Datasets:

chrisociepa

/

wikipedia-pl-20230401

like 2

597

https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C5%82ogos%C5%82awiony

Błogosławiony

Błogosławiony – w Kościele katolickim osoba zmarła, która za życia odznaczała się szczególnymi cnotami inspirowanymi doświadczeniem religijnym lub też która z powodu swojej religii poniosła śmierć męczeńską. Kościół w akcie beatyfikacji zezwala na publiczny kult takiej osoby w skali lokalnej np. diecezji lub ograniczonej do pewnej grupy wiernych, np. zakonu czy zgromadzenia zakonnego. Zobacz też Teologia chrześcijańska Hagiografia

188372

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazyli%20z%20Ancyry

Bazyli z Ancyry

Bazyli z Ancyry (? – 364) – teolog, biskup Ancyry (obecnie Ankara w Turcji). Kontrowersja ariańska Próby pojednania odłamów kościoła wschodniego podejmowane przez niego zostały uznane za heretyckie i doprowadziły do jego wygnania. Bazyli został powołany na biskupa w 336 roku przez grupę semiarian. W liście synodalnym wysłanym wszystkim biskupom, podsumowującym lokalny synod w Ancyrze, który odbył się w 358 roku, Bazyli poparł poglądy semiarian, co uczyniło z niego lidera tej grupy. Mimo jego zabiegów arianie zwrócili się o poparcie do cesarza Konstantyna II i odrzucili poglądy Bazylego. Jednakże jego grupa została zmuszona przez Konstantyna II do podpisania się pod poglądami arian. Arianie, prowadzeni przez biskupa Akacjusza z Cezarei, zebrali się na synodzie w Konstantynopolu w 360 roku i wygnali Bazylego do Illyrii. Jednak Bazyli przed śmiercią wyparł się ariańskich poglądów. Ugrupowania ortodoksyjne, reprezentowane przez Atanazego i Hilarego z Poitiers, uznały poglądy Bazylego za podobne do swoich i postanowiły szukać porozumienia z nim. Zmarł w Ilirii. Dzieła Wśród dzieł Bazylego znajduje się między innymi traktat o dziewictwie, w którym Bazyli twierdzi, że dziewictwo może być zachowane i ochronione poprzez harmonię w ciele utrzymywaną ascetycznym trybem życia. Kult Wspomnienie św. Bazylego z Ancyry obchodzone jest 22 marca. Przypisy Biskupi w I-XI wieku Pisarze wczesnochrześcijańscy Zmarli w IV wieku Święci katoliccy Arianizm

188373

https://pl.wikipedia.org/wiki/John%20Biddle

John Biddle

John Biddle (ur. 15 stycznia 1615, zm. 22 września 1662) – teolog i kaznodzieja angielski o poglądach unitariańskich. Życiorys Wielokrotnie atakował dogmat o Trójcy świętej, za co był więziony. Uchodzi on za ojca angielskich unitarian. Przez Kościół Anglii został uznany za heretyka. Sławę zyskał publikując w 1644 swój manuskrypt Twelve Arguments Drawn out of Scripture, Wherein the Commonly Received Opinion Touching the Deity of the Holy Spirit Is Clearly and Fully Refuted. W 1645 został wezwany przed komisję parlamentarną, która skazała go na więzienie. Zwolniono go w 1647, jednakże opublikowanie w tym samym roku manuskryptu spowodowało rozpoczęcie kolejnego śledztwa przeciwko niemu. W rezultacie Biddle został aresztowany a jego manuskrypt Twelve Arguments spalono. Upierał się jednak przy poglądzie o subordynacji Jezusa i Ducha świętego wobec Boga, co parlament, pod naciskiem Kościoła, uznał za herezję karaną śmiercią. Wpływowy przyjaciel pomógł mu uniknąć wykonania wyroku, jednak w 1652 teolog został ponownie aresztowany i uwolniony, tym razem dzięki Oliverowi Cromwellowi. Wraz ze swymi współwyznawcami Biddle zaczął spotykać się na niedzielnych nabożeństwach. Zaczęto nazywać ich unitarianami lub socynianami z powodu ich poglądów, zbieżnych z opiniami Fausta Socyna. Za przetłumaczenie biografii Fausta Socyna autorstwa Samuela Przypkowskiego pod tytułem Życie Socyna (1653) i publikację jego katechizmu (1654) został po raz kolejny uwięziony, a katechizm spalony. Kiedy po kilku miesiącach rozwiązano parlament, Biddle’a uwolniono, lecz wytoczono mu proces o szerzenie herezji. W 1655 został skazany na wygnanie na wyspy Scilly. Potajemnie wrócił jednak do Londynu w 1662, gdzie go ujęto. Biddle zmarł w londyńskiej Tower, skazany za niezapłacenie kary w wysokości 100 funtów. Sprzeciwiał się nauce o preegzystencji Chrystusa i dlatego chrystadelfianie uznali go za swego prekursora. Przypisy Angielscy teolodzy protestanccy Unitarianizm Angielscy duchowni protestanccy Urodzeni w 1615 Zmarli w 1662

599

https://pl.wikipedia.org/wiki/Brytanik

Brytanik

Brytanik (Tiberius Claudius Caesar Drusus Germanicus Britannicus; ur. 12 lutego 41 n.e., zm. 11 lutego 55 n.e.) – syn cesarza rzymskiego Klaudiusza i Messaliny. Jego pierwotne imię Germanik zamieniono na Brytanik dla uczczenia podboju Brytanii przez ojca w 43 n.e. Jako jedyny żyjący syn cesarza był głównym kandydatem do majątku i tytułów ojca. Jego pozycji nie zachwiała nawet otwarta zdrada jego matki Messaliny i jej skazanie na śmierć w 48 n.e. Dopiero kolejny ślub Klaudiusza z własną bratanicą Agrypiną i adopcja w roku 50 jej syna z poprzedniego małżeństwa – Nerona – osłabiły prawa rodzonego syna do dziedzictwa ojca, bowiem Neron był starszy od Brytanika o 4 lata. Pozycję Nerona wzmocnił również zaaranżowany przez jego matkę ślub ze starszą siostrą Brytanika – Oktawią – jaki odbył się trzy lata później. Ambicje Agrypiny, która zdobyła duży wpływ na rządy, kazały jej wkrótce usunąć zarówno Klaudiusza jak i Brytanika z drogi do pełnej władzy, jaką miała nadzieję sprawować u boku swego syna Nerona. Obawiając się, że Klaudiusz może zmienić swój testament i ustanowić Brytanika jedynym spadkobiercą, otruła męża 13 października 54. Po śmierci starego cesarza wszelkie tytuły i prawa do majątku otrzymać mieli formalnie na równi Neron jak i Brytanik. Jednak senat rzymski, uznając argumentację na temat młodego wieku Brytanika, przyznał wszelkie tytuły i związaną z nimi władzę tylko Neronowi. Rodzony syn Klaudiusza miał je otrzymać dopiero po osiągnięciu pełnoletniości. Nigdy do tego nie doszło – Brytanik został z rozkazu Nerona otruty podczas uczty na oczach wszystkich biesiadników przez trucicielkę Lukustę na dzień przed czternastymi urodzinami, gdy miał włożyć togę męską. Został pochowany w Mauzoleum Augusta. Wywód przodków: Zobacz też drzewo genealogiczne Klaudiuszów Neronów Przypisy Członkowie rodzin władców starożytnego Rzymu Dynastia julijsko-klaudyjska Urodzeni w I wieku Zmarli w 55

601

https://pl.wikipedia.org/wiki/Balbin%20%28imi%C4%99%29

Balbin (imię)

Balbin (łac. balbinus – jąkała) – imię męskie pochodzenia łacińskiego. Balbin imieniny obchodzi 21 grudnia. Znane osoby o tym imieniu lub nazwisku Balbin – cesarz Rzymu Balbino Cortés Morales – hiszpański pisarz i polityk Balbino Dávalos – meksykański prawnik i dyplomata Bohuslav Balbín – czeski literat, historyk, pedagog, jezuita Ricardo Balbín – argentyński prawnik i polityk Adán Balbín – peruwiański piłkarz Przypisy Męskie imiona łacińskie

602

https://pl.wikipedia.org/wiki/Brutus

Brutus

Marek Juniusz Brutus – polityk, dowódca wojskowy, mówca i pisarz rzymski; w 44 r. p.n.e. jeden z zabójców Cezara Brutus – postać mitologiczna Lucjusz Juniusz Brutus – pierwszy konsul rzymski, w 510 r. p.n.e. wypędził ostatniego króla Tarkwiniusza Pysznego Decymus Juniusz Brutus – adiutant Cezara Brutus – program komputerowy Brutus – wieś w woj. łódzkim, w powiecie pajęczańskim, w gminie Kiełczygłów Brutus – miasto w USA, w stanie Nowy Jork, w hrabstwie Cayuga Brutus – jednostka osadnicza w USA, w stanie Michigan, w hrabstwie Emmet

188378

https://pl.wikipedia.org/wiki/1909%20w%20filmie

1909 w filmie

Wydarzenia 12 marca – właściciel kina i dystrybutor filmów Carl Laemmle założył w Nowym Jorku towarzystwo filmowe „Independent Movie Pictures” (IMP). Urodzili się 1 stycznia Dana Andrews, aktor (zm. 1992) Władysław Lasoń, aktor (zm. 2001) 2 stycznia – Józef Wyszomirski, polski aktor i reżyser (zm. 1982) 3 stycznia – Victor Borge, muzyk, aktor (zm. 2000) 8 stycznia – Willy Millowitsch, aktor (zm. 1999) 15 stycznia – Gene Krupa, muzyk, aktor (zm. 1973) 22 stycznia – Ann Sothern, aktorka (zm. 2001) 9 lutego Carmen Miranda, piosenkarka, aktorka (zm. 1955) Heather Angel, brytyjska aktorka (zm. 1986) 11 lutego – Joseph L. Mankiewicz, reżyser, pisarz, producent (zm. 1993) 16 lutego – Jeffrey Lynn, aktor (zm. 1995) 19 marca – Louis Hayward, aktor (zm. 1985) 26 marca – Chips Rafferty, aktor (zm. 1971) 28 marca – Miff Görling, szwedzki puzonista jazzowy i kompozytor muzyki filmowej (zm. 1998) 29 kwietnia – Tom Ewell, aktor (zm. 1994) 15 maja – James Mason, aktor (zm. 1984) 16 maja – Margaret Sullavan, amerykańska aktorka (zm. 1960) 21 maja – Zdzisław Mrożewski, polski aktor (zm. 2002) 30 maja – Benny Goodman, amerykański muzyk i aktor (zm. 1986) 7 czerwca – Jessica Tandy, aktorka (zm. 1994) 14 czerwca – Burl Ives, aktor (zm. 1995) 17 czerwca – Ralph E. Winters, amerykański filmowiec, montażysta (zm. 2004) 20 czerwca – Errol Flynn, amerykański aktor (zm. 1959) 21 czerwca – Władysław Hermanowicz, polski aktor (zm. 1960) 1 lipca – Madge Evans, aktorka (zm. 1981) 26 lipca – Vivian Vance, aktorka (zm. 1979) 25 sierpnia Ruby Keeler, piosenkarka, aktorka (zm. 1993) Michael Rennie, aktor (zm. 1971) 7 września – Elia Kazan, amerykański reżyser (zm. 2003) 4 listopada – Dixie Lee, amerykańska aktorka, piosenkarka oraz tancerka (zm. 1952) 11 listopada – Robert Ryan, aktor (zm. 1973) 26 listopada – Frances Dee, aktorka (zm. 2004) 9 grudnia – Douglas Fairbanks Jr., aktor (zm. 2000) 12 grudnia – Karen Morley, aktorka (zm. 2003)

606

https://pl.wikipedia.org/wiki/Batolit

Batolit

Batolit — wielka intruzja magmowa ciągnąca się w dół do nieznanej głębokości. Jej górna powierzchnia przecina skały niezgodnie z ich warstwowaniem. W postaci batolitu występują głównie granity oraz granodioryty, często zawierając w sobie wtopione kawałki skał z otoczenia intruzji (tzw. ksenolity). Często także w batolitach leżą złoża rud. Skały w otoczeniu batolitów często są silnie przeobrażone i pokryte apofizami. Niekiedy na obszarze dawnych tarczy kontynentalnych, np. w Kanadzie czy Brazylii, batolity zajmują setki tysięcy km²; w Polsce przykładem jest masyw Tatr Wysokich. Batolity zajmujące do 20 km² nazywane są pniami magmowymi. Jest to niewątpliwie najważniejszy w geologii typ intruzji. Przypisy Plutonizm Struktury geologiczne

607

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bonosus%20%28uzurpator%29

Bonosus (uzurpator)

Bonosus – oficer rzymskiej floty Renu. W 280 roku n.e., kiedy Germanie spalili rzymskie statki ulokowane na Renie, wywołał bunt i w obawie przed spodziewaną karą mianował się cesarzem rzymskim. Walczył z prawowitym cesarzem - Probusem. Przegrawszy powiesił się. Cesarz Probus darował życie jego synowi i żonie. Przypisy Nieznana data urodzenia Rzymscy samobójcy Uzurpatorzy i samozwańczy cesarze rzymscy Urodzeni w III wieku Zmarli w 280

188384

https://pl.wikipedia.org/wiki/1910%20w%20filmie

1910 w filmie

Wydarzenia 28 lutego – francuskie towarzystwo filmowe Gaumont wstrzymało sprzedaż kopii filmów, odtąd filmy były wypożyczane wyłącznie właścicielom kin. Premiery Przepaść (Afgrunden, Dania) – reżysera i scenariusz: Urban Gad, zdjęcia: Alfred Lind, wykonawcy: Asta Nielsen, Poul Reumert i Robert Dinesen. Frankenstein (USA) – reżyseria i scenariusz: James Searle Dawley, wykonawcy: Mary Fuller, Augustus Phillips, Charles Ogle Urodzili się 3 stycznia – John Sturges, amerykański reżyser (zm. 1992) 12 stycznia – Luise Rainer, niemiecka aktorka (zm. 2014) 26 stycznia: Elmar Klos, czeski reżyser i scenarzysta (zm. 1993) Tamás Major, węgierski reżyser teatralny i aktor (zm. 1986) 8 lutego – Steffi Duna, węgierska aktorka (zm. 1992) 10 lutego – Joyce Grenfell, angielska aktorka (zm. 1979) 14 lutego – Henryk Borowski, polski aktor (zm. 1991) 26 lutego – Aleksander Fogiel, polski aktor (zm. 1996) 27 lutego – Joan Bennett, amerykańska aktorka (zm. 1990) 1 marca – David Niven, angielski aktor (zm. 1983) 8 marca – Claire Trevor, amerykańska aktorka (zm. 2000) 17 marca – Sari Maritza, aktorka (zm. 1987) 23 marca – Akira Kurosawa, japoński reżyser (zm. 1998) 23 kwietnia – Simone Simon, francuska aktorka (zm. 2005) 15 maja – Constance Cummings, brytyjska aktorka (zm. 2005) 23 maja – Scatman Crothers, amerykański aktor (zm. 1986) 3 czerwca – Paulette Goddard, amerykańska aktorka (zm. 1990) 13 czerwca – Mary Wickes, amerykańska aktorka (zm. 1995) 16 czerwca – Ilona Massey, aktorka (zm. 1974) 4 lipca – Gloria Stuart, amerykańska aktorka (zm. 2010) 4 sierpnia – Anita Page, amerykańska aktorka (zm. 2008) 6 sierpnia – Charles Crichton, brytyjska reżyser (zm. 1999) 8 sierpnia – Sylvia Sidney, amerykańska aktorka (zm. 1999) 12 sierpnia – Lena Żelichowska, polska aktorka (zm. 1958) 16 sierpnia – Mae Clarke, amerykański aktorka (zm. 1992) 19 września – Margaret Lindsay, amerykańska aktorka (zm. 1981) 29 września – Virginia Bruce, amerykańska aktorka (zm. 1982) 20 października – Irena Górska-Damięcka, polska aktorka (zm. 2008) 22 listopada – Mary Jackson, amerykańska aktorka (zm. 2005) 13 grudnia: Lillian Roth, amerykańska aktorka (zm. 1980) Van Heflin, amerykański aktor (zm. 1971)

608

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa%20pod%20Kircholmem

Bitwa pod Kircholmem

Bitwa pod Kircholmem (obecnie miejscowość Salaspils na Łotwie, 25 km na południowy wschód od Rygi) – bitwa stoczona 27 września 1605 w czasie polsko-szwedzkiej wojny o Inflanty w latach 1600–1611. Przyczyną bitwy były zmagania o . Dodatkowym czynnikiem była walka o tron szwedzki między Karolem Sudermańskim a Zygmuntem III Wazą. Wstęp Było to jedno z najświetniejszych zwycięstw I Rzeczypospolitej. Wojsko polsko-litewskie pod dowództwem hetmana polnego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza (1040 piechoty, 2400 jazdy i 4 bądź 7 dział, w tym chorągwie kozackie, tatarskie i kurlandzkie), głównie dzięki użyciu przez wodza litewskiego husarii jako siły przełamującej, rozgromiły ponad trzykrotnie liczniejszą armię szwedzką pod dowództwem Karola IX Wazy (8500 piechoty, 2500 jazdy i 11 dział – oprócz Szwedów walczyli zaciężni żołnierze holenderscy, szkoccy i niemieccy). Wojska Rzeczypospolitej straciły ok. 100 żołnierzy (200 zostało rannych), z czego tylko 13 husarzy i towarzyszy pancernych, oraz 150 koni. Szwedzi stracili ok. 6–9 tys. żołnierzy (znaczna część zginęła w czasie ucieczki), czyli ponad połowę stanu osobowego armii, z czego wielu dowódców, m.in. gen. Andersa Lenartssona, Fryderyka, ks. lüneburskiego. Sam Karol IX ocalał jedynie dzięki rajtarowi Henrykowi Wrede, który oddał swego konia monarsze, co przypłacił życiem. Ponadto Szwedzi zostali zmuszeni do odstąpienia od oblężenia Rygi. Zwycięstwo, choć efektowne i rozstrzygające kampanię 1605 roku, nie przyniosło zwycięstwa strategicznego – zaangażowanie na kilku frontach sił Rzeczypospolitej dało Szwecji szansę odbudowania sił i zdobycia Inflant, a następca Karola IX – Gustaw II Adolf na ponad sto lat anektował Inflanty do swojego królestwa oraz atakował inne ziemie Rzeczypospolitej. Szyk obu armii Chodkiewicz zostawił w obozie nad Dźwiną niewielki oddział piechoty (prawdopodobnie 150 żołnierzy) oraz 3 działa. Pozostała część piechoty (głównie strzelcy) ustawiona została w centrum na stokach wzgórza w dwóch kolumnach w pierwszym rzucie armii polsko-litewskiej. W lukach między piechotą hetman umieścił 300 husarzy dowodzonych przez porucznika Wincentego Woynę. Prawe skrzydło składało się z dwóch rzutów, w skład których wchodziło 700 husarzy oraz wolontarze dowodzeni przez rotmistrza Jana Piotra Sapiehę. Lewym skrzydłem także złożonym z dwóch rzutów, dowodził Tomasz Dąbrowa. Właśnie lewe skrzydło, złożone z 900 jeźdźców, miało wykonać szarżę po równinie wzdłuż brzegu Dźwiny i tym sposobem przełamać i rozbić prawe skrzydło armii szwedzkiej. W centrum za piechotą i husarią Woyny ustawiona została chorągiew husarska Teodora Lackiego, a za nią trzeci rzut złożony z 600 żołnierzy (ochotnicy i dwie chorągwie jazdy tatarskiej). Przed obozem polskim stanął tabor złożony ze spiętych łańcuchami wozów i obsadzony piechotą. Płytkie uszykowanie oddziałów armii polskiej dawało możliwość jednoczesnego użycia znacznej części sił. Na koniec Chodkiewicz ustawił za szykiem armii czeladź, a żołnierzom wmówił, że to są nadchodzące posiłki. Armia szwedzka stanęła na przeciwległym względem Litwinów wzgórzu w odległości jednego kilometra od wojsk polsko-litewskich. Karol IX podzielił piechotę na 13 półregimentów liczących na ogół po 600–650 żołnierzy. Jazda natomiast podzielona została na 11 półregimentów po 200–220 żołnierzy każdy. W pierwszym rzucie król Szwecji ustawił siedem jednostek piechoty ustawionej w płytkiej linii. Grupa ta, licząca 4600 żołnierzy, opierała się swym prawym skrzydłem o zabudowania Kircholmu. Tuż za tą grupą piechoty stanęła jazda w sile 1500 żołnierzy (6 półregimentów). Prawym skrzydłem jazdy dowodził hrabia Joachim Fryderyk von Mansfeld, natomiast lewym skrzydłem jazdy dowodził pułkownik Henryk Brandt. Artyleria została wysunięta do przodu i osłonięta piechotą pierwszego rzutu. Drugi rzut armii szwedzkiej liczył 3700 żołnierzy. Za drugim rzutem stanął odwód złożony z 5 półregimentów jazdy (1000 żołnierzy). Piechota i jazda ustawione zostały w szachownicę. Szerokość szyku armii szwedzkiej wynosiła prawdopodobnie 800 metrów. Przebieg bitwy Jan Karol Chodkiewicz, widząc, że Szwedzi stoją na wzgórzu i w tej sytuacji nie da się zaatakować ich pozycji, w celu „rozmontowania” obronnego szyku Szwedów nakazał swym wojskom pozorowany odwrót zboczem wzgórza. Zadanie upozorowania ucieczki powierzył Dąbrowie. Widząc uciekających Polaków i Litwinów, obawiając się wymknięcia słabego przeciwnika, Karol IX rozkazał Szwedom ruszyć za uciekającym nieprzyjacielem. Na dany sygnał pierwszy rzut piechoty szwedzkiej, chroniony na skrzydłach jazdą drugiego rzutu, zszedł ze wzgórza w dolinkę, a następnie zaczął maszerować pod górę, na wzniesienie zajmowane przez wojska polsko-litewskie. Ponieważ Chodkiewicz zorientował się, że lewe skrzydło Szwedów jest silniejsze od prawego, postanowił zaatakować słabsze skrzydło. Gdy pierwszy rzut armii szwedzkiej oddalił się od reszty swej armii, Chodkiewicz wstrzymał pozorowaną ucieczkę. Wchodzący pod górę Szwedzi spotkali się niespodziewanie z silnym ogniem artylerii i piechoty. Na zmieszanych Szwedów uderzyła husaria oraz rajtarzy kurlandzcy. Kolejne rzuty wojsk szwedzkich ze względu na zbyt dużą odległość nie mogły przyjść z pomocą. Dzięki zastosowanemu fortelowi i błędnej ocenie sytuacji Karola IX Polacy nie musieli walczyć z całą armią szwedzką, a jedynie z jej połową. Rajtaria Mansfelda po kilkunastu minutach walki z husarzami Dąbrowy rzuciła się do ucieczki, mieszając znajdujące się z tyłu rezerwy szwedzkie. Po pokonaniu rajtarów husaria zaatakowała osłanianą przez nich piechotę i pomimo oporu z pomocą lekkiej jazdy szybko ją złamała i rozbiła. W stronę dalszych rzutów armii szwedzkiej ruszył bezładny tłum uciekających żołnierzy. W walce zginął wódz szwedzki Anders Lennartsson, ponadto Dąbrowa osobiście śmiertelnie ranił Fryderyka, księcia Lūneburga (1578–1605). Bezładna ucieczka żołnierzy pierwszego rzutu nie dała szans Karolowi IX na natychmiastowe wprowadzenie do akcji wojsk drugiego rzutu, które zmieszane przez uciekających wymagały przegrupowania. By mieć na to czas, rzucił przeciwko dowodzonemu przez Sapiehę prawemu skrzydłu resztę jazdy szwedzkiej. Pomimo przewagi liczebnej Szwedów Sapieha złamał pierwszy rzut nacierającej na niego rajtarii i powstrzymany został dopiero przez odwód. W tej sytuacji Chodkiewicz posłał prawemu skrzydłu na pomoc chorągwie husarii i lekkiej jazdy dowodzone przez rotmistrza Lackiego. Lacki obszedł Szwedów łukiem i uderzył na nich ze skrzydła, a następnie rozbił. Gdy przybyły nowe oddziały szwedzkie, Lacki zawrócił i ponownie ruszył do szarży, która okazała się równie skuteczna. Ścigając uciekających Szwedów, Lacki wyszedł na tyły armii Karola IX, która wciąż broniła się w zabudowaniach Kircholmu. Widząc ogarniającą Szwedów panikę, Chodkiewicz rzucił na wzgórze wszystkie swe wojska. Na wzgórek kościelny, gdzie mieścił się sztab główny Szwedów, szeroką falą szła polsko-litewska piechota. Po trzech godzinach walki wszystkie wojska szwedzkie zostały rozbite i rzuciły się do ucieczki. Szwedzi uciekali w kierunku morza, gdzie czekała na nich stojąca na ryskiej redzie szwedzka flota wojenna. Karola IX od niewoli, a może i śmierci, uratował szlachcic inflancki Henryk Wrede, który oddał mu swego konia, co przypłacił życiem (w nagrodę wdowa po nim otrzymała w 1608 r. rozległe dobra w Elimäki w Finlandii z dworem Anjala, a królowa Krystyna przyznała jego potomkom tytuł baronów). Do pościgu za uciekającymi Szwedami dołączyli także miejscowi chłopi łotewscy, mszcząc się za liczne grabieże. Po bitwie Wojska szwedzkie straciły w bitwie ponad 8000 żołnierzy, ponad 70% swego stanu. Największe straty zanotowała piechota – 90% stanu osobowego. Na statki szwedzkie dotarło zaledwie kilkuset jeźdźców. Do polskiej niewoli dostali się między innymi burmistrz Rewla Witting oraz pułkownik Henryk Brandt (stracony później w Krakowie za przejście na służbę szwedzką – poprzednio był oficerem armii polskiej). W ręce zwycięzców dostał się cały obóz szwedzki pod Rygą, z całą artylerią oblężniczą, z zapasami amunicji i żywności, a także srebrny kredens Karola IX, który przypadł Chodkiewiczowi. Rzeczpospolita straciła około 100 zabitych, 200 rannych (a wśród nich Dąbrowa, Lacki i Woyna) i wiele koni. Z rozkazu Chodkiewicza Lennartsson pochowany został z honorami wojskowymi w kościele katedralnym w Rydze, a zwłoki księcia von Lűneburga odesłano Karolowi IX. Zwycięstwo nie zostało wykorzystane. Niesnaski wśród wodzów, niezadowolenie nieopłacanego wojska spowodowały, że poza doraźnym uratowaniem Rygi (miasto zostało zdobyte przez Szwedów 16 lat później) nie zyskano nic. Chodkiewicz został odwołany do kraju, z czego skorzystali Szwedzi, zdobywając (do roku 1608) szereg polskich twierdz, które później (w latach 1609–1610) musiał Chodkiewicz z wysiłkiem odbierać. Wreszcie, w roku 1611, wobec zaangażowania się Polski i Szwecji w walki wewnętrzne w Rosji, zawarto rozejm. Gratulacje po bitwie nadesłali m.in. papież Paweł V, król Anglii Jakub I, sułtan turecki Ahmed I oraz jego przeciwnik szach perski Abbas Wielki. Upamiętnienie Walki rycerstwa polskiego i litewskiego pod Kircholmem zostały, po 1990 r., upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic, „KIRCHOLM 27 IX 1605”. Galeria Przypisy Bibliografia Henryk Wisner, Kircholm 1605, Bellona 2011, . Linki zewnętrzne Kircholm 1605 (pdf) – szczegółowe opracowanie poświęcone kampanii w Inflantach oraz bitwie pod Kircholmem, przygotowane z okazji 400. rocznicy bitwy. Tekst zawiera m.in. rozdział nt. obchodów tej rocznicy na Łotwie, 27 września 2005 r. Anna Widacka, Bitwa pod Kircholmem 1605, Muzeum Pałac w Wilanowie Nowiny z Inflant o sczęslivvey porazce, ktora sie stała nad Karolusem ksiazęciem sudermanskim przez ... Iana Karola Chotkievvicza nayvvyzszego hetmana W.X.L. dnia 27 Septemb. vv dzien s. Stanislavva roku 1605 Bitwy w historii Litwy Bitwy w historii Łotwy Bitwy wojny polsko-szwedzkiej (1600–1611) Hasła kanonu polskiej Wikipedii Salaspils Bitwa pod Kircholmem Wydarzenia upamiętnione na tablicach na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie

188386

https://pl.wikipedia.org/wiki/1911%20w%20filmie

1911 w filmie

Wydarzenia październik – w Hollywood, na rogu Sunset Boulevard i Bower Street, David Horsley założył pierwsze studio filmowe. Premiery polskie Kosz primadonny, reż. Julian Krzewiński Zazdrosny konkurent 26 lipca – Antek Klawisz, bohater Powiśla, reż. Józef Ostoja-Sulnicki 26 sierpnia – Dzieje grzechu, reż. Antoni Bednarczyk 22 września – Meir Ezofowicz, reż. Józef Ostoja-Sulnicki 20 października – Skandal na ulicy Szopena, reż. Julian Krzewiński 20 listopada – Dzień kwiatka, reż. Julian Krzewiński 13 grudnia – Sąd Boży (reż. Stanisław Knake-Zawadzki) w języku jidysz: Macocha, Okrutny ojciec (reż. Andrzej Marek), Chasydka i odstępca (reż. Andrzej Marek), Zabójca z nędzy Urodzili się 5 stycznia – Jean-Pierre Aumont, aktor (zm. 2001) 6 stycznia – Kazimierz Rudzki, polski aktor (zm. 1976) 7 stycznia – Butterfly McQueen, amerykańska aktorka (zm. 1995) 11 stycznia – Jerzy Zarzycki, polski reżyser (zm. 1971) 18 stycznia – Danny Kaye, aktor (zm. 1987) 6 lutego – Ronald Reagan, aktor, prezydent USA (zm. 2004) 9 lutego – Gypsy Rose Lee, amerykańska aktorka, pisarka (zm. 1970) 14 lutego – Florence Rice, aktorka (zm. 1974) 19 lutego – Merle Oberon, brytyjska aktorka (zm. 1979) 3 marca – Jean Harlow, amerykańska aktorka (zm. 1937) 18 marca – Smiley Burnette, amerykański aktor, muzyk (zm. 1967) 17 kwietnia – George Seaton, amerykański reżyser (zm. 1979) 23 kwietnia – Ronald Neame, brytyjski reżyser (zm. 2010) 11 maja – Phil Silvers, aktor (zm. 1985) 17 maja – Maureen O’Sullivan, aktorka (zm. 1998) 18 maja – Sigrid Gurie, aktorka (zm. 1969) 3 czerwca – Ellen Corby, amerykańska aktorka (zm. 1999) 20 czerwca – Gail Patrick, amerykańska aktorka (zm. 1980) 6 lipca – LaVerne Andrews, piosenkarka, aktorka (zm. 1967) 14 lipca Terry-Thomas, angielski aktor (zm. 1990) Tadeusz Fijewski, polski aktor (zm. 1978) 16 lipca – Ginger Rogers, amerykańska aktorka i tancerka (zm. 1995) 18 lipca – Hume Cronyn, kanadyjsko-amerykański aktor (zm. 2003) 5 sierpnia – Robert Taylor, aktor (zm. 1969) 6 sierpnia – Lucille Ball, amerykańska aktorka (zm. 1989) 7 sierpnia – Nicholas Ray, amerykański reżyser (zm. 1979) 12 sierpnia – Cantinflas, meksykański aktor (zm. 1993) 13 października – Ashok Kumar, indyjski aktor (zm. 2001) 20 października – Will Rogers Jr., aktor (zm. 1993) 27 października – Leif Erickson, aktor (zm. 1986) 30 października – Ruth Hussey, amerykańska aktorka (zm. 2005) 4 listopada – Frederick W. Elvidge, aktor (zm. 1988) 5 listopada – Roy Rogers, amerykański piosenkarz i aktor (zm. 1998) 10 listopada – Harry Andrews, angielski aktor (zm. 1989) 8 grudnia – Lee J. Cobb, aktor (zm. 1976) 10 grudnia – Sidney Fox, amerykańska aktorka (zm. 1942) 30 grudnia – Jeanette Nolan, aktorka (zm. 1998)

188387

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tomasz%20Jastrun

Tomasz Jastrun

Tomasz Jastrun, pseud. Witold Charłamp, Smecz, Te Jot (ur. 15 września 1950 w Warszawie) – polski poeta, prozaik, eseista, felietonista, krytyk literacki, autor książek dla dzieci, długoletni współpracownik paryskiej „Kultury”, a także dziennikarz radiowy. Życiorys Syn poetów: Mieczysława Jastruna (1903–1983) i Mieczysławy Buczkówny (1924–2015). Studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, absolwentem Wydziału Filologii Polskiej został w 1974. Debiutował w 1973 wierszami publikowanymi w miesięczniku „Nowy Wyraz”. Od 1974 do 1978 pracował w „Tygodniku Kulturalnym”. Publikował także m.in. w „Miesięczniku Literackim” (1974, 1980–1981), „Literaturze” (1977–1978) oraz czasopismach dla dzieci „Świerszczyk” (1978–1981), „Płomyczek” (1981) i „Płomyk” (1983). W okresie PRL był związany z opozycją demokratyczną. W 1977 w swoim mieszkaniu zorganizował punkt dystrybucji publikacji niezależnych. W sierpniu 1980 uczestniczył w strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina (poświęcił temu wydarzeniu reportaż zatytułowany Las Birnam ruszył). Przyłączył się do skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami. Należał do „Solidarności”, redagował gazety I Krajowego Zjazdu Delegatów w Gdańsku, a także „Informator Kulturalny Solidarności” wydawany przez Region Mazowsze związku. W 1980 napisał scenariusz serialu telewizyjnego dla dzieci Nasze podwórko, wystąpił także w kilku odcinkach w epizodycznej roli. Po wprowadzeniu stanu wojennego ukrywał się od grudnia 1981 do listopada 1982, następnie został internowany na kilka tygodni w Białołęce. Publikował w czasopismach wydawanych poza cenzurą, tj. „Puls” (reportaże z sierpniowych strajków na Wybrzeżu; 1981) i „Zapis” (1981), a także emigracyjnych, do których należały „Przegląd Polski” (Nowy Jork; 1982), „Polska w Europie” (Rzym; 1982), „Wiadomości Polskie” (Sztokholm; 1983), „Wieloczas – Le Temps Pluriel” (Paryż; 1983) oraz paryska „Kultura” Jerzego Giedroycia (w ramach cyklu „Dziennik zewnętrzny”). Od 1982 do 1989 redagował w tzw. drugim obiegu pismo literackie „Wezwanie”, od 1987 był członkiem redakcji „Res Publiki”. Opublikował w podziemiu m.in. tomik wierszy Biała łąka i reportaże. Kontynuował współpracę z paryską „Kulturą”, gdzie publikował artykuły i felietony pod pseudonimami Witold Charłamp i Smecz. Na łamach tego pisma pod drugim z nich rozpoczął serię felietonów Z ukosa, które następnie – po 1989 – kontynuował w „Rzeczpospolitej” i „Newsweeku”. W latach 1990–1994 był dyrektorem Instytutu Polskiego w Sztokholmie oraz attaché kulturalnym w Szwecji. W latach 1994–1995 prowadził telewizyjny program kulturalny Pegaz. W drugiej połowie lat 90. zasiadał w konwencie Ruchu Stu. Współpracował z „Twoim Stylem” (felietony Notatnik erotyczny) oraz „Zwierciadłem” (felietony Czułym okiem). Publikował na łamach „Życia Warszawy” i jego dodatku kulturalnego „Ex Libris”. W latach 2012–2013 był felietonistą tygodnika „Wprost”, następnie podjął współpracę z tygodnikiem „Przegląd”. W 2020 został gospodarzem autorskiego programu na antenie internetowej rozgłośni Halo.Radio, prowadził go do 2021. Jest członkiem warszawskiego oddziału Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Odznaczenia i wyróżnienia W 2008 został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1980 otrzymał Nagrodę Poetycką Polskiego PEN Clubu im. Roberta Gravesa (za tom poezji Promienie błędnego koła). W 1983 dostał nagrodę kulturalną „Solidarności” za lata 1981–1982 (za poezję stanu wojennego). W 1985 otrzymał stypendium Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku, a w 1986 Nagrodę Fundacji im. Kościelskich. W 1990 wyróżniony Nagrodą Literacką im. Zygmunta Hertza. W 2022 za tom Przed zmierzchem otrzymał nominację do Nagrody Poetyckiej im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Twórczość Bez usprawiedliwienia (poezje; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1978) Promienie błędnego koła (poezje; Wydawnictwo Literackie, Kraków 1980) Na skrzyżowaniu Azji i Europy (poezje; II obieg wydawniczy, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1982; Obserwator Wojenny, Kraków 1983; Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy – Przedświt, Warszawa 1983) Biała łąka. Dziennik poetycki: 9 listopada – 23 grudnia 1982 roku (poezje; II obieg wydawniczy: Biblioteka Tygodnika Wojennego, Warszawa 1983) Zapiski z błędnego koła (reportaże; red. Czesław Karkowski; Pogląd, Berlin Zachodni 1983; II obieg wydawniczy: Wydawnictwo Przedświt, Warszawa 1983) Czas pamięci i zapomnienia. Wiersze z różnych lat (poezje; II obieg wydawniczy: Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy – Przedświt, Warszawa 1983; Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1985) Kropla, kropla (poezje; Wydawnictwo Literackie, Kraków 1985) Życie Anny Walentynowicz (opowieść biograficzna; II obieg wydawniczy: Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1985; Wydawnictwo MTJ, Warszawa 2011; adaptacja teatralna pt. Spektakl o Annie Walentynowicz, Londyn 1981) W złotej klatce. Notatnik amerykański (reportaże; II obieg wydawniczy: Oficyna Pokolenie, Warszawa 1988; Veto Verlag, Berlin 1989) Od prawie dwustu lat / Fast zweihundert Jahre schon (poezje; wydanie polsko-niemieckie; tłum. Wanja Ronge; posłowie: Zbigniew Dominiak; Veto Verlag, Berlin 1988) Węzeł polski. Wiersze stare i nowe (poezje; Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków 1988) Obok siebie (poezje; Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1989) 21 wierszy. 21 dikter (poezje; wydanie polsko-szwedzkie; tłum. Anders Bodegård; Brombergs, Sztokholm 1992) Z ukosa (felietony; pod pseud. Smecz; Instytut Literacki, Paryż 1992) 42 wiersze (Wydawnictwo Marabut, Gdańsk 1995) Miłość-niemiłość i inne wiersze (Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 1999) Tylko czułość idzie do nieba (poezje; Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 2003) Gorący lód. 29 poważnych i niepoważnych opowiadań o miłości niemiłości (Jacek Santorski & Co., Warszawa 2003) Gra wstępna rozpisana na 62 felietony (Jacek Santorski & Co., Warszawa 2003) Rzeka podziemna (powieść; Jacek Santorski & Co, Warszawa 2005) Powitania i pożegnania (poezje; Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 2007) Jakby nigdy nic (poezje; Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 2010) Męskie pół świata (rozmowy; wspólnie z Wojciechem Eichelbergerem; Seria wydawnicza „Psyche”, Wydawnictwo Zwierciadło, Warszawa 2011) Sny, które budzą. Opowieści terapeutyczne (rozmowy; wspólnie z Wojciechem Eichelbergerem; Seria wydawnicza „Psyche”, Wydawnictwo Zwierciadło, Warszawa 2011) Antoś i jeszcze ktoś (książka dla dzieci; Wydawnictwo Czarna Owieczka, Warszawa 2013) Czułym okiem (wybór felietonów; Wydawnictwo Zwierciadło, Warszawa 2013) Kolonia karna. Sceny z życia małżeńskiego (powieść; Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2015) Osobisty przewodnik po depresji (Wydawnictwo Zwierciadło, Warszawa 2016) Przypisy Linki zewnętrzne Absolwenci Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego Członkowie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” (1980–1989) Członkowie Stowarzyszenia Pisarzy Polskich Dyrektorzy Instytutów Polskich Internowani w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1981–1982 Laureaci Nagrody Fundacji im. Kościelskich Laureaci Nagrody Literackiej im. Zygmunta Hertza Ludzie urodzeni w Warszawie Ludzie związani z paryską „Kulturą” Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita) Dziennikarze Halo.Radio Politycy Ruchu Stu Polscy pisarze współcześni Polscy poeci Polscy publicyści Uczestnicy wydarzeń Sierpnia 1980 Wspierający Apel 64 Urodzeni w 1950

188388

https://pl.wikipedia.org/wiki/1901%20w%20filmie

1901 w filmie

Wydarzenia 14 września – Edwin Porter został głównym operatorem filmowych aktualności Edison Company. W Warszawie powstało Towarzystwo Udziałowe Pleograf – pierwsza polska wytwórnia filmowa. Urodzili się 14 stycznia – Bebe Daniels, amerykańska aktorka (zm. 1971) 24 stycznia – Michaił Romm, radziecki reżyser (zm. 1971) 25 stycznia – Mildred Dunnock, amerykańska aktorka (zm. 1991) 27 stycznia – Jan Kurnakowicz, polski aktor (zm. 1968) 1 lutego – Clark Gable, amerykański aktor (zm. 1960) 6 lutego – Ben Lyon, amerykański aktor (zm. 1979) 9 lutego – Brian Donlevy, amerykański aktor (zm. 1972) 10 lutego – Stella Adler, amerykańska aktorka, (zm. 1992) 16 lutego – Chester Morris, amerykański aktor (zm. 1970) 22 lutego Ken G. Hall, australijski reżyser (zm. 1994) Mira Zimińska-Sygietyńska, polska aktorka, reżyser (zm. 1997) 25 lutego – Zeppo Marx, jeden z braci Marx (zm. 1979) 6 marca – Mark Donski, radziecki reżyser (zm. 1981) 5 kwietnia – Melvyn Douglas, amerykański aktor (zm. 1981) 7 maja – Gary Cooper, amerykański aktor (zm. 1961) 9 maja – Gustav Machatý, czeski reżyser (zm. 1963) 21 maja – Sam Jaffe, pisarz, reżyser, producent, agent (zm. 2000) 3 czerwca – Maurice Evans, aktor (zm. 1989) 6 czerwca – Véra Korène, francuska aktorka urodzona w Rosji (zm. 1996) 11 czerwca – June Tripp, brytyjska aktorka filmowa i teatralna (zm. 1985) 22 czerwca – Naunton Wayne, aktor (zm. 1970) 29 czerwca Nelson Eddy, amerykański aktor i piosenkarz (zm. 1967) Frieda Inescort, szkocka aktorka (zm. 1976) 7 lipca – Vittorio De Sica, włoski aktor i reżyser (zm. 1974) 28 lipca – Rudy Vallée, amerykański aktor, piosenkarz (zm. 1986) 4 sierpnia – Louis Armstrong, amerykański aktor, muzyk (zm. 1971) 5 września – Florence Eldridge, aktorka (zm. 1988) 25 września – Robert Bresson, francuski reżyser (zm. 1999) 28 września – Ed Sullivan, amerykański aktor i prezenter telewizyjny (zm. 1974) 24 października – Gilda Gray, amerykańska aktorka i tancerka (zm. 1959) 17 listopada – Iwan Pyrjew, rosyjski reżyser (zm. 1968) 22 listopada Józef Lejtes, polski reżyser (zm. 1983) Lee Patrick, amerykańska aktorka (zm. 1982) 5 grudnia – Walt Disney, amerykański reżyser i producent (zm. 1966) 21 grudnia – Robin Irvine, brytyjski aktor filmowy i teatralny (zm. 1933) 27 grudnia – Marlene Dietrich, niemiecka aktorka (zm. 1992)

188390

https://pl.wikipedia.org/wiki/Herb%20Moskwy

Herb Moskwy

Herb Moskwy () przedstawia świętego Jerzego Zwycięzcę (Swiatogo Gieorgija Pobiedonosca) na białym koniu, zabijającego włócznią czarnego smoka. Początkowo był herbem Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Jego barwy znalazły się na fladze Rosji używanej od 1668 (formalnie od 1883). Podobny herb znajduje się w centrum herbu Rosji. Scena ta znana jest z ikon i opowieści ludowych. Obecny herb Moskwy obowiązuje od 1993, po okresie symboliki utworzonej przez władze radzieckie. Zobacz też herb obwodu moskiewskiego flaga Moskwy Linki zewnętrzne Moskwa Moskwa M

188392

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz%20Zipser

Tadeusz Zipser

Tadeusz Maria Zipser (ur. 5 września 1930 we Lwowie) – polski architekt i urbanista współczesny, laureat Honorowej Nagrody SARP w 1986, profesor Politechniki Wrocławskiej, publicysta. Życiorys Syn profesora i rektora Politechniki Lwowskiej Kazimierza Zipsera. Po wysiedleniu ze Lwowa zamieszkał we Wrocławiu i ukończył w 1952 studia na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Pracując następnie na uczelni, zajmował się m.in. problemami planowania urbanistycznego i prognozowania ruchu ulicznego, zapoczątkowując w 1962 użycie komputerów w prognozowaniu obciążenia ulic. W 1960 otrzymał stopień naukowy doktora (praca Zasady ekspozycji w nowoczesnym ogrodzie zoologicznym), w 1968 doktora habilitowanego (praca Badanie struktury trójkątowo-łańcuchowej obszarów zurbanizowanych), zaś w 1976 został profesorem. W II połowie lat 70. zaangażowany w działalność opozycji demokratycznej, m.in. współpracował ze Studenckim Komitetem Solidarności, w styczniu 1978 podpisał deklarację założycielską Towarzystwa Kursów Naukowych. W 1979 wykładał i prowadził seminaria z zakresu planowania miast na Southern Illinois University. W PRL informacje na temat Tadeusza Zipsera podlegały cenzurze. W 1977 roku jego nazwisko znajdowało się na specjalnej liście osób pod szczególną kontrolą cenzury. Zalecenia cenzorskie dotyczące jego osoby zanotował Tomasz Strzyżewski, który w swojej książce o peerelowskiej cenzurze opublikował notkę informacyjną z 7 stycznia 1977 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Wytyczne dla cenzorów wymieniały jego nazwisko z adnotacją: "Wszelkie próby popularyzowania w środkach masowego przekazu (prasa codzienna, radio, TV, tygodniki społeczno-polityczne) niżej wymienionych osób należy sygnalizować kierownictwu GUKPPiW". Zalecenia cenzorskie zezwalały jedynie na publikacje w prasie specjalistycznej, naukowej oraz skryptach itp. 17 czerwca 1981 został wybrany na rektora Politechniki Wrocławskiej. Kadencję rozpoczął we wrześniu tegoż roku, lecz ze względu na aktywną działalność w „Solidarności” został po ogłoszeniu stanu wojennego 24 grudnia usunięty ze stanowiska, a 4 stycznia 1982 internowany i osadzony we wrocławskim więzieniu przy ul. Kleczkowskiej. W latach 90. współinicjator powstania kierunku studiów gospodarka przestrzenna na Politechnice Wrocławskiej i kierownik Katedry Planowania Przestrzennego. W tym okresie należał też do Rady dla Spraw Nauki przy prezydencie RP Lechu Wałęsie i kierował zespołem projektującym studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Wrocławia, przyjęte w 1997. Pod jego kierunkiem w 2000 stopień naukowy doktora uzyskała Izabela Mironowicz. Główne dzieła kościół św. Ducha we Wrocławiu (z Waldemarem Wawrzyniakiem i Jerzym Wojnarowiczem), 1972-1983 kościół św. Józefa w Świeradowie-Zdroju (z Waldemarem Wawrzyniakiem), 1974-1979 rekonstrukcja wieży kościoła św. Elżbiety Węgierskiej we Wrocławiu (z Maciejem Dobrowolskim), 1978-1980 – współczesny hełm o ażurowych formach kościół pw. Opatrzności Bożej we Wrocławiu na os.Nowy Dwór (1978 – ?) kaplica cmentarza pod wezwaniem św. Ducha we Wrocławiu kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Grajewie, 2000 W 1967 zaprojektował dla wrocławskiego Ogrodu Botanicznego specjalny niewielki zbiornik wodny do ekspozycji roślin wodnych. Ponadto zajmował się projektowaniem ogrodów zoologicznych. Jest autorem poematu Respicjum: Symetryczna Komedia Symetryczna. W 2014 Muzeum Architektury we Wrocławiu zorganizowało wystawę indywidualną „Tadeusz M. Zipser. Zygzakiem przez symbole” i wydało jego książkę autorską. Odznaczenia 1986: Honorowa Nagroda SARP 2001: Pro Ecclesia et Pontifice 2005: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Galeria Kościół św. Ducha we Wrocławiu Ogród zoologiczny we Wrocławiu Inne Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Forum Akademickie, Rody uczone – Zipserowie Sztuka Architektury, Tadeusz Maria Zipser Absolwenci Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej Architekci związani z Wrocławiem Internowani w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1981–1982 Laureaci Honorowej Nagrody SARP Ludzie urodzeni we Lwowie Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita) Polacy odznaczeni Krzyżem Pro Ecclesia et Pontifice Polacy wysiedleni z Kresów Wschodnich 1944–1946 Rektorzy Politechniki Wrocławskiej Urodzeni w 1930 Więźniowie więzienia przy ul. Kleczkowskiej we Wrocławiu (Polska Ludowa) Wykładowcy Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej

188393

https://pl.wikipedia.org/wiki/1900%20w%20filmie

1900 w filmie

Wydarzenia Brytyjski reżyser James Williamson po raz pierwszy zastosował zmianę ujęć jako środek dramaturgiczny (film Napad bokserów na misję w Chinach). Brytyjski reżyser George Albert Smith po raz pierwszy zastosował obok siebie zbliżenia i półzbliżenia (film Szkło powiększające babuni). 31 października Oskar Messter założył w Berlinie firmę Projection GmbH produkującą sprzęt filmowy oraz krótkie filmy. Premiery Napad Bokserów na misję w Chinach, reż. James Williamson Szkło powiększające babuni (Grandma's Reading Glass), reż. George Albert Smith A Railway Collision, reż. Walter R. Booth The Magician, reż. Edwin S. Porter Spiders on a Web, reż. George Albert Smith Urodzili się 1 stycznia – Mildred Davis, amerykańska aktorka (zm. 1969) 2 stycznia – William Haines, amerykański aktor (zm. 1973) 3 stycznia – Marian Melman, polski reżyser i aktor (zm. 1978) 30 stycznia – Martita Hunt, angielska aktorka (zm. 1969) 2 lutego – Anatolij Gołownia, radziecki operator (zm. 1982) 16 lutego – Albert Hackett, amerykański dramaturg i scenarzysta (zm. 1995) 22 lutego – Luis Buñuel, hiszpański reżyser i scenarzysta (zm. 1983) 26 lutego – Jean Negulesco, amerykański reżyser (zm. 1993) 3 marca – Edna Best, brytyjska aktorka (zm. 1974) 5 kwietnia – Spencer Tracy, amerykański aktor (zm. 1967) 7 kwietnia – Adolf Dymsza, polski aktor (zm. 1975) 7 maja – Tola Mankiewiczówna, polska aktorka (zm. 1985) 10 lipca – Evelyn Laye, angielska aktorka (zm. 1996) 24 lipca – Aleksander Żabczyński, polski aktor (zm. 1958) 27 lipca – Charles Vidor, amerykański reżyser (zm. 1959) 5 sierpnia – Leonard Buczkowski, polski reżyser i scenarzysta (zm. 1967) 19 sierpnia – Colleen Moore, amerykańska aktorka (zm. 1988) 9 października – Alistair Sim, brytyjski aktor (zm. 1976) 10 października – Helen Hayes, amerykańska aktorka (zm. 1993) 15 października Fritz Feld, niemiecko-amerykański aktor (zm. 1993) Mervyn LeRoy, amerykański reżyser i producent (zm. 1987) 17 października – Jean Arthur, amerykańska aktorka (zm. 1991) 5 listopada – Natalie Schafer, amerykańska aktorka (zm. 1991) 6 grudnia – Agnes Moorehead, amerykańska aktorka (zm. 1974) 17 grudnia – Katina Paxinou, grecka aktorka (zm. 1973) Zmarli 11 czerwca – Belle Boyd, amerykańska aktorka (ur. 1844)

188398

https://pl.wikipedia.org/wiki/Srebrenica

Srebrenica

Srebrenica (cyr. Сребреница) – miasto w Bośni i Hercegowinie, w Republice Serbskiej, siedziba gminy Srebrenica. W 2013 roku liczyło 4709 mieszkańców. Miasto zawdzięcza swoją nazwę wydobyciu srebra. Obecnie działa w nim kopalnia soli i uzdrowisko. W jego pobliżu działały także kopalnie ołowiu, cynku i złota. W 1991 zamieszkane przez 37 213 osób, z czego blisko 73% stanowili bośniaccy Muzułmanie, a 25% Serbowie. W czasie wojny domowej w Bośni i Hercegowinie (1992–1995) stało się tzw. strefą bezpieczeństwa pod nadzorem ONZ, w którym schroniły się tysiące muzułmanów z okolicznych ziem opanowanych przez Serbów. Okrążonej enklawy miał bronić holenderski oddział UNPROFOR. 9 lipca 1995 Serbowie rozpoczęli szturm na miasto. Oddział holenderski nie podjął żadnych działań obronnych, a cała ludność miasta znalazła się w rękach Serbów, mieszkańcy i uciekinierzy zostali wypędzeni. W ciągu kolejnych dni w okolicach miasta serbskie oddziały wymordowały ponad 7 tysięcy muzułmańskich mężczyzn i chłopców. W mieście znajduje się pamiątkowy cmentarz ekshumowanych z masowych grobów i zidentyfikowanych ofiar masakry (1910 osób). Muzułmańscy mieszkańcy miasta do dziś w większości nie powrócili do swych domów. Zobacz też Masakra w Srebrenicy Wojna domowa w Bośni Przypisy Miasta w Republice Serbskiej Uzdrowiska w Bośni i Hercegowinie Miejscowości w gminie Srebrenica

609

https://pl.wikipedia.org/wiki/Boginka

Boginka

Boginka (także: dziwożona, mamuna, rusałka) – w przedchrześcijańskich wierzeniach Słowian demon żeński, będący personifikacją sił przyrody, wrogi wobec ludzi. Etymologia Nazwa wywodzi się od słowa Bóg/bóg/bogini. Z czasem w wierzeniach ludowych pojęcie boginki zostało zastąpione zapożyczonym terminem rusałka, zaczęto też utożsamiać je ze strzygami, dziwożonami, topielicami, mamunami. Według teorii Henryka Łowmiańskiego było to spowodowane ewolucją archaicznego terminu, który pierwotnie stanowił ogólne określenie demonów żeńskich. Wygląd i działalność Boginki zamieszkiwały bagna, jeziora, rzeki, lasy i góry. Można je było spotkać nad wodą podczas prania chust drewnianymi kijankami. Gdy ktoś się zbliżył, boginki mogły zabić śmiałka (głównie młodą matkę) uderzeniami kijanek lub porwać. Boginkami miały stawać się kobiety zmarłe przy porodzie, samobójczynie i morderczynie dzieci. Wyobrażano je sobie jako szkaradne kobiety o obwisłych piersiach, dużych głowach i krzywych nogach lub jako piękne młode dziewczyny, zwykle nagie. Według górali pienińskich boginki miały czarne włosy, czarne oczy i śniadą cerę. Mieszkały w potokach i jarach w pobliżu wsi. Ponieważ lubiły zielony groch, zakradały się na pola, gdzie był wysiany i niszczyły zbiory. Podmieniały także nowonarodzone dzieci i porywały kobiety w połogu Te rozmaite opisy wyglądu i zachowań boginek mają dużo wskazań na zapisy folklorystyczne dotyczące zarówno dziwożon, jak i rusałek. Boginki napadały na kobiety po porodzie i podmieniały im dzieci. Istniały różne warianty tego wierzenia, m.in.: boginki przychodzą podmienić dziecko w południe w domu (gdy matka wychodzi w pole zanieść jedzenie starszym domownikom) lub o północy, gdy wszyscy śpią. boginki pojawiają się w parach wraz z towarzyszącym im mężczyzną w rogatej czapce: grupa ta wchodzi i uderza matkę w twarz albo bije się z nimi, po czym zabiera zdrowe (nieochrzczone) dziecko i zostawia dziecko chude, krzykliwe. Podmienione dziecko stawało się odmieńcem. Wskazywały na to szczególne cechy wyglądu dziecka, np. duża głowa, wybałuszone oczy, niesprawność umysłowa oraz szczególne zachowanie, takie jak: płaczliwość, problemy z mową, koordynacją ruchów itp. Boginki porywały także kobiety na mamki swoich dzieci oraz „podmieniały” je lub męczyły, czego efekty dziś utożsamiamy z depresją poporodową czy tzw. baby bluesem. Kobiety w tym stanie stawały się nienaturalnie wycofane lub roszczeniowe, dokuczające otoczeniu. Tłumaczono to wcześniejszym porwaniem młodej matki przez boginki na bagna lub mokre łąki: tam istoty kobietę „taplały w błocie, wykręcały ręce i nogi, biły kijankami po plecach”. U górali pienińskich, boginki łaskotały młodą matkę na śmierć. Boginki również płoszyły konie przy wodopoju i bydło na polu, niszczyły też sieci rybackie. Zapisy terenowe wykazują szczególne podobieństwo działań boginek, dziwożon i mamun. Sposoby przeciw boginkom Porwanie kobiety w połogu: górale tatrzańscy i beskidzcy, a także mieszkańcy dawnej Galicji zachodniej znali opowieść o ochronnym działaniu „dzwonka”, czyli dziurawca (łac. Hyperium perforatum). Gdy boginki (w Tatrach – dziwożony) niosły porwaną położnicę, mogła ona chwycić się właśnie tego kwiatu – boginki bojąc jego mocy, ze złością upuszczały porwaną młodą matkę. Podmiana dziecka: według Krakowiaków i Hucułów, podmienione dziecko należało zanieść na granicę (wsi/pola/dróg itp.), następnie obić je, by głośno płakało i odwrócić się. Wierzono, że boginki litując się nad losem swojego dziecka, zabiorą je i zostawią na miejscu ukradzione wcześniej dziecko ludzkie. okna i drzwi domu, gdzie leżała kobieta z noworodkiem, obtykano poświęconymi palmami wielkanocnymi i/lub kwiatami „dzwonka”, by odstraszyć boginki, a także zawieszano w oknach wianki. Zioła i kwiat kładziono także do kołyski dziecka. w Tarnowskiem i Rzeszowskiem radzono sporządzić kadzidło z ziela „podróżnik” do okadzenia domostwa i kobiety w połogu kobiety po porodzie nie mogły przez jakiś czas wychodzić za próg, by uniknąć porwania dziecka. podmienione dziecko należało obić rózgą na śmietniku, dodatkowo pojąc je wodą ze skorupki jajka, by przywołać boginkę. Psujący się most/młyn: pod Krakowem znana była opowieść o młynarzu, któremu ciągle psuł się słup przy moście. Tajemniczy nieznajomy poradził mu na jarmarku, żeby przesunął słup, bo pod mostem mieszkają boginki, którym słup przeszkadza. Kiedy młynarz wykonał polecenie, most przestał się psuć. Zobacz też dziwożona mamuna nimfy ondyny rusałka Przypisy Bibliografia Podgórscy B. i A., Wielka Księga Demonów Polskich – leksykon i antologia demonologii ludowej, Wydawnictwo KOS, Katowice 2005. . Demony słowiańskie

188401

https://pl.wikipedia.org/wiki/Junkers%20A%2050

Junkers A 50

Junkers A 50 – niemiecki samolot samolot sportowy z 1929 roku, nazywany także A 50 Junior. Historia Junkers A 50 był pierwszym samolotem sportowym zaprojektowanym przez Hermanna Pohlmanna w zakładach Junkersa. Posiadał tę samą nowoczesną całkowicie metalową konstrukcję z duralowym poszyciem, jak większe samoloty komunikacyjne Junkersa. Prototyp oblatany został 13 lutego 1929. Zbudowano następnie dalsze 4 prototypy w celu przetestowania różnych silników. Junkers oczekiwał optymistycznie wyprodukowania 5000 samolotów tego typu, lecz pomimo udanej konstrukcji, zbudowano ich jedynie 69 (według niektórych danych, do ok. 80). Znaczna ich część została wyeksportowana - poza Niemcami używano ich w niewielkich liczbach w Finlandii, Szwajcarii, Japonii, Portugalii, Południowej Afryce, Wielkiej Brytanii, Brazylii i Australii. Niektóre używane były przez linie lotnicze. Trzy niemieckie Junkersy A 50 wzięły udział w międzynarodowych zawodach samolotów turystycznych Challenge 1929 w lipcu 1929, zajmując 11. (A50be, pilot Waldemar Roeder) i 17. miejsce. Trzy A50 wzięły również udział w zawodach Challenge 1930 w kolejnym roku, zajmując 15. (A50ce, pilot Johann Risztics), 27. i 29. miejsce. W czerwcu 1930 na A50 w wariancie wodnosamolotu (z pływakami zamocowanymi zamiast podwozia kołowego) ustanowiono osiem międzynarodowych rekordów FAI wysokości lotu, odległości, średniej prędkości i długotrwałości lotu. W 1931 niemiecka pilotka Marga von Etzdorf przeleciała samotnie trasę z Berlina do Tokio na A50, jako pierwsza kobieta. Wersje A 50 - silnik Armstrong-Siddeley Genet o mocy 59 kW, skrzydła bez wzniosu A 50ba - silnik Walter, 59 kW, skrzydła od tej wersji z lekkim wzniosem (zbudowano jeden samolot) A 50be - silnik Armstrong-Siddeley Genet 59 kW A 50ce - silnik Armstrong-Siddeley Genet II 63 kW lub na eksport Genet Major I 74kW, wprowadzono skrzydła składane do transportu A 50ci - silnik Siemens Sh 13, 65 kW A 50fe - silnik Armstrong-Siddeley Genet II, 63 kW, zmodyfikowany płatowiec Dzięki swojej konstrukcji, A 50 były trwałymi samolotami i ich służba trwała długo. Obecnie jeden A 50 jest zachowany w Deutsche Museum w Monachium, a drugi na lotnisku w Helsinkach. Jeden A 50 w stanie zdolnym do lotu jest w Australii. Opis techniczny Wolnonośny dolnopłat konstrukcji metalowej, kryty duralową blachą falistą. Począwszy od wersji A 50ce skrzydła składały się do tyłu do transportu i hangarowania. Usterzenie klasyczne. Załoga - 2 osoby, w osobnych odkrytych kabinach w układzie tandem. Zbiornik paliwa 95 l. Podwozie samolotu klasyczne, stałe, z płozą ogonową. Silnik gwiazdowy różnych typów. Śmigło dwułopatowe. Dane techniczne Ogólne charakterystyki długość - 7,12 m rozpiętość - 10 m wysokość - 2,40 m powierzchnia nośna 13,7 m² masy: własna - 373 kg użyteczna - 226 kg całkowita - 600 kg obciążenie powierzchni - kg/m² Osiągi: prędkości: maksymalna - 172 km/h przelotowa - 145 km/h prędkość wznoszenia - m/s pułap - 4600 m zasięg - km Zobacz też Podobne samoloty: BFW M.23 Linki zewnętrzne Junkers A50 Samoloty sportowe A 50

612

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bojowy%20w%C3%B3z%20piechoty

Bojowy wóz piechoty

Bojowy wóz piechoty (BWP) – uzbrojony i opancerzony pojazd bojowy, zwykle gąsienicowy, przeznaczony do przewożenia żołnierzy piechoty zmechanizowanej na polu walki i jej wsparcia ogniowego. Za pierwowzór bojowych wozów piechoty można uznać przystosowane w Wielkiej Brytanii w czasie I wojny światowej przerobione czołgi Mark V, mieszczące ośmioosobową załogę i 25 piechurów. Współczesne bwp wykształciły się w połowie lat 60. XX w. w drodze rozwoju gąsienicowych transporterów opancerzonych. Pierwszą konstrukcją tego typu był radziecki BMP-1 wprowadzony na uzbrojenie w 1966. Od klasycznego transportera opancerzonego bojowy wóz piechoty różni się przede wszystkim: uzbrojeniem, złożonym zwykle z armaty samoczynnej, karabinu maszynowego i wyrzutni przeciwpancernych pocisków kierowanych możliwością prowadzenia walki przez żołnierzy desantu z wnętrza pojazdu dużą odpornością osłony pancernej większą ruchliwością i zdolnością pokonywania przeszkód terenowych Bojowe wozy piechoty buduje się przede wszystkim jako pojazdy gąsienicowe, dzięki czemu mają ruchliwość podobną do czołgów, którym mogą towarzyszyć w ataku. Dzięki zdolnościom do poruszania się w trudnym terenie nadają się do prowadzenia walki we wszystkich warunkach, w jakich można użyć czołgów – zwłaszcza w szykach pododdziałów desantowych i rozpoznawczych. Oprócz pojazdów gąsienicowych, według współczesnej klasyfikacji międzynarodowej, bojowymi wozami piechoty nazywa się także kołowe pojazdy o konstrukcji transporterów opancerzonych, jeśli są uzbrojone w działko kalibru co najmniej 20 mm. Uzbrojenie bojowych wozów piechoty najczęściej stanowią szybkostrzelne małokalibrowe armaty automatyczne kalibru 20-30 mm, rzadziej do 40 mm, umieszczone w wieży obrotowej. Wyjątkami są konstrukcje radzieckie, np. BWP-1 (BMP-1), uzbrojone w armatę kalibru 73 mm, oraz BMP-3 – w armatę 100 mm i realizowane właśnie wersje nowych konstrukcji Bajkał i Dieriwacija z armatą 57 mm. Z armatą sprzężony jest zwykle karabin maszynowy. Część bojowych wozów piechoty uzbrojona jest ponadto w wyrzutnie przeciwpancernych pocisków kierowanych, dające im możliwość walki z czołgami. Oprócz tego, jako pomocnicze uzbrojenie, liczne pojazdy tego typu mają otwory strzelnicze umożliwiające żołnierzom desantu prowadzenie ognia z broni strzeleckiej z wnętrza pojazdu. Początkowo do naprowadzania uzbrojenia stosowano dość proste celowniki. Od lat 90. jednak w konstrukcji bojowych wozów piechoty zaczęto stopniowo wprowadzać coraz bardziej zaawansowane systemy kierowania ogniem, zwiększające skuteczność użycia uzbrojenia, zwłaszcza w ruchu i w nocy, dorównujące w niektórych przypadkach współczesnym czołgom. Z powodu limitów masy, opancerzenie bojowych wozów piechoty było początkowo jedynie nieco lepsze niż transporterów opancerzonych i znacznie słabsze od czołgów, zapewniające ochronę ze wszystkich stron przed pociskami broni strzeleckiej kalibru do 12,7 mm i odłamkami. Od lat 80. występuje jednak tendencja do zwiększania stopnia odporności opancerzenia zasadniczego, także poprzez stosowanie nakładanych z przodu i boków pojazdu dodatkowych paneli pancernych z materiałów nowej generacji, jak kevlar. W efekcie, nowoczesne bojowe wozy piechoty mogą być odporne także na ostrzał z działek kalibru 20-30 mm z przedniej półsfery. Typowym układem konstrukcyjnym dla bojowych wozów piechoty jest przedział silnika z przodu po jednej ze stron (z reguły po prawej), a obok niego przedział kierowania z miejscem kierowcy. Środek pojazdu zajmuje przedział bojowy z wieżą obrotową, a tył pojazdu – przedział desantowy, z miejscami dla żołnierzy desantu. Dostęp do przedziału desantu zapewniają duże drzwi lub rampa w tylnej ścianie pojazdu, oraz włazy w dachu. Bojowe wozy piechoty, oprócz 2-3 osobowej załogi, zabierają z reguły 8 żołnierzy desantu. Część bojowych wozów piechoty jest pojazdami amfibijnymi, mogącymi pływać w wodzie (przede wszystkim radzieckie BMP), aczkolwiek możliwość pływania w części pojazdów została zamieniona na możliwość polepszenia opancerzenia, wiążącą się ze wzrostem masy. Gąsienicowe bojowe wozy piechoty stanowiły podstawowy środek prowadzenia walki piechoty zmechanizowanej od lat 70. do 90., stanowiąc element doktryny przewidującej konflikt wysoko rozwiniętych państw, dysponujących silnymi armiami pancernymi. Ich zadaniem była ochrona żołnierzy przed ogniem artylerii i bronią masowego rażenia oraz wsparcie desantu. W związku z masowością użycia i przewidywanymi stratami, były one stosunkowo proste i tanie, a co za tym idzie słabo opancerzone i nie dysponujące zaawansowanymi systemami kierowania ogniem. Słabe opancerzenie wynikało także z chęci zachowania pływalności, istotnej dla szeroko zakrojonych operacji. W związku z zakończeniem zimnej wojny i zmianą głównych zagrożeń na świecie, zmianie ulegał także model sił zbrojnych. W dalszych dziesięcioleciach zamawiano głównie bardziej mobilne, bardziej przydatne w misjach zagranicznych, lżejsze i tańsze kołowe transportery opancerzone i bojowe wozy piechoty (przykład polskiego Rosomaka i amerykańskiego Strykera). Z drugiej strony, profesjonalizacja mniej licznych sił zbrojnych, wiążąca się z większą wartością wyszkolonych żołnierzy, wymusiła zwiększenie odporności opancerzenia bojowych wozów piechoty. Poszło też za tym zwiększenie skuteczności uzbrojenia przez zastosowanie systemów kierowania ogniem, powodujące znaczny wzrost ceny pojazdów. Konflikty takie, jak wojna w Afganistanie, ukazały konieczność powstawania wersji znacznie mocniej opancerzonych i bardziej odpornych na eksplozje, a tym samym cięższych, kosztem rezygnacji z pływalności. Większość aktualnie oferowanych BWP nie posiada pływalności. Polskie MON pływalność uznaje za wymóg konieczny, pływalnością dysponują też stare i nowe, kołowe i gąsienicowe, konstrukcje rosyjskie, jakkolwiek zapowiadane są także rosyjskie wersje ciężko opancerzone. Na bazie bojowych wozów piechoty buduje się też bojowe wozy rozpoznawcze. Przypisy Bibliografia Jerzy Kajetanowicz, Bojowe wozy piechoty, Wyd. Bellona, Warszawa 1995,

188402

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tulsa

Tulsa

Tulsa – miasto w centralnej części Stanów Zjednoczonych, w stanie Oklahoma, siedziba administracyjna hrabstwa Tulsa. Według danych z 2021 roku liczy 410,7 tys. mieszkańców, oraz ponad 1 mln w obszarze metropolitalnym, co sprawia, że jest drugim co do wielkości miastem w stanie, po Oklahoma City. Przez większość XX wieku miasto nosiło przydomek „naftowej stolicy świata” i odgrywało ważną rolę w przemyśle naftowym USA. Obok przemysłu naftowego ważną rolę w gospodarce miasta odgrywają przemysł lotniczy i kosmiczny. Demografia Ludność Według danych z 2019 roku 66,5% mieszkańców identyfikowało się jako biali (54,3% nie licząc Latynosów), 14,5% jako czarni lub Afroamerykanie, 7,4% było rasy mieszanej, 4,7% to rdzenni Amerykanie, 3,1% miało pochodzenie azjatyckie i 0,15% to byli Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowili 17,2% ludności miasta. Poza osobami pochodzenia afroamerykańskiego do największych grup należą osoby pochodzenia meksykańskiego (13,5%), niemieckiego (9,6%), irlandzkiego (8,1%), angielskiego (8,0%) i „amerykańskiego” (6,5%). Religia W 2020 roku największymi grupami religijnymi w aglomeracji Tulsy były: lokalne bezdenominacyjne zbory ewangelikalne – 172 122 członków w 333 zborach Kościoły baptystyczne – ok. 160 tys. członków w 365 zborach Zjednoczony Kościół Metodystyczny – 73 019 członków w 91 kościołach Kościół katolicki – 57 140 członków w 42 parafiach Kościoły zielonoświątkowe (głównie Zbory Boże) – ponad 30 tys. członków w 183 zborach. Miasta partnerskie Beihai, Chińska Republika Ludowa Celle, Niemcy Amiens, Francja San Luis Potosí, Meksyk Tyberiada, Izrael Utsunomiya, Japonia Zielenograd, Rosja Kaohsiung, Republika Chińska Historia W 1921 roku w Tulsie doszło do masakry czarnoskórych mieszkańców tzw. "Black Wall Street", największego skupiska bogatych czarnych w Stanach Zjednoczonych. W wyniku zamieszek zginęło około 40 osób, a 800 zostało rannych. Główne zniszczenia w trakcie zamieszek spowodowały naloty bombowe, przeprowadzone przez prywatne samoloty członków Ku Klux Klanu. Wydarzenie to jest określane jako największy przypadek zamieszek na tle rasowym w historii USA. Urodzeni w Tulsa Garth Brooks (ur. 1962) – piosenkarz Martin Gardner (1914–2010) – dziennikarz naukowy, pisarz Daniel Patrick Moynihan (1927–2003) – polityk i dyplomata David Duke (ur. 1950) – polityk, pisarz Blake Edwards (1922–2010) – scenarzysta, aktor Alfre Woodard (ur. 1952) – aktorka, polityk Jim Keltner (ur. 1942) – perkusista Tony Randall (1920–2004) – aktor, komik Paul Harvey (1918–2009) – nadawca radiowy Ryan Tedder (ur. 1979) – piosenkarz Bill Hader (ur. 1978) – aktor, komik Robert James Woolsey (ur. 1941) – wojskowy, prawnik Jennifer Jones (1919–2009) – aktorka Susan Eloise Hinton (ur. 1948) – pisarka Patrick Suppes (1922–2014) – filozof Zobacz też Lista najwyższych budynków w Tulsie Tramwaje w Tulsie Przypisy Miasta w stanie Oklahoma

188403

https://pl.wikipedia.org/wiki/Augustyn%20Gorze%C5%84ski

Augustyn Gorzeński

Ignacy Augustyn Michał Gorzeński herbu Nałęcz (ur. w 1743 roku – zm. 5 czerwca 1816 roku w Warszawie) – senator Królestwa Polskiego, senator-wojewoda Księstwa Warszawskiego w 1811 roku, senator-kasztelan Księstwa Warszawskiego w 1807 roku, prezes Izby Administracji Publicznej departamentu poznańskiego w 1808 roku, podkomorzy poznański w latach 1790-1816, chorąży poznański w latach 1787-1790, stolnik poznański w latach 1780-1787, szambelan, adiutant i szef kancelarii wojskowej króla Stanisława Augusta, generał lejtnant Wojsk Koronnych i generał adiutant króla, członek Sztabu Generalnego Wojska Koronnego w 1792 roku, dziedzic dobrzycki, poseł województwa poznańskiego na Sejm Czteroletni w 1788 roku, senator-wojewoda kaliski Księstwa Warszawskiego, współtwórca Konstytucji 3 maja. Życiorys Był synem Antoniego, chorążego poznańskiego, i Ludwiki Błeszyńskiej, kasztelanki bydgoskiej. Dokładna data jego urodzenia nie jest znana. Został ochrzczony 7 maja 1743 roku; na chrzcie otrzymał imiona Ignacy Augustyn Michał. 8 lutego 1774 poślubił Aleksandrę Skórzewską z Łabiszyna (1761–1801), córkę generała Franciszka Skórzewskiego i Marianny z Ciecierskich Skórzewskiej, słynnej faworyty Fryderyka II króla Prus. W 1764 roku podpisał elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego z województwa kaliskiego. Konsyliarz województwa poznańskiego i województwa kaliskiego w konfederacji radomskiej w 1767 roku. Karierę zaczął od urzędu chorążego poznańskiego. W 1778 roku mimo braku predyspozycji do działalności wojskowej kupił stopień rotmistrza kawalerii narodowej. Poseł na sejm 1778 roku z województwa poznańskiego. Był posłem poznańskim na sejm 1780 roku, wybrany sędzią sejmowym z Wielkopolski. Był komisarzem komisarzem Komisji Dobrego Porządku w Poznaniu w 1780 roku. W 1782 roku będąc stolnikiem poznańskim ponownie został posłem poznańskim i członkiem Rady Nieustającej. Członkostwo w Radzie pełnił do 1786. W 1785 ufundował pierwszy pułk ułanów w dywizji wielkopolskiej i utrzymywał go, pragnąc ażeby został przejęty przez państwo. W 1786 został marszałkiem sejmiku średzkiego. Poseł na sejm 1786 roku i sędzia sejmowy z województwa poznańskiego. W 1788 roku był posłem Sejmu Czteroletniego. W czasach Księstwa Warszawskiego mianowany został kasztelanem, a w okresie Królestwa Polskiego senatorem-wojewodą. 18 grudnia 1788 odkupił od gen. Jana Komarzewskiego patent generalski z szefostwem regimentu i wkrótce król Stanisław August Poniatowski mianował go generałem-majorem i powierzył kierownictwo kancelarii wojskowej. 2 maja 1791 roku podpisał asekurację, w której zobowiązał się do popierania projektu Ustawy Rządowej. Od 1790 do 1793 dowodził regimentem 1 pieszym koronnym, a następnie pułkiem ułanów mirowskich. W dowód zasług 18 kwietnia 1791 został podkomorzym w grodzie warszawskim oraz otrzymał order Orła Białego. Od 1792 generał lejtnant. Związany z królem Stanisławem Augustem pozostał mu wierny do końca, zmieniająć jak i on poglądy i orientację. Poparł Konstytucję 3 Maja. W 1792 poplecznik targowiczan. W 1794 poparł insurekcję kościuszkowską. W czasie powstania kościuszkowskiego skierowany na ziemię bielską i Litwę w celu przyspieszenia jej akcesu do insurekcji. Przebywając w otoczeniu T. Kościuszki pilnował interesów monarchy. Pośredniczył w układach z A. Suworowem przy ustalaniu warunków kapitulacji wojsk powstańczych i twardo interweniował aby Rosjanie ich nie naruszali. W wojsku żadnej roli nie odegrał. W polityce słuchał żony związanej z dworem pruskim. Aby nie stracić majątku dobrzyckiego po III rozbiorze Polski złożył przysięgę poddaństwa i został mianowany honorowym generałem kawalerii pruskiej. Po 1795 znaczna część swojej aktywności skierował ku rozbudowie rodowej siedziby. Sprowadzony przezeń z Warszawy architekt Stanisław Zawadzki zbudował w końcu XVIII w. klasycystyczny pałac w Dobrzycy (obecnie muzeum). O obliczu rezydencji, zbudowanej na murach wcześniej istniejącego obiektu, sięgającego korzeniami jeszcze połowy XV w., decydowała przede wszystkim bogata polichromowana dekoracja wnętrz autorstwa innych warszawskich artystów z kręgu dworu królewskiego – Antoniego Smuglewicza i Roberta Stankiewicza, uzupełniona sztukateriami Michała Ceptowskiego i nieznanego artysty włoskiego. Po 1806 pełnił liczne funkcje dworskie i ziemskie: m.in. wojewoda pomorski, od 1806 członek Rządu Tymczasowego Księstwa Warszawskiego, senator-wojewoda w Królestwie Polskim. Pomimo dwukrotnego małżeństwa (po śmierci pierwszej żony ożenił się pod koniec życia z Salomeą Błońską) nie doczekał się potomstwa i zapisał majątek generałowi Kazimierzowi Turno, synowi swej siostry Korduli Turno z Gorzeńskich. Zmarł w 1816 i pochowany został w Dobrzycy. Był mecenasem sztuki i kolekcjonerem. Przyjaźnił się m.in. z Józefem Wybickiem (ich żony był ciotecznymi siostrami). Przypisy Bibliografia Kowalkowski J., Augustyn Gorzeński – adresat listów Józefa Wybickiego z lat 1774 i 1779, "Genealogia" 8, 1996, s. 47-60. Senatorowie i posłowie Sejmu Wielkiego, oprac. J. Kowecki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1991. Karalus M., Zespół pałacowo-parkowy w Dobrzycy, Kronika Wielkopolski, Nr 2(90)/ 1999. Kąsinowska R., Dobrzyca. Fotalicja. Pałac. Muzeum, Dobrzyca 2007. Skałkowski A.M., Augustyn Gorzeński h. Nałęcz, hasło [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. VIII, Wrocław-Kraków-Warszawa 1959–1960, s. 326-328. H. P Kosk, Generalicja polska, t. 1 Oficyna Wydawnicza "Ajaks", Pruszków 1998. Linki zewnętrzne Mowy Augustyna Gorzeńskiego w bibliotece Polona Chorążowie poznańscy Członkowie Izb Administracyjnych Księstwa Warszawskiego Członkowie stanu rycerskiego I Rzeczypospolitej Członkowie Sztabu Generalnego Wojska Koronnego Członkowie Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej Deputaci i przedstawiciele terenowi władz powstania kościuszkowskiego Elektorzy Stanisława Augusta Poniatowskiego Elektorzy władców Polski (województwo kaliskie) Generałowie adiutanci królewscy Generałowie lejtnanci armii koronnej Augustyn Gorzeński Komisarze Komisji Dobrego Porządku (województwo poznańskie) Konsyliarze konfederacji radomskiej (województwo kaliskie) Konsyliarze konfederacji radomskiej (województwo poznańskie) Konsyliarze Rady Nieustającej Ludzie związani z Dobrzycą Ludzie związani z Poznaniem (I Rzeczpospolita) Marszałkowie sejmikowi (województwo poznańskie i kaliskie) Odznaczeni Orderem Orła Białego (I Rzeczpospolita) Podkomorzowie poznańscy Polscy kolekcjonerzy sztuki Polscy mecenasi sztuki Posłowie – deputaci sądu sejmowego Posłowie na sejm zwyczajny 1778 Posłowie na sejm zwyczajny 1780 Posłowie na sejm zwyczajny 1782 Posłowie na sejm zwyczajny 1786 Posłowie Sejmu Czteroletniego (1788–1792) Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (województwo poznańskie) Powstańcy kościuszkowscy Rotmistrzowie Kawalerii Narodowej Senatorowie-kasztelanowie Księstwa Warszawskiego Senatorowie-wojewodowie Królestwa Kongresowego Senatorowie-wojewodowie Księstwa Warszawskiego Sędziowie sejmowi (1780) Sędziowie sejmowi (1786) Stolnicy poznańscy Szambelanowie królewscy Uczestnicy wojny polsko-rosyjskiej 1792 Sygnatariusze asekuracji 2 maja 1791 Urodzeni w 1742 Urzędnicy ziemscy I Rzeczypospolitej Zmarli w 1816

188404

https://pl.wikipedia.org/wiki/Anna%20J%C4%99drzejowska

Anna Jędrzejowska

Anna Jędrzejowska z domu Lis (ur. 21 sierpnia 1975 w Kazimierzu Dolnym) – polska dziennikarka związana z TVN24. Życiorys Na antenie TVN24 zadebiutowała 21 lutego 2004. Wcześniej pracowała jako reporterka Faktów i prowadząca popołudniowe wydania programu. Po zakończeniu emisji programu 24 godziny, została prowadzącą serwisy informacyjne w Dniu na żywo. Od 2011 jest prezenterką programu reporterskiego 15 na żywo emitowanego od poniedziałku do piątku. Życie prywatne Żona wydawcy Faktów, Grzegorza Jędrzejowskiego. Przypisy Polscy dziennikarze telewizyjni Osobowości telewizyjne związane z TVN Ludzie urodzeni w Kazimierzu Dolnym Urodzeni w 1975

188405

https://pl.wikipedia.org/wiki/Apertura%20numeryczna

Apertura numeryczna

Apertura numeryczna (dla przyrządów optycznych zwykle apertura liczbowa), NA (od ) – wielkość fizyczna definiowana dla światłowodu jako sinus kąta stożka akceptacji, to znaczy maksymalnego kąta w stosunku do osi rdzenia włókna, pod którym światło wprowadzone do światłowodu nie będzie z tego włókna uciekać (z powodu niezachowania warunku dla całkowitego wewnętrznego odbicia). Dla przyrządu optycznego jest to sinus maksymalnego kąta, pod jakim fala może na niego padać lub z niego wychodzić. Przyrządy optyczne Dla przyrządów optycznych, na przykład soczewki lub obiektywu mikroskopu, apertura liczbowa opisana jest wzorem: gdzie: – współczynnik załamania ośrodka, w którym znajduje się przyrząd, – połowa maksymalnego kąta, pod którym światło może padać z punktu na przyrząd. W mikroskopie apertura liczbowa ogranicza możliwą do otrzymania rozdzielczość. Żeby zwiększyć tę wartość, między próbkę a obiektyw wprowadza się ciecz imersyjną o dużym współczynniku załamania, aby apertura była większa niż 1. Światłowody W światłowodzie wielomodowym propagowane jest tylko światło, które zostało do niego wprowadzone pod odpowiednim kątem, nieprzekraczającym kąta akceptacji Dla światłowodu o skokowym profilu współczynnika załamania kąt akceptacji wyraża się wzorem: gdzie: – współczynnik załamania w rdzeniu, – współczynnik załamania w płaszczu, – współczynnik załamania ośrodka, z którego wprowadzane jest światło. Prawo Snelliusa na granicy ośrodek-rdzeń przybiera postać: Z trygonometrii wynika zależność (patrz rysunek obok): gdzie to kąt graniczny dla całkowitego wewnętrznego odbicia. Podstawiając za w prawie Snelliusa otrzymuje się: Po podniesieniu obu stron równania do kwadratu: zatem: Ze względu na podobieństwo do wyrażenia na aperturę liczbową dla przyrządów optycznych, aperturę numeryczną zwykło się definiować następująco: Jako że często przyjmuje się założenie, że ośrodkiem wokół światłowodu jest powietrze o współczynniku załamania równym 1, wyrażenie sprowadza się do: Przykładowe wartości apertury numerycznej i kąta akceptacji światłowodu Im większa apertura numeryczna, tym większą część światła można wprowadzić do wnętrza światłowodu (włókno wykazuje większą przydatność jako światłowód wielomodowy). Przypisy Technika światłowodowa Transmisja danych

188406

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pain%20of%20Salvation

Pain of Salvation

Pain of Salvation – szwedzki zespół muzyczny wykonujący metal progresywny, założony w 1984 roku w Eskilstunie. Historia zespołu Wczesne lata (1984-1996) W 1984 roku, jedenastoletni Daniel Gildenlöw założył zespół "Reality" w rodzinnym mieście Eskilstuna w Szwecji. Jednym z członków tego zespołu był Daniel Magdic, który pozostanie w zespole aż do nagrania pierwszego albumu w 1997 roku. W 1987 roku, Reality zostali zakwalifikowanie do udziału w Corocznym Szwedzkim Konkursie Muzycznym "Rock-SM". Członkowie zespołu byli najmłodszymi uczestnikami w historii konkursu, a Daniel Gildenlöw zdobył nagrodę "Najlepszy Wokalista". W 1990 roku skład zespołu zaczął się nieco zmieniać. Główni kompozytorzy muzyki "Reality": Gildenlöw i Magdic musieli dokonać lekkich zmian, gdyż nie byli w stanie realizować swoich zamysłów muzycznych z ówczesnymi członkami zespołu. Za perkusją zasiadł Johan Langell (wtedy 14-letni). Do zespołu doszedł również nowy basista, Gustaf Hielm. W 1991 roku zespół zmienił również nazwę na "Pain of Salvation", pod którą funkcjonuje do dziś. Przez następne 3 lata zespół uczestnicząc i wygrywając konkursy, zdobywał sobie popularność w rodzimej Szwecji. W 1994 roku, Kristoffer Gildenlöw (młodszy brat Daniela) zastąpił Gustafa Hielma (który później dołączył do innego szwedzkiego zespołu Meshuggah) na gitarze basowej. W składzie zawierającym braci Gildenlöw, Daniela Magdica i Johana Langella, zespół nagrał w lokalnym studiu nagraniowym pierwsze demo: Hereafter, które stanowiło połączenie starego i nowego materiału. Pomimo nagrania wcześniej kilku kaset, to demo jako pierwsze zostało porozsyłane do różnych wytwórni płytowych w nadziei na podpisanie kontraktu. Zespół również z pomocą owego dema zaczął poszukiwania klawiszowca. Na odzew odpowiedział Fredrik Hermansson, który jesienią 1996 roku został piątym członkiem Pain of Salvation. Nagranie i wydanie pierwszego albumu (1996-1997) Dwoma pierwszymi wytwórniami do których zostało wysłane demo były Marquee/Belle Antique (japońska wytwórnia płytowa) i Roasting House (profesjonalne studio nagraniowe w Malmö w Szwecji). Na początku 1997 roku, zespół nagrał debiutancki album Entropia w Roasting House Studio. Album został wydany w Azji nakładem wytwórni Avalon (własność Marquee) w sierpniu 1997 roku, gdzie spotkał się z ciepłym przyjęciem. W rezultacie tego, Marquee zdecydowało się wysłać Daniela do Tokio, gdzie podczas jednego tygodnia w październiku uczestniczył w konferencjach prasowych i udzielał wywiadów dla prasy muzycznej. Pomimo wydania albumu jedynie w Azji, album można było zakupić również w internetowych sklepach z muzyką. Rosnąca popularność Entropii umocniła pozycję Pain of Salvation na scenie metalu progresywnego i nakłoniło rumuńską wytwórnię płytową SC Rocris Discs do wydania albumu na swoim rynku. Entropia pojawiła się w Europie dopiero w 1999 roku, po podpisaniu kontraktu z wytwórnią InsideOut Music po wydaniu drugiego albumu zespołu One Hour by the Concrete Lake. W Południowej Ameryce album ukazał się nakładem Hellion Records w tym samym roku. Kolejny album (1998-1999) Przygotowania do nagrania drugiego albumu grupy pokrzyżowało odejście z zespołu Daniela Magdica. Daniel zrezygnował z dalszej współpracy nie dając rady rosnącymi wymaganiami członków grupy spowodowanymi sukcesem grupy. Pomimo tak nagłego odejścia, Daniel nadal pozostaje z członkami grupy w dobrych relacjach. Daniela niebawem zastąpił Johan Hallgren, z którym Daniel Gildenlöw grał kiedyś w zespole Crypt of Kerberos. Johan został natychmiastowo wciągnięty w prace nad nowym albumem. Z powodu niesamowitej złożoności partii gitar przygotowanych na album, Daniel Gildenlöw był przygotowany do tego, że wszystkie ścieżki gitar będzie musiał nagrać sam. Johan Hallgren zadziwił wszystkich tym, że w 3 tygodnie zdołał się nauczyć całego albumu. Poskutkowało to oficjalnym przyjęciem do zespołu w kwietniu 1998 roku. Album One Hour by the Concrete Lake został wydany w Azji (po raz kolejny nakładem wytwórni Avalon) w lipcu 1998 roku, spotykając się z podobnie gorącym przyjęciem jak poprzednik. Album przyciągnął uwagę fanów z dalszych części świata, pomimo wydania jedynie w Azji. Krytycy, również z Europejskiej prasy muzycznej oceniły album jako o wiele mroczniejszy i dojrzalszy niż Entropia. Rozgłos w Europie poskutkował podpisaniem kontraktu płytowego z dużą wytwórnią specjalizującą się w progresywnych brzmieniach InsideOut Music, umożliwiając wydanie swoich albumów w Europie i Ameryce. Podczas premiery albumu w Południowej Ameryce (ponownie wydany przez wytwórnię Hellion) w maju 1999 roku, zespół odbywał europejskie tournée supportując progresywno metalowe zespoły: Threshold (Wielka Brytania) i Eldritch (Włochy). 14 listopada 1999 roku Pain of Salvation po raz pierwszy wystąpili na festiwalu ProgPower w Tilburgu w Holandii. Zdobycie uznania (2000-2003) Po krótkiej przerwie zespół rozpoczął nagrywanie trzeciego studyjnego albumu jakim był The Perfect Element, part I. Nagrań dokonano od marca do lipca 2000 roku, a wydanie albumu miało miejsce w październiku tego samego roku. Album zdobył uznanie fanów i skutkował europejskim tournée trwającym przez wrzesień i październik 2000 roku, podczas którego Pain of Salvation grali wraz z zespołem Arena (Wielka Brytania). W lutym 2001 roku, zespół zagrał pierwszy koncert w USA na festiwalu ProgPower. W tym wydarzeniu brały udział również takie zespoły jak Symphony X czy Evergrey. Miesiąc potem, zespół również odwiedził Islandię po raz pierwszy. Pod koniec 2001 roku, Pain of Salvation nagrali czwarty studyjny album zatytułowany Remedy Lane. Ciekawostą jest to, iż Daniel Gildenlöw napisał teksty i muzykę do tego albumu przez dwa miesiące, a mianowicie przez sierpień i wrzesień 2001 roku. Wydany w styczniu 2002 roku album, został okrzyknięty najlepszym albumem grupy do tej pory. Podczas tournée promującego Remedy Lane, Pain of Salvation zostali zaproszeni na część trasy koncertowej jako support dla Dream Theater. Oba albumy były już o wiele łatwiejsze w dostępie dla wielu fanów. Fani chwalili zespół za zmienne i świeże brzmienia, oraz genialne koncepty tekstowe. The Perfect Element, part I ukazuje wchodzenie w dorosłość. Scarsick, wydany w 2007 roku jest kontynuacją owego konceptu i często jest nazywany przez fanów The Perfect Element, part II, pomimo tego że nigdzie nie jest to napisane. Remedy Lane jest częściowo autobiograficzną, częściowo fikcyjną opowieścią Daniela Gildenlöwa o miłości i życiu. The Perfect Element, part I i Remedy Lane zostały nagrane w studio Roasting House Studio w Szwecji. 12 maja 2003 roku, Pain of Salvation zagrali akustyczny koncert w swoim gościnnym mieście Eskilstuna. Koncert został nagrany i wydany jako 12:5 na początku 2004 roku. Album zawiera zupełnie nieznane dotąd fanom aranżacje znanych utworów. Zmiana taka spowodowana była pragnieniem Daniela Gildenlöwa, aby nie zagrać kolejnego, zwykłego koncertu unplugged. "BE" (2004-2005) Przez 2003 i 2004 rok grupa pracowała nad ich jak dotąd najdojrzalszym dziełem opisującym naturę egzystencji Boga i ludzkości. Daniel Gildenlöw dopracowywał swój pomysł już od 1996 roku. Nagrywanie albumu było poprzedzone kilkoma koncertami w Eskilstunie, gdzie album był odgrywany w całości. W koncertach uczestniczyła również dziewięcioosobowa orkiestra The Orchestra of Eternity, która była w zamyśle Gildenlöwa nieodłączną częścią materiału na nową płytę. Po wyciągnięciu wniosków z koncertów i ostatecznych poprawkach, grupa rozpoczęła nagrywanie w lutym 2004 roku. We wrześniu 2004 roku wydany został jeden z najambitniejszych albumów grupy, "BE". Był to pierwszy album którego recenzje były rozbieżne. Fani mieli podzielone zdania z powodu muzycznych eksperymentów i filozoficznej, trudnej w odbiorze tematyki. Na albumie pojawiła się również The Orchestra of Eternity. W utworach zostały również wykorzystane wiadomości fanów otrzymane za pośrednictwem telefonu. Fani mieli zostawiać wiadomości, uprzedzeni przez zespół iż dzwonią do “maszyny odpowiadającej Boga”. Fani podeszli do sprawy bardzo emocjonalnie, gdyż na albumie można usłyszeć śmiech, płacz a nawet głębokie wyznania fanów. Wiadomości zostały odtworzone podczas spokojnej, instrumentalnej części albumu. Scarsick (2005-2009) Pain of Salvation nie grali w Stanach od 2004 roku, kiedy to Daniel Gildenlöw wyraził swoje niezadowolenie polityką dla obcokrajowców, nakazującą mu skanowanie palców, jednocześnie wyrażając pogardę dla administracji Busha. Daniel odczuwał, że czynności przeprowadzane podczas odprawy naruszały zasady demokracji. 22 stycznia 2009 roku, Daniel wyraził swoje poparcie dla nowego prezydenta USA, Baracka Obamy i oświadczył, że grupa będzie występować dalej w Ameryce, jednak podkreślił swój sprzeciw przeciwko zbieraniu odcisków palców. 21 lutego 2006 Kristoffer Gildenlöw został poproszony o opuszczenie zespołu. Odejście wiązało się z tym że Kristoffer, który przeprowadził się do Holandii, nie był w stanie regularnie pojawiać się na próbach zespołu, odbywających się w rodzimej Szwecji. Kristoffer planuje w przyszłości wydać solową płytę. Bierze również udział w projeksie Dial, z którym wydał pierwszy album "Synchronized" w 2007 roku. Kolejny album studyjny zatytułowany Scarsick został wydany 22 stycznia 2007 roku, pomimo wcześniejszych zapowiedzi mówiących o wydaniu w grudniu 2006 roku. Wywiady z Danielem ujawniły, że album jest kontynuacją konceptu z The Perfect Element, part I. Z powodu odejścia Kristoffera, Daniel zastąpił go w studiu, grając również na gitarze basowej. Grupa wyruszyła na europejską trasę koncertową, dając zarazem kilka koncertów poza Europą, np. w Egipcie. Podczas koncertów Kristoffera zastąpił wynajęty basista, Simon Andersson. 10 marca 2007 stał się oficjalnym członkiem zespołu, zostając umieszczony w książeczce koncertu wydanego na DVD wraz z innymi muzykami zespołu. Zapisem który znalazł się na albumie Ending Themes (On the Two Deaths of Pain of Salvation) był koncertem z Amsterdamu i zawierał cover znanego utworu Leonarda Cohena, Hallelujah. Album koncertowy ukazał się w sprzedaży 24 marca 2009 roku. 29 kwietnia 2007 roku na oficjalnej stronie zespołu pojawiła się informacja o odejściu z zespołu Johana Langella. Jako powód Johan powiedział, że chce poświęcić więcej czasu dla rodziny. Swoją decyzję przesunął w czasie, aby zespół mógł dokończyć tournée. Zapewnił jednak członków zespołu, że po odejściu znajdzie nieco czasu, aby nauczyć ścieżek perkusji swojego następcę. 6 października 2007 roku, podczas koncertu na festiwalu "Motstoy" w Notodden, zostało ogłoszone, że następcą Johana Langella został Léo Margarit. Obaj perkusiści uczestniczyli w koncercie, a Leo ogłosił swoje dojście do zespołu w 3 minutowym perkusyjnym solo pod koniec utworu "Nightmist". Pod koniec 2008 roku Simon Andersson opuścił zespół. Powód jego decyzji nie jest znany, lecz na oficjalnej stronie internetowej zespołu, Simon oznajmił, że reszta członków grupy zrozumiała jego decyzję, a samo odejście pozwoli mu skupić się na innych projektach muzycznych. 13 lutego 2009 roku na portalu Myspace pojawiła się informacja, że Pain of Salvation weźmie udział w kilku koncertach na początku lata podczas trasy koncertowej Dream Theater "Progressive Nation 2009". Mógł to być powrót na sceny w USA po pięciu latach nieobecności, jednak bankructwo wytwórni płytowej SPV zmusiło Pain of Salvation i Beardfish do powrotu, z powodu braku finansowania. W niedawno przeprowadzonym wywiadzie Daniel Gildenlöw wyjawił, że premiera nowego albumu była planowana na sierpień 2009 roku, podczas koncertów "Progressive Nation", jednak teraz data wydania nie jest znana. Pierwszym utworem, który prawdopodobnie może pojawić się na nowym albumie jest "Mortar Grind", zagrany po raz pierwszy na koncercie 1 listopada 2008 roku. Z tego samego wywiadu można się dowiedzieć, że nowy album będzie zawierał 2 płyty i 22 utwory o tematyce podobnej do Remedy Lane. Od strony muzycznej zostały zapowiedziane również duże zmiany. Road Salt - Ivory (2009-dziś) 3 września 2009 roku został ujawniony pierwotny tytuł nowego albumu: "Road Salt". Wydanie płyty zostało zaplanowane na początek 2010 roku. Ponadto ujawniono 4 tytuły nowych utworów: "Linoleum", "Sisters", "Gone" i "No Way". Grupa zapowiedziała również wydanie w listopadzie minialbumu zawierającego nowe utwory oraz 1 cover. 12 maja 2010 roku ukazał się siódmy album studyjny formacji zatytułowany Road Salt One. Muzycy Obecny skład zespołu Daniel Gildenlöw - wokal prowadzący, gitara (od 1984) Léo Margarit - perkusja, wokal wspierający (od 2007) Daniel Karlsson - instrumenty klawiszowe, wokal wspierający (od 2011) Gustaf Hielm - gitara basowa (od 2013) Johan Hallgren - gitara, wokal wspierający (1998-2011,2017-) Muzycy koncertowi Ragnar Zolberg - gitara, wokal wspierający (2012-2013) Gustaf Hielm - gitara basowa (1992-1994, 2011-2013) Per Schelander - gitara basowa (2009-2010) Daniel Karlsson - gitara basowa, instrumenty klawiszowe (2011) Clay Withrow - gitara, wokal wspierający (2014) Byli członkowie zespołu Joakim Strandberg - gitara basowa (1984-1990) Mikael Pettersson - perkusja (1984-1989) Daniel Magdic - gitara (1986-1997) Johan Langell - perkusja, wokal wspierający (1989-2007) Magnus Johansson - gitara basowa (1990-1992) Kristoffer Gildenlöw - gitara basowa, wokal wspierający (1994-2006) Fredrik Hermansson - instrumenty klawiszowe (1996-2011) Ragnar Zolberg - gitara, wokal wspierający (2013-2017) Simon Andersson - gitara basowa, wokal wspierający (2007-2008) Dyskografia Albumy studyjne Albumy koncertowe Inne Teledyski Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona Pain Of Salvation Szwedzkie zespoły rocka progresywnego Szwedzkie zespoły metalu progresywnego Uczestnicy Melodifestivalen

188408

https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Winiary%20Zagojskie

Rezerwat przyrody Winiary Zagojskie

Rezerwat przyrody Winiary Zagojskie – rezerwat stepowy na terenie Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego w gminie Pińczów, w powiecie pińczowskim, w województwie świętokrzyskim. Powierzchnia: 4,75 ha (akt powołujący podawał 4,81 ha) Rok utworzenia: 1960 Dokument powołujący: Zarządz. MLiPD z 28.03.1960; MP. 37/1960, poz. 187 Numer ewidencyjny WKP: 029 Charakter rezerwatu: częściowy (podlega ochronie czynnej) Przedmiot ochrony: kwietny step łąkowy oraz murawa ostnicowa z udziałem rzadkich i prawnie chronionych gatunków roślin Do występujących tu chronionych gatunków roślin należą: miłek wiosenny, ostnica włosowata, dziewięćsił bezłodygowy, len włochaty, ożota zwyczajna. Przez rezerwat przechodzi niebieski szlak turystyczny z Pińczowa do Wiślicy. Przypisy Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim Winiary (powiat pińczowski)

614

https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw%20Bierut

Bolesław Bierut

Bolesław Bierut (ur. 18 kwietnia 1892 w Rurach Brygidkowskich, zm. 12 marca 1956 w Moskwie) – polski polityk, działacz komunistyczny, agent NKWD, przewodniczący Krajowej Rady Narodowej (1944), prezydent KRN i zastępujący Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (1944–47), prezydent RP w latach 1947–1952 (wybrany przez Sejm RP po sfałszowanych wyborach parlamentarnych 1947), przywódca PZPR (od 1948 jako sekretarz generalny, a od 17 marca 1954 I sekretarz KC), prezes Rady Ministrów w latach 1952–1954, poseł do KRN, na Sejm Ustawodawczy i na Sejm PRL I kadencji, członek Komisji Wojskowej Biura Politycznego KC PZPR nadzorującej Ludowe Wojsko Polskie od maja 1949. Budowniczy Polski Ludowej. Zbrodniarz komunistyczny. Młodość Pochodził z chłopskiej rodziny spod Tarnobrzega. Urodził się w Rurach Brygidkowskich nieopodal Lublina jako najmłodsze dziecko Wojciecha Bieruta (zm. 26 lutego 1921) i Marianny Salomei z domu Wolskiej (zm. 5 grudnia 1921). W 1899 lub 1900 rozpoczął naukę w 5-klasowej powszechnej szkole katedralnej w Lublinie, będącej pod kuratelą miejscowej parafii rzymskokatolickiej. Szkoła kładła nacisk na wychowanie religijne i patriotyczne uczniów. W tym czasie był prawdopodobnie blisko związany z Kościołem, a jego rodzice zamierzali posłać go do seminarium duchownego. Na początku 1905 za udział w strajku przeciwko obowiązkowemu używaniu języka rosyjskiego na lekcjach, będąc uczniem ostatniej klasy, został usunięty ze szkoły. Dalszą wiedzę zdobywał jako samouk. Od 1906 był pomocnikiem murarza w Lublinie, następnie od 1912 pracował jako zecer i metrampaż w drukarni Raczkowskiego i B. Drue. Pod wpływem Jana Hempla zapisał się do Szkoły Wieczorowej im. A. i J. Vetterów i tam uzyskał wykształcenie handlowe. Działalność polityczna w II Rzeczypospolitej Od 1910 należał do kółka robotniczego prowadzonego przez Jana Hempla, który wywarł istotny wpływ na jego poglądy – m.in. pod jego wpływem Bierut zerwał z religią. W 1912 wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej – Lewicy. Działał również w sekcji odczytowej Lubelskiego Towarzystwa Społeczno-Oświatowego „Przyszłość”. Od końca 1912 do 1914 był pomocnikiem geometry w Lublinie, przejściowo w 1913 pracując w drukarni w Warszawie jako zecer. Po wybuchu I wojny światowej powrócił do Lublina. Po rozpoczęciu okupacji austro-węgierskiej, uchylając się od służby wojskowej, ukrywał się pod nazwiskiem „Jerzy Bolesław Bielak”. Od 1915 pracował w sklepie Lubelskiej Spółdzielni Spożywców (LSS) założonej w 1913 m.in. przez Jana Hempla, Witolda Giełżyńskiego, Wandę Papiewską, Oktawiana Zagrobskiego oraz Pawła Jankowskiego. W 1916 został kierownikiem handlowym spółdzielni, zaś od kwietnia 1917 był członkiem zarządu Lubelskiej Spółdzielni Spożywców. W 1917 z ramienia PPS-Lewicy był członkiem zjednoczonego Komitetu Wyborczego (wspólnie z Polską Partią Socjalistyczną) do Rady Miejskiej. Zmuszony do ukrywania się wyjechał w połowie 1918 do Warszawy. W listopadzie 1918 kierował Lubelską Spółdzielnią Spożywców. Z ramienia spółdzielni wchodził w skład Rady Delegatów Robotniczych w Lublinie. Od 1918 kontynuował naukę na kursach spółdzielczych przy Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie. Od grudnia 1918, po zjednoczeniu PPS – Lewicy z Socjaldemokracją Królestwa Polskiego i Litwy, należał do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, lecz nie kontynuował działalności. W 1918 i 1919, razem z Janem Hemplem, był jednym z organizatorów lewicowego Związku Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych. Należał do tzw. grupy „niezależnych spółdzielców” w robotniczym ruchu spółdzielczym. W tym czasie przejściowo wraz Janem Hemplem wstąpił do PPS. Na I Zjeździe ZRSS, w maju 1920, przewodniczącym związku wybrano posła PPS Aleksandra Napiórkowskiego, zaś Bierut wraz z Hemplem, Stanisławem Tołwińskim, Aleksandrem Ostrowskim i Stanisławem Torem weszli do Komitetu Wykonawczego ZRSS. W 1921 należał do założycieli Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Komunistyczna Partia Polski W 1921 ponownie wstąpił do KPRP. W tym samym roku został zawieszony w prawach członka Komitetu Wykonawczego ZRSS. W czerwcu 1922 ponownie został członkiem Rady Nadzorczej ZRSS, którą kierował Jan Kwapiński. Od sierpnia 1923 pracował w Robotniczej Spółdzielni Spożywców w Zagłębiu Dąbrowskim. Jednocześnie jako „Tomasz Biały” był członkiem egzekutywy Komitetu Okręgowego KPRP w Zagłębiu Dąbrowskim. Od 14 do 23 października 1923 był aresztowany i oddany pod nadzór Policji Państwowej. Ponownie aresztowany 15 listopada do 14 grudnia 1923 i zwolniony z powodu braku dowodów. Ponownie aresztowany 9 stycznia 1924. Zwolniony za kaucją 24 stycznia i uniewinniony przez Sąd Okręgowy 30 maja 1924. Zagrożony ponownym aresztowaniem w październiku 1924 wyjechał ponownie do Warszawy i został etatowym funkcjonariuszem KPP (funkiem). Od maja 1925 do maja 1926 przebywał w Moskwie na kursach partyjnych, pod pseudonimem Jan Iwaniuk. W Moskwie odbył szkolenie w zakresie zasad konspiracji, pracy wywiadowczej i sabotażowej, poznał także ścisłe kierownictwo KPP. Początkowo w KPP nie wykazywał się szczególną aktywnością, po kilku latach jednak – w 1927 – został kierownikiem Centralnej Techniki KPP (drukarnie). W listopadzie 1927 jako „Wagner”, ponownie znalazł się w Moskwie, gdzie uczył się w Międzynarodowej Szkole Leninowskiej, kierowanej przez Komintern. W latach 30. XX w. był aktywnym działaczem Kominternu na specjalnych misjach w Austrii, Czechosłowacji, a następnie (od 1931), jako „Mikołaj”, w Bułgarii – skąd musiał uciekać przed aresztowaniem do Moskwy. W 1932 wrócił do Polski. Od października 1932 do stycznia 1933 sprawował funkcję sekretarza komitetu KPP w Łodzi, następnie przeszedł do wydziału wojskowego KC KPP (działającego na rzecz Razwiedupru (wywiadu wojskowego ZSRR)), współpracując z wywiadem sowieckim (co było głównym powodem aresztowania w 1933). Od stycznia do grudnia 1933 był członkiem sekretariatu KC Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom. 11 grudnia 1933 został aresztowany i wyrokiem z 18 grudnia 1933 (potwierdzonym w lutym 1935 przez Sąd Apelacyjny) skazany na 7 lat więzienia. Więziony był w Warszawie, Mysłowicach, a następnie od 1936 do 1938 w Rawiczu (dzięki czemu udało mu się szczęśliwie dla niego uniknąć terroru „wielkiej czystki”, który dotknął działaczy KPP, przebywających ówcześnie w ZSRR, lub wezwanych tam z zagranicy przez Komintern). W 1936, w czasie pobytu w więzieniu, weryfikacyjna komisja partyjna KC KPP usunęła go z partii, za „zachowanie niegodne komunisty” – które wykazał podczas śledztwa i rozprawy sądowej przeciwko niemu. Podczas odbywania kary przez Bieruta, KPP została w sierpniu 1938 rozwiązana, a większość przywódców wymordowana w ZSRR przez NKWD. W 1938 ogłoszono w Polsce amnestię, 20 grudnia Bierut skorzystał z niej, opuszczając więzienie. Do czasu agresji Niemiec na Polskę pracował w Warszawie jako księgowy w „Społem”. Okres II wojny światowej Po wybuchu II wojny światowej udał się do Lublina. Powrócił do Warszawy po kapitulacji. W październiku 1939 zbiegł na tereny okupowane przez Armię Czerwoną do Białegostoku. Przebywał potem na obszarze okupacji sowieckiej. Przyjął obywatelstwo radzieckie. Od października 1939 pracował w Kowlu, a następnie na budowie zorganizowanej przez Ludowy Komisariat Komunikacji ZSRR (listopad 1939 – czerwiec 1940). Po ataku Niemiec na ZSRR, od lata 1941 przebywał w Mińsku, jako kierownik Wydziału Żywnościowego w urzędzie miasta (wtedy pod niemiecką administracją), pozostając jednocześnie agentem wywiadu sowieckiego. Krajowa Rada Narodowa W lipcu 1943 dostał zadanie operacyjne i został przerzucony do Polski (Grupa Inicjatywna PPR), gdzie wszedł w skład KC Polskiej Partii Robotniczej pod nazwiskiem „Bolesław Birkowski”. Od stycznia 1944 przewodniczący Krajowej Rady Narodowej (władza utworzona przez komunistów w czasie II wojny światowej). Po objęciu przywództwa KRN zarysował się wyraźny konflikt Bieruta z ówczesnym szefem PPR Władysławem Gomułką, który dążył do stopniowego, administracyjnego wprowadzenia ustroju komunistycznego (m.in. włączenia w struktury polityczne przedstawicieli Centralnego Komitetu Ludowego) oraz następującego po tym, stopniowego „wyeliminowania reakcji” – podczas gdy Bierut chciał zbudować komunizm w Polsce, stosując gwałtowną i brutalną sowietyzację Polski przy użyciu NKWD i Armii Czerwonej. Na tle tego konfliktu Bierut wysłał 10 czerwca 1944 donos do szefa Kominternu, Georgija Dymitrowa, w którym oskarżył kierownictwo PPR (zwłaszcza Gomułkę oraz wspierających go Władysława Kowalskiego i Ignacego Logę-Sowińskiego) o „grupowe metody pracy (tzw. frakcyjność), bezpryncypialność, dokonywanie nieustannych zygzaków od sekciarstwa do skrajnego oportunizmu i z powrotem”, żądając jednocześnie „przysłania pełnomocnika celem zrobienia porządku w KC PPR” – w efekcie Józef Stalin znacznie pogłębił kontrolę nad skłóconym kierownictwem PPR. Od sierpnia 1944 był członkiem tajnego Biura Politycznego Komitetu Centralnego PPR. Wchodząc do tajnego Politbiura PPR, na polecenie Józefa Stalina występował do 1948 publicznie (jako przewodniczący, później prezydent KRN i prezydent RP) jako osoba bezpartyjna. 5 sierpnia 1944 został wezwany przez Józefa Stalina do Moskwy, gdzie uczestniczył w rozmowach z premierem Rządu RP na uchodźstwie Stanisławem Mikołajczykiem. Zapewniał wówczas, iż nic nie wie o wybuchu powstania warszawskiego, co miało utrudnić Mikołajczykowi wykorzystanie faktu zrywu powstańczego jako argumentu w rozmowach o utworzeniu tzw. „rządu tymczasowego” z udziałem sił niekomunistycznych. Negocjacje nie zakończyły się sukcesem dla Mikołajczyka, gdyż komuniści postawili warunki niemożliwe do spełnienia dla premiera RP. Bierut, jako przedstawiciel Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, ponownie negocjował w Moskwie z Mikołajczykiem w dniach 12–22 października 1944. Również i tym razem nie doszło do porozumienia. Rząd RP na uchodźstwie nie mógł zaakceptować warunków postawionych przez komunistów jako sprzecznych z polską racją stanu (m.in. przyjęcie Linii Curzona jako wschodniej granicy Polski). Bierut jednoznacznie zadeklarował rezygnację z polskich terenów wschodnich, m.in. zapewniając Stalina 12 października 1944, iż: Jesteśmy tu, by w imieniu Polski żądać, by Lwów należał do Rosji. Od 28 września do 3 października 1944 przebywała w Moskwie delegacja PKWN w składzie: Bolesław Bierut, Edward Osóbka-Morawski, Michał Rola-Żymierski, Andrzej Witos i Wincenty Rzymowski. W nocy z 29 na 30 września podczas kolacji w rezydencji Stalina, w której uczestniczyli trzej pierwsi, a ze strony sowieckiej Stalin, Ławrientij Beria, Wiaczesław Mołotow i Anastas Mikojan, Stalin w brutalnej formie zakomunikował Bierutowi swą decyzję o radykalizacji kursu politycznego na administrowanym przez PKWN terytorium Polski. PPR miała zaostrzyć stanowisko wobec Armii Krajowej i „obozu londyńskiego”, zintensyfikować represje wobec „reakcyjnego podziemia”, w szczególności zaś dokonać natychmiastowego wysiedlenia rodzin ziemiańskich z ich posiadłości i domów, wbrew postanowieniom dekretu PKWN z 6 września 1944 o reformie rolnej. Po powrocie delegacji do Lublina nastąpiło zaostrzenie represji aparatu bezpieczeństwa kierowanego przez PPR, wobec polskiego społeczeństwa i istniejących organizacji podziemia. 9 października 1944 szesnastoosobowe plenum KC PPR w Lublinie wysłuchało ocen i żądań Stalina, przedstawionych przez Bieruta i zaaprobowało decyzje BP PPR. W konsekwencji tego samego dnia usunięty został z PKWN jego wiceprzewodniczący i kierownik resortu rolnictwa i reform rolnych Andrzej Witos (kierownictwo resortu przejął Osóbka-Morawski), później (20 listopada) kierownik resortu administracji publicznej Stanisław Kotek-Agroszewski. Obaj zostali następnie usunięci przez PPR również z władz Stronnictwa Ludowego „Woli Ludu”. Od lawirowania – w nadziei zapewne, że sam bieg wydarzeń przyniesie umocnienie jej władzy – PPR przechodziła nagle i gwałtownie do otwartego terroru. Prawnym instrumentem terroru stał się wydany przez PKWN 30 października 1944 Dekret o ochronie Państwa, wprowadzający karę śmierci w 11 punktach, przy niemal pełnej dowolności interpretacyjnej czynów karalnych i wprowadzony z mocą wsteczną od 15 sierpnia 1944. Po zajęciu ruin lewobrzeżnej Warszawy przez Armię Czerwoną i 1 Armię Wojska Polskiego (17–18 stycznia 1945), 19 stycznia w stolicy Polski przyjął w imieniu KRN defiladę 2 Dywizji Piechoty Ludowego Wojska Polskiego. Stalin po powrocie z trwającej 4–11 lutego 1945 konferencji jałtańskiej (faktycznie decydującej o wejściu Polski do strefy wpływów ZSRR i tym samym utracie suwerenności państwowej) wezwał Bieruta do Moskwy. Stalin poinformował Bieruta o ustaleniach jałtańskich, zalecając mu propagowanie umów tej konferencji w kraju jako podstaw „nowej Polski” – co przez większość społeczeństwa zostało uznane za zdradę interesów polskich. Od 19 do 26 kwietnia 1945 ponownie przebywał w Moskwie na czele delegacji polskiej, gdzie w jego obecności Józef Stalin i Edward Osóbka-Morawski podpisali „układ o przyjaźni, wzajemnej pomocy i powojennej współpracy polsko-sowieckiej” (w tym czasie NKWD przetrzymywało w więzieniach 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego aresztowanych pod koniec marca 1945, o czym, jak oficjalnie podawano, komunistyczne władze polskie nie wiedziały). 28 czerwca 1945 powołał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, w którym dominującą rolę odgrywali przedstawiciele PPR i jego ugrupowań satelitarnych. Po I Zjeździe PPR, w grudniu 1945, wszedł w skład oficjalnie już istniejącego Biura Politycznego PPR jako jego członek tajny (oficjalnie przedstawiano go jako bezpartyjnego szefa KRN), gdzie reprezentował tendencję skrajnie pro-moskiewską. 17 stycznia 1946, w pierwszą rocznicę wyzwolenia Warszawy, odznaczony został Medalem za Warszawę 1939–1945. Polska Ludowa Od 1945 Bolesław Bierut mieszkał i urzędował w Belwederze, gdzie na potrzeby propagandowe fotografował się z dziećmi, młodzieżą i kobietami. Częściej jednak przebywał w willi przy ul. Klonowej w Warszawie oraz ośrodkach wypoczynkowych rządu w pałacu natolińskim, w Konstancinie, Sopocie, Juracie, Międzywodziu, Krynicy, Łańsku lub Karpaczu. Lubił polowania, co wówczas było powszechną praktyką wśród komunistycznych dygnitarzy. Stale towarzyszyła mu liczna obstawa, w większości radziecka, dowodzona przez sowieckiego płk. Faustyna Grzybowskiego (od 1944 szefa Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Białymstoku i Wrocławiu), która zapobiegła trzem próbom zamachów na jego życie (w 1951, 1952 i 1953), zabijając na miejscu zamachowców. Prezydent RP (1947–1952) Po objęciu mandatu poselskiego na Sejm Ustawodawczy 5 lutego 1947 został wybrany przez Sejm Ustawodawczy (ukonstytuowany w wyniku sfałszowanych wyborów) na prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, którym był – na mocy art. 2 Ustawy Konstytucyjnej z dn. 22 lipca 1952 – Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej – do czasu wyboru Rady Państwa przez nowo obrany Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, tj. do 20 listopada 1952. Jako prezydent zakończył w 1947 swoją przysięgę słowami: Tak mi dopomóż Bóg. Uchwalona 22 lipca 1952 Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nie przewidywała stanowiska prezydenta państwa. Latem 1948 w kierownictwie PPR zaistniał kolejny konflikt – Władysław Gomułka niechętnie odnosił się do planów kolektywizacji i sankcji przeciwko Komunistycznej Partii Jugosławii (po tym jak Przewodniczący Ministrów, Marszałek Jugosławii Josip Broz „Tito” zerwał w 1948 związki ze Związkiem Radzieckim, wypowiadając posłuszeństwo Stalinowi), natomiast Bierut popierał tendencje skrajnie stalinowskie. Podczas wizyty na Kremlu w Moskwie 15 sierpnia 1948 Stalin udzielił Bierutowi zgody na usunięcie Gomułki z życia politycznego. Na plenum KC PPR 31 sierpnia Bierut doprowadził do ustąpienia Gomułki, ostro atakując go w głównym przemówieniu i oskarżając o tzw. odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne. Po połączeniu z „lubelską” PPS, co nastąpiło formalnie na Kongresie Zjednoczeniowym 15–21 grudnia 1948, gdy powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR), Bierut został 22 grudnia 1948 Sekretarzem Generalnym PZPR. Na stanowisku tym kierował czystką w aparacie partyjnym PZPR (zwłaszcza osób powiązanych lub sympatyzujących z Gomułką), doprowadzając do zdominowania partii przez skrzydło ściśle stalinowskie. Zwiększył również liczbę radzieckich doradców wojskowych w Wojsku Polskim i Milicji Obywatelskiej, jednocześnie powołując 6 listopada 1949 marszałka Związku Radzieckiego Konstantego Rokossowskiego na stanowisko ministra obrony narodowej i marszałka Polski. 2 sierpnia 1951 doprowadził do aresztowania Władysława Gomułki, do procesu jednak nie doszło na skutek śmierci Stalina w 1953 (Gomułka został zwolniony w 1954). 22 lipca 1952 uchwalono Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, opracowaną przez specjalną komisję pod przewodnictwem Bieruta (na bieżąco wprowadzającą poprawki Stalina do tekstu ustawy, zgodnie z wzorcową konstytucją stalinowską z grudnia 1936), legalizującą komunistyczne prawodawstwo i sposób sprawowania władzy (m.in. poprzez likwidację podstawowej dla państw demokratycznych zasady trójpodziału władzy). W czasie prac nad konstytucją, Bierut wraz z Bermanem zaproponowali również zmianę hymnu narodowego (aktualizację) i godła Polski, na co jednak Stalin nie wyraził zgody. W listopadzie 1949 został przewodniczącym Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina. Prezes Rady Ministrów (1952–1954) Od 20 listopada 1952 do 18 marca 1954 Bolesław Bierut był prezesem Rady Ministrów (faktycznie kierował Radą Ministrów nieformalnie od 1950). Sprawując władzę, Bolesław Bierut był realizatorem interesów ZSRR wobec Polski i kierował procesem sowietyzacji. Był współodpowiedzialny za liczne zbrodnie systemu komunistycznego w Polsce (w tym ówczesnego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego powołanego do czynnego i bezwzględnego zwalczania terrorem i represjami przeciwników politycznych komunistów i Ministerstwa Obrony Narodowej, którego Główny Zarząd Informacji zwalczał wszelką nieprawomyślność wśród żołnierzy) oraz bezpośrednio odpowiedzialny (jako przewodniczący Komisji Bezpieczeństwa KC PZPR – od 1949, aż do śmierci w 1956) za terror i prześladowania polskich działaczy niepodległościowych, osobiście nadzorując śledztwa przeciwko żołnierzom Armii Krajowej i Wojska Polskiego, a także proponując i zatwierdzając wyroki – według niepełnych danych w czasie jego rządów stracono 2500 osób. Ofiarami Urzędu Bezpieczeństwa stali się członkowie Armii Krajowej i ludzie związani z polskim rządem w Londynie. Komunistyczna propaganda nazywała ich „podziemiem reakcyjnym” lub „zaplutym karłem reakcji”. Bilans rządów Bilans rządów Bolesława Bieruta (jako odpowiedzialnego za stosowanie i utrzymywanie systemu zorganizowanej przemocy w celu sterroryzowania społeczeństwa) to także ok. 100 tys. ofiar różnorakich represji – według oficjalnych danych (wówczas utajnionych) w połowie 1952 w więzieniach znajdowało się 49,5 tys. więźniów politycznych (oraz dodatkowo 2,5 tys. w osobnym więzieniu dla młodocianych „przestępców politycznych”), a w okresie 1949–1952 do obozów pracy przymusowej wysłano 46,7 tys. osób (ogółem do 1954 skazano na karę obozu pracy ok. 84,2 tys. osób). Ogółem, według szacunków Instytutu Pamięci Narodowej z 2007, w latach 1944–1956 w aresztach i więzieniach znalazło się z powodów politycznych ok. 350–400 tysięcy osób (wliczając w to ok. 100 tys. ofiar prześladowań za rządów Bieruta w okresie 1949–1956). W okresie 1948–1956 liczba robotników skazanych na kary porządkowe za nieprzestrzeganie ustawy o „socjalistycznej dyscyplinie pracy” wyniosła ok. 1 miliona. W okresie 1948–1955 każdego roku orzekano karę grzywny za niewywiązywanie się z przymusowych dostaw obowiązkowych w stosunku do 1,5 miliona chłopów. Represjom podlegali także duchowni – pod koniec 1951 w aresztach znajdowało się ok. 900 księży, a lista potencjalnych „wrogów ustroju” (tzw. „rejestr elementu przestępczego i podejrzanego”), prowadzona przez MBP, sięgnęła 1 stycznia 1953 ok. 5,2 miliona ludzi, i ponad 6 milionów w 1954. W związku z procesem szesnastu w 1945, nie podjął również żadnych działań zmierzających do ostrzeżenia ówczesnych przywódców Polskiego Państwa Podziemnego przed mającym nastąpić porwaniem, uwięzieniem i skazaniem przez NKWD – o czym został poinformowany wcześniej przez Zastępcę Komisarza Ludowego Spraw Wewnętrznych, Iwana Sierowa. Naciskał jedynie na opóźnienie aresztowania w celu podjęcia próby przeciągnięcia części działaczy niepodległościowych na stronę komunistów. Był bezpośrednio odpowiedzialny za bezprawne pozbawienie wolności i dalsze przetrzymywanie z całkowitym, a następnie częściowym ograniczeniem swobód Stefana Wyszyńskiego, wydając polecenie jego uwięzienia, na co wcześniej uzyskał zgodę Moskwy. Za ten czyn obłożony został ekskomuniką kościelną 30 września 1953 przez Świętą Kongregację Konsystorialną. W czasie swoich rządów zdecydowanie opowiadał się za pogłębieniem represji za błahe przewinienia, wydając walkę tzw. propagandzie szeptanej (m.in. opowiadanie dowcipów politycznych, krytyczne wypowiadanie się o systemie ustrojowym lub przywódcach komunistycznych). Odpowiedzialność karna za takie „przestępstwa” (tzw. przestępstwo szeptanej propagandy) zagrożona była karą do 5 lat więzienia (art. 22 małego kodeksu karnego z 1946) lub do 10 lat więzienia (art. 29 m.k.k. z 1946) – obowiązując do 1969. Od 1946 do chwili śmierci Bieruta w 1956 za tzw. propagandę szeptaną skazano na kary kilkuletniego więzienia tysiące ludzi (tylko w lutym 1950 za „wrogą propagandę szeptaną” skazano 4500 ludzi, z czego 58% stanowili chłopi i robotnicy). Bierut był również odpowiedzialny za sfałszowanie wyników głosowania ludowego w 1946, 22 czerwca tego roku wziął udział w naradzie wraz z Władysławem Gomułką i doradcą radzieckim przy MBP płk. Siemionem Dawydowem, na której omówił techniczne szczegóły fałszowania wyników referendum. Był inicjatorem i nadzorował sfałszowanie wyborów do Sejmu Ustawodawczego 19 stycznia 1947. Badający tę sprawę historycy IPN ustalili, iż: W celu zachowania pełnej konspiracji B. Bierut wraz z kierownictwem PPR zarządził jednocześnie podjęcie dodatkowych kroków, a mianowicie zamianę urn wyborczych w niektórych obwodach, podrzucanie do urn kart do głosowania, a w niektórych komisjach, gdzie nie było mężów zaufania z partii Mikołajczyka, przygotowanie dwóch egzemplarzy protokołów; w jednym z nich miało nie być danych liczbowych. Protokół bez liczb miała następnie otrzymać trójka z PPR w celu wpisania odpowiednich danych. 24 lutego 1949 stanął na czele Komisji Biura Politycznego KC PZPR ds. Bezpieczeństwa Publicznego, nadzorującej aparat represji stalinowskich w Polsce. Śmierć, jej przyczyny i okoliczności Zmarł 12 marca 1956 w Moskwie o godz. 21:30 (według innego źródła o 23:35 czasu moskiewskiego), gdzie był gościem XX Zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (14–25 lutego 1956), na którym Nikita Chruszczow wygłosił tajny referat demaskujący zbrodnie stalinizmu: „O kulcie jednostki i jego następstwach”. Miało to ponoć wstrząsnąć Bierutem, który przejął się możliwymi konsekwencjami referatu, co dodatkowo pogłębiło i tak niekorzystny stan jego zdrowia, jednak wątpliwości budzi fakt, iż śmierć nastąpiła w dwa tygodnie po wygłoszeniu przez Chruszczowa przemówienia. Referat Chruszczowa był impulsem, który przyspieszył trwający w krajach bloku wschodniego (od śmierci Stalina w 1953), proces destalinizacji – „odwilży”. Śmierć Bieruta przyspieszyła ten proces w Polsce, zamykając w historii PRL epokę stalinizmu i wzmogła konflikty w kierownictwie PZPR o władzę. Na skutek rozliczeń w partii usunięto 2 pozostałych przedstawicieli tzw. „wielkiej trójki”, sprawujących wraz z Bierutem niemalże niepodzielną władzę – Hilarego Minca i Jakuba Bermana. Zwolniono także aresztowanych z polecenia Bieruta działaczy komunistycznych, m.in. Mariana Spychalskiego (zrobiono to już 6 marca 1956, kilka dni przed śmiercią Bieruta w Moskwie). W związku ze śmiercią Bieruta w PRL została ogłoszona żałoba narodowa na dni 13–16 marca 1956. 13 marca 1956 trumna ze zwłokami była wystawiona na widok publiczny w sali kolumnowej Domu Związków Zawodowych w Moskwie, gdzie zmarłego pożegnało ok. 100 tys. ludzi, zaś nazajutrz 14 marca ok. godz. 13 ciało przewieziono do Warszawy, gdzie wystawiono je na widok publiczny w gmachu KC PZPR tego samego i następnego dnia (przy trumnie honorową wartę pełnili m.in. Jakub Berman, Józef Cyrankiewicz, Aleksander Zawadzki, Edward Ochab, Konstanty Rokossowski i wielu innych). Bolesław Bierut został pochowany 16 marca 1956 w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera 4A-0-A). Na pogrzebie mowę żałobną wygłosił Edward Ochab. 20 marca 1956, na VI plenum KC PZPR z udziałem Chruszczowa, Edward Ochab został wybrany nowym I sekretarzem KC PZPR. Okoliczności jego śmierci pozostają niejasne. Lekarze sowieccy z kliniki dla członków KC KPZR, do której trafił Bierut, stwierdzili, iż dolegało mu „coś na pograniczu grypy i zapalenia płuc”. Na podstawie tej nieprecyzyjnej diagnozy podjęto leczenie – zdaniem syna Bolesława Bieruta przeprowadzone „nieudolnie i mało odpowiedzialnie”. Oficjalne orzeczenie lekarskie wydane po śmierci przez grupę medyków radzieckich oraz Mieczysława Fejgina (naczelny internista lecznicy Ministerstwa Zdrowia) wskazało, że Bierut od końca lutego 1956 chorował na grypę i zapalenie płuc, w nocy 11/12 marca przeszedł zawał serca, a 12 marca o godz. 23:35 czasu moskiewskiego zmarł, zaś przyczyną zgonu wykazaną w sekcji zwłok był zator wywołany przez narastający zakrzep tętnicy płucnej. Inną przyczynę śmierci – zawał serca – podało 13 marca Polskie Radio, co nie musi stanowić sprzeczności, jako że zawał został wymieniony w orzeczeniu lekarskim jako poprzedzający zgon. Snuto różne przypuszczenia co do okoliczności jego śmierci, nie wykluczając otrucia oraz samobójstwa – popełnionego rzekomo na wieść o zebraniu w Warszawie 3 marca 1956, z inicjatywy Biura Politycznego PZPR, narady centralnego aktywu partyjnego, na której potępiono politykę stalinizacji (co pośrednio uderzało w samego Bieruta, jako odpowiedzialnego za ten proces w Polsce). Istnieje również hipoteza, choć niewystarczająco wiarygodna, iż Bolesław Bierut został zastrzelony przez członka Biura Politycznego KC PZPR i jednocześnie agenta sowieckiego, Franciszka Mazura, na polecenie polskich lub sowieckich mocodawców. Rozgłos w Polsce zyskała plotka, jakoby Bolesław Bierut został celowo zlikwidowany przez Rosjan, ponieważ mógł być istotną przeszkodą w procesie destalinizacji, ogłoszonym przez Chruszczowa na XX Zjeździe KPZR. Żadnego z nich nie udało się do tej pory potwierdzić, jednak powątpiewanie w oficjalną przyczynę śmierci było powszechne – wyrażano je nawet na spotkaniach PZPR. Po Polsce krążyły w owym czasie powiedzenia na temat podróży Bieruta do Moskwy: „pojechał w futerku, a wrócił w kuferku” czy „pojechał dumnie, a wrócił w trumnie”, „zjadł ciastko z Kremlem” lub też „Pojechał w salonce, a wrócił w jesionce”. Rzeczywistą przyczyną śmierci był, najprawdopodobniej, utrzymujący się od dłuższego czasu niekorzystny stan zdrowia Bolesława Bieruta – co najmniej od 1955 cierpiał on na postępującą miażdżycę i chorobę nerek. Rodzina Z usposobienia małomówny i nieśmiały, uczuciowo związany z wieloma kobietami, m.in. z Małgorzatą Fornalską (córka Aleksandra Jasińska-Kania) i Wandą Górską (aktywistką PPR, od grudnia 1943 jego łączniczką, później sekretarką). Od 3 lipca 1921 żonaty z Janiną Górzyńską (córka Krystyna Bierut-Maminajszwili i syn Jan Chyliński pełniący w latach 1978–1981 urząd ambasadora PRL w Bonn). Opinie na temat Bieruta W okresie PRL Bolesław Bierut zawsze zajmował honorowe miejsce w komunistycznej tradycji. W zależności od aktualnej polityki elit władzy był różnie oceniany, jednak ograniczona krytyka, która się okresowo pojawiała, nie spowodowała, iż dokonano głębszego rozliczenia jego zbrodniczych działań. W latach 50., gdy stał na czele PZPR, sławiono go na wszelkie sposoby, historycy pisali, iż np.: „zdemaskował prawicowo-nacjonalistyczne odchylenie, ujawnił jego istotę, walczył z nacjonalizmem, uczył miłości do Związku Radzieckiego”, podkreślano też jego rolę „w tworzeniu podstaw socjalizmu w Polsce oraz zjednoczeniu polskiego ruchu robotniczego” (Henryk Rechowicz). Andrzej Werblan stwierdził, iż „sprawiał doskonałe wrażenie na ludziach, z którymi rozmawiał”. Po upadku komunizmu w Polsce w 1989, próbę obrony Bolesława Bieruta podjął jego syn Jan Chyliński. W swoich wspomnieniach wydanych w 1999 (Jaki był Bolesław Bierut) napisał m.in., iż jego ojciec „był pragmatycznym działaczem państwowym, który w bardzo trudnych czasach wziął na siebie odpowiedzialność za losy narodu”. W ocenie polityków zachodnich, którzy go poznali, wypadał niekorzystnie – np. Anthony Eden widział w nim „szczura, który zachowuje się wobec Rosjan uniżenie, by nie powiedzieć służalczo”. Jego współpracownicy zauważali charakterystyczny dla stalinowskich aparatczyków „nawyk mówienia nie od razu i w otwartej formie tego, co się naprawdę myśli i czuje” (sekretarz prasowy S. Łukasiewicz). Z kolei były dowódca Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego gen. Włodzimierz Muś podkreślał akceptację Bieruta dla stosowania brutalnych metod śledczych, pisząc: „jego ingerencje w prowadzone śledztwa, szczegółowe studiowanie akt spraw, adnotacje czynione na marginesie protokółów przesłuchań świadczą, że natura ciągnęła wilka do lasu. [...] proponował na marginesie czynionych uwag warianty przesłuchań [...] W wariancie piątym, na przykład, przewidywano tortury. Te metody prowadzenia śledztwa były więc Bierutowi znane. Przyzwalał na nie”. Józef Światło, zbiegły na Zachód oficer MBP, określił go jako „agenta sowieckiego, pokornego, lojalnego i oddanego”. Z kolei zdaniem historyka Normana Daviesa Bierut w swoich działaniach w tzw. okresie stalinowskim w historii Europy Wschodniej (1945–1953) w rzeczywistości niczym nie różnił się od Józefa Stalina. Davies ujął to następująco: „Na tle nowo powstałej galaktyki Stalin był dalej „słoneczkiem, które świeciło najjaśniejszym blaskiem”. Ale w każdym z państw satelickich wprowadzono na orbitę wiele mniejszych słoneczek, lokalnych małych Stalinów. Bierut, Gottwald, Rákosi, Ulbricht, Gheorghiu-Dej, Żiwkow, Tito, Hodża – wszystko to były szkolone w Moskwie klony Stalina. Pochlebstwem byłoby nazwać ich marionetkami”. W ocenie dzisiejszych historyków był jednym z największych, jeśli nie największym, zbrodniarzem w całej historii Polski – człowiekiem odpowiedzialnym za śmierć wielu tysięcy ludzi. Jako głowa państwa, nie skorzystał z prawa łaski wobec setek osób skazanych z przyczyn politycznych na karę śmierci. Zdaniem polskich historyków Andrzeja Szwarca, Marka Urbańskiego i Pawła Wieczorkiewicza: „Bieruta oczywiście niczym usprawiedliwić się nie da. Tak jak potoczna świadomość nie zachowała w pamięci nazwisk targowiczan – realizatorów kolonialnej polityki Katarzyny Wielkiej po II rozbiorze Rzeczypospolitej – tak i on pozostanie w niej, najwyżej nawiasowo, jako przykład narodowego zaprzaństwa. Nie da się go uwolnić od odpowiedzialności za ludobójcze zbrodnie reżimu, któremu przewodził”. Kult Bieruta Na wzór kultu Stalina w PRL uprawiano skromniejszy kult Bieruta, np. w 1950 r. pomorskiej wsi Modrowo nadano nazwę Bolesławowo, a w 1946 nazwano ku czci Bieruta dolnośląskie Bierutowice, należące obecnie do Karpacza i określane potocznie jako Karpacz Górny. Przejściowo istniało także Bierutowo (obecnie Pomorska Wieś). Huta Częstochowa (1952–1989), Pałac Młodzieży w Katowicach (1951–1990) i Uniwersytet Wrocławski (1952–1989) nosiły imię Bolesława Bieruta. Zmiana nazwy uniwersytetu została zaakcentowana studenckim happeningiem pod nazwą „B.B. adieu!”. Po przemianach społeczno-gospodarczych w Polsce w 1989, większość pomników Bieruta przeniesiono do Muzeum Socrealizmu mieszczącego się w Kozłówce. Obecnie w Mińsku na Białorusi istnieje ulica Bolesława Bieruta. W okresie PRL jego nazwę nosiła Fabryka Samochodów Ciężarowych w Lublinie, a także plac (ob. Izaaka Singera) i ulica od niego odchodząca (ob. Lwowska) do 1991. W Warszawie, od 25 października 1976 do 29 czerwca 1989 na terenie obecnej dzielnicy Praga-Południe (osiedle Gocław) istniała ulica imienia Bolesława Bieruta. Bolesław Bierut w filmie Postać Bolesława Bieruta pojawiła się w filmach – Żołnierze wolności (1977, reż. Jurij Ozierow), gdzie grał go Ignacy Gogolewski oraz Pan T. (2019, reż. Marcin Krzyształowicz), w którym w tę postać wcielił się Jerzy Bończak. Filatelistyka Bolesław Bierut ukazał się na następujących znakach pocztowych: znaczek z 22 lipca 1946 (2. rocznica ogłoszenia Manifestu PKWN) – nominał 3 zł, nakład 159.000 egzemplarzy, wielomilionowa seria znaczków z lat 1948–1949 (nominały: 2, 3, 5, 6, 10, 15, 18, 30 i 35 zł), znaczek z 22 lipca 1949 (5. rocznica ogłoszenia Manifestu PKWN) – nominał 15 zł, znaczek z 25 lutego 1950 – nominał 15 zł, staloryt, seria znaczków o nominałach 5, 10, 15, 20, 30, 40 i 50 zł (IV-X 1950), staloryt, znaczek z 22 lipca 1951 (7. rocznica ogłoszenia Manifestu PKWN) – nominały 45, 60 i 90 groszy, seria okolicznościowa z okazji 60. rocznicy urodzin z 18 kwietnia 1952, znaczek z okazji Międzynarodowego Dnia Dziecka z 1 czerwca 1952 (Bierut wśród dzieci), nominał 45 zł + 15 groszy, dwa znaczki poczty NRD z 22 kwietnia 1951 (Bierut i Wilhelm Pieck podają sobie ręce na tle granicy na Odrze i Nysie), nominały: 24 i 50 fenigów, koperty ze znakiem opłaty pocztowej z 1949 (15 zł) i 1952 (45 groszy), karty pocztowe: z 18 września 1950 (10 zł), 1 lutego 1951 (30 groszy, tekst życzeń pierwszomajowych), 22 lipca 1951 (30 groszy, napis 7 lat Polski Ludowej), 22 października 1951 (30 groszy). Uwagi Przypisy Bibliografia Czesław Kozłowski, Namiestnik Stalina, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa, 1993, . Jan Nowak-Jeziorański, O proces Bolesława Bieruta i wspólników, Wydawnictwo Grup Oporu „Solidarność”, Warszawa, 1989 Andrzej Werblan, Stalinizm w Polsce, Wydawnictwo „Fakt”, Warszawa, 1991 Krystyna Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943–1948, Kantor Wydawniczy „Sawn”, Poznań, 1990 Mariusz Szulc, Zdrajca czy polski Forrest Gump? Rozważania o drodze Bolesława Bieruta do władzy, „histmag.org”, 12 sierpnia 2008. Linki zewnętrzne Teksty autorstwa Bolesława Bieruta Mariusz Szulc, Zdrajca czy polski Forrest Gump? Rozważania o drodze Bolesława Bieruta do władzy, histmag.org, 12 sierpnia 2008. „Polski Stalin” – fragmenty książki prof. Jerzy Eislera „Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR” [dostęp 2014-05-14] Bolesław Bierut na zdjęciach w bibliotece Polona Biografie kanonu polskiej Wikipedii Byli honorowi obywatele Gdańska Członkowie Komitetu Centralnego PPR Członkowie Biura Politycznego KC PPR Członkowie Biura Politycznego KC PZPR Członkowie Frontu Jedności Narodu Członkowie Polskiej Partii Socjalistycznej – Lewica (1906–1918) Członkowie prezydium Krajowej Rady Narodowej Członkowie Rady Państwa Polski Ludowej (1947–1952) Członkowie struktur partyjnych odpowiedzialnych za wojsko w Polsce Ludowej Działacze Komunistycznej Partii Polski Działacze Międzynarodówki Komunistycznej Ekskomunikowani przez Kościół katolicki Funkcjonariusze stalinowskiego aparatu represji w Polsce (1944–1956) Honorowi obywatele Gniezna Honorowi obywatele Katowic Honorowi obywatele Szczecina Ludzie upamiętnieni nazwami miejscowości Ludzie związani z Lublinem Odznaczeni Orderem Krzyża Grunwaldu I klasy Odznaczeni Medalem za Warszawę 1939–1945 Odznaczeni Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945 Odznaczeni Orderem Budowniczych Polski Ludowej Odznaczeni Krzyżem Partyzanckim Pierwsi sekretarze KC PPR Pierwsi sekretarze KC PZPR Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie Polscy działacze spółdzielczy Polscy współpracownicy radzieckich służb specjalnych Premierzy PRL Posłowie na Sejm Ustawodawczy (1947–1952) Prezydenci Polski Przewodniczący Rady Państwa PRL Skazani wyrokami sądów II Rzeczypospolitej Urodzeni w 1892 Warszawscy posłowie na Sejm PRL Więźniowie polityczni w II Rzeczypospolitej Więźniowie więzienia w Rawiczu (II Rzeczpospolita) Zmarli w 1956 Byłe Dobre Artykuły

188409

https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Wolica%20%28wojew%C3%B3dztwo%20%C5%9Bwi%C4%99tokrzyskie%29

Rezerwat przyrody Wolica (województwo świętokrzyskie)

Rezerwat przyrody Wolica – rezerwat przyrody nieożywionej w gminie Chęciny, w powiecie kieleckim, w województwie świętokrzyskim, na terenie wsi Wolica i Siedlce. Znajduje się w obrębie otuliny Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Powierzchnia: 2,81 ha (akt powołujący podawał 2,78 ha) Rok utworzenia: 2000 Dokument powołujący: Rozporz. Woj. Święt. 51/2000 z 6.04.2000; Dz. Urz. Woj. Święt. 20/2000, poz. 148 z 14.04.2000 Numer ewidencyjny WKP: 067 Przedmiot ochrony: obszar wyrobisk pogórniczych z profilem osadów dolnego wapienia muszlowego Wjazd do rezerwatu od ul. Małej w Wolicy. Rezerwat obejmuje dawny, nieczynny kamieniołom wgłębny wraz z otaczającymi nieużytkami (obszar oznaczony w ewidencji gruntów jako działka nr 526/3 we wsi Wolica oraz działka nr 6 we wsi Siedlce). Na dnie kamieniołomu znajduje się niewielkie jeziorko. Według aktu powołującego, celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowo-dydaktycznych profilu osadów dolnego wapienia muszlowego (środkowy trias) odsłaniających się w ścianach nieczynnego kamieniołomu. Przypisy Linki zewnętrzne Zdjęcie z rezerwatu przyrody Wolica – Świętokrzyskie. Jakie Cudne. Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim Ochrona przyrody w powiecie kieleckim Wolica (powiat kielecki) Siedlce (województwo świętokrzyskie)

188412

https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Wroni%20D%C3%B3%C5%82

Rezerwat przyrody Wroni Dół

Rezerwat przyrody Wroni Dół – rezerwat leśny w gminie Michałów, w powiecie pińczowskim, w województwie świętokrzyskim. Leży na zachodnim skraju kompleksu leśnego w pobliżu wsi Polichno, w granicach Kozubowskiego Parku Krajobrazowego. Powierzchnia: 10,31 ha (akt powołujący podawał 9,94 ha) Rok utworzenia: 1999 Dokument powołujący: Rozporz. Woj. Święt. 13/1999 z 30.04.1999; Dz. Urz. Woj. Święt. 23/1999, poz. 558 z 10.05.1999 Numer ewidencyjny WKP: 026 Charakter rezerwatu: częściowy Przedmiot ochrony: bogaty florystycznie fragment zespołu grądu z licznymi gatunkami roślin objętych ochroną W drzewostanie występuje głównie dąb szypułkowy, sosna zwyczajna i jesion wyniosły. Szczególnie interesujące i wymagające ochrony są gatunki ciepłolubnych krzewów z berberysem, ligustrem i różą, skrawki muraw kserotermicznych, step kwietny i siedlisko występowania ośmiu gatunków storczyka (m.in. obuwik pospolity i buławnik wielkokwiatowy) oraz 420 gatunków roślin naczyniowych. Na jego terenie rosną gatunki chronione, zagrożone i rzadkie, m.in.: dziewięćsił bezłodygowy, kruszczyk szerokolistny, len włochaty, oman wąskolistny, pierwiosnek lekarski, podkolan biały, tojad dzióbaty, wawrzynek wilczełyko i zawilec wielkokwiatowy. Przypisy Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim Polichno (powiat pińczowski)

615

https://pl.wikipedia.org/wiki/Basowiszcza

Basowiszcza

Basowiszcza (biał. Басо́вішча, Basovišča) – Festiwal Muzyki Młodej Białorusi Basowiszcza organizowany przez Białoruskie Zrzeszenie Studentów, odbywający się rokrocznie od 1990 w drugiej połowie lipca na leśnej polanie Boryk w pobliżu miejscowości Gródek. 30 edycja Basowiszcza została zorganizowana przez БАС w 2019. Nazwa pochodzi od БАС, białoruskiego akronimu nazwy organizatorów (Белару́скае Аб’ядна́ньне Студэ́нтаў, Biełaruskaje Abjadnańnie Studentaŭ), do którego dołączono formant -išča (pol. -isko). W lipcu 2012 r. odbyła się 23. edycja festiwalu, którą Zrzeszenie zorganizowało we współpracy z białostockim stowarzyszeniem Pogotowie Kulturalno-Społeczne, między innymi dzięki dofinansowaniu Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Basowiszcza zostało ostatni raz zorganizowane przez БАС w 2019 roku, podczas 30., jubileuszowego Basowiszcza. Format festiwalu Festiwal gościł m.in. Illusion, Blenders, Armię, Pidżamę Porno, Kult, Cool Kids of Death, KSU, Lao Che, R.U.T.A. Główną specyfiką festiwalu jest to, że prezentuje się na nim niezależna scena muzyczna zza wschodniej granicy. Począwszy od lat dziewięćdziesiątych udział w imprezie brały zespoły Mroja czy ULIS, następnie N.R.M., Neuro Dubel, Krama, Troitsa, Gliuki i inne. Festiwal poprzez muzykę i inne formy twórczości artystów, przede wszystkim z Polski i Białorusi, prezentuje ich dorobek artystyczny. Festiwal stanowi jedno z największych wydarzeń muzycznych w północno-wschodniej Polsce i jest nieodłącznym elementem życia kulturalnego Podlasia. Muzyka, jak i inne dziedziny kultury tam prezentowane skierowane są zatem do szerokiego grona odbiorców zainteresowanych współczesną kulturą – nie tylko Białorusinów. Oprócz tego pełni on ważną rolę, ponieważ występują na nim zespoły tworzące w języku białoruskim, który UNESCO uznało za język zagrożony wymarciem. Na chwilę obecną Basowiszcza to nie tylko muzyka, ale również sztuka, literatura, film czy fotografia, a także warsztaty. Ewaluacja Rok-kniazouna Kaciaryna Kamocka jako felietonista BelaPAN w 2008 roku tak ocenił festiwal: „Basowiszcza nie został pomyślany jako festiwal emigracji białoruskiej, ale jako święto lokalnych białostockich Białorusinów”. Przypisy Bibliografia oficjalna strona festiwalu Linki zewnętrzne MSWiA – Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Gazeta.pl – Wszystko o: festiwal basowiszcza. Białorusini w Polsce Festiwale rockowe w Polsce Muzyka na Białorusi Gródek Kultura w województwie podlaskim

188413

https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Wykus

Rezerwat przyrody Wykus

Rezerwat przyrody Wykus – leśny rezerwat przyrody w gminie Bodzentyn, w powiecie kieleckim, w województwie świętokrzyskim. Jest położony w granicach Sieradowickiego Parku Krajobrazowego, w głębi kompleksu Lasów Siekierzyńskich. Powierzchnia: 63,58 ha (akt powołujący podawał 53,01 ha) Rok utworzenia: 1978 Dokument powołujący: Zarządz. MLiPD z 11.10.1978; MP. 33/1978, poz. 126 Numer ewidencyjny WKP: 042 Charakter rezerwatu: częściowy (podlega ochronie czynnej) Przedmiot ochrony: fragment rzeki Lubianki i jej dopływu wraz ze zboczem wzniesienia Wykus; lasy i bory mieszane o cechach lasu naturalnego z udziałem sosny, jodły, dębu bezszypułkowego (Quercus petraea), świerka i grabu; zróżnicowane zbiorowiska roślinności leśnej w tym: zespoły buczyny karpackiej (Fagetum carpaticum), grądu, boru mieszanego, olsu typowego, łęgu olszowo-jesionowego, boru sosnowego świeżego W centrum rezerwatu znajduje się niewielka polana z pomnikiem w formie kapliczki upamiętniającym znajdujące się tu miejsce obozowania partyzantów AK ze zgrupowania „Ponurego” (Jana Piwnika). W lesie znajdują się też liczne mogiły partyzanckie. Przez rezerwat przebiega niebieski szlak turystyczny im. E. Wołoszyna z Wąchocka do Cedzyny oraz zielony szlak turystyczny ze Skarżyska-Kamiennej na Wykus. Przypisy Linki zewnętrzne Więcej informacji z okresu II wojny światowej w serwisie wykus.pl Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim Siekierno-Przedgrab Ochrona przyrody w powiecie kieleckim

616

https://pl.wikipedia.org/wiki/Biliard

Biliard

Biliard – liczba o wartości: 1 000 000 000 000 000 = 1015. Termin biliard jest stosowany w nazewnictwie liczebników w skali długiej i nie ma swojego odpowiednika w skali krótkiej. W krajach stosujących skalę krótką (głównie kraje anglojęzyczne) liczba 1015 nosi nazwę kwadrylion, tak jak 1024 w pozostałych krajach. W układzie SI mnożnikowi 1015 odpowiada przedrostek jednostki miary peta o symbolu P, a jego odwrotności (jedna biliardowa) 10-15 odpowiada femto o symbolu f. Zobacz też Liczba Liczebniki główne potęg tysiąca Przedrostki SI Bibliografia Nazwy wielkich (i małych) liczb Nazwy liczb

617

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bilion

Bilion

Bilion (skrót: bln) – liczba o wartości: 1 000 000 000 000 = 1012 (czyli 1000 miliardów), w krajach stosujących długą skalę. W krajach stosujących krótką skalę (głównie kraje anglojęzyczne) leksykalne bilion oznacza liczbę 109, czyli miliard na długiej skali. W układzie SI mnożnikowi 1012 odpowiada przedrostek jednostki miary tera o symbolu T, a jego odwrotności (jedna bilionowa) 10-12 odpowiada piko o symbolu p. Zobacz też liczebniki główne potęg tysiąca przedrostek SI Przypisy Bibliografia Nazwy wielkich (i małych) liczb Nazwy liczb

188414

https://pl.wikipedia.org/wiki/Samuel%20Osi%C5%84ski

Samuel Osiński

Samuel Osiński herbu Radwan (zm. 1649) – podczaszy oszmiański 1635–1643, oberszter gwardii królewskiej Władysława IV od 1640, administrator ekonomii brzeskiej od 1641, ciwun berżański 1642–1643, oboźny wielki litewski od 1645. Syn Pawła, dworzanina królewskiego i skarbnika oszmiańskiego. Posłował z woj. wileńskiego na elekcję Władysława IV. W roku 1633 rozpoczął służbę w gwardii królewskiej i wziął udział w wojnie smoleńskiej. Jako kapitan gwardii otrzymał w 1635 podczaszostwo oszmiańskie. W 1636 został majorem królewskiego regimentu pieszego gwardii królewskiej, natomiast w 1640 oberszterem. W lutym 1641 w zamian za utrzymanie 500 piechoty gwardii i 1500 zł rocznego dochodu dla króla, niespodziewanie otrzymał ekonomię (dobra królewskie) brzeską, rywalizując w jej otrzymaniu z największymi magnatami litewskimi. W marcu tego roku występował też jako ciwun berżniański. W 1643 towarzyszył Władysławowi IV w podróży na Litwę. W czasie pobytu króla w Wilnie doszło tam do rozruchów wśród mieszczan, które Osiński stłumił siłą. 20 kwietnia 1645 otrzymał urząd oboźnego litewskiego po Pawle Janie Sapieże. Gdy wiosną 1646 Władysław IV rozpoczął przygotowania do wojny tureckiej, Osiński przeprowadzał z jego ramienia zaciągi; prawdopodobnie jego regiment nie osiągnął jednak planowanej liczby 2400 piechoty. W wyniku narastającej opozycji przeciw wojnie Osiński, wraz z dwoma innymi oberszterami, przedłożył królowi prośbę o zwolnienie ze służby, lecz król ją odrzucił i Osiński pozostał na dawnym stanowisku obersztara regimentu pieszego gwardii. Po śmierci Władysława IV, wobec wojny z Kozakami, senatorzy zaciągnęli w maju 1648 gwardię Osińskiego na służbę Rzeczypospolitej. Osiński udał się w kierunku Łucka na pomoc hetmanom. Na wieść o klęsce pod Korsuniem (26 maja) postanowiono przerzucić tę grupę pod Gliniany, gdzie miała się połączyć z Władysławem Dominikiem Zasławskim-Ostrogskim. Osiński przybył pod Gliniany, ale wobec zmiany rozkazu poszedł na Stary Konstantynów i złączywszy się po drodze z oddziałami Ostrogskiego stanął na ich czele. Pod wpływem zagrożenia Konstantynowa przez wojsko kozackie płk. Krzywonosa połączył się z ks. Jaremą Wiśniowieckim. Wyróżnił się w bitwie pod Konstantynowem (26–28 lipca); m.in. na czele 200 muszkieterów i paru działek powstrzymał ogniem Kozaków od przeprawy przez Słucz. Po klęsce pod Korsuniem, sejm konwokacyjny powierzył dowództwo wojsk polskich, w miejsce wziętych do niewoli hetmanów, regimentarzom: Dominikowi Zasławskiemu-Ostrogskiemu, Mikołajowi Ostrorogowi i Aleksandrowi Koniecpolskiemu. Osiński do sił głównych regimentarzy dołączył 9 września. Pod Piławce wojska doszły 20 września. W bitwie pod Piławcami 23–25 września Osiński brał udział w walkach o groble w nocy z 22 na 23 września; po ucieczce większej części wojsk pozostał w obozie na czele większego zgrupowania piechoty (ok. 8000). Wycofał się dopiero na rozkaz Ostrogskiego jako ostatni. W czasie odwrotu doszło jednak do paniki i wśród jego sił i pod Lwów dotarł z niewielkim oddziałem. Niemniej jednak Piławce okryły go sławą; chwalono go i zalecano jako „wielkiego kawalera” Ze Lwowa Osiński został wyprawiony 2 października przez Jeremiego Wiśniowieckiego na sejm elekcyjny do Warszawy w celu uzyskania posiłków. Na sejmie zdał relację z przebiegu działań. Maciej Łubieński, ówczesny prymas Polski, na posiedzeniu 9 października zaproponował oddać oddziały piechoty i dragonii wystawiane przez magnatów pod dowództwo Osińskiego i skierować pod Lwów. Jednak wobec groźby zaatakowania Warszawy przez Kozaków postanowiono z części oddziałów nadwornych stworzyć grupę osłaniającą zgromadzenie elekcyjne pod Warszawą i oddać je pod dowództwo Osińskiego i Jerzego Rzeczyckiego. Osiński podpisał elekcję Jana Kazimierza jako poseł z woj. wileńskiego. W listopadzie ukończył werbunek nowych oddziałów piechoty, ale prawdopodobnie nie wziął udziału w walkach. Osiński zmarł na początku roku 1649. Był żonaty; o jego żonie wiadomo jednak tylko tyle, że po jego śmierci wyszła powtórnie za mąż za Aleksandra Buchowieckiego, podkomorzego grodzieńskiego. Osiński występuje epizodycznie w „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza. Bibliografia Polski słownik biograficzny, t. XXIV, cz. 2, z. 101, Wrocław 1979. Ciwuni berżańscy Członkowie stanu rycerskiego I Rzeczypospolitej Elektorzy Jana II Kazimierza Wazy Elektorzy władców Polski (województwo wileńskie) Oberszterowie I Rzeczypospolitej Oboźni wielcy litewscy Oficerowie gwardii I Rzeczypospolitej Posłowie na sejm elekcyjny 1648 Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (województwo wileńskie) Radwanowie Podczaszowie oszmiańscy Uczestnicy wojny polsko-rosyjskiej 1632–1634 (strona polska) Urzędnicy ziemscy I Rzeczypospolitej Zmarli w 1649

188417

https://pl.wikipedia.org/wiki/%284142%29%20Dersu-Uzala

(4142) Dersu-Uzala

(4142) Dersu-Uzala – planetoida przecinająca w swej drodze wokół Słońca orbitę Marsa. Odkrycie Asteroida (4142) Dersu-Uzala została odkryta w 28 maja 1981 w Obserwatorium Kleť przez czeską astronom Zdeňkę Vávrovą. Nazwa pochodzi od bohatera filmu, który reżyserował Akira Kurosawa pt. Dersu Uzała, nakręconego na podstawie książek, które napisał Władimir Arsienjew. Przed jej nadaniem planetoida nosiła oznaczenie tymczasowe (4142) 1981 KE. Orbita Orbita planetoidy (4142) Dersu-Uzala nachylona jest pod kątem 26,5˚ do ekliptyki, a jej mimośród wynosi 0,151. Ciało to krąży w średniej odległości 1,91 j.a. wokół Słońca. Peryhelium orbity znajduje się 1,62 j.a., a aphelium 2,2 j.a. od Słońca. Na jeden obieg Słońca asteroida ta potrzebuje 2 lata i 234 dni. Właściwości fizyczne Jest to ciało, które ma najprawdopodobniej nieregularny kształt. Absolutna wielkość gwiazdowa (4142) Dersu-Uzala wynosi 13,6. Zobacz też Lista planetoid 4001–5000 lista ponumerowanych planetoid Bibliografia Linki zewnętrzne Nazwane planetoidy Planetoidy przecinające orbitę Marsa Obiekty astronomiczne odkryte w 1981

621

https://pl.wikipedia.org/wiki/B%20%28ujednoznacznienie%29

B (ujednoznacznienie)

B – druga litera alfabetu łacińskiego, trzecia litera alfabetu polskiego. B Chemia B – w chemii: symbol pierwiastka boru B – grupa witamin Fizyka B – mezon zawierający kwark denny i lżejszy antykwark lub antykwark denny i lżejszy kwark B – bozon cechowania postulowany przez teorię oddziaływań elektrosłabych. B – oznaczenie indukcji magnetycznej – wielkości wektorowej w fizyce, opisującej pole magnetyczne Informatyka B – w informatyce: symbol bajta – podstawowej jednostki informacji pamięci komputerowej B – język programowania stworzony przez Kena Thompsona i Denisa Ritchie w 1969 r. Matematyka B – cyfra symbolizująca decymalną wartość 11 w układzie szesnastkowym Metrologia B – oznaczenie bela – jednostki miary wielkości ilorazowych B – oznaczenie stopnia w skali Beauforta B – rozmiar miseczki stanika Muzyka B – alternatywna nazwa dźwięku H stosowana np. w Wielkiej Brytanii. W polskiej notacji muzycznej rzadko spotykana, głównie w nowszych wydawnictwach popularnych (np. opracowania na keyboard). B – album grupy I Am Kloot Technika B – symbol oznaczający sposób budowy urządzeń elektrycznych – od słowa Bezpieczna B – oznaczenie broni biologicznej – grupy broni masowej zagłady z szeregu ABC (Atomowa, Biologiczna, Chemiczna) B – typ monitora rzecznego zwany także monitorem gdańskim B (od ang. bulb – żarówka) – symbol czasu otwarcia migawki aparatu fotograficznego na czas nieograniczony (trwający od wciśnięcia spustu do jego zwolnienia). stopień twardości ołówka Transport B – w międzynarodowym kodzie samochodowym: oznaczenie Belgii Językoznawstwo B. – biernik b b – barn – jednostka przekroju czynnego b – w informatyce: symbol bita – najmniejszej porcji informacji b – dźwięk muzyczny, którego częstotliwość dla b¹ wynosi około 466,2 Hz b (od ang. bottom) – oznaczenie kwarku spodniego b – oznaczenie części stanów mezonów o izospinie jeden – symbol IPA spółgłoski Zobacz też skrót jednoliterowy.

622

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bliski%20Wsch%C3%B3d

Bliski Wschód

Bliski Wschód (arab. الشرق الأوسط; hebr. המזרח התיכון; per. خاورمیانه, Xâvar-e Miyâne; przestarzałe Lewant) – region geograficzny obejmujący głównie Azję Zachodnią, ale w pewnych kontekstach także obszary Europy i Afryki. Geografia Obejmuje on głównie państwa położone w południowo-zachodniej Azji. Najczęściej do krajów Bliskiego Wschodu zalicza się: Arabię Saudyjską, Bahrajn, Egipt, Irak, Iran, Izrael, Palestynę, Jemen, Jordanię, Katar, Kuwejt, Liban, Oman, Syrię, Turcję, Zjednoczone Emiraty Arabskie oraz w niektórych źródłach też Cypr. W sumie zajmują one powierzchnię ok. 9,7 mln km² z liczbą ludności wynoszącą 456 mln mieszkańców (2021). Historia Bliski Wschód jest regionem, gdzie prawdopodobnie rozpoczęły się procesy przejścia z paleolitu do neolitu. Region ten (Żyzny Półksiężyc) jest również kolebką wielkich cywilizacji starożytnych (Mezopotamia, starożytny Egipt) oraz trzech wielkich religii abrahamowych: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Przez prawie trzydzieści wieków było to centrum starożytnego świata. Było to też wielkie pole bitwy wielkich imperiów: Asyrii z Królestwem Medów, Medów z Persami, Persów z Królestwem Macedonii, Macedonii z Seleucydami, Seleucydów z Królestwem Partii, Partów z imperium rzymskim, Rzymu z Persją Sasanidów, Persów z Cesarstwem Bizantyńskim, Bizancjum z Imperium Arabskim, Arabów z krzyżowcami, krzyżowców z Mamelukami, Mameluków z Imperium Osmańskim, Turków z Persją Safawidów oraz muzułmanów z kolonializmem europejskim. Po I wojnie światowej na Bliskim Wschodzie ścierały się interesy Francji i Wielkiej Brytanii, po II wojnie zaczęły stopniowo tracić swe wpływy na rzecz Stanów Zjednoczonych. Uwarunkowania polityczne Współcześnie pod względem kulturowym zdecydowaną większość stanowi ludność arabskojęzyczna wyznająca islam (oprócz Arabów wyznają go również Turcy oraz ludy irańskie). Region ten był i nadal jest niestabilny pod względem politycznym, można wymienić chociażby konflikt izraelsko-arabski i związane z nim wojny izraelsko-arabskie, wojnę iracko-irańską czy wojnę w Zatoce Perskiej. Spójność geopolityczna Spójność geopolityczna regionu Bliskiego Wschodu jest związana z szeregiem czynników, które identyfikują ten obszar jako całość. Do czynników spajających region należą: przewaga ludności arabskiej na obszarze, większość sunnicka, dominacja języków semickich, wspólna tradycja, kultura i historia, działalność Ligi Państw Arabskich. Gospodarka Bliski Wschód jest bardzo ważnym regionem gospodarczym, gdzie koncentruje się znaczna część światowego wydobycia ropy naftowej. Ponadto krzyżują się tu ważne międzynarodowe linie komunikacji lotniczej i morskiej (Kanał Sueski). Pozostałe informacje Określenia Bliski, Środkowy i Daleki Wschód to typowy przykład nazwy etnocentrycznej, a w tym wypadku europocentrycznej, czyli z punktu widzenia Europejczyków. Nazwa „Bliski Wschód” oznacza południowo-zachodnią Azję i północno-wschodnią Afrykę. Obecnie w języku angielskim nazwa Near East jest wypierana przez Middle East (Środkowy Wschód). Badaniem starożytnych i nowożytnych, żywych i wymarłych kultur Bliskiego Wschodu zajmują się odpowiednie działy orientalistyki. Bliski Wschód odgrywa duże znaczenie gospodarcze i strategiczne. Leży na skrzyżowaniu trzech kontynentów: Europy, Azji i Afryki, przechodzą tędy ważne szlaki komunikacyjne z Europy i północy Afryki na Daleki Wschód. Drogi morskie przebiegają przez cieśniny czarnomorskie, Morze Śródziemne, Kanał Sueski, Morze Czerwone i zatokę Perską, krzyżują się linie powietrzne łączące najważniejsze porty lotnicze Europy z południową Afryką, Azją, Dalekim Wschodem i Australią. Przypisy Linki zewnętrzne Emiddle East – Strona portalowa o Krajach Bliskiego Wschodu Middle east expat portal Orientalistyka Regiony Afryki Regiony Azji

188421

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pinus%20clausa

Pinus clausa

Pinus clausa (Chapm. ex Engelm.) Vasey ex Sargent – gatunek drzewa iglastego z rodzaju sosna należącego do rodziny sosnowatych (Pinaceae). Sosna ta występuje w stanie dzikim w Ameryce Północnej na dwóch osobnych obszarach USA: jeden w centralnej Florydzie, drugi w zachodniej Florydzie i Alabamie. Populacje oddalone są od siebie o 200 km. Drzewa tego gatunku rzadko osiągają wiek 100 lat. Morfologia Pokrój Drzewo o owalnej, rozłożystej koronie. Tworzy także formy krzewiaste. Pień Przeważnie osiąga wysokość 5–10 m, wyjątkowo 21 m. Średnica pnia 45–50 cm. Kora cienka, brązowa do szarobrązowej, z wiekiem łuszczy się. Liście Igły zebrane po 2 na krótkopędach, długości 5–10 cm. Elastyczne, delikatnie skręcone, silnie zgięte łamią się. Szyszki Szyszki męskie cylindryczne, żółte, wyrastają blisko szczytu gałązki. Szyszki żeńskie początkowo żółte do fioletowych. Dojrzałe długości 4–8 cm, brązowe do szaro-brązowych, często w skupiskach. Łuski z niewielkim ostrym kolcem. Biologia i ekologia Drzewo jednopienne. Szyszki pozostają zamknięte przez wiele lat. Otwierają się pod wpływem wysokiej temperatury towarzyszącej pożarom lasu. Z uwolnionych nasion wyrasta nowe pokolenie drzew. Rośnie na piaszczystym podłożu, na terenach niesprzyjających wzrostowi dużych drzew innych gatunków, dzięki czemu może z nimi z sukcesem współzawodniczyć o dostęp do światła. Preferuje miejsca nasłonecznione. Stanowiska P. clausa pełnią istotną rolę jako siedlisko zagrożonego gatunku jaszczurki Plestiodon reynoldsi należącego do rodziny scynków. Systematyka Synonimy: Pinus inops Aiton var. clausa Chapman ex Engelmann, P. clausa var. immuginata D.B. Ward. Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus: podrodzaj Pinus sekcja Trifoliae podsekcja Contortae gatunek P. clausa Zagrożenia Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) początkowo przyznała temu gatunkowi kategorię zagrożenia LR/nt (lower risk/near threatend) w skali całego świata, uznając za bliski zagrożeniu. Ponieważ liczebność populacji nie wykazuje spadku i gatunek nie jest eksploatowany na dużą skalę, klasyfikacja ta została zmieniona w 2013 r. na LC (least concern). Zastosowanie Ze względu na liczne i gęste gałęzie drewno P. clausa zazwyczaj nie nadaje się do wykorzystania. Jeżeli już jest wykorzystywane, to najczęściej stanowi źródło miazgi drzewnej. Przypisy Bibliografia Sosnowate

188422

https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Zamczysko%20%28wojew%C3%B3dztwo%20%C5%9Bwi%C4%99tokrzyskie%29

Rezerwat przyrody Zamczysko (województwo świętokrzyskie)

Rezerwat przyrody Zamczysko – rezerwat leśny w leśnictwie Widełki w Nadleśnictwie Łagów, na terenie Cisowsko-Orłowińskiego Parku Krajobrazowego, w gminie Bieliny między miejscowościami Makoszyn i Widełki w powiecie kieleckim, w województwie świętokrzyskim. Powierzchnia: 14,55 ha (akt powołujący podawał 12,96 ha) Rok utworzenia: 1959 Dokument powołujący: Zarządz. MLiPD z 15 maja 1959; MP. 61/1959, poz. 310 Numer ewidencyjny WKP: 021 Charakter rezerwatu: ścisły Przedmiot ochrony: fragmenty lasu mieszanego bukowego o charakterze pierwotnym. Położony jest w centralnej części Pasma Orłowińskiego i zajmuje szczytową część góry Wysokówki (412 m n.p.m.). Rezerwat porośnięty jest pięknym mieszanym lasem bukowym z domieszką jodły, jawora, klonu i dębu bezszypułkowego z runem typowym dla buczyn dolnoreglowych. Przedmiot ochrony w rezerwacie stanowi zbiorowisko roślinne żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae- Fagetum rzadko spotykane na niżu. Niektóre okazy drzew osiągają wiek około 220 lat. Spośród roślin zielnych występują tu m.in.: żywiec cebulkowy, żywiec gruczołowaty, marzanka wonna, kopytnik pospolity, gajowiec, nerecznica krótkoostna, czyściec leśny, bluszcz pospolity i czosnek niedźwiedzi. W rezerwacie Zamczysko nie wykonuje się żadnych zabiegów gospodarczych. Atrakcyjność rezerwatu zwiększa występowanie stanowiska archeologicznego w miejscu dawnego ośrodka kultu pogańskiego. Przypisy Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim Rezerwat przyrody Zamczysko Rezerwat przyrody Zamczysko Makoszyn Ochrona przyrody w powiecie kieleckim

624

https://pl.wikipedia.org/wiki/Blechnarka

Blechnarka

Blechnarka (dodatkowa nazwa w j. łemkow. , trb. Blichnarka) – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Uście Gorlickie. Leży na Ropą dopływem Wisłoki. Nazwa i położenie Nazwa wsi pochodzi od słowa blechnar, oznaczającego prawdopodobnie rzemieślnika bielącego surowe płótno. Miejscowość leży w górnym biegu rzeki Ropy, w pobliżu jej źródlisk, na wysokości ok. 550 m n.p.m. Od wschodu wznosi się nad nią Wysota (788 m) i już w głównym grzbiecie Borsuczyna (734 m). Na południu w wododziale Płaziny (825 m), Buków Garb (764 m), Czerszla (772 m), a dalej ku zachodowi Jawor (723 m) i Cigelka (807 m). Historia Wieś została założona na surowym korzeniu w 1528 przez polskich rycerzy Gładyszów z Szymbarku i lokowana na prawie wołoskim. Osadnictwo wołoskie miało tu miejsce już wcześniej. W 1581 istniało we wsi pięć dworzyszcz wołoskich. W jej okolicach mieli swoje okopy konfederaci barscy. W lipcu 1770 Rosjanie rozbili obóz konfederatów, broniących się pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego nad Blechnarką. Podczas walk zniszczeniu uległa pierwsza cerkiew, na której miejscu stoi prawdopodobnie obecna kaplica św. Mikołaja. W 1785 osada liczyła 510 osób (spis katastralny). W XIX wieku zamieszkiwało ją około 450 ludzi (rolników, hodowców bydła, tkaczy oraz bielarzy płócien). Przy cerkwi istniała jednoklasowa szkoła, do której uczęszczało około czterdzieścioro dzieci. Podczas I wojny światowej, od 1 do 4 kwietnia 1915 w okolicy wsi toczyły się zacięte walki Rosjan z wojskami austro-węgierskimi, nazywane "Bitwą Wielkanocną". Wybudowano dwie linie obronne wyposażone w zasieki z drutu kolczastego, okopy, bunkry dowodzenia, stanowiska ckm-ów i ziemianki mieszkalne. Starcia objęły przede wszystkim stoki pobliskich szczytów: Jaworzynki (869 m n.p.m.) i Wysoty (784 m n.p.m.). Na czas walk mieszkańcy zostali ewakuowani do Czarnej koło Uścia. Część zabudowy uległa w trakcie starć zniszczeniu.. W okresie dwudziestolecia międzywojennego we wsi stało 110 domów (około czterystu mieszkańców). W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego. Obecnie żyje tu około czterdzieścioro mieszkańców w szesnastu domach. W dniu świętych Kosmy i Damiana odbywa się tradycyjne święto – "keresz". Zabytki Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego cerkiew św. Kosmy i św. Damiana, cmentarz wojenny nr 49 z czasów I wojny światowej. Obiekty sakralne prawosławna cerkiew filialna pod wezwaniem Świętych Kosmy i Damiana z XIX wieku (zbudowana jako greckokatolicka), należąca do parafii w Wysowej-Zdroju. Szlaki piesze Wysowa-Zdrój – Blechnarka – Przełęcz Wysowska (610 m n.p.m.) – Przełęcz Regetowska (646 m n.p.m.) – Regietów od drogi na Przełęcz Wysowską do cmentarza wojennego nr 49 i dalej do granicy ze Słowacją (szlak cmentarny) od drogi na Przełęcz Wysowską do cmentarza wojennego nr 50 na Wysocie (784 m n.p.m.) (szlak cmentarny) Cmentarz wojenny nr 50 – Wysowa Przejście graniczne W miejscowości do 21 grudnia 2007 znajdowało się turystyczne przejście graniczne ze Słowacją. W związku z przystąpieniem Polski do strefy Schengen przejście zostało otwarte, a jego przekraczanie stało się dozwolone dla każdego przez cały czas. Przypisy Linki zewnętrzne Pełny opis, historia i fotografie Wsie w powiecie gorlickim

188423

https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Zamczysko%20Turskie

Rezerwat przyrody Zamczysko Turskie

Rezerwat przyrody Zamczysko Turskie – rezerwat leśny w gminie Osiek, w powiecie staszowskim, w województwie świętokrzyskim. Jest położony pomiędzy zabudowaniami miejscowości Tursko Małe i Kolonia Tursko, ale w obrębie ewidencyjnym Strużki. Powierzchnia: 2,52 ha (akt powołujący podawał 2,45 ha) Rok utworzenia: 1979 Dokument powołujący: Zarządz. MLiPD z 19.04. 1979; , § 12 Numer ewidencyjny WKP: 011 Charakter rezerwatu: częściowy Przedmiot ochrony: las mieszany o charakterze pierwotnym, porośnięty mieszanym lasem bukowym z domieszką jodły, jawora, klonu i dębu bezszypułkowego z runem typowym dla buczyn dolnoreglowych Rezerwat obejmuje niewielkie, pagórkowate wzniesienie, na którym znajdują się pozostałości wałów ziemnych. W runie występują: podagrycznik pospolity, zdrojówka rutewkowata, starzec gajowy, kuklik pospolity, czyściec leśny. Na niewielkiej śródleśnej polanie można spotkać tomkę wonną i groszek leśny. Według obowiązującego planu ochrony ustanowionego w 2004 roku, obszar rezerwatu objęty jest ochroną czynną i krajobrazową. Przypisy Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim Strużki

188424

https://pl.wikipedia.org/wiki/ZPP

ZPP

Zrzeszenie Prawników Polskich Związek Patriotów Polskich Związek Pielęgniarek Polskich

188426

https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Zielonka

Rezerwat przyrody Zielonka

Rezerwat przyrody Zielonka – rezerwat leśny leżący na terenie Nadleśnictwa Ostrowiec Świętokrzyski, pomiędzy miejscowościami Czyżów Szlachecki i Dziurów w gminie Zawichost, w powiecie sandomierskim, w województwie świętokrzyskim. Powierzchnia: 20,88 ha (akt powołujący podawał 21,09 ha) Rok utworzenia: 1974 Dokument powołujący: Zarządz. MLiPD z 16.09 1974; , § 6 Numer ewidencyjny WKP: 009 Charakter rezerwatu: częściowy Przedmiot ochrony: fragment wielogatunkowego lasu liściastego o cechach zespołu naturalnego W skład drzewostanu wchodzą: lipa drobnolistna, dąb, wiąz, brzoza i osika. Podszycie stanowią: leszczyna, kalina, szakłak, dereń świdwa, głóg i jarzębina. Liczne runo leśne, m.in. rzadkie i chronione: lilia złotogłów, pierwiosnka lekarska, konwalia majowa i kruszczyk szerokolistny. Zespół leśny położony jest na terenie wąwozów lessowych ze stromymi zboczami. Przypisy Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim Dąbie (powiat sandomierski)

188429

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sytuacja%20prawna%20i%20spo%C5%82eczna%20os%C3%B3b%20LGBT%20w%20Kanadzie

Sytuacja prawna i społeczna osób LGBT w Kanadzie

Prawo wobec kontaktów homoseksualnych Kanada zalegalizowała kontakty homoseksualne w 1969 roku. W tym samym roku wiek dopuszczający kontakty homo- i heteroseksualne został zrównany. Homoseksualizm został skreślony z listy chorób w 1972 roku. Ochrona prawna przed dyskryminacją Zakaz dyskryminacji przez wzgląd na orientację seksualną istnieje od 1996 roku na szczeblu federalnym w co najmniej trzech różnych aktach prawnych – kodeksie karnym, akcie o prawach człowieka i akcie regulującym prawa i wolności społeczne. Kanadyjska konstytucja gwarantuje wszystkim obywatelom równość wobec prawa i zakazuje dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny. W 2002 roku sąd zinterpretował konstytucję jako chroniącą przed dyskryminacją także przez wzgląd na orientację seksualną. Decyzja ta dotyczyła legalizacji małżeństw homoseksualnych w prowincji Ontario. W Kanadzie są przepisy przyznające prawo azylu z powodu prześladowań przez wzgląd na orientację seksualną we własnym kraju. Od 1992 roku geje nie są wykluczeni ze służby wojskowej z powodu swojej orientacji seksualnej. Uznanie związków osób tej samej płci W 1996 roku pary homoseksualne otrzymały na szczeblu federalnym pierwsze prawa – prawa pracownicze (jako konkubinaty). W 2000 roku uznano na szczeblu federalnym konkubinaty par tej samej płci, chociaż już wcześniej uznano je we wszystkich poszczególnych prowincjach i terytoriach. Od 2001 roku trzy prowincje zalegalizowały związki partnerskie. Począwszy od 2002 roku, pary homoseksualne zwracały się do sądów, by te uznały ich prawo do zawierania małżeństw. Kolejne orzeczenia tych instytucji w dziewięciu regionach Kanady popierały prawa gejów i lesbijek do zawierania małżeństw homoseksualnych. Ostatecznie rząd Kanady zaproponował projekt legalizujący małżeństwa homoseksualne na szczeblu federalnym. W czerwcu 2005 roku projekt przyjęła niższa izba parlamentu stosunkiem głosów 158:133. 19 lipca 2005 roku kanadyjski Senat przyjął tę samą ustawę stosunkiem głosów 47 – za, 21 – przeciw i 3 wstrzymujące się. Ustawa weszła w życie pod koniec lipca 2005 roku. Kanada jest czwartym, po Holandii, Belgii i Hiszpanii krajem, w których małżeństwa homoseksualne są legalne. Prawo kanadyjskie zezwala parom homoseksualnym na adopcję dzieci. Spis powszechny z 2001 roku wykazał, iż w kraju istnieje co najmniej 35 000 par homoseksualnych, wychowujących ponad 5000 dzieci. Sytuacja prawna osób LGBT w poszczególnych prowincjach i terytoriach Kanady Życie osób LGBT w kraju Kanadyjczycy należą do bardzo tolerancyjnych społeczeństw. Uważa się, że są najbardziej przyjaznym mniejszościom seksualnym narodem w obu Amerykach. Według badania opinii publicznej, przeprowadzonego w 2002 roku w ramach Pew Global Attitudes Project, 69% Kanadyjczyków uważa, że homoseksualizm powinien być akceptowany przez społeczeństwo. Przeciwnego zdania jest 26% obywateli kraju. Według badania z 2006 roku 59% Kanadyjczyków uważa, że pary jednopłciowe powinny mieć prawo do wzięcia ślubu. Przeciwnego zdania jest 33% obywateli państwa. Badanie opinii publicznej z 2006 roku pokazało, że 58% obywateli Kanady chce, aby małżeństwa homoseksualne były nadal legalne. Przeciwnego zdania jest 36% Kanadyjczyków. Jednocześnie 72% obywateli państwa sądzi, że duchowny powinien mieć prawo odmówić udzielenia ślubu parze homoseksualnej, jeśli stoi to w sprzeczności z jego przekonaniami religijnymi. Przeciwnego zdania jest 23% Kanadyjczyków. Według ankiety z 2007 roku 62% Kanadyjczyków chce dodania orientacji seksualnej do kategorii chronionych przez Kanadyjską Kartę Praw i Swobód. Przeciwnego zdania jest 29% obywateli społeczeństwa. W Kanadzie istnieje duża scena gejowska, z licznymi gejowskimi lokalami, zwłaszcza w Toronto, ale także w każdym dużym mieście. Działają tu liczne organizacje, wydawane są publikacje i organizowane parady gejów i lesbijek. Największa z nich odbywa się w Toronto, gromadząc w 2005 roku przeszło 1,5 miliona osób. W kraju działa kanał telewizyjny o tematyce homoseksualnej. Kościół katolicki w Kanadzie jest wciąż zdecydowanie przeciwny gejom i lesbijkom, jednak otwarte stanowisko wyraża szereg tamtejszych kościołów protestanckich, zwłaszcza Zjednoczony Kościół Chrystusa, czy Kościół anglikański. Zobacz też Sytuacja prawna osób LGBT na świecie Przypisy Kanada LGBT w Kanadzie Prawo w Kanadzie

625

https://pl.wikipedia.org/wiki/Buk

Buk

Buk (Fagus L.) – rodzaj drzew z rodziny bukowatych. Wyróżnianych jest w jego obrębie zwykle 10–11 gatunków. Występują one głównie w strefie umiarkowanej na półkuli północnej, najdalej na południe sięgając do Meksyku i Wietnamu. W Ameryce Północnej rośnie jeden gatunek – buk wielkolistny, w Europie obecne są dwa – buk zwyczajny i wschodni (w Polsce występuje w stanie naturalnym tylko ten pierwszy), pozostałe gatunki rosną w Azji Wschodniej. Są to ważne drzewa leśne w strefie umiarkowanej, w strefie międzyzwrotnikowej ograniczające się do występowania w lasach górskich. Buki są istotnym źródłem surowca drzewnego, zwłaszcza wielkolistny w Ameryce Północnej oraz gatunki europejskie. Buki, zwłaszcza w odmianach o oryginalnym pokroju, kształcie i barwie liści są popularnie uprawiane jako rośliny ozdobne. Morfologia Pokrój Drzewa osiągające wysokość do 40–50 m (buk zwyczajny i wschodni), 30–40 m (buk wielkolistny i japoński), pozostałe są niższe, często wielopniowe i nisko rozgałęzione. Kora jest cienka, gładka, szara lub popielata. Występują krótko- i długopędy. Pąki są wrzecionowate – długie i ostro zakończone. Liście Sezonowe, skrętoległe, wsparte przylistkami, które szybko odpadają. Blaszki są cienkie, w pączku złożone, jajowate, eliptyczne i odwrotnie jajowate, o długości od 6 do 12 cm, rzadko do 16 cm. Najczęściej całobrzegie, rzadziej faliście karbowane lub ząbkowane. Użyłkowanie jest pierzaste, nerwy boczne są liczne, proste, równoległe i nierozgałęzione, dochodzą do ząbków na brzegu blaszki lub skręcają przed brzegiem ku wierzchołkowi. Młode liście, nerwy i brzegi liścia są pokryte w różnym stopniu jedwabistymi włoskami. Kwiaty Jednopłciowe, męskie i żeńskie wyrastają w osobnych kwiatostanach, ale na tych samych drzewach (rośliny są jednopienne). Kwiatostany rozwijają się w kątach liści, męskie – w jajowatych główkach lub pęczkach na wiotkich, zwisających szypułach. Kwiaty męskie składają się z 4–7 zrastających się działek kielicha, korony brak, długich pręcików jest 6 do 16. Kwiaty żeńskie zwykle wyrastają parami, są krótkoszypułkowe, wsparte kupulą (okrywą), trój- lub czterodzielną. Szyjki słupka są trzy, cienkie, odgięte. Owoce Bukiew: 1, 2, rzadko 3 trójgraniaste orzeszki, zamknięte w okrywie pokrytej kolczastymi lub listkowatymi wyrostkami. Okrywy drewnieją osiągając u różnych gatunków zwykle od 1 do 2,5 cm, ale u kilku są wyjątkowo długie i cienkie osiągając do 10 cm (np. u buka Englera i japońskiego). Kształt i wielkość okryw oraz budowa pokrywających je wyrostków są ważnymi cechami diagnostycznymi przy oznaczaniu gatunków. Systematyka Pozycja systematyczna Rodzaj stanowi klad bazalny rodziny bukowate z rzędu bukowców. W obrębie rodziny wyodrębniany do monotypowej podrodziny Fagoideae K. Koch. Wykaz gatunków Fagus chienii W.C.Cheng Fagus crenata Blume – buk karbowany Fagus engleriana Seemen ex Diels – buk Englera Fagus grandifolia Ehrh. – buk wielkolistny, buk amerykański Fagus hayatae Palib. ex Hayata Fagus japonica Maxim. – buk japoński Fagus lucida Rehder & E.H.Wilson – buk lśniący Fagus multinervis Nakai Fagus orientalis Lipsky – buk wschodni Fagus sinensis Oliv. Fagus sylvatica L. – buk zwyczajny Fagus × taurica Popl. – buk pośredni W strefie umiarkowanej półkuli południowej występuje rodzaj bukan (Nothofagus) nazywany bukiem południowym, którego przedstawiciele dawniej włączani bywali do rodzaju Fagus (podobnie jak rodzaj kasztan Castanea). Zastosowanie Buki sadzone są jako rośliny ozdobne, zwłaszcza w odmianach, których szczególnie dużo (różniących się pokrojem, kształtami i barwą liści) wyhodowano w przypadku buka zwyczajnego. Drzewa tego rodzaju są ważnym źródłem cenionego surowca drzewnego. Drewno bukowe było stosowane w wielu historycznych wyrobach techniki, należały do nich m.in. bardziej obciążone części wozów konnych (szprychy i dzwona kół, luśnie [wzmocnienie osi], rozwory [drągi do regulacji rozstawu osi], osady dyszla i dyszle), elementy amortyzujące karet, ramy, panewki w łożyskach ślizgowych, koła zębate i pasowe (zwłaszcza do maszyn młyńskich i rolniczych), części szkutnicze (stępki i nadbudówki statków, wiosła żeglarskie), elementy pługów, kratownice i zęby bron, podzespoły obrabiarek do drewna, płyty robocze stołów stolarskich i ciesielskich do ręcznej obróbki drewna. Obecnie jest szeroko wykorzystywane w meblarstwie (ramy mebli tapicerowanych, części mebli giętych), stanowi też podstawowy składnik sklejki brzozowo-bukowej, która znajduje zastosowanie w motoryzacji (elementy konstrukcyjne siedzeń autobusowych, skrzynie ładunkowe pojazdów dostawczych) i w modelarstwie. Obróbka buku wymaga starannego odpylania, ponieważ pyły drewna bukowego są uważane za rakotwórcze. Nasiona buków są jadalne i uznawane za smaczne. Zobacz też buczyna Przypisy Bukowate

627

https://pl.wikipedia.org/wiki/Be

Be

Be – symbol pierwiastka chemicznego Berylu °Bé – stopień w skali Baumégo .be – krajowa domena internetowa najwyższego poziomu przypisana dla stron internetowych z Belgii Be (Бб, nazwa cyrylicka: бэ) – druga litera podstawowej cyrylicy. Be – amerykańskie przedsiębiorstwo Muzyka Be – album muzyczny rapera Commona Be – album muzyczny zespołu BTS Be – singel zespołu Voo Voo Zobacz też BE

630

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bondage

Bondage

Bondage (z ang. „krępowanie”) – zabawa seksualna polegająca na tym, że jeden z partnerów krępuje drugiego za pomocą sznura lub kajdanek, ewentualnie innymi przedmiotami nadającymi się do krępowania, jak chusty czy apaszki (Scarf bondage); skrępowany partner godzi się poddać fantazji erotycznej drugiego lub jeden z partnerów zgadza się grać rolę dominującą, aby zaspokoić potrzebę odczuwania poniżenia przez drugiego partnera lub by partner dominujący zaspokoił swoją potrzebę zdobycia władzy i pragnienie zniewolenia drugiej osoby. Często występuje także w praktykach sadomasochistycznych. Zobacz też kinbaku masochizm parafilia pornografia sadyzm Przypisy BDSM

188430

https://pl.wikipedia.org/wiki/Teresa%20Lipowska

Teresa Lipowska

Teresa Maria Lipowska-Zaliwska z domu Wittczak (ur. 14 lipca 1937 w Warszawie) – polska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna. Życiorys Jest najstarszą córką urzędników, Marii z domu Niegowskiej (1912-2005) i Eugeniusza Wittczaków. Pierwsze lata życia spędziła w Warszawie, po wojnie zamieszkała z rodziną w Łodzi. Wychowywała się z dwójką młodszego rodzeństwa, siostrą Elżbietą (1941–1990) i bratem Andrzejem (ur. 1945). W dzieciństwie rozpoczęła naukę gry na fortepianie, poza tym grała w przedstawieniach szkolnych i recytowała wiersze, a w wieku dziewięciu lat zadebiutowała na deskach teatru, grając królewnę-żabkę w spektaklu Za siedmioma górami wystawianym w Teatrze Lutnia w Łodzi. Mając 13 lat, debiutowała na ekranie jako statystka w filmie Pierwszy start Leonarda Buczkowskiego. W 1955 ukończyła średnią szkołę muzyczną w klasie fortepianu w Łodzi, dwa lata później ukończyła studia na Wydziale Aktorskim PWSFTviT w Łodzi. W latach 60. zaczęła występować w Teatrze Telewizji, pracowała też w Teatrze Polskiego Radia. W latach 1957–1975 występowała w warszawskim Teatrze Ludowym, następnie do 1985 – w Nowym. Grała też w Teatrze Współczesnym i TM „Roma”. W latach 1985–1992 była etatową aktorką Teatru Syrena w Warszawie, w którym kontynuowała pracę także po przejściu na emeryturę. Wiele lat była związana z kabaretem „Dudek”. Od 2000 występuje jako Barbara Mostowiak, nestorka rodu w serialu TVP2 M jak miłość. W 2007 obchodziła jubileusz 50 lat pracy zawodowej na scenie podczas benefisu w Teatrze Kwadrat w Warszawie oraz została jedną z bohaterek książki Siła codzienności Marzanny Graff. W 2010 została wyróżniona nagrodą Wielki Splendor przez Zespół Artystyczny Teatru Polskiego Radia. W 2017 została uhonorowana Odznaką „Za Zasługi dla Miasta Łodzi”. Również w 2017 premierę miała książka pt. „Nad rodzinnym albumem”, będąca wywiadem z aktorką przeprowadzonym przez Ilonę Łepkowską. Życie prywatne W 1957 poślubiła Aleksandra Lipowskiego, operatora filmowego, z którym rozwiodła się po trzech latach małżeństwa. W grudniu 1963 wyszła za aktora Tomasza Zaliwskiego; ślubu udzielił im ks. Jan Twardowski. Byli małżeństwem aż do śmierci Zaliwskiego w 2006. Ma z nim syna Marcina. Mieszka na warszawskich Kabatach. Filmografia Filmy Źródło: Filmpolski.pl. Seriale telewizyjne Źródło: Filmpolski.pl. Słuchowiska radiowe 1964: Śpiąca królewna – wróżka #2 1973: O krasnoludkach i sierotce Marysi – królowa Tatra 1976: Baśnie o Bolku i Lolku: Królowa Zima – Królowa Zima 1976: Pinokio – Wróżka 1978: Tomcio Paluch – Walentowa 1979: Calineczka – Chrabąszczowa 1984: Król Maciuś na wyspie bezludnej – nauczycielka (odc. 5) 1988: Los i łut szczęścia – Kobieta (odc. 2) 1988: Pies i wilk – Gospodyni 199?: Czarodziejski fikołek, czyli to nie moja sprawa – pani z jabłkami 199?: Doktor Żywago – Matka Borysa 1993-1994: Kajtuś czarodziej – Kobieta #1 1995: Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki 1996: Filip 1996: Fermenty 1997: Noc wigilijna – kuma II 1998: Chłopi – Wójtowa 1998: Nad Niemnem – Starzyńska, matka Janka Bohatyrowicza (odc. 12-13) 1999: Anna Karenina – Elżbieta Pietrowna (odc. 34) 1999: Złodziej – Matka 2000: Chata za wsią – Baba #1 (odc. 4) 2000: Maskarada 2001: Moralność pani Dulskiej 2002: Stara baśń – Jaga (odc. 2, 7) 2003: Przygody Dona Kichota – gospodyni (odc. 2-3, 23, 40) 2004: Przemiana – posługaczka 2008: Porządki – Sąsiadka 2010: Narrenturm – Megiera I 2011: Ostatnie życzenie – Babka (Kraniec świata) 2012: Boży bojownicy – Starucha 2016: Biblia Audio. Superprodukcja 2018-nadal: W Jezioranach – Stanisława Dobrowolska-Dobrowolska Polski dubbing Spis sporządzono na podstawie materiału źródłowego: Odznaczenia i nagrody Odznaczenia 1977: Złoty Krzyż Zasługi 1984: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski 2007: Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” 2017: Odznaka „Za Zasługi dla Miasta Łodzi” Nagrody 2004: nagroda „Tele Ekran” przyznana przez czytelników pisma „Tele Tydzień” za rolę Barbary Mostowiak w M jak miłość 2017: nagroda „Platynowa Telekamera 2017” Przypisy Bibliografia Teresa Lipowska – relacja biograficzna. Ośrodek KARTA Teresa Lipowska na zdjęciach w bibliotece Polona Ludzie urodzeni w Warszawie Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa) Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa) Odznaczeni Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Odznaczeni Odznaką „Za Zasługi dla Miasta Łodzi” Osobowości telewizyjne związane z TVP Polskie aktorki filmowe Polskie aktorki telewizyjne Polskie aktorki teatralne Polskie aktorki dubbingowe Urodzeni w 1937 Absolwenci Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi

631

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bytom

Bytom

Bytom (, ) – miasto na prawach powiatu w Polsce, w województwie śląskim, na Wyżynie Śląskiej, w centrum Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Bytom to jedno z najstarszych miast historycznego Górnego Śląska. Był siedzibą książąt piastowskich Księstwa Bytomskiego. 7 kwietnia 1348 Bytom wraz z całym Śląskiem został formalnie włączony do I Rzeszy Niemieckiej, której częścią był do 1806 roku. Od 1526 r. własność dynastii Hohenzollernów, a od 1623 r. – rodu Donnersmarcków jako Wolne Państwo Stanowe. W latach 1742–1945 miasto znajdowało się w granicach Prus oraz Niemiec, pełniąc istotną rolę jako ośrodek gospodarczy i administracyjny lokalnego zagłębia przemysłowego. Po wojnie znaczna część rodowitych mieszkańców wyemigrowała lub została przymusowo wysiedlona do Niemiec, a mężczyźni (szczególnie górnicy) wywiezieni do obozów pracy przymusowej w ZSRR. Z kolei z Kresów Wschodnich napłynęli liczni Polacy przesiedlani („repatriowani”) z terenów włączonych do ZSRR. Dekady PRL charakteryzowały się stałym naciskiem na rozwój przemysłu ciężkiego, prowadząc do rabunkowej eksploatacji górniczej, której skutki miasto nadal odczuwa. Dziś Bytom jest ważnym miejscem na kulturowej, rozrywkowej i industrialnej mapie regionu. Według danych GUS z 31 grudnia 2021 r., Bytom był zamieszkiwany przez 151 691 osób. Znajduje się on na 23. miejscu w rankingu największych miast w Polsce. Warunki naturalne Położenie Bytom położony jest w centralnej części Wyżyny Śląskiej na Wyżynie Miechowickiej, części Płaskowyżu Bytomsko-Katowickiego. Położenie geograficzne Bytomia wyznaczają współrzędne: 50°19′ i 50°26′ szerokości geograficznej północnej oraz 18°47′ i 18°58′ długości geograficznej wschodniej. Miasto znajduje się na średniej wysokości 280–290 m n.p.m., wahając się od 249 m n.p.m. w dolinie rzeki Bytomki do 346 m n.p.m. w rejonie rezerwatu Segiet. W rejonie Bytomia wydziela się kilka mniejszych jednostek morfologicznych. Centralny obszar miasta zajmuje Wyżyna Miechowicka otoczona od północy dolinami Dramy, Szarlejki i Brynicy, od południa Bytomką, natomiast od wschodu Wyżyna Miechowicka przechodzi w Wyżynę Siemianowicką. Północna część Bytomia znajduje się na terenie Garbu Tarnogórskiego. Miasto graniczy z gminą Zbrosławice (sołectwa Wieszowa i Ptakowice) oraz Zabrzem na zachodzie, Rudą Śląską i Świętochłowicami na południu, Chorzowem na południowym wschodzie, Piekarami Śląskimi i Radzionkowem na wschodzie oraz Tarnowskimi Górami na północy. Geologia Podłoże Wyżyny Miechowickiej, na której leży Bytom, stanowią łupki i piaskowce z pokładami węgla kamiennego i rudy żelaza z okresu karbonu. W Niecce Bytomskiej, leżącej w północnej części wyżyny, zalegają triasowe skały od pstrego piaskowca do wapienia muszlowego z dolomitami, w których znajdują się rudy cynku, ołowiu i żelaza. Górną warstwę stanowią gliny, piaski i żwiry z epoki plejstocenu. Gleba Pierwotnie na terenie Bytomia występowały gleby bielicowe i brunatnice, powstałe na osadach polodowcowych lub w dolinie Bytomki, na nanosach rzecznych. Obecnie, ze względu na intensywną działalność człowieka oraz zanieczyszczenie gleby (szczególnie groźne metalami ciężkimi: ołowiem i kadmem), podobnie jak całe środowisko, zostały przeobrażone. Klimat Bytom wraz z całym obszarem Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego leżą w obrębie śląsko-krakowskiej dzielnicy klimatycznej. Charakteryzuje ją przewaga wpływów oceanicznych nad kontynentalnymi oraz sporadyczne oddziaływanie docierających tu od południowego zachodu przez Bramę Morawską mas powietrza zwrotnikowego. Docierają tu również zimne masy powietrza arktycznego z północy – głównie w chłodnej połowie roku. Wilgotność względna powietrza waha się od 68 do 84%. Średnia temperatura stycznia wynosi ok. –3 °C, lipca +16,8 °C, roczna +8,12 °C. Średnia roczna suma opadów wynosi ok. 723 mm, najwyższe opady są w lipcu, a najniższe w lutym. Bytom, podobnie jak i cały obszar Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, cechuje także dość długi okres zalegania pokrywy śnieżnej oraz stosunkowo duża jej przeciętna grubość w porównaniu do nizinnych terenów Polski środkowej. Wody Bytom położony jest w wododziale Wisły i Odry. Większa część terytorium miasta leży w dorzeczu Odry i odwadniana jest przez Bytomkę oraz Potok Rokitnicki będący jej dopływem. Reszta miasta oddaje wody do Szarlejki i Brynicy. Na terenie miasta znajduje się kilkadziesiąt stawów, utworzonych głównie w wyrobiskach i zapadliskach. Kilkanaście z nich znajduje się na terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Żabie Doły”. Przyroda Około 20 procent powierzchni miasta zajmują lasy znajdujące się głównie w północno-zachodniej części miasta. Większość z nich zostały nasadzone sztucznie, z przewagą sosny, świerka i buka. Na granicy Bytomia i Tarnowskich Gór znajduje się wpisany w 2017 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO rezerwat leśny Segiet będący fragmentem krajobrazu pogórniczego Srebrnej Góry. W jego sąsiedztwie ochroną objęto nieczynne kamieniołomy dolomitu Blachówka ze skamieniałościami morza triasowego, formami krasowymi dolomitu oraz miejsce gniazdowania ptaków, także drapieżnych. Na granicy Bytomia, Chorzowa i Piekar Śląskich znajduje się zespół przyrodniczo-krajobrazowy Żabie Doły, na terenie którego występuje ponad 100 gatunków ptactwa, natomiast w Miechowicach w 2012 roku utworzono zespół przyrodniczo-krajobrazowy Miechowicka Ostoja Leśna. Na terenie miasta znajduje się także zabytkowy park miejski założony w 1840 roku. Rozwój administracyjny Pierwsze przedmieścia Bytomia powstały w średniowieczu i mieściły się poza murami obronnymi miasta, były to Błotnica, Dyngos, przedmieście Gliwickie oraz Krakowskie. Za przedmieściami rozciągały się należące do miasta grunty: Kleinfeld (‘małe pole’), Grossfeld (‘wielkie pole’) oraz rozległy las Dąbrowa Miejska (Städtisch Dombrowa). Do 1922 roku do miasta należał jako eksklawa Czarny Las (Schwarzwald – teren leśny, który przekształcił się w kolonie górnicze Frydenshutę i Zgodę). Eksklawa została odłączona od reszty miasta przez granicę polsko-niemiecką. W 1927 roku do Bytomia przyłączono Rozbark. W 1951 roku w wyniku reformy administracyjnej zlikwidowano powiat bytomski, a do miasta jako dzielnice przyłączono Bobrek i Karb (gmina Bobrek-Karb), Łagiewniki (gmina Łagiewniki), Miechowice (gmina Miechowice) oraz Szombierki (gmina Chruszczów). Po reformie administracyjnej w 1975 roku zniesiono podział na dzielnice, a nowymi częściami Bytomia stały się Stolarzowice i Górniki (gmina Stolarzowice) oraz Radzionków z dzielnicami: Rojca, Stroszek, Wiktor (Vitor), Sucha Góra, Lazarówka i Blachówka. 1 stycznia 1998 roku Radzionków, wraz z dzielnicą Rojca, ponownie stał się samodzielnym miastem. Demografia Ludność Bytomia na przestrzeni ostatnich 4 stuleci Uwaga: do Bytomia w latach 1975–1997 włączony był Radzionków Największą populację Bytom odnotował w 1987 r. – według danych GUS 239 800 mieszkańców. Piramida wieku mieszkańców Bytomia w 2014 roku. Nazwa miasta Według jednej z teorii, podobnie jak w przypadku Bytomia Odrzańskiego (w kronice Galla Anonima castrum Bytom) nazwa górnośląskiego Bytomia miała zostać utworzona za pomocą przyrostka dzierżawczego -jь od nazwy osobowej Bytom, będącej skróceniem (jak Radom, Radzim) imienia złożonego na Byto-/ps. bytъ- (np. Bytomir). W 1105 miejscowość wymieniona jako Bitom. Nazwę przytacza dokument papieża Idziego wystawiony dla zakonu tynieckiego z lat 1123–1125 jako Bitom. Około roku 1164 gród bytomski upamiętniono na tak zwanym tympanonie Jaksy z Kopanicy, który znajduje się we wrocławskim kościele św. Michała. Jako fundator widnieje tam ówczesny książę krakowski Bolesław Kędzierzawy, trzymający w dłoniach model kościoła z napisem „Bitom”. Niemiecki historyk Friedrich Gramer w monografii na temat miasta pt. „Chronik der Stadt Beuthen...” z 1863 roku podaje. że w historii nazwę notowano po polsku – „polnisch: Bythom, Bytom, Byti, Buthum”, łacińsku – „lateinisch: Bithomia, civitas bythomiensis” oraz niemiecku „deutsch: Beuthen (...) Ober-Beuther”. Podaje również znaczenie nazwy wywodząc ją od słowa być i na zasadzie analogii, przyrównując jego pierwszą funkcję do podobnych osad z łac. „mansio” jakie wcześniej w starożytnym Rzymie tworzyły się przy rzymskich drogach. Pisze on „Das wort Bytom soll von dem slavischen byti (bydź) (...) kommen (...) daher Bytom gleich mansio, Niederlassung”, czyli tłumacząc na język polski „Słowo Bytom ma pochodzić od słowiańskiego byti (bydź) (...) tak więc Bytom znaczy to samo co Mansio – siedziba”. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia dwie nazwy miasta zanotowane w dokumentach z 1200 roku Bytom oraz Biton. Nazwa miejscowości w zlatynizowanej formie Bythonia wymieniona jest w łacińskim dokumencie księcia Władysława Łokietka z 1315 roku wydanym w Krakowie. Miejscowość w zlatynizowanych formach Bithom oraz Bythom wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Beuthena, Bithonia, Bythonia. Nazwę Bytóm oraz Bytom w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił górnośląski pisarz, ksiądz Józef Lompa. W 1612 roku polską nazwę miejscowości Bytom wspomina Walenty Roździeński w swoim staropolskim poemacie o górnośląskim hutnictwie pt. „Officina ferraria abo Huta y warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego". W dziele opisuje leżące w pobliżu miejscowości obfite złoża rud srebra we fragmencie „Tym kruszcem przedtym Bytom, póki był nie zginął,, Srebrnym był zwan Bytomiem i tak wszędy słynął, W którym – mając srebra dość – mieszczanie k ozdobie, Srebrne stopnie stawiali u swych łożnic sobie.” W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Dolnego i Górnego Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miasto występuje pod polską nazwą Bytom oraz niemiecką nazwą Beuthen we fragmencie „Bytom, polnische Benennung der Stadte Nieder u. Ober Beuthen„. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany na przełomie XIX i XX wieku notuje nazwę miasta pod polską nazwą Bytom oraz niemiecką Beuthen. Historia Początki Bytomia sięgają już XI w., gdy zgodnie z dawnym podaniem, król Bolesław Chrobry na Wzgórzu św. Małgorzaty miał zbudować gród obronny. Od XII w. Bytom (gród), jako siedziba kasztelanii, rozwinął się w ważny ośrodek handlowy, rzemieślniczy i górniczy (kopalnie ołowiu i srebra). W 1241 gród i okoliczne osady zostały zniszczone przez Tatarów, a w roku 1254 osada wokół nowego kościoła NMP została odbudowana i lokowana na prawie niemieckim. Pod rządami Piastów śląskich pozostał Bytom do chwili wygaśnięcia linii opolskiej, tj. do 1532 roku. Rozkwit gospodarczy przypada na wiek XIV w związku z rozbudową górnictwa i hutnictwa. W 1526 został nadany przez Habsburgów w lenno Jerzemu Hohenzollernowi. Należał do Habsburgów do 1742 r., kiedy wraz z większością Śląska został zajęty przez Prusy. W okresie Wiosny Ludów dzięki działalności Józefa Łepkowskiego, Józefa Lompy i ks. Józefa Szafranka powstał Klub Narodowy z gazetą „Dziennik Górnośląski”, który walczył z germanizacją Śląska. W późniejszych latach działali Karol Miarka i ks. Norbert Bończyk. W 1921 r. przy podziale Górnego Śląska Bytom został w Niemczech (podczas plebiscytu za takim rozwiązaniem głosowało 74% mieszkańców miasta), ale z trzech stron otoczony granicą, co spowodowało spore problemy gospodarcze oraz m.in. transportowe. Wychodząc z bytomskiego rynku, w ciągu kwadransa można było piechotą dotrzeć do najbliższego przejścia granicznego. W okresie międzywojennym Bytom jako jedno z dwóch miast na terenie Niemiec (obok Kwidzyna – Polskie Gimnazjum w Kwidzynie) miał prywatne gimnazjum polskie. W latach 1919–1921 był siedzibą Polskiego Komisariatu Plebiscytowego. Działał tu pułk Strzelców Bytomskich, a w latach 1922–1931 Konsulat RP w Bytomiu. W czasie kampanii wrześniowej dnia 1 września 1939 Bytom został ostrzelany ogniem artyleryjskim z terytorium Polski. W czerwcu 1946 miasto zostało włączone administracyjnie do województwa śląskiego. Bytom obejmował zwarte śródmieście wokół historycznej Starówki oraz uprzemysłowione gminy włączone do miasta w 1951 r.: Bobrek, Karb, Szombierki, Łagiewniki, Miechowice, a od 1975 r. Radzionków, Sucha Góra, Stolarzowice, Górniki. W czasach największego zasięgu terytorialnego zajmował powierzchnię 8252 ha i liczył nawet 236 400 mieszkańców. Był ważnym ośrodkiem przemysłowym (63 tys. zatrudnionych w 1970 r.) Posiadał 6 kopalni węgla kamiennego: „Bobrek”, „Powstańców Śląskich”, „Dymitrow”, „Miechowice”, „Rozbark”, „Szombierki”; 2 elektrownie: im. W. Drzymały w Miechowicach i „Szombierki”; 2 huty żelaza: „Bobrek” i „Zygmunt”; zakłady górnicze rud cynku i ołowiu; zakłady wytwórcze maszyn hutniczych, lin i drutu, prefabrykatów budowlanych, odzieżowe (ZPO „Bytom”), zakłady mięsne, browar, mleczarnię i inne. Od 1945 r. Bytom jest siedzibą Opery Śląskiej. Najważniejsze daty: 1123 – pierwsza wzmianka o miejscowości, pod nazwą Bitom. 1179 – odłączenie kasztelanii Bytomskiej od Małopolski i włączenie do księstwa raciborskiego. 1241 – najazd Tatarów (Mongołów). 1253 – pierwsza wzmianka o kościele NMP. 1254 – lokacja miasta na prawie magdeburskim. 1258 – powstaje kościół i klasztor franciszkanów. 1281 – w granicach Księstwa Bytomskiego (Piastowie śląscy). 1348 – 7 kwietnia Karol Luksemburski wydał akt inkorporujący Bytom do Cesarstwa Niemieckiego (Rzymskiego). 1355 – umiera książę Bolko i wygasa bytomska linia Piastów. 1367 – nałożenie na miasto interdyktu kościelnego, co spowodowało kryzys gospodarczy. 1369 – podział miasta i zamku (rozebranego w XVI wieku). 1428 – pierwsza wzmianka o istnieniu szkoły parafialnej. 1526 – miasto przechodzi pod władzę austriackich Habsburgów. 1697 – ziemia bytomska uzyskała status Wolnego Państwa Stanowego (oznaczało to de facto ponowne stanie się księstwem). 1742 – po przegranej przez Austrię wojnie z Prusami Bytom staje się częścią Królestwa Prus. 1804 - wybuch wielkiego pożaru na bytomskich przedmieściach (Błotnica), który strawił 40 domów, 20 stodół i miejski folwark. 1821 – powstanie huty cynku Klara. 1840 – powstanie huty żelaza Pokój (Friedenshütte). 1859 – doprowadzenie linii kolejowej ze stacją w Karbiu. 1862 – wprowadzono gazowe oświetlenie ulic. 1867 - otwarto w Bytomiu pierwszą szkołę średnią - gimnazjum humanistyczne (obecnie znajduje się w nim siedziba Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej). 1868 – budowa pierwszego dworca kolejowego. 1870 – powstaje kopalnia Rozbark (niem. Heinitz). 1871 – wraz z Prusami Bytom wchodzi w skład II Rzeszy Niemieckiej. 1872 – powstaje kopalnia Centrum (niem. Karsten Centrum). 1873 – powstaje kopalnia Szombierki (niem. Hohenzollern). 1891 - granice administracyjne miasta powiększyły się o Czarny Las (niem. Beuthener Schwarzwald). 25 września 1895 – powstaje pierwsze na Górnym Śląsku Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Bytomiu regionalne gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” założone przez robotnika Józefa Tucholskiego. 1898 – uruchomienie tramwaju elektrycznego. 1900 – pierwsza premiera w nowym teatrze miejskim. 1909 - założono klub Beuthen 09. 1910 - wizyta cesarza Wilhelma II. 1918 – powstaje Naczelna Rada Ludowa (podkomisariat). 20 grudnia 1918 – powołanie do życia Komunistycznej Partii Górnego Śląska. 1919 – założenie w Bytomiu Głównego Komitetu Wykonawczego Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. 18 sierpnia 1919 – w I powstaniu śląskim nieudany atak 150 powstańców Jana Lortza na koszary Reichswery oraz nieudany atak 9 powstańców na hotel Skrocha w celu opanowania wojskowej centrali telefonicznej. 4 stycznia 1920 – założono klub Polonia Bytom. 1920 – założono w Bytomiu Towarzystwo Przyjaciół Nauk na Śląsku. 27/28 maja 1920 – nieudany atak niemieckich bojówek na Hotel Lomnitz, gdzie miał siedzibę Polski Komisariat Plebiscytowy. 25 sierpnia 1920 – w Bytomiu podpisano umowę kończącą II powstanie śląskie. 20 marca 1921 – plebiscyt górnośląski: w Bytomiu 28.889 (74,1%) głosujących opowiada się za przynależnością miasta do Niemiec, 10.102 (25,9%) za przyłączeniem do Polski, natomiast w powiecie bytomskim proporcje były odmienne – 62 965 głosów za Polską wobec 43 646 głosów za Niemcami. Decyzją Ligi Narodów Bytom pozostał w granicach Niemiec. 2/3 maja 1921 – podczas III powstania zajęcie na krótko Bytomia atakiem z Rozbarku i Miechowic przez powstańczy pułk Czesława Paula z Grupy „Wschód” i wyparcie powstańców przez rozjemcze wojska francuskie. koniec maja 1921 – zajęcie przez powstańców dworca kolejowego. 4 lipca 1921 – zabicie przez niemieckie bojówki dowódcy francuskiego garnizonu majora Bernarda Montallegre. 5 lipca 1921 – zajęcie miasta przez wojska brytyjskie. 1922 – ponowne przejęcie administracji miasta przez Niemców. listopad 1922 – siedziba Górnośląskiego Trybunału Rozjemczego. 1923 – w kopalni Heinitz (Rozbark) miała miejsce największa katastrofa w dziejach bytomskiego górnictwa. Na skutek wybuchu pyłu węglowego i pożaru zginęło 145 górników 1927 - do Bytomia została przyłączona gmina Rozbark. 1928 - wizyta prezydenta Paula von Hindenburga. 1929 – zbudowano stadion sportowy Hindenburg-Kampfbahn (obecny stadion TS Polonia Bytom) i wybudowanie budynku dzisiejszego Technikum Zespołów Szkół Mechaniczno – Elektronicznych 1929 - sterowiec Graf Zeppelin nad Bytomiem. Kapsuła czasu z 1929 roku w Muzeum Górnośląskim 1930 - rozpoczęła działalność Akademia Pedagogiczna, druga tego typu uczelnia wyzsza w Niemczech i jedyna na Śląsku). 1932 - na bytomskim stadionie wygłosił dwugodzinne przemówienie lider partii narodowosocjalistycznej (NSDAP) - Adolf Hitler. 1936 - niemieckie koleje uruchomiły pośpieszne połączenie Bytomia z Berlinem, obsługiwane przez specjalny pociąg zwany Fliegender Schlesier jadąc z przeciętną prędkością 128 kilometrów na godzinę, pokonywał cały dystans w czasie 4 godzin i 25 minut. 9 na 10 listopada 1938 – noc kryształowa, bojkot żydowskich sklepów i przedsiębiorstw, spalenie głównej synagogi. 1940–1945 – w mieście funkcjonowało kilka obozów pracy przymusowej oraz podobóz Auschwitz-Birkenau w Łagiewnikach Hubertshütte. 27 stycznia 1945 – zajęcie miasta przez Armię Czerwoną, który dokonała masowych grabieży, zbrodni i zniszczenia zabudowy miasta. 18 marca 1945 przekazanie miasta administracji polskiej. 1945 – pierwsze wysiedlenia ludności miejscowej w głąb Niemiec i przybycie do miasta pierwszych Polaków z centralnej Polski i Kresów Wschodnich - Bytom staje się jednym z większych skupisk Kresowian. 14 czerwca 1945 – pierwsza premiera w Operze Śląskiej. 1948 – powstanie Klubu Literackiego pod kierownictwem Władysława Studenckiego. 17 marca 1951 do Bytomia przyłączone zostają jako jego dzielnice gminy Bobrek-Karb, Łagiewniki, Miechowice i Szombierki (wówczas Chruszczów). 1954 – Polonia Bytom mistrzem Polski w piłce nożnej. 1962 – Polonia Bytom mistrzem Polski w piłce nożnej. 1964/1965 – Polonia Bytom zdobywcą Pucharu Karla Rappana. 1965 – Polonia Bytom zdobywcą Pucharu Ameryki. 1975 – kolejna reforma administracyjna – do Bytomia przyłączone zostają jako dzielnice Górniki, Radzionków, Stolarzowice i Sucha Góra. 1979–1980 – wyburzenie kwartału zabytkowych kamienic w ścisłym centrum Bytomia pomiędzy: pl. Kościuszki – ul. Piekarską – ul. Jainty – ul. Pokoju – dziś w tym miejscu stoi Centrum Handlowe Agora. 1980 – Szombierki Bytom mistrzem Polski w piłce nożnej. 1988 – powstanie oddziału Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. 1989 – powstanie oddziału Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Ludności Pochodzenia Niemieckiego (przekształcone w Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców Województwa Śląskiego oddział w Bytomiu). 1991 – powstanie Śląskiego Teatru Tańca. 1998 – Radzionków oddziela się od Bytomia i ponownie staje się odrębnym miastem. 2007 – Bytom wchodzi w skład Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. 2017 – wejście Bytomia w skład Metropolii Górnośląsko-Zagłębiowskiej. Polityka Bytom jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do rady miasta 25 radnych. Organem wykonawczym jest prezydent miasta. Siedzibą władz jest Urząd Miasta przy ul. Parkowej. Na czele bytomskiej Rady Miejskiej stoi Michał Staniszewski (KO), a jego zastępcami są Marek Wilk, Krzysztof Gajowiak, Grzegorz Nowak. Rada Miasta Uwagi W wyborach parlamentarnych w 2007 roku do sejmu i senatu trafiło trzech bytomskich polityków: Jacek Brzezinka (poseł PO), Wojciech Szarama (poseł PiS) oraz Andrzej Misiołek (senator PO). Bytom jest członkiem Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, Związku Miast Polskich oraz Związku Powiatów Polskich. Prezydent Prezydentem Bytomia w wyborach samorządowych w 2010 roku został Piotr Koj. Wygrał w drugiej turze wynikiem 52,93%. W wyniku referendum, które odbyło się 17 czerwca 2012 r. prezydent został odwołany ze stanowiska. Na 28 925 głosów ważnych „za” głosowało 28 154 osób (97,3%). Frekwencja wyniosła: 21,76% (aby referendum było ważne musiało pójść nie mniej niż 21 835 bytomian – 3/5 głosów oddanych w poprzednich wyborach). Wraz z prezydentem odwołano również radę miejską, na 28 884 głosów ważnych „za” głosowało 28 019 bytomian (97%). 16 września 2012 roku odbyła się pierwsza tura wyborów na prezydenta miasta. Do drugiej tury, która odbyła się 30 września, dostali się: bezpartyjny Damian Bartyla i Halina Bieda, reprezentująca Platformę Obywatelską. Przedterminowe wybory wygrał Bartyla, zdobywając ponad 70% poparcia wśród głosujących. W 2018 roku na urząd ten wybrano Mariusza Wołosza. W drugiej turze łącznie z wszystkich obwodów na Mariusza Wołosza zagłosowało 22 620 osób, co stanowi 53,54%, z kolei na Damiana Bartylę oddano 19 632 głosy, czyli 46,46%. Nadburmistrzowie Bytomia (1882-1945) 1882–1919 – Georg Brüning 1919–1924 – Alfred Stephan 1924–1925 – Hubert Leeber 1925–1933 – Adolf Knakrick 1933 – Oskar Wackerzapp (pełniący obowiązki) 1933–1945 – Walther Schmieding Prezydenci Bytomia (od 1945): 1945–1948 – Piotr Miętkiewicz 1971–1976 – Tadeusz Przybylski 1976–1985 – Paweł Spyra 1985–1990 – Witold Mączarowski 1990–1994 – Janusz Paczocha 1994–1996 – Józef Korpak 1996–1998 – Marek Kińczyk 1998–2006 – Krzysztof Wójcik 2006–2012 – Piotr Koj 2012 – Halina Bieda (pełniąca obowiązki) 2012 – 2018 – Damian Bartyla od 2018 – Mariusz Wołosz Zabytki, architektura i urbanistyka Układ urbanistyczny W Bytomiu zachowany został układ urbanistyczny średniowiecznego miasta typowy dla ówczesnych miast europejskich, lokowanych na prawie niemieckim. Z rogów prostokątnego rynku wybiegały pod kątem prostym po dwie ulice, a ponadto dwie w połowie dłuższych boków – z pierzei północnej i południowej. Kościół farny ulokowany był poza rynkiem świadcząc o jego przedlokacyjnym pochodzeniu. Obecny wygląd rynku, odbiegający od pierwotnego, jest wynikiem przebudów po II wojnie światowej. Wyburzenie zniszczonego po wojnie kwartału zabudowy w pierzei zachodniej spowodowało, że dzisiejszy rynek jest dwa razy większy od średniowiecznego. W miejscu usuniętej zabudowy stały co najmniej dwa bytomskie ratusze, z tego ostatni pochodzący z 1877 roku. Z przeprowadzonych na płycie rynku wykopalisk wiadomo, że co najmniej do XVI wieku niewielki murowany ratusz znajdował się pośrodku placu. Pod koniec XIII wieku miasto posiadało mury obronne z łamanego kamienia, z łupinowymi basztami. W XVI wieku fortyfikacje zostały wzmocnione wałem ziemnym. W skład fortyfikacji wchodził także nieistniejący zamek książęcy znajdujący się na placu Grunwaldzkim od XIII wieku, a niszczejący po podziale w 1369 roku. Do miast prowadziły bramy Pyskowicka, Gliwicka i Krakowska. Mury obronne miasta wyburzono w pierwszej połowie XIX wieku, do dziś zachowały się zaledwie małe fragmenty. Pamiątką po warownym grodzie są nazwy ulic Wałowej i Murarskiej. Średniowieczne nazwy zachowały również Krakowska, Gliwicka, Krawiecka, Browarniana i Rzeźnicza. Widocznym śladem po rozwoju przestrzennym Bytomia na przełomie XIX i XX wieku jest ciąg placów, prowadzący od Rynku poprzez plac Grunwaldzki, plac Sobieskiego do placu Akademickiego, uzupełniony leżącym nieco na uboczu placem Słowiańskim. Ścisłe centrum tworzy od drugiej połowy XIX wieku po dziś dzień położony na zachód od rynku plac Kościuszki wraz z głównym deptakiem miasta, ulicą Dworcową. Architektura O historycznej wartości miasta decydują w głównej mierze XIX wieczne kamienice, których wyjątkowa różnorodność stawia Bytom w czołówce polskich miast ze względu na ich wartość historyczną. Na terenie Bytomia znajduje się niemal pełny przekrój trendów architektury przełomu XIX i XX wieku, począwszy od stylów historyzujących, poprzez modernizm i secesję na ekspresjonizmie oraz funkcjonalizmie skończywszy. Na terenie śródmieścia znajdują się okazałe wille wybudowane w XIX oraz XX wieku. Zabytki Lista zabytków znajdujących się Bytomiu: grodzisko wczesnośredniowieczne „Na Małgorzatce” z XI wieku na wzgórzu św. Małgorzaty Średniowieczny układ urbanistyczny centrum miasta. Owalny plan zabudowy, prostokątny rynek i szachownicowy układ ulic. Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – wzniesiony przed 1254 r. (prawdopodobniej ok. 1230 r.); gotycki, przebudowany na początku XVI wieku i w połowie XIX wieku; we wnętrzu obraz Madonny Bytomskiej z ok. 1415 r. piwnice Domu Gorywodów – gotyckie podziemia z końca XIII wieku wymurowane z dolomitu. Kościół św. Wojciecha – (dawniej Mikołaja) wzniesiony w XIII wieku; przebudowywany w XV i w XVIII wieku. W latach 1833–1945 kościół parafialny parafii ewangelicko-augsburskiej średniowieczny krzyż pokutny w Łagiewnikach Stary cmentarz żydowski – założony w 1720 roku Kościół Świętego Ducha – barokowa kaplica wzniesiona w latach 1721–1728 na miejscu wcześniejszej drewnianej (wzniesionej przez Kazimierza księcia bytomskiego w XIII w.) Dom staromiejski przy ul. Stanisława Webera 2 z XVIII wieku Ruiny Pałacu von Thiele-Wincklerów z lat 1812–1817 w dzisiejszej bytomskiej dzielnicy Miechowice (niem. Miechowitz), zniszczonego w 1945, wraz z pozostałością po dawnym parku pałacowym Zespół zabudowy więzienia – jego początki sięgają lat 1858–1862 nowy cmentarz żydowski – założony w 1866 roku (decyzja uchylona) Cmentarz Mater Dolorosa – założony w 1868 roku z wieloma zabytkowymi nagrobkami budynek szkoły muzycznej – wzniesiony w latach 1867–1870 w stylu neogotyckim Park miejski założony w 1870 roku budynek przy ul. Antoniego Józefczaka 29 – dawny hotel, wzniesiony w 1871 roku kościół św. Małgorzaty – neogotycki, wzniesiony z 1881 roku kościół Świętej Trójcy – neogotycki, wzniesiony w 1886 willa przy ul. Sądowej 8 – neorenesansowa, wzniesiona w 1886 lub 1887 Zabudowa rejonu głównego dawnej kopalni Rozbark z lat 1886–1915 budynek starostwa powiatowego – eklektyczny, wybudowany w latach 1897–1898 Liczne zabytkowe kamienice z XIX i XX wieku (secesyjne, neorenesansowe, neogotyckie, eklektyczne) kamienica przy ul. Józefa Jainty 12 kamienica przy ul. Józefa Jainty 14 kamienica przy ul. Józefa Jainty 18 kamienica przy ul. Wojciecha Korfantego 31 Budynek sądu w stylu neorenesansowym z 2. połowy XIX wieku Zabytkowe osiedle robotnicze „Kolonia Zgorzelec” z przełomu XIX i XX wieku budynek siłowni Huty Bobrek wzniesiony w 1900 i 1907 roku Budynek IV Liceum Ogólnokształcącego – secesyjny, wzniesiony w 1902 roku Budynek Opery Śląskiej – wzniesiony w latach 1899–1903 w stylu neoklasycystycznym secesyjny Budynek Królewskiego Instytutu Higieny z lat 1902–1905, rozbudowany w 1912 roku secesyjna kamienica przy ul.Krawieckiej 3 z 1904 roku secesyjna kamienica przy ul. Dworcowej 22 z 1905 roku Budynek spalarni śmieci z maszynownią i komin maszynowni w dawnej oczyszczalni ścieków z 1905 roku Budynek Poczty – neorenesansowy wybudowany w latach 1905–1909 Nowa Kolonia Robotnicza – kolonia robotnicza w Bobrku wzniesiona w latach 1907–1922 Budynki w zespole dawnej kopalni Preussen z 1908 roku Kościół św. Jacka – neoromański, wzniesiony w latach 1908–1911 remiza strażacka w Łagiewnikach z 1911 roku cmentarz Jeruzalem w Rozbarku założony w 1920 roku wieża wyciągowa szybu Krystyna Kopalni Węgla Kamiennego Szombierki z 1929 roku Budynek I LO – ekspresyjny wzniesiony w 1929 roku modernistyczny budynek poczty z 1931 roku dom pogrzebowy z 1933 roku zakład kąpielowy z 1934 roku wieża ciśnień z 1935 roku Pomniki Lista pomników i tablic upamiętniających: Pomnik „Lew śpiący” na Rynku, autorstwa Theodora Kalidego Pomnik „Świetlika” przy ul. Dworcowej Pomnik Fryderyka Chopina na placu Sikorskiego, przed Operą Śląską Pomnik Stanisława Moniuszki Pomnik Wolności przy ul. Kraszewskiego Pomnik „Chłopiec na niedźwiedziu” Pomnik Ofiar terroru komunistycznego przed Urzędem Miejskim Pomnik ks. Jerzego Popiełuszki przy kościele Podwyższenia Krzyża Świętego Pomnik Karin Stanek przy Bytomskim Centrum Kultury Tablica upamiętniająca zburzenie bytomskiej synagogi w noc kryształową przy pl. Grunwaldzkim Tablica upamiętniająca istnienie w latach międzywojennych Polskiego Konsulatu Generalnego w Bytomiu przy ul. Gliwickiej Tablica upamiętniająca działanie Domu Polskiego „Ul” Pomnik Fryderyka II Wielkiego na koniu (nie istnieje) Pomnik Bismarcka w parku miejskim (nie istnieje) Pomnik poległych bojowników Selbstschutzu (nie istnieje) Pomnik upamiętniający mieszkańców powiatu bytomskiego poległych w wojnie francusko-pruskiej 1870–1871 (nie istnieje) Pomnik mieszkańców Rozbarku poległych w I wojnie światowej (nie istnieje) Pomnik ku pamięci 150 ofiar wypadku na kopalni Heinitz (Rozbark) 31 stycznia 1923 roku Pomnik żołnierzy Ententy zmarłych w niewoli niemieckiej Pomnik Horsta Wessela (nie istnieje) Pomnik żołnierzy 156 Pułku Piechoty poległych w I wojnie światowej (nie istnieje) Pomnik Karola Świerczewskiego Waltera (nie istnieje) Pomnik prezydenta Rzeszy Friedricha Eberta (nie istnieje) Kultura i rozrywka Kina Cinema City (CH Agora Bytom) BCKino (BCK) Teatr i opera Opera Śląska Wydział Teatru Tańca w Bytomiu Akademii Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie Teatr Tańca i Ruchu Rozbark (były Śląski Teatr Tańca) Teatr Górnośląski Chóry Chór Mieszany pw. św. Grzegorza Wielkiego Biblioteki Miejska Biblioteka Publiczna w Bytomiu Muzea Muzeum Górnośląskie Galerie Centrum Sztuki Współczesnej Kronika Śląska Galeria Sztuki Galeria Sztuki Użytkowej Stalowe Anioły Galeria „Rotunda” MBP Galeria „Suplement” Galeria/Restauracja „Klub Brama” Galeria „Pod Czaplą” Galeria „Stara Platforma” Galeria „Pod Sztrychem” przy Młodzieżowym Domu Kultury – ul. Powstańców Warszawskich 12 Galeria Sztuki „Od Nowa 2” Galeria SPAP „Plastyka” – Galeria „Kolor” Galeria „Stowarzyszenia.Rewolucja.Art.Pl” Galeria Pojazdów Zabytkowych Inne instytucje kultury Bytomskie Centrum Kultury 2 Młodzieżowe Domy Kultury Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców Woj. Śląskiego – Oddział Bytom Imprezy cykliczne Bytom Film Festival Bytomska Noc Świętojańska Poetycki Konkurs im. Stanisława Horaka Bytomska Jesień Literacka Bytomski Półmaraton Dni Bytomia Festiwal Dziwnie Fajne Festiwal Muzyki Nowej Festiwal Piosenki Poetyckiej „Kwiaty na kamieniach” Festiwal Teatralny Teatromania Festiwal im. Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego Międzynarodowa Konferencja Tańca Współczesnego Międzynarodowy Konkurs Wokalistyki Operowej im. Adama Didura Ogólnopolski Festiwal Fagotowo-Obojowy im. Wiktora Osadzina i Edwarda Mandery Międzynarodowy Festiwal Plastikowych Modeli Redukcyjnych Bytomski Jarmark Staroci w Szombierkach Światowy Zjazd Bytomian Media Istniejące Prasa W mieście wydawane jest kilka gazet lokalnych: Gazeta Bytomska (http://gazetabytomska.pl) – tytuł ogólnodostępny Życie Bytomskie – tygodnik, nakład 9 tys. egz. – wydawany od 1956 roku Bytomski.pl – tygodnik, nakład 8 tys. egz. – wydawany od 24 stycznia 2014 roku Nasze Miasto Internet bytom.pl miejski portal informacyjny publikujący informacje z dziedziny: aktualności, kultury, sportu i wydarzeń. Działający od 1997 roku. Biuletyn Informacji Publicznej zawierający między innymi uchwały Rady Miejskiej, zarządzenia Prezydenta oraz wiele innych informacji publicznej. Bytomski.pl – Portal informacyjny z najpopularniejszym forum tematycznym w Bytomiu. Działający od 2006 roku. Stolarzowice.info – Portal informacyjny dla mieszkańców dzielnic Stolarzowice i Górniki. Działający od 2009 roku. https://mojbytom.pl – portal informacyjny należący do sieci Silesia.info.pl bytom.naszemiasto.pl http://gazetabytomska.pl Nieistniejące Prasa Kurier Bytomski Merkuriusz Dziennik Górnośląski Bytomska Gazeta Miejska – zlikwidowana w 2012 roku Bytomski.pl Tygodnik – bezpłatna gazeta wydawana przez serwis Bytomski.pl w okresie od stycznia 2014 r. do stycznia 2015 r. Radio Radio Rodło Bytom – do 2013 roku istniało pod nazwą Planeta FM Opieka zdrowotna Szpitale publiczne Szpital Specjalistyczny nr 1 w Bytomiu przy Stefana Żeromskiego 7 Szpital Specjalistyczny nr 2 w Bytomiu przy Stefana Batorego 15 Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 4 w Bytomiu przy Alei Legionów 10 Edukacja i nauka Obecnie w mieście istnieją 2 żłobki, 43 przedszkola, 27 szkół podstawowych, 22 gimnazja (m.in. Gimnazjum nr 2 przy placu Klasztornym, Gimnazjum nr 1 z oddziałami integracyjnymi) i 34 szkoły średnie w tym 11 liceów ogólnokształcących (m.in. I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Smolenia, II Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego, IV Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego, X Liceum Ogólnokształcące im. Powstańców Śląskich przy Państwowych Szkołach Budownictwa oraz V Liceum Ogólnokształcące (o profilu sportowym: judo, lekkoatletyka, hokej) im. Kamili Skolimowskiej), 9 techników (m.in. Zespół Szkół Mechaniczno – Elektronicznych) i 7 branżowych szkół I stopnia. W Bytomiu działają także dwie szkoły artystyczne – Ogólnokształcąca Szkoła Baletowa im. L. Różyckiego oraz Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Fryderyka Chopina w Bytomiu. W Bytomiu i jego okolicy studiuje ok. 7 tys. studentów, uczęszczających do siedmiu szkół wyższych: Polsko-Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych, Wydział Zamiejscowy Informatyki w Bytomiu Politechnika Śląska w Gliwicach, Wydział Transportu w Bytomiu Śląski Uniwersytet Medyczny, Wydział Zdrowia Publicznego w Bytomiu Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, wydział zamiejscowy w Bytomiu Akademia Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie – Wydział Teatru Tańca w Bytomiu Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji w Bytomiu Kolegium Nauczycielskie w Bytomiu Turystyka Atrakcje turystyczne Stare Miasto liczące ponad 750 lat Rezerwat drzew bukowych Segiet w Suchej Górze Rezerwat ptactwa wodnego Żabie Doły pomiędzy Bytomiem, Chorzowem i Brzezinami Śląskimi Całoroczne centrum sportowo-rekreacyjne Dolomity Sportowa Dolina w wyrobisku nieczynnego kamieniołomu „Blachówka” w Suchej Górze Turystyczna linia kolei wąskotorowej Bytom – Miasteczko Śląskie Najstarszy regularnie kursujący tramwaj w Polsce – Konstal N z 1949 roku na linii 38 (tymczasowo zawieszony ze względu na generalny remont ulicy Piekarskiej.) Szlaki turystyczne Znakowane: – Szlak Husarii Polskiej – Szlak Powstańców Śląskich – Szlak im. Zygmunta Kleszczyńskiego – Szlak Tysiąclecia Spacerowe: – Bytom – szlakiem tradycji i kultury – Spacer po starym mieście Ścieżki dydaktyczne: – Ciekawe drzewa Lasu Miechowickiego – Ścieżka dydaktyczna „Las Segiecki” Pozostałe: – Szlak Zabytków Techniki Baza noclegowa W mieście funkcjonuje coraz większa baza noclegowa. Najstarszym hotelem jest dwugwiazdkowy „Bristol” działający w zabytkowej kamienicy Hotelu „Sanssouci” z 1858 roku przy ul. Dworcowej 16. Oprócz niego w mieście działa Hotel „Bytom” przy ul. Zabrzańskej 110, Hotel „Royal Inn” przy ul. Strzelców Bytomskich 87a, "Seven Hotel" przy ul. Musialika 7, Hotel Lantier przy ul. Krzyżowej 24, Motel „Tramp” przy ul. Dolnej 2 oraz Pensjonat Dolomity Sportowa Dolina przy ul. Blachówka 94 w Suchej Górze. Wspólnoty wyznaniowe Na terenie Bytomia jest 18 parafii rzymskokatolickich, z czego 17 parafii należy do 2 dekanatów: Bytom oraz Bytom-Miechowice w diecezji gliwickiej, natomiast parafia św. Jana Nepomucena w Łagiewnikach należy do dekanatu Świętochłowice, w archidiecezji katowickiej. W Kościele Ducha Świętego przy ulicy Krakowskiej, będącym kościołem filialnym bytomskiej fary, od 2005 roku można wysłuchać Mszy św. w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego (tzw. przedsoborowej). W latach 1982–1990 w Bytomiu funkcjonowała należąca do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów parafia Miłosierdzia Bożego. Obecnie mariawici z Bytomia należą do Parafii Matki Boskiej Różańcowej w Sosnowcu. Znajduje się tu również siedziba parafii Katolickiego Kościoła Narodowego w RP pw. św. Ojca Pio oraz Wspólnoty pw. świętych kobiet pielgrzymujących Heleny, Bony i Brygidy, będącej częścią Reformowanego Kościoła Katolickiego w Polsce. W mieście działają także następujące kościoły protestanckie: Centrum Chrześcijańskie Kanaan (Kościół Lokalny w Bytomiu), Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna (placówki „Kościół Ludzi Bezdomnych” oraz „Nowe Narodzenie”), Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w RP (zbór w Bytomiu), Kościół Boży w Polsce (Kościół Boży w Bytomiu), Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w RP (zbór w Bytomiu), Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP (parafie Bytom oraz Bytom-Miechowice), Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP (parafia w Bytomiu), Kościół Reformowany Adwentystów Dnia Siódmego (zbór w Bytomiu), Kościół Wolnych Chrześcijan w RP (zbór w Bytomiu) oraz Mesjańskie Zbory Boże (zbór w Bytomiu). Działalność prowadzą także wyznania restoracjonistyczne: 10 zborów Świadków Jehowy i Świecki Ruch Misyjny „Epifania”. Na placu Grunwaldzkim znajdowała się do 2017 r. filia Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Katowicach. W mieście znajduje się również ośrodek buddyzmu Diamentowej Drogi. Sport i rekreacja 25 września 1895 roku w mieście zawiązało się Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Bytomiu pierwsza na Górnym Śląsku oraz trzecia po TG „Sokół” we Wrocławiu i TG „Sokół” w Żywcu sekcja gimnastyczna Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” utworzona na terenie Śląska. Gniazdo założone zostało w Bytomiu przez robotnika Józefa Tucholskiego. W 1920 roku miejskie gniazdo organizacji liczyło 154 członków, a w całym okręgu bytomskim towarzystwa było 2077 członków tej organizacji. Najważniejszym obiektem sportowym jest Stadion Miejski im. Edwarda Szymkowiaka, na którym rozgrywa spotkania piłkarskie Polonia Bytom. Stadion powstał w roku 1929, obecnie jest w przebudowie. Znajduje się przy ulicy Olimpijskiej 2. Aktualna pojemność: 6000 miejsc, w tym 1500 zadaszonych. Moc oświetlenia 1840 luksów. Wymiary boiska 106 na 78 m, płyta podgrzewana. Obok stadionu mieszczą się budynek klubowy i boiska treningowe. Piłkarze Szombierek Bytom, występujących w sezonie 2022/2023 w IV lidze, rozgrywają mecze na stadionie klubowym w dzielnicy Szombierki przy ulicy Modrzewskiego 3. Stadion ten oddany został do użytku w roku 1968, w 2009 przeprowadzono jego modernizację – głównie zadaszenie, wstawienie 500 krzesełek oraz w 2011 roku naprawa historycznego zegara. Teoretyczna pojemność widowni to 20 tys. miejsc, z czego wykorzystywanych jest jednak tylko 1000 (500 krzesełek), brak sztucznego oświetlenia, wymiary boiska 105 na 66 m. Stadion jest częścią ośrodka sportowo-rekreacyjnego zajmującego 27 hektarów terenu. Turnieje tenisowe odbywają się na kortach KS Górnik Bytom. Mecze hokeja na lodzie, zarówno męskiej, jak i kobiecej drużyny TMH Polonia Bytom odbywają się na Sztucznym Lodowisku Ośrodka Sportu i Rekreacji przy ulicy Pułaskiego 71. Lista klubów sportowych z Bytomia: Polonia Bytom – klub piłkarski występujący w III lidze; dwukrotny mistrz Polski (1954, 1962), czterokrotny wicemistrz Polski, trzykrotny finalista Pucharu Polski, zdobywca Pucharu Rappana i Pucharu Ameryki, najbardziej utytułowany klub piłkarski w Bytomiu. TMH Polonia Bytom – klub hokeja na lodzie występujący w hokejowej I lidze; sześciokrotny Mistrz Polski (1984, 1986, 1988, 1989, 1990, 1991), trzykrotny wicemistrz Polski. W klubie grali i nadal grają Olimpijczycy i reprezentanci Polski w hokeju na lodzie m.in. Mariusz Puzio czy Krzysztof Kuźniecow. TMH jest również jedenastokrotnym mistrzem Polski, dwukrotnym wicemistrzem i dwukrotnie zajął trzecie miejsce w hokeju na lodzie kobiet. Szombierki Bytom – klub piłkarski mający na swoim koncie jedno mistrzostwo Polski (1980) oraz jedno wicemistrzostwo Polski, aktualnie występuje w IV lidze (grupa śląska I). Czarni Bytom – obecnie działają dwie sekcje: rugby oraz judo, w latach świetności istniała również drużyna piłkarska. Sekcja judo należy do najlepszych w Polsce, w swym gronie ma również olimpijczyków. Rugbiści z kolei swoje najlepsze lata mają już za sobą i obecnie skupiają się na szkoleniu młodzieży, swego czasu był to czołowy klub w Polsce (Mistrzostwo Polski w 1959 roku oraz wicemistrzostwo w 1957 i 1960 oraz zdobywca Pucharu Polski w 1982 roku). Górnik Bytom – bardzo znany i ceniony klub tenisa ziemnego, w swych szeregach ma wielu utalentowanych i utytułowanych wychowanków. Organizuje turnieje zarówno rangi krajowej, jak i międzynarodowej. Silesia Miechowice – klub sportowy posiadający sekcje piłki nożnej. Do 2013 roku działała również w klubie sekcja tenisa stołowego, której zawodnicy w sezonie 2011/12 zdobyli brązowy medal drużynowych Mistrzostw Polski oraz dwukrotnie (2012, 2013) Puchar Polski. Piłkarska sekcja występuje w lidze okręgowej. Największym sukcesem piłkarzy jest awans do 1/8 finału Pucharu Polski edycji 1968/69. MLKS Czarna Strzała Bytom – znany w Polsce, odnoszący sukcesy klub łuczniczy. Wychowankiem klubu jest Olimpijka Małgorzata Sobieraj. Klub ma też sporo utalentowanych juniorów. WTS Polonia Bytom – klub piłki wodnej, pięciokrotny Mistrz Polski (1947, 1950, 1959, 1964, 2020) oraz zdobywca Pucharu Polski w roku 2020 i 2022. Zefir Bytom – narty wodne. TTS Polonia Bytom – klub tenisa stołowego (sekcja przejęta od Silesii Miechowice) grający obecnie w rozgrywkach Superligi. W sezonie 2013/14 i 2015/2016 klub zdobył brązowy medal drużynowych Mistrzostw Polski, trzykrotny zdobywca Pucharu Polski (2014, 2017, 2019). BS Polonia Bytom – klub koszykarski grający obecnie w rozgrywkach I ligi. GKS Rozbark – klub piłkarski który w swej historii najwyżej występował na trzecim szczeblu rozgrywkowym (lata 60-te), w 2006 roku klub zawiesił działalność z powodu kłopotów finansowych. Aktualnie klub występuje w klasie B. Bobrek Karb Bytom – klub piłkarski bez większych sukcesów. W sezonach 2001/02 oraz 2002/03 grał w IV lidze. Obecnie klub nie istnieje. Czarni Sucha Góra – klub piłkarski, obecnie bierze udział w rozgrywkach klasy A. Do niedawna klub ten posiadał także kobiecą sekcję piłki nożnej. Rodło Górniki – klub piłkarski grający na poziomie klasy A. Najbardziej znanymi wychowankami tego klubu są Józef Wandzik i Martin Max. Tempo Stolarzowice – klub piłkarski uczestniczący w rozgrywkach klasy B. Nadzieja Bytom – klub piłkarski, obecnie bierze udział w rozgrywkach klasy A. ŁKS Łagiewniki – klub piłkarski w sezonie 2014/15 grający na poziomie ligi okręgowej. Obecnie klub nie istnieje. KTS Polonia Bytom – kobiecy klub piłkarski przejęty w 2014 roku od Czarnych Sucha Góra. Obecnie nie bierze udziału w rozgrywkach. Lista sportowców bytomskich: Edward Ambrosiewicz – piłkarz Szombierek Bytom Zygmunt Anczok – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej, olimpijczyk Henryk Apostel – piłkarz Rozbarku Bytom i Polonii Bytom, wiceprezes PZPN do spraw szkolenia Mariusz Bacik – koszykarz Bobrów Bytom Jan Banaś – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej Bogusław Cygan – piłkarz Szombierek Bytom, Polonii Bytom, król strzelców ekstraklasy w barwach Stali Mielec w sezonie 1994/95 Marian Donat – judoka Czarnych Bytom, olimpijczyk Patrycja Flakus – siatkarka UKS MOS Bytom, reprezentantka Polski we wszystkich kategoriach wiekowych. Krzysztof Gajtkowski – piłkarz Szombierek Bytom Magdalena Gorzkowska – lekkoatletka MKS-MOSM Bytom Ryszard Grzegorczyk – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej, olimpijczyk Damian Jonak – bokser Szombierek Bytom, młodzieżowy mistrz świata organizacji WBC w bokserskiej wadze junior średniej Henryk Kempny – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej Ryszard Koncewicz – piłkarz i trener Polonii Bytom Edmund Kowal – były piłkarz m.in. Stali Bobrek, Legii Warszawa, Górnika Zabrze i reprezentacji narodowej w piłce nożnej Robert Krawczyk – judoka Czarnych Bytom Krzysztof Kuźniecow – hokeista Polonii Bytom i reprezentacji Polski Waldemar Legień – judoka Czarnych Bytom, dwukrotny „złoty” mistrz olimpijski (Seul 1988 i Barcelona 1992) Jan Liberda – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej Zenon Lissek – piłkarz Szombierek Bytom, reprezentant olimpijskiej reprezentacji Polski Przemysław Matyjaszek – judoka Czarnych Bytom Grzegorz Panfil – tenisista klubu Górnik Bytom Marek Plawgo – lekkoatleta MKS Bytom Michał Probierz – były piłkarz m.in. ŁKS Łagiewniki i Rozbarku Bytom grający na pozycji pomocnika. Obecnie trener z licencją UEFA Pro Licence. Małgorzata Sobieraj – łuczniczka Czarnej Strzały Bytom, dwukrotna olimpijka Roman Szewczyk – piłkarz Szombierek Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej Józef Szmidt – polski lekkoatleta, trójskoczek, dwukrotny „złoty” mistrz olimpijski (Rzym 1960 i Tokio 1964), rekordzista świata Edward Szymkowiak – bramkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej Kazimierz Trampisz – piłkarz Polonii Bytom Walter Winkler – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej Janusz Wojnarowicz – judoka Czarnych Bytom, reprezentant Polski Gospodarka Przemysł W Bytomiu niegdyś działało 7 dużych kopalń węgla (Rozbark, Łagiewniki, Szombierki, Bobrek, Centrum, Powstańców Śląskich, Miechowice) i 2 huty żelaza. Dziś działają dwie kopalnie węgla – Bobrek (należąca do firmy Węglokoks), Powstańców Śląskich (należąca do firmy Eko-Plus) koksownia Bobrek (dawniej wydział huty Bobrek), fabryka wełny mineralnej Petralana oraz Elektrociepłownia Miechowice. W styczniu 2008 roku oddano do użytku 1. etap Bytomskiego Parku Przemysłowego na zrekultywowanych terenach po zakładach górniczo-hutniczych „Orzeł Biały" (obecnie działają w szczątkowej formie). Prowadzone z naruszeniem prawa prace górnicze skutkują szkodami górniczymi. Handel i usługi Handel jest jednym z głównych filarów gospodarki Bytomia. Jako miasto o długich tradycjach handlowych, nadal bardzo dobrze spełnia swoją rolę. Centrum Bytomia, a głównie ulica Dworcowa i Rynek są największą siedzibą sprzedawców w gminie. Ponadto 60 metrów od Rynku – na skwerze pomiędzy placem Kościuszki i ulicami Jainty, Piekarską, Dzieci Lwowskich – mieści się otwarta 15 listopada 2010 roku galeria handlowo-rozrywkowa „Agora”, wybudowana przez skandynawską firmę Braaten+Pedersen plus Partners (po otwarciu zostanie zakupiona za 263 mln zł przez brytyjską firmę „First Property Group”). W Bytomiu działają centra handlowe takie jak: Centrum handlowe Plejada w Bytomiu, Agora, Centrum handlowe M1 w Bytomiu, a także supermarkety i hipermarkety takie jak: Carrefour, Lidl, Auchan, Selgros, Simply Market, supermarkety specjalistyczne: Obi, Castorama i Praktiker oraz markety i sklepy należące do sieci handlowych: Biedronka, Lewiatan, Netto, Stokrotka, księgarnia Matras, Deichmann, Fielmann, Vision Express, Pszczółka, Black Red White, CCC, Społem, Żabka, Rossmann, RTV Euro AGD, Mix Electronics, Neonet, Media Expert, Empik, Aldi i inne. Transport Komunikacja miejska Mieszkańcy Bytomia korzystają z 53 linii autobusowych i 9 tramwajowych. Komunikację miejską w Bytomiu organizuje niemal całkowicie ZTM. Na jego zlecenie wszystkie linie tramwajowe obsługiwane są przez spółkę Tramwaje Śląskie. Transport drogowy Bytom leży na skrzyżowaniu głównych szlaków komunikacyjnych o charakterze regionalnym, krajowym oraz międzynarodowym. Zapewnia dzięki temu dobre połączenia z miastami aglomeracji górnośląskiej i ważnymi ośrodkami miejskimi w kraju, ale również z krajami: Czechami, Słowacją, Niemcami i Ukrainą. Dodatkowe połączenia drogowe z miastem na kierunku północ-południe zapewnia autostrada A1. Drogi wojewódzkie: droga wojewódzka nr 911: Bytom – Piekary Śląskie – Świerklaniec droga wojewódzka nr 925: Rybnik – Ruda Śląska – Bytom Drogi krajowe: droga krajowa nr 11: Bytom – Lubliniec – Poznań – Piła – Kołobrzeg droga krajowa nr 78: Chałupki – Gliwice – Bytom – Zawiercie – Chmielnik droga krajowa nr 79: Bytom – Katowice – Kraków – Sandomierz – Góra Kalwaria – Warszawa droga krajowa nr 88: Strzelce Opolskie – Gliwice – Bytom droga krajowa nr 94: Zgorzelec – Legnica – Wrocław – Opole – Bytom – Kraków – Tarnów – Rzeszów – Korczowa Autostrady: autostrada A1: granica z Czechami – Gorzyczki – Żory – Gliwice – Bytom – Częstochowa – Piotrków Trybunalski – Łódź – Włocławek – Toruń – Grudziądz – Pruszcz Gdański | Gdańsk Transport kolejowy Węzeł kolejowy w Bytomiu łączy ze sobą linię kolejową nr 131, znaną jako Magistrala Węglowa, z linią kolejową nr 132, która łączy Bytom z Opolem i Wrocławiem (Przez linie nr 147 i 135). Bytomski dworzec obsługuje jedno połączenie o charakterze regionalnym, linię S8 w relacji Kluczbork – Oświęcim realizowaną przez Koleje Śląskie, oraz połączenia o charakterze ponadregionalnym, realizowanymi przez PKP Intercity. W okresie letnim Stowarzyszenie Górnośląskich Kolei Wąskotorowych organizuje połączenia turystyczne w relacji Miasteczko Śląskie – Tarnowskie Góry – Bytom szlakiem Górnośląskich Kolei Wąskotorowych. Stacje i przystanki normalnotorowe: Bytom (stacja kolejowa) Bytom Karb Bytom Północny Bytom Bobrek (nieczynna) Stacje i przystanki wąskotorowe: Bytom Wąskotorowy Szombierki Elektrownia Bytom Karb Wąskotorowy Dąbrowa Miejska Sucha Góra Transport lotniczy W odległości około 23 km na północ od Bytomia zlokalizowany jest międzynarodowy port lotniczy „Katowice” w Pyrzowicach. Posiada on roczną przepustowość 3,6 mln pasażerów (dwa terminale). W 2006 obsłużono 1,5 mln pasażerów. Poza tym ma także terminal cargo. Obsługuje stałe połączenia rejsowe z ponad dwudziestoma liniami lotniczymi: Ryanair, Centralwings, Eurolot, Lot, Lufthansa, oraz Wizz Air. Ponadto w odległości około 80 km znajduje się międzynarodowe lotnisko w Krakowie-Balicach. Jest to największy port regionalny w kraju i drugi po warszawskim Lotnisku Chopina pod względem liczby obsługiwanych pasażerów. Obsługuje stałe połączenia rejsowe z ponad dwudziestoma liniami lotniczymi: Air France, Eurolot, LOT, Lufthansa. W niedalekiej odległości (ok. 70–90 km) od Bytomia znajduje się także międzynarodowy port lotniczy Ostrava-Mošnov w Czechach. Z jego usług korzystają linie lotnicze: Austrian Airlines, Air Europa i Fischer Air. Osoby związane z Bytomiem Honorowi obywatele miasta Przed II wojną światową tytuł honorowego obywatela miasta otrzymali m.in.: Josef Richter (rok nadania tytułu 1885), dr med. Hugo Heer (1886), dr med. Moritz Mannheimer (1893), Paul Jackisch (1895), Robert Wohlfahrt (1896), Carl Kohlsdorfer (1906), Adolf Wermund (1908), Friedrich Schweitzer (1908), Ignatz Hakuba (1910) – obywatelstwo przyznane, ale niewręczone z powodu śmierci Hakuby, Paul von Hindenburg (1916), nadburmistrz Georg Brüning (1926). Tytuły powojenne: Wiesław Ochman (rok nadania tytułu: 2004) – śpiewak operowy, Aleksander Sieroń (2006) – prof. zw. dr hab. n. med. dr h.c., kierownik Oddziału Klinicznego Chorób Wewnętrznych, Angiologii i Medycyny Fizykalnej Katedry Chorób Wewnętrznych ŚUM, Ośrodka Diagnostyki i Terapii Laserowej oraz Centralnej Pracowni Endoskopii. Jan Drabina (2008) – prof. dr hab., polski religioznawca, historyk, i mediewista, wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego Hubert Kowol (2009) – proboszcz parafii św. Barbary w latach 1965–2000 Johannes Gayda (2013) – urodzony i wychowany w Bytomiu działacz na rzecz pojednania polsko-niemieckiego. Jerzy Pieniążek (2014) – neurochirurg, dyrektor Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego Nr 4 w Bytomiu. Waldemar Legień (2016) – judoka, dwukrotny mistrz olimpijski. Tadeusz Serafin (2017) – wieloletni dyrektor Opery Śląskiej Piotr Obrączka (2018) – polonista, literaturoznawca, prof. dr habilitowany. Anita Olejek (2018) – prof. dr hab. n. med., Kierownik Katedry i Oddziału Klinicznego Ginekologii, Położnictwa i Ginekologii Onkologicznej w Bytomiu. Współpraca międzynarodowa Lista miast partnerskich Bytomia: Vsetín () Recklinghausen () Antalya (Turcja) Brest () Butte () Drohobycz () Żytomierz () Ormož ( Zobacz też Tripolis (Niemcy) Ulica Stanisława Witczaka w Bytomiu Ulica Wrocławska w Bytomiu b. Konsulat RP w Bytomiu Przypisy Bibliografia Bytom. Zarys rozwoju miasta, praca zbiorowa pod redakcją Wacława Długoborskiego, wyd. PWN, Warszawa-Kraków 1979. Halina i Zbigniew Łabęccy, Kościoły i kaplice Bytomia, Bytom 1992. Bytomskie zabytki, praca zbiorowa pod redakcją Jana Drabiny, Bytom 2000. Dzielnice Bytomia na starych fotografiach, pocztówkach i planach, praca zbiorowa pod redakcją Jana Drabiny, Bytom 1998. Bytom. Plan miasta 1978 r. PPWK. Beuthen O./S., Berlin 1929. Linki zewnętrzne Oficjalna strona miasta 2 3 Bytom na starych pocztówkach Cyfrowa Biblioteka Bytomskiej Architektury Historia bytomskiego zamku Historia Żydów w Bytomiu na portalu Wirtualny Sztetl Miasta na prawach powiatu Miasta w Polsce lokowane w XIII wieku Miasta w województwie śląskim Miasta polskie lokowane na prawie magdeburskim

188431

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pos%C5%82owie%20na%20Sejm%20Polskiej%20Rzeczypospolitej%20Ludowej%20V%20kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej V kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej V kadencji zostali wybrani podczas wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniu 1 czerwca 1969. Pierwsze posiedzenie odbyło się 27 czerwca 1969, a ostatnie, 18. – 21 i 22 grudnia 1971. Kadencja Sejmu trwała od 1 czerwca 1969 do 15 lutego 1972. Pierwotnie miała upłynąć 1 czerwca 1973, jednak została skrócona na mocy Ustawy Konstytucyjnej z dnia 22 grudnia 1971 r. o upływie kadencji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Kluby i koła na pierwszym posiedzeniu Sejmu V kadencji i stan na koniec kadencji. Prezydium Sejmu V kadencji Przynależność klubowa Stan na koniec kadencji Posłowie V kadencji zrzeszeni byli w następujących klubach i kołach poselskich: Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej – 254 posłów, przewodniczący klubu Józef Tejchma, Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego – 116 posłów, przewodniczący klubu Edward Duda, Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego – 39 posłów, przewodniczący klubu Michał Grendys, Koło Poselskie PAX – 5 posłów, przewodniczący koła Bolesław Piasecki, Koło Poselskie Znak – 5 posłów, przewodniczący koła Stanisław Stomma, Koło Posłów Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego – 2 posłów, przewodniczący koła Zygmunt Filipowicz, Posłowie bezpartyjni – 37 posłów. Posłowie, których mandat wygasł w trakcie V kadencji (8 posłów) Zobacz też Wybory parlamentarne w Polsce w 1969 roku Uwagi Przypisy Bibliografia 5

188432

https://pl.wikipedia.org/wiki/SC%20Corinthians%20Paulista

SC Corinthians Paulista

Sport Club Corinthians Paulista (wym. []) – brazylijski klub piłkarski z siedzibą w mieście São Paulo, stolicy stanu São Paulo. Występuje w rozgrywkach Campeonato Brasileiro Série A oraz Campeonato Paulista. Swoje domowe mecze rozgrywa na obiekcie Neo Química Arena. Jeden z najpopularniejszych brazylijskich klubów piłkarskich. Historia Klub Corinthians założony został 1 września 1910 roku. Dziewięć dni później klub rozegrał swój pierwszy mecz z klubem União da Lapa (porażka 0:1). W 1914 roku Corinthians zdobył swoje pierwsze mistrzostwo stanu, a w 1990 roku − pierwsze mistrzostwo Brazylii. Obecnie klub gra w pierwszej lidze brazylijskiej (Campeonato Brasileiro Série A) i w pierwszej lidze stanowej (Campeonato Paulista). Od samego początku klub był otwarty na wszystkich, bez względu na podziały rasowe i narodowościowe. 16 grudnia 2012 drużyna Corinthians pokonała w finale Klubowych Mistrzostw Świata Chelsea FC 1:0 będąc tym samym pierwszym od 2006 roku zwycięzcą tych rozgrywek z Ameryki Południowej. Przydomek Przydomek klubu, „Timão”, oznacza dosłownie „drużyna”, lecz w terminologii marynarskiej − koło sterowe. W herbie klubu znajdują się także kotwica oraz wiosła symbolizujące sekcję sportów wodnych działającą w klubie. Przydomek pochodzi także od tego, że w 1966 zespół Corinthians, mający w składzie takie tuzy jak Garrincha, Roberto Rivelino czy Ditão, zwyciężył w towarzyskich rozgrywkach Rio-São Paulo Cup oraz Torino Tournament, pokonując drużyny takie jak Inter Mediolan (ówczesna trzecia drużyna Serie A i zwycięzca Pucharu Europy), czy Santos FC Pelégo. Brazylijska prasa ochrzciła więc zespół „Timão” − „Wielka Drużyna”. Sukcesy Świat Klubowe mistrzostwa świata w piłce nożnej (2): 2000, 2012 Zwycięzca Ramón de Carranza Trophy (1): 1996 Ameryka Południowa Puchar Wyzwolicieli (Copa Libertadores) (1): 2012 Puchar Atlantycki {Copa do Atlântico} (1): 1956 Recopa Sudamericana (1): 2013 Brazylia Mistrz Brazylii (Campeonato Brasileiro Série A) (7): 1990, 1998, 1999, 2005, 2011, 2015, 2017 Puchar Brazylii (Copa do Brasil) (3): 1995, 2002, 2009 Superpuchar Brazylii (Supercopa do Brasil) (1): 1991 Mistrz Série B (Campeonato Brasileiro Série B) (1): 2008 Zdobywca Pucharu Międzystanowego Rio – São Paulo (Torneio Rio – São Paulo) (5): 1950, 1953, 1954, 1966, 2002 Taça dos Campeões Estaduais Rio-São Paulo (2): 1929, 1941 Mistrz stanu São Paulo (Campeonato Paulista) (30): 1914, 1916, 1922, 1923, 1924, 1928, 1929, 1930, 1937, 1938, 1939, 1941, 1951, 1952, 1954, 1977, 1979, 1982, 1983, 1988, 1995, 1997, 1999, 2001, 2003, 2009, 2013, 2017, 2018, 2019 Obecny skład Stan na 21 marca 2023. Stroje Sponsorzy techniczni i główni Linki zewnętrzne Oficjalna strona − portugalski Oficjalna strona −angielski Brazylijskie kluby piłkarskie Zwycięzcy Klubowych Mistrzostw Świata FIFA Sport w São Paulo Kluby piłkarskie założone w 1910

188433

https://pl.wikipedia.org/wiki/Lee%20Harvey%20Oswald

Lee Harvey Oswald

Lee Harvey Oswald (ur. 18 października 1939 w Nowym Orleanie, zm. 24 listopada 1963 w Dallas) – amerykański zamachowiec, znany jako domniemany zabójca prezydenta Stanów Zjednoczonych Johna F. Kennedy’ego w zamachu 22 listopada 1963, według wniosków dwóch amerykańskich komisji rządowych ds. tego zabójstwa. Życiorys Dzieciństwo Urodził się w Nowym Orleanie. Jego ojciec, weteran I wojny światowej, zmarł przed jego urodzeniem. Matka początkowo sama wychowywała trzech synów: Lee Harveya, starszego Roberta i syna z pierwszego małżeństwa Johna Edwarda Pica. Następnie Lee kilka lat przebywał w sierocińcu, ponieważ matka nie była w stanie się nim opiekować. Rodzina często się przeprowadzała. Zanim Lee skończył 18 lat, przeprowadzał się aż 22 razy. Mieszkał najczęściej w okolicach Nowego Orleanu i Dallas, ale mieszkał też krótko w Nowym Jorku. Był trudnym dzieckiem. Gdy przebywał u swego przyrodniego brata, ten go wyrzucił z domu po tym, jak Lee groził nożem jego żonie. Po podejrzeniach o wagary sąd nakazał mu poddać się obserwacji psychiatrycznej. Tam stwierdzono zaburzenia osobowości, agresywne tendencje i zalecono leczenie psychiatryczne. Z racji częstych przeprowadzek Oswald uczęszczał do 12 szkół. Edukację zakończył w wieku 16 lat. Wtedy zainteresował się marksizmem. Napisał do Socjalistycznej Partii Ameryki chcąc uzyskać informacje o ich młodzieżówce. Służba wojskowa Mimo lewicowych poglądów, został przyjęty do US Marines w 1956. Został przeszkolony jako operator radaru i wysłany najpierw do bazy w Irvine w stanie Kalifornia, a potem na lotnisko Atsugi w Japonii. Lotnisko w Japonii było bazą samolotów U-2, ale brak dowodów na to, że Oswald brał jakikolwiek udział w planowaniu lotów. Ostracyzm sprawił, że stawał się coraz bardziej zagorzałym marksistą. W czasie służby dwa razy był sądzony przez sąd wojskowy. Za pierwszym razem ukarano go za to, że użył broni, do której nie miał dostępu. Za drugim razem wszczął bójkę z sierżantem podejrzewając go o to, że to on stał za jego ukaraniem. Pod koniec służby wykonywał prace pomocnicze. Pobyt w ZSRR W 1959 wyjechał do Związku Radzieckiego. Wyjazd był wcześniej zaplanowany, ponieważ Oswald uczył się rosyjskiego i wziął 1500 dolarów, uprzednio zwalniając się z wojska. Gdy przyjechał do ZSRR, oświadczył m.in., że nie myśli o powrocie do USA, a rząd radziecki uważa za swój. Demonstracyjnie oddał swój paszport w ambasadzie USA. Rosjanie początkowo byli zadowoleni z jego przyjazdu. Szybko zauważyli jednak, że Oswald nie ma im nic do zaoferowania. Mimo sprzeciwu KGB, pozwolono mu zostać w ZSRR. Chciał zostać w Moskwie, ale został wysłany do Mińska. Tam został zatrudniony w fabryce Gorizont produkującej artykuły elektroniczne. Przez cały czas pobytu Oswald był pod stałą obserwacją KGB. Amerykański pisarz Norman Mailer, który w 1995 r. wydał książkę „Opowieść Oswalda” (ang. Oswald’s Tale: An American Mystery; w Polsce wydana w 2001 r.), w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych przyjechał do Mińska i z pomocą Stanisława Szuszkiewicza dotarł do oficerów KGB, którzy śledzili Oswalda. Jak wynika z ich relacji, oprócz obserwacji Amerykanina, KGB przy założeniu jego dobrych intencji, miało ułatwić mu start w nowym życiu. Ponadto nadano mu kryptonim „Lichoj”. Mimo że miał prawie idylliczne warunki życia (duże, umeblowane mieszkanie i pensja od Rosyjskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża), pobyt w ZSRR zaczął mu coraz bardziej doskwierać. W swoim dzienniku skarżył się na brak atrakcji i możliwości wydawania pieniędzy. Jedyną jego rozrywką było podrywanie dziewcząt. Na początku 1961 roku poznał Marinę Prusakową, dziewiętnastoletnią studentkę z Leningradu, mieszkającą wówczas z wujkiem i ciotką. Późniejsze raporty opisywały jej wujka jako pułkownika KGB, choć tak naprawdę był niezbyt wysoko postawionym urzędnikiem w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, zajmującym się przemysłem drzewnym. W kwietniu 1961 wzięli ślub, a w lutym 1962 urodziła się ich córka. Jak wynika z książki Mailera, KGB było zaskoczone i niezadowolone z takiego obrotu sprawy. Powrót do USA Po czterech miesiącach starań Prusakowej o wyjazd i rozmowach z ambasadą USA w Moskwie, 1 czerwca 1962 r. Oswald razem z rodziną opuścił ZSRR. Do USA przybyli 13 czerwca. Razem z Mariną i dwoma córkami zamieszkał w Dallas w Teksasie, gdzie również mieszkali jego brat i matka. Oswald zamierzał napisać pamiętnik dokumentujący życie w Związku Radzieckim, a także działał w Komitecie „Fair Play” wobec Kuby. Część ulotek FPCC Oswalda miało nadruki z adresem „544 Camp Street”. Był to ten sam budynek, w którym swoje biuro miał Guy Banister, eks-agent FBI zaangażowany w działalność kontrwywiadowczą. Wskazuje to na infiltrację organizacji przez służby rządowe lub bezpośrednią współpracę Oswalda z FBI. 10 kwietnia 1963, Oswald przeprowadził nieudany zamach na życie prawicowego generała, Edwina Walkera. Wyjazd do Meksyku We wrześniu 1963 r. Oswald pojechał do Nowego Orleanu w celu odebrania zasiłku dla bezrobotnego w wysokości 33 dolarów. Następnie kupił bilet na autobus, ale zamiast do Dallas pojechał do Laredo, miasta przy granicy z Meksykiem, po czym kontynuował podróż do Meksyku. Jego celem był wyjazd na Kubę, czego nie ukrywał przed współpasażerami. Gdy dojechał do meksykańskiej stolicy, udał się do ambasady kubańskiej, gdzie wypełnił aplikację wizową twierdząc, że chce odwiedzić Kubę przed powrotem do ZSRR. Kubańczycy przed wydaniem wizy zażądali zatwierdzenia planów jego podróży przez ambasadę Związku Radzieckiego. Ambasada ZSRR w Meksyku nie była jednak chętna do pomocy. Oswald otrzymał wizę kubańską dopiero w połowie października. Przez cały czas był pod obserwacją agentów CIA. Zanim jednak otrzymał wizę, z początkiem października wrócił do USA. Jego przyjaciółka, Ruth Paine, znalazła mu pracę w Teksańskiej Składnicy Podręczników w Dallas. Wynajmował tam mieszkanie, a weekendy spędzał z żoną w Irving w domu należącym do Paine. W tym samym czasie był obserwowany przez FBI, a agenci federalni dwukrotnie odwiedzili Paine w jej domu licząc na uzyskanie informacji o żonie Oswalda podejrzewanej o bycie sowieckim szpiegiem. Zamach na Johna F. Kennedy’ego Jeden z kolegów Oswalda w pracy zeznał, że widział Oswalda przebywającego na piątym piętrze składnicy podręczników na 35 minut przed zamachem. Według Raportu Komisji Warrena, Oswald po dokonaniu zamachu ukrył broń za pudłami i zszedł na dół. Na drugim piętrze budynku trafił na policjanta z bronią w ręku, który poszukiwał sprawcy. Przepuścił go po tym, jak szef Oswalda potwierdził jego tożsamość. Następnie Oswald wyszedł wcześniej z pracy i udał się do domu, gdzie zostawił kurtkę, po czym wyszedł ponownie. Po przejściu kilkuset metrów został zagadnięty przez policjanta J.D. Tippita. Oswald wyciągnął pistolet i zastrzelił funkcjonariusza na oczach świadków, a następnie zbiegł z miejsca zdarzenia. Ukrył się w kinie, zauważył to jednak kierownik pobliskiego sklepu z obuwiem, Johnny Brewer, który zawiadomił bileterkę. Ta zadzwoniła na policję. Brewer zidentyfikował Oswalda i policjanci, po krótkiej szamotaninie (Oswald próbował strzelać, ale pistolet nie wypalił) odwieźli go na posterunek. Początkowo policja przesłuchała go jako podejrzanego w sprawie zabójstwa Tippita. Dopiero po kilkunastu godzinach został przesłuchany na okoliczność zabójstwa Johna F. Kennedy’ego. Oswald nie przyznał się do zarzucanego mu czynu. Śmierć i jej okoliczności Dwa dni po aresztowaniu, 24 listopada 1963 Oswald został postrzelony przez Jacka Ruby’ego, gangstera i właściciela klubu nocnego z Dallas. Nieprzytomnego Oswalda przewieziono do szpitala, gdzie zmarł. Kontrowersje co do udziału Oswalda w zamachu Kwestia udziału Oswalda w zamachu na prezydenta Kennedy’ego wciąż jest przedmiotem licznych kontrowersji. Krytycy oficjalnie przyjętej wersji wydarzeń najczęściej nie kwestionują, iż brał on udział w spisku, jednakże uważają, że został on wykorzystany jako kozioł ofiarny w celu odwrócenia uwagi od zleceniodawców i wykonawców zabójstwa. Jako osoba o komunistycznych przekonaniach doskonale bowiem pasował do wizerunku samotnego zamachowca-fanatyka. Należy jednak podkreślić, iż Oswald zastrzelił policjanta, który próbował go aresztować w dniu zamachu, wcześniej natomiast miał próbować zabić jednego ze skrajnie prawicowych teksańskich polityków, generała Edwina Walkera (zamach taki istotnie miał miejsce w kwietniu 1963 r.). Oswald faktycznie był przeciętnym strzelcem (miał słabe wyniki na strzelnicy podczas służby w US Marines, stąd krytycy hipotezy o samotnym zamachowcu wskazują, iż wątpliwe jest, aby zdołał on trafić trzykrotnie prezydenta z dość trudnej pozycji z 6. piętra budynku). Podnoszą oni także, iż mało prawdopodobne jest, aby był on w stanie oddać trzy strzały w krótkim czasie, który Komisja Warrena oszacowała na zaledwie 5–6 sekund. Ponadto karabin Manllicher Carcano Model 91/38 należący do Oswalda, który miał być użyty w czasie zamachu, był dość zawodną bronią, w dodatku celownik optyczny został na nim zamontowany w nieprawidłowy sposób. Jako argument przeciwko winie Oswalda wskazuje się także okoliczność, iż kilka sekund przed faktycznym oddaniem strzałów samochód prezydenta wykonywał skręt naprzeciwko okna, w którym Oswald miał się znajdować. Skręt wiązał się oczywiście z koniecznością zmniejszenia prędkości, co ułatwiało oddanie strzałów. Tymczasem strzały padły, dopiero gdy samochód, przyspieszając, zaczął się oddalać od składnicy książek, przez co celowanie dla strzelca znajdującego się w tym budynku było już znacznie trudniejsze. Źródłem licznych wątpliwości jest także zamordowanie Oswalda w dwa dni po zamachu przez Jacka Ruby’ego – człowieka powiązanego z mafią. Dyskusyjny jest także, biorąc pod uwagę to kim był Ruby, podawany przez niego motyw zabójstwa. Rzekomo chciał on bowiem oszczędzić wdowie po prezydencie bólu w czasie procesu. Nigdy też nie zostało w sposób przekonujący wyjaśnione w jaki sposób Ruby’emu udało się przedostać w pobliże Oswalda pilnowanego przez licznych policjantów. Ekshumacja W 1981 dokonano ekshumacji zwłok Oswalda na prośbę brytyjskiego badacza Michaela Eddowesa, za zgodą wdowy po zamachowcu. Eddowes w swojej książce Khrushchev killed Kennedy wydanej w 1975 wysunął tezę, że to nie Oswald, lecz jego sobowtór imieniem Alek był zamachowcem. Ów zamachowiec miał być agentem KGB i członkiem większej grupy. Eddowes na dowód swojej hipotezy przytacza również twierdzenie, że ów sobowtór nie ma blizny po operacji sprzed kilku lat przed śmiercią, a Oswald takową posiadał. Badania dokonane po ekshumacji nie potwierdziły żadnej z hipotez prezentowanych przez Eddowesa. Odnaleziono bowiem blizny po operacji, porównanie kartoteki dentystycznej również potwierdziło tożsamość Oswalda. Przypisy Linki zewnętrzne Who was Lee Harvey Oswald? Lee Harvey Oswald in Russia Amerykańscy komuniści Amerykańscy zamachowcy Ofiary zabójstw Ludzie urodzeni w Nowym Orleanie Ludzie związani z Dallas Urodzeni w 1939 Zabójcy Zamach na Johna F. Kennedy’ego Zmarli w 1963

188434

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pos%C5%82owie%20na%20Sejm%20Polskiej%20Rzeczypospolitej%20Ludowej%20IV%20kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej IV kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej IV kadencji zostali wybrani podczas wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniu 30 maja 1965. Pierwsze posiedzenie odbyło się 24 czerwca 1965, a ostatnie, 23. – 29 kwietnia 1969. Kadencja Sejmu trwała od 30 maja 1965 do 30 maja 1969. Kluby i koła na pierwszym posiedzeniu Sejmu IV kadencji i stan na koniec kadencji. Prezydium Sejmu IV kadencji Przynależność klubowa Stan na koniec kadencji Posłowie IV kadencji zrzeszeni byli w następujących klubach i kołach poselskich: Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej – 250 posłów, przewodniczący klubu Zenon Kliszko, Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego – 111 posłów, przewodniczący klubu Bolesław Podedworny, Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego – 38 posłów, przewodniczący klubu Jan Wende, Koło Poselskie PAX – 5 posłów, przewodniczący koła Bolesław Piasecki, Koło Poselskie Znak – 5 posłów, przewodniczący koła Stanisław Stomma, Koło Posłów Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego – 3 posłów, przewodniczący koła Zygmunt Filipowicz, Posłowie bezpartyjni – 33 posłów. Posłowie, których mandat wygasł w trakcie IV kadencji (15 posłów) Zobacz też Wybory parlamentarne w Polsce w 1965 roku Uwagi Przypisy Bibliografia 4

188436

https://pl.wikipedia.org/wiki/Linda%20%28j%C4%99zyk%20programowania%29

Linda (język programowania)

Linda – język współpracujący z innymi językami programowania, wzbogacający je o możliwości tworzenia programów wykonywanych współbieżnie. Stworzony został na Uniwersytecie Yale przez profesora Davida Gelerntera – wtedy jeszcze 23-letniego studenta. Nazwa „Linda” stanowi żartobliwe nawiązanie do języka programowania Ada, którego nazwa pochodzi od imienia Ady Lovelace (przez wielu uznawanej za pierwszą programistkę). W tym wypadku odwołuje się ona do kobiety o tym samym nazwisku, Lindy Lovelace, amerykańskiej aktorki filmów pornograficznych. Język Linda to w praktyce zestaw funkcji umożliwiających współbieżne przetwarzanie danych, rozszerzający inne języki programowania (najczęściej spotykany jest w połączeniu z C oraz Fortranem: odpowiednio C-Linda i Fortran-Linda). Model programistyczny Współbieżność w Lindzie realizowana jest w oparciu o koncepcję logicznie współdzielonej, rozproszonej pamięci. Takie podejście determinuje sposób komunikowania się ze sobą współbieżnych procesów. Wszystkie procesy posiadają bowiem dostęp do jednej, współdzielonej przestrzeni danych, w której mogą gromadzić dane i z której mogą zgromadzone dane odczytywać. Przestrzeń ta nazwana została przestrzenią krotek (ang. tuple space). Jeśli jeden z procesów chce się skomunikować z drugim, umieszcza odpowiednie dane w przestrzeni krotek, drugi natomiast pobiera je w dogodnej dla siebie chwili. Język Linda definiuje następujące cztery operacje: in – odczytanie i jednoczesne usunięcie krotki z przestrzeni krotek rd – odczytanie krotki z przestrzeni krotek bez jej usunięcia out – stworzenie krotki i jej umieszczenie w przestrzeni krotek eval – uruchomienie procesu obliczeniowego oraz stworzenie krotki na podstawie wyniku i jej umieszczenie w przestrzeni krotek Z punktu widzenia programisty nie ma adresów powiązanych z poszczególnymi krotkami, a o pobraniu krotki decyduje jedynie jej postać, to znaczy liczba, typ i zawartość pól. Przypisy Linki zewnętrzne The Linda System Linda Coordination Language Języki programowania

188441

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pos%C5%82owie%20na%20Sejm%20Polskiej%20Rzeczypospolitej%20Ludowej%20III%20kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej III kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej III kadencji zostali wybrani podczas wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniu 16 kwietnia 1961. Pierwsze posiedzenie odbyło się 15 maja 1961, a ostatnie, 32. – 29, 30 i 31 marca 1965. Kadencja Sejmu trwała od 16 kwietnia 1961 do 16 kwietnia 1965. Kluby i koła na pierwszym posiedzeniu Sejmu III kadencji i stan na koniec kadencji. Prezydium Sejmu III kadencji Przynależność klubowa Stan na koniec kadencji Posłowie III kadencji zrzeszeni byli w następujących klubach i kołach poselskich: Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej – 244 posłów, przewodniczący klubu Zenon Kliszko, Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego – 115 posłów, przewodniczący klubu Bolesław Podedworny, Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego – 38 posłów, przewodniczący klubu Jerzy Jodłowski, Koło Poselskie Znak – 5 posłów, przewodniczący koła Stanisław Stomma, Koło Posłów Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego – 3 posłów, przewodniczący koła Jan Frankowski Koło Poselskie PAX – 3 posłów, przewodniczący koła Jerzy Hagmajer, Posłowie bezpartyjni – 36 posłów. Posłowie, których mandat wygasł w trakcie III kadencji (16 posłów) Zobacz też Wybory parlamentarne w Polsce w 1961 roku Uwagi Przypisy Bibliografia 3

188443

https://pl.wikipedia.org/wiki/Theli%20%28album%29

Theli (album)

Theli – studyjny album wydany w 1996 roku przez szwedzki zespół Therion. Opis albumu Theli jest bez wątpienia przełomowym albumem zespołu. To właśnie na tej płycie znajduje się sztandarowy utwór Theriona zatytułowany „To Mega Therion”. Warto dodać, że z powodu fatalnej pomyłki kilka pierwszych wydań Theli zawierało kolędy nagrane przez niemiecki chór. Feralne albumy zostały wcześnie wykryte i zamienione, dziś stanowią nie lada gratkę dla kolekcjonerów i fanów zespołu. Nagrania do albumu odbyły się w Impuls Studio w Hamburgu w tym samym roku. Okładka Okładka przedstawia egipskiego boga Seta, jej autorem jest Peter Grøn. Lista utworów „Preludium” – 1:43 „To Mega Therion” – 6:34 „Cults of the Shadow” – 5:14 „In the Desert of Set” – 5:29 „Interludium” – 1:47 „Nightside of Eden” – 7:31 „Opus Eclipse” – 3:41 „Invocation of Naamah” – 5:31 „The Siren of the Woods” – 9:55 „Grand Finale / Postludium” – 4:04 Twórcy albumu Christofer Johnsson – gitara, wokal, instrumenty klawiszowe Piotr Wawrzeniuk – perkusja, wokal Lars Rosenberg – gitara basowa Jonas Mellberg – gitara, gitara akustyczna, instrumenty klawiszowe Ponadto: Dan Swanö – wokal Anja Krenz – solowy sopran Axel Patz – solowy bas baryton Jan Peter Genkel – fortepian Gottfried Koch – instrumenty klawiszowe, programowanie Chór North German Radio Choir: Raphaela Mayhaus – sopran Bettina Stumm – sopran Ursula Ritters – alt Ergin Onat – tenor Joachim Gebhardt – bas Klaus Bulow – bas Chór Siren Choir: Anja Krenz – sopran Constanze Arens – sopran Riekje Weber – alt Stephan Gade – tenor Axel Patz – bas baryton Współautorem orkiestracji jest The Barmbek Symphony Orchestra. Single The Siren of the Woods Przypisy Linki zewnętrzne Okładka Teksty utworów na DarkLyrics Albumy Theriona Albumy muzyczne wydane w roku 1996

188444

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pos%C5%82owie%20na%20Sejm%20Polskiej%20Rzeczypospolitej%20Ludowej%20II%20kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej II kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej II kadencji zostali wybrani podczas wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniu 20 stycznia 1957. Pierwsze posiedzenie odbyło się 20 lutego 1957, a ostatnie, 59. – 17 lutego 1961. Kadencja Sejmu trwała od 20 lutego 1957 do 20 lutego 1961. Wybory ponowne: w okręgu wyborczym nr 37 w Nowym Sączu – 17 marca 1957 Wybory uzupełniające: w okręgu wyborczym nr 54 w Wieluniu – 5 maja 1957 w okręgu wyborczym nr 36 w Myślenicach – 19 października 1958 w okręgu wyborczym nr 108 w Oleśnicy – 19 października 1958 Kluby i koła na pierwszym posiedzeniu Sejmu II kadencji i stan na koniec kadencji. Prezydium Sejmu II kadencji Przynależność klubowa Stan na koniec kadencji Posłowie II kadencji zrzeszeni byli w następujących klubach i kołach poselskich: Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej – 238 posłów, przewodniczący klubu Zenon Kliszko, Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego – 117 posłów, przewodniczący klubu Bolesław Podedworny, Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego – 39 posłów, przewodniczący klubu Jan Wende, Koło Poselskie Znak – 8 posłów, przewodniczący koła Stanisław Stomma, Posłowie bezpartyjni – 52 posłów. Posłowie, których mandat wygasł w trakcie II kadencji (8 posłów) Zobacz też Wybory parlamentarne w Polsce w 1957 roku Uwagi Przypisy Bibliografia 2

188446

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pos%C5%82owie%20na%20Sejm%20Polskiej%20Rzeczypospolitej%20Ludowej%20I%20kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej I kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej I kadencji zostali wybrani podczas wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniu 26 października 1952. Pierwsze posiedzenie odbyło się 20 listopada 1952, a ostatnie, 39. – 20 listopada 1956. Kadencja Sejmu trwała od 20 listopada 1952 do 20 listopada 1956. Skład partyjny na pierwszym posiedzeniu Sejmu I kadencji. Regulamin Sejmu nie przewidywał funkcjonowania klubów poselskich, lecz w ich miejsce powołano Wojewódzkie Zespoły Poselskie. Prezydium Sejmu I kadencji Stan na koniec kadencji Posłowie I kadencji zrzeszeni byli w następujących Wojewódzkich Zespołach Poselskich: Posłowie, których mandat wygasł w trakcie I kadencji (12 posłów) Zobacz też Wybory parlamentarne w Polsce w 1952 roku Uwagi Przypisy Bibliografia 1

188448

https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander%20Gorze%C5%84ski

Aleksander Gorzeński

Aleksander Gorzeński herbu Nałęcz (ur. ok. 1671 r., zm. 2 maja lub 9 maja 1754 r. w Gnieźnie) – dziedzic dobrzycki, proboszcz dobrzycki w latach 1726-1748, kantor gnieźnieński, kanonik gnieźnieńskiej kapituły katedralnej w 1727 roku, kanonik krakowski, archidiakon kaliski, wikariusz generalny archidiecezji gnieźnieńskiej. Syn Andrzeja i Zofii ze Skoraszewskich, chorążanki poznańskiej. Poślubił Annę Koźmińską, kasztelankę rogozińską, z którą miał czterech synów: Dymitra (zm. 1732), jezuitę, Franciszka, pułkownika wojsk koronnych, Józefa, kanonika gnieźnieńskiego i poznańskiego, Antoniego, chorążego kaliskiego i poznańskiego, konsyliarza generalnego konfederacji barskiej oraz cztery córki. W 1701 r. wymieniany był jako dworzanin królewski. W 1706 i 1717 r. pełnił godność marszałka sejmików średzkich, w 1715 i w 1727 r. wybrano go na komisarza skarbowego województw wielkopolskich, a w 1727 r. wybrany został również deputatem do Trybunału Koronnego, którego został wicemarszałkiem. W 1717 r. nabył za 106 700 zł od spadkobierców Michała Dobrzyckiego (1660–1715) dobra dobrzyckie, które pozostały w rękach Gorzeńskich przez niemal 100 lat (do 1816 r.). Po śmierci żony w 1726 r. wstąpił do Seminarium Duchownego i otrzymał święcenia kapłańskie. W tym samym roku został proboszczem w dobrzyckiej parafii. Ze względu na funkcje jakie pełnił w Gnieźnie w Dobrzycy zastępowali go wikariusze: ks. Franciszek Kociałkiewicz (1727–1735 r.), ks. Ludwik Łęski (do 1731, ks. Szymon Karszewski (1732 r.) ks. Mateusz Kurowski (1733 r.), ks. Tomasz Czarczyński (1737 r.), ks. Łukasz Płaczkiewicz (1738–1740 r.), kd. Franciszek Płaczek (1740 r.), ks. Wojciech Żgliński. 4 sierpnia 1729 r. otrzymał kanonię Bużenin, a w 1732 r. został kantorem gnieźnieńskim po Aleksandrze Mostowskim. Arcybiskup Teodor Potocki mianował go wikariuszem generalnym archidiecezji gnieźnieńskiej. Kolejni biskupi na stolicy gnieźnieńskiej, abp Krzysztof Antoni Szembek i abp Adam Ignacy Komorowski, podtrzymali tę nominację. Jako delegat kapituły gnieźnieńskiej jeździł także na sejmik średzki i sejm warszawski, z jej ramienia zasiadł również w 1732 r. w Trybunale Koronnym, zostając jego wiceprezydentem. W kościele dobrzyckim ufundował nowe ołtarze boczne, św. Józefa i św. Katarzyny, dobudował drugą zakrystię po północnej stronie ołtarza głównego, położył nową, dębową podłogę w prezbiterium, a w nawie ceglaną. Cały kościół wewnątrz odmalował i nakazał częściowo pozłocić ołtarze. Na terenie kościelnym zbudował nową wieżę i pokrył ją, wraz z dachem kościoła, nowymi gontami oraz nową drewnianą dzwonnicę na dwa większe dzwony. Wieża, dzwonnica i kostnica pokryte zostały gontami i obite tarcicą. Zbudował również nowe obszerne probostwo, które składało się z jadalni, 2 pokoi mieszkalnych, 3 sypialni. Starą plebanię, po remoncie, oddał w użytkowanie wikariuszom, służbie i kuchennym. Posiadane przez siebie dobra dobrzyckie w 1739 r. sprzedał synowi Antoniemu, na którego nałożył obowiązek spłaty pozostałego rodzeństwa. W 1748 r., mając 78 lat, zrezygnował z funkcji dobrzyckiego proboszcza i pozostał w Gnieźnie, gdzie zmarł w wieku 84 lat; pochowany został w tamtejszej katedrze. Przypisy Duchowni katoliccy – szlachta I Rzeczypospolitej Aleksander Gorzeński Kanonicy gnieźnieńskiej kapituły katedralnej Kanonicy krakowscy Kantorzy gnieźnieńskiej kapituły katedralnej Ludzie związani z Dobrzycą Pochowani w bazylice archikatedralnej Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha w Gnieźnie Urodzeni w XVII wieku Zmarli w 1754 Wicemarszałkowie Trybunału Głównego Koronnego

632

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bielsko-Bia%C5%82a

Bielsko-Biała

Bielsko-Biała (, ) – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, w województwie śląskim, na Pogórzu Śląskim, u stóp Beskidu Małego i Beskidu Śląskiego, nad rzeką Białą i jej dopływami. Jest siedzibą władz powiatu bielskiego, Euroregionu Beskidy, diecezji bielsko-żywieckiej Kościoła rzymskokatolickiego i diecezji cieszyńskiej Kościoła ewangelicko-augsburskiego, a także głównym miastem aglomeracji bielskiej i centralnym ośrodkiem Bielskiego Okręgu Przemysłowego. Bielsko-Biała formalnie powstało 1 stycznia 1951 z połączenia położonego na Śląsku Cieszyńskim Bielska, o którym pierwsza wzmianka pochodzi z 1312, oraz małopolskiej Białej, którą założono w XVI wieku i podniesiono do rangi miasta w 1723. W latach 1975–1998 miasto było stolicą województwa bielskiego. Bielsko-Biała pełni funkcję centrum administracyjnego, gospodarczego, akademickiego i kulturalnego dla obszaru śląsko-małopolskiego pogranicza nazywanego czasem potocznie Podbeskidziem. Stanowi ważny ośrodek przemysłowy (ze szczególnym uwzględnieniem branży motoryzacyjnej, a w przeszłości włókiennictwa) i handlowo-usługowy, a także węzeł drogowy i kolejowy. Jest znaczącym celem turystycznym z uwagi na liczne zabytki architektury (czego ilustracją ma być slogan Mały Wiedeń) oraz bezpośrednią bliskość gór (w granicach miasta leży szesnaście szczytów górskich). Według danych GUS z 31 grudnia 2021, miasto było zamieszkiwane przez osób (22 miejsce w Polsce). Powierzchnia miasta wynosi 124,51 km² (19. miejsce w Polsce) i dzieli się ono formalnie na 30 osiedli (jednostek pomocniczych gminy). Nazwa miasta Zapisywana z dywizem nazwa Bielsko-Biała powstała przez zestawienie nazw Bielska i Białej, które w 1951 utworzyły jeden organizm miejski. Odmienia się oba człony w rodzaju nijakim: [tego] Bielska-Białej, [tym] Bielsku-Białej. Błędna jest spotykana w mediach odmiana w rodzaju żeńskim: [tej] Bielsko-Białej. Złożona nazwa Bielsko-Biała jest niezamierzoną, choć faktyczną kalką językową z niemieckiej formy Bielitz-Biala używanej już w XIX wieku na określenie zarówno zespołu dwóch sąsiadujących ze sobą miast (śląskiego Bielitz i galicyjskiego Biala), jak i niemieckiej wyspy językowo-kulturowej (Bielitz-Bialaer Sprachinsel). Występowała powszechnie w niemieckiej literaturze naukowej, kartografii i przewodnikach turystycznych. Najczęściej była używana przez towarzystwa skupiające członków z obydwu miast. Złożona nazwa w polskiej wersji językowej Bielsko-Biała była także używana w XIX i na początku XX wieku, choć znacznie rzadziej niż niemiecka wersja. Najbardziej znanym tego przykładem była winieta polskiej gazety „Wieniec-Pszczółka“ redagowanej przez ks. Stanisława Stojałowskiego oraz liczne artykuły w Dzienniku Krakowskim czy Kurierze Lwowskim, gdzie w różnych odmianach występuje polska nazwa Bielsko-Biała. Pojawiała się też w reklamach wiedeńskich firm w polskojęzycznych czasopismach, np. wymieniając filie podają nazwę polską: Bielsko-Biała. Etymologia nazwy Bielsko najprawdopodobniej wywodzi się od rzeki Białej, której nazwa pochodzi od przymiotnika biały. Określał on ogólne wrażenie barwy wody – białej, czyli jasnej i czystej. Niektórzy badacze nazwę miasta wiążą również z bieleniem płótna, co jest jednak wątpliwe ze względu na to, że w XIII wieku Bielsko nie było jeszcze ośrodkiem tkackim ani sukienniczym. Od rzeki zapożyczyła nazwę także osada, a następnie miasto Biała. Nazwa Bielsko została utworzona za pomocą przyrostka -sko, natomiast Biała ponowiona z nazwy rzeki. Po raz pierwszy łacińska nazwa „Bielici”, którą często mylnie utożsamia się z Bielskiem pojawiła się w dokumencie biskupa wrocławskiego z 1284 Nazwę Belsko wymienia niedawno odkryty odpis dokumentu księcia Mieszka I cieszyńskiego, którego zaginiony oryginał datowany jest na lata od 1290 do 1305 lub 1310 roku. Późniejsze zapisy nazwy Bielska w postaci zniemczonej można czytać jako Bielica: zu Bilitz (1312), Belicz (1420). Później pojawiły się również nazwy słowiańskie: w Bilsku (1420), na Bielsku (1465), miasta Byelska (1525), in oppido Bilsko (1652). Szwajcarski kartograf i geograf Mateusz Merian w swoim dziele Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae wydanym w roku 1650 podaje dwie formy nazwy miejscowości: Bielitz, i Bylitz oraz nazwę rzeki Bila. Od XIX wieku występowała już tylko jedna nazwa niemiecka – Bielitz i jedna czeska – Bílsko. W języku polskim natomiast istniały liczne oboczności: jeszcze na początku XX wieku na równi z Bielsko występowały Bielsk, Bilsko i Bilsk. Ostatecznie nazwa Bielsko została uregulowana dopiero w dwudziestoleciu międzywojennym. Procesowi latynizacji ani germanizacji nie uległa polska nazwa Białej – niem., łac. Biala, czes. Bělá. Wymowa w gwarze cieszyńskiej to Biylsko-Biało. W zapisie słowiańskiego etnolektu górnośląskiego stosuje się najczęściej formę Biylsko-Biołŏ lub Bjylsko-Bjoło, z kolei w dialekcie górnośląskim języka niemieckiego (używanym przed rokiem 1945 przez miejscową ludność niemiecką) nazywane było Beltz-Beil. W języku wilamowskim używanym w niedalekich Wilamowicach nazwa Bielska-Białej brzmi Byłc-Bejł. Dla spokrewnionego z nim etnolektu hałcnowskim, dawnej mowy jednej z obecnych dzielnic miasta, podaje się formę Bülts-Biala. Symbole Symbole Bielska-Białej: herb, flagę, logo i hejnał oraz ich wygląd oficjalnie ustanowiono czterema uchwałami rady miejskiej z 7 grudnia 2004 roku. Herb – składa się z dwóch gotyckich tarcz. Prawa (z punktu widzenia patrzącego na herb: lewa) to herb dawnego Bielska, natomiast lewa (z punktu widzenia patrzącego na herb: prawa) to herb dawnej Białej. Tarcza prawa jest dwudzielna w słup. W polu pierwszym błękitnym (niebieskim) pół złotego (żółtego) orła, bez korony, z głową zwróconą w prawo (połowa godła książąt cieszyńskich), natomiast w polu drugim czerwonym trzy białe (srebrne) lilie ułożone w słup (zmodyfikowana połowa herbu biskupów wrocławskich). Na tarczy lewej w polu zielonym dwie czerwone pięciopłatkowe róże ułożone w pas (symbol męczeństwa i krwi Chrystusa lub zapowiedź pomyślności i szczęścia „młodych” mieszczan). Flaga – stanowi prostokątny płat tkaniny o stosunku wysokości do długości jak 5:8. Istnieją dwie wersje flagi: flaga miejska i flaga honorowa. Barwy obu są żółto-biało-czerwone, przy czym flaga miejska składa się z trzech poziomych pasów równej szerokości, a na fladze honorowej, na szerszym środkowym pasie (w kolorze białym) umieszczony jest herb miasta. Logo – zostało stworzone w 1996 przez Wiesława Grzegorczyka – laureata konkursu rozpisanego przez władze miejskie. Tworzą je dwie wypełnione zielenią, obrócone ku sobie brzuszkami litery B, symbolizujące przedzielone rzeką Bielsko i Białą, z umieszczoną nad nimi czerwoną kropką. Całość przypomina górski krajobraz, nad którym świeci słońce. Hejnał – został skomponowany z okazji obchodów 700-lecia miasta przez Piotra Stachurę, ucznia bielskiej szkoły muzycznej. Po raz pierwszy został wykonany 1 maja 1964. Na stronie Urzędu Miejskiego czytamy: „Hejnał jest ściśle związany ze specyfiką regionu, oddaje cały urok Beskidów. Rytm maszyn włókienniczych i szum lasu łączy się w pieśń optymistyczną, pieśń zwycięską”. Hejnał jest odtwarzany co trzy godziny z wieży ratuszowej. Geografia Położenie i powierzchnia Bielsko-Biała znajduje się w południowej części województwa śląskiego, na granicy historycznych regionów: Śląska Cieszyńskiego (dzielnice lewobrzeżne, 57,89% powierzchni) i Małopolski, a ściślej ziemi krakowskiej (dzielnice prawobrzeżne, 42,11% powierzchni). Większa część Bielska-Białej leży na Pogórzu Śląskim, które jest częścią makroregionu Pogórza Zachodniobeskidzkiego. Teren miasta wchodzi w skład Działu Bielskiego i Działu Pisarzowickiego – mikroregionów Pogórza Śląskiego. W granicach administracyjnych Bielska-Białej – w dzielnicach południowych – znajdują się także masywy górskie Beskidu Małego i Beskidu Śląskiego. Współrzędne geograficzne ścisłego centrum miasta (plac Bolesława Chrobrego) to . Powierzchnia Bielska-Białej wynosi 124,51 km², z czego zajmują (stan na grudzień 2017): użytki rolne: 33,03% lasy oraz grunty zadrzewione i zakrzewione: 26,37% tereny mieszkaniowe: 17,5% infrastruktura komunikacyjna: 8,76% tereny przemysłowe: 5,01% inne tereny zabudowane: 5,82% tereny rekreacyjno-wypoczynkowe: 1,67% wody: 1,01% pozostałe obszary: 0,74% Miasto stanowi 1,01% powierzchni województwa i 0,04% powierzchni Polski. Rozciągłość miasta w kierunku równoleżnikowym wynosi około 13 km, a południkowym około 17,5 km. Miasto znajduje się w linii prostej 31 km od granicy z Czechami i 35 km od granicy ze Słowacją. Sąsiednie gminy Bestwina, Brenna, Czechowice-Dziedzice, Jasienica, Jaworze, Kozy, Szczyrk, Wilamowice, Wilkowice Ukształtowanie powierzchni Ukształtowanie powierzchni Bielska-Białej jest dość zróżnicowane. W granicach administracyjnych miasta znajdują się tereny wyżynne (Pogórze Śląskie), jak i górskie (Beskid Śląski, Beskid Mały). Centralnie położony plac Bolesława Chrobrego znajduje się na wysokości 313 m n.p.m. Najniższym punktem są Stawy Komorowickie leżące na wysokości 262 m n.p.m., natomiast najwyższym szczyt liczącego 1117 m n.p.m. Klimczoka w Beskidzie Śląskim. Pogórze Śląskie zbudowane jest z mało odpornych na denudację serii fliszowych z wkładkami wapieni i cieszynitów. Złożona struktura podłoża geologicznego ścięta jest przez równinę denudacyjną obniżającą się od 400–450 m n.p.m. u podnóża progu Beskidu Małego i Beskidu Śląskiego do 280–300 m n.p.m. na granicy Kotliny Oświęcimskiej. Powierzchnię pogórza pokrywają gliny, na których rozwinęły się zespoły gleb o średniej produkcyjności. Dominują gleby brunatnoziemne. Na ograniczonych powierzchniach występują gleby płowe. Do niewielkich powierzchni ogranicza się zasięg gleb bielicowych, rozwiniętych na bezwęglanowych i bardzo przepuszczalnych zwietrzelinach. Gleby deluwialne, związane z łagodnie nachylonymi podnóżami stoków, występują w wielu obszarach, których łączna powierzchnia jest niewielka. Podobną cechą odznaczają się gleby aluwialne w dnach dolin. Wyżynna część Bielska-Białej składa się z kilkudziesięciu wzgórz, porozdzielanych dolinami rzek i potoków, z których centralną jest dolina Białej. Najwyższymi bielskimi wzgórzami są Drugi Kopiec Lipnicki (448 m n.p.m.), Hałcnowska Góra (404 m n.p.m.), Pierwszy Kopiec Lipnicki (393 m n.p.m.), Cieńciałowa Kępa (390 m n.p.m.), Malowany Dworek (390 m n.p.m.) i Trzy Lipki (386 m n.p.m.). Beskid Śląski zbudowany jest z masywnych piaskowców godulskich i istebniańskich. W części południowej góry zbudowane są z fliszu magurskiego. Występują tu złoża mineralne: piaskowce, wapienie i kruszywa naturalne. Duże znaczenie mają piaskowce godulskie, które występują tu w dwóch rodzajach: godulskie środkowe oraz godulskie dolne. Znajdują się tu również źródła wód mineralnych. Beskid Mały zbudowany jest z płaszczowin: podśląskiej i śląskiej. Składa się w 95% z piaskowców godulskich. Geologicznie jest jednorodny z Beskidem Śląskim. Pasma Beskidów rozdziela szeroka na 5 km Brama Wilkowicka łącząca Pogórze Śląskie z Kotliną Żywiecką. W granicach administracyjnych miasta znajduje się 16 szczytów górskich: Ponadto zbocza Czupla, Gaików oraz Magurki Wilkowickiej częściowo sięgają peryferyjnych dzielnic Bielska-Białej. Na południowo-zachodnich stokach Stołowa znajduje się Jaskinia w Stołowie, której korytarze liczą 21 m. W 2003 na stokach Stołowa odkryto również wejście do Jaskini Głębokiej w Stołowie. Z długością 554 m i głębokością 25 m jest jedną z największych jaskiń polskich Karpat fliszowych. Kilka mniejszych jaskiń znajduje się także w rejonie Klimczoka. Zbiorniki i cieki wodne Główną rzeką przepływająca przez Bielsko-Białą jest Biała (w lokalnym uzusie nazywana też Białka), prawy dopływ Wisły o łącznej długości 28,6 km, z tego 14 km w granicach miasta. Stanowi historyczną granicę między Śląskiem a Małopolską, w przeszłości stanowiła granicę polityczną między księstwem cieszyńskim i księstwem oświęcimskim (od 1315), krajami Korony Czeskiej i Królestwem Polskim (1457–1772), Śląskiem Austriackim i Galicją (1772–1918), autonomicznym województwem śląskim i województwem krakowskim (1920–1939/45). Do 1 stycznia 1951 oddzielała miasta Bielsko i Białą. Dopływami Białej są potoki, w dolinach których rozlokowały się wsie, a dziś dzielnice miasta: Kamieniczanka – wzdłuż niej rozwinęła się Kamienica Kromparek – płynie przez osadę Bark na pograniczu Hałcnowa i Komorowic Krzywa – płynie przez północną część Lipnika i Obszary Niwka – wzdłuż niej rozwinął się Lipnik, w śródmieściu Białej jest skanalizowana (płynie pod ulicą Stojałowskiego) Olszówka – wzdłuż niej rozwinęła się Olszówka Potok Starobielski – płynie przez Stare Bielsko Potok Kamienicki Drugi (też Dębowiec lub Potok Gościnny) – płynie przez Gościnną Dolinę Skleniec (Szklaniec) – na pograniczu Mikuszowic Krakowskich i Wilkowic Straconka – wzdłuż niej rozwinęła się Straconka Drugą ważną rzeką jest Wapienica, prawy dopływ Iłownicy o łącznej długości 20,6 km, z tego 9 km w granicach miasta. Powstaje z połączenia potoków Barbara, Rudawka i Żydowski Potok na terenie dzielnicy o tej samej nazwie. Prowadzi wody I klasy czystości i stanowi jedno z ujęć wody dla bielskich wodociągów. W 1932 w górnym biegu Wapienicy, przy połączeniu Barbary i Rudawki, zbudowano zaporę wodną im. Ignacego Mościckiego, a w wyniku spiętrzenia wód powstało sztuczne jezioro Wielka Łąka, które służy jako ujęcie wody pitnej dla celów komunalnych. Inne rzeki i strumienie w Bielsku-Białej to m.in.: Słonica i jej dopływ Suchy Potok, przepływające przez Hałcnów Złoty Potok w Lipniku – dopływ Niwki Niper – skanalizowany dopływ Białej, płynący m.in. pod placem Bolesława Chrobrego Sikornik – częściowo skanalizowany dopływ Białej przepływający przez Żywieckie Przedmieście Potok Mireckiego w Aleksandrowicach i Rucianka w Kamienicy – dopływy Kamieniczanki Potok Zajazdowy – dopływ Białej płynący przez zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Sarni Stok” Mraźnica, Zimny Potok i Pasternik w Straconce – dopływy Straconki Wiele, głównie w górskiej części miasta, jest także niewielkich, bezimiennych cieków wodnych. Największym skupiskiem stawów w Bielsku-Białej są Stawy Komorowickie położone w północnej części Komorowic, nad rzeką Białą. Sąsiadują ze Stawami Bestwińskimi, położonymi w gminie Bestwina. Mniejszymi skupiskami stawów są Stawy Barkowskie i Stawy Nyczowe nad Kromparkiem, Stawy Hałcnowskie nad Słonnicą oraz grupa stawów nad Rudawką w zachodniej Wapienicy. Klimat Klimat Bielska-Białej cechuje się dużym zróżnicowaniem, ponieważ obszar miasta znajduje się w obrębie dwóch dzielnic klimatycznych – podkarpackiej (pogórza) i karpackiej (gór). Klimat wykazuje wyraźną zależność od czynników cyrkulacyjnych. Wyraża się to m.in. dużą nieregularnością stanów pogody i znacznymi wahaniami temperatur w ciągu roku. Największy wpływ na kształtowanie się pogody w mieście wywierają masy powietrza znad Atlantyku. Najczęściej występują wiatry zachodnie oraz południowo-zachodnie. W zimie częściej występują wiatry południowo-zachodnie i południowe, natomiast latem zachodnie i północno-zachodnie. Spory odsetek wiatrów południowych stanowią wiatry halne, obserwowane najczęściej zimą. Największe zachmurzenie na terenie Bielska-Białej występuje w miesiącach od listopada do stycznia. Najmniejszym średnim zachmurzeniem oraz najczęstszym występowaniem dni słonecznych cechuje się koniec lata i początek jesieni. Temperatura powietrza uwarunkowana jest przede wszystkim dopływem określonych mas powietrza, natomiast jej zróżnicowanie przestrzenne jest związane z rzeźbą terenu. Temperatura na obszarze miasta obniża się wraz ze wzrostem wysokości, stopniowo ku południu (średnio o 0,5 °C na 100 m). Wartość średniej temperatury powietrza zmienia się w granicach od 4 (w partiach grzbietowych Beskidów) do ok. 8 °C (w centrum). Najwyższe wartości średniej temperatury przypadają na lipiec (19,1 °C w wieloleciu 1981–2010), najmniejsze natomiast na styczeń (–2,3 °C). Okres bezprzymrozkowy trwa na pogórzu średnio 175 dni, w górach o ponad miesiąc krócej. Mgły występują średnio przez 55–56 dni w roku Największą ilość opadów deszczu przynoszą wiatry zachodnie, północno-zachodnie i północne, najmniejszą – południowe. Najwyższe miesięczne sumy opadów notuje się w czerwcu, najniższe w styczniu i lutym. Opady śniegu występują od listopada do kwietnia, przy czym największą liczbę dni z opadem śniegu notuje się w styczniu Pokrywa śnieżna jest bardzo zróżnicowana, ponieważ w granicach administracyjnych miasta znajdują się tereny górskie. Roczna liczba dni z pokrywą śnieżną waha się w granicach od około 70 dni w dzielnicach północnych do ponad 200 w szczytowych partiach Beskidów. Maksymalną grubość pokrywy śnieżnej zanotowano w Bielsku-Białej w latach 60. i wynosiła ona 55 cm. Podział administracyjny Bielsko-Biała oficjalnie podzielone jest na 30 osiedli, które stanowią jednostki pomocnicze gminy. Osiedla te działają na podstawie statutów przyjętych w drodze uchwały LXVII/1093/2002 Rady Miejskiej w Bielsku-Białej z dnia 8 października 2002. Równolegle funkcjonuje podział na obręby ewidencyjne, których granice odzwierciedlają dawne granice miejscowości stopniowo przyłączanych do Bielska-Białej w XX wieku, a także granice historycznych dzielnic (przedmieść) Bielska. Są to: Bielsko Miasto Biała Miasto Dolne Przedmieście (podzielone formalnie na trzynaście niewielkich obrębów) Górne Przedmieście Żywieckie Przedmieście Aleksandrowice Hałcnów i Hałcnów 2 Lipnik Kamienica Komorowice Śląskie Komorowice Krakowskie Mikuszowice Śląskie Mikuszowice Krakowskie Olszówka Dolna Olszówka Górna Stare Bielsko Straconka Wapienica Ponadto niektóre peryferyjne obszary wchodzą w skład obrębów Bystra Śląska, Jaworze, Mazańcowice, Międzyrzecze Górne i Pisarzowice, co jest pokłosiem wcielenia do Bielska-Białej również fragmentów tychże wsi. W niektórych przypadkach (np. Mikuszowice Krakowskie, Stare Bielsko, Straconka) granice obrębów i osiedli samorządowych są do siebie zbliżone, w wielu innych (np. Aleksandrowice, Dolne Przedmieście, Lipnik, Mikuszowice Śląskie) obręby i osiedla o tych samych nazwach nie korespondują ze sobą terytorialnie. Potoczne, zwyczajowe rozumienie „dzielnic” w Bielsku-Białej i przynależności do nich poszczególnych obszarów czerpie luźno z obu rodzajów podziału. Przyroda Zieleń miejska Według raportu Obserwatorium Polityki Miejskiej Instytutu Rozwoju Miast i Regionów z 2020 Bielsko-Biała było miastem o piątym najwyższym udziale zieleni wśród polskich miast powyżej stu tysięcy mieszkańców. Wynosił on 62,9%. Na tak wysoki odsetek ma wpływ fakt, że w skład miasta wchodzą rozległe zalesione tereny górskie. Według studium uwarunkowań i kierunków rozwoju przestrzennego z 2012 do „strefy środowiska przyrodniczego” zaliczało się 42,12% terytorium miasta, z tego lasy stanowiły 24,47%, zieleń w dolinach rzek i potoków 6,58%, zieleń użytkowa (parki, skwery, ogrody itp.) 2,59%, cmentarze 0,65%, wody powierzchniowe i śródlądowe 1,32%, a do pozostałych terenów zielonych wliczono 6,55% powierzchni. W obrębie historycznego centrum znajdują się trzy główne parki miejskie założone pod koniec XIX wieku: park im. Juliusza Słowackiego na Dolnym Przedmieściu park Włókniarzy na Żywieckim Przedmieściu park przy ratuszu w Białej Inne duże założenia parkowe o znaczeniu ogólnomiejskim to: Cygański Las płynnie przechodzący od formy parkowej w swej dolnej części przy zabudowaniach dzielnicy Olszówka do górskiego lasu na stokach Koziej Góry, Kołowrotu, Równi i Górnej Równi w Beskidzie Śląskim Błonia w Mikuszowicach Śląskich Bulwary Młodości (Straceńskie) nad potokiem Straconka w dzielnicy Leszczyny Park Strzygowskiego nad rzeką Białą na pograniczu Leszczyn i Kamienicy Enklawę dzikiej przyrody w centrum Bielska-Białej stanowią cmentarze, przy czym szczególne walory przyrodnicze posiadają dwa z nich: Stary Cmentarz Ewangelicki zlokalizowany na Bielskim Syjonie cmentarz żydowski położony w Aleksandrowicach Występują na nich liczne drzewa o wymiarach pomnikowych, oplecione dodatkowo przez bluszcz. Nagrobki, mury i alejki obrośnięte są wieloma gatunkami roślin, a z rzadka odwiedzane nekropolie stanowią oazę dla licznych ptaków. Pojawiają się również ślady bytowania drobnych ssaków. Cennym elementem zieleni miejskiej są założenia parkowe i ogrodowe zlokalizowane w sąsiedztwie dawnych pałaców i willi fabrykanckich. Rosną w nich ciekawe okazy drzew, nierzadko egzotyczne. Przykładem może być ogród przy willi Theodora Sixta, dworze lipnickim czy pałacyku Eduarda Zipsera. Obszary chronione W 2008 udział obszarów chronionych w powierzchni Bielska-Białej wynosił 35,8%. Dawało to miastu trzecie, po Koszalinie i Kielcach, miejsce w Polsce. Większość terenów górskich w granicach Bielska-Białej leży w obrębie dwóch parków krajobrazowych: Parku Krajobrazowego Beskidu Małego i Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego. Równocześnie są one chronione w ramach programu ochrony siedlisk Natura 2000: obszar Beskid Mały (42,92 ha w granicach miasta) i obszar Beskid Śląski (2442,62 ha w granicach miasta). W granicach miasta znajdują się cztery zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: Dolina Wapienicy (data założenia 1990, powierzchnia 1519 ha) Cygański Las (data założenia 1997, powierzchnia 593 ha) Sarni Stok (data założenia 2002, powierzchnia 0,11 km²) Gościnna Dolina (data założenia 2006, powierzchnia pierwotnie 39 ha, po czym zniesiono i powtórnie powołano w 2012 o powierzchni 30,61 ha) Dolina Wapienicy jest też pierwszym w Polsce miejscem, gdzie wprowadzono w życie ideę parku ekologicznego, czyli połączenia ochrony przyrody z edukacją ekologiczną opartą na jej bezpośrednim doświadczaniu i zaangażowaniu społecznym na jej rzecz. W Bielsku-Białej ustanowiono dwa rezerwaty przyrody: Stok Szyndzielni (data założenia 1953, powierzchnia 54,96 ha) Jaworzyna (data założenia 2003, powierzchnia 40,03 ha) Ponadto istnieją dwa użytki ekologiczne, oba są położone w Mikuszowicach Krakowskich w rejonie ulicy księdza Kusia, powstały w celu zachowania miejsc masowego rozrodu płazów: Żabiniec (data założenia 2006, powierzchnia 0,8 ha) Zbiornik Weldoro (data założenia 2008, powierzchnia 0,2 ha) Bielsko-Biała posiada 65 pomników przyrody przyrody, w tym: 52 pojedyncze drzewa 7 skupisk drzew 1 głaz narzutowy – czerwony granit skandynawski z okresu zlodowacenia umieszczony w parku przy ratuszu w Białej Zanieczyszczenia środowiska Bielsko-Biała należy do miast o stosunkowo dużym zanieczyszczeniu środowiska. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 zostało sklasyfikowane jako dwudzieste siódme najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej. Z kolei w raporcie organizacji IQAir z 2020 znalazło się na miejscu trzydziestym ósmym w Europie i piątym w Polsce. Liczba dni, gdy przekroczone było dopuszczalne dobowe stężenie pyłu zawieszonego PM10, wynosiła w latach 2012–2015 kolejno: 70, 83, 74, 59. Największy wpływ na zanieczyszczenie powietrza mają lokalne kotłownie CO używane w gospodarstwach domowych oraz małych i średnich przedsiębiorstwach spalające węgiel w celach grzewczych i technologicznych. Utrzymanie na obszarze śródmieścia tradycyjnych rozwiązań z indywidualnymi kotłowniami węglowymi, koksowymi i gazowymi powoduje pogarszanie się stanu środowiska w tej części miasta i może być przyczyną przekraczania dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń powietrza, co grozi konsekwencjami w postaci negatywnego oddziaływania na ludzi i budowle, w szczególności na zabytki. Źródłami zanieczyszczenia powietrza w Bielsku-Białej są również komunikacja samochodowa oraz energetyka, szczególnie niska emisja z lokalnych systemów grzewczych. Zanieczyszczenia wynikające z ruchu motoryzacyjnego koncentrują się w rejonach zwartej, wysokiej zabudowy miejskiej (w tzw. kanionach ulicznych). Organizacja ruchu pojazdów samochodowych na terenie Bielska-Białej jest niekorzystna i sprzyja powstawaniu zjawiska smogu fotochemicznego. Nie bez znaczenia jest także emisja pochodzenia energetycznego z obszarów sąsiednich (GOP, ROW, Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie) oraz z procesów technologicznych realizowanych w zakładach przemysłowych. Wody przepływających przez miasto rzek są silnie lub ponadnormatywnie zanieczyszczone szkodliwymi substancjami. Stan wód Białej, Wapienicy i Kromparku został w 2020 sklasyfikowany jako zły. Sytuacja ekologiczna w mieście ulega w ostatnich latach stopniowej poprawie. Wpływ na to mają działania władz miejskich takie jak realizowany od 2015 „Plan Gospodarki Niskoemisyjnej”. W 2020 wymienionych zostało z wykorzystaniem miejskich dotacji 454 pieców węglowych w budynkach węglowych. Już w 1997 powstało w Bielsku-Białej pierwsze w Polsce samorządowe Biuro Zarządzania Energią, obecnie funkcjonujące jako Wydział Ochrony Środowiska i Energii urzędu miejskiego. W ramach systemu państwowego monitoringu jakości powietrza miasto tworzy strefę oznaczoną kodem PL2403. W 2020 działało na jej terenie trzydzieści sześć urządzeń pomiarowych. Historia Średniowiecze i wczesna nowożytność Archeolodzy datują zaludnienie wzgórza staromiejskiego na XIII wiek, natomiast pierwsza pisemna wzmianka o Bielsku jako o mieście pochodzi z dnia 3 czerwca 1312. Pojawia się w dokumencie wydanym przez księcia cieszyńskiego Mieszka dotyczącym podarowania „wiernym mieszczanom bielskim” „niewyrąbanego lasu przy Mikuszowicach”, którego pozostałością jest zespół leśno-parkowy Cygański Las. Nieco wcześniej jako ważną osadę Belsko wymienia niedawno odkryty XVII-wieczny odpis dokumentu roku tego samego księcia sprzed 1312. Nazwy nie poprzedzają zazwyczaj stosowane w ówczesnych dokumentach określenia oppidum (w stosunku do miast na prawie polskim) lub civitates (na prawie niemieckim), co może świadczyć o tym, że Belsko nie posiadało jeszcze praw miejskich. Sporządzony około 1305 Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis nie wymienia jeszcze takiego miasta w księstwie cieszyńskim, choć wymienia np. właśnie zakładane na prawie niemieckim miasto (civitates) Frysztat i 70 nowo powstałych wsi, co poświadcza prowadzoną wówczas wielką akcję osadniczą w ramach kolonizacji na prawie niemieckim w księstwie cieszyńskim, głównie w oparciu o rodzimą ludność słowiańską. Wyraźnie odróżniało się na tym tle osadnictwo wokół Bielska, gdzie powstała tzw. bielsko-bialska wyspa językowa (Bielitz-Bialaer Sprachinsel), która okazała się być największą i najbardziej zwartą strefą osadnictwa niemieckiego. Pomogło to przetrwać kulturze niemieckiej nieprzerwanie do 1945 roku, a jeszcze na początku XX wieku częścią Sprachinsel było oprócz Bielska i Białej dziesięć okolicznych wsi (większość obecnych dzielnic, a także Międzyrzecze Górne i Bystra Śląska). W średniowieczu wyspa ta mogła rozciągać się przynajmniej poza Kęty, jednak z czasem okolice tego miasta – poza Wilamowicami – uległy polonizacji. Pamiątką starszego osadnictwa jest grodzisko z przełomu XII i XIII wieku w dzielnicy Stare Bielsko. W chwili założenia miasta księstwo cieszyńskie znajdowało się od kilku lat w orbicie zainteresowania króla czeskiego Wacława II, który z sukcesem nawiązał sojusz z Mieszkiem cieszyńskim w 1292, co ułatwiło mu zdobycie krakowskiego tronu w 1300. Zwieńczeniem powstałych w ten sposób relacji Mieszka I i jego syna, księcia Kazimierza, z Królestwem Czech był hołd lenny tego ostatniego złożony w 1327 królowi Janowi Luksemburskiemu. Śląsk Cieszyński wraz z Bielskiem stał się na następne 600 lat częścią ziem Korony Czeskiej. Zarazem około 1315 doszło do podziału księstwa na część cieszyńską i oświęcimską, granicę między którymi wyznaczała rzeka Biała. Księstwo oświęcimskie zostało w 1457 sprzedane polskiemu królowi Kazimierzowi IV Jagiellończykowi i w ten sposób rzeka płynąca przez miasto stała się granicą dwóch monarchii. Położone po wschodniej stronie rzeki miejscowości stały się częścią niegrodowego starostwa lipnickiego, wydzierżawianego prywatnym właścicielom jako tzw. tenuta. Od 1564 leżały w granicach powiatu śląskiego województwa krakowskiego. Już od wczesnej nowożytności dzieje Bielska związane były z wyrobem tekstyliów. Najprężniejszym cechem rzemieślniczym w mieście był cech sukienniczy założony w roku 1548 i z czasem uzyskujący kolejne przywileje. W 1728 prawie dwie trzecie wszystkich bielskich warsztatów rzemieślniczych to były warsztaty sukiennicze (271 spośród 429). Do innych znaczących gałęzi gospodarki należały browarnictwo i handel rozkwitający dzięki przygranicznemu położeniu. Bardzo żyzną glebą okazało się być Bielsko dla 95 tez Marcina Lutra. Było to pierwsze miasto na terenie księstwa cieszyńskiego, w którym rozpowszechniły się jego nauki, już na przełomie lat 30. i 40. XVI wieku, jeszcze zanim książę Wacław III Adam przyjął luteranizm w 1545. Również później w Bielsku znajdowała się najsilniejsza gmina protestancka na całym Śląsku Cieszyńskim, która w 1587 uzyskała przywilej gwarantujący, że w mieście będą odbywać się wyłącznie luterańskie nabożeństwa. Na bielskim zamku działał Jerzy Trzanowski. Protestancki charakter Bielsko zachowało również po wojnie trzydziestoletniej. Rozpoczęta w drugiej połowie XVII wieku akcja rekatolizacyjna nie odnosiła zbyt dużych sukcesów. Przez cały okres kontrreformacji odbywały się nabożeństwa luterańskie – początkowo w kościele św. Trójcy za przyzwoleniem władzy zwierzchniej, później w domach czy w okolicznych beskidzkich lasach (tzw. leśne kościoły) – a zaraz po wydaniu Patentu tolerancyjnego przez cesarza Józefa II w 1781 na północ od historycznego centrum powstała dzielnica ewangelicka z kościołem Zbawiciela, obecną siedzibą biskupa i szkołami, określana jako Bielski Syjon. Do dzisiaj pozostaje ona centrum kultury protestanckiej o ponadregionalnym znaczeniu. W 1900 na Bielskim Syjonie odsłonięto pomnik Marcina Lutra – jeden z zaledwie dwóch w całych Austro-Węgrzech (drugi powstał w czeskim Aszu), a obecnie jedyny w granicach Polski. Wacław III Adam zapisał się w dziejach miasta również w tym, że w związku ze swoimi kłopotami finansowymi i wysokim zadłużeniem w 1572 wydzielił z księstwa cieszyńskiego samodzielne bielskie państwo stanowe, które sprzedał Karlowi Promnitzowi. Kolejnymi jego właścicielami byli Adam Schaffgotsch (1582–1592), węgierscy Sunneghowie (1592–1724), Heinrich Wilhelm von Solms-Wildenfels (1728–1741), a następnie Friedrich Wilhelm von Haugwitz, któremu udało się w roku 1752 wystarać u Marii Teresy podniesienie państwa stanowego do statusu księstwa. W tym samym roku zakupił je Aleksander Józef Sułkowski i od tego zaczęło się panowanie rodu Sułkowskich na bielskim zamku trwające aż do roku 1945. Dzieje Białej sięgają drugiej połowy XVI wieku, pierwsza wzmianka pochodzi z 1564. Powstała ona jako mała osada rzemieślnicza z 13 domami na gruntach należących do wsi Lipnik. Usamodzielniła się w 1613. Pierwszymi osadnikami byli najprawdopodobniej mieszkańcy bielskich przedmieść, którzy przenieśli się na drugą stronę rzeki pod wpływem konfliktów z uprzywilejowanymi „wielkomieszczanami” z miasta lokacyjnego. W XVII wieku Biała rozwinęła się na skutek napływu uchodźców z sąsiedniego Śląska uciekających przed kontrreformacją i poborami wojskowymi w czasie wojny trzydziestoletniej. 9 stycznia 1723 uzyskała prawa miejskie. Podobny charakter etniczny (przewaga ludności niemieckojęzycznej), religijny (luteranizm) i gospodarczy (branża tekstylna) od początku sprzyjały bliskim związkom między Bielskiem i Białą niezależnie od odmiennej przynależności państwowej. Ponadto Biała powstała bezpośrednio na drugim brzegu niewielkiej rzeki, więc oba miasta stanowiły jedną całość urbanistyczną. W 1772 (I rozbiór Polski) Biała została włączona w skład monarchii habsburskiej. Rzeka stała się odtąd granicą między dwoma krajami koronnymi Austrii: Galicją oraz Śląskiem Austriackim, do którego należały ziemia cieszyńska, opawska, karniowska i pozostałe fragmenty Śląska pozostawione Habsburgom po I wojnie śląskiej (1740–1742). Układ urbanistyczny Białej został znacznie przekształcony w ostatnich dwóch dekadach XVIII wieku w związku z budową traktu środkowogalicyjskiego, którego częścią była obecna ulica 11 Listopada. Od rewolucji przemysłowej do II wojny światowej Rok 1806, kiedy w ośmiu bielsko-bialskich manufakturach uruchomiono przędzarki maszynowe, uważany jest za początek rozwoju przemysłu w dwumieście. W ciągu XIX wieku region bielsko-bialski stał się jednym z trzech centrów przemysłu włókienniczego w Austro-Węgrzech, obok Brna i Liberca. Drugą najważniejszą gałęzią był przemysł maszynowy. Hale fabryczne i kominy stały się nieodłącznym elementem krajobrazu Bielska i Białej. Zabudowa przemysłowa skupiła się w pobliżu rzeki Białej, przyczyniając się do rozwoju Dolnego i Żywieckiego Przedmieścia. Przemiany architektoniczne przyśpieszyły dwa wielkie pożary, do których doszło w 1808 i 1836. W drugiej połowie XIX w krajobrazie dwumiasta zaczęły wyrastać wille bogatych przemysłowców, wielkomiejskie kamienice w stylach neohistorycznych i secesyjnym oraz gmachy publiczne, takie jak teatr miejski w Bielsku (1890), nowy ratusz bialski (1897) i wiele innych. Niejednokrotnie inspirowane one były architekturą Wiednia, do czego nawiązuje popularny do dziś slogan Mały Wiedeń. Największy wpływ na architekturę przełomu XIX i XX wieku, kształtującą charakter Małego Wiednia, mieli miejscowi architekci Karl Korn, Emanuel Rost senior i Emanuel Rost junior, natomiast plan regulacji urbanistycznej przygotował w 1899 wiedeński urbanista Max Fabiani. W 1855 dobudowano odnogę Kolei Północnej z Dziedzic do Bielska, która w 1877 została przedłużona do Żywca i połączona z Galicyjską Koleją Transwersalną. Wybudowany został wtedy liczący 268 m tunel pod centrum Bielska. W 1888 otwarto połączenie kolejowe z Cieszynem i Kalwarią Zebrzydowską. W 1895 powstała w Bielsku linia tramwaju elektrycznego. Połączyła dworzec kolejowy z Cygańskim Lasem, który w międzyczasie przekształcił się w zespół leśno-parkowy na wzór Lasu Wiedeńskiego, a w jego okolicy wyrosły letnie wille bielskich fabrykantów. Gwałtowny rozwój przemysłu nie szedł w parze z boomem demograficznym, a to za sprawą miejscowych elit sprzeciwiających się napływowi żywiołu robotniczego i nieniemieckiego. Według spisu powszechnego z 1900 Bielsko liczyło 16 597 mieszkańców, a Biała – 8257. Większość pracujących w bielsko-bialskim przemyśle dojeżdżała czy dochodziła z okolicznych albo i odleglejszych wsi, spośród których te leżące w bezpośrednim sąsiedztwie obu miast (jak Lipnik czy Kamienica) z czasem same nabierały miejskiego charakteru. Osiedla robotnicze typowe dla Ostrawy czy Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego praktycznie nie powstawały, do wyjątków należy osiedle w rejonie dzisiejszej ulicy Michałowicza na Żywieckim Przedmieściu budowane etapami w latach 1892–1911. Nie odniosły sukcesu składane kilkukrotnie (po raz ostatni w 1917) petycje o przyłączenie Białej wraz z okolicą – jako niemieckiej enklawy w zdominowanej przez Polaków Galicji – do Śląska Austriackiego. W obliczu rozpadu monarchii austro-węgierskiej władze zarówno Bielska, jak i Białej, zadeklarowały wolę przyłaczenia obu miast do tworzącej się w tym czasie Republiki Niemieckiej Austrii. Do tego jednak nigdy nie doszło. Biała wraz z całą dawną Galicją stała się już od połowy listopada 1918 częścią II Rzeczypospolitej. Magistrat Bielska uznał zwierzchność władz polskich w dniu 7 grudnia 1918. Przynależność lewobrzeżnej części dwumiasta nie była jednak jeszcze przesądzona, ponieważ obszar Śląska Cieszyńskiego stał się przedmiotem konfliktu polsko-czechosłowackiego. Wielu mieszkańców Bielska opowiadało się za Czechosłowacją, ponieważ widzieli w niej z jednej strony jakiegoś rodzaju kontynuację realiów austro-węgierskich, z drugiej zamożniejszy kraj z wyraźnie większym odsetkiem narodowości niemieckiej. Ostatecznie dopiero na mocy decyzji Rady Ambasadorów z 28 lipca 1920 Bielsko wraz z całą wschodnią częścią Śląska Cieszyńskiego włączone zostało do Polski i weszło w skład autonomicznego województwa śląskiego. Biała natomiast pozostawała w granicach województwa krakowskiego. W okresie międzywojennym zrealizowano wiele nowych inwestycji, jak wprowadzenie komunikacji autobusowej w 1927 czy otwarcie lotniska Aleksandrowice w 1935, a także powstały liczne obiekty architektoniczne w duchu wczesnego modernizmu, m.in. nowa dzielnica mieszkalna Aleje Sułkowskiego wybudowana na miejscu dawnych ogrodów zamkowych (od 1934) oraz gmach Gimnazjum Polskiego (1925–1927). Życie polityczne w dużej mierze kształtowane było przez tarcia narodowościowe. Napływ polskich urzędników i nauczycieli zwiększył odsetek ludności polskiej, niemniej w szczególności Bielsko zachowało swój przeważająco niemiecki charakter. W latach 30. stało się ono głównym ośrodkiem nazizmu w ówczesnej Polsce. Miała tu swoją siedzibę prohitlerowska Partia Młodoniemiecka w Polsce (Jungdeutsche Partei in Polen), a jej lider Rudolf Wiesner był wieloletnim bielskim radnym i pełnił przez jedną kadencję funkcję wiceburmistrza. W 1925 przyłączono do Białej (przemianowanej na „Białą Krakowską”) kilkukrotnie od niej większą miejscowość Lipnik, z kolei w 1938 granice Bielska poszerzyły się o Aleksandrowice. Po wybuchu II wojny światowej oba miasta zostały po raz pierwszy w historii oficjalnie połączone przez administrację niemiecką. Biała stała się dzielnicą Bielitz-Ost (Bielsko-Wschód) przy jednoczesnym wyłączeniu ponownie części Lipnika. Tak powiększone miasto liczyło w pierwszym roku wojny 54 tysiące mieszkańców i było stolicą powiatu Bielitz w obrębie prowincji Górny Śląsk. Okres nazistowski wiąże się z prześladowaniami politycznymi i zagładą społeczności żydowskiej (stanowiącej według policyjnego spisu ludności z grudnia 1939 8,4% mieszkańców Bielska i 15% mieszkańców Białej), natomiast bezpośrednie działania wojenne dotknęły dwumiasto w niewielkim stopniu. Po 1945 Armia Czerwona wkroczyła do miasta 10 lutego 1945. O ile działania wojenne doprowadziły do poważnych zniszczeń w Hałcnowie i Lipniku, w dzielnicach śródmiejskich obyło się bez większych strat materialnych i historyczna zabudowa została bardzo dobrze zachowana. Ludność niemiecka podlegała po wojnie przymusowemu wysiedleniu, jakkolwiek część autochtonów mogła pozostać po przejściu tzw. weryfikacji narodowościowej. Miejsce Niemców zajęli częściowo Polacy przesiedleni z byłych Kresów Wschodnich, a częściowo przybysze z przeludnionej Małopolski i Polski centralnej. Początkowo przywrócono przedwojenne granice wraz z podziałem Bielska i Białej między województwo śląskie (katowickie) i krakowskie, ale już z dniem 1 stycznia 1951 doszło do ponownego – tym razem trwałego – połączenia obu miast w jedną całość o nazwie „Bielsko-Biała”. Nowy organizm miejski liczył około 60 tysięcy mieszkańców i został włączony w skład województwa katowickiego. Epoka PRL charakteryzowała się przede wszystkim dalszym rozwojem przemysłu. W 1948 założono fabrykę silników samochodowych WSM, na bazie której w 1971 powstała Fabryka Samochodów Małolitrażowych. Produkowano w niej na włoskiej licencji Polskiego Fiata 126p, popularnie zwanego Maluchem, który stał się jednym z nowoczesnych symboli Bielska-Białej. Ogromny kompleks przemysłowy wybudowany w północnej części miasta przyczynił się do gwałtownego wzrostu liczby mieszkańców o 58 tysięcy w ciągu zaledwie dziesięciu lat: ze 105 700 w roku 1970 do 163 741 w roku 1980. Również pod koniec lat 40. na lotnisku w Aleksandrowicach utworzono na bazie przedwojennych warsztatów Szybowcowy Zakład Doświadczalny i w kolejnych latach Bielsko-Biała stało się ważnym ośrodkiem produkcji lotniczej. Wciąż jednak dominującą rolę odgrywał przemysł włókienniczy. Poszczególne fabryki połączono w kilka dużych przedsiębiorstw państwowych: Bewelana, Bielska Dzianina, Finex, Krepol, Lenko, Merilana, Relana, Rytex, Wega, Weldoro i Welux. W przemyśle maszynowym do największych należały Apena, Befama i Indukta. Rozpoczęty przez robotników z Bewelany strajk generalny w styczniu 1981 uważany jest za najskuteczniejszy strajk pierwszej fali „Solidarności”. Strajkujący zmusili do ustąpienia prezydenta miasta, wojewodę, komendanta MO oraz miejskiego i wojewódzkiego sekretarza PZPR. Dla pracowników bielskiego przemysłu wybudowano szereg osiedli mieszkaniowych – w latach 50. i 60. Grunwaldzkie oraz osiedla wzdłuż ulicy Piastowskiej, a w latach 70. i 80. wielkopłytowe kompleksy Złote Łany, Karpackie, Beskidzkie, Wojska Polskiego i specjalnie dla pracowników zakładu szybowcowego Polskich Skrzydeł. W 1969 dzielnicami Bielska-Białej stały się Kamienica i Mikuszowice (wraz z Olszówką), w 1973 Straconka, a w 1977 przyłączono Stare Bielsko, Komorowice, Hałcnów oraz Wapienicę i wtedy to miasto uzyskało zgrubsza obecny kształt (drobnych korekt dokonano jeszcze w 1990). Negatywnym aspektem rozrastania się miasta były kontrowersyjne ingerencje w tkankę miejską, zwłaszcza przeprowadzenie dwupasmowej drogi przez śródmieście i wyburzenie tzw. Wysokiego Trotuaru (1972–1974). W kwietniu 1971 zlikwidowano komunikację tramwajową, którą zastąpiły wyłącznie autobusy. W 1947 założono Studio Filmów Rysunkowych, w którym powstały m.in. słynne bajkowe postaci Reksia oraz Bolka i Lolka – kolejne nowoczesne symbole Bielska-Białej. Międzynarodowy sukces osiągnął również istniejący od 1947 Teatr Lalek Banialuka i organizowany przez niego od 1966 Międzynarodowy Festiwal Sztuki Lalkarskiej. W latach 1975–1998 Bielsko-Biała było stolicą województwa bielskiego obejmującego większość polskiego Śląska Cieszyńskiego i południowo-zachodnią Małopolskę (powiat żywiecki, oświęcimski, wadowicki i suski). Na określenie jego terytorium przyjęła się nazwa Podbeskidzie, która jest do dzisiaj popularna wśród bielszczan („Bielsko-Biała – stolica Podbeskidzia”), ale gdzie indziej jest ona krytykowana jako sztuczny termin, którym próbuje się zastąpić tradycyjne krainy historyczno-geograficzne. Transformacja ekonomiczna po roku 1989 odbiła się na industrialnym mieście poważnym kryzysem społeczno-gospodarczym. Najbardziej dotknięty został przemysł włókienniczy, który z Bielska-Białej niemalże zniknął. Wykupiona przez Fiat fabryka samochodów ograniczyła swoją produkcję do podzespołów i elementów montażowych. Katastrofalny stan Starego Miasta był najwyrazistszą oznaką upadku miasta w latach 90., natomiast jego stopniowa rewitalizacja rozpoczęta w roku 2002 stała się ważnym symbolem zmian na lepsze. W ciągu pierwszej i drugiej dekady XXI wieku Bielsku-Białej udało się powrócić na drogę ekonomicznej prosperity. W 2001 na bazie bielskiej filii Politechniki Łódzkiej utworzono Akademię Techniczno-Humanistyczną – uczelnię wyższą typu uniwersyteckiego. W latach 2001–2009 na miejscu wyburzonych zakładów włókienniczych Lenko i Finex wzniesiono wielkie centrum handlowo-rozrywkowe Galeria Sfera – charakterystyczny obiekt architektoniczny w duchu postmodernizmu na brzegu rzeki Białej, krytykowany jednak za „wysysanie” potencjału handlowo-usługowego śródmieścia, przede wszystkim pobliskiej ulicy 11 Listopada. Krajobraz wielu dzielnic uległ ogromnym przekształceniom w związku z inwestycjami drogowymi: śródmiejska obwodnica zachodnia (1995–2006), obwodnica północno-wschodnia w ciągu drogi ekspresowej S1 (2008–2011), przebudowa ulicy Cieszyńskiej w Aleksandrowicach i Wapienicy (2016–2021). Towarzyszyły im liczne kontrowersje i głośne protesty społeczne. Podobnie jak innych współczesnych miast, Bielsko-Białą silnie dotyka suburbanizacja, której skutkiem jest spadek liczby mieszkańców przy jednoczesnym wzroście populacji gmin ościennych. Przedmiotem ożywionej debaty publicznej pozostają długofalowe skutki utraty statusu miasta wojewódzkiego na skutek reformy administracyjnej w 1998, gdy obszar dawnego województwa bielskiego został podzielony, a Bielsko-Białą włączono w skład województwa śląskiego. Architektura i zabytki Choć historia Bielska-Białej sięga XIII wieku, większość zabytków pochodzi z XIX i XX stulecia, kiedy miasto, wtedy jeszcze podzielone formalnie na dwa organizmy, stało się ważnym ośrodkiem przemysłowym i znacznie się rozrosło. Obiekty zabytkowe są różnorodne stylowo, przy czym dominują formy historyzmu – neogotyk, neorenesans, neobarok i eklektyzm – a w mniejszym stopniu również klasycyzm oraz secesja. W dwudziestoleciu międzywojennym powstały liczne budowle w duchu wczesnego modernizmu, a w okresie powojennym socmodernistyczne i w mniejszym stopniu socrealistyczne. Pozostałe style architektoniczne reprezentują przede wszystkim budowle sakralne oraz zachowany sprzed epoki industrialnej zespół staromiejski. Stare Miasto – historyczne centrum Bielska na Wzgórzu Miejskim z typowym owalnym planem urbanistycznym i regularną siecią uliczną wybiegających z narożników prostokątnego rynku; przeważa tu późnobarokowa i klasycystyczna architektura z XVIII i pierwszej połowy XIX wieku; rewitalizacja przeprowadzana od roku 2003 przywróciła wcześniej zdewastowanemu Staremu Miasta charakter atrakcji turystycznej i centrum życia kulturalno-rozrywkowego: Rynek zamek Sułkowskich katedra św. Mikołaja ulica Schodowa – popularny wśród artystów zaułek w postaci schodów łączących Rynek z placem Żwirki i Wigury ulica Podcienie z zabudową podcieniową z początku XIX wieku pozostałości murów miejskich wzdłuż ulicy Orkana, Waryńskiego i Zamkowej Bielski Syjon – historyczna dzielnica ewangelicka ukształtowana po wydaniu patentu tolerancyjnego przez cesarza Józefa II w 1781: kościół Zbawiciela pomnik Marcina Lutra Stary Cmentarz Ewangelicki Studnia Pastorów – grobowiec-pomnik zasłużonych pastorów bielskich; gmachy szkolne dawnej ewangelickiej szkoły męskiej (1865), żeńskiej (1896) oraz alumneum (1870) Ulica 11 Listopada – główny deptak miasta i tradycyjne centrum handlowe, wytyczona w latach 1780–1785 jako część traktu środkowogalicyjskiego, charakterystyczna jest dla niej zabudowa kamieniczna z końca XVIII wieku w stylu józefińskim, w jej ciągu znajdują się również historyczne rynki miasta Białej: plac Wojska Polskiego i plac Wolności Architektura neostylowa i secesyjna tzw. Małego Wiednia z przełomu XIX i XX wieku, m.in.: ratusz Teatr Polski dworzec kolejowy Bielsko-Biała Główna gmach poczty głównej wg projektu z 1898 analogicznego do budynków pocztowych w Krakowie i Lublanie (ul. 1 Maja 2) hotel President dawny hotel Pod Orłem zespół dawnej Komunalnej Kasy Oszczędności w obrębie placu Bolesława Chrobrego i ulicy Przechód (1889, rozbudowa 1908–1910) kamienica Pod Żabami kamienica Viktora Burdy z nadrzeczną fasadą przy moście na ulicy 11 Listopada (1893) kamienica przy ul. Barlickiego 1 projektu Maxa Fabianiego (1900) kamienica Valentina Jakubeckiego przy ul. Stojałowskiego 51 projektu Leopolda Bauera (1903) pałacyk Emanuela Rosta juniora zespół gmachów publicznych przy ul. Słowackiego: dawny wieloużytkowy gmach szkół średnich, obecnie siedziba Zespołu Szkół Elektrycznych, Elektronicznych i Mechanicznych (ul. Słowackiego 24, 1883) hala sportowa ZSEEiM (ul. Słowackiego 19, 1891) Kubiszówka (Dom Kultury im. Wiktorii Kubisz), pierwotnie hala sportowa Miejskiego Towarzystwa Gimnastycznego (ul. Słowackiego 17, 1898) dawne starostwo powiatowe, obecnie jedna z siedzib Sądu Rejonowego (ul. Słowackiego 15, 1903) gmach Bielskiej Szkoły Przemysłowej zabudowa ulicy 3 Maja i ulicy Norberta Barlickiego kościół Opatrzności Bożej (katolicki) kościół Marcina Lutra (ewangelicki) kościół św. Trójcy (katolicki) kościół św. Stanisława w Starym Bielsku (katolicki) – najstarsza gotycka świątynia miasta kościół Jana Chrzciciela w Starym Bielsku (ewangelicki) kościół św. Barbary w Mikuszowicach (katolicki) – drewniany domy sukienników na Górnym Przedmieściu wzdłuż ulicy Cieszyńskiej i Jana III Sobieskiego z I połowy XIX wieku: muzeum Dom Tkacza wille fabrykanckie z przełomu XIX i XX wieku w centrum, na Górnym Przedmieściu oraz w podgórskich dzielnicach Olszówka i Mikuszowice, m.in.: willa Theodora Sixta willa Carla Johanna Bartelmussa (ul. Zdrojowa 6, 1872) willa Carla Korna (ul. Mickiewicza 21, 1883) willa Emanuela Rosta seniora (ul. Legionów 21, 1889) willa Hermanna Schneidera (ul. Mickiewicza 27, 1904) willa Eduarda Zipsera Aleje Sułkowskiego – modernistyczna dzielnica mieszkaniowa wzniesiona w latach 1934–1937 w zakolu rzeki Białej na terenie dawnych ogrodów zamkowych gmachy publiczne okresu międzywojennego, m.in.: zespół budynków I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika siedziba Narodowego Banku Polskiego (ul. Sixta 19, 1930) siedziba Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ul. Sixta 16, 1927) siedziba I Urzędu Skarbowego, dawne Zakłady Górnicze Silesia (ul. Sixta 17, 1921) nowy gmach Komunalnej Kasy Oszczędności na pl. Chrobrego z witrażową panoramą miasta (1938) budynek straży pożarnej przy ul. Grunwaldzkiej 20 (1928) Dom Oficerski (pl. Zwycięstwa, 1928) Dom Żołnierza zabytki industrialne – dawne fabryki włókiennicze i inne, m.in.: Stara Fabryka – siedziba muzeum techniki gazownia miejska kompleks dawnej fabryki maszyn Gustav Josephy's Erben, później BEFAMA (ul. Powstańców Śląskich 2–4) dawna fabryka wódek i likierów Jacoba Grossa, później Polmos Bielsko-Biała, obecnie przebudowana na lofty (ul. Stojałowskiego 61) zespół fabryczno-willowy A. Mänhardta i F. Hähnela, obecnie centrum handlowe Bogmar (ul. Partyzantów 20–24, po 1870) dawna elektrownia miejska i zajezdnia tramwajowa (ul. Partyzantów 64–66, 1895) zabudowa dzielnicy przemysłowej w rejonie ulic Podwale, Stanisława Okrzei i Michała Grażyńskiego zabytki kultury żydowskiej, m.in.: cmentarz żydowski dawna siedziba gminy wyznaniowej, obecnie jedna z siedzib Sądu Rejonowego (ul. Mickiewicza 22, 1904) grodzisko w Starym Bielsku dwór lipnicki dwór Pruszyńskich w Hałcnowie Nowy Cmentarz Ewangelicki cmentarz ewangelicki przy ul. Piłsudskiego cmentarze katolickie przy ul. Grunwaldzkiej i Cmentarnej osiedle robotnicze przy ul. Michałowicza z lat 1909–1911 osiedle Grunwaldzkie – socrealistyczne z lat 50. XX wieku schronisko PTTK Szyndzielnia – najstarsze murowane schronisko turystyczne w Beskidzie Śląskim W rejestrze zabytków województwa śląskiego w październiku 2022 znajdowało się 247 obiektów z Bielska-Białej. Gminna ewidencja zabytków z 2018 obejmuje 1278 pozycji. Demografia 31 grudnia 2021 liczba ludności Bielska-Białej wyniosła 168 835 osób, w tym 79 740 (47,2%) mężczyzn i 89 095 (52,8%) kobiet. Oznacza to, że na 100 mężczyzn przypadało 112 kobiet. 56,4% mieszkańców Bielska-Białej była w wieku produkcyjnym, 17,5% w wieku przedprodukcyjnym, a 26,0% mieszkańców w wieku poprodukcyjnym. Populacja miasta stanowiła 3,77% populacji województwa śląskiego. Gęstość zaludnienia wynosiła 1356 osób na km². Przyrost naturalny według danych za rok 2020 był ujemny, wynosił –610 (–3,58 w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców). W mieście urodziło się 1519 dzieci i zarejestrowano 2129 zgonów. Współczynnik dzietności na poziomie 1,44 był o nieco wyższy niż w skali województwa i całej Polski. Saldo migracji wewnętrznych wyniosło w 2020 –355, natomiast zagranicznych +24. Zawarte zostały 592 małżeństwa. 28,6% mieszkańców była stanu wolnego, 55,0% żyła w małżeństwie, 6,9% było po rozwodzie, a 9,4% to wdowy i wdowcy. W momencie połączenia Bielska i Białej w 1951 miasto liczyło około 60 tysięcy mieszkańców. Na przestrzeni lat liczba ludności wzrastała wraz z rozwojem przemysłu i przyłączaniem pobliskich miejscowości, w szczególnie skokowy sposób w latach 70. XX wieku. Najwyższą liczbę ludności (184 421) Bielsko-Biała osiągnęło w 1991. Odtąd, podobnie jak w większości miast w Polsce, obserwuje się stopniowy spadek populacji. W latach 2002–2021 liczba mieszkańców zmalała o 5,1%. Według prognoz GUS w 2025 Bielsko-Biała ma liczyć 161,9 tysięcy, w 2035 – 150,4 tysięcy, a w 2050 – 133,3 tysięcy mieszkańców. Zmiany liczby ludności Bielska-Białej na przestrzeni lat (dla czasów sprzed 1951 suma danych dla Bielska i Białej): Liczba ludności w podziale na poszczególne osiedla samorządowe (jednostki pomocnicze gminy) kształtowała się 31 grudnia 2017 następująco: Gospodarka Struktura ekonomiczna Pod koniec 2021 w rejestrze REGON zarejestrowanych było 27 799 podmiotów gospodarki narodowej, z tego 26 724 (96,13%) w sektorze prywatnym i 597 (2,14%) w sektorze publicznym. Dominowały w liczbie 26 619 przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 pracowników, ponad tysiąc zatrudnionych miały jedynie trzy zakłady. Struktura bielskich przedsiębiorstw wg branży prezentowała się następująco: handel hurtowy i detaliczny – 25% działalność profesjonalna naukowa i techniczna – 14% budownictwo – 12% przetwórstwo przemysłowe – 10% obsługa rynku nieruchomości – 7% opieka zdrowotna i pomoc społeczna – 7% pozostała działalność – 7% transport i gospodarka magazynowa – 6% edukacja – 5% finanse i ubezpieczenia – 4% zakwaterowanie i gastronomia – 3% Stopa bezrobocia wyniosła na koniec 2021 jedynie 2,2% i należała do wyraźnie niższych niż średnia krajowa i wojewódzka, spośród miast województwa śląskiego niższa była jedynie w Katowicach i Tychach. Współczynnik zatrudnienia wynosiŁ 458 osób na 1000 mieszkańców. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Bielsku-Białej wynosiło 5 789,65 zł, co odpowiadało 96,5% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w Polsce. Wśród aktywnych zawodowo mieszkańców 4700 osób wyjeżdżało do pracy do innych miast, a 24 302 osoby przyjeżdżało do pracy spoza gminy, co oznacza, że saldo przyjazdów i wyjazdów do pracy wynosiło 19 602. 42,9% osób pracowało w przemyśle i budownictwie, 21,3% w sektorze usługowym, 2,3% w sektorze usługowym, a 0,9% w rolnictwie. Przemysł Historycznie Bielsko-Biała było ważnym ośrodkiem przemysłowym, w szczególności przemysłu włókienniczego, który jednak zupełnie stracił na znaczeniu w wyniku transformacji gospodarczej po 1989. Do nielicznych już dziś zakładów kontynuujących te tradycje należą fabryka szczotek i pędzli Befaszczot, Bielskie Zakłady Obuwia BEFADO, fabryka zamków błyskawicznych Zipper (dawny ZAMPOL) i producent tkanin wełnianych Rytex. Obecnie najrozleglejszy areał przemysłowy znajduje się w północnej części miasta na pograniczu Komorowic, Starego Bielska i Dolnego Przedmieścia – to dawna Fabryka Samochodów Małolitrażowych po transformacji przejęta przez Fiat Auto Poland (od 2015 pod nazwą FCA Poland). Podczas gdy właściwa produkcja samochodów odbywa się w Tychach, w bielskim zakładzie produkowane są silniki Diesla i silniki benzynowe. Od 2000 areał ten jest jednym z podobszarów Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W kolejnych latach włączone do niej zostały kolejne tereny w Wapienicy (Park Przemysłowy i Usługowy przy drodze ekspresowej S52), Komorowicach (w rejonie ulicy Bestwińskiej oraz Konwojowej) i Lipniku (w rejonie ulicy Piekarskiej). W 2021 na terenach należących do KSSE o powierzchni 82 ha działało dwadzieścia przedsiębiorstw zatrudniających ponad 4,6 tysiąca pracowników. Były to: Atepaa, Avio Polska, Cooper Standard Polska, Cornaglia Poland, Eaton Automotive Systems, Electropoli Poland, FCA Powertrain Poland, FCA Services Poland, Henkel Polska, Ingest Facility, Marelli Bielsko-Biała, Makita, Mercedes Martruck Pojazdy Specjalne, multiform Dariusz Krywult, MDM NT, Polmotors, Szczęśniak Pojazdy Specjalne, Takoni, TI Poland oraz ZF Steering Systems Poland. Przeważały wśród nich firmy związane z branżą motoryzacyjną. Na terenie wapienickiego Parku Przemysłowego i Usługowego powstał w 2006 Beskidzki Inkubator Technologiczny. Przy FCA Poland działa Instytut Badań i Rozwoju Motoryzacji Bosmal. Do innych ważnych zakładów przemysłowych z siedzibą w Bielsku-Białej należą Zakłady Tłuszczowe Bielmar (producent margaryn, olejów i pasz), Śląska Wytwórnia Wódek Gatunkowych POLMOS Bielsko-Biała (producent m.in. wódki Extra Żytnia), GE Power Controls (branża elektroenergetyczna), fabryka śrub Bispol, Signify Poland (dawniej Philips Lighting Bielsko), Proseat (producent komponentów samochodowych), Aluprof (branża wyrobów aluminiowych). W licznych opracowaniach wyróżnia się Bielski Okręg Przemysłowy obejmujący m.in. Bielsko-Białą, Czechowice-Dziedzice, Cieszyn, Skoczów, Żywiec i Andrychów. Handel Bielsko-Biała należy do miast o najwyższym nasyceniu powierzchnią handlową w Polsce. Według raportu Colliers International z 2019 wynosiło ono 1151 m² na 1000 mieszkańców. Łącznie miasto dysponowało 197 000 m² powierzchni handlowej. Aż jedna trzecia z tej liczby (64 100 m²) przypadała na największe centrum handlowo-rozrywkowe, którym jest położona w ścisłym centrum przy ulicy Mostowej Galeria Sfera. Składa się ona z dwóch obiektów – Sfera I i Sfera II – wzniesionych w miejscu dawnych zakładów przemysłowych i oddanych do użytku odpowiednio w 2001 oraz 2009. W bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się szereg innych obiektów handlowych na czele ze Spółdzielczym Domem Handlowym „Klimczok” należącym do PSS Społem, który powstał w 1988 i wtedy należał do największych w Polsce. Inne duże centra handlowo-rozrywkowe to Gemini Park przy ulicy Bora-Komorowskiego otwarty w 2009 i rozbudowany w 2014 (z hipermarketem Bi1) oraz Sarni Stok przy ulicy o tej samej nazwie istniejące od 2001 (z supermarketami Carrefour i Media Markt). W 2014 otwarto Retail Park Karpacka. W mieście znajdują się również hipermarkety Auchan, Kaufland, Makro, Castorama i Leroy Merlin, szereg supermarketów i mniejszych placówek handlowych. Spośród gęstej niegdyś sieci sklepów samoobsługowych PSS Społem istniało w 2022 oprócz „Klimczoka” jeszcze dziesięć. Tradycyjnym deptakiem handlowym jest ulica 11 Listopada. Liczba sklepów i punktów usługowych zlokalizowanych przez niej w ostatnich latach wyraźnie jednak spadła, co często przypisywane jest negatywnemu wpływowi dużych centrów handlowych. Targowiska miejskie znajdują się przy ulicy Lompy oraz Broniewskiego, istnieje też targowisko o nieuregulowanym statusie w dzielnicy Komorowice. Do najważniejszych imprez targowych odbywających się w Bielsku-Białej należą Międzynarodowe Energetyczne Targi Bielskie ENERGETAB organizowane przez ZIAD Bielsko-Biała, a także te, których organizacja jest w gestii Biura Promocji i Wystaw ASTRA: Międzynarodowe Targi Budownictwa „Twój Dom”, Targi Technik Grzewczych i Oszczędności Energii „Instal-System” i Międzynarodowe Targi EKOStyl. Głównym miejscem odbywania się targów jest hala wielofunkcyjna przy ulicy Karbowej. Transport Transport kolejowy Bielsko-Biała stanowi współcześnie węzeł kolejowy regionalnego znaczenia. Początki kolei w mieście sięgają roku 1855, a obecny układ torów istnieje od 1888. Przez miasto przebiegają trzy linie kolejowe: nr 139 Katowice – Skalite Serafinov – pierwszorzędna, czynna w ruchu pasażerskim i towarowym nr 117 Bielsko-Biała – Kalwaria Zebrzydowska Lanckorona – drugorzędna, czynna w ruchu pasażerskim i towarowym nr 190 Bielsko-Biała – Czeski Cieszyn – drugorzędna, nieczynna na odcinku do Skoczowa od stycznia 2009, rozważane są plany rewitalizacji Na terenie miasta znajduje się dwanaście stacji i przystanków kolejowych (z tego osiem czynnych w ruchu pasażerskim), przy czym najwięcej połączeń obsługuje dworzec Bielsko-Biała Główna położony na Dolnym Przedmieściu (adres: Warszawska 2). Zgodnie z klasyfikacją wprowadzoną w należy do kategorii dworców wojewódzkich, wcześniej był klasyfikowany jako dworzec kategorii B z roczną odprawa podróżnych w przedziale 1 – 2 mln. Przewozy regionalne na linii nr 139 obsługuje spółka Koleje Śląskie (linia S5 Katowice – Żywiec/Zwardoń), a na linii nr 117 spółka Polregio (połączenia do Wadowic i Krakowa). Z dworca Bielsko-Biała Główna odjeżdżają również dalekobieżne pociągi spółki PKP Intercity, w tym Pendolino do Warszawy i Gdyni. Transport drogowy Przez Bielsko-Białą przechodzą drogi: droga ekspresowa S1 – jej bielski odcinek tworzy północno-wschodnia obwodnica miasta, w planach jest dalsza rozbudowa w kierunku Mysłowic droga ekspresowa S52 – droga wylotowa w kierunku Cieszyna stanowiąca zarazem część obwodnicy północnej (ulica Bohaterów Monte Cassino) droga krajowa nr 1 – droga wylotowa w kierunku Pszczyny i Katowic (północny fragment ulicy Warszawskiej) droga krajowa nr 52 – droga wylotowa w kierunku Wadowic i Krakowa (ulica Krakowska), ponadto należy do niej większa część ulicy Żywieckiej droga wojewódzka nr 940 – fragmenty ulicy Lwowskiej, Wyzwolenia i Niepodległości = droga wewnętrzmiejska łącząca węzeł Bielsko-Biała Rosta z DK52 droga wojewódzka nr 942 – docelowo biegnie do Szczyrku i Wisły, na obszarze miasta ma po zmianach skomplikowany przebieg obejmujący fragmenty ulic Żywieckiej, Bystrzańskiej, Partyzantów, Bora-Komorowskiego, Andersa, Cieszyńskiej i Międzyrzeckiej W ciągu dróg ekspresowych S1 i S52 znajduje się siedem węzłów bezkolizyjnych: Bielsko-Biała Wapienica (skrzyżowanie S52 i DW942), Bielsko-Biała Francuska, Bielsko-Biała Andersa, Bielsko-Biała Komorowice (skrzyżowanie S1, S52 i DK1), Bielsko-Biała Rosta (skrzyżowanie S1 i DW 940), Bielsko-Biała Lipnik (skrzyżowanie S1 i DK 52) oraz Bielsko-Biała Mikuszowice (skrzyżowanie S1, DK 52 i DW 942). Aleja Andersa i ulica Bora-Komorowskiego stanowią Śródmiejską Obwodnicę Zachodnią, która łączy dzielnicę Leszczyny, Kamienica, Aleksandrowice i Stare Bielsko do węzła Bielsko-Biała Andersa, a w jej ciągu znajduje się dwupoziomowy węzeł Hulanka. Faktycznie charakter drogi przelotowej ma śródmiejski ciąg uliczny Warszawska – 3 Maja – Zamkowa – Partyzantów rozbudowany do obecnej postaci głównie w latach 70. XX wieku, gdy doszło przy tej okazji do wyburzenia bielskiego podzamcza. Według rankingu z czerwca 2021 w Bielsku-Białej na 1000 mieszkańców przypadało 826,7 zarejestrowanych pojazdów, w tym 681,3 samochodów osobowych, co oznacza, że było to dziewiąte najbardziej zmotoryzowane miasto w Polsce i drugie (po Katowicach) w województwie śląskim. Komunikacja publiczna System komunikacji miejskiej w mieście istnieje od 1895. W latach 1895–1971 wchodziła w jego skład sieć tramwajowa (początkowo jedna, następnie dwie linie), a od 1927 także autobusowa – obecnie jedyna. Głównym przewoźnikiem jest Miejski Zakład Komunikacyjny w Bielsku-Białej (MZK), który w 2022 obsługiwał przewozy na 40 liniach autobusowych dziennych i dwóch nocnych. Cztery z nich wyjeżdżały poza granice miasta – do Czechowic-Dziedzic, Bystrej, Wilkowic i Janowic. Siedziba MZK wraz z zajezdnią znajduje się w Olszówce Dolnej, przy ulicy Długiej. Przystanki w Bielsku-Białej obsługują również trzy linie przewoźnika PKM Czechowice-Dziedzice (PKM) oznaczone numerami 5, VII oraz X (dla odróżnienia od „siódemki” i „dziesiątki” bielskiej). Taryfy i rozkłady jazdy obu przewoźników nie są skoordynowane. Regionalną komunikację autobusową w obrębie powiatu bielskiego, a także w kierunku Kęt, Andrychowa i Chybia, obsługuje samorządowy przewoźnik Komunikacja Beskidzka (KB) powstały w 2021 z przekształcenia dawnego PKS Bielsko-Biała. Dworzec autobusowy, z którego rozpoczynają kursy linie KB (numerowane od 100 w górę) oraz dalekobieżne połączenia autobusowe, znajduje się przy ulicy Warszawskiej naprzeciwko dworca Bielsko-Biała Główna. Połączenia pozapowiatowe – a także konkurencyjne wobec Komunikacji Beskidzkiej linie np. do Szczyrku – obsługuje szereg przewoźników prywatnych. Ich przystanki początkowe rozlokowane są w pobliżu dworca: przy ulicy Warszawskiej, Podwale oraz Wałowej. Transport lotniczy W dzielnicy Aleksandrowice znajduje się cywilne lotnisko sportowe z 660-metrową trawiastą drogą startową. Zostało oddane do użytku w 1936, obecnie należy do Aeroklubu Bielsko-Bialskiego. W latach 2006–2008 w podbielskim Kaniowie wybudowano Park Technologiczny Przemysłu Lotniczego (obecnie pod nazwą Bielski Park Technologiczny Lotnictwa, Przedsiębiorczości i Innowacji) składający się hangarów o powierzchni 2500 m², stacji paliw, hal produkcyjnych o łącznej powierzchni 7500 m², a także lotniska Kaniów z 700-metrową betonową drogą startową. W 2010 otwarto lądowisko sanitarne zlokalizowane przy Szpitalu Wojewódzkim. W odległości do 100 km od Bielska-Białej znajdują się trzy lotniska międzynarodowe: port lotniczy Kraków-Balice port lotniczy Katowice-Pyrzowice port lotniczy Ostrawa Infrastruktura Infrastruktura sieciowa Jednostką odpowiedzialną za eksploatację oraz właścicielem urządzeń związanych z dostawą energii elektrycznej na obszarze Bielska-Białej są TAURON Dystrybucja S.A. Oddział w Bielsku-Białej oraz Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. Oddział w Katowicach. W mieście znajduje się osiem stacji rozdzielczych 110/SN, a łączna długość linii wysokiego napięcia w 2017 wynosiła niecałe 94 km, natomiast linii średniego napięcia – 560,5 km. Gaz rozprowadza Polska Spółka Gazownictwa sp. z o.o. – Oddział w Zabrzu poprzez 1037,3 km sieci wysokiego, średniego i niskiego ciśnienia oraz 24 stacji gazowych (stan na rok 2014), obsługiwanych przez Rozdzielnię Gazu w Bielsku-Białej. Koncesję na wytwarzanie ciepła posiadają podmioty TAURON Ciepło sp z o.o. oraz Przedsiębiorstwo Komunalne THERMA sp. z o.o.. Sieć ciepłownicza liczy 182,21 km (stan na rok 2021) i zasilana jest z dwóch centralnych źródeł ciepła: Elektrociepłowni Bielsko-Biała (EC1) i Elektrociepłowni Bielsko-Północ (EC2), wchodzących w skład Zespołu Elektrociepłowni Bielsko-Biała, a także kotłowni olejowych i olejowo-gazowych spółki THERMA. Na terenie miasta eksploatowanych jest 1025 wysokoparametrowych węzłów cieplnych. Obsługą sieci wodociągowej (2085 km) i kanalizacyjnej (1322 km) na terenie Bielska-Białej, jak i okolicznych miejscowości, zajmuje się spółka AQUA S.A. Spółka posiada dwie duże i kilka mniejszych stacji uzdatniania wody oraz dwie mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie ścieków. Największe ujęcia znajdują się w Kobiernicach na rzece Sole, w dolinie rzeki Wapienica oraz na rzece Żylica w Szczyrku. Infrastruktura socjalna i bezpieczeństwo Największym obiektem służby zdrowia w mieście jest wybudowany w latach 1983–2002 Szpital Wojewódzki przy alei Armii Krajowej, dysponujący 18 oddziałami i 18 poradniami specjalistycznymi (stan na rok 2022). W 2012 połączone zostały w jedną placówkę pod nazwą Beskidzkie Centrum Onkologii – Szpital Miejski im. Jana Pawła II trzy szpitale położone w centralnych dzielnicach miasta: przy ulicy Wyspiańskiego (dawny szpital miejski Bielska istniejący od 1893), przy ulicy Wyzwolenia (dawny szpital miejski Białej istniejący od 1910) oraz przy ulicy Emilii Plater (istniejący od 1985). W mieście działa również Szpital Pediatryczny przy ulicy Sobieskiego oraz Bielskie Centrum Psychiatrii „Olszówka”. Do placówek prywatnych należą Szpital Chirurgii Małoinwazyjnej i Rekonstrukcyjnej, Szpital św. Łukasza i Szpital Pod Bukami. Łącznie na prowadzonej przez NFZ liście poradni i gabinetów podstawowej opieki zdrowotnej mieszczących się w Bielsku-Białej w 2022 widniało 106 pozycji, a na liście przychodni specjalistycznych 196 pozycji. W lipcu 2022 funkcjonowało w mieście 57 ogólnodostępnych aptek. Bielskie pogotowie ratunkowe z siedzibą przy ulicy Emilii Plater obejmuje zasięgiem miasto Bielsko-Biała oraz powiat bielski, w 2021 posiadało dwanaście karetek. W mieście znajduje się delegatura Śląskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia. Jednostką powołaną do wykonywania zadań z zakresu opieki socjalnej jest Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej (MOPS). W 2021 z jego usług korzystało 3026 osób, czyli 1,8% mieszkańców Bielska-Białej. W mieście działa (stan na rok 2022): 28 żłobków (w tym trzy publiczne) oraz 5 klubów dziecięcych, 15 placówek wsparcia dziennego (w tym jedna w strukturze MOPS, jedenaście w ramach Zespołu Placówek Dzieci i Młodzieży PARASOL oraz trzy niepubliczne), osiem domów pomocy społecznej (w tym cztery prowadzone przez miasto), trzy noclegownie i schroniska dla bezdomnych, Środowiskowy Dom Samopomocy „Podkowa”, Spółdzielnia Socjalna SYNERGIA, Podbeskidzki Ośrodek Interwencji Kryzysowej i Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie. W czerwcu 2022 na terenie miasta funkcjonowało jedenaście zakładów pracy chronionej i jeden zakład aktywności zawodowej. W 2019 przy ulicy Wzgórze 14 powstało Miejskie Centrum Usług Społecznościowych, którego częścią jest Klub Integracji Społecznej. Nad bezpieczeństwem mieszkańców czuwa Państwowa Straż Pożarna z komendą miejską oraz jednostką ratowniczo-gaśniczną nr 1 przy ulicy Leszczyńskiej i jednostką ratowniczo-gaśniczą nr 2 przy ulicy Wapienickiej, dziewięć jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej oraz Policja z komendą miejska przy ulicy Wapiennej i czterema komisariatami na terenie miasta. Porządku publicznego strzeże Straż Miejska z siedzibą przy ulicy Kołłątaja, która ponadto jest operatorem miejskiego monitoringu. Turystyka W Bielsku-Białej znajduje się jeden certyfikowany punkt informacyjny: Miejskie Centrum Informacji Turystycznej przy placu Ratuszowym 4. Darmowe mapy i przewodniki w języku polskim, angielskim, niemieckim, francuskim i rosyjskim dostępne są również na stronach internetowych MCIT. Istnieją też komercyjne pozycje książkowe. Szlaki turystyczne Wraz z wprowadzeniem Miejskiego Systemu Informacji w 2009 wytyczono w obrębie historycznego centrum dziewięć tematycznych szlaków spacerowych: Średniowieczne Bielsko, Od grodziska do miasta, Trakt cesarski, Mały Wiedeń, Zabytki przemysłu i techniki, Polski ruch narodowy, Katolicy w Bielsku i Białej, Śladami ewangelików i Szlak kultury żydowskiej. Obiekty zabytkowe zostały oznaczone jednolitymi tabliczkami z opisami w języku polskim i angielskim. Orientacji pomagają charakterystyczne drogowskazy i mapy rozmieszczone w najważniejszych punktach śródmieścia. Wydane zostały przewodniki po szlakach (w języku polskim, angielskim i niemieckim) dostępne w formie papierowej oraz do ściągniecia na stronach MCIT. Bliskość gór powoduje, że południowe dzielnice oplecione są gestą siecią szlaków turystycznych PTTK. Z Olszówki Górnej na Szyndzielnię prowadzi całoroczna kolej gondolowa (linia o długości 1810 m i przewyższeniu 449 m). Poza kontekstem górskim wytyczony został „Szlak 700-lecia Bielska” prowadzący od głównego dworca kolejowego przez Dolne Przedmieście, Stare Miasto, Górne Przedmieście, Stare Bielsko na wzgórze Trzy Lipki. Łączna długość siedemnastu szlaków PTTK na terenie miasta wynosi 94,5 km. W dzielnicy Straconka bierze swój początek Mały Szlak Beskidzki . Szlaki piesze uzupełnia na stokach gór należących do Beskidu Śląskiego sieć tras rowerowych Enduro Trails. W granicach miasta przebiega dziewięć znaczonych tras narciarskich (sześć w Beskidzie Śląskim i trzy w Beskidzie Małym) o łącznej długości 59,3 km. Przez północno-zachodnią część Bielska-Białej (Wapienica, Stare Bielsko) przebiega międzynarodowy szlak rowerowy Kraków – Morawy – Wiedeń i jedna z odnóg Wiślanej Trasy Rowerowej. Z inicjatywy Beskidzkiego Towarzystwa Cyklistów wytyczonych zostało kilka lokalnych rowerowych tras turystycznych. W mieście znajduje się jeden obiekt ze Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego – muzeum Stara Fabryka – oraz dwa ze Szlaku Architektury Drewnianej: Dom Tkacza oraz kościół św. Barbary. Baza noclegowa Według listy umieszczonej na stronach Miejskiego Centrum Informacji Turystycznej w 2022 w Bielsku-Białej istniało 60 obiektów noclegowych, w tym: 12 hoteli 4 czterogwiazdkowe: Papuga Park Hotel, Parkhotel Vienna, Qubus Hotel, Sahara 4 trzygwiazdkowe: Ibis Styles (dawna Magura), Marczewski, Na Błoniach, Wróblówka 2 dwugwiazdkowe: Dębowiec, Passione 2 z jedną lub bez gwiazdki: Beskid, Aparthotel Ventus Rosa 7 hosteli: 4You, Beskid Park, Biała, Bielsko, Hello, Zakątek, Zgrabna 2 schroniska młodzieżowe: Dom Turysty PTTK, Szkolne Schronisko Młodzieżowe PTSM im. Bolka i Lolka 3 schroniska górskie: Klimczok, Kozia Góra, Szyndzielnia 2 kempingi: Beskid nr 99, Ondraszek nr 57 2 motele: Na Skarpie, Casa di Fulvio Maria Viola 32 inne obiekty (pensjonaty, pokoje gościnne, apartamenty na wynajem) Kultura Ośrodki kultury W Bielsku-Białej znajduje się kilka instytucji publicznych organizujących życie kulturalne: Bielskie Centrum Kultury im. Marii Koterbskiej istnieje od 1998 i ma swoją siedzibę w Domu Muzyki przy ulicy Słowackiego 27. Jest organizatorem szeregu imprez cyklicznych odbywających się w mieście, takich jak: Festiwal Kompozytorów Polskich, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej „Sacrum in Musica”, Jazzowa Jesień, Lato z Kulturą (cykl weekendowych koncertów plenerowych w okresie wakacyjnym), wybory Miss i Mistera Beskidów czy Dni Bielska-Białej. Częścią zespołu BCK są: Bielska Orkiestra Kameralna, Bielska Orkiestra Dęta, Bielski Chór Kameralny, chór młodzieżowy Ave Sol, Zespół Pieśni i Tańca „Bielsko”, dziecięcy Zespół Tańca i Piosenki „Jarzębinki”, a także Galeria Środowisk Twórczych. Regionalny Ośrodek Kultury – istniejący w obecnej formie od 2000 (za czasów województwa bielskiego jako Wojewódzki Dom Kultury) – to instytucja wojewódzka, która organizuje m.in. Tydzień Kultury Beskidzkiej (międzynarodowy festiwal folklorystyczny odbywający się od 1964 co roku w okresie wakacyjnym, prymarnie w Wiśle, Szczyrku, Oświęcimiu, Żywcu i Makowie Podhalańskim, ale niektóre wydarzenia również w Bielsku-Białej) i Międzynarodowy Konkurs Chórów „Gaude Cantem”, wydaje kwartalnik „Relacje Interpretacje” oraz rocznik „Kalendarz Kulturalny Województwa Śląskiego”, a także prowadzi galerię sztuki w swojej siedzibie przy ulicy 1 Maja 8. Miejski Dom Kultury – założony w 1996 – tworzy trzynaście placówek: Dom Kultury Włókniarzy (siedziba główna przy ulicy 1 Maja 12, dawniej Międzyzakładowy Dom Kultury), Dom Kultury im. Wiktorii Kubisz (tzw. Kubiszówka przy ulicy Słowackiego), dzielnicowe ośrodki kultury w Hałcnowie, Kamienicy, Komorowicach, Lipniku, Mikuszowicach, Olszówce, Starym Bielsku i Wapienicy, świetlica na Obszarach, Klub Nauczyciela oraz Galeria Fotografii B&B prowadzona przez Inez Baturo. MDK jest organizatorem FotoArtFestival, Ogólnopolskiego Konkursu Malarstwa Nieprofesjonalnego im. Ignacego Bieńka, Międzynarodowego Konkursu Plastycznego „Bohúňova Paleta” i dalszych wydarzeń, wraz z Bielskim Centrum Kultury i Grupą Twórczą „Ferment” jest też współorganizatorem Festiwalu Kabaretowego „Fermenty”. Wojskowy Ośrodek Kultury „Dom Żołnierza” przy ulicy Broniewskiego Spółdzielcze Centrum Kultury BEST na osiedlu Złote Łany. Teatry, kina, galerie Miasto posiada dwie publiczne instytucje teatralne: Teatr Polski to teatr dramatyczny, który powstał po II wojnie światowej jako następca założonego w 1890 niemieckiego Stadttheater Bielitz i przejął jego historyczną siedzibę przy ulicy 1 Maja 1. Od 2013 dyrektorem naczelnym i artystycznym jest Witold Mazurkiewicz, wcześniej funkcję tę pełnił Robert Talarczyk. Teatr Lalek Banialuka został założony w 1947 z inicjatywy Jerzego Zitzmana i Zenobiusza Zwolskiego. Należy do czołowych placówek tego typu w Polsce, od 1966 jest organizatorem Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Lalkarskiej (co dwa lata w maju). Ponadto liczne spektakle są wystawiane na przez Bielskie Centrum Kultury im. Marii Koterbskiej, a działalność teatralną nieprofesjonalną prowadzi założone w 1999 Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne „Teatr Grodzki”. Bielsko-Biała znane jest jako miasto, w którym ma swoją siedzibę Studio Filmów Rysunkowych – jedna z pięciu wytwórni filmów animowanych, jakie założono w Polsce Ludowej. Istnieje od 1947, powstały w nim takie bajki jak Reksio, Bolek i Lolek, Porwanie Baltazara Gąbki, Pampalini łowca zwierząt i szereg dalszych. Do najnowszych dzieł należy serial Kuba i Śruba kręcony w latach 2011–2016. W 2022 rozpoczęła się budowa na terenie siedziby wytwórni przy ulicy Cieszyńskiej 22–24 Interaktywnego Centrum Bajki i Animacji, które ma pełnić funkcję muzeum i tematycznego centrum rozrywkowo-edukacyjnego w oparciu o dorobek SFR. W związku z budową zawieszona została działalność kina Studio, które jest – po likwidacji kin Apollo i Rialto w 2002 – jedynym kinem studyjnym w mieście. Poza nim w Bielsku-Białej znajdują się dwa multipleksy: Helios w centrum handlowym Galeria Sfera oraz Cinema City w centrum handlowym Gemini Park. Największą galerią sztuki jest Galeria Bielska BWA. To instytucja samorządowa założona w 1994 z przekształcenia dawnego Biura Wystaw Artystycznych. Mieści się w dawnym Pawilonie Plastyków przy ulicy 3 Maja 11, a od 2020 ma również drugą siedzibę w historycznej willi Theodora Sixta. Jest organizatorem Bielskiego Festiwalu Sztuk Wizualnych i Biennale Malarstwa „Bielska Jesień” (ogólnopolski konkurs malarski odbywający się w Bielsku-Białej od 1962). Przy Galerii Bielskiej BWA działa klubokawiarnia Aquarium, która jest miejscem odbywania się licznych wydarzeń kulturalnych i społecznych. Wśród placówek prywatnych długą tradycją cieszą się Galeria Wzgórze założona w 1987 przez Franciszka Kukiołę oraz Galeria Sztuki Współczesnej przy pracowni rzeźby i ceramiki Ars Nova istniejąca od 1991. Biblioteki Rolę miejskiej biblioteki publicznej pełni Książnica Beskidzka, która poza swoją główną siedzibą przy ulicy Słowackiego 17A ma również siedemnaście oddziałów dzielnicowych. Przy ulicy Komorowickiej 48 (pałacyk Rosta) mieści się Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka. Muzea Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej ma swoją główną siedzibę na zamku książąt Sułkowskich, gdzie prezentowana ekspozycja stała podzielona jest na dziewięć części: Dzieje Bielska-Białej i okolic (wystawa historyczna i archeologiczna), Biedermeier czyli salon mieszczański II połowy XIX wieku, Salon muzyczny, Sala sztuki dawnej, Strzelnica (zbiory broni), Galeria malarstwa europejskiego i polskiego XIX i XX wieku, Galeria malarstwa portretowego XIX i I połowy XX wieku, Galeria grafiki przełomu XIX i XX wieku, Galeria sztuki współczesnej regionu bielsko-bialskiego (dzieła z II połowy XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem twórców z Grupy „Beskid”). Ponadto muzeum posiada trzy oddziały: Stara Fabryka – dawniej Muzeum Techniki i Włókiennictwa, ekspozycja poświęcona dziejom bielsko-bialskiego przemysłu z kolekcją historycznych maszyn umieszczona w przestrzeni dawnej fabryki włókienniczej przy placu Żwirki i Wigury Dom Tkacza – rekonstrukcja wnętrza domu i warsztatu mistrza sukienniczego z epoki przedindustrialnej w XVIII-wiecznym domu przy ulicy Sobieskiego 51 Fałatówka – muzeum poświęcone życiu i twórczości Juliana Fałata w willi w Bystrej Śląskiej, gdzie artysta mieszkał w latach 1910–1929 W mieście istnieją ponadto niewielkie muzea prywatne: Muzeum Literatury im. Władysława Reymonta – prowadzone w staromiejskiej kamienicy przy ulicy Pankiewicza 1 przez Tadeusza Modrzejewskiego, który od lat 80. XX wieku poświęcił się ręcznemu przepisywaniu dzieł Władysława Reymonta Muzeum Motoryzacji – kolekcja starych samochodów i innych eksponatów motoryzacyjnych udostępniana w dawnej fabryce przy ulicy Kazimierza Wielkiego 1 od 2006 przez Automobilklub Beskidzki, który jest również organizatorem corocznego Beskidzkiego Rajdu Pojazdów Zabytkowych Muzeum Broni Pancernej i Militariów – kolekcja pojazdów wojskowych gromadzona od lat 80. XX wieku przez Rafała Biera, który jest również inicjatorem Międzynarodowego Zlotu Pojazdów Militarnych „Operacja Południe”, corocznej parady pojazdów wojskowych przejeżdżających przez Bielsko-Białą Muzeum Minerałów „Skarby Ziemi” prowadzone przy ulicy Komorowickiej 3 od 2016 przez Piotra Kotulę Muzyka W 2021 oddana została do użytku nowoczesna sala koncertowa Cavatina Hall przy ulicy Dworkowej 2 o parametrach filharmonicznych. Do popularnych klubów i pubów muzycznych należą (stan na rok 2022): RudeBoy (1 Maja 20), Klimat (w budynku centrum handlowego Galeria Sfera), Miasto (Plac Mickiewicza 2), Galicja (11 Listopada 14), Agrafka (Barlickiego 10), 2Be Club (Ratuszowa 3), Bliska (Piwowarska 8), XOXO (Grażyńskiego 38), Metrum (Partyzantów 22), Sepia (3 Maja 13). Od 2002 ważne miejsce w krajobrazie muzycznym Bielska-Białej zajmuje LOTOS Jazz Festival – Bielska Zadymka Jazzowa, festiwal muzyki jazzowej organizowany przez Stowarzyszenie Sztuka Teatr, którym kieruje Jerzy Batycki. Zadymka odbywa się tradycyjnie (z wyjątkiem edycji 2022) w lutym lub marcu korzystając z różnych scen w Bielsku-Białej (Teatr Polski, klub Klimat, Cavatina Hall, koncerty plenerowe na Rynku i inne), a także w Katowicach i Zabrzu. Poza wymienionymi wcześniej orkiestrami powiązanymi z Bielskim Centrum Kultury działa w mieście od 1993 Orkiestra im. Telemanna, której celem jest upowszechnianie muzyki dawnej. Media Najważniejszym lokalnym tytułem prasowym jest „Kronika Beskidzka¨ – tygodnik publicystyczno-informacyjny wydawany od 1956, pierwotnie jako organ prasowy PZPR, od 1990 jako niezależne czasopismo. Współcześnie wychodzi w nakładzie od 11 do 20 tysięcy egzemplarzy, swoim zasięgiem obejmuje obszar całego dawnego województwa bielskiego. Urząd Miejski wydaje w formie dwutygodnika oraz dodatkowych wydań kwartalnych darmowy „W Bielsku-Białej. Magazyn Samorządowy” oraz w formie miesięcznika informator kulturalny „Pełna Kultura”. Również bezpłatne, ale wydawane prywatnie, są: regionalny (dystrybuowany na południu Śląska, w Katowicach i zachodniej Małopolsce) miesięcznik lifestylowy „2BStyle. Magazyn Ciekawych Ludzi”, miesięcznik informacyjny „Kurier.BB” powiązany z lokalnym ugrupowaniem politycznym Niezależni.BB, miesięcznik informacyjny „Gazeta Beskidzka” powiązany z bielskim oddziałem NSZZ „Solidarność”, a także miesięcznik informacyjno-reklamowy „Senior BB”. W Bielsku-Białej mieści się redakcja lewicowego kwartalnika „Równość” nawiązującego do tradycji XIX-wiecznego czasopisma o tym samym tytule wydawanego przez Polską Partię Socjalno-Demokratyczną Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Regionalny Ośrodek Kultury wydaje kwartalnik „Relacje Interpretacje”. Dwa razy do roku wychodzi młodzieżowe czasopismo „redakcjaBB”, którego wydawcą jest Fundacja Zróbmy To realizująca projekty z zakresu aktywizmu społecznego. Swoje redakcje lokalne w Bielsku-Białej posiadają „Gazeta Wyborcza” i „Dziennik Zachodni”, znajduje się tu też biuro ogłoszeń tygodnika ogłoszeniowego „Jarmark”. Wszystkie bielskie gazety i czasopisma dostępne są również w formacie elektronicznym. Główną regionalną rozgłośnią radiową jest Radio Bielsko. Zostało założone w 1994, w Bielsku-Białej nadaje na częstotliwości 106,7 MHz. W mieście znajduje się studio katolickiego Radia Anioł Beskidów (90,2 MHz), rozgłośni diecezji bielsko-żywieckiej, oraz Radia Express (92,3 MHz) nadającego program dla aglomeracji katowickiej. Na częstotliwości 87,9 MHz nadawało w latach 1991–2004 Radio Delta, najstarsza lokalna rozgłośnia, przekształcona później w oddział Planeta FM, a obecnie Meloradia. Bielską redakcję posiada Polskie Radio Katowice. Do internetowych portali informacyjnych należą te związane z redakcjami mediów tradycyjnych – beskidzka24.pl (Kronika Beskidzka), radiobielsko.pl, bielskobiala.wyborcza.pl, bielskobiala.naszemiasto.pl (Dziennik Zachodni), gazetabeskidzka.pl – a ponadto: bielsko.info (wraz z mutacją tematyczną dla kierowców bielskiedrogi.pl), bielsko.biala.pl, bbfan.pl, bielskonews.pl, super-nowa.pl i beskidinfo.pl. Od 1995 istnieje telewizja kablowa TV Bielsko, oferująca swoje usługi pod nazwą RegionalnaTV również w innych miastach dawnego województwa bielskiego. We współpracy TV Bielsko i portalu bielsko.biala.pl powstała Bielska Telewizja Internetowa. Spółka Bielskie Media, która jest właścicielem portali bielsko.info i bielskiedrogi.pl, prowadzi telewizję internetową bielsko.tv. W Bielsku-Białej mieści się ponadto redakcja terenowa TVP3 Katowice. Edukacja i nauka Uczelnie wyższe W Bielsku-Białej działa jedna publiczna szkoła wyższa – Akademia Techniczno-Humanistyczna (ATH). Została założona w 2001 na bazie przekształcenia istniejącej od 1969 bielskiej filii Politechniki Łódzkiej. Obecnie (2022) tworzy ją pięć wydziałów: Wydział Budowy Maszyn i Informatyki; Wydział Inżynierii Materiałów, Budownictwa i Środowiska; Wydział Zarządzania i Transportu; Wydział Humanistyczno-Społeczny oraz Wydział Nauk o Zdrowiu. W roku akademickim 2022/2023 na ATH kształciło się około pięciu tysięcy studentów. Kampus uczelni, gdzie mają siedzibę wszystkie wydziały oraz rektorat, znajduje się w Mikuszowicach Śląskich, w rejonie ulicy Willowej i Szerokiej („na Błoniach”). Dom studencki ATH położony jest na osiedlu Kopernika. Bielskie uczelnie niepubliczne to: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania – założona w 1992, oferuje studia I stopnia (inżynierskie) na kierunku informatyka; ma swoją siedzibę przy ulicy Legionów; Wyższa Szkoła Finansów i Prawa – założona w 1995, oferuje studia I i/lub II stopnia na kierunkach: finanse i rachunkowość, prawo, bezpieczeństwo wewnętrzne, administracja, logistyka, informatyka, cyberprzestrzeń i komunikacja społeczna; mieści się przy ulicy Tańskiego na osiedlu Polskich Skrzydeł; Bielska Wyższa Szkoła im. Józefa Tyszkiewicza – założona w 1996 z połączenia Bielskiej Wyższej Szkoły Biznesu (1993) i Prywatnej Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządania (1992), prowadzi studia I i/lub II stopnia na kierunkach kosmetologia i architektura wnętrz; jej siedziba znajduje się przy ulicy Nadbrzeżnej w Białej; Wyższa Szkoła Administracji – założona w 1997 i od samego początku prowadzona przez Towarzystwo Szkolne im. Mikołaja Reja związane ze środowiskiem ewangelickim, oferuje studia I i/lub II stopnia na kierunkach: administracja, pedagogika, bezpieczeństwo wewnętrzne i zarządzanie; mieści się w dwóch gmachach – historycznym i nowym – na Bielskim Syjonie; Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Humanistyczna – założona w 1997 jako Wyższa Szkoła Marketingu i Zarządzania z wykorzystaniem bazy lokalowej i materialnej istniejącej od 1992 szkoły językowej College The Top, oferuje studia I i/lub II stopnia na kierunkach: zarządzanie, filologia angielska, filologia germańska, administracja; jej siedziba znajduje się przy ulicy Sikorskiego na Żywieckim Przedmieściu; Szkolnictwo niższego stopnia Miasto Bielsko-Biała w roku szkolnym 2020/2021 prowadziło: 43 przedszkola, w tym dwa integracyjne, do których uczęszczało łącznie 5038 uczniów 29 szkół podstawowych, w tym specjalnych, jedną integracyjną i jedną dla dorosłych, do których uczęszczało łącznie 10 536 uczniów 18 szkół ponadpodstawowych, w tym 8 liceów ogólnokształcących i jedną szkołę specjalną, do których uczęszczało łącznie 9604 uczniów 8 innych placówek oświatowych (Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 2, Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii, Bielski Szkolny Ośrodek Gimnastyki Korekcyjno-Kompensacyjnej, Ognisko Pracy Pozaszkolnej, Zespół Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych, Zespół Szkół i Placówek Oświatowych, Bursa, Bielsko-Bialski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli) Ponadto w mieście znajdowały się liczne placówki edukacyjne niepubliczne: 40 przedszkoli i punktów przedszkolnych, w tym trzy specjalne, do których uczęszczało łącznie 2093 uczniów 19 szkół podstawowych, w tym trzy specjalne i dwie z oddziałami przedszkolnymi, do których uczęszczało łącznie 2836 uczniów 23 szkoły ponadpodstawowe, w tym 19 liceów ogólnokształcących i 4 technika, do których uczęszczało łącznie 2937 uczniów 8 szkół policealnych, do których uczęszczało łącznie 1122 uczniów Branżowa Szkoła I Stopnia im. gen. S. Sosabowskiego Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Katowicach z 36 uczniami Jako placówki publiczne prowadzone przez inny podmiot niż miasto klasyfikowane były dwie szkoły podstawowe ewangelickiego Towarzystwa Szkolnego im. Mikołaja Reja wraz z oddziałami przedszkolnymi (łącznie 852 uczniów), a także szkoła podstawowa i liceum katolickiego Zgromadzenia Córek Bożej Miłości (205 uczniów w szkole podstawowej i 139 w liceum). Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych im. Juliana Fałata prowadzi bezpośrednio Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. V Liceum Ogólnokształcące w Bielsku-Białej („Piątka”) regularnie wymieniane jest w corocznych rankingach miesięcznika „Perspektywy” jako najlepsza szkoła średnia w województwie śląskim i jedna z kilkunastu najlepszych w Polsce. Sport i rekreacja W 2022 zarejestrowanych było w Bielsku-Białej 71 klubów i związków sportowych zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ponadto 68 klubów uczniowskich, parafialnych i innych nie prowadzących działalności gospodarczej. Najbardziej znane i kojarzone z miastem są Towarzystwo Sportowe Podbeskidzie Bielsko-Biała (TSP) oraz Bialski Klub Sportowy Stal Bielsko-Biała (BKS). Podbeskidzie powstało w 1997 poprzez połączenie Dzielnicowego Klubu Sportowego Inter Komorowice z sekcją piłkarską wyodrębnioną z wielosekcyjnego BBTS Włókniarz Bielsko-Biała (założonego w 1907). Współcześnie jest to męski klub piłkarski grający w I lidze, w latach 2011–2016 i 2020–2021 uczestniczył w rozgrywkach Ekstraklasy. BKS Stal – klub o tradycjach sięgających roku 1927 – występuje, jeśli chodzi o piłkę nożną mężczyzn, w lidze okręgowej, natomiast bardzo utytułowana jest kobieca sekcja siatkówki utrzymująca się w najwyższej klasie rozgrywek zawodowych (Tauron Liga) nieprzerwanie od jej powstania w 2005 i mająca w sumie na koncie osiem Mistrzostw Polski. Z kolei na bazie męskiej sekcji siatkarskiej BBTS Włókniarz powstał w 1999 klub BBTS Bielsko-Biała, który w 2022 po przerwie ponownie awansował do najwyższej klasy rozgrywek (PlusLiga). Rekord Bielsko-Biała jest najbardziej utytułowanym polskim klubem w futsalu mężczyzn, mistrzostwo uzyskał sześciokrotnie. Klub ten posiada również trzecioligową męską sekcję piłkarską oraz kobiece sekcje: piłkarską (I liga) i futsalową (Ekstraklasa). Inne bielskie kluby sportowe to m.in. LKS Zapora Wapienica (piłka nożna), KS Sprint (lekkoatletyka), Podbeskidzie Kuloodporni (amp futbol) i KS Gwardia Bielsko-Biała (judo). W mieście działa Aeroklub Bielsko-Bialski, którego najbardziej utytułowanym zawodnikiem jest Sebastian Kawa, kilkunastokrotny mistrz świata w szybownictwie. Samorządową instytucją zajmującą się krzewieniem kultury fizycznej, sportu i rekreacji jest Bielsko-Bialski Ośrodek Sportu i Rekreacji (BBOSiR). Jego zadaniem jest również utrzymanie szeregu obiektów sportowych i rekreacyjnych na terenie miasta: Stadion Miejski przy ulicy Rychlińskiego / Żywieckiej – otwarty w 1927 i rozbudowany do obecnej postaci w 2015, ma pojemność 15 316 miejsc, stadion domowy klubów Podbeskidzie Bielsko-Biała i BKS Stal Bielsko-Biała Stadion „Na Górce” przy ulicy Młyńskiej – otwarty w 1911, historyczna arena BBTS Włókniarz, a obecnie przede wszystkim obiekt sparingowy i treningowy dla różnych bielskich klubów, ma pojemność 677 miejsc stadion lekkoatletyczny w Wapienicy (ulica Jaworzańska) – otwarty w 1987, stadion domowy klubu KS Sprint, ma pojemność 1640 miejsc; połączony w jeden kompleks z boiskiem piłkarskim „Zapora”, z którego korzystają przede wszystkim zawodnicy LKS Zapora Wapienica, ale okazjonalnie też inne kluby wielofunkcyjny kompleks boisk „Orlik” oraz sezonowe lodowisko przy Parku im. Juliusza Słowackiego pływalnie odkryte: „Panorama” przy ulicy Konopnickiej (historyczny kompleks basenów oddany do użytku w 1936) oraz „Start” przy ulicy Startowej pływalnia kryta „Troclik” na osiedlu Karpackim przy ulicy Sosnkowskiego hala widowiskowo-sportowa przy ulicy Karbowej („pod Dębowcem”) – otwarta w 2010, łączy funkcję wystawienniczą, estradową, sportową (pojemność w tym wariancie: 3053 miejsc) i konferencyjną; spośród wydarzeń sportowych odbywają się tu m.in. ligowe rozgrywki siatkarskie oraz treningi klubów BBTS i BKS Stal, a ponadto zawody w różnych dyscyplinach, takich jak judo, karate, tenis stołowy czy gimnastyka akrobatyczna Ośrodek Sportowo-Rekracyjny „Victoria” przy ulicy Bratków z halą sportową i boiskiem wielofunkcyjnym – wykorzystywany m.in. przez lokalne amatorskie ligi koszykówki i tenisa stołowego, a także udostępniany jako baza dla zgrupowań klubowych Bielsko-Bialski Ośrodek Rekreacyjno-Narciarski „Dębowiec” – kompleks oddany do użytku w 2013 na północno-wschodnich stokach Dębowca, w skład którego wchodzi wyciąg krzesełkowy oraz trasa zjazdowa dla narciarzy (610 m) i snowboardzistów, a ponadto boisko wielofunkcyjne, plac zabaw ze skałką wpinaczkową, siłownia plenerowa, ścieżka dydaktyczna i trasa do nauki jazdy na nartach ogólnodostępne wielofunkcyjne tereny wypoczynkowe i rekreacyjne „Błonia” w Mikuszowicach Śląskich (rejon ulicy Pocztowej) z amfiteatrem, skateparkiem, placami zabawi, siłownią plenerową, boiskami i licznymi punktami gastronomiczno-usługowymi ogólnodostępne wielofunkcyjne tereny wypoczynkowe i rekreacyjne „Wapienica” w rejonie ulicy Leśników Poza siecią obiektów zarządzanych wymienić można m.in. Centrum Sportu Rekord przy ulicy Startowej z własną halą sportową i stadionem, gdzie rozgrywa swoje mecz klub Rekord Bielsko-Biała, halę BKS Stal przy ulicy Rychlińskiego (hala o pojemności 1400 miejsc oddana do użytku w 1988), pływalnię krytą „Aqua” przy ulicy Langiewicza (właścicielem jest miejscowa spółka wodociągowa), tor saneczkowy na Dębowcu i park linowy „W Dechę” w Parku Strzygowskiego. Do popularnych miejsc wypoczynku mieszkańców należą mikuszowickie Błonia, Cygański Las, Bulwary Młodości nad potokiem Straconka w dzielnicy Leszczyny, wzgórze Trzy Lipki w Starym Bielsku, Dolina Luizy (podgórska część Wapienicy), a także otaczające miasto góry, w szczególności Magurka Wilkowicka, Kozia Góra, Dębowiec oraz Szyndzielnia, na którą wjechać można koleją gondolową. Rozbudowana infrastruktura rekreacyjna powstała też w rejonie lotniska Bielsko-Biała Aleksandrowice. Do znaczących cyklicznych wydarzeń sportowych w Bielsku-Białej należą Bieg Fiata, Beskidzki Rodzinny Rajd Rowerowy i mityng lekkoatletyczny Beskidianathletic. Wspólnoty wyznaniowe Mozaika wyznaniowa – w szczególności współistnienie wyznania rzymskokatolickiego, luterańskiego oraz judaizmu – wyróżniała dwumiasto przed 1945 i mimo wielkich przemian społeczno-narodowościowych, jakie nastąpiły po II wojnie światowej, pozostała cechą charakterystyczną do dziś. Bielsko-Biała jest stolicą rzymskokatolickiej diecezji bielsko-żywieckiej. Na obszarze Bielska-Białej funkcjonują cztery dekanaty Kościoła rzymskokatolickiego, które na terenie miasta obejmują 22 parafie. W kościele Chrystusa Króla na Leszczynach w każdą niedzielę odbywają się również nabożeństwa w obrządku bizantyjsko-ukraińskim, które prowadzone są przez duchownego z parafii greckokatolickiej w Krakowie. W mieście działa parafia Kościoła polskokatolickiego oraz powołana 16 stycznia 2023 parafia prawosławna Świętej Trójcy, funkcjonująca wcześniej od marca 2018 jako prawosławny punkt duszpasterski, początkowo podlegający parafii w Sosnowcu, a od 2021 przypisany do parafii w Częstochowie. Miasto jest również siedzibą władz diecezji cieszyńskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Kościół ten posiada tu trzy parafie (Biała, Bielsko, Stare Bielsko). Bielsko-Biała należy do głównych ośrodków kultury ewangelickiej (luterańskiej) w Polsce, m.in. działa tu Wydawnictwo Augustana i wydawany jest Zwiastun Ewangelicki. Bielski Syjon z jedynym w Polsce pomnikiem Marcina Lutra stanowi ważny w skali kraju zabytek historii protestantyzmu. W Bielsku-Białej działalność duszpasterską prowadzą także inne kościoły protestanckie. Należą do nich zbory Chrześcijańskiej Wspólnoty Ewangelicznej, Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego (zbór pierwszy i drugi), Kościoła Chrześcijan Baptystów (zbór w Bielsku-Białej), Kościoła Chrześcijan Dnia Sobotniego (zbór w Bielsku-Białej), Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego (parafia w Bielsku Białej), Kościoła Wolnych Chrześcijan (zbór w Bielsku-Białej), Kościoła Zielonoświątkowego (zbór „Filadelfia”), Mesjańskich Zborów Bożych (punkt misyjny w Bielsku-Białej podległy zborowi w Żywcu) i Revival Fire Christian Centre. W Bielsku-Białej działalność kaznodziejską prowadzi 9 zborów Świadków Jehowy (Centrum, Karpaty, Leszczyny, Migowy, Ukraiński, Wapienica, Wschód, Zachód, Złote Łany), a także po jednym zborze Świeckiego Ruchu Misyjnego „Epifania” oraz Zrzeszenia Wolnych Badaczy Pisma Świętego. W mieście znajdują się również: Gmina Wyznaniowa Żydowska, trzy ośrodki buddyjskie (Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu – Buddyjski Ośrodek Medytacyjny Diamentowej Drogi w Bielsku-Białej, Związek Buddyjski Bencien Karma Kamtsang – Bencien Karma Kamtsang Bielsko-Biała, Zen – ZEN Bielsko-Biała) i jeden ośrodek Ligmincha Polska (religia bon). Polityka Organem wykonawczym gminy jest Prezydent Miasta Bielska-Białej. Urząd ten utworzono w 1951 po połączeniu Bielska i Białej Krakowskiej (wcześniej Bielsko posiadało prezydenta, natomiast Biała burmistrza). Od 2018 funkcję prezydenta miasta pełni Jarosław Klimaszewski. Jego zastępcami są obecnie (2022) Przemysław Kamiński, Adam Ruśniak i Piotr Kucia. Urząd Miejski, którego siedzibą jest Ratusz i kompleks sąsiednich budynków przy Placu Ratuszowym, składa się z 32 wydziałów. Przewodniczącą Rady Miejskiej jest Dorota Piegzik-Izydorczyk, a wiceprzewodniczącymi Karol Markowski i Piotr Ryszka. W skład Rady wchodzi 25 radnych (od 2002, wcześniej było ich 45) wybieranych na 4-letnią kadencję. Rada Miejska posiada osiem komisji stałych W czasie wyborów samorządowych wyznaczonych jest w granicach miasta pięć okręgów wyborczych. Poniższa tabela przedstawia skład partyjny Rady Miejskiej od roku 2002: Bielsko-Biała jest siedzibą władz powiatu bielskiego oraz jedną z trzech – obok Żyliny i Frydka-Mistka – stolic Euroregionu Beskidy. Znajdują się tu również delegatury Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego – w gmachu dawnego urzędu wojewódzkiego województwa bielskiego. Miasto należy do Związku Miast Polskich, Związku Powiatów Polskich, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów, Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Małopolski, Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Subregionu Południowego Województwa Śląskiego „Aglomeracja Beskidzka” Stowarzyszenia Gmin Polska Sieć „Energy Cities”, Lokalnej Organizacji Turystycznej „Beskidy”, Stowarzyszenia Zdrowych Miast Polskich i Stowarzyszenia Księgowych w Polsce. Bielsko-Białą obejmują dwa okręgi parlamentarne: nr 27 do Sejmu RP (składający się również z powiatów: bielskiego, cieszyńskiego, pszczyńskiego i żywieckiego) – wybiera się w nim 9 posłów – oraz nr 78 do Senatu RP (składający się również z powiatów bielskiego i pszczyńskiego) – obsadzany jest w nim 1 mandat senatorski. Ponadto miasto wchodzi w skład okręgu wyborczego nr 11 do Parlamentu Europejskiego w Polsce (razem z całym województwem śląskim) oraz okręgu wyborczego nr 1 do Sejmiku Województwa Śląskiego (także powiaty: bielski, cieszyński i żywiecki). Poniższa tabela przedstawia wyniki procentowe ugrupowań politycznych w Bielsku-Białej w wyborach parlamentarnych od 2001: Miasta partnerskie Bielsko-Biała jako garnizon wojskowy Bielsko stało się garnizonem wojskowym w 1890, natomiast Biała była miastem garnizonowym do roku 1870 oraz w okresie II Rzeczypospolitej. W obu miastach stacjonowały jednostki austro-węgierskie, polskie i niemieckie. W 1951 garnizony Bielsko i Biała połączono w jeden garnizon Bielsko-Biała. Obecnie w jednostce wojskowej przy ul. Bardowskiego w dzielnicy Leszczyny stacjonuje Jednostka Wojskowa 1328 – 18 Bielski batalion Powietrznodesantowy im. kpt. Ignacego Gazurka, będący elitarną jednostką Wojska Polskiego. Od 1998 stanowi odwód strategiczny Naczelnego Dowództwa SFOR i wchodzi w skład natowskiej dywizji sił natychmiastowego reagowania. Jego żołnierze w latach 2001–2014 brali udział w misjach w Afganistanie, walczyli także w Iraku. W Bielsku-Białej znajduje się placówka Żandarmerii Wojskowej oraz Wojskowa Komenda Uzupełnień. Osoby związane z miastem Odznaczenia Order Sztandaru Pracy I klasy (1979) Zobacz też miejscowości o nazwie Bielsko znaczenia słowa Biała Uwagi Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Oficjalna strona Urzędu Miejskiego Miejskie Centrum Informacji Turystycznej Miasta na prawach powiatu Miasta w województwie śląskim Miasta w Polsce, którym nadano prawa miejskie w XX wieku

188452

https://pl.wikipedia.org/wiki/Yans

Yans

Yans (tytuł oryginału: Hans) – belgijska seria komiksowa z gatunku science fiction, ukazująca się w latach 1983–2000, stworzona przez scenarzystę André-Paula Duchâteau i polskich rysowników: Grzegorza Rosińskiego (tomy 1–6) i Zbigniewa Kasprzaka (tomy 6–12), pracującego pod pseudonimem „Kas”. Fabuła Seria opowiada o losach agenta specjalnego Yansa, uwikłanego w walkę o władzę w totalitarnym mieście, jedynym, jakie pozostało na Ziemi po wojnie nuklearnej. Yans zakochuje się w Orchidei, jednej z wyjętych spod prawa ludzi, mieszkających na spustoszonych terenach wokół miasta. Orchidea rodzi ich córkę, Mahonię. Z czasem Yans przejmuje rządy w mieście, jednak wciąż pojawiają się na jego drodze ludzie pragnący powrotu do dawnych porządków. Zmiana tytułu w polskiej wersji W oryginalnej, francuskojęzycznej wersji seria zatytułowana jest Hans. W Polsce zmieniono tytuł, gdyż w latach 80. XX w., kiedy komiks ukazał się po raz pierwszy po polsku, niemieckie imię Hans kojarzyło się ze stereotypami związanymi z Niemcami, zwłaszcza z II wojną światową. Mimo że seria doczekała się w Polsce kilku wznowień, nowy polski wydawca, Egmont Polska, nie powrócił do oryginalnej nazwy serii. Wydania Wydawcą oryginału Yansa było belgijskie wydawnictwo Le Lombard. Przed publikacją pierwszego tomu, w 1980 roku, w belgijskim czasopiśmie „Tintin” ukazała się komiksowa nowela o Yansie i Orchidei pt. Wieża rozpaczy (La Tour du désespoir), która stanowiła pierwsze podejście autorów do realizacji wieloczęściowego cyklu (po polsku ten krótki komiks ukazał się pierwotnie w 1994 roku w czasopiśmie „Super Boom!”). Kolejne tomy serii także ukazywały się najpierw w odcinkach na łamach „Tintin”, a później w pojedynczych albumach. Mimo sukcesów pierwszych tomów Yansa na rynku franko-belgijskim, gwałtowny spadek zainteresowania w latach 90. zmusił Le Lombard do zawieszenia cyklu w 2000 roku, choć przygotowywany był 13. album serii, zatytułowany Amazonki. W Polsce Yans ukazał się po raz pierwszy w gazecie Świat Młodych (numery od 91 do 104) w roku 1984 pod tytułem – Jan – przybysz znikąd. Niestety komiks w tym wydaniu został pocięty, a brakujące plansze zastąpiono streszczeniem. Później w latach 1988–1990 pięć pierwszych tomów ukazało się w czasopiśmie „Komiks”, zaś tom 6. w latach 1998–1999 w odcinkach w czasopiśmie „Świat Komiksu”. W latach 2001–2004 wydawnictwo Egmont Polska opublikowało całą serię w pojedynczych albumach (tłumacząc poprawnie tytuł tomu 1. – Ostatnia wyspa), zaś w latach 2014–2015 wznowiło ją w trzech tomach zbiorczych zawierających po cztery albumy i materiały dodatkowe, przedstawiające m.in. twórczość autorów serii, jej rozwój na przestrzeni lat, a także okoliczności jej zamknięcia. Tomy W roku 2000 wydawnictwo Le Lombard zawiesiło wydawanie kolejnych tomów cyklu Yans. Przypisy Linki zewnętrzne Strona Egmont Polska, polskiego wydawcy Yans Strona wydawnictwa Le Lombard Yans Belgijskie komiksy Komiksy fantastycznonaukowe Komiksy fantasy Komiksy postapokaliptyczne Komiksy dystopijne Twórczość Grzegorza Rosińskiego

188455

https://pl.wikipedia.org/wiki/OpenWrt

OpenWrt

OpenWrt – dystrybucja Linuksa pierwotnie przeznaczona dla urządzeń WLAN produkowanych przez firmę Linksys, a w szczególności dla routerów z serii WRT54G. Aktualnie wspierane są również urządzenia innych firm, o różnych architekturach, jak np. MIPS czy ARM. Rozwijanie otwartej implementacji oprogramowania wbudowanego (ang. firmware) jest możliwe ponieważ firmy takie jak Linksys, TP-Link czy D-Link używają w niektórych swoich routerach oprogramowania rozpowszechnianego na zasadach licencji GNU GPL. Zgodnie z nimi publikowane są wszelkie zmiany wprowadzone do kodu niezbędne do jego działania na tych urządzeniach. W oparciu o te modyfikacje entuzjaści otwartego oprogramowania rozwijają dystrybucję Linuksa zawierającą wiele narzędzi niedostępnych w oryginalnym oprogramowaniu. OpenWrt posiada w repozytoriach pakiet filtru rodzinnego DansGuardian. W OpenWrt wykorzystywany jest system zarządzania oprogramowaniem opkg, fork ipkg stworzony przez Openmoko, który oferuje możliwości wzorowane na APT i dpkg. Pochodne LEDE było forkiem OpenWrt. Dwa projekty zostały połączone pod nazwą OpenWrt. CeroWrt Coova chilli - oparte na OpenWrt i skupione na hotspotach wifi i ich zarządzaniu, fork chillifire Gargoyle – interfejs sieciowy OpenWrt z emfazą na użyteczność, później sforkowany do osobnej dystrybucji Flukso - używa spatchowanego OpenWrt OS do komunikacji. Kod dostępny na GitHubie. Fon – oparte na OpenWrt bezprzewodowe routery działające jako hotspoty. Kod dostępny na fonosfera.org Linino - oparta na OpenWrt dystrybucja dla MIPS-based Arduino Yùn: kod naGitHubie Midge Linux - oparta na OpenWrt dystrybucja dla urządzeń opartych na Infineon Technologies ADM-5120 SoCs, np. Edimax BR-6104K i BR-6104KP. OpenSAN -realizacja protokołu iSCSI do stworzenia Storage Area Network PacketProtector - oparta na OpenWrt bezpieczna dystrybucja zawierająca IDS, IPS, VPN, i sieciowy antywirus. Zawiera Snort, Snort-inline, FreeRADIUS, OpenVPN, DansGuardian i ClamAV. Project zamnknięto 7 lipca 2012. Router Turris Omnia działa na pochodnej OpenWrt Różnorodne oddolne projekty wireless community networks, np. Freifunk, Libre-Mesh i qMp libreCMC – oparta na OpenWrt dystrybucja bez nie-darmowego software'u i binarek, aprobowana przez Free Software Foundation Zobacz też DD-WRT HyperWRT Tomato Gargoyle Przypisy Linki zewnętrzne Lista urządzeń obsługiwanych przez OpenWrt OpenWrt Wiki w języku polskim Strona zawierająca zbiór dokumentów (HOWTO) dotyczących linuksa, w tym głównie OpenWrt Dystrybucje Linuksa Sieci bezprzewodowe

188458

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sanctus

Sanctus

Sanctus (łac. święty) – aklamacja w części drugiej liturgii łacińskiej mszy wiernych, wykonywana po prefacji. łac. Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus, Deus Sabaoth. Pleni sunt caeli et terra gloria tua. Hosanna in excelsis. pl. Święty, Święty, Święty Pan, Bóg Zastępów. Pełne są niebiosa i ziemia chwały Twojej. Hosanna na wysokości. Tekst nawiązuje do Iz 6,3. Obecnie w rzymskokatolickiej posoborowej liturgii Mszy św. Sanctus łączy się z Benedictus: łac. Benedictus, qui venit in nomine Domini. pl. Błogosławiony, który idzie w imię Pańskie. po czym powtarza się: Hosanna na wysokości. Całość śpiewa się po prefacji jako tzw. Święty. Trzykrotne powtórzenie swój początek ma w księdze Izajasza, gdyż w kulturze semickiej nie ma stopniowania, ale też jest to nawiązanie do Trójcy Świętej. Por. Trisagion. Sanctus w liturgii luterańskiej W polskim Kościele Ewangelicko-Augsburskim część ordinarium "sanctus" śpiewa się na koniec Prefacji.' Liturgia Eucharystyczna Liturgia luterańska

188460

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zbigniew%20Kasprzak%20%28rysownik%29

Zbigniew Kasprzak (rysownik)

Zbigniew Kasprzak (ur. 31 marca 1955 w Krakowie) − polski rysownik komiksów. Od początku lat 90. XX w. mieszka w Belgii, gdzie tworzy pod pseudonimem Kas. Jest współautorem serii komiksowych Yans oraz Halloween Blues, obecnie współpracuje z wydawnictwem Le Lombard. Życiorys Absolwent krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Swój kontakt z komiksem zaczął od wygrania konkursu zorganizowanego przez magazyn "Relax". W Polsce tworzył głównie komiksy fantastyczno-naukowe oraz historyczne, które były publikowane przez wydawnictwo Sport i Turystyka. Jest też autorem rysunków do krótkich komiksów traktujących o słynnych podróżnikach, zawartych w antologiach wydanych przez Krajową Agencję Wydawniczą w latach 80. XX wieku. W 1988 roku Zbigniew Kasprzak został zaproszony wraz z innymi polskimi rysownikami komiksów (m.in. Tadeuszem Baranowskim, Bogusławem Polchem, Jerzym Skarżyńskim) na festiwal komiksowy w Sierre, gdzie brali udział w wystawie polskich komiksów. Tam też Grzegorz Rosiński zaproponował Kasprzakowi przejęcie serii Yans. Na początku lat 90. XX wieku Kasprzak wyjechał do Brukseli na zaproszenie Rosińskiego, z którym wspólnie narysował piąty album serii Yans zatytułowany Prawo Ardelii. Rosiński w kolejnych latach skupił się na rysowaniu serii Thorgal, a Kasprzak przejął Yansa i przeniósł się na stałe do Belgii. Rysował tę serię aż do albumu 12 Kraina otchłani wydanego w 2000 roku, po którym wydawnictwo Le Lombard zawiesiło cykl ze względu na malejące zainteresowanie czytelników. W 1994 Kasprzak, wraz ze scenarzystą Branem McLeodem, stworzył dwuodcinkową serię Podróżnicy (Les Voyageurs), której akcja toczy się na bezdrożach Kanady w XIX wieku. Głównymi bohaterami są Indianie i traperzy handlujący skórami. Jak sam twierdzi, rozpoczęcie tej współpracy było spowodowane przesytem science-fiction. Pierwotnie twórcy planowali trzy albumy, jednakże w wyniku presji wydawcy związanej z innymi seriami tworzonymi przez „Kasa” projekt zakończył się na drugim odcinku. Najnowszy projekt, w który był zaangażowany Zbigniew Kasprzak to Halloween Blues – seria tworzona w latach 2003-2009 liczy 7 albumów, autorem scenariusza jest pochodzący z Belgii Mythic (właśc. Jean-Claude Smit-le-Bénédicte). W Polsce seria ukazała się w formie jednotomowego wydania zbiorczego nakładem Egmont Polska. Rodzina Grażyna Fołtyn-Kasprzak, żona Zbigniewa, z wykształcenia scenograf, pracuje jako kolorystka komiksów używając pseudonimu Graza. Zajmuje się kolorowaniem komiksów męża i wielu innych artystów (w tym serii Thorgal Rosińskiego i Jeana Van Hamme'a). Bibliografia Komiksy stworzone w Polsce Bogowie z gwiazdozbioru Aquariusa 1 – (Sport i Turystyka 1985) Hipotezy – scen. Wiesława Wierzchowska Zagłada Atlantydy 1 – (Sport i Turystyka 1986) Zagłada Atlantydy 2 – (Sport i Turystyka 1986) Gość z kosmosu – (Sport i Turystyka 1986) Zbuntowana – (Sport i Turystyka 1986) Bogowie z gwiazdozbioru Aquariusa 2 – (Sport i Turystyka 1987) Wielkie wyprawy – (KAW 1990) scen. Stefan Weinfeld, wydanie zbiorcze trzech historii: Krzysztof Kolumb i odkrycie nowego świata – wydany w albumie Fortuna Amelii (KAW 1986) Podróże Jamesa Cooka – wydany w albumie Bambi (KAW 1987) Magellana okrążenie świata – wydany w albumie Wygnaniec (KAW 1988) Podróżnicy Scenarzystą serii jest Bran McLeod. Athabasca – (Le Lombard 1995, Egmont Polska 2003) Grizzli – (Le Lombard 1997, Egmont Polska 2003) Yans Zbigniew Kasprzak przejął rysowanie serii w 1990 roku od Grzegorza Rosińskiego, album 5 Prawo Ardelii narysowali wspólnie. Scenariusze do wszystkich albumów stworzył André-Paul Duchâteau. Prawo Ardelii (La Loi d'Ardelia, Le Lombard 1990, Komiks-Fantastyka 1990, Egmont Polska 2006) Planeta czarów (La Planete aux Sortileges, Le Lombard 1992, Świat komiksu 1998, Egmont Polska 2004) Dzieci nieskończoności (Les enfants de l'infini, Le Lombard 1994, Egmont Polska 2001) Oblicze potwora (Le visage du monstre, Le Lombard 1996, Egmont Polska 2001) Księżniczka Ultis (La Princesse d'Ultis, Le Lombard 1997, Egmont Polska 2001) Tęczowa plaga (Le péril arc-en-ciel, Le Lombard 1998, Egmont Polska 2002) Tajemnica czasu (Le secret du temps, Le Lombard 1999, Egmont Polska 2002) Kraina otchłani (Le pays des abysses, Le Lombard 2000, Egmont Polska 2003) Rebelles Spadająca gwiazda – Marilyn Monroe (Shooting Star Marilyn Monroe, Casterman 2006; Ongrys 2011) − scen. Maryse Charles i Jean-François Charles Halloween Blues Scenarzystą serii jest Belg Jean-Claude Smit-le-Bénédicte tworzący pod pseudonimem Mythic. Przepowiednie (Prémonitions, Le Lombard 2003; Egmont Polska 2003 i 2009) Piszę do Ciebie z Gettysburga (Je vous écris de Gettysburg, Le Lombard 2004; Egmont Polska 2004 i 2009) Jak dwie krople wody (Souvenirs d'une autre, Le Lombard 2005; Egmont Polska 2009) Nowe życie (Points de chute, Le Lombard 2006; Egmont Polska 2009) Zagubione litery (Lettres perdues, Le Lombard 2007; Egmont Polska 2009) Sweet Loreena (Sweet Loreena, Le Lombard 2008; Egmont Polska 2009) Remake (Remake, Le Lombard 2009; Egmont Polska 2009) Przypisy Linki zewnętrzne Wywiad ze Zbigniewem Kasprzakiem Polscy autorzy komiksów Polscy rysownicy Urodzeni w 1955 Polonia w Belgii Plastycy polskiego pochodzenia Ludzie urodzeni w Krakowie

188467

https://pl.wikipedia.org/wiki/Golpeador

Golpeador

Golpeador nazywany również "Flamenco Tap Plate" lub "Pick Guard" to płytka ochronna wykonana przeważnie z cienkiego samoprzylepnego plastiku - laminatu. Naklejana na płytę wierzchnią gitary w celu ochrony lakieru i płyty przed uderzeniami gitarzysty, który wykonuje technikę golpe, czyli uderzenie palcem serdecznym w pudło rezonansowe w celu zaakcentowania, wzmocnienia wybranego dźwięku. Zobacz też gitara flamenco Linki zewnętrzne Polska strona na temat golpeadorów Instrumentoznawstwo

188471

https://pl.wikipedia.org/wiki/Gitara%20flamenco

Gitara flamenco

Gitara flamenco (zwana też gitarą hiszpańską ze względu na kraj pochodzenia) – odmiana gitary klasycznej. Gitary flamenco są wytwarzane z drewna cyprysowego dlatego w odróżnieniu od gitar klasycznych są wykonane najczęściej w kolorach od jasnożółtego do pomarańczowego. Pudło jest nieznacznie większe i płytsze od pudła gitary klasycznej. Struny zawieszone są zazwyczaj bliżej progów niż w gitarze klasycznej, co ułatwia grę szybkich przebiegów i nadaje ostrzejsze brzmienie oraz efekt perkusyjny podczas grania akordów (obijanie się strun o progi). Elementem gitary flamenco jest golpeador, który pozwala na wykonywanie techniki golpe. Zobacz też Muzyka hiszpańska Międzynarodowy Festiwal Flamenco w Łodzi Gitary akustyczne Flamenco

188472

https://pl.wikipedia.org/wiki/Wariabilizm

Wariabilizm

Wariabilizm – pogląd filozoficzny, według którego rzeczywistość jest zmienna, dobrze oddaje to formuła przypisywana Heraklitowi z Efezu wszystko płynie (gr. παντα ρει, panta rhei). Wariabilizm jest poglądem przeciwstawnym do poglądu Parmenidesa z Elei o jedności i stałości bytu. Filozofia Heraklita głosi, że ciągłe stawanie się i przemijanie jest najważniejszą cechą bytu, zaś stawanie się i przemijanie jest wynikiem nieprzerwanego ścierania się przeciwieństw (dialektyka). Wszelkie zdarzenia wynikają z napięcia powstającego między przeciwieństwami. Jego teorię zmienności nazywa się wariabilizmem lub herakliteizmem (powszechna teoria zmienności), a najlepszym jej obrazem jest rzeka – jej wody ciągle się zmieniają płynąc. Stąd słynne powiedzenia Heraklita: nigdy nie wchodzi się do tej samej rzeki, wszystko co się zdarzy choćby to samo i w tym samym miejscu, nigdy nie zdarzy się o tym samym czasie, rzeka to czas płynący na który nie mamy wpływu, a nie miejsce. Można nawet stwierdzić, że nawet raz nie można wejść do tej samej rzeki. Nie można niczego przewidzieć, zaplanować w stu procentach, świat to jedna wielka zmienna rzeka, która jest metaforą rzeczywistości. Żadna rzecz, zdaniem Heraklita, nie ma własności absolutnie stałych. Człowiek również jest bytem, który się stale, nieustannie wewnętrznie zmienia. Bibliografia Filozofia starożytna Ontologia

633

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogurodzica%20%28pie%C5%9B%C5%84%29

Bogurodzica (pieśń)

Bogurodzica – średniowieczna polska pieśń religijna i najstarszy zachowany wraz z melodią polski tekst poetycki. Nie jest znana data powstania utworu, przyjmuje się, że nastąpiło to w XIII lub XIV wieku, chociaż pierwszy zapis tekstu pochodzi dopiero z początku XV wieku (rok 1407). W 1506 roku tekst pieśni został dołączony do Statutów Jana Łaskiego z błędną informacją, że jej autorem jest św. Wojciech. Stanisław Piekarski w Encyklopedji wierzeń wszystkich ludów i czasów podaje, że „Bogarodzica, najdawniejsza pieśń polska, zwana „pieśnią ojców“, powstała w drugiej połowie XIII wieku, napisana przez Boguchwała, spowiednika królowej Kingi”. Od XV wieku Bogurodzica pełniła także rolę hymnu państwowego w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim. Dziś jest śpiewana jako pieśń patriotyczna i kościelna. W Liturgii godzin Kościoła katolickiego w Polsce Bogurodzica jest hymnem odmawianym w II Nieszporach Uroczystości Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski 3 maja. Jako antyfona maryjna Bogurodzica może być odmawiana po Komplecie. Pochodzenie Bogurodzica w pierwotnej postaci obejmuje 2 strofy. Pierwsza zwracająca się do Najświętszej Marii Panny, a druga z prośbą do Jezusa. Ma charakter meliczny: jest utworem do śpiewania. Ułożono ją do istniejącej już, znanej na Zachodzie, melodii z kręgu miłosnych pieśni rycerskich. Melodię tę zapisali benedyktyni, a z ich klasztoru w Sankt Gallen w Alpach trafiła do Polski. Bogurodzica to kontrafaktura, czyli nowy tekst, który zmienia pierwotny charakter wykorzystanej ilustracji muzycznej z miłosnego na pobożny. Jej melodia ma formę śpiewu chóralnego, wykonywanego a cappella. Bogurodzica powstała jako trop, czyli pieśń śpiewana przez wspólnotę podczas mszy jako swoisty komentarz do łacińskiego tekstu liturgii. Obfitującą w ozdobniki (melizmaty), trudną wykonawczo pieśń śpiewali raczej nie wszyscy wierni, ale wyszkolony wokalnie chór chłopców (schola cantorum). Autor Bogurodzicy jest nieznany. Legenda o autorstwie św. Wojciecha nie ma podstaw źródłowych, jednak Józef Birkenmajer w monografii o utworze (1937) wskazał krąg misjonarzy, współbraci Wojciecha (który przybył z misją do Polski jako zakonnik benedyktyn) oraz ich (nieznane dziś, lecz powstające w X wieku) pieśni jako możliwą inspirację dla utworu. Nie umiemy wskazać miejsca, w którym wykonano po raz pierwszy Bogurodzicę, choć najstarszy przekaz kieruje na północ. W okresie (hipotetycznym, lecz poświadczanym przez bardzo stare formy językowe tekstu) powstania Bogurodzicy ważnym ośrodkiem religijnym i literackim na północnym Mazowszu był Płock, stolica diecezji, mająca też prężny klasztor benedyktynów. Zachowane opisy obrzędów liturgicznych w katedrze płockiej poświadczają wczesne wykonywanie tam innych pieśni w języku polskim. Brak jednak jednoznacznego dowodu, że tam właśnie powstała Bogurodzica. Dopiero później i wtórnie Bogurodzica zaczęła pełnić rolę pieśni rycerskiej i częściowo hymnu państwowego (narodowego). Niektórzy historycy (ich opinie przytacza Maria Janion w książce Niesamowita Słowiańszczyzna) są zdania, iż pierwotny rodowód tekstu Bogurodzicy jest słowiańsko-bizantyński (wskazuje na to zwłaszcza figura Deesis, tj. Matki Boskiej, Jezusa i Jana Chrzciciela – kult tego ostatniego został zapoznany w katolicyzmie potrydenckim) i że jako taka pieśń stanowi świadectwo, iż w okresie kształtowania się państwowości na ziemiach polskich współistniały dwie równoległe tradycje chrześcijaństwa: cyrylo-metodiańska (bizantyńsko-słowiańska, wschodnia) i łacińska (zachodnia). Dopiero później ta pierwotna dwutorowość zanikła na rzecz uniwersalizmu łaciny, wypierającej „błędny obrządek słowiański”. „[...] pierwsza nasza pieśń narodowa, pierwsze słowo polskiej poezji chrześcijańskiej, było jednocześnie [...] najgłębszym oddechem naszego chrześcijaństwa, zaczerpniętym obydwoma równocześnie płucami tysiącletniej tradycji: wschodniej i zachodniej”. „Dziś czytanie i słuchanie Bogurodzicy wymaga pewnego wysiłku intelektualnego i emocjonalnego. Ale on się opłaca: pozwala ożywić w naszej wyobraźni «obydwa płuca» dawnej kultury polskiej”. Przekaz i dzieje tekstu Najstarszy znany zapis tekstu Bogurodzicy – obejmującego 2 strofy i opatrzonego nutami – pochodzi z początku XV w. W 1407 zapisany został na tylnej wyklejce zbioru kazań łacińskich skopiowanych przez wikarego w Kcyni na Pałukach Macieja z Grochowa. W Bibliotece Jagiellońskiej odnalazł go około 1877 roku kustosz biblioteki – dr Władysław Ignacy Wisłocki. Obecnie wyklejka ta przechowywana jest w Bibliotece Jagiellońskiej (sygn. 1619). Od połowy XV wieku do pierwotnego tekstu pieśni dopisywano kolejne strofy. Drugim zachowanym przekazem Bogurodzicy (tzw. rękopis krakowski) jest kodeks Decisiones rote Wilhelmi Horborg, do którego dopisano utwór w 1408 roku na karcie 87 verso. Także i ten manuskrypt przechowywany jest w Bibliotece Jagiellońskiej (sygn. 408). Z uwagi na tematykę Aleksander Brückner wyodrębnił wersy 12–34 jako „pieśń wielkanocną” (Nas dla wstał z martwych Syn Boży), a wersy 35–48 – jako „pieśń pasyjną”. Podział ten został przyjęty także przez późniejszych badaczy utworu. W ciągu XVI w. dodawano jeszcze zwrotki o charakterze okolicznościowo-modlitewnym tworząc obszerny, ale niespójny literacko tekst. We wszystkich tekstach, jakie kiedykolwiek powstały, naliczono ogółem 27 zwrotek. Bogurodzica w historii literatury i kultury Bogurodzica po okresie ustnego obiegu tekstów jest pierwszą zapisaną pieśnią religijną w literaturze polskiej. Nie ma tytułu, a określamy ją według pierwszego wyrazu tekstu (w najstarszym przekazie są to 2 osobno zapisane słowa: „Bogu rodzica”). Nie jest też pieśnią maryjną, ale modlitwą do Maryi i do Chrystusa, intelektualnie ujętym wyznaniem wiary. Z czasem Bogurodzica stała się pieśnią bojową polskiego rycerstwa. Jak podaje zarówno wczesna Kronika konfliktu, jak i piszący pół wieku później Jan Długosz, miała być śpiewana przed bitwą pod Grunwaldem w 1410 roku. Została także odśpiewana podczas koronacji Władysława Warneńczyka w 1434 roku oraz przed bitwą pod Warną w roku 1444. Cały obrzęd koronacji odbywał się po łacinie, jedynie Bogurodzica wykonana została w języku polskim. Latopis ruski podaje pod rokiem 1248, że Polacy, stając do bitwy, śpiewali kierlesz. Zdaniem Aleksandra Wilkonia tą pieśnią mogła być Bogurodzica – zawiera ona zwrot kyrie eleison, zaś kierlesz to jego zniekształcona i spolszczona forma, używana potocznie od średniowiecza. Była także przez wiek XV hymnem królewskim dynastii Jagiellonów. Od tej chwili pieśni religijne zaczęły się łączyć z pieśniami wojskowymi, a Bogurodzica stała się symbolem jedności religijno-patriotycznej. Wzmianka o Bogurodzicy, śpiewanej przez polskich rycerzy przed bitwą, pojawia się w anonimowej komedii pt. Albertus z wojny, która ukazała się drukiem w Krakowie w 1596 r. Jeden z bohaterów, Ksiądz, podczas rozmowy z wracającym z wojny Albertusem, zauważa: Jednak Albertus, ubogi i niezbyt odważny sługa parafialny, odpowiada: Symbolikę Bogurodzicy wykorzystywali również kompozytorzy w drugiej połowie XX wieku. Pisząc utwór na 1000-lecie chrztu Polski, Andrzej Panufnik na melodii tej oparł finał (Hymn) Sinfonii sacra (1963). W 1975 Wojciech Kilar napisał Bogurodzicę na chór i orkiestrę. Tematem wolnej części Symfonii „Polskiej” Krzysztofa Meyera, skomponowanej pod wrażeniem stanu wojennego (1982), także jest Bogurodzica. Konstrukcja utworu Treść Bogurodzica składa się z próśb modlitewnych liturgicznej wspólnoty wiernych. Pierwsza strofa to prośba do Matki Boskiej (zwrot w pierwotnym zapisie „Bogu rodzica”, w funkcji wołacza – Matko Boga), by zyskała przychylność Chrystusa dla ludzi („ziści nam, spuści nam” – pozyskaj i ześlij nam, domyślne „ji” – ‘go’, czyli Chrystusa). Adresatka określona zostaje najpierw dokładnym językiem teologicznym jako: Matka Boga („Bogu rodzica”, kopia łacińskiego zwrotu „Dei genetrix” i greckiego „Theotokos”), Dziewica, wychwalana przez Boga („Bogiem sławiena” – aluzja biblijna do sceny Zwiastowania w Ewangelii według św. Łukasza), domyślnie więc Niepokalana, czyli pełna łaski, bez grzechu pierworodnego (konsekwencje aluzji biblijnej i słów anioła w imieniu Boga do Marii: „pełna łaski”), także Matka Kościoła („U Twego Syna [...] Matko zwolena” – druga aluzja biblijna, do słów Chrystusa na krzyżu kierowanych do Jana Apostoła i Marii, ustanowionej matką w porządku łaski: wobec wiernych). Dopiero w tym kontekście pada imię Maryi. Pierwsza strofa jest syntezą mariologii. Istnieje także drugi sposób interpretowania fragmentu „U Twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja, zyszczy nam, spuści nam” – jako prośby o przyspieszenie paruzji. Prośba w drugiej strofie kierowana jest bezpośrednio do Chrystusa („bożycze” – synu Boga), ale przez wzgląd („twego dziela”, czyli „dla twego”, a metaforycznie: „przez wzgląd na twego”) na Jana Chrzciciela. Jest to trzecia aluzja biblijna: do sceny chrztu Jezusa w Jordanie, ujętej w Ewangeliach jak epifania, czyli objawienie się Boga jako Trójcy Osób (łac. Trinitas). Rozpoznając Chrystusa na tle tajemnicy Boga jako Trójcy, wspólnota wiernych błaga o szczęśliwe życie teraz i rajskie obcowanie z Bogiem po śmierci. Połączenie trzech osób – Chrystusa, Matki Boskiej i Jana Chrzciciela – występowało w sztuce romańskiej (a także na Wschodzie w sztuce prawosławnej) pod nazwą deesis (gr. ‘modlitwa’). Ten motyw plastyczny przedstawiał Chrystusa jako Władcę (Sędziego) i Odkupiciela, znajdującego się pośrodku, a Matkę Boską i Jana Chrzciciela po jego bokach. Scenę tę interpretowano jako unaocznienie istoty modlitwy, kiedy Maria (archetyp kobiecości) i Jan (archetyp męskości), duchowi pośrednicy wspólnoty wiernych, wpatrują się w spoglądających ludzi, a dłońmi wskazują Chrystusa, pokazując sens modlitwy jako mówienia do Boga i duchowej więzi z nim. W polskiej sztuce romańskiej deesis występuje w polichromii kolegiaty w Tumie pod Łęczycą, konsekrowanej 1161. Jest to też motyw częsty w prawosławnych ikonach, występujący w każdej cerkwi. Bogurodzica jest więc pieśnią, która od Matki Chrystusa dociera do Trójcy Świętej, odsłania istotę modlitwy jako duchowego obcowania i dotyka tajemnicy metafizycznej. Jest to po części poetycka ikona, która uobecnia Boga. Była śpiewana jako trop podczas liturgii eucharystycznej. Osnuta wokół greckiego okrzyku w łacińskiej liturgii „Kyrie eleison” (Panie, tj. Chryste, zmiłuj się!), który kończy jako refren każdą z dwóch strof, otwiera na duchowe doświadczenie obcowania z Bogiem. Forma i stylistyka Badania z zakresu historycznej stylistyki i analizy estetycznej liryki polskiego średniowiecza wykazały celową organizację tworzywa Bogurodzicy, określając to wprost jako „artyzm”, czyli biegłość nieznanego autora w mistrzowskim ukształtowaniu tworzywa. Pieśń zawiera paralelnie budowane wersy, rymy zewnętrzne i wewnętrzne, paradoksy i antytezy. Tekst budowany jest przy zastosowaniu podwajania elementów formalnych: dwie strofy, druga dwukrotnie większa od pierwszej, dwoje adresatów, podwajane ogniwa wersów. Przy tej mnogości środków stylistycznych pieśń jest zwięzła, zachowując cechy gatunkowe tropu jako utworu lapidarnego. To wypowiedź zarazem intelektualna i modlitewna. Według wspomnianych badań Bogurodzica stanowi wyrafinowany tekst poetycki. Bogurodzica ułożona została wierszem intonacyjno-zdaniowym. Archaizmy W Bogurodzicy znajdują się liczne archaizmy. Niektóre z nich były nieaktualne już w XV wieku: leksykalne (dawne wyrazy) dziela – dla bożyc – syn Boga Gospodzin – Pan zbożny – dostatni przebyt – bytowanie, istnienie rodzica – matka jąż, jegoż – którą, którego słowotwórcze (przestarzały sposób tworzenia wyrazów): Bogurodzica – matka Boga, już w XV w. mówiło się matka (kogo?, czyja?) Boga, a nie matka (komu?) Bogu fleksyjne (dawne końcówki odmiany wyrazów) raczy – racz ziści – pozyskaj spuści – ześlij czasowniki zawierają dawne końcówki trybu rozkazującego -y, -i składniowe (nieużywany sposób łączenia wyrazów w zdaniu) Bogiem sławiena – sławiona przez Boga fonetyczne (dawny sposób wymawiania wyrazów) Krzciciela – Chrzciciela sławiena – wysławiana (zapożyczenie z języka czeskiego) zwolena – wybrana (brak przegłosu polskiego). Zobacz też Apel Jasnogórski tam „Bogurodzica” w rozdziale: Przebieg modlitwy Apelu Jasnogórskiego Przypisy Bibliografia Jacek Tlaga, Jak czytać Bogurodzicę? artykuł wraz z nagraniem, POLONA/Blog [dostęp 2018-05-17]. Wojciech Kordyzon, Kto ułożył Bogurodzicę? Krótka historia sporu, artykuł na POLONA/Blog [dostęp 2018-05-17]. Linki zewnętrzne Bogurodzica w serwisie Staropolska OnLine Kolekcja na temat Bogurodzicy w bibliotece Polona Bogurodzica w Statucie Jana Łaskiego. Reprodukcja cyfrowa w serwisie Polona.pl. Wiesław Wydra, Dlaczego pod Grunwaldem śpiewano „Bogurodzicę”? Trzy rozdziały o najdawniejszych polskich pieśniach religijnych, Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka, 2000, s. 60–82. Reprodukcja cyfrowa dostępna w serwisie Polona.pl. Biblioteka Jagiellońska Dzieła muzyki średniowiecza Maryja Polskie pieśni hymniczne Polskie pieśni maryjne Średniowieczne utwory w języku polskim Zabytki staropolszczyzny Hasła kanonu polskiej Wikipedii Historyczne hymny państwowe

634

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazyliskus

Bazyliskus

Bazyliskus, Flavius Basiliscus (ur. ok. 430, zm. 476) – wódz rzymski i krótko panujący uzurpator na tronie cesarskim. Był bratem żony cesarza Leona I Weryny. Dowodzona przez niego flota poniosła porażkę w bitwie z Wandalami koło przylądka Bon. Dzięki swoim koneksjom został cesarzem wschodniorzymskim w 475. Sprawował rządy przez dwadzieścia miesięcy. Był zwolennikiem monofizytyzmu. Jego zona była Zenonis. Razem z nim panował jako współcesarz jego nieletni syn Marek. W sierpniu 476 cesarz Zenon powrócił do Konstantynopola i zesłał Bazyliskusa oraz jego rodzinę na małą wyspę, gdzie wszyscy ponieśli śmierć głodową. Przypisy Dynastia leońska Cesarze bizantyńscy Konsulowie Cesarstwa Rzymskiego Wodzowie rzymscy Zmarli w 476 Urodzeni w V wieku

638

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bo%C5%BCe%2C%20co%C5%9B%20Polsk%C4%99

Boże, coś Polskę

Boże, coś Polskę – polska, katolicka pieśń religijna. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku konkurowała z Mazurkiem Dąbrowskiego o uznanie za hymn państwowy. Rozwój Wyrosła z hymnu Alojzego Felińskiego (słowa; muzyka – Jan Nepomucen Piotr Kaszewski) na cześć cara i króla Królestwa Polskiego (Kongresowego) „Boże, zachowaj Króla” z 1816 (od 1818 roku pod nazwą Pieśń narodowa za pomyślność króla) powstałego na zamówienie wielkiego księcia Konstantego i adresowanego do cara Aleksandra I, wzorowanego na angielskim hymnie God save the King. Pierwotnie w refrenie pieśni Felińskiego padały słowa: Naszego króla zachowaj nam Panie!, jako hołd dla cara i króla Aleksandra I, na rocznicę ogłoszenia Królestwa Polskiego. Już w następnym roku nieoficjalnie zaczęto śpiewać w tym miejscu Naszą ojczyznę racz nam wrócić, Panie. Melodia pieśni została uproszczona i upodobniona do melodii pieśni religijnej „Bądź pozdrowiona, Panienko Maryja”. Pieśń zaczęła funkcjonować w obiegu jako pieśń konspirantów, a po klęsce powstania listopadowego stała się manifestacją uczuć patriotycznych. Do początkowych dwóch zwrotek w 1828 roku dodano dwie kolejne z Hymnu do Boga o zachowanie wolności, którego autorem był Antoni Gorecki. Jednocześnie pieśń zaczęto śpiewać na melodię starego hejnału Bądź pozdrowiona, Panienko Maryjo, później na melodię Serdeczna Matko (autorem muzyki do najwcześniejszej wersji był Jan N. Kaszewski). W zaborze rosyjskim została zakazana w 1862 roku. W rok później towarzyszyła powstańcom i stąd nazwano ją Marsylianką 1863 roku. Była wielokrotnie przekładana na inne języki. Po uzyskaniu niepodległości (także po 1989) śpiewano już Ojczyznę wolną pobłogosław Panie, by w czasach okupacji hitlerowskiej oraz w PRL ponownie powrócić do nieco zmienionej wersji, proszącej o przywrócenie wolności Ojczyźnie: Ojczyznę wolną racz nam wrócić Panie. Pieśń może być interpretowana z eschatologicznej perspektywy polskiego mesjanizmu: operując hasłami Bóg i Ojczyzna, stanowi ona przypomnienie o biblijnym przymierzu Boga z narodem wybranym. Pierwotny tekst opublikowany w „Gazecie Warszawskiej” 20 lipca 1816 roku: Boże! Coś Polskę przez tak liczne wieki Otaczał blaskiem potęgi i chwały I tarczą swojej zasłaniał opieki Od nieszczęść, które przywalić ją miały Przed Twe ołtarze zanosim błaganie, Naszego Króla zachowaj nam Panie! Tyś, coś ją potem, tknięty jej upadkiem, Wspierał walczącą za najświętszą sprawę, I chcąc świat cały mieć jej męstwa świadkiem, Wśród samych nieszczęść pomnożył jej sławę Przed Twe ołtarze... Ty, coś na koniec nowymi ją cudy Wskrzesił i sławne z klęsk wzajemnych w boju Połączył z sobą dwa braterskie ludy, Pod jedno berło Anioła pokoju: Przed Twe ołtarze... Wróć nowej Polsce świetność starożytną I spraw, niech pod Nim szczęśliwą zostanie Niech zaprzyjaźnione dwa narody kwitną, I błogosławią Jego panowanie; Przed Twe ołtarze... Prawykonanie hymnu nastąpiło w Warszawie 3 sierpnia 1816 roku w imieniny „N. Cesarzowej Marii Teodorówny, matki najukochańszego monarchy naszego”. Postanowieniem z 23 marca 1937 minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Alojzy Świętosławski ustalił jedyny odtąd obowiązujące wszystkie szkoły w Polsce tekst pieśni „Boże, coś Polskę”. Inspiracje Scenę odśpiewania pieśni zamieszczono w filmie pt. Hubal w reżyserii Bohdana Poręby. Pieśń tę śpiewają tam, wspólnie z chłopami w wiejskim kościele w czasie świątecznego nabożeństwa, żołnierze z Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego pod dowództwem majora Hubala. Usunięcia tej sceny żądali cenzorzy, którzy jednak zrezygnowali z żądań, jak opowiadał reżyser filmu Bohdan Poręba, ze względu na osobistą interwencję poruszonego sceną ministra obrony narodowej, generała Wojciecha Jaruzelskiego. Przypisy Bibliografia Piotrowska, Anna G.; Polskie pieśni o funkcji hymnu narodowego, Nationalities Affairs (24-25/2004), 24-25/2004, s. 155–161. Łątka, J.S.; „Boże coś Polskę”. Jego Cesarsko-Królewska Mość Aleksander I, Kraków 1997. , s. 117–119. Linki zewnętrzne Historia Kościoła katolickiego w zaborze rosyjskim Polskie pieśni hymniczne Polskie pieśni religijne Twórczość Alojzego Felińskiego Utwory literackie napisane sekstyną Utwory literackie napisane jedenastozgłoskowcem

639

https://pl.wikipedia.org/wiki/Biblia

Biblia

Biblia, Pismo Święte (z greckiego , biblion „zwój papirusu, księga”, l.m. , biblia „księgi”) – zbiór ksiąg, spisanych pierwotnie w językach hebrajskim, aramejskim i w greckim (w formie koinè (gr. κοινὴ)), uznawanych przez żydów i chrześcijan za natchnione przez Boga. Biblia i poszczególne jej części posiadają odmienne znaczenie religijne dla różnych wyznań. Na chrześcijańską Biblię składają się Stary Testament i Nowy Testament. Biblia hebrajska – Tanach – obejmuje księgi Starego Testamentu. Poszczególne odłamy i tradycje chrześcijańskie mają nieco inny kanon ksiąg świętych. Kanon Do IV wieku n.e. nie było powszechnie przyjmowanego kanonu Biblii. Lokalne kościoły, jak i poszczególne regiony, miały do niego własne podejście. Na Wschodzie odrzucano Apokalipsę, na Zachodzie – List do Hebrajczyków, a do pism kanonicznych zaliczano np. List Barnaby. Kościół Syryjski początkowo uznawał 22 księgi. W innych wspólnotach czytano Diatessaron, Pasterz Hermasa, Apokalipsę Piotra i inne pisma uznawane przez innych za apokryficzne. Jedne z pierwszych wzmianek o przyjętym w starożytnym Kościele zestawie ksiąg kanonicznych pojawiają się w zachowanych pismach autorów chrześcijańskich IV wieku, m.in. św. Atanazego, św. Augustyna, św. Hieronima, św. Rufina. W tym też okresie podejmowano próby sformalizowania tradycyjnego wykazu, m.in. na lokalnych synodach w Hipponie w 393 roku i w Kartaginie w 397 roku. Kanon przyjął swoją ostateczną formę w Kościele rzymskokatolickim na Soborze Trydenckim 8 kwietnia 1546 roku. Kościół Wschodni uznał postanowienia synodów z Hippony i Kartaginy za wiążące na synodzie trullańskim. W późniejszym czasie przyjął inny, obszerniejszy zestaw, który zmieniano na przestrzeni wieków. Kościoły prawosławne zadecydowały o zawartości swojej Biblii w 1672 r. na synodzie w Jerozolimie. Włączyły one do niej większość ksiąg „deuterokanonicznych”. Święty Synod wschodniego Kościoła prawosławnego zwołany w 1950 r. dodał do niej Trzecią Księgę Machabejską, Czwartą Księgę Machabejską (w apendyksie) i Psalm 151. Różnice pomiędzy kanonem przyjętym przez Kościoły Wschodnie a funkcjonującym w Kościele Zachodnim istnieją do dzisiaj. Protestancki kanon jest identyczny z kanonem zawartym w Prologus Galeatus św. Hieronima. Księgi starotestamentalne, które nie wchodzą w skład kanonu hebrajskiego, a zaliczają się do katolickiego, katolicy i prawosławni nazywają księgami deuterokanonicznymi. Przez żydów i protestantów są uważane za apokryfy. Stary Testament Na Stary Testament składa się, w zależności od uznawanego kanonu: 39 ksiąg – kanon hebrajski, uznawany przez żydów i wyznania protestanckie. Starożytny, tradycyjny kanon żydowski wymienia znanych obecnie 39 ksiąg natchnionych, jednak wylicza 24 lub 22 księgi, łącząc niektóre obecnie znane księgi. To drugie zestawienie wymieniające 22 księgi, łącząc Księgę Rut z Księgą Sędziów oraz Lamentacje (Treny) z Księgą Jeremiasza, uzyskuje liczbę ksiąg równą liczbie liter w alfabecie hebrajskim; 46 ksiąg – kanon katolicki (lub 47 jeśli za odrębną księgę uznać List Jeremiasza, który w wydaniach katolickich stanowi 6 rozdział Księgi Barucha); 49 ksiąg – kanon prawosławny (lub więcej, w zależności od lokalnego kultu – prawosławni uznają wszystkie księgi, które pojawiły się w Biblii greckiej – Septuagincie). Księgi Starego Testamentu powstawały według różnych współczesnych badaczy w okresie od XII do II wieku p.n.e. Krytyka tradycjonalistyczna uważa jednak, że powstawały one wcześniej, począwszy od XIII, a nawet XV wieku p.n.e. Treścią Starego Testamentu jest historia i dziedzictwo kulturowe i religijne narodu izraelskiego. Zostały one pierwotnie spisane w języku hebrajskim i aramejskim. Księgi Starego Testamentu chrześcijanie dzielą na: księgi historyczne; księgi profetyczne; księgi dydaktyczne. Według innego podziału, mającego korzenie w judaizmie, są to: Pięcioksiąg Mojżeszowy (hebr. Tora), Prorocy (hebr. Newiim) i Pisma (hebr. Ketuwim). Dla judaizmu najważniejsza jest najstarsza część Biblii – Pięcioksiąg Mojżeszowy, który opisuje powstanie świata, losy Żydów od czasów Abrahama aż do powrotu z Egiptu do ziemi Kanaan, oraz – co dla żydów jest najważniejsze – podstawowe zasady judaizmu, od sposobu sprawowania kultu i obchodzenia świąt, po szczegółowe zasady odżywiania się i ubioru. Na Pięcioksiąg składają się księgi: Rodzaju; Wyjścia; Kapłańska; Liczb; Powtórzonego Prawa. Dla judaizmu święte są także wszystkie pozostałe księgi Starego Testamentu. Są to oprócz Tory: Księgi proroków – w nich zawarte są wszystkie kolejne proroctwa, czyli zgodnie z tradycją treści, które prorocy na zlecenie Boga przekazywali wiernym. Często znajdują się tam również opisy dziejów poszczególnych proroków: Jozuego; Sędziów; Samuela (1 i 2 jako jedna księga); Królów (1 i 2 jako jedna księga); Izajasza; Jeremiasza; Ezechiela; Dwunastu proroków (Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza). Księgi hagiograficzne – dzielą się one na dzieła poetyckie, będące zbiorami pieśni, przysłów, kazań i poematów, które uznano za święte, oraz księgi o charakterze historyczno-legendarnym, opisujące dzieje osób, które były dla żydów ważne ze względów religijnych, ale nie zostały uznane za proroków: Psalmów; Przysłów; Hioba; Pieśń nad pieśniami; Rut; Lamentacje Jeremiasza (Treny); Księga Koheleta (Eklezjastesa, Kaznodziei); Estery; Daniela; Ezdrasza i Nehemiasza; Kronik (1 i 2 jako jedna księga). Nowy Testament Dla chrześcijan, uznających świętość Starego Testamentu, podstawowe znaczenie ma również Nowy Testament, spisany w języku greckim, przynajmniej w decydującej części, w drugiej połowie I wieku n.e. Treścią Nowego Testamentu jest ewangelia, czyli „Dobra Nowina”, o królestwie Bożym i o zbawieniu głoszona przez Jezusa Chrystusa i jego uczniów, a także dzieje pierwszych gmin chrześcijańskich. Judaizm i islam nie uznają Nowego Testamentu za pisma święte, chociaż islam uważa Jezusa Chrystusa za proroka, a Koran powtarza niektóre opisy Ewangelii. Nowy Testament składa się z 27 ksiąg: Cztery Ewangelie – zapis życia i nauczania Jezusa Chrystusa: w tym trzy Ewangelie synoptyczne: Ewangelia Mateusza, Ewangelia Marka, Ewangelia Łukasza, oraz Ewangelia Jana; Dzieje Apostolskie – księga opisująca początki Kościoła, po wniebowstąpieniu Jezusa, ukazane na tle działalności niektórych apostołów (św. Piotr, św. Paweł, św. Jakub Starszy i Młodszy); księgi dydaktyczne – zbiór listów pisanych przez apostołów: 13 listów Pawła z Tarsu; List do Hebrajczyków (powstały prawdopodobnie w środowisku Pawłowym, skierowany do jednej z gmin judeochrześcijańskich, prawdopodobnie w Jerozolimie); 7 listów powszechnych (św. Jakuba, 1 i 2 św. Piotra, 1, 2 i 3 św. Jana, św. Judy Tadeusza); Apokalipsa, zwana też Objawieniem świętego Jana – księga prorocka. Podział na rozdziały Podział ksiąg Biblii na rozdziały został dokonany w XII w., a wersety zostały ponumerowane w XVI w. Ułatwiają wskazanie odpowiedniego miejsca w Biblii, której księgi oznaczone są umownymi skrótami (sigla). Przykładowo: 2 Sm 10,5 = Druga Księga Samuela, rozdział 10, werset 5; Mt 25, 31-46 = Ewangelia według św. Mateusza, rozdział 25, wersety od 31 do 46. Wersja katolicka Biblii posiada łącznie 1261 rozdziałów. Historyczność Biblii Badaniem Biblii zajmuje się biblistyka. Obecnie większość ksiąg Starego Testamentu uznaje się za dzieła złożone (powstałe w obecnej formie z dzieł więcej niż jednego autora, m.in. tzw. teoria źródeł), które poprzedzała tradycja ustna i proces redakcji. W niektórych księgach Starego Testamentu występują wyraźne nawiązania do literatury Bliskiego Wschodu, np. w opisie powstania świata albo w treści psalmów i ksiąg mądrościowych. Najstarsze partie Starego Testamentu (np. Wj 15,21) powstały około X wieku p.n.e., najnowsze pochodzą z II lub nawet I wieku p.n.e. (Księga Daniela). Według Alberta de Pury i Antoona Schoorsa działalność piśmiennicza na szerszą skalę zaczęła się w Izraelu i Judzie w latach 750–680 p.n.e. Rosnąca liczba badaczy datuje spisanie większości Starego Testamentu na okres panowania perskiego, pomiędzy 539 p.n.e. a 330 p.n.e. Zgodność ksiąg Starego Testamentu z wydarzeniami zależy od ich gatunku literackiego. Odkrycia archeologiczne, jak też badanie stylu literackiego tzw. ksiąg historycznych (np. Ksiąg Samuela i Królewskich) potwierdzają ich wczesne pochodzenie i wartość jako źródła historycznego. Z kolei niektóre księgi mądrościowe np. Księga Rut mają charakter midraszy i luźny związek z rzeczywistymi zdarzeniami. Według Gerharda von Rada piśmiennictwo historyczne starożytnego Izraela różni się charakterem od współczesnego naukowego sposobu opisywania historii. O ile współczesna historiografia dąży do przekazania jedynie informacji krytycznie zweryfikowanych, o tyle relacja ksiąg biblijnych jest obrazem kerygmatycznym, który ma na celu maksymalizację treści teologicznej. Izrael w opisie historii posługuje się środkami właściwymi dla starożytności, w których nie sposób odróżnić faktów historycznych od uduchowionych interpretacji. Dlatego biblijny obraz historii może znacząco różnić się od podawanego przez współczesną naukę. Nie oznacza to jednak, że starotestamentowa wizja historii Izraela jest pozbawiona wartości – przeciwnie, wypływa ona z głębi historycznego doświadczenia niedostępnego dla krytycznych badań historycznych. Von Rad uważa, że biblijne piśmiennictwo historyczne ma charakter poetycki, przy czym poezję traktuje – za Wilhelmem Diltheyem – nie tylko jako środek artystyczny, ale pewien zmysł rozumienia rzeczywistości. Jako przykład obrazu kerygmatycznego podaje pewne epizody z historii patriarchów, które, jego zdaniem, opisują pewne historyczne doświadczenia zbiorowości mówiąc o jednostce. Księgi Nowego Testamentu powstały w I wieku. Według większości współczesnych chronologii do najstarszych fragmentów Nowego Testamentu należą Listy Pawła z Tarsu. Dzieje Apostolskie i Apokalipsa są dziełami późniejszymi. Dzieje Apostolskie mogły zostać spisane po opisanych tam wydarzeniach (po 60 roku n.e.), ale współczesna krytyka biblijna przesuwa je na lata 80–90. Apokalipsa zwykle datowana jest na rok 96. W debacie na temat historyczności Jezusa Chrystusa powoływano się zarówno na świadectwo Nowego Testamentu, jak i na źródła pochodzące od pisarzy starożytnych (między innymi Józefa Flawiusza, Tacyta i Swetoniusza) lub inne tradycje chrześcijańskie. Przekłady Biblii Biblia była tłumaczona już w starożytności. Pierwsze przekłady Starego Testamentu dokonywane w III wieku p.n.e. służyły Żydom mieszkającym poza Palestyną, jak też prozelitom (poganom nawracającym się na judaizm). Powstała wtedy Septuaginta, przekład z hebrajskiego na grecki, powstały w diasporze aleksandryjskiej. Ponadto, z racji tego, że po powrocie z wygnania babilońskiego w 538 roku p.n.e., językiem powszechnie stosowanym przez Żydów stał się aramejski, dokonywano przekładów ksiąg biblijnych na ten język. Tak powstawały targumy, które były nie tyle dosłownym tłumaczeniem Biblii, lecz dość swobodną parafrazą, wraz z dodatkowymi wyjaśnieniami. Po powstaniu chrześcijaństwa standardowym przekładem całej Biblii na łacinę, używanym w liturgii stała się Wulgata, przetłumaczona przez Hieronima w latach 382–406. Od II do VII wieku dokonano wielu innych translacji m.in. na język syryjski (Peszitta), koptyjski, etiopski, gocki, ormiański, gruziński, perski, nubijski i arabski. W IX wieku na język staro-cerkiewno-słowiański przekładu dokonali Cyryl i Metody. W średniowieczu oficjalną wersją kościelną Biblii była Wulgata. Do roku 1500 ukazały się dziewięćdziesiąt cztery wydania całego Pisma Świętego w przekładzie św. Hieronima. Wśród tych edycji pięćdziesiąt siedem pochodziło z terenów niemieckojęzycznych. We Włoszech wydrukowano dwadzieścia siedem wydań całego Pisma Świętego, w tym dwadzieścia dwa w Wenecji. We Francji wytłoczono dziesięć edycji Wulgaty. Zakładając, że drukowano po 500 egzemplarzy na edycję, w samym XV wieku powstało 47 tys. sztuk Wulgaty. Oblicza się, że w samych Niemczech do pojawienia się tłumaczeń Lutra (1522) ogłoszono drukiem 8–10 tys. egzemplarzy Biblii po niemiecku. Powstało również ok. 1000 sztuk Biblii po czesku i katalońsku. Ogólnie w XV wieku wydrukowano ok. 15,5 tys. egzemplarzy Biblii w językach narodowych. W latach reformacji Biblię (Wulgatę) zaczęto jeszcze powszechniej przekładać na języki narodowe. W tym też okresie pojawiło się zainteresowanie tłumaczeniem Biblii nie z łaciny, lecz z języków oryginału. W świecie anglosaskim najpopularniejsza stała się protestancka Biblia króla Jakuba, oparta na językach oryginału, charakteryzująca się dosłownością przy zachowaniu pięknego języka. Pierwszym zachowanym polskim przekładem był pochodzący z pierwszej połowy XV wieku Psałterz floriański. Pierwszym kompletnym tłumaczeniem Biblii z języków oryginału na język polski była Biblia brzeska z 1563 r. Kościół katolicki w Polsce, aż do XX wieku korzystał z przełożonej z Wulgaty Biblii Jakuba Wujka (1599), dla protestantów głównym źródłem była Biblia gdańska (1632). Druga połowa XX wieku przyniosła kilkanaście przekładów bezpośrednio z języków oryginału. Wśród katolików najbardziej popularna jest wydana w 1965 Biblia Tysiąclecia, pierwszy polski katolicki przekład całej Biblii z języków oryginału, która stała się oficjalnym przekładem liturgicznym. Polscy protestanci korzystają najczęściej z Biblii warszawskiej. Według danych Wycliffe Global Alliance z 1 września 2021 roku cała Biblia była dostępna w 717 językach – są one językami ojczystymi dla około 5,75 miliarda ludzi. Sam Nowy Testament przetłumaczono na kolejne 1582 języki, którymi posługuje się dalsze 830 mln osób, a co najmniej jedną księgę biblijną – dodatkowo na 1196, których używa kolejne 457 mln ludzi. Nie było w tym czasie natomiast przekładów w językach ojczystych dla 220 mln ludzi, posługujących się 3883 językami. Oznacza to, że całość lub część Biblii była wtedy dostępna w sumie w 3495 językach, będących językami ojczystymi blisko 97% ludności świata. Znaczenie Biblii Biblia to jeden z głównych filarów szeroko rozumianej kultury europejskiej i światowej, jest uważana przez większość chrześcijan za świętą księgę, stąd synonim – Pismo Święte, jest nośnikiem idei i zasad moralnych, kształtującym wzory postaw życiowych, , biblijne wątki, tematy, postacie, symbole itd. pojawiały się w sztuce, literaturze, muzyce, jest źródłem związków frazeologicznych, jest cennym źródłem historycznym. Znaczenie Starego i Nowego Testamentu w katolicyzmie Rolę ksiąg zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu w katolicyzmie określa Katechizm Kościoła Katolickiego promulgowany przez Jana Pawła II w dniu 25 czerwca 1992. Katechizm mówi, że autorem Pisma świętego – choć napisali je ludzie – jest Bóg, dlatego wszystkie księgi Starego i Nowego Testamentu w całości, ze wszystkimi ich częściami Kościół katolicki uważa za święte (punkt 105). Autorzy biblijni przekazali na piśmie „to wszystko i tylko to”, czego chciał Bóg (punkt 106). „Księgi biblijne w sposób pewny, wiernie i bez błędu uczą prawdy, jaka z woli Bożej miała być przez Pismo święte utrwalona dla naszego zbawienia” (punkt 107). „Stary Testament jest nieodłączną częścią Pisma świętego. Jego księgi są natchnione przez Boga i zachowują trwałą wartość, ponieważ Stare Przymierze nigdy nie zostało odwołane” (punkt 121). „Chrześcijanie czczą Stary Testament jako prawdziwe słowo Boże. Kościół zawsze z mocą przeciwstawiał się idei odrzucenia Starego Testamentu pod pretekstem, że Nowy Testament doprowadził do jego przedawnienia” (punkt 123). Wydarzenia opowiadane w Piśmie świętym zostały zapisane „ku pouczeniu nas” (punkt 117). Zakaz posiadania i czytania Biblii Katolicyzm Do XI wieku tłumaczono i kopiowano księgi Pisma Świętego bez ingerencji ze strony Magisterium Kościoła. Wprowadzono ograniczenia pod koniec XII i w XIII wieku w związku z pojawiającymi się ruchami katarów, waldensów i albigensów. Kościół katolicki nigdy nie zakazał czytania Biblii w ogóle. Intencją prawodawców kościelnych i świeckich było uchronienie wiernych przed heretyckim wykładem ksiąg świętych. W XV wieku, po wynalezieniu druku, pojawiło się wiele wydań Biblii po łacinie oraz w językach narodowych. Początkowo edytorstwo biblijne nie było regulowane żadnymi przepisami Kościoła. Jednak wkrótce stwierdzono, że drukowanie może stać się niebezpiecznym narzędziem propagowania herezji, dlatego zaczęto wprowadzać cenzurę ksiąg przeznaczonych do wydania. Jedyne, obejmujące całą wspólnotę Kościoła, ograniczenia w korzystaniu Pisma Świętego, dotyczyły przekładów niekatolickich – nigdy nie ograniczano korzystania z Biblii w językach oryginału ani w przekładzie łacińskim. Pojawiały się natomiast zakazy lokalne, związane m.in. z aktualnie panującą na danym terenie herezją. Zakaz taki wydał dla diecezji wchodzących w skład metropolii Narbonne synod prowincjonalny w Tuluzie (1229 r.) i obejmował on zarówno wersję łacińską, jak i przekłady na języki narodowe. Dozwolone było posiadanie brewiarzy i psałterzy, wydanych w języku łacińskim. Tłumacze Biblii na języki narodowe, o ile można ich było zidentyfikować, byli ekskomunikowani i karani. Taki los spotkał m.in. Williama Tyndale, pierwszego tłumacza Biblii na język angielski z języków oryginału, który został spalony na stosie. Penalizacja tłumaczenia i prywatnego posiadania oraz prywatnej lektury Biblii była wielokrotnie powtarzana i stosowana z różnym nasileniem w różnych częściach Europy. Np. w 1414 roku czytanie angielskich przekładów Biblii było zabronione pod karą śmierci oraz utratą przez krewnych praw do dziedziczenia ziemi, bydła i innych dóbr osoby winnej czytania Biblii. W 1527 roku teologowie z Sorbony, potępiając naukę Erazma, nawołującego do powszechnego czytania Pisma Świętego, oświadczyli, że Kościół katolicki nie zabrania czytania Biblii w ogóle, ale wprowadza ograniczenia wobec tych, dla których taka lektura mogłaby się stać powodem popadnięcia w herezję. Wolno było czytać Pismo Święte, ale zawsze z prawowiernym wyjaśnieniem, które odpowiadałoby poziomowi intelektualnemu czytelników. Jedynym oficjalnym i uznawanym na mocy decyzji Soboru Trydenckiego tekstem Pisma Świętego była łacińska Wulgata. Kościół katolicki wielokrotnie potępiał tłumaczenie Biblii na języki narodowe (o ile nie odbywały się za oficjalnym zezwoleniem) i jej rozpowszechnianie, a także działalność towarzystw biblijnych: list apostolski Magno et acerbo Piusa VII z dnia 3 września 1816 roku do arcybiskupa Mohylewa encyklika Ubi primum Leona XII z dnia 5 maja 1824 roku encyklika Traditi humilitati Piusa VIII z dnia 24 maja 1829 roku encyklika Qui pluribus Piusa IX z dnia 9 listopada 1846 roku alokucja Singulari quadam Piusa IX z dnia 9 grudnia 1854 roku syllabus błędów dołączony do encykliki Quanta cura Piusa IX z dnia 8 grudnia 1864 roku Leon XIII wydał 25 stycznia 1897 roku wykaz ksiąg zakazanych – Index librorum prohibitorum i w nim figuruje także Biblia, jeżeli tłumaczona jest na język ojczysty bez imprimatur władz kościelnych. Zakazy współczesne Obecnie (w 2016) posiadanie, rozpowszechnianie Biblii jest ograniczone jedynie w niektórych państwach tradycyjnie niechrześcijańskich, w których prawo do wolności religijnej nie jest w pełni zagwarantowane. Najbardziej rygorystyczne sankcje obowiązują w Uzbekistanie, Korei Północnej, Arabii Saudyjskiej oraz na Malediwach, gdzie samo posiadanie Biblii jest zabronione prawem. Oprócz tego w Libii oraz w Maroku zakazane jest posiadanie Biblii w języku arabskim. Zobacz też chrześcijaństwo zwoje z Qumran Koran Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Treść Biblii Codex Sinaiticus (Kodeks Synajski) – reprint najstarszego znanego egzemplarza całej Biblii w języku greckim, z połowy IV wieku n.e. Biblia Internetowa – 123 przekładów Pisma Świętego w 23 językach, w tym 30 w języku polskim, oraz wersje w grece i hebrajskim. Księgi protokanoniczne, deuterokanoniczne i apokryfy. Biblia 2000 – tekst Biblii w głównych polskich przekładach oraz Wulgata i Septuaginta. Bible Gateway – teksty przekładów anglojęzycznych. Wordproject – Biblia audio język polski. Serwisy poświęcone Biblii Baza artykułów biblistyki polskiej Literatura hebrajska Jezus Chrystus w utworach literackich

643

https://pl.wikipedia.org/wiki/Boratynka

Boratynka

Boratynka (boratynek) – popularna, nieoficjalna nazwa miedzianego szeląga Jana II Kazimierza Wazy, bitego w Rzeczypospolitej w latach 1659–1668. Historia II wojna północna, czyli w Polsce tzw. potop szwedzki, spowodowała poważny kryzys gospodarczy i monetarny w Rzeczypospolitej. Skarb państwa nie był zdolny wywiązać się ze zobowiązań, szczególnie wobec wojska. Ówczesny zarządca mennicy krakowskiej, Tytus Liwiusz Boratini, zaproponował wybicie drobnej monety miedzianej, która miałaby przymusową urzędową wartość srebrnego szeląga, czyli ⅓ grosza polskiego. Sejm zgodził się na ten projekt, mimo że nowy miedziany szeląg nie miał realnej, kruszcowej wartości trzeciej części grosza, czyli 1/90 polskiego złotego (ówcześnie 1 grosz polski = 1/30 złotego polskiego). Wyznaczony urzędowy limit miedzianych szelągów w kwocie 182 291 złotych polskich w mennicy krakowskiej i 817 708 złp dla Korony oraz 1 miliona złp dla Wielkiego Księstwa w mennicy ujazdowskiej, otwartej w 1659 specjalnie dla bicia nowych szelągów, Boratini nielegalnie przekroczył. Spotkał się za to z zarzutami w 1662, kiedy to Sejm nakazał wstrzymanie bicia boratynek. Jednak trwające nadal kłopoty skarbu spowodowały, że w 1663 emisję wznowiono i rozszerzono również na mennice litewskie, traktując ją jako jedyny możliwy sposób wyjścia z zapaści skarbu i zapłacenia zaległego żołdu. Z jednego funta (405 gramów) miedzi Boratini bił 300 szelągów wartych urzędowo 100 groszy. 57 groszy dostawał skarb państwa, resztę brał dzierżawca mennicy. Mimo ogromnych zysków Boratini nadal oszukiwał skarb, bijąc również monety poza limitem, nie dzieląc się w ten sposób z państwem. Ciągle mu to zarzucano, aż w 1666 zamknięto ujazdowską mennicę szelągową. Ostatecznie bicia miedzianych szelągów zaprzestano w 1668. Ogromna liczba miedzianych szelągów wprowadzonych do obiegu oraz ich niezbyt wysoka jakość zachęcały fałszerzy. Złapanemu fałszerzowi groziły tortury, obcięcie prawej ręki i przybicie jej na bramie miejskiej oraz śmierć poprzez ścięcie. Perspektywa dużego i łatwego w tym wypadku zysku powodowała jednak, że chętnych do podjęcia ryzyka nie brakowało. Szacuje się, że fałszerstwa stanowiły ok. dziesiątej części emisji, liczącej ogółem ok. 1,8 miliarda monet. Nazywane od nazwiska Boratiniego boratynkami, miedziane szelągi, będące urzędowym fałszerstwem, pomogły wydobyć się skarbowi państwa z długów. Przyczyniły się jednak do pogłębienia chaosu monetarnego w Polsce (w obiegu funkcjonowały jeszcze w początkach XVIII w.) Przykładowo w 1664 r. za dukata trzeba było dać 195 groszy w srebrze. W boratynkach teoretycznie tyle samo, ale w rzeczywistości trzeba było wysupłać 270 groszy, czyli 810 szelągów. Taka liczba boratynek ważyła ponad kilogram. Niezadowoleni z zapłaty żołdu niepełnowartościową monetą żołnierze wzniecali bunty, byli bardziej podatni na agitację przeciwników króla i chętnie przyłączali się do rokoszu Lubomirskiego (zaprzestanie płacenia żołdu boratynkami było jednym z żądań rokoszan). Współcześnie boratynki również nie mają poważania u kolekcjonerów. Ich cena rzadko przekracza kilkanaście złotych. Prawdopodobnie od boratynek wzięły się znane powiedzonka „Znać kogoś (coś) jak zły szeląg” oraz „Niewart złamanego szeląga”. Opis Boratynki koronne mają na awersie głowę króla Jana Kazimierza w wieńcu laurowym, napis. IOAN. – CAS. REX (Jan Kazimierz Król) wokół głowy przedzielony jest literami T.L.B (inicjały Boratiniego). W późniejszych emisjach występowały również odmiany bez liter T.L.B oraz z inaczej pisaną tytulaturą. Rewers przedstawia orła polskiego z tarczą herbową Wazów na piersiach. W otoku różne odmiany skróconego napisu SOLIDUS REGNI POLONIAE (szeląg Królestwa Polskiego), np. SOLID. REGN - POLON i data. U góry czasami napis przedziela rozetka lub kropka, a u dołu herb podskarbiego wielkiego koronnego Jana Kazimierza Krasińskiego – Ślepowron. W późniejszych odmianach zdarzało się inne rozmieszczenie poszczególnych elementów. Monety te bito w mennicy w Ujazdowie w latach 1659, 1660, 1661, 1663, 1664 i 1665 oraz w Krakowie w latach 1659, 1660 i 1661. Boratynki litewskie bite początkowo w mennicy ujazdowskiej miały identyczny awers, jak koronne. Później zmianie uległy inicjały. Na rewersie była przedstawiona Pogoń. Pod nią herb podskarbiego wielkiego litewskiego (początkowo koronnego). W otoku napis, przedzielony u góry koroną książęcą, zazwyczaj SOLI.MAG.DVC.LIT. (szeląg Wielkiego Księstwa Litewskiego) lub podobne i data. W późniejszych odmianach występowały różnice. Szelągi litewskie bito w następujących mennicach: Ujazdów (znak Ślepowron) – 1660, 1661 Oliwa (znak Snopek i Wieniawa) – 1663 Wilno (HKPL) – 1664, 1665, 1666 Kowno (znak Kryszpin) – 1665, 1666, 1667 (z datą 1666) Brześć (HKPL) – 1665, 1666 Malbork (HKPL) – 1666 Zobacz też monety Jana II Kazimierza Wazy gatunki pieniądza na ziemiach polskich systemy monetarne w Polsce tymf klepacz (moneta) Przypisy Linki zewnętrzne Wirtualne Muzeum Boratynki Monety I Rzeczypospolitej (1506–1795)

644

https://pl.wikipedia.org/wiki/Brakteat

Brakteat

Brakteat – moneta wybijana jednostronnie z cienkiej blaszki na miękkiej podkładce (od łac. bractea – blaszka). Stempel odciśnięty wypukło na awersie pojawiał się jako wklęsły (negatyw) na rewersie. W postaci brakteatów bito przede wszystkim w XII–XIV wieku w środkowej Europie niskowartościowe denary. Tym sposobem przy ograniczonych możliwościach emisyjnych władcy (król, książę) spowodowanych brakiem kruszcu (srebra), niekiedy wprowadzano do obiegu nawet duże ilości bezwartościowego pieniądza. W Polsce Mieszko Stary oprócz takich praktyk redukcji kruszcu w masowo bitych brakteatach stosował (nawet trzykrotnie w ciągu roku) przymusową wymianę monet (renovatio monetae), co doprowadzało do znacznego drenażu rynku. oraz książę pomorski Sambor. Typową praktyką była częsta wymiana brakteatów (z reguły 2 razy w roku), podczas której redukowano liczbę monet, np. za 13 starych otrzymać można było jedynie 12 nowej emisji, przy czym dopuszczano do obrotu jedynie nowe monety. W ten sposób zapobiegano tendencji gromadzenia pieniędzy i wymuszano ich szybki obrót, co prowadziło do stabilnego rozkwitu gospodarczego w średniowieczu. Czeski kronikarz . Zobacz też Brakteaty z Tjurkö Przypisy Linki zewnętrzne Karl Walker: "Brakteaty – pieniądze średniowiecza" w książce Pieniądz w biegu historii Monety średniowieczne

645

https://pl.wikipedia.org/wiki/Brutto

Brutto

płaca brutto – płaca całkowita, bez odliczenia podatku, składek, potrąceń, itp. wartość brutto – wartość towaru (usługi) wraz z należnym podatkiem od towarów i usług masa brutto – całkowita masa towaru wraz z opakowaniem, zobacz też: tara pojemność brutto – miara pojemności statków Brutto – białoruska grupa punk-rockowa Zobacz też netto

646

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ban

Ban

ban – jednostka informacji ban – dawna drobna moneta turecka (nazywana również szelągiem). Obecnie drobna moneta rumuńska i mołdawska, równa 1/100 lei ban – blokada użytkownika w informatyce ban – tytuł władcy BAN – Bułgarska Akademia Nauk – państwowa autonomiczna organizacja uczonych w Bułgarii BAN – Business Angels Network – sieć aniołów biznesu Shigeru Ban – japoński architekt Ban Ki-moon – sekretarz generalny ONZ

647

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ba

Ba

Mitologia Ba – w starożytnym Egipcie dusza ludzka, żywa po śmierci człowieka Geografia Ba – miasto na Fidżi Ba – prowincja w Fidżi Ba – rzeka w Fidżi Nauka i technika Ba – symbol pierwiastka chemicznego bar BA – skrótowiec związku chemicznego β-Alanina Skróty Ba – krwinki zasadochłonne (bazofile) BA – skrót od Bachelor of Arts – anglosaskiego stopnia naukowego BA – skrót od Business Archiv BA – skrót od Business Angel Geokodowanie BA – Bośnia i Hercegowina (oznaczenie kodowe ISO 3166-1 w wersji dwuliterowej alfa-2) BA – kod IATA linii lotniczych British Airways

650

https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw%20IV%20K%C4%99dzierzawy

Bolesław IV Kędzierzawy

Bolesław IV Kędzierzawy (ur. ok. 1122, zm. 5 stycznia 1173) – książę mazowiecki od 1138, śląski w latach 1146–1163 i sandomierski od 1166. Książę krakowski i książę senior (zwierzchni) Polski w latach 1146–1173. Wczesne lata Bolesław Kędzierzawy urodził się prawdopodobnie w 1122 roku jako trzeci syn Bolesława Krzywoustego i Salomei z Bergu. Przypuszczalnie początkowo nie odgrywał większej roli w planach politycznych swych rodziców. Sytuacja zmieniła się dopiero po śmierci starszych braci Leszka (ok. 1115–przed 1131) i Kazimierza (ok. 1120–1131), gdy stał się najstarszym synem z drugiego małżeństwa swego ojca, wiekowo ustępując jedynie przyrodniemu bratu Władysławowi. W 1136 (ewentualnie w 1137) został ożeniony z księżniczką Wierzchosławą, córką księcia nowogrodzkiego Wsiewołoda Mścisławowicza. Objęcie dzielnicy mazowieckiej Bolesław był już w chwili śmierci ojca w pełni sprawnym do objęcia rządów w wydzielonej mu testamentem przez ojca dzielnicy obejmującej Mazowsze oraz Kujawy. W literaturze przedmiotu niekiedy kwestionowana jest przynależność Kujaw do dzielnicy Bolesława. Sugeruje się, że należały one do dzielnicy senioralnej. Hipoteza ta nie ma jednak żadnej podstawy źródłowej, lecz opierana jest wyłącznie na poszlakach. Przynależność jakichkolwiek ziem w środkowej Polsce do dzielnicy senioralnej jest przedmiotem kontrowersji, a jedyne źródło na to wskazujące (tzw. epitafium lubiąskie) nie wymienia Kujaw, a jedynie ziemie gnieźnieńską, kaliską i sieradzką. W pierwszych latach swoich rządów Bolesław pozostawał pod silnym wpływem matki Salomei oraz palatyna na dworze Krzywoustego – Wszebora, którzy obawiali się, że starszy przyrodni brat Władysław II Wygnaniec uczyniony z woli ojca księciem zwierzchnim kraju skorzysta ze swej przewagi militarnej i politycznej i będzie usiłował pozbyć się juniorów z ich dzielnic (oprócz Bolesława, w 1138 swoją dzielnicę w Wielkopolsce ze stolicą w Poznaniu objął także nieznacznie młodszy od księcia mazowieckiego Mieszko III Stary). Mimo to, jeszcze w 1139 sytuacja w kraju była spokojna, młodsi bracia uznawali władzę zwierzchnią Władysława i zgodnie z nim współpracowali. Konflikt z seniorem Do pierwszych zadrażnień z seniorem dynastii doszło w 1141, kiedy to Salomea bez zgody Władysława II zorganizowała w Łęczycy wiec możnych, na którym postanowiono wydać jej najmłodszą córkę za mąż za jednego z synów księcia kijowskiego, by w ten sposób zyskać sojuszników w ewentualnym konflikcie. Juniorzy tę pierwszą batalię jednak zdecydowanie przegrali, gdyż książę kijowski postawiony przed wyborem związania się ze słabymi synami Salomei lub potężnym seniorem, wybrał tego ostatniego, wydając swoją córkę Zwinisławę za mąż za najstarszego syna Władysława Bolesława Wysokiego. Niedługo po wiecu łęczyckim Władysław II przeszedł do ofensywy i rozpoczął przeciwko braciom działania zbrojne. Zimą 1142 na czele posiłków ruskich uderzył na Mazowsze, gdzie spalił gród w Czersku, a jego sojusznicy uprowadzili wielu jeńców. Przez następne dwa lata panował w kraju względny spokój, gdyż Władysław II w 1143 i 1144 interweniował na Rusi w związku z konfliktami między tamtejszymi władcami dzielnicowymi. Juniorzy natomiast, a w szczególności ich matka Salomea, wykorzystali ten czas na budowę własnego stronnictwa wśród możnowładców oraz instytucji kościelnych. Znane są nadania Salomei na rzecz benedyktynów z Mogilna, nadania Salomei i jej czterech synów dla kanoników regularnych z Trzemeszna, a także wsparcie Bolesława dla odbudowy katedry płockiej. 27 lipca 1144 zmarła Salomea z Bergu. Jej oprawę wdowią, tj. księstwo łęczyckie, zajęli wówczas jej synowie Bolesław i Mieszko. Prawdopodobnie postanowili wówczas, że ziemie te zatrzymają, aż do osiągnięcia pełnoletniości przez młodszych Henryka i Kazimierza, by móc ich wyposażyć dzielnicą matki. Juniorom udało się uzyskać poparcie przebywającego na początku marca 1145 w Gnieźnie legata papieskiego kardynała Humbalda. Powyższe posunięcia juniorów wywołały zdecydowaną kontrakcję Władysława II. Jeszcze w 1145 senior wznowił działania zbrojne. Tym razem jednak połączone siły Bolesława i Mieszka dowodzone przez dawnego palatyna Krzywoustego Wszebora zadały klęskę oddziałom seniora w starciu nad rzeką Pilicą. Jednak na skutek sprowadzenia przez seniora z Rusi posiłków zbrojnych, ogólny wynik kampanii był raczej korzystny dla niego. Juniorzy musieli wycofać się z ziemi łęczycko-sieradzkiej, a Mieszko prawdopodobnie musiał odstąpić Władysławowi Kalisz i Gniezno. Bolesław zdołał jednak, za cenę oddania grodu Wizna, nakłonić Rusinów do wycofania się z działań zbrojnych po stronie Władysława. Ustępstwa juniorów nie rozwiązały ostatecznie problemu. Władysław, ufny w swoje siły, zdecydował się na definitywne usunięcie przyrodniego rodzeństwa z kraju. Po stronie młodszych synów Krzywoustego stanął wówczas wszechwładny palatyn Władysława Piotr Włostowic, dla którego plany księcia groziły osłabieniem jego pozycji. Wprawdzie Władysław II uwięził palatyna, a następnie go oślepił i zmusił do wyjazdu na Ruś, ale decyzja ta osłabiła jego pozycję. Co więcej, prawdopodobnie spowodowało to odmowę wysłania posiłków Władysławowi przez Wsiewołoda Kijowskiego spowinowaconego z Piotrem, choć niewykluczone, że nieprzysłanie przez ruskich sprzymierzeńców oddziałów zbrojnych było spowodowane wewnętrznymi trudnościami księstwa kijowskiego. Objęcie władzy zwierzchniej Na początku 1146 Władysław zdołał zmusić juniorów do wycofania się z Mazowsza, a następnie obległ Poznań. Wydawało się, że ostateczna klęska juniorów jest tylko kwestią czasu, ale okaleczenie Piotra Włostowica spowodowało zmianę nastrojów wśród możnych, którzy zaczęli masowo przechodzić na stronę juniorów. Jednym z decydujących czynników było opowiedzenie się po stronie juniorów arcybiskupa Jakuba ze Żnina, który rzucił na Władysława klątwę. Następnie wybuchł otwarty bunt możnych przeciw seniorowi. Juniorzy nie tylko zdołali odeprzeć oblężenie spod Poznania, ale przeszli do kontrofensywy i zaczęli zajmować po kolei wszystkie grody, które prawdopodobnie w większości poddawały się bez walki. Władysław musiał wraz z synami uciekać do Niemiec, na dwór Konrada III. Najdłużej bronił się Kraków, gdzie przebywała żona Władysława Agnieszka, jednak już latem 1146 został on zajęty przez wojska juniorów. Po wygnaniu Władysława Bolesław został nowym seniorem i z tego tytułu objął władzę nad ziemią krakowską. Ponadto przejął także dotychczasową dzielnicę dziedziczną Władysława, to znaczy Śląsk wraz z ziemią lubuską. Swoją dzielnicę otrzymał wówczas także Henryk, który objął władzę nad ziemią sandomierską. Ziemię łęczycką prawdopodobnie podzielono między braci. Bez przydziału pozostał nieletni Kazimierz, nad którym opiekę sprawował Bolesław IV. Interwencja Konrada III i sojusz z margrabiami saskimi Dzięki koneksjom rodzinnym swojej żony Agnieszki Babenberg, Władysławowi jeszcze w 1146 udało się skłonić króla niemieckiego do zbrojnej interwencji w Polsce. Naprędce zorganizowana wyprawa, niechęć pogranicznych margrabiów do starć z Polakami, wreszcie szeroko rozlana graniczna Odra spowodowały, że wojska królewskie zawróciły. Bolesław złożył Konradowi III spory okup i przyrzekł mu stawić się na sąd cesarski, jednak obietnic tych nie wypełnił. W kolejnych latach Bolesław razem z młodszym bratem Mieszkiem starali się utrzymywać dobre stosunki z siłami, które sprzeciwiały się nadmiernemu wzrostowi potęgi Hohenstaufów. W tym celu w 1148 juniorzy zorganizowali zjazd w Kruszwicy, na który zaproszono władcę tworzącej się właśnie Marchii Brandenburskiej Albrechta Niedźwiedzia. Postanowiono na nim wydać siostrę książąt Judytę za mąż za syna margrabiego Ottona. Bolesław i Mieszko wsparli też militarnie Niemców w walce z pogańskimi jeszcze Wieletami, wydatnie przyczyniając się do utwierdzenia niemieckiego panowania nad środkową Sprewą. Drugim wypróbowanym sojusznikiem piastowskich książąt stał się margrabia Miśni, Konrad. W latach 50. XII w. Bolesław IV był sprzymierzony także ze słowiańskim księciem Jaksą z Kopanicy. Interwencja Fryderyka Barbarossy i uznanie władzy Bolesława IV Kędzierzawego Do ponownego zagrożenia doszło w 1157, kiedy to o wygnanego Władysława upomniał się cesarz Fryderyk I Barbarossa. Tym razem wyprawa była dobrze zorganizowana, a władca niemiecki bardziej zdeterminowany, by wymusić na polskich książętach ustępstwa. Bolesław Kędzierzawy zdecydował się na wybitnie asekuracyjną taktykę prowadzenia wojny, nie broniąc przepraw przez Odrę, paląc broniące od wieków granice Polski grody w Głogowie i Bytomiu. Nie niepokojony cesarz wtargnął z wojskami do Wielkopolski i obległ Bolesława w Poznaniu. Bolesław Kędzierzawy musiał się zgodzić na rokowania i na ceremonię złożenia hołdu w Krzyszkowie. Bolesław miał tam w worku pokutnym, z krzyżem uwiązanym sznurem u szyi błagać na kolanach cesarza o wybaczenie. Musiał też zapłacić ogromną kontrybucję w wysokości kilku tysięcy grzywien srebra. Mimo upokorzenia, rezultat tych zmagań był dla Bolesława korzystny. Cesarz uznał bowiem jego władzę nad Polską i w rezultacie sprawa Władysława Wygnańca nie została nawet poruszona w układach. Wprawdzie Bolesław obiecał się zjawić na Boże Narodzenie w Magdeburgu na sąd cesarski i oddał jako gwarancję swojego młodszego brata Kazimierza jako zakładnika, ale – podobnie jak w 1146 – nie zrealizował większości zawartych w Krzyszkowie postanowień. Próby podboju i chrystianizacji Prus Po objęciu władzy zwierzchniej Bolesław rozpoczął realizację planu podboju pogańskich Prusów. Koncepcja ta narodziła się w związku z powtarzającymi się coraz częściej napadami plemion bałtyjskich na dzielnicę Bolesława (Mazowsze). Nie bez znaczenia była ogarniająca całą Europę idea krucjat przeciwko niewiernym i naciski idące w związku z tym ze strony papieża i cesarza. Bolesław uzyskał też wsparcie książąt ruskich dla swej polityki w Prusach (prawdopodobnie już w 1146 Rusini zwrócili mu gród Wizna, zabrany w 1145). Organizowane od 1147 wyprawy zbrojne początkowo doprowadziły do shołdowania wielu pruskich plemion, jednak Bolesław wkrótce zaniechał prób chrystianizacji, zadowalając się jedynie płaceniem przez plemiona pruskie trybutu. Cały wysiłek włożony w próby zdobycia nowej prowincji został jednak zaprzepaszczony na skutek klęski w 1166. W zorganizowanej wówczas w mazurskich bagnach zasadzce zginął jeden z dowódców wyprawy książę Henryk Sandomierski, sam zaś Bolesław Kędzierzawy ledwo uszedł z życiem. Dziedzictwo Henryka Sandomierskiego Po śmierci Henryka Bolesław Kędzierzawy, wbrew testamentowi, zachował jego księstwo dla siebie. Wywołało to niepokoje w kraju i bunt możnych, którzy chcieli, aby Kazimierz został księciem sandomierskim. Buntownicy pod wodzą Jaksy z Miechowa i Świętosława zwołali jesienią 1167 zjazd do Jędrzejowa, na którym całe księstwo sandomierskie ofiarowano Kazimierzowi, a Mieszkowi przypuszczalnie oferowano tron krakowski. Do wojny nie doszło, gdyż Bolesław IV Kędzierzawy zgodził się z częścią żądań buntowników i podzielił dziedzictwo Henryka na trzy części: okręg wiślicki dostał Kazimierz, ziemię sandomierską zatrzymał Bolesław, a trzecia bliżej nieznana część (przypuszczalnie kasztelanie nadpilickie) przypadła Mieszkowi III. Sytuacja na Śląsku W maju 1159 Władysław II Wygnaniec zmarł, nie doczekawszy się powrotu do kraju. Śmierć jego oraz jego żony (ok. 1160/1163) umożliwiła powrót w 1163 na dziedziczny Śląsk i ziemię lubuską jego synów Bolesława Wysokiego i Mieszka Plątonogiego. Nie zagrażali oni, jak wcześniej ich ojciec, władzy Bolesława Kędzierzawego. Ten odpowiednio się zabezpieczył, zatrzymując swoich rękach główne grody śląskiej prowincji, to znaczy Wrocław, Legnicę, Głogów, Opole i Racibórz. W 1166, korzystając z klęski seniora dynastii na wyprawie w Prusach, książęta śląscy Bolesław Wysoki i Mieszko Plątonogi w celu zdobycia pełni władzy na podległym sobie terytorium usunęli załogi Bolesława Kędzierzawego z głównych grodów Śląska. Wyprawa odwetowa Kędzierzawego w roku następnym zakończyła się całkowitą klęską i senior musiał się ostatecznie pogodzić z zaistniałą sytuacją. Kiedy około 1170 przeciwko Bolesławowi Wysokiemu zbuntowali się jego młodszy brat Mieszko i najstarszy syn Jarosław, Kędzierzawy poparł rebeliantów, przyczyniając się do wygnania z kraju księcia wrocławskiego. Za księciem wrocławskim opowiedział się cesarz Fryderyk Barbarossa, który w 1172 zagroził interwencją zbrojną przeciwko Polsce i dopiero za cenę 8000 grzywien srebra (okup powiózł w zastępstwie chorego Kędzierzawego Mieszko III Stary) oraz powrót Bolesława na Śląsk zgodził się odstąpić od swoich zamiarów. Bolesław Wysoki musiał jednak pogodzić się z wydzieleniem bratu i synowi własnych dzielnic. Stosunki z papiestwem Stronnictwo juniorów w walce z Władysławem II początkowo uzyskało wsparcie Stolicy Apostolskiej. Przebywający w Polsce na przełomie 1144/45 legat papieski Humbald w dniu 2 marca 1145 w Gnieźnie zatwierdził nadania Bolesława i jego braci dla kanoników regularnych z Trzemeszna. Popierające juniorów instytucje kościelne w latach 1147 i 1148 uzyskały bulle protekcyjne od Eugeniusza III, zapewne przy wsparciu politycznym ze strony książąt Bolesława i Mieszka (kolegiata w Trzemesznie 31 maja 1147, diecezja kujawska 4 kwietnia 1148). Jednak już w 1148 polityka papiestwa uległa zmianie. Przybyły w tym roku do Polski legat papieski, kardynał Gwidon z Cremy (późniejszy antypapież Paschalis III), opowiedział się po stronie Władysława II, rzucił na juniorów klątwę i obłożył kraj interdyktem. Zarządzenia te zatwierdził papież Eugeniusz III, który w bulli z 3 marca 1149 uchylił wcześniejszą klątwę nałożoną na Władysława II przez arcybiskupa Jakuba ze Żnina. Polski episkopat zarządzenia te jednak zignorował i kardynał Gwidon wyjechał z Polski w 1149 nie uzyskawszy nic dla wygnanego seniora. W styczniu 1150 papież Eugeniusz III surowo zganił polskich biskupów za ignorowanie nałożonych kar kościelnych, ale bez efektu. Stosunki ze Stolicą Apostolską ociepliły się dopiero po śmierci Eugeniusza III w 1153. W kwietniu 1155 papież Hadrian IV wydał bulle protekcyjne dla biskupstwa wrocławskiego oraz kolegiaty kanoników regularnych w Czerwińsku. Ponieważ obie placówki leżały na ziemiach podległych Bolesławowi, prawdopodobnym jest, że wspierał ich starania o opiekę Stolicy Apostolskiej. W okresie schizmy papieskiej w latach 1159–1178 Bolesław IV i Kościół polski konsekwentnie, aczkolwiek bez zaangażowania, popierali procesarskich antypapieży. W lutym 1160 roku wysłannicy księcia Bolesława IV oraz arcybiskupa Jana na synodzie w Pawii uznali oficjalnie antypapieża Wiktora IV (zm. 1164) za prawowitego papieża. Jego następcę, wybranego w kwietniu 1164 antypapieża Paschalisa III (zm. 1168), Polska uznała najpóźniej pod koniec 1165. Wiadomo, że biskup płocki Werner uczestniczył, jako wysłannik księcia, w uroczystościach kanonizacyjnych Karola Wielkiego w grudniu 1165 w Akwizgranie, którym przewodził Paschalis III. Mniej oczywiste, gdyż nieudokumentowane źródłowo, jest poparcie księcia Bolesława dla kolejnego antypapieża Kaliksta III (1168–1178). Jest jednak wysoce prawdopodobne, że Polska uznała go najpóźniej w wyniku wyprawy zbrojnej Fryderyka Barbarossy na Polskę w 1172. Tezę o konsekwentnym poparciu Polski dla antypapieży potwierdza pośrednio brak jakichkolwiek kontaktów Polski z uznanym za prawowitego papieżem Aleksandrem III przed zakończeniem schizmy. Działalność fundacyjna Nie jest znana ani jedna samodzielna fundacja Bolesława IV. Znanych jest dziewięć inicjatyw fundacyjnych, w których uczestniczył, jednak za każdym razem polegało to na wsparciu już istniejącej placówki. Nadania czynione przez Bolesława były najwyraźniej motywowane politycznie i miały na celu uzyskanie bądź utrzymanie poparcia określonych kręgów możnowładczych świeckich i duchownych. Poniżej lista udokumentowanych inicjatyw fundacyjnych z udziałem Bolesława IV: Nieudokumentowane wprost, ale niemal pewne jest wsparcie Bolesława IV dla odbudowy katedry płockiej, ukończonej i konsekrowanej w 1144. Natomiast wysuwane w literaturze hipotezy dotyczące ufundowania przez Bolesława IV Kędzierzawego prepozytury klasztoru św. Andrzeja w Jeżowie, benedyktyńskiego klasztoru św. Wojciecha w Płocku, kościoła św. Gotarda w Kruszwicy, szpitala św. Gotarda we Włocławku oraz kolegiaty św. Michała w Płocku, wobec braku źródeł pisanych, muszą pozostać jedynie w sferze domysłów. Rodzina Małżeństwa i dzieci Bolesław był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną, poślubioną prawdopodobnie w 1136, była Wierzchosława Anastazja, córka księcia nowogrodzkiego Wsiewołoda. Z tego małżeństwa narodziło się co najmniej dwóch synów, a być może też jedna lub dwie córki. Najstarszy syn otrzymał imię ojca. Bolesław Bolesławowic (ok. 1150–1172) zmarł bezdzietnie w młodym wieku, jeszcze za życia ojca. Z pierwszego małżeństwa pochodził także syn Leszek (ur. ok. 1160, zm. 1186). Być może córką Bolesława Kędzierzawego była także niejaka Wierzchosława, mniszka strzelneńska, zmarła po 1213. Jej filiacja jest jednak przedmiotem kontrowersji wśród badaczy i większość uznaje ją (za Oswaldem Balzerem) za córkę Bolesława Mieszkowica (1159–1195), księcia kujawskiego i syna Mieszka Starego. Ponadto w literaturze wymienia się także nieznaną z imienia córkę (NN), która jakoby poślubiła ok. 1173 księcia drohiczyńskiego Wasylka i żyła jeszcze na przełomie lat 70. i 80. XII wieku. Jednakże jedynym źródłem poświadczającym jej istnienie jest rzekomo zaginiony tzw. „Latopis Połocki”, znany jedynie z osiemnastowiecznego przekazu rosyjskiego historyka Wasilija Tatiszczewa zawartego w jego pracy Historia Rosji od czasów najdawniejszych. Najnowsze badania nad pracą Tatiszczewa kwestionują jednak istnienie „Latopisu Połockiego” a cały fragment dzieła Tatiszczewa dotyczący rzekomego księcia drohiczyńskiego Wasylka (i jego polskiej żony) uznają za niewiarygodny. Po śmierci pierwszej żony (ok. 1160) Bolesław Kędzierzawy ożenił się po raz drugi z nieznaną bliżej Marią (wzmiankowana jedynie w tzw. zapisce złockiej z dnia 31 grudnia 1167). Jan Długosz określił ją jako księżniczkę ruską, co jest prawdopodobne, ale bliższych danych brak. Niegdyś sądzono, że mogła być ona matką dwojga młodszych dzieci księcia. Po odkryciu monet Leszka, który nazywa siebie na nich synem Bolesława i Anastazji, pogląd ten okazał się mylny. Wobec braku prawie jakichkolwiek źródeł na temat Marii przyjmuje się, że jej małżeństwo z Bolesławem trwało zapewne bardzo krótko i zakończyło się jej przedwczesną śmiercią. Genealogia Śmierć Bolesława IV Bolesław IV Kędzierzawy zmarł 5 stycznia 1173 i został pochowany prawdopodobnie w katedrze płockiej u boku ojca i dziada, choć Jan Długosz wspomina o pochówku na Wawelu. Opiekę nad małoletnim synem Leszkiem, dziedzicem dzielnicy mazowieckiej, polecił w testamencie najmłodszemu bratu, księciu wiślickiemu Kazimierzowi, którego uczynił nadto swym dziedzicem w razie przedwczesnej i bezpotomnej śmierci Leszka. Zobacz też Przypisy Bibliografia Pierwsi Piastowie Urodzeni w XII wieku Władcy Polski Książęta sandomierscy Zmarli w 1173 Książęta krakowscy Książęta mazowieccy

651

https://pl.wikipedia.org/wiki/MS%20Batory

MS Batory

MS Batory – polski statek pasażerski, transatlantyk, będący jednostką bliźniaczą MS Piłsudski. Statek wszedł do służby w roku 1936 i pływał do 1969. Po dwóch latach od zakończenia służby, w latach 1971–1972 został złomowany w Hongkongu. Miał przydomek „Lucky Ship”. Jego następcą był TSS Stefan Batory. Historia Projekt Na początku lat 30. XX wieku Polskie Transatlantyckie Towarzystwo Okrętowe (PTTO) dysponowało trzema przestarzałymi jednostkami, które były przystosowane do transportu emigrantów do Stanów Zjednoczonych (SS „Polonia”, „Pułaski” i „Kościuszko”). Jednostki te nie spełniały najnowszych standardów transportu pasażerskiego i powinny zostać wycofane z eksploatacji. W tym czasie podjęto decyzję o zmianie profilu linii północnoamerykańskiej, z emigranckiego na turystyczny. W takiej sytuacji koniecznością stała się budowa nowych jednostek, które spełniałyby najnowsze standardy. 27 października 1932 r. Rada Nadzorcza PTTO podjęła decyzję o budowie dwóch takich jednostek. Zapytania przetargowe wysłano do dziewięciu europejskich stoczni. Z otrzymanych odpowiedzi do dalszego postępowania wybrano dwie najbardziej korzystne: duńskiej stoczni Nakskov Skibsvaerft i włoskiej Cantieri Riuniti dell’Adriatico. Oferta włoska okazała się korzystniejsza z powodu nowoczesnych rozwiązań technicznych, niższej ceny, a także formy zapłaty, która w części miała być zrealizowana polskim węglem. Budowa 29 listopada 1933 roku w Warszawie dyrektorzy PTTO i przedstawiciel stoczni z Monfalcone podpisali umowę na budowę dwóch bliźniaczych jednostek pasażersko-towarowych. Wartość kontraktu wraz z odsetkami wynosiła ok. 1,9 mln dolarów. 13 grudnia 1933 roku podpisano umowę o dostawie włoskim kolejom polskiego węgla. Dostawy miały mieć wartość 60 milionów lirów, co stanowiło większość kontraktu na statki warte 69 milionów lirów W 1934 r. Polskie Transatlantyckie Towarzystwo Okrętowe S.A. zmieniło nazwę na Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe S.A. Pierwszy ze statków nazwano „Piłsudski”. Imię dla drugiej jednostki stało się przedmiotem dłuższej dyskusji. Ze strony Polonii amerykańskiej padła propozycja nadania imienia „Paderewski”. Armator preferował nazwanie statku „Kościuszko” po wycofywanej ze służby starszej jednostce. Ostatecznie wybrano nazwę „Batory”. Położenie stępki pod budowę „Batorego” nastąpiło 1 maja 1934 roku, statek otrzymał numer budowy 1127. Wodowanie kadłuba odbyło się 3 lipca 1935 roku, a matką chrzestną była Jadwiga Barthel de Weydenthal. Pierwsze doświadczenia z eksploatacji „Piłsudskiego” pokazały jego nie najlepsze własności morskie, w związku z tym na budowanym „Batorym” należało wprowadzić drobne zmiany techniczne. 8 kwietnia 1936 roku, dwa miesiące po terminie przewidzianym w kontrakcie, nastąpiło przejęcie statku ze stoczni. Opis MS „Batory” był dwuśrubowym motorowym statkiem pasażerskim mogącym w momencie oddania do służby przewozić 760 pasażerów i 1200 t ładunku. W tym czasie jego pojemność wynosiła  BRT, nośność 5560 t. Statek miał 7 pokładów użytkowych, wśród których były: pokład słoneczny (sundeck), łodziowy (boat-deck), spacerowy (promenada-deck), a także pokłady A, B, C i D. Kadłub był podzielony dziewięcioma grodziami wodoszczelnymi. Nowością na jednostkach tego typu było posiadanie kabin tylko dwóch klas: III i turystycznej. Dzięki takiemu rozwiązaniu można było lepiej planować rejsy i zaoferować klientom korzystniejsze warunki podróży. Wystrój i dekoracje Zarówno MS „Batory”, jak i MS „Piłsudski” miały stać się pływającymi salonami i ambasadami kultury polskiej. Nad wystrojem obu transatlantyków czuwała Podkomisja Artystyczna w składzie: Wojciech Jastrzębowski (przewodniczący), Lech Niemojewski (sekretarz), Tadeusz Pruszkowski i Stanisław Brukalski. W efekcie doszło do współpracy licznego grona czołowych polskich artystów z grupy artystycznej "Bractwo św. Łukasza (Polska)" (tzw. "łukaszkowcy"), którzy zaprojektowali nie tylko całe pomieszczenia (salony, palarnie, halle, kaplice etc.), ale również najdrobniejsze detale, jak np. zastawę stołową projektu Julii Keilowej i karty dań. Znaczenie polskich transatlantyków w kontekście historii sztuki przypomniane zostało m.in. w czasie wystawy Sztuka wszędzie. Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie 1904–1944 (Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, 2012). Służba Pierwsze lata służby 21 kwietnia 1936 wyruszył w swój pierwszy rejs wycieczkowy na trasie: Wenecja – Dubrownik – Barcelona – Casablanca – Funchal – Lizbona – Londyn – Kanał Kiloński – Gdynia, gdzie zawinął 11 maja 1936. 17 maja w Gdyni nastąpiło uroczyste podniesienie bandery. Pierwszemu rejsowi poświęcony został pamiątkowy medal autorstwa Józefa Aumillera. W dziewiczą podróż z Gdyni do Nowego Jorku wyruszył 18 maja 1936 pod dowództwem kpt. Eustazego Borkowskiego. W zależności od warunków pogodowych rejsy na tej trasie trwały od ośmiu do dziewięciu dni. Dzięki nowym statkom udział GAL-u w przewozach międzynarodowego stowarzyszenia armatorów transatlantyckich wzrósł z 1,5 procent w roku 1935 do 3 procent w 1938 roku. 3 czerwca 1937 jednostka została poważnie uszkodzona przez pożar instalacji elektrycznej w maszynowni w odległości 800 Mm od brzegów amerykańskich. Pomimo zniszczeń statek dotarł do Nowego Jorku o własnych siłach. Naprawa potrwała do 3 lipca tego roku. Do wybuchu wojny pływał na trasie Gdynia – Kopenhaga – Nowy Jork – Halifax, odbywając 39 rejsów na tej trasie, a także 9 rejsów wycieczkowych. II wojna światowa Po rozpoczęciu wojny „Batory” zawinął do St. John’s na Nowej Fundlandii, potem udał się do Nowego Jorku przez Halifax, gdzie wszedł 5 września 1939 roku. 19 września na „Batorym” doszło do strajku, zakończonego 22 września zejściem części załogi oraz usunięciem kapitana Eustazego Borkowskiego ze statku. Obowiązki dowódcy statku powierzono I oficerowi kpt. ż.w. Franciszkowi Szudzińskiemu. Tego samego dnia statek przeszedł do Halifaksu, gdzie stał do początku grudnia. 5 grudnia 1939 roku został zarekwirowany przez brytyjską Admiralicję i przeszedł w dowództwo brytyjskiego War Office, a następnego dnia dowództwo statku objął kpt. ż.w. Edward Pacewicz. Statek poddano przebudowie adaptacyjnej i uzbrojono. 23 grudnia wyszedł z Halifaksu do Glasgow, płynąc w konwoju wiozącym 1. Kanadyjską Dywizję Piechoty, do portu przeznaczenia zawinięto 31 grudnia. W styczniu i lutym 1940 roku pływał po Morzu Śródziemnym i Czerwonym. 22 lutego zawinął do Liverpoolu w celu przebudowy, mającej na celu zwiększenie liczby przewożonych osób. W marcu 1940 roku miał przewozić żołnierzy korpusu ekspedycyjnego do Finlandii, ale nic z tego nie wyszło, bo doszło do zakończenia wojny zimowej. A w pierwszej dekadzie kwietnia 1940 roku miał transportować wojsko w celu okupacji rejonu Narwiku w neutralnej Norwegii, do czego też nie doszło z powodu agresji niemieckiej na ten kraj. 15 kwietnia 1940 roku przewiózł wojsko do Harstad w Norwegii, dwa dni później był już z powrotem w Szkocji. 13 maja wyruszył z Glasgow do Harstad z transportem żołnierzy, na pokładzie znajdowali się także norwescy ministrowie. W drogę powrotną do Gourock zabrał transport rannych. 5 czerwca zjawił się w Harstad, skąd zabrał 2268 żołnierzy wycofującego się korpusu ekspedycyjnego i w konwoju osłanianym przez okręt warsztatowy „Vindictive”, 10 czerwca dotarł do ujścia rzeki Clyde. Potem przewiózł do Brestu, gdzie dotarł 14 czerwca, III batalion Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich i pewną liczbę Francuzów. 16 czerwca 1940 roku rozpoczęto ewakuację z portów francuskich, w pierwszym rejsie z Saint-Nazaire do Plymouth przewieziono ponad 2300 osób. 19 czerwca 1940 roku doszło do buntu załogi – trzeba było zaprowadzić porządek wśród załogi hotelowej przy pomocy plutonu marynarzy z ORP „Gdynia”. 21 czerwca statek zjawił się na redzie Saint-Jean-de-Luz, skąd w ciągu doby zabrał (według różnych źródeł) od 2100 do 3000 osób. Zeszli oni ze statku 24 i 25 czerwca w Plymouth, w tym też czasie nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy jednostki, którym został kpt. ż.w. Zygmunt Deyczakowski. 5 lipca 1940 roku „Batory” wyszedł z Greenock w składzie szybkiego konwoju do Halifaksu z ładunkiem angielskiego złota i papierów wartościowych, oprócz tego ładunku wiózł 36 skrzyń z wawelskimi arrasami i innymi precjozami ewakuowanymi z Polski. W drogę powrotną zaokrętowano 1200 żołnierzy kanadyjskich, którzy zeszli z pokładu 2 sierpnia w Liverpool. 5 sierpnia 1940 roku wyruszył w jedną ze swych najsłynniejszych podróży, z ewakuowanymi dziećmi do Australii. W czasie tego trwającego 73 dni rejsu otrzymał miano „rozśpiewanego statku”, gdyż dzieci podczas podróży śpiewały i tańczyły. 2 listopada statek wyszedł do Wellington na Nowej Zelandii, gdzie 6 listopada przyjął na pokład 1300 żołnierzy, których wyokrętowano 15 grudnia w Suezie. Następnie „Batory” popłynął – wokół Afryki – do Gourock, gdzie zjawił się 8 lutego 1941 roku. Dwa dni później zjawił się w Glasgow w celu dokonania remontu i wzmocnienia uzbrojenia przeciwlotniczego. Po zakończeniu prac stoczniowych, 26 lutego zaokrętowano 1850 pasażerów i 9 marca zeszli oni ze statku w Halifaksie. 1 kwietnia w Halifaksie generał Władysław Sikorski złożył wizytę na „Batorym”. 10 kwietnia wyruszył w małym konwoju do Islandii, skąd pod eskortą wyszedł do Gourock. Po tym rejsie statek rozpoczął treningi do operacji desantowych, a 18 czerwca wizytę na statku złożył prezydent Władysław Raczkiewicz. W grudniu 1941 roku samotnie wyruszył z posiłkami do Gibraltaru, a w rejsie powrotnym wiózł ewakuowanych mieszkańców „Skały” i grupę Polaków zwolnionych z obozu Miranda de Ebro w Hiszpanii. W styczniu 1942 roku popłynął na wody Afryki Zachodniej, skąd powrócił do Glasgow 22 marca. Od kwietnia do połowy czerwca dwukrotnie przewiózł oddziały kanadyjskie na trasie Halifax – Gourock. Następnie wyszedł z wojskiem w konwoju do Freetown, Sekondi-Takoradi i Lagos, skąd udał się do Nowego Jorku. Tam zaokrętował żołnierzy amerykańskich i przez Halifax oraz Reykjavík (gdzie zeszli z pokładu Amerykanie) wrócił 25 sierpnia do Gourock. Jeszcze w tym samym miesiącu stanął w doku w Glasgow w celu dostosowania do roli transportowca desantowego. Następnie prowadził ćwiczenia desantowe do planowanego lądowania w Afryce Północnej. 11 września 1942 roku na „Batorym” zaokrętowano w Liverpoolu żołnierzy amerykańskich i 26 października wyszedł w składzie konwoju KMF-1 do rejonu Oranu. Desant wysadzono 8 listopada w zatoce Mersa Bu Zajar. Następnie jednostka wyruszyła w podróż powrotną i 17 listopada stanęła w Gourock. W dniach od 27 listopada do 6 grudnia 1942 roku statek przewiózł transport żołnierzy do Algieru. 9 grudnia, na redzie portu włoskie samoloty dokonały próby storpedowania „Batorego”, ale torpeda trafiła w sąsiedni statek z amunicją (ten i inne podobne przypadki nadały mu przydomek lucky ship). 10 grudnia wyszedł z Algieru w składzie konwoju KMF-4 i 22 grudnia dotarł do Gourock. W pierwszym kwartale 1943 roku „Batory” jeszcze dwukrotnie podążał z Gourock do Algieru, przewożąc oddziały wojska. Następny kwartał spędził na przygotowaniach do inwazji na Sycylię. 28 czerwca wyruszył z Gourock w składzie konwoju KMF-18, mając 1843 żołnierzy na pokładzie, których wyokrętowano 10 lipca koło przylądka Passero na Sycylii. Jeszcze tego samego dnia odszedł na Maltę, skąd następnego dnia wyszedł w konwoju do Aleksandrii. W trakcie podróży miał kolizję z holenderskim statkiem „Christiaan Huygens”, w związku z czym 15 lipca został w Aleksandrii dokowany i 29 lipca wyruszył na remont do Bombaju. Po trzymiesięcznym remoncie, od 26 listopada 1943 roku „Batory” transportował ludzi (w tym obywateli polskich) po wodach Oceanu Indyjskiego. W połowie stycznia 1944 roku powrócił na Morze Śródziemne, gdzie odbył 11 podróży z żołnierzami 2. Korpusu Polskiego na trasie porty egipskie – Tarent. Przed wyruszeniem w pierwszą podróż, 19 stycznia jednostkę wizytował generał Władysław Anders. 19 czerwca dowódcą został kapitan żeglugi wielkiej Edward Pacewicz. 28 lipca wyruszył z Aleksandrii w ostatnią dwunastą podróż z polskimi żołnierzami do Tarentu. 9 sierpnia 1944 roku rozpoczęto załadunek żołnierzy francuskich przeznaczonych do inwazji w południowej Francji, a „Batory” został flagową jednostką głównodowodzącego wojsk francuskich, gen. Jeana de Lattre de Tassigny’ego Desant wysadzono 16 sierpnia pod Saint-Tropez, po czym jednostka udała się do Oranu. Od 12 września, przez kolejny miesiąc, statek wykonał trzy podróże z wojskiem (z Oranu lub Neapolu) do Marsylii. 15 października wyszedł z Algieru w konwoju do południowej Anglii z transportem 1800 żołnierzy. 22 października w Plymouth zaokrętowano dyplomatów państw alianckich, akredytowanych przy rządzie francuskim. Zeszli oni na ląd następnego dnia, w ujściu rzeki Morlaix. Następnie w Glasgow „Batory” poddany został remontowi, który zakończył się 14 grudnia. W jego trakcie, 9 listopada, na statek powrócił dowódca kpt. ż.w. Zygmunt Deyczakowski. 19 grudnia wyszedł z Glasgow w konwoju do Indii z brytyjskimi urzędnikami, których wyokrętowano 11 stycznia 1945 roku w Bombaju. 14 stycznia wyszedł w konwoju z Bombaju do Mombasy, a stamtąd przez Morze Śródziemne powrócił do Gourock, gdzie zawinął 20 lutego 1945 roku. Okres powojenny Następnie do maja poddany został remontowi. W tym czasie znajdował się w dyspozycji United Maritime Authority, przewoził żołnierzy do ich ojczystych krajów: z Islandii, z Funchal na Maderze i Neapolu. 9 lipca w związku z cofnięciem uznania dla rządu londyńskiego, ze statku zeszła większość załogi. 13 lipca podpisano umowę z brytyjskim Ministry of War Transport dotyczącą dzierżawy „Batorego” na zasadach „bare boat charter” i dwa dni później opuszczono polską banderę, oddając statek w zarząd brytyjskiemu armatorowi Lamport & Holt Line Ltd. Ponieważ Brytyjczykom zabrakło ludzi do obsadzenia jednostki, zatrudnili oni dotychczasową załogę. 2 sierpnia 1945 roku statek wyszedł z Glasgow do Port Saidu, gdzie 9 sierpnia wyokrętowano pasażerów. Przez następne pół roku woził brytyjskich żołnierzy z Bliskiego Wschodu do portów południowej Francji, 28 grudnia powrócił do Glasgow, gdzie poddano go remontowi. 4 stycznia 1946 roku kapitan Deyczakowski zdał dowodzenie kpt. ż.w. Franciszkowi Szudzińskiemu. Remont statku zakończył się w końcu stycznia. 2 lutego jednostka wyruszyła z wojskiem do Port Saidu, gdzie dotarła 10 lutego, następnie skierowała się do Bombaju, gdzie zjawiła się 20 lutego. Tam zaokrętowano brytyjskich żołnierzy i „Batory” skierował się do Glasgow, gdzie przybył 16 marca. 2 kwietnia został zwrócony GAL-owi i podniesiono na nim ponownie polską banderę. 15 kwietnia kapitan Szudziński zdał statek kpt. ż.w. Janowi Ćwiklińskiemu. W końcu kwietnia skierowano go do rekonwersji na statek pasażerski. Zadanie to otrzymała stocznia Mercantile Marine Engineering & Graving Docks Co. S.A. w Antwerpii, po czterech miesiącach planowano przebudowę zakończyć. W czasie prac stoczniowych, 26 lipca 1946 roku, w radiokabinie statku wybuchł groźny pożar, który mało brakowało, a zniszczyłby „Batorego”. Przebudowę zakończono 1 kwietnia 1947 roku, a statek od razu (tzn. po zakończeniu prób zdawczo-odbiorczych – 5 kwietnia) udał się do Nowego Jorku (zawijając po drodze do Southampton). 30 kwietnia 1947 roku powrócił (po raz pierwszy po wojnie) do Gdyni. W 1949 r. nieświadomie nielegalnie wywiózł z USA aresztowanego tam i zwolnionego za kaucją agenta Kominternu Gerharta Eislera. Była to druga próba ucieczki Eislera z USA; pierwsza miała miejsce w 1948 roku. Na linii północnoamerykańskiej pływał do kwietnia 1951 roku, kiedy w wyniku retorsji po „sprawie Eislera” ze strony USA linię zawieszono po odbyciu 46 rejsów. W międzyczasie (od 1 stycznia 1951 roku) stał się własnością Polskich Linii Oceanicznych. Od kwietnia do 18 lipca 1951 roku w brytyjskiej stoczni Palmers Shipbuilding & Iron Co., Ltd w Hebburn-on-Tyne poddano go adaptacji do warunków tropikalnych, m.in. polegającej na przemalowaniu kadłuba na kolor biały i 23 sierpnia zainaugurował rejsy na linii pakistańsko-indyjskiej, na trasie Gdynia – Southampton – Gibraltar – czasami La Valletta – Port Said – Suez – Aden – Karaczi – Bombaj, na której odbył 25 podróży. W tym okresie wykonywał też rejsy wycieczkowe, m.in. w sierpniu 1952 roku zabrał do Helsinek grupę polskich olimpijczyków. 19 czerwca 1953 roku w czasie remontu w brytyjskiej stoczni Palmers Shipbuilding & Iron Co., Ltd w Hebburn-on-Tyne zszedł ze statku jego dowódca kapitan Jan Ćwikliński (ostrzeżono go, że po powrocie do Polski zostanie aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa pod zarzutem szpiegostwa), jednostka powróciła do kraju pod dowództwem starszego oficera, a 23 czerwca dowodzenie objął kpt. ż.w. Tadeusz Meissner. Około 3 listopada 1954 roku koło Krety, w czasie setnego rejsu liniowego, ogromna fala śmiertelnie poraniła jednego z marynarzy (Klemensa Misielskiego) pracujących na pokładzie dziobowym, a trzech dalszych (Jana Rutkowskiego, Stefana Stanisza i Mieczysława Bielińskiego) zmyła za burtę, ponadto lżejszych obrażeń doznali bosman Feliks Czyżewski oraz marynarze Zdzisław Krzywonia i Witold Madejski; po siedmiogodzinnych poszukiwaniach zmytych do morza marynarzy uznano za zaginionych. Wypadek spowodował zmianę na stanowisku dowódcy jednostki (kapitan Meissner, po procesie w Izbie Morskiej, oczyszczony z zarzutu spowodowania wypadku), którym z dniem 9 listopada 1954 roku został kpt. ż.w. Mirosław Głowacki, którego z kolei 9 sierpnia 1956 roku zastąpił kpt. ż.w. Franciszek Szudziński. Pod koniec października 1956 roku, tuż przed zablokowaniem, „Batory” opuścił Kanał Sueski. 26 stycznia 1957 roku zakończył ostatni rejs na linii pakistańsko-indyjskiej. Po nim postanowiono ponownie skierować „Batorego” na północny Atlantyk. Od lutego do maja 1957 roku przeszedł modernizację połączoną z remontem w stoczni Norddeutscher Lloyd w Bremerhaven. Powrócono również do pierwotnego malowania, czyli czarny kadłub i białe nadbudówki. Podczas remontu wymieniono drewniane szalupy ratunkowe na nowe, z tworzyw sztucznych, jedną z nich wykorzystali polscy żeglarze wykonując na niej rejs z Gdyni na Martynikę. 26 sierpnia 1957 roku statek powrócił na Atlantyk, na linię kanadyjską (Gdynia – Kopenhaga – Southampton – Montreal). 12 listopada 1960 roku statek uratował załogę kanadyjskiego drewnowca „Septilis Trader”. W okresie od 16 stycznia do 11 kwietnia 1965 roku statek przeszedł kapitalny remont, po raz pierwszy całkowicie przeprowadzony w kraju. 22 stycznia 1967 roku uratował rozbitków z holenderskiego statku „Jacob Verolme”. 17 kwietnia 1967 roku w rejonie latarniowca Øresund w pobliżu Kopenhagi „Batory” zderzył się z fińskim statkiem „Arcturus”, nie odnosząc większych uszkodzeń. Na linii kanadyjskiej odbył 112 rejsów. W okresie zimowym wykonywał także rejsy wycieczkowe. Statkiem w tym okresie dowodzili m.in. kapitanowie Jan Godecki, Tadeusz Drączkowski, ponownie Tadeusz Meissner. Jego ostatnim kapitanem był Jerzy Pszenny. Wycofanie ze służby i złomowanie Od 1 lipca 1969 roku „Batory” pełnił funkcję hulku hotelowego w Gdyni (jego właścicielem zostało Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Gdańsku, a zarządzającym Miejskie Przedsiębiorstwo Turystyczne „Gdańsk-Tourist”). 10 grudnia 1970 roku, wobec nieopłacalności dalszej eksploatacji jako pływający hotel, został zwrócony Polskim Liniom Oceanicznym. Po prawie dwóch latach pobytu na emeryturze, 11 marca 1971 roku, wbrew protestom wielu miłośników morza, sprzedano go na złom stoczni Yau Wing Metal Junk w Hongkongu. 30 marca wyszedł w swój ostatni rejs do stoczni złomowej, gdzie zawinął 11 maja. 26 maja nastąpiło osadzenie statku na brzegu stoczni złomowej, a 2 czerwca opuszczenie bandery i rozpoczęcie procesu złomowania. W ostatnim rejsie statkiem dowodził kpt. ż.w. Krzysztof Meissner, syn Tadeusza Meissnera, wcześniej starszy oficer „Batorego”. W swojej karierze statek odbył 222 rejsy liniowe, przewożąc ponad 270 tysięcy pasażerów, w 59 wojennych podróżach przewiózł dalsze około 120 tysięcy osób jako transportowiec i odbył 75 rejsów wycieczkowych, przewożąc około 30 tysięcy pasażerów. Pełna charakterystyka Opracowano na podstawie materiału źródłowego: Sygnał rozpoznawczy: SPEE Klasyfikacja (typ) statku: statek pasażersko-drobnicowy (do grudnia 1939), transportowiec wojska (od grudnia 1939), transportowiec desantowy (od sierpnia 1942), statek pasażersko-drobnicowy (od kwietnia 1947), hulk hotelowy (od lipca 1969) Zamówiony: 29 listopada 1933 Położenie stępki: 1 maja 1934 Chrzest i wodowanie: 3 lipca 1935 Matka chrzestna: Jadwiga Barthel de Weydenthal Przekazanie armatorowi: 8 kwietnia 1936 Inauguracja służby pod polską banderą: 21 kwietnia 1936 rejs wycieczkowy Triest – Gdynia. Uroczyste poświęcenie bandery w Gdyni: 17 maja 1936 Stocznia: Cantieri Riuniti dell’ Adriatico, Monfalcone (Włochy) Numer budowy: 1127 Modernizacje i przebudowy: grudzień 1939: Halifax (Kanada); luty – marzec 1940: Liverpool (Wielka Brytania); sierpień 1942: Glasgow (Wielka Brytania); kwiecień 1946 – kwiecień 1947: Mercantile Marine Engineering & Graving Docks Co. S.A., Antwerp (Belgia); kwiecień – lipiec 1951: Palmers Shipbuilding & Iron Co., Ltd, Hebburn-on-Tyne (Wielka Brytania); luty – maj 1957: Norddeutscher Lloyd, Bremerhaven (RFN) Pojemność kontraktowa: brutto/netto 14 400/8650 RT Pojemność rzeczywista: brutto 14 287 RT Pojemność rzeczywista: netto do kwietnia 1947: 8102 RT; od kwietnia 1947: 7923 RT Nośność do kwietnia 1947: 5560 ton; od kwietnia 1947: 5520 ton; od maja 1957: 5608 ton Długość całkowita początkowo: 160,4 m; od kwietnia 1947: 160,3 m Długość między pionami: 152 m Szerokość: 21,58 m Zanurzenie: 7,54 m Napęd: 2 silniki wysokoprężne Sulzer-Diesel typu 9 SD 72, pojedynczego działania, bezsprężarkowe, 9-cylindrowe * Moc napędu do kwietnia 1947:  KM; od kwietnia 1947:  KM Liczba śrub: 2 Prędkość kontraktowa do kwietnia 1947: 20 węzłów; od kwietnia 1947: 18 węzłów Prędkość eksploatacyjna do kwietnia 1947: 18 węzłów; od kwietnia 1947: 17 węzłów Liczba pokładów: 7 (4 w kadłubie D,C,B i A i 3 w nadbudówkach: spacerowy, łodziowy i słoneczny) Liczba ładowni: 4 (częściowo chłodzone) Liczba miejsc pasażerskich do marca 1940: 760 (kl. turystyczna – 355 i kl. III – 405); od marca 1940: 1650 żołnierzy; od lutego 1941: 2200 żołnierzy; od kwietnia 1947: 832 (kl. I – 412, kl. turystyczna – 420); od maja 1957: 816 (kl. I – 76, kl. turystyczna – 740); od lipca 1969: 600 miejsc hotelowych Liczba członków załogi: do grudnia 1939: 313 osób; od grudnia 1939: brak danych; od kwietnia 1947: 343 osoby Uzbrojenie od grudnia 1939: 1 działo 102 mm, 2 karabiny maszynowe 7,7 mm (2 × I); od lutego 1941: 1 działo 102 mm, 12 karabinów maszynowych 7,7 mm (3 × IV); od sierpnia 1942: 1 działo 152 mm, 2 działa przeciwlotnicze 76 mm (1 × II), 2 działa przeciwlotnicze 40 mm (1 × II), 10 dział przeciwlotniczych 20 mm (6 × I), 4 wyrzutnie niekierowanych przeciwlotniczych pocisków rakietowych (po 12 rakiet), 12 kutrów desantowych typu LCP(R), 12 szturmowych barek desantowych typu LCP(S), 1 kuter desantowy typu LCM(3), 4 bomby głębinowe; od 1943 (?): 1 działo 152 mm, 2 działa przeciwlotnicze 76 mm (1 × II), 2 działa przeciwlotnicze 40 mm (1 × II), 14 dział przeciwlotniczych 20 mm (6 × II, 2 × I), 4 wyrzutnie niekierowanych przeciwlotniczych pocisków rakietowych (po 12 rakiet), 12 kutrów desantowych typu LCP(R), 12 szturmowych kutrów desantowych typu LCP(S), 1 kuter desantowy typu LCM(3), 4 bomby głębinowe Armator: do 15 lipca 1945: Gdynia-Ameryka Linie Żeglugowe S.A., Gdynia; od 15 lipca 1945: Lamport & Holt Line Ltd, London (operator); od 2 kwietnia 1946: Gdynia-Ameryka Linie Żeglugowe S.A., Gdynia; od 1 stycznia 1951: Polskie Linie Oceaniczne, Gdynia; od 1 lipca 1969: Miejski Ośrodek Sportu, Turystyki i Wypoczynku, Gdańsk (dzierżawca); od 10 grudnia 1970: Polskie Linie Oceaniczne, Gdynia Bandera: do 15 lipca 1945: polska; od 15 lipca 1945: brytyjska; od 2 kwietnia 1946: polska Port macierzysty: Gdynia Złomowanie: w stoczni złomowej Yau Wing Metal Junk w Hongkongu, rozpoczęto w czerwcu 1971, zakończone w 1972 roku Jednostka bliźniacza: MS Piłsudski Kontynuator tradycji: TSS Stefan Batory Zobacz też TSS Stefan Batory Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Piotr Wieslaw Grajda: Polskie transatlantyki – TSS Stefan Batory i jego poprzednicy MS Piłsudski i MS Batory M/S Batory. Statek legenda, pływające miasto Motorowce Polskie statki pasażerskie Hasła kanonu polskiej Wikipedii MS Batory Statki z XX wieku

652

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bizancjum

Bizancjum

Cesarstwo Bizantyńskie Bizancjum – starożytne miasto leżące nad cieśniną Bosfor, obecnie Stambuł bizancjum – potoczne określenie sztuki bizantyńskiej

188477

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mistrzostwa%20Polski%20w%20pi%C5%82ce%20siatkowej%20m%C4%99%C5%BCczyzn

Mistrzostwa Polski w piłce siatkowej mężczyzn

Mistrzostwa Polski w piłce siatkowej mężczyzn (oficjalny skrót MP) – cykliczne, krajowe rozgrywki sportowe, organizowane w latach 1929 – 2000 przez Polski Związek Piłki Siatkowej, a od sezonu 2000/2001 przez Profesjonalną Ligę Piłki Siatkowej S.A. dla polskich męskich klubów siatkarskich, mające na celu wyłonienie najlepszego z nich. Od samego początku istnienia, Mistrzostwa Polski są najważniejszą rywalizacją w hierarchii polskiej piłki siatkowej. Do sezonu 1953 zmagania o tytuł mistrza Polski były prowadzone w formie turnieju, który w niektórych sezonach był poprzedzany eliminacjami w okręgach (w ich skład wchodziły po dwa lub trzy województwa). W latach 1929 – 1935 rywalizacja o MP przeprowadzana była na otwartym powietrzu. W 1937 przeniesiono ją do obiektów zamkniętych (hal sportowych) i na nich z wyjątkiem sezonu 1950, toczona jest do czasów obecnych. W listopadzie 1953, Sekcja Piłki Siatkowej przy GKKF (ówczesny organ zarządzający siatkówką w PRL i bezpośredni protoplasta PZPS) podjęła decyzję o gruntownej reformie systemu rozgrywek o MP. W miejsce turnieju finałowego, wprowadzono rozgrywki ligowe. Od sezonu 1954 rywalizacja o miano najlepszej drużyny w Polsce toczona jest w formule ligowej: od sezonu 1954 do sezonu 1957 nosiła ona miano Klasy wydzielonej (zarządzanej przez PZPS), od sezonu 1957/1958 do sezonu 1989/1990 nosiła ona miano I ligi (zarządzanej przez PZPS), od sezonu 1990/1991 do sezonu 1999/2000 nosiła ona miano I ligi serii A (zarządzanej przez PZPS), od sezonu 2000/2001 do chwili obecnej prowadzona jest ona jako liga zawodowa pod nazwą PlusLiga (dawniej Polska Liga Siatkówki). Jest zarządzana przez Profesjonalną Ligę Piłki Siatkowej S.A., której koncesję na prowadzenie wydał Prezes Urzędu Kultury Fizycznej i Sportu Mieczysław Nowicki. Medaliści Mistrzostw Polski Klasyfikacja medalowa Najbardziej utytułowani polscy siatkarze Zobacz też Ekstraklasa mężczyzn PlusLiga Puchar Polski mężczyzn Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Oficjalny serwis PZPS Historia Mistrzostw Polski mężczyzn Piłka siatkowa

188488

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99dzynarodowe%20Centrum%20Edukacji%20o%20Auschwitz%20i%20Holokau%C5%9Bcie

Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście

Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście – utworzone w 2005 roku w ramach Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, centrum rozwija wszystkie płaszczyzny edukacji realizowane w Miejscu Pamięci Auschwitz-Birkenau przez Muzeum. Głównymi etapami tworzenia Centrum były: decyzja wpisująca utworzenie takiego centrum w II etap Oświęcimskiego Strategicznego Programu Rządowego; decyzja Rady Ministrów z dnia 25 stycznia 2005 akceptująca projekt Centrum, podpisanie w dniu 27 stycznia 2005 roku oraz w następujących miesiącach Aktu Założycielskiego przez kilkuset b. więźniów z Simone Veil i Władysławem Bartoszewskim na czele, decyzja Ministra Kultury z maja 2005, regulująca strukturalne kwestie powstania Centrum. Praca Centrum opiera się na przyjętej nowej metodologii, opartej na 3 etapach pełnej edukacji w Miejscu Pamięci: pamięć; świadomość; odpowiedzialność. Programy realizowane są z wieloma partnerami zagranicznymi, wśród których w stałej współpracy są m.in. Jad Waszem, Rada Europy, poszczególne instytucje pamięci o Zagładzie oraz uniwersytety. Centrum proponuje osobom i grupom zainteresowanym pogłębieniem wiedzy szereg zajęć specjalistycznych, skierowanych przede wszystkim do nauczycieli, naukowców, studentów, młodzieży szkolnej i innych grup docelowych. Są to różnego rodzaju studia, seminaria, konferencje, pobyty studyjne, wykłady, warsztaty, prelekcje i prezentacje multimedialne. Ponadto MCEAH wydaje własne wydawnictwa edukacyjne, w tym: pakiety dydaktyczne i konspekty lekcji. MCEAH organizuje również nabór, pracę i ciągłe szkolenie przewodników-edukatorów, którzy oprowadzają grupy po terenach byłego obozu. W uznaniu wybitnych zasług na polu edukacji o Auschwitz i Holokauście, MCEAH przyznaje począwszy od 2012 roku nagrodę „Światło Pamięci”. Centrum posiada od 2019 roku swoją siedzibę w budynku tzw. Teathergebäude przy terenach b. obozu Auschwitz-Birkenau. Dyrektorem MCEAH jest Andrzej Kacorzyk, będący również wicedyrektorem Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Przypisy Linki zewnętrzne Strona Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście Auschwitz-Birkenau

188489

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sk%C5%82ady%20rz%C4%85d%C3%B3w%20polskich

Składy rządów polskich

Rządy Rzeczypospolitej Obojga Narodów Pierwsza Rada Nieustająca Straż Praw Druga Rada Nieustająca Rada Zastępcza Tymczasowa Rada Najwyższa Narodowa Polska pod zaborami Okupacja francuska zaboru pruskiego 1806–1807 Izba Najwyższa Wojenna i Administracji Publicznej Rządy Księstwa Warszawskiego (1807–1815) Komisja Rządząca Stanisława Małachowskiego Rząd Stanisława Małachowskiego Rząd Ludwika Szymona Gutakowskiego Rząd Stanisława Kostki Potockiego Rada Najwyższa Tymczasowa Księstwa Warszawskiego Rządy w Królestwie Polskim (kongresowym) Okres konstytucyjny 1815–1831 Rada Administracyjna (Józefa Zajączka) Rada Administracyjna (Walentego Faustyna Sobolewskiego) Niepodległe Królestwo Polskie 1830–1831 Rada Administracyjna (powstanie listopadowe) Rząd Tymczasowy Rada Najwyższa Narodowa Rząd Adama Jerzego Czartoryskiego Rząd Jana Stefana Krukowieckiego Rząd Bonawentury Niemojowskiego Królestwo Polskie po powstaniu listopadowym 1831–1863 Rząd Tymczasowy Królestwa Polskiego (1831–1832) Rada Administracyjna (1832–1861) Rada Administracyjna (Aleksandra Wielopolskiego) Rada Administracyjna (1864–1867) Rządy powstania styczniowego 1863–1864 Tymczasowy Rząd Narodowy Komisja Wykonawcza Rządu Narodowego Rząd Narodowy Cywilny Komisja Wykonawcza Dyktatora w Warszawie Rząd Narodowy (czerwonych prawników) Rząd Narodowy (Karola Majewskiego) Rząd Narodowy (wrześniowy) Rząd Narodowy (Romualda Traugutta) Rząd Narodowy (Bronisława Brzezińskiego) Królestwo Polskie po powstaniu styczniowym 1864–1916 Rada Administracyjna (do uzupełnienia) Władza wykonawcza w Królestwie Polskim (1917–1918) Wydział Wykonawczy Tymczasowej Rady Stanu Rząd Jana Kucharzewskiego Prowizorium rządowe Antoniego Ponikowskiego Rząd Jana Kantego Steczkowskiego Rząd Józefa Świeżyńskiego Prowizorium rządowe Władysława Wróblewskiego Rząd Republiki Polskiej (listopad 1918) Rząd Ignacego Daszyńskiego Rządy II Rzeczypospolitej (1918–1939) Rząd Jędrzeja Moraczewskiego Rząd Ignacego Jana Paderewskiego Rząd Leopolda Skulskiego Rząd Władysława Grabskiego (1) Rząd Wincentego Witosa (1) Rząd Antoniego Ponikowskiego (1) Rząd Antoniego Ponikowskiego (2) Rząd Artura Śliwińskiego Rząd Juliana Nowaka Rząd Władysława Sikorskiego (1) Rząd Wincentego Witosa (2) Rząd Władysława Grabskiego (2) Rząd Aleksandra Skrzyńskiego Rząd Wincentego Witosa (3) Rząd Kazimierza Bartla (1) Rząd Kazimierza Bartla (2) Rząd Kazimierza Bartla (3) Rząd Józefa Piłsudskiego (1) Rząd Kazimierza Bartla (4) Rząd Kazimierza Świtalskiego Rząd Kazimierza Bartla (5) Rząd Walerego Sławka (1) Rząd Józefa Piłsudskiego (2) Rząd Walerego Sławka (2) Rząd Aleksandra Prystora Rząd Janusza Jędrzejewicza Rząd Leona Kozłowskiego Rząd Walerego Sławka (3) Rząd Mariana Zyndrama-Kościałkowskiego Rząd Felicjana Sławoja Składkowskiego Rządy Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie (1939–1990) Uznawane powszechnie za jedyny legalny rząd Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od 30 września 1939 do 5 lipca 1945. Rząd Władysława Sikorskiego (2) Rząd Władysława Sikorskiego (3) Rząd Stanisława Mikołajczyka Rząd Tomasza Arciszewskiego – powszechne uznanie międzynarodowe do dnia 5 lipca 1945 r. Rząd Tadeusza Komorowskiego Rząd Tadeusza Tomaszewskiego Rząd Romana Odzierzyńskiego Rząd Jerzego Hryniewskiego Rząd Stanisława Mackiewicza Egzekutywa Zjednoczenia Narodowego Rząd Hugona Hanke Rząd Antoniego Pająka (1) Rząd Antoniego Pająka (2) Rząd Antoniego Pająka (3) Rząd Aleksandra Zawiszy Rząd Zygmunta Muchniewskiego Rząd Alfreda Urbańskiego (1) Rząd Alfreda Urbańskiego (2) Rząd Kazimierza Sabbata (1) Rząd Kazimierza Sabbata (2) Rząd Kazimierza Sabbata (3) Rząd Kazimierza Sabbata (4) Rząd Edwarda Szczepanika (1) Rząd Edwarda Szczepanika (2) Rządy Rzeczypospolitej Polskiej (1944–1952) Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej Rząd Józefa Cyrankiewicza (1) Rządy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1952–1989) Rząd Bolesława Bieruta Rząd Józefa Cyrankiewicza (2) Rząd Józefa Cyrankiewicza (3) Rząd Józefa Cyrankiewicza (4) Rząd Józefa Cyrankiewicza (5) Rząd Piotra Jaroszewicza (1) Rząd Piotra Jaroszewicza (2) Rząd Edwarda Babiucha Rząd Józefa Pińkowskiego Rząd Wojciecha Jaruzelskiego Rząd Zbigniewa Messnera Rząd Mieczysława Rakowskiego Rząd Tadeusza Mazowieckiego Rządy III Rzeczypospolitej (od 1989) Zobacz też Premierzy Polski Przypisy !

655

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bj%C3%B6rk

Björk

Björk Guðmundsdóttir (wym. ; ur. 21 listopada 1965 w Reykjavíku) – islandzka piosenkarka, autorka tekstów, kompozytorka, aktorka, producentka muzyczna i DJ. Wielokrotnie nagradzana różnymi nagrodami muzycznymi, takimi jak Brit Awards i Europejskie Nagrody Muzyczne MTV. Zajęła 60. miejsce w zestawieniu „100 najlepszych wokalistów wszech czasów” sporządzonym przez magazyn „Rolling Stone”. Młodość Jest córką Guðmundura Gunnarsona i Hildur Rúny Hauksdóttir. Jej ojciec był działaczem związkowym, a matka opuściła go, gdy Björk miała zaledwie rok, by zamieszkać w komunie hippisowskiej. Kilka lat później związała się z muzykiem bluesowym, który wywarł duży wpływ na edukację muzyczną pasierbicy. Kariera muzyczna Rozpoczęła karierę muzyczną w wieku 11 lat, podejmując naukę gry na fortepianie w szkole muzycznej. Jedna z jej nauczycielek przesłała nagranie piosenki Tiny Charles „I Love to Love” islandzkiej stacji radiowej Radio One, która następnie wyemitowała utwór na antenie w całym kraju. Wkrótce z piosenkarką skontaktował się przedstawiciel wytwórni Fálkinn z propozycją wydania płyty. Z pomocą swojego ojczyma, który grał na gitarze, nagrała w 1977 pierwszy album studyjny, zatytułowany po prostu Björk. Płyta, zawierająca kilka islandzkich piosenek dla dzieci, a także autorską wersję przeboju zespołu The Beatles „Fool on the Hill”, stała się bardzo popularna na Islandii. W wieku 14 lat założyła swój własny dziewczęcy zespół Spit and Snot, w którym grała muzykę punkową. Kolejnym epizodem jej muzycznej kariery było granie w zespole Exodus tworzącym muzykę jazz fusion. W 1980 skończyła szkołę muzyczną i rok później wraz z basistą Exodusu Jakobem Magnússonem założyła nowy zespół, Tappi Tíkarrass. W tym samym roku wydali pierwszy singiel, „Bítið Fast Í Vítið”, a dwa lata później – wspólny album pt. Miranda. W kolejnych miesiącach podjęła współpracę z muzykami z zespołów Purrkur Pillnikk i Þeyr, z którymi wkrótce założyła grupę KUKL. Krótkotrwały eksperyment okazał się sukcesem, dlatego muzycy postanowili kontynuować współpracę, rozwijając styl podobny do muzyki gothic rock. Zespół występował na Islandii z angielskim zespołem Crass', później również w Wielkiej Brytanii, gdzie pojawił się na scenie z zespołem Flux of Pink Indians. Zespół wydał też dwa albumy studyjne, The Eye w 1984 i Holidays in Europe w 1986. Latem 1986 wraz z kilkoma członkami zespołu założyła grupę Sykurmolarnir, która zyskała światową popularność pod angielską nazwą The Sugarcubes. Ich pierwszy singiel, „Ammæli” (nagrany również w wersji angielskiej jako „Birthday”), stał się hitem w Wielkiej Brytanii oraz zyskał pewne uznanie w USA. Wkrótce pojawiły się oferty wytwórni, z których artyści wybrali firmę One Little Indian. W 1988 nagrali w niej pierwszy album studyjny pt. Life's Too Good, który zdobył międzynarodowy rozgłos. Mimo wydania dwóch kolejnych udanych albumów, Here Today, Tomorrow Next Week! i Stick Around for Joy w zespole narastały napięcia, zwłaszcza między Björk a Einarem Örnem, aż wreszcie w 1992 doszło do rozwiązania grupy. W międzyczasie solowo wzięła udział w kilku innych projektach, m.in. z bebopową grupą Trio Guðmundar Ingólfssonar wydała w Islandii nagranie Gling-Gló, które zawiera głównie islandzkie standardy jazzowe; udzielała się także na płycie housowego zespołu 808 State. Po rozpadzie zespołu The Sugarcubes przeprowadziła się do Londynu, gdzie wkrótce rozpoczęła karierę solową. Rozpoczęła udaną współpracę z producentem Nellee Hooperem, z którym wspólnie nagrała i wydała pierwszy solowy singiel „Human Behaviour”. W czerwcu 1993 premierowo zaprezentowała solowy album studyjny pt. Debut, który zdobył uznanie wśród krytyków i publiczności, a w Stanach Zjednoczonych uzyskał status złotej płyty. W 1994 powróciła do studia nagraniowego, by wraz z Nellee Hooperem, Trickym, Grahamem Masseyem oraz producentem muzyki elektronicznej Howie B pracować nad kolejnym albumem. Płyta, zatytułowana Post, ukazała się w czerwcu 1995. Wydawnictwo dotarło do drugiego miejsca na liście przebojów w Wielkiej Brytanii i zdobyło status złotej płyty w USA. W styczniu 1997 pojawił się kolejny album studyjny pt. Telegram, który zawierał remiksy przebojów z Post. W międzyczasie wystąpiła w MTV Unplugged oraz napisała piosenkę dla Madonny. Również w 1997 wydała kolejny album studyjny pt. Homogenic, którą opisywała jako „eksperymentalną próbę opisania krajobrazu Islandii”. Przy produkcji albumu współpracowali z nią producenci Mark Bell, Guy Sigsworth i ponownie Howie B. We wrześniu 2000 wydała album pt. Selmasongs, zawierający utwory nagrane na potrzeby ścieżki dźwiękowej do filmu Tańcząc w ciemnościach Larsa von Triera, w którym zagrała główną rolę Selmy. Za występ w filmie otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki na 53. MFF w Cannes. W 2001 wydała album pt. Vespertine, nad którym współpracowała z eksperymentującymi artystami Matmos, Thomasem Knakiem i harfistką Zeeną Parkins. W 2002 i 2003 zdecydowała się na wydanie zestawów CD, Family Tree, i DVD, na których pojawiły się dotąd niepublikowane materiały. Wydała też płytę z największymi przebojami z mijającego dziesięciolecia solowej kariery, Greatest Hits. 12 lipca 2003 wystąpiła po raz pierwszy w Polsce, grając koncert w Sopocie. W sierpniu 2004 wydała album pt. Medúlla, który promowała singlem „Oceania”, skomponowanym przez nią na zaproszenie Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. Wykonała piosenkę podczas ceremonii otwarcia XVIII Igrzysk Olimpijskich w Atenach. W tym samym roku została nominowana za całokształt twórczy do MTV Europe Music Awards w kategorii najlepszego wykonawcy alternatywnego. W 2005 podjęła się realizacji ścieżki dźwiękowej do filmu Drawing Restraint 9 Matthew Barneya, a w 2006 udostępniła do sprzedaży zestaw kompilacyjny pt. Surrounded, składający się z siedmiu płyt typu Dual-Disc zawierających jej wszystkie dotychczasowe albumy na stronach CD i teledyski na stronach DVD. W maju 2007 wydała szósty album studyjny pt. Volta, nad którym pracowali z nią Mark Bell, Timbaland, Antony Hegarty i Sjón. Płytę promowała podczas światowej trasy koncertowej oraz poprzez single „Earth Intruders”, „Innocence”, „Wanderlust” i „Declare Independence”. Teledysk do ostatniego, po 10-letniej przerwie we współpracy, wyreżyserował Michel Gondry. Za album została nominowana do Grammy w kategorii „najlepsza płyta alternatywna”. 1 lipca 2007 wystąpiła na Open’er Festival w Gdańsku. Podczas koncertu w marcu 2008, w Szanghaju, końcowy utwór „Declare Independence” zakończyła skandowaniem: „Tybet! Tybet!”. Dołączyła tym samym do protestu przeciwko łamaniu praw człowieka przez rząd chiński w Tybecie i przyznaniu Państwu Środka organizacji Letnich Igrzysk Olimpijskich w 2008. Kilka dni przedtem zadedykowała utwór w Tokio nowo niepodległemu Kosowu, co podobno spowodowało skreślenie jej z programu serbskiego Exit Festival 2008 w lipcu w Nowym Sadzie. Jej wcześniejsze dedykacje tego utworu miały na uwadze m.in. niepodległościowe aspiracje Grenlandii i Wysp Owczych, obecnych zamorskich posiadłości Danii, z kolei zarządcy kolonialnego jej rodzimej Islandii do 1918. W 2010 została laureatką Polar Music Prize, szwedzkiej nagrody przyznawanej za wybitne osiągnięcia w dziedzinie muzyki. Wystąpiła gościnnie w piosence „Surrender” islandzkiej piosenkarki Ólöf Arnalds, znanej głównie z zespołu Múm. W 2018 roku odbyła się dziewiąta trasa koncertowa artystki, Utopia Tour. Kariera aktorska W 1990 zagrała Margit, dziewczynę, której matka została zabita za uprawianie czarów, w opowieści Juniper Tree na podstawie baśni braci Grimm. W 1994 pojawiła się w filmie Prêt-à-Porter. Nagrała także muzykę do filmu Young Americans. W 1999 poproszono ją, by napisała muzykę do filmu Larsa von Triera Tańcząc w ciemnościach, historii czeskiej imigrantki Selmy, która zbiera pieniądze na operację oczu dla swojego syna. Ostatecznie reżyser zaproponował jej, by rozważyła zagranie roli Selmy, którą to propozycję początkowo odrzuciła. Reżyser wówczas zagroził, że zakończy ten projekt, porzucając już przygotowany materiał, więc ostatecznie piosenkarka zgodziła się i wystąpiła w filmie u boku Catherine Deneuve. Później przyznała, że praca ta była tak wycieńczająca fizycznie i psychicznie, że przysięgła, że już nigdy nie wystąpi w filmie. Tymczasem za swoją kreację otrzymała nagrodę aktorską na 53. MFF w Cannes. Natomiast muzyka, która ukazała się na albumie zatytułowanym Selmasongs, nominowana była do Oscara. W 2005 zagrała w Drawing Restraint 9, artystycznym filmie Matthew Barneya, będącego partnerem życiowym Björk. Skomponowała ścieżkę dźwiękową do filmu, o charakterze muzyki awangardowej, która została wydana w tym samym roku pod tym samym tytułem. Utwory na płycie zawierają także odniesienia do klasycznej muzyki japońskiej. Trzy z nich zawierają wirtuozerską grę znanej japońskiej muzyczki Mayumi Miyata na tradycyjnym instrumencie dętym shō. Działalność pozamuzyczna W 1984 wydała autorski tomik poezji pt. „Björk o świętych” (Um Úrnat Frá Björk), który własnoręcznie zilustrowała. Życie prywatne Ma dwoje dzieci, syna Sindriego i córkę Isadorę. Mieszka w Nowym Jorku. W latach 90. wysłał jej paczkę, w której znajdowała się bomba. Kamerą nagrał przygotowania, a później popełnił samobójstwo. Pakunek zdołała przechwycić policja. W konsekwencji wydarzeń wstrząśnięta piosenkarka postanowiła wyprowadzić się z Londynu i zamieszkać w Hiszpanii. Dyskografia Albumy studyjne Ścieżki dźwiękowe Kompilacje Albumy remiksowe Boxsety Albumy kolaboracyjne Albumy koncertowe Single Wideografia 1994 – Vessel 1998 – Live at Shepherds Bush Empire 1999 – Volumen – USA: złota płyta 2001 – Live in Cambridge 2002 – MTV Unplugged / Live 2002 – Live at Royal Opera House 2002 – Volumen Plus 2002 – Greatest Hits – Volumen 1993–2003 2003 – Inside Björk 2003 – Later with Jools Holland 2003 – Minuscule 2004 – The Inner or Deep Part of an Animal or Plant Structure 2005 – The Medúlla Videos 2012 – Later with Jools Holland 1995–2011 2014 – When Björk Met Attenborough 2014 – Björk: Biophilia Live Filmografia 1982 – Rokk í Reykjavík (Íslenska Kvikmyndasamsteypan), film w reżyserii Friðrika Þóra Friðrikssona. 1983 – Nýtt Líf (Nýtt Líf ehf.), film w reżyserii Þráinna Bertelssona. 1990 – The Juniper Tree, jako Margit. (Rhino Home Video) 1994 – Prêt-à-Porter, gościnnie jako modelka (ona sama). (Robert Altman) 2000 – Tańcząc w ciemnościach, jako Selma Ježková. (Lars von Trier) 2005 – Drawing Restraint 9, postać jest znana jako „Guest”. (Matthew Barney) 2005 – Screaming Masterpiece, jako ona sama. 2005 – Arakimentari, film dokumentalny o Japończykach, jako ona sama. 2006 – Matthew Barney: No Restraint, film dokumentalny o tworzeniu Drawing Restraint 9, jako ona sama. 2007 – Anna and the Moods, dubbing – Anna Young. Odznaczenia Chevalier Narodowego Orderu Zasługi – Francja, 2001 Zobacz też kultura Islandii Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona Björk Islandzcy kompozytorzy muzyki filmowej Islandzkie wokalistki Laureaci Europejskich Nagród Muzycznych MTV Laureaci MTV Video Music Awards Laureaci Rockbjörnen Laureatki Europejskiej Nagrody Filmowej dla najlepszej aktorki Laureatki nagrody za pierwszoplanową rolę kobiecą na Festiwalu Filmowym w Cannes Muzycy rockowi Wokalistki triphopowe Producenci muzyczni Muzycy dance Urodzeni w 1965 Zdobywcy platynowych płyt Soprany Odznaczeni Orderem Narodowym Zasługi (Francja) Ludzie urodzeni w Reykjavíku Islandzkie aktorki filmowe

656

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pistolet%20maszynowy%20B%C5%82yskawica

Pistolet maszynowy Błyskawica

Błyskawica – pistolet maszynowy opracowany przez inż. Wacława Zawrotnego i Seweryna Wielaniera. Produkowany w warunkach konspiracyjnych w Polsce podczas okupacji niemieckiej. Polska była jedynym okupowanym krajem, w którym produkowano w niewielkich fabrykach i warsztatach broń własnej konstrukcji. Historia konstrukcji W 1942 Wacław Zawrotny zaproponował dowództwu Armii Krajowej opracowanie pistoletu maszynowego dostosowanego do seryjnej produkcji w warunkach konspiracyjnych. Wspólnie z Sewerynem Wielanierem opracowali projekt broni, przy produkcji której można było wykorzystać technologie dostępne w warsztatach rzemieślniczych. Dlatego w Błyskawicy części były łączone za pomocą gwintów hydraulicznych i wkrętów. Opracowując swoją konstrukcję, wzorowali się na najlepszych dostępnych wzorach: pistoletach maszynowych MP40 i Sten. Na pierwszym wzorowano układ broni (magazynek dołączany od dołu i składana kolba), z drugiego zapożyczono konstrukcję mechanizmów. Dokumentacja techniczna została wykonana w okresie od stycznia do kwietnia 1943. Prototyp był gotowy w sierpniu lub wrześniu 1943. Próby prototypu odbyły się w pobliżu Zielonki. Następnie prototyp zaprezentowano komendantowi Kedywu AK płk. Augustowi Emilowi Fieldorfowi. Po skierowaniu pistoletu maszynowego Zawrotnego i Wielaniera do produkcji seryjnej, do końca listopada opracowano pełną dokumentację techniczną. W listopadzie pistolet maszynowy otrzymał nazwę Błyskawica. Pochodziła ona od trzech błyskawic wyciętych na stopce kolby (miały one podobny kształt jak znak firmy Elektrit), który sugerował, że jest to część elektrycznej kuchenki tej firmy. Błyskawice, których części wytwarzano w kilku miejscach w Warszawie, były montowane i przystrzeliwane w produkującym siatki ogrodzeniowe warsztacie Franciszka Makowieckiego ps. Mahomet. Pierwsza partia prototypowa liczyła pięć egzemplarzy. Po testach Kedyw zamówił następne 100, a później jeszcze 300. Do lipca 1944 r. wykonano 600 egzemplarzy, a w momencie wybuchu powstania warszawskiego były gotowe części następnych stu egzemplarzy. W czasie powstania Błyskawice montowano w rusznikarni na ulicy Boduena (ok. 40 szt.). Łącznie wykonano ok. 700 sztuk tego pistoletu maszynowego. Wytworzenie jednego egzemplarza zajmowało do 45 godzin, nie licząc produkcji lufy. W wielu opracowaniach broń tę niepoprawnie określa bądź opisuje się jako niemiecki pistolet maszynowy dla Volkssturmu MP 3008 w odmianie produkcji firmy Blohm und Voss czy niemieckie naśladownictwo stena. Także wiele opracowań (m.in. M. Adamczyk "Pistolet maszynowy PM-63", Warszawa 1972; S. Torecki "1000 słów o broni i balistyce", Warszawa 1982; Z. Mendrygał "Arsenał Bellony", Warszawa 1977 czy "Encyklopedia Techniki Wojskowej", Warszawa 1978) zawiera ilustracje błędnie podpisane jako przedstawiające "Błyskawicę", a także błędne dane dotyczące tej broni. Opis konstrukcji Pistolet maszynowy Błyskawica działał na zasadzie odrzutu zamka swobodnego (strzelanie z zamka otwartego). Zasilanie w naboje z dwurzędowego magazynka pudełkowego o pojemności 32 nabojów, przystawianego od dołu broni (identycznego z magazynkiem Stena). Do zabezpieczenia pistoletu służył samoczynny bezpiecznik spustowy. Przyrządy celownicze stałe, bez możliwości regulacji: celownik przeziernikowy i muszka przyspawana do komory zamkowej. Kolba metalowa składana pod spód broni. Mechanizm spustowy w obudowie pod komorą zamkową, umożliwiający strzelanie wyłącznie seriami. Dzięki względnie dużej wadze zamka i długiej drogi jego ruchu charakteryzował się małą szybkostrzelnością, która pozwalała na oddawanie pojedynczych strzałów. Słabą stroną Błyskawicy był dość niski poziom bezpieczeństwa. Brak zabezpieczenia w przednim położeniu i zabezpieczenie zamkiem przez napięty samoczynny bezpiecznik spustowy groziło przy opuszczeniu broni z napiętym zamkiem samoczynnym jej odpaleniem. Zachowane egzemplarze Literatura z 1985 wymienia cztery zachowane i eksponowane w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie egzemplarze oraz jeden udokumentowany. Wykopany 2 lutego 1948 roku wraz z ekshumowanymi zwłokami kpr. pchor. Mirosława Wojciecha Komarnickiego (kompania "Janusz" Batalionu Harnaś"). Egzemplarz przekazała matka poległego. Broń mocno skorodowana i bez magazynka. Wykopany przy ekshumacji zwłok powstańców na terenie poczty przy ulicy św. Barbary. Egzemplarz 9 lutego 1950 roku przekazał ZBOWiD. Broń bardzo skorodowana i bez osłony lufy. Egzemplarz z serii pięciu egzemplarzy produkcji próbnej przechowywany pierwotnie przez inż. Wielaniera, a w lipcu 1944 ukryty w Józefowie. Odnaleziony w stanie zdekompletowanym w październiku 1973 roku. W porozumieniu z muzeum brakujące elementy dosztukowali wykonawcy broni z okresu okupacji. Zrekonstruowana broń jest eksponowana od 1976 roku. Egzemplarz znaleziony na wysypisku śmieci w Radiowie i przekazany do muzeum przez pracownika MPO Antoniego Kicińskiego. Najlepiej zachowany egzemplarz z brakującym tylko magazynkiem. Egzemplarz, którego fotografia ukazała się w opracowaniu Jaroslava Lugsa dot. ręcznej broni palnej i mylnie podpisana jako niemieckie naśladownictwo brytyjskiego stena. Broń bez magazynka z oznakowaniem "L.W.S." na komorze zamkowej. Ponadto: Jeden egzemplarz od 2018 r. w zbiorach Lubuskiego Muzeum Wojskowego. Odnaleziony na terenie woj. lubuskiego, do muzeum przekazany decyzją sądu. Egzemplarz mocno skorodowany i niekompletny. Najlepiej zachowany, w pełni działający egzemplarz znajduje się Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym Policji. Przypisy Bibliografia Ciepliński Andrzej, Woźniak Ryszard, Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku), Warszawa 1994. Gardner Terry, Chamberlain Peter, Enzyklopädie deutscher Waffen 1939–1945. Handwaffen, Artilleri, Beutwaffen, Sonderwaffen, Stuttgart 2006. PWN Leksykon, Wojsko, wojna, broń, Warszawa 2001. Satora Kazimierz, Produkcja Uzbrojenia w Polskim Ruch Oporu 1939-45, Warszawa 1985. Satora Kazimierz, Podziemne zbrojownie polskie 1939-1944, Warszawa 2001. Żuk Aleksandr, Sprawocznik po striełkowomu orużju. Riewolwery, pistoliety, wintowki, pistoliety – pulemioty, awtomaty, Moskwa 1993 Błyskawica Polskie wynalazki

657

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pistolet%20maszynowy%20Bechowiec

Pistolet maszynowy Bechowiec

Bechowiec – polski pistolet maszynowy opracowany i produkowany przez Henryka Strąpocia i grupę osób z Ostrowca. Produkowany w warunkach konspiracyjnych, od lata 1943 do lipca 1944. Wyprodukowano ok. 11 szt. Pistolety były używane przez żołnierzy Batalionów Chłopskich, od których pochodzi skrót nazwy umieszczonej na broni. Opis konstrukcji Bechowiec-1 posiadał zwartą konstrukcję, małe wymiary i korzystny rozkład mas. W jego konstrukcji zastosowano wiele rozwiązań dość wyrafinowanych w porównaniu z wcześniej produkowanymi pistoletami maszynowymi. Strzelał z zamka zamkniętego, co zwiększało celność ognia pojedynczego. Posiadał bezpiecznik skrzydełkowy, pełniący jednocześnie funkcję przełącznika rodzaju ognia. Pistolet maszynowy Bechowiec posiadał zamek zewnętrzny (podobnie jak w pistoletach samopowtarzalnych czy polskim pistolecie maszynowym PM-63 RAK). Zasada działania automatyki oparta była na odrzucie zamka swobodnego. Dostosowany do naboju pistoletowego 9 × 19 mm Parabellum, a kilka ostatnich egzemplarzy dostosowano do 7,62 × 25 mm naboju pistoletowego Tokariewa. Zasilanie z magazynków pudełkowych, dwurzędowych o pojemności 32 naboi. Przypisy Bibliografia Leszek Erenfeicht, Piotr Krajewski, Bechowiec. Zapomniany polski peem, w: „Strzał” nr 9(65)/2008, s. 24-29. Linki zewnętrzne Opis pistoletu maszynowego Bechowiec na eMWPaedia Opis i historia stworzona przez IrytujacyHistoryk Bechowiec-1 Polskie wynalazki

658

https://pl.wikipedia.org/wiki/Babilonia

Babilonia

Babilonia – starożytne państwo semickie w Mezopotamii, na terenie obecnego Iraku. Osiągnięcia cywilizacyjne Babilonii wywodzone są z wcześniejszych cywilizacji Sumeru i Akadu, w których rozwijały się takie dziedziny kultury i nauki jak: religia, astronomia, astrologia, matematyka, medycyna, architektura i literatura. W ciągu wieków kolejne ludy (Amoryci, Kasyci, Chaldejczycy), które napływały do Babilonii przejmowały jej dziedzictwo i je kontynuowały. Cywilizacja babilońska wywarła znaczący wpływ na Bliski Wschód, a za pośrednictwem hellenizmu na cywilizację zachodnią. Historia Po upadku III dynastii z Ur tereny południowej Mezopotamii uległy podziałowi między poszczególnych amoryckich władców. Państwo starobabilońskie Królestwo Babilonii powstało ok. 1894 r. p.n.e., kiedy szejk jednego z plemion amoryckich, Sumu-abum, przejął kontrolę nad miastem Babilon. Ok. 1880 r. p.n.e. tron objął następca Sumu-abuma, Sumu-la-El, który rozpoczął ekspansję terytorialną zajmując miasto Kisz, jedno z ważniejszych miast Sumeru. Do czasu późniejszych podbojów Hammurabiego, południowa Mezopotamia była podzielona na szereg małych państw rządzonych przez władców o amoryckim rodowodzie. Okres ten charakteryzuje wzmożona rywalizacja oraz krótkotrwałe sojusze jakie tym konfliktom towarzyszyły. Jeden z listów znalezionych w Mari z początku XVIII w. p.n.e. przedstawia tę sytuację następująco: "Nie ma króla, który by sam jeden był najsilniejszy. Dziesięciu lub piętnastu królów idzie za Hammurabim, panem Babilonu. Tyle samo idzie za Rim-Sinem, panem Larsy, tyle samo za Ibal-pi-Elem z Esznunny, tyle samo za Amut-pi-Elem z Qatny, a dwudziestu idzie za Jarim-Limem z Jamhadu" Największy zasięg terytorialny i znaczenie osiągnęła Babilonia w czasie panowania Hammurabiego (1792–1750 p.n.e.), zajmując całą Mezopotamię i dominując gospodarczo i kulturowo w regionie. Państwo średniobabilońskie Zmierzch imperium Hammurabiego przyśpieszyły zmiany etniczne na obszarze Bliskiego Wschodu. W 1595 r. p.n.e. Hetyci pod wodzą Mursilisa I wyruszyli w dół doliną Eufratu docierając do Babilonu i kładąc kres panującej tam dynastii. Próżnia jaka powstała w Babilonii po wycofaniu się najeźdźców umożliwiła Kasytom opanowanie kraju, którzy ok. 1595 r. p.n.e. zostali nowymi władcami Babilonii. Dość szybko zasymilowali się z miejscową ludnością, przyjmując język i kulturę Babilończyków, chociaż zachowali pewne elementy odrębne jak imiona władców i bóstw, oraz dynastię będącą osobną kastą. Okres panowania dynastii kasyckiej, zwany okresem średniobabilońskim, trwał prawie czterysta lat (1530–1170 p.n.e.). Kasyci zostali osłabieni w walkach z Asyryjczykami, a następnie ostatecznie pokonani przez Elamitów. Ok. XII w. p.n.e. Babilonia stała się celem migracji dwóch semickich ludów Aramejczyków i Chaldejczyków. Okres przejściowy Panowanie Nabuchodonozora I z II dynastii z Isin na krótko przywróciło potęgę Babilonii. Po jego śmierci kraj pogrążył się w wiekach ciemnych ubogich w źródła pisane. W latach 729–627 p.n.e. Babilonia była częścią składową monarchii asyryjskiej. Tiglat-Pileser III i Salmanasar V próbowali polityki unii personalnej między dwoma krajami, jednak anty-asyryjskie nastawienie części Babilończyków i konfrontacyjna polityka Chaldejczyków zakończyły się wieloletnimi walkami z Marduk-apal-iddiną II. Sennacheryb po odzyskaniu Babilonu w 703 r. p.n.e. wyznaczył Babilończyka Bel-ibniego, a po nim swojego syna Aszur-nadin-szumiego na króla Babilonu co też zakończyło się niepowodzeniem i ciągłymi buntami, wspieranymi przez Elamitów. Państwo nowobabilońskie W IX w. p.n.e. Babilonia popadła w zależność od Asyrii, której władcy wielokrotnie łupili tę bogatą krainę. W roku 626 p.n.e. Babilon zrzucił jarzmo asyryjskie i powstało państwo nowobabilońskie rządzone przez chaldejskiego króla Nabopolassara. W 609 p.n.e. odrodzona Babilonia (tzw. państwo nowobabilońskie) zniszczyła wraz z Medami królestwo asyryjskie. Największy rozwój Babilonii miał miejsce za panowania króla Nabuchodonozora II (604–562 p.n.e.). Jeszcze jako następca tronu Nabuchodonozor pobił wojska egipskie, broniące leżącej nad Eufratem twierdzy Karkemisz w Syrii (607–605 p.n.e.), zapewniając tym samym panowanie Babilonu nad Syrią i Fenicją. Za jego panowania prawie wszystkie terytoria należące do Asyrii zostały wtedy włączone do Babilonii, to jest Mezopotamia, Syria, Palestyna i część Anatolii. Zorganizował on też kilka wypraw wojennych dla podbicia Egiptu, czego nie udało mu się jednakże dokonać. Dużą w tym przeszkodą był opór fenickich miast-państw, szczególnie miasta Tyru na wybrzeżu śródziemnomorskim oraz państwa Judy. Po dwóch powstaniach w Judzie, Nabuchodonozor II w 587 p.n.e., po zdobyciu Jerozolimy w wyniku 16-miesięcznego oblężenia, kazał to miasto zrównać z ziemią, stracić wszystkich wziętych do niewoli żołnierzy żydowskich, a pozostałą ludność przesiedlić do Babilonu, co znane jest w historii jako "niewola babilońska". Za panowania Nabuchodonozora II odbudowano z rozmachem stolicę Babilon. W mieście postawiono wiele imponujących budowli m.in. zespół pałaców królewskich, monumentalną bramę Isztar oraz świątynię (ziggurat) w kształcie piramidy, którą legenda kojarzy z biblijną wieżą Babel. W państwie rozkwitały nauka i kultura. Państwo nowobabilońskie nie istniało jednak długo. Panująca dynastia królewska została w roku 556 p.n.e. obalona wskutek przewrotu pałacowego (ostatnim królem był Nabonid), a już w 539 p.n.e. Babilonia dostała się we władanie króla Persji Cyrusa II Wielkiego (558–529 p.n.e.) i stała się na 200 lat prowincją Persji. Samo miasto Babilon zostało w następnym roku zniszczone przez pożary, w których poniosły śmierć setki mieszkańców, a tamtejsze "wiszące ogrody" zostały strawione bezpowrotnie przez ogień. Po śmierci perskiego władcy, Dariusza, miasto Babilon zbuntowało się, satrapę Zopyrosa zabito. Następca Dariusza, Kserkses I, za pośrednictwem Megabyzosa zdobył zbuntowane miasto, ograbił je, obłożył wysokimi podatkami. Następnie odłączył Syrię od Babilonii, którą włączył do Asyrii i w ten sposób Babilonia przestała być samodzielną satrapią, utraciła nawet swoją nazwę, którą od roku 482 p.n.e. zakazano używać. Żołnierzy wcielono do armii perskiej i określano ich Chaldejczykami. Odtąd Babilonia była obciążona najwyższą daniną w całym imperium: 1000 talentów srebra, zaopatrywanie w żywność królewskiego dworu przez cztery miesiące. Została również upokorzona poprzez dostarczenie 500 chłopców, których wykastrowano. Religia Babilonii Religia babilońska miała charakter politeistyczny. Wiele elementów zaczerpnęła z religii sumeryjskiej, którą wzbogaciła o własny element semicki. Pierwotnie kult polegał na oddawaniu czci bogom płodności, z czasem obrzędy religijne urozmaiciły się. Praktyki religijne polegały głównie na składaniu ofiar. Kapłani zajmowali się astronomią i astrologią. Układali horoskopy, przepowiadali bieg całego życia ludzkiego, oraz wróżyli z wątroby owcy albo z wody i oliwy, zmieszanych w jednym pucharze. Bogami religii babilońskiej, opartej na tradycjach Sumeru i Akadu, były siły przyrody: burza, słońce, księżyc. Bogowie ci stali się później bóstwami opiekuńczymi miast. Za najwyższe bóstwo i przyczynę istnienia uważano pierwotnie boga Anu, z wyobrażeniem którego najczęściej łączono Enlila, pierwotnie boga powietrza. Jest on ojcem króla. Syn jego to bóg morza Ea, dobrotliwy opiekun ludzi. Z księżycem utożsamiano Sina, synem tegoż był Szamasz, bóg słońca i sprawiedliwości, córką Isztar, bogini wojny, radości, miłości (emocjonalnej i fizycznej) i płodności. Isztar jako Gwiazda Poranna jest istotą żeńską, zaś jako Gwiazda Wieczorna męską. Do naczelnego panteonu należał także bóg wojny Ninurta oraz Nergal i Ereszkigal, bóstwa świata umarłych. Opiekunem miasta Babilon i państwa babilońskiego był Marduk, uważany za syna Ea. Synem Marduka był Nabu, bóg pisarzy, którego główny ośrodek kultu mieścił się w Borsippa. Babilończycy wyobrażali sobie Ziemię jako nieruchomą i umiejscowioną w środku wszechświata. Środek świata miał znajdować się w Babilonie. Wypukły kształt Ziemi miał rozgraniczać znajdujące się w jej wnętrzu pałac zmarłych i podziemny ocean od sklepienia niebieskiego w postaci klosza, po którym Słońce odbywało swoją wędrówkę w dzień, a Księżyc, gwiazdy i planety nocą. Babilończycy, jako pierwsi, wprowadzili podział roku na tygodnie. Babilończycy przejęli od Sumerów identyfikację planet z bóstwami. Jowisz był identyfikowany z Mardukiem, Wenus z boginią Isztar, Merkury z Nabu, Mars z Nergalem, a Saturn z Ninurtą. Pismo i literatura Pismo babilońskie jest pismem klinowym. Fundamentalnych odkryć w dziedzinie odczytywania pisma asyryjsko-babilońskiego dokonał Hincks w 1847 roku. Porównując wersję perską i babilońską z Persopolis zidentyfikował 18 znaków babilońskich i wykazał, że istniało kilka sposobów zapisywania tego samego znaku. Sylabizm został ogólnie uznany. W 1850 roku odkrył, że niektóre znaki pisano fonetycznie albo ideograficznie. Badania posunęły się, lecz decydujący krok uczynił Rawlinson. Dysponując inskrypcjami z Persepolis i z Naghsz-e Rostam, a także z Behistunu (trzecia wersja zapisana w języku babilońskim została przez niego skopiowana w 1847) dzięki porównaniu z tekstem perskim odczytał 80 słów babilońskich i ustalił wartość ponad 100 znaków. Określił wartość polifoniczną znaków, jak również homofony każdej wartości sylabicznej. w systemie babilońskim każdy znak może mieć wiele wartości sylabicznych. Podobnie jak w egipskich hieroglifach należy odróżnić trzy rodzaje pisma: pojedyncze pismo zgłoskowe, jako stopień wstępny, pismo suzyjskie (nazwa od prowincji i miasta Suzy) i właściwe babilońskie. To ostatnie spotykane jest w wielu inskrypcjach. Pismo to zostało wynalezione przez Sumerów. Najstarsze jego pomniki znalezione w ruinach kraju pochodzą z początków III tysiąclecia p.n.e. Są to gliniane tabliczki, na których wyryto zapiski z życia codziennego (rachunki, umowy itp.), liczne teksty hymnów religijnych, formuły zaklęć i mity. Z okresu państwa nowoasyryjskiego pochodzi olbrzymia biblioteka króla Assurbanipala, która zachowała się w ruinach Niniwy i składa się z blisko 20 000 fragmentów tabliczek glinianych, a treścią sięga czasów Hammurabiego. Najwspanialszym pomnikiem literatury jest epos o Gilgameszu. Nauka W Babilonii rozwijała się szczególnie medycyna i matematyka. Odkryte zostało twierdzenie o trójkącie prostokątnym, które obecnie znane jest jako twierdzenie Pitagorasa. Aproksymowali wartość π jako 3, choć aproksymacja Egipcjan była dokładniejsza. Zobacz też lista królów babilońskich sztuka babilońska kalendarz babiloński Karduniasz An = Anum Przypisy Bibliografia Treść na podstawie Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna Gutenberga (z początków XX wieku); może wymagać aktualizacji. Garelli P., Asyriologia. Odkrywanie Wschodu Starożytnego, tłum. M.Korotaj, Warszawa 1998. Olmstead A. T., Dzieje imperium perskiego, Warszawa 1974. Saggs W.H.F., Wielkość i upadek Babilonii, Warszawa 1973. Stępień Marek, Kodeks Hammurabiego, Wydawnictwo ALFA, Warszawa 2000. Babilonia Państwa starożytne Kultury ze standardowej próby etnograficznej

660

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bumerang

Bumerang

Bumerang – rodzaj ręcznie miotanego pocisku, stosowanego zarówno do polowań, jak i do walki. Obecnie służy także rywalizacji i rozrywce sportowej. Jego zasięg nie przekracza zwykle 150 m i jest zależny od typu i ciężaru bumerangu oraz siły i techniki rzucającego. Używana przez Aborygenów nazwa brzmi boo-mar-rang, czyli kij, który wraca. Powszechnie uważa się, że bumerangi zawsze wracają do rzucającego, w rzeczywistości dotyczy to tylko niektórych odmian tego narzędzia. Użycie bumerangów jest powszechnie kojarzone z australijskimi Aborygenami, ale tego typu broń była znana i używana także w innych kulturach, między innymi w Europie (np. u dawnych Germanów), Starożytnym Egipcie, pd.-wsch. Azji oraz Ameryce Śr. i Pn.. Aborygeni jako jedyni używali specjalnych lekkich bumerangów powracających do rzucającego. Tradycyjne bumerangi robione były zazwyczaj z drewna i miały kształt zbliżony nieco do owocu banana – stopień zakrzywienia wahał się zwykle od nieznacznego zagięcia aż do kąta prostego. Obecnie bumerangi wytwarzane są z różnorodnych materiałów, używane są do zabawy, sportu, rekreacji i mają bardzo różne kształty (np. trzy- czy czteroramienne krzyże). Najstarszy zachowany bumerang na świecie odkryto w 1985 w Polsce, w Jaskini Obłazowej. Jest on 71-centymetrowy, wykonany z ciosu mamuta i waży ok. 800 gramów, a jego wiek szacuje się na około 23-30 tys. lat. Ludzie, którzy go wykonali, byli związani z kulturami z morawskiego Pavlova, gdzie także odnaleziono bumerangi jednak wykonane z drewna. Także najstarszy zachowany bumerang z Australii wykonano z drewna, a jego wiek określa się na 10 tysięcy lat. Jako pierwszy narzędzie to opisał w 1770 roku uczestnik wyprawy Jamesa Cooka Joseph Banks. Dane techniczne materiał: ciosy mamuta, drewno (czarna akacja, sandałowiec, drzewo mangrowe, kazuaryna) współczesne tworzywa (np. włókna węglowe) rozpiętość ramion: zwykle do 75 cm (wyjątkowo do 2 m) masa od 70 do 700 (800 gramów waży najstarszy znany bumerang z Jaskini Obłazowej) Sposób rzucania Bumerang rzuca się trzymając go pionowo, lub ewentualnie lekko przechylony w prawo (wbrew powszechnej opinii, że bumerangiem rzuca się poziomo, „na płask”). Celuje się na wprost, na przykład w jakiś obiekt. Bumerang rzucony prosto zaczyna lecieć po krzywej, która, jeżeli jest rzucony umiejętnie, zamyka się w okrąg. Bumerang dla osób praworęcznych rzuca się w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, dla leworęcznych – zgodnie. Mechanika lotu Ramiona bumerangu są tak wyprofilowane (profil lotniczy), by jego ruch wirowy wywoływał siłę nośną prostopadłą do płaszczyzny obrotów. Bumerang porusza się również ruchem postępowym, zatem ramię będące chwilowo w górze ma większą prędkość względem powietrza niż ramię dolne. Ponieważ wielkość siły nośnej rośnie z prędkością, to ciąg wytworzony przez górną i dolną część bumerangu nie są jednakowe. Nierównowaga ta skutkuje momentem siły, który wywołuje precesję żyroskopową wirującego bumerangu. Przypisy Bibliografia PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, . Broń miotana Sprzęt sportowy

188491

https://pl.wikipedia.org/wiki/Grand%20Prix%20Wielkiej%20Brytanii%202005

Grand Prix Wielkiej Brytanii 2005

Wyniki Grand Prix Wielkiej Brytanii, jedenastej rundy Mistrzostw Świata Formuły 1 w sezonie 2005. Wyniki sesji Sesje Treningowe Kwalifikacje Wyścig Klasyfikacja po wyścigu Kierowcy Konstruktorzy Przypisy Linki zewnętrzne 2005 Wielka Brytania 2005 w Wielkiej Brytanii

661

https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C5%82aszki

Błaszki

Błaszki () – miasto w Polsce, w województwie łódzkim, w powiecie sieradzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Błaszki. Przez miasto przepływa rzeka Trojanówka. Błaszki uzyskały lokację miejską przed 1722. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 2085 mieszkańców. Położenie Błaszki leżą w zachodniej części województwa łódzkiego w powiecie sieradzkim nad Trojanówką. Miasto leży blisko granicy z województwem wielkopolskim. Pod względem historycznym Błaszki położone są w dawnej ziemi sieradzkiej, gdzie stanowiły siedzibę parafii. Historia Najstarszy dokument opisujący Błaszki pochodzi z 1437 roku i dotyczy przyznania beneficjum błaszkowskiego przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Wincentego Kota plebanowi Potworowskiemu. Pierwsza wzmianka z 1386 r. dotyczy plebana z Blascowicz i świadczy o istnieniu tutaj parafii. Fundatorami kościoła byli Błaszkowscy. Formalnym usankcjonowaniem Błaszek jako miejscowości o charakterze targowym było nadanie przez króla Jana Kazimierza 1 marca 1652 przywileju na targi niedzielne. W 1729 r. Błaszki zwane są po raz pierwszy miastem, stanowiły wówczas własność Lipskich h. Grabie i szczyciły się rozwojem rzemiosła, głównie sukiennictwa i garbarstwa. Dalsze ożywienie gospodarcze nastąpiło w czasach Królestwa Polskiego, kiedy powstał kalisko-mazowiecki okręg przemysłowy; rozwijało się głównie tkactwo i szewstwo, obok rzemiosła rozwijał się handel, a o jego roli w mieście świadczy wielki rynek, dziś podzielony na dwa place. Miasto prywatne Królestwa Polskiego, od 1816 położone było w powiecie warckim, obwodzie kaliskim województwa kaliskiego. W 1926 do miasta włączono wieś Janówka, osadę Błaszki Poduchowne, kolonię Lubanów, osadę Lubanów, kolonię Borysławice-Chrzanowice, kolonię Borysławice Czynszowe i osadę Topielec. Przed II wojną światową Błaszki liczyły 5700 mieszkańców, z czego prawie 50% stanowili Żydzi, wymordowani później przez Niemców. W Błaszkach istniały przed wybuchem wojny dwa cmentarze żydowskie. Zarówno starszy, jak i nowszy zostały zniszczone podczas wojny. Po wojnie starszy został zajęty pod pole orne, zaś nowszy pod zabudowę przemysłową. Podczas II wojny światowej administracja niemiecka zmieniła nazwę miasta na Schwarzau. Miasto zostało zajęte 21 stycznia 1945 roku przez żołnierzy radzieckich 33 Armii gen. pułk. W. Cwietajewa. Podczas walk poległo 4 czołgistów. Po wojnie rozwinął się tu przemysł skórzany i usługi dla rolnictwa. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa sieradzkiego, wcześniej do województwa poznańskiego i powiatu kaliskiego. Ludność w XIX wieku Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Tom I podaje: „W 1827 r. było tu 91 dm. i 1361 mieszkańców. W 1859 roku było 2854 mk., 178 dm. W 1876 roku było tu 3760 mk.” Biorąc pod uwagę te dane, stwierdza się, iż od roku 1827 do 1876 liczba ludności Błaszek zwiększyła się trzykrotnie. Przyczyną była napływająca do miasta ludność żydowska, a także eksplozja demograficzna wśród Żydów. Tempo przyrostu liczby ludności było wielkie biorąc pod uwagę, że w 1939 roku liczba ludności wynosiła około 5500. W tym połowa z niej stanowiła ludność żydowska. Nazwa miasta Pochodzenie nazwy „Błaszki” trudno określić. Jedni wyprowadzają ją od nazwy „Błażek”, inni od formy „Błażkowice” (z 1386 r.). Natomiast od 1415 r. jest notowana nazwa „Blaschki”. Demografia Piramida wieku mieszkańców Błaszek w 2014 roku. Zabytki Dworzec PKP Błaszki,z pocz. XX w., widok od frontu, gm. Błaszki, pow.sieradzki.JPG kościół św. Anny, murowany, późnobarokowy, wzniesiony w latach 1779–1789 z fundacji Lipskich, w kościele nagrobek gen. Józefa Lipskiego, ; kilka domów mieszczańskich z przełomu XVIII/XIX w. przy dawnym rynku; Dom Społeczny Towarzystwa Spółdzielczego „Błaszkowianka”, murowany, wzniesiony w latach 1916–1917 według projektu Sylwestra Pajzderskiego; obecnie dom mieszkalny; dworzec stacji Kolei Warszawsko-Kaliskiej w pobliskich Maciszewicach, murowany, ok. 1902; cmentarz rzymskokatolicki parafii św. Anny, na cmentarzu m.in. kaplica grobowa Poraj-Biernackich i Błeszczyńskich herbu Suchekomnaty; żeliwny nagrobek Stefana Walewskiego; grób Macieja Piaszczyńskiego (l. 45 – zginął 23 VIII 1863), powstańca styczniowego z oddziału ppor. Bąkowskiego, który poległ pod Równą koło Błaszek; grobowiec Żelisławskich herbu Pilawa, w nim prochy ucznia gimnazjum Wacława Pilawy Żelisławskiego (lat 18), ułana 2 pułku poległego w wojnie z bolszewikami w dniu 4 VIII 1920 w Nowej Wsi pod Ostołęką. Na tym samym grobowcu tablica epitafijna brata Wacława, generała brygady Kazimierza Pilawa-Żelisławskiego, zamordowanego w Katyniu i kapitana Witolda Pilawa-Żelisławskiego, który zginął w 1943 w Oranienburgu. Na cmentarzu w Błaszkach spoczęli lub zostali upamiętnieni symbolicznie także: Zygumnt Pilawa – Żelisławskii (lat 46, zm. 1911 we wsi Adamki) – obywatel ziemski; Jerzy Bratek – Kozłowski „Kastor” (ur. 1923 w majątku Kociołki – zginął 6 maja 1944 w czasie akcji „Stamm” w Warszawie) – podchorąży II plutonu Szarych Szeregów; Tadeusz Kochanowski (lat 64, zm. 1897) – właściciel dóbr Żelisław Marcyanna ze Swinarskich Kochanowska (lat 58, zm. 1897) – żona Tadeusza; Józef Węgierski (1852 – 1950) – właściciel dóbr Brończyn i Kornelia z Mniewskich Węgierska (1903 – 1963). Według rejestru zabytków NID na listę zabytków wpisane są obiekty: kościół parafialny pw. św. Anny, 1770, nr rej.: 415/A z 3.06.1954 dom społeczny „Błaszkowianka”, XIX/XX w., nr rej.: 13 z 24.08.1977 oraz 285/A z 24.10.1994 łaźnia miejska, pocz. XX w., nr rej.: 12 z 24.08.1977oraz 286/A z 24.10.1994 dworzec PKP, pocz. XX w., nr rej.: 355 z 5.01.1988 Gospodarka W mieście znajduje się drobny przemysł obuwniczy, meblarski, ceramiczny i spożywczy. Na terenie miasta i gminy znajdują się gospodarstwa szklarniowe. Transport W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie: droga krajowa nr 12: kierunek Łęknica – Kalisz – Błaszki – Lublin – Dorohusk droga wojewódzka nr 449: kierunek Grabów nad Prosną droga wojewódzka nr 710: kierunek Warta-Łódź W odległości 5 km od miasta przebiega linia kolejowa nr 14 Łódź Kaliska – Forst. Kultura Animatorem życia kulturalnego w mieście jest Centrum Kultury w Błaszkach. Skupia ono wiele zespołów i grup artystycznych m.in. Zespół Tańca Nowoczesnego „Authentic”, Miejska Orkiestra Dęta. CK organizuje zajęcia teatralne i muzyczne, a także zajęcia z zakresu tańca. Istnieje pracownia muzyczna, plastyczna, czy nowocześnie wyposażona pracownia komputerowa. W mieście istnieje także Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy, która posiada w swych zasobach największe dzieła literatury polskiej i światowej oraz udostępnia liczne czasopisma i książki w czytelni. Na terenie miasta działa 44 Błaszkowska Drużyna Harcerska „Parasol” im. pchor Jerzego-Bratek Kozłowskiego ps. „Kastor” działająca przy Szkole Podstawowej im. Stanisława Staszica. Zrzesza około 40 harcerzy i harcerek w wieku od 12 do 17 roku życia z terenu gminy i miasta. Oświata W Błaszkach dzieci i młodzież mogą się kształcić w zakresie przedszkolnym, podstawowym, i średnim. W mieście istnieje Przedszkole Samorządowe, Szkoła Podstawowa im. Stanisława Staszica, i Liceum Ogólnokształcące im. Wojska Polskiego w Błaszkach. Sport W mieście działa Klub Sportowy Piast Błaszki, istnieją sale gimnastyczne oraz stadion sportowy. W klubie grali: Marcin Kaczmarek (Widzew Łódź) Mariusz Gostyński (Warta Sieradz) Arek Maciejewski (KKS Kalisz) Mariusz Stępiński (FC Nantes) Wspólnoty wyznaniowe Kościół rzymskokatolicki: parafia św. Anny Świadkowie Jehowy: zbór Błaszki (Sala Królestwa Gzików 8). Zobacz też Nowy cmentarz żydowski w Błaszkach Stary cmentarz żydowski w Błaszkach Synagoga w Błaszkach Wysoczyzna Złoczewska Przypisy Linki zewnętrzne (1880) (1900) Historia Żydów w Błaszkach na portalu Wirtualny Sztetl Franciszek Buchalski: Błaszki (1934) w bibliotece Polona Miasta prywatne Królestwa Kongresowego (województwo kaliskie) Miasta w województwie łódzkim Miasta w Polsce lokowane w XVIII wieku Ziemia sieradzka

188492

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cruiser%20Mk%20IV

Cruiser Mk IV

Czołg pościgowy Mk IV (A13 Mk II) – brytyjski czołg pościgowy II wojny światowej. Był bezpośrednim następcą czołgu pościgowego Mk III (A13 Mk I). Pierwsze egzemplarze Mk IV były wersjami Mk III wyposażonymi w dodatkowe opancerzenie wieżyczki. Później Mk IVA były budowane z kompletnym dodatkowym pancerzem. Czołg ten był używany we Francji w 1940 roku i na początku wojny w Afryce Północnej, niedługo przed wycofaniem go ze służby. Projekty i rozwój Wielka Brytania zainteresowała się szybkimi czołgami po zapoznaniu się z radzieckim czołgiem BT w trakcie manewrów Armii Czerwonej w 1936 roku. Budowa BT została oparta na rewolucyjnej konstrukcji Amerykanina J. Waltera Christie więc zespołu z Morris Motors został wysłany do Stanów Zjednoczonych, aby zakupić czołg Christie oraz prawa do jego budowy. Czołg został wyprodukowany pod koniec 1936 roku pod nazwą A13E1, lecz jego kadłub okazał się zbyt mały, co doprowadziło do wykonania drugiego prototypu brytyjskiej konstrukcji. A13E2 został skonstruowany tak, aby mógł wykorzystywać wieżyczkę z czołgu pościgowego Mk I (A9) projektu Vickersa. Wieżyczka ta posiadała Armatę 2-Funtową o kalibrze 40 mm oraz współosiowy chłodzony wodą karabin maszynowy Vickers kalibru .303. Zespół napędowy został również zmieniony, koła jezdne nie były sprzężone z napędem, więc czołg ten nie mógł poruszać się jedynie przy użyciu kół. Wykorzystanie lepszych gąsienic z zębatkami napędowymi montowanymi z tyłu pozwoliło w trakcie testów na rozwinięcie prędkości 40 km/h, jednakże później ograniczono prędkość maksymalną czołgu do 30 km/h. Pancerz z A13E2 miał 15 mm, podobnie jak inne przedwojenne szybkie czołgi. A13E3 był finalnym prototypem, który wszedł do produkcji jako, A13 Mk I, czołg pościgowy Mk III w 1939 roku w Nuffield Mechanization and Aero Limited, spółce zależnej od Morris Motors. Zamówiono 65 czołgów z czego co najmniej 30 zostało wykonanych w momencie, gdy Ministerstwo Wojny postanowiło zbudować nowy model z grubszym pancerzem. A13 Mk II, czołg pościgowy Mk IV, miał pancerz o maksymalnej grubości 30 mm oraz fasetowane opancerzenie zamontowane na tyle oraz bokach wieżyczki. Dało to czołgowi o wiele bardziej nowoczesny wygląd. Niektóre czołgi Mk III zostały przebudowane do standardu Mk IV w trakcie produkcji. Karabin maszynowy Vickers kalibru 0,303 był ciągłym źródłem problemów, więc został zastąpiony przez karabin 7,92 mm BESA. Wszystkie brytyjskie czołgi miały być przeprojektowane tak aby od początku 1940 roku móc obsługiwać nową broń. Doprowadziło to do powstania głównej wersji produkcyjnej, A13 Mk IIA, czołgu pościgowego Mk IVA. Kilka egzemplarzy wysłano z BEF do Francji, razem z większością wcześniejszych modeli A13. Nie wiadomo, jak wiele czołgów A13 Mk IVA wybudowano. Liczby różnią się w zależności od źródła. W sumie, do momentu kiedy ich produkcja została zakończona w 1941 roku, wyprodukowano 665 sztuk wersji pościgowej Mark III i Mark IV. English Electric, Leyland i koleje LMS również brały udział w produkcji A13. We Francji A13 nie sprawowały się dobrze, z powodu zbyt szybkiego i pobieżnego przeszkolenia załóg. Wiele czołgów wysłano do Francji w złym stanie, a niektóre były tak nowe, że nie miały jeszcze zainstalowanych istotnych części wyposażenia. A13 radziły sobie znacznie lepiej na pustyniach Afryki Północnej i sprawowały się lepiej w tamtejszych warunkach niż niektóre czołgi innych konstrukcji. Czołgi te były szybkie, odpowiednio uzbrojone i opancerzone przeciw czołgom włoskim i niemieckim. Pozostawały skuteczną bronią do końca 1941 roku, kiedy to nowsze modele Panzer III i Panzer IV z grubszym pancerzem i większymi działami weszły do służby. W Afryce Północnej to armata przeciwpancerna, odpowiadała za większość brytyjskich czołgów utraconych w walce. Niemieckie czołgi, wbrew powszechnemu przekonaniu nie wyrządziły Brytyjczykom wielu strat. A13 Mk III, czołg pościgowy Mk V, był radykalnym odejściem od pierwotnego projektu A13. Był to zupełnie nowy czołg. Kadłub i wieżyczka zostały przeprojektowane, użyto nowego silnika Meadows o 12-tu przeciwległych cylindrach, z chłodnicami umieszczonymi na przedzie kadłuba. Czołg Covenanter był produkowany w dużych ilościach, ale jego wczesne modele cierpiały na ciągłe przegrzewanie się silnika, co ograniczyło jego stosowanie do celów szkoleniowych i obronnych A13 Mk IIA został zastąpiony przez czołg A15 Crusader, który był podobny do Covenantera, ale wykorzystywał oryginalny silnik z A13. Historia produkcji 65 Mk III, wyprodukowano w 1939 roku przez Nuffield (część przekształcono w Mk IV) 225-665 Mk IV i Mk IVA, wyprodukowano pomiędzy latami 1939–1941 przez Nuffield, Leyland, English Electric i LMS. Mk IV CS, nie produkowany masowo Mk V, zaprojektowany przez Koleje LMS, produkowany pod nazwą A13 Cruiser Tank MKV Covenanter Wersje produkcyjne Mk IVA Karabin maszynowy Vickers kalibru 0,303 zastąpiony przez karabin maszynowy Besa, kalibru 7,92 mm. MkIVA posiadał nowe opancerzenia gniazda lufy i był produkowany w kilku fabrykach, w tym przez Koleje LMS. Był to główny model używany na pustyni pomiędzy latami 1940–1942. Mk IV CS Nie produkowano Mk IV w wersji dla wsparcia piechoty. W tym celu, w pułkach A13 wykorzystywano czołgi A9 CS. Historia służby Około 40 sztuk Cruiser Mk IV i Mk IVA służyło we Francji w 1940 roku w 1 Dywizji Pancernej Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego. Większość została porzucona w Calais, a kilka czołgów, które brały aktywny udział w walce zostało zniszczonych przez mające przewagę liczebną niemieckie siły pancerne. Od października 1940 roku czołg pościgowy Mk IVA został wysłany do Afryki Północnej, gdzie był używany ze starszymi A9, czołg pościgowy Mk I i A10 czołg pościgowy Mk II. A13 nigdy nie był dostępny w wystarczających ilościach, więc typowa brygada pancerna składała się z powolnych (10–20 m/h) A9 i A10 oraz szybkich (20–40 m/h) i A13 lekki czołg Mk VI (jako czołg pościgowy). Powodowało to trudności taktyczne i logistyczne, ale A13 był popularny wśród swoich załóg, a jego jedyną wadą był brak pocisków burzących do armaty 2-funtowej. Podobnie jak w przypadku wszystkich czołgów pościgowych, A13 był podatny na ogień ze standardowych karabinów ppanc używanych przez państwa Osi (w przeciwieństwie do czołgu piechoty Matilda II). Jego jedyną obroną przed karabinami ppanc był ostrzał z karabinów maszynowych krótkiego zasięgu. A13 był ogólnie niezawodny, a 2-funtowe działo było wystarczające przeciw wszystkim modelom czołgów Osi produkowanych przed końcem 1941 roku, kiedy to A13 został wycofany ze służby. Zastąpił go czołg A15 Crusader, powiększony model A13 wyposażony w grubszy pancerz. Kampania Francuska 1 Dywizja Pancerna Kampania zachodnio-pustynna (Libia) 1940/41 7 Dywizja Pancerna Dziewięć czołgów Mk IV przechwyconych przez Niemców po bitwie o Francję, zostało ponownie wykorzystanych jako pojazdy dowodzenia dla Panzer Abteilung (FLAMM) 0.100 podczas operacji Barbarossa. Przypisy Bibliografia British Cruiser Tanks Brytyjskie czołgi II wojny światowej

188495

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pr%C4%85%C5%BCki%20moir%C3%A9

Prążki moiré

Prążki moiré (prążki mory) – pewien rodzaj układu prążków powstałego na skutek interferencji (nakładania się) dwóch siatek linii obróconych o pewien kąt lub poddanych deformacji (zniekształconych względem siebie). Ilustracja obok przedstawia przykład prążków moiré. Linie na ekranie komputera mogą być tutaj zastąpione przez nici w jedwabiu moiré czy linie na papierze. Jeżeli jedną siatkę umieścimy na płaskiej powierzchni, a drugą przymocujemy do odkształcanego obiektu, to pojawią się prążki moiré. Ich wzorzec może być bardzo złożony. Ich układ będzie zależał od deformacji badanego obiektu. Obraz prążków po zarejestrowaniu oraz przetworzeniu przez odpowiednie oprogramowanie może pozwolić na niezwykle precyzyjne określenie kształtu badanego przedmiotu, do którego przyłożono siatkę referencyjną. Moiré w metrologii Efekt moiré jest wykorzystywany w budowie przetworników do pomiaru przemieszczeń wykorzystujących optyczny wzorzec inkrementalny w postaci siatki linii prostopadłych do kierunku pomiaru. Dzięki zastosowaniu przeciwwzorca w postaci drugiej siatki obróconej o niewielki kąt, obserwuje się „prążki” przesuwające się w kierunku prostopadłym do kierunku ruchu wzorca. Prążki te pojawiają się w odległościach znacznie większych (rzędu milimetrów) niż 16–100 μm jak na oryginalnej siatce. Umożliwia to zastosowanie do zliczania prążków fotodetektorów o rozmiarach dużo większych niż okres siatki. Dodatkowym cennym efektem jest podniesienie dokładności pomiaru zachodzące w wyniku uśrednienia błędów wykonania siatki z całego pola obserwowanego przez fotodetektor. Moiré w poligrafii Mora w poligrafii, grafice komputerowej, filmie i fotografii to niepożądany efekt, pojawiający się w postaci regularnych punktów lub wzorów, wskutek krzyżowania się układu co najmniej dwu regularnych siatek rastrowych lub wzorów podobnego rodzaju (a także krzyżowania się rastra z układem pikseli bitmapy). W poligrafii mora występuje zawsze przy druku rastrem klasycznym (amplitudowym) co najmniej dwiema farbami drukowymi, czyli w praktyce przy druku, w którym co najmniej dwa rastry nakładają się na siebie. Aby mora ta była jak najmniejsza, kąty rastra obraca się względem siebie. Najlepsze efekty osłabienia mory osiąga się przy obróceniu jednego rastra względem drugiego o 30° – mora przyjmuje wtedy swoją najmniej wyrazistą formę pod postacią układu rozetek. Uciążliwa postać mory powstaje podczas skanowania druków sporządzonych rastrem klasycznym, gdzie na istniejącą drobną morę nakłada się równomierny układ pikseli uzyskanego obrazu bitmapowego. Kolejny zaś wzrost mory następuje później przy tworzeniu z takich skanów obrazu drukowego. W przypadku komputerowych monitorów kineskopowych prążki moiré są praktycznie nie do uniknięcia i najczęściej występują w rogach ekranu. Na monitorach LCD pojawiają się tylko, gdy monitor jest źle wyregulowany lub sygnał zaszumiony. Matematyczny model mory Podejście geometryczne Przyjmijmy, że mamy dwie nakrywające się folie z paskami. Na jednej odległość między środkami kolejnych czarnych pasków to podczas gdy na drugiej wynosi ona przy czym Zauważmy, że jasny prążek pojawi się, gdy przezroczyste paski z jednej folii będą pokrywały się z przezroczystymi paskami z drugiej folii. Pojawi się zaś ciemny, gdy czarne paski najdą na przezroczyste. Startujemy w miejscu, w którym jest środek jasnego prążka. Środek kolejnego jasnego prążka będzie w takiej odległości, w której znów przezroczyste paski będą się pokrywać. Potrzeba do tego, by w pewnej odległości odłożyło się dłuższych pasków i krótszych. Zatem Podejście analityczne Zamiast binarnych (czarnych albo białych) pasków można przyjąć, że natężenie światła przechodzącego przez folię zmienia się jak kwadrat cosinusa. Tym razem odstępy między środkami pasków (a zarazem okresy) to i gdzie (pamiętając, że okres funkcji to π) Natężenie, które przejdzie przez obie folie to iloczyn przejścia przez jedną i drugą folię Ostatni krok bierze się z uśrednienia wyrazów szybkozmiennych. Pojawia się ten sam wynik co w podejściu geometrycznym, Gdzie można zaobserwować morę W świecie rzeczywistym (gdy nachodzą na siebie okresowe struktury), np.: nachodzące na siebie firanki zrobione z gęstej tkaniny, pokrywające się siatki, płoty, w świecie cyfrowym (gdy rozmiar piksela jest porównywalnego rzędu wielkości jak okres wyświetlanej struktury), np. źle przeskalowane pliki graficzne, w fotografii cyfrowej lub na ekranie monitora komputerowego lub telewizora, obraz z ekranu wywietlacza cyfrowego, obraz płotu, obraz tkaniny o regularnym wzorze lub regularnej strukturze. Linki zewnętrzne Usuwanie prążków moiré Demonstracja prążków moiré na okręgach DTP

662

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bras%C3%ADlia

Brasília

Brasília (wym. []) – stolica Brazylii i siedziba rządu Dystryktu Federalnego. Miasto jest położone na Wyżynie Brazylijskiej, w środkowo-zachodniej części kraju. Szacuje się, że Brasilia jest trzecim najbardziej zaludnionym miastem w Brazylii. Brasilia została zaprojektowana i wybudowana przez Lucio Coste, Oscara Niemeyera i Joaquima Cardozo w 1956 roku, w ramach planu przeniesienia stolicy Brazylii do bardziej centralnej lokalizacji. Geografia Położona jest na wysokości ponad 1000 m n.p.m., na rozległym płaskowyżu Wyżyny Brazylijskiej, w środkowej części kraju, około 1000 km od wybrzeża morskiego i starej stolicy Rio de Janeiro. W mieście znajduje się sztuczne jezioro, Jezioro Paranoa. Zostało ono zbudowane w celu zwiększenia dostępnej ilości wody oraz utrzymania wilgotności regionu. Jezioro posiada przystań dla wakeboarderów i windsurferów. W jeziorze można też nurkować, główną atrakcją jest Vila Amaury, wioska znajdująca się pod powierzchnią wody Jeziora Paranoa. Gospodarka Brasília spełnia głównie funkcje administracyjne, ale jest również znaczącym ośrodkiem kulturalnym, transportowym (międzynarodowy port lotniczy, metro od ) i turystycznym. Historia Idea przeniesienia stolicy Brazylii w głąb kraju pojawiła się już na początku XVIII w., ale dopiero w 1955 roku podjęto taką decyzję. Rok później prezydent Kubitschek podpisał akt założycielski. Plan urbanistyczno-architektoniczny miasta stworzyli dwaj brazylijscy architekci Lucio Costa (plan przestrzenny) i Oscar Niemeyer (budynki użyteczności publicznej). W projekcie tym wykorzystano najnowocześniejsze rozwiązania stosowane w urbanistyce i architekturze. Budowa miasta została rozpoczęta w 1956 r., a oficjalna inauguracja stolicy nastąpiła 1960 r. Założenie urbanistyczne miasta na planie nawiązującym do lecącego kondora lub samolotu: na osi dłuższej (wzdłuż skrzydeł) usytuowano dzielnice mieszkaniowe, wzdłuż osi krótszej (korpus) zlokalizowano budowle użyteczności publicznej (kulturalne, handlowe, sportowe, religijne), a na jej początku (głowa) budynki rządowe: Palácio da Alvorada (rezydencja prezydenta Brazylii i jego rodziny), Palácio do Planalto (pałac prezydencki, oficjalne miejsce pracy prezydenta Brazylii), siedzibę parlamentu, sąd najwyższy, katedrę Matki Bożej z Aparecidy, a także ambasady wielu krajów świata, w tym Polski. Architektura Brasilii uznawana jest za przykład arcydzieła modernizmu XX wieku i została wpisana na międzynarodową listę dziedzictwa kultury UNESCO. Architektura stolicy Brazylii charakteryzuje się futurystycznymi budynkami ze stali, szkła, marmuru i betonu, wieżowcami, monumentalnymi alejami, prawie całkowitym brakiem chodników, przejściami podziemnymi pod trasami szybkiego ruchu i rozdziałem poszczególnych stref mieszkalnych, administracyjnych, handlowych, przemysłowych. Przy okazji budowy nowej stolicy stworzono sztuczne jezioro Paranoá (Lago Paranoá) o powierzchni 48 km². Jezioro stało się jedną z atrakcji miasta i miejsc do uprawiania sportu. Dookoła akwenu znajdują się m.in. pałac prezydencki, restauracje, przystanie, a także prywatne wille. To futurystyczne miasto modernizmu zostało zaprojektowane zgodnie z nowatorskimi wówczas ideami Le Corbusiera, Oscara Niemeyera, Lucio Costy, Karty Ateńskiej. Idee modernizmu zakładały konieczność zapewnienia mieszkańcom słońca, przestrzeni i zieleni, a także oddzielenie stref mieszkalnych od stref przemysłowych, administracyjnych i handlowych. Poszczególne budynki są od siebie oddalone i pogrążone w zieleni, w związku z czym poruszanie się po mieście pieszo jest utrudnione. Takie ukształtowanie miasta było jednak planowane i podstawowymi środkami transportu zgodnie z założeniami są autobusy, taksówki i rowery, a także tramwaje i system metra. Ważną rolę pełni także lotnisko i dworzec kolejowy. Ponadto strefy mieszkalne, wśród których dominują bloki o różnej wysokości i standardzie, zostały zaprojektowane jako samowystarczalne jednostki mieszkaniowe, wyposażone w sklepy, przedszkola, apteki, przychodnie oraz skwery i boiska. Dzięki samowystarczalności jednostek mieszkalnych obywatele nie muszą oddalać się od swoich mieszkań ani korzystać z jakichkolwiek środków transportu, aby zaspokoić swe potrzeby, które mogą zrealizować na miejscu. Nową stolicę państwa Brasilię wybudowano w rekordowym tempie trzech i pół roku. Sama budowa była przedsięwzięciem unikalnym i propagandowym w historii Brazylii. Władze podnosiły hasła o konieczności zrealizowania skoku cywilizacyjnego i zobowiązanie do „50 lat rozwoju w 5 lat”, czego symbolem miała stać się Brasilia. Materiały budowlane musiały być transportowane na plac budowy na pustkowiu często samolotami. Modernistyczna i unikalna w skali świata koncepcja Brasilii okazała się kontrowersyjna, jednakże zyskała światową sławę stając się przedmiotem niekończącej się do dziś dyskusji architektów, publicystów i historyków i bywała chwalona, a także krytykowana jako miasto wybudowane wbrew potrzebom człowieka, przyrodzie i prawom ekonomicznym. Niezwykłą, futurystyczną architekturę modernistycznej Brasilii trafnie oddaje zdanie radzieckiego kosmonauty Jurija Gagarina, który odwiedził Brasilię w 1961 roku i stwierdził „Mam wrażenie, że wylądowałem na innej planecie, nie na Ziemi...”. Sami Brazylijczycy zwykli określać swoją stolicę, miasto Brasilię jako fantastyczną wyspę (port. ilha da fantasia). Miasto w kulturze Miasto Brasilia zostało sfotografowane podczas budowy i z okazji uroczystego otwarcia w 1960 roku przez szwajcarskiego artystę fotografa światowej sławy René Burri. Wykonane wtedy przez niego liczne, oryginalne fotografie zarówno czarno-białe jak i kolorowe zdobyły wtedy sławę i uznanie na świecie podobnie jak futurystyczne miasto, które uwiecznił. Miasto Brasilia zostało uwiecznione, ze szczególną uwagą na przedstawienie oryginalnej modernistycznej architektury z różnych perspektyw, we francuskim filmie przygodowym Człowiek z Rio z 1964 roku. Populacja Wykres liczby ludności na podstawie danych zebranych przez Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (w tys.) Miasta partnerskie Miasta partnerskie Brasilii: Abudża, Nigeria Asuncion, Paragwaj Bruksela, Belgia Buenos Aires, Argentyna Chartum, Sudan Gaza, Autonomia Palestyńska Hawana, Kuba Kijów, Ukraina Luksor, Egipt Montevideo, Urugwaj Pretoria, RPA Santiago, Chile Singapur, Singapur Teheran, Iran Waszyngton, Stany Zjednoczone Wiedeń, Austria Xi'an, Chiny Zobacz też Oscar Niemeyer Juscelino Kubitschek Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona miasta Brasilia Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Brazylii Aglomeracje Stolice państw w Ameryce Południowej Miasta w Dystrykcie Federalnym (Brazylia)

188497

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mk%20V%20Covenanter

Mk V Covenanter

Cruiser Mk V "Covenanter" (A13 Mk III) to brytyjski czołg pościgowy z okresu II wojny światowej. Był to pierwszy czołg pościgowy, któremu nadano imię – "Covenanter". Jest to nazwa historycznej frakcji politycznej ze Szkocji. Historia Czołg wywodził się z wcześniejszych konstrukcji czołgów pościgowych wykorzystujących podwozie typu Christie. Były to czołgi Cruiser Mk III (A13) i jego modyfikacja Cruiser Mk IV (A13 Mk II). Czołgi te powstały pod wpływem rosyjskich czołgów BT. Koncepcja czołgu została opracowana wiosną 1939 r. Planowano wykorzystać podwozie czołgu A13 oraz silnik Meadows Flat – 12. Pierwsze zamówienia na czołg złożono jeszcze przed budową i próbami prototypów w kwietniu 1939 r. Pierwszy prototyp rozpoczął próby w Ośrodku Badawczym w Farnborough w maju 1940 r. Wtedy też pojawiły się pierwsze problemy z układem chłodzenia. Gdy czołg skierowano do produkcji dokonano kilku zmian. Zrezygnowano ze spawanego pancerza na rzecz nitowanego oraz zmieniono materiał, z którego budowano koła. Zrezygnowano ze stopu aluminium, a koła wykonano z tłoczonej blachy. Wszystkie te zmiany spowodowały wzrost masy czołgu i obniżenie jego osiągów. Produkcja czołgów w latach 1941-43 wyniosła 1771 (wg innych źródeł 1776 szt.) Użycie Pierwsze seryjne czołgi trafiły latem 1941 r. do brytyjskiej 1 DPanc, a później do formującej się 9 DPanc. Czołgi ze względu na ciągłe problemy z systemem chłodzenia nigdy nie były używane bojowo. Służyły tylko do szkolenia. Nie trafiły one również do Afryki poza 4 egzemplarzami, które wysłano w celach doświadczalnych. Czołgi Covenanter były na wyposażeniu PSZ w Wielkiej Brytanii. Pojazdy te znajdowały się w latach 1942-43 na uzbrojeniu 16 Brygady Pancernej (wcześniej 16 Brygada Czołgów) oraz 10 Brygady Kawalerii Pancernej 1 Dywizji Pancernej. Czołgi były używane tylko do szkolenia. Maksymalny stan został osiągnięty w połowie 1943 r. i było to około 200 czołgów. Czołgi zostały wycofane do końca 1943 r. Modele produkcyjne Covenanter Mk. I (Cruiser Mk. V) – pierwszy model produkcyjny, dopiero po wprowadzeniu tych czołgów do służby zorientowano się, że system chłodniczy zamontowany przy nowym, niższym silniku nie działa prawidłowo, część przebudowano na Covenanter II, zbudowano 353 wozy. Covenanter Mk. II (Cruiser Mk. V*) – dodatkowa chłodnica olejowa zamontowana na chłodnicy, zbudowano 101 czołgów. Covenanter Mk. III (Cruiser Mk V**) – nowe chłodnice olejowe dodane po obu stronach silnika, nowy typ sprzęgła, nowe filtry powietrza, model produkowany najliczniej, zbudowano 954 sztuki. Covenanter Mk. IV – jak Mk II, ale ze sprzęgłem Mk III, wyprodukowano 366 wozów. "Covenanter" Mk.II CS - modyfikacja polega na montaż 3" (76,2 mm) haubicy zamiast armaty 2-funtowowej, przekształcono kilka pojazdów. Covenanter" Mk.III CS - wersja seryjnego Mk.III uzbrojonego w haubicę 3". Covenanter" Mk.IV CS - wersja seryjnego Mk.IV uzbrojonego w haubicę 3". Wszystkie wersje posiadały odmianę CS (czołgi wsparcia) uzbrojoną w haubicę 76,2 mm. Na podwoziu czołgu Covenanter powstał czołg mostowy Covenanter Bridgelayer. Produkcja wynosiła nie mniej niż 79 pojazdów. Pojazdy były użytkowane również przez Nową Zelandię (4 szt.) i Australię (nie mniej niż 8 szt.) oraz Polskę (3 szt. w 1 Dywizji Pancernej). Linki zewnętrzne Historia rozwoju, dane techniczne oraz zdjęcia pojazdu - język rosyjski Bibliografia Janusz Ledwoch, Janusz Solarz Czołgi brytyjskie 1939 – 45 Warszawa 1994 Brytyjskie czołgi II wojny światowej

663

https://pl.wikipedia.org/wiki/Brzytwa%20Ockhama

Brzytwa Ockhama

Brzytwa Ockhama (nazywana także zasadą ekonomii myślenia) – zasada, zgodnie z którą w wyjaśnianiu zjawisk należy dążyć do prostoty, wybierając takie wyjaśnienia, które opierają się na jak najmniejszej liczbie pojęć i założeń. Tradycyjnie wiązana jest z nazwiskiem Williama Ockhama. W metodzie naukowej brzytwa Ockhama ma znaczenie heurystyczne, tzn. jest użyteczną normą postępowania, wspomagającą tworzenie modeli teoretycznych zjawisk oraz ogólną wskazówką pozwalającą ocenić prawdopodobieństwo tego, która z dostępnych teorii naukowych może okazać się bliższa rzeczywistości w przyszłości. Nie ma jednak zastosowania do oceniania prawdziwości hipotez. Historia i sformułowania Najbardziej znane sformułowanie tej zasady „Nie należy mnożyć bytów ponad potrzebę” (Entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem) nie pochodzi od Ockhama, lecz od siedemnastowiecznego niemieckiego filozofa Johannesa Clauberga. Określenie takiej zasady jako brzytwy Ockhama (Novacula Occami et Nominalium) pojawia się po raz pierwszy u XVII-wiecznego filozofa i teologa Libertusa Fromondusa. Zasady ekonomii myślenia formułowano już w starożytności (Platon w Parmenidesie, Arystoteles w Fizyce) oraz w filozofii średniowiecznej (Bonawentura i Jan Duns Szkot). Ockham zradykalizował jednak te twierdzenia i uczynił istotnym elementem swojej filozofii. Zgodnie z filozofią Ockhama wielość traktowana jest jako niekonieczna, dlatego wymaga wyjaśnienia. Nie należy wprowadzać nowych pojęć, kategorii czy bytów, jeśli nie jest to uzasadnione poprzez rozum, doświadczenie lub Pismo Święte. Zasada ta miała być narzędziem pozwalającym na krytykę nadmiernie rozbudowanych, spekulatywnych systemów średniowiecznej scholastyki. W XVII wieku brzytwa Ockhama została oddzielona od swego średniowiecznego kontekstu i jako zasada ekonomii myślenia stała się podstawą nowożytnej metodologii nauki. Zgodnie z tym ujęciem nie należy wprowadzać nowych pojęć i założeń, jeśli nie ma się ku temu mocnych podstaw, a najprostsze rozwiązania teoretyczne, przyjmujące najmniejszą liczbę założeń, uważane są za najlepsze. Zobacz też Bóg luk brzytwa Hanlona Przypisy Bibliografia Filozofia nauki Metodologia nauki Sceptycyzm naukowy Filozofia średniowieczna

664

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bonseki

Bonseki

– (1) kamień służący do tworzenia krajobrazu na tacy, (2) miniaturowy krajobraz z białego piasku, kamyków i niewielkich odłamków skalnych, utworzony na pokrytej czarną laką tacy. Opis Tace do bonseki są płaskie prostokątne lub owalne z niskimi krawędziami. Do tworzenia pejzażu używa się delikatnych, niewielkich narzędzi, jak: pióra, małe miotełki, łopatki, sitka, pałeczki. Te trójwymiarowe obrazy często przedstawiają sceny ogrodów, gór i wybrzeży morskich z miniaturowymi strukturami. Skały mogą reprezentować góry, skaliste wyspy lub linie brzegowe. Drobny piasek przypomina fale oceanu, gdy rozbijają wodę o skały. Miniaturowe konstrukcje mostów, świątyń czy domów są zwykle malowane miedzią. Sceny bonseki mają być tymczasowe, ale czasami można je zachować za pomocą specjalnych metod. Zachowana przy pomocy specjalnej techniki scena bonseki nazywana jest bonga lub suna-e. Historia Niewiele wiadomo o początkach tej sztuki, ale rzekomo cesarz Tenmu (631–686), używał tej techniki do opisywania krajobrazów i obiektów przyrodniczych. Uważa się także, że kilka ogrodów w Kioto zostało zaprojektowanych według założeń bonseki. Esej z 1300 roku autorstwa japońskiego mnicha zen Kokana Shirena (1278–1346) pt.: „Proza rymowana o miniaturowym ogrodzie krajobrazowym” opowiada o zasadach bonseki i architektury ogrodowej. Od okresu Muromachi (1336–1573) rzeźbienie pejzaży bonseki rozwijało się na równi z ceremonialnym przyrządzaniem i piciem zielonej herbaty (cha-no-yu) i układaniem ikebany. Stało się popularną formą sztuki arystokracji za panowania sioguna Yoshimasy Ashikagi (1435–1490). Tworzeniu bonseki poświęcał się Sen no Rikyū (1522–1591), mistrz cha-no-yu. W okresie Edo (1603–1868) ta forma sztuki rozkwitła jeszcze bardziej dzięki większej liczbie szkół dla dam dworu siogunatu. Napływ wpływów zachodnich po restauracji Meiji (1868) spowodował spadek zainteresowania tą sztuką. W ostatnich latach bonseki przeżywa pewne odrodzenie. Galeria Przypisy Linki zewnętrzne Pokaz tworzenia bonseki (wideo 5′) Poaz szkoły Hosokawa (wideo 10′ Ogrodnictwo japońskie

665

https://pl.wikipedia.org/wiki/Br%C4%85zy

Brązy

Brązy – stopy miedzi z cyną lub innymi metalami i ewentualnie innymi pierwiastkami, w których zawartość miedzi wynosi 80–90% wagowych (stopy miedzi, które nie noszą nazwy „brąz”, to mosiądze – stopy miedzi i cynku – oraz miedzionikiel – stop miedzi z niklem). Składy brązów specyfikuje Polska Norma PN-xx/H-87050. Brąz w starożytności Nazwa brąz wywodzi się od łacińskiego słowa aes brundusinum tzn. kruszec brundyzyjski, ponieważ to właśnie Brundisium (współcześnie Brindisi) wyspecjalizowało się w obróbce tego stopu. W starożytności brąz był stopem miedzi w stosunku 90% miedzi do 10% cyny, używanym do wytwarzania przedmiotów codziennego użytku, lub w proporcji 86% miedzi do 14% cyny do wytwarzania ozdób. Starożytni Egipcjanie wytwarzali brąz w stosunku 91% miedzi do 9% cyny już około 3000 lat p.n.e, a następnie zaczęto produkować trzy rodzaje brązu: 1. nadający się do kucia na zimno (miedź z dodatkiem cyny 5%); 2. brąz narzędziowy (miedź z dodatkiem cyny 10%); 3. brąz najtwardszy, do wyrabiania ozdób (miedź z dodatkiem cyny 15%). Czyste metale są słabe. Ich granica plastyczności wynosi ok. 70 kg/cm². Do miedzi dodawano cynę w celu uzyskania jej wzmocnienia w procesie zwanym utwardzaniem roztworowym i ułatwienie odlewania, ponieważ stopy miały mniejszą temperaturę topnienia. Główne złoża miedzi występowały w zachodniej Anatolii, na terenach kaukaskich, na Cyprze i Krecie, na Płw. Iberyjskim i Bałkańskim, na Wyspach Brytyjskich, w Alpach. Cyna występowała w zachodniej Anatolii, w Banacie, nad Soławą, na Kaukazie i Wyspach Brytyjskich. Na terenie Europy miedź eksploatowano ze złóż dostępnych na powierzchni lub prymitywnymi metodami górniczymi. By wydobyć miedź, drążono lej w podłożu skalistym. Wyjątkiem są stokowe wychodnie żył, gdzie w głąb stoku drążono skośne lub poziome sztolnie. Po wydobyciu ruda była poddawana wstępnej obróbce na miejscu (sortowanie, wstępne oczyszczanie, rozcieranie na małe kawałki). Bezwartościowych domieszek pozbywano się, płucząc rozdrobnioną rudę w drewnianych nieckach. Następnie rudę prażono i wytapiano w dymarkach. Cynę uzyskiwano najczęściej z aluwialnych rozsypisk. Kolejne etapy produkcji – wytwarzanie przedmiotów brązowych – odbywały się poza miejscem wydobycia. Przedmioty z brązu odlewano, wlewając stop do form kamiennych, a także stosowano technikę na wosk tracony; znano także obróbkę plastyczną w postaci kucia, wyciągania, trybowania i cyzelowania. Pełny proces wytwarzania przedmiotów z brązu był domeną specjalistów. Umiejętności starożytnych metalurgów oraz ekonomiczne i symboliczne znaczenie ich wytworów nadawały im szczególny status, co wyraża się występowaniem na cmentarzyskach pochówków wyposażonych w zestawy narzędzi odlewniczych. Brąz współcześnie Brązy posiadają dobre własności wytrzymałościowe, są łatwo obrabialne. Brązy wysokostopowe poddają się także hartowaniu. Posiadają dobre właściwości przeciwcierne, są odporne na wysoką temperaturę i korozję. Zastosowanie brązów jest ograniczone ze względu na ich wysoką cenę. Brązy dzieli się na brązy do obróbki plastycznej, dostarczane w formie wyrobów hutniczych – blach, taśm, prętów, drutów i rur oraz brązy odlewnicze, dostarczane w postaci sztab lub kęsów. Własności fizyczne Gęstość: 7,5–9,3 g/cm³ Temperatura topnienia: 940–1084 °C Współczynnik rozszerzalności liniowej w zakresie 20–100 °C: 8–20 Skurcz odlewniczy: 1,5–2,5% Rodzaje brązów Brązy do obróbki plastycznej Pośród brązów do obróbki plastycznej wyróżnia się: Brąz cynowy Zawiera od 1% do 9% cyny: Ma barwę szarą, której intensywność wzrasta wraz z zawartością cyny. Mogą zawierać także inne dodatki stopowe, takie jak cynk (2,7% do 5%), ołów (1,5% do 4,5%) oraz domieszki fosforu (0,1% do 0,3%) z zanieczyszczeniami nieprzekraczającymi 0,3%. Symbole brązów cynowych to B2 (CuSn2), B4 (CuSn4), B6 (CuSn6), B43 (CuSn4Zn3), B443 (CuSn4Zn4Pb3), B444 (CuSn4Zn4Pb4). Brązy cynowe używane są na elementy sprężyste, trudno ścieralne, a przy większej zawartości ołowiu na tuleje i panewki łożyskowe, monety, elementy pracujące w wodzie morskiej, armaturę. Brąz aluminiowy Zawiera od 4% do 11% aluminium: Może zawierać także inne dodatki stopowe, takie jak żelazo (2,0% do 5,5%), mangan (1,5% do 4,5%) oraz nikiel (3,5% do 5,5%), z zanieczyszczeniami nieprzekraczającymi 1,7%. Symbole brązów aluminiowych to BA5 (CuAl5), BA8 (CuAl8), BA93 (CuAl9Fe3), BA1032 (CuAl10Fe3Mn2), BA1044 (CuAl10Fe4Ni4), BA92 (CuAl9Mn4). Cechują się dobrymi własnościami wytrzymałościowymi. Brązy aluminiowe stosowane są na części do przemysłu chemicznego, elementy pracujące w wodzie morskiej, monety, styki ślizgowe, części łożysk, wały, śruby, sita. Brąz berylowy Zawiera od 1,6% do 2,1% berylu: Może zawierać także inne dodatki stopowe, takie jak nikiel w połączeniu z kobaltem (0,2% do 0,4%) oraz tytan (0,1% do 0,25%), z zanieczyszczeniami nieprzekraczającymi 0,5%. Symbole brązów berylowych to BB2 (CuBe2Ni (Co)), BB1T (CuBe1,7NiTi), BB2T (CuBe2NiTi). Brązy berylowe stosowane są na sprężyny, elementy aparatury chemicznej, elementy żaroodporne, np. gniazda zaworów, narzędzia nieiskrzące. Brąz krzemowy BK31 (CuSi3Mn1): Zawiera 2,7% do 3,5% krzemu i 1,0% do 1,5% manganu, przy zanieczyszczeniach nieprzekraczających 1,0%. Stosowany jest na siatki, elementy sprężyste, elementy w przemyśle chemicznym, elementy odporne na ścieranie, konstrukcje spawane. Brąz manganowy BM123 (CuMn12Ni3): zawiera 11,5% do 13% manganu i 2,5% do 3,5% niklu przy dopuszczalnych zanieczyszczeniach do 1%. Stosowany na oporniki wysokiej jakości. Brązy odlewnicze Pośród brązów odlewniczych wyróżnia się: brąz cynowy – B10 (CuSn10) brąz cynowo-fosforowy – B101 (CuSn10P) brąz cynowo-cynkowy – B102 (CuSn10Zn2) brąz cynowo-ołowiowy – B1010 (CuSn10Pb10) i B520 (CuSn5Pb20) brąz cynowo-cynkowo-ołowiowy B555 (CuSn5Zn5Pb5), B663 (CuSn6Zn6Pb3) i B476 (CuSn4Zn7Pb6). brąz aluminiowo-żelazowy – BA93 (CuAl9Fe3) brąz aluminiowo-żelazowo-manganowy – BA1032 (CuAl10Fe3Mn2) brąz krzemowo-cynkowo-manganowy – BK331 (CuSi3Zn3Mn). Brązy odlewnicze stosuje się do odlewania części i elementów do zastosowań podobnych jak w przypadku brązów do obróbki plastycznej oraz do odlewania pomników. Inne Stopem zaliczanym do brązów jest także spiż. Ponadto brązami nazywa się potocznie lub fachowo szereg innych metali i stopów metali kolorowych, również tych o znacznie mniejszym udziale miedzi lub nawet jej całkowitym braku, np. pigmenty metaliczne stosowane w poligrafii. Uwagi Zobacz też stopy metali Galeria Przypisy Stopy metali nieżelaznych Miedź

666

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bushid%C5%8D

Bushidō

Bushido (武士道) to ideologia, która stanowi fundament etycznych, moralnych i wartościowych norm dla klasy samurajów w feudalnym społeczeństwie Japonii od czasów nowożytnych. Odnosi się to do ogólnej, charakterystycznej dla Japonii, sposobu myślenia. Jednak nie ma jednoznacznej definicji, a interpretacja bushido znacznie się różni w zależności od okresu historycznego, statusu społecznego i regionu. Istnieją również ideałowe, estetyczne i religijne aspekty, które mogą znacznie odbiegać od rzeczywistego praktykowania bushido. Myślenie przypominające bushido opiera się na świadomości norm zachowania samurajów (od okresu Heian), która została opracowana w okresie Kamakura. Oznacza to, że osoby posiadające siłę muszą skrupulatnie szlifować swoje umiejętności, wykorzystywać je w sposób właściwy oraz zachowywać się odpowiedzialnie wobec swojego ciała i życia. Japońskie specyficzne zasady postępowania odnoszą się do idei, że nie należy samemu siebie stawiać na pierwszym miejscu i nie należy angażować się w prywatne sprawy. Myślenie to, które mówi "nie wolno działać samemu", z czasem zwróciło się w kierunku bardziej ogólnych celów (dla ludzi, zwierząt, nauki, sztuki, tradycji itp.). W międzyczasie samurajowie zaczęli uważać, że warto poświęcić życie dla organizacji. W okresie Edo, klasy rządzącej samurajom nakazywano szlifowanie swoich umiejętności zarówno w dziedzinie wojskowej, jak i intelektualnej oraz aby byli gotowi do poświęcenia swojego życia. Samurajowie byli odpowiedzialni za swoje czyny i, jeśli użyli swojego miecza w prywatnych sprawach, zostawali pociągnięci do odpowiedzialności. W niektórych przypadkach, gdy na terytorium panującego wybuchały zamieszki, władze zmuszały feudałów do popełnienia seppuku. Sprawiedliwość i prawość Sposób ujęcia tego terminu w bushidō wyraża się w cytacie, który również przywołuje w swojej pracy dr Inazō Nitobe: „Prawość jest siłą wejścia bez wahania na drogę, którą wskazuje rozum, która każe umrzeć, gdy trzeba umrzeć, uderzyć, gdy trzeba uderzyć”. Samuraj Jōchō Yamamoto (także Tsunetomo Yamamoto, 1659–1719) w swoich zapiskach zatytułowanych Hagakure przestrzega, aby idea sprawiedliwości nie przewyższała w mniemaniu bushi innych wartości: „Nienawidzić niesprawiedliwości i głosić sprawiedliwość – to trudne zadanie. Jednak jeśli uznamy głoszenie sprawiedliwości za najwyższą wartość i tylko do niej będziemy dążyć, to popełnimy wiele błędów. Droga jest czymś wyższym niż sprawiedliwość. Dostrzeżenie tej prawdy nie przychodzi łatwo. To najwyższa mądrość. Z tej wyżyny oglądana sprawiedliwość i podobne jej rzeczy to drobiazgi”. Odwaga i wytrwałość Bushi jako wasal i żołnierz był zobowiązany dążyć do mężnej obrony interesów swego pana na polu bitewnym i poza nim. Tchórze byli wyszydzani i potępiani, heroiczne czyny – przekazywane ustnie w opowieściach jako wzorce. Jōchō Yamamoto stwierdza: „Należy wciąż hartować swoje męstwo, usiłować przewyższać w nim innych i nigdy nie czuć się gorszym od tego, czy tamtego wojownika”. Dalej też mówi: „Również na polu bitwy musisz starać się, by nikt cię nie wyprzedził i myśleć tylko o przełamaniu linii wroga. Wtedy nie zostaniesz w tyle za innymi, wykażesz swego bojowego ducha i przejawisz męstwo – tak mówią dawni mistrzowie. Także jeśli przyjdzie ci zginąć w walce, postaraj się, aby twoje ciało pozostało zwrócone twarzą do wroga”. Dobroć i współczucie Te idee wynikają z buddyzmu i konfucjanizmu. Wiąże się z tym zawarty w bushidō szacunek dla przeciwnika (jeśli na to zasługuje) oraz troska o dobro ogólne. Szczególnie te wartości odnoszą się do panów feudalnych. Jak pisze Konfucjusz: „Jeśli książę jest pełen cnót, ludzie lgną do niego, wraz z ludźmi przychodzi ziemia, z ziemią z kolei – bogactwo, a bogactwo da mu nagrodę za szlachetność ducha. Cnota więc jest korzeniem, a bogactwo pędem”. Na uwagę zasługuje to, iż bushi wierni bushidō nie uważali za godnego współczucia czy litości wroga, który się poddał, czyli próbował zachować życie kosztem kontynuowania go z hańbą klęski. Należy też wspomnieć, iż choć wychowanie samurajskie nosiło cechy surowości, starano się w dzieciach wzbudzać wrażliwość na przyrodę, sztukę, uczyć empatii (edukacja była najczęściej zaniedbywana w okresie intensywnych działań wojennych w okresie Sengoku). W „Hagakure”, zbiorze przypowieści i zasad, którymi powinien posługiwać się samuraj, jest długi ustęp, mówiący o współczuciu, będący cytatem z mnicha buddyjskiego imieniem Tannen. Oto fragmenty traktujące o bushi: „Wojownik, który na zewnątrz nie okazuje odwagi, a w sercu nie nagromadzi tyle współczucia, żeby mu pierś rozrywało, nie będzie umiał przestrzegać prawdziwych zasad rzemiosła wojennego. Samuraje zaś, którzy na jednym ramieniu dźwigają lojalność i oddanie wobec pana, a na drugim odwagę i współczucie, a dźwigają je w dzień i w nocy, aż do bólu ramion – w wystarczającym stopniu wypełniają swoją powinność. Samuraj z samą tylko odwagą, bez współczucia, niechybnie przepadnie, i wiele znamy takich przypadków z dawnych i nowych czasów”. Opowieścią o samurajskim współczuciu jest film Akiry Kurosawy: „Siedmiu samurajów” (siedmiu bushi decyduje się na nieodpłatną obronę rolników przed łupieżczym najazdem zbójów). Uprzejmość Idea zaczerpnięta głównie z konfucjanizmu. Wyraża się w niej japoński perfekcjonizm, który, abstrahując od pola bitwy, nakazuje wojownikowi być również wzorowym członkiem społeczeństwa, który możliwie jak najmniej zawadza innym, jest oszczędny w słowach, pomocny itp. Uprzejmość w japońskim ujęciu silnie związana jest ze współczuciem, empatią, co obrazuje podany przez dr. Nitobe przykład japońskiego zwyczaju, który nakazuje dzielić niedogodności towarzyszy, nawet gdy to nie jest konieczne (dr Nitobe przywołuje przykład składania parasola przeciwsłonecznego na czas rozmowy z kimś, kto takiego nie posiada, by dzielić z nim niewygodę przebywania pod silnym promieniowaniem). Może się to wydać Europejczykom śmieszne, gdyż w ich kulturze praktykuje się dzielenie z innymi jedynie dobrami (np. słodyczami), natomiast niewygody w ich opinii powinien odczuwać tylko ten, kto bezwzględnie musi, a skazywanie się z własnej woli na solidarne cierpienie jest dla nich głupstwem. Dr Nitobe zwraca również uwagę na pragmatyczny aspekt uprzejmości, cytując przedstawiciela popularnej szkoły etykiety, Ogasawarę: „Cel każdej etykiety jest następujący: musisz w ten sposób ukształtować swoją duszę, by największy brutal nie odważył się zaczepić twojej osoby nawet wówczas, gdy najspokojniej sobie siedzisz”. Prawda i prawdomówność Prawda jest wartością nadrzędną względem uprzejmości. Bushi poprzez swoją szczerość i prawdomówność chcieli się zdystansować do innych klas, sądząc, że im, jako klasie panującej, przypada obowiązek nadzwyczajnej uczciwości. Stawianie etykiety nad prawdą było piętnowane jako łudzenie pięknymi słówkami i potępiane. Wasal, który jedynie się przypochlebiał swemu panu, a nie ukazywał mu jego błędów, był odbierany jako neishin, czyli podstępny, zdradziecki. Za szlachetne postępowanie uważano odwodzenie władcy od błędnych kroków, nawet kosztem własnego życia, tzn. popełniając samobójstwo-protest, zwane kanshi. Klasa bushi szczególnie gardziła kupiectwem za brak kręgosłupa moralnego. Sporządzanie pisemnych umów wojownicy niekiedy traktowali jako ubliżanie ich honorowi. Wypowiedziane przez siebie słowo uważali za wystarczające „pokwitowanie”. Samokontrola i samodoskonalenie Wynika głównie z zen, także z konfucjanizmu. Wyraża się w powściągliwości, wierności zasadom mimo cierpienia, dążeniu do wzorca idealnego mimo niewygód. Uleganie afektom uważano za oznakę prostactwa, złego wychowania, słabości (społecznie akceptowanym sposobem na wyrażanie tłumionych uczuć była poezja). W „Hagakure” jest wiele fragmentów traktujących o samokontroli i samodoskonaleniu: „Skoro staliśmy się lepsi niż wczoraj, od jutra zacznijmy się doskonalić; przez całe życie, dzień po dniu, trzeba dążyć do perfekcji. To też nie kończy się nigdy”. „Wiecznie niespokojny, powinieneś przez całe życie poszukiwać odpowiedzi, jak sprostać regułom Drogi, praktykować wytrwale i bez ustanku. To właśnie jest Droga”. „Pięćdziesiąt lub sześćdziesiąt lat temu samuraj każdego ranka brał kąpiel, golił przód głowy, wcierał pachnidło we włosy, obcinał paznokcie u rąk i nóg, ścierał pumeksem i wygładzał skórę stóp, starannie doprowadzał się do porządku, a już zwłaszcza zbroję i ekwipunek chronił przed rdzewieniem, odkurzał i pozostawiał lśniący i gotowy do użytku. [...] W każdej chwili masz być gotowy na śmierć, ale jeśli zostaniesz zabity w stanie ogólnego zaniedbania, będzie to dowód braku wcześniejszego przygotowania duchowego. [...] Jeśli nieustannie w swym życiu będziesz gotów na śmierć w walce i jako ktoś z założenia już martwy będziesz wypełniał służbę i doskonalił sztukę wojenną, to nie zagrozi ci hańba. Ci, którzy w ogóle o tym nie myślą, których treścią życia jest samolubne folgowanie pożądaniom, co krok okrywają się wstydem i w ogóle tego nie zauważają”. „Podwładny musi zachować czujność przez dwadzieścia cztery godziny na dobę, musi także bezwzględnie towarzyszyć panu przez cały czas, także podczas oficjalnych obowiązków. Jeśli w chwili odpoczynku pofolguje swej czujności, inni uznają, że tak samo postępuje na służbie”. „Miej zawsze gotową odpowiedź. Należy być zawczasu przygotowanym. Ponadto jeśli przekazano ci polecenie i jesteś nim ucieszony lub zaszczycony, twoja twarz z pewnością to zdradzi. Inni to zauważą. Jest to zachowanie nieprzystojne. [...] Zachowanie niefrasobliwe jest sprzeczne z Drogą, człowiek taki będzie uważany za nowicjusza i sam sobie wyrządzi niemałą szkodę”. „Jeśli chodzi o wygląd zewnętrzny i postawę, dobrze jest ciągle korygować je w lustrze. [...] Ludzie nie zaglądają zbyt często do lustra, dlatego tak źle się prezentują. Nasz sposób mówienia poprawiamy, ćwicząc w domu wymowę. Umiejętność pisania listów przyswajamy sobie, pisząc najpierw na brudno, nawet jeśli list ma tylko jedną linijkę. We wszystkich tych trzech sprawach powinien wyrażać się spokój, ale i wewnętrzna siła”. „Odkąd przyswoiłem sobie zasady służby, nigdy, ani w domu, ani poza domem, nie pozwalam sobie na swobodę. Nic nie mówię. Kiedy nie mogę obejść się bez mówienia, staram się dziesięć słów zawrzeć w jednym”. „Samuraj musi zawczasu przyswoić sobie zasadę, że nie wolno mu w żadnej sytuacji okazać słabości. Nawet w drobnych sprawach ujawniają się najgłębsze tajemnice ludzkiego serca”. „Gdy już stanie się tak, że masz kogoś zabić, nie wolno ci myśleć, że prosta droga będzie za trudna i że lepiej wybrać drogę okrężną, choć dłuższą. Kiedy cała rzecz się przedłuża i rozluźnia się napięcie woli, zazwyczaj się nie udaje”. „Na początku, kiedy człowiek traci oddech w biegu, jest to niemiłe. Ale jakże przyjemnie jest po takim biegu przystanąć. A jeszcze przyjemniej jest usiąść. Potem jeszcze milej jest położyć się. Ale najmilej jest wziąć poduszkę i porządnie się wyspać. Takie powinno być ludzkie życie. Człowiek powinien za młodu zdrowo się natrudzić, a potem po trochu dochodzić do spokoju”. Ceniono trzeźwość myślenia w stresowych sytuacjach. Esencja japońskiej i zarazem samurajskiej samokontroli zawiera się w zwyczaju seppuku. Wierność Wynika z konfucjanizmu, jest główną cnotą feudalną. „Hagakure” podaje: „Służba u pana, który traktuje nas po przyjacielsku, nie jest służbą. Prawdziwa służba to taka, w której pan traktuje nas zimno i powierza zadania ponad siły. Tę zasadę należy sobie dobrze przyswoić”. Tam też znajduje się opowieść o chorym bushi: „W prowincji Hizen żył pewien człowiek pochodzący z rodu Taku. Mimo że był chory na ospę wietrzną, chciał wyruszyć z innymi atakować zamek w Shimabara. Krewni ze wszystkich sił próbowali go powstrzymać, mówiąc: »Nawet jeśli dotrzesz tam mimo takiej choroby, nie przydasz się do niczego«. A on mówił: »Jeśli umrę po drodze, to spełni się moje marzenie. Skoro mój pan obdarzył mnie dobrodziejstwami, jakże można mówić, że się nie przydam?« [...] Nie dbał w ogóle o siebie, i nie wzdragał się przed brudem. W rezultacie szybko powrócił do zdrowia i w wojnie wypełnił powinność wasala. [...] Mistrz, gdy o tym usłyszał, powiedział: »Czyż jest coś równie czystego i wzniosłego, jak odrzucenie swego życia dla pana? Jeśli ktoś w imię obowiązku odrzuca własne życie, to nie tylko bóg ospy, ale wszyscy bogowie niebios z pewnością go ochronią«”. A oto fragment o wierności nie względem pana, lecz ukochanej osoby: „Krańcowy wyraz miłości męskiej to gotowość do poświęcenia życia. Jeśli mężczyzna tego nie zrobi, okryje się hańbą”. Honor Honor był, zaraz po wierności, wartością główną w hierarchii wzorowego bushi. Wiąże się on ze zdolnością do autoszacunku ze względu na wierność własnemu kodeksowi moralnemu. Według bushidō ten, kto stracił honor, uczynił swoje życie bezwartościowym i nie zasługuje na kontynuowanie go. Nitobe Inazo cytuje w swojej pracy: „Wstyd jest jako blizna na drzewie, nie znika, lecz powiększa się z czasem”. Jedna z maksym, sformułowanych podczas panowania klasy bushi, głosi: „Można żyć, kiedy żyć się godzi, i umrzeć, kiedy umrzeć trzeba”. Honor zobowiązuje do samodzielnego oceniania swoich czynów w myśl maksymy: „Gdy inni mówią o tobie źle, to nie odpłacaj złem, lecz raczej zastanów się nad tym, czy nie mogłeś sumienniej wykonywać swych obowiązków”. Gdy ciężar przewinień i wynikającej z nich hańby stawał się odpowiednio wielki, bushi decydował się na samobójstwo rytualne (seppuku) lub starał się odkupić swoje winy, np. stając w następnej bitwie w pierwszym szeregu. Jeśli hańba wiązała się również z winą kogoś innego, przed samobójstwem bushi usiłował dokonać aktu krwawej zemsty, zwanej kataki-uchi (o czym opowiada słynna historia o 47 rōninach). Traktuje o tym również fragment „Hagakure”: „Człowiek o nazwisku Takagi wdał się w kłótnię z trzema sąsiadami ze wsi. Został przewrócony na środku pola i pobity. [...] Po zapadnięciu zmroku [żona pobitego] przebrała się, jak do walki. »Przed chwilą wyszłam zobaczyć. Tamci trzej właśnie się nad czymś naradzają. To odpowiedni moment, więc ruszajmy!« Stanęła na przedzie, zapaliła pochodnię, za pas zatknęła krótki miecz i ruszyli w kierunku napastników. We dwoje natarli na nich, dwu położyli na miejscu, a jeden zraniony uciekł. Za to mężowi kazano później popełnić seppuku”. Cześć dla przodków i tradycji Szacunek dla przodków jest związany z shintō, oryginalną religią japońską. Gdy w wojnach nie brały udziału takie masy wojska, jak podczas okresu Sengoku, istniał zwyczaj, że wojownicy przed bitwą przedstawiali się i streszczali historię swojego rodu. Szanowano tradycję (niechętnie zmieniano zwyczaje) i bohaterów z przeszłości (np. zasłużonych członków rodu), którzy niekiedy stawali się bogami shintō (kami). Śmierć „Sens bushidō odnalazłem w śmierci” – pisze Jōchō Yamamoto w swoim „Hagakure”. Dalej stwierdza: „Co rano, co wieczór myśl o śmierci, miej jej nieustanną świadomość. Tylko wtedy bushidō da ci wolność i do końca życia będziesz mógł niezawodnie i bez uchybień wypełnić swoją służbę”. Bushi wychowywano w pogardzie dla śmierci, aby mogli bez wahania wypełniać obowiązki wasala. Za piękne umieranie uznawano śmierć w bitwie lub samobójstwo – seppuku. W „Hagakure” możemy przeczytać wypowiedź starca, żalącego się: „Nawet jeśli ktoś wezwie mnie do bitwy, jestem już zbyt stary i nie mogę walczyć. Mimo to chciałbym wtargnąć konno w tłum wrogów i polec w walce. Przykro myśleć, że wkrótce umrę tak bezużytecznie”. Jednak: „bezużytecznie” nie znaczy: „nie osiągnąwszy celu”. W „Hagakure” taki pragmatyzm jest potępiony i nazwany „płytką filozofią wojowników ze stolicy”, a kalkulacje zysków i strat – tchórzostwem. Autor stwierdza: „Działając rozważnie i rozsądnie nie dokona się wielkich rzeczy. Dopiero szaleństwo prowadzi nas do desperackich czynów”. Dla bushi, wiernego Drodze, najważniejsza była śmierć z honorem, co obrazuje kolejny fragment „Hagakure”: „Kiedy Jin’emon Yamamoto w wieku osiemdziesięciu lat leżał złożony chorobą, przyznał, że powstrzymuje się od jęku. Mówiono mu: »Jeśli będziesz jęczał, może będzie ci lżej. Pozwól sobie na jęki.« Jin’emon powiedział na to: »Moje imię jest wszystkim znane. Przez całe życie mówiono o mnie, że zasługuję na szacunek. Nie wolno więc, aby pod koniec życia usłyszano moje skargi.« I do samego końca nie wydał z siebie głosu”. Ten przykład obrazuje, iż w bushidō kardynalne znaczenie ma honor, który zobowiązuje do samokontroli aż do końca. Pieniądze Inazō Nitobe stwierdza: „Rycerstwo nie umiało gospodarzyć. Chwaliło się swoim niedostatkiem. Za Wenditiuszem powtarzało, że »ambicja, cnota żołnierza, staje po stronie straty, a zysk go tylko zasmuca«. Don Kichote dumniejszy był ze swojej zardzewiałej włóczni i chudego konia, aniżeli ze złota i włości, a pod tym względem samuraj ma serdeczną sympatię do swego towarzysza z La Manchy. Pogardza złotem, jego zbieraniem i sztuką zarabiania. Dla niego był to istotnie brudny zarobek. Jeden z przepisów powiada: »Ludzie powinni jak najmniej dążyć do gromadzenia pieniędzy, bogactwo jest przeszkodą w osiągnięciu mądrości«. Dlatego wychowywano dzieci w zupełnej pogardzie dla spraw materialnych. Mówienie o nich uchodziło za dowód złego wychowania, natomiast nieznajomość wartości rozmaitych monet było znakiem dobrego wychowania”. W „Kodeksie młodego samuraja” Daidōjiego Yūzana (1639–1730) autor pisze, iż wojownicy w ówczesnym okresie Edo, kiedy wyrażali życzenie wobec daimyō, co do swych zarobków, nie posługiwali się kwotami, lecz metaforami. Kiedy na przykład chcieli służyć za 100 koku ryżu (1 koku = ok. 180 l), mówili, że chcą otrzymać jedynie zardzewiałą włócznię, gdy za 300 – wychudzonego konia, a za 500 – że chcieliby otrzymać dodatkowego konia. O pogardzie bushi dla pieniędzy świadczy również fakt, iż po restauracji Meiji, gdy otrzymali w zamian za swoje posiadłości obligacje, bardzo mały procent samurajów potrafił sobie poradzić w dziedzinie finansów. Zobacz też kodeks rycerski Pasztunwali Bibliografia „Bushido: dusza Japonii”, Inazō Nitobe „Samuraje”, Mitsuo Kure „Hagakure”, Jōchō Yamamoto Historia wojskowości Kodeksy etyczne Samuraj

667

https://pl.wikipedia.org/wiki/Brytania

Brytania

Brytania ( lub Insula Albionum) – nazwa stosowana przez Rzymian w odniesieniu do dwóch największych Wysp Brytyjskich. Miasto Verulamium znajdujące się na obszarze obecnego miasta St Albans w hrabstwie Hertfordshire w Anglii (Wielka Brytania) i położone nad rzeką Ver było największym obok Londinium ośrodkiem rzymskim w Brytanii i od ok. 60 roku stolicą (municipium) rzymskiej prowincji. Etymologia Dzisiejsza Wielka Brytania była określana jako Britannia Maior (Brytania Większa), natomiast dzisiejsza Irlandia była określana mianem Britannia Hibernia (Hibernia). Nazwa Brytania jest związana etymologicznie z Bretanią, krainą we Francji. Obydwa obszary były zamieszkiwane przez ludność celtycką. Nazwa Brytania pochodzi od Pretannia. Diodor Sycylijski określił ludność wysp brytyjskich jako Pretani. Brytanią nazywano też południową część wyspy, dla odróżnienia od Kaledonii, nigdy nie podbitej przez Rzymian i odgrodzonej od Brytanii Wałem Hadriana. Ludność Brytanię w czasach rzymskich zasiedlała głównie ludność celtycka: Brytowie na terenach dzisiejszej Anglii i Walii, Irlandczycy w Irlandii, oraz nieindoeuropejski lud Piktów na terenach dzisiejszej Szkocji. Po wycofaniu się Rzymian na początku V wieku, wyspy stały się celem najazdów plemion germańskich: Anglów, Sasów i Jutów. Historia Pierwsze próby podboju wyspy podjął Cezar w latach 55–54 p.n.e., co uniemożliwiły mu wojny toczone w Galii. Po przygotowaniach podjętych za rządów Kaliguli najazdu dokonano za cesarza Klaudiusza w 43 r. n.e. (wódz Aulus Plaucjusz), stopniowo dokonując podboju dalszych obszarów. Około 128 r. ukończono budowę obronnego Wału Hadriana, oddzielającego terytoria opanowane przez Rzymian od obszarów niepodbitych. W 142 r. rozciągnięto tę granicę po linię pomiędzy Firth of Forth a Firth of Clyde w postaci kolejnego umocnienia, Wału Antonina. Około 197 r. dokonano podziału wyspy na dwie prowincje (Britannia Superior i Inferior); ok. 305 w nowym podziale administracyjnym Dioklecjana zamieniono ją w jedną z 13 diecezji cesarstwa (Britanniae) podzieloną na 5 prowincji (Britanni I, Maxima Caesariensis, Flavia Caesariensis, Valentia, Britanni II). Od końca III wieku wystawiona była na ataki oraz najazdy barbarzyńców, przejściowo znajdując się też pod władzą lokalnych uzurpatorów (Karauzjusza i Allektusa) lub pretendentów (Magnus Maksymus). Wraz z nadchodzącym upadkiem imperium Brytania była pierwszą na zachodzie prowincją utraconą przez Rzym. Przyjmuje się, iż w 416 r. pozostałe wojsko i administracja cywilna ostatecznie wycofały się na kontynent. Personifikacja Personifikacja Brytanii powstała już czasach rzymskich. W epoce wiktoriańskiej i podczas I wojny światowej wizerunek ten służył jako antropomorfizacja narodu brytyjskiego oraz dla celów propagandowych Ententy. Zobacz też Personifikacje narodowe Britannia (moneta) Przypisy Linki zewnętrzne Historia rzymskiego podboju Brytanii. Od Cezara do Boudiki

669

https://pl.wikipedia.org/wiki/Biwa

Biwa

Biwa (instrument muzyczny) pochodzący z wschodniej Azji. Biwa (jezioro)