korpusie genenerała Girolamo Ramorino. Przeszedł z nim kordon austriacki i później emigrował.
W kwietniu 1832 roku wstąpił na służbę króla Belgów Leopolda. W maju tego roku objął dowództwo 2 Pułku Strzelców Konnych. Położył duże zasługi przy organizacji nowo powstającej armii. W 1836 roku na żądanie króla Leopolda poddał się naturalizacji i przyjął belgijskie obywatelstwo. W 1842 roku został awansowany na generała majora i wyznaczony na dowódcę Brygady Ułanów w Mechelen. W 1848 roku był typowany na dowódcę powstania w Wielkopolsce. Po zapoznaniu się ze stanem przygotowań odmówił przyjęcia funkcji. W tym samym roku, powierzono mu dowództwo Dywizji Lekkiej Kawalerii, lecz pominięto w awansie na generała porucznika. W lutym 1852 roku król Leopold, działając pod naciskiem Prus i Rosji zażądał jego dymisji. Powrócił do kraju.
Został członkiem pierwszej rady nadzorczej Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie od 1860 do 1864 od 1860.
Po wybuchu powstania styczniowego w 1863 roku mianowany przez Rząd Narodowy Naczelnym Wodzem sił powstańczych, jednak nominacji nie przyjął. Został członkiem Komitetu Obywatelskiego Galicji Wschodniej, mając nadzieję nie tylko na organizację broni i amunicji przesyłanych powstańców, lecz także na formowanie wojsk celem wysłania na Lubelszczyznę. Został aresztowany przez Austriaków w Krakowie i wydalony z granic Austro-Węgier.
Powrócił do kraju dzięki wstawiennictwu króla Leopolda i zamieszkał w Gogołowie. W wiele lat po zakończeniu służby w dowód uznania zasług otrzymał od władz Belgii wysokie odznaczenie państwowe.
Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari w 1831 i dwukrotnie belgijskim Orderem Leopolda.
Autor „Pamiętników z wojny 1830-31” wydanych w 1890.
18 stycznia 1842 w Otorowie poślubił Eufrozynę Moszczeńską herbu Nałęcz, córkę Michała i Febronii z Szołajskich. Ich synem był Józef Wincenty Kruszewski.
Zobacz też
Generałowie polscy
Przypisy
Bibliografia
H. P. Kosk, Generalicja polska, t. 1, Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Pruszków 1998
Linki zewnętrzne
Ignacy Marceli Kruszewski – publikacje w bibliotece Polona
Absolwenci i studenci Korpusu Kadetów w Kaliszu
Belgijscy generałowie
Członkowie Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie
Ludzie związani z Jasłem
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari (powstanie listopadowe)
Oficerowie kawalerii powstania listopadowego
Polacy – więźniowie polityczni w zaborze austriackim
Polacy – wojskowi armii belgijskiej
Polacy – generałowie armii obcych
Polacy odznaczeni Orderem Leopolda (Belgia)
Polacy w Belgii 1795–1918
Urodzeni w 1799
Zmarli w 1879 |
188712 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Jerzy%20Ignacy%20Lubomirski | Jerzy Ignacy Lubomirski | Jerzy Ignacy Lubomirski herbu Szreniawa bez Krzyża (ur. 15 marca 1687 w Krakowie, zm. 19 lipca 1753 w Rzeszowie) – generał major wojsk koronnych, chorąży wielki koronny od 1746, pisarz polny koronny w latach 1726–1732, książę, generał wojsk saskich. Kandydat do korony siedmiogrodzkiej i polskiej po śmierci Augusta II Mocnego, fundator klasztoru dla zakonu kapucynów w Rozwadowie.
Życiorys
Syn Hieronima Augustyna Lubomirskiego, zamieszkały w Rzeszowie.
Żonaty z Marianną Bielińską, następnie z Joanną von Stein zu Jettingen. Pierwsza żona urodziła mu dwoje dzieci: Teodora i Mariannę a druga czworo: Adolfa, Józefę, Barbarę i Franciszka).
W 1723 wykupił od rodziny Rozwadowskich ich nadsańskie dobra, na bazie których zorganizował dwa klucze dóbr ziemskich: rozwadowski i długorzeczycki. Pałac w Charzewicach stał się rodową siedzibą linii rzeszowsko-charzewskiej.
Klasztor w Rozwadowie ufundował dla zakonu kapucynów w ramach ekspiacji za zabójstwo. Według anegdoty nad ranem po balu na zamku rzeszowskim, książę dostrzegł idącego z kobiałką na targ ubogiego szlachcica. W pewnej chwili z kobiałki wychylił głowę kogut, który głośno zapiał. W Lubomirskim odezwała się pasja myśliwska; zakład, że zastrzelę tego koguta – zawołał. Podano mu pistolet. Strzał był tak celny, że zginął nie tylko kogut, ale i jego właściciel. W rzeczywistości jednak książę zabił w pojedynku chorążego sanockiego Józefa Jelca, swojego wierzyciela, gdy ten gościł na zamku rzeszowskim. Już pierwsze złożenie szabel doprowadziło do śmierci Józefa Jelca, za co Lubomirski został skazany na dwa lata wieży w zamku w Sanoku, stanowiącym więzienie sanockie, i formalnie karę tę odbył (z przerwami). W 1727 roku został odznaczony Orderem Orła Białego, a w 1736 saskim Orderem św. Henryka. Pochowany w krypcie klasztoru zakonu kapucynów w Rozwadowie.
Przypisy
Chorążowie wielcy koronni
Członkowie dworu Augusta III Sasa
Fundatorzy obiektów sakralnych I Rzeczypospolitej
Generałowie majorowie armii koronnej
Jerzy Ignacy Lubomirski
Ludzie urodzeni w Krakowie
Ludzie związani z Rzeszowem (I Rzeczpospolita)
Odznaczeni Orderem Orła Białego (I Rzeczpospolita)
Pisarze polni koronni
Polacy – generałowie armii saskiej
Polacy odznaczeni Orderem Wojskowym św. Henryka (Saksonia)
Polscy książęta Świętego Cesarstwa Rzymskiego
Urodzeni w 1687
Więźniowie więzienia w Sanoku
Zmarli w 1753 |
188716 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni%20Jan%20Ostrowski | Antoni Jan Ostrowski | Antoni Jan Ostrowski herbu Rawicz (ur. 27 maja 1782 w Warszawie, zm. 4 grudnia 1845 w Les Madères we Francji (w gminie Vernou-sur-Brenne) – hrabia w Królestwie Kongresowym w 1820 roku i generał.
Syn Tomasza Adama, brat Władysława Tomasza. Uzyskał tytuł hrabiego w 1798 roku.
Za czasów Księstwa Warszawskiego posłował na oba sejmy, za Królestwa Kongresowego rozwijał działalność gospodarczą (założył osadę, później miasto Tomaszów).
Od 1809 roku był członkiem Rządu Tymczasowego. Później w roku 1820 został kasztelanem, a w czasie powstania listopadowego był wojewodą i dowódcą gwardii narodowej warszawskiej. Z funkcji tej został odwołany po dramatycznych wypadkach nocy sierpniowej.
W 1828 roku był członkiem Sądu Sejmowego, mającego osądzić osoby oskarżone o zdradę stanu.
Jako senator podpisał 25 stycznia 1831 roku akt detronizacji Mikołaja I Romanowa. W roku 1831 otrzymał stanowisko prezesa senatu.
Był członkiem sejmu powstańczego na emigracji. Na emigracji oddał się pracy dziejopisarskiej, której owocem było dzieło Żywot Tomasza Ostrowskiego, ministra Rzeczypospolitej, później prezesa senatu Księstwa warszawskiego i Królestwa polskiego (Paryż 1836, 2 t.). Odznaczony Orderem Świętego Stanisława I klasy w 1823 roku.
Dzieła
Pomysły o potrzebie reformy towarzyskiéy w ogólności, A mianowiciéy co do Izraelitów w Polszcze, przez założyciela miasta Tomaszowa Mazowieckiego, Paryż 1834, s. 372.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Antoni Jan Ostrowski – publikacje w bibliotece Polona
Członkowie Sądu Sejmowego Królestwa Kongresowego (1827–1829)
Członkowie sejmu polskiego na emigracji 1832–1848
Hrabiowie Królestwa Kongresowego
Ludzie urodzeni w Warszawie
Prezesi Senatu w czasie powstania listopadowego
Senatorowie-kasztelanowie Królestwa Kongresowego
Posłowie na Sejm Księstwa Warszawskiego
Członkowie Rady Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego
Kaliszanie
Generałowie powstania listopadowego
Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława I klasy (Królestwo Kongresowe)
Sygnatariusze aktu detronizacji Mikołaja I Romanowa (1831)
Urodzeni w 1782
Zmarli w 1845
Antoni Jan
Ludzie związani z Tomaszowem Mazowieckim |
188718 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Eurydyka%20%28driada%29 | Eurydyka (driada) | Eurydyka (także Eurydike; gr. Eurydíkē, łac. Eurydice) – w mitologii greckiej jedna z hamadriad lub menad, które nocami spotykały się wśród trackich pustkowi i oddawały cześć Dionizosowi, urządzając bachanalie.
Uchodziła za żonę Orfeusza. Zmarła od ukąszenia jadowitego węża. Nastąpiła na węża podczas zbierania ziół w lesie w dolinie rzeki Penejos w pobliżu Tempe w Tesalii, uciekając przed myśliwym Aristajosem. Nimfy leśne opowiedziały o tym Orfeuszowi, który to niezwłocznie udał się do podziemnego świata zmarłych.
Orfeusz błagał Hadesa o jej powrót na ziemię: zmiękczył wolę boga podziemi i jego żony Persefony żałosną pieśnią. Pluton zgodził się wydać Eurydykę pod jednym warunkiem – Orfeusz miał z nią wyjść z podziemi, idąc pierwszy i nie oglądając się za siebie. Gdy jednak małżonkowie zbliżali się do wyjścia i widać już było światło słońca, Orfeusz – wbrew zakazowi – obejrzał się, by ujrzeć twarz Eurydyki i utracił swą żonę na zawsze.
Mit o Eurydyce i Orfeuszu był wielokrotnie wykorzystywany w kulturze, upodobała go sobie zwłaszcza opera. W 1600 roku powstała druga opera Jacopo Periego i równocześnie druga opera w historii, a pierwsza zachowana, zatytułowana właśnie Eurydyka (Euridice). Tą samą tematyką zajmowali się później również m.in. Claudio Monteverdi (Orfeusz), Christoph Willibald Gluck (Orfeusz i Eurydyka) i Jacques Offenbach (Orfeusz w piekle). Do mitu o Orfeuszu i Eurydyce odnosi się również film Czarny Orfeusz. W 2016 swoją premierę na Broadwayu miał musical Hadestown, który w dużej mierze bazuje na micie i oddaje jego klimat.
Przypisy
Bibliografia
Nimfy w mitologii greckiej |
188721 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Acheron%20%28mitologia%29 | Acheron (mitologia) | Acheron (także Acheront; gr. Achérōn, łac. Acheron) – w mitologii greckiej uosobienie rzeki w Hadesie.
Jedna z pięciu rzek Hadesu. Zwana rzeką smutku, choć Acheron znaczy „Lament”. Posiada dwa dopływy: Pyriflegeton („Palący jak ogień”) i Kokytos („Oskarżony”). Pozostałe rzeki Hadesu to Styks i Lete („Zapomnienie”).
W literaturze
W Boskiej komedii Dantego, zapożyczony z mitologii Acheront jest rzeką w Piekle, oddzielającą Przedpiekle od właściwych kręgów piekielnych. Charon przewozi przez nią dusze potępione, a także Dantego i Wergiliusza.
W Grecji współczesnej
Z Acheronem opisanym w mitologii wiązana bywa grecka rzeka Acheron (w aktualnym języku nowogreckim Αχέροντας - Acherontas), o bardzo wysokich walorach widokowych.
Przypisy
Bibliografia
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1968
Karl Kerényi Mitologia Greków; Warszawa: Wydawnictwo KR 2002
Linki zewnętrzne
Rzeki w mitologii greckiej |
188722 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Transakcja | Transakcja | transakcja (finanse)
transakcja (informatyka) – niepodzielna operacja w systemie bazodanowym
Transakcja sp. z o.o. – spółka nomenklaturowa działająca w latach 1988-1991 |
188724 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej%20Stefan%20Ka%C5%82uszko | Andrzej Stefan Kałuszko | Andrzej Stefan Kałuszko (ur. 27 marca 1952 w Warszawie) – polski reżyser filmowy i scenarzysta, autor zdjęć do wielu własnych filmów i muzyki do nich.
Absolwent (1976) polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego i Wydziału Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
Reżyser filmu "Labirynt" z 1985 roku, programu "Filmidło" emitowanego w TVP 1, krótkiego programu "Kulisy M jak miłość" oraz dwóch projekcji na światową wystawę Expo dla Polski w 2005 w Aichi i w 2008 roku w Saragossie.
Na antenie telewizji Puls prowadził program „Lista przebojów filmowych”. Wyprodukował też dwie części dokumentu o bazylice w Licheniu „Licheńskie proroctwo” oraz materiał opowiadający o pracy Biura Ochrony Rządu.
Był związany ze Studiem Filmowym Zodiak. Współpracował z uznanymi gwiazdami polskiego kina, m.in. z: Piotrem Machalicą, Małgorzatą Pieczyńską, Jerzym Hoffmanem, który sprawował nad nim opiekę artystyczną, oraz Andrzejem J. Jaroszewiczem – autorem zdjęć na wystawy Expo. Podczas pracy nad „Filmidłem” współpracował też z Karoliną Korwin-Piotrowską i Marcinem Pawłowskim.
Jego największymi dziełami są filmy na obie wystawy Expo, polegające na sprzężeniu ze sobą trzech kamer, tak aby w sali kinowej trzy ogromne ekrany dały poczucie widzowi bycia w miejscach pokazywanych na ujęciach. Po tych projekcjach Polska zajęła 3. miejsce wśród pawilonów w Saragossie.
Jest reżyserem kilku filmów dokumentalnych związanych z II wojną światową i Warszawą: "Z Pawiaka" z udziałem Aliny Janowskiej o jej cudownym ocaleniu z niemieckiego więzienia, "Przelot nad zdobytym miastem" – obraz Warszawy z okien niemieckiego bombowca we wrześniu 1939 r., "Początek" – kontynuacja "Przelotu" o pierwszym tygodniu niemieckiej okupacji Warszawy, "Miasto z pamięci" o Powstaniu Warszawskim – film emitowany 1 sierpnia 2012 r. na Stadionie Narodowym przed koncertem Madonny, "Pawiak w relacjach świadków" – opowieści ofiar więzienia niemieckiego. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi i Medalem Pro Masovia.
Jest scenarzystą i reżyserem spotu krajoznawczego "Dolny Śląsk Dotknij Tajemnicy" nagradzanego na wielu światowych przeglądach i festiwalach.
Filmografia
Reżyser
120 godzin, 1980 dokument
Kilka gatunków ptaków 1982, etiuda fabularna
Labirynt, fabularny kinowy 1985
Jak się robi grosik, 1993 dokument
Podróż w czasie, 1994 dokument
Ludzie puszczy, 1998 dokument
Licheńskie proroctwo 2002 dokument
Będzie dzwoneczek, 2003 dokument
Program stacja, 2007 dokument
Z Pawiaka,2011 dokument
Przelot nad zdobytym miastem,2012 dokument
Miasto z pamięci, 2012 dokument
Początek, 2012 dokument
Pocztówki z życia Jan Czochralski Wielki Nieznany, 2013 dokument
Dolny Śląsk Dotknij Tajemnicy, 2012 spot krajoznawczy
Pawiak w relacjach świadków 2013 dokument
Egzamin dojrzałości 2014 dokument
Zwycięstwo 1920 2014 dokument
Dwustulatka 2016 film z okazji 200 lecia SGGW
Naprzeciw bankom 2017 dokument
Miejsce ocalonej pamięci 2017 dokument
W roli ojca dokument 2019
Film na Expo 2005 w Aichi, 2005
Film na Expo 2008 w Saragossie, 2008
Licheńskie Proroctwo dokument
Filmidło, TVP1 cykl programów telewizyjnych
O BORZE, dokument, 2002 Biuro Ochrony Rządu
Kulisy M jak miłość, TVP2
Lista przebojów filmowych, cykl programów TV Puls
Festiwal, cykl programów telewizyjnych dla Polonii 1
Dom, cykl programów telewizyjnych dla TVP 1
Scenarzysta
Labirynt, 1985
Przypisy
Bibliografia
Polscy reżyserzy filmowi
Urodzeni w 1952 |
188738 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Wincenty%20G%C5%82%C4%99bocki | Wincenty Głębocki | Wincenty Głębocki herbu Doliwa (ur. 5 kwietnia 1858 w Psarskiem k. Pniew, zm. 22 lutego 1903 w Ostrowie) – polski ksiądz, pedagog – prefekt.
Życiorys
Ukończył Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu (1879). Uczył się na Wydziale Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego (1879-1883). We Wrocławiu był aktywnym członkiem Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego. W latach 1885-1887 studiował teologię na uniwersytecie w Würzburgu. W 1887 roku rozpoczął roczny kurs w seminarium praktycznym w Gnieźnie. W 1888 roku przyjął święcenia kapłańskie. Od tego samego roku wikariusz w parafii św. Stanisława w Ostrowie. Od 1902 roku katolicki kapelan garnizonu ostrowskiego.
Od 1889 roku nauczyciel religii w Królewskim Gimnazjum w Ostrowie, a także w ostrowskiej Państwowej Wyższej Szkole Żeńskiej. W 1895 roku złożył we Wrocławiu państwowy egzamin nauczycielski (uprawnienia do nauczania religii oraz języków polskiego i hebrajskiego), a podczas pracy w Gimnazjum Męskim uzyskał tytuł Oberlehrer (Starszy Nauczyciel).
Uwielbiany przez młodzież, należał do najwybitniejszych i najbardziej szanowanych nauczycieli Królewskiego Gimnazjum w Ostrowie. Pracę pedagoga kontynuował pomimo ciężkiej choroby (kamica nerkowa i choroba żołądka). Uchodził za wymagającego, ale sprawiedliwego. Reprezentował poglądy umiarkowane, ale zawsze podkreślał swoją polskość i znany był w Ostrowie jak "protektor uczniów Polaków". Tak długo jak to było możliwe wykładał religię po polsku, ponieważ uważał, że prawdy wiary można zrozumieć dobrze tylko w ojczystym języku. Pod koniec XIX i na początku XX wieku był też jedynym prefektem polskiej narodowości uczącym w Królewskim Gimnazjum. Bliski przyjaciel jednego z najwybitniejszych dyrektorów szkoły, Niemca Huberta Beckhausa. Położył też znaczne zasługi w rozwoju ostrowskiego Gimnazjum Żeńskiego.
Po śmierci został pochowany na ostrowskim Starym Cmentarzu, obok księdza Augustyna Szamarzewskiego. Jego pogrzeb 26 lutego 1903 roku zakończył się manifestacją z udziałem mieszkańców i młodzieży-wychowanków.
Bibliografia
Wincenty Głębocki na stronie Wielkopolscy Księża
Jarosław Biernaczyk, Wincenty Głębocki, w: Alma Mater Ostroviensis - Księga Pamięci - Non Omnis Moriar, tom X, Ostrów Wielkopolski 2003
Duchowni katoliccy zaboru pruskiego
Głęboccy herbu Doliwa
Prezbiterzy archidiecezji gnieźnieńskiej
Polscy pedagodzy
Ludzie związani z Ostrowem Wielkopolskim
Ludzie związani z Gnieznem
Ludzie związani z Poznaniem
Zmarli w 1903
Urodzeni w 1858 |
188739 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Hiperpoprawno%C5%9B%C4%87 | Hiperpoprawność | Hiperpoprawność, in. hiperyzacja, hiperkorekcja, przesada poprawnościowa – unikanie form zgodnych z normą językową na rzecz hiperyzmów, czyli form pozbawionych aprobaty normatywnej, ale postrzeganych przez mówiącego jako lepsze.
Hiperkorekcja polega na bezpośredniej imitacji systemowości w tworzeniu form wyrazowych, niewłaściwym rozszerzeniu zakresu pewnej cechy językowej. Do zjawiska tego dochodzi zwykle wskutek kontaktu dwóch odmian językowych, np. dialektu lokalnego i języka ogólnego – bądź też dwóch różnych gwar – z których jedna uchodzi za bardziej „poprawną” i godną naśladowania, a druga za gorszą. Przyczyną hiperpoprawności jest niedostateczna wiedza na temat systemów językowych.
Hiperpoprawność bywa pojmowana jako przejaw niepewności językowej mówiącego.
Przykłady
Zjawisko hiperyzacji wynika z opacznej lub przesadnej próby zastosowania danej zasady językowej – niewłaściwie pojętej normy – która wbrew zamiarowi prowadzi do wygenerowania formy nienormatywnej. O hiperpoprawności nie można mówić, gdy użycie niestandardowej, pozornie przesadnej formy wynika z naturalnego poczucia językowego, np. gdy występuje ona w rodzimej odmianie języka danej osoby. Hiperpoprawność staje się przedmiotem krytyki na gruncie tradycji normatywizmu, choć jednocześnie może wynikać z nieścisłego przestrzegania popularyzowanych zasad poprawnościowych.
Hiperpoprawność występuje przede wszystkim na poziomie wymowy, fleksji i słowotwórstwa.
Przykładem tego zjawiska jest „literowa” wymowa ę oraz ą przed spółgłoskami zwartymi i zwarto-szczelinowymi, np. ząb jako [] lub [] zamiast []. Użytkownik gwarowej polszczyzny, w trakcie mówienia w języku ogólnym, może unikać gwaryzmu gościami i wprowadzać formę gośćmi, jednocześnie posiłkując się hiperyzmem rzeczmi w miejsce faktycznej formy literackiej: rzeczami.
Przykładem zjawiska hiperpoprawności w języku angielskim jest użycie formy whom (zamiast who) w zdaniu Whom is it at the door? Wynika to z chybionej próby dostosowania swojego dialektu, nierozróżniającego who i whom, do zasad angielszczyzny standardowej (zwłaszcza jej odmiany pisanej).
Bywa, że formy powstałe w wyniku hiperpoprawności utrwalają się w języku, niekiedy zyskując aprobatę normatywną lub nawet rugując w zupełności formy starsze. W rozwoju języka polskiego regularne formy typu depcę, szepcę itp., choć umotywowane ewolucją języka, były odczuwane jako gwarowe (patrz mazurzene) i zastępowano je formami depczę, szepczę itp., które ostatecznie zostały uznane za dopuszczalne w języku standardowym. Innym przykładem jest słowo zmierzch, pierwotnie brzmiące zmierzk. Ponieważ w niektórych polskich gwarach wygłosowe -ch przechodzi w -k (np. na tych nogach > na tyk nogak, groch > grok), mylnie uznano, że wymowa zmierzk jest gwarowa i końcowe k poprawiono na ch.
Zobacz też
malapropizm
Przypisy
Bibliografia
Błędy językowe |
716 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa%20pod%20Grunwaldem | Bitwa pod Grunwaldem | Bitwa pod Grunwaldem (zwana w języku niemieckim pierwszą bitwą pod Tannenbergiem „Schlacht bei Tannenberg”, a w języku litewskim bitwą pod Żalgirisem „Žalgirio mūšis”) – jedna z największych bitew w historii średniowiecznej Europy (pod względem liczby uczestników), stoczona na polach pod Grunwaldem 15 lipca 1410 roku, w czasie trwania wielkiej wojny między siłami zakonu krzyżackiego, wspomaganego przez rycerstwo zachodnioeuropejskie (głównie z Czech, z wielu księstw śląskich, z Pomorza Zachodniego i z pozostałych państw Świętego Cesarstwa Rzymskiego) oraz Prusów pod dowództwem wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena, a połączonymi siłami polskimi i litewskimi (złożonymi głównie z Polaków, Litwinów i Rusinów) oraz niewielkich wojsk tatarskich wspieranymi lennikami obu tych krajów (Hospodarstwo Mołdawskie, księstwo mazowieckie, księstwo płockie, księstwo bełskie, Podole i litewskie lenna na Rusi) oraz najemnikami z Czech, Moraw i z księstw Śląska oraz uciekinierami ze Złotej Ordy i chorągwiami prywatnymi (między innymi chorągiew z Nowogrodu Wielkiego księcia Lingwena Semena), pod dowództwem króla Polski Władysława II Jagiełły i wielkiego księcia litewskiego Witolda.
Bitwa ta zakończyła się zwycięstwem wojsk polsko-litewskich i pogromem sił krzyżackich, nie została jednak wykorzystana do całkowitego zniszczenia zakonu. Nie zdobyto Malborka – stolicy Zakonu – ponieważ wygasał rozejm Witolda z inflancką gałęzią Zakonu na północy (korzystny w czasie bitwy) i wojska litewskie rozpoczęły odwrót, niepewna była także sytuacja na południowych granicach Królestwa, zagrożonych atakiem przez ówczesnego sojusznika Zakonu, węgierskiego króla Zygmunta Luksemburczyka. Pomimo poddawania się wojskom królewskim przez pruskie miasta (Olsztynek, Morąg, Dzierzgoń, Główne Miasto Gdańsk, Stare Miasto Toruń, Chełmno, Elbląg), obrońca Malborka, komtur Świecia Henryk von Plauen, miał w dyspozycji jeszcze ponad 200 czynnych braci rycerzy oraz 362 komturie zakonne rozsiane po całej Europie, do których słał listy o pomoc. Marsz wojska dowodzonego przez Jagiełłę na Malbork był powolny. Do 22 lipca 1410 roku – kiedy to pod Malbork dotarły pierwsze oddziały armii polsko-litewskiej – zamek w Malborku był już gotowy do obrony, a jego oblężenie okazało się nieskuteczne. Okres ten kończy zwycięska bitwa rycerstwa polskiego pod Koronowem i I pokój toruński.
Podłoże
Na początku XIII wieku książęta Władysław Odonic, Konrad mazowiecki, Mściwój I gdański, Leszek Biały i Henryk Brodaty prowadzili akcję chrystianizacyjną na terenach pogańskich Prus. Akcję misyjną prowadził opat opactwa cystersów w Łeknie i zakon rycerski braci dobrzyńskich, powołany w tym celu przez księcia Konrada. Akcje te – podobnie jak akcja biskupa Chrystiana w oparciu o fundację dobrowską – nie przyniosły jednak spodziewanych efektów.
W tej sytuacji w 1226 roku książę mazowiecki Konrad zaprosił, za namową Jadwigi Śląskiej, na swoje ziemie zakon krzyżacki, oddając mu w dzierżawę ziemię chełmińską, gdzie zakon znalazł dogodną bazę do walk z plemionami Prusów, które zagrażały ciągłymi najazdami północnym rubieżom Mazowsza. Cesarz Fryderyk II oraz papież Grzegorz IX oficjalnie zezwolili zakonowi założyć swoje własne księstwo na terenach odebranych Prusom. Formalnie księstwo to miało stać się częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego i jednocześnie lennem książąt mazowieckich.
Oprócz napływania kolejnych braci i kolonistów niemieckich, zakon otrzymał wsparcie papieża – wyprawy przeciw Prusom zyskały rangę krucjat, w których brali udział także polscy książęta. W 1235 do Krzyżaków przyłączyli się bracia dobrzyńscy, a w 1237 zakon kawalerów mieczowych zawarł z nimi sojusz polityczno-militarny, będący właściwie unią tych dwóch zakonów.
W XIII wieku stosunki polsko-krzyżackie były dobre, lecz wiek XIV – wraz ze wzrostem potęgi zakonu – przyniósł zmianę. Będąc królem Polski, Wacław II Czeski zawarł z Brandenburczykami umowę, na mocy której miał oddać Pomorze Gdańskie w zamian za Nową Marchię. Ostatecznie do zamiany nie doszło z powodu śmierci króla, jednak w 1308 Brandenburgia postanowiła skorzystać ze słabości państwa Władysława Łokietka i zajęła Pomorze. Książę zmuszony był zwrócić się o pomoc do Krzyżaków, którzy wyparli najeźdźców. Za swoją pomoc zażądali jednak wysokiej zapłaty, przewyższającej wartość odbitych ziem. Wobec odmowy zapłaty przez Władysława zagarnęli całe Pomorze Gdańskie w 1309 roku. Osłabiona w tym czasie Polska, podzielona wciąż na dzielnice, nie była w stanie natychmiast przeciwstawić się agresji, co spowodowało utratę tych ziem na długie lata.
W 1320 roku królem Polski został Władysław I Łokietek, który wygrał proces z Krzyżakami przed sądem papieskim w Inowrocławiu. Wyrok z 1321 roku nakazał im zwrot Pomorza Gdańskiego Polsce, ale zakon, mimo polskich akcji dyplomatycznych i orzeczeń sądów papieskich, nie zamierzał zwrócić tych ziem.
W 1331 doszło do zawarcia groźnego dla Polski sojuszu Jana Luksemburskiego z Krzyżakami. Ci ostatni, licząc na wspólną akcję pod Kaliszem, najechali kraj od północy. Łokietek postanowił zaatakować część ich sił. 27 września 1331 roku doszło do starcia pod Płowcami na Kujawach. Bitwa nie została jednoznacznie rozstrzygnięta, lecz to strona polska zrealizowała swój cel – kampania Krzyżaków na ziemiach polskich została przerwana. Jednak już 9 kwietnia 1332 roku zakon ponownie napadł na Polskę, zagarniając Kujawy i ziemię dobrzyńską.
25 kwietnia 1333 na tronie polskim zasiadł syn poprzedniego króla, Kazimierz. Okazał się władcą niezwykle sprawnie poruszającym się w świecie dyplomacji. W 1335 doprowadził do I Zjazdu Wyszehradzkiego, na którym za cenę 20 tysięcy kop groszy praskich oraz uznanie zwierzchności Jana Luksemburskiego nad Śląskiem, król Czech zrzekł się wszelkich praw do korony polskiej. Oznaczało to ostateczne przekreślenie sojuszu czesko-krzyżackiego. Ponadto usiłowano rozstrzygnąć sprawę utraconych przez Polskę ziem – jednak ponieważ rezultaty nie zadowalały króla polskiego, zdecydował się on na oddanie sprawy pod sąd papieski. Wyrok z 16 września 1339 nakazywał zwrot Kujaw, ziemi dobrzyńskiej i Pomorza Gdańskiego. Był to już drugi wygrany przez stronę polską proces, ale Krzyżacy ponownie nie zgodzili się na oddanie zagrabionych ziem.
Tymczasem zmarł książę Rusi Halickiej Bolesław Jerzy II, który przed śmiercią uczynił swym sukcesorem Kazimierza, co postawiło przed polską polityką zagraniczną nowe wyzwanie. Król musiał dokonać wyboru, gdyż Polska nie była wówczas na tyle silna, by podjąć się walki na dwóch frontach.
Kazimierz Wielki uznał, że lepszym nabytkiem dla Korony byłoby uzyskanie terenów księstwa ruskiego, w związku z czym spór z zakonem należało załagodzić. W tych warunkach doszło w roku 1343 do zawarcia pokoju w Kaliszu, dzięki któremu zapewniony został rozejm, a Polska odzyskała Kujawy i ziemię dobrzyńską. Poza tym Kazimierz Wielki zachował tytuł władcy Pomorza Gdańskiego, co w przyszłości mogło stanowić podstawę do ewentualnych roszczeń ze strony polskiej.
W 1397 na ziemiach zakonu powstała organizacja mająca bronić interesów lokalnego społeczeństwa przed uciskiem krzyżackim: Związek Jaszczurczy. Początkowo swoim zasięgiem obejmował jedynie ziemię chełmińską, z czasem jednak się rozrósł i stał się podstawą dla kolejnej struktury: Związku Pruskiego.
Kolejny kryzys we wzajemnych stosunkach nastąpił w 1401, tuż po zawarciu przez Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie unii wileńsko-radomskiej. Młodszy brat króla Władysława Jagiełły, Świdrygiełło, przeciwnik porozumienia polsko-litewskiego, stanął na czele buntu przeciw Witoldowi. Postanowił także poszukać wsparcia u Krzyżaków, którzy byli zainteresowani osłabieniem Litwy – jednak znów udało się zapobiec wojnie i w 1404 roku strony zawarły pokój w Raciążku, gdzie Witold przedstawił także polskie postulaty dotyczące kwestii utraconych ziem. Polska odkupiła ziemię dobrzyńską.
Tymczasem powrócił problem Santoka i Drezdenka, gdy w 1402 roku zakon krzyżacki nabył Nową Marchię. Podporządkowanie sobie tych grodów przez państwo zakonne doprowadziło do utwardzenia stanowiska Polski w kwestiach krzyżacko-litewskich. Gdy wielkim mistrzem został zwolennik konfrontacyjnej polityki wobec Polski, Ulrich von Jungingen, wybuch wojny stał się już tylko kwestią czasu.
Źródła
Istnieje kilka zachowanych źródeł dotyczących bitwy pod Grunwaldem i większość z nich stanowią źródła polskie. Najważniejszym z nich jest tzw. „Kronika konfliktu” (łac. Cronica conflictus Wladislai regis Poloniae cum Cruciferis anno Christi 1410), która została napisana przez naocznego świadka w roku, w którym bitwa się odbyła. Przypisywana jest ona podkanclerzemu Królestwa Polskiego Mikołajowi Trąbie, późniejszemu arcybiskupowi gnieźnieńskiemu lub sekretarzowi królewskiemu Zbigniewowi Oleśnickiemu późniejszemu kardynałowi i biskupowi krakowskiemu. Kolejnym źródłem jest Kronika Historiae Polonicae spisana przez Jana Długosza w latach (1415–1480), który batalii grunwaldzkiej poświęcił kolejne dzieło manuskrypt pt. Banderia Prutenorum zawierający obrazy oraz łacińskie opisy flag krzyżackich zdobytych pod Grunwaldem. Niemieckim źródłem jest Kronika Johanna von Posilge.
Przyczyny
Wiosną 1409, dzięki zabiegom wielkiego księcia litewskiego Witolda, wybuchło antykrzyżackie powstanie na Żmudzi. Wielki mistrz zakonu, Ulrich von Jungingen, wystąpił do króla Polski, Władysława Jagiełły, o zachowanie neutralności Polski w konflikcie Zakonu z Litwą popierającą Żmudź. Król odmówił. W konsekwencji wielki mistrz zmienił kierunek ataku i w pierwszych dniach sierpnia 1409 roku oddziały zakonne przekroczyły granice Polski, zajęły ziemię dobrzyńską i najechały Kujawy i Wielkopolskę. Jagiełło szybko odzyskał Kujawy i odbił Bydgoszcz, ale działania militarne kampanii 1409 roku na tym zakończono. 8 października 1409 roku pod zamkiem bydgoskim zawarto rozejm, który miał obowiązywać „do dnia św. Jana” – 24 czerwca 1410 roku.
W umowie pośredniczyli książęta śląscy przysłani przez króla czeskiego Wacława: wrocławski, świdnicki i oleśnicki.
Na mocy rozejmu ziemia dobrzyńska pozostała w rękach krzyżackich, a spór miał rozstrzygnąć król czeski. Zapisy rozejmu, z pozoru bardzo korzystne dla strony krzyżackiej, dawały Jagielle czas na zorganizowanie wyprawy wojennej w roku następnym. W Krakowie i Malborku rozpoczęto przygotowania do decydującego starcia. Obie strony położyły nacisk na działania dyplomatyczne. Krzyżacy już w grudniu 1409 roku zawarli sojusz z królem węgierskim, Zygmuntem Luksemburskim, który usiłował rozbić unię polsko-litewską. Po stronie Zakonu opowiedzieli się książęta Pomorza Zachodniego, którzy jednak wkrótce się podzielili: książęta szczecińscy pozostali po stronie Zakonu, a Kazimierz V wziął udział w bitwie po stronie krzyżackiej, natomiast książę słupski Bogusław VIII Magnus przeszedł na stronę Polski i posiłkował stronę polską pod Grunwaldem. Pospieszyli też liczni rycerze z zachodniej Europy. Państwa Unii zawarły pokój z Wielkim Księstwem Moskiewskim oraz przymierze z Mołdawią. Gotowość pomocy zaoferował pretendent do tronu tatarskiego, lennik wielkiego księcia Witolda, chan Złotej Ordy Dżalal ad-Din, syn Tochtamysza. Wszystkie strony dokonały zaciągu rycerzy. Polacy prowadzili werbunek w Czechach (stąd przybyło niemal 3000 zaciężnych pod wodzą Jana Sokoła).
Planowanie
Szczegółowy polski plan wojenny kampanii 1410 roku zaplanowano prawdopodobnie w Brześciu Litewskim w grudniu 1409, podczas narady króla Jagiełły z Witoldem, z udziałem podkanclerzego koronnego Mikołaja Trąby. Główne natarcie postanowiono skierować na Malbork z zamiarem zmuszenia Zakonu do podjęcia walnej rozprawy. Jako miejsce ostatecznej koncentracji wojsk wybrano Czerwińsk nad Wisłą.
Przygotowania militarne
Zakon był świadom przygotowań strony polsko-litewskiej i spodziewał się dwukierunkowego ataku – Polaków na Pomorze Gdańskie i Litwinów w kierunku Żmudzi. By odeprzeć to zagrożenie, Ulrich von Jungingen skoncentrował część swych sił pod Świeciem, pozostawiając jednocześnie znaczną część swej armii w zamkach na wschodzie – w Ragnecie w pobliżu Giżycka i Memelu (Kłajpeda). Polacy i Litwini nadal ukrywali swoje intencje, organizując kilka rajdów głęboko na terytorium wroga. Ulrich von Jungingen poprosił o przedłużenie rozejmu do 4 lipca, by mogli przybyć zaciężni z zachodniej Europy. Strona polsko-litewska miała wystarczająco dużo czasu, żeby zebrać siły.
30 czerwca 1410 oddziały z Wielkopolski i Małopolski przekroczyły pod Czerwińskiem Wisłę, po moście pontonowym, i 2 lipca połączyły się z siłami z Mazowsza i Litwy. Połączone wojska dzień później podjęły marsz, pozorując atak na zajętą przez Krzyżaków w roku poprzednim ziemię dobrzyńską, ale po tygodniu wkroczyły na terytorium zakonu krzyżackiego, kierując się wprost na stolicę zakonu w Malborku. Krzyżacy zostali całkowicie zaskoczeni.
5 lipca doszło do potyczki wojska pod dowództwem Janusza Brzozogłowego, który pokonał krzyżacką załogę Świecia. Następnie do Jagiełły przybyli posłowie Zygmunta Luksemburczyka, którzy proponowali przeprowadzenie sądu polubownego z udziałem króla Węgier. Jagiełło postawił jednak twarde warunki w przewidywaniu, że Krzyżacy je odrzucą. (W obecności posłańców węgierskich, 6 lipca, Witold przeprowadził przegląd wojsk.) Ulrich von Jungingen odpowiedział, że uczyni wszystko, by zniszczyć siły przeciwnika. 7 lipca wojska polsko-litewskie zajęły Bądzyn, ujawniając tym samym, iż zmierzają w głąb terytorium państwa krzyżackiego. Pod Bądzynem zatrzymały się na dwa dni, po czym kontynuowały marsz i 9 lipca weszły na terytorium Prus. Po przebyciu granicy po raz pierwszy podniesiono wszystkie chorągwie i odśpiewano Bogurodzicę. 10 lipca sprzymierzeni wyruszyli ze swojego obozu pod Lidzbarkiem, pozostawiając w nim część sił. Po dwóch milach (ok. 15 km) marszu podjazd polski natknął się na spore siły nieprzyjaciela, które obsadziły przeprawę nad Drwęcą pod Kurzętnikiem. Okazało się, że Ulrich von Jungingen rozpoczął pospieszną koncentrację swoich wojsk przez wycofanie ich spod Świecia i zdecydował się zorganizować linię obrony na rzece Drwęcy.
Brody przez rzekę były ufortyfikowane przy pomocy palisad, a pobliski zamek w Kurzętniku wzmocniony. Po naradzie z powołaną radą wojenną, Jagiełło postanowił ominąć zastawioną pułapkę i obejść źródła Drwęcy od wschodu. Wojska Unii wycofały się 11 lipca spod Kurzętnika i następnie przez Lidzbark Welski i Działdowo (a ich część, prawdopodobnie oddziały litewskie i tatarskie, również przez Nidzicę) kontynuowały marsz w kierunku Malborka. 13 lipca siły sprzymierzonych dotarły do miasta (i zamku) Dąbrówna, które zostało zdobyte, splądrowane i spalone. Po jednodniowym postoju pod Dąbrównem wojska polsko-litewskie ruszyły, przed świtem 15 lipca, wszystkimi drogami w kierunku Ulnowa i jeziora Lubień na wschód od Grunwaldu, gdzie rozłożyły się obozami. Tymczasem wojska krzyżackie, po odejściu wojsk polsko-litewskich znad Drwęcy, pomaszerowały przez Bratian i Lubawę w kierunku Stębarka, z zamiarem przecięcia drogi wojskom królewskim.
Pole bitwy
Okolice wiosek Grunwald, Łodwigowo i Stębark to teren pofałdowany, przecięty sporym strumieniem i obfitujący w jeziora, o wzgórzach sięgających nawet 200 m, ale łagodnych w spadku i przedzielonych rozległymi dolinami. Teren był częściowo zalesiony, a wzdłuż dróg ze Stębarku do Łodwigowa rosły rozłożyste dęby. Szata roślinna, w roku 1410 znacznie bogatsza niż obecnie, jak również uformowanie terenu, nie pozwalały zorientować się co do jakości i ilości wojsk przeciwnika, których po prostu nie było widać. Ulrich von Jungingen wybrał więc pole bitwy dobrze, gdyż znakomicie nadawało się ono do przygotowywania zasadzek i niespodziewanych manewrów. Jednak teren nieprzejrzysty dla Polaków i Litwinów nie stawał się przejrzystszym dla Krzyżaków – pojął to również Jagiełło, który z Witoldem i towarzyszącymi im rycerzami objeżdżał okolicę rankiem 15 lipca.
Przebieg bitwy
Rankiem 15 lipca 1410 roku obie armie stanęły naprzeciw siebie. Wojska polskie i litewskie rozlokowane były na wschód od Łodwigowa i Stębarka, na skraju i częściowo w lasach, w pobliżu jeziora Lubień. Lewe skrzydło tworzyły główne siły polskie, pod dowództwem marszałka Zbigniewa z Brzezia i składały się w większości z ciężkiej jazdy. Prawe skrzydło wojsk koalicji tworzyło rycerstwo z Wielkiego Księstwa Litewskiego, pod dowództwem wielkiego księcia Witolda, składające się w większości z lekkiej kawalerii. Wśród sił prawego skrzydła były chorągwie z całej Litwy, jak również posiłkowe oddziały Tatarów, prowadzone przez chana Dżalal ad-Dina, oddziały mołdawskie przysłane przez hospodara Aleksandra Dobrego oraz prawdopodobnie oddziały serbskie. Centrum stanowiły zaciężne rycerstwo z Czech i Śląska oraz trzy chorągwie smoleńskie. Całością wojsk unii dowodził król Władysław Jagiełło.
Jak podaje Jan Długosz, przed rozpoczęciem batalii trzystu najemnych żołnierzy czeskich wycofało się bez wiedzy króla z pola bitwy. Zawrócili jednak, gdy podkanclerzy Królestwa Polskiego, Mikołaj Trąba, napotykając ich na swojej drodze, wypomniał im strach przed wojskami zakonnymi. Mimo to podczas bitwy najemnicy z Czech i Moraw z chorągwi św. Jerzego prawdopodobnie ponownie opuścili plac boju, za namową swojego chorążego Jana Sarnowskiego. Również tym razem dostrzegł ich Mikołaj Trąba i oskarżył Jana o zdradę.
Bitwa rozpoczęła się około 9 rano. Naprzeciw wojsk wielkiego mistrza – ...a dzieliła ich nawzajem od siebie odległość jednej strzały – stały ukryte w lasach armie sprzymierzonych. Długie wyczekiwanie w pełnym słońcu sprowokowało wielkiego mistrza do wysłania emisariuszy z prowokacyjnym podarunkiem: dwoma nagimi mieczami. Długosz tak opisuje ten fakt: Wielki mistrz pruski Ulryk posyła tobie i twojemu bratu... dwa miecze, ku pomocy, byś z nim i z jego wojskiem mniej się ociągał i odważniej, niż to okazujesz, walczył, a także żebyś dalej się nie chował i, pozostając w lasach i gajach, nie odwlekał walki. Niedługo potem całe wojsko królewskie zaśpiewało donośnym głosem ojczystą pieśń Bogurodzicę, a potem wznosząc kopie rzuciło się do walki. Aby w ferworze walki można było rozpoznać się na polu bitwy, ustalono hasła, które brzmiały: Kraków, Wilno.
W przebiegu bitwy można wyróżnić pięć faz:
na początku bitwy lekka jazda litewska i tatarska uderzyła na artylerię i piechotę krzyżacką. Artyleria zakonu zdołała oddać dwie salwy i nie wzięła udziału w dalszej części bitwy.
II faza bitwy rozpoczęła się atakiem jazdy krzyżackiej na prawe i lewe skrzydło armii polsko-litewskiej i zderzeniem się ciężkiej jazdy obu stron. W efekcie powstały dwa ośrodki walki: prawe skrzydło wojsk litewsko-rusko-tatarskich przeciwko Krzyżakom w okolicach Stębarku i lewe skrzydło wojsk polskich i zaciężnych przeciw krzyżackim siłom głównym. Ta faza bitwy trwała około godziny.
III faza bitwy powstała, kiedy jazda krzyżacka odepchnęła w zażartej walce wojska litewskie (40 chorągwi) pod wodzą księcia Witolda w kierunku lasu i w efekcie nastąpiło załamanie się skrzydła litewskiego. Ta tzw. ucieczka Litwinów (według niektórych źródeł początkowo pozorowana) związała w pościgu poważne siły zakonne. Oddziały te wróciły na główne pole bitwy, przekonane o zwycięstwie zakonu, gdy wojska polskie na lewym skrzydle brały górę nad zakonnymi. W tej fazie bitwy Krzyżacy nieomal zdobyli wielką chorągiew królestwa i zaczęli nawet śpiewać pieśń zwycięstwa („Chrystus zmartwychwstał”, niem. Christ ist erstanden). Wówczas ...walczący pod nią rycerze podnieśli ją natychmiast... i pragnąc zetrzeć haniebną zniewagę, w najzaciętszy sposób atakują wrogów i rozbijają ich kompletnie. Faza ta trwała 2–3 godziny.
w IV fazie nastąpił atak odwodu 16 chorągwi wielkiego mistrza oraz walka w centrum i na lewym skrzydle polskim. Z kolei atak odwodów polskiej jazdy rozerwał zasadniczy korpus sił krzyżackich oraz umożliwił przeprowadzenie decydującego ataku odwodów lekkiej jazdy ukrytej w zaroślach. Nastąpiło okrążenie i klęska wojsk krzyżackich. Faza ta trwała od 1 do 2 godzin.
V fazą było zdobycie taborów i obozu krzyżackiego oraz bój pościgowy z uciekającymi wojskami krzyżackimi.
„Bitwa (...) zaczęła się na trzy godziny przed południem, a zakończyła na niespełna godzinę przed zachodem słońca (9.00–19.00). Przewagę na placu boju miały praktycznie cały czas (oprócz fazy III, kiedy nieco zaskoczone siły polsko-litewskie dały się zepchnąć do defensywy) wojska dowodzone przez króla Polski.
Znaczenie bitwy
Wynik bitwy miał istotny wpływ na ówczesne stosunki polityczne, ponieważ wyniósł dynastię jagiellońską do rangi najważniejszych w Europie. Według niektórych badaczy (np. Stefan Maria Kuczyński, Paweł Jasienica), zwycięstwo odniesione głównie siłami polskimi, spowodowało pewien kryzys w stosunkach polsko-litewskich i miało wpływ na postawę króla, który obawiając się dalszego wzrostu znaczenia Korony w Unii miał opóźniać pościg za niedobitkami wojsk zakonu krzyżackiego i nie zdobył Malborka. Nowością było wykorzystanie przez wojska królewskie w przeprawie przez Wisłę średniowiecznego odpowiednika mostu pontonowego. Wielu zaproszonych przez zakon rycerzy miało odmówić udziału w bitwie widząc dysproporcję sił i przeczuwając jego porażkę.
Wiadomo, że król Władysław Jagiełło polecił odnaleźć zwłoki wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena i co ważniejszych braci zakonnych, aby odesłać je z honorami do Malborka. Trofeami wojennymi było przede wszystkim 51 chorągwi krzyżackich. Szczegółowy ich opis wraz z ilustracjami podał Jan Długosz w swoim dziele Banderia Prutenorum, spisanym w XV wieku. Część z nich została przyznana księciu Witoldowi, te zaś, które trafiły do wawelskiej katedry zostały w 1797 wywiezione przez Austriaków do Wiednia i ślad po nich zaginął. W 1937, na podstawie opisów z dzieła Długosza, chorągwie zostały zrekonstruowane i umieszczone na Wawelu. Podczas okupacji niemieckiej hitlerowcy wywieźli je do zamku malborskiego. Kolejnym trofeum były słynne dwa nagie miecze ofiarowane Jagielle przez Krzyżaków (przechowywane były w wawelskim skarbcu, później trafiły do kolekcji Izabeli Czartoryskiej w Puławach, lecz w 1853 zostały wywiezione do Rosji i ślad po nich zaginął).
W bibliografii niemieckiej bitwa pod Grunwaldem występuje jako bitwa pod Tannenbergiem (Schlacht bei Tannenberg). Obecna nazwa tej miejscowości to Stębark.
Ważniejsi jeńcy krzyżaccy wzięci do niewoli w 1410 byli przetrzymywani w oczekiwaniu na okup na zamku Tenczyn pod Krakowem.
Powrót Jagiełły do stolicy nastąpił dopiero w szesnaście miesięcy po bitwie, gdyż król kontynuował działania wojenne oraz oczekiwał orzeczenia słuszności prowadzonej wojny z zakonem od papieża Jana XXIII (później uznanego za antypapieża). Pomyślny wyrok Rzymu zastał monarchę w Niepołomicach, gdzie natychmiast przystąpiono do przygotowania uroczystego wjazdu władcy do Krakowa. Miał on mieć charakter pielgrzymki. W dniu 25 listopada 1411 roku Jagiełło wyruszył pieszo z Niepołomic i szedł przez Wieliczkę i Kazimierz, otoczony wyższym duchowieństwem i rycerstwem. Przed procesją niesiono zdobyte pod Grunwaldem krzyżackie chorągwie. Na Kazimierzu wstępowano po drodze do tamtejszych kościołów. Następnie zatrzymano się na dłużej na Skałce, aby oddać hołd św. Stanisławowi – patronowi Polski. Później orszak królewski udał się na Wawel, gdzie podczas uroczystości kościelnych zawieszono zdobyczne chorągwie wokół grobu św. Stanisława na ścianach nawy głównej katedry wawelskiej. Ceremonia ta zakończyła krakowskie uroczystości ku czci zwycięstwa, które dały początek tradycji obchodów grunwaldzkich.
Pole bitwy dotychczas nie doczekało się systematycznego przebadania pod względem archeologicznym. Istnieją dziewiętnastowieczne doniesienia o różnych przypadkowych odkryciach – np. w kościele w Stębarku przechowywano kilka kamiennych kul armatnich i elementy zbroi, a w zamku w Dąbrównie znaleziono siekierę bitewną i inne fragmenty zbroi. Polskie badania archeologiczne rozpoczęły się w 1958 i trwały do lat 90., lecz objęły niewielką część pobojowiska, m.in. nie odnaleziono wspomnianego przez kronikarzy miejsca pochówku kilkuset znaczniejszych rycerzy obu stron w okolicach stębarskiego drewnianego kościoła i nie przebadano pobliskich bagien, gdzie podobno zginęło wielu uciekinierów z pola walki. Odnaleziono kilka zbiorowych mogił w pobliżu ruin kaplicy wzniesionej przez Krzyżaków po bitwie. Szkielety nosiły ślady po ciosach zadanych mieczem, toporem lub po trafieniach bełtami z kuszy.
Uczestnicy bitwy pod Grunwaldem
Strona polska
Rycerstwo polskie zorganizowane było w 50 chorągwiach, wśród których znajdowali się także zaciężni Czesi (Jan Žižka), Morawianie (Jan Sokol z Lamberka), Ślązacy, Szwajcarzy i lennicy polscy (Hospodarstwo Mołdawskie, księstwo mazowieckie, księstwo płockie, księstwo bełskie, Podole). Spośród tych wojsk szczególnie wyróżniła się Chorągiew Białego Niedźwiedzia z Chełma, która miała znaczący udział w bitwie (została za to wyróżniona przez Króla Polski Władysława Jagiełłę, który ufundował kościół pw. Rozesłania Apostołów w tym mieście). Litwa przysłała 40 chorągwi, które składały się z oddziałów litewskich i lenników litewskich na Rusi. W ramach wojsk litewskich walczyły także chorągwie złożone z Tatarów, którzy uciekli ze Złotej Ordy oraz oddziały przyprowadzone przez Lingwena z Republiki Nowogrodu oraz z Republiki Pskowskiej. Wśród uczestników tej bitwy, po stronie Królestwa wymieniani są m.in. rycerze: Zyndram z Maszkowic, oboźny wojsk polskich i dowódca wielkiej chorągwi ziemi krakowskiej, Marcin z Wrocimowic, chorąży chorągwi ziemi krakowskiej, Zawisza Czarny i jego brat Jan Farurej z Garbowa, wojewoda krakowski Jan z Tarnowa, Florian z Korytnicy, Paweł Złodziej z Biskupic, Mikołaj Powała z Taczewa, Jarand z Grabi i Brudzewa, Dobiesław z Oleśnicy, Spytek Tarnowski (zm. 1435) oraz Lingwen Olgierdowicz, Zygmunt Korybut, Jerzy Mścisławski, Petulin z Zimnej Wódki.
Wojska koronne (wraz z lennikami)
Chorągwie główne i dworskie
Chorągwie regionalne
Chorągwie książąt mazowieckich
Chorągwie prywatne
Wojsko litewskie (wraz z lennikami z Rusi)
Chorągwie ziemskie
Litewskie chorągwie prywatne
Chorągwie złożone z uciekinierów ze Złotej Ordy
Wojska krzyżackie
Zakon krzyżacki wystawił 51 chorągwi (w tym dwie wielkiego mistrza), wśród których znajdowali się również goście zakonu z Anglii, Francji, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Śląska, Pomorza, Czech, Moraw, Węgier oraz Inflant. Udział w bitwie po stronie zakonnej wzięli m.in. Fryderyk von Wallenrode, Konrad Lichtenstein, Thomas von Morheim, Wilhelm von Helfenstein, Heinrich von Schwelborn, Godfryd von Hatzlfeld, Burchard Wobeke, Arnold von Baden, Arnold Stapil, Markward von Salzbach i Werner Tettingen. Według niektórych badaczy samych braci-rycerzy krzyżackich było pod Grunwaldem tylko około 250, resztę stanowili goście i zaciężni. Według najnowszych badań, po stronie krzyżackiej walczyli również Słowianie (z Prus, Pomorza oraz Śląska m.in. książę oleśnicki Konrad VII Biały), a także Prusowie i Litwini zamieszkali na terenie Prus Zakonnych.
Sprawy niewyjaśnione
Liczebność wojsk obu stron
W literaturze podawane są różne – dość rozbieżne – szacunki liczebności wojsk (mówi się niekiedy nawet o sumie do 38 tys. wojsk zakonnych i do 43 tys. sprzymierzonych), ale przez większość historyków i badaczy są one podawane w wątpliwość. Przewaga liczebna wojsk unii nie jest kwestionowana, za to w wielu źródłach kwestionuje się poważne zagrożenie dla głównego obozu Jagiełły wskutek straceńczej szarży lekkozbrojnej jazdy krzyżackiej – wątek opisany przez Sienkiewicza.
Czyny Zbigniewa Oleśnickiego
Kolejnym niejasnym zagadnieniem są czyny Zbigniewa Oleśnickiego. W najstarszym opisie bitwy (Cronica conflictus) znajduje się tylko opis, że Zbigniew Oleśnicki dobił pokonanego przez Jagiełłę rycerza Leopolda von Kökeritz. Z kolei w późniejszej Kronice Długosza Oleśnicki ma wpierw na rozkaz Jagiełły obawiającego się o siebie próbować ściągnąć na pomoc chorągiew nadworną (dowodzący nią Mikołaj Kiełbasa nie wykonuje rozkazu, ponieważ spowodowałoby to zamieszanie w polskim szyku), a potem zwalić z konia za pomocą złamanej kopii atakującego króla rycerza Leopolda von Kökeritz (król ma uderzyć kopią już pokonanego przeciwnika), a jeszcze później odmówić przyjęcia pasa rycerskiego, ponieważ „woli walczyć zawsze dla Chrystusa niż dla ziemskiego i śmiertelnego króla”. Opis Długosza wydaje się mało wiarygodny, ponieważ głównym źródłem Długosza był sam Oleśnicki (w młodości Długosz był sekretarzem Oleśnickiego), który mógł chcieć przedstawić swoją osobę w jak najkorzystniejszym świetle. Ponadto w opisie Długosza występują sprzeczności dotyczące zachowania króla – najpierw jest on tak przestraszony, że wysyła Oleśnickiego po pomoc do chorągwi nadwornej, a później (przed atakiem Leopolda von Kökeritz) z trudem daje się powstrzymać od osobistego udziału w walce. Dlatego obecnie historycy (np. Nadolski w pozycji „Grunwald 1410”) przyjmują powszechnie, że wiarygodny jest opis z Kroniki Konfliktu dotyczący walki z Leopoldem von Kökeritz. Podobnie można rozpatrywać jazdę Oleśnickiego do chorągwi nadwornej, o ile takie wydarzenie w ogóle miało miejsce. Jagiełło dysponował gońcami do przekazywania jego rozkazów, a w najważniejszych przypadkach posyłał osoby pełniące ważne urzędy i z racji tego cieszące się autorytetem. Dlatego też Jagiełło z pewnością był świadomy tego, że posyłanie nieznanego młodego kancelisty z rozkazem do chorągwi nadwornej byłoby bezcelowe, bo polecenia tego kancelisty i tak zostałyby zignorowane. W takiej sytuacji posłany zostałby goniec, albo ktoś znaczniejszy ze świty królewskiej, co jednak nie nastąpiło. Możliwe wytłumaczenie przyczyn jazdy Oleśnickiego (i jego późniejszego zachowania) to to, że na widok odwodu Wielkiego Mistrza uległ on panice i przestraszony pojechał do najbliższej chorągwi (chorągwi nadwornej); rycerze tej chorągwi mogli go wyśmiać, więc zawstydzony wrócił do świty królewskiej, gdzie także mógł zostać wyśmiany z powodu ucieczki, a następnie, chcąc się zrehabilitować za to, zaatakował już pokonanego Leopolda von Kökeritz.
Okoliczności śmierci dostojników Zakonu
Inną sprawą niewyjaśnioną są okoliczności śmierci dostojników Zakonu. W bitwie wzięło udział 250 braci zakonnych (prawie wszyscy bracia przebywający na terenie Państwa Zakonnego w Prusach), z których zginęło 203. Dla odmiany w armii polskiej według Długosza zginęło tylko 12 znaczniejszych rycerzy. Kronika Jana Posilgego opisująca bitwę od strony krzyżackiej podaje, że „wróg szczególnie godził w braci”. Istotne jest także to, że Długosz nie podaje nazwisk polskich rycerzy, którzy mieli pokonać poszczególnych dostojników (pewien wyjątek jest czyniony dla Mszczuja ze Skrzynna, ale nawet w tym wypadku nie jest podawane jednoznacznie, że zabił on Wielkiego Mistrza).
Możliwe wyjaśnienia:
dostojnicy Zakonu polegli z rąk osób spoza stanu rycerskiego (np. chłopskich piechurów);
dostojnicy Zakonu byli zabijani w celu ich likwidacji z naruszeniem obyczajów rycerskich;
dostojnicy Zakonu nie dorównali swojej sławie.
W XIX wieku pojawiła się teza o udziale piechoty chłopskiej po stronie polskiej, którą bardzo popierał Kuczyński. Zgodnie z tą hipotezą dostojnicy Zakonu mieli paść z rąk tych piechurów. Obecnie jednak uważa się, że w bitwie w ogóle nie uczestniczyła piechota chłopska, co eliminuje tę hipotezę. Można przyjąć także, że niektórzy zakonnicy polegli z rąk członków świty polskich rycerzy, ale osoby te przeważnie też należały do stanu rycerskiego, więc giermek, który pokonałby krzyżackiego komtura, byłby uhonorowany np. natychmiastowym pasowaniem na rycerza.
Tezę o likwidacji z kolei wspiera Nadolski. Aczkolwiek takie działania są możliwe w pojedynczych przypadkach, to raczej dotyczyłyby sytuacji już po walce (np. zabicie Markwarda von Salzbacha na rozkaz Witolda – oficjalnie za obrazę matki Wielkiego Księcia, a faktycznie w celu uniemożliwienia mu ewentualnego wyjawienia konszachtów Witolda z Krzyżakami, w których to konszachtach zabity grał ważną rolę) i nie miało charakteru masowego, co wspiera kronika Posilgego, gdzie nie ma wzmianek o naruszeniu obyczaju rycerskiego, a także to, że później Zakon nie próbował wykorzystać takiej sprawy w wojnie dyplomatycznej z Polską i Litwą.
Ostatnia hipoteza opiera się na tym, że do bitwy pod Grunwaldem bracia zakonni byli postrzegani jako doskonali wojownicy i niezrównani szermierze, co wywodziło się z ich działań na początku podboju Prus i tego, że potem bracia incydentalnie walczyli osobiście (nikt zatem nie mógł zweryfikować tej legendy). Oczywiście świeżo wstępujący bracia mogli być doskonałymi rycerzami, to jednak bracia mieszkający w Prusach szybko otrzymywali różne stanowiska administracyjne (około 250 osób musiało zarządzać całym państwem), które wiązały się z obciążeniami czasowymi uniemożliwiającymi częste i długie ćwiczenia rycerskie. Podczas bitwy Polacy i Litwini mieli jednak dalej wierzyć w opowieści o niezrównanych szermierzach i stosownie do tego atakować braci zakonnych. W rezultacie atak, który mógłby zostać odparty przez wyszkolonego rycerza, bywał zabójczy dla rzadko ćwiczącego się w rzemiośle rycerskim wyższego urzędnika – większość ocalałych braci to młodsi zakonnicy, którzy jeszcze nie otrzymali funkcji administracyjnych. W takiej sytuacji Długosz nie chciał umniejszać rangi zwycięstwa przez dezawuowanie obrazu braci zakonnych, więc pominął opis ich śmierci.
Tradycja bitwy grunwaldzkiej
Odwoływanie się do bitwy pod Grunwaldem stanowiło istotne narzędzie polityki i propagandy Władysława Jagiełły, ale w kolejnych wiekach pamięć o starciu stopniowo zanikała, ustępując zmitologizowanej wizji bitwy pod Płowcami.
Zgodnie z wolą wszystkich stanów duchownych i świeckich król Władysław Jagiełło polecił, aby dzień 15 lipca był obchodzony jako święto narodowe. Każdego roku ze wszystkich kościołów Krakowa w dniu tym wyruszały procesje – najbardziej okazała z katedry wawelskiej – udając się wspólnie do kościoła św. Jadwigi na Stradomiu. Świątynia ta związana była z kultem królowej Jadwigi jako tej, która przepowiedziała załamanie się potęgi krzyżackiej i której orędownictwu współcześni przypisywali grunwaldzkie zwycięstwo. Zachował się dokładny opis takiej procesji z czasów króla Jana III Sobieskiego. Na jej czele szła milicja miejska i żołnierze, dalej postępowali żacy ze sztandarami, prowadzeni przez bakałarzy i seniorów, za nimi górnicy z żup wielickich i członkowie licznych bractw kościelnych z chorągwiami i muzyką. Również z chorągwiami i muzyką, a także z czeladzią uzbrojoną w muszkiety i rusznice, szły cechy krakowskie, a za nimi kongregacje kupieckie z orkiestrą. Magistraty Krakowa, Kazimierza, Kleparza i Piasków kroczyły każdy pod swoją chorągwią. Z 14 klasztorów krakowskich szło 600 mnichów z relikwiarzami, dalej 200 przedstawicieli duchowieństwa świeckiego i kanonicy katedralni. Za profesorami Akademii Krakowskiej z rektorem na czele i pedelami niosącymi insygnia władz akademickich postępowali członkowie kapituły krakowskiej z opatami mogilskim i tynieckim, a za nimi celebrujący biskup pod baldachimem niesionym przez sześciu rajców miejskich. Na końcu w otoczeniu dygnitarzy państwowych szedł król.
Kres uroczystościom grunwaldzkim położyło wejście Prusaków do Krakowa w dniu 15 czerwca 1794 roku. Później, w czasach rządów austriackich, zniszczono też kościół św. Jadwigi, przerabiając go na kamienicę i składy wojskowe.
W publikacjach historycznych z I połowy XIX wieku wciąż jest to potyczka przedstawiana jako wydarzenie o pomniejszej wadze. Różni autorzy mylili nawet datę bitwy, przesuwając ją na 1409 lub 1411 rok. Także jej nazwa wciąż była płynna – poza Grunwaldem i Tannenbergiem występowało wiele form obocznych (np. Grinwald, Grünevald). Wykorzystywano też inne nazwy topograficzne (Ruda, Dąbrówno).
Odrodzenie tradycji zwycięstwa grunwaldzkiego nastąpiło dopiero w II połowie XIX wieku i było reakcją na pojawienie się silnych zjednoczonych Niemiec (1866-1871) powstałych pod przewodnictwem Królestwa Prus. Nastąpiło wówczas utożsamienie „Krzyżaków” z „Niemcami”, co wiązało się z rozwojem sentymentów antyniemieckich w społeczeństwie polskim. Mit grunwaldzki miał też pomóc w odbudowaniu jedności narodów słowiańskich po krwawych wydarzeniach powstania styczniowego (1863-1864). Historyczną podbudowę dla współczesnych stanowiło przede wszystkim dzieło Jadwiga i Jagiełło Karola Szajnochy z 1861 roku, a temat wojny z zakonem krzyżackim spopularyzował Józef Ignacy Kraszewski poprzez swoją powieść Krzyżacy 1410 (wyd. 1874). Dzieła te jednak wciąż nie przypisywały Grunwaldowi decydującej roli, skupiając się na nieudanym wyniku całej wojny. Do odrodzenia się mitu grunwaldzkiego jako wielkiego zwycięstwa nad „Niemcami” przyczyniły się przede wszystkim obraz Bitwa pod Grunwaldem Jana Matejki z 1878 roku i powieść Krzyżacy Henryka Sienkiewicza (wyd. 1897–1900).
Na wskrzeszenie obchodów istotny wpływ miał też Marian Karol Dubiecki, który na łamach „Czasu” zamieścił w grudniu 1901 roku artykuł przypominający genezę uroczystości, ich przebieg i tradycję. Działania te zaowocowały pamiętnymi krakowskimi obchodami 500-lecia zwycięstwa pod Grunwaldem, które miały miejsce w 1910 roku. Wtedy to odsłonięto Pomnik Grunwaldzki i po raz pierwszy odśpiewano publicznie Rotę Marii Konopnickiej z muzyką Feliksa Nowowiejskiego.
Do bitwy pod Grunwaldem nawiązały też władze carskie po wybuchu I wojny światowej, zachęcając Polaków do walki przeciwko Niemcom u boku Rosji. W Odezwie wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza do Polaków z 1914 roku znalazło się zdanie, że „iż nie zadrzewiał miecz, który poraził wroga pod Grunwaldem”. Do bitwy grunwaldzkiej nawiązywano również po odzyskaniu niepodległości, w czasie plebiscytów i powstań śląskich.
W czasie II wojny światowej również chętnie odwoływano się do Grunwaldu, co zwłaszcza chętnie czyniło dowództwo Gwardii Ludowej i oddziałów polskich walczących u boku Armii Czerwonej. Ustanowiono min. Order Krzyża Grunwaldu. W czasach PRL tradycja grunwaldzka była wpisana w antyniemieckie wychowanie, do czego przyczyniała się przede wszystkim powieść Sienkiewicza oraz oparty na niej film Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda z 1960 roku. W tym roku miały też miejsce państwowe obchody 550 rocznicy bitwy na polach grunwaldzkich i odsłonięcie tam nowego pomnika. W ostatniej dekdzie PRL do bitwy odwoływało się środowisko narodowych komunistów skupionych w Zjednoczeniu Patriotycznym „Grunwald”.
W 2010 przypadła 600 rocznica bitwy pod Grunwaldem. W związku z obchodami wiele instytucji państwowych i społecznych postanowiło upamiętnić to ważne z punktu widzenia historii Europy Środkowo-Wschodniej wydarzenie. List intencyjny w sprawie wspólnej organizacji obchodów 600. rocznicy bitwy pod Grunwaldem, podpisali 15 marca 2010 Vytautas Umbrasas i Piotr Żuchowski, odpowiednio wiceminister obrony kraju Republiki Litewskiej oraz sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP. Porozumienie dotyczyło wspólnych działań informacyjnych oraz wspólnej kampanii promocyjnej najważniejszych projektów kulturalnych związanych z tą inicjatywą. Organizatorami ze strony polskiej zostało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wraz z Narodowym Centrum Kultury.
Upamiętnienie
Walki rycerzy polskich i litewskich pod Grunwaldem zostały po 1990 upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic: „GRUNWALD 15 VII 1410”.
Inscenizacje bitwy
Co roku, w rocznicę bitwy, członkowie bractw rycerskich z całej Europy odgrywają pod Grunwaldem wydarzenia z 15 lipca 1410. Spektakl zawsze przyciąga kilkudziesięciotysięczne rzesze widzów. Charakter inscenizacji nie zawsze jest jednak zgodny z realiami historycznymi.
Zobacz też
Grunwald – Pole Bitwy
bitwa pod Tannenbergiem
bitwa pod Koronowem
pomnik Grunwaldzki w Krakowie
Order Krzyża Grunwaldu
Panorama bitwy pod Grunwaldem – obraz Rozwadowskiego i Popiela
wiersze o bitwie pod Grunwaldem
Przypisy
Bibliografia
, stron 338, zawiera m.in. opis bitwy pod Grunwaldem
Max Oehler: Der Krieg zwischen dem Deutschen Orden und Polen-Littauen 1409–1411, Elbing 1910
(opis w katalogu NUKAT)
(opis w katalogu NUKAT)
(opis w katalogu NUKAT)
– opis bitwy wraz ze szkicem terenowym (w tym mapy i ilustracje).
Linki zewnętrzne
Rozbudowany opis bitwy pod Grunwaldem – strona „Historyczne Bitwy”
Cronica conflictus Wladislai regis Poloniae cum cruciferis, Anno Christi 1410 Hrsg. Z. Celichowski, Poznań 1911
Jan Długosz: Bitwa Grunwaldzka: (z historii Polski)
Jan Długosz Dzieje Polskie. Rok Pański 1410 (przekład Karola Mecherzyńskiego). Ks. XI. 1869; (33-38)
Jan Długosz Dzieje Polskie. Rok Pański 1403, 1408 (przekład Karola Mecherzyńskiego). Ks. X. 1868; (518, 537)
Jan Długosz Bitwa grunwaldzka – fragmenty Roczników przekład J. Mrukówna
Tadeusz Korzon Grunwald: ustęp z dziejów wojennych Polski (1910)
Dzieła Jana Długosza – wersja cyfrowa na Polona.pl
Grunwald
Wydarzenia 1410
Grunwald (gmina)
Wydarzenia upamiętnione na tablicach na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie
Hasła kanonu polskiej Wikipedii |
188742 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Czechowice%20%28Gliwice%29 | Czechowice (Gliwice) | Czechowice (niem. Schechowitz) – dzielnica miasta Gliwice od 1964 roku.
Informacje ogólne
Czechowice są najbardziej na północ położoną dzielnicą miasta, znaną z ośrodków wypoczynkowych położonych nad jeziorem Czechowickim przez mieszkańców zwanym Bagry.
30 czerwca 2018 roku na osiedlu mieszkało 727 mieszkańców.
Nazwa
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Cechowitz. Od późnego średniowiecza stosowano nazwę Czechowitz lub zamiennie Schechowitz. W okresie germanizacji nazw na Śląsku przez narodowych socjalistów zmieniono w latach 1936-1945 nazwę wsi na całkowicie niemiecką Böhmswalde. Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946.
Historia
Prehistoria
Pierwsze ślady pobytu ludzi na tym terenie pochodzą sprzed około 12 tysięcy lat.
Liczne są tu też znaleziska archeologiczne, należące do kultury łużyckiej, z okresu 1200-400 p.n.e.
Od średniowiecza do II wojny światowej
Współczesna osada założona została prawdopodobnie w XIII wieku przez czeskich hutników szkła sprowadzonych tu przez Cystersów z klasztoru w Rudach Raciborskich. Niektórzy historycy twierdzą, że Czechowice były wsią rycerską – stąd w herbie św. Jerzy zabijający smoka – założoną na prawie niemieckim.
Pierwsza wzmianka o Czechowicach znajduje się w wykazie dziesięcin biskupstwa wrocławskiego z 1305 roku. W dziele tym, w rozdziale "Registrum Wyasdensis", czyli "Rejestr Ujazdowski", napisano: Item in Cechowitz sunt XXIIII mansi solventes per fertones. Oznacza to, że Czechowice były wówczas obowiązane płacić dziesięcinę z 24 łanów. Ponieważ zasadzano zwykle jedną rodzinę na jednym łanie, to można przyjąć, że wieś liczyła wtedy 24 rodziny.
W Czechowicach był XIV-wieczny drewniany kościół parafialny pod wezwaniem św. Jerzego, który spłonął i ostatecznie uległ zawaleniu około roku 1750. Od tej pory Czechowice należą do parafii w Łabędach. Ostatnim przedwojennym właścicielem Czechowic był hrabia Johannes von Welczek – właściciel między innymi Łabęd, a w latach 1936-1939 ambasador Niemiec w Paryżu.
Rok 1945
23 stycznia 1945 roku do Czechowic wkroczyła Armia Czerwona od strony Pyskowic.
W poniedziałek, 12 lutego 1945 roku, około 50 mężczyzn z Czechowic zostało osadzonych w łabędzkim obozie założonym i prowadzonym przez NKWD. 5 marca 1945 roku wywieziono ich do pracy przymusowej na terenie ZSRR, głównie do Donbasu. Około połowa internowanych zmarła w różnych obozach i podczas drogi powrotnej do domu.
Współczesność
Od 1954 siedziba gromady Czechowice. Od 1959 roku Czechowice stanowiły część Łabęd (Łabędy 3), wraz z którymi w 1964 roku zostały włączone do Gliwic. Rok szkolny 1999/2000 był ostatnim w 136-letnich dziejach czechowickiej szkoły. Z powodu zbyt małej liczby uczniów (tylko 56) szkoła podstawowa została zlikwidowana.
Od 2005 roku wydawane jest przez Radę Osiedlową czasopismo "Czechowicer", w którym gros artykułów traktuje o historii czechowickiej ziemi.
Pieczęcie
Kościoły i kaplice
Kaplice:
Kaplica św. Jana Nepomucena
Turystyka
Przez osiedle przebiega szlak turystyczny:
– Szlak Okrężny wokół Gliwic
Transport
Przez osiedle przebiega ul. Toszecka − droga wojewódzka nr 901, łącząca między innymi Pyskowice z Gliwicami.
Przypisy
Dzielnice Gliwic |
717 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw%20V%20Wstydliwy | Bolesław V Wstydliwy | Bolesław V Wstydliwy (ur. 21 czerwca 1226 w Starym Korczynie, zm. 7 grudnia 1279) – książę krakowski (od 1243) i sandomierski (od 1232), ostatni przedstawiciel małopolskiej linii Piastów.
Narodziny, filiacja, przydomek
Bolesław urodził się 21 czerwca 1226 jako syn Leszka Białego i księżniczki ruskiej Grzymisławy.
Imię otrzymał po swoim pradziadku Bolesławie III Krzywoustym. Liczebnik V został mu przypisany w Poczcie królów Polskich. Przydomek „wstydliwy” () pojawił się stosunkowo wcześnie, a wzmiankowany był już w Roczniku franciszkańskim krakowskim. Został on nadany księciu już przez jego poddanych z racji ślubów czystości, które książę złożył wspólnie z żoną Kingą. Z tego powodu ich małżeństwo nigdy nie zostało skonsumowane. Małżeńska czystość oraz brak pożycia małżeńskiego wynikać miały z wyjątkowej pobożności i umartwiania oraz szacunku, jakim książę darzył swoją matkę oraz kobiety z najbliższego otoczenia. Na ołtarze zostały wyniesione: jego żona Kinga, szwagierka Jolenta Helena oraz siostra Salomea.
Dzieciństwo
Śmierć Leszka i adopcja przez Laskonogiego
W 1227 podczas zjazdu w Gąsawie został zamordowany ojciec Bolesława, Leszek Biały. Bolesław Wstydliwy był kolejną osobą po ojcu i dziadku, która w młodym wieku została osierocona przez ojca. Po śmierci Leszka wiele osób chciało uzyskać prawo do opieki nad Bolesławem. Panowie krakowscy chcieli, aby tak jak po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego ustanowić regencję, którą sprawowałaby wdowa po Leszku, Grzymisława, razem z wojewodą i biskupem krakowskim. Jednak było to sprzeczne z układem o przeżycie zawartym między Leszkiem Białym a Władysławem Laskonogim, który zakładał, że w razie śmierci jednego z nich drugi obejmie rządy w jego dzielnicy i otoczy opieką jego małoletnie dzieci.
6 grudnia 1227 Kazimierz I kujawski, który prawdopodobnie reprezentował swojego ojca Konrada na pogrzebie księcia Leszka, zgłosił pretensje do opieki nad Bolesławem oraz jego księstwem jako jego najbliższy męski krewny. Z powodu braku odpowiedzi w pierwszej połowie marca 1228 Konrad mazowiecki przybył do Skaryszewa na negocjacje z Grzymisławą i możnowładcami w sprawie objęcia przez niego regencji na czas małoletności swojego bratanka. Możni krakowscy, a przede wszystkim ród Gryfitów, woleli, aby władzę nad Krakowem przejął Władysław Laskonogi, jednakże w tym czasie książę wielkopolski toczył wojnę domową z Władysławem Odonicem i nie mógł dochodzić swoich praw. Konrad pojawił się wtedy w północnej części ziemi krakowskiej, a po jego stronie opowiedzieli się tylko Starżowie-Toporczycy. Mimo to próba zbrojnego przejęcia Krakowa nie powiodła się. Według Kazimierza Krotowskiego przyczyną opuszczenia Małopolski był najazd pruski na Mazowsze. 5 maja 1228 możni krakowscy na walnym wiecu poparli Władysława Laskonogiego na pana Krakowa. Delegacja możnych, w której byli Iwo Odrowąż, biskup krakowski, Marek Gryfita, wojewoda krakowski, Pakosław Stary Awdaniec, wojewoda sandomierski, i Mściwój, kasztelan wiślicki spotkali się w Cieni, gdzie książęta uchwalili akt, na mocy którego Władysław Laskonogi zobowiązał się do adopcji małego Bolesława, czyniąc go sukcesorem ziemi krakowskiej oraz wielkopolskiej. Po wiecu w Cieni Władysław przybył do Krakowa, gdzie Grzymisława, wdowa po Leszku Białym, przekazała mu rządy nad Krakowem. Grzymisława wraz z synem otrzymała księstwo sandomierskie, gdzie sprawowała władzę jako regentka.
Władysław Odonic uciekł z więzienia i walka o Wielkopolskę rozgorzała na nowo. Władysław Laskonogi musiał opuścić Kraków. W porozumieniu z nim i za zgodą Grzymisławy oraz panów krakowskich do Krakowa wkroczył Henryk Brodaty, który sprawował rządy namiestnicze. Latem 1228 Konrad mazowiecki uderzył na Kraków, ale poniósł klęskę w bitwie pod Skałą w starciu z synem Brodatego, Henrykiem Pobożnym. Rok później Konrad mazowiecki pojmał Henryka Brodatego i zajął ziemię sieradzką i łęczycką oraz później Sandomierz, pozbawiając Grzymisławę władzy, co spotkało się z oporem możnych z tej dzielnicy. W 1230 Władysław Laskonogi wspomagany przez Henryka Brodatego bezskutecznie usiłował odzyskać swoją ziemię. Ostatecznie zmarł w następnym roku na wygnaniu w Raciborzu.
Testament Laskonogiego uczynił Henryka Brodatego sukcesorem w Krakowie oraz Wielkopolsce. W 1231 trzymający małopolskie zamki Gryfici oddali je Brodatemu. Po objęciu władzy w Krakowie Henryk Brodaty sprawował władzę opiekuńczą nad ziemią sandomierską oraz księżną Grzymisławą i księciem Bolesławem, którzy w tym okresie rezydowali w Sandomierzu. W latach 1231–1232 Brodaty toczył walki z Konradem mazowieckim o Małopolskę. Jesienią 1232 roku Brodaty wyparł księcia mazowieckiego z Małopolski. Konrad utrzymał jedynie ziemię łęczycko-sieradzką.
Uwięzienie przez Konrada mazowieckiego
W 1233 Konrad mazowiecki zwabił Grzymisławę z synem na spotkanie, na którym własnoręcznie ją ograbił i pobił. Bolesław z matką zostali uwięzieni wpierw w Czersku, a następnie w Sieciechowie. Podczas niewoli księżna Grzymisława znosiła wiele upokorzeń, w tym uderzenie w twarz przez Konrada mazowieckiego.
W obronie uwięzionych wystąpił Henryk Brodaty. W 1233 Bolesławowi udało się uciec wraz z matką z klasztoru w Sieciechowie przy pomocy Klemensa z Ruszczy oraz opata z Sieciechowa Mikołaja z Galli. Klemens i Mikołaj przekupili strażników, którzy zajęci piciem oraz zabawą, nie zwracali uwagi na więźniów. Ci zaś w przebraniu opuścili mury klasztorne.
Ze względów bezpieczeństwa Henryk Brodaty ukrył księcia Bolesława i jego matkę w podkrakowskim zamku w Skale, w dolinie Prądnika. Grzymisława i Bolesław musieli liczyć się z wolą opiekuna i zrzekli się na jego rzecz praw do Krakowa. W 1234 wybuchła wojna między Henrykiem Brodatym a Konradem mazowieckim o Małopolskę. W sierpniu 1234 za sprawą arcybiskupa Pełka doszło do ugody w Luchani nad Wartą, na mocy której Piastowie zawarli trwały pokój, natomiast Bolesław otrzymał część ziemi sandomierskiej i przekazał kilka grodów Henrykowi Brodatemu. W czerwcu 1235 papież Grzegorz IX zatwierdził układ luchański. Jednakże w tym samym roku Konrad mazowiecki najechał na Sandomierszczyznę, a Bolesław stracił w wyniku tego najazdu ziemię radomską.
W 1238 zmarł Henryk Brodaty, a władzę po nim przejął jego syn, Henryk Pobożny, który tak jak ojciec objął opieką księcia Bolesława i jego księstwo sandomierskie. W 1239 liczący trzynaście lat Bolesław spotkał się w Wojniczu z pięcioletnią królewną węgierską Kunegundą, córką króla Węgier Beli IV. Na zjeździe doszło do zawarcia umowy małżeńskiej. Ze względu na małoletność małżonków były to zrękowiny, po których za kilka lat miał nastąpić właściwy akt zaślubin. Pierwsze lata Kinga spędziła w Sandomierzu przy boku matki Bolesława, Grzymisławy. Zawarcie małżeństwa z Kingą nastąpiło dopiero około 1247. 9 lipca tego roku odbył się zjazd z Przedborzu, podczas którego Konrad mazowiecki zgodził się na oddanie ziemi sandomierskiej Bolesławowi.
Zajęcie Krakowa przez Konrada mazowieckiego
W 1241 doszło do pierwszego najazdu Mongołów na Polskę. W styczniu Mongołowie zajęli Lublin i Zawichost. Bolesław Wstydliwy wraz z żoną uciekł na Węgry do swojej siostry Salomei, żony króla halickiego Kolomana, pozostawiając swoje ziemie bez obrony. 13 lutego Mongołowie zdobyli i spalili Sandomierz. 9 kwietnia stoczono bitwę pod Legnicą, w której wojska dowodzone przez Henryka Pobożnego poniosły klęskę, a sam książę zginął. Po klęsce wojsk węgierskich w bitwie nad rzeką Sajó i śmierci Kolomana Bolesław wraz z Salomeą udał się na Morawy, a następnie powrócił do Polski.
Po śmierci Henryka Pobożnego panem Krakowa został jego najstarszy syn, Bolesław Rogatka. Bolesław Rogatka nie zdążył przybyć do Krakowa, a rządy w jego imieniu sprawował w tym czasie Klemens z Ruszczy. Konrad mazowiecki wypatrzył w tym swoją szansę i mimo oporu możnych i rycerstwa wkroczył do Krakowa 10 lipca 1241. Kilka miesięcy później skapitulowały w Skale wojska dowodzone przez Klemensa z Ruszczy. Konrad mazowiecki nie zyskał jednak poparcia możnych krakowskich, którzy w 1243 powołali na tron krakowski Bolesława Wstydliwego. 25 maja 1243 w wyniku bitwy pod Suchodołem między wojskami Małopolan, wspartymi posiłkami węgierskimi, pod dowództwem Klemensa z Ruszczy a wojskami Konrada mazowieckiego, Bolesław Wstydliwy odzyskał panowanie nad księstwem krakowskim. W wieku siedemnastu lat został księciem krakowskim, jednak aż do śmierci matki pozostawał pod jej silnym wpływem. Tego samego roku Konrad mazowiecki próbował odzyskać panowanie nad Krakowem i zaatakował Bolesława, lecz nie udało mu się go pokonać.
Panowanie
Walki z Konradem mazowieckim
Konrad mazowiecki do końca swoich dni próbował zrealizować swoją ambicję jaką była chęć zostania panem Krakowa. W 1246 wraz z synem Kazimierzem, wsparty posiłkami litewskimi i opolskimi ponownie zaatakował Małopolskę. W bitwie pod Zaryszowem wojska Bolesława Wstydliwego zostały pokonane. Książę małopolski stracił Lelów, jednakże Kraków i Sandomierz udało się obronić. Z powodu braku środków na prowadzenie wojny Bolesław zaciągnął pożyczkę u swojej żony Kingi, którą spłacił 2 marca 1257 podczas wiecu książęcego w Korczynie, oddając jej ziemię sądecką. Jesień przyniosła ostateczne rozwiązanie i wojska Bolesława odbiły Lelów. Konrad mazowiecki zmarł 31 sierpnia 1247, jednak przy życiu pozostał jego syn, Kazimierz, z którym Bolesław później toczył walkę.
W latach 1254–1255 Bolesław zabiegał o uwolnienie Siemowita mazowieckiego oraz jego żony, których przetrzymywał Kazimierz Konradowic. Zabiegi te zakończyły się sukcesem wiosną 1255. W 1258 Bolesław Pobożny rozpoczął wojnę z Kazimierzem kujawskim o kasztelanię lądzką, która została przekazana bezprawnie Kazimierzowi przez Henryka Pobożnego. Do koalicji antykujawskiej przyłączył się także książę Bolesław. W dniach 29 września – 6 października 1259 Bolesław Wstydliwy wspólnie z Bolesławem Pobożnym walczyli z Kazimierzem kujawskim i ostatecznie złupili Kujawy. Pokój został zawarty 29 listopada 1259. W 1260 Kazimierz I Konradowic przejął gród w Lelowie. 12 grudnia podczas zjazdu w Przedborzu książę Bolesław podjął się mediacji w sporze między Kazimierzem kujawskim a Siemowitem mazowieckim, co doprowadziło do zawarcia przez nich porozumienia pokojowego.
Współpraca z Węgrami
Bolesław Wstydliwy wraz z Bolesławem Pobożnym należeli do stronnictwa węgierskiego. Powiązanie z Węgrami wynikało prawdopodobnie z relacji rodzinnych – żony obydwóch książąt były córkami Beli IV. W 1245 książę Bolesław wsparł wyprawę Rościsława, który był kandydatem węgierskim na tron halicki. 17 lipca doszło do bitwy pod Jarosławiem, gdzie wojska polskie i węgierskie poniosły klęskę. Ostatecznie doszło do zawarcia pokoju w Łęczycy.
Na przełomie czerwca i lipca 1253 wojska polsko-ruskie, w tym wojska Bolesława, uderzyły na Morawy w celu poparcia węgierskiej wyprawy na Austrię, która była pod panowaniem czeskim. Wojna nie przyniosła żadnego rozstrzygnięcia, mimo to wojska polsko-ruskie zdobyły bardzo dużo łupów. Konflikt węgiersko-czeski zakończył się zawarciem pokoju. Przemysł Ottokar II przy pomocy biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa próbował nakłonić księcia Bolesława do przejścia do czeskiego obozu.
W 1260 doszło do kolejnego konfliktu Węgier z Czechami, kiedy królewicz węgierski Stefan zorganizował łupieżczą wyprawę na Karyntię. Od czerwca do lipca 1260 Bolesław Wstydliwy wraz z Leszkiem Czarnym pomagał zbrojnie Węgrom w walce z Czechami. 12 lipca doszło do bitwy pod Kressenbrunn, zakończonej klęską wojsk węgierskich.
29 stycznia 1262 podczas wiecu w Iwanowicach Bolesław Wstydliwy udzielił wsparcia militarnego księciu Bolesławowi Pobożnemu w konflikcie z Henrykiem III Białym, który był stronnikiem Czech. 7 czerwca odbył się wiec w Dankowie, na którym trwały negocjacje pokojowe z Henrykiem III. Władysław opolski podczas tego wiecu podjął nieudaną próbę przeciągnięcia księcia Bolesława Wstydliwego i Bolesława Pobożnego do obozu czeskiego.
Król Węgier Bela IV popadł w konflikt ze swoim synem Stefanem, co mogło zagrozić krajowi ze względu na powstanie wewnętrznego konfliktu. W marcu 1266 Bolesław Wstydliwy wraz ze swoją żoną Kingą udał się na zjazd pokojowy w Budzie, gdzie Stefan zobowiązał się do utrzymywania pokojowych stosunków z ojcem, Przemysłem Ottokarem, Bolesławem Wstydliwym, Leszkiem Czarnym oraz Bolesławem Pobożnym.
W 1270 nowy król Węgier Stefan V odwiedził Bolesława w Krakowie, z którym zawarł wieczysty pokój. W tym samym roku Stefan V ponowił wojnę z Czechami o ziemie po Babenbergach, która zakończyła się klęską Węgier. W 1271 książę Bolesław wraz z ruskimi książętami zorganizował wyprawę na księstwo wrocławskie, bowiem Henryk IV Prawy był stronnikiem Czech.
6 kwietnia 1272 zmarł Stefan V, a sojusz Bolesława z Węgrami uległ całkowitemu rozpadowi. W 1277 książę Bolesław zawarł pokój z Czechami w Opawie. Kiedy królem Węgier został Władysław IV książę Bolesław Wstydliwy stał się sojusznikiem Czech. W latach 1272–1278 trwała wojna Przemysła Ottokara II z królem niemieckim Rudolfem Habsburgiem, po stronie którego opowiedziały się także Węgry. 26 sierpnia 1278 rozegrała się decydująca bitwa pod Suchymi Krutami, w której Przemysł Ottokar poniósł klęskę.
Próba chrystianizacji Jaćwingów
Jednym z celów polityki zagranicznej księcia Bolesława była chrystianizacja Jaćwingów. W latach 1248–1249 Bolesław Wstydliwy wspierał wyprawę Siemowita mazowieckiego, syna Konrada mazowieckiego na Jaćwingów. Wyprawa ta zakończyła się jednak niepowodzeniem.
W latach 1256 oraz 1264 Jaćwingowie najechali i złupili Małopolskę. Wiosną 1264 książę Bolesław Wstydliwy zorganizował w odwecie wyprawę zbrojną na Jaćwież, zakończoną zwycięstwem wojsk krakowsko-sandomierskich i zabiciem księcia Jaćwingów Komata. Na północno-wschodnim pograniczu Małopolski książę Bolesław zorganizował biskupstwo w Łukowie w celu chrystianizacji tych ludów. W sprawę chrystianizacji żywo zaangażowała się siostra Bolesława, Salomea oraz papież Innocenty IV, który w 1254 wystawił specjalny dokument. Ostatecznie misja zakończyła się niepowodzeniem.
Najazd Mongołów i stosunki z Danielem halickim
Daniel Halicki był obok księcia Bolesława Wstydliwego sojusznikiem Węgier w konflikcie z Czechami. W 1253 po wojnie z Czechami stosunki Bolesława z księciem halickim Danielem układały się dobrze. Sam Daniel po skończonej wojnie wracał przez Kraków, gdzie spotkał legata papieskiego Opizona, który chciał go koronować. Koronacja ostatecznie odbyła się w Chełmie. W tym przedsięwzięciu swój udział mieli Bolesław i jego siostra Salomea, którzy chcieli Daniela i jego księstwo wciągnąć do obrządku łacińskiego. Jednakże najazd mongolski te plany przekreślił.
W listopadzie 1259 Mongołowie wraz Rusinami, którzy byli zobowiązani do służby na wezwanie chana, najechali Małopolskę i zniszczyli Sandomierz, Lublin i Kraków, a Bolesław uciekł na Węgry lub do Sieradza, rządzonego przez Leszka Czarnego. W lutym 1260 roku Mongołowie opuścili Małopolskę, a książę Bolesław powrócił na swoje ziemie. Stosunki księcia Bolesława z Danielem halickim były bardzo napięte. W 1262 doszło do zawarcia pokoju w Tarnawie.
Po śmierci Daniela w 1265 wojska litewsko-ruskie najechały na Małopolskę i spustoszyły okolice Skaryszewa, Tarczka i Wiślicy. W latach 1265–1266 książę Bolesław walczył z książętami ruskimi, synem Daniela halickiego, Szwarnem oraz jego bratem Wasylkiem, którzy pomogli Litwinom najechać Małopolskę. 19 czerwca 1266 w bitwie pod Wrotami Szwarno został pobity. Konflikt skończył się w 1266, a Bolesław zrezygnował z wypraw na Jaćwież.
W lipcu 1273 Litwini najechali na Lubelszczyznę, dokonując wielu zniszczeń. W odwecie za najazd na Lubelszczyznę Leszek Czarny zorganizował wyprawę na Jaćwież w grudniu 1273. W 1278 Litwini kolejny raz najechali na Lubelszczyznę, których pod Łukowem rozbił Leszek Czarny.
Adopcja Leszka Czarnego i konflikt z Władysławem opolskim
Wskutek zawarcia ślubów czystości przez księcia i jego żonę Kingę oraz braku męskiego potomka w 1265 Bolesław adoptował księcia sieradzkiego Leszka Czarnego, który stał się prawowitym dziedzicem księstwa krakowsko-sandomierskiego. Ten fakt był przyczyną buntu, który wybuchł osiem lat później.
W 1273 Władysław opolski zorganizował wyprawę zbrojną na Kraków. W Krakowie możni zorganizowali bunt przeciwko Bolesławowi, chcąc osadzić na tronie księcia Władysława, bowiem nie zgadzali się na to, aby spadkobiercą po Bolesławie został Leszek Czarny. 4 czerwca Bolesław Wstydliwy zwyciężył Władysława opolskiego i buntowników w bitwie pod Bogucinem. Pomimo tego stracił część ziemi krakowskiej, w tym kasztelanię chrzanowską. Na przełomie października i listopada książę Bolesław zorganizował wyprawę zbrojną przeciw Władysławowi. W 1274 książęta zawarli pokój, na mocy którego Władysław zrezygnował z pretensji do tronu krakowskiego oraz oddał kasztelanię chrzanowską, zatrzymał natomiast część ziemi krakowskiej między rzekami Skawą i Skawinką.
Polityka wewnętrzna
Bolesław Wstydliwy przywiązywał szczególną uwagę do rozwoju miast. 27 lutego 1253 nadał przywilej lokacyjny dla Bochni. 5 czerwca 1257 podczas wiecu na błoniach Koperni pod Pińczowem dokonał lokacji Krakowa na prawie magdeburskim, a rok później wydał przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim dla Nowego Korczyna. W 1264 książę wydał przywilej lokacyjny dla Skaryszewa na prawie magdeburskim, a w 1271 podczas wiecu książęcego w Krakowie wydał przywilej lokacyjny dla Jędrzejowa na prawie magdeburskim. Lokowanie miast na prawie niemieckim spowodowało szybki rozwój ekonomiczny tej dzielnicy.
Również na uwagę zasługuje wprowadzona przez niego reforma systemu zarządzania salinami bocheńskimi oraz wielickimi. W 1251 odkryto w Bochni złoża soli kamiennej. Przedtem wydobywano tam tylko solankę. Książę Bolesław włączył kopalnie soli do posiadłości książęcych, będących dla niego źródłem stałych dochodów.
Bolesław Wstydliwy podczas swojego panowania szczególną troską otaczał Kościół, a przede wszystkim biskupstwo krakowskie. 28 sierpnia 1252 podczas zjazdu w Oględowie wraz ze swoją matką Grzymisławą wydał przywilej immunitetowy na rzecz biskupstwa krakowskiego, który gwarantował duchownym dużą niezależność w kwestiach ekonomicznych oraz sądowniczych.
17 września 1253 w wyniku starań księcia Bolesława oraz biskupa krakowskiego papież Innocenty IV kanonizował Stanisława ze Szczepanowa. 8 maja 1254 odbyły się w Krakowie uroczystości ku czci Świętego Stanisława połączone ze zjazdem książąt piastowskich. 18 czerwca odbył się zjazd w Chrobrzu, na którym książę Bolesław zatwierdził przywilej immunitetowy na rzecz biskupstwa krakowskiego nadany w Oględowie.
W 1257 odbył się synod w Łęczycy, który ustanowił, że każdy władca, który porwie biskupa, będzie automatycznie podlegał ekskomunice, a jego państwo interdyktowi. W dniach 11–13 czerwca 1258 odbył się wiec w Sandomierzu, podczas którego książę Bolesław zatwierdził przywileje dla Kościoła w Małopolsce.
W 1245 za sprawą siostry Bolesława, Salomei w Zawichoście powstał klasztor klarysek. Około 1265 roku dokonał wielkiej przebudowy drewniano-ziemnych fortyfikacji grodu wawelskiego.
Śmierć
Bolesław Wstydliwy zmarł 7 grudnia 1279.
Jego pogrzeb miał miejsce 10 grudnia. Książę został pochowany w kościele franciszkanów w Krakowie. Znajduje się tam kamień grobowy z napisem:
W XIX wieku Kazimierz Stronczyński wykazał nieautentyczność tego kamienia grobowego, jednak fakt złożenia ciała księcia Bolesława w tym kościele nie budzi żadnych zastrzeżeń.
Małżeństwo z Kingą pozostało bezdzietne z powodu ślubów czystości jakie małżonkowie złożyli. Po śmierci Bolesława Kinga wstąpiła do klasztoru klarysek w Starym Sączu. Nowym księciem krakowskim i sandomierskim został Leszek Czarny.
Fundacje
Kościół św. Marka w Krakowie
Genealogia
Bolesław Wstydliwy w kulturze
Syn Jazdona: powieść historyczna z czasów Bolesława Wstydliwego i Leszka Czarnego (1880) – powieść historyczna Józefa Kraszewskiego z cyklu Dzieje Polski.
Przypisy
Bibliografia
Literatura podstawowa
Literatura dodatkowa
Literatura dodatkowa
Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, .
Linki zewnętrzne
Bolesław V Wstydliwy – dokumenty w bibliotece Polona
Piastowie małopolscy
Pochowani w bazylice św. Franciszka z Asyżu w Krakowie
Urodzeni w 1226
Władcy Polski
Książęta sandomierscy
Zmarli w 1279
Książęta mazowieccy
Książęta krakowscy
Ludzie związani z Czerskiem (średniowiecze) |
718 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa%20pod%20Gorlicami | Bitwa pod Gorlicami | Bitwa pod Gorlicami – bitwa podczas I wojny światowej. Walki pozycyjne pod Gorlicami trwały prawie pół roku, ale decydujące starcie rozpoczął niespodziewany atak wojsk niemieckich i austro-węgierskich 2 maja 1915. W dniach 2–5 maja 1915 pod Gorlicami został przerwany front rosyjski.
W najnowszych opracowaniach popularyzatorskich bitwa ta jest określana także jako „małe Verdun”. Bitwa pod Verdun odbyła się później od bitwy pod Gorlicami i zakończyła się właściwie klęską Państw Centralnych, zaś bitwa pod Gorlicami zwycięstwem armii niemieckiej i austro-węgierskiej. Można uznać, że operacja gorlicka stanowiła wręcz zaprzeczenie koncepcji, która doprowadziła do niemiecko-francuskich zmagań pod Verdun, ponieważ – odmiennie od walk na froncie zachodnim w 1916 – zmierzała nie do wyczerpania zasobów ludzkich i materiałowych przeciwnika, a do rozstrzygnięcia kampanii w drodze głębokiego przełamania frontu. Bitwa gorlicka stanowi również jeden z nielicznych podczas tej wojny przykładów ofensywy, która doprowadziła do przełamania ustabilizowanej linii frontu i jednocześnie do wytworzenia zupełnie nowej sytuacji strategicznej, przenosząc w krótkim czasie działania wojenne na odległość kilkuset kilometrów. Podobny sukces udało się powtórzyć po ponad dwóch latach również siłom niemiecko-austriackim podczas bitwy pod Caporetto. Zadatki na równie skuteczne w skali strategicznej przełamanie miała również ofensywa Brusiłowa, jednakże w jej wypadku, dzięki ściągnięciu przez państwa centralne sił z innych frontów, sytuacja została opanowana i nie sposób traktować jej jako punktu zwrotnego w wojnie.
Sytuacja operacyjno-strategiczna
Wiosna 1915 miała decydujące znaczenie dla dalszego przebiegu I wojny światowej. Dowództwo niemieckie postanowiło w 1915 uderzyć na armię rosyjską z taką siłą, żeby zmusić Rosję do wycofania się z wojny. Początkiem operacji zaczepnych miały być uderzenia w Galicji, a w pierwszej kolejności przerwanie frontu pod Gorlicami. 11. Armii niemieckiej generała Mackensena (10 dywizji piechoty i 1 dywizja kawalerii) i 4. Armii austro-węgierskiej księcia Józefa Ferdynanda (6 dywizji piechoty i 1 dywizja kawalerii), pod naczelnym dowództwem generała Mackensena, postawiono zadanie przerwania rosyjskiego Frontu Południowo-Zachodniego pod dowództwem generała Nikołaja Iwanowa na odcinku Gorlice – Gromnik, okrążenie i zniszczenie 3. Armii rosyjskiej generała D.P. Radko-Dmitriewa (ponad 18 dywizji piechoty i 6 dywizji kawalerii), a następnie rozwijanie natarcia w kierunku na Przemyśl i dalej na Lwów. Na 35-kilometrowym odcinku głównego uderzenia (przełamania) niemiecko-austriackie wojska liczyły 10 dywizji piechoty i 1 dywizję kawalerii (około 126 tysięcy żołnierzy), 457 lekkich i 157 dział ciężkich oraz 96 moździerzy. Rosjanie na tym odcinku posiadali ponad 5 dywizji piechoty (60 tysięcy żołnierzy), 141 lekkich i 4 ciężkie działa. Rosjanie posiadali niepełne stany osobowe w swoich dywizjach i brakowało im amunicji artyleryjskiej.
Wojna w Beskidzie Niskim i Bieszczadach
Monarchia austro-węgierska znajdowała się w krytycznym położeniu, jej armia została zepchnięta przez ofensywę rosyjską na linię Karpat. Galicja była stracona, z wyjątkiem jej zachodniego skrawka z Krakowem. Nacierające wojska rosyjskie próbowały oskrzydlić z obu stron krakowską twierdzę, jednakże zostały rozbite przez armię austro-węgierską w bitwach pod Krakowem (16–25 listopada 1914) i Limanową (2–11 grudnia 1914). Dowództwo rosyjskie porzuciło zamiar ofensywy na Kraków, a za swój główny cel przyjęło sforsowanie Karpat. Gdyby wojska carskie przedostały się przez doliny i przełęcze górskie na Równinę Węgierską, gdzie mogłyby w pełni wykorzystać swoją przewagę liczebną, los państwa Habsburgów byłby przesądzony. Z początkiem lutego 1915 armia rosyjska przełamała front we wschodniej części Beskidu Niskiego i była o krok od osiągnięcia celu. 3 Armia austriacka straciła blisko 80 tysięcy ludzi. W marcu Austriacy podjęli nieskuteczną próbę odblokowania twierdzy Przemyśl. Natarcie ugrzęzło pod Baligrodem wśród burzy śnieżnej. W walkach tych obie strony angażowały resztki sił i ponosiły ciężkie straty. Ostatnia ofensywa rosyjska w tej kampanii ruszyła 1 kwietnia, lecz i ona nie przyniosła rozstrzygnięcia. Wzmocnieni dywizjami zwolnionymi po upadku Przemyśla, kosztem kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy, Rosjanie zdołali wedrzeć się na głębokość ponad 30 km na terytorium Królestwa Węgier. W kampanii karpackiej zostało zabitych lub rannych przeszło 1,2 mln żołnierzy rosyjskich oraz 800 tysięcy żołnierzy wojsk austro-niemieckich.
Przed bitwą
Dowództwo austro-węgierskie dostrzegło możliwość kontruderzenia na skrzydle rosyjskim pomiędzy Wisłą a Karpatami, osłabionym wskutek odesłania części jednostek do walk w górach. Jednak brakowało rezerw, wojsko było zdziesiątkowane. Trzeba było zwrócić się o pomoc do sojusznika i wyrazić zgodę na objęcie dowództwa przez sztab niemiecki. Niemcy skierowali na front galicyjski siły dwukrotnie większe od tych, o które ubiegali się Austriacy: zamiast czterech dywizji – osiem, wśród nich elitarny korpus gwardii pruskiej. Już 13 kwietnia został zatwierdzony plan ofensywy, a 28 kwietnia wojska niemieckie zajęły wyznaczone pozycje. Główne uderzenie, pomiędzy Ropicą Ruską a Rzepiennikiem Strzyżewskim, miała wykonać 11 Armia, w skład której obok 8 dywizji niemieckich wchodził VI korpus austriacki. Jej dowódcy podporządkowano także 4 Armię austro-węgierską arcyksięcia Józefa Ferdynanda, która atakowała dalej na północy z rejonu Gromnika i Zakliczyna na Jodłówkę i Tuchów. Południowe skrzydło stanowił X korpus z 3 Armii austriackiej, którego cztery słabe liczebnie dywizje miały nacierać ze stoków Magury Małastowskiej na Przegoninę i Bartne. Łącznie do przełamania frontu wyznaczono 18 dywizji piechoty i jedną kawalerii, liczących w sumie około 217 tysięcy żołnierzy. Wspierać natarcie miała niespotykana dotąd na froncie wschodnim siła ogniowa: ponad 1100 dział i moździerzy.
Po stronie rosyjskiej broniła się 3 Armia, licząca wprawdzie aż 17 dywizji piechoty i 6 dywizji kawalerii, lecz rozciągnięta na długim froncie od Wisły na północ od Tarnowa po Przełęcz Łupkowską i wyczerpana zimowymi walkami. Łącznie w rejonie Gorlic Rosjanie w początkowym okresie walk mieli nie więcej niż 80 tysięcy żołnierzy i około 200 dział. Przeciwnik miał więc ponad dwukrotną przewagę w ludziach i pięciokrotną w broni ciężkiej. Pewnym atutem obrońców były jedynie rozbudowane umocnienia polowe.
Dowództwo
Na czele 3 Armii rosyjskiej stał Radko Dimitrijew, Bułgar, generał piechoty w armii rosyjskiej. W czasie I wojny światowej dowodził kolejno: 8 Korpusem Armijnym, 3 Armią, 12 Armią i Ryskim Rejonem Umocnionym.
Dowódcą 11 Armii niemiecko-austriackiej został generał August von Mackensen, jeden z najwybitniejszych niemieckich generałów I wojny światowej. W jego karierze także pojawia się motyw bułgarski: w kilkanaście miesięcy po bitwie gorlickiej dowodził wojskami niemiecko-bułgarskimi, zwycięsko atakującymi rumuńską Dobrudżę. Jego szefem sztabu był pułkownik Hans von Seeckt, w przyszłości jeden z głównych twórców Wehrmachtu i teoretyk wojny błyskawicznej.
Autorem pomysłu przełamania frontu w rejonie Gorlic był Franz Conrad von Hötzendorf – szef Sztabu Generalnego armii austro-węgierskiej, któremu August von Mackensen, jako dowódca 11 Armii, podlegał służbowo w czasie operacji gorlickiej. Franz Conrad von Hötzendorf już wcześniej próbował przekonać do swojego planu niemieckiego szefa Sztabu Generalnego Ericha von Falkenhayna, jednakże ten, wierząc w możliwość przełamania frontu na zachodzie, przez dłuższy czas odmawiał wsparcia sojusznika nowymi jednostkami.
W składzie 11 Armii nacierała austro-węgierska 12 Dywizja Piechoty, którą dowodził generał Paul Kestranek. Składała się ona w większości z żołnierzy narodowości polskiej – tworzące ją pułki piechoty liniowej rekrutowały żołnierzy z terenu Galicji (56 Pułk Piechoty z Krakowa i 57 Pułk Piechoty z Tarnowa). Z racji składu narodowościowego, a także siedziby sztabu jednostki przed wybuchem wojny, dywizja była nazywana „Krakowską”. Sukces 12 Dywizji, odniesiony w rejonie wzgórza Pustki, był w znacznej mierze zasługą dowodzącego artylerią dywizyjną pułkownika Ludwiga Riedla.
Bitwa
O godzinie 6:00 rano 2 maja ponad tysiąc dział niemieckich i austriackich otworzyło ogień, ostrzeliwując pozycje nieprzyjaciela przez blisko 4 godziny. Rosyjska artyleria w tym czasie prawie nie odpowiadała, nie chcąc przedwcześnie zdradzić swoich pozycji. O godzinie 10 ostrzał artylerii przeniósł się na tyły Rosjan i do szturmu ruszyła piechota. Wtedy też okazało się, że przygotowanie artyleryjskie nie wszędzie odniosło zamierzony skutek. Na prawym skrzydle 11 Dywizja bawarska, atakująca wzgórza nad doliną Sękówki, poniosła ciężkie straty i dopiero pod wieczór, po kilku szturmach, opanowała pierwszą pozycję rosyjską. Dalej na północ z podobnymi trudnościami borykała się 119 Dywizja.
Bezpośrednio na Gorlice nacierał XLI Korpus generała Hermanna von François. Niemiecka piechota wdarła się na gorlicki cmentarz, lecz następnie ugrzęzła w walkach ulicznych. Dopiero ponowny parogodzinny ostrzał artyleryjski zmusił obrońców do kapitulacji.
Szczególnie ciężką walkę stoczono o wzgórze Pustki w Łużnej na Pogórzu Ciężkowickim. Szturmowała je austriacka 12 Dywizja Piechoty. Pierwsze dwie linie okopów sforsowano wprawdzie bez strat, lecz w dalszych, ukrytych w lesie i niezniszczonych przez ogień artyleryjski, Rosjanie stawili zaciekły opór, który przełamano dopiero około godziny 11:00 po walce na bagnety. Polskie pułki straciły blisko 900 żołnierzy.
Bilans pierwszego dnia był dla Państw Centralnych pomyślny. Na całym odcinku opanowano pierwsze pozycje obrony przeciwnika, do niewoli dostało się około 17 tysięcy żołnierzy rosyjskich, a drugie tyle poległo lub zostało rannych. Straty atakujących też były poważne, z samych jednostek niemieckich ubyło ponad 8 tysięcy żołnierzy.
3 maja armia niemiecko-austriacka zajęła Zagórzany, Kobylankę, Libuszę i Lipinki, nawiązano walkę o Biecz. Następnego dnia generał Radko Dimitrijew podjął ostatnią próbę poprawy położenia. Na południe od Biecza kontratakował odwodowy III Korpus Kaukaski, szczególnie ciężką walkę stoczono w rejonie Cieklina, gdzie rozbiciu uległo kilka batalionów niemieckich. Ostatecznie jednak wojska austriacko-niemieckie niemal wszędzie sforsowały drugą oraz słabo przygotowaną trzecią pozycję obrony. Był to moment przełomowy. 3 Armia rosyjska poniosła klęskę, jej front został przełamany. Naczelne dowództwo rosyjskie początkowo nie dawało wiary doniesieniom z frontu i nakazywało za wszelką cenę utrzymać linię Wisłoki, lecz okazało się to niemożliwe. 5 maja Niemcy osiągnęli Żmigród, 6 maja przekroczyli Wisłokę także na północ od Jasła.
W następnych dniach rozpoczął się ogólny odwrót rozbitych wojsk rosyjskich z frontu karpackiego na linię Sanu i Dniestru. Padały kolejno Jasło, Tarnów, Krosno, Rzeszów. Do 12 maja wojska Państw Centralnych wzięły do niewoli 140 tysięcy żołnierzy rosyjskich, zdobyły 100 dział i 300 karabinów maszynowych. Wojska rosyjskie z wielkimi stratami wycofały się do 15 maja na linię: Nowe Miasto, Sandomierz, Przemyśl, Stryj. W następstwie operacja niemiecko-austriacka rozwijała się w formie kleszczy ściskających z północy (z Prus Wschodnich) i od południa (od Karpat) armię rosyjską w Galicji i Kongresówce.
Z końcem miesiąca wojska austriackie i niemieckie podeszły pod Przemyśl, który został zdobyty po krótkim oblężeniu 3 czerwca. Rosjanie desperacko próbowali powstrzymać natarcie Państw Centralnych, licząc na ich problemy z zaopatrzeniem, w szczególności z amunicją. Przysporzyło to jednak wyłącznie dodatkowych strat i doprowadziło do dalszej utraty zaufania carskich żołnierzy do swoich dowódców. Tym samym armia rosyjska została zmuszona do wycofania się z Galicji. 21 czerwca 1915 jednostki austro-węgierskiej 2 Armii, dowodzonej przez Eduarda Freiherr von Böhm-Ermolli wkroczyły do Lwowa. Dzień później Lwów został zdobyty. Moment ten można uznać za zakończenie nieomal rocznych zmagań o Galicję.
Dowództwo rosyjskie i dowództwo Frontu Południowo-Zachodniego nie zorganizowały kontrofensywy, posiadane rezerwy wprowadzano do walki stopniowo, co nie dawało pożądanego efektu.
Straty rosyjskie w bitwie to oprócz strat bezpowrotnych około 500 tysięcy żołnierzy w niewoli i strata 344 dział.
Bitwa gorlicka była przełomowym wydarzeniem na froncie austriacko-rosyjskim i złamała w znacznej mierze rosyjską inicjatywę zaczepną. Armia carska nigdy już nie zagroziła centrum monarchii austro-węgierskiej i nigdy nie zbliżyła się nawet do terenów Beskidu Niskiego.
Inscenizacja bitwy
Począwszy od 2010 roku pod koniec kwietnia w Sękowej odbywa się rekonstrukcja bitwy pod Gorlicami. W inscenizacji uczestniczą grupy rekonstrukcyjne z kraju i zagranicy.
Zobacz też
konflikty zbrojne w historii Polski
Przypisy
Bibliografia
Bolszaja Sowietskaja Encykłopedia tom 6, Moskwa 1971.
Juliusz Bator: Wojna galicyjska Działania armii austro-węgierskiej na froncie północnym (galicyjskim) w latach 1914-15, Kraków 2005 ; Kraków 2008 .
Leonhard graf v. Rothkirch: Gorlice-Tarnow, Oldenburg 1918.
Oskar Tile von Kalm: Gorlice, Oldenburg - Berlin 1930.
Ludwig Riedl: Die Gefechtstatigkeit des k. und k. VI Korps in der Durchbruchsschlacht bei Gorlice am 2. Mai 1915, Budapest 1928.
Linki zewnętrzne
Cmentarze wojskowe, artykuły o bitwie, mapy zdjęcia
Bitwa pod Gorlicami
Bitwy Armii Austro-Węgier
Bitwy w 1915
Bitwy w historii Austro-Węgier
Bitwy w historii Niemiec
Bitwy w historii Rosji
Bitwy z 1915 roku na ziemiach polskich
Cesarska i Królewska Armia w Galicji
Galicja podczas I wojny światowej
Bitwa pod Gorlicami |
719 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa | Bitwa | Bitwa – zbrojne starcie sił zbrojnych stron prowadzących wojnę, mające zwykle duży lub decydujący wpływ na przebieg lub wynik operacji, kampanii a nawet wojny. We współczesnej terminologii wojskowej bitwa to kilka jednoczesnych lub kolejnych operacji prowadzonych siłami kilku współdziałających ze sobą frontów lub grup armii przy udziale lotnictwa i ewentualnie marynarki wojennej. Potocznie bitwą określa się każde większe starcie zbrojne.
Historia
Pierwszym starciem, którego strony, miejsce, domniemane siły oraz przebieg znane są historykom ze źródeł pisanych jest bitwa pod Megiddo w 1469 roku p. Ch. Wojska dowodzone przez faraona Tutmosisa III wychodząc z górzystego terenu rozwinęły się w poprzek doliny i ruszając do ataku wywołały samym wrażeniem potęgi pospieszny odwrót koalicji przeciwników Egiptu, kierowanej przez Hyksosów. W starciu zginęło 83 przeciwników Egiptu, 340 dostało się do niewoli, a wodzowie koalicyjnych sił uciekli do ufortyfikowanej Megiddo.
Koncepcja dążenia do stoczenia rozstrzygającej bitwy wywodzi się z antycznej Grecji w okresie miast-państw. Dążenie do walki było zupełnie nowym stylem toczenia wojen i zdaniem upowszechnione w europejskiej sztuce militarnej zapewniło zachodnim Europejczykom dominującą rolę w całym świecie. Ze względu na bardzo niewielką ilość ziemi nadającej się w Grecji pod uprawę greccy rolnicy, stanowiący trzon wojsk poszczególnych miast, nie mogli pozwolić sobie na ryzyko jej utraty w okresie poprzedzającym żniwa – szybkie odparcie nieprzyjaciela pozwalało zabezpieczyć bezpieczeństwo żywnościowe wspólnoty na kolejny rok. Konsekwencją była rezygnacja z typowych dla starożytnej wojskowości strategii długotrwałego ostrzału bronią miotającą i wstępnych manewrów celem zmęczenia nieprzyjaciela na rzecz krótkiego gwałtownego ataku wyposażonej w ustandaryzowane uzbrojenie ochronne i zaczepne piechoty. Po odprawieniu zwyczajowych rytuałów greccy wojownicy wznosili okrzyk wojenny i pod przewodnictwem wybranych dowódców ruszali w zorganizowanym szyku zdecydowanym atakiem, dążąc do jak najszybszego rozbicia szyku nieprzyjaciela i wyparcia go z pola bitwy.
Rodzaje bitew
Bitwa graniczna – specyficzna forma bitwy obronnej. Jej szczególny charakter wynika z faktu, że jest ona prowadzona w strefie przygranicznej, a jej treścią jest walka o uchwycenie inicjatywy strategicznej lub operacyjnej. Jest to więc starcie zbrojne sił głównych przeciwstawnych stron, w których jedna, prowadząc operację zaczepną dąży do przekroczenia granicy innego państwa, druga zaś prowadzi operację obronną.
Bitwa obronna – podstawowa część operacji obronnej, prowadzona w celu odparcia zgrupowań uderzeniowych przeciwnika. Stanowi ją skupione w czasie i przestrzeni starcie sił głównych związków operacyjnych (związków taktycznych). Polega też na wykorzystywaniu fortyfikacji, umocnień, barykad w celu zapewnienia ochrony żołnierzy. W bitwie obronnej wykorzystuje się innego rodzaju uzbrojenie, niż w ataku.
Bitwa spotkaniowa – starcie głównych sił przeciwstawnych związków operacyjnych lub kilku związków taktycznych, które jednocześnie w sposób zaczepny dążą do osi celów położonych poza rubieżą ich starcia. W zależności od jej wyniku, przekształca się ona w bitwę zaczepną, bitwę obronną lub odwrót. Polega też na tym, że armie przeciwne spotykają się na danym miejscu i na dany sygnał ruszają do zmasowanego ataku.
Bitwa zaczepna – podstawowa część operacji zaczepnej. Stanowi ją skupione w czasie i przestrzeni uderzenie sił głównych związków operacyjnych (związków taktycznych) w celu rozbicia zasadniczych sił przeciwnika i opanowania zajmowanego przez nie obszaru. W bitwie zaczepnej wykorzystuje się szybko przemieszczające wojska. Ich celem jest zaskoczenie wroga i zajęcie terytorium do czasu wsparcia silniejszych i wolniejszych jednostek.
Zobacz też
walka
bój
Przypisy
Bibliografia
John Keegan Historia wojen Książka i wiedza ISBN 83-05-12935-7, Warszawa 1998 |
188743 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Naoko%20Sawamatsu | Naoko Sawamatsu | – japońska tenisistka, reprezentantka kraju w Fed Cup, medalistka igrzysk azjatyckich, olimpijka z Barcelony (1992) i Atlanty (1996).
Jako zawodowa tenisistka kontynuowała tradycję rodzinną – jej ciotka Kazuko wygrała w 1975 konkurencję debla na Wimbledonie. Od 1990 Naoko Sawamatsu była regularnie klasyfikowana w czołowej pięćdziesiątce rankingu gry pojedynczej; w lutym 1995 osiągnęła najwyższą lokatę w karierze – nr 14; w styczniu 1995 została także sklasyfikowana pod koniec pierwszej setki w rankingu deblowym.
Wygrała w karierze cztery turnieje – dwukrotnie w Singapurze (1990 i 1994), w Strasburgu (1993) i w Dżakarcie (1997). W 1995 dotarła do ćwierćfinału wielkoszlemowego Australian Open, pokonując po drodze m.in. wyżej klasyfikowane Amerykankę Mary Joe Fernández i rodaczkę Kimiko Date; przegrała z Hiszpanką Arantxą Sánchez Vicario. Cztery razy występowała ponadto w IV rundzie turniejów wielkoszlemowych (1/8 finału) – Australian Open 1995, French Open 1991, Wimbledon 1992 i 1994. W 1998 zakończyła karierę sportową; jej ostatnim występem turniejowym była impreza w Tokio (Toyota Princess Cup), gdzie w drugiej rundzie przegrała z Moniką Seles. Dzięki występom na korcie zarobiła łącznie ponad milion dolarów.
Reprezentowała Japonię w Fed Cup w latach 1988–1998, wyłącznie w grze pojedynczej; wygrała 8 pojedynków, przegrała 12. W 1994 przyczyniła się do osiągnięcia ćwierćfinału tych rozgrywek przez reprezentację narodową.
Dwukrotnie wystartowała w konkurencji gry pojedynczej na igrzyskach olimpijskich, w Barcelonie (1992) i Atlancie (1996), najdalej dochodząc do drugiej rundy w Atlancie.
Przypisy
Bibliografia
Japońskie tenisistki
Japońscy olimpijczycy
Uczestnicy Letnich Igrzysk Olimpijskich 1992
Uczestnicy Letnich Igrzysk Olimpijskich 1996
Urodzeni w 1973 |
720 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa%20pod%20Lenino | Bitwa pod Lenino | Bitwa pod Lenino – starcie zbrojne w dniach 12–13 października 1943 w pobliżu miasteczka Lenino nad rzeką Miereją na wschodniej Białorusi (8 km od granicy z Rosją) stoczone w ramach operacji orszańskiej przez Armię Czerwoną (33 Armia Frontu Zachodniego i walcząca w jej składzie 1 Polska Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki) a Wehrmachtem (337 Dywizja Piechoty, wspierana przez odwody XXXIX Korpusu Pancernego). Była chrztem bojowym polskich jednostek podległych armii Związku Radzieckiego oraz początkiem szlaku bojowego tzw. Ludowego Wojska Polskiego. W okresie PRL bitwa urosła do rangi symbolu, a jej rocznica (12 października) była obchodzona jako Dzień Wojska Polskiego.
Przed bitwą
Po zwycięskiej bitwie na łuku kurskim (lipiec 1943) Armia Czerwona stanęła przed wyzwaniem przełamania oporu niemieckiego zaplanowanego na tzw. Panther-Wotan-Linie, która w dużej mierze opierała się na linii Dniepru, strategicznie ważnej i trudnej do zdobycia barierze naturalnej. Południowy, czyli ukraiński odcinek tej rzeki zdobywało aż pięć frontów armii radzieckiej w trakcie bitwy o Dniepr (24 sierpnia – 23 grudnia 1943), jednej z największych operacji II wojny światowej. Jednocześnie trzy inne fronty radzieckie otrzymały zadanie opanowania Bramy Smoleńskiej, czyli strategicznego obszaru pomiędzy górnymi odcinkami Dźwiny i Dniepru z głównymi miastami Smoleńskiem, Orszą i Witebskiem. Opanowanie Bramy Smoleńskiej miało uniemożliwić niemiecki kontratak na Moskwę i otwierało drogę na zachód przez Białoruś.
W wyniku zakończonej sukcesem operacji smoleńskiej (inaczej operacja „Suworow”, 7 sierpnia – 2 października 1943) Armia Czerwona zdołała opanować Smoleńsk zajmowany przez Niemców od 1941 roku i przerwała niemiecką linię obrony. Następnym działaniem w tamtym regionie była operacja orszańska (12 października– 2 grudnia 1943), która miała na celu kontynuację natarcia radzieckiego na zachód w kierunku Orszy, innego ważnego miasta Bramy Smoleńskiej nad górnym Dnieprem, i opanowanie go od drugiej, wschodniej strony tej rzeki.
Zadanie przeprowadzenia operacji orszańskiej otrzymał Front Zachodni Armii Czerwonej, dowodzony przez gen. armii Wasilija Sokołowskiego. Główne uderzenie w kierunku Orszy zaplanowano z linii miasteczka Lenino (do 1918 roku Romanowo, dawna posiadłość Radziwiłłów) i wsi Bajewo (była posiadłość Lubomirskich), miejscowości leżących nad rzeką Miereja, lewym dopływem Dniepru (przed rozbiorami Miereja była rzeką graniczną między Rzecząpospolitą a obszarem rdzennej Rosji), w odległości ok. 50 km od celu.
Termin rozpoczęcia operacji wyznaczono na 12 października, a głównego uderzenia na Lenino i Bajewo miały dokonać 21 Armia i 33 Armia. W skład tej ostatniej, dowodzonej przez gen. Wasilija Gordowa, włączona została przed operacją 1 Polska Dywizja Piechoty.
Przygotowania
Zadanie
Głównym celem natarcia 1 Dywizji Piechoty było, we współdziałaniu z 42 i 290 Dywizją Strzelecką Armii Czerwonej, przełamać obronę niemiecką na dwukilometrowym odcinku: Połzuchy – wzgórze 215,5, rozwijać natarcie w kierunku zachodnim i opanować rubież rzeki Pniewki na odcinku Bolszoj Diatieł i Sriednij Diatieł, a następnie nacierać w kierunku Łosiewa i Czuriłowa. W powstałą lukę miały wejść główne siły radzieckie z zadaniem dotarcia do linii Dniepru.
Dywizję wspierać miały pułki artylerii lekkiej 144 i 164 Dywizji Strzeleckich, 538 pułk moździerzy i 67 Brygada Haubic Armii Czerwonej.
Sąsiedzi: 42 Dywizja Strzelecka (II formowania) miała zająć wieś Sukino, 290 Dywizja Strzelecka – Lenino. Obie współdziałające dywizje radzieckie liczyły po około 4000 żołnierzy, czyli była to jedynie połowa stanu, jakim dysponowała dywizja polska.
Planowanie działań
9 października gen. bryg. Zygmunt Berling przeprowadził rekonesans. Wykonał jedynie częściowo swoje zadanie, gdyż przeciwnik wykrył ruch na pierwszej linii i otworzył ogień artyleryjski. Przede wszystkim nie rozpoznano dokładnie doliny Mierei.
10 października dowódca dywizji zameldował dowódcy armii swoją decyzję o rozpoczęciu natarcia. W dniu następnym, rano, w formie pisemnej do dowódców pułków, samodzielnych pododdziałów i jednostek wzmocnienia, trafił rozkaz bojowy. Całość działań wszystkich ogniw dywizji, została ponadto ujęta w formie tabeli walki, planu inżynieryjnego zabezpieczenia natarcia i tabeli sygnałów (dowodzenia).
Dywizja miała nacierać w dwóch rzutach. W pierwszym rzucie 1 i 2 pułk piechoty, a 3 pułk – w drugim. Główny wysiłek natarcia skoncentrowany został na prawym skrzydle. Tam za 2 pułkiem miał nacierać 3 pułk.
Przed atakiem planowano zmasowane przygotowanie artyleryjskie, mające trwać 100 minut. Z chwilą poderwania się piechoty, artyleria miała stworzyć przed piechotą podwójny wał ogniowy, który przesuwałby się przed nią w odległości ok. 200–300 m.
11 października o 20:00 gen. Berling otrzymał ze sztabu armii rozkaz przeprowadzenia 12 października, o 6:00 rozpoznania walką siłami batalionu. Nie będąc przekonany o słuszności takiego rozwiązania, prosił dowódcę armii o zmianę decyzji lub użycie mniejszych sił. Rozkazu nie zmieniono. Do rozpoznania wyznaczono I/1 pp. Powiadomiony wieczorem o zadaniu dowódca 1 pp nie poinformował natychmiast o nim dowódcy batalionu – mjr. Bronisława Lachowicza. Rozkaz do rozpoznania walką przekazał dopiero o 4:00, czyli dwie godziny przed natarciem.
Zaskoczony mjr Lachowicz miał powiedzieć: „No, to 50 procent mego batalionu już nie ma”. Udał się do pierwszorzutowych kompanii i przekazał zadania. Na sygnał czerwonej rakiety kompanie miały ruszyć do natarcia, podejść do Mierei, sforsować ją i zaatakować przedni skraj obrony nieprzyjaciela na kierunku wzgórza 215,5.
Przebieg bitwy
Rozpoczęcie walk
Punktualnie o godz. 5:55 artyleria polska otworzyła ogień. Pod jej osłoną ruszyły czołowe kompanie 1 bp. Żołnierze dość szybko pokonali rzekę, gdy podeszli na 200–300 m od niemieckich okopów spotkał ich ogień broni maszynowej i moździerzy. Część pododdziałów okopała się przed zaporami z drutu kolczastego, część wdarła się do pierwszej transzei niemieckiej. Natarcie załamało się.
Niemcy wyprowadzili kontratak, odrzucając batalion z zajętej pozycji. Kompanie zaległy 150 m przed przednim skrajem i okopały się. Kilku żołnierzy dostało się do niewoli.
Niemcy byli silniejsi niż przypuszczano, posiadali duży potencjał ogniowy i zawczasu rozbudowaną obronę. Nierówna walka toczyła się od 6:00 do chwili rozpoczęcia przygotowania artyleryjskiego natarcia, a więc ponad trzy godziny.
Rozpoznanie walką za cenę olbrzymich strat (ponad 50 procent), potwierdziło opinię dowódcy dywizji, że Niemcy nie opuścili pozycji (co sugerował gen. Wasilij Gordow), a przeciwnie – wzmocnili swoje siły. Ujawniono dużą liczbę nowych środków ogniowych, większość na wzgórzu 215,5.
Taki sposób rozpoznania okazał się bardzo nieefektywny.
Natarcie
12 października 1943 1 Polska Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki wzmocniona 1 pułkiem czołgów, 1 kompanią rusznic przeciwpancernych, 1 kompanią fizylierek i kompanią karną, licząca ok. 12 400 żołnierzy, pod dowództwem gen. Zygmunta Berlinga z radzieckimi 290. i 42. Dywizjami Strzeleckimi, wspierane przez oddziały pancerne i artylerię, przekroczyły rzekę Miereję.
O 8:20 miało rozpocząć się przygotowanie artyleryjskie. Ze względu na mgłę terminy przesunięto o godzinę. O 9:20 salwa katiusz zapoczątkowała ogień artylerii. Jednak na rozkaz dowódcy 33. Armii, gen. Wasilija Gordowa, skrócono czas artyleryjskiego przygotowania ataku, tym samym nie uzyskując założonego celu – zniszczenia większości potencjału ogniowego i ludzkiego sił niemieckich. Dowódca armii i dowódca artylerii uznali, że siła i skuteczność ognia jest tak wielka, iż można czas przygotowania ogniowego skrócić o 40 minut. Uznano, że Niemcy wycofują się. Było jednak inaczej. Wróg opuścił pierwszą linię i ukrył się w przygotowanych schronach. Chociaż poniósł straty, zachował jednak pełną zdolność bojową. Decyzja ta, jak również fakt, iż dowództwo radzieckie nie szyfrowało rozkazów przekazywanych drogą radiową (wiadomości przesyłano otwartym tekstem), była jedną z głównych przyczyn późniejszych polskich strat.
Według historyka Kamila Anduły, przygotowanie artyleryjskie było niewystarczające, z powodu braku odpowiedniej ilości amunicji, spowodowanej trudnościami z zaopatrzeniem.
Atak
Atak zaczął się o godz. 10:00. Wyrównana tyraliera z miejsca bez większego trudu zajęła pierwszą linię okopów. Ale atak ten wykazywał również nieznajomość zasad taktyki, nakazujących krycie się i natarcie skokami: „Nie trzeba być żołnierzem, nie trzeba być sztabowcem, wystarczy mieć tylko odrobinę wyobraźni: jedno wzgórze przed Trygubową, drugie przed Połzuchami, widoczność, nawet jak na jesienny dzień znakomita; na drodze z Lenino do Połzuch można policzyć pojedynczych ludzi”. Przyniósł również duże straty. Po chwilowym zaskoczeniu odezwał się niemiecki ogień. Bataliony szturmowały kolejną linię okopów, zapowiadał się pomyślny przebieg dalszego natarcia. Sąsiednie dywizje nie osiągnęły jednak takich efektów. Po chwilowym powodzeniu ich natarcie załamało się i nie ruszyło już z miejsca do końca bitwy. Poza tym artyleria sąsiednich dywizji nie zmieniła rubieży ogniowych i część polskich kompanii dostała się pod ich ogień. Powstało zamieszanie, natarcie chwilowo wstrzymano. Pułki tylko częściowo wykonały postawione zadania, ponosząc przy tym duże straty.
2 pułk piechoty atakował Połzuchy, skąd Niemcy prowadzili bardzo silny ogień. Natarcie pułku początkowo rozwijało się pomyślnie. Dość szybko wszystkie bataliony znalazły się w pierwszej linii. Udało się do 12:00 zdobyć miejscowość. Niemcy pozorowali poddanie się, a następnie uderzyli całą mocą. Jednak II. i III. bataliony nie dały się zaskoczyć. Wywiązała się dramatyczna walka ogniowa. Brakowało amunicji i pododdziały powoli zaczęły się wycofywać. Dowódca pułku postawił nowe zadania. Połzuchy zaatakowano ponownie z dwóch kierunków, a 3 bp dokonał obejścia. Zmasowany atak przyniósł efekty, miejscowość odzyskano.
1 pułk piechoty nacierał w lewo, wychodząc poza pas dywizji i atakował Trygubową. Miejscowość ta, zamieniona w silny punkt oporu, musiała być zdobyta, radziecka 290 Dywizja Strzelecka bowiem nie ruszyła do przodu, a pozostawienie jej w ręku niemieckim uniemożliwiało natarcie całej dywizji. Około południa opanowano Trygubową.
Zaczął się jednak kryzys bitwy, zabrakło amunicji, a czołgi nie podeszły jeszcze do rzeki i nie wsparły piechoty. Sąsiednie dywizje zostały zatrzymane na linii natarcia. 1 Dywizja wbiła się klinem na 2–3 km w ugrupowanie niemieckie, mając odsłonięte skrzydła.
Działanie czołgów
Dopiero około 12:00 rozpoczęła się przeprawa czołgów przez Miereję, nie przygotowano jednak podejść do mostów. W 2 kompanii czołgów na podejściach do przeprawy ugrzęzło pięć wozów, a dwa zostały uszkodzone. Pozostałe trzy nie mogły się przeprawić. 1 kcz miała przejść po moście w Lenino. Została jednak zbombardowana przez samoloty niemieckie. Dopiero po południu udało się przeprawić kilka czołgów. Część z nich podczas ataków na Trygubową i Połzuchy została zniszczona i uszkodzona, pozostałe wspierały piechotę z niewielkim skutkiem. Te same trudności spotkały na przeprawie artylerię. Moździerze i lekkie działa pułkowe przenoszono dosłownie na plecach, wyrywano z bagna, by przeprawić je na drugi brzeg.
Kontratak niemiecki
O godz. 14:00 niemiecka 337 Dywizja Piechoty, wspierana przez odwody XXXIX Korpusu rozpoczęła kontratak ze skrzydeł i od czoła. Mgła podniosła się wyżej i do akcji wkroczyło niemieckie lotnictwo szturmowe i bombowe. Pierwszy kontratak na Trygubową został odparty, ale drugi przy wsparciu czołgów i dział pancernych wyrzucił 2 bp z Trygubowej.
Polski kontratak 3 bp tylko częściowo zmienił sytuację. Artyleryjskie wsparcie zaczęło słabnąć. Kolejne niemieckie kontrataki odrzuciły Polaków na zachodnie stoki wzg. 215.5. Brakowało amunicji, czołgów i wsparcia artylerii. Dowódca pułku ppłk Derks utracił zdolność dowodzenia. W szeregi 1 pułku wkradł się chaos. Dowództwo przejął płk Kieniewicz, zastępca dowódcy 1 DP.
Na kierunku 2 pp Niemcy też kontratakowali wsparci czołgami i lotnictwem. Przed zniszczeniem 2 pułk uratował ogień zaporowy 67 Brygady Haubic. Około 14:00 pułk został ponownie odrzucony z rejonu Połzuch i zmuszony do przejścia do obrony.
Wprowadzenie drugiego rzutu
W późnych godzinach popołudniowych na kierunku działania 1 pp wszedł do walki II rzut dywizji – 3 pułk piechoty. Luzowanie następowało pod bezpośrednim ogniem nieprzyjacielskich oddziałów.
1 pułk piechoty w czasie wchodzenia do bitwy liczył ponad 2800 żołnierzy, a w chwili wycofania zaledwie 500.
O 19:20 pułki 2. i 3. wsparte 16 czołgami wznowiły natarcie. Nie udało się jednak złamać oporu Niemców. Nie zdobyto ponownie Trygubowej i Połzuch. W ciągu nocy walki nie ustawały. Odległość między pułkami a wrogiem przestała istnieć. Walka toczyła się na odległość strzału z karabinu, z trudem można było rozróżnić, gdzie swój, a gdzie wróg. Cała dolina huczała wystrzałami, bój toczył się wszędzie. Mimo zaangażowania 3 pułkowi nie udało się rozwinąć natarcia. 2 pułk piechoty odparł w nocy pięć kontrataków i utrzymał linię obrony.
Drugi dzień bitwy
Wieczorem o 20:00 12 października gen. Berling otrzymał zadanie na dzień następny. Według planu o 7.45 miała rozpocząć się 15-minutowa nawała artyleryjska, a o 8:00 powinna ruszyć do natarcia piechota wsparta czołgami.
W nocy zebrano amunicję z trzech dywizji drugiego rzutu i dostarczono ją na pierwszą linię. Tyły dywizji wraz z zaopatrzeniem wciąż pozostawały daleko za linią frontu.
Nazajutrz 13 października, mimo nalotów niemieckich na polskie pozycje, 1 Dywizja Piechoty zaatakowała. Natarcie polskie wspierane było nieudanymi atakami polskich 1 i 2 kompanii czołgów. 3 kompania czołgów utknęła przed Miereją i nie wzięła udziału w ataku.
Niemcy natychmiast podjęli przeciwdziałanie. Mimo wysiłków Polaków, tylko 2 pułk piechoty wsparty sześcioma czołgami opanował Połzuchy. 3 pułk mimo wsparcia czołgów nie zdobył Trygubowej.
Piechota polska atakowana przez lotnictwo odpierała kolejne kontrataki. Pułki przeszły do obrony. 2 pułk utracił zdobyte w krwawej walce Połzuchy.
Gen. Berling został wezwany na stanowisko dowodzenia 33 Armii. Doszło do ostrej wymiany zdań między dowódcami. W efekcie o 17:00 Berling otrzymał rozkaz informujący, że w nocy z 13 na 14 października dywizja zostanie wycofana z walki, a jej miejsce zajmie radziecka 164 Dywizja Strzelecka.
Do 20:00 Polacy odzyskali Połzuchy. 14 października rano oddziały polskie i radzieckie wycofały się za Miereję.
Bilans
1 Dywizja Piechoty przełamała obronę nieprzyjaciela, ale nie w pełni wykonała swoje zadanie. Związała i wykrwawiła znaczne siły przeciwnika. W walkach Niemcy stracili 1500 żołnierzy, a 326 dostało się do niewoli. Zniszczono 72 karabiny maszynowe, 42 działa i moździerze, 2 czołgi oraz strącono 5 samolotów.
W czasie walk dywizja wraz z jednostkami wsparcia poniosła tak ciężkie straty (510 zabitych, 1776 rannych, a 776 dostało się do niewoli niemieckiej lub zostało uznanych za zaginionych bez wieści, tj. ok. 25% całego stanu osobowego), że po dwóch dniach walki musiała zostać wycofana z pierwszej linii.
„15 października dokonano oceny bitwy. 1 pułk piechoty stracił 1600 ludzi zabitych, rannych i zaginionych bez wieści. Z pierwszego batalionu pozostali nieliczni. 2 pułk stracił 900, 3 pułk 500”.
Za udział w tej bitwie przyznawane było odznaczenie – Krzyż Bitwy pod Lenino.
Ocenia się obecnie, że bitwa potwierdziła wysoką wartość bojową polskich żołnierzy, biorąc pod uwagę, że byli oni niedoświadczeni bojowo, słabo wyszkoleni i nie najlepiej dowodzeni. Ich przeciwnikiem były doświadczone niemieckie oddziały. Polscy żołnierze przedarli się przez pierwszą linię obrony w głąb ugrupowania przeciwnika i zajęli dwie kluczowe wsie w jego systemie obronnym. Dywizja częściowo wykonała powierzone zadanie, po czym otoczona musiała się wycofać. Przy tym, ocenia się obecnie, że gdyby dywizja zdołała się włamać w niemiecką obronę zgodnie z planem na głębokość 17 km, prawdopodobnie bez wsparcia zostałaby odcięta i rozbita. Duże straty osobowe nie były nadzwyczajnie wysokie jak na specyfikę walk na froncie wschodnim.
Istnieje wersja, że kilkuset żołnierzy 1. Dywizji Piechoty miało zdezerterować na stronę niemiecką, niemniej według niektórych autorów jest to mit, a niemieckie raporty podają jedynie 21 przejętych dezerterów.
Upamiętnienie
Walki żołnierzy polskich o Lenino zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic po 1945 i po 1990 „LENINO 12 – 13 X 1943” oraz napisem „LENINO” na zniczu Grobu Nieznanego Żołnierza w Krakowie.
Wieś Trigubowo pod Lenino na pamiątkę walk z 12 października 1943 została przemianowana na Kościuszkowo.
W 1961 w Warszawie nadano jednej z ulic w dzielnicy Wola (Ulrychów) nazwę Bitwy pod Lenino. Ulica Żołnierzy Lenino znajduje się też na Wilczym Młynie w Poznaniu.
W 1968 w Lenino odsłonięto pomnik-mauzoleum oraz muzeum polsko-radzieckiego braterstwa broni. Wieś została także odznaczona Krzyżem Grunwaldu II klasy. W 1989 powstał w Lenino cmentarz poległych żołnierzy polskich. Od 24 listopada 1961 ulica w Warszawie, na terenie obecnej dzielnicy Wola, nosi nazwę ulicy Bitwy pod Lenino.
W 1983 został wybity medal upamiętniający bitwę pod Lenino, wydany przez Mennicę Państwową, a zaprojektowany przez Józefa Markiewicza.
Bitwa ta była pierwszym bojem zorganizowanych w ZSRR wojsk polskich i dlatego jej rocznica (12 października) była od 1950 do 1991 roku. obchodzona jako Dzień Wojska Polskiego.
W okresie PRL stała się symbolem wysiłku zbrojnego żołnierza polskiego podczas II wojny światowej i jednocześnie sojuszu z ZSRR, w przeciwieństwie do początkowo pomijanych, a później marginalizowanych walk Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W propagandzie przedstawiano ją jako istotne zwycięstwo oraz podkreślano wyłącznie bohaterstwo żołnierzy. Określana bywa jako jeden z „mitów założycielskich” PRL. Po transformacji ustrojowej, w związku z kontrowersyjnymi ocenami Ludowego Wojska Polskiego, bitwa została w dużym stopniu zapomniana i zmarginalizowana.
Przypisy
Bibliografia
Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 1, Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego: formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek piechoty. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1965
Edward Kospath-Pawłowski: Wojsko Polskie na wschodzie 1943-1945, Pruszków 1993
Zygmunt Matuszak: Bitwa pod Lenino; zeszyt z cyklu „Historia Rzeczypospolitej – zwycięstwa oręża polskiego” nr 30/51. Rzeczpospolita z 17 lutego 2007.
Linki zewnętrzne
Jakub Zyska – Bitwa pod Lenino
Operacje i bitwy ludowego Wojska Polskiego
Front wschodni (II wojna światowa)
Bitwa pod Lenino
Wydarzenia upamiętnione na tablicach na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie |
721 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bison%20%28program%29 | Bison (program) | Bison – generator parserów utworzony w ramach projektu GNU. Jest w dużej mierze kompatybilny z programem Yacc, oferując w stosunku do niego kilka udoskonaleń. Zazwyczaj używany jest razem z programem flex, choć może korzystać z leksera napisanego ręcznie lub wygenerowanego przez inne narzędzie.
Program Bison przyjmuje jako wejście plik tekstowy zawierający gramatykę bezkontekstową LALR oraz fragmenty kodu w języku C, opisujące jak analizator składniowy ma przetwarzać dany język. Wynikiem działania programu jest plik źródłowy w języku C, zawierający podprogram parsera, którą można wykorzystać w tworzonej aplikacji.
Bison jest w stanie generować parsery GLR, radzące sobie z niejednoznacznymi gramatykami. Ponadto Bison może również współpracować z językami C++ i Java.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Strona domowa GNU Bison
Materiały na temat Analizy składniowej na przykładzie Bison
Generatory parserów
GNU |
188744 | https://pl.wikipedia.org/wiki/1888%20w%20filmie | 1888 w filmie |
Premiery
14 października – Scenka ogrodu z Roundhay (ang. Roundhay Garden Scene), reż. Louis Le Prince – pierwszy film w historii, który zachował się do dziś tylko w postaci papierowych odbitek celuloidowej taśmy
? – Traffic Crossing Leeds Bridge, reż. Louis Le Prince (drugi film w historii)
? – Accordion Player, reż. Louis Le Prince
Urodzili się
3 stycznia – George B. Seitz, amerykański reżyser, scenarzysta, aktor, producent (zm. 1944)
3 stycznia – James Bridie, szkocki scenarzysta (zm. 1951)
23 stycznia – Franklin Pangborn, amerykański aktor (zm. 1958)
10 lutego – Harry Beaumont, amerykański reżyser (zm. 1966)
23 lutego – Josef Eichheim, niemiecki aktor (zm. 1945)
4 marca – Rafaela Ottiano, włoska aktorka (zm. 1942)
5 marca – Jules Furthman, amerykański scenarzysta, reżyser, producent (zm. 1966)
10 marca – Barry Fitzgerald, irlandzki aktor (zm. 1961)
27 marca – Agnes Windeck, niemiecka aktorka (zm. 1975)
30 marca – Anna Q. Nilsson, szwedzka aktorka (zm. 1974)
3 kwietnia – Georg Alexander, niemiecki aktor, reżyser, producent (zm. 1945)
6 kwietnia – Hans Richter, niemiecki reżyser, scenarzysta, scenograf, aktor (zm. 1976)
26 kwietnia – Anita Loos, amerykańska scenarzystka (zm. 1981)
27 kwietnia – Florence La Badie, amerykańska aktorka (zm. 1917)
3 maja – Beulah Bondi, amerykańska aktorka (zm. 1981)
10 maja – Max Steiner, austriacki kompozytor (zm. 1971)
25 maja – Miles Malleson, brytyjski aktor i scenarzysta (zm. 1969)
3 czerwca – Władysław Stoma, polski aktor, reżyser (zm. 1968)
4 lipca – Henry Armetta, włoski aktor (zm. 1945)
16 lipca – Percy Kilbride, amerykański aktor (zm. 1964)
21 lipca – Jacques Feyder, belgijski reżyser (zm. 1948)
29 lipca – Mariusz Maszyński, polski aktor (zm. 1944)
14 sierpnia – Robert Woolsey, amerykański aktor (zm. 1938)
17 sierpnia – Monty Woolley, amerykański aktor (zm. 1963)
22 sierpnia – Willi Schur, niemiecki aktor, reżyser (zm. 1940)
12 września – Maurice Chevalier, francuski aktor, piosenkarz (zm. 1972)
26 września – Wally Patch, brytyjski aktor, scenarzysta (zm. 1970)
1 października – John E. Blakeley, brytyjski producent, reżyser, scenarzysta (zm. 1958)
9 października – Hank Patterson, amerykański aktor (zm. 1975)
10 października – Michał Halicz, polski aktor (zm. 1969)
25 października – Lester Cuneo, amerykański aktor, producent (zm. 1925)
3 listopada – Wanda Jarszewska, polska aktorka (zm. 1964)
7 listopada – Juliusz Kalinowski, polski aktor (zm. 1983)
7 listopada – Reinhold Schünzel, niemiecki aktor, reżyser (zm. 1954)
8 listopada – Leokadia Pancewiczowa, polska aktorka (zm. 1974)
17 listopada – Curt Goetz, niemiecki reżyser, aktor, scenarzysta (zm. 1960)
18 listopada – Frances Marion, amerykańska scenarzystka (zm. 1973)
23 listopada – Harpo Marx, amerykański aktor, scenarzysta (zm. 1964)
24 listopada – Cathleen Nesbitt, brytyjska aktorka (zm. 1982)
26 listopada – Francisco Canaro, urugwajski kompozytor, producent, aktor (zm. 1964)
6 grudnia – Will Hay, brytyjski aktor, scenarzysta, reżyser (zm. 1949)
22 grudnia – J. Arthur Rank, brytyjski producent, scenarzysta (zm. 1972)
24 grudnia – Michael Curtiz, węgierski reżyser (zm. 1962)
27 grudnia – Thea von Harbou, niemiecka aktorka, scenarzystka (zm. 1954)
28 grudnia – Friedrich Wilhelm Murnau, niemiecki reżyser (zm. 1931)
1888 w filmie
Wydarzenia 1888 |
188745 | https://pl.wikipedia.org/wiki/1889%20w%20filmie | 1889 w filmie |
Wydarzenia
nagranie Leisurely Pedestrians, Open Topped Buses and Hansom Cabs with Trotting Horses w reżyserii Williama Friese-Greene'a. Film był krótkometrażowy, niemy, nagrany w Hyde Parku w Londynie.
Urodzili się
8 lutego – Siegfried Kracauer, niemiecki krytyk filmowy i dziennikarz (zm. 1966)
5 marca – Maria Hirszbein, polska producentka filmowa i kierowniczka produkcji żydowskiego pochodzenia (zm. 1939 lub 1942)
16 kwietnia – Charlie Chaplin, angielski aktor komediowy, reżyser i producent filmowy (zm. 1977)
31 maja – Athene Seyler, angielska aktorka (zm. 1990)
11 czerwca – Wesley Ruggles, amerykański reżyser, producent (zm. 1972)
24 sierpnia – Tom London, amerykański aktor (zm. 1963)
Wydarzenia 1889
1889 w filmie |
188749 | https://pl.wikipedia.org/wiki/1890%20w%20filmie | 1890 w filmie |
Wydarzenia
London's Trafalgar Square – brytyjski niemy film z 1890 roku, w reżyserii Williama Carra Croftsa.
Monkeyshines, No. 1 – amerykański niemy film krótkometrażowy z 1890 roku w reżyserii Williama Kennedy'ego Dicksona i Williama Heise'a. Jest to pierwszy film produkcji amerykańskiej.
Urodzili się
4 stycznia – Weyler Hildebrand, szwedzki aktor, reżyser i pisarz (zm. 1944)
22 lutego – Kazimierz Opaliński, polski aktor (zm. 1979)
16 czerwca – Stan Laurel, brytyjski aktor komediowy, znany z filmu Flip i Flap (zm. 1965)
1 października – Stanley Holloway, brytyjski aktor (zm. 1982)
2 października – Groucho Marx, aktor komediowy, jeden z braci Marx (zm. 1977)
Italia Almirante Manzini – włoska aktorka kina niemego (zm. 1941)
Zmarli
16 września – zaginął Louis Le Prince, francuski wynalazca, autor pierwszego filmu na świecie (ur. 1842)
28 lipca – Maksymilian Fajans, polski litograf, fotograf i rysownik (ur. 1825) |
722 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bronis%C5%82aw%20Malinowski%20%28antropolog%29 | Bronisław Malinowski (antropolog) | Bronisław Kasper Malinowski (ur. 7 kwietnia 1884 w Krakowie, zm. 16 maja 1942 w New Haven) – polski antropolog społeczny i ekonomiczny, podróżnik, a także filozof, etnolog, religioznawca i socjolog. Jego prace miały znaczący wpływ na dyscyplinę antropologii. Większość życia i kariery spędził w Wielkiej Brytanii i USA.
Życiorys
Był jedynym synem Lucjana Malinowskiego herbu Pobóg i Józefy Eleonory z Łąckich. Większość życia zawodowego spędził w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych oraz na wyspach Melanezji, gdzie prowadził badania terenowe. W opublikowanej korespondencji podpisywał się: Bronisław Kasper z Kalnicy Pobóg-Malinowski.
Ukończył CK III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie. W latach 1902–1906 studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i doktoryzował się tam w 1908 (O zasadzie ekonomii myślenia), a w latach 1910–1913 podjął studia i wykłady na London School of Economics przy Uniwersytecie Londyńskim. Studiował z Marią Czaplicką, był mentorem Hortense Powdermaker.
W latach 1914–1920 prowadził badania terenowe w Australii i Oceanii. W pierwszej fazie podróży na wschód w 1914 towarzyszył mu przyjaciel: Stanisław Ignacy Witkiewicz.
W 1916 doktoryzował się na Uniwersytecie Londyńskim. W 1919 poślubił Elisię Rosalinę Masson, córkę sir Davida Orme Massona, profesora chemii na uniwersytecie w Melbourne, z którą miał trzy córki: Józefę, Wandę i Helenę. W latach 1923–1938 dużo czasu spędzał w Bolzano we Włoszech, w domu który zakupił i który do dziś jest własnością córki badacza.
W 1927 objął profesurę i pierwszą Katedrę Antropologii na Uniwersytecie Londyńskim. Dwa lata później opublikował monografię The Sexual Life of Savages in North-Western Melanesia (Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji). W 1934 odbył podróż naukową do południowej i wschodniej Afryki.
W 1935 zmarła jego żona.
W 1936 otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Harvarda, a od 1939 był profesorem Uniwersytetu Yale. W 1940 poślubił malarkę Annę Valettę Hayman-Joyce.
Zmarł 16 maja 1942 na zawał serca w New Haven w Stanach Zjednoczonych.
Koncepcje i publikacje
Stworzył on podstawy teorii funkcjonalistycznej oraz tzw. brytyjskiej antropologii społecznej. Wprowadził nowy styl pracy terenowej, którym było długotrwałe i głębokie zetknięcie z badaną społecznością. W okresie od czerwca 1915 do maja 1916 i od października 1917 do października 1918 prowadził badania na Wyspach Trobriandzkich, które zaowocowały wieloma pracami teoretycznymi, m.in. Argonauci zachodniego Pacyfiku oraz Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji.
Jego praca Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich ma duże znaczenie dla socjologii i antropologii prawa.
Metoda obserwacji uczestniczącej
Do czasów Malinowskiego w antropologii dominował styl pracy oparty na lekturze i analizie tekstów (tak zwana antropologia gabinetowa). Antropolodzy rzadko prowadzili badania w terenie. Skupiali się na szokujących, „sensacyjnych” zagadnieniach, wybitnie odbiegających od norm świata zachodniego. Malinowski na podstawie własnego dwuletniego doświadczenia w badaniu społeczności Trobriandczyków sformułował postulaty i reguły, którymi powinien kierować się antropolog badacz w terenie.
Malinowski postulował, aby celem antropologa badacza uczynić:
uchwycenie poglądu tubylca na świat widziany jego oczyma, znalezienie typowych sposobów myślenia i odczuwania oraz zrozumienie, co się za nimi kryje
ustalenie, co jest normą, zwyczajem, powszechną regułą obowiązującą w badanej społeczności
Konkretne zalecenia metody Malinowskiego:
Badacz powinien zakładać stację badawczą w znacznej odległości od ośrodka kultury, z którą jest on związany (np. od misji, w której można by mieszkać). Pozwoli to uniknąć sytuacji, w której badacz będzie przychodził do wioski jak do pracy. Ważne jest przebywanie w badanej społeczności cały czas tak, by nic nie umykało uwadze i by można było wczuć się, żyć takim samym życiem jak badana społeczność. Jednak nie może to być zbyt duża odległość na wypadek zniechęcenia, rozczarowania, tęsknoty, które prędzej czy później przeżywa każdy antropolog w trakcie badań terenowych (tym sprawom Malinowski poświęcił bardzo dużo uwagi).
Badacz powinien mówić w języku tubylców – trzeba się go nauczyć, zazwyczaj dopiero na miejscu. Korzystanie z usług tłumacza stanowi filtr – tłumacz często sam określa to, co jego zdaniem może interesować badacza pomijając niektóre sprawy, dodając coś od siebie, nie dając badaczowi prawa wyboru. Posługiwanie się językami pidżynowymi także jest niepożądanym filtrem.
Badacz sam musi wypracować sobie osąd na temat badanej społeczności oraz metodologię badawczą, którą trzeba zastosować w danej sytuacji:
Nie może polegać na opiniach misjonarzy itp. Z reguły są one obarczone stereotypami i dotyczą jedynie spraw powierzchownych lub „sensacyjnych”.
Nie może mieć koncepcji badań przygotowanej zawczasu. Mogłoby to spowodować, że antropolog będzie widział tylko to co chce zobaczyć, tworząc skrajnie zafałszowany obraz badanej kultury.
Nie może projektować (w znaczeniu psychologicznym) swoich przekonań itp. na badaną kulturę.
Nie może podpowiadać rozwiązań nieobecnych w tej społeczności, a przyniesionych z kraju badacza, choćby to miało usprawnić, załatwić coś szybciej itp. Pozwala to uniknąć niepotrzebnej ingerencji w naturalny bieg życia tej społeczności i poznać metody jakimi ona sama sobie radzi z wynikłymi problemami.
Obowiązkiem badacza jest respektowanie praw, reguł, obyczajów, kanonów zachowania obecnych w badanej społeczności. Powinien on też odznaczać się umiejętnością wyczuwania co może należeć do złych lub dobrych manier w danej kulturze.
Antropolog-badacz musi stać się elementem, który nie zakłóca życia społeczności. Musi być przez nią zaakceptowany najpełniej jak tylko się da – w sytuacji gdy ktoś czuje, że jest obserwowany, nie zachowuje się w swój naturalny sposób. Okres przyzwyczajania się do osoby badacza zawsze jest obecny. W czasie badań tubylcy nie muszą i na ogół nie zrozumieją celu pobytu antropologa, choć oczywiście wytłumaczą to sobie na swój sposób.
Malinowski zalecał też postawę aktywnego łowcy, kogoś, kto przebywa wśród krajowców o różnych porach dnia i nocy, stara się jak najwięcej zobaczyć, jest najlepiej jak tylko się da zorientowany w tym co i gdzie będzie się dziać (obrzędy, uroczystości itp.). Uważał, że konieczne jest notowanie swoich spostrzeżeń na bieżąco, najlepiej w trakcie rozmów z tubylcami. Jeśli to „nie wypada”, tzn. jest sprzeczne z zasadami lokalnego savoir-vivre’u, wtedy należy zrobić to tuż po skończonej rozmowie. Badacz nie może mieć nigdy zbyt dobrego wyobrażenia o swojej pamięci. Sugeruje prowadzenie dzienniczka etnograficznego do zapisywania codziennych, często z pozoru błahych obserwacji. Po jakimś czasie można z ich pomocą zebrać spory materiał badawczy lub po analizie odkryć coś, czego nie zauważało się na pierwszy rzut oka.
Metoda została spisana przez Malinowskiego na Wyspach Kanaryjskich, jednak powstawała (notabene zgodnie ze swoimi regułami) na wyspach Trobriandzkich – do dzisiejszych czasów właściwie nie uległa zmianie.
Koncepcja kultury
Trzonem życia społecznego jest dla Malinowskiego kultura, rozumiana jako całokształt dziedzictwa społecznego: „urządzenia, dobra, procesy techniczne, idee, zwyczaje i wartości”, a także mit, magia i religia.
Kultura ma cztery właściwości:
stanowi całość
jest wewnętrznie zintegrowana
jej elementy pełnią swoiste funkcje
stanowi instrumentalny aparat zaspokajania ludzkich potrzeb.
Antropologia powinna skupiać się na analizie funkcji: jej celem jest wyjaśnienie faktów antropologicznych poprzez rolę, jaką odgrywają w integralnym systemie kultury, a także w zaspokajaniu potrzeb członków społeczeństwa.
Ludzie są w swoich działaniach motywowani przez potrzeby dwojakiego rodzaju: pierwotne, związane z ich naturą biologiczną, oraz wtórne, związane z ich naturą społeczną, faktem współżycia z innymi ludźmi w społeczeństwie. Ludzkie potrzeby są zaspokajane przez instytucje, czyli zbiorowości ludzi powiązanych wspólnym zadaniem, wspólnymi regułami i dysponujących wspólnymi urządzeniami technicznymi. Każda instytucja składa się z: zasady naczelnej (założonych celów, centralnych wartości), personelu, norm (technicznych lub powinnościowych), urządzeń materialnych, działań podejmowanych przez personel i funkcji, jaką realnie pełni. Na potrzeby pierwotne odpowiada pierwotna organizacja instytucjonalna:
instytucje zaopatrzenia w żywność
pokrewieństwa, małżeństwa i reprodukcji
ochrony i obrony przed zagrożeniami.
Na potrzeby wtórne odpowiadają instytucje prawne, ekonomiczne, wychowawcze i polityczne. Sens każdej instytucji jest zrozumiały tylko w kontekście całego swoistego systemu, w którym występuje.
Zmiany kulturowe mają charakter egzogenny, wynikają z kontaktu, zderzenia lub konfliktu z kulturami odmiennymi – kultury pierwotne są np. pod przemożnym wpływem cywilizacji europejskiej. Zaburzenie harmonii i equilibrium (tj. równowagi) kultury ma charakter przejściowy, kultura bowiem ma tendencję do odzyskiwania równowagi spójności.
Opis pracy naukowej
Malinowski był propagatorem metody intensywnych badań terenowych, czołowym teoretykiem funkcjonalizmu. W historii etnologii zapisał się jako autor dzieł wzorowo analizujących poszczególne zagadnienia kultury ludzkiej na podstawie wyników badań terenowych i wnikliwej znajomości faktów. Zgodnie z tradycją tej dyscypliny Malinowski pojmował antropologię jako naukę o kulturze. O odrębności antropologii społecznej zaczęły stanowić badania kultur społeczeństw tradycyjnych, w tym przede wszystkim społeczeństw pierwotnych. Jego badania terenowe stały się wzorcem tej działalności dla pokoleń antropologów. Metoda obserwacji uczestniczącej stanowiła rewolucyjny krok w myśleniu antropologicznym, a także w uznaniu odmienności kulturowej przez świat zachodni. Malinowski sformułował etnologiczne pojęcie prawa twierdząc, iż u podstaw zachowań prawnych leży tzw. zasada wzajemności.
W latach II wojny światowej pracował jako profesor na Uniwersytecie Yale. Zawsze był zdania, że antropologia wymaga poczucia przynależności do całego świata, do całej ludzkości, a wydarzenia wojenne głęboko go dotknęły i „rozbudziły w nim na nowo poczucie przynależności narodowej i pełnej solidarności z narodem polskim”. Dla uczczenia jego pamięci od 1959 odbywają się doroczne wykłady w London School of Economics pod nazwą „Malinowski Memorial Lecture”.
Stwierdził między innymi: „Zarówno współczesne wyrażenie angielskie nice day today, jak i melanezyjski zwrot skąd przybywasz? potrzebne są do przezwyciężenia dziwnego, nieprzyjemnego napięcia, jakie odczuwa człowiek w obliczu czyjegoś milczenia”.
Wybór publikacji
W latach 1980–2004 Wydawnictwo Naukowe PWN wydało trzynastotomową edycję Dzieł Bronisława Malinowskiego ()
T. 1 – Wierzenia pierwotne i formy ustroju społecznego; O zasadzie ekonomii myślenia, 1980: , 1984: .
T. 2 – Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich; Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji, 1980: , 1984: .
T. 3 – Argonauci zachodniego Pacyfiku 1986-1987: ; 2005: .
T. 4 – Ogrody koralowe i ich magia (1) Opis ogrodnictwa, 1986, .
T. 5 – Ogrody koralowe i ich magia (2) Język magii i ogrodnictwa, 1987, .
T. 6 – Seks i stłumienie w społeczności dzikich oraz inne studia o płci, rodzinie i stosunkach pokrewieństwa, 1987, .
T. 7 – Mit, magia i religia, 1990, .
T. 8 – Jednostka, społeczność, kultura, 2000, .
T. 9 – Kultura i jej przemiany, 2000, .
T. 10 – Wolność i cywilizacja, oraz studia z pogranicza antropologii społecznej, ideologii i polityki, 2001, .
T. 11 – Aborygeni australijscy. Socjologiczne studium rodziny i inne prace przedterenowe, 2003, .
T. 12 – Tubylcy Mailu oraz inne szkice o kulturze Australii i wysp Pacyfiku, 2003, .
T. 13 – Ekonomia meksykańskiego systemu targowego (razem z Julio de La Fuente), 2004, .
Inne publikacje:
Dziennik w ścisłym znaczeniu tego wyrazu, wstęp i oprac. Grażyna Kubica, Kraków 2002, Wydawnictwo Literackie, .
Problem znaczenia w językach pierwotnych. Formanty klasyfikujące w języku Kiriwiny, słownictwo Kiriwiny z dzieła Bronisława Malinowskiego ułożone jako leksykon kiriwińsko-polski i polsko-kirwiński według pomysłu Krystyny Pisarkowej; oprac. Tadeusz Szczerbowski, Kraków 2000 Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas” .
Prawo, zwyczaj, zbrodnia w społeczności dzikich, przedm. Czesław Znamierowski, tł. Józef Obrębski, Warszawa 2001, Wyd. „De Agostini” we współpr. z Ediciones Altaya Polska, , .
Wierzenia pierwotne i formy ustroju społecznego. Pogląd na genezę religii ze szczególnem uwzględnieniem totemizmu, Wyd. Akademia Umiejętności, Kraków 1915.
Ważniejsze opracowania
Michael W. Young Bronisław Malinowski Odyseja antropologa (Malinowski Odyssey of an Anthropologist) 1884–1920, tł. Szymon Piotr 2008, Wyd. Twój Styl .
Zobacz też
kula (rytuał)
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Życie seksualne dzikich (artykuł w National Geographic)
Publikacje Bronisława Mlinowskiego w bibliotece Polona
Absolwenci i studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego (okres zaborów)
Absolwenci London School of Economics
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Ludzie urodzeni w Krakowie
Ludzie związani ze szkołą im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie
Bronisław
Metodolodzy nauk społecznych
Podróżnicy i odkrywcy XX wieku
Polacy w Wielkiej Brytanii 1795–1918
Polscy podróżnicy i odkrywcy
Polscy socjolodzy
Polscy religioznawcy
Urodzeni w 1884
Wykładowcy Uniwersytetu Yale
Zmarli w 1942
Polscy etnolodzy
Polscy etnografowie |
723 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Babaszka | Babaszka | Babaszka, babaszek, firet kwadratowy, firet kwadratu – rodzaj zecerskiego justunku średniego o stopniu jednego kwadratu i grubości 24, 36 oraz 48 punktów typograficznych; na początku XX wieku babaszką nazywano justunek wydrążony wzdłuż obu dłuższych boków szyny.
Przypisy
Zecerstwo |
188750 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ratko%20Mladi%C4%87 | Ratko Mladić | Ratko Mladić (cyr. Ратко Младић, wym. []; ur. 12 marca 1942 w Božanovići) – serbski generał, dowódca Sił Zbrojnych Republiki Serbskiej (Vojska Republike Srpske), które brały udział w działaniach wojennych podczas wojny w Bośni i Hercegowinie w latach 1992–1995, zbrodniarz wojenny.
Mladić był ścigany przez Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii w Hadze. Uznawany jest za odpowiedzialnego za oblężenie Sarajewa i masakrę w Srebrenicy. Rząd Stanów Zjednoczonych oferował 5 milionów dolarów za informacje o serbskim zbrodniarzu, zaś Serbia była gotowa zapłacić 10 milionów dolarów za wskazanie miejsca pobytu Mladicia. Ratko Mladić został aresztowany 26 maja 2011, a 22 listopada 2017 skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności przez Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii.
Dzieciństwo
Ratko Mladić urodził się w serbskiej wiosce Božanovići, w gminie Kalinovik, na zachód od Goražde (obecnie Bośnia i Hercegowina). Wtedy tereny te były częścią Niepodległego Państwa Chorwackiego, stworzonego podczas II wojny światowej przez nazistowskiego okupanta.
Ojciec Mladicia, Neđo, był dowódcą oddziału bośniackich Serbów. Zginął w 1945 podczas partyzanckiego ataku na wioskę, z której pochodził Ante Pavelić. Po śmierci męża, matka Mladicia pozostała bez pracy i dochodów.
Charakter
Według znajomych Mladicia ubóstwo miało znaczny wpływ na jego charakter. Był on bardzo zdyscyplinowany, ambitny, potrafił wzbudzić w swoich kolegach z armii lojalność wobec siebie.
Komentator wojskowy pisma Vreme, M. Vasić, opisywał Mladicia jako zdolnego oficera i organizatora, który szczerze uwierzył w zachodni spisek przeciwko Serbii i prawosławiu. Opinię tę podziela Tom Judah, którego zdaniem jest możliwe, by wszystkie działania Mladicia (w odróżnieniu od współczesnych mu polityków) podjęte w czasie wojen bałkańskich były popełniane z pobudek ideologicznych.
Wcześniejsza kariera militarna
Mladić w wieku 15 lat dostał się do Akademii Wojskowej w Belgradzie. W 1965, po ukończeniu studiów, wstąpił do Związku Komunistów Jugosławii. Na początku pełnienia służby wojskowej Ratko Mladić stacjonował w Macedonii. Był dowódcą plutonu, batalionu, a potem korpusu. W czerwcu 1991 został oddelegowany do Kninu w Krajinie jako dowódca 9 Korpusu JNA w początkowej fazie wojny w Chorwacji. Tam uzyskał stopień pułkownika. Gdy przebywał w Krajinie, nastąpiła jego największa seria awansów w dotychczasowej karierze militarnej. Podczas wojny serbskie oddziały Mladicia wykazywały się szczególną przebiegłością – nosili oni cywilne ubrania, niczym się nie wyróżniając. Posługiwali się oni chorwackimi dokumentami. Dzięki odnoszonym na wojnie „sukcesom” Mladić 4 października 1991 otrzymał awans do stopnia generała majora. 24 kwietnia 1992 otrzymał awans do stopnia generała porucznika. 25 kwietnia został mianowany na stanowisku Szefa Sztabu/Zastępcą Komendanta 2-ego Okręgu Wojskowego JNA w Sarajewie. 12 maja 1992 został mianowany Szefem Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Republiki Serbskiej, pozostał na tym stanowisku do 22 grudnia 1996. 24 czerwca 1994 otrzymał awans do stopnia generała pułkownika.
Odznaczenia
Order Braterstwa i Jedności ze Srebrnym Wieńcem – Jugosławia
Order Zasług Wojennych ze Złotymi Mieczami – Jugosławia
Awanse
pułkownik – 1991
generał major – 1991
generał porucznik – 1992
generał pułkownik – 1994
Wojna w byłej Jugosławii
W maju 1992 o bezwzględnych działaniach Ratko Mladicia za pośrednictwem chorwackiej gazety dowiedział się ówczesny przywódca bośniackich Serbów. Uznał on, że wsparcie ze strony generała pomoże przejąć inicjatywę w wojnie. Mladić powiedział korespondentowi New York Times, że przyjechał bronić swoich rodaków przed muzułmańskim rządem. Zamieszkał w jednej z dzielnic Sarajewa, Pofalici. Wkrótce dom, w którym mieszkał, został spalony.
Podczas wojny nakazał między innymi przeprowadzić oblężenie Sarajewa. Miasto było bombardowane przez jego oddziały. Kiedy siły bośniackie zdecydowały się na odwrót w stronę Tuzli, Mladić zaatakował je z trzech stron. Według ONZ zginęło wtedy około 1000 bośniackich żołnierzy. Po kilku miesiącach od przyjazdu Ratko Mladicia siły serbskie opanowały 70% powierzchni Herceg-Bośni. Bośniaccy Serbowie dopuścili się tysięcy zbrodni wojennych.
24 marca 1994 córka Mladicia, Ana, popełniła samobójstwo. Uważa się, że przyczyną były problemy psychiczne po przeczytaniu artykułu o ojcu, który został opublikowany w Magazynie Armii Ludowej przez Gajo Petkovicia. Sam Ratko twierdzi, że jego córka zginęła.
W marcu 1993 r. Mladić dowodził jednostkami, które zaatakowały enklawę Srebrenicy, skąd bośniaccy Muzułmanie zaatakowali serbskie wioski, a atakom tym towarzyszyły masakry cywilów. Między 12 a 16 lipca 1995 miała miejsce masakra w Srebrenicy, która również była zaplanowana przez Mladicia. Jest ona uważana za największe ludobójstwo w Europie od czasów II wojny światowej. Zginęło w niej ok. 8000 cywilów (do tej pory nie ustalono dokładnej liczby ofiar).
Po wojnie Ratko Mladić i Radovan Karadžić zostali oskarżeni o bezprawne uwięzienia, morderstwa, gwałty, napaści na tle seksualnym, tortury, pobicia, rozboje i nieludzkie traktowanie ludności cywilnej, bezprawne deportacje i transfery ludności cywilnej, nielegalny ostrzał cywilów, bezprawne przywłaszczenie i grabieże majątku oraz niszczenie miejsc kultu.
Ścigany
Przed aresztowaniem Slobodana Miloševicia Ratko Mladić czuł się bezkarny. Był widywany w miejscach publicznych, na przykład w restauracjach czy na meczach piłkarskich. Dopiero po zatrzymaniu byłego prezydenta Jugosławii generał zaczął się ukrywać. Według niektórych źródeł jego schronieniem był powojenny bunkier w Han Pijesak. Mógł też szukać schronienia na terenach dzisiejszej Czarnogóry. W kwietniu 2005 Vuk Drašković, ówczesny minister spraw zagranicznych Serbii, stwierdził, że szef państwowej agencji bezpieczeństwa wiedział, gdzie ukrywa się Mladić. Ten uznał oskarżenia za „śmieszne”. Rodzina zbrodniarza usilnie starała się o uznanie śmierci Ratko Mladicia. Twierdziła też, że od 7 lat nie miała z nim kontaktu. 8 września 2010 serbski sąd odrzucił wniosek rodziny.
Zatrzymanie
Ratko Mladić został aresztowany przez serbską policję 26 maja 2011 w miejscowości Lazarevo niedaleko miasta Zrenjanin w regionie autonomicznym Wojwodina, ok. 100 km na północ od stolicy Serbii, Belgradu; informację tę potwierdził na konferencji prasowej prezydent Serbii, Boris Tadić. Mladić ukrywał się pod nazwiskiem Milorad Komadić.
Mladić 31 maja 2011 został poddany ekstradycji z Serbii do Hagi, gdzie 16 maja 2012 rozpoczął się jego proces przed trybunałem do spraw zbrodni popełnionych w czasie wojny w Jugosławii. 22 listopada 2017 trybunał haski skazał Ratka Mladicia na dożywotnią karę pozbawienia wolności. 8 czerwca 2021 wyrok został podtrzymany przez Mechanizm Narodów Zjednoczonych dla Międzynarodowych Trybunałów Karnych w Hadze (izba apelacyjna odrzuciła apelację złożoną zarówno przez Mladicia jak i prokuraturę).
Przypisy
Bibliografia
Judah T., The Serbs. History, Myth and the Destruction of Yugoslavia, Yale University Press, 2009
Jugosłowiańscy generałowie
Serbscy generałowie
Osoby skazane przez Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii
Urodzeni w 1942
Serbscy zbrodniarze wojenni |
188751 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bagry | Bagry | Bagry (niem. Baggersee) – określenie sztucznego zbiornika wodnego powstałego w wyniku zatopienia wyrobiska piaskowni lub żwirowni, spotykane na Śląsku i w Małopolsce Zachodniej, np. Bagry w Krakowie czy w Czechowicach.
Niedaleko tych drugich, mianowicie w miejscowości Przezchlebie, również znajdowały się takie akweny, zasypane potem odpadami z elektrowni.
Innymi znanymi bagrami są zalewy: Chechło-Nakło oraz Kuźnica Warężyńska.
Sztuczne zbiorniki wodne w Polsce |
188753 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Radovan%20Karad%C5%BEi%C4%87 | Radovan Karadžić | Radovan Karadžić (cyryl. Радован Караџић, wym. []; ur. 19 czerwca 1945 w Petnjicy koło Šavnika) – polityk Republiki Serbskiej, były prezydent Serbskiej Republiki Bośni i Hercegowiny, lekarz psychiatra, poeta, zbrodniarz wojenny.
Życiorys
Urodził się w serbskiej rodzinie zamieszkałej w Czarnogórze. Jego ojciec, Vukohad, należał do czetników, a po wojnie był więziony przez komunistyczny rząd.
W 1960 Karadžić przeniósł się do Sarajewa, gdzie studiował medycynę. W 1970 odbył praktykę w szpitalu w Næstved w Danii, a w latach 1974–1975 przebywał na stypendium na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. Po powrocie do Jugosławii pracował w największym szpitalu w Sarajewie, Koševo.
W 1983 wraz ze znajomym wyłudził kredyt z rolniczego funduszu, za który wybudował sobie dom w Pale. 1 listopada 1984 trafił do więzienia, gdzie spędził 11 miesięcy. Ostatecznie został skazany za oszustwo na trzy lata, ale do więzienia już nie wrócił.
W 1989 był jednym ze współtwórców Serbskiej Partii Demokratycznej w Bośni i Hercegowinie. Został przywódcą partii, a po ogłoszeniu niepodległości Serbskiej Republiki Bośni i Hercegowiny prezydentem państwa (1992). Bezwzględnie dążył do utrwalenia władzy serbskiej na terenie republiki, współpracując z generałem Ratko Mladiciem oraz Slobodanem Miloševiciem. Oskarżany o zbrodnie ludobójstwa, ustąpił oficjalnie z funkcji prezydenta w 1996.
Od 1997 był poszukiwany przez Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii (w Hadze). Akt oskarżenia obejmował ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości, naruszenia praw i obyczajów wojny oraz naruszenia Konwencji Genewskich; dotyczy także głośnej masakry Bośniaków w Srebrenicy w 1995.
Aresztowanie
18 lipca 2008 został aresztowany w podmiejskim autobusie w Belgradzie. Według ustaleń serbskiej prokuratury, w okresie poprzedzającym zatrzymanie Karadžić mieszkał w stolicy Serbii, gdzie pracował w prywatnej klinice medycyny alternatywnej. Używał fałszywego nazwiska Dragan Dabić (cyryl. Драган Дабић), a dla odwrócenia uwagi nosił długą brodę. Został namierzony po anonimowym telefonie do serbskich służb specjalnych (BIA) kilka miesięcy przed zatrzymaniem. Parze agentów BIA udało się, pod pretekstem chęci wyleczenia problemów seksualnych, dostać na terapię do dra Dabicia. Zdobyli kosmyk jego włosów, który po przeprowadzonym badaniu DNA w 100% potwierdził tożsamość Karadžicia.
22 lipca 2008 serbski sędzia wydał zgodę na przekazanie byłego przywódcy bośniackich Serbów do Hagi. Obrońcy oskarżonego zapowiadali, że odwołają się od tej decyzji, wysyłając dokumenty pocztą późnym popołudniem w dniu upływu terminu. Nie ukrywali, iż chcą w ten sposób opóźnić ekstradycję. 29 lipca serbski minister sprawiedliwości podjął decyzję o przekazaniu Karadžicia ONZ-owskiemu trybunałowi. Jego zdaniem procedura odwoławcza została zakończona, bowiem w wyznaczonym terminie do sądu nie wpłynęły wymagane dokumenty. 30 lipca wczesnym rankiem specjalny samolot przewiózł zatrzymanego z Belgradu na lotnisko w Rotterdamie, skąd został przetransportowany do aresztu Trybunału. Już po jego przyjęciu do haskiego aresztu jeden z jego adwokatów – mecenas Svetozar Vujačić – przyznał, że prawnicy ostatecznie postanowili nie odwoływać się od decyzji serbskiego sądu.
Proces i wyrok
22 lipca 2008 prezes Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii, sędzia Fausto Pocar, wydał decyzję o przekazaniu sprawy Karadžicia do Izby Orzekającej I. 30 lipca 2008 przewodniczący tej Izby, sędzia Alphons Orie, powołał do tego procesu skład orzekający w składzie: on sam, sędzia Christine Van Den Wyngaert oraz sędzia Bakone Justice Moloto. Sędzią prowadzącym czynności przedprocesowe i rozpatrującym wstępne wnioski stron był sam Orie.
31 lipca 2008 Karadžić stanął przed sędzią podczas rozprawy wstępnej. Zadeklarował chęć samodzielnej obrony, choć przyznał, że ma doradcę prawnego, który jednak nie będzie występował podczas procesu. Skarżył się również na sposób zatrzymania go przez serbskie władze – miał być przez trzy dni przetrzymywany przez niezidentyfikowanych cywilów, pozbawiony prawa do kontaktu z rodziną i prawnikami, a dopiero potem oficjalnie aresztowany. Sąd nałożył środek zapobiegawczy w postaci aresztu tymczasowego.
24 marca 2016 Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii uznał Radovana Karadžicia winnym zbrodni przeciwko ludzkości (w tym ludobójstwa w Srebrenicy) i skazał go na 40 lat pozbawienia wolności. 20 marca 2019 Izba Odwoławcza tego sądu odrzuciła apelację i zmieniła poprzedni wyrok na karę dożywotniego pozbawienia wolności.
Działalność literacka
Radovan Karadžić jest także autorem kilku tomików poezji. Część z nich została wydana w czasie, gdy się ukrywał: Crna bajka (1990), Rat u Bosni: kako je počelo (1992), Ima čuda, nema čuda (1994), Od Ludog koplja do Crne bajke (2001), Čudesna hronika noći (2004), Pod levu sisu veka (2005).
Życie prywatne
Żonaty z Ljiljaną Zelen-Karadžić, z którą ma dwoje dzieci – córkę Sonję i syna Sašę.
Przypisy
Bibliografia
M. Glenny, The Fall of Yugoslavia, 1992
N. Malcolm, Bosnia, A Short History, 1994
Prezydenci Republiki Serbskiej
Urodzeni w 1945
Osoby skazane przez Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii
Serbscy psychiatrzy
Serbscy zbrodniarze wojenni |
188754 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Piaskownia | Piaskownia | Piaskownia, piaskarnia, kopalnia piasku – miejsce odkrywkowego wydobycia i przetwórstwa piasku lub pospółki.
Po zakończeniu eksploatacji piaskownia może zostać zalana wodą, powstaje wtedy sztuczny akwen, zwany na Śląsku i w Małopolsce bagrami.
Zobacz też
żwirownia
Kopalnie odkrywkowe |
724 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bizmut | Bizmut | Bizmut (Bi, , ) – pierwiastek chemiczny, metal bloku p układu okresowego.
Nazwa pochodzi od zlatynizowanego niemieckiego słowa Wismut, pochodzącego od określenia weisse Masse, ‘biała masa’.
Właściwości
Czysty bizmut jest kruchym metalem o srebrnym połysku z różowymi refleksami. Jako jedna z nielicznych substancji wykazuje inwersję rozszerzalności termicznej – przy obniżaniu temperatury zmniejsza się jego gęstość, gęstość bizmutu w stanie stałym jest mniejsza niż w stanie ciekłym (podobne właściwości wykazuje woda poniżej ). Nie reaguje z tlenem i wodą w warunkach normalnych. Roztwarza się w stężonym kwasie azotowym.
Bizmut ogrzany do temperatury topnienia, a następnie wolno oziębiany spontanicznie tworzy kryształy lejkowate. Gdy oziębianie jest powolne, rozmiary kryształów mogą być bardzo duże.
Występowanie
Występuje w skorupie ziemskiej w ilości 0,048 ppm (2 razy więcej niż złoto) w postaci trzech rud: bizmutynu , bizmutytu i ochry bizmutowej, które stanowią zwykle zanieczyszczenie rud ołowiu i miedzi. Rzadko występuje w postaci rodzimej (elementarnej).
Związki
W związkach bizmut jest zazwyczaj trójwartościowy (stopień utlenienia III) i wykazuje właściwości zasadowe. Tworzy tlenek bizmutu(III) , wodorotlenek bizmutu(III) oraz szereg soli zasadowych zawierających ugrupowanie bizmutylowe (np. chlorek bizmutylu, ). Jako jedyny pierwiastek 15 grupy tworzy trwałe sole z kwasami tlenowymi, np. siarczan bizmutu(III), . Ponadto znane są sole bizmutu i kwasów beztlenowych (halogenki , siarczek bizmutu(III) ). Wszystkie sole bizmutu łatwo ulegają hydrolizie do soli bizmutylowych.
Bizmutowodór (bizmutyna), , jest nietrwałym, trującym gazem (temp. wrz. ok. ) o właściwościach redukujących. Bizmut(III) tworzy też bezpośrednie połączenia z metalami, bizmutki typu , np. bizmutek sodu i bizmutek magnezu .
Znanych jest wiele związków kompleksowych bizmutu, np. zawierających anion , , , , i in. Z ligandami kleszczowymi tworzy chelaty, np. . Halogenki bizmutu są kwasami Lewisa i z donorami elektronów tworzą kompleksy typu Et2O→BiCl3.
Na stopniu utlenienia V bizmut wykazuje właściwości kwasowe i tworzy nietrwałe sole – bizmutany typu o silnych właściwościach utleniających (np. bizmutan potasowy, ).
Związki bizmutoorganiczne
Podobnie jak pozostałe pierwiastki grupy 15, bizmut(III) tworzy połączenia z resztami organicznymi typu oraz (R – reszta organiczna, Z – anion nieorganiczny), np. , , lub .
Izotopy
Bizmut ma 35 izotopów z przedziału mas 184–218. Żaden z nich nie jest trwały. W 2003 roku we francuskim Institut d’Astrophysique Spatiale w Orsay wyznaczono półokres rozpadu najtrwalszego izotopu bizmutu na ok. 1,9 lat (tj. ponad miliard razy więcej niż szacowany wiek Wszechświata), wcześniej szacowanego na 1018 lat. Ta śladowa radioaktywność nie stanowi zagrożenia biologicznego, ma jednak znaczenie naukowe, gdyż potwierdziła wcześniejsze obliczenia teoretyczne wskazujące na niestabilność wszystkich izotopów bizmutu. W naturalnym bizmucie występują też śladowe ilości radioizotopów, np. (ok. 50 ppm składu izotopowego).
Bizmut-210
Emituje promieniowanie beta o energii 1,162 MeV, przekształcając się w . Często występuje w równowadze promieniotwórczej ze swoim prekursorem, . Jest wysoce radiotoksyczny. Narząd krytyczny stanowią nerki, a dopuszczalne skażenie zostało ustalone na 1,5 kBq.
Zastosowanie
Bizmut jest znany od XV wieku. Głównymi producentami są Chiny, Wietnam i Meksyk. W XXI w. jego cena wzrosła od ok. 6 $/kg w 2000 r. do ok. 30 $/kg w 2007 r.
Dodatek do stopów niskotopliwych (np. stop Wooda), w Niemczech także do produkcji stopów, z których odlewano czcionki drukarskie.
Niektóre jego kompleksy karbonylkowe znalazły zastosowanie jako katalizatory metatezy węglowodorów.
Ochra bizmutowa o barwie różowo-brązowej jest czasami stosowana jako barwnik w przemyśle kosmetycznym.
Wykorzystuje się go do produkcji tworzyw sztucznych, farb. Tlenek bizmutu jest stosowany jako żółty pigment.
Stosuje się (np. w postaci zawiesiny) jako środek kontrastowy przy wykonywaniu zdjęć rentgenowskich (np. chlorek bizmutylu).
Związki bizmutu wykazują właściwości antybakteryjne i są lub były stosowane jako leki (np. chlorek bizmutylu, zasadowy azotan bizmutawy, zasadowy węglan bizmutawy, zasadowy salicylan bizmutawy, koloidalny cytrynian bizmutawy), jodek bizmutawo-chininowy lub środki antyseptyczne (np. dermatol, kseroform).
Katalizator w procesie polimeryzacji.
Włókno w bezpiecznikach elektrycznych.
Zastępuje ołów w procesach przemysłowych.
Znaczenie
Znaczenie biologiczne – brak lub nieznane. Występuje w kościach i krwi (ok. 0,2 ppm). Jego sole i tlenki są nietoksyczne, mimo że jest metalem ciężkim. Sole bizmutu stosowane są w leczeniu wrzodów żołądka spowodowanych zakażeniem Helicobacter pylori. Niewiele wiadomo o toksyczności bizmutu. Nie wykazano upośledzenia i odstępstw od normy w rozwoju szczurów, którym przez 28 dni podawano bizmut w dawkach 0, 40, 200, 1000 mg na kg masy ciała, dla obu płci; ustalono, iż LD50 > 2000 mg/kg masy ciała (vide: dawka śmiertelna).
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Pierwiastki radioaktywne |
188755 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rika%20Hiraki | Rika Hiraki | – tenisistka japońska, zwyciężczyni wielkoszlemowego French Open 1997 w grze mieszanej (z Hindusem Bhupathim), reprezentantka w Pucharze Federacji.
Jej kariera zawodowa przypadła na lata 1991-2003. W czołowej setce rankingu światowego gry pojedynczej figurowała w 1997, zajmując w styczniu t.r. miejsce nr 72. Cztery razy w karierze osiągnęła III rundę (1/16 finału) w grze pojedynczej w turniejach wielkoszlemowych - trzy razy w Australian Open (1996, 1997, 1998) oraz na Wimbledonie (1992). Dwa razy docierała do półfinałów turniejów cyklu WTA Tour (Tokio Japan Open 1991 i Pattaya 1991); do jej najważniejszych indywidualnych zwycięstw można zaliczyć pokonanie Holenderki Brendy Schultz-McCarthy (rozstawionej z numerem 10 w Australian Open 1997) i Belgijki Dominique Van Roost (Aucland 1997).
Większe sukcesy osiągnęła w grze podwójnej. Wygrała sześć zawodowych turniejów, w dalszych siedmiu osiągnęła finał; w październiku 1997 była klasyfikowana na pozycji nr 26 w rankingu deblistek. Wśród jej partnerek deblowych były Amerykanka Amy Frazier, Japonka Nana Miyagi, a także Polka Aleksandra Olsza. Największy sukces odniosła w 1997, wygrywając wspólnie z Hindusem Maheshem Bhupathim turniej miksta w wielkoszlemowym French Open; było to pierwsze zwycięstwo reprezentanta Japonii w tym turnieju.
Reprezentowała Japonię w Pucharze Federacji w 1993, 1998 i 2001; występowała tylko w deblu, partnerując Miyagi oraz Yoshidzie. Preferowała grę z głębi kortu; zawodniczka praworęczna, z bekhendem oburęcznym.
Finały turniejów WTA
Gra podwójna
Bibliografia
Japońskie tenisistki
Ludzie urodzeni w Bejrucie
Medaliści Letniej Uniwersjady 1991
Medaliści Letniej Uniwersjady 1993
Medaliści Letniej Uniwersjady 1995
Triumfatorki French Open
Urodzeni w 1971 |
188757 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Stra%C3%9Fburg | Straßburg |
Lokalizacje
Austria
Straßburg – miasto w kraju związkowym Karyntia, w powiecie Sankt Veit an der Glan
Niemcy
Straßburg – dzielnica Hückeswagen
Zobacz też
Strasburg |
726 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bariatria | Bariatria | Bariatria – dziedzina medycyny zajmująca się diagnozowaniem, określaniem przyczyn, profilaktyką i leczeniem nadwagi, a zwłaszcza otyłości, w tym metodami chirurgicznymi.
Terminologia
Termin bariatria (ang. bariatrics) powstał w roku 1965 z języka greckiego (βάρος-ἰατρός, waga-medycyna). Dziedzina obejmuje metody leczenia odchudzającego, ćwiczeń fizycznych i behawioralnych w celu zmniejszenia masy ciała, a także farmakoterapię i chirurgię bariatryczną. Osoby otyłe mają więcej problemów medycznych i skłonności do chorób jak choroby serca, cukrzycę, wiele rodzajów nowotworów, astmę, obturacyjny bezdech senny, przewlekłe dolegliwości mięśniowo-szkieletowe i zwiększoną śmiertelność.
Rozwój bariatrii
Otyłość to jedna z największych epidemii w XXI wieku - tak uważa Światowa Organizacja Zdrowia. W Polsce ludzie otyli często spotykają się z bagatelizowaniem ich problemów. Należy jednak zrozumieć, że otyłość, jest taką samą chorobą jak inne. Otyłość sama w sobie to ogromny dyskomfort w życiu, lecz przede wszystkim choroba, która powoduje wiele innych powikłań jak nadciśnienie, choroby serca, bezdech senny, cukrzycę, nowotwory, choroby kręgosłupa oraz zwyrodnienie stawów. Osoby z otyłością żyją nawet o 20 lat krócej, niż osoby posiadające normalną wagę. Dlatego tak bardzo istotne są nowoczesne metody leczenia otyłości.
Istnieje wiele metod leczenia otyłości i jej powikłań. Osoby otyłe często są kierowanie do różnych specjalistów takich jak dietetyk, diabetolog, kardiolog itd, których zadaniem jest objawowe leczenie otyłości. Rozwiązanie to wykazuje małą skuteczność. Chirurgiczne leczenie otyłości, jest metodą, która przynosi trwałe i widoczne efekty w bardzo krótkim czasie. Pacjenci, po przejściu laparoskopowej operacji bariatrycznej, szybko wracają do normalnego funkcjonowania ponieważ operacja bariatryczna jest mało inwazyjnym zabiegiem. Kolejnym ważnym argumentem przemawiającym za operacją bariatryzną jest fakt, że zbędne kilogramy znikają w bardzo szybkim tempie, a choroby spowodowane przez otyłość cofają się, bądź ustępują całkowicie.
Zobacz też
chirurgia bariatryczna
Przypisy
Dietetyka
Specjalności lekarskie |
188758 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Franciszkanki%20Rodziny%20Maryi | Franciszkanki Rodziny Maryi | Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi (Congregatio Sororum Franciscalium Familiae Mariae), CSFFM, Siostry Rodziny Maryi, RM – żeński zakon katolicki.
Opis
Zgromadzenie zostało założone przez metropolitę warszawskiego, abp. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego (beatyfikowanego przez Jana Pawła II w 2002 w czasie jego ostatniej pielgrzymki do Polski, kanonizowanego przez Benedykta XVI w 2009) w Petersburgu w 1857 dla ratowania biednych dzieci w Imperium Rosyjskim, udzielania pomocy biednym, a także parafiom katolickim w Rosji.
Siostry kształtują swoje życie według wzoru Świętej Rodziny z Nazaretu, opierając swą duchowość na franciszkańskich ideałach służby Bogu i ludziom, zwłaszcza najuboższym. Duch ubóstwa jest widoczny w standardzie ich życia. Domy i mieszkania sióstr są urządzone tak, by nie gorszyć zarówno biednych jak i bogatych. Wstępując do zgromadzenia postulantki nie wnoszą posagów. W sprawach doczesnego utrzymania siostry starają się zawierzyć Opatrzności Bożej. Spośród innych zgromadzeń wyróżniają się fioletowym sznurem, którym przepasują czarne habity.
W Polsce Siostry Franciszkanki Rodziny Maryi prowadzą działalność wychowawczą w przedszkolach, oraz zakładach opiekuńczo-resocjalizacyjnych, w domach dziecka, a także pracują przy chorych w szpitalach. Pomagają starszym i samotnym prowadząc domy pomocy społecznej. Podejmują także pracę w parafiach jako katechetki, organistki i zakrystianki, a także w instytucjach kościelnych, głównie w seminariach duchownych.
Poza Polską siostry pracują już od stu lat w Brazylii, gdzie przybyły razem z Polakami-emigrantami na pocz. XX wieku (1906 r.) – głównie w mieście Kurytyba, stolicy stanu Parana. Ponadto pracują na Ukrainie, na Białorusi, w Kazachstanie, w Gruzji, w Rosji oraz w Rzymie.
Dom generalny i prowincje zgromadzenia
Dom generalny zgromadzenia mieści się w pałacyku Bogusławskiego przy ul. Żelaznej 97 w Warszawie.
Prowincje zgromadzenia:
Prowincja Poznańska (Prowincja św. Józefa)
Prowincja Krakowska (Prowincja Najświętszego Serca Jezusowego)
Prowincja Warszawska (Prowincja Matki Bożej Niepokalanej)
Prowincja Erechimska (Prowincja św. Franciszka z Asyżu – Erechim RS (Brazylia))
Prowincja Kurytybska (Prowincja Dzięciątka Jezus – Curitiba PR (Brazylia)).
Przypisy
Bibliografia
Andrzej Garbarz, Posługa sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi w Wyższym Seminarium Duchownym w Rzeszowie, „Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej”, 18–20, 2013, s. 375–396.
Gabriela Gacek, Siostry Franciszkanki Rodziny Maryi a muzyka polskich emigrantów w południowej Brazylii, „Liturgia Sacra”, 20(43), 2014, s. 159–169.
Henryk Witczak, Dzieje włocławskiej placówki Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, „Studia Włocławskie”, 21, 2019, s. 627–664.
Zobacz też
Matylda Getter
Linki zewnętrzne
Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi – strona internetowa zgromadzenia
Franciszkanki Rodziny Maryi |
729 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Gwiazdozbi%C3%B3r%20Barana | Gwiazdozbiór Barana | Baran (łac. Aries, dop. Arietis, skrót Ari) – 39. co do wielkości gwiazdozbiór znajdujący się pomiędzy Andromedą i Bykiem. Pomimo swej niewielkiej jasności odgrywał dużą rolę w astronomii, w Baranie bowiem znajdował się punkt przecięcia ekliptyki i równika niebieskiego, tzw. punkt Barana. Przejście Słońca przez ten punkt (w momencie równonocy wiosennej) oznacza początek astronomicznej wiosny na półkuli północnej. Obecnie na skutek precesji Ziemi punkt Barana przesunął się do sąsiedniego gwiazdozbioru Ryb (od 67 r.n.e., a za 600 lat będzie już w Wodniku. Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem: około 50. W Polsce widoczny jesienią i zimą. Obecnie Słońce przebywa w konstelacji Barana między końcem kwietnia a połową maja. Baran jest także znakiem Zodiaku (21.3 – 20.4 ).
Pochodzenie nazwy gwiazdozbioru
Gwiazdy Barana przedstawiały w starożytnych kulturach odrodzenie, bo łączyły się z wiosenną równonocą. Później zaczęły reprezentować słynnego barana ze Złotym Runem. Już Sumerowie widzieli w gwiazdach tego gwiazdozbioru obraz barana, a kolejne cywilizacje włączały go do własnych mitologii. Jego nazwa wywodzi się od mitologicznego skrzydlatego złotego barana Chrysomallosa. Hermes, posłaniec bogów, zobaczył, że dzieci króla Atamasa, bliźnięta Fryksos i Helle są źle traktowani przez ich macochę Ino, więc wysłał barana, by je uratować. Dzieci uczepiły się barana, i doleciały do Kolchidy u podnóża Kaukazu. Król Kolchidy Ajetes chętnie je przyjął i dał Fryksosowi swoją córkę za żonę. Baran został złożony w ofierze w świętym gaju, a jego runo zamieniło się w złoto i zostało powieszone na drzewie. Pilnował go smok, który nigdy nie zasypiał. W podzięce za ocalenie baran został ofiarowany Zeusowi i umieszczony wśród gwiazd. Złote runo zaś zostało podarowane królowi Kolchidy i stało się później celem wyprawy Argonautów, którzy płynęli na okręcie Argo (patrz też: Kil, Rufa i Żagiel) dowodzeni przez Jazona. Inna wersja mówi, że siostra Fryksosa szybująca wraz z nim nie zachowała ostrożności i w okolicach cieśniny oddzielającej Europę od Azji wpadła do morza. Od tej pory dla Greków cieśnina nosiła nazwę Hellespontu; obecnie znana pod nazwą Dardaneli.
Gwiazdy w gwiazdozbiorze Barana
W XVII wieku holenderski astronom Petrus Plancius zabrał trochę gwiazd z Barana i stworzył nową konstelację, znaną jako Pszczoła (Apis). Przeszła ona kilka transformacji, była muchą, osą i lilijką, aż w XX wieku astronomowie oddali te gwiazdy Baranowi.
Układ najjaśniejszych gwiazd w Baranie tworzy charakterystyczny łuk, na który składają się: Hamal (α Ari, arab. owca) o jasności 2,01, Sheratan (β Ari) o jasności 2,64m oraz Mesarthim (γ Ari) o jasności 3,88m.
Wokół najjaśniejszej gwiazdy Hamal, czerwonego olbrzyma, krąży odkryta w 2011 roku egzoplaneta wielkości Jowisza.
Pokazowym obiektem konstelacji jest Gamma Arietis, znana także jako Mesarthim, która była też nazywana pierwszą gwiazdą w Baranie. Jest to gwiazda podwójna, położona w odległości 204 lat świetlnych od Słońca, z niemal idealnie dopasowanymi gwiazdami typu spektralnego A i B, które – co dziwne – wydają się bladożółte. Już przez 10-centymetrowy teleskop są dobrze widoczne.
Inne jaśniejsze gwiazdy
Epsilon Arietis – to układ podwójny, oddalony od Słońca o 290 lat świetlnych, którego składniki można rozdzielić za pomocą teleskopu o aperturze 100 mm lub większej i dużym powiększeniu. Widać wówczas parę blisko siebie położonych gwiazd.
Lambda Arietis – leżąca w odległości 133 lat świetlnych biała gwiazda mająca żółtego towarzysza, którego można zobaczyć za pomocą małego teleskopu, a nawet przez dobrą lornetkę.
Bharani (41 Ari) – 3,61m
Botein (δ Ari) – 4,35m
R Arietis – miryda
U Arietis – miryda
Pi Arietis – gwiazda potrójna znajdująca się w odległości 600 lat świetlnych.
Obiekty niegwiazdowe
W Baranie znajduje się olbrzymia galaktyka spiralna NGC 772 bez poprzeczki o jasności około 10m. Leży w pobliżu Mesarthim (γ Ari). W 20-centymetrowym teleskopie ma jedno nadzwyczaj duże ramię, blade owalne halo i małe, dużo jaśniejsze jądro. W 2003 odkryto w niej w ciągu trzech tygodni dwie supernowe.
NGC 691 jest z trudem dostrzegalna za pomocą 15-centymetrowego teleskopu, ale już 20-centymetrowy pokaże małe blade halo okrągłego kształtu z niewiele jaśniejszym obszarem w środku.
Rój meteorów
Z gwiazdozbiorem związany jest dzienny rój meteorów zwanych Arietydami. Jest aktywny od końca maja do początku lipca z maksimum w pierwszym tygodniu czerwca. Ciałem macierzystym roju jest prawdopodobnie planetoida Ikar.
Zobacz też
lista gwiazd w gwiazdozbiorze Barana
lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
punkt Barana
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Gwiazdozbiór Barana w serwisie Constellation Guide |
188764 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Szar%C5%BCa%20pod%20Borujskiem | Szarża pod Borujskiem | Szarża pod Borujskiem – ostatnia szarża bojowa kawalerii Wojska Polskiego wykonana przez 1 Warszawską Samodzielną Brygadę Kawalerii w dniu 1 marca 1945 roku. Obecnie wieś Borujsko nosi nazwę Żeńsko.
W przeddzień natarcia, które wyznaczono na dzień 1 marca 1945 roku, 1 Warszawska Samodzielna Brygada Kawalerii zajęła wyznaczony rejon w lesie położonym 5 kilometrów na wschód od Borujska (wieś położona około 5 km na północ od Mirosławca). Brygada znajdowała się w drugim rzucie, na styku 4 i 2 Dywizji Piechoty. Z kawalerzystów została również utworzona grupa bojowa, dowodzona przez majora Waleriana Bogdanowicza. W jej skład weszły dwa szwadrony wzmocnione ckm–ami, czterema działami 76 mm i dwudziestoma czołgami T-34/85 z 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte.
W dniu 1 marca o godzinie 8:30 rozpoczęło się artyleryjskie i lotnicze przygotowanie. Na umocnienia niemieckie, zajmowane przez pododdziały 163 Dywizji Piechoty, spadła lawina ognia artyleryjskiego. Około godziny 9 ruszyły do natarcia 1 Dywizja Piechoty i 2 Dywizja Piechoty oraz 14 pułk 6 Dywizji Piechoty.
Początkowo atakujące oddziały polskie, pokonujące rozmokły i trudny teren, jak również silny opór wroga, powoli posuwały się naprzód. Jednakże na kierunku natarcia 2 Dywizja Piechoty została zatrzymana. Niemcy, umocnieni we wsi Borujsko w schronach bojowych i rowach przeciwczołgowych, ubezpieczani licznymi polami minowymi, prowadzili celny i skuteczny ogień z broni maszynowej i przeciwpancernej. Obronę ułatwiał im otwarty teren oraz położenie Borujska na wzniesieniu górującym nad okolicą.
Dlatego też natarcie 6 Pułku Piechoty na Żabin, leżący obok Borujska, załamało się. Nie osiągnęły także wyznaczonych im celów 5 Pułk Piechoty i 2 Batalion Czołgów. Wobec niepowodzenia pierwszego natarcia, chcąc jak najszybciej przełamać linię obrony nieprzyjaciela i otworzyć drogę dla całej armii, generał Stanisław Popławski wydał rozkaz ponowienia ataku.
Dowódca 2 Dywizji Piechoty wprowadza do walki 4 Pułk Piechoty oraz 1 Batalion Czołgów, baterię 13 Pułku Artylerii Pancernej i batalion piechoty zmotoryzowanej 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte, jako desant na czołgach. Po krótkim przygotowaniu artyleryjskim około godziny 16 rozpoczęło się nowe natarcie. Niemcy jednak stawiali nadal zdecydowany opór. Czołgi i piechota posuwały się bardzo wolno, ponosząc duże straty. Natarcie załamało się. Wówczas dowódca armii zdecydował się rzucić do ataku grupę konną. Dowodził nią porucznik Zbigniew Starak. Około 220–osobowa grupa składała się z dwóch szwadronów 3 Pułku Ułanów 1 Warszawskiej Samodzielnej Brygady Kawalerii i 2 baterii z 4 Dywizjonu Artylerii Konnej. Kawalerzyści wykorzystali jar i przedostali się w rejon, w którym operowały polskie czołgi, które minęli i uderzyli na zaskoczonych Niemców na wysuniętych placówkach. Większość Niemców poległa. Następnie wraz z czołgami i piechotą zaatakowali wieś. Po zaciętej walce konno i na bagnety zdobyto Borujsko przy bardzo małych stratach własnych. Poległo 7 ułanów, 10 było rannych. Natomiast 2 Dywizja Piechoty poniosła dużo większe straty: 124 zabitych, 254 rannych, a 1 Brygada Pancerna – 16 zabitych i 30 rannych. Niemcy stracili ponad 500 zabitych, a do niewoli dostało się 50.
Przypisy
Bibliografia
Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943-1945. Wybór materiałów źródłowych, tom I, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1958.
Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, tom III Ludowe Wojsko Polskie 1943-1945, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1973, wyd. I.
Łukasz Gładysiak: Zarys działań 1. Warszawskiej Brygady Kawalerii w bitwie o Borujsko, Militaria XX Wieku nr 3/2012.
Operacje i bitwy ludowego Wojska Polskiego
Bitwy w 1945
Front wschodni (II wojna światowa)
Żeńsko (powiat drawski) |
188768 | https://pl.wikipedia.org/wiki/DBW | DBW | dBW – logarytmiczna jednostka miary mocy odniesiona do jednego wata.
Moc wyrażona w dBW informuje, o ile decybeli moc ta jest większa (lub mniejsza) od mocy 1 W:
przy czym
Przykład
Moc 100 W przeliczona na jednostkę dBW wynosi:
Zobacz też
dBm
dBi
dBc
dBd
ERP
EIRP
Bibliografia
Jednostki mocy
Skale logarytmiczne |
731 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bruksela | Bruksela | Bruksela (fr. Bruxelles, nider. Brussel, niem. Brüssel) – stolica Belgii, miasto położone w środkowej części kraju nad rzeką Zenne. Aglomeracja brukselska (w sensie geograficznym) prócz obszaru Regionu Stołecznego Brukseli obejmuje także pewną liczbę gmin flamandzkich.
Dane ogólne
Bruksela jest siedzibą króla i parlamentu belgijskiego, a ponadto jest siedzibą instytucji Unii Europejskiej, NATO i Euroatomu. Ważny ośrodek handlowy, bankowo-finansowy i kulturalno-naukowy kraju. Siedziba dwóch królewskich akademii umiejętności (walońskiej i flamandzkiej), Królewskiej Akademii Sztuki (zał. 1711), Biblioteki Królewskiej (zał. 1837); dwóch uniwersytetów (ULB i VUB), konserwatorium i instytutów naukowo-badawczych, teatrów, 30 muzeów.
Historia
Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z 966, wtedy była to osada obronna. Później Bruksela była stolicą krainy historycznej Brabancji.
Od XIII w. miasto rozwijało się jako znaczący i prężny ośrodek tkactwa oraz ważny przystanek na szlaku handlowym z Brugii do Kolonii. Powstało wówczas dzisiejsze centrum miasta z rynkiem (Grand Place).
W 1695 miasto poważnie ucierpiało w wyniku najazdu króla Francji, Ludwika XIV.
Austriacki minister pełnomocny w 1769 założył w Brukseli Towarzystwo Literackie (Literarische Gesellschaft), które było zaczątkiem przyszłej Belgijskiej Akademii Nauk.
W 1830 Bruksela została stolicą niepodległej Belgii. Rok później król Leopold I nakazał wyburzenie murów obronnych i rozbudowę miasta. Rozwój ten kontynuował jego następca, Leopold II.
W latach 60. XIX w. burmistrz Jules Anspach zapoczątkował wielką „sanację” i przebudowę miasta. Dokonano wyburzeń zabudowy wzdłuż rzeki Zenne, jej kanalizacji; przebito (na wzór „bulwarów” Haussmanna) szeroką ulicę między dworcami Midi i Nord, zbudowano Giełdę, stworzono nową dzielnicę wokół Notre-Dame-aux-Neiges, przedłużono avenue Louise, rue de la Régence i rue Belliard, stworzono Parc du Cinquantenaire. Stworzono nowy system dystrybucji wody i gazu. Starania drugiego kolejnego burmistrza, Karela Bulsa, pozwoliły jednak na ocalenie znacznej części historycznych zabudowań.
W czasie II wojny światowej Bruksela ucierpiała w wyniku bombardowań z lat 1940 oraz 1943-1944.
Po wojnie miasto stało się centrum zjednoczonej Europy; od 1958 mieści się tutaj siedziba EWG, późniejszej Wspólnoty Europejskiej. W 1967 została tu również przeniesiona z Paryża kwatera główna NATO.
Do XIX wieku Bruksela była miastem, w którym dominującą rolę odgrywały dialekty języka flamandzkiego. Po uzyskaniu przez Belgię niepodległości, językiem urzędowym był język francuski, a napływ urzędników oraz klasy wyższej do nowej stolicy spowodował stopniową frankofonizację Brukseli. Dziś w Brukseli obowiązują dwa języki urzędowe: język francuski i język niderlandzki, jednak ludność stolicy posługuje się głównie językiem francuskim. Flamandzki jest używany tylko przez kilka procent populacji. W wyniku masowej imigracji po II wojnie światowej w stolicy Belgii mieszka również wiele osób posługujących się m.in. językiem arabskim i tureckim oraz duża liczba pracowników instytucji międzynarodowych, tj. Unii Europejskiej, którzy używają na co dzień języka angielskiego.
W marcu 2016 w Brukseli miały miejsce zamachy bombowe przeprowadzone przez terrorystów z tzw. Państwa Islamskiego, w których zginęły 34 osoby.
Zabytki i turystyka
Wielki Plac (Grand-Place) będący historycznym centrum miasta z kamienicami z XVIII w.
Ratusz (Hôtel de Ville) w stylu gotyckim ukończony w 1459
Dom Króla (Maison du Roi) z XIX w., w którym obecnie znajduje się Muzeum Miejskie (między innymi z ceramiką i wyrobami ze srebra)
Pasaż św. Huberta (Galeries St-Hubert) z 1847 ze sklepami, galeriami, kafejkami i restauracjami. 8 kwietnia 2008 zgłoszony na listę światowego dziedzictwa UNESCO
Pałac Królewski z XIX w.
Pałac Narodów (Palais de la Nation) – siedziba parlamentu
Park Brukselski z XVIII w.
Katedra św. Michała i św. Guduli (fr. Cathédrale Saints-Michel-et-Gudule) z XIII-XVI w., słynie z witraży
Kościół Notre-Dame du Sablon, zbudowany w stylu gotyku brabanckiego; znajduje się na placu Grand Sablon
Czarna Wieża (Tour Noire), którą jest pozostałością średniowiecznych fortyfikacji miejskich
Porte de Hal, średniowieczna brama miejska
Manneken Pis, jeden z symboli miasta, czyli figurka siusiającego chłopca z 1619. Żeńskim odpowiednikiem chłopca jest Jeanneke Pis, figurka z 1987
Hotel Ravenstein z XV w. w stylu burgundzkim
Parc du Cinquantenaire z 1880 z łukiem triumfalnym, Królewskim Muzeum Sił Zbrojnych i Historii Militarnej, Muzeum Sztuki i Historii oraz Muzeum Motoryzacji
Muzeum Instrumentów Muzycznych w budynku z 1899 w stylu secesyjnym
Kościół św. Jana Baptysty zakonu beginek z 1676 w stylu baroku flamandzkiego
Dom Victora Horty z 1898 w stylu secesyjnym; przy Rue Américaine 25 w dzielnicy Saint-Gilles. Obecnie muzeum
Kościół Świętych Jana i Etienne aux Minimes (Église Saints-Jean-et-Étienne-aux-Minimes)
Kościół św. Jana Chrzciciela (Église Saint-Jean-Baptiste-au-Béguinage) z 1657
W Brukseli znajdują się liczne przykłady architektury secesyjnej.
Atomium
Zbudowany z okazji Expo 1958, 103-metrowej wysokości model kryształu żelaza (powiększonego 150 miliardów razy). Składa się z 9 stalowych sfer o średnicy 18 m i łączących je 20 korytarzy, każdy o długości ok. 40 m. Na szczyt budowli można wyjechać windą. Z okien najwyższej sfery widać panoramę Brukseli, a także Mini Europę – kompozycję miniaturowych obiektów z niektórych miast w Europie, która znajduje się w pobliskim Bruparku. W innych znajdują się wystawy dotyczące mody, mebli i stylu życia lat 50. ubiegłego stulecia.
Konstruktorem budowli jest André Waterkeyn. Znajduje się ona w Laeken, będącym częścią miasta.
Muzea
Królewskie Muzea Sztuk Pięknych,
Musée Royale d’Art Ancien – Królewskie Muzeum Sztuki Dawnej, wystawia prace mistrzów malarstwa europejskiego: Cranacha Starszego, Bruegla, Rubensa, van Dycka, Boscha.
Musée d’Art Moderne – Muzeum Sztuki Nowoczesnej, ma w swych zbiorach malarstwo XIX- i XX-wieczne (np. Gauguina, Matisse’a, Degasa i Dalego).
The Royal Museums of Fine Arts of Belgium – największa kolekcja dzieł René Magritte’a,
Pałac Sztuk Pięknych (Paleis voor Schone Kunsten – Palais de Beaux-Arts),
Muzeum Filmu,
Muzeum Instrumentów Muzycznych (MiM),
Królewskie Muzeum Armii,
Królewskie Muzea Sztuki i Historii,
Muzeum Komiksu (Centre Belge de la Bande Dessinée – Belgian Comic Strip Center),
Muzeum Zabawek,
Muzeum Browarnictwa,
Les Musées Bellevue,
Muzeum Kakao i Czekolady.
Gospodarka
Duży ośrodek przemysłowy; m.in. włókiennictwa (wyrób koronek), montażu samochodów (Citroën,
Renault, Audi), piwowarstwa, hutnictwa metali nieżelaznych, elektroniki. Wielki ośrodek finansowo-handlowy (giełda, banki międzynarodowe).
Transport
Węzeł kolejowy i drogowy oraz port śródlądowy, połączony kanałem z Antwerpią, cztery linie metra oraz dwie linie premetra (podziemny tramwaj).
Na podstawie zbieranych od 2006 danych producent urządzeń nawigacyjnych, firma TomTom w 2010 opublikował informację, że wśród 59 miast Europy Bruksela posiada największy udział głównych dróg (37,7%), na których prędkość poruszania bywa mniejsza niż 70% ograniczenia prędkości.
Sport
Na terenie miasta znajduje się Stadion Króla Baudouina I, wybudowany na miejscu wcześniejszego stadionu Heysel, na którym doszło do znanych zamieszek w 1985.
W latach 2011–2013 rozgrywany był na kortach Royal Primerose Tennis Club kobiecy turniej tenisowy Brussels Open.
Język
Miasto Bruksela wraz z całym regionem stołecznym posiada oficjalnie status obszaru dwujęzycznego, gdzie działają dwie wspólnoty językowe: flamandzka i francuska. Równoprawne języki urzędowe to francuski, którym posługuje się większość ludności (85-90%) oraz niderlandzki (10-15% ludności). Zasada dwujęzyczności jest ściśle przestrzegana m.in. w odniesieniu do nazw ulic, znaków drogowych, wszelkich oficjalnych obwieszczeń itp. Każda z grup językowych posiada odrębne szkoły, uczelnie, biblioteki, teatry.
Ludzie związani z Brukselą
Miasta partnerskie
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Strona internetowa miasta
Strona internetowa miasta
Stolice państw w Europie
Miasta w Belgii
Gminy w Regionie Stołecznym Brukseli |
733 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Biopolimery | Biopolimery | Biopolimery – polimery występujące naturalnie w organizmach żywych, które są przez nie produkowane. Znaczna część związków organicznych występujących w tych organizmach to właśnie biopolimery. Wchodzą w skład komórek, są też budulcem w obszarach międzykomórkowych. Szczególnie ważną rolę pełnią biopolimery mające wiele grup funkcyjnych.
Trzy najważniejsze grupy biopolimerów to:
polisacharydy – celuloza, skrobia, pektyna, chityna, glikogen, inulina i inne
polinukleotydy – DNA i RNA
polipeptydy i białka (w tym białka enzymatyczne).
Biopolimerami nienależącymi do powyższych grup są na przykład lignina, kauczuk naturalny, melaniny.
Polimerami o kontrolowanej sekwencji są niektóre biopolimery, np. białka o zdefiniowanej sekwencji aminokwasów lub kwasy nukleinowe o zdefiniowanej sekwencji nukleotydów, a także ich syntetyczne analogi, np. oligonukleotydy.
Zobacz też
polimery modyfikowane
polimery biodegradowalne
Przypisy
Bibliografia
Małgorzata Wiśniewska (red.): Encyklopedia dla wszystkich. Chemia. Wydawnictwo Naukowe i Techniczne Warszawa, s. 53 |
188769 | https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef%20Grzesiak%20%28bokser%29 | Józef Grzesiak (bokser) | Józef Grzesiak (ur. 18 lutego 1941 w Popowie, zm. 30 maja 2020 we Wrocławiu) – polski pięściarz, brązowy medalista XVIII Letnich Igrzysk Olimpijskich w Tokio z 1964.
Życiorys
Reprezentował barwy Gwardii Wrocław i Moto Jelcz Oława; uzyskał wykształcenie zawodowe jako tapicer. Jego największym osiągnięciem był brązowy medal olimpijski, zdobyty w Tokio w 1964 w kategorii lekkośredniej; w pojedynku półfinałowym nie sprostał reprezentantowi ZSRR Borisowi Łagutinowi. Występował również w meczach międzypaństwowych (zarówno w reprezentacji seniorskiej, jak i młodzieżowej). W mistrzostwach Europy w Berlinie w 1965 odpadł w ćwierćfinale.
Zdobył trzy tytuły mistrza Polski w kategorii lekkośredniej (1964, 1965, 1966) oraz wicemistrzostwo Polski juniorów w kategorii półśredniej (1959). W sezonie 1965/1966 zdobył złoty medal drużynowych mistrzostw Polski w barwach Gwardii. Ponadto był medalistą Spartakiady Gwardyjskiej.
W karierze stoczył 198 walk, wygrał 157, zremisował 14 i przegrał 27.
Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Przypisy
Bibliografia
Zygmunt Głuszek, Polscy olimpijczycy 1924–1984, Warszawa 1988
Piotr Osmólski, Leksykon boksu, Warszawa 1989
Bogdan Tuszyński, Polscy olimpijczycy XX wieku, Wrocław 2004
Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 1964
Bokserzy Gwardii Wrocław
Pochowani na Cmentarzu Grabiszyńskim we Wrocławiu
Polscy bokserzy na igrzyskach olimpijskich
Polscy medaliści olimpijscy
Polscy olimpijczycy (Tokio 1964)
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
Urodzeni w 1941
Zmarli w 2020 |
188776 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Khin%20Nyunt | Khin Nyunt | Khin Nyunt (ur. 11 października 1939 w Kyauktan, Rangun) – polityk Mjanmy (Birmy), generał.
Życiorys
Nazywany numerem 3 birmańskiej junty. Był członkiem władz wojskowych, sprawujących władzę w Mjanmie, brał m.in. udział w krwawym tłumieniu demokratycznych protestów w 1988. Kierował też wywiadem wojskowym. W sierpniu 2003 został powołany na stanowisko premiera.
Rok później, w październiku 2004, został zdymisjonowany. Po jego odejściu rozwiązano również cały pion wywiadu wojskowego. Później oskarżono go o korupcję i skazano na 44 lata więzienia w zawieszeniu. Ze względu na zły stan zdrowia i podeszły wiek osadzono go w areszcie domowym. Przed sądem stanęli też synowie generała – skazano ich na 51 i 68 lat więzienia.
Nieoficjalnie oskarżenie to tłumaczone jest jako efekt porażki w walce o władzę z generałem Than Shwe.
Khin Nyunt był uznawany za najbardziej otwartego z birmańskich generałów – miał opowiadać się za złagodzeniem reżimu wojskowego (a nawet stopniowym osłabianiem jego roli), dialogiem z opozycją i bardziej liberalnym traktowaniem przywódczyni opozycji, Aung San Suu Kyi.
Mjanmańscy generałowie
Premierzy Mjanmy
Nyunt, Khin |
735 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Biotyna | Biotyna | Biotyna ( – życie), witamina H, witamina B7 – heterocykliczny organiczny związek chemiczny z grupy witamin B. Zawiera układ skondensowanych pierścieni – imidazolidynowego oraz tiolanowego z łańcuchem alkilowym zakończonym grupą karboksylową. Występuje w organizmach zwierzęcych (głównie w wątrobie i żółtku), roślinnych, a także w drożdżach. Stanowi koenzym kilku różnych enzymów. Jest niezbędnym składnikiem m.in. karboksylaz biotynozależnych, które uczestniczą w przenoszeniu grupy karboksylowej (–COO−) z anionu wodorowęglanu na różne związki organiczne, zależnie od rodzaju karboksylazy.
Antywitaminami biotyny są: destiobiotyna, dehydrobiotyna, homobiotyna i norbiotyna.
Rośliny i niektóre mikroorganizmy mają zdolność biosyntezy biotyny z kwasu pimelinowego (HOOC(CH2)5COOH) w kilku etapach przy udziale następujących enzymów:
CoA-ligaza 6-karboksyheksanianu,
syntaza 8-amino-7-ketopelargonianu,
aminotransferaza 8-amino-7-ketopelargonianowa,
syntaza detiobiotyny,
syntaza biotyny.
Rola w organizmie
Mechanizm biochemiczny działania biotyny jako koenzymu
Skutki niedoboru
Objawami niedoboru biotyny są zmiany skórne – wysypki, stany zapalne (głównie jelit), a także wypadanie włosów i podwyższony poziom cholesterolu. Ze względu na to, że biotyna może być syntetyzowana przez mikrobiom jelitowy, do jej niedoboru dochodzi bardzo rzadko, zwykle pod wpływem innych czynników niż niedobór pokarmowy (np. antybiotykoterapii szerokospektralnej).
Przypisy
ATC-A11
Tiolany
Koenzymy
Witaminy
Imidazolidyny
Związki policykliczne |
741 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Burrhus%20Frederic%20Skinner | Burrhus Frederic Skinner | Burrhus Frederic Skinner (ur. 20 marca 1904 w Susquehanna, zm. 18 sierpnia 1990 w Cambridge) – amerykański psycholog, jeden z twórców i najważniejszych przedstawicieli behawioryzmu, rozwijał teorię warunkowania instrumentalnego. Stworzył paradygmat badawczy znany jako eksperymentalna analiza zachowania.
Życiorys
Studia dyplomowe odbywał w Hamilton College, jako specjalizację wybrał anglistykę. Chciał zostać pisarzem. Po powrocie do domu i niepowodzeniach pisarskich zrezygnował z wcześniej obranego kierunku. Wstąpił wtedy na Harvard University, gdzie zajmował się psychologią. Na uniwersytecie miał możliwość spotkania wielu wpływowych w psychologii ludzi, jak m.in. E. G. Boring, Carroll Pratt, Henry A. Murray, za żadnym z nich jednak nie podążył. Bardzo ważne z kolei były dla niego kontakty z Fredem Kellerem oraz wybitnym biologiem eksperymentalnym W. J. Crozierem. W 1931 roku Skinner uzyskał tytuł doktora filozofii. Zaczął wtedy trwającą 5 lat pracę w laboratorium Croziera. Uzyskał tytuł „Młodszego Członka Kolegium” (Junior Fellow).
W 1936 roku objął stanowisko akademickie na Uniwersytecie Minnesota. Przebywał tam 9 lat, swoją pracą naukową zapewniając sobie miejsce wśród największych psychologów XX wieku. W międzyczasie napisał powieść Walden two.
Następnie przez krótki okres przebywał na Uniwersytecie Indiana, po czym na stałe powrócił do Harvardu. W tym czasie Skinner otrzymał wiele wyróżnień i nagród, m.in. specjalną nagrodę naukową Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (Distinguished Scientific Award), został członkiem Narodowej Akademii Nauk, pełnił funkcję wykładowcy w katedrze Williama Jamesa na Uniwersytecie Harvarda. Jest on jednym z trzech przedstawicieli nauk behawioralnych, którzy zostali wyróżnieni Prezydenckim Medalem Nauki (President’s Medal of Science).
Poglądy
Był zafascynowany fizyką. Nie negował istnienia stanów mentalnych; uważał jednak, że badanie ich nie jest epistemicznie użyteczne.
Zdaniem Skinnera przyczyn ludzkiego zachowania nie należy szukać w osobowości człowieka, lecz w środowisku zewnętrznym. Przekonanie to oparte było na przesłance mówiącej, iż nie sposób badać treści umysłu w sposób obiektywny, zgodny ze standardami metodologii naukowych. Warunek obiektywizmu może być spełniony w przypadku, gdy przedmiotem naszych badań będzie nie treść osobowości, lecz zachowanie.
Zgodnie z klasyczną definicją, psychologia jest dyscypliną naukową badającą psychikę i zachowanie. Skinner postulował zredukowanie definicji psychologii jedynie do badań nad zachowaniem, odrzucając jednocześnie wszystkie nurty psychologiczne, uznające za zasadne badania nad osobowością. Uważał, że zachowania zwierząt (również człowieka) są efektem ich warunkowania (w środowisku życia lub w warunkach laboratoryjnych; zob. eksperymentalna analiza zachowania, psychologia eksperymentalna, warunkowanie instrumentalne, klatka Skinnera). Stwierdził, że ludzka wolna wola nie istnieje – człowiek może być uważany za „operatora”, realizującego program przekazany mu w procesie warunkowania.
Konsekwencją tych założeń było stwierdzenie, że dobre społeczeństwo (dobre stosunki społeczne, silne więzi społeczne) jest oparte na różnego rodzaju nagrodach (wzmocnienie pozytywne), a nie karach. Najskuteczniejsze jego zdaniem okazało się nagradzanie w zmiennych proporcjach i w zmiennych odstępach czasowych. Za pomocą warunkowania instrumentalnego pragnął stworzyć idealne społeczeństwo.
Wybrane publikacje
1938: The behavior of organisms (polskie wyd. Zachowanie się organizmów, 1995)
1948: Walden two (powieść)
1953: Science and human behavior
1957: Verbal behavior
1961: Cumulative record (zbiór artykułów)
1968: The technology of teaching
1969: Contingencies of reinforcement
1971: Beyond freedom and dignity (polskie wyd. Poza wolnością i godnością, 1978)
1974: About behaviorism (polskie wyd. Behawioryzm, 2013)
1976: Particular of my life
Zobacz też
Klatka Skinnera
Twin Oaks (Wirginia)
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Urodzeni w 1904
Zmarli w 1990
Amerykańscy psycholodzy
Amerykańscy filozofowie nauki
Filozofowie XX wieku
Amerykańscy filozofowie umysłu
Filozofowie i teoretycy społeczni
Amerykańscy myśliciele polityczni
Sceptycy naukowi
Etolodzy
Amerykańscy wynalazcy
Behawioryzm
Filozofia języka
Członkowie National Academy of Sciences
Absolwenci Uniwersytetu Harvarda
Wykładowcy Uniwersytetu Harvarda
Laureaci National Medal of Science |
188778 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Przyw%C3%B3dcy%20Republiki%20%C5%9Arodkowoafryka%C5%84skiej | Przywódcy Republiki Środkowoafrykańskiej |
Bibliografia
rulers.org
Polityka Republiki Środkowoafrykańskiej |
742 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa%20na%20Psim%20Polu | Bitwa na Psim Polu | Bitwa na Psim Polu – jedna z bitew wojny polsko-niemieckiej mająca miejsce latem roku 1109 na terenach Psiego Pola, osiedla, wcześniej również dzielnicy Wrocławia, pomiędzy wojskami księcia polskiego Bolesława III Krzywoustego i króla niemieckiego Henryka V. Wincenty Kadłubek w swej relacji (a w ślad za nim niektórzy inni kronikarze) przedstawił ją jako walną bitwę i wielki sukces polskiego oręża.
Kronika Galla Anonima
Żyjący współcześnie z Krzywoustym i Henrykiem V Gall Anonim opisuje w swojej kronice najazd w 1109 roku na ziemie polskie niemieckiego króla i późniejszego cesarza Henryka V (1081–1125), który uderzył na grody Bytom Odrzański i Głogów, ale nie potrafił ich zdobyć. Po niepowodzeniu pod Głogowem, cesarz odmaszerował w kierunku Wrocławia, gdzie spotkały go jedynie jakieś bliżej nieokreślone niepowodzenia. Według słów Galla Anonima ...cesarz podstąpił pod miasto Wrocław, gdzie jednak nic więcej nie zyskał, jak trupy na miejsce żywych. Swoją relację Gall Anonim spisał zaledwie kilka lat po tych wydarzeniach.
Relacja Wincentego Kadłubka
Wincenty Kadłubek tworzący swoją kronikę na dworze księcia Kazimierza Sprawiedliwego (1138–1194), syna Bolesława Krzywoustego, opisał kilka dziesięcioleci później, że na Psim Polu Polacy zastosowali w bitwie pozorowany odwrót, po czym wciągnęli Niemców w zasadzkę i doprowadzili ich do klęski.
Opis bitwy według Kadłubka: "Kiedy więc spełzły na niczym wysiłki, podstępy, groźby, [nieprzyjaciel] unosi znaki wojenne [dalej] do prześwietnej dzielnicy śląskiej, lecz pod zgoła niepomyślną i nieszczęśliwą wróżbą. Owi bowiem jakże dzielni Ślężanie, którzy wszędzie zabłysnęli świetnymi tryumfami, jak niegdyś odmówili trybutu Aleksandrowi Wielkiemu, tak samo postąpili i z Niemcem. Niechętnie znosząc, że tak potężny wróg zalega ich ziemię, proszą Bolesława, by nie odkładał bitwy, gdyż zwłoka pociąga za sobą niebezpieczeństwo, i lepiej raz polec, niż ciągle żyć w niepewności; niech działa nieustraszenie, to jest, mówią, sposób osiągnięcia niewątpliwego zwycięstwa. Król Bolesław oznajmia więc cesarzowi: "Gotów będąc do bitwy odkładasz ją, a ja jestem świadkiem twego tchórzostwa. Żądasz trybutu? Wymagał go bowiem. Krwawej w dniu jutrzejszym oczekuj daniny. Albowiem jutro z naszej daniny dowiesz się, czego winieneś od kogoś wymagać". Skoro tylko więc zaświtało, z obu stron wybiegają naprzód lekkozbrojni, różniąc się zarówno liczbą, jak odwagą. Naprzeciw siebie ustawiają się szyki bojowe. I o ile [siły] Niemców zwiększa ich liczebność, o tyle Polaków śmielszymi czyni większa odwaga. Tymczasem z tyłu wyskakuje pokaźny zastęp Ślężan, którzy zwracają ku sobie znaczną liczbę nieprzyjaciół, umyślnie udają ucieczkę i odciągając tamtych od [innych] oddziałów, zwabiają ich coraz dalej, zwracają się przeciw zwabionym, a gwałtownym uderzeniem oszczepów z ukosa wystające ich długie włócznie równocześnie odtrącają i w nich godzą. Gdy ci polegli, inni spieszą im z pomocą i [też] padają. I tak jedni po drugich [giną], aż wreszcie niemal wszystkie w tyle stojące wojska zwracają się [przeciw nim]. Skutkiem tego nie tyle środkowe, ile pierwsze mieszają się szyki; nie znając bowiem przyczyny zamieszania sądzą, że swoi uciekają, a nie ściągają, toteż [sami] niemal w ucieczce się rozpierzchają. [Jednakże] z jednej strony wstyd, a z drugiej Bolesław zmusza ich do zatrzymania się. A ponieważ falangi prażan idą na czele, [one to] padają przy pierwszym starciu. Po czym owe olbrzymie legiony niemieckie - jedne niszczy Bolesław, drugie Ślężanie. Inni, obałamuceni, biegając między szeregami walczących, niepewni, co mają czynić, gromadnie tu i tam się błąkają. Niektórzy giną od zatrutych strzał Partów, przez co czołowe kohorty cesarskie zmuszone są przejść do walki pieszej, skoro i konie [ich] padają nagle od działania trucizny. W ten sposób Pan został chwalebnie uwielbiony, albowiem konia i jeźdźca zrzucił w morze. Skąpe tedy i rozbite ich resztki pozbierała smutna Lemania", życie cesarza za łaskę, a ucieczkę za tryumf poczytując. Na dowód tego istnieje jeszcze nazwa [owego] miejsca, zbiegła się tam [bowiem] niezmierna sfora psów, które pożerając tyle trupów wpadły w jakąś szaloną dzikość, tak że nikt nie śmiał tamtędy przejść, i dlatego owo miejsce nazywa się Psim Polem."
Współczesne kontrowersje
Istnieje także pogląd, powszechnie obecnie podzielany przez historyków, że bitwa na Psim Polu w ogóle nie odbyła się (albo że odbyła się tu jakaś mało znacząca potyczka, z której zwycięsko wyszły oddziały Krzywoustego). Twierdzą oni, że ukształtowana na wincentyńskiej relacji tradycja, powtarzana w następnych wiekach trafiała w świadomości Polaków na podatny grunt zwłaszcza w obliczu powtarzających się konfliktów polsko-niemieckich. Także po II wojnie światowej, konfrontacyjna wobec Niemiec polityka Polski Ludowej kultywowała liczne przekłamania z historii obu narodów, w tym również rzekomą bitwę na Psim Polu. Dopiero w latach 70. XX wieku rozpoczęto żmudne prace weryfikujące narosłe po obu stronach nieścisłości historii stosunków wzajemnych.
Historyków, którzy podważają prawdziwość relacji o bitwie na Psim Polu, zainteresowało, że Gall Anonim, nadworny kronikarz Bolesława Krzywoustego, pisząc swoją kronikę zaledwie kilka lat po bitwie nie odnotował obszernie walnego zwycięstwa Krzywoustego nad ówczesną potęgą europejską jaką było Święte Cesarstwo Rzymskie. Bitwy tej nie odnotowano w żadnej innej kronice lub dokumencie polskim lub niemieckim z tej epoki, a pierwszy zapis o niej, który dotrwał do naszych czasów pojawił się dopiero wraz z kroniką Wincentego Kadłubka spisaną prawie 100 lat po bitwie. Niemieccy średniowieczni kronikarze nie mieli większych oporów, aby opisywać bitwy przegrane przez ich rodaków, choć tak jak większość kronikarzy z tego okresu koloryzowali relacje z tych zajść, opisując „podstępność” i „ogromną przewagę liczebną” przeciwników.
Dowodem na to, że bitwa odbyła się, miałby być fakt, że znajdująca się na jej polu osada nosiła nazwę Campus Caninus, a w języku niemieckim Hundsfeld, co w obu przypadkach oznacza właśnie Psie Pole i zgodne byłoby z relacją Kadłubka. Istnieje jednak pogląd, przytoczony przez profesora Stanisława Trawkowskiego, że nazwa Psie Pole nic z wałęsającymi się po pobojowisku sforami psów nie ma wspólnego, tylko odnosi się do terenu przeznaczonego dla książęcej psiarni. Inni twierdzą natomiast, że polska nazwa Psie Pole jako wcześniejsza ma charakter pierwotny i miałaby oznaczać tyle, co pole „liche”, „słabe” – a to z racji podmokłego jego charakteru i corocznych powodzi na tym terenie.
W kulturze współczesności
Wydarzeniom tym Karol Bunsch poświęcił powstałą w 1953 powieść Psie Pole, w przedstawieniu bitwy opierając się zasadniczo na relacji Wincentego Kadłubka.
Nazwa Psie Pole przetrwała dotychczas (do 1945 w formie niemieckiej) i nosi ją jedno z osiedli Wrocławia, a także jedna z pięciu dużych dzielnic miasta.
W Wałbrzychu jedna z ulic nosi nazwę Psie Pole.
Przypisy
Bibliografia
Władysław Zieliński: Śląsk, 1887.
S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna, Warszawa 1902, t. XII, s. 406.
K. Nowiński: Śladami polskich bitew, 2004.
Spotkania z Zabytkami nr 2, 2005, s. 24-25.
Wacław Korta: Historia Śląska, Warszawa 2003, s. 71 (...potyczka na Psim Polu gdzie Niemcy ponieśli klęskę.).
Rościsław Żerelik: Historia Śląska (red. M.Czapliński), Wrocław 2002, s. 43 (...wyprawa Henryka V zakończyła się jego porażkami pod Głogowem i Wrocławiem.).
M. Kaczmarek: Bitwa na Psim Polu, w: Encyklopedia Wrocławia 2000.
relacje H. Zielińskiego z prac Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej, 1972–1980.
Bitwy w historii Niemiec
Średniowieczne bitwy w historii Polski
Bitwa na Psim Polu
Bitwa na Psim Polu
Bitwa na Psim Polu
Bitwa na Psim Polu |
188779 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C5%9Bnia%20%28komiks%20internetowy%29 | Wiśnia (komiks internetowy) | Wiśnia (znany też pod nazwą Kokoart) to polski komiks internetowy autorstwa Koko (Konrad Okoński). Komiks początkowo nosił nazwę Wiśnia, później był znany jako Kokoart, najnowsze reaktywacja miała tytuł „Przypadkowy włóczykij Tom ratuje Ziemię (i pies)”. Od momentu powstania drugiego komiksu internetowego Koko (A quartz bead) nazwa Kokoart obejmuje całą stronę, na której publikowane są oba komiksy.
Komiks początkowo był czarno-biały, natomiast od 137 odcinka ukazywał się w kolorze, chociaż zdarzają się odcinki czarno-białe. Inspirowany stylem mangowym i jednym z najpopularniejszych anglojęzycznych komiksów internetowych – MegaTokyo. Wraz z upływem czasu styl rysunków wyraźnie ewoluował, co najłatwiej zauważyć porównując wygląd pierwszych odcinków z tymi, które ukazują się obecnie.
Poszczególne odcinki Wiśni są połączone ze sobą fabularnie i, podobnie jak we wspomnianym wyżej MegaTokyo, nie zawsze nastawione są na zakończenie humorystyczną puentą. Głównymi bohaterami są dwie dziewczyny (Kociak i Magda) oraz dwóch chłopaków („Wiśnia” i jego kolega, którego imię nie padło jak dotąd w komiksie). Niedawno została wprowadzona nowa bohaterka – Sylwia, którą Wiśnia poznał w jednym z klubów. Czasami w komiksie występuje także sam autor.
Świat przedstawiony w Wiśni wzorowany jest na rzeczywistym, aczkolwiek parę obecnych w komiksie elementów (np. obsesja Magdy na punkcie krwi, niezwykła siła Kociaka, a przede wszystkim mówiący pies, pojawiający się w wielu odcinkach) oddala go nieco od realiów typowego polskiego miasta. Akcja prawdopodobnie rozgrywa się w Szczecinie, na co wskazuje np. słowa Wiśni skierowane do zawiedzionego Wrocławiem Kociaka „Trzeba było zostać w Szczecinie” oraz wypowiedź dziennikarki z 13 odcinka.
Był kilka razy wstrzymywany, między innymi w związku z rozpoczęciem przez autora innego projektu (A quartz bead). Publikowany we wrocławskiej gazecie studenckiej ‘Ok-no’.
W 2008 roku komiks przybrał nową formę. Postacie (Wiśnia, Łysy, Kociak, Magda itd.) pozostały te same, ale odrzucono historię z poprzedniej wersji i rozpoczęto ją od nowa (w dniu, kiedy cztery główne postacie poznały się w nowej szkole). Nowy komiks jest podzielony na trzy powiązane ze sobą rozdziały: Przypadkowy Włóczykij, Stary, gdzie mój wahadłowiec i Wióry. Oprócz spraw typowych dla ludzi w ich wieku (szkoła, gry, wakacje), bohaterowie zajmują się też sprawami nadprzyrodzonymi i kryminalnymi. Komiks publikowany jest także w języku angielskim.
14 grudnia 2011 r. autor ogłosił zamknięcie starej wersji „Wiśni” z powodu problemów z przestarzałym kodem PHP, w jakim była ona napisana.
Bohaterowie
Główni
Wiśnia – licealista, miłośnik sportów (głównie koszykówki) i gier komputerowych. Najwyższy z całej czwórki. Nie ma dziewczyny, z Kociakiem łączy go czysta koleżeńska przyjaźń.
Kolega Wiśni – jego imię nigdy nie padło w komiksie. Fani nazywają go „Łysy”, „kolega/kumpel Wiśni” lub podobnie. Uzależniony od papierosów i podobnie jak Wiśnia miłośnik gier komputerowych. Chodzi z Magdą.
Kociak – nie wiadomo, czy „Kociak” to jej pseudonim, czy też prawdziwe imię (słowa jej matki wskazują na to drugie). Szczupła dziewczyna o różowych włosach. Bardzo energiczna, ale nieco naiwna i nie zawsze panuje nad swoją siłą. Kolekcjonuje różnoraką broń.
Magda – koleżanka Kociaka, Wiśni i Łysego. Słucha metalu i interesuje się okultyzmem. Ma obsesję na punkcie krwi – sam jej widok wprawia ją w podniecenie, a jeśli przypadkiem jej posmakuje, całkowicie traci nad sobą kontrolę (kilkakrotnie zdarzyło jej się pocałować Kociaka). W starej wersji komiksu mieszkała z Sylwią i bratem Kociaka.
Pies – gadający czworonóg o brązowej sierści, przygarnięty przez Wiśnię, ale pomieszkujący też u Magdy i Kociaka. Z jakiegoś powodu nosi krawat, który dostał od Wiśni. Zazwyczaj rzuca sarkastyczne komentarze. Według starej wersji „Wiśni” jest pomocnikiem anioła stróża całej czwórki.
Poboczni
Brat Kociaka – według historii z nowej wersji jest bliźniakiem Kociaka. Ma długie włosy i brodę. Jest ironiczny i oschły. Nie przepada za swoją rodziną (woli mieszkać z Magdą i Sylwią niż u siebie w domu). Nie wiadomo, czemu jest jaki jest, według nowej wersji komiksu „prowadził Zew Cthulhu młodej drużynie i (...) na pierwszej sesji wszyscy zginęli”, co wprawiło go w depresję.
Włóczykij Tom – pojawia się znikąd, najczęściej wchodząc przez otwarte drzwi. Pojawiał się już w mieszkaniu Kociaka, w gabinecie dyrektora szkoły, do której uczęszczają bohaterowie, a także w jej podziemiach. Jego inspiracją była postać Włóczykija z Muminków.
Sylwia – współlokatorka Magdy próbująca (bezskutecznie) rozkochać w sobie Wiśnię. Kiedyś miała długie blond włosy, ale ścięła je i przefarbowała na czarno, gdy uznała, że jej styl nie działa na chłopaka. Na twarzy ma charakterystyczne kreski (określane jako „lisie wąsy” przez Kociaka). Nie pojawia się osobiście w nowej wersji, ale w jednym z odcinków pojawia się nawiązanie do niej.
Rodzice Kociaka – ojciec Kociaka jest muskularnym mężczyzną z brodą i długimi włosami wiązanymi w kitkę, z charakterystyczną blizną na twarzy. Jej matka jest bardzo podobna do swojej córki, ale nosi okulary i ma staranniej zaczesane włosy. Ze względu na jej styl jazdy, Kociak nie lubi z nią jeździć samochodem.
Rodzice Łysego – dwoje ludzi zafascynowanych kulturą Japonii. Ich stosunki z własnym synem są, delikatnie mówiąc, nie najlepsze. Pojawili się kilkukrotnie w starej wersji, w nowej zostali tylko wspomniani.
Zobacz też
A quartz bead – kolejny z publikowanych komiksów
Przypisy
Linki zewnętrzne
Recenzja komiksu w zinie Esensja
Komiksy internetowe |
743 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bromowod%C3%B3r | Bromowodór | Bromowodór – nieorganiczny związek chemiczny, połączenie bromu i wodoru, bezbarwny gaz, mocno dymiący w powietrzu. Jest analogiem chlorowodoru. Ma właściwości redukujące.
Otrzymywanie
Skala przemysłowa
Bromowodór (a także kwas bromowodorowy) jest wytwarzany w znacznie mniejszych ilościach niż chlorowodór (oraz kwas chlorowodorowy). W podstawowej metodzie przemysłowej wodór i brom są używane do bezpośredniej syntezy HBr w temperaturze 200–400 °C. Reakcja ta jest na ogół katalizowana na platynie lub azbeście.
Skala laboratoryjna
HBr może być syntetyzowany na wiele sposobów w laboratoryjnej skali. Na przykład można go otrzymać przez destylację roztworu bromku sodu lub potasu z kwasem fosforowym lub rozcieńczonym kwasem siarkowym:
W reakcji powyższej stężony kwas siarkowy jest nieefektywny, gdyż powstający HBr będzie utleniany do gazowego bromu:
Kwas bromowodorowy może być przygotowany także na kilka sposobów, włączając reakcję bromu zarówno z fosforem i wodą, jak i z siarka i wodą:
Alternatywnie, może być także przygotowany przez bromowanie tetraliny:
Można również dokonać redukcji bromu kwasem fosfonowym:
Przygotowany w ten sposób bromowodór może być zanieczyszczony bromem, , który można usunąć przepuszczając gaz przez wiórki miedziane lub przez fenol.
Właściwości
Bromowodór łatwo rozpuszcza się w wodzie tworząc kwas bromowodorowy, który służy do otrzymywania soli – bromków. Jest również używany w syntezie organicznej.
Zastosowanie
Bromowodór jest wykorzystywany w wielu syntezach chemicznych. Na przykład jest używany w produkcji bromków alkilowych z alkoholi:
HBr ulega reakcji addycji do alkenów dając bromoalkany – ważną grupę związków bromoorganicznych:
HBr ulega także reakcji addycji do alkinów co daje w efekcie bromoalkeny:
Addycja HBr do haloalkenów tworzy dihaloalkany. Reakcje tego typu zachodzą zgodnie z regułą Markownikowa:
Ponadto bromowodór katalizuje wiele reakcji organicznych.
Uwagi
Przypisy
Fluorowcowodory
Związki bromu |
744 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Benzyna | Benzyna | Benzyna (od → nazwa żywicy jednego z drzew egzotycznych) – mieszanina ciekłych węglowodorów, jeden z głównych rodzajów paliwa stosowanego do napędu samochodów, samolotów i niektórych innych urządzeń posiadających silnik spalinowy. Stosowana także jako rozpuszczalnik.
Z chemicznego punktu widzenia, głównymi składnikami benzyn są węglowodory alifatyczne o liczbie atomów węgla od 5 do 12. Występują również śladowe ilości węglowodorów nienasyconych oraz aromatycznych.
Benzyna dostarcza energii silnikowi poprzez spalanie się, czyli reakcję chemiczną z tlenem pochodzącym z atmosfery. Ze względu na to, że benzyna jest w silnikach spalana w bardzo krótkich cyklach, proces ten musi przebiegać maksymalnie szybko i równomiernie w całej objętości cylindrów silnika. Osiąga się to poprzez mieszanie benzyny z powietrzem tworząc tzw. mieszaninę paliwowo-powietrzną, czyli zawiesinę (mgłę) bardzo drobnych kropelek benzyny w powietrzu. Bardzo istotny wpływ na przebieg tego spalania ma też skład chemiczny benzyny. Głównymi parametrami określającymi właściwości benzyny jako paliwa jest liczba oktanowa oraz wartość opałowa.
Benzynę produkuje się m.in. poprzez rektyfikację ropy naftowej. Jej skład jest zależny od wyjściowego składu ropy i warunków rektyfikacji.
W celu poprawy własności benzyny jako paliwa do silników dodaje się niewielkie ilości (poniżej 1%) wybranych związków chemicznych, nazywanych środkami przeciwstukowymi. Od lat 30 XX w. do połowy lat 80 XX w. najczęściej dodawanym w tym celu związkiem był tetraetyloołów, a utworzone w ten sposób paliwo to etylina. Jej spalanie powoduje emisję do środowiska trującego, bardzo drobnego pyłu ołowiu. W związku z tym, w połowie lat 80 XX w. opracowano nowe rodzaje benzyn - benzyny bezołowiowe. Dodaje się do nich węglowodory aromatyczne, etery z grupami aromatycznymi oraz MMT. Dodatki podwyższają liczbę oktanową, ale takie paliwo nie spala się całkowicie (powstają obok dwutlenku węgla, niedopalone sadza i tlenek węgla) w komorze silnika spalinowego i dlatego muszą być dopalane na platynowych reaktorach katalitycznych (zwanych popularnie katalizatorami) umieszczanych w układzie wydechowym samochodów.
W 2021 Algieria, jako ostatnie państwo na świecie, zakończyła sprzedaż benzyny z dodatkiem tetraetyloołowiu.
Benzynę też się stosuje jako rozpuszczalnik, taki rozpuszczalnik występuje handlowo w dwóch rodzajach:
benzyna ekstrakcyjna – jest to benzyna lekka (zawierająca węglowodory o liczbie atomów węgla od 5 do 7), którą odrzuca się w procesie otrzymywania benzyny paliwowej, ze względu na zbyt niską temperaturę wrzenia. Oczyszcza się ją przez płukanie (ekstrakcję) z wodą i stąd pochodzi jej nazwa.
benzyna lakowa – jest to benzyna ciężka (zawierająca węglowodory o liczbie atomów węgla od 10 do 15–16), którą odrzuca się w procesie otrzymywania benzyny paliwowej ze względu na zbyt wysoką temperaturę wrzenia. Nazwa ta pochodzi od tego, że jest stosowana jako rozcieńczalnik do lakierów (także farb i innych wyrobów ftalowych i olejnych, bitumicznych oraz pokostów); nazwa niezwiązana z produkcją laku do pieczęci.
Właściwości
Właściwości fizyczne benzyny różnią się w zależności od składu i zawierają się w przedziałach:
temperatura wrzenia: 35–230 °C
ciepło parowania: 315–350 kJ/kg
ciepło spalania: ok. 42 MJ/kg (10 kcal/g)
gęstość: 0,67–0,8 g/cm³ (ok. 0,67 g/cm³ – benzyna lekka, ok. 0,78 g/cm³ – benzyna ciężka)
wartość opałowa: 42,6-44 MJ/kg w stanie ciekłym, 3,70 MJ/m³ w przypadku mieszanki stechiometrycznej
stała stechiometryczna paliwa: 14,9 kgpowietrza/kgpaliwa
zawartość ołowiu: maksymalnie 5 mg/l
zawartość siarki: maksymalnie 50 mg/kg
indeks lotności (VLI): maksymalnie 1150
Zobacz też
benzyna syntetyczna
LPG
Przypisy
Linki zewnętrzne
Materiały ropopochodne
Mieszaniny węglowodorów
Paliwa
Rozpuszczalniki |
188781 | https://pl.wikipedia.org/wiki/M%C3%B3j%20Nikifor | Mój Nikifor | Mój Nikifor – polski film fabularny z 2004 roku w reżyserii Krzysztofa Krauzego, na podstawie pomysłu Joanny Kos-Krauze.
O filmie
Podstawą scenariusza były historyczne wydarzenia spotkania i przyjaźni Nikifora Krynickiego, samouka, analfabety, wybitnego malarza-prymitywisty, z młodszym o dwadzieścia osiem lat Marianem Włosińskim, absolwentem ASP i dekoratorem w krynickim uzdrowisku, który dla Nikifora zrezygnował z własnej kariery i poświęcił spokój rodziny.
Główną, tytułową rolę zagrała Krystyna Feldman, dotychczas znana z wyrazistych ról epizodycznych i ról drugoplanowych. Jej kreację nagrodzono na ważnych festiwalach w Polsce i na świecie, m.in. w Karlowych Warach, Manili, Kijowie i Valladolid.
Film, który jest obrazem wyjątkowym w dorobku Krzysztofa Krauzego, dotychczas znanego z zaangażowanego kina społecznego, został chłodno przyjęty przez rodzimą krytykę. Inaczej natomiast ocenili go recenzenci zagraniczni oraz jurorzy międzynarodowych festiwali filmowych. Obraz otrzymał Kryształowy Globus, główną nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlowych Warach. Ponadto był doceniany m.in. w Atenach, Denver, Chicago i Łodzi, gdzie Krzysztof Ptak zdobył wyróżnienie za najlepsze zdjęcia na Camerimage.
Zdjęcia do filmu powstały od 3 marca do 1 czerwca 2004. Plenery to: Warszawa, Krynica-Zdrój, Nowy Sącz, Piwniczna-Zdrój.
Fabuła
Film opowiada nie tyle o samym Nikiforze, co o Marianie Włosińskim, krynickim artyście malarzu, który przez ostatnie lata życia Nikifora, gdy ten miał otwartą gruźlicę, opiekował się nim, poświęcając dla niego własną karierę i życie osobiste.
Obsada
Krystyna Feldman – Nikifor Krynicki
Roman Gancarczyk – Marian Włosiński
Lucyna Malec – Hanna Włosińska, żona Mariana
Jerzy Gudejko – Ryszard Nowak, przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej
Artur Steranko – doktor Rosen
Jowita Miondlikowska – sprzątaczka Kowalska
Marian Dziędziel – pszczelarz Budnik (Ferek).
Ewa Wencel – dyrektor „Zachęty”
Magdalena Celówna – gospodyni Nikifora
Katarzyna Paczyńska – Ala Włosińska, córka Mariana
Karolina Paczyńska – Ewa Włosińska, córka Mariana
Aleksander Mikołajczak – bufetowy na dworcu w Krynicy
Zbigniew Bogdański – mężczyzna
Jarosław Budnik – pielęgniarz
Krzysztof Gordon – Andrzej Banach
Głosy krytyków
Zbigniew Kątny („Film”):
Jak na zaimek dzierżawczy „mój” w tytule to zadziwiająco mało jest w tym filmie emocji i osobistego tonu. Wiele tu za to literalnej – żeby choć jeszcze naiwnej – ilustracji, nastawionej bardziej na mimetyczne, a przez to „bezpłciowe”, kopiowanie świata niż na tropienie w nim tego, co niepojęte i transcendentalne. (...)
To nie Nikifor jest w centrum zainteresowania Krauzego, a Marian Włosiński, człowiek, który przez ostatnie dziewięć lat życia artysty, gdy ten chorował na gruźlicę, z wielkim oddaniem opiekował się nim, płacąc za to rozpadem własnej rodziny. I czymś chyba jeszcze. W końcu Włosiński był malarzem, absolwentem krakowskiej ASP, który zarzucił własną twórczość. Dlaczego to zrobił? Uznał, że ma misję do spełnienia? Uwierzył w iskrę bożą wielkiego niemoty, w jego naiwny geniusz? Czy może stracił wiarę w siebie? Na te pytania, niestety, w filmie Krauzego nie dostajemy odpowiedzi, a przecież one byłyby tu najciekawsze. (...)
W tym filmie tak naprawdę jest tylko jedna scena, która robi wrażenie: ta, kiedy Nikifor w ubraniu kładzie się do łóżka i zasypia z bezwładnie opuszczoną nogą, której nie ma siły podciągnąć. Kupka ludzkiego nieszczęścia, nad którą pochyla się Bóg. To jedyny moment, kiedy w filmie Krauzego czuć oddech Tajemnicy. (...)
I o dziwo, piękne, natchnione malarstwem Nikifora zdjęcia Krzysztofa Ptaka paradoksalnie tylko wzmacniają ten niedosyt. Mój niedosyt.
Bożena Janicka („Kino”):
(...) Film otwiera długie ujęcie twarzy Nikifora w bliskim planie. Tak, Nikifora, chociaż jest to Krystyna Feldman. (...) Cały film opowiadany jest potem tak, jak mógłby oglądać rzeczywistość sam Nikifor; jak mógłby, gdyby był świadkiem sytuacji (najczęściej nie jest), które film pokazuje. (...) Widziałby więc, że jacyś ludzie ustawiają jakieś wielkie portrety, pewien mężczyzna, którego zna i nie zna (bo takie były jego stosunki ze wszystkimi) rozmawia w domu z dziećmi, jakaś kobieta wystukuje coś na maszynie, jacyś ludzie ruszają w tany na jakiejś sali, w jakimś pokoju chichoczą pielęgniarki – itd., ale jaki to ma związek z nim, Nikiforem, nie mógłby odgadnąć. (...) Z tych miałkich, mało wyrazistych i jakby przypadkowych migawek nie buduje się właściwie żadne opowiadanie, sugerowana rzeczywistość wydaje się dziwnie pozbawiona znaczeń, jak napisy Nikifora na jego obrazkach. To zniechęca, uniemożliwia nawiązanie z filmem głębszego kontaktu. Nawet postać samego Nikifora po wstrząsie pierwszego ujęcia już słabiej przykuwa uwagę; nic więcej w tej postaci przecież nie przybywa, bo nie może. (...)
Ambitny eksperyment – nieudany? Lecz coś jednak po obejrzeniu filmu pozostaje: szokujące wrażenie obcowania z inkubem, a w istocie z fenomenem roli Krystyny Feldman, olśniewające piękno zdjęć Krzysztofa Ptaka – i obrazki Nikifora, czyli Epifaniusza Drewniaka, które widzimy w zakończeniu. I one są w „Moim Nikiforze” – podobnie jak w tej biografii – najważniejsze.
Nagrody i nominacje
2004 – 29. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych:
Nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecą (Krystyna Feldman)
Nagroda za kostiumy (Dorota Roqueplo)
Nagroda za montaż (Krzysztof Szpetmański)
2004 – Polskie Nagrody Filmowe „Orły”:
Nagroda za pierwszoplanową rolę żeńską (Krystyna Feldman)
Nagroda za zdjęcia (Krzysztof Ptak)
Nagroda za scenografię (Magdalena Dipont)
Nagroda za dźwięk (Nikodem Wołk-Łaniewski)
Nagroda za montaż (Krzysztof Szpetmański)
Nominacja do nagrody za najlepszy film
Nominacja do nagrody za reżyserię (Krzysztof Krauze)
Nominacja do nagrody za scenariusz (Joanna Kos-Krauze i Krzysztof Krauze)
Nominacja do nagrody za muzykę (Bartłomiej Gliniak)
Nominacja do nagrody za kostiumy (Dorota Roqueplo)
2005 – Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej „Prowincjonalia”:
Najlepsza rola kobieca (Krystyna Feldman)
Najlepsze zdjęcia (Krzysztof Ptak)
2005 – Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Karlowych Warach:
Kryształowy Globus dla najlepszego filmu
Najlepsza rola kobieca (Krystyna Feldman)
Najlepszy reżyser (Krzysztof Krauze)
2005 – Festiwal Filmów Europejskich w Atenach:
Nagroda Dziennikarzy
2005 – Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Chicago:
Złoty Hugo dla najlepszego filmu
Najlepsza rola męska (Roman Gancarczyk)
2005 – Festiwal Filmowy w Denver:
Nagroda im. Krzysztofa Kieślowskiego (Krzysztof Krauze)
2005 – Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Camerimage:
Wyróżnienie dla Krzysztofa Ptaka
Inne nagrody indywidualne dla Krystyny Feldman:
„Złota Kaczka” przyznawana przez czytelników miesięcznika Film dla najlepszej aktorki 2004 roku
2005 – Najlepsza rola kobieca na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Kijowie
2005 – Najlepsza rola kobieca na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Manili
2005 – Najlepsza rola kobieca na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Valladolid
2006 – Najlepsza rola kobieca na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Pune
2006 – Najlepsza rola kobieca na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Autorskich w Rabacie
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Filmy kręcone w Krynicy-Zdroju
Filmy kręcone w Nowym Sączu
Filmy kręcone w Piwnicznej-Zdroju
Filmy kręcone w Warszawie
Filmy kręcone w województwie małopolskim
Filmy nagrodzone Kryształowym Globem
Filmy o sztuce
Filmy Studia Filmowego Zebra
Filmy w reżyserii Krzysztofa Krauzego
Polskie filmy biograficzne
Polskie dramaty filmowe
Polskie filmy obyczajowe
Polskie filmy z 2004 roku |
748 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Chirurgia | Chirurgia | Chirurgia (z grec. cheir − ręka, ergon – czyn, działanie, cheirurgia – ręcznie wykonywana praca) – dziedzina medycyny zajmująca się leczeniem operacyjnym chorób i urazów. Osoba praktykująca chirurgię lub dziedzinę pochodną chirurgii nazywana jest chirurgiem. Jest ona nauką nadrzędną i zawiera wiele podspecjalności. Sama nazwa chirurgia jest zwykle identyfikowana ze specjalnością lekarską o nazwie chirurgia ogólna. Jest to kliniczna dziedzina medycyny. Oprócz chirurgii zabiegowej istnieje jednak szeroki zakres chirurgii zachowawczej.
Nowoczesna chirurgia rozwinęła się pod koniec XIX w. po rozwinięciu podstaw dzisiejszej aseptyki i antyseptyki w zapobieganiu zakażeniom ran i krwi, a także anestezjologii oraz dzięki głębszemu zrozumieniu fizjologii i patofizjologii.
Historia
Epoka kamienia
Zabiegi chirurgiczne, które przeżyli pacjenci, są udokumentowane od epoki kamienia. Ta sztuka nie ograniczała się tylko do Homo sapiens: znalezisko szkieletu samca neandertalczyka (Homo neanderthalensis) sprzed 50 000 lat w jaskini w Iraku dowodzi amputacji ręki. Przetrwane trepanacje są udokumentowane od 12 000 lat.
Starożytność i średniowiecze
W starożytności, zwłaszcza w starożytnym Egipcie, Starożytnej Grecji (wspomnianych już u Homera) i Rzymian, operacje przeprowadzano przy użyciu specjalnych (głównie metalowych) narzędzi. Niewiele wiadomo o sukcesach i uzdrowieniach. Zadania chirurgii zawsze obejmowały hemostazę w przypadku urazów i leczenie złamań kości, a także ropiejących ran i przewlekłych owrzodzeń. Konserwatywne metody leczenia chirurgicznego są również znane od starożytności. Około 1550 p.n.e. papirus Edwina Smitha (kopia starszego tekstu) z około 1000 p.n.e. opisywał nastawienie, a następnie unieruchomienie złamań żuchwy za pomocą szyn i bandaży. Starożytne dowody pism o treści chirurgicznej obejmują te z V w. p.n.e. Teksty o nastawieniu stawów i złamaniach kości w Corpus Hippocraticum. Pierwszym znanym z nazwiska opisującym zabiegi chirurgiczne był (Klaudios) Philoxenos działający w II lub I w. p.n.e. w Egipcie. Jest on określany jako cheirurgos w pismach Galena, a Aulus Cornelius Celsus postrzegał go jako jednego z najważniejszych autorów specjalizujących się w chirurgii.
Od średniowiecza do okresu wczesnonowożytnego chirurgię nazywano także medycyną ran . Od X w. chirurgicus lub chirurgus jest odróżniany od medicus). W 1163 Rada w Tours zabroniła wykształconym akademicko lekarzom, którzy często piastowali również urzędy urzędnicze, wykonywania zabiegów chirurgicznych, które uważano za ryzykowne i które w związku z tym były zarezerwowane dla chirurgów.
Ważnym przedstawicielem średniowiecznej chirurgii orientalnej w był Abulcasis (936-1013), który wynalazł wiele nowych metod chirurgicznych. Jest autorem pierwszego, bogato ilustrowanego, podręcznika medycyny – Kitab at-tasrif (Al-Tasrif), w którym trzy księgi były poświęcone medycynie operacyjnej i zawierały opisy oraz ryciny ponad 200 narzędzi chirurgicznych. .
W XII w. chirurg z Lombardii, Roger Frugardi, wykładał w Parma College. Spisane przez niego wykłady zostały opublikowane w 1170 przez Guido d'Arezzo. Wiedza chirurgiczna Rogera dotarła następnie na uniwersytety medyczne w Salerno i Montpellier, a oryginalny tekst Rogera („Rogerina”, później opublikowany jako tzw. „Rolandina” przez ucznia Rogera Rolanda von Parmy) był również podstawą działalności szkoleniowej chirurgii na innych wydziałach medycznych z Wezery przekazany Wilhelmowi Burgensisowi.
W 1215 IV Sobór Laterański zabronił klerykom, często szkolonym medycznie w ramach medycyny monastycznej, wykonywania chirurgicznych lub „rzemieślniczych” czynności medycznych (Ecclesia abhorret a sangwinik, Inhonetum magistrum in medicina manu operari). Wkrótce potem Wydział Lekarski Paryża zakazał nauczania i praktyki chirurgii na wydziale.
Współczesną chirurgię zapoczątkowali lekarze wojskowi, chirurdzy tacy jak Felix Würtz i włoscy anatomowie, tacy jak Girolamo Fabrizio (1537–1619). Od około XVI w. autopsje poszerzyły wiedzę z zakresu anatomii i stworzyły podstawy do rozwoju chirurgii.
Antyseptyka
Z powodu braku wiedzy o ryzyku infekcji instrumenty i ręce lekarza często nie były czyszczone. W tamtych czasach fartuchy były ciemne, więc trudniej było na nich dostrzec brud i krew i nie trzeba było ich często prać. Konsekwencją takich niehigienicznych zabiegów były infekcje ran, sepsa i śmierć.
W połowie XIX w. Ignaz Semmelweis odkrył przyczynę gorączki połogowej, od 1847 nakazał ścisłe środki higieny i wniósł pierwszy istotny wkład w zmniejszenie liczby zgonów. Joseph Lister eksperymentował z kwasem karbolowym, mył nim ręce i narzędzia, spryskał nim pole operacyjne i od około 1865 podczas operacji wytworzył atmosferę ubogą w drobnoustroje. Przełom w chirurgii nastąpił wraz z odkryciem patogennych zarazków przez Louisa Pasteura i Roberta Kocha oraz późniejszym rozwojem aseptyki. Czyszczenie, dezynfekcja i sterylizacja narzędzi i materiałów medycznych oraz wprowadzenie sterylnych rękawic chirurgicznych wykonanych z gumy umożliwiły stworzenie dzisiejszych standardów.
Anestezjologia
Zgony z powodu bólu (wstrząsu) nie były rzadkością. 16 października 1846 William Morton zastosował znieczulenie eterem podczas operacji w Massachusetts General Hospital w Bostonie. Dziś „Ether Day of Boston” jest uważany za narodziny nowoczesnego znieczulenia, a tym samym jest jednym z warunków współczesnej chirurgii. 21 grudnia 1846 Robert Liston był pierwszym lekarzem w Europie, który zastosował nową procedurę znieczulenia przy amputacji nogi w Londynie. W 1847 James Young Simpson wprowadził chloroform do znieczulenia.
Inicjatorem wprowadzenia znieczulenia eterowego w Polsce był Ludwik Bierkowski, zyskując tytuł „ojca anestezjologii polskiej”.
Wprowadzenie znieczulenia ogólnego, postępowania odkażającego, a później jałowego, również techniczne rozwiązania spowodowane koniecznością oszczędzania krwi w czasie operacji to główne czynniki które w drugiej połowie XIX w. spowodowały rozwój chirurgii.
Praca chirurga jest ciągłym wybieraniem mniejszego ryzyka. Niekiedy okazuje się, że mniejszym ryzykiem jest zaniechanie operacji, np. leczenie operacyjne małej przepukliny u pacjenta z ciężką niewydolnością oddechową stanowi większe ryzyko niż zaniechanie operacji.
Część ogólna (wstęp do chirurgii) dotyczy ogólnych zasad gojenia ran, zakażeń, przetaczania krwi, żywienia, regulacji gospodarki elektrolitowej organizmu, postępowania przed- i pooperacyjnego, zasad doraźnej pomocy w stanach zagrożenia życia, ogólnych zasad techniki operacyjnej (niektórzy autorzy do części ogólnej chirurgii zaliczają zagadnienia związane z leczeniem przepuklin).
Część szczegółowa obejmuje działy narządowe jak:
chirurgia klatki piersiowej
chirurgia naczyniowa
chirurgia sercowo-naczyniowa
chirurgia układu nerwowego
urologia
chirurgia szczękowo-twarzowa
chirurgia stomatologiczna
chirurgia podstawy czaszki
chirurgia głowy i szyi
oraz szczególne działy jak:
chirurgia onkologiczna
chirurgia urazowa
ortopedia
i
chirurgia małoinwazyjna (endoskopowa), np. laparoskopia
Do najmłodszych działów należy chirurgia przeszczepiania narządów (transplantologia).
Całkowicie odrębny dział chirurgii stanowi chirurgia dziecięca. Dziecko może być operowane wyłącznie przez chirurga dziecięcego, na oddziale chirurgicznym dla dzieci, ponieważ nie jest ono miniaturą dorosłego. Leczenie dziecka przez chirurga dla dorosłych dopuszczalne jest jedynie w stanach zagrażających życiu.
Przez długi czas chirurgia nie była uznawana za dziedzinę medycyny, a na uniwersytetach nie istniały specjalizacje chirurgiczne. Chirurdzy zdobywali wiedzę w cechach jako czeladnicy. Uznawano, że lekarze nie są od przecinania ani krojenia czegokolwiek (w tym ludzkiego ciała), i że tym zajmują się rzemieślnicy, a nie medycy. Dopiero w XIX w. chirurgia zaczęła być traktowana jako dział medycyny.
Zobacz też
narzędzia chirurgiczne
syndrom Munchhausena
leczenie chirurgiczne
Przypisy
Bibliografia
"Zarys dziejów chirurgii polskiej" praca zbiorowa pod redakcją Wojciecha Noszczyka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989
Specjalności lekarskie
ky:Хирургия |
188782 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C3%89ric%20Chahi | Éric Chahi | Éric Chahi (ur. 21 października 1967 w Yerres) – francuski projektant gier komputerowych, znany jako autor odnoszących sukces artystyczny dzieł Another World, Heart of Darkness i From Dust. Jest jednym z czołowych reprezentantów francuskiej branży gier komputerowych przełomu XX i XXI stulecia, obok Philippe’a Ulricha, Frédéricka Raynala i Michela Ancela.
Karierę rozpoczął w 1983 roku jako twórca gier amatorskich. Szerszą popularność zdobył jako twórca oprawy graficznej do gry Future Wars oraz autor innowacyjnego pod względem artystycznym oraz technicznym dzieła Another World. Wywarło ono znaczący wpływ na jego dalszą twórczość: Heart of Darkness i From Dust. Chahi jako utytułowany projektant wciąż utrzymuje status twórcy niezależnego, popierającego rozwój innowacji w grach komputerowych.
Życiorys
Éric Chahi urodził się 21 października 1967 roku we francuskim mieście Yerres w departamencie Essonne, gdzie wychowywał się i kształcił. Programowanie gier zaczął w 1983 roku od dzieł tworzonych na brytyjskie komputery Oric Atmos i Amstrad CPC; ze względu na wysokie zyski porzucił naukę, aby zająć się swoją pasją.
Początek kariery (1983–1988)
Pierwszą grą stworzoną przez Chahiego była Frog (1983), w której gracz, kierując żabą, miał łapać lecące po ekranie muchy. Kolejny produkt, Carnaval (1983), wzorowany na grze na automaty Carnival, polegał na strzelaniu do celów przy ograniczonej amunicji. Trzecia gra Chahiego pod nazwą Le Sceptre D'Anubis (1984), w której gracz wcielał się w archeologa badającego wnętrze egipskiej piramidy, stanowiła grę przygodową obsługiwaną poprzez wpisywanie komend za pomocą tekstu. W kolejnej grze francuskiego twórcy pod nazwą Doggy (1984) gracz kierował psem mającym za zadanie uciekać z lasu i omijać różnorodne przeszkody.
Bohaterem kolejnego dzieła Chahiego pod nazwą Infernal Runner (1985) był człowiek zamknięty w domu pełnym niebezpiecznych pułapek, z którego trzeba było jak najszybciej uciec. Podobny mroczny klimat cechował grę przygodową Le Pacte (1986), wzorowaną na filmie Amityville Horror, którą jednak sam twórca ocenił jako nieudaną ze względu na niewygodny dla gracza interfejs. Następne gry Chahiego to pozbawione ambicji strzelanki Danger Street (1987) oraz Profanation (1987); do wczesnej twórczości Chahiego zaliczają się także gry Voyage au Centre de la Terre (1988) i Jeanne d’Arc (1988).
Another World
Do 1988 roku włącznie Chahi tworzył wyłącznie gry amatorskie. Sytuacja zmieniła się w 1989 roku, kiedy młodym twórcą zainteresował się projektant Paul Cuisset ze studia Delphine Software, poszukujący autora oprawy graficznej do swego dzieła Les Voyageurs du Temps (znanego także pod nazwą Future Wars). Odniosło ono wielki sukces komercyjny, co zachęciło Chahiego, by podjąć się stworzenia własnej gry. Chahi zdecydował się pracować samodzielnie, bez udziału Delphine Software, wykorzystując grafikę wektorową oraz technikę rotoskopowania. Inspirację czerpał z różnych źródeł, począwszy od Gwiezdnych wojen, a kończąc na różnych powieściach fantastycznonaukowych. Prace zakończyły się w 1991 roku, kiedy Chahi oddał gotową kopię swojej gry zarządowi Delphine Software.
Dzieło francuskiego projektanta nazywało się Another World, a jego bohaterem był naukowiec przeniesiony do alternatywnego, wrogiego świata. Another World odniósł wielki sukces komercyjny, uzyskując sprzedaż w wysokości miliona egzemplarzy. Nowatorstwo tej produkcji przejawiało się w wielu aspektach. Przede wszystkim na tle sztampowych gier platformowych z tego okresu Another World wyróżniał się dynamiczną, pozbawioną monotonii akcją; zarazem był pozbawiony powszechnych wówczas pasków życia czy energii, posiadał też sterowanego przez komputer pomagiera gracza o własnej osobowości. Jednocześnie dzieło Chahiego wyróżniało się wizją plastyczną, oryginalną fabułą, a także środkami artystycznymi charakterystycznymi dla sztuki filmowej (użycie przerywników). Ze względu na walory artystyczne gra Another World plasowana jest wśród arcydzieł sztuki interaktywnej.
Sukces Another World skłonił jej wydawcę, Interplay Entertainment, do stworzenia jej kontynuacji pod tytułem Heart of the Alien. Chahi objął przy niej stanowisko głównego
projektanta, ale tym razem nie miał wielkiej kontroli nad jej tworzeniem. Efekt okazał się mierny: Heart of the Alien (1994) ukazało się w wersji tylko na jedną konsolę, nie uzyskało znaczącej popularności i zostało potępione przez samego jej twórcę.
Kolejne dzieła
Z braku większego zainteresowania kontynuacją Another World Éric Chahi założył w 1992 roku wraz z innym projektantem, Frédérikiem Savoirem, studio pod nazwą Amazing Studio. Rozpoczął prace nad nową grą, zatytułowaną Heart of Darkness, której bohaterem był chłopiec wkraczający do mrocznej krainy w poszukiwaniu swojego psa. Początkowo eksperymentowano z grafiką trójwymiarową, ostatecznie jednak twórcy zdecydowali się na dwuwymiarową oprawę graficzną, podobną stylistycznie do Another World. Premierowy pokaz intra do gry w 1994 roku zyskał znaczącą widownię, wywołując zachwyt również u Stevena Spielberga. Próbował on wraz z George’em Lucasem uzyskać prawa do ekranizacji tytułu, uzyskując odmowną odpowiedź Chahiego. Jednak przeciągająca się premiera gry wywoływała spadek popularności tytułu. Ostatecznie Heart of Darkness ukazało się w 1998 roku; uzyskało ono wprawdzie pozytywne recenzje, wskazywano jednak na anachronizm dzieła w czasach takich tytułów, jak Quake. Mimo sukcesu komercyjnego (1,5 miliona sprzedanych egzemplarzy) ekipa była wycieńczona niedocenioną pracą, a Chahi na wiele lat przestał być aktywny w branży.
Po 2005 roku, za sprawą rozwoju dystrybucji elektronicznej oraz serwisów w rodzaju Steam, sytuacja jednak zaczęła się obracać na korzyść Chahiego, wciąż niezależnego twórcy. W 2006 roku opublikował on reedycję Another World, ponownie udzielając wywiadów serwisom o grach. Zdecydował się również na prace nad kolejnym dziełem autorskim. Była to gra From Dust, w której gracz miał za zadanie pomóc egzotycznemu plemieniu nękanemu przez żywioły w dostaniu się do określonego miejsca. Pierwotnie francuski projektant zakładał, że From Dust stanie się grą strategiczną, ale ostatecznie ustalono, że projekt będzie najbliższy „grze w boga”. Chahi określił swe dzieło mianem gry o nieuchronnym upływie czasu, ukazującej graczowi stopniowo genezę powstania plemienia. Gra From Dust, wydana w 2011 roku, odniosła sukces komercyjny, głównie za sprawą sprzedaży w dystrybucji cyfrowej; krytycy zwracali uwagę na olśniewającą wizję plastyczną oraz realizm w odwzorowaniu praw fizyki.
Poglądy
Éric Chahi jest zadeklarowanym twórcą niezależnym. Z zadowoleniem patrzył na przemiany zachodzące w branży po 2005 roku, które umożliwiły artystyczny i komercyjny sukces takim niezależnym twórcom, jak Fumito Ueda, Keita Takahashi, Jonathan Blow i Jenova Chen. Zakłada on w związku z tym, że urzekające pięknem i odnoszące sukces gry można tworzyć nawet przy skromnym budżecie.
Zdaniem Chahiego gry komputerowe muszą czerpać inspirację z rzeczywistości; cały materiał interaktywny, na którym się opierają, składa się z symboli, zachowań, norm, punktów widzenia świata czy też emocji. Celem projektanta powinno być wprowadzenie gracza w świat przeżyć opartych na interakcji; nie trzeba przy tym tworzyć rozbudowanej fabuły, ale ważne jest to, by gra zapadła w pamięci gracza.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Éric Chahi na MobyGames
Oficjalna strona Érica Chahiego
Francuscy projektanci gier komputerowych
Ludzie urodzeni w Yerres
Urodzeni w 1967 |
749 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Chemia%20organiczna | Chemia organiczna | Chemia organiczna – dziedzina chemii zajmująca się badaniem budowy, właściwości oraz reakcji związków chemicznych zawierających węgiel, a także opracowywaniem różnorodnych metod syntezy tych połączeń. Ponadto związki organiczne zawierać mogą atomy innych pierwiastków, takich jak wodór, tlen, azot, fosfor, krzem oraz siarka.
Chemia organiczna i nieorganiczna
Termin chemia organiczna oznaczał pierwotnie dział chemii zajmujący się systematyką oraz badaniem własności związków organicznych, które, jak wierzono, nie mogą być otrzymane na drodze syntezy laboratoryjnej, a jedynie przez żywe organizmy.
Później okazało się jednak, że niemal wszystkie związki chemiczne produkowane przez organizmy żywe da się też sztucznie zsyntezować. Udało się następnie otrzymać wiele związków, które w naturze nie występują, ale których własności są zbliżone do tych produkowanych przez organizmy żywe. Ponadto samo życie zależy w znacznym stopniu od związków nieorganicznych. Bardzo wiele enzymów i innych białek takich jak hemoglobina wymaga do swojej aktywności obecności jonów metali przejściowych.
Obecnie nauką, która zajmuje się badaniem związków chemicznych występujących w żywych organizmach oraz ich przemianami jest biochemia, która jest powiązana zarówno z chemią organiczną jak i wieloma dyscyplinami biologii.
Z drugiej strony okazało się, że wszystkie związki organiczne zawierają węgiel czterowartościowy (pomijając dwutlenek węgla i cyjanki, będące zw. nieorganicznymi), stąd obecnie definicja chemii organicznej to chemia wszystkich tych związków węgla, którymi nie zajmowała się wcześniej tradycyjna chemia nieorganiczna. Z powodu ogromnej liczby możliwych do otrzymania związków zawierających złożony szkielet węglowy mogą one posiadać bardzo różnorodne właściwości oraz zastosowania. Przykładowo praktycznie wszystkie stosowane obecnie barwniki, tworzywa sztuczne oraz leki to związki organiczne.
Historia chemii organicznej
Na początku XIX wieku powszechnie uważano, że związki chemiczne występujące w żywych organizmach są zbyt złożone, by można było je otrzymać na drodze syntezy chemicznej wychodzącej od prostych związków nieorganicznych. Ponadto zgodnie z założeniami witalizmu wierzono, że wiele procesów zachodzących w żywych organizmach możliwych jest dzięki istnieniu "siły życiowej", a zatem niemożliwe jest ich przeprowadzenie poza organizmem.
Znaczące przyspieszenie rozwoju tej dyscypliny miało miejsce w czasie, gdy uświadomiono sobie, że związki organiczne mogą zostać otrzymane na drodze syntezy laboratoryjnej bez posługiwania się "siłą życiową". W 1816 Michel Eugène Chevreul prowadził badania nad składem mydła i właściwościami występujących tam soli kwasów tłuszczowych. Po wydzieleniu i oczyszczeniu z produktów naturalnych różnych kwasów tłuszczowych oraz przereagowaniu ich z silnymi zasadami nieorganicznymi otrzymał mydło, co stanowiło dowód, że poprzez prowadzenie reakcji chemicznych na tłuszczach możliwe jest otrzymanie nowych złożonych substancji bez wykorzystania "siły życiowej". Natomiast w 1828 Friedrich Wöhler przeprowadził syntezę mocznika, będącego składnikiem moczu z wykorzystaniem cyjanianu amonu NH4OCN. Reakcja ta stanowiła punkt zwrotny w historii chemii organicznej i zapoczątkowała dalsze syntezy coraz bardziej skomplikowanych związków występujących w naturze.
Kolejny znaczący przełom miał miejsce w 1856, gdy William Henry Perkin przypadkowo otrzymał barwnik organiczny, nazwany później purpurą Perkina. Z powodu dużego znaczenia praktycznego barwnik ten zapewnił Perkinowi bogactwo i wywołał znacznie większe zainteresowanie chemią organiczną. Podobny efekt wywołało odkrycie owadobójczych właściwości DDT, otrzymanego przez Othmera Zeidlera w 1874.
Teoretyczne podstawy struktury związków organicznych zostały sformułowane niezależnie przez dwóch naukowców: Friedricha Augusta Kekulego oraz Archibalda Scotta Coupera w 1858. Badacze ci zasugerowali, że czterowiązalne atomy węgla zdolne są do formowania trójwymiarowej siatki (struktura diamentu) a dokładny wzór chemiczny danego związku może zostać wydedukowany na podstawie dokładnej analizy reakcji chemicznych, którym on podlega. Ponadto Kekule jest odkrywcą poprawnej struktury benzenu. Przed jego interpretacją, zakładającą istnienie aromatycznego pierścienia sześcioczłonowego istniało kilka innych proponowanych wzorów strukturalnych dla tego węglowodoru, z których każdy charakteryzował się poprawną stechiometrią.
W drugiej połowie XIX wieku prowadzono wiele badań nad ropą naftową. Rozwój aparatury chemicznej pozwolił na przeprowadzenie destylacji frakcyjnej ropy i wyizolowanie podstawowych frakcji. Dokładniejsze badania nad każdą z frakcji doprowadziły do powstania przemysłu petrochemicznego i opracowania wielu nowych materiałów takich jak syntetyczna guma i tworzywa sztuczne.
Większa dostępność prostych węglowodorów i innych związków organicznych otrzymywanych z ropy naftowej gwałtownie przyśpieszyło rozwój syntezy organicznej, co doprowadziło do powstania syntetycznych chemioterapeutyków. Jednym z pierwszych masowo produkowanych leków był kwas acetylosalicylowy. Salwarsan, będący zawierającym arsen związkiem stosowanym w leczeniu kiły, był z kolei pierwszym systematycznie udoskonalanym lekiem. Paul Ehrlich syntetyzował wiele związków arsenoorganicznych o podobnym szkielecie węglowym, poszukując substancji o największej efektywności i najmniejszej szkodliwości.
Większość wcześnie odkrytych związków lub reakcji organicznych stanowiła dzieło przypadku, a nie zaplanowanych eksperymentów. Dopiero w XX wieku opracowanie nowych reakcji chemicznych pozwoliło na specyficzną syntezę wybranych związków organicznych, z których wiele cechowała się znacznie bardziej złożoną strukturą cząsteczek, niż wcześniej otrzymywane związki. Przeprowadzono również wiele syntez totalnych związków naturalnych takich jak penicylina, chlorofil czy kobalamina. Do otrzymania tych związków konieczne było wynalezienie wielu nowych reakcji chemicznych oraz metod pozwalających na syntezę określonych stereoizomerów. Ponadto synteza cząsteczek organicznych o dużej złożoności wymaga opracowania odpowiedniej strategii syntezy organicznej. Duże osiągnięcia na tym polu odniósł E.A. Corey. Jest on twórcą koncepcji retrosyntezy, która obecnie odgrywa podstawową rolę w projektowaniu syntez złożonych związków organicznych.
Od drugiej połowy XX wieku prawdopodobnie najważniejszym zagadnieniem w chemii jest kontrola stereochemii reakcji. Aktywność biologiczna praktycznie wszystkich związków chemicznych jest zależna od obecności centrów stereogenicznych o odpowiedniej konfiguracji absolutnej. Dlatego kwestia stereoselektywnej syntezy jednego z wielu możliwych stereoizomerów ma decydujące znaczenie w syntezie związków czynnych biologicznie.
Właściwości związków organicznych
W przeważającej większości przypadków wiązania występujące w związkach organicznych są wiązaniami kowalencyjnymi. Ponieważ węgiel wykazuje zdolność do tworzenia stabilnych wiązań pomiędzy swoimi atomami (proces ten nazywany jest katenacją), możliwe jest powstawanie długich łańcuchów oraz pierścieni zbudowanych z atomów węgla. Ponadto możliwe jest formowanie się wiązań podwójnych oraz potrójnych, których obecność prowadzi do zwiększenia stopnia nienasycenia związku.
W odróżnieniu od związków nieorganicznych znaczna część związków organicznych w temperaturach powyżej 300 °C ulega topnieniu, sublimacji lub rozkładowi. Obojętne związki organiczne wykazują z reguły niską rozpuszczalność w wodzie, a dużo lepiej rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych. Wyjątkami od tej reguły są związki organiczne o charakterze jonowym, takie jak sole kwasów karboksylowych, czwartorzędowe sole amoniowe lub aminokwasy oraz niektóre związki o małej masie molowej, takie jak kwas octowy czy formaldehyd
Inne związki organiczne rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych, będących albo czystymi substancjami chemicznymi takimi jak metanol czy toluen lub ich mieszaninami. Rozpuszczalność danego związku w określonych rozpuszczalnikach zależy od występowania w cząsteczce tego związku różnych grup funkcyjnych, a także od budowy szkieletu węglowego. Badaniami procesów rozpuszczania się związków oraz zjawiskami zachodzącymi podczas tego procesu zajmuje się chemia fizyczna.
Podobnie jak wiele związków nieorganicznych dużo substancji organicznych może formować kryształy. Zazwyczaj są to kryształy molekularne o znacznie niższej stabilności niż kryształy jonowe lub kryształy atomowe.
Klasyfikacja związków organicznych
Nomenklatura
Dokonanie klasyfikacji nie jest możliwe bez posiadania pełnego opisu struktury związku. W przypadku prostych związków nieorganicznych charakterystyka związku może zostać dokonana przez podanie jego wzoru sumarycznego, zawierającego informacje o pierwiastkach występujących w związku oraz ich stechiometrii. Jednak zarówno nieorganiczne związki kompleksowe jak i substancje organiczne wymagają znajomości wzoru strukturalnego oddającego względne rozmieszczenie atomów w cząsteczce.
W chemii organicznej zwykle dokonuje się tego przez podanie wzoru strukturalnego. Z powodu znacznego stopnia złożoności cząsteczek organicznych konieczne było opracowanie uniwersalnej konwencji zapisu wzorów cząsteczek. Obecnie panuje tendencja do przedstawiania szkieletów węglowych pod postacią kresek, symbolami oznacza się jedynie atomy inne niż węgla i wodoru oraz grupy funkcyjne. W systemie tym każdy koniec linii oznacza ponadto grupę metylową.
Główną wadą systemu bazującego na strukturze są problemy ze słownym opisem tych wzorów. Dlatego też zaistniała potrzeba opracowania uniwersalnej nomenklatury, pozwalającej na nazwanie każdego hipotetycznego związku organicznego, niezależnie od stopnie skomplikowania jego cząsteczki. Historycznie pierwszym systemem nazewnictwa była Nomenklatura Genewska powstała po serii spotkań chemików organicznych w 1892 roku
Ponieważ w pierwszej połowie XX wieku znacznie wzrosła różnorodność otrzymywanych substancji to uświadomiono sobie, że konieczna jest modyfikacja systemu nazewnictwa. Zadania tego podjęła się Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej IUPAC. Z powodu różnorodności związków organicznych (zwłaszcza produktów naturalnych) w ramach IUPAC powołano specjalną jednostkę nazwaną Międzynarodową Unią Biochemii i Biologii Molekularnej, IUBMB w celu zajęcia się tym problemem. W połowie XX wieku IUPAC zaczęła rekomendować bardziej uproszczone nazewnictwo. W 1951 cykliczna struktura benzenu została zaklasyfikowana jako cyklofan. Następne zalecenia rozszerzyły ten trend w kierunku innych złożonych systemów cyklicznych (także dla związków heterocyklicznych by nazywać takie połączenia fanami
Węglowodory i grupy funkcyjne
Klasyfikacja związków organicznych zaczyna się od węglowodorów ponieważ są one najprostszymi związkami organicznymi. Inne związki organiczne charakteryzują się obecnością przynajmniej jednej grupy funkcyjnej, które determinują właściwości fizykochemiczne związku organicznego. Klasa związków posiadająca daną grupę funkcyjną charakteryzuje się podobnymi właściwościami takimi jak: rozpuszczalność w wodzie i innych rozpuszczalnikach, kwasowość, reaktywność chemiczna, odporność na utlenianie itp.
Niektóre pierwiastki stanowiące elementy grup funkcyjnych takie jak fluorowce, S czy O mogą same pełnić rolę grupy funkcyjnej ponieważ w znaczący sposób modyfikują właściwości związku, który je zawiera (w porównaniu do węglowodoru o analogicznym szkielecie węglowym) ponadto ich specyficzny efekt jest powtarzalny i umożliwia on zaklasyfikowanie związków posiadających taką grupę funkcyjną do określonej klasy.
Związki alifatyczne
W ogólności związek alifatyczny charakteryzuje się obecnością jedynie łańcuchów węglowych w swojej strukturze, a brakiem ugrupowań o charakterze pierścieni.
Węglowodory alifatyczne są podzielone na trzy podstawowe grupy szeregów homologicznych, nawiązujące do stopnia nasycenia wiązań pomiędzy atomami węgla:
alkany, nazywane także parafinami (jest to nazwa historyczna, obecnie rzadko stosowana), nie posiadają w swojej strukturze żadnych wiązań podwójnych ani potrójnych
alkeny posiadają przynajmniej jedno wiązanie podwójne
alkiny posiadają co najmniej jedno wiązanie potrójne
Zarówno alkeny jak i alkiny mogą posiadać kilka wiązań wielokrotnych, ponadto w jednej cząsteczce węglowodoru mogą znajdować się zarówno wiązanie podwójne jak i potrójne. Związki posiadające grupy funkcyjne są klasyfikowane raczej w oparciu o występowanie w nich grup funkcyjnych, niż obecność wiązań wielokrotnych.
Związki alicykliczne i aromatyczne
Związki cykliczne dzielą się na związki acykliczne oraz związki aromatyczne, węglowodory aromatyczne nazywane są arenami i z uwagi na obecność zdelokalizowanej chmury elektronów π posiadają inne właściwości. Układ aromatyczny jest znacznie bardziej stabilny, niż wynikałoby to z obecności w nim określonej ilości wiązań podwójnych. Wiązania te są jednak ze sobą skoniungowane, co prowadzi do dodatkowej stabilizacji układu, czego miernikiem jest mniejsza obserwowalna entalpia spalania niż obliczona teoretycznie dla niearomatycznego cyklicznego polialkenu.
Podobnie jak w przypadku związków alifatycznych, alicykliczne pierścienie węglowe mogą być nasycone lub nienasycone. Węglowodory alicykliczne posiadające jedynie pojedyncze wiązania C-C nazywane są cykloalkanami, których najprostszym przedstawicielem jest cyklopropan. Natomiast cykloalkeny i cykloalkiny posiadają odpowiednio wiązania podwójne i potrójne. Z powodów geometrycznych najbardziej stabilne są pierścienie zbudowane z sześciu atomów węgla (najmniejsze naprężenia dla wiązań w cząsteczce), układy złożone z pięciu atomów węgla także są stabilne. Pierścienie złożone z innej liczby atomów węgla są znacznie rzadziej spotykane.
Węglowodory aromatyczne posiadają układ zdelokalizowanych wiązań podwójnych w obrębie pierścienia węglowego. Najprostszym związkiem aromatycznym jest benzen, którego sześcioczłonowy pierścień aromatyczny stanowi element wielu cząsteczek organicznych. Dla "klasycznych" związków cyklicznych kryterium aromatyczności jest występowanie 4n + 2 zdelokalizowanych elektronów π, gdzie n jest liczbą naturalną. Z kolei obecność 4n elektronów π prowadzi do wzrostu niestabilności struktury. Takie układy nazywane są antyaromatycznymi.
Wprowadzenie heteroatomów do pierścienia węglowego prowadzi do znacznych zmian w jego własnościach. Związki posiadające tego rodzaju pierścienie nazywane są związkami heterocyklicznymi. Do prostych aromatycznych związków heterocyklicznych można zaliczyć piran, furan, tiofen oraz pirydynę natomiast piperydyna oraz tetrahydrofuran stanowią przykłady związków alicyklicznych. Najczęściej spotykanymi heteroatomami są azot, tlen oraz siarka, do rzadziej spotykanych można zaliczyć krzem oraz fosfor.
Pierścienie węglowe mogą się łączyć ze sobą, prowadząc do powstania związków policyklicznych. Układy takie często spotykane są w organizmach żywych. Do istotnych związków policyklicznych o znaczeniu biologicznym można zaliczyć oparte na szkielecie purynowym zasady azotowe budujące nukleotydy oraz wiele terpenoidów.
Pierścienie mogą też wiązać się ze sobą wspólnym atomem węgla, co prowadzi do formowania się spiranów.
Polimery
Z punktu widzenia chemii organicznej najważniejszą cechą atomów węgla jest zdolność do katenacji, czyli tworzenia połączeń pomiędzy atomami tego samego pierwiastka. Ponadto bardzo wiele związków organicznych może w odpowiednich warunkach łączyć się ze sobą, tworząc ogromne makromolekuły o prostym lub rozgałęzionym łańcuchu. Proces formowania się łańcucha polimeru nazywany jest polimeryzacją, natomiast mianem monomeru określana jest najmniejsza powtarzalna jednostka występująca w łańcuchu polimeru. Istnieją dwie główne klasy polimerów organicznych: plastiki, nazywane też polimerami przemysłowymi, oraz biopolimery, do których zaliczają się przede wszystkim białka, kwasy nukleinowe oraz polisacharydy
Od czasu wynalezienia bakelitu, który był pierwszym syntetycznym polimerem, otrzymano bardzo wiele tworzyw sztucznych o bardzo różnych właściwościach. Do odgrywających największą rolę polimerów można zaliczyć polietylen, polipropylen, nylon, teflon, polistyren, polichlorek winylu oraz syntetyczne gumy i silikony.
Poprzez dobór odpowiednich warunków polimeryzacji można otrzymać polimery tego samego związku charakteryzujące się różną budową łańcucha. Najczęściej modyfikowane parametry to długość łańcucha, stopień rozgałęzienia oraz taktyczność. Jeżeli do syntezy zostanie wykorzystany jeden związek, to powstały polimer będzie homopolimerem. Jeżeli zostaną użyte dwa związki, to produktem będzie kopolimer. Poprzez regulację ilości drugiego składnika można regulować istotne właściwości polimeru, takie jak twardość, gęstość oraz wytrzymałość mechaniczna.
Związki naturalne
Istnieje wiele klas związków naturalnych i biopolimerów, z których większość ma kluczowe znaczenie dla istnienia znanego nam życia opartego na związkach węgla. Jak wspomniano wyżej trzy podstawowe klasy biopolimerów to białka, kwasy nukleinowe oraz polisacharydy. Do podstawowych typów związków małocząsteczkowych występujących w żywych organizmach zalicza się:
Aminokwasy stanowiące bloki budulcowe dla białek. Poza 20 podstawowymi aminokwasami białkowymi istnieje ponad 100 aminokwasów nie występujących w białkach. Pełnią one różnorodną funkcję w organizmach – działają jako cząsteczki sygnałowe, stanowią intermediaty występujące w procesach metabolicznych lub biorą udział w procesach redoks.
Cukry, nazywane także węglowodanami pełniące głównie funkcje budulcowe (pod postacią takich polisacharydów jak celuloza i chityna oraz energetyczne (stanowią podstawowy substrat w procesie glikolizy).
Lipidy będące zróżnicowaną grupą związków stanowiących, w przypadku wielu organizmów materiał zapasowy. Ponadto fosfolipidy stanowią podstawowy budulec błony komórkowej.
Izoprenoidy stanowią grupę związków wywodzących się od wspólnego związku, fosforanu izopentylu. W organizmach zwierzęcych największą rolę spełniają pochodne cholesterol występujący w błonie komórkowej i jego pochodne odgrywające rolę hormonów. W organizmach roślinnych występuje bardzo wiele izoprenoidów o różnorodnych funkcjach
Poza tymi głównymi klasami związków naturalnych w przyrodzie występuje wiele innych związków organicznych, których rola często nie jest dobrze poznana. Do istotnej dla ludzi grupy należą alkaloidy, często wykorzystywane w medycynie oraz do produkcji używek i narkotyków.
Reakcje związków organicznych
Różnorodność reakcji chemicznych, jakim mogą podlegać związki organiczne, jest zależna od ilości grup funkcyjnych jakie one posiadają. Przykładowo alkany są znacznie mniej reaktywne niż związki zawierające grupę karbonylową. Z powodu różnorodnej struktury i obecności wielu grup funkcyjnych przebieg reakcji i stojący za tym mechanizm jest z reguły bardziej złożony niż w przypadku reakcji związków nieorganicznych.
Do wyjaśnienia mechanizmu dowolnej reakcji organicznej należy rozważyć kilka głównych czynników mających wpływ na reaktywność i stereochemię:
powinowactwo elektronowe
siłę wiązań
zawadę steryczną
efekty stereoelektronowe
wiązania wodorowe
efekty rozpuszczalnikowe
Ponadto kluczowe znaczenie ma wykrycie i ustalenie struktury reaktywnych intermediatów takich jak karbokationy, karboaniony czy karbeny. Z powodu krótkiego czasu życia badania nad tymi indywiduami są utrudnione. Dopiero wykorzystanie takich technik jak femtosekundowa spektroskopia laserowa pozwoliło na dokładniejsze zrozumienie procesów związanych z rozpadaniem i tworzeniem się nowych wiązań w czasie reakcji chemicznej.
Ponieważ reakcje organiczne mają złożony przebieg, to zwykle obok głównej reakcji zachodzi też jedna lub więcej reakcji ubocznych. W niektórych przypadkach zachodzenie tych reakcji może naprowadzić badaczy na trop mechanizmu danej reakcji, jednak w większości przypadków reakcje uboczne uznawane są za procesy szkodliwe, ponieważ obniżają one wydajność powstawania właściwego produktu.
Wyznaczanie struktury związków organicznych
Z reguły cząsteczki organiczne mają skomplikowaną budowę, której nie można wyznaczyć jedynie na podstawie wzoru sumarycznego danego związku. Mimo tego, posiadając znany wzór sumaryczny można, poprzez porównanie ilości atomów wodoru i węgla wyznaczyć sumaryczną ilość nienasyconych wiązań w cząsteczce. Opierając się o te informacje nie można jednak ustalić, czy są to wiązania podwójne czy potrójne, ani wyznaczyć ich położenia w cząsteczce. Ponadto im bardziej złożona jest substancja, która jest przedmiotem badań, tym większa jest liczba potencjalnych izomerów konstytucyjnych, a także stereoizomerów.
Związki organiczne często tworzą mieszaniny. Wykorzystując różne temperatury wrzenia składników mieszaniny oraz różnice w rozpuszczalności w różnych rozpuszczalnikach można przy użyciu prostych technik takich jak destylacja, ekstrakcja oraz krystalizacja, w łatwy sposób rozdzielić proste mieszaniny. Do rozdziału mieszanin związków o podobnych właściwościach fizykochemicznych należy wykorzystać bardziej skomplikowane metody, takie jak destylacja frakcyjna, chromatografia oraz techniki elektroforetyczne.
Po rozdziale mieszaniny można przystąpić do identyfikacji poszczególnych składników. W chwili obecnej istnieje wiele technik umożliwiających ustalenie struktury związku organicznego. Poniżej zostaną zaprezentowane metody o największym znaczeniu we współczesnej chemii organicznej.
Krystalografia rentgenowska stanowi obecnie najdokładniejszą metodę wyznaczania struktury przestrzennej związków organicznych. Jedynym ograniczeniem w jej zastosowaniu jest konieczność otrzymania dobrze wykształconego kryształu badanego związku. W przypadku niektórych związków, takich jak nukleotydy lub białka, otrzymanie kryształów jest bardzo trudne i czasochłonne, co ogranicza zastosowanie tej techniki. Jednak, mimo trudności z krystalizacją białek, krystalografia rentgenowska znajduje duże znaczenie w biologii strukturalnej do otrzymywania dokładnych struktur białek i kwasów nukleinowych. W chemii organicznej krystalografia ma decydujące znaczenie w badaniach strukturalnych związków metaloorganicznych.
Analiza elementarna to metoda badawcza, w której próbka związku jest precyzyjnie ważona, a następnie ulega spaleniu. Na podstawie analizy pozostałości po spaleniu można wyznaczyć jakie pierwiastki wchodzą w skład badanego związku oraz jakie są zależności stechiometryczne pomiędzy nimi. Obecnie metoda ma ta znaczenie marginalne, głównie z uwagi na bardzo szybki rozwój spektrometrii mas (patrz poniżej).
Spektrometria mas stanowi najdokładniejszą metodę wyznaczania mas związków chemicznych. Metoda ta polega na jonizacji próbki zawierającej pojedynczą substancję lub ich mieszaninę, a następnie pomiarze masy powstałych jonów. Poprzez bardzo precyzyjne wyznaczenie masy cząsteczki oraz wykorzystanie dodatkowych informacji możliwych do uzyskania za pomocą tej techniki (wzory fragmentacji jonów) można wyznaczyć wzór sumaryczny badanego związku, a także uzyskać pewne informacje na temat jego struktury.
Techniki spektroskopowe stanowią bardzo uniwersalne narzędzie do identyfikacji związków organicznych. Podstawową ideą spektroskopii jest wykorzystanie oddziaływań fal elektromagnetycznych z cząsteczkami związków chemicznych do uzyskania informacji na temat budowy tych molekuł. Obecnie mają one największe zastosowanie spośród wszystkich stosowanych w chemii organicznej metod fizykochemicznych. Istnieje wiele typów metod spektroskopowych, z których w chemii organicznej największe zastosowanie mają:
Spektroskopia NMR obecnie odgrywa ona dominującą rolę w identyfikacji związków organicznych. W ramach NMR istnieje bardzo wiele technik, których umiejętne użycie pozwala na wyznaczenie wzoru strukturalnego zasadniczo każdego związku małocząsteczkowego. Ponadto pozwala ona na badanie mechanizmów reakcji chemicznych, wyznaczanie składu mieszanin, a także ustalanie budowy przestrzennej białek i kwasów nukleinowych.
Spektroskopia w podczerwieni technika ta pozwala na wykrycie podstawowych grup funkcyjnych w cząsteczce, a także badanie wiązań wodorowych oraz ustalanie składu mieszanin organicznych.
Spektroskopia Ramana, podobnie jak spektroskopia w podczerwieni, pozwala na wykrywanie grup funkcyjnych w związkach organicznych, znajduje ona także liczne zastosowania w badaniach związków zaadsorbowanych na powierzchniach.
Spektroskopia UV-VIS stosowana jest głównie do ustalania stężeń związków w roztworach, a także badań przejść elektronowych. Ten rodzaj spektroskopii nie odgrywa dużego znaczenia w bezpośredniej identyfikacji związków organicznych.
Dichroizm kołowy to najczęściej stosowana obecnie metoda chiralooptyczna znajdująca zastosowanie w badaniach związków czynnych optycznie.
Syntetyczna chemia organiczna
Syntetyczna chemia organiczna, nazywana często po prostu syntezą organiczną, stanowi naukę stosowaną zajmującą się projektowaniem i prowadzeniem syntez złożonych cząsteczek organicznych.
W większości przypadków zaprojektowanie efektywnej syntezy nowego związku chemicznego stanowi duży problem z uwagi na ogromną liczbę możliwych dróg prowadzących od substratów do cząsteczki docelowej. Nie zawsze możliwe jest ustalenie jednej optymalnej strategii syntezy, ponadto w wielu przypadkach nie można przewidzieć czy w danych warunkach określona reakcja będzie zachodziła z dobrą wydajnością. Mimo tego istnieje kilka zasadniczych reguł, którymi należy się kierować przy projektowaniu syntezy, takich jak redukcja ilości kroków syntetycznych poprzez prowadzenie równoległej syntezy kilku bloków syntetycznych. W wielu przypadkach, zwłaszcza przy prowadzeniu syntez totalnych, istnieje konieczność zmodyfikowania lub opracowania nowych procedur syntetycznych.
Obecna metodologia projektowania syntez opiera się na koncepcji analizy retrosyntetycznej opracowania przez E. J. Coreya. Stanowi ona niejako odwrócenie klasycznej syntezy, ponieważ polega na rozbiciu cząsteczki docelowego związku na szereg mniejszych elementów nazywanych syntonami, które stanowią ekwiwalenty rzeczywistych produktów pośrednich występujących w danej syntezie. Poprzez stopniowe rozbijanie złożonych syntonów dochodzi się do etapu, w którym dalsze uproszczenie struktury nie jest już możliwe. Wtedy należy zamienić syntony na odpowiadające im rzeczywiste substraty. Dla cząsteczek o bardzo skomplikowanej budowie, takich jak taksol, ilość potencjalnych drzew retrosyntetycznych jest bardzo duża. W takim przypadku często wykorzystuje się odpowiednie programy komputerowe przyśpieszające wybór efektywnej drogi syntezy.
Podstawowe zagadnienia chemii organicznej
Organiczne grupy funkcyjne
Mechanizmy reakcji chemicznych
Stereochemia
Synteza organiczna a zwłaszcza synteza asymetryczna
Specjalistyczne działy chemii organicznej
Biochemia
Chemia bioorganiczna
Chemia polimerów
Chemia metaloorganiczna
Chemia supramolekularna
Przypisy
Linki zewnętrzne
Podręcznik "Organic Chemistry On Line"
"Vortal Młodego Chemika"
"Chemia Organiczna OnLine"
Wykłady z chemii organicznej
Journal of Organic Chemistry (wymagana subskrypcja) (Spis treści)
Organic Letters (Spis treści)
Organic Chemistry Portal
zbiór tekstów poświęconych chemii organicznej
Podręcznik chemii organicznej
Organic Chemistry Resources WorldWide – zbiór przydatnych linków
Roger Frost's Organic Chemistry - różnorodne pomoce multimedialne
Organic chemistry help
Organic Chemistry Tutor
Chemiczny Freeware na http://www.acdlabs.com
oferowany przez ChemAxon. |
750 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Chemia%20fizyczna | Chemia fizyczna | Chemia fizyczna jest nauką zajmującą się badaniem zjawisk makroskopowych, atomowych, subatomowych i międzycząsteczkowych w układach chemicznych uwzględniając prawa i pojęcia fizyki. Stosuje się zasady i pojęcia fizyki, takie jak ruch, energia, siła, czas, termodynamika, chemię kwantową, mechanikę statystyczną, dynamikę i równowagę.Chemia fizyczna, w odróżnieniu od fizyki chemicznej, jest głównie (ale nie zawsze) nauką makroskopową lub struktur makrocząsteczkowych, jako że większość zasad chemii fizycznej ma swoje podłoże na założeniach związanych z masą, niż ze strukturami cząsteczkowymi lub subatomowymi. Przykładem jest równowaga chemiczna czy koloidy.
Zależnościami, na które chemia fizyczna stara się znaleźć odpowiedzi są między innymi:
Siły międzycząsteczkowe, które wpływają na właściwości fizyczne materiałów (plastyczność, wytrzymałość na rozciąganie, napięcie powierzchniowe w cieczach);
Kinetyka reakcji i szybkość reakcji,
Tożsamość jonów i przewodność elektryczna materiałów,
Chemia powierzchni i elektrochemia membran,
Oddziaływanie jednego ciała na drugie w zakresie ilości ciepła i pracy (termodynamika),
Transfer ciepła pomiędzy układem chemicznym a jego otoczeniem podczas zmiany fazy lub reakcji chemicznej mającej miejsce (termochemia),
Badanie własności koligatywnych rodzajów cząstek znajdujących się w roztworze,
Liczba faz, liczba składowych i stopni swobody (lub wariancji) może być związana z inną fazą (reguła faz),
Reakcje ogniw elektrochemicznych.
Uzyskane przez chemię fizyczną reguły, wzajemne powiązania oraz ich ilościowe przedstawienia stanowią bazę chemicznej analizy instrumentalnej (aparaturowej), metod laboratoryjnych oraz chemii stosowanej – technologii i inżynierii chemicznej.
Początki tego działu chemii sięgają XVIII wieku i są związane z niezależnym podaniem prawa zachowania masy przez Michała W. Łomonosowa (1748) i Antoniego L. de Lavoisiera (1777). Łomonosow jest też uważany za twórcę określenia chemia fizyczna.
Działy chemii fizycznej
Chemia budowy cząsteczek
Chemia przemian fazowych
Termodynamika chemiczna
Kinetyka chemiczna
Kataliza chemiczna
Elektrochemia
Fotochemia
Fonochemia
Magnetochemia
Chemia radiacyjna
Chemia koloidowa
Chemia kwantowa
Chemia teoretyczna
Przypisy |
751 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Czcionka | Czcionka | Czcionka (staropolskie nazwy: krotło, cćonka, trzcionka) – rodzaj nośnika pojedynczych znaków pisma drukarskiego (liter, cyfr, ornamentów, znaków), podstawowy materiał zecerski używany w technice druku wypukłego. Współcześnie czcionka drukarska została wyparta przez czcionkę komputerową, która jest obrazem pojedynczego znaku (glifu) zakodowanym w postaci bitmapowej lub wektorowej.
W języku niefachowym, w kontekście komputerowym, określenia „czcionka” używa się jako metonimii terminu „font”, odnosząc je do zestawu czcionek, zbioru zakodowanych postaci znaków. Rozróżnienie terminologiczne między czcionką a fontem zarzucono m.in. w polskojęzycznych wersjach pakietów aplikacji biurowych takich jak MS Office czy LibreOffice, gdzie jest tłumaczone na polski jako „czcionka”.
Historia
Czcionka została wynaleziona na Dalekim Wschodzie w XI w. przez Bi Shenga, jednak w Europie do powszechnego użytku zaczęła wchodzić dopiero od XV w. Stosowania czcionek zaprzestano na początku lat 90. XX w. po upowszechnieniu się systemów DTP. Obecnie czcionki używane są tylko w artystycznych technikach druku oraz w niektórych drukach akcydensowych, np. w wykonywanych celowo tradycyjnymi metodami dyplomach lub w wydawnictwach o charakterze pamiątkowym.
Charakterystyka czcionek
Czcionka ma postać metalowego (lub drewnianego, z tworzywa sztucznego) prostopadłościanu odlanego ze stopu drukarskiego. Główną część czcionki stanowi słupek. Na jego górnej (czołowej) powierzchni znajduje się wystająca główka o kształcie drukowanego znaku. Płaska powierzchnia główki stanowi tzw. oczko odbijające w trakcie drukowania znaki pisarskie. Oczko to powierzchnia samego znaku. Prostokąt opisany na obrysie główki nie wypełnia jednak całości powierzchni czołowej czcionki. Pomiędzy główką i krawędziami bocznymi czcionki znajdują się odległości zwane odsadkami. Odsadka umożliwia składanie samego tekstu bez justunku, zapewniając minimalny potrzebny odstęp między znakami w wierszu (w poziomie) i między wierszami (w pionie).
Jedna z powierzchni bocznych czcionki jest tzw. płaszczyzną sygnaturową. Zawiera ona wyżłobienia (sygnatury) mające ułatwić osobie składającej – zecerowi – zorientowanie się w poprawności składu. Z tego samego powodu powierzchnia dolna (stopkowa) zawiera wyżłobienie zwane żłóbkiem. Żłóbek jest położony asymetrycznie, aby zecer po odwróceniu całego składu do góry nogami również mógł się zorientować w poprawności pracy (czy niektóre litery nie zostały ułożone do góry nogami; np. O, H). Czcionki nie posiadają wypustek wchodzących w czcionki sąsiednie. Dla niektórych znaków istnieją jednak tzw. „czcionki z przewieszką”, czyli czcionki o oczku wystającym poza niektóre krawędzie powierzchni czołowej. Wszystkie czcionki mają tę samą wysokość, wynoszącą 66 i 1/3 punktu typograficznego.
Istnieją również „czcionki” pozbawione oczka, tzw. ślepy materiał zecerski, czyli justunek – są to wszelkie metalowe kostki, blaszki i sztabki wypełniające puste miejsce wokół czcionek tak, aby przy zwiększeniu odległości między znakami i wierszami, oraz po wypełnieniu pustych powierzchni łamanej kolumny stanowiła ona nadal jednolity masywny blok.
Czcionki większe, zwykle od wielkości 2 kwadratów, były często drewniane, tzw. „drewniaki”. Wykonywane były z twardego drewna, jednak wbrew pozorom nie dębowego. Najczęściej stosowano twarde drewno cienkowłókniste: buk, grusza, klon, śliwa lub wiśnia, nasycone olejem lub pokostem; używano również czcionek z tworzyw sztucznych. Czcionki te nazywane były czcionkami afiszowymi.
Wielkości czcionek i justunku określano wyłącznie w punktach typograficznych oraz nazwach zwyczajowych będących ich wielokrotnościami.
Odlewanie czcionek
Tradycyjne, ręczne odlewanie czcionek było powszechnie stosowane do pierwszej połowy XIX wieku, a jego technika nie ulegała znaczącym zmianom od czasów Gutenberga. Proces wykorzystywał różnice w twardości i temperaturze topienia różnych metali, a wywodził się prawdopodobnie z praktyki produkcji stempli jubilerskich lub mincerskich.
Najpierw w słupkach z odhartowanej (względnie miękkiej) stali grawerowano wypukłe, odwrócone (negatywowe, czyli w odbiciu lustrzanym) wzory liter, cyfr oraz innych znaków pisarskich. Po ponownym zahartowaniu mogły być one stosowane jako stemple (patryce) . W miększych od stali płytkach miedzianych wybijano tymi stemplami formy odlewnicze dla czcionek (matryce) – były one wklęsłe i pozytywowe (nie odwrócone). Czcionki (wypukłe, odwrócone) odlewano ze stopu drukarskiego w aparacie odlewniczym o regulowanej szerokości, na dnie którego umieszczano matrycę.
Od 1887 r. wprowadzono do stosowania czcionki monotypowe odlewane na miejscu w drukarni na maszynie zwanej monotypem. Na monotypie odlewano czcionki (monotypy) bezpośrednio (i w kolejności) do zadanego składu. Stosowany był przede wszystkim do drukowania książek, zwłaszcza publikacji specjalistycznych, wymagających zapisu matematycznego lub tabel. Oprócz tego w drukarniach stosowano także wynalezione w 1886 r. linotypy, służące do odlewania całych wierszy tekstu. Linotyp, jako urządzenie tańsze od monotypu, stosowano przede wszystkim do druku prasy codziennej.
Kolor czcionki
Kolor czcionki współdziała z typografią na wiele sposobów, odgrywając różne role, które zarówno pomagają w przekazie informacji, jak i stanowią element ogólnego efektu wizualnego projektu. Kolor można zastosować w celu wprowadzenia logicznej, wizualnej hierarchii w tekście, dla dodatkowego zdefiniowania i skontrastowania go oraz nadania mu innego znaczenia. Dotyczy to zarówno koloru drukowanego tekstu, jak i podłoża na które jest nanoszony. Ze względu na to, że różne kroje pisma mają zróżnicowaną szerokość znaków, różną wysokość x oraz różne style szeryfów, kroje pisma złożone w tym samym stopniu pisma z taką samą interlinią oraz innymi wymiarami dadzą odmienne stopnie pokrycia kolorem na stronie, a tym samym stworzą wrażenie różnych kolorów. Jest to przykład ekstremalny, jednak bardzo dobrze ilustruje to założenie. Krój z blokowymi szeryfami ma szerokie kreski i wydaje się bardziej czarny na stronie, ponieważ ta farba dominuje. Gill Sans ma delikatne cienkie kreski, które wyglądają znacznie lżej.
Znaczenia pojęcia
Termin „czcionka” używany jest w kilku znaczeniach:
Pojęcie dotyczące przedmiotu – element składu zecerskiego odbijający pojedynczy znak drukarski.
Pojęcie dotyczące zastosowania – komplet znaków, którymi można złożyć jednorodny fragment tekstu. Tak więc znaki w dwu różnych stopniach pisma, albo znaki normalne i pogrubione, to znaki z dwu różnych czcionek. Dokładnie rzecz ujmując – jedna czcionka to komplet znaków o tych samych trzech zasadniczych parametrach: krój pisma, stopień pisma i odmiana pisma.
Pojęcie dotyczące produktu – krój pisma. Na przykład znany szwajcarski typograf Adrian Frutiger zaprojektował swoją słynną czcionkę (czyli krój) Univers aż w 21 odmianach.
Kontrowersje
Powszechnie uważa się, że po raz pierwszy użył jej Johannes Gutenberg do druku Biblii, przeprowadzonego w latach 1452–1455, co jednak nie znajduje potwierdzenia w faktach, gdyż ruchoma czcionka była znana w Europie wcześniej, a ponadto sama Biblia nie jest pierwszym drukiem Gutenberga. Zasługi Gutenberga to ulepszenie zastanych technik drukarskich niezadowalającej jakości. Jeszcze przed Gutenbergiem ruchomej czcionki miał używać holenderski drukarz Laurens Janszoon Coster. Nie wiadomo, czy ruchoma czcionka została w Europie wynaleziona zupełnie niezależnie, czy też idea ta przywędrowała z Dalekiego Wschodu, gdzie pojawiła się już cztery wieki przed Gutenbergiem. Podobnie jak w przypadku kompasu czy prochu, taką wędrówkę trudno prześledzić ze względu na brak materiałów historycznych.
Uwagi
Przypisy
Artykuły piśmienne
Zecerstwo
Typografia |
752 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Czworok%C4%85t | Czworokąt | Czworokąt – wielokąt płaski o czterech bokach. Odcinek łączący dwa niesąsiednie wierzchołki czworokąta nazywamy przekątną czworokąta. Każdy czworokąt ma dwie przekątne.
Wśród czworokątów można wyróżnić m.in.:
trapezy,
równoległoboki,
prostokąty,
deltoidy,
romby,
kwadraty (czyli czworokąty foremne).
Suma miar kątów
Suma miar kątów wewnętrznych w każdym czworokącie wynosi 360°.
Okrąg wpisany i opisany
W czworokąt da się wpisać okrąg wtedy i tylko wtedy, gdy sumy długości przeciwległych boków czworokąta są równe. Na czworokącie da się opisać okrąg wtedy i tylko wtedy, gdy sumy miar przeciwległych kątów wewnętrznych wynoszą 180°.
Rozpoznawanie czworokątów
Zobacz też
Twierdzenie Ptolemeusza
Przypisy |
188784 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Premierzy%20Republiki%20%C5%9Arodkowoafryka%C5%84skiej | Premierzy Republiki Środkowoafrykańskiej |
Bibliografia
Przypisy
Polityka Republiki Środkowoafrykańskiej |
188786 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Sztyft%20do%20nosa | Sztyft do nosa | Sztyft do nosa - inhalator pomocny w osuszaniu dróg oddechowych. Używanie sztyftu do nosa (wdychanie) przynosi ulgę w stanach kataralnych, ułatwia oddychanie, odświeża i orzeźwia.
Substancjami najczęściej spotykanymi w sztyftach do nosa są: mentol, kamfora, salicylan metylu, olejek miętowy, olejek sosnowy, etanol, parafina.
Sposób użycia
Po zdjęciu nakrętki, nie wkładając końcówki sztyftu do dziurki w nosie, chory wykonuje kilka głębokich wdechów przez nos.
Przyrządy i narzędzia medyczne |
188790 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni%20Jerzykowski | Antoni Jerzykowski | Antoni Jerzykowski (ur. 30 maja 1819 r. w Poznaniu - zm. 1 września 1889 r. w Poznaniu) - profesor, doktor, polski filolog klasyczny, pedagog.
Ojciec Stanisława Jerzykowskiego.
Studiował na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Tytuł doktora otrzymał za rozprawę o twórczości Tukidydesa. W latach 1842-1845 pracował w Gimnazjum w Trzemesznie, w latach 1845-1857 w Królewskim Katolickim Gimnazjum w Ostrowie. Podczas pracy w Ostrowie otrzymał, w roku 1847, tytuł Oberlehrer (Starszy Nauczyciel). W 1848 roku był świadkiem i uczestnikiem wydarzeń Wiosny Ludów. 17 kwietnia 1848 Prusacy przeprowadzili w jego mieszkaniu rabunkową rewizję. Od 1857 roku ponownie pracował w gimnazjum trzemeszeńskim. 5 marca 1863 roku szkoła została rozwiązana za udział uczniów w powstaniu styczniowym, a sam dr Jerzykowski został przeniesiony do Poznania. Od roku 1863 do przejścia na emeryturę w roku 1881 pracował w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, gdzie też zarządzał m.in. specjalną, liczącą około 600 tomów, biblioteką alumnacką. Podczas pracy w Poznaniu otrzymał tytuł profesora.
Autor rozpraw i prac z dziedziny filologii klasycznej, polskiej (zarys gramatyki polskiej), popularnych, wielokrotnie wznawianych podręczników do nauki języka niemieckiego (Gramatyka niemiecka do szkolnego i prywatnego użycia Ostrów, Pleszew 1846, siedmiokrotnie wznawiana gramatyka niemiecka dla uczniów niższych klas), geografii (Jeografia do szkólnego i prywatnego użycia wyd. trzecie Trzemeszno 1854), języka łacińskiego (Zadania do tłumaczenia z polskiego na łacińskie ze słowniczkiem polsko-łacińskim dla średnich klas Leszno 1852), historii Polski (wydana pod pseudonimem Feliks Antoniewicz, służyła uczniom w pracy samokształceniowej), historii powszechnej.
Pochowany został na nowym Cmentarzu Farnym w Poznaniu.
Wybrane publikacje
Commentatio de quinque locis historiae Thucydideae 1850
Słownik do Korneliusza Neposa biografów i Juliusza Cezara wojny z Galami Krotoszyn 1850
Bibliografia
Jarosław Biernaczyk, Antoni Jerzykowski, w: Alma Mater Ostroviensis - Księga Pamięci - Non Omnis Moriar, tom X, Ostrów Wielkopolski 2003
Lech Słowiński, ...Nie damy pogrześć mowy. Wizerunki pedagogów poznańskich XIX wieku, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1982, s. 214-223 (tu data urodzenia: 31 maja 1819)
Linki zewnętrzne
Antoni Jerzykowski – dzieła w bibliotece Polona
Ludzie urodzeni w Poznaniu
Ludzie związani z Ostrowem Wielkopolskim
Polscy pedagodzy
Urodzeni w 1819
Zmarli w 1889 |
188792 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Balthasar%20G%C3%A9rard | Balthasar Gérard | Balthasar Gérard (niderl. Gerards lub Gerardts) (ur. 1557, zm. 14 lipca 1584) – Francuz, wykonawca skutecznego zamachu na Wilhelma Orańskiego.
Życiorys
Gérard urodził się w Vuillafans we francuskim hrabstwie Franche-Comté jako poddany króla Hiszpanii, na ulicy zwanej obecnie Rue Gérard pod numerem 3. Pochodził z rzymskokatolickiej rodziny posiadającej 11 dzieci.
Studiował prawo na uniwersytecie w Dole. Był fanatykiem religijnym i wielkim miłośnikiem Filipa II, króla Hiszpanii, który zaoferował 25 tysięcy koron za zabicie Wilhelma Orańskiego, nazywając go „szkodnikiem całego chrześcijaństwa i wrogiem rodzaju ludzkiego”. Jednak jeszcze zanim Filip II ogłosił nagrodę, Gerard powiedział swoim kolegom ze studiów, że własnoręcznie wbije sztylet w serce Wilhelmowi Orańskiemu.
Pod nazwiskiem Franz Guion trafił do służby Wilhelma, pozorując nienawiść do katolików. 10 lipca 1584 zastrzelił księcia trzema kulami na schodach jego pałacu w Delfcie (Prinsenhof), za co po torturach poćwiartowano go 3 dni później. Filip II Habsburg nadał szlachectwo jego rodzinie, której podarował również majątek Wilhelma we Franche-Comté.
Historia zamachu i śmierci Gerarda została opisana m.in. w książce Zabójczy Błękit autorstwa Jorga Kastnera.
Przypisy
Francuscy zamachowcy
Urodzeni w 1557
Zmarli w 1584 |
755 | https://pl.wikipedia.org/wiki/CD-ROM | CD-ROM | CD-ROM (akronim ang. Compact Disc Read Only Memory) – płyta kompaktowa zawierająca dane dostępne, ale nie modyfikowalne, w komputerze w formie pamięci masowej. Standard zapisu dowolnych danych binarnych został opracowany przez Sony i Philips w 1985 w tzw. Żółtej Księdze (ang. Yellow Book), będącej pierwszym rozszerzeniem standardu CD opisanego w Czerwonej Księdze (ang. Red Book).
Płyty CD-ROM są popularnym nośnikiem w dystrybucji oprogramowania, włączając w to gry komputerowe i aplikacje multimedialne, chociaż mogą zawierać dowolne dane (w ilości zależnej od pojemności nośnika). Istnieje możliwość umieszczenia na płycie łącznie danych komputerowych i dźwięku, który można odtwarzać w zwykłym odtwarzaczu CD, podczas gdy dane (np. oprogramowanie lub pliki filmowe) są osiągalne tylko na komputerze (np. ISO 9660 dla PC). Płyty takie określa się mianem CD-Extra.
W czasie wprowadzania technologii CD-ROM, nośniki te miały większą pojemność niż powszechnie stosowane ówczesne twarde dyski. Obecnie pojemność twardych dysków znacznie przewyższa pojemność CD, DVD czy Blu-ray, mimo to pewne eksperymentalne nośniki optyczne jak np. HVD mają większe pojemności i szybsze transfery danych niż dzisiejsze (2013) twarde dyski.
Nośnik
Płyty CD-ROM pod względem wyglądu są identyczne z płytami kompaktowymi, a zapisane dane są odczytywane w bardzo podobny sposób (jedyną różnicą są standardy używane przy przechowywaniu danych). Płyty są wykonane z poliwęglanowych plastikowych krążków o grubości 1,2 mm, z cienką warstwą aluminium tworzącą warstwę odbijającą światło. Najbardziej powszechnym rozmiarem płyt jest 120 mm średnicy oraz rzadziej spotykany 80 mm średnicy tzw. Mini CD. Możliwe są też inne wymiary i kształty (np. nośniki w kształcie i wymiarze wizytówki).
Dane są zapisywane jako ciąg mikroskopijnych wgłębień. Wzór wgłębień i pól jest odczytywany za pomocą lasera oświetlającego powierzchnię odblaskową („pola” to przerwy między „wgłębieniami”). Ponieważ głębokość wgłębień waha się w granicach od do długości fali światła laserowego stosowanego do odczytu informacji z płyty, faza fali światła odbitego ulega przesunięciu i, w wyniku interferencji, wygasza jasność promienia odbitego. Ten wzór zmieniającej się intensywności wiązki odbitej jest konwertowany na dane cyfrowe.
Standard
Istnieje wiele formatów przechowywania danych na płytach kompaktowych, są one zdefiniowane w tzw. (ang. Rainbow Books). Podstawowe informacje są zawarte w Czerwonej Księdze (ang. Red Book), Żółtej Księdze (ang. Yellow Book) i Białej Księdze (ang. White Book). Dokładną specyfikację standardu ISO/IEC 10149/ECMA-130, która zawiera dokładny opis zjawisk fizycznych i warstwy fizycznej CD-ROM, włączając w to zmodyfikowane kodowanie korekcyjne Reeda-Solomona (CIRC) i modulację danych EFM, można uzyskać w ISO lub ECMA
Standardowy system plików CD-ROM jest zdefiniowany przez ISO 9660, chociaż ma być zastąpiony przez ISO 13490 (który wspiera także CD-R i wielosesyjność). Natomiast UDF rozszerza ISO 13346 (który był zaprojektowany dla wsparcia zapisywania nieliniowego zarówno płyt jednokrotnego zapisu, jak i kasowalnych), aby wspierać nośniki tylko do odczytu oraz zapisywalne, początkowo zaadaptowany dla potrzeb DVD. Powstała także specyfikacja El Torito, dzięki której płyta kompaktowa emuluje dyskietki lub dysk startowy komputera.
Napędy CD-ROM są klasyfikowane współczynnikiem prędkości w stosunku do płyt muzycznych (1× oznacza prędkość transmisji rzędu 150 KiB/s). Napędy o współczynniku 12× stały się powszechne począwszy od 1997 roku. Przy prędkościach przekraczających 12× pojawiają się problemy z wibracjami i ciepłem. Napędy stosujące stałą prędkość kątową (CAV – ang. Constant Angular Velocity) pozwalają na prędkości transmisji do 30× na zewnętrznej krawędzi płyty. Jednakże niejako z natury, prędkość przy wewnętrznej krawędzi wynosi tylko 12×, i rośnie liniowo wraz ze zbliżaniem się do krawędzi zewnętrznej.
Dane
Sektor danych na płycie kompaktowej zawiera 2352 bajty podzielone na 98 ramek po 24 bajty każda. W odróżnieniu od płyt muzycznych, CD-ROM nie może polegać na ukrywaniu błędów metodą interpolacji, a w związku z tym wymaga większej wiarygodności pobieranych danych. W celu lepszego wykrywania błędów i ich korekcji na płytach CD-ROM zastosowano trzecią warstwę kodowania korekcyjnego Reeda-Solomona. CD-ROM w trybie 1, wyposażony w trzy warstwy korekcji błędów, zawiera 2048 bajtów danych netto z 2352 dostępnych na sektor. W trybie 2, najczęściej stosowany do zapisu materiału video (VCD), na dane przeznaczone jest 2336 bajtów na sektor. Prędkość transmisji danych netto w trybie 1 w porównaniu do płyt muzycznych wynosi is 44100 Hz × 16 bits/sample × 2 channels × 2048 / 2352 / 8 = 153,6 kB/s = 150 KiB/s. Czas odtwarzania to 74 minuty, czyli 4440 sekund, co daje pojemność netto w trybie 1 równą 682 MB = 650 MiB.
Przy prędkości 1× napęd CD odczytuje 75 kolejnych sektorów na sekundę.
Zawartość typowej płyty kompaktowej
Typowo 74 minuty = 333 000 bloków lub sektorów.
Każdy sektor to 2352 bajty zawierające:
2048 bajtów danych w trybie 1
2336 bajtów danych w trybie 2 (PSX/VCD)
2352 bajty danych dźwiękowych.
Różnice między rozmiarem sektora a ilością danych wynikają z wprowadzenia danych nagłówkowych i kodowania korekcyjnego, których jest więcej dla danych komputerowych, mniej dla materiału wideo i brak dla danych dźwiękowych. Należy jednak zauważyć, że wszystkie formy danych korzystają ponadto z korekcji błędów niższego poziomu.
Przygotowując obraz płyty kompaktowej stosowanym rozmiarem sektora są zawsze 2352 bajty
Całkowity rozmiar obrazu płyty jest wielokrotnością sektora.
Wzór dla nagłówka sektora płyty kompaktowej w trybie 1 to 0x00ffffffffffffffffffff00
Produkcja
Płyty CD-ROM są produkowane masowo metodą tłoczenia. W oparciu o oryginalną szklaną płytę są tworzone specjalne matryce do tłoczenia, które „odciskają” ostateczny wzór wgłębień i pól na ostatecznych płytach. Płyty „nagrywalne” są tworzone w zupełnie inny sposób, gdyż dane są zapisywane promieniem lasera, który zmienia właściwości barwnika lub przemiany fazowej materiału w procesie potocznie zwanym „wypalaniem”.
Pojemność
Pojemności płyt CD-ROM są zwyczajowo wyrażane z przedrostkiem dwójkowym po odjęciu obszaru, który jest zajęty przez dane niezbędne do korekcji błędów. Typowy nośnik 120 mm o pojemności 700 MB może właściwie przechować 737 MB (703 MiB) danych z korekcją błędów (lub 847 MB wszystkich). Dla porównania jednowarstwowa płyta DVD może pomieścić 4,7 GB danych chronionych sumami kontrolnymi, to więcej niż 6 płyt CD-ROM.
Napęd
Do odczytu płyt CD-ROM wymagany jest napęd CD-ROM. Napędy do odczytu płyt CD-ROM są połączone z komputerem przez IDE(ATA), SCSI, SATA, FireWire lub USB. Praktycznie wszystkie współczesne napędy CD-ROM są w stanie odczytywać płyty muzyczne (jak również Video CD i inne standardy danych), czasami jednak wymagane jest do tego odpowiednie oprogramowanie.
Laser i optyka
Napędy CD-ROM wykorzystują laser półprzewodnikowy emitujący światło w bliskiej podczerwieni o długości fali 780 nm. Promień lasera jest kierowany na płytę za pomocą optyczno-elektronicznego modułu śledzącego, który wykrywa odbicie lub rozproszenie promienia.
Prędkość transmisji
Jeśli napęd CD-ROM odczytuje dane, stosując tę samą prędkość obrotową co odtwarzacz płyt muzycznych, to prędkość transmisji danych wynosi 150 KiB/s, powszechnie określaną jako „1×”. Przy tej prędkości prędkość przesuwu sektorów względem promienia laserowego wynosi 1,2 m/s. Aby utrzymać tę liniową prędkość po zmianie pozycji głowicy, prędkość obrotowa płyty jest zmieniana od 500 obr./min przy wewnętrznej krawędzi płyty, do 200 obr./min przy zewnętrznej krawędzi.
Przez zwiększanie prędkości przy której dysk się obraca, dane mogą być odczytywane z większą prędkością. Na przykład napęd CD-ROM obracający płytą z prędkością 8×, tj. od 1600 do 4000 obr./min, osiąga prędkość przesuwu sektora 9,6 m/s i prędkość transmisji rzędu 1200 KiB/s. Przy prędkościach powyżej 12× większość napędów odczytuje płyty stosując stałą prędkość obrotową (CAV ang. Constant Angular Velocity), niezależnie od pozycji głowicy. W tym trybie współczynnik „×” należy rozumieć jako prędkość maksymalna osiągalna przy zewnętrznej krawędzi płyty. Współczynnik 20× wydawał się być nieprzekraczalną granicą z powodów mechanicznych do czasu aż Samsung Electronics wprowadził na rynek napęd SCR-3230 działający z prędkością 32×, którą osiągnął dzięki zastosowaniu systemu łożysk kulkowych do zrównoważenia wirującej płyty, zmniejszając wibracje i hałas. W 2004 najszybsze powszechnie spotykane prędkości transmisji osiągnęły wartość 52×, tj. 10 400 obr./min i 7,62 MiB/s. Dalsze zwiększanie prędkości obrotowej zostało ograniczone przez wytrzymałość plastiku poliwęglanowego, z którego płyty są wykonywane. Przy prędkości obrotowej 52×, prędkość liniowa sektorów względem głowicy przy zewnętrznej krawędzi płyty wynosi około 65 m/s. Mimo to dalsze zwiększanie prędkości odczytu jest wciąż możliwe, stosując wiele przetworników laserowych, co zademonstrował Kenwood TrueX 72×, w którym zastosowano siedem laserów przy prędkości obrotowej około 10×.
Napędy CD z opcją nagrywania są często opisywane trzema prędkościami transmisji:
prędkość zapisu płyty do jednokrotnego zapisu
prędkość zapisu płyty do wielokrotnego zapisu
prędkość odczytu.
Przykład: napęd 12×/10×/32× oznacza, że zapis na płytę CD-R odbywa się z prędkością 12× (1,76 MiB/s), zapis na płytę CD-RW z prędkością 10× (1,46 MiB/s), a odczyt z prędkością 32× (4,69 MiB/s), przy założeniu, że zarówno procesor, jak i nośnik nie narzucą swoich ograniczeń.
Należy odróżnić współczynnik prędkości 1× dla CD-ROM (150 KiB/s) od współczynnika 1× dla DVD (1,32 MiB/s).
Kwestie praw autorskich
Wystąpiły próby ze strony przemysłu muzycznego, aby uczynić płyty muzyczne (CDDA, Czerwona Księga) nieodtwarzalnymi na komputerach wyposażonych w napędy CD-ROM, aby zapobiec kopiowaniu nagrań muzycznych. Osiągano to przez zamierzone wprowadzanie błędów na płycie, które większość samodzielnych odtwarzaczy CD potrafiła skompensować, lecz mogły one dezorientować napędy CD-ROM. Od października 2001, z powodu nacisku ze strony praw konsumenta, płyty muzyczne muszą być opatrzone w tekst ostrzegawczy, jeśli płyta nie spełnia wszystkich standardów opisanych w oficjalnej specyfikacji dotyczącej muzycznych płyt kompaktowych, celem poinformowania nabywców, które płyty nie pozwalają w pełni na dozwolony użytek ich zawartości.
W 2005 Sony BMG Music Entertainment został skrytykowany, gdy okazało się, że mechanizm zabezpieczający przed kopiowaniem (XCP – ang. Extended Copy Protection) zastosowany na niektórych płytach muzycznych automatycznie i potajemnie instalował na komputerach oprogramowanie zapobiegające kopiowaniu. Takie płyty nie można prawnie uznać za CD czy też płyty kompaktowe, ponieważ nie spełniają one standardów opisanych w Czerwonej Księdze dotyczącej płyt muzycznych.
Dystrybutorzy oprogramowania, a w szczególności gier komputerowych, często korzystają z różnych metod zabezpieczających przed kopiowaniem, aby zapobiec uruchamianiu programów z nośników innych niż oryginalne. Te metody tym różnią się od zabezpieczeń stosowanych na płytach muzycznych, że zwykle są zaimplementowane z dwóch stron, tj. na nośniku i w oprogramowaniu. Płyta CD-ROM może zawierać „słaby” sektor, który powoduje trudności przy skopiowaniu, oraz dodatkowe dane, trudne lub niemożliwe do skopiowania na CD-R lub do obrazu płyty, natomiast oprogramowanie zawsze sprawdza ich istnienie, weryfikując jednocześnie oryginalność płyty w napędzie CD-ROM.
Przemysł muzyczny zachęca wytwórców nagrywarek CD, aby każdy napęd, który wyprodukują, miał swój unikatowy identyfikator, który będzie zakodowany na każdej płycie utworzonej przez ten napęd tzw. RID (ang. Recorder Identification Code.)
Przypisy
Zobacz też
DVD-Audio
PD
Płyty kompaktowe |
757 | https://pl.wikipedia.org/wiki/CPAN | CPAN | CPAN () – źródło dokumentacji oraz modułów do języka Perl. Zgromadzone moduły mają bardzo wiele zastosowań (np. umożliwiają dostęp do baz danych czy protokołów komunikacyjnych, tworzenie obrazków, wykonywanie skomplikowanych operacji matematycznych i in.). Na początku 2007 roku liczba modułów przekraczała 11 000, a ich łączny rozmiar 3 400 MB, na początku drugiej połowy roku 2010 było ich już ponad 18 000, co dało prawie 7 400 MB.
Wszystkie moduły są darmowe; większość z nich została udostępniona na Licencji Artystycznej lub GNU GPL.
Zobacz też
CRAN
CTAN
Linki zewnętrzne
www.cpan.org
search.cpan.org Wyszukiwarka modułów
mirror FTP na Uniwersytecie Warszawskim
Perl |
760 | https://pl.wikipedia.org/wiki/CP/M | CP/M | CP/M (ang. Control Program/Monitor lub Control Program/Microcomputer) – prosty system operacyjny, produkowany przez firmę Digital Research, dopuszczający działanie tylko jednego procesu (wykonywanego programu). Ta cecha – normalna we wczesnych latach osiemdziesiątych XX w. – upraszczała konstrukcję systemu, przede wszystkim zarządzanie pamięcią, która poza obszarem zarezerwowanym dla systemu, była dostępna tylko dla jednego procesu.
System CP/M miał ubogi zestaw poleceń wewnętrznych, interpreter poleceń był częścią jądra systemu i ładowany był do początkowego obszaru pamięci. Interpreter poleceń pozwalał na wyświetlenie w różnej postaci zawartości katalogu, zmianę katalogu, zmianę aktywnego użytkownika (polecenie user z parametrem w zakresie 0–15) i uruchomienie polecenia zewnętrznego lub programu. Struktura plików wykonywalnych przypominała format .COM stosowany w PC-DOS (była zresztą ich pierwowzorem).
Dla systemu CP/M dostępne były aplikacje takie jak: WordStar (edytor tekstu, pierwowzór późniejszego WordPerfect dla systemu DOS; obsługiwany kombinacjami klawiszy ), arkusz kalkulacyjny Multiplan oraz oprogramowanie specjalistyczne. Pozwalał on na korzystanie z języków programowania BASIC, Pascal, C, Fortran, COBOL, a także narzędzi wspomagających programowanie w asemblerze.
Wersje systemu CP/M
System CP/M napisany został pierwotnie dla procesora Intel 8080, jednak używany był przede wszystkim na bardzo popularnym wówczas procesorze Zilog Z80, który był z nim zgodny programowo. Wersja tego systemu operacyjnego powstała również dla procesorów Intel x86, ale nie zdobyła większej popularności, gdyż system MS-DOS miał już ugruntowaną pozycję wśród użytkowników komputerów osobistych. W popularyzacji nie pomogło nawet wydanie wielozadaniowej wersji systemu pod nazwą MP/M.
Wprowadzone na rynek wersje systemu CP/M:
CP/M – dla procesora Intel 8080 i z nim zgodnych,
CP/M-86 – dla procesora Intel 8086 i z nim zgodnych,
CP/M-68k – dla procesora Motorola 68000.
CP/M-8000 – dla procesora Zilog Z8000.
Rozwinięciem systemu CP/M był Digital Research DOS (znany jako DR-DOS), przeznaczony dla komputerów klasy PC oraz GEMDOS, część systemu operacyjnego m.in. komputerów Atari ST odpowiedzialna za zarządzanie plikami.
Systemy CP/M dla x86 przegrały z MS-DOS z powodu ceny. CP/M kosztował $240 wobec $40 za MS-DOS.
CP/M na ZX Spectrum
W Polsce system CP/M stosowany był m.in. w komputerach Elwro 800 Junior, ComPAN-8 (produkowanych przez ówczesne zakłady Mera-Elzab) oraz w dość popularnych klonach ZX Spectrum produkcji Timex. Tak naprawdę system CP/M był uruchamiany wówczas na procesorze w stacji dysków FDD3000, a komputer pełnił tylko funkcję zaawansowanego terminala, z uwagi na fakt, że system operacyjny wymagał do działania pamięci RAM na początku przestrzeni adresowej, zaś w ZX Spectrum pierwsze 16 kB pamięci zajmował ROM. Stacja FDD3000 była zatem w pełni kompletnym komputerem, wyposażonym w procesor Z80A 4 MHz i 64 kB pamięci RAM. Uruchomienie CP/M nie było możliwe na uboższej wersji stacji FDD3, która miała jedynie 16 kB pamięci RAM, co wystarczało jednak do uruchomienia systemu TOS (z wyłączeniem wersji 4).
CP/M na Atari XL/XE
Na podobnej zasadzie użycie CP/M 2.2 jest możliwe na ośmiobitowym Atari. Potrzebna jest do tego stacja dysków Indus GT, LDW Super 2000 lub CA-2001 (te dwie ostatnie były sprzedawane przez Pewex i bardzo popularne w Polsce). Wszystkie te stacje zawierają procesor Z80 taktowany zegarem 4 MHz. Każda z nich ma wprawdzie tylko 2 kB pamięci RAM, ale do uruchomienia CP/M wystarczy rozbudowa tej pamięci do 64 kB, dość prosta, gdyż stacja jest specjalnie do tego zaprojektowana. Podobnie jak w przypadku ZX Spectrum, jednak z innych nieco względów (procesor MOS 6502 montowany w Atari jest niezgodny z Z80), komputer pełni wtedy funkcję inteligentnego terminala dla programów uruchamianych wewnątrz stacji dysków.
CP/M Plus (CP/M 3.0)
CP/M Plus został wprowadzony do sprzedaży przez Digital Research w roku 1982.
Później firma Locomotive Software Limited przygotowała natywne wersje tego systemu (CP/M Plus) dla komputerów Amstrad Schneider 6128 i ZX Spectrum +3.
Zobacz też
systemy operacyjne bazujące na systemie CP/M i z nim zgodne:
CP/J
CPM/R
EMOS
Mikros
FDD3000
Polecenia systemu operacyjnego CP/M
Przypisy
Linki zewnętrzne
Źródła systemu i historia powstania
Systemy operacyjne |
763 | https://pl.wikipedia.org/wiki/C%20%28ujednoznacznienie%29 | C (ujednoznacznienie) | C – trzecia litera alfabetu łacińskiego, czwarta litera alfabetu polskiego.
C
oznaczenie stopni w skali temperatury Celsjusza
cyfra rzymska oznaczająca liczbę 100 (od łac. centum – "sto")
cyfra w układzie szesnastkowym symbolizująca wartość dwanaście (także w każdym innym pozycyjnym systemie liczbowym o podstawie większej lub równej 13)
języki programowania:
C
C++
C--
C# (lub inaczej C Sharp)
cyan – kolor cyjanowy, symbol jednej z czterech podstawowych farb CMYK stosowanych w poligrafii
klasa modeli
kulomb – jednostka ładunku elektrycznego
węgiel – symbol chemiczny pierwiastka
nazwa dźwięku muzycznego
oznaczenie odcinka szyjnego kręgosłupa lub rdzenia kręgowego
broń chemiczna – grupa broni masowej zagłady z szeregu ABC (Atomowa, Biologiczna, Chemiczna)
pojemność cieplna
pojemność elektryczna
operator C – w mechanice kwantowej operator zamieniający cząstki na antycząstki
witamina C
C. – celownik – przypadek w językoznawstwie
c
prędkość światła w próżni (stała fizyczna)
centy – nazwa przedrostka w układzie SI, odpowiadającego mnożnikowi 10−2, np. centymetr
center (środkowy) – pozycja w koszykówce
kwark c
c lub cz (dosłownie czas) – w sporcie żużlowym zapis w programach meczowych określający spóźnienie się zawodnika na start
Inne
© – znak Copyright
Zobacz też
skrót jednoliterowy. |
188793 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt%20Podhorski | Zygmunt Podhorski | Zygmunt Podhorski, ps. „Zaza” (ur. 25 maja 1891 w Popudni, zm. 12 września 1960 w Londynie) – generał brygady Wojska Polskiego i Polskich Sił Zbrojnych.
Życiorys
Urodził się 25 maja 1891 w majątku Popudnia, w powiecie lipowieckim ówczesnej guberni kijowskiej, w rodzinie Piotra i Klementyny z Lipkowskich. Był młodszym bratem pułkownika kawalerii Włodzimierza Podhorskiego (1884–1941). Pochodził z rodziny wywodzącej się z kniaziów ruskich, osiadłej w Rzeczypospolitej w XVI wieku.
Uczył się w Warszawie, w 1909 zdał maturę polską, a następnie eksternistycznie rosyjską. Odbył następnie służbę wojskową w rosyjskim 9 Pułku Bugskich Ułanów w Białej Cerkwi. W latach 1911–1913 studiował na Studium Rolniczym UJ w Krakowie. W trakcie studiów, w 1911, został awansowany na chorążego. Pracę dyplomową złożył latem 1914, lecz w obliczu wybuchu wojny opuścił austriacki Kraków, unikając internowania. Dyplom inżyniera rolnika uzyskał dopiero w połowie lat dwudziestych.
Podczas I wojny światowej walczył w kawalerii rosyjskiej. Został dowódcą plutonu w 9 Pułku Bugskich Ułanów, w marcu 1915 awansowany został na korneta (podporucznika). Wyróżnił się podczas szarży przeciw Austriakom pod Krzywoluką 20 października 1915, w której został dwukrotnie ranny. Po leczeniu powrócił w maju 1916 do pułku, w którym walczył do lutego 1917.
Na skutek swoich starań Podhorski uzyskał przydział do polskiego 1 pułku ułanów, gdzie został dowódcą plutonu, a następnie szwadronu. Wyróżnił się podczas szarży pod Krechowcami 24 lipca 1917, za co został odznaczony Oficerskim Krzyżem Św. Jerzego i żołnierskim Krzyżem Św. Jerzego. W sierpniu 1917 awansował na porucznika. Od września 1917 jego Pułk wchodził w skład I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. Po rozbrojeniu Korpusu przez Niemców w maju 1918 i jego demobilizacji, Podhorski przebywał w oddziałach polskich na Kubaniu. Czasowo był attaché wojskowym przy polskim przedstawicielstwie w Kijowie. 3 listopada 1918 powrócił do Polski.
Tuż po powrocie Podhorski był jednym z głównych organizatorów odtworzonego 1 pułku ułanów, który uzyskał następnie miano Ułanów Krechowieckich. 11 listopada 1918, dowodząc szwadronem ułanów, zajął koszary przy ul. Koszykowej w Warszawie, rozbrajając żołnierzy niemieckich i uzyskując wyposażenie dla pułku. 6 grudnia 1918 uzyskał awans na rotmistrza oraz został kwatermistrzem 1 pułku ułanów. Pod koniec 1918 uczestniczył w walkach pułku na południowy wschód od Przemyśla, w ramach odsieczy Lwowa. Od kwietnia 1919 dowodził dywizjonem pułku. Podczas wojny polsko-bolszewickiej, w lutym 1920, powierzono mu dowództwo szwadronu zapasowego 1 pułku ułanów w Tarnowie, a w lipcu otrzymał awans na stopień majora. 27 lipca 1920 objął dowodzenie 203 ochotniczego pułku ułanów, z którym uczestniczył w walkach Bitwy Warszawskiej w rejonie Ciechanowa. 9 września 1920 powierzono mu dowództwo 1 pułku ułanów Krechowieckich. Pułkiem tym dowodził do 29 lipca 1927.
Po wojnie Zygmunt Podhorski był jednym z inicjatorów osadnictwa wojskowego na Kresach Wschodnich. 1 grudnia 1924 awansował do stopnia pułkownika ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 i 10. lokatą w korpusie oficerów kawalerii. W 1927 ukończył wyższy kurs oficerski we Francji, po czym mianowano go komendantem Obozu Szkolnego Kawalerii w Grudziądzu, przeorganizowanym 1 kwietnia 1928 na Centrum Wyszkolenia Kawalerii. Uważany jest przez wielu za najwybitniejszego komendanta CWK. Szkołą tą komenderował do lipca 1935. W 1929 został członkiem Oficerskiego Trybunału Orzekającego. Publikował również artykuły poświęcone zagadnieniom organizacji i wyszkolenia kawalerii. W latach 1935–1936 był dowódcą XIII Brygady Kawalerii w Płocku, a następnie Suwalskiej Brygady Kawalerii w Suwałkach. 19 marca 1938 otrzymał awans na generała brygady.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 dowodził Suwalską Brygadą Kawalerii, wchodzącą w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”. Czasowo, w dniach 9-10 września, sprawował dowództwo SGO „Narew”. W tych dniach Brygada uczestniczyła w ciężkich walkach pod Zambrowem. 11 września objął dowodzenie Grupy Operacyjnej Kawalerii, w skład, której weszła Suwalska BK i Podlaska Brygada Kawalerii. Wyprowadził następnie grupę z okrążenia i przebił się do Puszczy Białowieskiej, gdzie 20 września zreorganizował grupę w Dywizję Kawalerii „Zaza”, nazwaną tak od jego pseudonimu. Dowodząc dywizją usiłował w walkach przebić się na południe, celem połączenia z pozostającymi siłami polskimi. W ostatnich dniach września 1939, podporządkował Dywizję Samodzielnej Grupie Operacyjnej „Polesie”, dowodzonej przez gen. bryg. Franciszka Kleeberga. W składzie SGO „Polesie” wziął udział w ostatnich walkach kampanii wrześniowej, pod Kockiem. Po kapitulacji 6 października 1939, gen. Zygmunt Podhorski dostał się do niewoli niemieckiej. Przez wielu historyków jest oceniany jako jeden z najlepszych polskich dowódców kampanii.
Przebywał początkowo w obozach jenieckich (oflagach) w Königstein, Hohnstein i Johannisbrunn, a następnie od kwietnia 1942 do wyzwolenia 5 kwietnia 1945 w oflagu VIIA Murnau. Wchodził tam w skład kierownictwa konspiracji obozowej (Ruch Oporu), będąc szefem sztabu, wywiadu i kontrwywiadu.
19 czerwca 1945 został wcielony do służby w Polskich Siłach Zbrojnych oraz mianowany zastępcą dowódcy Bazy 2 Korpusu Polskiego we Włoszech. Od 1946 roku pełnił służbę w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia. Był dowódcą 5 Grupy Brygadowej.
Po demobilizacji zamieszkał z rodziną w Londynie. Środki na utrzymanie zdobywał jako pracownik zakładu krawieckiego.
Uczestniczył w emigracyjnej działalności politycznej, będąc w stronnictwie gen. Władysława Andersa, a także działalności społecznej i kombatanckiej. Był przewodniczącym Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej. Publikował opracowania historyczno-wojskowe na łamach polskiej prasy emigracyjnej. Zmarł 12 września 1960 w Londynie. Został pochowany na Cmentarzu Brompton w Londynie.
Zygmunt Podhorski 13 lutego 1923 roku w kaplicy Przytuliska w Warszawie zawarł związek małżeński z Marią Zdziechowską córką Feliksa i Jadwigi z Lipkowskich. Z tego związku urodził się syn Piotr (13 listopada 1923 roku) i córka Maria (24 czerwca 1928 w Grudziądzu). Piotr Podhorski ps. „Piotr” poległ 6 sierpnia 1944 roku w Warszawie, jako kapral podchorąży Zgrupowania AK „Bartkiewicz”.
Imię generała Zygmunta Podhorskiego nosiła 4 Suwalska Brygada Kawalerii Pancernej. Matką chrzestną sztandaru brygady była córka generała Maria Bobińska z Podhorskich, zmarła 21 listopada 2000 roku w Londynie. Maria była żoną kapitana pilota Zbigniewa Gustawa Bobińskiego (1921–1995), kawalera Virtuti Militari.
W 1991 r. imię Zygmunta Podhorskiego nadano II Liceum Ogólnokształcącemu w Suwałkach.
Awanse
chorąży – 1911
podporucznik – 1915
porucznik – 1917
rotmistrz – 6 grudnia 1918
major – 1920
pułkownik – 1 grudnia 1924
generał brygady – 19 marca 1938
Ordery i odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari (pośmiertnie, 1970)
Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (1947)
Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 2552 (1921)
Krzyż Niepodległości (17 marca 1932)
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (30 kwietnia 1925)
Krzyż Walecznych (dwukrotnie)
Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
Złoty Krzyż Zasługi (19 marca 1937)
Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Odznaka pamiątkowa 1 Pułku Ułanów Krechowieckich
Komandor Orderu Miecza (Szwecja, 1932)
Komandor Orderu Orła Białego (Jugosławia)
Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja)
Medal Zwycięstwa (Médaille Interalliée)
Order Świętego Jerzego (Imperium Rosyjskie)
Krzyż Świętego Jerzego (Imperium Rosyjskie)
Przypisy
Bibliografia
Polski Słownik Biograficzny, T.XXVII/I, Zeszyt 112, Ossolineum 1982.
Jarosław Szlaszyński. 1 Pułk Ułanów Krechowieckich w Augustowie. „Rocznik Augustowsko-Suwalski t. VI”, s. 89–122, 2006. Suwałki: Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe.
Bartosz Janczak, Gen. bryg. Zygmunt Podhorski ps. Zaza (1891–1960) – komendant Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu, jeniec Oflagu VII A Murnau, „Rocznik Grudziądzki” 2017, t. XXV, s. 177–196.
Członkowie III Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej
Członkowie IV Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej
Członkowie Oficerskiego Trybunału Orzekającego
Dowódcy 1 Pułku Ułanów Krechowieckich
Dowódcy 27 Pułku Ułanów
Dowódcy Suwalskiej Brygady Kawalerii
Generałowie brygady II Rzeczypospolitej
Generałowie brygady Polskich Sił Zbrojnych
Jeńcy Oflagu VII A Murnau
Londyńska Polonia
Ludzie związani z Grudziądzem
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari (władze RP na uchodźstwie)
Odznaczeni Krzyżem Niepodległości
Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (II Rzeczpospolita)
Odznaczeni Krzyżem Walecznych (dwukrotnie)
Odznaczeni Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari (II Rzeczpospolita)
Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami
Oficerowie I Korpusu Polskiego w Rosji
Oficerowie kawalerii II Rzeczypospolitej przeniesieni do korpusu generałów
Oficerowie Centrum Wyszkolenia Kawalerii
Patroni jednostek Wojska Polskiego
Pochowani na cmentarzu Brompton w Londynie
Polacy odznaczeni Krzyżem Świętego Jerzego (Imperium Rosyjskie)
Polacy odznaczeni Medalem Zwycięstwa
Polacy odznaczeni Orderem Miecza
Polacy odznaczeni Orderem Orła Białego (Serbia)
Polacy odznaczeni Orderem Świętego Jerzego (Imperium Rosyjskie)
Polacy – Kawalerowie Legii Honorowej
Polacy – oficerowie Imperium Rosyjskiego
Polacy – żołnierze Armii Imperium Rosyjskiego w I wojnie światowej
Politycy emigracyjni
Uczestnicy bitwy pod Kockiem (1939)
Uczestnicy Bitwy Warszawskiej (1920)
Uczestnicy wojny polsko-ukraińskiej (strona polska)
Urodzeni w 1891
Zmarli w 1960
Żołnierze Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia
Żołnierze Wojska Polskiego na emigracji w Wielkiej Brytanii po II wojnie światowej
Żołnierze formacji ochotniczych w wojnie polsko-bolszewickiej |
188795 | https://pl.wikipedia.org/wiki/1891%20w%20filmie | 1891 w filmie |
Premiery filmowe
Dickson Greeting – amerykański film niemy z 1891 roku, w reżyserii Williama K.L. Dicksona. Film został nakręcony w studiu Black Maria, w gminie West Orange, w stanie New Jersey.
Lekkoatleta z Newark (Newark Athlete)
Boks mężczyzn (Men Boxing)
Two Fencers
Urodzili się
1 stycznia – Charles Bickford, amerykański aktor (zm. 1967)
9 lutego – Ronald Colman, brytyjski aktor (zm. 1958)
6 marca – Victor Kilian, amerykański aktor (zm. 1979)
8 marca – Sam Jaffe, amerykański aktor (zm. 1984)
2 kwietnia – Jack Buchanan, brytyjski reżyser, pisarz i aktor (zm. 1957)
10 kwietnia – Tim McCoy, amerykański aktor (zm. 1978)
15 kwietnia – Wallace Reid, amerykański aktor (zm. 1923)
13 maja – Fritz Rasp, niemiecki aktor (zm. 1976)
26 maja – Paul Lukas, amerykański aktor pochodzenia węgierskiego (zm. 1971)
24 czerwca – Irving Pichel, amerykański aktor i reżyser (zm. 1954)
14 listopada – Józef Orwid, polski aktor (zm. 1944) |
188796 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Niezmiennik%20relatywistyczny | Niezmiennik relatywistyczny | Niezmiennik relatywistyczny – wielkość fizyczna, która jest niezmiennicza względem transformacji Lorentza w tym sensie, że jest tensorem w 4-wymiarowej czasoprzestrzeni. Tensory określone w danym punkcie czasoprzestrzeni mogą mieć 1, 4, 16, 64 itd. składowych (są to skalary, czterowektory, tensory drugiego rzędu itd.). Tensory można przypisywać pojedynczym cząstkom, polom fizycznym lub punktom czasoprzestrzeni. Niezmieniczość tensorów wyraża się w tym, że ich składowe określone dla danego punktu czasoprzestrzeni w jednym układzie odniesienia wiążą się ze składowymi określonymi w tym samym punkcie czasoprzestrzeni w innym układzie odniesienia według ściśle określonych zależności, wynikających z transformacji Lorentza. Zależności te omówiono w artykule.
Liczba składowych niezmienników relatywistycznych
Tensory definiowane w czasoprzestrzeni mają składowych (współrzędnych), gdzie – rząd tensora, przy tym współrzędne te są liczbami rzeczywistymi, powstającymi z rzutowania danego tensora na osie układu współrzędnych danego układu odniesienia (jest tu analogia do wyznaczania współrzędnych wektora w przestrzeni 3-wymiarowej). Ze względu na rząd tensory relatywistyczne dzieli się na:
czteroskalary – tensory zerowego rzędu, mają składową; np. masa spoczynkowa cząstki (np. elektronu), czas własny, czyli czas mierzony w układzie poruszającym się z daną cząstką, interwał czasoprzestrzenny, długość 4-wektora, iloczyn skalarny dwóch czterowektorów itd.
czterowektory – tensory pierwszego rzędu, mają składowe; np. 4-wektor położenia, prędkości, przyspieszenia, siły, energii-pędu
tensory drugiego rzędu, mają składowych; np. tensor metryczny, energii-pędu, pola elektromagnetycznego itp.
Własności transformacyjne niezmienników relatywistycznych
Ze względu na własności transformacyjne współrzędne tensorów dzieli się na:
współrzędne kontrawariantne,
współrzędne kowariantne.
Składowe kontrawariantne:
czteroskalarów wyrażają się 1 liczbą, identyczną w każdym inercjalnym układzie odniesienia,
czterowektorów – dana wielkość jest 4-wektorem, jeżeli zmierzona przez dwóch różnych obserwatorów ma tę własność, że wyniki pomiarów drugiego obserwatora wiążą się z wynikami pomiarów pierwszego obserwatora za pomocą macierzy transformacyjnej identycznej, jak macierz wiążąca ze sobą różniczki 4-wektora położenia, określającego położenie punktu, w którym dokonano pomiarów, przy czym różniczki te zostały określone przez tych obserwatorów,
tensor kontrawariantny drugiego rzędu – to zespół 16 składowych, które transformują się z danego układu do innego tak jak transformują się do tego układu podwójne iloczyny różniczek 4-wektora położenia itd.
Iloczyn skalarny 4-wektorów
Każda wielkość fizyczna dająca się wyrazić jako funkcja iloczynu skalarnego czterowektorów jest niezmiennikiem relatywistycznym:
Uzasadnienie
Niech będzie dana transformacja relatywistyczna zadana przez tensor którego działanie na wektory A i B wyraża się jako:
Iloczyn skalarny nowych wektorów ma postać:
Jednak każda transformacja Lorentza spełnia równość:
Skąd otrzymujemy:
Inne skalarne niezmienniki relatywistyczne
Interwał czasoprzestrzenny
Jednym z niezmienników transformacji Lorentza jest interwał czasoprzestrzenny, czyli odległość między dwoma zdarzeniami w czasoprzestrzeni. Wyraża się on wzorem
gdzie:
– różnica między czasami zajścia zdarzeń,
– odległościami przestrzenne między zdarzeniami wzdłuż osi X, Y, Z.
Dowód
Wzory transformacyjne Lorentza
można zapisać w postaci
Podnosząc obie strony do kwadratu i mnożąc drugie równanie przez c² otrzymamy
a po odjęciu stronami
Długość 4-wektora energii-pędu
Czterowektor energii-pędu jest dany wyrażeniem
Długość tego 4-wektora wynosi
– długość ta jest równa wielkości masy spoczynkowej ciała mnożonej przez kwadrat prędkości światła – wartość ta nie zależy od tego, w jakim układzie określa się ją, gdyż a) masa spoczynkowa jest wielkością charakteryzującą cząstkę, np. elektron ma inną masę spoczynkową niż proton itp. b) prędkość światła jest identyczna w każdym układzie odniesienia (zgodnie z postulatem Einsteina). |
188797 | https://pl.wikipedia.org/wiki/1892%20w%20filmie | 1892 w filmie |
Premiery
Uścisk dłoni (The Handshake)
Urodzili się
14 stycznia – Hal Roach, amerykański producent filmowy i reżyser (zm. 1992)
8 kwietnia – Mary Pickford, amerykańska aktorka (zm. 1979)
2 sierpnia – Jack Warner, amerykański producent filmowy, założyciel studia filmowego w Hollywood (zm. 1978)
23 października – Gummo Marx, amerykański aktor, jeden z braci Marx (zm. 1977)
25 października – Nell Shipman, kanadyjska aktorka, pisarka, producent (zm. 1970)
2 listopada – Alice Brady, amerykańska aktorka (zm. 1939) |
188798 | https://pl.wikipedia.org/wiki/1893%20w%20filmie | 1893 w filmie |
Wydarzenia
zakończenie budowy pierwszej komercyjnej wytwórni filmowej – Black Maria.
Premiery
The Barbershop
Blacksmith Scene
Urodzili się
10 lutego – Jimmy Durante, amerykański piosenkarz i aktor (zm. 1980)
17 lutego – Karol Benda, polski aktor i reżyser (zm. 1942)
28 lutego – Wsiewołod Pudowkin, radziecki teoretyk sztuki, reżyser, scenograf i aktor filmowy (zm. 1953)
3 kwietnia – Leslie Howard, brytyjski aktor (zm. 1943)
20 kwietnia – Harold Lloyd, amerykański aktor (zm. 1971)
6 sierpnia – Guthrie McClintic, amerykański reżyser filmowy i teatralny oraz producent (zm. 1961)
17 sierpnia – Mae West, amerykańska aktorka (zm. 1980)
16 września – Alexander Korda, brytyjski reżyser i producent filmowy (zm. 1956)
26 września – Gladys Brockwell, amerykańska aktorka (zm. 1929)
14 października – Lillian Gish, amerykańska aktorka (zm. 1993) |
188799 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C4%86wiczenia%20duchowne | Ćwiczenia duchowne | Ćwiczenia duchowne (hiszp. Ejercicios Espirituales, łac. Exercitia spiritualia) – książka św. Ignacego Loyoli, na której opiera się zespół ćwiczeń rekolekcyjnych (duchowość ignacjańska), opartych na głębokim rachunku sumienia (rozeznaniu duchowym) i rozmyślaniach, znany jako ćwiczenia ignacjańskie, rekolekcje ignacjańskie, medytacje ignacjańskie itp. Stworzona przez św. Ignacego podczas jego pobytu w Manresie (1522–1523). Zatwierdzone przez papiestwo w 1548.
Książka
Po raz pierwszy wydane drukiem u Antoniego Bladio w Rzymie w 1548 r. Do dziś zachowało się 9 egzemplarzy pierwszego wydania. W XX w. wykonano 3 edycje faksymilowe: w Paryżu (1910), w Buenos Aires (1947) i w Niemczech (1971).
Dzieło to, przetłumaczone na niemalże wszystkie języki świata, zawiera rady i wskazówki dla prowadzącego rekolekcje ignacjańskie oraz dla uczestnika. Dzieli się na cztery części, które odpowiadają pełnemu, czterotygodniowemu programowi rekolekcji.
W Polsce wydane współcześnie m.in. przez Wydawnictwo WAM.
Rekolekcje
Dzięki bardzo mocnej dynamice własnej ćwiczeń ignacjańskich oraz wielkiemu wsparciu władz kościelnych rekolekcje te stały się najczęstszymi ćwiczeniami duchownymi w Kościele rzymskokatolickim. Stanowią podstawę duchowości ignacjańskiej – zakonu jezuitów, lecz nie tylko. Ich odbycie jest obowiązujące w wielu zakonach i zgromadzeniach zakonnych przed ostatnimi ślubami. Począwszy od XX wieku, są również zalecane osobom świeckim.
Zobacz też
Rekolekcje, Rachunek sumienia
Ignacy Loyola, Jezuici
Duchowość ignacjańska
mistyka jezuicka
Przypisy
Bibliografia
http://www.newadvent.org/ The Catholic Encyclopedia.
Linki zewnętrzne
Tekst Ćwiczeń duchownych z 1857 roku
Rekolekcje ignacjańskie w Polsce
Ignacy Loyola
Jezuici
Katolicyzm |
188800 | https://pl.wikipedia.org/wiki/1894%20w%20filmie | 1894 w filmie |
Wydarzenia
wynalezienie i konstrukcja pleografu przez Kazimierza Prószyńskiego.
pod koniec roku (lub na początku następnego) – pierwszy film nakręcony z użyciem dźwięku Dickson Experimental Sound Film
wynalezienie kinematografu przez Louis Lumière'a
Urodzili się
3 stycznia – ZaSu Pitts, amerykańska aktorka (zm. 1963)
8 lutego – King Vidor, amerykański reżyser (zm. 1982)
14 lipca – Hal C. Kern, amerykański montażysta i producent filmowy (zm. 1985)
15 września – Jean Renoir, francuski reżyser, scenarzysta, aktor i producent (zm. 1979)
7 października – Del Lord, amerykański reżyser, pionier Hollywood (zm. 1970)
20 października – Olive Thomas, amerykańska aktorka (zm. 1920)
Przypisy |
764 | https://pl.wikipedia.org/wiki/C%2B%2B | C++ | C++ – język programowania ogólnego przeznaczenia. Język został zaprojektowany przez Bjarne Stroustrupa jako rozszerzenie języka C o obiektowe mechanizmy abstrakcji danych i silną statyczną kontrolę typów. Zachowanie zgodności z językiem C na poziomie kodu źródłowego pozostaje jednym z podstawowych celów projektowych kolejnych standardów języka.
Umożliwia abstrakcję danych oraz stosowanie kilku paradygmatów programowania: proceduralnego, obiektowego i generycznego, a także funkcyjnego i modularnego. Charakteryzuje się wysoką wydajnością kodu wynikowego, bezpośrednim dostępem do zasobów sprzętowych i funkcji systemowych, łatwością tworzenia i korzystania z bibliotek (napisanych w C++, C lub innych językach), niezależnością od konkretnej platformy sprzętowej lub systemowej (co gwarantuje wysoką przenośność kodów źródłowych) oraz niewielkim środowiskiem uruchomieniowym. Podstawowym obszarem jego zastosowań są aplikacje i systemy operacyjne.
W latach 90. XX wieku język C++ zdobył pozycję jednego z najpopularniejszych języków programowania ogólnego przeznaczenia. Na początku XXI wieku liczbę programistów języka C++ szacowano na około 3 miliony.
Cechy standardów
Projekt języka C++ usiłuje zachować możliwie jak największą zgodność (na poziomie kodu źródłowego) z językiem C. Zgodność pomiędzy obydwoma językami nie zawsze była całkowita, ale jak dotąd ewentualne różnice były w praktyce nieistotne. Większym problemem związanym ze zgodnością była niekompatybilność kompilatorów języka C++ w zakresie obsługiwanej składni – przez wiele lat programy napisane pod jednym nie działały pod innym. Biblioteki C++ związane z interfejsami systemów nie są przenośne poza ich obręb, co wynika z faktu, że takie interfejsy są specyficzne dla danego systemu i nie dotyczy to wyłącznie C++.
Większość użytecznych programów w C++ wymaga stosowania bibliotek niestandardowych. Są one łatwo dostępne w Sieci zarówno jako produkty własnościowe, jak i jako FLOSS. Programy napisane w C++ mogą korzystać również z zasobów bibliotek języka C.
Język C++ jest standaryzowany przez ISO. Pierwszą wersję, C++98, opublikowano w 1998 jako ISO/IEC 14882:1998. Następnie kilkukrotnie standard aktualizowano: C++03, C++11 (opracowany już w 2009 jako C++0x, jednak opublikowany dopiero w 2011), C++14 oraz C++17. Ostatnia, najnowsza z wersji standardu, nazywana C++20, opublikowana została w grudniu 2020 jako ISO/IEC 14882:2020.
Język C++ nie jest własnością żadnej osoby, instytucji czy korporacji.
Właściwości języka
Język C++ jest językiem wieloparadygmatowym. Oznacza to, że można w nim stosować jednocześnie różne style programowania, w tym programowanie proceduralne, obiektowe, generyczne, jak również programować na poziomie asemblera.
Język C++ zakłada statyczną kontrolę typów; posiada też elementy dynamicznej kontroli typów.
Język C++ umożliwia bezpośrednie zarządzanie wolną pamięcią.
Projekt języka zakłada, że żadna nowa (względem języka C) cecha języka C++ nie może mieć negatywnego wpływu na szybkość działania programu lub zapotrzebowanie na pamięć operacyjną. Dzięki temu dobrze napisany program w C++ jest z reguły co najmniej równie szybki, jak jego odpowiednik napisany w C; co więcej, dzięki możliwości zastosowania algorytmów generycznych w wielu przypadkach C++ jest wyraźnie szybszy od C (np. podczas sortowania).
Język C++ ze względu na bardzo rozbudowaną składnię oraz surowe wymogi w zakresie wydajności kodu stanowi duże wyzwanie dla twórców kompilatorów.
Do dziś (2022) żaden popularny kompilator nie jest w pełni zgodny z obowiązującym standardem języka, aczkolwiek ewentualne niezgodności dotyczą już tylko drugorzędnych cech języka (np. implementacji słowa kluczowego export).
Historia
Język C++ został stworzony w latach osiemdziesiątych XX wieku (pierwsza wersja pojawiła się w 1979 r.) przez Bjarne Stroustrupa jako obiektowe rozszerzenie języka C. Poza językiem C, na kształt języka C++ miały wpływ takie języki, jak Simula (z której zaczerpnął właściwości obiektowe) oraz Algol, Ada, ML i CLU.
Początkowo język C++ był dostępny w takim standardzie, w jakim opracowano ostatnią wersję kompilatora Cfront (tłumaczący C++ na C), później opublikowano pierwszy nieformalny standard zwany ARM (Annotated Reference Manual), który sporządzili Bjarne Stroustrup i Margaret Ellis. Standard języka C++ powstał w 1998 roku (ISO/IEC 14882:1998 „Information Technology – Programming Languages – C++”). Standard ten zerwał częściowo wsteczną zgodność z ARM w swojej bibliotece standardowej; jedyne, co pozostało w stanie w miarę nienaruszonym to biblioteka iostream.
Początkowo najważniejszą zmianą wprowadzoną w C++ w stosunku do C było programowanie obiektowe, później jednak zaimplementowano wiele innych ulepszeń, mających uczynić ten język wygodniejszym i bardziej elastycznym od swojego pierwowzoru. Niektóre zmiany w standardzie języka C były zainspirowane językiem C++ (np. słowo inline w C99).
Nazwa języka została zaproponowana przez Ricka Mascitti w 1983 roku, kiedy to po raz pierwszy użyto tego języka poza laboratorium naukowym. Odzwierciedla ona fakt, że język ten jest rozszerzeniem języka C. Wcześniej używano nazwy „C z klasami”. Nazwa języka C++ nawiązuje do faktu bycia „następcą języka C”, przez użycie w niej operatora inkrementacji „++”. Inkrementacja to zwiększenie liczby o 1, w języku C++ do jej wykonania wykorzystywany jest ww. operator; dla przykładu:
zapis:
i = i + 1; // Zmiennej "i" przypisuje jej aktualną wartość, powiększoną o 1.
... jest równoważny
++i; // Również powiększa wartość zmiennej "i" o 1.
// Uwaga! instrukcja i++ także zwiększa wartość zmiennej, po jej użyciu.
Nazwa C++ jest więc symbolicznym stwierdzeniem, iż jest to język C, unowocześniony, o większych możliwościach.
Pierwsze kompilatory języka C++, podobnie jak Cfront, były wyłącznie translatorami na język C. Kompilatory takie dostępne są i dziś. Jednym z nich jest Comeau C++ – jeden z niewielu kompilatorów oferujących pełne wsparcie dla standardu języka. Pierwszym kompilatorem natywnym (produkującym od razu kod asemblerowy) dla języka C++ był g++ z pakietu GCC, którego pierwszym autorem był Michael Tiemann, założyciel Cygnus Solutions.
Przykładowy program
Poniżej zamieszczono program wyprowadzający na standardowy strumień wyjścia napis „Hello world” (w wersji przedstawianej na stronie internetowej Bjarne Stroustrupa):
#include <iostream>
using namespace std;
int main() {
cout << "Hello world!" << endl;
}
// zauważmy, że "return 0;" nie jest wymagane w ISO C++
Nowe cechy języka C++ względem języka ANSI C z 1989 roku
Uwaga: niektóre z poniższych elementów trafiły do standardu języka C z 1999 roku (tzw. C99).
Możliwość programowania obiektowego:
Mechanizmy hermetyzacji:
funkcje składowe
sekcje prywatne, chronione i publiczne
zaprzyjaźnianie funkcji i klas
Klasy, jako rozszerzenie struktury o funkcje składowe, enkapsulację, dziedziczenie i polimorfizm
Obiekty, będące instancjami klas
Dziedziczenie (w tym dziedziczenie wielobazowe)
Metody wirtualne dostarczające polimorfizm
Konstruktory (służące również do niejawnej konwersji; później dodano również możliwość zakazania niejawnej konwersji przez konstruktor za pomocą explicit)
Destruktory, czyli funkcja wywoływana niejawnie przed (ściśle ustalonym) usunięciem obiektu
Operatory new i delete
Dynamiczna kontrola typów (RTTI), czyli dynamiczne (sprawdzane w czasie wykonywania) rzutowanie pomiędzy typami spokrewnionych klas, oraz określanie typu w czasie wykonywania (operatory dynamic_cast i typeid)
Słowo kluczowe this (wskaźnik na obiekt, w kontekście którego wywoływana jest metoda)
Wskaźniki do składowych (pól i metod)
Metody i pola statyczne
Udogodnienia związane z programowaniem generycznym:
Szablony (wzorce) klas i funkcji
Włączenie do biblioteki standardowej generycznej biblioteki STL
Obsługa wyjątków:
Deklaracja wychwytywania wyjątków: try ... catch
Deklaracja wywoływania wyjątku: throw
Deklaracja ograniczania wyjątków: throw(...) (określanie, jakie wyjątki mogą być propagowane z danej funkcji/metody)
Zmiany natury ogólnej:
Przestrzenie nazw i operator zasięgu ::
Traktowanie definicji zmiennych i obiektów jak zwykłych instrukcji
Dynamiczna inicjalizacja zmiennych globalnych i lokalnych zmiennych statycznych (tzn. mogą być inicjalizowane wartością funkcji)
Możliwość uzyskania dostępu do przesłoniętej zmiennej globalnej za pomocą operatora ::
Referencje
Słowa kluczowe const, volatile (również C99) i mutable (usuwanie modyfikatora const z podanego pola, jeśli taki został nadany całemu obiektowi)
Przeciążanie funkcji
Przeciążanie operatorów
Funkcje rozwijalne (inline) (również C99)
Nowy typ logiczny bool i stałe true i false (również C99, z tym że w C++ są to słowa kluczowe)
„Szeroki” typ znakowy, wchar_t (również C99) wraz ze wszystkimi zależnościami (np. klasy strumieniowe, w tym wiostream, oraz dodatkowe pliki nagłówkowe, np. wstring)
Operatory precyzyjnego rzutowania: dynamic_cast (rzutowanie tylko pomiędzy typami, z uwzględnieniem hierarchii klas), reinterpret_cast (rzutowanie wymuszone tylko pomiędzy typami) i const_cast (rzutowanie zmieniające modyfikatory typu const i volatile)
Zobacz też
C++/CLI
STL
preprocesor języka C++
język C#
język D
Charm++
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona języka C++
Opis standardowych bibliotek C/C++
Komitet standaryzacyjny ISO C++
FAQ prowadzone przez Bjarne Stroustrupa
The C++ Resources Network |
765 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Chemia%20analityczna | Chemia analityczna | Chemia analityczna zajmuje się analizą związków i mieszanin.
Analiza chemiczna może mieć trzy cele:
Chemiczna analiza ilościowa - jej celem jest ustalenie ilościowego składu substancji - np. udział procentowy poszczególnych składników w mieszaninie bądź stężenie wybranego składnika.
Chemiczna analiza jakościowa - jej celem jest ustalenie z jakich składników składa się dana substancja lub ustalenie czy dany związek chemiczny w ogóle występuje w analizowanej substancji.
Chemiczna analiza strukturalna - jej celem jest ustalenie struktury badanego związku chemicznego - składu atomów, które są składnikami związku, i następnie sposobu, w jaki te atomy są połączone.
Linki zewnętrzne |
766 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Chemiczna%20analiza%20strukturalna | Chemiczna analiza strukturalna | Chemiczna analiza strukturalna – zespół technik umożliwiających dokładne ustalenie
struktury chemicznej czystych związków.
Analizę tę przeprowadza się zwykle w przypadku syntezy nowych związków chemicznych, celem ustalenie ich budowy i udowodnienia że badana reakcja chemiczna doprowadziła do pożądanych skutków.
Znacznie rzadziej stosuje się te techniki aby analizować próbki substancji nieznanego pochodzenia, w tym przypadku techniki analizy strukturalnej są stosowane wspólnie z technikami analizy ilościowej i jakościowej.
Najdokładniejszym rodzajem analizy strukturalnej jest analiza widmowa, do której zalicza się m.in.:
NMR (spektroskopia magnetycznego rezonansu jądrowego)
Spektroskopia świetlna, Spektroskopia IR, Spektroskopia UV
Rentgenografia strukturalna
Spektrometria mas
Spektroskopia Ramana
Mikroanaliza
Chemia analityczna |
767 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Chromatografia | Chromatografia | Chromatografia (z gr. chrōma – barwa i gráphō – piszę) – technika analityczna lub preparatywna służąca do rozdzielania lub badania składu mieszanin związków chemicznych.
W każdej technice chromatograficznej najpierw rozdziela się badaną mieszaninę, a następnie przeprowadza się detekcję poszczególnych składników. Rozdział substancji następuje w wyniku przepuszczenia roztworu badanej mieszaniny przez specjalnie spreparowaną fazę rozdzielczą (złoże), zwaną też fazą stacjonarną. Fazą rozdzielczą są substancje wykazujące zdolności sorpcyjne lub zdolne do innych oddziaływań na substancje przepływające. Podczas przepływu eluentu (fazy ruchomej) przez fazę rozdzielczą następuje proces wymywania zaadsorbowanych (lub związanych) substancji. Intensywność tego procesu jest różna dla poszczególnych składników mieszaniny. Jedne składniki są więc zatrzymywane w fazie dłużej, a inne krócej, dzięki czemu może następować ich separacja. Czas przebywania danego składnika w kolumnie określany jest mianem czasu retencji.
Klasyfikacja metod chromatograficznych
W zależności od rodzaju eluentu
chromatografia cieczowa – w której eluentem jest ciekły rozpuszczalnik lub mieszanina rozpuszczalników
chromatografia gazowa – w której eluentem jest gaz (zwykle hel, argon lub wodór, czasem azot).
chromatografia nadkrytyczna – w której eluentem jest substancja w stanie nadkrytycznym.
W zależności od rodzaju fazy stacjonarnej i sposobu jej przygotowania
Chromatografia planarna
chromatografia cienkowarstwowa TLC (ang. thin layer chromatography) – w której fazę rozdzielczą stanowi cienka warstwa fazy stałej naniesiona na sztywną płytkę. Na tak spreparowaną płytkę nanosi się próbkę roztworu, po czym na skutek działania sił kapilarnych, grawitacji lub pola elektrycznego następuje przepływ i rozdział mieszaniny;
chromatografia bibułowa – w której fazę rozdzielczą stanowi pasek lub arkusz bibuły filtracyjnej lub specjalnego typu bibuły chromatograficznej;
chromatografia kolumnowa – w której faza rozdzielcza jest umieszczona w specjalnej kolumnie, przez którą przepuszcza się następnie roztwór badanej mieszaniny. Przepływ roztworu przez kolumnę można wymuszać grawitacyjnie lub stosując różnicę ciśnień na wlocie i wylocie kolumny;
chromatografia powinowactwa – w której odpowiednio spreparowana faza rozdzielcza jest zdolna do oddziaływań chemicznych o zmiennym powinowactwie wobec rozdzielanych substancji;
chromatografia jonowymienna – w której substancje oddziałują ze złożem za pomocą oddziaływań jonowych.
W zależności od parametrów procesu
HPLC (ang. high performance/pressure liquid chromatography) wysokosprawna/wysokociśnieniowa chromatografia cieczowa – odmiana cieczowej chromatografii kolumnowej z użyciem eluentu pod wysokim ciśnieniem;
FPLC (ang. fast protein/performance liquid chromatography) szybka, białkowa/szybkosprawna chromatografia cieczowa – odmiana HPLC działająca na niższych ciśnieniach, stosująca prócz złóż sorpcyjnych, także zwykłe złoża typu sit molekularnych, służąca głównie do rozdziału białek i polipeptydów. Opatentowana i wyłączna nazwa dla firmy Pharmacia;
UPLC (ang. ultra performance liquid chromatography) ultrasprawna chromatografia cieczowa – odmiana cieczowej chromatografii kolumnowej. Działa na wyższych ciśnieniach i mniejszych przepływach, a kolumny mają mniejsze ziarno (1,7 – 1,8 μm). Pozwala uzyskiwać krótsze czasy retencji i wyższe rozdzielczości. Opatentowana i wyłączna nazwa dla firmy Waters.
GPC (ang. Gel Permeation Chromatography) chromatografia żelowa – odmiana kolumnowej chromatografii cieczowej. Polega na rozdziale składników mieszaniny na żelu lub sitach molekularnych w zależności od rozmiarów cząsteczek. Stosowana m.in. do określania średnich mas cząsteczkowych polimerów.
Aktywacja chromatogramu
Chromatografia może być łączona z technikami jądrowymi. Wykorzystanie różnych właściwości jądrowych, np. przekroju czynnego na neutrony, pozwala na aktywację chromatogramu (elektronową lub neutronową). Aktywacja chromatogramu umożliwia identyfikację składników chromatogramu za pomocą liczników promieniownania jonizującego.
Historia
Metody chromatograficzne zostały prawdopodobnie po raz pierwszy zastosowane przez Davida Talbota Daya pod koniec XIX w. do rozdziału węglowodorów z ropy naftowej. W tym samym czasie na Politechnice Warszawskiej lub Uniwersytecie Warszawskim rosyjski chemik i biolog Michaił Cwiet rozdzielał barwniki z zielonych liści na kolumnie wypełnionej kredą. Ponieważ Cwiet rozpoznał i prawidłowo zinterpretował proces rozdziału, jest on powszechnie uważany za wynalazcę tej techniki. Jest on także autorem nazwy „chromatografia”, którego to terminu użył ze względu na barwne strefy obserwowane na kredowej kolumnie podczas rozdziałów.
Przypisy |
769 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Cutty%20Sark | Cutty Sark | SV Cutty Sark – XIX-wieczny kliper herbaciany, który pobił wiele rekordów prędkości. Jest to obecnie jedyny zachowany kliper herbaciany na świecie, stoi teraz w suchym doku przy nabrzeżu w dzielnicy Londynu, Greenwich jako statek-muzeum.
Historia i rejsy
„Cutty Sark” zbudowano w Szkocji w 1869 r. jako żaglowiec do przewozu herbaty z Chin. Był to w ówczesnych czasach najszybszy kliper, mogący w ciągu dnia przepłynąć 350 mil (ok. 650 km, średnia dobowa prędkość 15 w). Jak uważają niektórzy, był to też najpiękniejszy ze wszystkich żaglowców świata, ze swoim mocno wydłużonym bukszprytem i sześcioma piętrami żagli na grotmaszcie (prawie 3000 m² żagla, dł. całk. 85 m).
Drewniana, trzymasztowa fregata o stalowym szkielecie kadłuba, zwodowana w Wlk. Brytanii w 1869 r. nazwana Cutty Sark na cześć Nannie Dee – wiedźmy z poematu Roberta Burnsa (1759–1796) „Tam O’Shanter”. Poemat opowiada o farmerze Tamie, który późną porą, w czasie burzy, upity wraca na grzbiecie swojego konia o imieniu Meg do domu. Przejeżdżając koło nawiedzonego kościoła, Tam zauważa tańczące w nim wiedźmy. Na widok jednej z nich, Nannie Dee, odzianej w zbyt krótką koszulę, krzyczy „Weel done, Cutty-sark!” (cutty-sark oznacza w języku Scots właśnie krótką koszulę). Krzykiem zwraca na siebie uwagę. Wiedźmy puszczają się za Tamem w pogoń z Nannie Dee na czele. Tam pogania konia, ale wiedźmie udaje się złapać Meg za ogon, który zostaje w jej dłoni. Galion pod bukszprytem klipra przedstawia goniącą Tama Nannie z końskim ogonem w ręku.
Cutty Sark w 1896 r. przeszedł pod banderę portugalską i dwukrotnie zmieniał nazwę i właściciela. Po utracie masztów w 1916 r. był otaklowany jako brygantyna. W 1923 r. kpt. Wilfred Dowman uratował kliper dla Anglii, odkupując go od Portugalczyków – nazwa klipra była wtedy na ustach wszystkich i był to dogodny moment do nadania takiej samej nazwy nowemu gatunkowi whisky wchodzącemu właśnie na rynek. Do dziś logo tej whisky przedstawia ilustrację Cutty Sark na żółtym tle. Whisky ta stała się jedną z najlepiej sprzedających się na świecie, a jej producent wspierał jedną z najbardziej znanych imprez żeglarskich świata – Cutty Sark Tall Ships’ Races (Operacja Żagiel).
Pożar
Wczesnym rankiem 21 maja 2007 r. na żaglowcu wybuchł pożar. Statek uległ uszkodzeniu, ocalały jednak rufa i dziób. Część wyposażenia została na czas przeprowadzanego remontu zdemontowana (fragmenty poszycia, omasztowanie, wyposażenie ruchome) i podobnie jak galeria galionów eksponowana na pokładzie – ocalała z pożaru. Pożar został spowodowany przez przemysłowy odkurzacz, zostawiony włączony we wnętrzu historycznego statku.
Statek został odbudowany i otwarty dla publiczności w dniu 25 kwietnia 2012 r.
Inne
Plany Modelarskie żaglowca zostały opublikowane w zeszycie 4/1976 (nr 74).
Zbierane są fundusze na budowę drugiego identycznego, pływającego żaglowca.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Cutty Sark (ang.)
Cutty Sark im April 2014 Grossformatige Bilder
Klipry
Brytyjskie jachty i żaglowce
Statki-muzea
Muzea i galerie w Londynie
Atrakcje turystyczne w Londynie
Statki z XIX wieku |
188801 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Roman%20Czejarek | Roman Czejarek | Roman Maciej Czejarek (ur. 20 czerwca 1966 w Szczecinie) – polski dziennikarz, prezenter, konferansjer, publicysta, autor humorystycznych opowiadań, z wykształcenia inżynier elektryk. Związany z Radiową Jedynką.
Życiorys
Pracę w mediach rozpoczął bezpośrednio po maturze w V Liceum Ogólnokształcącym im. Adama Asnyka w Szczecinie, najpierw w Akademickim Radiu Pomorze (dziennikarz, z-ca redaktora naczelnego, szef programowy), później w Polskim Radiu Szczecin (reporter, prowadzący „Studio Bałtyk”). W tym samym czasie rozpoczął współpracę z gazetami lokalnymi („Morze i Ziemia”) oraz ogólnopolskimi (m.in. „Polityka”, „Przegląd Tygodniowy”, „Tygodnik Kulturalny”, „Karuzela”). Pierwszą dużą popularność przyniósł mu wielokrotnie nagradzany reportaż „Kup Pan czaszkę” (1986) ujawniający szokujące kulisy handlowania ludzkimi szczątkami w Polsce. Od 1986 do 1990 korespondent i współpracownik Radiowej Trójki oraz Rozgłośni Harcerskiej.
Od 1991 w Warszawie w Pierwszym Programie Polskiego Radia (najpierw „Muzyka i Aktualności”, później „Sygnały dnia”). Od 1992 roku szef „Lata z Radiem”, prowadzący audycje i imprezy plenerowe. Organizator największych w Polsce tras koncertowych, autor płyt i kaset z przebojami Lata z Radiem, które zdobyły status złotych, platynowych i multiplatynowych, autor trzech książek o historii audycji. Pomysłodawca i realizator wielu akcji promujących zdrowy styl życia, bezpieczeństwo oraz popularyzację wiedzy. Od 2005 roku związany z akcją charytatywną „Choinki Jedynki”.
W latach 1994–1997 najmłodszy w historii członek zarządu i wiceprezes Polskiego Radia S.A.
W latach 1993–2011 współpracownik Telewizji Polskiej SA, najpierw w TVP1 (m.in. „Kawa czy herbata?” oraz „Nocne Rozmowy”), później w TVP2 (m.in. „Pytanie na śniadanie” oraz teleturnieje „Tele Milenium” i „Gilotyna”). Po zakończeniu współpracy z telewizją publiczną przez dwa lata w Grupie TVN (Telewizja TTV).
Autor kilkuset tekstów prasowych publikowanych w „Rzeczpospolitej”, „Gazecie Wyborczej”, „Spotkaniach”, „Wokandzie”, „Super Expressie”, "Zielonym Sztandarze" i wielu innych tytułach ogólnopolskich, również w pismach specjalistycznych takich jak „Morza, statki i okręty”, „Zabytki Heritage”, "Toga" oraz w pismach regionalnych Pomorza Zachodniego "Profit", „Szczeciner”.
W latach 2007–2010 dziennikarz w Porozumieniu Radiowym Plus, a później w Grupie Radiowej TIME (Radio VOX FM, poranki „Kto rano wstaje”).
W latach 2008–2010 rzecznik prasowy Międzynarodowych Targów Książki w Warszawie.
Od 1999 do 2019 członek jury konkursu „Grand Press”. Z udziału w jury zrezygnował w 2020 ze względu na kontrowersje w ocenie wywiadu Beaty Lubeckiej z Radia Zet z aktywistką LGBT Margot. Od 2013 roku związany z Ogólnopolskim Konkursem Piosenki Artystycznej OFPA w Rybniku. Od 2015 juror międzynarodowego Festiwalu „Ślimakowe Rytmy”. Członek Rady Programowej Kongresu „Zdrowie Polaków" 2021.
Współautor gry „Kupiec Szczeciński” (część merytoryczna), pierwszej w Polsce gry planszowej związanej z prawdziwą historią miasta, której premiera miała miejsce w maju 2016 roku. W listopadzie 2017 roku opracował część drugą „Szczeciński Spekulant”.
Miłośnik dalekich podróży. Był m.in. w Afganistanie, Laosie, Syrii, Peru i na Kubie. Kilkakrotnie przemierzył Stany Zjednoczone. W 2008 i 2009 roku był uczestnikiem i rzecznikiem prasowym międzynarodowych wypraw badawczych na dno Kanionu Colca w Ameryce Południowej. Otrzymał za to specjalne wyróżnienie przyznane przez Uniwersytet w Arequipie (Peru), a w Polsce m.in. nagrodę za najlepsze fotografie kondorów.
Znany kolekcjoner starych pocztówek ze Szczecina i Pomorza Zachodniego (przełom XIX i XX wieku). Autor wielu książek poświęconych dawnemu Szczecinowi, uhonorowany tytułem Ambasadora Szczecina. Od lat aktywnie zaangażowany w ratowanie i odbudowę zamku joannitów w Swobnicy. Zbiera też płyty analogowe (jego kolekcja liczy kilka tysięcy krążków).
Autor i prowadzący internetowy kanał radiowy ABBA NON STOP, uruchomiony 7 listopada 2021 roku, z okazji publikacji płyty Abby „Voyage”, po 40 latach przerwy w pracach zespołu.
Żonaty, dwoje dzieci, trzy koty. Jego babcia była Niemką, a ojciec Karol, germanista i niemcoznawca, urodził się w Berlinie.
Przebieg kariery zawodowej
1985–1990: Akademickie Radio Pomorze, dziennikarz, szef programowy.
1985–1990: Polskie Radio Szczecin – rozgłośnia regionalna, dziennikarz.
1991–2006: Program 1 Polskiego Radia, dziennikarz, redakcje: „Sygnały dnia”, „Lato z radiem”.
1992–2006, 2010–2015: szef „Lata z Radiem”, organizator tras koncertowych.
1993–2002: TVP1, dziennikarz „Kawa czy herbata?”.
1994–1997: wiceprezes zarządu Polskiego Radia.
1999: korespondent Polskiego Radia ze szczytu NATO w Waszyngtonie.
2000–2001: TVP2, prowadzący teleturniej Tele Milenium.
2001–2003: TVP1, dziennikarz „Nocne Rozmowy”.
2004–2006, 2010-2011: TVP2, dziennikarz „Pytanie na śniadanie”.
2007–2008: Super Express, autor cyklu przewodników „Polska według Czejarka” (55 odcinków).
2007–2010: VOX FM, autor i prowadzący poranny program „Kto rano wstaje”.
2009: TVP1, autor i prowadzący program „Niezwykłe podróże rzeczy i ludzi”.
2009-2011: TVP2, prowadzący teleturniej „Gilotyna”.
2010-2016: Program 1 Polskiego Radia, kierownik Redakcji Magazynów, redakcja: „Cztery pory roku”.
2012-2013: TTV, prowadzący programy: „Raz lepiej, raz gorzej” i „Studio TTV”.
2016-: Program 1 Polskiego Radia, cykl wielogodzinnych audycji „na żywo” z różnych miejsc Polski pod wspólnym tytułem „Jedyne takie miejsce”
2021-: autor podcastów #PodróżeCzejarka
2021-: pomysłodawca, autor i prowadzący internetowe radio ABBA NON STOP
Publikacje
"Moje Lato z Radiem" (1998, )
"Wielkie gotowanie: Lato z Radiem od kuchni" (2003, )
"Szczecińskie czterofajkowce" (2005, )
"Szczecin na starych pocztówkach" (wyd I 2005, wyd II 2012, )
"Zamki na starych pocztówkach" (2006, , )
"Swobnica – Wildenbruch" (wyd I 2007, wyd II rozszerzone 2013, )
"Szczecin i okolice na starych pocztówkach" (wyd I 2007, wyd II 2012, )
"Zakony rycerskie na ziemiach pogranicza" (współautor, 2007, )
"Szczecin przełomu wieków XIX/XX" (wyd I 2008, wyd II uzupełnione 2016, )
"Polska według Czejarka" (2009, )
"Szczecin i okolice w obiektywie Maksa Dreblowa" (2009, )
"Kolorowy Szczecin" (2013, wyd II zmienione 2021, )
"Tramwaje w Polsce" (współautor, 2013, )
"Kochane Lato z Radiem" (2014, )
"Sekrety Szczecina" (2014, )
"Sekrety Szczecina cz. 2" (2015, )
"Dlaczego w Szczecinie jest ciepło?" (współautor i redaktor całości, 2016, )
"Szczecin, którego nie ma" (2016, )
"Sekrety Pomorza Zachodniego" (2017, wyd II poprawione 2020 )
"Sekrety Szczecina cz. 3" (2018, )
"Sekrety polskich kolei" (2019, )
"Sekrety polskiego lotnictwa" (2020, )
"Kultowe teleturnieje" (2021, )
Roman Czejarek jest także współautorem gier planszowych "Kupiec szczeciński" (2016) oraz "Szczeciński Spekulant" (2017)
Ordery i odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2011)
Złoty Krzyż Zasługi (2005)
Srebrny Krzyż Zasługi (2000)
Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (2012)
Srebrny Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (2005)
Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (1992)
Złoty Medal „Za Zasługi dla Pożarnictwa” (1997)
Złota odznaka honorowa „Za zasługi dla statystyki RP” (1993)
Nagrody
Liczne nagrody za reportaże radiowe, np.:
1986 "Kup Pan czaszkę" – reportaż roku.
1988 "Kości zostały rzucone" – reportaż roku.
1989 "Układanka" – nagroda specjalna Prezesa Radiokomitetu.
Autor słuchowisk radiowych (m.in. nagroda za najlepsze słuchowisko s-f w 1985).
Nagrody za najlepsze akcje plenerowe i medialne, m.in. MediaTrend w 2002 (akcja "Wielkie gotowanie"), Srebrny medal Akademii Polskiego Sukcesu w 2003, "Biały Kruk" w 2004.
Główna nagroda w kategorii fotografia na VI Festiwalu Twórczości Audiowizualnej Mediatravel w 2009.
Honorowy „Złoty Inżynier” 2009 wybrany w plebiscycie Przeglądu Technicznego.
W 2010 wyróżniony honorowym tytułem Ambasador Szczecina przez Radę Miasta Szczecina oraz Prezydenta Szczecina Piotra Krzystka.
W 2019 otrzymał tytuł Turystycznego Dziennikarza Roku 2018 w kategorii audycja radiowa przyznany po raz pierwszy w historii przez Polską Organizację Turystyczną.
Przypisy
Bibliografia
Część informacji pochodzi bezpośrednio ze strony domowej Romana Czejarka (za zgodą autora).
Linki zewnętrzne
Strona internetowa Lata z Radiem
Ambasadorowie Szczecina
Odznaczeni Brązowym Medalem „Za zasługi dla obronności kraju”
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi (III Rzeczpospolita)
Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (III Rzeczpospolita)
Odznaczeni Srebrnym Medalem „Za zasługi dla obronności kraju”
Odznaczeni Złotym Medalem „Za zasługi dla obronności kraju”
Odznaczeni Złotym Medalem Za Zasługi dla Pożarnictwa
Polscy publicyści
Redaktorzy PR1
Redaktorzy PR3
Dziennikarze Czwórki
Dziennikarze związani ze Szczecinem
Osobowości telewizyjne związane z TVP
Osobowości telewizyjne związane z TVN
Ludzie urodzeni w Szczecinie
Urodzeni w 1966
Odznaczeni odznaką honorową „Za zasługi dla statystyki RP” |
770 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ciek%C5%82y%20kryszta%C5%82 | Ciekły kryształ | Ciekłe kryształy – faza pośrednia między ciekłym i krystalicznym stanem skupienia materii, którą charakteryzuje zdolność do płynięcia, charakterystyczna dla cieczy i jednocześnie dalekozasięgowe uporządkowanie tworzących ją cząsteczek, podobnie jak to ma miejsce w kryształach.
W literaturze fachowej nazwa ciekły kryształ jest często zamieniana terminem mezofaza, który obejmuje jednak także kryształy plastyczne i kryształy condis.
Fizyczne podstawy tworzenia się ciekłych kryształów
W fazie krystalicznej wszystkie cząsteczki są ściśle uporządkowane i nie mają w ogóle swobody ruchu. W fazie ciekłej jest odwrotnie – cząsteczki mają pełną swobodę przemieszczania się w obrębie objętości cieczy i jednocześnie nie są w żaden sposób dalekozasięgowo uporządkowane. Natomiast w fazie ciekłokrystalicznej sytuacja jest pośrednia – cząsteczki mają częściową swobodę ruchu i jednocześnie są częściowo uporządkowane.
Znakomita większość substancji w procesie topnienia wykazuje jednoczesne uwolnienie translacyjnych (czyli dających możliwość przemieszczania się) i rotacyjnych stopni swobody. Dla niektórych cząsteczek (głównie o kształcie zbliżonym do kuli) uwolnienie rotacyjnych stopni swobody następuje jednak wcześniej (w niższej temperaturze), przy czym wykazują one w tej fazie dużą plastyczność, stąd nazwa – kryształ plastyczny. Z drugiej strony bardzo długie i giętkie cząsteczki (np. niektóre polimery) w pewnej temperaturze uzyskują zdolność dynamicznej zmiany swojej konformacji (czyli kształtu), z nadal zablokowanymi translacyjnymi stopniami swobody i są zdolne do generowania tzw. kryształów condis. Kryształy condis i kryształy plastyczne są zaliczane do mezofaz, jednak zwykle nie uznaje się ich za tradycyjne ciekłe kryształy, choć podział ten jest bardzo umowny i różnie interpretowany w różnych opracowaniach.
Fazę ciekłokrystaliczną sensu stricto mogą generować długie, sztywne cząsteczki podobne do prętów lub sztywne i płaskie cząsteczki podobne do dysków, czyli takie, które posiadają anizotropię kształtu. Cząsteczki takie wcześniej wykazują topnienie translacyjne, z zachowaniem zablokowania wszystkich lub części rotacyjnych stopni swobody. Powoduje to, że wszystkie ciekłe kryształy cechuje brak uporządkowań dalekiego zasięgu środków ciężkości molekuł (jak w cieczy), ale równocześnie dalekozasięgowe orientacyjne uporządkowanie molekuł (cecha kryształu).
Jest wiele rodzajów faz ciekłokrystalicznych. Aby zrozumieć mechanizm ich tworzenia najlepiej jest się przyjrzeć najprostszej z nich zwanej fazą nematyczną.
W fazie tej pręto- lub dyskopodobne cząsteczki mają zablokowaną możliwość zmieniania kąta ułożenia jednej ze swoich osi względem innych cząsteczek, co powoduje, że cząsteczki układają się samorzutnie osiami równolegle do siebie:
Mają one jednak nadal swobodę przemieszczania się w całej objętości cieczy.
Skłonność układania się cząsteczek w ten, a nie inny sposób, wynika ze złożonych oddziaływań termodynamicznych między nimi, dodatkowo wzmacnianych przez siły Van Der Waalsa. Takie ułożenie cząsteczek zmienia szereg własności cieczy powodując, że wykazuje ona np. dwójłomność optyczną podobnie jak typowe kryształy.
Systematyka ciekłych kryształów
Liotropowe i termotropowe
Faza ciekłokrystaliczna może być generowana na dwa sposoby:
poprzez ogrzewanie stałych kryształów – jest nazywana wtedy mezofazą termotropową. Kryształy, zamiast od razu topić się w zwykłą ciecz, przechodzą w pewnej określonej temperaturze w stan mezofazy, a dopiero w wyższej temperaturze następuje izotropizacja mezofazy, czyli zamiana ciekłych kryształów w ciecz izotropową. W zależności od rodzaju ciekłego kryształu może on przechodzić przez różne mezofazy, w miarę obniżania temperatury.
poprzez rozpuszczanie cząsteczek mających tendencję do tworzenia mezofazy w odpowiednim rozpuszczalniku – faza jest nazywana wtedy mezofazą liotropową. W układzie takim rozpuszczone pręto- lub dyskopodobne cząsteczki tworzą mezofazę „zmuszając” niejako cząsteczki rozpuszczalnika do uczestniczenia w tej fazie.
Fazy termotropowe
Mezofazy termotropowe dzieli się na trzy główne klasy:
fazę nematyczną – już wyżej opisaną – oznaczaną symbolem N,
fazę smektyczną, w której oprócz równoległego uporządkowania osi cząsteczek wzdłuż direktora, istnieje też dodatkowe uporządkowanie w warstwy, oznaczaną symbolem S,
fazę kolumnową, którą generują zwykle cząsteczki dyskopodobne – tutaj oprócz równoległego uporządkowania osi cząsteczek, cząsteczki układają się jeszcze w kolumny – tak jak np. monety w kasie. Fazy kolumnowe są oznaczane literą D,
fazę cholesterolową, w której uporządkowanie jest związane ze skręceniem o określony kąt przy przechodzeniu między warstwami, czyli ich direktor nie jest linią prostą, lecz układa się w kształt helisy. Faza cholesterolowa jest w istocie podtypem fazy nematycznej. Fazę cholesterolową nazywa się też często fazą nematyczną skręconą i oznacza symbolem N*.
Fazy smektyczne
Fazy smektyczne podzielić można dalej na dwa sposoby. Względem stopnia uporządkowania cząstek:
smektyki cieczopodobne – brak uporządkowania molekuł w warstwach (poza uporządkowaniem środków ciężkości) np.: SmA, SmC,
smektyki kryształopodobne – wykazujące pozycyjne ułożenie molekuł w warstwie np.: SmB (ułożenie heksagonalne), SmH, SmG, SmE.
Podział ten jednak jest nieco sztuczny, gdyż w istocie stopień uporządkowania molekuł w fazach smektycznych (których jest łącznie kilkadziesiąt) zmienia się płynnie od układów bardziej cieczopodobnych do bardziej kryształopodobnych.
Drugi podział, wynika z orientacji warstw smektycznych, względem direktora:
smektyki ortogonalne: direktor jest prostopadły do powierzchni warstw (SmA, SmB, SmE),
smektyki pochylone (nieortogonalne) direktor przecina powierzchnie warstw pod kątem innym niż 90° (SmC, SmG, SmH). Nazwa pochodzi od tego, że w fazach tych, prętopodobne cząsteczki są „pochylone” w warstwach, w stosunku do płaszczyzny warstw.
Fazy kolumnowe
Fazy kolumnowe tworzą się poprzez układanie się cząsteczek o kształcie dysków w długie kolumny, przypominające trochę stosy monet. Kolumny te mogą być dodatkowo zorganizowane w rodzaj siatki, której rodzaj jest podstawą podziału faz kolumnowych:
faza kolumnowa heksagonalna (Dh) występuje najczęściej; w fazie tej kolumny układają się w siatkę, w której komórka elementarna przyjmuje kształt sześciokąta foremnego,
faza kolumnowa rombowa (Drh), w której komórka elementarna siatki kolumn przybiera kształt rombu,
faza kolumnowa kwadratowa (Dsq), najrzadziej spotykana, w której komórka elementarna przybiera kształt kwadratu.
Oprócz tego cząsteczki dyskopodobne mogą też generować mezofazę nematyczną i niektóre mezofazy smektyczne.
Fazy skręcone (chiralne)
Smektyki pochylone mogą dodatkowo posiadać, podobnie jak to jest w przypadku fazy nematycznej, swoje wersje „skręcone”, w których direktor nie jest linią prostą, lecz helisą. Analogicznie do fazy nematycznej skręconej (cholesterolowej) – fazy smektyczne skręcone oznacza się symbolem wyjściowej fazy z dodaną gwiazdką (SmC*, SmH* itd). Smektyki ortogonalne z natury rzeczy nie posiadają swoich odpowiedników skręconych, gdyż łatwo można dowieść, że jest to niemożliwe geometrycznie. Z faz kolumnowych jedynie faza rombowa może występować w formie skręconej.
Fazy skręcone tworzą cząsteczki chiralne, zaś fazy nie skręcone tworzą cząsteczki niechiralne. Podobnie jak wszystkie cząsteczki chiralne, również chiralne fazy ciekłokrystaliczne skręcają światło spolaryzowane, przy czym kąt skręcenia jest tutaj dużo bardziej zależny od temperatury niż w przypadku związków nie generujących mezofaz.
Fazy liotropowe
Fazy liotropowe, są specyficznym rodzajem emulsji, w której cząsteczki rozpuszczalnika koordynują się względem wstępnie uporządkowanych cząsteczek mezogenu, albo na odwrót, siłą napędową tworzenia się fazy ciekłokrystalicznej jest wymuszanie przez rozpuszczalnik określonego uporządkowania rozpuszczonych w nim mezogenów.
Przyjmuje się, że przy wyższych stężeniach mezogenów zachodzi pierwsze zjawisko, a przy niższych drugie. Fazy tworzące się w drugim przypadku opatruje się często mianem faz „odwróconych”.
Przejścia od jednych faz do drugich można tu generować zarówno przez zmianę temperatury całego układu, jak i poprzez zmiany stężenia związku generującego.
Cząsteczki zdolne do tworzenia faz liotropowych mają zazwyczaj własności amfifilowe, tzn. posiadają długie łańcuchy, które na jednym końcu są hydrofilowe (a ogólniej liofilowe), a na drugim hydrofobowe (a ogólniej liofobowe). Powoduje to, że w roztworze cząsteczki takie mają skłonność do mikroseperacji i tworzenia złożonych, uporządkowanych układów micelarnych, która jest główną siłą napędową tworzenia się tych faz. Istnieją jednak też przypadki gdy fazy liotropowe są tworzone przez związki nie posiadające własności amfifilowych.
Ze względu na to, że tworzenie się faz liotropowych zależne jest od bardzo subtelnych oddziaływań międzycząsteczkowych, które niezwykle łatwo zaburzyć, badanie własności tych faz jest znacznie trudniejsze od faz termotropowych. Na przykład nawet delikatne wstrząśnięcie naczyniem z roztworem lub zmiana temperatury o 1 °C potrafi zaburzyć strukturę fazy liotropowej, a po ponownym osiągnięciu równowagi układ może przejść do innej fazy.
Fazy liotropowe występują powszechnie w układach biologicznych. Na przykład błona komórkowa jest w gruncie rzeczy bardzo cienką, lamelarną fazą liotropową, tworzoną przez lipidy, która powstaje w naturalny sposób na granicy cytoplazmy z otoczeniem.
Podział faz liotropowych
Podział faz liotropowych jest bardzo skomplikowany, ze względu na złożone, przestrzenne struktury, które tworzą się w roztworach.
Obecnie znanych jest kilkaset różnych faz liotropowych. Najczęściej występującymi i najbardziej stabilnymi są fazy heksagonalna i lamelarna. Najbardziej złożone struktury posiadają niestabilne fazy sześcienne – występujące w trakcie przechodzenia układu z jednej fazy stabilnej do drugiej
W wielkim uproszczeniu można je podzielić na:
fazy w roztworach rozcieńczonych: (gdy w układzie jest duży nadmiar cząsteczek rozpuszczalnika w stosunku do cząsteczek mezogenu),
wszystkie one mają charakter faz szcześciennych, nieciągłych – w części z nich występują uporządkowane względem siebie sferyczne micele, a w innych występują złożone układy ruropodobnych, rozgałęzionych struktur, których ścianki są zbudowane ze związków amfifilowych – oznaczane są łącznie symbolem Q1,
fazy w roztworach średnio stężonych:
liotropowe fazy nematyczne – tworzone przez rozseparowane micele posiadające inny, niż sferyczny kształt i zachowujące się jako całość trochę podobnie do tradycyjnych mezogenów prętopodobnych – oznaczane symbolem Nα,
fazy heksagonalne – w których występują długie, równoległe do siebie ruropodobne kolumny, które układają się względem siebie na wzór przypominający plaster miodu – oznaczane symbolem Hα,
pośrednie fazy sześcienne drugiej serii Q2,
fazy lamelarne – w których związki amififlowe układają się w podwójne warstwy, strukturą podobne do błony komórkowej, między którymi znajduje się cienka warstewka rozpuszczalnika – oznaczane symbolem Lα,
fazy „odwrócone” w roztworach stężonych (gdy w układzie jest duży nadmiar cząsteczek mezogenu w stosunku do cząsteczek rozpuszczalnika),
odwrócone fazy sześcienne serii trzeciej Q3,
odwrócona faza lamelarna Lβ,
odwrócone fazy sześcienne serii czwartej Q3,
odwrócona faza heksagonalna Hβ.
Niektóre rodzaje mezogenów są zdolne tworzyć kilka- kilkanaście mezofaz, zależnie od stężenia i rodzaju rozpuszczalnika. Z kolei inne są zdolne tworzyć tylko jeden rodzaj mezofazy przy ściśle określonych warunkach stężenia i temperatury.
Stopień uporządkowania
Dla cząsteczek w każdym rodzaju fazy ciekłokrystalicznej wyróżnić można jeden, główny kierunek orientacji opisywany przez direktor, względem którego molekuły są średnio równoległe. Oprócz tego mogą jednak też występować dodatkowe formy orientacji.
Średni stopień uporządkowania cząstek S, dany wzorem:
gdzie: α – kąt pomiędzy direktorem a długą osią molekuł jest różny w różnych typach mezofazy. Może on przyjmować wartości od 0 (dla cieczy doskonale izotropowej) do 1 (dla doskonałego kryształu).
Tekstury mikroskopowe
Materiały generujące fazy ciekłokrystaliczne posiadają unikalną cechę tworzenia bardzo charakterystycznych tekstur w świetle spolaryzowanym pod mikroskopem optycznym zaopatrzonym w analizator polaryzacji (mikroskop polaryzacyjny). Matematyczno-fizyczna teoria wyjaśniająca tworzenie tego rodzaju tekstur jest bardzo złożona i stale rozwijana (Patrz artykuł Fizyka ciekłych kryształów) Tekstury te, jakkolwiek tłumaczyć ich powstawanie, są bardzo charakterystyczne dla określonego typu mezofazy i może je na tej podstawie szybko rozpoznawać.
Przykłady tekstur:
Przejścia między mezofazami
Istnieją substancje, które mogą występować w różnych fazach ciekłokrystalicznych w zależności od zmian temperatury, a przy stałej temperaturze tworzyć różne mezofazy pod wpływem zmian proporcji składników mieszaniny. Niektóre mieszaniny związków, przy ściśle określonej ich proporcji posiadają cechy eutektyków, tzn. pozostają w jednej mezofazie w znacznie szerszym zakresie temperatur, niż każdy z nich z osobna. Właśnie tego rodzaju mieszaniny są powszechnie stosowane w wyświetlaczach.
Ponadto niektóre związki mogą wykazywać takie same mezofazy zarówno przy ogrzewaniu, jak i przy ochładzaniu (przemiany enantiotropowe), lub różne mezofazy w zależności od kierunku zmian temperatury (przemiany monotropowe). Zazwyczaj przy ochładzaniu uzyskuje się większą liczbę kolejnych rodzajów ciekłych kryształów, co jest związane ze stopniowym porządkowaniem się molekuł aż do uzyskania sieci krystalicznej.
Więcej na ten temat w artykule Fizyka ciekłych kryształów.
Zastosowania
Ciekłe kryształy termotropowe znajdują szereg zastosowań w różnych dziedzinach m.in.:
zastosowania własności elektrooptycznych:
w wyświetlaczach, w których wykorzystuje się eutektyczne mieszaniny związków prętopodobnych, które są zdolne do generowania fazy nematycznej lub SmC*. Mechanizm działania wyświetlaczy opiera się na zmianach kierunku uporządkowania mezofazy pod wpływem przyłożonego pola elektrycznego co powoduje zmianę kierunku dwójłomności światła przechodzącego przez te fazy. Wyświetlacze oparte na fazie nematycznej są monochromatyczne i nie mogą posiadać skali szarości. Wyświetlacze oparte na fazie SmC* mogą być w pełni kolorowe i posiadać szeroką skalę szarości.
w pamięciach masowych do komputerów, w których zapis informacji odbywa się przez generowanie zmian kierunku uporządkowania przez przyłożenie pola elektrycznego, a kasowanie poprzez proste ogrzanie nośnika powyżej temperatury izotropizacji – tego rodzaju pamięci masowe, ze względu na komplikacje sprzętowe, przegrały jednak z płytami CD w latach 80. XX w.
w optoelektronice wykorzystuje się tzw. zjawiska nieliniowe – ciekłe kryształy są wykorzystywane jako bramki logiczne oraz generatory i analizatory wyższych harmonicznych światła (SHG), które wielokrotnie zwiększają przepustowość informacyjną światłowodów.
zastosowania własności termooptycznych – które oparte są na zjawisku zmiany koloru odbijanego światła przez mezofazę N* (cholesterolową) w zależności od temperatury:
termometry bezrtęciowe – proste w użyciu, ale wciąż bardzo niedokładne termometry w kształcie paska folii.
indykatory temperatury (zmieniające kolor przy ściśle określonej temperaturze)
dodatki do farb i emulsji, zmieniających kolor pod wpływem temperatury – są one stosowane jako przyciemniacze szyb samochodowych, farby, którymi pokrywa się zabawki zmieniające barwę w trakcie kąpieli oraz do tworzenia termogramów ciał osób chorych. Chore organy zazwyczaj wykazują większe tempo metabolizmu, co objawia się wzrostem temperatury i uwidocznia poprzez zmianę barwy „pomalowanej” skóry.
Zobacz też
polimery ciekłokrystaliczne
Przypisy
Bibliografia
J.W. Goodby, G.W. Gray, Handbook of Liquid Crystals, Wiley-VCH, 1998.
S. Chandrasekhar, Liquid Crystals, wyd. 2, Cambridge Univ Pr Published, 1993.
P.G. de Gennes, J. Prost, The Physics of Liquid Crystals, Claredon Press, 1993.
Tomasz Ganicz, Podstawowe pojęcia, w: Ciekłokrystaliczne karbosilany, dysertacja doktorska, CBMiM PAN, 1995 (źródło większości zdjęć i grafik). |
188804 | https://pl.wikipedia.org/wiki/1895%20w%20filmie | 1895 w filmie |
Wydarzenia
założono przedsiębiorstwo American Mutoscope and Biograph
13 lutego – bracia Auguste Lumière i Louis Lumière złożyli patent na kinematograf.
22 lutego – Ottomar Anschütz, wynalazca elektrotachyskopu (szybkowidza), odpłatnie zaprezentował w Berlinie 40 historyjek obrazkowych (300 widzów).
22 marca – pierwszy pokaz filmu braci Lumière w Paryżu. Pokazano na nim film Wyjście robotników z fabryki Lumière w Lyonie zrealizowany zaledwie 3 dni wcześniej.
17 kwietnia – braci Lumière przedstawili kinematograf fachowej publiczności (na forum Towarzystwa dla Wspierania Przemysłu Krajowego) w paryskiej Sorbonie. Druga prezentacja odbyła się 8 listopada.
12 czerwca – kongres Towarzystwa Fotograficznego w Lyonie, podczas którego braci Lumière kręcili i natychmiast wywoływali różne krótkie filmy.
1 listopada – bracia Max i Emil Skladanowscy przedstawili w berlińskim variete Wintergarten "żywe obrazy" za pomocą bioskopu (2 projektory i 2 kamery).
11 listopada – włoski wynalazca Filoteo Alberini opatentował kinetograf.
28 grudnia – pierwszy w historii komercyjny pokaz kinowy zorganizowany przez braci Lumière. Odbył się w Paryżu, w hinduskim salonie "Grand Café" (seans filmowy obejmował 9 filmów, z których każdy trwał średnio ok. 60 sekund; cały seans trwał niespełna 20 min). Wpływy z tego dnia wyniosły 33 franki.
Urodzili się
4 marca – Shemp Howard, amerykański aktor (zm. 1955)
6 maja – Rudolf Valentino, włoski aktor (zm. 1926)
10 czerwca – Hattie McDaniel, amerykańska aktorka (zm. 1952)
2 października – Bud Abbott, amerykański aktor, producent i komik (zm. 1974)
4 października – Buster Keaton, amerykański aktor komediowy (zm. 1966)
21 października – Edna Purviance, amerykańska aktorka (zm. 1958)
10 listopada – Mabel Normand, amerykańska aktorka (zm. 1930)
Przypisy |
771 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Cytochromy | Cytochromy | Cytochromy – grupa białek uczestniczących w transporcie elektronów w procesie fosforylacji oksydacyjnej. W mikrosomach cytochrom P450 uczestniczy w procesie metabolizmu ksenobiotyków.
W cytochromach funkcję grupy prostetycznej pełni hem lub jego analogi.
Cytochromy łańcucha oddechowego według wzrastającego potencjału oksydoredukcyjnego E0:
cytochrom b, E0 = 0,07 V
cytochrom c1, E0 = 0,23 V
cytochrom c, E0 = 0,25 V
Oksydaza cytochromu Oksydaza cytochromowa (cytochrom a + a3), zbudowana z 2 podjednostek cytochromu a (E0 = 0,29 V) i 4 podjednostek cytochromu a3 (E0 = 0,55 V).
Oksydaza cytochromowa jest końcowym elementem przenoszenia elektronów w łańcuchu oddechowym. Jako jedyny cytochrom jest ona podatna na zablokowanie w wyniku wiązania z inhibitorami, którymi są np. tlenek węgla, cyjanki i azydki. W pozostałych cytochromach wszystkie wiązania koordynacyjne atomu żelaza są wykorzystane i nie może on związać się z inhibitorem.
Zobacz też
mitochondrium
hemoglobina
Przypisy |
188806 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Keno | Keno | Keno – międzynarodowa gra liczbowa, a także protoplasta wymyślonej w Polsce gry liczbowej Multi Multi.
Jedna z najpopularniejszych gier liczbowych na świecie. Jej europejski rodowód sięga początków XVI wieku. Benedetto Gentile, jeden z miejskich rajców w Genui w 1519 r. wykorzystał sposób dokooptowywania brakujących do kompletu rajców miejskich do opracowania zasad nowej gry liczbowej. Pomysł zrobił wówczas prawdziwa furorę, a miejskiej kasie przyniósł prawdziwe zyski. Jednak wraz z upadkiem miasta ten prosty i skuteczny sposób został na całe lata zapomniany. Ożył dopiero po wiekach w grach losowych. W swojej obecnej formie reaktywowany został w Berlinie Zachodnim w 1953.
W Kanadzie wybiera się od 2 do 10 liczb z 70. Kupon składa się z czterech zakładów. Gracz sam decyduje o wysokości wygranej zakreślając jedno z czterech pól odpowiadających stawkom: 1, 2, 5 lub 10 dolarów. Kupon może uczestniczyć w od 1 do 10 losowaniach. Losowania odbywają się codziennie. Maksymalnie można wygrać 2,5 miliona dolarów. We Francji skreśla się od 4 do 10 liczb z 70. Losuje się 20 kul. Kupon składa się z pięciu zakładów po od 4 do 10 liczb. Losowania odbywają się 2 razy dziennie. Podobnie jest w przypadku niemieckiego Keno. W węgierskim Keno zakres liczb wynosi od 1 do 80.
Keno w Polsce
26 maja 2008 o 7:00 odbyło się pierwsze losowanie polskiego Keno organizowanego przez Totalizator Sportowy. W grze tej co 4 minuty losowane jest 20 liczb z przedziału od 1 do 70, a grający może wybrać ile liczb chce skreślić, za jaką stawkę chce zagrać oraz ile zakładów chce zawrzeć. W zależności od ilości obstawionych liczb istnieją różne stopnie wygranych – w tym jeden stopień wygranych dla zakładu, w której nie padła żadna z wytypowanych przez gracza liczb. Pojedyncza stawka zakładu wynosi 2 zł. Od 1 maja 2014 zmieniono wysokość wygranych za pojedynczą stawkę. Od tej pory gracze, mają szansę wygrywać jeszcze więcej pieniędzy i o wiele częściej. Pojawiły się również na blankiecie stawki za grę, które mogą być dowolnie zwiększane (maksymalnie do 10 razy). Wybrane liczby przez gracza będą mogą wziąć udział w maksymalnie 50 kolejnych losowaniach. Na jej podstawie 31 stycznia 2020 dodano nową grę, podobną, lecz zmodyfikowaną, o nazwie Szybkie 600, której losowania, podobnie jak losowania Keno, odbywają się co 4 minuty.
Tabela wygranych w stosunku do trafionych liczb (obowiązuje od 1 maja 2014 r.)
Najwyższe wygrane
Tabela przedstawia 5 najwyższych wygranych w Keno:
Przypisy
Totalizator Sportowy
Gry hazardowe |
772 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Cia%C5%82o%20sta%C5%82e | Ciało stałe | Ciało stałe – rodzaj fazy skondensowanej, każda substancja, która nie jest płynna, czyli zachowuje kształt. Ciało stałe jest pojęciem mało precyzyjnym i mogą w nim występować w rzeczywistości różne stany skupienia materii zwane bardziej precyzyjnie fazami fizycznymi. Właściwości ciał stałych są przedmiotem badań fizyki ciała stałego.
W ciałach stałych mogą występować różne fazy:
ciało krystaliczne
kryształy plastyczne
kryształy condis
kwazikryształy
Nie wszystkie ciała stałe mają budowę krystaliczną. Niektóre są w stanie "zamrożonego nieporządku", który z termodynamicznego punktu widzenia jest niestabilny (choć może istnieć bardzo długo). Taką fazę nazywa się:
fazą szklistą lub fazą amorficzną
Substancja stała w stanie szklistym, której przykładem jest szkło, może być traktowana jak ciecz o nieskończenie dużej lepkości.
W wielu substancjach, jak np. w tworzywach sztucznych lub w metalach często zdarza się, że w stanie stałym występują jednocześnie dwie fazy, np. krystaliczna i amorficzna, tworząc złożoną mikrostrukturę, decydującą o własnościach mechanicznych całego materiału.
Cząsteczki ciała stałego ułożone są stosunkowo blisko siebie. Siły przyciągania między nimi są bardzo duże, dlatego ciało w tym stanie trudno jest rozerwać lub pokruszyć. Cząsteczki i atomy w ciałach stałych nie przemieszczają się w większej skali, a tylko wykonują drgania wokół swoich położeń równowagi.
Przypisy |
188807 | https://pl.wikipedia.org/wiki/1896%20w%20filmie | 1896 w filmie |
Wydarzenia
24 marca – brytyjski pionier filmu Robert William Paul przedstawił, za pomocą teatrografu (wynalazca Brit Acres), "żywe obrazy".
16 kwietnia – amerykańskie Towarzystwo Filmowe (założyciel Thomas Alva Edison) zorganizowało w Nowym Jorku pierwsze publiczne przedstawienie kinowe na zachodniej półkuli.
18 lipca – pierwszy pokaz filmowy na ziemiach polskich (aparatura edisonowska).
19 września – niemiecki reżyser Oskar Messter skonstruował projektor filmowy (wykorzystywany w berlińskiej sali projekcyjnej Wilhelmshallen).
październik – francuski reżyser teatralny Georges Méliès nakręcił swój pierwszy film Zniknięcie damy w Teatrze Robert-Houdin.
1 października – Bracia Pathé założyli firmę Pathé Frères (w ciągu 2 lat stała się największym francuskim przedsiębiorstwem filmowym).
11 października – powstał film Salida de misa de doce del Pilar de Zaragoza, uznawany za pierwszy hiszpański film.
14 listopada – drugi pokaz filmowy na ziemiach polskich (aparatura braci Lumière, Kraków).
Premiery
Wróżka w kapuście (La Fée aux Choux), reż. Alice Guy-Blaché
Urodzili się
20 stycznia – George Burns, amerykański komik, aktor i pisarz (zm. 1996)
26 lipca – Jack E. Cox, brytyjski operator filmowy (zm. 1960)
18 sierpnia – Jack Pickford, amerykański aktor pochodzenia kanadyjskiego, (zm. 1933)
30 sierpnia – Raymond Massey, amerykański aktor pochodzenia kanadyjskiego (zm. 1983) |
773 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ciecz | Ciecz | Ciecz – stan skupienia materii pośredni między ciałem stałym a gazem, w którym ciało fizyczne trudno zmienia objętość, ale łatwo zmienia kształt. Wskutek tego ciecz przyjmuje kształt naczynia, w którym się znajduje, ale w przeciwieństwie do gazu nie rozszerza się, aby wypełnić je całe. Powierzchnia styku cieczy z gazem lub próżnią nazywa się powierzchnią swobodną cieczy.
Istnienie cieczy ogranicza od strony niskich temperatur temperatura krzepnięcia, a od wysokich temperatura wrzenia.
Czysta ciecz może istnieć w temperaturze niższej od temperatury krzepnięcia – nazywana jest wówczas cieczą przechłodzoną. Może ona także istnieć w temperaturze wyższej od temperatury wrzenia – jest wtedy nazywana cieczą przegrzaną. Ciecz przechłodzona lub przegrzana jest w nietrwałym stanie termodynamicznym i pod wpływem zanieczyszczenia lub zaburzenia odpowiednio krzepnie lub wrze. Niektóre substancje ciekłe o dużej lepkości nie krystalizują pozostając w stanie amorficznym, który wbrew często wyrażanej opinii nie jest cieczą przechłodzoną.
Własności cieczy wynikają z zachowania się jej cząsteczek:
mają one pełną swobodę przemieszczania się w objętości zajmowanej przez ciecz
występują między nimi oddziaływania międzycząsteczkowe, które w obrębie objętości cieczy znoszą się nawzajem
oddziaływania międzycząsteczkowe nie znoszą się na granicy międzyfazowej cieczy z inną fazą na skutek czego występuje zjawisko zwane napięciem powierzchniowym.
Ciecze kwantowe
W analogii do klasycznych cieczy wprowadza się pojęcie cieczy kwantowych, w których oddziaływanie ma istotny wpływ na właściwości układu i nie może zostać pominięte. Do cieczy kwantowych zaliczamy układy silnie oddziałujących fermionów lub bozonów.
Zobacz też
płyn
fizyka płynów
ciekły kryształ
Przypisy
Fizyka cieczy |
776 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Cyfra | Cyfra | Cyfra – umowny znak pisarski służący do zapisywania liczb.
Już w trzecim tysiącleciu p.n.e. używano w Egipcie hieroglifów do oznaczania jednostek, dziesiątek i tak dalej, aż do 10.000.000. Innych cyfr używano w Babilonii (tzw. babiloński system liczbowy), jeszcze innych w starożytnej Grecji i Rzymie.
Rozpowszechnione obecnie tak zwane cyfry arabskie (układ dziesiętny) pochodzą naprawdę z Indii. Arabowie jedynie sprowadzili je stamtąd wraz z tablicą rachunkową zwaną abakus (zbliżoną do dzisiejszego liczydła) do Europy między X a XIII w. Dzieło Fibonacciego o abakusie podkreślające praktyczność arabskiego systemu zainteresowało kupców włoskich. W ten sposób w XIII wieku arabska notacja upowszechniła się we włoskich księgach handlowych, a w XIV wieku trafiła do epigrafiki kościelnej by w XVI wieku wyprzeć całkowicie cyfry rzymskie z potocznego użycia.
Wczesne średniowiecze używa wyłącznie cyfr rzymskich, na ogół nie zmienionych, tylko cyfry i liczby 4, 9, 40, 90 są pisane częściej IIII, VIIII, XXXX, LXXXX niż odpowiednio IV, IX, XL, XC. Natomiast wielokrotność setek oznaczano przez powtarzanie litery C, np. CCC = 300. Połowę oznaczano przez przekreślenie cyfry.
Liczba znaków służących do zapisu jest zależna od systemu liczbowego i przyjętego sposobu zapisu: 10 w systemie dziesiętnym, 16 w szesnastkowym, ale w rzymskim już tylko siedem (I, V, X, L, C, D, M).
W niektórych systemach do zapisu liczb służyły kolejne litery alfabetu, najpierw dla kolejnych wartości 1 do 9, potem dalej dla kolejnych wielokrotności 10 itd. – „1” i „10” zapisywano innymi znakami. Taki zapis stosowano np. w alfabetach: hebrajskim, starosłowiańskim (głagolica) i greckim.
Cyfry były składnikiem wielu pism. Wyróżnia się między innymi:
cyfry arabskie
oryginalne cyfry arabskie
cyfry ormiańskie
cyfry chińskie
cyfry cyrylickie (słowiańskie)
cyfry egipskie hieroglificzne
cyfry etruskie
cyfry greckie (starogreckie)
cyfry Majów
cyfry hebrajskie
cyfry rzymskie
cyfry sumeryjskie
cyfry tybetańskie
W pozycyjnych systemach liczbowych pozycja cyfry w obrębie liczby decyduje o jej wartości. Przykładowo jedynka w zapisie 100 oznacza inną wartość niż w zapisie 10. Wartość cyfry zależy też od przyjętej podstawy systemu liczbowego. W szczególności dla systemów liczbowych o podstawie większej niż 10 konieczne jest wprowadzenie dodatkowych cyfr, np. w systemie szesnastkowym są to cyfry: A, B, C, D, E, F.
Zobacz też
system liczbowy
Przypisy
Arytmetyka |
777 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Cydr | Cydr | Cydr, inaczej jabłecznik – napój alkoholowy, przefermentowany sok z dojrzałych jabłek (niedoprawiany cukrem), o wyglądzie od mętnego po klarowny, o zawartości alkoholu 1,2–8,5%. Odznacza się świeżym aromatem i lekko słodkawym, kwaskowo-orzeźwiającym smakiem jabłek, dobrze gasi pragnienie. Wytwarzany przez fermentację moszczu jabłecznego w sposób zbliżony do produkcji piwa techniką górnej fermentacji. Jest fermentowanym napojem winiarskim, a jego produkcja na poziomie krajowym jest uregulowana w ustawie winiarskiej.
Produkcja
Cydr jest produkowany głównie w Wielkiej Brytanii (9.735.000 hl w 2013 r.), północnej Hiszpanii (950.000 hl), północnej Francji (821.000 hl), Niemczech (676.000 hl). Jest on szczególnie popularny w Europie, na którą przypada 69% światowego spożycia. W Polsce pierwsza wzmianka o cydrze pochodzi z książki z przepisami Krescencjusza z 1571 roku. Od XIX w. jest natomiast produkowany masowo.
Proces produkcji obejmuje mycie i sortowanie jabłek, z których po rozdrobnieniu wyciska się sok za pomocą pras taśmowych, hydraulicznych, pneumatycznych lub dekantera. W celu zwiększenia wydajności i zmniejszenia mętności soku, w procesie stosuje się enzymy pektolityczne. Wykorzystywane mogą być jabłka bezpośrednio zebrane lub także jabłka leżakujące i dojrzewające kilka tygodni w chłodniach. W celu uzyskania odpowiedniego aromatu stosuje się jabłka o różnej kwasowości i zawartości tianiny, w przeważającej mierze poprzez mieszanie różnych odmian jabłek w produkcji (blend). W nomenklaturze angielskiej wyróżnia się smaki gorzki, gorzkocierpki, gorzkocierpko-słodki i słodki.
Sok podlega klarowaniu, a następnie fermentowaniu, filtrowaniu i pakowaniu. Proces fermentacji prowadzony jest z wykorzystaniem suszonych drożdży Saccharomyces cerevisae i Saccharomyces bayanus. W procesie pierwotnego klarowania lub pasteryzacji soku wymagane jest natomiast usunięcie dzikich drożdży Hanseniaspora uvarum, które są główną przyczyną powstawania w procesie fermentacji kwasu octowego. Stabilizację mikrobiologicznej struktury kwasowej uzyskuje się przez degradację kwasu L-jabłkowego do kwasu L-mlekowego w procesie fermentacji mlekowej za pomocą bakterii Oenococcus oeni. Proces ten powoduje wzrost pH, łagodzi kwaśny posmak, a jednocześnie zachowuje smak cydru. Chroni to przed fermentacją spontaniczną, która może prowadzić do powstania kwasu octowego, podwyższonego poziomu kwasu L-mlekowego, kwasu D-mlekowego i amin, które psują smak wyrobu. Oddzielanie osadu następuje przez odwirowanie lub filtrację przez ziemię okrzemkową.
Podział
Dzieli się na cydry zwykłe (niemusujące), musujące (fr. cidre mousseux, ang. sparkling cider), oraz gazowane (saturowane dwutlenkiem węgla), sprzedawane w butelkach przypominających piwo lub wino musujące.
W Europie Zachodniej rosnąca popularnością cieszą się cydry aromatyzowane np. o smaku owoców leśnych, czy truskawek. W Wielkiej Brytanii stanowią one 27% rynku cydru.
W większości krajów świata, w których jest napojem popularnym, nazwa „cydr” odnosi się do trunku alkoholowego. Tymczasem w Stanach Zjednoczonych taki sfermentowany napój określa się jako mocny cydr (ang. hard cider), zaś słowo „cydr” zarezerwowane jest niemal wyłącznie dla tzw. cydru jabłkowego, czyli bezalkoholowego, lekko przetworzonego soku z jabłek.
Cydru nie należy mylić z winem jabłkowym, które jest sporządzone z soków jabłkowych dosładzanych przed fermentacją cukrem, kupażowane, ewentualnie dodatkowo dosładzane, o mocy 9-18% alkoholu. Na wzór cydrów produkowane są też winne gruszeczniki m.in. w Bretanii we Francji i Anglii (fr. poire, ang. perry). W Polsce gruszkowy odpowiednik cydru nazywany jest perry.
Brandy jabłkowe
Cydr służy także do produkcji alkoholi destylowanych, tzw. brandy jabłkowych, z których najbardziej znane to calvados oraz applejack. Ten ostatni, w przeciwieństwie do większości brandy, uzyskuje się nie poprzez odparowywanie alkoholu, lecz w procesie wymrażania frakcjonowanego (ang. freeze distillation; jacking).
Serwowanie
Cydry serwuje się w temperaturze 10-12 °C w kieliszkach do białego wina (musujące w kieliszkach do szampana). Można podać je również w piwnych pokalach. Mocno słodkie cydry komponują się dobrze z serami pleśniowymi, wytrawne z serami kozimi, a wszystkie z camembertami i brie. Można je podawać do owoców morza, ryb, drobiu, sałatek, warzyw grillowanych, a także wraz z grillowaną, pieczoną, bądź duszoną wieprzowiną. Do deserów owocowych, czy szarlotki można serwować cydry słodkie.
W kulturze
Tytuł powieści The Cider House Rules amerykańskiego pisarza Johna Irvinga przetłumaczono niefortunnie na język polski jako „Regulamin tłoczni win”, chociaż z jej treści wynika jasno, że główny bohater najmuje się w młodości do pracy w sadach, które część zebranych jabłek przeznaczają na produkcję właśnie cydru, a nie wina jabłkowego.
W Anglii, w hrabstwie Kornwalia istnieje linia kolejowa Looe Valley Line, tzw. „szlak cydru” – specjalna linia turystyczna prowadząca z Liskeard do Looe. Wzdłuż trasy, malowniczo położonej w dolinie rzeki Looe usytuowane są przystanki, przy których znajdują się puby – tam turyści degustują ten charakterystyczny dla południowo-zachodniej Anglii napój. Informacji o kursach zasięgnąć można na każdym dworcu obsługiwanym przez linię First Great Western. Czas przejazdu (łącznie z konsumpcją) – ok. 7 godzin.
Przypisy
Linki zewnętrzne
UKCider
Napoje alkoholowe
Brytyjskie produkty regionalne chronione prawem Unii Europejskiej
Przetwory z owoców |
188808 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Sanssouci | Sanssouci | Pałac Sanssouci (niem. Schloss Sanssouci; z fr. sans souci = beztroski) – rokokowy pałac Hohenzollernów we wschodniej części parku Sanssouci w Poczdamie (Brandenburgia, Niemcy).
Wzniesiony w latach 1745–1747 jako rezydencja letnia na zlecenie króla Prus Fryderyka II Wielkiego przez Georga Wenzeslausa von Knobelsdorffa według szkiców fundatora. Przebudowany i rozbudowany w latach 1840–1842 przez Ludwiga Persiusa (projekty) i Ferdinanda von Arnima (kierownictwo budowy) na życzenie Fryderyka Wilhelma IV.
Pałac Sanssouci należy do grupy pałaców i zespołów parkowych w Poczdamie i Berlinie wpisanych w 1990 na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Obecnie (2008) o pielęgnację i restaurację pałacu troszczy się Fundacja Pruskie Pałace i Ogrody Berlin-Brandenburg (niem. Stiftung Preußische Schlösser und Gärten Berlin-Brandenburg).
Historia
Ogrody tarasowe
Zaczątkiem posiadłości Sanssouci były ogrody tarasowe na południowych stokach wzniesienia Bornstedt, założone w 1744 przez Fryderyka II Wielkiego. Na początku XVIII w. wzniesienie porastały dęby, które ścięto za panowania Fryderyka Wilhelma I, by dostarczyć drewna do umocnienia terenów bagiennych przeznaczonych pod rozbudowę Poczdamu. Teren po wycince nazywany Wüsten Berg (pol. łysa góra) został zagospodarowany pod ogrody w stylu francuskim.
Stok podzielono na sześć szerokich tarasów, by jak najlepiej wykorzystać dobre nasłonecznienie. Po murach wzmacniających tarasy pięły się winorośle sprowadzone z Portugalii, Włoch, Francji, a także z pobliskiego Ruppin. W 168 oszklonych niszach rosły figowce. Z przodu każdy taras ograniczony był pasem trawnika i żywopłotem z drzew owocowych. Trawniki zdobiły równo przycięte drzewa z rodziny cisowatych. Na szczyt wzniesienia prowadziło 120 centralnie zlokalizowanych schodów (obecnie 132), dzielących stok na dwie części.
U stóp tarasów założono w 1745 barokowy ogród dekoracyjny, pośrodku którego zbudowano wielką fontannę (niem. Grosse Fontäne) (1748). W 1750 wokół fontanny rozstawiono marmurowe rzeźby rzymskich bogów – Wenus, Merkurego, Apolla, Diany, Junony, Jowisza, Marsa i Minerwy oraz alegoryczne przedstawienia czterech elementów – powietrza, ognia, wody i ziemi. Rzeźby Wenus i Merkurego wyszły spod dłuta Jeana-Baptisty Pigalle (1714–1785). Przedstawienia powietrza i wody były prezentami króla Francji Ludwika XV. Pozostałe figury pochodziły z warsztatu François Gasparda Adama, kierownika francuskiej pracowni rzeźbiarskiej założonej przez Fryderyka w Berlinie. Prace nad kolistym klombem z “wielką fontanną”, tzw. “französiches Rondell” (pol. francuski klomb kolisty) trwały aż do 1764 r.
Niedaleko francuskiego klombu znajdował się również ogród kuchenny, założony w 1715 przez Fryderyka Wilhelma I. Fryderyk Wilhelm I mawiał o nim mein Marly (pol. mój Marly), nawiązując do wyszukanego ogrodu przy pałacu króla Ludwika XIV w Marly-le-Roi.
Budowa pałacu
Pierwsze szkice pałacu zostały wykonane przez Fryderyka II Wielkiego, który zlecił dalsze prace architektoniczne i budowlane Georgowi Wenzeslausowi von Knobelsdorffowi. Projekt monarchy przewidywał budowę parterowego pałacu. Von Knobelsdorff zaproponował korektę planów królewskich poprzez podwyższenie budowli, jej podpiwniczenie oraz przesunięcie bliżej najwyższego tarasu, tak by pałac był bardziej wyeksponowany i lepiej widoczny z dołu wzniesienia. Fryderyk odrzucił te propozycje, preferując intymną siedzibę bez większych aspiracji reprezentacyjnych, o której mawiał: Pałac miał być jedynie letnią rezydencją, maison de plaisance, na prywatny użytek króla i jego gości od końca kwietnia do początku października. Fryderyk planował tu pobyty sans souci (pol. bez zmartwień), poświęcając się swoim zainteresowaniom i realizacji pasji artystycznych. Jednak dwadzieścia lat później w zachodniej części parku Sanssouci Fryderyk wybudował dużo większy pałac reprezentacyjny – Nowy Pałac, którego rozmiary oraz barokowy wygląd dawały świadectwo potęgi Prus po latach trudów i wyrzeczeń związanych z prowadzeniem wojny siedmioletniej (1756–1763). Barokowa rezydencja nie cieszyła się jednak sympatią Fryderyka II Wielkiego, który mawiał o niej fanfaronada. Rzadko przebywał w Nowym Pałacu, preferując pałac Sanssouci.
Różnice pomiędzy królem a von Knobelsdorffem doprowadziły do odsunięcia architekta od prac nad pałacem w kwietniu 1746 (oficjalnie rezygnacja nastąpiła z powodów zdrowotnych). Pod koniec marca 1747 stwierdzono ogromne nieprawidłowości w księgach rachunkowych przedsięwzięcia, prowadzonych przez Johanna Georga Finka, który przez wiele lat prowadził budowy pod kierownictwem von Knobelsdorffa. 1 maja 1747 odbyło się poświęcenie budowli, chociaż jeszcze nie wszystkie sale były wykończone.
W pałacu rezydował król wraz z zaproszonymi gośćmi, m.in. mieszkać miał tu Voltaire. Istnieje również hipoteza, iż to właśnie w pałacu Sanssouci biskup Ignacy Krasicki napisał słynną Monachomachię (Wojnę mnichów), o czym informuje wydawca zbiorowej edycji Dzieł” Krasickiego Franciszek Ksawery Dmochowski.
Żona Fryderyka, Elżbieta Krystyna Braunschweig-Bevern, z którą był w separacji od momentu wstąpienia na tron w 1740, mieszkała w pałacu Schönhausen w Berlinie. Fryderyk wolał, by pałac Sanssouci pozostawał jednocześnie pałacem sans femmes (pol. bez kobiet).
W XVIII w. doszło do rozdzielenia państwowych obowiązków królewskich od prywatnego życia monarchy. Fryderyk Wielki spełniał obowiązki reprezentacyjne w miejskim pałacu w Poczdamie (niem. Potsdamer Stadtschloss), wybudowanym w latach 1662–1669 przez Wielkiego Elektora Fryderyka Wilhelma I. W poczdamskim Pałacu Miejskim Fryderyk spędzał zimę. W pałacu Sanssouci mieszkał w miesiącach letnich (wyjątkiem były okresy wojen) poświęcając się sztuce i filozofii. Poczdam stał się główną siedzibą królewską, a Berlin i pałac Charlottenburg z wybudowanym przez Fryderyka nowym skrzydłem wschodnim (niem. Neue Flügel) zeszły na drugi plan.
Fryderyk prowadził skromne życie. Zamiast balów, maskarad i polowań, dominowały w Sanssouci dyskusje filozoficzne, przechadzki, lektury i koncerty. Jego skromność przerodziła się z czasem w skąpstwo, które objawiało się na przykład niechęcią do wszelakich prac remontowych. Fryderyk miał powiedzieć:
Grób Fryderyka Wielkiego
Fryderyk zmarł w pałacu Sanssouci 17 sierpnia 1786. Życzył sobie być pochowanym skromnie obok pałacu, w krypcie na najwyższym tarasie, gdzie znajdowały się groby jego psów. W okresie 46 lat swoich rządów Fryderyk często zajmował się tematem śmierci. Oprócz swojego testamentu politycznego z 1752, sporządzał prawie przed każdą bitwą nową wersję ostatniej woli, regulując wszystkie detale spraw rodzinnych i finansowych. Podobnie często powtarzał instrukcje dotyczące jego pochówku. W testamencie z grudnia 1757 pisał: Natomiast w późniejszym dokumencie ze stycznia 1769 pisał:
Wbrew życzeniom króla, jego bratanek i następca Fryderyk Wilhelm II zorganizował uroczysty pogrzeb monarchy w kościele garnizonowym w Poczdamie, chowając Fryderyka obok ojca Fryderyka Wilhelma I. Trumny jego i jego ojca zabrano tuż przed upadkiem III Rzeszy, aby nie wpadły w ręce Armii Czerwonej. W marcu 1943 przeniesiono je do bunkra w Poczdamie-Eiche, a w marcu 1945 do kopalni soli Bernterode w Eichsfeld (Turyngia), skąd żołnierze amerykańscy wywieźli je do kościoła św. Elżbiety w Marburgu (Hesja). W sierpniu 1952 trumny królów Prus przeniesiono do zamku Hohenzollern koło Hechingen w Szwabii (Badenia-Wirtembergia). Po upadku NRD i zjednoczeniu Niemiec, ciało Fryderyka, zgodnie z jego wolą, spoczęło w Sanssouci. 17 sierpnia 1991, w 205 rocznicę śmierci, szczątki Fryderyka przywieziono pod eskortą Bundeswehry do Poczdamu i nocą złożono do krypty, którą Fryderyk przygotował w 1744:
Sanssouci po śmierci Fryderyka Wielkiego
Po śmierci Fryderyka II Wielkiego rozpoczęła się w Prusach nowa epoka, widoczna również w architekturze. Fryderyk ignorował faworyzowany w Europie styl klasycystyczny, który rozwijał się pomiędzy 1770 a 1830. Ze wstąpieniem na tron następcy Fryderyka, Fryderyka Wilhelma II, klasycyzm zagościł w Berlinie i Poczdamie. Nowy król wzniósł w Nowym Ogrodzie Pałac Marmurowy, a w pałacu w Sanssouci mieszkał tymczasowo do 1790. Jeszcze w 1786 wymieniono w pałacu meble i odnowiono sypialnię oraz pokój pracy.
Przebudowę powierzono Friedrichowi Wilhelmowi von Erdmannsdorffowi, który prawie w tym samym czasie kiedy Fryderyk II Wielki wznosił barokowy Nowy Pałac (1763-1769), zaczął budować pałac Wörlitz (1769–1773) w parku Wörlitz (części ogrodów Dessau-Wörlitz wpisanych w 2000 na listę światowego dziedzictwa UNESCO) – pierwszy w stylu klasycystycznym na terenie Niemiec. Von Erdmannsdorff zaprojektował dla poczdamskich i berlińskich pałaców wnętrza w stylu klasycystycznym.
Panujący od 1797 Fryderyk Wilhelm III Pruski przebywał w pałacu Sanssouci sporadycznie. Król wraz z rodziną preferował jako letnią rezydencję pałac Paretz czy pałac na Pawiej Wyspie.
Sanssouci w czasach Fryderyka Wilhelma IV
Prawie sto lat po wybudowaniu pałacu Sanssouci rządy w Prusach objął Fryderyk Wilhelm IV, najstarszy syn Fryderyka Wilhelma III i Luizy Pruskiej, o którym mówiono “romantyk na tronie”. Król był zafascynowany osobą Fryderyka II Wielkiego i okresem jego rządów. Podobnie jak Fryderyk posiadał rozliczne zainteresowania i aspiracje artystyczne. Jeszcze jako książę zdradzał wielkie zainteresowanie kompleksem Sanssouci – w 1832 poprosił o pozwolenie zamieszkania w pałacu, chociaż dla niego i jego małżonki Elżbiety Ludwiki Wittelsbach wybudowano pałac Charlottenhof, który graniczył z parkiem fryderycjańskim. W 1840 para królewska wprowadziła się do pokoi gościnnych w pałacu Sanssouci. Zachowano oryginalne umeblowanie, a brakujące elementy uzupełniono w stylu fryderycjańskim. Przerobiony za czasów Fryderyka Wilhelma III pokój śmierci Fryderyka II Wielkiego miał zostać przywrócony do swojego oryginalnego stanu. Jednak z powodu braku dokumentów opisujących historyczny wygląd pomieszczenia, planów tych nie zrealizowano. Jedynie fotel, w którym Fryderyk zmarł, powrócił na swoje dawne miejsce.
Pałac wymagał renowacji i przebudowy. Projekty architektoniczne zostały powierzone Ludwigowi Persiusowi a prace budowlane Ferdinandowi von Arnimowi. Wnętrzom w zachodniej części pałacu przywrócono wystrój (neo)rokokowy. Neorokoko zyskiwało na popularności od połowy lat 20. XIX w. Powrót do rokoko w Sanssouci nie był dla Fryderyka Wilhelma IV jedynie kwestią mody, lecz przede wszystkim trybut dla artystycznych wartości Fryderyka II Wielkiego. Przy innych swoich przedsięwzięciach budowlanych, Fryderyk Wilhelm IV preferował formy antyczne (np. łaźnie rzymskie w Poczdamie), neorenesansowe (np. Nowa Oranżeria w Sanssouci czy belweder na wzgórzu Pfingstberg) czy klasycystyczne (np. pałac Charlottenhof).
Fryderyk Wilhelm IV zmarł w pałacu Sanssouci 2 stycznia 1861 i został pochowany w krypcie w wybudowanym wcześniej przez siebie kościele Pokoju w parku Sanssouci (1845–1848). Ostatnim lokatorem pałacu była wdowa Elżbieta Ludwika Wittelsbach, która pomieszkiwała w Sanssouci w miesiącach letnich przez następne trzynaście lat. W lutym 1861 Elżbieta Ludwika pisała do swojego bratanka Ottona, króla Grecji: Elżbieta Ludwika zmarła 14 grudnia 1873 i została pochowana obok swojego męża w kościele Pokoju w parku Sanssouci.
Od końca XIX w. po dzień dzisiejszy
Po śmierci Elżbiety Ludwiki pałac Sanssouci został zamieniony w muzeum, co uczyniło go jednym z najstarszym muzeów wnętrz pałacowych na terenie Niemiec. Po zakończeniu I wojny światowej i abdykacji Wilhelma II w 1918, majątek Hohenzollernów został skonfiskowany przez rząd. Po uchwaleniu ustawy O ułożeniu stosunków majątkowych pomiędzy państwem pruskim a członkami dawniej panującego pruskiego domu królewskiego 26 października 1926, pałac Sanssouci przeszedł w posiadanie państwa pruskiego, a następnie pod opiekę utworzonego w 1927 Zarządu Państwowych Pałaców i Ogrodów (niem. Verwaltung der Staatlichen Schlösser und Gärten), obecnej Fundacji Pruskie Pałace i Ogrody Berlin-Brandenburg (niem. Stiftung Preußische Schlösser und Gärten Berlin-Brandenburg). Posiadłość została otwarta dla publiczności.
W okresie II wojny światowej, w obliczu alianckich ataków lotniczych na Berlin, w 1942 wiele drogocennych eksponatów zostało wywiezionych z poczdamskich i berlińskich pałaców do Rheinsberga (Brandenburgia) i kopalni soli Bernterode w Eichsfeld (Turyngia). Pomimo silnych ostrzałów artyleryjskich w kwietniu 1945 pałac nie został zniszczony, choć sąsiednie budowle, m.in. Historyczny Młyn czy belweder na wzgórzu Klausberg zostały zburzone.
Po wojnie większość eksponatów wywiezionych do Rheinsberga została skonfiskowana przez Armię Czerwoną i wywieziona do ZSRR. W 1958 jedynie część zrabowanych dzieł sztuki powróciła do Niemiec. Eksponaty znalezione przez wojska amerykańskie w Bernterode zostały przewiezione do Wiesbaden do Centralnego Punktu Zbioru Dzieł Sztuki (ang. Central Art Collecting Point), a w 1957 do pałacu w Charlottenburgu w Berlinie Zachodnim. Po upadku NRD i zjednoczeniu Niemiec w 1990, do Sanssouci przeniesiono z powrotem z Charlottenburga: bibliotekę Fryderyka II Wielkiego (1992) oraz trzydzieści sześć obrazów olejnych (1993 i 1995).
Obecnie o pielęgnację i restaurację pałacu troszczy się założona 1 stycznia 1995 Fundacja Pruskie Pałace i Ogrody Berlin-Brandenburg (niem. Stiftung Preußische Schlösser und Gärten Berlin-Brandenburg).
Architektura
Skromny pałac z dwunastoma pokojami, z których Fryderyk II Wielki zajmował jedynie pięć, odzwierciedlał zmianę w dworskiej sztuce budowlanej jaka nastąpiła w poł. XVIII w. Barokowe rezydencje, powstające na wzór Wersalu od poł. XVII w., służyły głównie celom reprezentacyjnym, podkreślając polityczną i gospodarczą potęgę państwa. Ich rozmiary często przewyższały aktualne potrzeby mieszkaniowe dworu. W obliczu ich ogromnych rozmiarów i wystawności, wielu władców zaczęło zwracać się ku intymności i wygodzie.
Architektura zewnętrzna
Pałac Sanssouci nie jest, jak w przypadku tradycyjnej dworskiej sztuki ogrodowej, centrum, lecz jedną z części ogrodów. Jednopiętrowa budowla z dwoma skrzydłami bocznymi zajmuje całą długość najwyższego tarasu. Ocienione altanowe przejścia, skrywające skrzydła boczne od strony ogrodu, zamykają wolno stojące pawilony kratowe (niem. Gitterpavillon) bogato zdobione złotymi ornamentami.
Półkolisty, lekko wysunięty korpus środkowy wieńczy kopuła górująca nad relatywnie płaskim dwuspadowym dachem skrzydeł bocznych. Na fasadzie południowej korpusu, od strony ogrodu, umieszczono brązowy napis z nazwą pałacu: Sans. Souci. Dekoracje fasady ogrodowej nawiązują do motywu wina – pomiędzy oknami znajdują się pary bachantów i bachantek, towarzyszy boga winorośli Bachusa, spełniających role Atlantów i Kariatyd podtrzymujących dach. Figury zostały wykonane z piaskowca w warsztacie rzeźbiarza Friedricha Christiana Glumego. W tym samym warsztacie powstały wazy zdobiące balustradę obiegającą dach oraz putta przy oknach kopuły.
Fasada północna pałacu jest dużo skromniejsza. Korpus środkowy zaznaczony jest prostokątnym ryzalitem o płaskim pulpitowym dachu podtrzymywanym przez korynckie pilastry. Od gmachu pałacu rozchodzą się kolumnady budujące półkole wokół skromnego dziedzińca, z przerwą naprzeciwko ryzalitu dla stromego podjazdu. 88 korynckich kolumn rozmieszczonych w podwójnych rzędach tworzy przejście. Podobnie jak po stronie południowej, dach fasady północnej zdobią wazy, które znajdują się również na kolumnadzie.
Architektura wnętrz
Pałac spełnia założenia maison de plaisance – pokoje znajdują się na parterze, tak by mieszkańcy mieli bezpośredni dostęp do ogrodu. Kolejność pomieszczeń zdradza dbałość o komfort ich użytkowników. Według ówczesnych francuskich założeń architektonicznych komfort dworski zapewniał tzw. apartament podwójny (fr. appartement double) – dwa pokoje przylegające do siebie i połączone drzwiami: duży pokój od strony ogrodu (z reguły od strony południowej) oraz pokój dla służby po stronie północnej budynku. Pokoje były ujmowane w amfiladę, a w części środkowej budynku lokalizowano reprezentacyjną recepcję.
Szkice Fryderyka II Wielkiego generalnie odpowiadały tym regułom, jednak odbiegały od nich w pewnych punktach, by uwzględnić osobiste życzenia monarchy. Król ingerował również w urządzanie wnętrz, zlecając wykonanie rokokowych dzieł sztuki własnego projektu znanym artystom, m.in. Johannowi Augustowi Nahlowi, braciom Johannowi Michaelowi Hoppenhauptowi Starszemu i Johannowi Christianowi Hoppenhauptowi Młodszemu, rodzeństwu Johannowi Friedrichowi i Heinrichowi Wilhelmowi Spindlerowi, a także Johannowi Melchiorowi Kambly. Fryderyk II Wielki nie zważał przy tym na ówcześnie panujące mody, projektując wnętrza swojego pałacu wedle własnego uznania i potrzeb, co zaowocowało własnym stylem, tzw. rokoko fryderycjańskim.
Sale pałacowe
Centralny punkt pałacu na osi północ-południe tworzy westybul wraz z wychodzącą na stronę południową Salą Marmurową. Po zachodniej stronie umieszczono pięć pokoi gościnnych, a po wschodniej mieszkanie królewskie z Salą Audiencyjną, Salą Koncertową, sypialnią i pokojem pracy, biblioteką oraz rozciągającą się wzdłuż strony północnej galerią.
Ściany kwadratowego westybulu zdobi dziesięć par korynckich kolumn z białego marmuru z pozłacanymi kapitelami. Nad wejściem umieszczono trzy reliefy nawiązujące tematycznie do mitu Bachusa i tematyki wina. Na suficie znajduje się malowidło szwedzkiego malarza Johanna Harpera ukazujące rzymską boginię kwiatów Florę z geniuszami rozrzucającymi kwiaty z nieba.
Sala Marmurowa jest balową salą pałacu, wzorowaną na rzymskim panteonie – zbudowana na planie owalu z bogato zdobioną kopułą z oculusem. Podobnie jak westybul, sala wyłożona jest szlachetnym marmurem z Carrary oraz ze Śląska. W dwóch niszach stoją rzeźby francuskiego artysty François Gasparda Adama: Wenus Urania, bogini natury i życia oraz Apollo, patrona sztuki i poezji. Apollo trzyma w dłoni otwartą księgę, dzieło epikurejskiego poety Lukrecjusza De rerum natura (pol. O naturze wszechrzeczy lub też O rzeczywistości). Tekst umieszczony na kamiennych kartach stanowi jednocześnie pałacowe motto (Lukrecjusz Księga I, 24-25):
które w przekładzie Grzegorza Żurka brzmi:
Sąsiadująca Sala Audiencyjna była używana jako jadalnia. Jej wyłożone jedwabnym adamaszkiem ściany zdobią liczne obrazy francuskich malarzy XVIII w., m.in. Jeana-Baptisty Patera, Jeana François de Troy, Pierre’a Jacques’a Cazesa, Louisa de Silvestre, Antoine Watteau. Nad drzwiami znajdują się reliefy przedstawiające amorki z kwiatami i książkami dłuta Friedricha Christiana Glumego. Malowidło sufitowe “Zefir koronuje Florę” nadwornego malarza Antoine Pesnego ukazuje boga wiatru z boginią kwiatów.
Sufit i ściany Sali Koncertowej zdobią rokokowe ornamenty rocaille, które również opasają obrazy Antoine Pesnego oraz lustra. Drewniane dekoracje to prace Johanna Michaela Hoppenhaupta Starszego. W sali znajduje się fortepian Gottfrieda Silbermanna z 1746 oraz pulpit na nuty Fryderyka II Wielkiego, dzieło Melchiora Kambly’ego z 1767 r. Obraz Adolph von Menzla z 1852 Koncert fletowy w Sanssouci (Stara Galeria Narodowa w Berlinie) oddaje atmosferę podczas jednego z koncertów w tej sali: grającemu na flecie poprzecznym Fryderykowi II Wielkiemu akompaniuje na fortepianie Carl Philipp Emanuel Bach, syn Jana Sebastiana Bacha.
Przerobiony w 1786 przez Wilhelma von Erdmannsdorfa pokój pracy i sypialnia Fryderyka II Wielkiego utrzymany jest w stylu klasycystycznym. Dawne wykładziny ścienne z zielonego jedwabiu z rzeźbionymi, pozłacanymi elementami z drewna, zostały wymienione na skromniejsze, pozbawione drewnianych dekoracji. Pozłacane stiukowe rocaille na suficie zostały zastąpione okrągłym malowidłem, wokół którego umieszczono znaki zodiaku. Dwie wysokie jońskie kolumny dzielą pokój w miejscu, gdzie wcześniej znajdował się bogato zdobiony parapet. W poł. XIX w. sprowadzono do pokoju brakujące meble z okresu fryderycjańskiego, portrety oraz biurko i fotel Fryderyka II Wielkiego.
Położenie biblioteki nie odpowiada wzorcom francuskiej architektury pałacowej. Ten okrągły pokój leży schowany poza amfiladą, na końcu mieszkania monarchy, połączony z pokojem pracy i sypialnią małym przejściem. Takie usytuowanie biblioteki podkreśla jej intymny charakter. Ściany biblioteki wyłożone są drewnem cedrowym, z którego również wykonano regały na książki, wbudowane w nisze. Drzwi wejściowe wkomponowano w regały. Pokój utrzymany jest w kolorystyce brązów, rozjaśnionych gdzieniegdzie złotymi rocaille’ami. Biblioteka mieści ok. 2100 woluminów, głównie greckich i rzymskich poezji oraz dzieł historycznych w tłumaczeniu na język francuski. Zbiór obejmuje również literaturę francuską XVII i XVIII stulecia, a prominentną pozycję zajmują tu prace Voltaire’a. Fryderyk II Wielki nie miał dobrej opinii o literaturze niemieckiej, dlatego brak w bibliotece dzieł w języku niemieckim. Wszystkie książki oprawione są w brązową lub czerwoną skórę cielęcą z licznymi zleceniami. Każda z bibliotek pałacowych Fryderyka obejmowała ten sam wybór książek, które od 1771 były oznaczane kodem literowym: V oznaczało, że pozycja pochodzi ze zbiorów pałacu Sanssouci (V od vigne = winogrono), dzieła oznaczone literą S znajdowały się w Nowym Pałacu w Sanssouci (S od Sanssouci), te z literą P w pałacu w Poczdamie (P od Potsdam), z literą B w pałacu w Berlinie (B od Berlin) a te z BR w pałacu we Wrocławiu (BR od Breslau).
Wzdłuż fasady północnej rozciąga się mała, podłużna galeria, zaprojektowana wbrew francuskim regułom architektury pałacowej, które przewidywały w tym miejscu pokoje dla służby. Wewnętrzną ścianę galerii zdobią nisze z marmurowymi rzeźbami przedstawiającymi greckie i rzymskie bóstwa. Między niszami wiszą obrazy Nicolasa Lancreta, Jeana-Baptisty Patera i Antoine Watteau. Ścianę zewnętrzną rozcina pięć okien, pomiędzy którymi rozmieszczono lustra.
Pokoje gościnne znajdują się na zachód od Sali Marmurowej. Nie zachowały się dokładne przekazy kto gościł w Sanssouci na przestrzeni wieków. Nazwy dwóch sypialni zdradzają gości w nich mieszkających: Pokój Rothenburga, w którym mieszkał aż do śmierci w 1751 zaufany króla, graf von Rothenburg; oraz Pokój Voltaire’a, w którym miał przebywać filozof w okresie swojego pobytu w Poczdamie w latach 1750–1753 Voltaire został uwieczniony na obrazie pędzla Adolpha von Menzla z 1850 Spotkanie przy okrągłym stole w Sanssouci (niem. Die Tafelrunde in Sanssouci). W spotkaniach przy okrągłym stole brali udział dyplomaci, oficerowie, pisarza i filozofowie, do tych ostatnich zaliczał siebie również Fryderyk II Wielki, który nazywał siebie filozofem z Sanssouci.
Pokój Rothenburga, podobnie jak biblioteka, znajduje się poza amfiladą. Pozostałe pokoje gościnne odpowiadają regule appartament double. W każdym pokoju znajduje się zaokrąglona alkowa, a przy sypialni mała garderoba. Na szczególną uwagę zasługuje Pokój Voltaire’a, czwarty z pokoi gościnnych, nazywany również Pokojem Kwiatowym z racji kolorowych, bogato rzeźbionych dekoracji na polakierowanej na żółto drewnianej boazerii. Ornamenty przedstawiają małpy, papugi, bociany, owoce, kwiaty, girlandy, nadając pomieszczeniu iście przyrodniczy charakter. Pokój został ozdobiony przez Johanna Christiana Hoppenhaupta Młodszego w 1752–1753 na podstawie szkiców monarchy.
Skrzydła boczne
Za czasów Fryderyka we wschodnim skrzydle mieściły się pokoje dla sekretarzy, ogrodników i służby, natomiast w skrzydle zachodnim kuchnia, stajnie i wozownia.
W latach 1840–1842 Fryderyk Wilhelm IV zlecił przedłużenie i podwyższenie o jedno piętro budynków bocznych, by sprostać potrzebom stale rozrastającego się dworu. Po rozbudowie zmieniło się rozmieszczenie pomieszczeń. Kuchnię przeniesiono do skrzydła wschodniego, nad piwnicę z winem, gdzie urządzono m.in. piekarnię, spiżarnię oraz pokój do parzenia kawy, wyposażony w nowoczesną maszynę, żeliwny piec z wieloma przegródkami. Mieszkanie dla służby urządzono na piętrze.
Po przebudowie, skrzydło zachodnie zaczęto nazywać skrzydłem dam, jako że zamieszkały w nim damy dworu. Apartamenty zaprojektowano według reguły appartement double. Na parterze znajdowały się trzy apartamenty dla dam dworu, mała kuchnia oraz izba dla ordynansów, na piętrze dwa mieszkania dla kawalerów i jedno dla damy. W przeciwieństwie do mieszkań na parterze, których ściany zostały wyłożone boazerią, pokoje na piętrze zostały wytapetowane. W pokojach stanęły stare meble w stylu rokoko oraz nowe neorokokowe.
Park Sanssouci
Park wokół pałacu zajmuje powierzchnię 700 akrów (287 ha) i składa się z kilku różnorodnych ogrodów. W bezpośrednim sąsiedztwie pałacu znajduje się barokowy ogród dekoracyjny z wielką fontanną (niem. Grosse Fontäne) otoczoną marmurowymi rzeźbami rzymskich bogów. Niedaleko fontanny urządzono ogród kuchenny. W latach późniejszej rozbudowy kompleksu Sanssouci wznoszono nowe pałace oraz inne obiekty (pawilony, kościoły, belwedery itd.), pomiędzy którymi powstawały nowe ogrody, zarówno dekoracyjne, jak i użytkowe (sady i warzywniki). Za panowania Fryderyka Wilhelma IV Peter Joseph Lenné stworzył ogrody w stylu angielskim.
Na terenie parku znajdują się, wybudowane przez Fryderyka II Wielkiego:
Grota Neptuna (1751)
Pałac Neue Kammern (1771–1775)
Galeria Malarstwa (niem. Bildergalerie) (1755–1764)
Pawilon chiński (niem. Chinesisches Teehaus) (1755–1764)
Antikentempel (1768–1769), gdzie pochowane są obie żony cesarza Wilhelma II, jego dwaj synowie i najstarszy wnuk
Świątynia Przyjaźni (1768–1770)
Nowy Pałac (1763–1769)
Obelisk
Belweder na wzgórzu Klausberg (1770–1772)
oraz wzniesione za panowania Fryderyka Wilhelma IV:
Pałac Charlottenhof (1826–1829)
Łaźnie rzymskie (niem. Römische Bäder) (1829–1840)
Kościół Pokoju (niem. Friedenskirche) (1845–1848), gdzie spoczywają: Fryderyk Wilhelm IV z żoną Elżbietą, Fryderyk III z żoną Wiktorią oraz król Fryderyk Wilhelm I
Nowa Oranżeria (1851–1864)
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Niemczech
Pałace w Poczdamie
Park Sanssouci
Zabytki Poczdamu
Architektura rokokowa w Niemczech |
778 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Calvados%20%28nap%C3%B3j%20alkoholowy%29 | Calvados (napój alkoholowy) | Calvados (pol. kalwados) – napój alkoholowy (winiak francuski), odznaczający się wytrawnym smakiem owocowym (jabłkowym) i charakterystycznym jabłkowym bukietem. Wyrabiany jest głównie w departamencie Calvados w Normandii poprzez destylację cydru.
Istnieje 230 odmian jabłek oraz 139 odmian gruszek, z których można go wyprodukować. W procesie produkcji używa się techniki pojedynczej lub podwójnej destylacji. Destyluje się go dwukrotnie metodą alembikową lub kolumnową, a następnie przelewa do dębowych beczek. Aby alkohol mógł nazywać się calvadosem musi spędzić w beczce przynajmniej 2,5 roku. W niej dojrzewa, a jego smak i aromat nabierają głębi oraz złożoności. Dzięki temu starszy trunek odznacza się bardziej interesującym, wielopoziomowym smakiem. Napój jest butelkowany o mocy mieszczącej się w przedziale pomiędzy 40%, a 50% alkoholu. Calvadosy można podzielić ze względu na ich wiek (liczbę lat przeleżanych w beczce). Na tej podstawie na jego etykietach widnieją oznaczenia. Young oznacza calvados, który był starzony przez przynajmniej 2 lata, Reserve – minimum 3 lata, Vieille Reserve – co najmniej 4, natomiast Extra – powyżej 6 lat (przeważnie 10-15 lat).
Calvados uzyskał kontrolowane oznaczenie pochodzenia (AOC) w 1942 r. Po uproszczeniu nazw w 1984 r., według obszarów geograficznych produkcji ściśle określonych przez Narodowy Instytut Pochodzenia i Jakości (INAO) obecnie wyróżnia się trzy:
Calvados (74% całkowitej produkcji) – pochodzący z pojedynczej lub podwójnej destylacji z normandzkiego cydru z większości obszaru Dolnej Normandii (z wyłączeniem krainy Campagne de Saint-André) i z krainy Pays de Bray;
Calvados du pays d’Auge (25% całkowitej produkcji) – pochodzący z podwójnej destylacji normandzkiego cydru z Pays d'Auge (krainy, zlokalizowanej w departamentach Calvados i Orne oraz zachodniej części departamentu Eure);
Calvados domfrontais (1% całkowitej produkcji, AOC uzyskany w 1997 r.) – pochodzący z normandzkiego cydru i co najmniej w 30% z gruszecznika, z Domfrontais (krainy w południowo-zachodniej części departamentu Orne), przy czym pojedyncza lub podwójna destylacja jest przeprowadzana w destylatorze kolumnowym, a leżakowanie w dębowych beczkach trwa co najmniej 3 lata.
Nazwa
Etymologia nazwy tego alkoholu jest nadal przedmiotem dyskusji, jednak najbardziej prawdopodobnym jest założenie, że pochodzi ona od nazwy skalistego i abrazyjnego normandzkiego wybrzeża – les Rochers du Calvados, od którego z czasem nazwano cały departament. Nazwa „calvados” - podobnie jak nazwy koniak i armagnac - jest prawnie zastrzeżona i dostępna tylko dla produktów z Normandii, dlatego też produkowane np. w Polsce wypalanki jabłkowe noszą nazwy wódek w typie calvadosu. , będące mieszankami destylatu jabłecznego ze spirytusem zbożowym lub ziemniaczanym.
Historia
Początków historii calvadosu upatrywać można na początku XVI wieku, gdy zaczął być wytwarzany przez normandzkich rolników. W 1553 r. lord Gilles Picot pisał o jego produkcji po pojawieniu się nowych odmian jabłek. Około pięćdziesięciu lat później założono pierwszy cech zrzeszający producentów tego trunku. Normandia słynęła z doskonałego cydru, zaś calvados uważano za trunek klasy robotniczej. Pod koniec XIX wieku nie sięgnęły go konsekwencje wybuchu filoksery, pustoszącej winnice Normandii, przez co stał się cenioną alternatywą dla innych alkoholi. Za jego rozsławienie w XX wieku odpowiadali również amerykańscy żołnierze stacjonujący we Francji, którzy często otrzymywali od mieszkańców prezenty w postaci butelek tego alkoholu, w ramach wdzięczności za wyzwolenie kraju. Dziś eksportuje się ponad 50% produkcji calvadosu.
Spożywanie i właściwości
Stary, odleżakowany calvados jest ceniony we Francji na równi z koniakiem i traktowany jako lekarstwo na trawienie lub pobudzenie apetytu. Jest spożywany zarówno jako aperitif, by zaostrzyć apetyt przed posiłkiem, jak i w trakcie lub po posiłku, aby wspomóc proces trawienia. Calvados powinien być podawany w temperaturze pokojowej, w niewielkim kieliszku w kształcie tulipana na lekko wydłużonej nóżce, by umożliwić trunkowi jak najlepsze skoncentrowanie aromatu.
Nawiązania w literaturze
Był to ulubiony napój alkoholowy głównych bohaterów (Joanny i Ravica) powieści Łuk Triumfalny autorstwa E.M. Remarque’a. Piosenka Wojciecha Młynarskiego Bohaterowie Remarque'a zawiera stwierdzenie:
Amatorem calvadosu był również bohater cyklu powieści G. Simenona – paryski komisarz Jules Maigret.
Przypisy
Winiaki
Kuchnia francuska
Departament Calvados |
188809 | https://pl.wikipedia.org/wiki/1897%20w%20filmie | 1897 w filmie |
Wydarzenia
22 marca – pionier filmu francuskiego Georges Méliès otworzył, w Montreuil pod Paryżem, atelier filmowe.
31 marca – amerykańscy reżyserzy James Stuart Blackton i Albert E.Smith założyli „Vitagraph Company” w celu publicznego przedstawiania filmów Edisona.
22 kwietnia – fotograf Léon Gaumont rozpoczął w Paryżu produkcję filmów.
kwiecień – pionier filmu brytyjskiego Robert William Paul założył „Paul Animatograph Company”.
4 maja – w Paryżu, w Bazar de la Charité zginęło 129 osób w pożarze spowodowanym zapaleniem się taśmy filmowej. Celuloid był bowiem tak łatwopalny, że nawet chwilowe zatrzymanie przesuwania się taśmy mogło spowodować jej zapalenie.
październik – technik filmowy Oskar Messter opublikował w Berlinie swój pierwszy katalog (oferował sprzęt do realizacji i wyświetlania filmów oraz 84 tytuły filmowe).
Premiery
Cupid at the Wash Tub
Zaczarowana gospoda
Urodzili się
3 stycznia
Pola Negri, polska aktorka (zm. 1987)
Marion Davies, amerykańska aktorka (zm. 1961)
10 lutego – Judith Anderson, australijska aktorka (zm. 1992)
1 kwietnia – Eduard Tisse, radziecki operator (zm. 1961)
18 maja – Frank Capra, amerykański reżyser pochodzenia włoskiego (zm. 1991)
10 lipca – John Gilbert, amerykański aktor (zm. 1936)
23 września – Walter Pidgeon, kanadyjski aktor (zm. 1984) |
779 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Czeski%20b%C5%82%C4%85d | Czeski błąd | Czeski błąd – popularna, potoczna nazwa błędu przestawienia znaków, powstałego w trakcie maszynowego przepisywania tekstu (np. na maszynie do pisania lub klawiaturze komputera), a niegdyś również w trakcie prac zecerskich. Jest to konkretny rodzaj błędu polegający na przestawieniu kolejności dwóch sąsiednich znaków w tekście. Czeskie błędy zalicza się do literówek.
Odpowiednikiem czeskiego błędu w mowie jest przestawienie głosek lub sylab zwane metatezą.
Przyczyny błędów
Błędy tego typu wynikają z nadmiernej szybkości pisania, a powstają najczęściej podczas naprzemiennego rytmicznego uderzania w klawisze palcami obu dłoni, gdy natrafi się w tekście na znaki, które trzeba obsłużyć kolejno palcami tej samej dłoni. Najczęściej powstają one przez zamienienie kolejności uderzeń w klawisze znajdujące się po przeciwnych stronach klawiatury. Rzadziej zdarza się, aby występowało to podczas pisania palcami obu dłoni w środkowej części klawiatury, gdzie pisze się najbardziej wygimnastykowanymi palcami wskazującymi, które w dodatku są dla obu dłoni w tym momencie obok siebie, niemal stykając się.
Drugą częstą sytuacją jest powstawanie czeskich błędów podczas stawiania znaków palcami jednej dłoni, gdy kolejność znaków jest odwrotna, niż wynikałoby to z układu dłoni lub długości palców. W czasach ręcznego składu czeskie błędy bywały popełniane przez zecera wstawiającego czcionki w normalnej kolejności zamiast odwrotnej, jaka wynika z lustrzanego obrazu składu.
Trzecią przyczyną czeskich błędów może być spowolnienie jednej z rąk po przebytym udarze mózgu.
Konsekwencje czeskich błędów
Czeskie błędy należą do najmniej dolegliwych błędów typograficznych, gdyż samo przestawienie znaków w tekście skutkuje tym, że po korekcie tekst jest dokładnie tej samej długości. Dodatkowo stosunkowo rzadko zdarza się, aby przełamywał się w odmienny sposób w miejscach przenoszenia wyrazów, więc czeskie błędy w żadnym lub co najwyżej małym stopniu wpływają na zmianę długości akapitów, jak również na powstawanie tzw. korytarzy w tekście.
Podczas pośpiesznego czytania tekstu często na tego typu literówki nie zwraca się uwagi, nadal poprawnie rozumiejąc treść, i to nie tylko wtedy, gdy występują one we wnętrzu wyrazów, ale nawet w końcówkach, o ile przestawione zostały znaki tej samej wysokości (zachowana jest wtedy tzw. bouma).
Etymologia
Pochodzenie określenia „czeski błąd” nie jest do końca jasne – niektórzy językoznawcy sugerują, że określenie wzięło się z tego, iż wiele słów w języku czeskim przypomina słowa z języka polskiego, w których ktoś poprzestawiał głoski, np. kapr – karp. Inni zwracają uwagę na wpływ języka niemieckiego na czeski w odwróconej kolejności pisania większych liczebników. Pojęcie to, choć popularne, niezbyt dobrze oddaje specyfikę języka czeskiego, bo prędzej można by nazywać w ten sposób opuszczenie w tekście samogłoski.
Zobacz też
błąd ortograficzny
chochlik drukarski
rym częstochowski
lapsus
DTP |
188810 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Wielkie%20%C5%BCarcie | Wielkie żarcie | Wielkie żarcie (fr. La Grande bouffe) – francusko-włoski film, komediodramat z 1973 roku w reżyserii Marco Ferreriego. W roku premiery był uznawany za szokujący.
Opis fabuły
Czterech znajomych w mocno średnim wieku: producent telewizyjny Michel, pilot samolotów pasażerskich Marcello, chorujący na cukrzycę sędzia Philippe oraz restaurator i kucharz Ugo, spotykają się w willi Philippe'a w centrum Paryża (w której na co dzień mieszka tylko stróż), aby popełnić samobójstwo – umrzeć z przejedzenia. Na życzenie Philippe'a stróż zaopatrzył spiżarnię w ogromne zapasy wszystkiego, czego tylko dusza zapragnie, ponadto każdy z panów przywozi zapas różnych potraw. Panowie sami będą przyrządzać potrawy – każdy potrafi przyrządzić coś dobrego, a Ugo jest w tym mistrzem i koneserem. Pierwszego wieczoru obżarstwa panowie oglądają też zdjęcia erotyczne i opowiadają o swych dokonaniach. Na następny wieczór erotoman Marcello sprowadza na teren willi 3 prostytutki. Do towarzystwa dołącza też nauczycielka Andréa, poznana przez panów przypadkowo za dnia i zaproszona na wieczorną ucztę – samotna kobieta spragniona wrażeń. Z czasem wielkie obżarstwo staje się coraz bardziej hedonistyczne, a główni bohaterowie (poza Marcello, który umiera z przemarznięcia w samochodzie wyścigowym – rzecz dzieje się wczesną zimą) kolejno konają z przejedzenia.
Obsada
Marcello Mastroianni – Marcello
Ugo Tognazzi – Ugo
Philippe Noiret – Filip
Michel Piccoli – Michel
Michele Alexandre – Nicole
Florence Giorgetti – Anna
Solange Blondeau – Danielle
Monique Chaumette – Madeleine
Bernard Menez – Pierre
Andréa Ferréol – Andrea
Henri Piccoli – Hector
Louis Navarre – Braguti
Nagrody i nominacje
(1973, wygrana) Marco Ferreri – Międzynarodowa Federacja Krytyków Filmowych (FIPRESCI), Cannes
(22 marca 1974, wygrana) Goldene Leinwand, Berlin
(1974, nominacja) Marco Ferreri – Złota Palma, Festiwal Filmowy w Cannes
Przypisy
Filmy o tematyce kulinarnej
Francuskie filmy obyczajowe
Francuskie komediodramaty
Francuskie filmy z 1973 roku
Włoskie filmy obyczajowe
Włoskie komediodramaty
Włoskie filmy z 1973 roku
Filmy w reżyserii Marco Ferreriego
Filmy, których akcja toczy się w Paryżu |
780 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Miejsce%20aktywne | Miejsce aktywne | Miejsce aktywne, centrum aktywne, centrum katalityczne – część cząsteczki, która jest bezpośrednio zaangażowana w reakcji chemicznej. W przypadku prostych cząsteczek, takich jak np. kwasy nieorganiczne w reakcję zaangażowana jest cała cząsteczka. W przypadku
dużych i złożonych cząsteczek, takich jak np. enzymy, polimery syntetyczne i niektóre rozbudowane związki metaloorganiczne, tylko niewielka część cząsteczki jest rzeczywiście zaangażowana w reakcję, a jej reszta pozostaje bierna.
Enzymy
W enzymach centrum aktywne zlokalizowane jest w kieszeni lub szczelinie apoenzymu. Stanowi je grupa aminokwasów, które leżą blisko siebie w trójwymiarowej cząsteczce, choć często są od siebie bardzo oddalone w sekwencji. Odpowiada za wiązanie substratów i grup prostetycznych z wytworzeniem kompleksu ES (enzym-substrat), w którym reagujące fragmenty cząsteczek znajdują się w pobliżu centrum katalitycznego. Może przy tym dochodzić do zmiany konformacji zarówno substratów, jak i enzymu.
Reszty aminokwasowe z niepolarnym łańcuchem bocznym uniemożliwiają dostęp wody oraz mają udział w prawidłowym wiązaniu substratu, natomiast łańcuchy polarne zarówno wiążą substrat, jak i wykazują właściwe działanie katalityczne.
Aminokwasy wchodzące w skład centrum aktywnego są zazwyczaj ewolucyjnie bardziej stabilne niż aminokwasy na innych pozycjach, ponieważ zmiana aminokwasu w tej pozycji mogłaby uniemożliwić enzymowi katalizowanie dotychczasowej reakcji.
W wielu enzymach niektóre z aminokwasów centrum aktywnego są identyczne nawet u bardzo słabo spokrewnionych organizmów.
Polimery
W przypadku polimerów syntetycznych centrum aktywne znajduje się zazwyczaj na końcu cząsteczek, choć w przypadku syntezy polimerów gwiazdowych i dendrymerów centrum aktywne znajduje się najpierw w samym środku cząsteczki, a potem ulega "rozmnożeniu" oddalając się jednocześnie od pierwotnego środka.
W przypadku polimerów szczepionych centra aktywne są natomiast inicjowane w przypadkowych miejscach na łańcuchu głównym polimeru i następnie przenoszą się stopniowo wzdłuż narastających odgałęzień bocznych.
Przypisy
Reakcje chemiczne
Enzymologia |
188811 | https://pl.wikipedia.org/wiki/1898%20w%20filmie | 1898 w filmie |
Wydarzenia
4 kwietnia – Francuz Auguste Baron otrzymał patent na aparat do produkcji filmów dźwiękowych (prędkość przesuwu taśmy w kamerze przeniesiona za pomocą prądu elektrycznego na gramofon, co umożliwiło synchronizację dźwięku i obrazu).
19 maja – nowojorska firma "Vitagraph" podjęła produkcję własnych filmów.
Georges Méliès w przypadkowych okolicznościach odkrył podwójną ekspozycję (film zaciął się w kamerze).
Bolesław Matuszewski wydał w Paryżu pierwszą w świecie pracę (broszurę) z zakresu teorii filmu pt. Une nouvel source de l'histoire.
W Anglii powstał pierwszy film o charakterze wyraźnie antyklerykalnym, był nim film Mnisi w reżyserii Williama Paula.
Urodzili się
22 stycznia – Siergiej Eisenstein, radziecki reżyser (zm. 1948)
11 marca – Dorothy Gish, amerykańska aktorka (zm. 1968)
13 maja – Fridrich Ermler, radziecki aktor, producent, scenarzysta i reżyser filmowy (zm. 1967)
23 czerwca – Lillian Hall-Davis, brytyjska aktorka filmowa (zm. 1933)
23 września – Jadwiga Smosarska, polska aktorka (zm. 1971)
3 października – Leo McCarey, amerykański reżyser, scenarzysta i producent (zm. 1969)
8 listopada – Marie Prevost, amerykańska aktorka kanadyjskiego pochodzenia (zm. 1937)
Hilda Hayward – pierwsza znana nowozelandzka operatorka filmowa (zm. 1970)
Przypisy
Bibliografia |
781 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Celuloza | Celuloza | Celuloza ( ‘komórka’) – nierozgałęziony biopolimer, polisacharyd zbudowany liniowo z 3000–14 000 cząsteczek D-glukozy połączonych wiązaniami β-1,4-glikozydowymi (masa molowa 160–560 kg/mol). Łańcuchy te mają długość około siedmiu mikrometrów. Wiązanie β przyczynia się do utworzenia sztywnych, długich nitek, które układają się równolegle, tworząc micele połączone mostkami wodorowymi.
Właściwości
W czystej postaci celuloza jest białą, pozbawioną smaku i zapachu, nierozpuszczalną w wodzie substancją. W środowisku wodnym rozpuszcza się w odczynniku Schweizera. Ulega estryfikacji (podobnie jak alkohole), co wykorzystuje się do wytwarzania azotanu oraz octanu celulozy.
Jej trawienie przez przeżuwaczy umożliwia grupa enzymów zwanych celulazami.
Jest składnikiem budulcowym ściany komórkowej roślin wyższych (np. drewno zawiera zwykle 45–50% celulozy, zaś bawełna ok. 90%) oraz niektórych glonów, grzybów i bakterii. Występuje z innymi substancjami podporowymi (np. ligniną, pektyną, hemicelulozą). Najwięcej celulozy zawierają niektóre włókna, na przykład lnu lub juty, oraz włoski okrywające nasiona bawełny (nawet ponad 90%).
Na skalę przemysłową celulozę otrzymuje się z drewna metodą siarczynową lub natronową, polegającymi na oddzieleniu (chemicznym rozłożeniu) ligniny od celulozy.
Zastosowanie
Sproszkowana celuloza stanowi znany adsorbent stosowany w chromatografii cienkowarstwowej i kolumnowej, ma zastosowanie w produkcji tabletek i kapsułek jako substancja wypełniająca (do 50%), wiążąca (5–20%) i rozsadzająca (3–15%), a celuloza mikrokrystaliczna jako substancja pomocnicza w praktyce farmaceutycznej (FP VIII:Cellulosum microcrystallinum). Spełnia funkcję czynnika stabilizującego w zawiesinach oraz zmniejsza sedymentację substancji leczniczych w czopkach. Grupy hydroksylowe celulozy mogą być estryfikowane różnymi kwasami lub tworzyć połączenia eterowe. Tego typu pochodne są stosowane w preparatach farmaceutycznych i lecznictwie, na przykład metyloceluloza, sól sodowa karboksymetylocelulozy, koloksylina. Jest surowcem w przemyśle włókienniczym, papierniczym, a także w produkcji materiałów wybuchowych (nitroceluloza), lakierów oraz tworzyw sztucznych.
Zobacz też
alkaliceluloza
nitroceluloza
celofan
celuloid
Uwagi
Przypisy
Polisacharydy |
188812 | https://pl.wikipedia.org/wiki/1899%20w%20filmie | 1899 w filmie |
Wydarzenia
1 listopada – w Berlinie otwarto pierwsze stałe kino o nazwie "Teatr Niezwykłości i Biografii" (prowadził je aktor Otto Pritzkow).
Arthur Melbourne-Cooper stworzył Apel zapałek, pierwszy lalkowy film animowany.
Urodzili się
2 stycznia – Tytus Dymek, polski aktor (zm. 1970)
3 stycznia – Eugeniusz Gielba, polski kierownik produkcji (zm. 1962)
6 stycznia – Phyllis Haver, amerykańska aktorka (zm. 1960)
15 lutego – Gale Sondergaard, amerykańska aktorka (zm. 1985)
27 marca – Gloria Swanson, amerykańska aktorka (zm. 1983)
30 maja – Irving Thalberg, amerykański producent filmowy (zm. 1936)
30 czerwca – Madge Bellamy, amerykańska aktorka (zm. 1990)
7 lipca – George Cukor, amerykański reżyser (zm. 1983)
17 lipca – James Cagney, amerykański aktor (zm. 1986)
8 sierpnia – Stanisław Sielański, polski aktor (zm. 1955)
13 sierpnia – Alfred Hitchcock, brytyjski reżyser, scenarzysta i producent filmowy (zm. 1980)
18 sierpnia – Ludwik Sempoliński, polski aktor, reżyser, tancerz i pedagog (zm. 1981)
14 września – Hal B. Wallis, amerykański producent filmowy (zm. 1986)
20 października – Evelyn Brent, amerykańska aktorka (zm. 1975)
25 listopada – Tadeusz Białoszczyński, polski aktor (zm. 1979)
25 grudnia – Humphrey Bogart, amerykański aktor (zm. 1957)
28 grudnia – Eugeniusz Bodo, polski aktor (zm. 1943) |
188815 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Audytor | Audytor | Audytor – biegły rewident
Audytor – sędzia wojskowy
Audytor – sędzia kościelny
Audytor energetyczny
Audytor efektywności energetycznej |
188816 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Modernizm%20w%20Holandii | Modernizm w Holandii | Modernizm (niderl. Nieuwe Bouwen) jako prąd w architekturze rozwinął się w Holandii stosunkowo wcześnie. Kraj ten miał długie tradycje racjonalistyczne w architekturze, zwłaszcza w mieszkalnictwie, gdzie dominowały proste budynki ceglane o gładkich elewacjach i stosunkowo dużych przeszkleniach. Pod koniec XIX w. budynki wznoszone przez Hendrika Petrusa Berlagego są już w pełni funkcjonalistycznie rozplanowane i posiadają awangardową konstrukcję, choć ich elewacje noszą jeszcze cechy historyczne. Jednocześnie szeroko propaguje on swoje idee czystości formalnej budynku, oparte na przesłankach moralnych.
Dzięki temu, że Holandia pozostała w I wojnie światowej neutralna, była krajem, w którym rozwój modernizmu następował ciągle. W drugim dziesięcioleciu XX w. wykształciły się z inspiracji ideami Berlagego dwie szkoły nowoczesnej architektury holenderskiej - amsterdamska, mająca rysy ekspresjonistyczne, tworząca budynki o formach miękkich i plastycznych oraz rotterdamska, projektująca kubiczne budynki. W 1917 roku, rozpoczyna działalność wywodząca się z tej drugiej, artystyczno-architektoniczna grupa De Stijl, skupiona wokół Theo van Doesburga.
Od końca lat 20. XX w. powstają w Holandii budynki ściśle funkcjonalistyczne. Radykalny nurt modernizmu reprezentują m.in. van der Vlugt i Mart Stam.
Po zniszczeniach II wojnie światowej całe miasta odbudowywane są na modernistycznym planie, przede wszystkim Rotterdam. W grupie Team X, znaczącej dla rozwoju światowej idei architektonicznej lat 50. działa Jacob Bakema. Jednym z pionierów strukturalizmu w architekturze jest Aldo van Eyck.
Wybrane przykłady modernizmu w Holandii
(lista chronologiczna)
Giełda w Amsterdamie, Hendrik Petrus Berlage
Ratusz w Hilversum, Wileem Dudok
Willa pani Schröder w Utrechcie, Gerrit Rietveld - dwukondygnacyjny dom o formie wywiedzionej z rzutu kondygnacji przekształcanego przy pomocy mobilnych ścian w wersję otwartą i zamkniętą. Zewnętrze jest plastyczne, złożone z barwnych ortogonalnych płaszczyzn oraz silnie ekspresyjnych czarnych linii.
Fabryka wyrobów tytoniowych Van Nelle w Rotterdamie, Leendert van der Vlugt i Mart Stam - niemal całkowicie transparentna forma, pokazująca konstrukcję i ciągi technologiczne. Betonowe stropy oparte są na słupach grzybkowych, elewację tworzą poziome ciągi płyt parapetowych i obszernych przeszkleń.
dom towarowy Schunk w Heerlen, zwany Glaspaleis, Frits P. J. Peutz, 1935 - budynek o żelbetowych stropach grzybkowych i całkowicie szklanej elewacji.
Główni przedstawiciele modernizmu w Holandii
Jacob Bakema | Hendrik Petrus Berlage | Wileem Dudok | Aldo van Eyck | Jan Hessel de Groot | J.J.P. Oud | Gerrit Rietveld | Mart Stam | Leendert van der Vlugt
Historia architektury współczesnej |
782 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Chemia%20supramolekularna | Chemia supramolekularna | Chemia supramolekularna – dział chemii organicznej zajmującej się strukturami złożonymi z wielu podjednostek, które powstają samorzutnie na skutek słabych oddziaływań międzycząsteczkowych takich jak: siły van der Waalsa, słabe wiązania wodorowe, oddziaływania π-π (nazywanych także stackingiem) i oddziaływania elektrostatyczne lub poprzez wzajemne mechaniczne zaplecenie. Ponadto poszczególne elementy układów supramolekularnych mogą także być połączone za pomocą klasycznych wiązań kowalencyjnych, ale, w odróżnieniu od "klasycznej" chemii organicznej, chemia supramolekularna skupia się na słabych oddziaływaniach niekowalencyjnych.
Do ważnych koncepcji, które odgrywają duże znaczenie w tej dyscyplinie naukowej należy wymienić:
samoorganizację cząsteczek
zwijanie się układów biopolimerycznych
rozpoznanie molekularne
dynamiczną chemię kombinatoryczną
Badanie oddziaływań niekowalencyjnych jest kluczowe dla zrozumienia praktycznie wszystkich procesów zachodzących w żywych komórkach. Bardzo wiele makrocząsteczkowych układów biologicznych stanowiło inspirację dla podobnych układów stworzonych przez ludzi.
Wiele cząsteczek ma skłonność do spontanicznego łączenia się w regularne struktury, które często mają inne własności niż wolne, wyjściowe cząsteczki. Typowym przykładem struktury nadcząsteczkowej jest helisa DNA, która składa się z dwóch polimerycznych cząsteczek kwasów nukleinowych połączonych razem stosunkowo słabymi wiązaniami wodorowymi.
Chemia supramolekularna zajmuje się z jednej strony badaniem już istniejących, naturalnych struktur supramolekularnych, takich jak antybiotyki jonoforowe, błony komórkowe, kwasy nukleinowe, czy kompleksy enzymów z koenzymami, a z drugiej projektowaniem i syntezą zupełnie nowych, nie występujących w naturze struktur, takich jak suche kolumnowe elektrolity, nanorurki, ciekłe kryształy, dendrymery, związki makrocykliczne (np. etery koronowe) i wiele innych.
Historia
Występowanie oddziaływań międzycząsteczkowych było postulowane przez van der Waalsa w 1873, jednak pierwszą koncepcją zgodną z filozofią chemii supramolekularnej był mechanizm "zamka i klucza", zaproponowany w 1890 przez laureata Nagrody Nobla, Emila Fischera, do wyjaśnienie rozpoznawania substratu przez enzym. Dalszy rozwój badań nad oddziaływaniami międzycząsteczkowymi miał miejsce na początku XX wieku wraz z odkryciem wiązań wodorowych.
Wykorzystanie tych informacji umożliwiło znacznie lepsze zrozumienie budowy białek i kwasów nukleinowych, uwieńczone odkryciem struktury DNA przez Jamesa Watsona i Francisa Cricka w 1953. W tym okresie rozpoczęto też badania oraz syntezę sztucznych układów opartych na oddziaływaniach niekowalencyjnych takich jak micele i mikroemulsje. Kolejnym przełomem była synteza eterów koronowych dokonana przez Charlesa J. Pedersena w latach 60. W oparciu o te badania kolejni chemicy, tacy jak Donald J. Cram, Jean-Marie Lehn i Fritz Vogtle, otrzymali różnego rodzaju sztuczne receptory jonów oraz układy mechanicznie splecione.
Znaczenie tej dyscypliny znacznie wzrosło po tym, jak w 1987 Donald J. Cram, Jean-Marie Lehn oraz Charles J. Pedersen otrzymali za swoje badania Nagrodę Nobla z chemii.
Obecnie chemia supramolekularna jest bardzo dynamicznie rozwijającą się dziedziną chemii. Współczesne układy supramolekularne są wyrafinowane i złożone, a niektóre z nich stanowią maszyny molekularne, wzorowane na takich biocząsteczkach jak białka motoryczne lub syntaza ATP. Ponadto obserwuje się coraz częstsze wykorzystanie zdobyczy elektrochemii i fotochemii do projektowania nowych układów supramolekularnych.
Termodynamika a układy supramolekularne
Stabilność złożonych układów supramolekularnych jest zależna od występowania dużej ilości słabych oddziaływań niekowalencyjnych, zarówno intramolekularnych (zachodzących w obrębie jednej cząsteczki) jak i intermolekularnych (zachodzących pomiędzy kilkoma cząsteczkami), utrzymujących daną konformację układu. Pomimo że takie oddziaływania mają niską energię, przez co struktury supramolekularne są stosunkowo łatwe do zniszczenia, to z uwagi na ich dużą liczbę geometria większości układów supramolekularnych jest stabilna w warunkach normalnych. Podobne zależności obserwuje się dla dużych cząsteczek biologicznych, takich jak białka, kwasy nukleinowe lub polisacharydy.
Z uwagi na niską energię wiązań niekowalencyjnych oraz fakt, że często nie posiadają one typowej energii aktywacji opisywanej przez równanie Arrheniusa, zwiększanie temperatury reakcji nie ma wpływu na szybkość reakcji. Ponadto w wyższej temperaturze ma miejsce znaczący zanik liczby słabych oddziaływań stabilizujących układy makromolekularne, przez co równowaga chemiczna przesuwa się raczej w stronę rozpadu takich układów na budujące je podjednostki.
Zbyt niskie temperatury jednak także utrudniają zachodzenie procesów supramolekularnych, ponieważ w trakcie ich zachodzenia często dochodzi do znacznych zmian konformacyjnych cząsteczek. Takie modyfikacje struktury zazwyczaj wymagają by przynajmniej przez krótki okres cząsteczka przyjęła konformację wysokoenergetyczną. W niskich temperaturach rozkład statystyczny wszystkich możliwych geometrii cząsteczki jest przesunięty silnie w stronę struktur o niskiej energii, ponadto dochodzi do zmniejszenia swobody konformacyjnej cząsteczki, co może uniemożliwić efektywne zachodzenie procesów wymagających znacznych zmian strukturalnych (związanych z wiązaniem ligandu lub odbiorem bodźców fizycznych).
Środowisko, w którym występują układy supramolekularne, odgrywa ogromną rolę w utrzymywaniu ich stabilności. Bardzo duża liczba rozpuszczalników (m.in. woda lub większość alkoholi) tworzy wiązania wodorowe z rozpuszczonymi w nich związkami chemicznymi. Ponadto cząsteczki rozpuszczalnika często zaangażowane są w tworzenie innych oddziaływań, takich jak oddziaływania elektrostatyczne, tworzenie kompleksów z przeniesieniem ładunku lub kompleksowanie przez cząsteczki substancji rozpuszczonej.
Z tych powodów wybór rozpuszczalnika może mieć decydujące znaczenie przy projektowaniu syntezy układu supramolekularnego lub doborze środowiska, w którym taki układ ma pełnić swoje funkcje.
Główne koncepcje
Samoorganizacja cząsteczek
Samoorganizacja cząsteczek polega na ich samorzutnej organizacji w bardziej złożone układy bez konieczności ingerencji z zewnątrz. Zazwyczaj tego rodzaju procesy odbywają się za pomocą oddziaływań niekowalencyjnych. Procesy samoorganizacji mogą także dotyczyć pojedynczych cząsteczek, które samoistnie przyjmują określona strukturę (klasycznym przykładem jest zwijanie się białek), związki wykazujące zdolność do takiego zachowania nazywa się foldamerami. Samoorganizacja na poziomie molekularnym jest kluczowa w tworzeniu się takich układów jak micele, błony biologiczne oraz ciekłe kryształy. Pełni ona też istotną rolę w inżynierii kryształów.
Rozpoznanie molekularne i kompleksowanie
Termin "rozpoznanie molekularne" oznacza specyficzne wiązanie związku koordynowanego przez większą strukturę - ligand, w wyniku którego dochodzi do powstania kompleksu typu "gość-gospodarz". Terminy "gość" i "gospodarz" są arbitralne, zwykle większa cząsteczka nazywana jest gospodarzem, a mniejsza gościem. Rozpoznanie obu cząsteczek zachodzi dzięki oddziaływaniom niekowalencyjnym i jest bardzo specyficzne. Pewną analogią do takich układów stanowią kompleksy tworzone przez receptory ze swoimi efektorami lub przeciwciała specyficznie rozpoznające antygeny.
Synteza ukierunkowana na wzorzec
Wykorzystanie samoorganizacji cząsteczek oraz rozpoznania molekularnego może być wykorzystane w specyficznym typie supramolekularnej katalizy. Niekowalencyjne wiązania pomiędzy reagującymi związkami prowadzą do zbliżenia się fragmentów podlegających reakcji chemicznej ułatwiając jej zajście. Ta metoda może być szczególnie użyteczna w sytuacji, gdy konformacja konieczna do zajścia danej reakcji jest termodynamicznie lub kinetycznie niestabilna, czego przykładem może być synteza dużych układów makrocyklicznych. Ponadto taka kataliza może zostać z powodzeniem wykorzystana w syntezie stereoselektywnej, prowadząc do uzyskania związków o określonej stereochemii.
Dynamiczna chemia kowalencyjna
Dynamiczna chemia kowalencyjna stanowi podejście, którego celem jest synteza dużych cząsteczek za pomocą reakcji odwracalnych, będących pod kontrolą termodynamiczną. Ponieważ wszystkie reagenty w układzie znajdują się w stanie równowagi chemicznej oraz ich potencjalna liczba może być bardzo duża, to możliwe jest prowadzenie selekcji cząsteczek o określonych właściwościach poprzez modyfikację warunków reakcji lub wprowadzenie dodatkowych substancji niebiorących bezpośrednio w niej udziału. Poprzez dodanie odpowiedniego wzorca, z którym oddziałują powstające związki, możliwe jest przesunięcie równowagi w stronę produktów, które tworzą stabilniejszy kompleks z dodaną substancją wzorcową (termodynamiczny efekt wzorca). Po osiągnięciu stanu równowagi, w którym ułamek molowy oczekiwanego produktu ma wysoką wartość, eksperymentator może zmienić warunki reakcji by zapobiec równowagowaniu i "zamrozić" istniejącą w danym momencie równowagę.
Układy zablokowane mechanicznie
Układy zablokowane mechanicznie to grupa związków chemicznych, których elementy składowe są ze sobą związane jedynie poprzez odpowiednią topologię całej cząsteczki. W układach taki ponadto możliwe jest występowanie słabych wiązań niekowalencyjnych (które często są pomocne podczas syntezowania takich układów), ale nie wiązań kowalencyjnych. Przykładami związków charakteryzujących się taką strukturą są rotaksany, katenany oraz węzły molekularne.
Biomimetyki
Biomimetyki stanowią układy supramolekularne mające na celu imitowanie struktury lub własności naturalnych układów biologicznych. Przykładami biomimetyków mogą być systemy sztucznej fotosyntezy, sztuczne receptory, peptydomimetyki lub modyfikowane chemicznie białka.
Maszyny molekularne
Maszyny molekularne to pojedyncze cząsteczki lub ich układy zdolne do wykonywania ruchu bądź znacznych zmian w ich geometrii pod wpływem bodźca zewnętrznego. Podobnie jak w przypadku biomimetyków, głównym źródłem inspiracji przy projektowaniu takich struktur stanowią układy biologiczne. Sztandarowymi przykładami mogą być białka motoryczne takie jak dyneiny, kinezyny lub kompleksy aktyny z miozyną, a także wici lub rzęski, będące przykładami bardziej złożonych maszyn molekularnych. Badania nad takimi układami stanowią domenę zarówno chemii supramolekularnej jak i nanotechnologii.
Bloki budulcowe w chemii supramolekularnej
W chemii supramolekularnej rzadko projektuje się nowe układy od zera. Powszechniejszą praktyką jest wykorzystywanie wcześniej uzyskanych związków chemicznych lub ich układów jako elementów budulcowych dla nowych struktur. Większość powszechnie stosowanych bloków budulcowych należy do kilku opisanych poniżej grup.
Związki makrocykliczne
Związki makrocykliczne, często nazywane po prostu makrocyklami, stanowią układy zawierające pierścienie zbudowane z co najmniej siedmiu atomów. Makrocykle są bardzo użyteczne w chemii supramolekularnej, ponieważ mogą tworzyć dogodne nisze, w których zachodzi kompleksowanie mniejszych cząsteczek. Ponadto większość związków makrocyklicznych może być modyfikowana przez dodanie różnych grup funkcyjnych, co pozwala na łatwą zmianę ich właściwości.
Do najczęściej stosowanych układów makrocyklicznych należą: cyklodekstryny, etery koronowe, kaliksareny i kukurbiturile. Do bardziej skomplikowanych układów makrocyklicznych o dużym znaczeniu zalicza się przede wszystkim cyklofany i kryptandy.
Układy aktywne foto- i elektrochemicznie
Do najlepiej zbadanych i często stosowanych podjednostek tego rodzaju zalicza się:
Układy bazujące na szkielecie porfiryny i związków pokrewnych. Związki te mają interesujące właściwości elektrochemiczne i fotochemiczne, które mogą być łatwo modyfikowane, wykazują one także zdolność do tworzenia bardzo stabilnych kompleksów chelatowych z metalami przejściowymi. Obecnie synteza tych związków nie jest trudna do przeprowadzenia, ponadto wiele porfiryn oraz ich syntetycznych pochodnych jest dostępnych komercyjnie.
Chinony oraz TTF mogą występować na kilka stabilnych stopniach utlenienia, przez co mogą pełnić rolę przełączników molekularnych, aktywowanych przez zmiany potencjału w układzie.
Do innych jednostek stosowanych w elektrochemicznych układach supramolekularnych należą fullereny i ich pochodne, pochodne benzydyny oraz liczne organiczne kompleksy metali przejściowych.
Motywy rozpoznania molekularnego
Obecnie istnieje wiele związków chemicznych oraz większych układów zdolnych do selektywnego rozpoznania całych cząsteczek (lub ich fragmentów), co może być wykorzystane do tworzenia układów supramolekularnych.
W inżynierii kryształów układami często stosowanymi do budowania układów zablokowanych mechanicznie wykorzystuje się oddziaływania elektronów π typu charge-transfer (przeniesienie ładunku) występujące pomiędzy układami bipirydyminowany a dioksoarenami lub diaminoarenami
Często stosowane są receptory jonów oparte na eterach koronowych lub kryptandach. Związki te są zdolne do selektywnego kompleksowania jonów metali lub kationów amonowych
Formowanie dimerów kwasów karboksylowych
Układy pochodzenia biologicznego
W chemii supramolekularnej wykorzystuje się bardzo wiele elementów występujących w układach biologicznych. Często stanowią one jedynie inspirację do tworzenia ich syntetycznych odpowiedników, jednak stosowane są też różnorodne biocząsteczki.
Tworzenie niezwykle stabilnych połączeń pomiędzy awidyną i biotyną znajduje zastosowanie w tworzeniu większych układów supramolekularnych. Przykładowo, jeżeli jedna podjednostka układu zawiera cząsteczkę biotyny, to może ona zostać z powodzeniem dołączona do innej molekuły lub fragmentu powierzchni z dołączoną kowalencyjnie cząsteczką awidyny
Mechanizm wiązanie się enzymów z ich kofaktorami posłużyło do projektowania zmodyfikowanych enzymów, które mogą być aktywowane na drodze fotochemicznej lub elektrochemicznej
Szerokie zastosowanie znajdują kwasy nukleinowe, a zwłaszcza DNA. Ich cząsteczki mogą być wykorzystywane zarówno jako rusztowanie, jak i do budowania elementów funkcjonalnych.
Inne struktury
Wiele układów supramolekularnych wymaga innych cząsteczek organicznych lub ich fragmentów służących do oddzielenia od siebie fragmentów układu pełniących odmienne role. Ponadto niektóre duże związki organiczne lub polimery mogą pełnić rolę "rusztowania", na którym budowany jest cały układ.
Często stosowanymi grupami separującymi od siebie poszczególne podjednostki układu są łańcuchy polieterowe, układy bifenylowe lub trifenylowe oraz łańcuchy alkilowe
Jako rusztowanie dla systemów supramolekularnych często wykorzystuje się dendrymery, nanorurki, fullereny i inne nanocząstki. Większość z wymienionych struktur może być też zastosowana do enkapsulacji mniejszych cząsteczek
Związki kompleksowe rutenu, srebra i innych metali szlachetnych zawierające jako ligandy bipirydynę albo tripirydynę
różnego rodzaju powierzchnie także są bardzo często stosowane w roli rusztowania dla układów supramolekularnych. Ponadto regularne powierzchnie mogą zostać zastosowane do tworzenia samoorganizujących się monowarstw.
Zastosowania
Tworzenie nowych materiałów
Procesy samoorganizacji materii zostały z powodzeniem wykorzystane do tworzenia nowych materiałów. Duże układy mogą zostać otrzymane z mniejszych podjednostek w kilku krokach syntetycznych. Przykładami takich materiałów mogą być różne polimery supramolekularne złożone z cząsteczek organicznych, połączonych ze sobą za pomocą oddziaływań niekowalencyjnych. Takie materiały wykazują pewną analogię do polimerycznych układów białkowych, takich jak mikrotubule, ponieważ podobnie jak one składają się z podjednostek, które nie tworzą między sobą wiązań kowalencyjnych i w dynamiczny sposób zmieniać swoją strukturę w zależności od różnych czynników zewnętrznych takich jak temperatura czy pH.
Katalizatory
Projektowanie nowych katalizatorów stanowi jeden z głównych celów chemii supramolekularnej, oddziaływania niekowalencyjne odgrywają bowiem kluczową rolę w mechanizmie działania większości katalizatorów. Dzięki nim zachodzi wiązanie substratu oraz nadanie mu takiej konformacji, która prowadzi do obniżenia energii powstającego stanu przejściowego. Przykładami katalizatorów supramolekularnych są dendrymery oraz micele, które poprzez enkapsulację substratu tworzą otoczenie chemiczne sprzyjające zajściu danej reakcji chemicznej.
Gromadzenie i przetwarzanie informacji
Jednym ze statutowych zadań chemii supramolekularnej (podobnie jak nanotechnologii) jest wykorzystanie materii do wykonywania obliczeń (w skali atomowej). Odbywa się to poprzez wykorzystanie grup funkcyjnych lub innych fragmentów cząsteczki, które są wrażliwe na działanie takich bodźców, jak kwanty promieniowania elektromagnetycznego lub zmiany potencjału elektrycznego. Po odebraniu bodźca, elementy te mogą z powodzeniem uczestniczyć w transdukcji sygnału, powodując np. zmianę konformacji innego fragmentu cząsteczki lub rearanżację układu wiązań podwójnych.
Przechowywanie informacji w układach supramolekularnych odbywa się zwykle poprzez wykorzystanie przełączników molekularnych, zawierających jednostki będące fotochromami lub elementami podlegającymi fotoizomeryzacji. Inne przełączniki mogą bazować na procesach redoks lub maszynach molekularnych.
Funkcjonalne bramki logiczne oparte na układach supramolekularnych są jeszcze układami istniejącymi jedynie w teorii, istnieje także wiele koncepcji komputerów bazujących na cząsteczkach DNA.
Medycyna
Chemia supramolekularna ma zastosowanie do badań oddziaływań drobnocząsteczkowych ligandów z biocząsteczkami, takimi jak białka i kwasy nukleinowe. Wiedza na temat tego rodzaju interakcji ma obecnie duże znaczenie w projektowaniu leków, a także tworzeniu nowych układów pozwalających na efektywne i selektywne dostarczanie leków do określonych komórek. Opracowanie tego rodzaju selektywnych metod dostarczania leków ma kluczowe znaczenie w rozwoju skutecznych terapii przeciwnowotworowych i genowych. Jest to obszar licznych powiązań między chemią supramolekularną a biofizyką, chemią medyczną oraz chemią bioorganiczną.
Zobacz też
Modelowanie molekularne
Chemia obliczeniowa
Przypisy
Bibliografia
Grzegorz Schroeder, Chemia supramolekularna, Broszura dostępna na stronach Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej
Linki zewnętrzne
Chemia supramolekularna – materiały dostępne na stronach Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej |
783 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Chinina | Chinina | Chinina (), – organiczny związek chemiczny, alkaloid o gorzkim smaku, znajdujący się w korze drzewa chinowego rosnącego w Ameryce Południowej w Andach. Chinina była pierwszym skutecznym lekiem przeciw malarii. Została zastąpiona środkami o mniejszych działaniach ubocznych i stosuje się ją zazwyczaj w wypadku oporności na chlorochinę. Ponadto chinina posiada własności przeciwgorączkowe, przeciwzapalne i przeciwbólowe. Jest wykorzystywana do nadawania smaku tonikowi.
Właściwości fizykochemiczne
Chinina w temperaturze pokojowej jest białą, krystaliczną substancją o intensywnie gorzkim smaku. Temperatura topnienia: (bezwodny) lub (hydrat).
Jest trudno rozpuszczalna w wodzie, rozpuszczalna w olejach, benzynie, etanolu, eterach, chloroformie, glicerynie i kwasach.
Chinina i chinidyna należą do pochodnych chinoliny. Oba te alkaloidy są w stosunku do siebie diastereoizomerami, które różnią się jedynie konfiguracją absolutną na atomie węgla łączącego ugrupowania chinolinowe i chinuklidynowe oraz na jeszcze jednym. Powoduje to, że charakteryzują się one odmiennymi właściwościami farmakokinetycznymi, jednak oba oprócz charakterystycznych dla siebie działań wykazują słabe właściwości farmakologiczne drugiego alkaloidu.
Widmo absorpcji chininy posiada wyraźne pasma w zakresie nadfioletu o maksimach przy długościach fali 250 i 350 nm. W rozcieńczonych roztworach kwasowych wykazuje silną fluorescencję o maksimum emisji przy długości fali ok. 450 nm.
Działanie lecznicze
Chinina zaliczana jest do leków przeciwmalarycznych. Malaria jest chorobą wywołaną przez pasożyta z rodzaju Plasmodium. Chinina działa poprzez tworzenie kompleksów z DNA zarodźca malarycznego, co uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie jego komórek.
Chinina działa słabiej na niektóre pierwotniaki i bakterie. Nie wykazuje działania na wewnątrzkomórkowe postacie zarodźca. Inne działania tego alkaloidu (przeciwbólowe, przeciwgorączkowe) są słabe i w zasadzie niewykorzystywane w lecznictwie, mają jednak znaczenie wspomagające przy leczeniu malarii.
Współcześnie chinina jest często zastępowana innymi syntetycznymi lekami przeciwpierwotniakowymi. Jest to związane z częstymi i poważnymi działaniami niepożądanymi tego alkaloidu. Zaliczyć do nich można takie objawy neurotoksyczne jak zaburzenia słuchu i wzroku (czasem nieodwracalne) i zapalenia wielonerwowe.
Zastosowanie pozalecznicze
Chinina jest powszechnie stosowana jako dodatek smakowy do napojów gazowanych o gorzkim smaku. Słodzony, gazowany roztwór chininy nazywany jest tonikiem i często jest składnikiem koktajli alkoholowych, szczególnie w kombinacji z ginem (gin z tonikiem).
Chinina jako dodatek smakowy może być legalnie stosowana w napojach w większości krajów świata pod warunkiem, że jej stężenie nie przekracza określonej wartości, np. w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie nie może przekraczać 83 ppm (mg/kg).
Ze względu na swoją wyraźną fluorescencję, chinina znajduje zastosowanie w eksperymentach laboratoryjnych w nauczaniu nauk przyrodniczych.
Przypisy
Alkaloidy
ATC-P01
ATC-M09
Farmakologia
Leki przeciwmalaryczne
Chinoliny
Teratogeny
Chinuklidyny
Alkohole aromatyczne
Metoksybenzeny
Związki z grupą winylową
Alkohole drugorzędowe
Leki z listy leków podstawowych Światowej Organizacji Zdrowia |