id
stringlengths 1
7
| url
stringlengths 31
408
| title
stringlengths 1
239
| text
stringlengths 1
297k
|
|---|---|---|---|
1330 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Endokrynologia | Endokrynologia | Endokrynologia – nauka o wydzielaniu wewnętrznym, gruczołach, hormonach i ich działaniu. Jako dziedzina medycyny, zajmuje się zaburzeniami funkcji gruczołów wydzielania wewnętrznego (zaburzenia wydzielania hormonów), np. przysadki mózgowej, tarczycy, nadnerczy, jajników. W Polsce konsultantem krajowym endokrynologii od 7 czerwca 2019 jest prof. dr hab. Andrzej Lewiński. Diagnostyką i leczeniem zaburzeń endokrynologicznych u dzieci zajmuje się specjalizacja endokrynologia i diabetologia dziecięca, której konsultantem krajowym od 21 czerwca 2018 jest prof. dr hab. Mieczysław Walczak.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Polskie Towarzystwo Endokrynologiczne
! |
1331 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ekonomia | Ekonomia | Ekonomia – nauka społeczna analizująca oraz opisująca produkcję, dystrybucję oraz konsumpcję dóbr i usług. Nie jest nauką ścisłą, lecz posługuje się aparatem matematycznym (głównie metody ilościowe).
Słowo „ekonomia” wywodzi się z języka greckiego οικονομία i tłumaczy się jako οἰκος (oikos), co znaczy „dom” i νόμος (nomos), czyli „prawo, reguła”. Starożytni Grecy stosowali tę definicję do określania efektywnych zasad funkcjonowania gospodarstwa domowego.
Podstawowe zagadnienia ekonomii
Ekonomia jest nauką o tym, jak jednostka i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu zasobów (wszystkich, gdyż wszystkie zasoby mają alternatywne zastosowanie i z definicji są w niedoborze) – które mogą mieć także inne, alternatywne zastosowania – w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję obecną lub przyszłą pomiędzy różne osoby i różne grupy w społeczeństwie.
Termin ekonomia pochodzi z greckiego οίκος (oikos) – dom i νομος (nomos) – prawo, reguła. Pierwszy raz pojawia się u Ksenofonta – taki tytuł nosi jedno z jego dzieł. Starożytni przez to słowo rozumieli zasady prowadzenia gospodarstwa domowego. Inna szkoła mówi, że słowo ekonomia jest połączeniem słów oikos – dom, gospodarstwo domowe i nomeus – człowiek, który zarządza, przydziela. Czasownik oikonomeo oznacza więc kierowanie domem. Ksenofont rozumiał oikonomikos jako kierowanie gospodarstwem domowym.
Jednym z podstawowych pojęć ekonomii jest rzadkość dóbr. Niemal wszystko jest rzadkie: żadna ilość dóbr nie jest w stanie całkowicie usatysfakcjonować społeczeństwa, bez względu na stopień zamożności każdy chce mieć więcej. Ekonomia nazywa ten stan nieograniczonością potrzeb ludzkich. Przedmiot zainteresowania ekonomii częściowo pokrywa się z zagadnieniami badanymi w ramach innych nauk społecznych, ale ekonomia zajmuje się głównie relacjami zachodzącymi między kupującym a sprzedającym oraz analizą rynku.
W ekonomii istnieje wiele nurtów badawczych (szkół), opartych na różnych założeniach co do funkcjonowania gospodarki i natury człowieka. Wyróżnia się między innymi:
ekonomię behawioralną
ekonomią instytucjonalną
ekonomię rozwoju
ekonomię neoklasyczna
szkołę austriacką
ekonomię ekologiczną
keynesizm
szkołę markistowską
teorię MMT
Działy ekonomii
Tradycyjnie ekonomię dzieli się na mikroekonomię, która zajmuje się tym, w jaki sposób gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa podejmują decyzje i jak współdziałają na konkretnych rynkach, oraz na makroekonomię, która skupia swoją uwagę na badaniu całej gospodarki.
Dzisiaj ekonomiści, uwzględniając oddziaływanie handlu zagranicznego i wzajemne powiązania gospodarcze na świecie, wyróżniają również dodatkowo, jako działy ekonomii, międzynarodowe stosunki gospodarcze – zajmujące się uwzględnieniem wpływu międzynarodowej wymiany handlowej na gospodarkę państwa oraz gospodarkę światową – dział ekonomii zajmujący się gospodarką całego świata jako jednego organizmu.
Pod pojęciem ekonomii pozytywnej rozumie się stwierdzenia będące naukowym i obiektywnym wyjaśnieniem funkcjonowania gospodarki (na przykład do ekonomii pozytywnej należy stwierdzenie „Dwukrotne zwiększenie opodatkowania wyrobów tytoniowych spowoduje spadek ich konsumpcji”), natomiast sądy ekonomiczne oparte na subiektywnym systemie wartościowania określane są mianem ekonomii normatywnej (przykładowo „Rząd polski powinien prowadzić politykę mającą na celu obniżenie poziomu konsumpcji wyrobów tytoniowych”).
Obok ekonomii pozytywnej i normatywnej wyróżniamy także pojęcie sztuki ekonomii, które dotyczy zagadnień polityki. Sztuka ekonomii wiąże naukę ekonomii z ekonomią normatywną i stawia następujące pytania: Jeśli takie są czyjeś cele normatywne (ekonomia normatywna) i jeśli tak funkcjonuje gospodarka (ekonomia pozytywna), to jak można najlepiej osiągnąć te cele (sztuka ekonomii)?
Za dziedzinę ekonomii można też uważać historię gospodarczą oraz geografię ekonomiczną.
Zobacz też
Laureaci Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii
Przypisy
Bibliografia
M. Bochenek, Szkice o ekonomii i ekonomistach, Toruń 2004.
H. Landreth, D.C. Colander, Historia myśli ekonomicznej, Warszawa 2005.
Linki zewnętrzne
Nauki ekonomiczne |
1332 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Etery | Etery | Etery – organiczne związki chemiczne, w których występują wiązania C-O-C, przy czym żaden z atomów węgla nie jest związany z więcej niż jednym atomem tlenu.
Właściwości
Wiązanie C-O-C jest dość trwałe. Rozkłada się dopiero pod wpływem działania silnych kwasów lub zasad w podwyższonej temperaturze, dzięki czemu etery są dość trwałymi i niezbyt reaktywnymi związkami. W najprostszym przypadku etery składają się z dwóch grup organicznych (R, R') połączonych atomem tlenu (R-O-R'), są jednak także znane polietery, w których występuje więcej niż jedno wiązanie C-O-C. Niektóre cykliczne polietery znane są pod nazwą eterów koronowych.
Proste etery zawierające tylko grupy alkilowe są bardzo słabo polarnymi związkami (nieco bardziej polarnymi niż alkeny, jednak mniej niż alkohole i estry). Rozpuszczalność eterów w wodzie jest podobna do rozpuszczalności alkoholi o tej samej masie cząsteczkowej (np. eter dietylowy i butan-1-ol ok. 8g na 100g wody).
Eter dimetylowy CH3OCH3 i etylometylowy CH3OC2H5 są gazami. Począwszy od eteru dietylowego CH3CH2OCH2CH3 etery alkilowe są cieczami. Część z nich ma działanie narkotyczne, np. niegdyś powszechnie stosowany w medycynie eter dietylowy.
Etery tworzą kompleksy ze związkami wykazującymi deficyt elektronów (kwasami Lewisa), np. z BF3 lub ze związkami Grignarda.
Synteza
Najtańszą metodą otrzymywania eterów jest reakcja dehydratacji alkoholi, w praktyce jest ona ograniczona do syntezy eteru dietylowego:
2 C2H5OH → C2H5OC2H5 + H2O (wiązana przez H2SO4)
lub reakcji alkoholi z chloro- i bromoalkanami
ROH + Cl-R' → ROR' + HCl
Metodę syntezy niesymetrycznych eterów z halogenków alkilowych i alkoholanów opracował A. Williamson. Metoda ta znana jest obecnie jako synteza Williamsona:
Zastosowanie
Etery dialkilowe (najczęściej eter dietylowy) są stosowane jako mało polarne rozpuszczalniki, np. do otrzymywania związków Grignarda. Inne często stosowane etery to cykliczny tetrahydrofuran (THF), wykorzystywany jako rozpuszczalnik organiczny o umiarkowanej polarności oraz bardziej polarny cykliczny dieter, dioksan.
Eter dietylowy jest najstarszym środkiem do narkozy, używanym od roku 1846. Wtedy to amerykański dentysta William Morton w Charlton w Massachusetts wypróbował go do znieczulenia przed ekstrakcją zęba, a następnie podczas publicznego zabiegu chirurgicznego. W 4 miesiące później pierwszej takiej operacji na ziemiach polskich dokonano w Krakowie.
Nadtlenki eterów
Etery podatne są na utlenianie tlenem. W wyniku reakcji tworzą się wodoronadtlenki eterów (następuje rodnikowa insercja cząsteczki tlenu, z rozerwaniem wiązania C-H przy węglu połączonym z tlenem). Nadtlenki są silnymi utleniaczami, odbarwiają wodę bromową, są inicjatorami reakcji wolnorodnikowych oraz są wybuchowe. Etery pozostawione w kontakcie z powietrzem mogą zawierać spore ilości nadtlenków. Są one wyżej wrzące od eterów i stanowią poważne zagrożenie przy ich destylacji (nigdy nie destyluje się eterów do końca).
Inne (zwyczajowe) użycie nazwy eter w chemii
Pierwotnie terminem eter określano wszelkie substancje charakteryzujące się względną łatwością przeprowadzenia w stan gazowy. Cecha ta jest właściwa także dla substancji chemicznie nie będących eterami:
Eter naftowy – jedna z lżejszych frakcji ropy naftowej zawierająca głównie n-pentan i n-heksan oraz ich izomery. Temperatura wrzenia wynosi około 40 °C i jest zależna od sposobu otrzymania. Nazwa jest stosowana do dziś.
Eter octowy – archaizm oznaczający octan etylu. Nazwa występuje w XIX-wiecznej literaturze chemicznej, obecnie stosowana rzadko, jako nazwa zwyczajowa. Temperatura wrzenia 77 °C.
Olejki eteryczne – mieszaniny otrzymane przez destylację surowców roślinnych z parą wodną. Są to zwykle najbardziej lotne substancje organiczne zawarte w roślinie.
Zobacz też
eteromania |
1333 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Elektrofil | Elektrofil | Elektrofil (czynnik elektrofilowy) – cząsteczka lub grupa, w której występuje niedomiar elektronów i w odpowiednich warunkach jest w stanie je przyjąć, czyli być ich akceptorem.
Elektrofilami są wszystkie kwasy, zarówno zgodne z definicją Brønsteda, jak i Lewisa. Oprócz tego mogą to być także cząsteczki, które nie wykazują żadnych właściwości kwasowych, lecz tylko mają "zwykły" deficyt elektronów – pojęcie elektrofila jest więc szersze od pojęcia kwasu.
W odróżnieniu od kwasów, które można uszeregować według ich "mocy", elektrofile dzieli się raczej na "twarde" i "miękkie".
Twardy elektrofil to cząsteczka mała, zwarta i o bardzo skoncentrowanym "centrum elektrofilowości" – czyli jednym konkretnym miejscu w cząsteczce, które jest szczególnie skłonne przyjmować elektrony. Przykłady twardych elektrofili to: H+, K+, AlCl3.
Miękki elektrofil to na odwrót cząsteczka duża, z rozmytym "centrum elektrofilowości" – czyli brakiem jednego konkretnego miejsca, które jest szczególnie skłonne przyjmować elektrony. Przykłady miękkich elektrofili to: Br+, Ag+, BH3.
Zobacz też
nukleofil
substytucja elektrofilowa
Reakcje chemiczne |
190351 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rajd%20Argentyny%202005 | Rajd Argentyny 2005 | Rezultaty Rajdu Argentyny w 2005 roku:
Klasyfikacja ostateczna
Zwycięzcy odcinków specjalnych
Klasyfikacja po 9 rundach
Tabele przedstawiają tylko pięć pierwszych miejsc.
Kierowcy
Producenci
Argentyna
2005
2005 w Argentynie |
1334 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ekson | Ekson | Ekson, egzon, sekwencja kodująca – odcinek genu kodujący sekwencję aminokwasów w cząsteczce białka. Poszczególne eksony oddzielone są od siebie intronami (sekwencjami niekodującymi) i występują wyłącznie w komórkach eukariotycznych.
Pierwotny transkrypt zawiera wówczas na przemian ułożone odcinki intronowe i eksonowe. Po zsyntetyzowaniu czapeczki i poliadenylacji cząsteczki RNA, ale jeszcze przed jej eksportem z jądra do cytoplazmy następuje wycięcie wszystkich intronów oraz połączenie eksonów w jedną całość (splicing). Po zakończeniu tych procesów transkrypt staje się funkcjonalną cząsteczką informacyjnego RNA (mRNA), który w tej postaci może opuścić jądro komórkowe i zostać użytym w procesie translacji.
Przypisy
DNA
Ekspresja genu
RNA |
1341 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ekstrakcja | Ekstrakcja | Ekstrakcja – wyodrębnianie składnika lub składników mieszanin metodą dyfuzji do cieczy lepiej rozpuszczających te związki chemiczne. Pojęcie ekstrakcji odnosi się najczęściej do procesów prowadzonych w układach ciecz – ciecz, w obszarze ograniczonej mieszalności. Ekstrakcją nazywa się również analogiczny proces, prowadzony w układach ciecz – ciało stałe (ługowanie, enfleurage).
W układach ciecz – ciecz substancje ekstrahowane ulegają podziałowi między rozpuszczalnik pierwotny (roztwór surowy), a rozpuszczalnik wtórny (ekstrahent), który powinien w miarę możliwości selektywnie absorbować odzyskiwane związki chemiczne. Uzyskuje się rafinat (rozpuszczalnik pierwotny, pozbawiony dużej części odzyskiwanego związku) i ekstrakt, który może być np. poddawany destylacji w celu odzyskania substancji ekstrahowanej i rozpuszczalnika
Efektywność procesu ekstrakcji zależy przede wszystkim od rodzaju rozpuszczalnika, ale duże znaczenie ma również temperatura i techniki postępowania (np. stopień rozwinięcia powierzchni wymiany masy, intensywność mieszania faz). Złożone mieszaniny związków chemicznych są rozdzielane metodami ekstrakcji frakcyjnej, z użyciem różnych ekstrahentów.
Po osiągnięciu stanu zbliżonego do równowagi obie ciecze – ekstrakt i rafinat – są rozdzielane, np. z użyciem rozdzielaczy laboratoryjnych, wirówek lub przemysłowych separatorów. Ekstrakty rozdziela się na frakcje lub pojedyncze związki np. metodą destylacji, odzyskując rozpuszczalnik.
Przykładem procesu ekstrakcji w układzie ciało stałe – ciecz jest proces parzenia kawy lub herbaty. Zawarte w kawie substancje smakowe dyfundują z ziarna (surowiec) do wody (ekstrahent). Analogicznie są otrzymywane leki galenowe (napary, odwary, wyciągi, nalewki). Różne tłuszcze roślinne, między innymi biopaliwa, są również produkowane z wykorzystaniem ekstrakcji. Ekstrakcję rozpuszczalnikami organicznymi stosuje się przede wszystkim do odzyskiwania oleju pozostającego w materiale po wytłaczaniu (wytłoki).
Podstawy fizykochemiczne
Siłą napędową procesu ekstrakcji jest różnica między potencjałami termodynamicznymi układu przed i po procesie wymiany masy. Pod stałym ciśnieniem i w stałej temperaturze dyfuzja składników pomiędzy niemieszającymi się cieczami zachodzi samorzutnie tak długo, dopóki maleje entalpia swobodna układu, co zapisuje się matematycznie:
gdzie:
– liczba składników (różnych substancji),
– potencjał chemiczny -tego składnika.
Równania wskazują, że w wielofazowych układach wieloskładnikowych o kierunku przemiany decydują zmiany potencjałów chemicznych wszystkich związków we wszystkich fazach (ewentualnie dodatkowo praca zewnętrzna, która jest wykonywana).
W uproszczeniu stan izotermiczno-izobarycznej równowagi termodynamicznej w procesie podziału związku chemicznego między dwie fazy ciekłe opisuje się korzystając z prawa podziału Nernsta:
gdzie:
– stała podziału (współczynnik podziału) substancji pomiędzy fazy 1 i 2 wyrażony jako stosunek stężeń (ułamków molowych),
– ułamek molowy substancji w fazach 1 i 2.
Współczynnik podziału ma wartość stałą dla roztworów doskonałych. W przypadku roztworów rzeczywistych wartości stałe mają współczynniki obliczane z wykorzystaniem odpowiednich współczynników aktywności. Współczynniki są zależne od stężenia związku w roztworach.
Wykresy fazowe dla układów trójskładnikowych (p = const)
Najprostsze przypadki równowag ekstrakcyjnych dotyczą układów trójskładnikowych, zawierających dwa rozpuszczalniki o ograniczonej wzajemnej rozpuszczalności i związek chemiczny, rozpuszczalny w obu cieczach.
Wzajemna rozpuszczalność dwóch cieczy zależy od:
ich właściwości fizykochemicznych (np. moment dipolowy, polaryzowalność), decydujących o wielkości sił oddziaływania międzycząsteczkowego,
temperatury,
rodzaju i ilości związków rozpuszczonych.
Wprowadzany do układu dwuskładnikowego (A + B) trzeci składnik (C) może zwiększać lub zmniejszać obszar ograniczonej mieszalności A z B. Zależy to od wielkości oddziaływań cząsteczek związku C z cząsteczkami A i B. W przypadku ekstrakcji jest niezbędne, aby związek ekstrahowany (C) rozpuszczał się w obu rozpuszczalnikach, co występuje, gdy istnieją wystarczająco duże siły przyciągania A–C i B–C. W miarę zwiększania zawartości C w obu fazach zanika przyczyna wzajemnej niemieszalności A z B. Obecność C sprawia, że przestaje odgrywać znaczącą rolę różnica między siłami oddziaływania A – A, B – B i A – B, a wskutek tego wzrasta wzajemna mieszalność (do zaniku rozwarstwienia cieczy).
Zależność wzajemnej rozpuszczalności cieczy od składu układu A–B–C oraz temperatury przedstawia się w trójwymiarowym układzie współrzędnych skład – temperatura (graniastosłup, którego podstawą jest trójkąt Gibbsa). Na co najmniej jednej ze ścian graniastosłupa (np. A–B–T) musi się znajdować wykres fazowy układu dwuskładnikowego z obszarem ograniczonej mieszalności cieczy. Zakres tego obszaru oraz odpowiedniej trójwymiarowej przestrzeni współistnienia dwóch faz ciekłych zwykle zmniejsza się wraz ze wzrostem temperatury. W większości układów występuje górna graniczna temperatura mieszalności (na ścianie graniastosłupa lub w jego wnętrzu).
W niższej temperaturze przestrzeń współistnienia dwóch cieczy może się łączyć z przestrzenią współistnienia cieczy z fazą stałą. Mieści się ona pod powierzchniami roztworów nasyconych składnikami A, B i C. Kształt tych powierzchni zależy od rodzaju wykresów fazowych dla układów podwójnych A–B, B–C i C–A (ściany graniastosłupa). Na liniach wspólnych dla sąsiednich powierzchni nasyconych roztworów (np. nasyconych składnikami A i B) leżą punkty określające temperaturę i skład eutektyków podwójnych, zawierających trzeci składnik (np. równowaga A(BC)+B(AC)+ciecz). Układ ma jeden eutektyk potrójny, bez stopni swobody.
Na trójkątnych izotermicznych przekrojach graniastosłupa znajdują się linie przecięcia powierzchni roztworów nasyconych, które ograniczają obszary współistnienia faz (np. nasyconego roztworu z kryształami lub dwóch współistniejących cieczy). Obszary współistnienia są przecinane cięciwami równowagi. Cięciwy łączą punkty określające stężenia składników A, B i C we współistniejących fazach. Ilościowe udziały obu faz w dwufazowej mieszaninie określa się korzystając z reguły dźwigni.
Jednostopniowa ekstrakcja prosta polega na zmieszaniu (np. w rozdzielaczu) określonych ilości roztworu surowego (n. produkt syntezy chemicznej w wodnym roztworze) i czystego rozpuszczalnika wtórnego (np. eteru). Punkt opisujący chemiczny skład całej zawartości rozdzielacza leży na linii prostej łączącej wierzchołek trójkąta, w którym stężenia ekstrahenta jest równe 100% z punktem określającym skład roztworu surowego. Miejsce punktu na tej prostej zależy od proporcji cieczy wprowadzonych do rozdzielacza. Po doprowadzeniu do stanu równowagi warstwę wodną można przenieść do drugiego rozdzielacza i dodać do niej drugą porcję czystego rozpuszczalnika organicznego. Czynności wytrząsania cieczy, oddzielania warstwy wodnej i ekstrahowania czystym rozpuszczalnikiem mogą być powtarzane wielokrotnie, aż do osiągnięcia pożądanego stopnia odzyskania związku chemicznego z roztworu wodnego. Dysponując ograniczoną ilością czystego rozpuszczalnika można przeprowadzić ekstrakcję kilkoma dużymi porcjami, lecz zastosowanie większej liczby małych porcji umożliwia odzyskanie większej ilości preparatu.
Postępowanie bardziej efektywne polega na stosowaniu mało stężonych ekstraktów organicznych do ekstrakcji z ze stężonych roztworów wodnych. Jest to istotą ekstrakcji zwykłej wielokrotnej, wykonywanej w laboratoriach z użyciem rozdzielaczy, lub przeciwprądowej ekstrakcji ciągłej, stosowanej w przemyśle.
Urządzenia
W warunkach laboratoryjnych jest stosowana ekstrakcja prosta lub wielokrotna z użyciem rozdzielaczy (wytrząsanie) lub ekstrakcja ciągła, z użyciem ekstraktorów lub perkolatorów o różnej konstrukcji, takich jak aparat Soxhleta lub Aparat Graefego (perkolacja).
Aparat Soxhleta działa podobnie do ekspresu do kawy. Rozpuszczalnik jest ogrzewany w kolbie okrągłodennej, a pary są skraplane w umieszczonej nad nią chłodnicy wodnej. Spływając do kolby przepłukuje materiał poddawany ekstrakcji, umieszczony w gilzie ekstrakcyjnej. Wzbogaca się w ekstrahowany składnik, o większym ciężarze właściwym od rozpuszczalnika. Ekstrakt spływa do kolby, gdy poziom kondensatu w nasadce z gilzą przekroczy pozom przelewu (kolanko bocznej rurki lewarowej).
Zasada działania laboratoryjnych perkolatorów do ciągłej ekstrakcji cieczy jest analogiczna. Aparaty umożliwiają ekstrakcję substancjii o współczynniku podziału k < 1,5, z zastosowaniem bardzo małych ilości rozpuszczalnika.
W warunkach przemysłowych procesy ekstrakcji (mieszania cieczy), rozdzielania faz ciekłych i odzyskiwania rozpuszczalnika metodą destylacji są zwykle wykonywane w odrębnych aparatach. Stosuje się baterie połączonych bloków, złożonych z ekstaktora (zbiornik z mieszadłem), separatora faz ciekłych i destylatora (odzyskiwanie ekstrahenty), co umożliwia ekstrakcję wielostopniową. Rafinat z pierwszego bloku jest kierowany do kolejnego ekstraktora baterii, gdzie jest poddawany działaniu czystego rozpuszczalnika (wielokrotna ekstrakcja prosta) lub rozpuszczalnika opuszczającego ekstraktor następnego bloku. W drugim przypadku bateria ekstraktorów pracuje jak przeciwprądowa kolumna ekstrakcyjna. Elementarne ekstraktory odgrywają rolę półek, na których ustalają się kolejne stany równowagi.
Przemysłowe urządzenia do ekstrakcji z substancji stałych są zwykle cylindrycznymi zbiornikami, w których rozpuszczalnik przepływa przez materiał nieruchomy lub wsad w ruchu.
Złoże nieruchome jest umieszczane na ruszcie i okresowo usuwane po ekstrakcji. Ekstraktory są wyposażone w instalację doprowadzania i odprowadzania rozpuszczalnika oraz system ogrzewania parą (bezprzeponowo i przeponowo. Pracują okresowo w cyklach: załadowanie, ekstrakcja, parowanie i wyładowanie. Właściwa koordynacjia pracy czterech ekstraktorów pozwala uzyskać ciągłość pracy baterii.
W ekstraktorach pracujących w sposób ciągły materiał przesypuje się w dół lub jest transportowany w górę, np. transporterami kubełkowymi lub ślimakowymi, w przeciwprądzie do spływającego w dół rozpuszczalnika.
Zastosowania ekstrakcji w przemyśle (przykłady)
Ekstrakcja jest metodą rozdzielania wielu różnych naturalnych mieszanin związków chemicznych lub produktów syntez. Jest stosowana zwłaszcza w tych sytuacjach, gdy zawodzą techniki destylacyjne, np. ze względu na bardzo małe stężenia odzyskiwanych składników, tworzenie azeotropów), procesy termicznego rozkładu części związków itp.
Przykład 1 – ekstrakcja w produkcji olejów roślinnych
Ekstrakcja odgrywa znaczną rolę w przemyśle otrzymywania olejów roślinnych wykorzystywanych jako tłuszcze jadalne, składniki kosmetyków, paliwa i inne. Bywa bardziej korzystnym procesem rozdziału składników materiału roślinnego od destylacji. Rafinowane oleje roślinne podczas przeróbki tracą wiele swoich wartości, w tym zapachowych i smakowych (w pełni zachowywanych w procesie tłoczenia na zimno).
Ekstrakcja jest stosowana przede wszystkim w procesach odzyskiwania tłuszczów z materiałów ubogich w tłuszcz (np. kości, kiełków kukurydzy i zbóż) lub z wytłoków (pozostałości po tłoczeniu). Proces jest prowadzony „na zimno” (przepłukiwania surowca ciekłym rozpuszczalnikiem) lub na gorąco (wprowadzanie pary rozpuszczalnika, kondensujących w warstwie surowca). Spośród licznych stosowanych rozpuszczalników można wymienić takie jak czterochlorek węgla, trichloroetylen, benzol, benzyna ekstrakcyjna i inne.
W Polsce i większości innych krajów Europy podstawowym surowcem oleistym jest rzepak. Olej rzepakowy przeznaczony na biopaliwa jest otrzymywany z ziaren rzepaku w procesach tłoczenia na gorąco i ekstrakcji z użyciem heksanu. Ziarna, po mechanicznym oczyszczeniu, są wstępnie prażone i rozdrabniane, po czym kierowane do węzła wytłaczania. Z pras odbierany jest olej i wytłoki. Olej pozostały w wytłokach jest odzyskiwany metodą ekstrakcji, np. z użyciem heksanu jako rozpuszczalnika. Wytłoki przemieszczają się w ekstraktorze z góry w dół. na dolny poziom ekstraktora jest wprowadzany heksan, a na poziomy wyższe – tzw. miscella (rozpuszczalnik-olej), o coraz większym stężeniu oleju.
Śruta opuszczająca ekstraktor jest odciskana (odzyskanie części rozpuszczalnika), a następnie ogrzewana parą wodną – pośrednio i bezpośrednio (odparowanie reszty rozpuszczalnika). Odzyskiwany z mieszaniny par heksan zawraca się do ekstraktora.
Przykład 2 – ekstrakcja węgla brunatnego i torfu
Węgiel brunatny i torfy zawierają bituminy (10–20%), które są wyodrębniane z rozdrobnionego materiału metodą ekstrakcji na gorąco takimi rozpuszczalnikami, jak benzyna ekstrakcyjna lub mieszaniny benzenu z etanolem. Dodatek etanolu – rozpuszczalnika hydrofilowego – jest korzystny ze względu na zawartość wilgoci w surowcach (do 20%). Ekstrakcję prowadzi się w bateriach żelaznych ekstraktorów, wypełnianych rozdrobnionym surowcem, umieszczonym na rusztach. Do aparatów są wprowadzane pary rozpuszczalnika, które kondensują na złożu materiału i spływają w dół. Roztwór gromadzący się w dolnej części ekstraktora, zawierający bituminy, jest kierowany do wyparki, Po odparowaniu – rozpuszczalnika pozostaje bitumin, spływający do form, w których zastyga. Pary skraplają się z utworzeniem kondensatu dwufazowego (benzen – wodny roztwór alkoholu). Dwuskładnikowy rozpuszczalnik benzen-etanol jest odzyskiwany i zawracany do ekstraktora po rozdzieleniu fazy wodnej metodą rektyfikacji.
Poekstrakcyjny węgiel i torf są wykorzystywane jako paliwo. Otrzymane ekstrakty (bituminy) są stosowane do wyrobu materiałów izolacyjnych lub poddawane dalszej ekstrakcji rozpuszczalnikami selektywnymi (otrzymywanie wosków, żywic, substancji asfaltowych).
Olej, odprowadzany z ekstraktora w formie stężonej miscelli, jest uwalniany od rozpuszczalnika w aparatach wyparnych.
Zobacz też
ekstrakcja do fazy stałej
mikroekstrakcja
ekstrakcja zęba
Przypisy |
1342 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Elektryczno%C5%9B%C4%87 | Elektryczność | Elektryczność (od gr. ήλεκτρον (elektron) – bursztyn) – zjawisko związane z oddziaływaniem ciał mających ładunek elektryczny (na przykład elektronów i protonów) oraz z przepływem tych ładunków (prądem elektrycznym). W fizyce elektryczność obejmuje elektrostatykę, elektrodynamikę i prąd elektryczny. Można wyróżnić elektryczność naturalną, np. atmosferyczną oraz elektryczność związaną z techniką.
Potocznie elektryczność jest kojarzona przede wszystkim z instalacją elektroenergetyczną.
Zobacz też
elektrotechnika
Bibliografia
B. Jaworski, A. Dietłaf, L. Miłkowska, G. Siergiejew, Kurs fizyki. Elektryczność i magnetyzm, t. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa (1984), wyd. 8,
Encyklopedia fizyki, PWN, Warszawa 1972 |
1343 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Endoskopia | Endoskopia | Endoskopia – ogólna nazwa zabiegów diagnostyczno-leczniczych w medycynie i w weterynarii, polegających na badaniu wnętrza ciała przy wykorzystaniu aparatów, zwanych endoskopami, umożliwiających doprowadzenie światła oraz optyki do wnętrza przewodu pokarmowego, oddechowego oraz jam ciała, np.: jamy otrzewnej, jamy opłucnej.
Badania endoskopowe polegają na wprowadzaniu do wnętrza ciała pacjenta części endoskopu, zwanej sondą, zawierającą światłowód do oświetlenia badanego pola, obrazowód – przekazujący obraz z wnętrza badanego narządu oraz kanał narzędziowy służący do wprowadzenia specjalnych narzędzi służących do pobierania materiału do badań i wykonywania zabiegów).
Historia
Już w czasach starożytnych ówcześni lekarze starali się zaglądać do dostępnych wzrokowi ludzkiemu obszarów ciała. Należą do nich jama ustna i gardło, nos, ucho, pochwa i częściowo odbyt (w pismach Hipokratesa znajdują się opisy anoskopii – wziernikowania odbytu jak i operacji w tym rejonie wykonywanych pod kontrolą anoskopów). Źródłem światła było światło słoneczne odbite od lustra. Współczesną pochodną owych technik jest lusterko czołowe laryngologa.
Pierwsze urządzenia celowo wykonane w celu endoskopii powstały w początkach XIX w. Najczęściej używano je do badania pęcherza moczowego. Filip Bozzini (1773-1809) we Frankfurcie wykorzystał światło lampy gazowej w celu oświetlenia badanych endoskopem narządów. Badano najczęściej pochwę, odbytnicę i dolną część gardła. Rozwój optyki i mechaniki precyzyjnej pozwolił na konstruowanie coraz lepszych endoskopów. Pozwoliło to Adolfowi Kussmaulowi (1822-1902) z Fryburga w Niemczech na wykonanie w 1886 pierwszej gastroskopii. Pacjentem był zawodowy połykacz noży z cyrku. Wielkie zasługi dla rozwoju gastroskopii położył Jan Mikulicz-Radecki (1850-1905), który pracując wówczas w Wiedniu, konstruował wraz z inżynierami nowe typy endoskopów wykonując liczne badania górnego odcinka przewodu pokarmowego. W 1881 opisał on gastroskopię, w czasie której rozpoznał raka żołądka. W konkluzji artykułu stwierdził, iż spodziewa się, że dzięki gastroskopii będzie można tę chorobę rozpoznawać w mniej zaawansowanych stadiach. Istotnie w latach 60. XX wieku w Japonii powstało pojęcie „raka wczesnego” możliwego w praktyce do rozpoznania tylko endoskopowo. Urządzenie Mikulicza posiadało na końcu żarówkę elektryczną.
Pod koniec XIX wieku rozwój endoskopii został nieco wstrzymany przez wprowadzenie do medycyny odkrytych w 1895 przez Wilhelma Roentgena promieni X. Endoskopia powodowała wiele jatrogennych uszkodzeń przełyku i gardła, gdyż nie całe badanie (głównie wprowadzanie aparatu) odbywało się pod kontrolą wzroku badającego.
Mimo tego endoskopia rozwijała się i zaczęto wprowadzać niebędące już sztywnymi rurami, a posiadające pewną giętkość (dzięki przegubom). Pierwszy prawdziwie giętki endoskop wprowadzili w roku 1932 Rudolf Schindler (1888-1968) i Georg Wolf (1873-1938). W roku 1940 Bruce Kenamore wyprodukował endoskopowe kleszcze biopsyjne do pobierania materiału do badań histopatologicznych. Opisane endoskopy opierały się na systemie soczewek i źródle światła w końcówce aparatu. Ograniczało to w znacznym stopniu giętkość aparatu i zakres możliwych badań. W maju 1957 Basil Hirschowitz na spotkaniu Amerykańskiego Towarzystwa Gastroskopowego w Colorado Springs przedstawił endoskop zbudowany z włókien światłowodowych, kilka lat później ulepszony przez wprowadzenie tzw. zimnego światła czyli silną żarówkę położoną poza aparatem, której światło przewodzone było do obiektu badanego także poprzez światłowody. Otworzyła się nowa era endoskopii. Następnym krokiem było wprowadzenie w latach 90. XX w. videoendoskopów, gdzie rezygnuje się ze światłowodów na rzecz miniaturowej kamery CCD, umieszczanej na wprowadzanym do pacjenta końcu endoskopu.
Obecnie używane są również sztywne endoskopy (rigid endoscopes), które w kanale zawierają serię soczewek. Dają one obraz znacznie lepszej jakości niż endoskopy światłowodowe, ale stosuje się je głównie w laparoskopach i artroskopach.
Badania endoskopowe
Badania układu oddechowego
Bronchoskopia – badanie wnętrza tchawicy i oskrzeli, umożliwia wykrycie zmian chorobowych w obrębie tych narządów (zwężeń, guzów, nacieków nowotworowych lub zapalnych). Możliwe jest również pobieranie próbek wydzieliny z oskrzeli oraz przy użyciu specjalnych narzędzi pobranie wycinków błony śluzowej do badań histopatologicznych, cytologicznych i bakteriologicznych.
Aktualnie wykonuje się badanie bronchoskopowe przy użyciu giętkiego wziernika – fiberoskopu, a badanie takie nazywa się bronchofiberoskopią.
Pierwszy opis badania bronchoskopowego przy pomocy sztywnego brochoskopu podał w 1897 Gustav Killian, a badanie z użyciem giętkiego bronchofiberoskopu zostało po raz pierwszy wykonane w 1967 przez Ikedę w Japonii.
Badanie wykonuje się u chorego leżącego na plecach lub w pozycji siedzącej. Obowiązuje wykonanie znieczulenia miejscowego łuków podniebiennych, tylnej ściany gardła, krtani i dróg oddechowych poniżej krtani roztworem lidokainy. Dodatkowo stosuje się także tak zwaną płytką sedację podając badanemu dożylnie fentanyl lub midazolam.
W trakcie badania monitoruje się saturację (pulsoksymetria) i w przypadkach spadków saturacji dodatkowo podaje się tlen. W trakcie badania bronchoskopowego musi być zapewniony sprzęt do resuscytacji.
Do obejrzenia jamy nosowo-gardłowej używa się także fiberoskopu. Badanie zaś, pozwalające na obejrzenie migdałków, języczka, jamy nosowej i gardłowej, nazywane jest fiberoskopią. Do jego wykonania nie jest potrzebne znieczulenie, gdyż jest bezbolesne i proste. Sonda, kalibru minimalnie większego od wkładu do długopisu, wprowadzana jest przez gardło lub nos.
W trakcie i po bronchoskopii mogą wystąpić powikłania: uszkodzenie strun głosowych, uszkodzenie krtani, tchawicy, oskrzela, Odma opłucnowa, skurcz oskrzeli.
Laryngoskopia – badanie krtani.
Stroboskopia – umożliwia badanie tylnej ściany części krtaniowej gardła oraz obejrzenie z góry nagłośni. Stroboskop jest sztywną, metalową rurą, badanie nim może spowodować odruch wymiotny, ale nie wymaga znieczulenia.
Badania przewodu pokarmowego
Gastroskopia (inaczej panendoskopia) – badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego. Umożliwia diagnostykę schorzeń przełyku, żołądka i dwunastnicy, takich jak wrzody żołądka i dwunastnicy, nowotwory, a także pobieranie wycinków błony śluzowej do badań histopatologicznych i tamowanie niewielkich krwawień.
ezofagoskopia – wziernikowanie przełyku,
gastroskopia – wziernikowanie żołądka,
gastroduodenoskopia – wziernikowanie żołądka i dwunastnicy,
duodenoskopia – wziernikowanie dwunastnicy,
intestinoskopia – wziernikowanie jelita czczego.
Kolonoskopia – badanie jelita grubego (okrężnicy).Dzieli się ona zależnie od zaawansowania badania na
anoskopię – wziernikowanie końca odbytnicy,
rektoskopię – wziernikowanie odbytnicy,
rektoromanoskopię – rektoskopię rozszerzoną o końcowy odcinek esicy,
sigmoidoskopię – rektoskopię rozszerzoną o esicę,
kolonoskopię – badanie całego jelita grubego.
Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna – badanie umożliwiające diagnostykę schorzeń dróg żółciowych.
Endoskopia kapsułkowa – badanie umożliwiające diagnostykę całego jelita cienkiego. W odróżnieniu od innych badań endoskopowych, nie używa się do tego celu fiberoskopu w postaci giętkiej rury. Pacjent połyka metalową kapsułkę, zawierającą w sobie miniaturową kamerę, która, przechodząc przez przewód pokarmowy pacjenta, wykonuje ok. 50000 zdjęć. Zdjęcia te są przekazywane do urządzenia zamocowanego na brzuchu pacjenta. Po przejściu przez układ pokarmowy, kapsułka jest wydalana. Zaletą tego badania jest możliwość wglądu do całego jelita cienkiego trudno- lub niedostępnego dla klasycznych giętkich endoskopów, natomiast wadą jest niemożność pobierania wycinków do badań histopatologicznych.
Inne badania endoskopowe
Artroskopia – wziernikowanie stawu, np. kolanowego.
Kolposkopia – wziernikowanie pochwy i szyjki macicy. Służy do oceny nieprawidłowości w obrębie pochwy i szyjki macicy.
Cystoskopia – wziernikowanie pęcherza, cewki moczowej, moczowodów oraz prostaty (u mężczyzn). Przez cewkę moczową wprowadza się cystoskop, umożliwiający oglądanie jej wnętrza. Celem tego badania może być rozpoznanie zakażeń, polipów, nowotworów złośliwych, kamicy nerkowej.
Laparoskopia – badanie wnętrza jamy otrzewnej, np. żołądka, wątroby, żeńskich organów płciowych, itp. Endoskop wprowadza się w tym przypadku przez niewielkie nacięcie brzucha.
Endoskopia igłowa, np. endoskopia oczna, angioendoskopia, korzystająca z ultracienkich włókien optycznych, umożliwiających oglądanie np. wewnętrznych struktur oka czy zastawek serca i naczyń wieńcowych.
Operacje endoskopowe
Endoskopia, oprócz oglądania wnętrza narządów, umożliwia również wykonywanie niektórych operacji, takich jak polipektomia (usunięcie pojedynczego polipu np. z jelita grubego), papillotomia (nacięcie brodawki Vatera z przecięciem zwieracza Oddiego), appendektomia (wycięcie wyrostka), cholecystektomia (wycięcie pęcherzyka żółciowego), usunięcie kamieni z przewodów żółciowych, splenektomia (wycięcie śledziony), tamowanie niewielkich krwawień np. z wrzodów żołądka lub przełyku.
Zobacz też
endoskop
Przypisy
Literatura
From the Lumen to the Laparoscope; Irvin M Modlin; Mark Kidd; Kevin D Lye Archives of Surgery; Oct 2004; 139, 10;
Linki zewnętrzne
Artykuł na temat endoskopii w serwisie gastrologia.mp.pl
Kolposkopia
! |
1344 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Euklides | Euklides | Euklides z Aleksandrii (, Eukleides, ur. ok. 365 p.n.e., zm. ok. 270 p.n.e.) – matematyk grecki przez większość życia działający w Aleksandrii, autor Elementów (, Stoicheia), jednego z najsłynniejszych dzieł matematycznych w historii.
Życie
O życiu Euklidesa prawie nic nie wiadomo. Jego imię jest znane z tylko jednego źródła – z powstałego 7 stuleci później komentarza Proklosa do I księgi Elementów; inni określali go jako „autor Stoicheia”. Proklos stwierdził, że Euklides był trochę młodszy od uczniów Platona, a starszy od Eratostenesa i Archimedesa. Napisał też, że Euklides prawdopodobnie kształcił się w Atenach, bowiem ze szkoły Platona wyszła większość geometrów, od których jedynie mógł posiąść taką wiedzę.
Elementy Euklidesa
Głównym dziełem Euklidesa są Elementy. Było to aksjomatyczne ujęcie geometrii, które dotrwało w niezmienionej postaci jako kanon geometrii aż do XIX wieku (w niektórych krajach było używane jako podręcznik geometrii aż do XX wieku). Jak pisał Proklos, Euklides zebrał w całość i uporządkował (w księgach V i XII) wiele odkryć Eudoksosa z Knidos, uzupełnił wyniki Teajteta (w księgach X i XIII) oraz dostarczył niezbitych dowodów twierdzeń, które nie były przedtem ściśle uzasadnione przez jego poprzedników. Usystematyzował i nadał jednolitą postać podstawowej części ówczesnej wiedzy z geometrii płaskiej, przestrzennej i arytmetyki. To, że na początku każdej księgi podane są definicje, odpowiadało stanowisku Arystotelesa, że naukę dedukcyjną należy rozpoczynać od podania definicji i aksjomatów.
Proklos wyróżnił w Elementach konstrukcje i twierdzenia. Każda konstrukcja i każde twierdzenie przedstawione jest w sześciu krokach: (1) teza, (2) rysunek diagramu i ustalenie oznaczeń, (3) powtórzona teza z oznaczeniami, (4) zasadnicza część konstrukcji bądź dowodu, (5) uzasadnienie (tezy lub poprawności konstrukcji), (6) powtórzona teza (konstrukcje kończą się zwrotem: co było do wykonania, a twierdzenia zwrotem: co było do okazania).
Euklides starał się nadać swemu dziełu (zapewne pod wpływem Platona) charakter statyczny. W ukrytej formie pojawiają się tam jednak ruchy: przemieszczanie na płaszczyźnie, obroty przy kuli, walcu i stożku. W całym dziele widoczne jest też maksymalne dążenie do ścisłości. Jednakże zasady dedukcji określone zostały nie tylko przez podanie definicji i aksjomatów, ale też – w ukrytej formie – przez przykłady rozumowań, poczynając od pierwszej konstrukcji trójkąta równobocznego.
U Euklidesa nie było żadnej wersji aksjomatu ciągłości dla linii prostej, np. takiego jak u Dedekinda. Oryginalny system aksjomatyczny Euklidesa dopuszcza model przeliczalny w układzie kartezjańskim, gdy obie współrzędne każdego punktu należą do ciała pitagorejskiego, tj. najmniejszego zbioru liczb rzeczywistych zawierającego liczby wymierne, zamkniętego ze względu na cztery działania arytmetyczne i takiego, że jest w nim rozwiązalne każde równanie postaci przy jest to zbiór przeliczalny i da się w nim rozwiązać każde równanie kwadratowe o współczynnikach z tego ciała, a więc w modelu tym wykonalne są wszystkie konstrukcje Euklidesa (dotyczące zawsze tylko prostych i okręgów).
W sposobie rozumowania Euklidesa prezentowanym w Elementach istotną rolę odgrywa specyficzne greckie użycie diagramów.
Inne dzieła Euklidesa
Zachowało się dzieło Euklidesa z optyki, oparte na podzielanym przez pewnych greckich uczonych poglądzie, że widzenie polega na wysyłaniu promieni przez oko. Opisał on odbicia w zwierciadłach płaskich i sferycznych wklęsłych. Zajmował się też perspektywą, a mianowicie pozornym zmniejszaniem obrazu przy oddalaniu obiektu oraz obrazem stożków i walców przy patrzeniu z ukosa. Nie ocalało jednak jego dzieło o krzywych stożkowych.
Zobacz też
geometria euklidesowa
przestrzeń euklidesowa
algorytm Euklidesa
Lemat Euklidesa
metryka euklidesowa
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Stefan Kulczycki, Z dziejów matematyki greckiej, PWN, Warszawa 1973, s. 237–323.
I.G. Baszmakowa, Grecja starożytna. Kraje hellenistyczne i imperium rzymskie, [w:] A. P. Juszkiewicz (red.), Historia matematyki, tom pierwszy. Od czasów najdawniejszych do początku czasów nowożytnych, przekład z rosyjskiego Stanisława Dobrzyckiego, PWN, Warszawa 1975, s. 116–168.
Lucio Russo, Zapomniana rewolucja. Grecka myśl naukowa a nauka nowoczesna, Universitas, Kraków 2005, s. 54–82. .
Euklides, Elementy. Księgi V–VI, przełożyli Piotr Błaszczyk i Kazimierz Mrówka, Copernicus Center Press, Kraków 2013. .
Linki zewnętrzne
Polskojęzyczne
Dzieła Euklidesa w bibliotece Polona
Anglojęzyczne
Uczeni epoki hellenistycznej
Matematycy starożytnej Grecji
Greccy geometrzy
Greccy teoretycy liczb
Optycy starożytni i średniowieczni
Autorzy podręczników matematyki
Ludzie upamiętnieni nazwami twierdzeń
Ludzie upamiętnieni nazwami przestrzeni matematycznych
Osoby upamiętnione nazwami dyscyplin matematycznych
Urodzeni w IV wieku p.n.e.
Ludzie związani z Aleksandrią
Zmarli w III wieku p.n.e. |
190357 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Obwodnica%20%C5%9Br%C3%B3dmiejska%20Wroc%C5%82awia | Obwodnica śródmiejska Wrocławia | Śródmiejska Obwodnica Wrocławia – obwodnica we Wrocławiu obiegająca centralne dzielnice miasta w odległości od 3 do 5,5 km od Rynku. Trasa budowana i otwierana jest etapami, ponad 17 km przebiegu oddano już do ruchu. Jej całkowita długość wyniesie około 25 km.
Obwodnica jest drogą dwujezdniową o klasie głównej ruchu przyspieszonego (GP) z normalnymi skrzyżowaniami jednopoziomowymi, poza bardzo nielicznymi wyjątkami zabezpieczonymi sygnalizacją świetlną. Wielopoziomowe węzły występują jednak w sąsiedztwie wiaduktów i mostów. Obwodnica śródmiejska naniesiona jest w miejskim planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego, a później studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego od lat 60. XX wieku, aczkolwiek przebieg jej południowego, południowo-wschodniego i południowo-zachodniego odcinka ustalono już w 1921.
Obwodnica śródmiejska wraz z obwodnicą staromiejską służyć ma głównie rozprowadzeniu ruchu wewnętrznego między osiedlami miasta, dla ruchu tranzytowego przewidziano zaś obwodnicę autostradową i budowaną obwodnicę wschodnią. Na dwóch odcinkach obwodnicy śródmiejskiej pasem rozdzielającym jezdnie poprowadzono wydzielone torowiska tramwajowe.
Przebieg i historia obwodnicy
Aleja Armii Krajowej
Najwcześniej oddany do ruchu odcinek obwodnicy stanowi aleja Armii Krajowej. Na całej długości aleja składa się obecnie z dwóch jezdni rozdzielonych pasem zieleni, chodników i dróg rowerowych po obu stronach jezdni. Przebiega częściowo śladem wschodniego odcinka ul. Pięknej, dalej przez dawne ogródki działkowe oraz w miejscu dawnej ul. Proletariackiej, wcześniej niem. Hercher Straße. Początkowo zbudowany odcinek obwodnicy nosił również nazwę ulicy Proletariackiej (na pamiątkę założonej przez L. Waryńskiego partii socjalistycznej), następnie od 1 stycznia 1991 ulicy Armii Krajowej, zaś mocą uchwały z dnia 16 stycznia 1997 roku przemianowano ją na aleję Armii Krajowej.
W 1984 otwarto wiadukt nad linią kolejową Wrocław–Opole wraz z węzłem drogowym typu trąbka z ul. Krakowską. Już w latach 2006–2007 wiadukt ten przeszedł kompleksowy remont, spowodowany przez złe wykonawstwo w okresie budowy. Następnie do roku 1991 stopniowo oddawano do ruchu odcinki poprzez Tarnogaj wraz z wydzielonym dwutorowym torowiskiem tramwajowym pomiędzy ulicami Tarnogajską a Bardzką (przeniesionym z ul. Pięknej), odcinek rozdzielający między sobą osiedla Gaj i Huby od Bardzkiej do Borowskiej oraz odcinek do skrzyżowania z ulicą Ślężną. Ostatni z wymienionych odcinków przebiega przez dawne ogródki działkowe oraz zlikwidowane po II wojnie światowej cmentarze, których drzewostan przekształcono w Park Generała Władysława Andersa we Wrocławiu i Park Skowroni. Początkowo ze względu na problemy z przejęciem gruntów na odcinku zaczynającym się na zachód od ul. Orzechowej zrealizowano jedynie południową jezdnię.
Aleja Wiśniowa
Trasa przebiega dalej na zachód przebudowana aleją Wiśniową. Początkowo jedynie zachodni odcinek (między ul. Sudecką a ul. Powstańców Śląskich) stanowił dwujezdniową aleję, wschodnia część drogi była wąską jednokierunkową ulicą.
Między pasami jezdni, na wysokości skrzyżowania z Sudecką znajduje się zabytkowa wieża wodna, zwana powszechnie Wieżą Ciśnień, stanowiąca jeden z rozpoznawalnych symboli Wrocławia. Po północnej stronie alei, której środkowy pas na odcinku zachodnim jest obsadzony zabytkowymi platanami, znajduje się ponadto Szpital Kolejowy (dawniej Israelisches Krankenhaus, czyli po prostu Szpital Żydowski).
Aleja Generała Józefa Hallera
Powstała jeszcze w końcu XIX w. aleja gen. Hallera nosiła pierwotnie (od 1876 r.) niemiecką nazwę Kürassierstrasse, czyli ulicy „Kirasjerów”, nawiązującą do zbudowanych w latach 1867–1872 po jej południowej stronie koszar kirasjerów Großer Kurfürst („Wielki Elektor”). W roku 1900 ulica kończyła się na linii kolejowej, za nią przechodziła w „drogę kirasjerską” albo „Ścieżka konna do Grabiszyna” – Reitweg nach Gräbschen (takie określenia pojawiały się na planach miasta jeszcze w 1905 r.). Na planie z roku 1908 widnieje już wytyczony dalszy bieg ulicy, opisany jako (Kurassierstrasse) Oberweg, a na innym z tego samego roku cały ten odcinek nosi już także docelową nazwę Kürassierstrasse.
Podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku koszary kirasjerów zdobyte zostały przez Armię Czerwoną już 21 lutego, a kilka dni później broniące się oddziały niemieckie musiały wycofać się także z pozostałych odcinków ulicy; największe zniszczenia dotknęły okolice w sąsiedztwie Straße der SA (taką nazwę nosiła pod koniec istnienia III Rzeszy ulica wcześniej nazwana Kaiser Wilhelm Straße, obecnie ul. Powstańców Śląskich), czyli początek ulicy Kirasjerów. Po II wojnie światowej nosiła do 1946 zapożyczoną z niemieckiej przedwojennej nazwę „Kirasjerów”, potem krótko nazwę ulicy Benedykta Polaka (obecnie nazwę tę nosi inna ulica Wrocławia), zaś później ulicy Przodowników Pracy, co powszechnie skracano na „Przodowników”. Od 1991 nosi obecną nazwę, na cześć generała Józefa Hallera von Hallenburga. Aleja jest dwujezdniowa, z wydzielonym torowiskiem tramwajowym na całej długości oraz ścieżkami rowerowymi, prowadzonymi częściowo pasem środkowym, częściowo na zewnątrz jezdni. Po południowej stronie ulicy, na wysokości ul. Księgowej znajduje się pętla tramwajowa, obecnie niewykorzystywana w ruchu liniowym. Jeszcze w latach 80. poszerzono w ramach przygotowań do inwestycji wiadukt kolejowy w okolicach ul. Mieleckiej. W toku budowy obwodnicy ulicę gruntownie przebudowano i zbudowano łącznik w kierunku ul. Klecińskiej trasą, którą już znacznie wcześniej kursowały tramwaje.
Przy alei Hallera wznosi się budynek kina Lwów nazwanego tak na cześć ojczystego miasta wielu Wrocławian, które do lat 90. nosiło nazwę „Przodownik”. Obecny budynek kina powstał w latach 1925–1927 na potrzeby loży paramasońskiej Odd Fellows na podstawie projektu znanego architekta Adolfa Radinga, w kino przekształcono go w latach 1936–1937 po delegalizacji masonerii przez nazistów. Budynki mieszkalne przy skrzyżowaniu z aleją Pracy zaprojektował zaś miejski radca budowlany Max Berg, bardziej znany jako autor Hali Stulecia.
Ulice Klecińska, Na Ostatnim Groszu i most Milenijny
Odcinek zachodni biegnie w ciągu ul. Klecińskiej. Ulica ta powstała jako połączenie ul. Grabiszyńskiej z ul. Strzegomską w latach 30. XX w. Przez wiele lat przejazd kolejowo-drogowy na skrzyżowaniu z linią kolejową do Świebodzic i Wałbrzycha oraz jednojezdniowa ulica stanowiły poważną przeszkodę dla ruchu; zamknięcie rogatek wywoływało kilkusetmetrowe zatory. Dopiero w październiku 2007 otwarto ostatecznie wiadukty nad torami oraz nowe jezdnie. Dalej na północ obwodnica wiedzie przez ukończoną w 2003 estakadę „Gądowiankę” nad kolejową stacją rozrządową Wrocław-Gądów w kierunku ul. Na Ostatnim Groszu, a następnie jako ul. Milenijna koło Hali Orbita i przez most Milenijny do ul. Osobowickiej.
Północna część obwodnicy
29 października 2010 roku, na trzy miesiące przed planowanym terminem, oddany został do eksploatacji nowy odcinek o długości 4,2 km. Od ul. Osobowickiej obwodnica biegnie nasypem przez dawne pola irygacyjne wzdłuż torów kolejowych linii do Poznania, po czym w rejonie ul. Ćwiczebnej skręca na wschód przechodząc długim wiaduktem nad terenami wojskowymi, nad linią kolejową, nad ul. Obornicką i nad terenem Targpiastu. Na ul. Obornickiej pod obwodnicą zbudowano rondo, pozwalające na wjazd i zjazd z obwodnicy w tę ulicę. Również nad ul. Żmigrodzką wybudowano wiadukt, a w jego sąsiedztwie węzeł drogowy łączący obwodnicę z tą ulicą. Za nim droga zwęża się i przechodzi w ul. Poświęcką. Zjazdy i najazdy za wiaduktem zostały już wybudowane z myślą o przyszłej budowie kolejnego odcinka.
Prezydent Rafał Dutkiewicz otwierając ten odcinek obwodnicy zapowiedział wnioskowanie o nazwanie jej imieniem Jana Nowaka-Jeziorańskiego; wniosek ten został zaakceptowany. Na odcinku tym (dwujezdniowym, po dwa pasy ruchu na każdej jezdni) obowiązuje ograniczenie prędkości do 70 km/h.
Planowane odcinki
Odcinek północny (od ul. Żmigrodzkiej do ul. Bolesława Krzywoustego)
Od ulicy Żmigrodzkiej trasa obwodnicy będzie budowana pomiędzy ulicami Poświęcką i Milicką by następnie przez tereny poligonu i ogródki działkowe przy Lesie Sołtysowickim ominąć osiedle na Sołtysowicach i połączy się ze wschodnim odcinkiem przy wjeździe do Psiego Pola z ulicą Bolesława Krzywoustego.
Odcinek wschodni – aleja Wielkiej Wyspy
Planowany wschodni odcinek, przeznaczony dla ruchu lokalnego łącznik o klasie ulicy zbiorczej określany jako aleja Wielkiej Wyspy rozpocznie się na ulicy Armii Krajowej na istniejącym węźle nad ulicą Krakowską, dalej biegnąc przez planowany most nad Oławą i planowany Most Wschodni nad Odrą w kierunku ul. 8 Maja, do skrzyżowania z ul. Mickiewicza.
29 września 2017 spółka Wrocławskie Inwestycje ogłosiła przetarg w formule „zaprojektuj i zbuduj” na ten odcinek obwodnicy. Oddanie do użytku planowane jest na rok 2023.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Galeria i przebieg Obwodnicy śródmiejskiej Wrocławia
Ulice we Wrocławiu
śródmiejska
Grabiszyn-Grabiszynek
Huby (Wrocław)
Gaj (Wrocław)
Tarnogaj
Nowy Dwór (Wrocław) |
190358 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Breguet%20%28lotnictwo%29 | Breguet (lotnictwo) | Breguet (Société Anonyme des Ateliers d'Aviation Louis Breguet) – francuska wytwórnia lotnicza założona w 1911 przez Louisa Bregueta. W 1973 połączyła się z firmą Dassault, tworząc koncern Dassault-Breguet.
Wybrane konstrukcje
Breguet 14
Breguet 19
Breguet Bre.693
Breguet Alizé
Breguet Atlantic
Breguet
Francuskie wytwórnie lotnicze |
190359 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Powstanie%20Machny | Powstanie Machny | Powstanie Machny – chłopskie anarcho-komunistyczne powstanie pod przywództwem Nestora Machno, które miało miejsce w latach 1918-1921 na terenach południowo-wschodniej Ukrainy. Obszar kontrolowany przez powstańców nazywany był Machnowszczyzna (ukr. Махновщина).
Zarys ogólny
Ukraińskie anarchistyczne grupy partyzanckie działały podczas rosyjskiej wojny domowej. Niektórzy twierdzili, że są lojalne wobec państwa ukraińskiego, ale inne nie uznawały lojalności wobec żadnej ze stron; wszyscy walczyli zarówno z czerwoną, jak i białą armią z równą zaciekłością w początkowej fazie wojny domowej. Ze wszystkich grup anarchistycznych, najbardziej znanym i odnoszącym sukcesy był przywódca chłopskich anarchistów Nestor Machno, który rozpoczął działania na południowo-wschodniej Ukrainie przeciwko władzy hetmanatu w lipcu 1918. We wrześniu utworzył Rewolucyjną Powstańczą Armię Ukrainy (RPAU; ukr. Революцио́нная повста́нческая а́рмия Украи́ны, РПАУ) z uzbrojeniem i wyposażeniem głównie uzyskanym z wycofujących się sił austro-węgierskich i niemieckich. Podczas wojny domowej Armia Powstańcza, w zależności od momentu, liczyła od 15 000 do 100 000 żołnierzy i była zorganizowana na konwencjonalnych liniach, z oddziałami piechoty, kawalerii i artylerii; baterie artyleryjskie były dołączone do każdej brygady piechoty. Kawaleria Machno obejmowała zarówno regularne, jak i nieregularne (partyzanckie) siły konne i była uważana za jedną z najlepiej wyszkolonych i najzdolniejszych jednostek kawalerii podczas rosyjskiej wojny domowej.
Rząd bolszewicki i dowódcy Armii Czerwonej często nazywali Czarną Armię „siłami machnowców”, ponieważ wyraźnie odmawiali przyznania ukraińskim anarchistom statusu posiadania armii lub legalnego ruchu politycznego. Wolin opisał powstańczą Czarną Armię tamtych czasów (bez kawalerii, która normalnie walczyła daleko) w następujący sposób: „Piechota, kiedy nie walczyła, prowadziła marsz armii. Poruszała się na taczankach. Każdy z tych pojazdów, zaprzężonych w dwójkę koni, miał woźnicę na przednim siedzeniu i dwóch żołnierzy za nim. W niektórych oddziałach instalowano pomiędzy nimi karabin maszynowy. Artyleria szła w straży tylnej. Nad pierwszym wozem powiewała wielka, czarna flaga. Po obu stronach miała srebrne hasła „Wolność albo śmierć” i „Ziemia w ręce chłopów, fabryki w ręce robotników”".
Historia
1918
Kiedy po układzie w Brześciu Litewskim (1918) na terytorium Ukraińskiej Republiki Ludowej wkroczyły wojska niemieckie, Nestor Machno zorganizował anarchistyczną partyzantkę, która miała zatrzymać armię interwencyjną i stworzyć na zajętych przez nią terenach system anarchokomunistyczny. W czerwcu 1918 udał się do Moskwy, gdzie spotkał się z Piotrem Kropotkinem i Jakowem Swierdłowem. Do Hulajpoła (gdzie była siedziba machnowców) wrócił w lipcu 1918 r. Machno dowodził całą partyzantką antyniemiecką między Dnieprem a Morzem Azowskim. We wrześniu 1918 rozbił Austriaków w bitwie o wieś Dibriwka. Zniszczył oddziały Symona Petlury w wielkiej operacji w okolicach Jekaterinosławia.
1919
Hulajpołe było w pierwszej połowie 1919 całkowicie wolne od władzy zewnętrznej. Na terenie wsi powstały autonomiczne komuny, wolne od wpływów zewnętrznych. Doskonale zorganizowane komuny rolne dostarczały dużych ilości żywności, którą wywożono do wielkich miast. Najbardziej znana była komuna imienia Róży Luksemburg. Machno ściągnął do Hulajpoła czołowych anarchistów. Wraz z Arszinowem rozpoczął wydawanie gazety „Put' k swobodie" („Droga do wolności") i stworzył Komisję Kulturalno-Oświatową. Planowano powołanie do życia nowych szkół wzorowanych na „Escuela Moderna" („Nowoczesnej szkole") Francisco Ferrera. Armia Powstańcza walczyła przeciwko Antonowi Denikinowi w ramach działań Armii Czerwonej, lecz jako autonomiczna jej część, m.in. używając czarnych sztandarów. Według przeciwników anarchiści dopuszczali się grabieży na miejscowej ludności, a w późniejszym okresie na polecenie Machno powstał oddział kontrwywiadowczy walczący na terenie Zaporoża i Naddnieprza z wrogami machnowszczyzny, słynący według jej przeciwników z okrucieństwa.
10 kwietnia 1919 Zjazd chłopów, robotników i powstańców z Hulajpoła po raz kolejny ogłosił zerwanie kontaktów z bolszewikami. W tym samym czasie rząd Włodzimierza Lenina ostatecznie postanowił o zerwaniu dalszej współpracy z anarchistami. 4 czerwca 1919 oddziały Czeka zaatakowały Hulajpołe, przemocą likwidując Komunę im. Róży Luksemburg. Po wycofaniu się Czeka wkroczyły do Hulajpoła oddziały Denikina ostatecznie rozprawiając się z anarchistami. Tymczasem Machno przeniósł się na zachód terenów będących pod kontrolą URL, organizując tam partyzantkę przeciwko „białym", w październiku i listopadzie 1919 partyzanci okupowali Jekaterinosław (dzisiejszy Dniepr) i Aleksandrowsk. Machno nie zdobył większego poparcia ze strony miejscowych robotników, którzy opowiadali się za socjalistami lub komunistami, a dodatkowo zrażał ich niechętny stosunek machnowców do proletariatu.
W połowie czerwca 1919 Andriej Szkuro z Dywizji Kozaków Kubańskich wykorzystał chaos między bolszewikami a anarchistami i dokonał grabieży miasta Hulajpołe, w czasie której palono domy, zabijano mężczyzn, gwałcono kobiety i wywłaszczano łupy, podobnie jak to miało miejsce w innych wioskach. Rewolucyjna Powstańcza Armia Ukrainy i tysiące uchodźców wycofały się setki kilometrów na zachód. Przeszli przez Dniepr przy moście niedaleko Aleksandrowska, aby dotrzeć do Jelizawetgradu, gdzie dowództwo sprawował ataman Matwij Hryhorjew. Ich sojusz z nim trwał tylko miesiąc (25 czerwca – 27 lipca), gdy ataman został zabity za odmowę walki z armią Antona Denikina, a także jego udział w pogromach. Armia Powstańcza kontynuowała swoją działalność w Dobrowełyczkiwce na południu Ukrainy, gdzie z początkiem sierpnia pojednała się z Armią Czerwoną. Rozpoczęto kontratak, który tymczasowo zepchnął wroga na wschód, ale Denikin wkrótce wysłał posiłki. Armia Machno kontynuowała swój zachodni odwrót, kiedy Biała Armia przybyła do Kurska na północy.
Po miesiącu odwrotu i potyczek, pozostawiając ponad 8000 rannych, pod koniec sierpnia 1919 do Umania przybyła siły machnowskie. Będąc na granicy terytorium kontrolowanego przez siły Symona Petlury, anarchiści zdecydowali się na negocjacje. Petlurowcy byli również w stanie wojny z Białą Armią i nie chcieli mieć więcej wrogów. Postanowili zaprzestać działań wojennych, wymienić się jeńcami, a na dwa tygodnie przed osiedleniem się we wsi Tekucze, niedaleko Umania, w szpitalach petlurowców przebywało 3000 anarchistów. Z czasem jednak machnowcy przestali ufać siłom narodowym. Z wojskami Petlury na północy i zachodzie oraz Denikinem na południu i wschodzie, do 25 września, Biała Armia otoczyła Czarną Armię. Ta jednak dokonała zmieniła kierunek przemieszczania się z zachodu na wschód i uderzyła z zaskoczenia na białoarmistów, pokonując ich podczas bitwy pod Peregonowką dnia 26 września 1919.
1920
We wrześniu 1920 Armia Czerwona ściągała rezerwy do walki z Polską, ale od strony południowej wciąż stanowiły dla nich zagrożenie oddziały Armii Ochotniczej gen. Piotra Wrangla, byłego oficera carskiego, który zastąpił Denikina na czele ruchu Białych. Na tych samych obszarach – Krymie, Kaukazie, w rejonie Donu i Kubania – podjął próbę zebrania i przegrupowania pozostałości wojsk Denikina. Udało mu się to, a dodatkowo wzmocnił swoje oddziały kilkukrotnym poborem. Pod jego rozkazami działała dobrze zorganizowana i lojalną armia.
Wiosną 1920 armia Wrangla zaczęła stanowić zagrożenie dla bolszewików. W połowie lata zdobył znaczną przewagę. Ze względu, że Armia Czerwona była zaangażowana na polskim froncie i ponosiła tam porażki, cała rewolucja znalazła się w niebezpieczeństwie. Armia Powstańcza w tym czasie postanowiła walczyć z Wranglem ze wszystkich sił. Jednak za każdym razem uderzały na ich tyły wojska bolszewików, musieli więc schodzić z linii ognia i wycofać się. Jednocześnie władze sowieckie nie przestawały oczerniać machnowców, określając ich m.in. „bandytami” i „obrońcami kułactwa”, a także rozpowszechniali fałszywe informacje o sojuszu między Machno i Wranglem, a przedstawiciele rządu w Charkowie nie wahali się oświadczyć, na sesji plenarnej rady Jekaterynosławia, że mają dowody tego sojuszu na piśmie. Wszystkie te działania miały stanowić „taktykę walki politycznej".
Machnowcy nie pozostali obojętni na coraz groźniejsze postępy Wrangla. Po wszechstronnym rozważeniu problemu, Rada Powstańcza i sztab armii postanowili, że mimo wszystko, wojska Wrangela stanowią największe zagrożenie i koniecznym jest dojście do porozumienia z bolszewikami. Decyzje zostały przedstawione oddziałom, a te ostatnie postanowiły na wielkim wiecu, że pokonanie wojsk Wrangela może stanowić istotne posunięcie w całej rewolucji. Zgromadzenie zgodziło się z opinią Rady i sztabu. Postanowiono, że przedstawi się bolszewikom propozycję zawieszenia broni, żeby razem zaatakować wojska Białych.
Obawy bolszewików wzbudzała możliwość przejścia wojsk Machno na stronę Białych, którzy mieliby ich przekonać do tego obietnicą nadania chłopom ziemi. Z tego powodu, Armia Czerwona zawarła z machnowcami porozumienie przeciwko gen. Wranglowi. Silny oddział pod dowództwem Siemiona Karietnikowa został wysłany na Krym aby walczyć ze wspólnym wrogiem. Bolszewicy jednak nie potrzebowali niezależnych oddziałów i po pokonaniu Wrangla 16 listopada 1920 Lew Trocki wydał rozkaz zabicia wziętych do niewoli białych oficerów, ale i również machnowców. 25 listopada 1920 podczas sojuszniczej uroczystości bolszewików i Czarnej Armii na Krymie, dowódcy anarchistów zostali aresztowani i rozstrzelani. W efekcie wymordowano ponad 50 tys. ludzi, wśród których znajdował się między innymi Siemion Karietnikow.
Michaił Frunze, dowódca Frontu Południowego, wydał rozkaz rozformowania pozostałych oddziałów Rewolucyjnej Powstańczej Armii i włączenia żołnierzy do zapasowych oddziałów sowieckich. Frunze ogłosił również Nestora Machnę oraz jego ludzi „wrogami ludu" i nakazał bezwzględnie ich rozbroić. Była to część działań mających na celu likwidację niezależnych ośrodków politycznych i wojsk, które pozostały jeszcze w bolszewickiej strefie wpływów. 26 listopada 1920 Czeka aresztowała w Charkowie ukraińskich anarchistów z federacji Nabat. Tego samego dnia Armia Czerwona zaatakowała Hulajpołe po raz trzeci i zniszczyły odbudowane anarchistyczne komuny. Produkcja rolna w Hulajpołu przestała istnieć.
1921
W tak ciężkiej sytuacji Nestor Machno starał się wzniecić powstania chłopskie w całej Rosji. Wiosną 1921 roku niejacy Browa i Masłak podburzyli do buntu chłopów nad Donem, a w czerwcu na Syberię wysłano oddział ludzi pod dowództwem Głazunowa. Działania te jednak nie przyniosły oczekiwanych efektów i zakończyły się porażką. Armia Czerwona regularnie tropiła i wyniszczała oddziały machnowców. Ostatnia walkę Nestor Machno stoczył 17 marca 1921 pod Słobodą Nowospasówką nad Morzem Azowskim. Machno podczas starcia został ranny, ale udało mu się zbiec do Rumunii. Pozbawione głównego dowódcy oddziały szybko zaczęły się rozwiązywać. Jesienią 1921 na terenach Wolnego Terytorium walki ustały.
Organizacja
Pod koniec 1918 Nestor Machno pod swoim dowództwem miał 400 ludzi (nie licząc miejscowych chłopów, którzy po walce wracali do domów). Został utworzony sztab powstańcy oraz zorganizowano łączność, dowodzenie i dostawy zaopatrzenia. Powstańcy posiadali bardzo sprawnie działający kontrwywiad, którym kierował Lewka Zińkowski-Zadow. Dowództwo trzymało twardą dyscyplinę. Między innymi karano śmiercią zdradę czy łupiestwo. W listopadzie wojsko zostało zorganizowane w pułki, które dysponowały karabinami maszynowymi i artylerią. Tak zorganizowane wojsko nazwano Rewolucyjną Powstańczą Armią Ukrainy
W połowie 1919 Armia Powstańcza liczyła około 15 000 żołnierzy, zorganizowanych w jedną kawalerię i cztery brygady piechoty, pułk karabinów maszynowych z 5000 dział i oddział artylerii. W szczytowym momencie w grudniu 1919 armia liczyła około 83 000 piechoty, 2 0135 kawalerii, 1435 karabinów maszynowych, 118 dział, a także siedem pociągów pancernych i kilka samochodów pancernych. Został podzielony na cztery korpusy i rezerwę strategiczną. Każdy korpus miał jedną piechotę i jedną brygadę kawalerii; każda brygada miała 3-4 pułki odpowiedniego typu.
Struktura wojsk machnowskich nie wyglądała jak w tradycyjnej armii. Armia Powstańcza była właściwie milicją zarządzaną demokratycznie, opartą na komitetach żołnierskich i zgromadzeniach ogólnych. Oficerowie w klasycznym sensie zostali zniesieni; zamiast tego wszyscy dowódcy byli wybierani i odwoływani. W celu omówienia polityki odbywały się regularne masowe zgromadzenia. Armia opierała się na samodyscyplinie, a wszystkie jej przepisy dyscyplinarne zatwierdzało zgromadzenia żołnierzy.
Armia Powstańcza stanowiła poważną siłę, której liczebność w szczytowym okresie szacuje się na ok. 100 000 ludzi. Na skuteczność jej działania miały wpływ odpowiednio uzbrojone oddziały oraz dowództwo. Konnica Machnowców bardzo dobrze sprawdzała się podczas walk na rozległych terenach stepów. Jej ataki były wspierane przez karabiny maszynowe, które wraz z nią podążały na bryczkach (tzw. taczanki). Dzięki takiemu rozwiązaniu, armia łączyła ogromną siłę ognia oraz ruchliwość. Istotnym jej atutem było również wsparcie miejscowej ludności. Mieszkańcy dostarczali im żywność, a także informacje o przeciwniku, co umożliwiało przeprowadzenie niespodziewanego, zmasowanego ataku.
Główną przeszkodą dla armii anarchistycznej, której nigdy nie przezwyciężyła przez całe swoje istnienie, był brak dostępu do podstawowych przemysłowych zasobów produkcyjnych, a zwłaszcza fabryk zdolnych do produkcji dużych ilości broni i amunicji. W momentach sojuszu, rząd bolszewicki w Moskwie odmawiał dostaw broni na dużą skalę, a bez własnych ośrodków produkcji arsenału, machnowcy byli zmuszeni do polegania na przechwytywaniu składów amunicji i dostaw od sił wroga oraz do zaopatrywania się w żywność i konie od miejscowej ludności cywilnej.
Sprawa poboru
Trwa historyczna debata na temat tego, czy Armia Powstańcza była w pełni dobrowolną milicją, czy też polegała w jakiejś części na poborze. Paul Avrich argumentował, że dobrowolna mobilizacja była w rzeczywistości poborem do wojska. Inni historycy nie zgodzili się z tym. Michael Malet wskazuje na zachowane ulotki machnowców, na których widnieją apele o przystąpienie, a nie rozkazy. Po długiej debacie kongres regionalny na Wolnym Terytorium Ukrainy postanowił odrzucić pobór do wojska i zamiast tego użyć argumentów moralnych. Innymi słowy, „przymusowa mobilizacja” została odrzucona na rzecz „obligatoryjnej mobilizacji”, co oznaczało, że każdy sprawny fizycznie człowiek powinien uznać za swój obowiązek przystąpienia do Rewolucyjnej Powstańcze Armii Ukrainy. Lew Trocki oświadczył również, że Czarna Armia była dobrowolną milicją: „Machno nie ma powszechnej mobilizacji i rzeczywiście byłaby ona niemożliwa, ponieważ brakuje mu niezbędnego aparatu”.
Sztandary
Machnowcy używali wielu odmian czarnych i czerwonych flag podczas rosyjskiej wojny domowej. Widniały na nich hasła anarchistyczne i socjalistyczne lub nazwa jednostki używającej flagi. Ukraiński anarchista Wiktor Biłasz w swoich wspomnieniach przywołuje niektóre z haseł, jak: „Władza rodzi pasożyty, niech żyje Anarchia!” i „Cała władza w ręce rad!” były używane w kwaterze sowieckiej i Armii Powstańczej okręgu Hulajpołe. Zdjęcie przedstawiające dwóch mężczyzn trzymających sztandar z totenkopfem oraz motto „Śmierć wszystkim, którzy stoją na drodze zdobyciu wolności przez lud pracujący!” jest często przypisywany machnowcom. Stało się to po raz pierwszy w radzieckiej książce Pogromy żydowskie 1917-1921 autorstwa Z. S. Ostrowskiego. Zaprzeczył temu jednak Nestor Machno, który powiedział, że zdjęcie „w ogóle nie przedstawia machnowców”. Na odwrocie sztandaru znajdują się słowa, które można przetłumaczyć z grubsza na „Kisz Dniepru”. Słowo Kisz, oznaczające obóz kozacki, było w tym czasie używane przez Ukraińską Republikę Ludową w odniesieniu do batalionów Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej.
Wiktor Biłasz, który przybył na początku stycznia 1919 do Hulajpoła, wspominał później: „Przy sztabie wisiały ciężkie, czarne sztandary z hasłami: „Pokój chatom, wojna pałacom"; „Z ucieśnionymi przeciwko ciemiężycielom"; „Wyzwolenie robotników, rękami robotników". Dalej widać było przemieszane czerwone i czarne flagi zawieszone najwyraźniej przy budynkach organizacji obywatelskich. Obok sztabu, przy wejściu do „Okręgowej rady robotniczych, chłopskich i powstańczych przedstawicieli" wisiały dwie flagi – jedna czarna, z napisem „Władza tworzy pasożytów. Wiwat anarchia!", druga – czerwona ze sloganem „Cała władza w ręce lokalnych rad".
Po zerwaniu sojuszu z Armią Czerwoną, co nastąpiło w czerwcu 1919, wojna machnowskie ponownie powróciły do anarchistycznej symboliki, a czarny kolor stał się niezmiennym symbolem machnowskiego ruchu powstańczego.
Ideologia machnowców
Machnowcy określali siebie jako „chłopów i robotników, którzy powstali w 1918 roku, przeciw brutalności burżuazji, władzy Niemiec i Austro-Węgier oraz hetmanowi Ukrainy." Swój cel zamierzali osiągnąć poprzez walkę zbrojną z władzą monarchistyczną, republiką socjaldemokratyczną oraz bolszewickim rządem komunistycznym. W ich miejsce chcieli wprowadzić wyłonione w wolnych wyborach rady robotnicze, które jednak, w odróżnieniu od tych proponowanych przez komunistów i socjaldemokratów, miały być w pełni antyautorytarne i przeciwne państwowemu socjalizmowi, co wyrażało się poprzez wolną, niezależną od władz, organizację życia społecznego pracujących. Machnowcy podkreślali, że „pracujący sami muszą wybierać własne rady, które mają spełniać życzenia oraz instrukcje właśnie samych pracujących. Będą to więc rady wykonawcze, a nie rządzące." W kwestii własności, postulowano uspołecznienie środków produkcji, tzn. przekazanie w ręce pracujących ziemi, fabryk, farm, kopalń, transportu itp.
Podstawą koncepcji politycznej Nestora Machno był anarchizm, jednak zdaniem ukraińskiego historyka Jarosława Hrycaka był on zdecydowanie odmienny od idei głoszonych w tym samym okresie przez anarchistów rosyjskich. Zdaniem wymienionego badacza ważną inspiracją dla działalności machnowców była Kozaczyzna, zaś ruch ten w miarę swojego rozwoju w coraz większym stopniu łączył elementy anarchistyczne, równościowe, z narodowo-ukraińskimi.
Przypisy
Bibliografia
M. Przyborowski, D. Wierzchoś: Machno w Polsce, Poznań 2012, ,
Ukraina. Przewodnik Krytyki Politycznej. Z Jarosławem Hrycakiem rozmawia Iza Chruślińska, Warszawa–Gdańsk 2009, ,
Czarni (wojna domowa w Rosji)
Machnowszczyzna
Machny
Ruchy anarchistyczne |
190360 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Obwodnica%20staromiejska%20Wroc%C5%82awia | Obwodnica staromiejska Wrocławia | Staromiejska Obwodnica Wrocławia, zwana także Śródmiejską Trasą Południową lub Aleją Południową – znajdująca się w stadium projektu trasa drogowa obiegająca historyczne dzielnice Wrocławia i mająca odciążyć Trasę W-Z. Szczegółowy przebieg trasy o klasie drogi głównej uwzględniony jest w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Wrocławia jak również w poszczególnych planach miejscowych, a budowa pierwszych odcinków zaplanowana w wieloletnim planie inwestycyjnym.
Planowany przebieg trasy
Planowany jest przebieg od pl. Strzegomskiego (u zbiegu ulic Legnickiej, Poznańskiej, Strzegomskiej i Braniborskiej) poprzez tzw. klin kolejowy, czyli dawne tereny magazynów i dworców Świebodzkiego i Marchijskiego, do rozbudowanej ul. Szpitalnej, która wymaga znacznego poszerzenia. Dalej nowa trasa wieść będzie północnym odcinkiem ul. Zaporoskiej, pod wiaduktem kolejowym i aż do jej skrzyżowania z ulicami Gajowicką i Szczęśliwą, gdzie znajduje się Rondo Żołnierzy Wyklętych. Od ronda nowa droga (zwana roboczo Nowoszczęśliwą) powiedzie w kierunku wschodnim do skrzyżowania ulic Ślężnej i Dyrekcyjnej, krzyżując się z ul. Powstańców Śląskich. Realizację tej trasy przewidziano już w latach 60. i 70. XX wieku, w czasie budowy wielkopłytowych osiedli Południe A-B-C-D, pozostawiając stosunkowo szeroki pas wolny od zabudowy. Kolejny odcinek trasy stanowić będą poszerzona ul. Dyrekcyjna i ul. gen. Kazimierza Pułaskiego. Pierwsze przygotowania do budowy tego odcinka trasy zostały poczynione (wyburzenie zachodniej pierzei ul. gen. Kazimierza Pułaskiego), jednak wymagać ona będzie dalszych wyburzeń i poszerzenia zbyt wąskiego wiaduktu kolejowego. Dalej w kierunku północnym trasa poprowadzi poprzez tzw. plac Społeczny oraz Mostem Pokoju, a następnie ul. kard. Stefana Wyszyńskiego, gdzie przechodzić będzie w Trasę Warszawską. Dawne planowane zamknięcie pierścienia obwodnicy od północy przez okolice dworca Nadodrze oraz ul. Poznańską jest obecnie traktowane jako rozwiązanie wariantowe. Trasa Warszawska będzie z kolei poszerzonym wyjazdem z miasta poprzez Mosty Warszawskie w kierunku północno-wschodnim.
Linki zewnętrzne
Śródmiejska Trasa Południowa w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Wrocławia, rysunek 7: System transportowy
Rysunek miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w obrębie skrzyżowania trasy z ul. Powstańców Śląskich
Wieloletni plan inwestycyjny Wrocławia - budowa odcinka ulicy Nowoszczęśliwej w pkt. 53
Przebieg Śródmiejskiej Trasy Południowej
Ulice we Wrocławiu
Staromiejska |
190362 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Breguet%20Atlantic | Breguet Atlantic | Breguet Br.1150 Atlantic – francuski dwusilnikowy samolot rozpoznawczo–patrolowy, a także zwalczania okrętów podwodnych. Zaprojektowany w zakładach Breguet, prototyp oblatany 21 października 1961 roku. Samolot w służbie marynarki wojennej do końca lat 90., zastąpiony przez nowszy model Atlantique 2.
Konstrukcja
Wolnonośny dolnopłat konstrukcji metalowej. Podwozie samolotu z kołem przednim, chowane w locie. Usterzenie klasyczne. Dwa silniki turbośmigłowe, śmigła czterołopatowe.
Przypisy
Francuskie samoloty rozpoznawcze po 1945
Atlantic |
190371 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Powstanie%20w%20Kronsztadzie | Powstanie w Kronsztadzie | Powstanie w Kronsztadzie – jedno z największych powstań antybolszewickich podczas rosyjskiej wojny domowej. Przez samych marynarzy z Kronsztadu powstanie było określane jako „trzecia rewolucja”, zaś przez bolszewików jako kontrrewolucja.
W 1921 roku Kronsztad zajmował 1/3 powierzchni Wyspy Kotlin. Ludność składała się z załogi Floty Bałtyckiej, żołnierzy garnizonowych, kilku tysięcy robotników stoczni, oficerów, urzędników, rzemieślników i ich bliskich, w sumie ok. 50 tysięcy mieszkańców.
Tło historyczne wydarzeń
We flocie rosyjskiej już znacznie wcześniej występowały nastroje radykalne. Znaczna część marynarzy pochodziła z południowoeuropejskich rejonów cesarstwa. W czasie pierwszej rewolucji w 1905 Kronsztad wystąpił przeciwko caratowi. Po pozornej pacyfikacji, marynarze ponownie zbuntowali się w lipcu 1906.
W czasie I wojny światowej marynarze byli niechętni wobec cara i wojny, o czym może świadczyć fragment raportu Ochrany: Duża część Floty Bałtyckiej, ludzie, którzy z powodów politycznych znajdują się pod nadzorem policyjnym, zostali wysłani na front na lądzie, aby zagwarantować wewnętrzny spokój na statkach. Po rewolucji lutowej marynarze wybrali własnych przełożonych, a część carskich oficerów rozstrzelano (dwóch carskich admirałów i czterdziestu oficerów). Zniesiono stopnie wojskowe, a wszystkie polityczne decyzje miały być podejmowane kolektywnie, za pośrednictwem Kronsztadzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich.
13 maja 1917 nastąpił tzw. incydent kronsztadzki. Był to spór dotyczący obsadzenia stanowisk administracyjnych w mieście między komisarzem Rządu Tymczasowego a Komitetem Wykonawczym Rady Kronsztadzkiej. Komitet Wykonawczy podjął wówczas uchwałę, w której za jedyną władzę w Piotrogrodzie uznał Radę, wymawiając posłuszeństwo Rządowi Tymczasowemu. Ostatecznie 24 maja Kronsztad podporządkował się jednak Rządowi Tymczasowemu z zastrzeżeniem możliwości krytykowania rządu i agitacji na rzecz przejęcia władzy przez Radę.
W czasie wydarzeń lipcowych dwanaście tysięcy uzbrojonych marynarzy i robotników poparło demonstrację w Piotrogrodzie przeciwko rządowi księcia Lwowa i dalszemu prowadzeniu wojny przez rząd. Demonstrowano pod hasłami: Wojna wojnie!, Fabryki dla robotników, chłopom ziemi!, Precz z władzą polityczną i kapitałem!, Niech żyje rewolucja! Po siłowym rozpędzeniu manifestacji, rząd zażądał rozwiązania Rad, co nie zostało jednak zrealizowane. Rząd Tymczasowy nie miał w owym czasie faktycznej władzy aby urzeczywistnić swoje groźby.
W sierpniu 1917 generał Korniłow, przy wsparciu prawicowych partii, dokonał puczu skierowanego przeciwko rządowi Aleksandra Kiereńskiego i wyruszył ze swoimi oddziałami na Piotrogród. Na pomoc stolicy przybyli marynarze z Kronsztadu aby uratować rewolucję przed prawicowym puczem. Po nieudanym zamachu Korniłowa marynarze odmówili powrotu do swoich oddziałów, żądając uwolnienia wszystkich więźniów politycznych i grożąc wyzwoleniem ich przemocą. Pod wpływem Rady Kronsztadzkiej, powrócili jednak do bazy na wyspie.
W okresie rewolucji październikowej kronsztadzcy marynarze stanęli po stronie bolszewików. Bez ich wsparcia Rewolucja Październikowa być może nigdy by nie zwyciężyła. Marynarze pomogli bolszewikom w czasie tzw. buntu Kiereńskiego i Krasnowa oraz w październiku 1918 r., w czasie ofensywy generała Nikołaja Judenicza i na innych frontach wojny domowej.
Lew Trocki napisał w Historii Rosyjskiej Rewolucji: ...marynarze z Kronsztadu są dumą i chwałą rosyjskiej rewolucji.
Zgodnie z postulatami rewolucji lutowej powołano Zgromadzenie Ustawodawcze, którego obrady w Piotrogrodzie były ochraniane przez marynarzy kronsztadzkich z anarchistą Anatolem Żelezniakowem na czele. 18 stycznia (5 stycznia według kalendarza juliańskiego) 1918 w Pałacu Taurydzkim w Petersburgu odbyło się pierwsze posiedzenie Zgromadzenia Ustawodawczego Rosji (Всероссийское учредительное собрание), podczas którego przedstawiono opracowaną wcześniej przez Lenina Deklarację Praw Ludu Pracującego i Wyzyskiwanego (Декларация прав трудящегося и эксплуатируемого народа), która stanowiła konstytucję Republiki Radzieckiej. Deklaracja była kluczowym dokumentem z punktu widzenia budowania (w oparciu o dyktaturę proletariatu) socjalistycznego państwa. Większość deputowanych (prawe skrzydło eserowców oraz mienszewicy) odmówiła rozpatrzenia dokumentu, wobec czego bolszewicy i lewe skrzydło eserowców opuścili salę obrad. Następnego dnia Ogólnorosyjski Centralny Komitet Wykonawczy Rad na polecenie Lenina przyjął dekret o rozwiązaniu Zgromadzenia, określając je jako kontrrewolucyjne.
Lenin był przeciwny Zgromadzeniu, które nie chciało bez zastrzeżeń uznać „władzy radzieckiej”, tj. dyktatury bolszewików. W związku z tym, po jednodniowych obradach, zostało ono w nocy rozwiązane. Bolszewicy wykorzystali w tym celu wartę złożoną z kronsztadzkich marynarzy, na czele której stał anarchista Żelezniakow. Miał on wówczas powiedzieć: Warta się zmęczyła. Proszę niezwłocznie opuścić salę.
Uzbrojenie Kronsztadu
W 1921 r. do podstawowych fortów należały umieszczone na wyspie baterie np. Piotr I, czy Rif, uzbrojone w 10-calowe działa oraz baterie umiejscowione na północnym brzegu zatoki, np.: Siestrorieck, czy Lisij Nos oraz na południowym lądzie fort Krasnaja Gorka; miały one 12- i 12,5-calowe działa. Wszystkie miały działa umocowane na stałe i mogły prowadzić ostrzał tylko w kierunku zachodnim. Aby wzmocnić ewentualną obronę z innej strony posiadały ruchome baterie polowe. Tylko fort Krasnaja Gorka miał działa ruchome. Garnizon twierdzy liczył ok. 13-16 tysięcy ludzi, a ponadto na wyspie przebywali jeszcze robotnicy portowi, rzemieślnicy i urzędnicy, czyli grupy cywilów niezbędnych do sprawnego funkcjonowania bazy. Dodatkowym wzmocnieniem bazy były, oczywiście, okręty i ich załogi.
W marcu 1921 r. w porcie przebywały pancerniki typu Gangut: „Pietropawłowsk”, „Siewastopol”, a także stary pancernik „Andriej I”, stawiacze min: „Łowat” i „Narowa” oraz dwa trałowce i kilka mniejszych jednostek. Pozostałe pancerniki „Gangut” i „Połtawa” stały na Newie w Piotrogrodzie.
Załoga
Większość marynarzy miała wieloletni staż. Na pancernikach „Pietropawłowsk” i „Sewastopol” służyło 2028 marynarzy (nie licząc oficerów), których 20,2% wstąpiło do marynarki jeszcze przed 1913 r., 59% w latach 1914-1916, a do końca 1917 wstąpiło kolejne 14%, w latach 1918-1921 już tylko 6,8%, a w 1921 r. tylko dwóch. Dane te wskazują, że byli to ludzie doskonale pamiętający rok 1917, jego nadzieje oraz obietnice bolszewików.
W okresie wydarzeń kronsztadzkich przewodniczącym tamtejszej rady był P. D. Wasiljew, komendantem Floty Bałtyckiej – Fiodor Raskolnikow, a komisarzem tejże N. N. Kuźmin. Bolszewicy posiadali stosunkowo silną organizację partyjną, prawie co siódmy marynarz (nie wyłączając oficerów) był na „Pietropawłowsku” członkiem RKP (b)
Sytuacja na przełomie lat 1920/1921
Sytuacja Rosji Radzieckiej przełomu 1920 i 1921 r. była bardzo ciężka. Biali zostali zwyciężeni na terenie europejskiej części Rosji, lecz wielkie rejony państwa pozostały zrujnowane w czasie kilkuletnich walk, na znacznych obszarach funkcjonowała chłopska partyzantka. Kraj był na skraju paraliżu komunikacyjnego. Poczucie krzywdy pchało chłopów do powstań, które wybuchały na terenie całej Republiki. Sytuacja mieszkańców miast również nie była lekka. Upaństwowiony handel nie spełniał swojego zadania, przez co tworzył się czarny rynek. Przydzielane kartki żywnościowe wystarczały na parę dni normalnego odżywiania.
Problemy zaopatrzeniowe Piotrogrodu zaostrzyły się na początku 1921 r. Pociągi z żywnością przychodziły bardzo nieregularnie. 3 stycznia 1921 normy żywnościowe zostały zaniżone, 20 stycznia obniżono je znowu na dziesięć dni, po upływie których nie zostały przywrócone. Kolejna obniżka, dla części mieszkańców, nastąpiła 17 lutego. Pomimo tych przedsięwzięć 3 marca bolszewicy obliczali, że zapasy chleba wystarczą na jeden dzień. 4 marca, po obniżeniu racji, chleba starczyło na cztery dni. Do braków żywnościowych doszły przerwy w dostawie energii elektrycznej i surowców niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania fabryk, zaczęto je zamykać.
Strajki w Piotrogrodzie
1 lutego, decyzją Rady Piotrogrodzkiej, zamknięto dziewięć przedsiębiorstw, zatrudniających 2 tys. ludzi. Dziesięć dni później Rada wydała rozporządzenie o likwidacji kolejnych 93 zakładów.
Niepokój o zaspokojenie podstawowych potrzeb ludności oraz chęć przeciwstawienia się coraz wyraźniejszej dyktaturze wywołały masowe strajki robotnicze. 22 lutego strajk rozpoczęli robotnicy fabryki Trubietska. Żądania strajkujących były skromne. Domagano się zwiększenia racji żywnościowych i rozdania butów. Jednak Rada piotrogrodzka odrzuciła możliwość negocjacji ze strajkującymi dopóki nie powrócą oni do swojej pracy. Rząd zamiast rozmawiać ze strajkującymi, wysłał kompanię uzbrojonych kadetów akademii wojskowej, by rozproszyć robotników demonstrujących przed bramami fabryk. Pomimo strzałów oddanych w powietrze, strajkujący nie dali się sprowokować. Oburzenie postępowaniem bolszewików wobec strajkujących wywołało manifestację robotniczą, została ona rozbita przez oddziały konne. Od 23 lutego nie pracowały największe fabryki Piotrogrodu – Trubacznyj, Bałtijsk, Patronnyj, Laferm i Putiłowsk. 24 lutego wprowadzono stan wojenny oraz powołano komitet obrony z Grigorijem Zinowjewem na czele, a dzień później Czeka przeprowadziła masowe aresztowania w Piotrogrodzie. Robotnicy prowokowani coraz ostrzejszym tonem władz bolszewickich, zaczęli stawiać żądania polityczne: Jest nieodzownym, aby rząd zmienił swoje środki i metody. To czego robotnicy i chłopi potrzebują to wolność. Oni nie chcą być rządzeni przez bolszewików. Chcą sami kierować swym losem. Żądamy uwolnienia wszystkich uwięzionych socjalistycznych i bezpartyjnych robotników, zniesienia stanu wyjątkowego, wolności słowa, prasy, spotkań dla wszystkich. Żądamy wybranych przez nas rad robotniczych związków zawodowych i wolne Rady. Wydarzenia w Piotrogrodzie wywołały wzburzenie w Kronsztadzie, z którego 26 lutego przybyła delegacja marynarzy, która po dwóch dniach powróciła na wyspę.
Protesty trwały do 2 marca. Zostały one krwawo stłumione przez rządzących, do rozproszenia demonstrantów użyto czerwonych kursantów, ponieważ bolszewicy nie mogli liczyć na żołnierzy.
Wydarzenia marcowe
1 marca na Placu Kotwicznym w Kronsztadzie odbył się tradycyjny mityng związany z upamiętnieniem rewolucji lutowej. Przybyło na niego 16 tysięcy marynarzy, czerwonoarmistów i cywilów. Z kierownictwa bolszewickiego oprócz Wasiljewa i Kuźmina, udział wziął również przewodniczący Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego Rad – Michaił Kalinin. Leninowcy liczyli, że uda się wpłynąć na nastroje mas i uspokoić je, co nie powiodło się.
Wzburzony tłum przyjął jednomyślnie rezolucję załóg pancerników, którzy wysuwali żądania polityczne związane z ostatnimi wydarzeniami w Piotrogrodzie, przy dwóch głosach wstrzymujących się, Kalinina i Kuźmina. Rezolucja z 1 marca domagała się m.in. przeprowadzenia nowych tajnych wyborów rad robotniczo-chłopskich ze swobodą agitacji przedwyborczej, zapewnienia wolności słowa i druku dla "robotników, chłopów, anarchistów i lewych partii socjalistycznych", wolności zebrań, związków zawodowych i organizacji chłopów, uwolnienia więźniów politycznych, zniesienia przywilejów parti komunistycznej w propagandzie przez likwidację oddziałów politycznych, dania pełnego prawa chłopom do dysponowania ziemią i posiadania zwierząt gospodarskich, dopuszczenia produkcji rzemieślniczej. Następnego dnia trzystu delegatów marynarskich wybrało Tymczasowy Komitet Rewolucyjny (Wriemiennyj Riewolucyjonnyj Komitiet). Na jego czele stanął starszy mat z Pietropawłowska - Stepan Pietriczenko, wraz z nim wybrano telefonistę Jakowienkę i elektromechanika Tukina. 3 marca ukazał się pierwszy numer Wiadomości TKR (Известий Временного Революционного Комитета). Aby zabezpieczyć wyspę, TKR aresztował część bolszewików, z Kuźminem i Wasiljewem na czele. W tym samym czasie oddział Czeki, członkowie Trybunału Rewolucyjnego oraz grupa leninowców i czerwonych kursantów bez przeszkód, z bronią w ręku z 2 na 3 marca opuścili Kotlin i udali się do Oranienbaumu.
Bolszewicy już 3 marca wydali rozkaz, aby wszyscy komisarze Floty Bałtyckiej pozostali na swoich stanowiskach, zabroniono wieców i agitacji antybolszewickiej, a wszystkich, którzy sprzeciwiali się, kazano aresztować. Dwa dni później wyszły rozkazy o środkach operacyjnych w celu likwidacji powstania. Postanowiono reaktywować do służby 7 armię, a dowództwo powierzyć Michałowi Tuchaczewskiemu. Na 8 marca wyznaczono termin szturmu i zdobycia twierdzy, co zbiegło się z datą otwarcia X Zjazdu RKP (b). Tymczasem TKR 4 marca rozszerzył swój skład do 15 osób i zaczął wydawać proklamacje, wzywające ludność Rosji do przyłączenia się do trzeciej rewolucji i obalenia bolszewików. Nie przedsięwziął jednak żadnych konkretnych działań zbrojnych, wierząc, że żołnierze Armii Czerwonej nie zaatakują Kronsztadu.
Jeszcze 1 marca wysłano 30-osobową delegację do Piotrogrodu, która miała żądania marynarzy przedstawić Radzie Piotrogrodzkiej oraz spowodować przyjazd bezpartyjnej delegacji tego miasta. Delegacja kronsztadzka wyjechała, ale nie powróciła już nigdy. Pomimo znacznego utrudnienia kontaktów Piotrogrodu z Kronsztadem, mimo że w całym okręgu północnym obowiązywał stan wojenny, robotnicy Piotrogrodu poparli marynarzy, w fabryce Arsenał przegłosowali rezolucję o przyłączeniu się do rodzącej się rewolucji. Wybrano trzyosobową delegację, w skład której wchodzili anarchista, eserowiec i mienszewik, delegacja miała nawiązać łączność z Kronsztadem. By złamać robotników, Czeka rozpoczęła pacyfikację miasta. W ciągu 48 godzin aresztowano ponad 2 tysiące robotników, działaczy i sympatyków, anarchistycznych i socjalistycznych.
Oddziały Armii Czerwonej, biorące udział w walkach z marynarzami, wyraziły dla nich poparcie, nie tylko w słowach. W czasie pierwszego ataku bolszewików na Kronsztad – 8 marca, 561. pułk 187. brygady najpierw odmówił ataku, a gdy został zmuszony, znaczna część żołnierzy oddała się do niewoli. 13 marca wzburzenie objęło 236. pułk. Dowództwo bolszewickie podjęło bezwzględne środki, by przeciwstawić się możliwości przeniesienia buntu poza wyspę. Do 12 marca przeniesiono marynarzy z Piotrogrodu do innych baz, przy zachowaniu najwyższych środków ostrożności. Przeprowadzano masowe rozstrzeliwania żołnierzy, którzy odmawiali wykonywania rozkazów, lub „niepewnych” marynarzy, na podstawie wyroków doraźnych trybunałów. Rosyjski historyk N. Pawłowicz napisał: Czerwonoarmiści, przeprowadzający egzekucje, zapisywali w aktach potwierdzanie rozstrzelania, jakby tym samym jednocząc się z wydającymi wyroki i brudząc ręce tą samą co oni krwią. Ci niepiśmienni przy swoim nazwisku stawiali krzyżyki. Bunty następowały dalej, wrzało w 235, 236. i 237. pułku 78. brygady. Znowu dochodziło do masowych rozstrzeliwań. Sytuację wyraźniej zmieniło dopiero przybycie wojsk złożonych z Kirgizów, Baszkirów i mieszkańców Syberii, a więc ludzi, dla których mit Kronsztadu nie znaczył wiele.
Tuchaczewski podzielił swe wojska na dwie grupy – północną, pod dowództwem J. S. Kazańskiego i południową, dowodzoną przez Aleksandra Siediakina.
Liczba atakujących żołnierzy jest nieznana, można przyjąć jednak z całą pewnością, że grupa atakujących była silniejsza od załogi Kronsztadu. Jednak i tu dochodzi do pewnych niejasności. Garnizon twierdzy liczył ok. 13 – 16 tysięcy ludzi, gdyby wziąć pod uwagę marynarzy, to liczba obrońców wyniesie 26 tysięcy. Do twierdzy kronsztadzkiej w marcu 1921 r. można było dostać się po lodzie. Działa fortów były skierowane na zachód, baza od wschodu mogła się bronić za pomocą armat polowych i luf pancerników. Ufając w solidarność ludów Rosji marynarze nie zgodzili się z propozycją oficerów by zaatakować Oranienbaum i Siestrorieck i w ten sposób rozszerzyć powstanie.
Przeprowadzali ataki wszelkimi dostępnymi środkami. Ostrzał Kronsztadu trwał prawie przez wszystkie dni oblężenia, tj. od 7 do 18 marca. Ataki prowadzono o każdej porze dnia i nocy. Oprócz walki militarnej trwała także walka ideologiczna i propagandowa. Tutaj również bolszewicy mieli przewagę. Oskarżali oni marynarzy o świadomą bądź nieświadomą agenturalność oraz polityczną krótkowzroczność. 10 marca, X zjazd partii wydelegował na apel Lenina 300 uczestników, którzy ruszyli na front w celu agitowania oddziałów; wśród nich był m.in. Kliment Woroszyłow. Powstańcy kronsztadzcy nie otrzymali pomocy w takim zakresie, w jakim by sobie tego życzyli. Ich ograniczone możliwości wyczerpywały się. Wreszcie w nocy z 17 na 18 marca, po ostrzale artyleryjskim zaczął się nowy, jak się okazało ostatni, szturm.
TKR, widząc niemożność dalszego stawiania oporu, poprosił rząd Finlandii o pozwolenie na przekroczenie, przez uciekających powstańców, granicy, na co Helsinki wyraziły zgodę. Bolszewicy nie chcieli pozwolić, aby ktokolwiek uciekł z twierdzy i, żeby odciąć odwrót, użyli kawaleryjskiej 27. dywizji, co nie powiodło się. Dzięki obronie baterii Rif i najbliższego jej prawego fortu, powstańcy mogli w miarę bezpiecznie wycofać się na fiński brzeg. Około 8000 ludzi zdołało uzyskać schronienie w Finlandii. Większość członków TKR z Pietriczenką oraz gen. Kozłowskim (oskarżanym przez leninowców o dowodzenie powstaniem) na czele zdołała uciec. Już 18 marca Lenin mianował nowego komendanta Kronsztadu, został nim dawny marynarz Pawieł Dybienko. 20 marca Radio Moskwa podało, że ostatecznie zdobyto wyspę Kotlin.
Następstwa
Między kwietniem a czerwcem 1921 roku na śmierć skazano 2103 uczestników powstania, na inne kary skazano 6459. W 1922 r. Specjalna Komisja Ewakuacyjna zesłała na Syberię 2514 cywilów z Kronsztadu za pobyt w twierdzy w czasie powstania. Nie lepszy był los tych, którzy uwierzyli w bolszewicką amnestię i wrócili z emigracji. 13-18 tysięcy ludzi zostało zesłanych do łagrów na Wyspy Sołowieckie i do Chołmogorów w pobliżu Archangielska, przy tym część rozstrzelano jeszcze podczas transportu. Wiosną 1922 r. na 5 tysięcy zesłanych w 1921 r., przeżyć zdołało 1,5 tysiąca. Różne formy represji przeciw uczestnikom zajść zdarzały się jeszcze do lat 50. Bolszewicy zwyciężyli. Aleksander Berkman pisał: Ostatnia iskra nadziei wygasła. Terror i despotyzm zdusiły wszystko, co zrodziło się w październiku. Hasła rewolucji zostały zdradzone, a jej ideały utopione we krwi. Wczorajsze ożywienie oznacza dziś śmierć dla milionów. Dyktatura zabiła rewolucję, jej duch płacze... Zdecydowałem się opuścić Rosję.
Przez dziesięciolecia w propagandzie radzieckiej powstanie w Kronsztadzie było przedstawiane jako kontrrewolucyjne antyradzieckie wystąpienie przygotowane przez eserów, mienszewików, anarchistów i białogwardzistów, wspieranych przez imperialistów zagranicznych. Znacznie pomniejszano też skalę represji, kierowanych jakoby tylko wobec najbardziej aktywnych uczestników. Po tym, jak Michaił Tuchaczewski i Pawieł Dybienko sami zostali poddani represjom stalinowskim pod koniec lat 30., ich rola w piśmiennictwie dotyczącym tłumienia „kontrrewolucji” została pominięta, a centralną rolę przyznano Woroszyłowowi i Kalininowi. Tuchaczewskiego i zwolenników Trockiego wręcz obwiniano o celowe nieudolne działania podczas pierwszego szturmu.
Dopiero rozporządzeniem z 10 stycznia 1994 prezydent Rosji Borys Jelcyn rehabilitował ofiary powstania w Kronsztadzie i potępił stosowane wobec nich represje jako bezprawne i sprzeczne z prawami człowieka.
Zobacz też
kryzys czerwcowy
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Piotr Ciszewski - „Rewolucja widziana z Kronsztadu”
Powstanie w Kronsztadzie - „Wszelką władzę Sowietom - żadnej władzy Partii” (Internetowa Biblioteka Wolnościowa)
Hue and Cry over Kronstadt (praca Lwa Trockiego)
Działania zbrojne w 1921
Historia anarchizmu
Historia ruchu robotniczego
Kronsztad
Kronsztad |
190376 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ostr%C3%B3w%20Lubelski | Ostrów Lubelski | Ostrów Lubelski – miasto w północnej części województwa lubelskiego, w powiecie lubartowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ostrów Lubelski. Leży 25 km na wschód od Lubartowa, 21 km na południe od Parczewa, 25 km na północ od Łęcznej oraz 41 km na północny wschód od Lublina. Położone jest nad Tyśmienicą, na terenie Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. W granicach miasta w odległości 1 km od centrum znajduje się Jezioro Miejskie o powierzchni 49,5 ha i głębokości 2,2 m.
Swoją nazwę zawdzięcza położeniu geograficznemu, gdyż "ostrów" w języku starosłowiańskim oznaczało wyspa.
Historycznie położony jest w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej). Miasto królewskie Ostrów, położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lubelskim województwa lubelskiego.
W średniowieczu w latach 1386 – 1611 przez miasto przebiegał Szlak Jagielloński.
W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa lubelskiego.
Demografia
Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Ostrów Lubelski liczył 2110 mieszkańców. Jest jednym z najmniej gęsto zaludnionych miast w Polsce (70,9 osób/km²).
Ostrów Lubelski jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Niepokalanego Poczęcia NMP.
Historia
XV-XX wiek
Pierwsze wzmianki o wsi Ostrów pochodzą z 1441 roku. Według relacji biskupa Zbigniewa Oleśnickiego, przed 1423 rokiem strony te, przez które jeździł z Władysławem Jagiełłą na Litwę, były wówczas bagniste, lesiste i niezaludnione. W 1442 roku powstała parafia.
Do 1531 roku należał do Zaklików, później własność Jana Gabriela Tęczyńskiego, który w 1547 roku zamienił m.in. Ostrów za wsie królewskie. 25 stycznia 1548 Zygmunt Stary nadał wsi Ostrów Lubelski prawa miejskie. Lokacja miasta miała być przeprowadzona na prawie magdeburskim. Od tej pory Ostrów – jako miasto królewskie podlegał władzy króla, którą w jego imieniu sprawował starosta parczewski. W 1657 r. Ostrów został niemal całkowicie spalony. Na przełomie lat 80. i 90. XVII w. Ostrów liczył ponad 2100 mieszkańców. Rozwijało się rzemiosło (wśród rzemieślników przeważali browarnicy, kramarze, kuśnierze, krawcy, szewcy i piekarze). Ostrów jako miasto królewskie dotrwał do 1864 r., kiedy to rząd rosyjski przemianował je na gminę osadzką.
W trakcie I wojny światowej, w 1915 r. podczas odwrotu armii rosyjskiej, miasto o zabudowie drewnianej zostało spalone: 512 budynków mieszkalnych, z 822 zaewidencjonowanych (wg stanu na 1914 r.) zostało zniszczonych. W wyniku wywołanego przez Rosjan pożaru uszkodzone zostały także kościół i cerkiew.
W 1918 r., już po odzyskaniu niepodległości, mieszkańcy wystąpili do władz polskich o przywrócenie praw miejskich. Ostrów odzyskał je 4 lutego 1919.
II wojna światowa
W okresie II wojny światowej Ostrów znany był jako ośrodek działalności partyzanckiej oddziałów Gwardii Ludowej PPR (następnie Armii Ludowej) i Batalionów Chłopskich. 17 grudnia 1942 roku oddział GL im. gen. Józefa Bema (od wiosny 1943 im.Adama Mickiewicza) pod dowództwem byłego radzieckiego jeńca st. lejt. Fiodora Kowalewa ps. „Teodor Albrecht” zajął miasto rozbijając posterunek policji. W związku z zagrożeniem partyzanckim Niemcy przenieśli wszystkie swoje urzędy w mieście oraz posterunki żandarmerii i granatowej policji do jednego budynku – miejskiej szkoły. W październiku 1943 roku oddział GL pod dowództwem por. Jana Daduna ps. „Janusz” przeprowadził akcję uwolnienia z miejscowego więzienia grupy aresztowanych (w tym bojowników GL i działaczy Polskiej Partii Robotniczej). Niemcy pod groźbą wysadzenia siedziby aresztu wypuścili osadzonych. W odwecie hitlerowcy dokonali przed ratuszem miejskim publicznej egzekucji 9 mieszkańców miasta. 6 stycznia 1944 w mieście Niemcy urządzili zasadzkę na dowództwo IV Okręgu AL. W zaciętej walce zginęli komendant Okręgu Józef Szymanek ps. „Pochroń”, dowódca 1 Batalionu AL kpt. Jan Hołod ps. „Kirpiczny” i sekretarz okręgowy PPR Kazimierz Tkaczyk. 23 stycznia 1944 roku miasto zostało ponownie zajęte przez oddział AL, którym dowodził por. Franciszek Woliński ps. „Franek” (mianowany w lutym nowym komendantem Okręgu). Partyzanci w sile 30 ludzi zniszczyli pocztę, urząd gminy i ostrzelali posterunek żandarmerii. W marcu 1944 roku miasto stało się siedzibą podziemnej PPR-owskiej powiatowej i miejskiej Rady Narodowej. Na konspiracyjnego burmistrza miasta wybrany został Stanisław Pluch ps. „Lemiesz”. Jednym z pierwszych działań miejskiej Rady było rozwieszenie na mieście plakatów grożących śmiercią tym urzędnikom okupacyjnym, którzy biorą udział w akcji wyburzania domów pożydowskich w mieście. 6 maja 1944 roku doszło na przedpolach miasta do bitwy między oddziałami niemieckimi a kilkoma plutonami z Brygady AL Północnej Lubelszczyzny im. Jana Hołoda, które przybyły do miasta aby przerwać akcję podpalania przez Niemców zabudowań miejskich. W walkach Niemcy użyli artylerii i moździerzy ale w końcu wycofali się do Lubartowa. Tego samego dnia przez miasto przeszła udająca się na południe Lubelszczyzny Brygada im. Hołoda kpt. Aleksandra Skotnickiego ps. „Zemsta”, w której skład weszły na stałe pluton BCh Zygmunta Goławskiego „Niwy” i pluton AK „Zbyszka”. Komendę nad zgrupowaniem objął osobiście dowódca Obwodu II AL ppłk Mieczysław Moczar ps. „Mietek”. Miasto zostało ostatecznie wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej 21 lipca 1944 roku.
Uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej z dnia 19 sierpnia 1946 roku Ostrów Lubelski „za wybitne zasługi w walce z wrogiem” został odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy.
Gospodarka
Obecnie miasto i gmina posiadają korzystne warunki do rozwoju przetwórstwa rolno-spożywczego w oparciu o własną bazę surowcową. Duże znaczenie dla miasta ma turystyka.
Zabytki
Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
Kapliczki (m.in. Kapliczka Matki Boskiej Leżajskiej)
Późnobarokowa kapliczka słupowa Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej z końca XVIII w.
Drewniane domy z początku XX wieku
Komunikacja
Ostrów Lubelski ma bezpośrednie połączenia autobusowe z Lublinem i Lubartowem. Obsługiwane są przez przewoźników prywatnych.
Drogi wojewódzkie wiodące przez miasto:
Najbliższe stacje kolejowe:
Tarło – 13 km przy linii nr 30
Lubartów – 22 km przy linii nr 30
Lublin - 43 km przy linii nr 7.
Najbliższe lotniska:
Port Lotniczy Lublin – 45 km
Lądowisko Parczew-Szpital - 21 km
prywatne lądowisko Dębowa Kłoda - 17 km
Szkolnictwo
Przedszkole Samorządowe
Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II
Zespół Szkół w Ostrowie Lubelskim
Demografia
Piramida wieku mieszkańców Ostrowa Lubelskiego w 2014 roku.
Zobacz też
Cmentarz żydowski w Ostrowie Lubelskim
Przypisy
Linki zewnętrzne
Miasta królewskie I Rzeczypospolitej (województwo lubelskie)
Miasta lokowane przez Zygmunta I Starego
Miasta w Polsce lokowane w XVI wieku
Miejscowości odznaczone Orderem Krzyża Grunwaldu
Miasta w województwie lubelskim
Wsie szlacheckie I Rzeczypospolitej (województwo lubelskie)
Wsie Tęczyńskich herbu Topór |
190382 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Trasa%20W-Z%20%28Wroc%C5%82aw%29 | Trasa W-Z (Wrocław) | Trasa W-Z – wewnętrzna obwodnica Wrocławia, pozwalająca ominąć Rynek i wewnętrzną część Starego Miasta. Wbrew nazwie przebiega nie tylko w kierunku wschód-zachód, lecz zawiera odcinek pozwalający pojazdom poruszającym się w kierunku południkowym ominąć ścisłe śródmieście od zachodu.
Przebieg trasy
Trasa przebiega od mostu Grunwaldzkiego poprzez plac Społeczny, wschodni odcinek ul. Oławskiej, plac Dominikański, plac św. Krzysztofa, ul. Kazimierza Wielkiego, następnie ul. Ruską (ruch z zachodu na wschód) i ul. św. Mikołaja (ze wschodu na zachód) do skrzyżowania z Podwalem na pl. Jana Pawła II (do 2006 roku noszącego nazwę pl. 1 Maja). Północna odnoga biegnie ulicami Nowy Świat (ruch z północy na południe) i Białoskórniczą (z południa na północ), które mimo zjednoczenia w jeden ciąg uliczny utrzymały swe historyczne nazwy, stanowiąc dziś dwie jezdnie szerokiej trasy.
Trasa składa się z dwóch jezdni po 2-3 pasy ruchu, dwutorowego (lokalnie trójtorowego) wydzielonego torowiska tramwajowego oraz dwóch częściowo bezkolizyjnych skrzyżowań z przejściami podziemnymi i krótkimi tunelami drogowymi (plac Dominikański) lub estakadami (plac Społeczny). Dalsze przejścia podziemne znajdują się w ciągu ul. Świdnickiej, w ciągu Promenady Staromiejskiej na wysokości dawnej zewnętrznej Bramy Oławskiej i pod placem Jana Pawła II.
Historia
Pierwsze plany budowy trasy o przebiegu niemal identycznym ze współczesnym pojawiły się krótko po I wojnie światowej, m.in. w projekcie sanacji centrum miasta opracowanym przez Maksa Berga, Richarda Konwiarza i Ludwiga Moshamera w 1919. Stała się ona odtąd trwałym elementem projektów urbanistycznych centrum Wrocławia przez cały okres międzywojenny, a także już po wojnie.
Rozpoczęcie prac ogłosił prezydent Marian Czuliński 18 grudnia 1973 z obietnicą zakończenia na 30-lecie PRL, 22 lipca następnego roku. Pierwszy, południowy odcinek trasy między ulicami Mikołaja i Ofiar Oświęcimskich otworzono 22 lipca 1974. Północne odcinki oddano cztery lata później, co skutkowało usuwaniem linii autobusowych i tramwajowych z Rynku od maja 1978.
Zbudowaną według projektu m.in. Andrzeja Gretschela w latach 1977–1991 trasę poprowadzono szlakiem dawnej wewnętrznej fosy miejskiej. W tym celu usunięto ruiny zniszczonych w czasie II wojny światowej dwóch ciągów domów, stojących niegdyś nad fosą. Wyburzeniu uległo też jednak kilka nieuszkodzonych budynków. Poprzez budowę trasy przecięciu uległ historyczny ciąg ul. Świdnickiej.
Do czasu otwarcia nowego odcinka obwodnicy śródmiejskiej (ulice Klecińska i Na Ostatnim Groszu) arteria była częścią miejskiego przebiegu drogi krajowej nr 94, a przed reformą sieci drogowej w 2000 roku wchodziła w skład drogi krajowej nr 344.
Ważniejsze obiekty przy trasie
Wzdłuż trasy W-Z znajdują się następujące znaczniejsze obiekty (w kolejności od wschodu na zachód, a następnie na północ):
ekspresjonisyczna poczta główna, arch. Lothar Neumann, 1926–1929
centrum handlowe firmy ECE Galeria Dominikańska, arch. Edward Lach, 1999–2001
ewangelicki kościół św. Krzysztofa
gmach banku (obecnie NBP), arch. Alvin Wedemann, 1909–1911
wielofunkcyjny budynek handlowo-biurowy z parkingiem piętrowym Szewska Centrum, arch. Stefan Müller, Paweł Jaszczuk, Mariusz Grochowski, Dariusz Ropacki; przy skrzyżowaniu z ul. Szewską
Zespół zabudowy mieszkalno-usługowej
modernistyczny dawny dom handlowy rzemiosła artystycznego Wilhelm Knittel, arch. Max Strassburg, 1929 przy skrzyżowaniu z ulicą Świdnicką. Do końca XIX wieku znajdowały się w tym miejscu stajnie miejskie, wzmiankowane w 1346
dawny pałac królewski
ewangelicki Kościół Opatrzności Bożej, dawny Dworski
biurowiec Europaeum, arch. Jacek Bal i Maciej Chorążak
Biblioteka Uniwersytecka, arch. Richard Plüddemann, 1887–1891. Biblioteka zwrócona jest do trasy tylną elewacją, wejście znajduje się od strony północnej, od ul. Karola Szajnochy.
biurowiec Wratislavia Tower z wielosalowym kinem Nowe Horyzonty
dawny szpital Bożego Grobu
dawny arsenał
Przypisy
Linki zewnętrzne
ulica Kazimierza Wielkiego na starych i współczesnych fotografiach
Ulice we Wrocławiu
W-Z
Stare Miasto (Wrocław) |
190383 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Synteza%20filozoficzna | Synteza filozoficzna | Synteza filozoficzna jest to próba ujęcia całości ludzkiej wiedzy dokonywana z perspektywy jakiegoś, uprzednio przyjętego aksjomatu lub (niewielkiej liczby) aksjomatów (np. system Hegla). Pojęcie bliskie znaczeniowo pojęciu system filozoficzny i konstruktywizm.
Metafilozofia |
190388 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Testament%20heiligenstadzki | Testament heiligenstadzki | Testament heiligenstadzki (niem. Heiligenstädter Testament) – list napisany przez Ludwiga van Beethovena do braci podczas pobytu kompozytora w Heiligenstadt pod Wiedniem, 6 października 1802.
31-letni Beethoven w dokumencie tym opisał swoje zmagania z postępującą głuchotą. Nie jest to testament we właściwym znaczeniu tego słowa, raczej opis przeżyć, katharsis, które kompozytor miał przejść, by wrócić do normalnego życia.
Testament został znaleziony po śmierci Beethovena, razem m.in. z listem do Nieśmiertelnej Ukochanej.
Dzieła Ludwiga van Beethovena |
1346 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Estonia | Estonia | Estonia (), Republika Estońska (est. Eesti Vabariik) – państwo unitarne w Europie Północnej, nad Morzem Bałtyckim, nad Zatoką Fińską, nad którą leży Tallinn, stolica i największe miasto kraju, i Zatoką Ryską. Powstało po I wojnie światowej. Członek Unii Europejskiej i NATO. Graniczy z Łotwą od południa i z Rosją od wschodu oraz z Finlandią przez Zatokę Fińską. Jedno z najbardziej zinformatyzowanych państw świata.
Nazwa
Nazwa Estonia (we współczesnym języku estońskim Eesti) może być wywodzona ze słowa Aestii, zlatynizowanej nazwy nadanej przez starożytnych Germanów ludom zamieszkującym tereny na północny wschód od Wisły. Rzymski historyk Tacyt w 98 r. n.e. po raz pierwszy pisał o ludach Aestii i wczesnych Skandynawach.
Dawne skandynawskie sagi nazywają ziemie na południe od Zatoki Fińskiej Eistland.
Tożsamość
Estonia a Skandynawia
Estonia ma silne wpływy skandynawskie, szczególnie szwedzkie i duńskie. Sama nazwa stolicy Estonii – Tallinn znaczy „Duńskie Miasto”.
Po uzyskaniu przez Estonię niepodległości w 1918 roku rząd estoński rozpoczął starania o przyjęcie do kręgu krajów nordyckich. Osobą szczególnie zainteresowaną włączeniem Estonii do tej grupy był Aleksander Kesküla. Próby te zostały zahamowane po drugiej wojnie światowej, po aneksji kraju przez ZSRR.
Po odzyskaniu niepodległości w 1991 r. powrócono do idei identyfikacji z kulturą nordycką. Kluczowym momentem była przemowa estońskiego ministra spraw zagranicznych Toomasa Hendrika Ilvesa w Szwedzkim Instytucie Spraw Zagranicznych w 1999 r.
Estonia a Finlandia
Pod względem kulturowym, językowym, wyznaniowym i wieloma innymi Estonia jest podobna do Finlandii (Estończycy są najbliższymi krewnymi Finów). Różnicą między krajami mogą być silne wpływy niemieckie w Estonii, których w Finlandii nie było, a także inna historia najnowsza, duża mniejszość rosyjska oraz liberalny model gospodarczy.
Wpływy niemieckie
Estonia (podobnie jak jej południowy sąsiad – Łotwa) od wczesnego średniowiecza, aż do początków XX wieku, a więc przez wieleset lat, znajdowała się pod bardzo silnym wpływem kultury niemieckiej. Było to spowodowane tym, że obecna Estonia i Łotwa to dawne Inflanty i inne krainy historyczne (np. Terra Mariana), które najdłużej w swej historii były pod niemieckim panowaniem. Kultura niemiecka oddziaływała tam jednak znacznie dłużej niż tylko w czasie oficjalnego panowania Niemców na tym terenie. Oddziaływała również w czasie panowania szwedzkiego, polskiego czy też rosyjskiego – wyższą klasę społeczeństwa stanowili tam wciąż Niemcy, obejmowali oni też często najważniejsze urzędy w administracji, a miasta w tych krajach wciąż miały niemiecki charakter. Jeden z polskich studentów, Bolesław Limanowski, w swych Pamiętnikach (1835–1870) opisuje, będące już pod rosyjskim panowaniem, miasto Tartu w Estonii: „Tartu miało charakter zupełnie niemieckiego miasta. Język niemiecki panował wszędzie: w urzędach, na katedrach uniwersyteckich, w sklepach, na ulicy. Właściwe miasto było z prawej strony Embachu. Miało ono piękny staroniemiecki wygląd, zwłaszcza główna ulica Ritterstrasse (Rycerska) przedstawiała się wspaniale. Lecz największą ozdobą było wzgórze piętrzące się nad miastem i porosłe bujnym lasem, tak zwane Domberg, od dawnej katedry katolickiej, w której ongiś kazał Piotr Skarga”. Kultura niemiecka silnie oddziaływała na, skupione głównie na wsiach, ludy fińskie, czyli przodków obecnych Estończyków oraz ludy bałtyckie – przodków obecnych Łotyszy. Kultura niemiecka wciąż obecna jest w wielu aspektach kulturowych dzisiejszych Estończyków i Łotyszy.
Geografia
Całkowita granica lądowa: 681,6 km, w tym z Rosją 338,6 km, z Łotwą 343 km
Długość granicy morskiej: 3780 km
Długość wybrzeża: 3780 km, w tym bez wysp: 1240 km
Najwyższy punkt: Suur Munamägi 318 m n.p.m.
Najniższy punkt: Bałtyk 0 m
W skład Estonii wchodzi 2355 wysp i wysepek w Zatoce Ryskiej (największe Sarema i Hiuma) o łącznej powierzchni 4,2 tys. km² (9,2% powierzchni kraju). Zachodnie wybrzeże silnie rozczłonkowane, niskie, północne – wysokie i strome. Większość obszaru stanowią tereny nizinne (średnia wysokość 50 m) z najwyższym wzniesieniem Suur Munamägi, sięgającym 318 m n.p.m. Rzeźba polodowcowa (moreny, drumliny, ozy, jeziora). W północno-wschodniej części wysoczyzna Pandivere (wys. do 166 m), na południu i południowym wschodzie wzniesienia Sakala, Otepää i Haanja (do 318 m). Klimat umiarkowany, przejściowy między morskim i kontynentalnym. Średnia temperatura w najchłodniejszym miesiącu (w lutym) wynosi od –7 °C na wschodzie, do –3 °C na zachodnich wyspach, w lipcu 16–17 °C. Suma roczna opadów 500–700 mm, maksimum od lipca do września. Gęsta sieć rzeczna, zwłaszcza w południowej części, główne rzeki: Narwa, Ema, Parnawa; ponad 1000 jezior (ok. 5% powierzchni kraju), największe Pejpus (graniczne z Rosją). Estonia leży w strefie lasów mieszanych. Na ubogich glebach piaszczystych rosną bory sosnowe (z sosną zwyczajną), na glebach bardziej żyznych lasy świerkowe (ze świerkiem pospolitym), niekiedy ze znacznym udziałem dębu szypułkowego i innych drzew liściastych. Lasy zajmują ok. 38,5% powierzchni kraju, torfowiska (przeważnie wysokie) i tereny podmokłe – 20%. Na wschód od Tallinna (na wybrzeżu Zatoki Fińskiej) Park Narodowy Lahemaa. Zgodnie z ostatnimi badaniami powierzchnia Estonii wzrosła o 112 km². Najdłuższą rzeką Estonii jest Võhandu.
Zobacz też: rzeki Estonii, Jeziora Estonii
Historia
8000 p.n.e. – najstarsze ślady osadnictwa na terenie Estonii;
3000 p.n.e. – osiedlają się plemiona ugrofińskie;
100 – rzymski historyk Tacyt wspomina w swoich kronikach o Estach (Aestii, Aestiorum gentes);
525 – poselstwo Estów do króla Ostrogotów Teodoryka w Rzymie
VIII wiek – początki osiedlania się wikingów na terenie Estonii.
IX–XII wiek – uzależnienie od księstw fińskich;
1030 – pierwsze wzmianki o Tartu (Dorpat);
1050 – pojawiają się zręby późniejszego miasta Tallinna;
1154 – arabski badacz al-Idrisi umieszcza Tallinn w swoim atlasie pod nazwą Kalawin (Kalevan);
1208 – Niemieccy Kawalerowie Mieczowi rozpoczynają swoją ekspansję na tereny estońskie (z terenów opanowanej już Łotwy), początek dwustuletniej walki z Zakonem. Od tego czasu zaczęły się w Estonii długie i bardzo silne wpływy niemieckie, rozpoczęło się niemieckie osadnictwo, panowanie i dominacja nad terytorium Estonii, w miastach rozpoczęła dominować, niemal całkowicie, kultura niemiecka, sytuacja ta trwała setki lat.
1219 – duński król Waldemar II Zwycięski opanowuje północną część Estonii, w tym miasto Tallinn (zob. też Dannebrog – flaga duńska), powstaje Księstwo Estonii;
1248 – Tallinn (Rewal) otrzymuje prawa miejskie; w XIII w. powstają kolejne miasta: Parnawa, Dorpat, Haapsalu, Fellin i Paide;
ok. 1285 – miasta Tallinn i Dorpat zostają członkami Hanzy
1343–1345 – powstanie estońskie, Duńczycy sprzedają swoje terytorium inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego, likwidacja księstwa Estonii;
1523–1526 – reformacja w Estonii;
1525 – pojawia się pierwsza książka w języku estońskim (szybko zniszczona z powodu oskarżeń o herezję);
1535 – pierwszy katechizm w języku estońskim;
1558–1583 – wojna o Inflanty, sekularyzacja inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego, obszar dzisiejszej Estonii podzielony między Szwecję (północ: Księstwo Estonii), Polskę (południe: Księstwo Zadźwińskie) i Danię (wyspa Ozylia); kraj (po obu stronach granicy) liczy ok. 250 tys. mieszkańców;
1598 – w północnej Liwonii (dzisiejszej południowej Estonii) powstają województwa parnawskie i dorpackie;
1600 – Zygmunt III Waza ogłosił inkorporację ówczesnej Estonii (dzisiejszej północnej Estonii) do Rzeczypospolitej, wybuch wojny polsko-szwedzkiej. Na terenie dzisiejszej Estonii Polacy odnosili liczne zwycięstwa: pod Karksi, Fellinem, Rewlem, pod Białym Kamieniem (dwukrotnie), Rakvere i Parnawą.
1629 – Szwecja opanowuje tereny na północ od Dźwiny: dotychczasową polską Liwonię;
1632 – powstaje Uniwersytet Dorpacki, będący obecnie najstarszym, największym i najbardziej prestiżowym uniwersytetem Estonii. Estonia liczy ok. 70–100 tys. mieszkańców;
1648 – wyspa Ozylia przechodzi z rąk duńskich do szwedzkich, cały obszar dzisiejszej Estonii w granicach Szwecji, ostateczny koniec władztwa duńskiego w Estonii;
1690 – Estonia liczy ok. 350 tys. mieszkańców;
1686 – pierwszy elementarz w języku estońskim;
1700–1721 – wielka wojna północna: Estonia staje się częścią Imperium Rosyjskiego, wyznanie luterańskie, administracja niemiecka i status szlachty pozostają niezmienione; Estonia liczy ok. 150–170 tys. mieszkańców;
1739 – pierwsza Biblia po estońsku;
1790 – Estonia liczy ok. 500 tys. mieszkańców, składa się z dwóch guberni: estońskiej (stolica Rewal/Tallinn) i liwlandzkiej (stolica Ryga);
1816 – zniesienie niewolnictwa w guberni estońskiej;
1819 – zniesienie niewolnictwa w guberni liwlandzkiej;
1857–1861 – ukazuje się Kalevipoeg, estoński epos narodowy;
1880–1890 – nasila się polityka rusyfikacji;
1897 – największymi miastami obszaru dzisiejszej Estonii są Tallinn, Tartu, Narwa, jednakże populacja żadnego nie przekracza 100 tys.;
1918 – zjednoczenie wszystkich ziem estońskich w jedną gubernię estońską;
24 lutego 1918 – deklaracja niepodległości Estonii;
1918–1920 – zwycięska wojna o niepodległość Estonii przeciwko Rosji i Niemcom;
1919 – wprowadzenie prohibicji w Finlandii powoduje rozwój nielegalnej produkcji i przemytu alkoholu do Finlandii
2 lutego 1920 – traktat w Tartu, Rosja radziecka uznaje niepodległość Estonii i rezygnuje z „eksportu rewolucji”. Pierwsze wybory do Riigikogu. Uchwalenie konstytucji na wzór szwajcarski: silna pozycja parlamentu, brak głowy państwa, zmiany w prawie uchwalane w referendum. Główne siły polityczne to: socjaldemokraci, prawicowy Związek Ludowy oraz centrowe partie drobnomieszczańskie. Większość mieszkańców to Estończycy (86%), ponadto Rosjanie (9%) oraz Niemcy. Liczna mniejszość szwedzka. Wyznaniowo kraj zdominowany przez Kościół luterański;
1924 – powstanie komunistyczne w Tallinnie inspirowane przez ZSRR;
1933 – nowy projekt konstytucji przygotowany przez ELV i zatwierdzony w referendum. Wprowadzenie systemu prezydenckiego: rząd i parlament wykonawcami jego woli. Ostatecznie konstytucja nie wchodzi w życie;
1934 – Konstantin Päts ze „Związku Ludowego” obejmuje urząd premiera, pracuje nad zmianami w konstytucji, zawiesza działalność parlamentu, stowarzyszeń i partii politycznych (w tym faszystowskiego ruchu wabsów), początek rządów autorytarnych – tzw. ery milczenia;
1934 – Estonia liczy 1 126 416 mieszkańców, w tym 93% Estończyków;
Polityka zagraniczna: Kraj przyłącza się do powstałej 12.09 w Genewie „Ententy Bałtyckiej”. Ponadto utrzymuje dobre stosunki z Polską, Wielką Brytanią i krajami skandynawskimi. Poprawnie układają się relacje z ZSRR;
1938 – reforma ustrojowa. Nowa konstytucja. Wybory do dwuizbowego parlamentu. Konstantin Päts zostaje prezydentem.
23 sierpnia 1939 – pakt Ribbentrop-Mołotow. Estonia w radzieckiej strefie wpływów.
28 września 1939 – Estonia godzi się na stacjonowanie Armii Czerwonej na swym terytorium. Liczba żołnierzy radzieckich przewyższa prawie dwukrotnie liczbę wojska estońskiego (25 tys.: 15 tys.).
17 czerwca 1940 – Sowieci wkraczają do Estonii. Następuje zmiana rządu na żądanie Żdanowa (emisariusza ZSRR w Estonii), nowym premierem zostaje Johannes Vares. 6 sierpnia kraj „wspaniałomyślnie” przyłączony do ZSRR, śmierć ok. 15 000 Estończyków w wyniku eksterminacji.
1941 – deportacje czerwcowe (ok. 10 tys. osób zesłanych na Sybir, w tym były prezydent Konstantin Päts). Mniejszość szwedzka ewakuowana na wniosek rządu Szwecji do swego kraju.
22 czerwca 1941 – wkroczenie wojsk niemieckich do Estonii spotyka się z pozytywną reakcją dużej części mieszkańców.
1942-1945 – w ograniczonym zakresie działa estoński ruch oporu.
1944 – mniejszość szwedzka ewakuowana na wniosek rządu Szwecji do swego kraju.
ponowne zajęcie przez ZSRR, aneksja 5% terytorium z miastem Pieczory przez Rosyjską FSRR
1944–1953 – estoński ruch oporu przeciwko sowieckiej okupacji („Leśni Bracia”), 15 tys. osób ginie lub umiera z głodu.
1944–1990 – na emigracji działa estoński rząd przeciwstawiający się aneksji kraju przez ZSRR (swą siedzibę ma w Sztokholmie i Oslo). Aneksji Estonii nie uznają m.in. Stany Zjednoczone i Watykan.
1949 – początek kolektywizacji i „rozkułaczania”.
1959 – 1 203 000 mieszkańców w Estonii, w tym 74% Estończyków.
1968 – pierwsze oznaki oporu przeciwko radzieckiej rzeczywistości.
1980 – „List 40”. Protest przeciwko zmasowanej rusyfikacji. Strajki studentów w obronie kultury narodowej.
1988 – „śpiewająca rewolucja”. Demonstracje 300 tys. Estończyków w Tallinnie. Przywrócenie flagi narodowej. W listopadzie Rada Najwyższa przyjmuje deklarację suwerenności miażdżącą większością głosów (254:7).
1990 – obywatele organizują się w Kongres Ludowy mający doprowadzić do przywrócenia państwowości estońskiej.
1991 – w referendum marcowym 78% obywateli popiera niepodległość państwa.
1991 – na podstawie Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 709 z 12 września 1991 roku Estonia została członkiem ONZ.
20 sierpnia 1991 – po puczu Janajewa Estonia deklaruje niepodległość, 6 września uznaną przez ZSRR. Na czele państwa stoi reformatorski komunista Edgar Savisaar.
1992 – wprowadzenie restrykcyjnego prawa o obywatelstwie. Pojawia się korona estońska zamiast przejściowych talonów. Pierwsze wybory do Riigikogu. Na czele państwa stają dwaj konserwatyści: Lennart Meri (prezydent) i Mart Laar (premier).
1993 – Estonia przyjęta do Rady Europy.
1994 – rosyjskie wojska opuszczają kraj.
1995 – powrót postkomunistów do władzy,
1996–1999 – projekt Tygrysi skok
1998 – początek negocjacji o członkostwo w Unii Europejskiej.
1999 – rządy ponownie obejmuje prawica.
2001 – postkomunista Arnold Rüütel wybrany na prezydenta.
2002 – zakończenie negocjacji przedakcesyjnych.
2003 – referendum unijne, zakończone sukcesem zwolenników akcesji.
2004 – akces do NATO.
2004 – akces do UE.
2007 – gwałtowne zamieszki w Tallinnie organizowane przez rosyjską mniejszość, a spowodowane przeniesieniem pomnika żołnierza radzieckiego z centrum miasta na cmentarz wojskowy. W tym samym roku Estonia została przyłączona do strefy Schengen.
2011 – Estonia przyjęła walutę euro.
Ustrój polityczny
Estonia jest republiką wielopartyjną. Ustrój polityczny kraju ukształtowała konstytucja z 1992 roku. Kładzie ona szczególny nacisk na dominację jednoizbowego parlamentu, który nazywa się Riigikogu. Jest on ciałem legislacyjnym, wybieranym w 5-przymiotnikowych wyborach (proporcjonalnych) na 4 lata z 5% progiem wyborczym dla partii. W parlamencie zasiada 101 deputowanych. Najważniejszymi zadaniami parlamentu, oprócz stanowienia prawa, są:
zatwierdzanie rządu
wybór prezydenta na 5-letnią kadencję.
Mimo że prezydent posiada prawo weta wobec ustaw parlamentu, jego kompetencje ograniczają się do reprezentowania państwa i wskazania premiera po wyborach, których termin także on wyznacza.
Głównym organem wykonawczym polityki państwa jest rząd, odpowiedzialny przed parlamentem. Parlament kontroluje go nie tylko przez votum zaufania/nieufności, ale także przez interpelacje i zapytania (tzw. godzina pytań do premiera w każdą środę).
Siły zbrojne
Estonia dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi. Uzbrojenie sił lądowych Estonii składało się w 2014 roku m.in. z: 272 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 144 zestawów artylerii holowanej. Marynarka wojenna Estonii (Eesti Merevägi) dysponowała w 2014 roku jedną fregatą oraz siedmioma okrętami obrony przeciwminowej. Estońskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. dwóch samolotów szkolno-bojowych oraz czterech śmigłowców.
Wojska estońskie w 2014 roku liczyły 3,2 tys. żołnierzy zawodowych oraz 60 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) estońskie siły zbrojne stanowią 96. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 335 mln dolarów (USD).
Podział administracyjny
Estonia jest podzielona na 15 prowincji (est. maakonnad; lp. – maakond; ‘powiat’). Prowincje z kolei dzielą się w sumie na 227 gmin dwóch rodzajów: 33 miejskie (linn) i 194 wiejskie (vald).
Demografia
Liczba ludności Estonii na koniec 2018 roku wyniosła 1 323 820 osób, o 4690 osób więcej niż na koniec 2017. Zmiana ta wynika przede wszystkim z migracji. W 2018 roku do Estonii przyjechało 13030 osób, a wyjechało 6940. Wzrosła również liczba urodzeń dzieci do około 14 270, o około 500 więcej niż w poprzednim roku.
Estończycy stanowią 68,6% ludności (spis z 2006 r.), Rosjanie 25,6% (głównie w Tallinnie, Kohtla-Jarve i Narwie), Ukraińcy 2,1%, Białorusini 1,3%, Finowie 0,9%; pozostali to głównie Tatarzy, Łotysze, Żydzi, Polacy i Litwini. Od początków lat 90. spadek liczby ludności. Przyrost naturalny od 1991 ujemny (–5,3‰ w 1995 i –4,1‰ w 1997). Wskaźnik urodzeń 8,7‰ (1997); w wieku do 14 lat 19% populacji, 65 lat i więcej 14%. Ludność miejska 69% (1997). Gęstość zaludnienia 29,4 osób na km² (największa w północnej części, między Tallinnem a Narwą). Główne miasta poza stolicą: Tartu, Narwa, Kohtla-Järve, Parnawa.
Struktura etniczna
Po zajęciu Estonii przez ZSRR, do tego kraju przesiedlono wielu Rosjan i innych Słowian stanowiących dziś ponad 28% mieszkańców kraju, ludzie ci w dużej części nie znają języka estońskiego, dlatego nie mogą zdać egzaminu przyznającego obywatelstwo estońskie. Po odzyskaniu niepodległości Estonii obywatelstwo estońskie nie zostało przyznane przywiezionym za ZSRR Rosjanom i ich potomkom, muszą oni ubiegać się o nie tak jak obcokrajowcy.
Narodowości według spisu z 2000 roku:
67,9% Estończycy
25,6% Rosjanie
2,1% Ukraińcy
1,3% Białorusini
0,9% Finowie
2,2% inni
Polacy w Estonii
Emigracja polska do Estonii w latach 30. XX w. liczyła ok. 1 tys. osób. Polacy skupieni byli głównie w Tallinnie, Narwie i Tartu. Byli to głównie rzemieślnicy i robotnicy. Pierwsze polskie organizacje w Estonii to: założony w 1929 roku Związek Narodowy Polski Jutrzenka w Tartu i założony w 1930 Związek Narodowy Polaków w Estonii w Tallinnie (1937 – 340 członków). Rozwijano działalność kulturalno-oświatową (chóry, biblioteki, teatry amatorskie i kółka samokształceniowe języka polskiego, historii i geografii).
W 1934 utworzono w Tallinnie pierwszą polską drużynę harcerską. W 1937–1939 w Estonii pracowało sezonowo około 4 tysięcy robotników rolnych, głównie z województwa wileńskiego i nowogrodzkiego. Część pozostała na stałe. W 1939 liczbę Polaków w Estonii szacowano na 1,5 tys. osób. W latach 1940–1941 i 1944–1945 miały miejsce prześladowania ludności polskiej przez NKWD (m.in. deportacje na Syberię). W 2016 roku Estonię zamieszkiwało 1747 Polaków.
Cyberpaństwo
Estonia jest jednym z najbardziej zinformatyzowanych państw świata, w którym 99% usług publicznych administracji dokonywana jest on-line, zaś 67% społeczeństwa używa elektronicznych identyfikatorów. W 2019 roku 43,8% wyborców w wyborach do krajowego parlamentu oddało swój głos używając do tego celu internetu, w tym samym roku 46,7% wyborców oddało on-line swój głos w wyborach do Parlamentu Europejskiego.
Wysoki stopień informatyzacji państwa i społeczeństwa spowodował, że w roku 2007 – po usunięciu brązowego pomnika żołnierza radzieckiego w Tallinie – Estonia stała się celem pochodzącego z zagranicy największego w historii ataku cybernetycznego na infrastrukturę informatyczną rządu, większości krajowych mediów oraz banków, który spowodował paraliż państwa w znacznej jego części. Po tych atakach, w ramach NATO rozpoczęto prace nad włączeniem cyberprzestrzeni do domen operacyjnych Sojuszu Północnoatlantyckiego – obok domeny morskiej, lądowej i powietrznej. Będące ich następstwem zmiany prawa międzynarodowego doprowadziły do zmian doktryn obronnych sojuszu, który zrównał atak cybernetyczny na państwo członkowskie sojuszu z atakami na nie w którejkolwiek z pozostałych domen, zaś podczas szczytu NATO w Brukseli w 2018 roku, postanowiono o utworzeniu w Estonii Centrum Operacji w Cyberprzestrzeni NATO (NATO Cyberspace Operations Centre), wchodzącego w skład struktury dowodzenia NATO.
W wyniku podjętych przez władze kraju i społeczeństwo estońskie po atakach cybernetycznych z 2007 roku działań, Estonia uważana jest dziś za jedno z 5 najlepiej zabezpieczonych przed atakami cybernetycznymi państw świata.
Religia
Estonia jest krajem silnie zlaicyzowanym, wyznaniem tradycyjnym jest luteranizm. Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center:
protestantyzm – 21,2% (głównie Estończycy, a także fińskie i łotewskie mniejszości narodowe)
prawosławie – 18,9% (w większości rosyjskojęzyczne mniejszości narodowe)
katolicyzm – 0,7% (głównie Polacy i Litwini)
inne odłamy chrześcijaństwa – 0,5% (głównie Świadkowie Jehowy)
islam – 0,2%
judaizm – 0,1%
pozostali – 58,4%
Język
Oficjalnym językiem kraju jest język estoński, należący do grupy języków ugrofińskich. Estoński jest bardzo blisko spokrewniony z językiem fińskim.
Język estoński posiada także bardzo silne wpływy germańskie (głównie z niemieckiego i szwedzkiego), około 30% wszystkich słów pochodzi z tych języków, w tym najwięcej z dolnosaksońskiej odmiany języka niemieckiego. Spowodowane jest to wielowiekową, niemiecką, szwedzką i duńską dominacją, osadnictwem i panowaniem na terenie Estonii.
Podczas ery radzieckiej język rosyjski był obowiązkowo nauczany w szkołach i stąd powszechna jego znajomość, nie tylko wśród etnicznych Rosjan, ale również wśród starszych, 30-70-letnich Estończyków. Historia Estonii sprawia jednak, że nawet znający język rosyjski Estończycy nie chcą go używać i w praktyce wolą porozumiewać się w dowolny inny sposób, przy pomocy kilku znanych słów angielskich lub na migi. Współcześnie w szkołach, jako pierwszy obcy język wykładany jest raczej angielski, który jest stosunkowo powszechnie znany wśród młodych ludzi.
Języki, według spisu z 2000 roku:
język estoński 67,3%
język rosyjski 29,7%
język võro 2%
inne 1%
Analfabetyzm, dane szacunkowe na rok 2003:
ogólnie: 0,2%
mężczyźni: 0,2%
kobiety: 0,2%
Największe miasta
Gospodarka
Estonia jest jednym z najlepiej rozwiniętych gospodarczo państw dawnego bloku wschodniego oraz Estonia razem z Litwą jest jedną z najbogatszych republik dawnego Związku Radzieckiego.
W 2015 r. Estonia była 25. gospodarką Unii Europejskiej pod względem wielkości PKB w parytecie siły nabywczej i 108. gospodarką świata, a pod względem wielkości PKB nominalnego – 26. gospodarką UE i 102. gospodarką świata.
W 2015 r. PKB per capita w parytecie siły nabywczej Estonii wyniósł 21 400 PPS (74,6% średniej UE), a PKB per capita nominalny – 15 580 euro (54,2% średniej UE).
Estonia jest krajem przemysłowo-rolniczym. Do 1991 wchodziła w skład nadbałtyckiego regionu ekonomicznego ZSRR, silnie uzależniona od importu surowców i paliw. Reforma systemu gospodarczego została zapoczątkowana przed uzyskaniem niepodległości. Estonia jako pierwsze z państw powstałych po rozpadzie ZSRR opuściła w 1992 strefę rublową. Obecnie dynamicznie rozwijający się kraj (średniorocznie 9–12%), gospodarka oparta o usługi (69%). Przemysł to 28% PKB, a rolnictwo 4%.
Duża komputeryzacja państwa. Znaczne pozyskanie torfu. Silnie rozwinięty przemysł maszynowy, elektroniczny, drzewny i meblarski, chemiczny i spożywczy. Głównym ośrodkiem jest stolica Tallinn. Produkcja energii 8,8 TWh, piwa 95 mln litrów. Uprawa głównie jęczmienia, pszenicy, ziemniaków i żyta, w hodowli większe znaczenie ma trzoda i bydło mięsne. Pomyślnie rozwija się rybołówstwo – 104 tys. ton ryb.
Port morski w Tallinnie należy do większych na Bałtyku. Sieć drogowa liczy 28 tys. km, a jej uzupełnieniem jest 958 km kolei (2005 r.). Coraz większe znaczenie ma turystyka (dochody przekraczają pół miliarda dolarów). Eksport 9,65 mld dolarów (2006 rok), import 12,61 mld (2006)dolarów. Wartość PKB w 2004 roku wyniosła 7,2 mld euro, czyli 5,4 tys. na mieszkańca.
Bezrobocie: średnio 2% (2007 r.) (regiony zamieszkane przez Rosjan 10%).
Rolnictwo
Użytki rolne zajmują 32% powierzchni kraju (2000). Zbiory zbóż (jęczmień, owies, pszenica) 643 tys. t (1996), rośliny pastewne (gł. wieloletnie trawy), ziemniaki (0,6 mln t), len, w strefach podmiejskich – warzywa. Intensywna hodowla bydła mleczno-mięsnego (758 tys. sztuk – 1990), trzody chlewnej typu mięsnego (1 mln), owiec, kóz, drobiu. Rybołówstwo morskie, głównie porty rybackie: Tallinn, Parnawa, Haapsalu i Kuressaare.
Turystyka
W 2015 roku kraj ten odwiedziło 2,763 mln turystów (5,3% mniej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 1,5 mld dolarów. Głównym celem turystycznym jest Tallinn ze Starym Miastem, wpisanym na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Według danych za 2018 rok, najwięcej turystów pochodziło z Finlandii, Rosji, Łotwy, Niemiec i Szwecji.
Galeria
Zobacz też
Estońscy Szwedzi
Przypisy
Bibliografia
Jan Lewandowski, Historia Estonii, Wrocław-Warszawa-Kraków 2002.
Jan Lewandowski, Estonia, Warszawa 2001.
Tomasz Paluszyński, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Poznań 2007.
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona państwa
Estonica
Estonia onLine – Eesti.pl
Estonia
Państwa członkowskie Unii Europejskiej
Państwa należące do NATO
Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych |
190391 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan%20Pawlikowski | Stefan Pawlikowski | Stefan Pawlikowski (ur. 11 października 1896 w Kozłowie, zm. 15 maja 1943 we Francji) – pułkownik pilot Wojska Polskiego, pośmiertnie awansowany na generała brygady.
Życiorys
Młodość i I wojna światowa
Syn Władysława i Józefiny z domu Morawskiej. Uczył się w Wilnie, a maturę uzyskał w 1915 w Moskwie. Następnie studiował w Wyższej Szkole Technicznej w Moskwie.
Podczas I wojny światowej, w sierpniu 1916 został powołany do armii rosyjskiej i skierowany do lotnictwa. 1 lutego 1917 ukończył Szkołę Pilotów w Moskwie, po czym został wysłany do Wyższej Szkoły Pilotów w Pau we Francji. W związku ze zmienioną sytuacją polityczną nie wrócił już do Rosji, natomiast od 1 lipca 1918 został przydzielony do francuskiej 96. eskadry Spadów (Spa 96), latającej na myśliwcach SPAD XIII i zajmującej się w tym czasie m.in. zwalczaniem niemieckich balonów obserwacyjnych. Otrzymał stopień oficerski adiutant. Niektóre źródła podają, że odniósł w tym okresie zwycięstwa powietrzne, jednakże brak jest ich potwierdzenia w danych francuskich. W listopadzie 1918 przeszedł w stopniu podporucznika do Armii Polskiej we Francji gen. Hallera.
Wojna polsko-bolszewicka
W maju 1919 roku powrócił wraz z armią do Polski jako pilot eskadry Br.59, latającej na samolotach rozpoznawczych Breguet 14. Początkowo służył jako oblatywacz w Centralnych Warsztatach Lotniczych, a od kwietnia 1920 latał bojowo podczas wojny polsko-bolszewickiej jako pilot 19 eskadry myśliwskiej, na myśliwcach SPAD VII, między innymi walcząc nad Berezyną w okolicach Borysowa z samolotami eskadry Szyrinkina. 17 i 22 maja zestrzelił dwa balony obserwacyjne. Podczas wojny zestrzelił również samolot. Wysłany został do Włoch, skąd miał sprowadzić egzemplarz wzorcowy myśliwca Ansaldo A.1 Balilla, lecz na skutek niesprawności silnika zawrócił z trasy.
Dwudziestolecie międzywojenne
Po wojnie służył w 1 Pułku Lotniczym w Warszawie, w stopniu porucznika, następnie kapitana, dowodząc 111 Eskadrą Myśliwską. Od października 1921 do marca 1922 latał jako cywilny pilot komunikacyjny na trasie Warszawa – Paryż. Uczestniczył także w rajdach lotniczych. We wrześniu 1922 zajął pierwsze miejsce z nawigatorem kpt. Bronisławem Wojtarowiczem w pierwszych polskich zawodach lotniczych – I Krajowym Locie Okrężnym na samolocie Breguet 14. Brał udział w grupowym przelocie nad Alpami samolotami Potez XV w 1924 roku. W 1926 roku został dowódcą dywizjonu liniowego i eskadry szkolnej w 2 pułku lotniczym w Krakowie. 29 czerwca 1926 roku, wracając po cywilnemu w towarzystwie oficerów i kobiet z przyjęcia w restauracji, po pijanemu, wdał się w kłótnię z taksówkarzem Henrykiem Stróżykiem, po czym po odprowadzeniu do warszawskiego X komisariatu policji, zastrzelił go tam z posiadanej broni, uznając, że został obrażony. 18 listopada 1926 roku został uznany za winnego i skazany na 3 lata twierdzy, wydalenie z wojska i pozbawienie odznaczeń, lecz w następnym roku został ułaskawiony przez prezydenta Mościckiego, z przywróceniem stopnia wojskowego oraz odznaczeń. 6 lipca 1929 roku został przeniesiony do 3 pułku lotniczego w Poznaniu. Początkowo dowodził eskadrą, a od 1932 roku III dywizjonem myśliwskim. W 1933 kierował polską ekipą na pokazach lotniczych w Bukareszcie. W kwietniu 1934 roku powrócił do 1 pułku lotniczego na stanowisko dowódcy IV dywizjonu myśliwskiego. W tym samym roku został wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy pułku. W 1936 roku został awansowany na podpułkownika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1936 roku. W sierpniu 1938 roku objął dowództwo 1 pułku lotniczego. W 1939 roku został awansowany na pułkownika ze starszeństwem z dniem 19 marca 1939 roku w korpusie oficerów lotnictwa.
II wojna światowa
Po ogłoszeniu mobilizacji, przed wybuchem II wojny światowej, został wyznaczony dowódcą Brygady Pościgowej, współorganizując system informowania o atakach lotnictwa niemieckiego oparty na posterunkach obserwacyjnych. Po kampanii wrześniowej przedostał się do Francji, gdzie został komendantem polskiego Centrum Wyszkolenia Lotnictwa zorganizowanego 15 grudnia 1939 w bazie Lyon-Bron. Organizował tam polskie jednostki myśliwskie. Na skutek konfliktu z francuskim komendantem, 20 maja 1940 roku został jednak odwołany, a 23 maja przydzielony do polskiego dywizjonu I/145 w Villacoublay pod Paryżem, co usprawniło pracę jednostki dzięki kontaktom Pawlikowskiego we francuskim lotnictwie. Po klęsce Francji, organizował ewakuację żołnierzy dywizjonu z La Rochelle statkiem do Wielkiej Brytanii, w dniach 19-21 czerwca. Początkowo został komendantem Centrum Wyszkolenia Lotniczego w Blackpool, a od 6 listopada 1941 był polskim oficerem łącznikowym w brytyjskim dowództwie lotnictwa myśliwskiego (RAF Fighter Command), pełniąc faktycznie funkcję dowódcy polskiego lotnictwa myśliwskiego i uzyskując brytyjski stopień Group Captain. Podobnie jak nieco starszy gen. inż. Ludomił Rayski był wyjątkowym przypadkiem pilota biorącego udział w walkach na obszarach obu wojen światowych.
Brał ochotniczo udział w lotach bojowych, m.in. 19 sierpnia 1942 podczas osłony desantu pod Dieppe (na Spitfire Mk. Vb, numer WX-C z 302 dywizjonu). Poległ 15 maja 1943, biorąc udział w locie bojowym 315 dywizjonu myśliwskiego „Dęblińskiego” nad Francją na myśliwcu Spitfire Mk.IX (numer PK-M), w osłonie operacji bombowej Circus 297, mającej atakować lotniska w Caen i Carpiquet. Samolot Pawlikowskiego spadł na wybrzeżu Atlantyku k. Meuvaines na zachód od Caen, pilot poniósł śmierć. Zestrzelenie Pawlikowskiego przypisywano w literaturze niemieckiemu asowi kpt. Erichowi Rudorfferowi na myśliwcu Fw 190A z jednostki II./JG 2, jednakże zgłosił on zestrzelenie dwóch Spitfire’ów ok. 200 kilometrów dalej, nad Senarpont. Prawdopodobnym zwycięzcą mógł być Uffz. Günther Paulus, również na Fw 190A z II./JG 2, który zgłosił zestrzelenie w tym rejonie, aczkolwiek mógł trafić również utracony samolot sierż. Piotra Lewandowskiego (który trafił do niewoli). Nie można wykluczyć także zestrzelenia przez artylerię przeciwlotniczą na wybrzeżu. Stefan Pawlikowski został pochowany w Meuvaines, po wojnie ekshumowany i przeniesiony na cmentarz w Grainville-Langannerie. Zestrzelił dwa balony i 1 samolot.
Naczelny Wódz gen. broni Władysław Anders mianował go pośmiertnie generałem brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1964 roku w korpusie generałów.
Ordery i odznaczenia
Srebrny Krzyż Orderu Virtuti Militari nr 3266
Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
Złoty Krzyż Zasługi (16 marca 1934)
Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Polowa Odznaka Pilota nr 34 (11 listopada 1928)
Krzyż Komandorski Orderu Imperium Brytyjskiego (Wielka Brytania)
Krzyż Komandorski Orderu Wazów (Szwecja, 1936)
Krzyż Komandorski II Klasy Orderu Miecza (Szwecja, 1936)
Krzyż Oficerski Orderu Korony Jugosłowiańskiej (przed 1935)
Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej (Francja)
Krzyż Kawalerski Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia, 1930)
Krzyż Wojenny z Palmami (Francja)
rumuńska Odznaka Pilota (1929)
włoska Odznaka Pilota (1929)
Upamiętnienie
Imię Stefana Pawlikowskiego nadano 15 maja 1993 roku 1 pułkowi lotnictwa myśliwskiego, którego tradycje następnie dziedziczyły 1 eskadra lotnictwa taktycznego i 23 Baza Lotnictwa Taktycznego.
Przypisy
Bibliografia
Mieczysław Cieplewicz, Pawlikowski Stefan [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXV, Warszawa-Kraków-Wrocław 1980 s. 464–465 wersja elektroniczna IPSB
Janusz Kędzierski, Stefan Pawlikowski (1896–1943), [w:] „Skrzydlata Polska” nr 21/1986.
Linki zewnętrzne
Dowódcy 1 Pułku Lotniczego
Generałowie brygady mianowani przez władze RP na uchodźstwie po 1947
Lotnicy Francuskich Sił Powietrznych
Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (władze RP na uchodźstwie)
Odznaczeni Krzyżem Walecznych (czterokrotnie)
Odznaczeni Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Odznaczeni Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921
Odznaczeni Polową Odznaką Pilota
Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
Oficerowie Armii Polskiej we Francji 1917–1919
Polacy – Kawalerowie Legii Honorowej
Polacy – wojskowi Imperium Rosyjskiego
Polacy odznaczeni Krzyżem Wojennym (Francja)
Polacy odznaczeni Orderem Gwiazdy Rumunii
Polacy odznaczeni Orderem Imperium Brytyjskiego
Polacy odznaczeni Orderem Miecza
Polacy odznaczeni Orderem Wazów
Polscy lotnicy w wojnie polsko-bolszewickiej
Polscy piloci myśliwscy
Pułkownicy lotnictwa II Rzeczypospolitej
Pułkownicy Polskich Sił Powietrznych
Skazani wyrokami sądów II Rzeczypospolitej
Uczestnicy bitwy nad Berezyną (1919)
Uczestnicy kampanii wrześniowej (strona polska)
Urodzeni w 1896
Zastępcy dowódcy 1 Pułku Lotniczego
Zmarli w 1943 |
190393 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Cassandra | Cassandra | Cassandra – nierelacyjny silnik baz danych
Cassandra (The Day Before You Came) – piosenka szwedzkiej grupy muzycznej ABBA
Cassandra (Kasandra) – w mitologii greckiej córka Jobatesa
Cassandra (Kasandra, Kassandra, Aleksandra) – w mitologii greckiej królewna trojańska, córka Priama, wieszczka
HMS „Cassandra” – nazwa okrętów Royal Navy
Zobacz też
Kasandra (strona ujednoznaczniająca) |
190396 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alfama | Alfama | Alfama (wym. []; z arabskiego ألحمّة / al-ḥamma – źródło, łaźnie) – najstarsza dzielnica Lizbony, zbudowana na skalistym stoku nad brzegiem Tagu. Administracyjnie należy do kilku dzielnic.
W okresie panowania Maurów obszar ten stanowił centrum miasta. Po zdobyciu miasta przez chrześcijan w połowie XII w. stopniowo (w obawie przed trzęsieniami ziemi) zaczęto przeprowadzać się do innych dzielnic, w tym m.in. na tereny dzisiejszej Baixy. Alfama stała się wówczas dzielnicą zamieszkaną przez najniższą warstwę społeczną, m.in. rybaków. Jednak charakterystyczne położenie Alfamy przyczyniło się do tego, że w czasie wielkiego trzęsienia ziemi w 1755 roku zabudowania Alfamy przetrwały praktycznie w nienaruszonym stanie.
Na terenie Alfamy nie zachowała się zabudowa mauretańska, z wyjątkiem planu ulic, który przypomina stare dzielnice Maghrebu. Fragmenty najstarszych murów widoczne są jednak w wielu miejscach, m.in. w murach oporowych oraz przyziemiach niektórych domów. Zabytki ulokowane są jedynie na obrzeżach Alfamy, są to m.in.: Zamek św. Jerzego (zbudowany w czasach mauretańskich), katedra Sé, kościół św. Antoniego z XII w. i kościół św. Michała (Igreja de São Miguel).
Ulice Alfamy są wąskie, kręte i z reguły strome, do dziś brukowane jedynie drobną, nierówną kostką - taką samą kostką brukowane są również wąziutkie (na jedna osobę) chodniki. Wiele z ulic jest tak wąskich, że niemożliwy jest w nie wjazd samochodem. Na najstromszych odcinkach uliczki przechodzą w długie ciągi schodów - wejścia do domów prowadzą wprost z niewielkich podestów między nimi. Kronikarz Alfonsa I Zdobywcy opisuje Alfamę następującymi słowami:
W dzielnicy tej narodziła się pod koniec XIX wieku muzyka portugalska – fado. Współcześnie na obrzeżach Alfamy mieści się m.in. muzeum poświęcone fado i gitarze portugalskiej (Casa do Fado e da Guitarra Portuguesa).
Przypisy
Bibliografia
Sławomir Adamczak, Katarzyna Firlej, Portugalia. Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała 2007.
Parafie Lizbony
Fado |
565236 | https://pl.wikipedia.org/wiki/System%20Reveala | System Reveala | System Reveala – nowoczesny system klasyfikacji roślin okrytonasiennych. Został opracowany przez amerykańskiego botanika Jamesa L. Reveala (ur. 1941), profesora Uniwersytetu w Maryland (USA). Po 1992 roku, kiedy to swój system opublikował Robert F. Thorne, Reveal zajął się jego korektą nomenklatoryczną. W tym też czasie zaproponował kilka nowych rozwiązań klasyfikacyjnych, początkowo na poziomie rzędów i podklas. W 1994 r. zaproponował wyróżnienie wśród okrytonasiennych 5 klas, co zaowocowało całkowicie oryginalnym ujęciem systematycznym tej grupy roślin. System ten Reveal publikował na swoich stronach internetowych i aktualizował do roku 1999. W następnych latach autor systemu wszedł w skład Angiosperm Phylogeny Group i brał udział w tworzeniu systemu APG II.
System Reveala z lat 1994–1999 dzielił rośliny okrytonasienne na 5 klas: wyróżniał jednoliścienne jako osobną klasę Liliopsida, a dwuliścienne dzieli na 4 niezależne klasy. System liczy 18 podklas, 273 rzędy i 551 rodzin. Klasyfikacja ta jest dostępna online w postaci materiałów dla studentów Uniwersytetu Maryland. Sam autor traktuje ją jako jedną z koncepcji systematycznych, zastąpionych skutecznie po 1999 roku przez system APG.
System Reveala z podziałem okrytonasiennych na 5 klas zastosowany został w bazie danych „The Compleat Botanica” Crescent Bloom, a w oparciu o tę bazę także w opisach systematycznych taksonów roślin polskiej Wikipedii.
W 2007 r. Reveal wspólnie z Robertem F. Thorne opublikował nową wersję systemu okrytozalążkowych (system Thorne’a i Reveala). Publikacja ta uwzględnia odkrycia dokonane w systematyce roślin po 1999 r. Okrytonasienne opisane są jako jedna klasa Magnoliopsida podzielona na 12 podklas, 35 nadrzędów, 87 rzędów, 472 rodziny i 400 podrodzin. System zawiera uzasadnienie dla taksonomicznych ujęć poszczególnych taksonów oraz informacje o liczbie rodzajów i gatunków w poszczególnych taksonach. Publikacja zawiera wiele nowych rozwiązań nomenklatorycznych uwzględniających skutki zmian w Kodeksie Nomenklatury Botanicznej z 2005 r. (dla wielu taksonów zmieniony został autor i rok publikacji, zweryfikowane zostały listy synonimów). W 2007 r. Reveal opublikował na swoich stronach internetowych też system wszystkich współczesnych roślin naczyniowych, w przypadku okrytonasiennych oparty na publikacji wspólnej z Thorne’em.
Klasyfikacja z lat 1994–1999
Gromada: Magnoliophyta (= okrytonasienne)
Klasa: Magnoliopsida
Podklasa: Magnoliidae
Klasa: Piperopsida
Podklasa: Piperidae
Podklasa: Nymphaeidae
Podklasa: Nelumbonidae
Klasa: Liliopsida (= jednoliścienne)
Podklasa: Triurididae
Podklasa: Aridae
Podklasa: Liliidae
Podklasa: Arecidae
Podklasa: Commelinidae
Podklasa: Zingiberidae
Klasa: Ranunculopsida
Podklasa: Ranunculidae
Klasa: Rosopsida
Podklasa: Caryophyllidae
Podklasa: Hamamelididae
Podklasa: Dilleniidae
Podklasa: Rosidae
Podklasa: Cornidae
Podklasa: Lamiidae
Podklasa: Asteridae
Podział szczegółowy
Klasa: Magnoliopsida
Podklasa: 1. Magnoliidae
Nadrząd: 1. Magnolianae
Rząd: 1. Winterales
Rodzina: 1. Winteraceae
Rząd: 2. Canellales
Rodzina: 1. Canellaceae
Rząd: 3. Illiciales
Rodzina: 1. Illiciaceae
Rodzina: 2. Schisandraceae
Rząd: 4. Magnoliales
Rodzina: 1. Degeneriaceae
Rodzina: 2. Himantandraceae
Rodzina: 3. Magnoliaceae
Rząd: 5. Eupomatiales
Rodzina: 1. Eupomatiaceae
Rząd: 6. Annonales
Rodzina: 1. Annonaceae
Rząd: 7. Myristicales
Rodzina: 1. Myristicaceae
Rząd: 8. Austrobaileyales
Rodzina: 1. Austrobaileyaceae
Nadrząd: 2. Lauranae
Rząd: 1. Laurales
Rodzina: 1. Amborellaceae
Rodzina: 2. Trimeniaceae
Rodzina: 3. Monimiaceae
Rodzina: 4. Gomortegaceae
Rodzina: 5. Hernandiaceae
Rodzina: 6. Lauraceae
Rząd: 2. Calycanthales
Rodzina: 1. Calycanthaceae
Rodzina: 2. Idiospermaceae
Rząd: 3. Chloranthales
Rodzina: 1. Chloranthaceae
Klasa: Piperopsida
Podklasa: 1. Piperidae
Nadrząd: 1. Piperanae
Rząd: 1. Piperales
Rodzina: 1. Saururaceae
Rodzina: 2. Piperaceae
Nadrząd: 2. Lactoridanae
Rząd: 1. Lactoridales
Rodzina: 1. Lactoridaceae
Rząd: 2. Aristolochiales
Rodzina: 1. Aristolochiaceae
Nadrząd: 3. Rafflesianae
Rząd: 1. Hydnorales
Rodzina: 1. Hydnoraceae
Rząd: 2. Rafflesiales
Rodzina: 1. Apodanthaceae
Rodzina: 2. Mitrastemonaceae
Rodzina: 3. Rafflesiaceae
Rodzina: 4. Cytinaceae
Nadrząd: 4. Balanophoranae
Rząd: 1. Cynomoriales
Rodzina: 1. Cynomoriaceae
Rząd: 2. Balanophorales
Rodzina: 1. Mystropetalaceae
Rodzina: 2. Dactylanthaceae
Rodzina: 3. Lophophytaceae
Rodzina: 4. Sarcophytaceae
Rodzina: 5. Scybaliaceae
Rodzina: 6. Heloseaceae
Rodzina: 7. Langsdorffiaceae
Rodzina: 8. Balanophoraceae
Podklasa: 2. Nymphaeidae
Nadrząd: 1. Nymphaeanae
Rząd: 1. Nymphaeales
Rodzina: 1. Nymphaeaceae
Rodzina: 2. Barclayaceae
Podklasa: 3. Nelumbonidae
Nadrząd: 1. Nelumbonanae
Rząd: 1. Nelumbonales
Rodzina: 1. Nelumbonaceae
Rząd: 2. Hydropeltidales
Rodzina: 1. Hydropeltidaceae
Rodzina: 2. Cabombaceae
Nadrząd: 2. Ceratophyllanae
Rząd: 1. Ceratophyllales
Rodzina: 1. Ceratophyllaceae
Klasa: Liliopsida
Podklasa: 1. Alismatidae
Nadrząd: 1. Butomanae
Rząd: 1. Butomales
Rodzina: 1. Butomaceae
Nadrząd: 2. Alismatanae
Rząd: 1. Alismatales
Rodzina: 1. Limnocharitaceae
Rodzina: 2. Alismataceae
Rząd: 2. Hydrocharitales
Rodzina: 1. Hydrocharitaceae
Rząd: 3. Aponogetonales
Rodzina: 1. Aponogetonaceae
Rząd: 4. Najadales
Rodzina: 1. Najadaceae
Rząd: 5. Juncaginales
Rodzina: 1. Scheuchzeriaceae
Rodzina: 2. Juncaginaceae
Rząd: 6. Potamogetonales
Rodzina: 1. Potamogetonaceae
Rodzina: 2. Ruppiaceae
Rodzina: 3. Zannichelliaceae
Rodzina: 4. Zosteraceae
Rodzina: 5. Posidoniaceae
Rodzina: 6. Cymodoceaceae
Podklasa: 2. Triurididae
Nadrząd: 1. Triuridanae
Rząd: 1. Triuridales
Rodzina: 1. Triuridaceae
Podklasa: 3. Aridae
Nadrząd: 1. Acoranae
Rząd: 1. Acorales
Rodzina: 1. Acoraceae
Nadrząd: 2. Aranae
Rząd: 1. Arales
Rodzina: 1. Araceae
Nadrząd: 3. Cyclanthanae
Rząd: 1. Cyclanthales
Rodzina: 1. Cyclanthaceae
Nadrząd: 4. Pandananae
Rząd: 1. Pandanales
Rodzina: 1. Pandanaceae
Podklasa: 4. Liliidae
Nadrząd: 1. Lilianae
Rząd: 1. Tofieldiales
Rodzina: 1. Tofieldiaceae
Rząd: 2. Dioscoreales
Rodzina: 1. Trichopodaceae
Rodzina: 2. Stenomeridaceae
Rodzina: 3. Avetraceae
Rodzina: 4. Dioscoreaceae
Rodzina: 5. Stemonaceae
Rodzina: 6. Croomiaceae
Rodzina: 7. Pentastemonaceae
Rodzina: 8. Taccaceae
Rząd: 3. Smilacales
Rodzina: 1. Rhipogonaceae
Rodzina: 2. Smilacaceae
Rodzina: 3. Petermanniaceae
Rząd: 4. Nartheciales
Rodzina: 1. Nartheciaceae
Rząd: 5. Petrosaviales
Rodzina: 1. Petrosaviaceae
Rząd: 6. Melanthiales
Rodzina: 1. Chionographidaceae
Rodzina: 2. Heloniadaceae
Rodzina: 3. Xerophyllaceae
Rodzina: 4. Melanthiaceae
Rodzina: 5. Japonoliriaceae
Rodzina: 6. Campynemataceae
Rząd: 7. Trilliales
Rodzina: 1. Trilliaceae
Rząd: 8. Alstroemeriales
Rodzina: 1. Alstroemeriaceae
Rząd: 9. Colchicales
Rodzina: 1. Burchardiaceae
Rodzina: 2. Colchicaceae
Rodzina: 3. Tricyrtidaceae
Rodzina: 4. Uvulariaceae
Rodzina: 5. Scoliopaceae
Rodzina: 6. Calochortaceae
Rząd: 10. Liliales
Rodzina: 1. Liliaceae
Rodzina: 2. Medeolaceae
Rząd: 11. Hypoxidales
Rodzina: 1. Hypoxidaceae
Rząd: 12. Orchidales
Rodzina: 1. Orchidaceae
Rząd: 13. Tecophilaeales
Rodzina: 1. Lanariaceae
Rodzina: 2. Ixioliriaceae
Rodzina: 3. Walleriaceae
Rodzina: 4. Tecophilaeaceae
Rodzina: 5. Cyanastraceae
Rodzina: 6. Eriospermaceae
Rząd: 14. Iridales
Rodzina: 1. Iridaceae
Rząd: 15. Burmanniales
Rodzina: 1. Burmanniaceae
Rodzina: 2. Corsiaceae
Rząd: 16. Amaryllidales
Rodzina: 1. Hyacinthaceae
Rodzina: 2. Themidaceae
Rodzina: 3. Alliaceae
Rodzina: 4. Hesperocallidaceae
Rodzina: 5. Amaryllidaceae
Rząd: 17. Asparagales
Rodzina: 2. Convallariaceae
Rodzina: 3. Ophiopogonaceae
Rodzina: 4. Asparagaceae
Rząd: 18. Asteliales
Rodzina: 1. Dracaenaceae
Rodzina: 2. Ruscaceae
Rodzina: 3. Nolinaceae
Rodzina: 4. Asteliaceae
Rodzina: 6. Geitonoplesiaceae
Rodzina: 7. Luzuriagaceae
Rodzina: 8. Philesiaceae
Rząd: 19. Hanguanales
Rodzina: 1. Hanguanaceae
Rząd: 20. Agavales
Rodzina: 1. Dasypogonaceae
Rodzina: 2. Calectasiaceae
Rodzina: 3. Hemerocallidaceae
Rodzina: 4. Blandfordiaceae
Rodzina: 5. Xanthorrhoeaceae
Rodzina: 6. Agavaceae
Rodzina: 7. Anthericaceae
Rodzina: 8. Laxmanniaceae
Rodzina: 9. Herreriaceae
Rodzina: 10. Phormiaceae
Rodzina: 11. Johnsoniaceae
Rodzina: 12. Doryanthaceae
Rodzina: 13. Asphodelaceae
Rodzina: 14. Aloaceae
Rodzina: 15. Aphyllanthaceae
Rodzina: 16. Hostaceae
Podklasa: 5. Arecidae
Nadrząd: 1. Arecanae
Rząd: 1. Arecales
Rodzina: 1. Arecaceae
Podklasa: 6. Commelinidae
Nadrząd: 1. Bromelianae
Rząd: 1. Bromeliales
Rodzina: 1. Bromeliaceae
Rząd: 2. Velloziales
Rodzina: 1. Velloziaceae
Nadrząd: 2. Pontederianae
Rząd: 1. Haemodorales
Rodzina: 1. Haemodoraceae
Rząd: 2. Philydrales
Rodzina: 1. Philydraceae
Rząd: 3. Pontederiales
Rodzina: 1. Pontederiaceae
Nadrząd: 3. Commelinanae
Rząd: 1. Xyridales
Rodzina: 1. Rapateaceae
Rodzina: 2. Xyridaceae
Rodzina: 3. Mayacaceae
Rząd: 2. Commelinales
Rodzina: 1. Commelinaceae
Rząd: 3. Eriocaulales
Rodzina: 1. Eriocaulaceae
Nadrząd: 4. Hydatellanae
Rząd: 1. Hydatellales
Rodzina: 1. Hydatellaceae
Nadrząd: 5. Typhanae
Rząd: 1. Typhales
Rodzina: 1. Typhaceae
Rodzina: 2. Sparganiaceae
Nadrząd: 6. Juncanae
Rząd: 1. Juncales
Rodzina: 1. Juncaceae
Rodzina: 2. Thurniaceae
Rząd: 2. Cyperales
Rodzina: 1. Cyperaceae
Rząd: 3. Flagellariales
Rząd: 4. Restionales
Rodzina: 1. Flagellariaceae
Rodzina: 2. Joinvilleaceae
Rodzina: 3. Restionaceae
Rodzina: 4. Anarthriaceae
Rodzina: 5. Ecdeiocoleaceae
Rodzina: 6. Centrolepidaceae
Rząd: 5. Poales
Rodzina: 1. Poaceae
Podklasa: 7. Zingiberidae
Nadrząd: 1. Zingiberanae
Rząd: 1. Zingiberales
Rodzina: 1. Strelitziaceae
Rodzina: 2. Heliconiaceae
Rodzina: 3. Musaceae
Rodzina: 4. Lowiaceae
Rodzina: 5. Zingiberaceae
Rodzina: 6. Costaceae
Rodzina: 7. Cannaceae
Rodzina: 8. Marantaceae
Klasa: Ranunculopsida
Podklasa: 1. Ranunculidae
Nadrząd: 1. Ranunculanae
Rząd: 1. Lardizabalales
Rodzina: 1. Lardizabalaceae
Rodzina: 2. Sargentodoxaceae
Rodzina: 3. Decaisneaceae
Rząd: 2. Menispermales
Rodzina: 1. Menispermaceae
Rząd: 3. Berberidales
Rodzina: 1. Nandinaceae
Rodzina: 2. Berberidaceae
Rodzina: 3. Ranzaniaceae
Rodzina: 4. Podophyllaceae
Rodzina: 5. Leonticaceae
Rząd: 4. Ranunculales
Rodzina: 1. Hydrastidaceae
Rodzina: 2. Ranunculaceae
Rząd: 5. Circaeasterales
Rodzina: 1. Kingdoniaceae
Rodzina: 2. Circaeasteraceae
Rząd: 6. Glaucidiales
Rodzina: 1. Glaucidiaceae
Rząd: 7. Paeoniales
Rodzina: 1. Paeoniaceae
Rząd: 8. Papaverales
Rodzina: 1. Pteridophyllaceae
Rodzina: 2. Papaveraceae
Klasa: Rosopsida
Podklasa: 1. Caryophyllidae
Nadrząd: 1. Caryophyllanae
Rząd: 1. Caryophyllales
Rodzina: 1. Achatocarpaceae
Rodzina: 2. Portulacaceae
Rodzina: 3. Hectorellaceae
Rodzina: 4. Basellaceae
Rodzina: 5. Didiereaceae
Rodzina: 6. Cactaceae
Rodzina: 7. Stegnospermataceae
Rodzina: 8. Phytolaccaceae
Rodzina: 9. Petiveriaceae
Rodzina: 10. Gisekiaceae
Rodzina: 11. Agdestidaceae
Rodzina: 12. Barbeuiaceae
Rodzina: 13. Nyctaginaceae
Rodzina: 14. Sarcobataceae
Rodzina: 15. Aizoaceae
Rodzina: 16. Sesuviaceae
Rodzina: 17. Tetragoniaceae
Rodzina: 18. Halophytaceae
Rodzina: 19. Molluginaceae
Rodzina: 20. Chenopodiaceae
Rodzina: 21. Amaranthaceae
Rodzina: 22. Caryophyllaceae
Nadrząd: 2. Polygonanae
Rząd: 1. Polygonales
Rodzina: 1. Polygonaceae
Nadrząd: 3. Plumbaginanae
Rząd: 1. Plumbaginales
Rodzina: 1. Plumbaginaceae
Podklasa: 2. Hamamelididae
Nadrząd: 1. Trochodendranae
Rząd: 1. Trochodendrales
Rodzina: 1. Trochodendraceae
Rodzina: 2. Tetracentraceae
Rząd: 2. Eupteleales
Rodzina: 1. Eupteleaceae
Rząd: 3. Cercidiphyllales
Rodzina: 1. Cercidiphyllaceae
Nadrząd: 2. Myrothamnanae
Rząd: 1. Myrothamnales
Rodzina: 1. Myrothamnaceae
Nadrząd: 3. Hamamelidanae
Rząd: 1. Hamamelidales
Rodzina: 1. Hamamelidaceae
Rodzina: 2. Altingiaceae
Rodzina: 3. Platanaceae
Nadrząd: 4. Casuarinanae
Rząd: 1. Casuarinales
Rodzina: 1. Casuarinaceae
Nadrząd: 5. Daphniphyllanae
Rząd: 1. Barbeyales
Rodzina: 1. Barbeyaceae
Rząd: 2. Daphniphyllales
Rodzina: 1. Daphniphyllaceae
Rząd: 3. Balanopales
Rodzina: 1. Balanopaceae
Rząd: 4. Didymelales
Rodzina: 1. Didymelaceae
Rząd: 5. Buxales
Rodzina: 1. Buxaceae
Rząd: 6. Simmondsiales
Rodzina: 1. Simmondsiaceae
Nadrząd: 6. Juglandanae
Rząd: 1. Fagales
Rodzina: 1. Nothofagaceae
Rodzina: 2. Fagaceae
Rząd: 2. Corylales
Rodzina: 1. Betulaceae
Rodzina: 2. Corylaceae
Rodzina: 2. Stylocerataceae
Rodzina: 3. Ticodendraceae
Rząd: 3. Myricales
Rodzina: 1. Myricaceae
Rząd: 4. Rhoipteleales
Rodzina: 1. Rhoipteleaceae
Rząd: 5. Juglandales
Rodzina: 1. Juglandaceae
Podklasa: 3. Dilleniidae
Nadrząd: 1. Dillenianae
Rząd: 1. Dilleniales
Rodzina: 1. Dilleniaceae
Nadrząd: 2. Theanae
Rząd: 1. Paracryphiales
Rodzina: 1. Paracryphiaceae
Rząd: 2. Theales
Rodzina: 1. Stachyuraceae
Rodzina: 2. Theaceae
Rodzina: 3. Asteropeiaceae
Rodzina: 4. Pentaphylacaceae
Rodzina: 5. Tetrameristaceae
Rodzina: 6. Oncothecaceae
Rodzina: 7. Marcgraviaceae
Rodzina: 8. Caryocaraceae
Rodzina: 9. Pellicieraceae
Rodzina: 10. Clusiaceae
Rząd: 3. Physenales
Rodzina: 1. Physenaceae
Rząd: 4. Ochnales
Rodzina: 1. Medusagynaceae
Rodzina: 2. Strasburgeriaceae
Rodzina: 3. Scytopetalaceae
Rodzina: 4. Ochnaceae
Rodzina: 5. Quiinaceae
Rząd: 5. Elatinales
Rodzina: 1. Elatinaceae
Rząd: 6. Ancistrocladales
Rodzina: 1. Ancistrocladaceae
Rząd: 7. Dioncophyllales
Rodzina: 1. Dioncophyllaceae
Nadrząd: 3. Lecythidanae
Rząd: 1. Lecythidales
Rodzina: 1. Lecythidaceae
Rodzina: 2. Asteranthaceae
Rodzina: 3. Napoleonaeaceae
Rodzina: 4. Foetidiaceae
Nadrząd: 4. Sarracenianae
Rząd: 1. Sarraceniales
Rodzina: 1. Sarraceniaceae
Nadrząd: 5. Nepenthanae
Rząd: 1. Nepenthales
Rodzina: 1. Nepenthaceae
Rząd: 2. Droserales
Rodzina: 1. Droseraceae
Nadrząd: 6. Ericanae
Rząd: 1. Actinidiales
Rodzina: 1. Actinidiaceae
Rząd: 2. Ericales
Rodzina: 1. Cyrillaceae
Rodzina: 2. Clethraceae
Rodzina: 3. Ericaceae
Rząd: 3. Diapensiales
Rodzina: 1. Diapensiaceae
Rząd: 4. Bruniales
Rodzina: 1. Bruniaceae
Rodzina: 2. Grubbiaceae
Rząd: 5. Geissolomatales
Rodzina: 1. Geissolomataceae
Rząd: 6. Fouquieriales
Rodzina: 1. Fouquieriaceae
Nadrząd: 7. Primulanae
Rząd: 1. Styracales
Rodzina: 1. Styracaceae
Rodzina: 2. Symplocaceae
Rodzina: 3. Ebenaceae
Rodzina: 4. Lissocarpaceae
Rodzina: 5. Sapotaceae
Rząd: 2. Primulales
Rodzina: 1. Theophrastaceae
Rodzina: 2. Myrsinaceae
Rodzina: 3. Primulaceae
Nadrząd: 8. Violanae
Rząd: 1. Violales
Rodzina: 1. Berberidopsidaceae
Rodzina: 2. Aphloiaceae
Rodzina: 3. Bembiciaceae
Rodzina: 4. Flacourtiaceae
Rodzina: 5. Lacistemataceae
Rodzina: 6. Peridiscaceae
Rodzina: 7. Violaceae
Rodzina: 8. Dipentodontaceae
Rodzina: 9. Scyphostegiaceae
Rząd: 2. Passiflorales
Rodzina: 1. Passifloraceae
Rodzina: 2. Turneriaceae
Rodzina: 3. Malesherbiaceae
Rodzina: 4. Achariaceae
Rząd: 3. Caricales
Rodzina: 1. Caricaceae
Rząd: 4. Salicales
Rodzina: 1. Salicaceae
Rząd: 5. Elaeocarpales
Rodzina: 1. Elaeocarpaceae
Rząd: 6. Tamaricales
Rodzina: 1. Tamaricaceae
Rodzina: 2. Frankeniaceae
Nadrząd: 9. Capparanae
Rząd: 1. Moringales
Rodzina: 1. Moringaceae
Rząd: 2. Gyrostemonales
Rodzina: 1. Gyrostemonaceae
Rząd: 3. Batales
Rodzina: 1. Bataceae
Rząd: 4. Capparales
Rodzina: 1. Koeberliniaceae
Rodzina: 2. Pentadiplandraceae
Rodzina: 3. Capparaceae
Rodzina: 4. Brassicaceae
Rodzina: 5. Tovariaceae
Rodzina: 6. Resedaceae
Nadrząd: 10. Malvanae
Rząd: 1. Cistales
Rodzina: 1. Bixaceae
Rodzina: 2. Cochlospermaceae
Rodzina: 3. Cistaceae
Rodzina: 4. Diegodendraceae
Rząd: 2. Malvales
Rodzina: 1. Tiliaceae
Rodzina: 2. Dirachmaceae
Rodzina: 3. Monotaceae
Rodzina: 4. Dipterocarpaceae
Rodzina: 5. Sarcolaenaceae
Rodzina: 6. Plagiopteraceae
Rodzina: 7. Huaceae
Rodzina: 8. Sterculiaceae
Rodzina: 9. Sphaerosepalaceae
Rodzina: 10. Bombacaceae
Rodzina: 11. Malvaceae
Rząd: 3. Thymelaeales
Rodzina: 1. Gonystylaceae
Rodzina: 2. Thymelaeaceae
Nadrząd: 11. Cucurbitanae
Rząd: 1. Begoniales
Rodzina: 1. Datiscaceae
Rodzina: 2. Begoniaceae
Rząd: 2. Cucurbitales
Rodzina: 1. Cucurbitaceae
Nadrząd: 12. Urticanae
Rząd: 1. Urticales
Rodzina: 1. Ulmaceae
Rodzina: 2. Celtidaceae
Rodzina: 3. Moraceae
Rodzina: 4. Cecropiaceae
Rodzina: 5. Urticaceae
Rodzina: 6. Cannabaceae
Nadrząd: 13. Euphorbianae
Rząd: 1. Euphorbiales
Rodzina: 1. Euphorbiaceae
Rodzina: 2. Pandaceae
Rodzina: 3. Dichapetalaceae
Podklasa: 4. Rosidae
Nadrząd: 1. Saxifraganae
Rząd: 1. Cunoniales
Rodzina: 1. Cunoniaceae
Rodzina: 2. Davidsoniaceae
Rodzina: 3. Eucryphiaceae
Rodzina: 4. Brunelliaceae
Rząd: 2. Cephalotales
Rodzina: 1. Cephalotaceae
Rząd: 3. Greyiales
Rodzina: 1. Greyiaceae
Rząd: 4. Francoales
Rodzina: 1. Francoaceae
Rząd: 5. Crossosomatales
Rodzina: 1. Crossosomataceae
Rząd: 6. Saxifragales
Rodzina: 1. Tetracarpaeaceae
Rodzina: 2. Penthoraceae
Rodzina: 3. Crassulaceae
Rodzina: 4. Grossulariaceae
Rodzina: 5. Pterostemonaceae
Rodzina: 6. Iteaceae
Rodzina: 7. Saxifragaceae
Nadrząd: 2. Podostemanae
Rząd: 1. Gunnerales
Rodzina: 1. Gunneraceae
Rząd: 2. Haloragales
Rodzina: 1. Haloragaceae
Rząd: 3. Podostemales
Rodzina: 1. Podostemaceae
Nadrząd: 3. Celastranae
Rząd: 1. Brexiales
Rodzina: 1. Brexiaceae
Rząd: 2. Parnassiales
Rodzina: 1. Parnassiaceae
Rodzina: 2. Lepuropetalaceae
Rząd: 3. Celastrales
Rodzina: 1. Celastraceae
Rodzina: 2. Goupiaceae
Rodzina: 3. Lophopyxidaceae
Rodzina: 4. Stackhousiaceae
Rząd: 4. Salvadorales
Rodzina: 1. Salvadoraceae
Rząd: 5. Aquifoliales
Rodzina: 1. Aquifoliaceae
Rodzina: 2. Phellinaceae
Rodzina: 3. Sphenostemonaceae
Rodzina: 4. Icacinaceae
Rodzina: 5. Cardiopteridaceae
Rodzina: 6. Aextoxicaceae
Rząd: 6. Corynocarpales
Rodzina: 1. Corynocarpaceae
Nadrząd: 4. Santalanae
Rząd: 1. Medusandrales
Rodzina: 1. Medusandraceae
Rząd: 2. Santalales
Rodzina: 1. Olacaceae
Rodzina: 2. Opiliaceae
Rodzina: 3. Santalaceae
Rodzina: 4. Misodendraceae
Rodzina: 5. Loranthaceae
Rodzina: 6. Eremolepidaceae
Rodzina: 7. Viscaceae
Nadrząd: 5. Rosanae
Rząd: 1. Rosales
Rodzina: 1. Rosaceae
Rodzina: 2. Neuradaceae
Rodzina: 3. Chrysobalanaceae
Nadrząd: 6. Geranianae
Rząd: 1. Geraniales
Rodzina: 1. Oxalidaceae
Rodzina: 2. Geraniaceae
Rząd: 2. Linales
Rodzina: 1. Hugoniaceae
Rodzina: 2. Linaceae
Rodzina: 3. Ctenolophonaceae
Rodzina: 4. Ixonanthaceae
Rodzina: 5. Humiriaceae
Rodzina: 6. Erythroxylaceae
Rodzina: 7. Zygophyllaceae
Rząd: 3. Balsaminales
Rodzina: 1. Balsaminaceae
Rząd: 4. Vochysiales
Rodzina: 1. Malpighiaceae
Rodzina: 2. Trigoniaceae
Rodzina: 3. Vochysiaceae
Rodzina: 4. Tremandraceae
Rodzina: 5. Krameriaceae
Rząd: 5. Polygalales
Rodzina: 1. Polygalaceae
Rodzina: 2. Xanthophyllaceae
Rodzina: 3. Emblingiaceae
Nadrząd: 7. Fabanae
Rząd: 1. Fabales
Rodzina: 1. Mimosaceae
Rodzina: 2. Caesalpiniaceae
Rodzina: 3. Fabaceae
Nadrząd: 8. Rutanae
Rząd: 1. Sapindales
Rodzina: 1. Staphyleaceae
Rodzina: 2. Tapisciaceae
Rodzina: 3. Melianthaceae
Rodzina: 4. Sapindaceae
Rodzina: 5. Hippocastanaceae
Rodzina: 6. Aceraceae
Rodzina: 7. Bretschneideraceae
Rodzina: 8. Akaniaceae
Rząd: 2. Tropaeolales
Rodzina: 1. Tropaeolaceae
Rząd: 3. Limnanthales
Rodzina: 1. Limnanthaceae
Rząd: 4. Sabiales
Rodzina: 1. Sabiaceae
Rząd: 5. Connarales
Rodzina: 1. Connaraceae
Rząd: 6. Rutales
Rodzina: 1. Rutaceae
Rodzina: 2. Rhabdodendraceae
Rodzina: 3. Cneoraceae
Rodzina: 4. Simaroubaceae
Rodzina: 5. Picramniaceae
Rodzina: 6. Leitneriaceae
Rodzina: 7. Surianaceae
Rodzina: 8. Irvingiaceae
Rodzina: 9. Kirkiaceae
Rodzina: 10. Ptaeroxylaceae
Rodzina: 11. Tepuianthaceae
Rodzina: 12. Meliaceae
Rodzina: 13. Lepidobotryaceae
Rząd: 7. Coriariales
Rodzina: 1. Coriariaceae
Rząd: 8. Burserales
Rodzina: 1. Burseraceae
Rodzina: 2. Anacardiaceae
Rodzina: 3. Podoaceae
Nadrząd: 9. Rhamnanae
Rząd: 1. Rhamnales
Rodzina: 1. Rhamnaceae
Rząd: 2. Elaeagnales
Rodzina: 1. Elaeagnaceae
Nadrząd: 10. Proteanae
Rząd: 1. Proteales
Rodzina: 1. Proteaceae
Nadrząd: 11. Vitanae
Rząd: 1. Vitales
Rodzina: 1. Vitaceae
Rodzina: 2. Leeaceae
Nadrząd: 12. Rhizophoranae
Rząd: 1. Rhizophorales
Rodzina: 1. Anisophylleaceae
Rodzina: 2. Rhizophoraceae
Nadrząd: 13. Myrtanae
Rząd: 1. Myrtales
Rodzina: 1. Combretaceae
Rodzina: 2. Crypteroniaceae
Rodzina: 3. Melastomataceae
Rodzina: 4. Psiloxylaceae
Rodzina: 5. Heteropyxidaceae
Rodzina: 6. Myrtaceae
Rodzina: 7. Alzateaceae
Rodzina: 8. Rhynchocalycaceae
Rodzina: 9. Penaeaceae
Rodzina: 10. Oliniaceae
Rodzina: 11. Lythraceae
Rodzina: 12. Trapaceae
Rodzina: 13. Onagraceae
Podklasa:. 5 Cornidae
Nadrząd: 1. Cornanae
Rząd: 1. Hydrangeales
Rodzina: 1. Escalloniaceae
Rodzina: 2. Hydrangeaceae
Rodzina: 3. Abrophyllaceae
Rodzina: 4. Argophyllaceae
Rodzina: 5. Corokiaceae
Rodzina: 6. Alseuosmiaceae
Rodzina: 7. Carpodetaceae
Rodzina: 8. Phyllonomaceae
Rodzina: 9. Pottingeriaceae
Rodzina: 10. Tribelaceae
Rodzina: 11. Melanophyllaceae
Rodzina: 12. Montiniaceae
Rodzina: 13. Kaliphoraceae
Rodzina: 14. Eremosynaceae
Rodzina: 15. Vahliaceae
Rodzina: 16. Columelliaceae
Rząd: 2. Roridulales
Rodzina: 1. Roridulaceae
Rząd: 3. Garryales
Rodzina: 1. Aucubaceae
Rodzina: 2. Garryaceae
Rząd: 4. Desfontainiales
Rodzina: 1. Desfontainiaceae
Rząd: 5. Aralidiales
Rodzina: 1. Aralidiaceae
Rząd: 6. Cornales
Rodzina: 1. Mastixiaceae
Rodzina: 2. Davidiaceae
Rodzina: 3. Nyssaceae
Rodzina: 4. Curtisiaceae
Rodzina: 5. Cornaceae
Rodzina: 6. Alangiaceae
Rodzina: 7. Griseliniaceae
Nadrząd: 2. Eucommianae
Rząd: 1. Eucommiales
Rodzina: 1. Eucommiaceae
Nadrząd: 3. Aralianae
Rząd: 1. Torricelliales
Rodzina: 1. Helwingiaceae
Rodzina: 2. Torricelliaceae
Rząd: 2. Pittosporales
Rodzina: 1. Pittosporaceae
Rząd: 3. Byblidales
Rodzina: 1. Byblidaceae
Rząd: 4. Araliales
Rodzina: 1. Araliaceae
Rodzina: 2. Hydrocotylaceae
Rodzina: 3. Apiaceae
Nadrząd: 4. Dipsacanae
Rząd: 1. Dipsacales
Rodzina: 1. Viburnaceae
Rodzina: 2. Sambucaceae
Rodzina: 3. Adoxaceae
Rodzina: 4. Caprifoliaceae
Rodzina: 5. Valerianaceae
Rodzina: 6. Dipsacaceae
Rodzina: 7. Morinaceae
Podklasa: 6. Lamiidae
Nadrząd: 1. Gentiananae
Rząd: 1. Gentianales
Rodzina: 1. Gelsemiaceae
Rodzina: 2. Loganiaceae
Rodzina: 3. Strychnaceae
Rodzina: 4. Gentianaceae
Rodzina: 5. Saccifoliaceae
Rodzina: 6. Geniostomaceae
Rodzina: 7. Plocospermataceae
Rząd: 2. Rubiales
Rodzina: 1. Dialypetalanthaceae
Rodzina: 2. Rubiaceae
Rodzina: 3. Carlemanniaceae
Rząd: 3. Apocynales
Rodzina: 1. Apocynaceae
Nadrząd: 2. Solananae
Rząd: 1. Solanales
Rodzina: 1. Solanaceae
Rodzina: 2. Sclerophylacaceae
Rodzina: 3. Goetzeaceae
Rodzina: 4. Duckeodendraceae
Rodzina: 5. Convolvulaceae
Rodzina: 6. Cuscutaceae
Rodzina: 7. Polemoniaceae
Rodzina: 8. Hydrophyllaceae
Rodzina: 9. Boraginaceae
Rodzina: 10. Tetrachondraceae
Rodzina: 11. Hoplestigmataceae
Rodzina: 12. Lennoaceae
Nadrząd: 3. Loasanae
Rząd: 1. Loasales
Rodzina: 1. Loasaceae
Nadrząd: 4. Oleanae
Rząd: 1. Oleales
Rodzina: 1. Oleaceae
Nadrząd: 5. Lamianae
Rząd: 1. Lamiales
Rodzina: 1. Buddlejaceae
Rodzina: 2. Stilbaceae
Rodzina: 3. Bignoniaceae
Rodzina: 4. Paulowniaceae
Rodzina: 5. Schlegeliaceae
Rodzina: 6. Globulariaceae
Rodzina: 7. Scrophulariaceae
Rodzina: 8. Veronicaceae
Rodzina: 9. Orobanchaceae
Rodzina: 10. Oftiaceae
Rodzina: 11. Myoporaceae
Rodzina: 12. Callitrichaceae
Rodzina: 13. Gesneriaceae
Rodzina: 14. Plantaginaceae
Rodzina: 15. Pedaliaceae
Rodzina: 16. Martyniaceae
Rodzina: 17. Trapellaceae
Rodzina: 18. Acanthaceae
Rodzina: 19. Lentibulariaceae
Rodzina: 20. Verbenaceae
Rodzina: 21. Phrymaceae
Rodzina: 22. Cyclocheilaceae
Rodzina: 23. Avicenniaceae
Rodzina: 24. Lamiaceae
Rząd: 2. Hydrostachyales
Rodzina: 1. Hydrostachyaceae
Rząd: 3. Hippuridales
Rodzina: 1. Hippuridaceae
subclas 7. Asteridae
Nadrząd: Campanulanae
Rząd: 1. Menyanthales
Rodzina: 1. Menyanthaceae
Rząd: 2. Goodeniales
Rodzina: 1. Goodeniaceae
Rząd: 3. Stylidiales
Rodzina: 1. Donatiaceae
Rodzina: 2. Stylidiaceae
Rząd: 4. Campanulales
Rodzina: 1. Pentaphragmataceae
Rodzina: 2. Sphenocleaceae
Rodzina: 3. Campanulaceae
Nadrząd: 2. Asteranae
Rząd: 1. Calycerales
Rodzina: 1. Calyceraceae
Rząd: 2. Asterales
Rodzina: 1. Asteraceae
Przypisy
Zobacz też
System APG, System Cronquista, System Takhtajana
Taksonomia roślin |
565243 | https://pl.wikipedia.org/wiki/PolChat | PolChat | POLChat – jeden z najdłużej działających polskich serwisów czatowych, którego ostatnim właścicielem była firma GG Network. Zasady działania – podobnie jak w wielu tego typu usługach – przypominają te z IRC. Serwis został zamknięty w listopadzie 2012.
Historia
POLChat powstał w 1999 r., w okresie polskiego boomu na czaty internetowe (wtedy uruchomiono także czat Onet.pl, czy serwis Czateria należący do Interii).
Czaty POLChatu były bardziej zbliżone do IRC-a niż te dostępne w portalach – można je bowiem osadzać na stronie www, a większość poleceń IRC-a ma swoje odpowiedniki w poleceniach POLChatu. Poza umieszczaniem czatów na swoich stronach dano użytkownikom możliwość zakładania własnych pokoi (co wśród polskich serwisów czatowych było wyjątkiem), a nie polegania na tych zdefiniowanych przez administratora serwisu. Do założonego pokoju użytkownik dostawał także kod HTML do umieszczenia na swojej stronie, by odwiedzający ją mogli wejść na czat za pomocą apletu Java.
Początkowo każdy pokój stanowił odrębny czat, a prawa operatora w tym pokoju uzyskiwał każdy, kto podczas logowania podał odpowiednie hasło.
Około stycznia 2001 wydana została wersja POLChatu oznaczona numerem 2, w której pokoje zostały połączone tak jak w IRC – można przejść z jednego do drugiego nie zmieniając strony internetowej oraz rozmawiać prywatnie z czatującymi w innym pokoju. Ponadto użytkownicy zyskali możliwość rejestracji swojego identyfikatora (nicka) na stałe, na własne hasło. Dzięki temu także listy operatorów danego pokoju były stałe: prawa były przydzielane posiadaczowi danego nicka. Użytkownicy zyskali także możliwość utrzymywania listy przyjaciół i osób trwale ignorowanych. Wprowadzone w 2001 na PolChacie nicki "tymczasowe" zostały ochoczo przyjęte także przez inne serwisy.
To był koniec dynamicznego rozwoju samej aplikacji serwera POLChatu i jego klienta w Javie, a także koniec prac nad POLChatem Marka Futregi, jego autora (stworzył on też popularny serwis gier on-line kurnik.pl).
W roku 2004 POLChat podjął współpracę z portalem o2.pl. Z jego inicjatywy skonfigurowano tzw. "pokoje główne" czyli te, na których temat, bany i pozycja pokoju na liście w danej kategorii nie wygasają wraz z wyjściem ostatniego użytkownika (z technicznego punktu widzenia – pokój nie jest usuwany z pamięci serwera).
W takim (niewiele zmienionym) stanie POLChat został odsprzedany w roku 2004 firmie Livechat Sp. z o.o.
Nowy właściciel odmienił 1 września 2004 wizerunek głównej strony POLChatu, co spotkało się z krytyką użytkowników: serwis stracił ich zdaniem na przejrzystości i upodobnił się do Czaterii. Połączono także bazę danych czatu z (dawniej nieoficjalnym) forum, należącym poprzednio do PolFanu (strona zrzeszająca fanów POLChatu), które to połączenie napotkało podzielone zdania użytkowników, lecz ostatecznie bazy zostały ponownie rozdzielone.
Mimo zmian na stronie i forum, serwer POLChatu latami nie rozwijał swojej funkcjonalności – nie udostępnił na przykład możliwości przebywania na wielu pokojach jednocześnie – choć była ona obiecywana od 2005 r.
Od początku jego istnienia nie jest promowany wśród internautów – brak reklam, ogłoszeń o spotkaniach ze znanymi gośćmi (bowiem takie na PolChacie się zdarzają).
2 kwietnia 2009 roku wyszła wersja PolChat 3.0, która udostępniała użytkownikom opcję przebywania na wielu pokojach jednocześnie, jak również wiele innych opcji ułatwiających życie użytkownikom tego serwisu (np. wyciszanie nachalnych użytkowników). Było także dostępnych więcej kolorów nicków, hierarchia kopania / banowania i bardzo wiele innych usprawnień.
5 listopada 2012 PolChat został zamknięty przez GG Network.
5 czerwca 2020 PolChat został wznowiony.
Popularność
W ciągu pierwszego roku jego istnienia założono ponad 3000 czatów.
Użytkownicy zarejestrowali później ponad 20 tys. pokoi i 670 tys. identyfikatorów (w tym także dla swoich botów), a podczas usuwania nicków nieużywanych zwalniane było około 150 tys. z nich.
Serwer i protokół komunikacyjny
Protokół serwera Polchat powstał na wzór protokołu IRC i nosi naleciałości wyniesione z tego protokołu - m.in. możliwość łączenia serwerów w łańcuchy, czy obsługę sytuacji utraty takiego połączenia (tzw. netsplit) - choć w praktyce w dowolnym momencie pracował tylko jeden serwer, więc możliwości te nigdy nie zostały wykorzystane.
Sam serwer napisany był w języku C i pracował w środowisku Linux, choć inne elementy infrastrukturalne napisane były w innych językach i pracowały w innych środowiskach. Na wzmiankę zasługuje tzw. nickserver, czyli program obsługujący administrację i weryfikację zarejestrowanych loginów i przypisanych im pokoi. Nickserver napisany był w języku Java i jego częste awarie były przyczyną niemożliwości administrowania pokojami i logowania się na zarejestrowane konta użytkowników.
W celu ułatwienia obsługi komunikacji ze strony appletu Java, wszystkie wiadomości tekstowe w protokole przesyłane były w postaci HTML. Poza oczywistą korzyścią dla złożoności appletu miało to także skutek negatywny, gdyż umożliwiało m.in. ataki polegające na wstrzykiwaniu kodu OnMouseOver i JavaScript. Problem ten został ostatecznie rozwiązany w kodzie dyskusji w wersji 3.0 serwera, ale nigdy nie rozwiązano go w kodzie obsługującym kategorie pokoi: pokoje zakładane były przez stronę WWW, która pozwalała na większą dowolność w polu opisowym - umieszczenie odpowiednich znaków niedrukowalnych w opisie pokoju powodowało 'zerwanie' pakietu i niemożność wylistowania wszystkich pokoi w danej kategorii (najczęściej błąd ten wykorzystywany był "dla śmiechu", ale pozwalał np. na tymczasowe ukrycie pokoju przed oczami administracji).
Oprogramowanie
Oprócz standardowego (oficjalnego) apletu na stronie www, na POLChat powstało wiele innych niezależnych programów.
W zakresie oprogramowania klienckiego (służącego do aktywnego czatowania) najbardziej popularne były programy: ICeQ (Ikari's Chat Qlient) napisany przez Cezara "Ikari" Pokorskiego, oraz NPCC (Natalia's PolChat Client) autorstwa Natalii W. Oba programy, w obliczu braku rozwoju appletu Java, stanowiły kamień milowy w zakresie wygody czatowania - oferowały takie możliwości, jak pamiętanie kont użytkowników wraz z hasłami, zapisywanie logów z rozmów publicznych i prywatnych, a także pokaźne usprawnienia w interfejsie użytkownika. Oba programy pozostają w aktywnym użyciu na niezależnych serwerach opartych o protokół POLChat.
Najczęściej używanym automatem operatorskim (botem) był program KCIbot autorstwa Tomasza "DMC" Jaworskiego, do którego powstało kilka wtyczek i rozszerzeń, a także program generujący pliki konfiguracyjne. Prace rozwojowe nad KCIbotem w późniejszych latach przejął Cezar "Ikari" Pokorski, autor ICeQ.
Pod koniec okresu życia serwisu powstał też nieoficjalny program przeznaczony dla operatorów serwera (s-opów) nazwany P3 (Polchat Power Proxy), poszerzający standardowe możliwości operatorów m.in. o rozbudowane logowanie adresów IP i wchodzących z nich osób wraz z ich aliasami, administrację całymi pokojami naraz oraz zdalne podglądanie listy osób w pokojach, w których się samemu aktywnie nie uczestniczyło (ta ostatnia funkcja powodowana nagminnym zakładaniem pokojów czatowych służących wymianie treści nielegalnych). P3 - podobnie jak ICeQ - wykrywał też i zgłaszał problemy z celowym zatruwaniem listy kategorii.
Przypisy
Linki zewnętrzne
POLChat w WayBack Machine - jak zmieniał się POLChat na przestrzeni lat
Kadtech.info/polchatproto - aktualny opis protokołu Polchat 3.0
Polskie portale internetowe
Fora internetowe
Polskie_serwisy_społecznościowe |
565247 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Prokurator%20%28kwartalnik%29 | Prokurator (kwartalnik) | Prokurator – kwartalnik wydawany przez Stowarzyszenie Prokuratorów Rzeczypospolitej Polskiej od początku 2000.
Zobacz też
prokuratura
Prokuratura i Prawo
Stowarzyszenie Prokuratorów Rzeczypospolitej Polskiej
Linki zewnętrzne
Czasopisma wydawane od 2000
Polskie czasopisma prawnicze
Kwartalniki w Polsce
Prokuratura w Polsce |
1347 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Euro | Euro | Euro (znak: €, kod ISO 4217: EUR; bułg. евро, trb. ewro; gr. ευρώ; łot. eiro; lit. euras; malt. ewro; słoweń. evro; węg. euró) – nazwa waluty wprowadzonej w większości państw Unii Europejskiej, a także innych, w miejsce walut krajowych. W formie gotówkowej walutę euro wprowadzono do obiegu dnia 1 stycznia 2002 roku.
Euro jest prawnym środkiem płatniczym w 20 państwach tworzących w Unii Europejskiej strefę euro a obejmującą swym obszarem około 341 mln Europejczyków.
Waluta euro używana jest także w 11 krajach i terytoriach nienależących do UE. W Watykanie, Monako, San Marino i Andorze przed wprowadzeniem euro do transakcji gotówkowych obowiązywały waluty krajów unijnych, z którymi sąsiadują. Pragmatyzm nakazywał, by i u nich obowiązywało euro. W częściowo uznawanym państwie Kosowo i w Czarnogórze, które uzyskały niepodległość dużo później niż wejście w życie euro i zdecydowały się nie tworzyć własnych walut, lecz wybrać jedną z najbardziej znaczących na świecie. Euro obowiązuje też w odległych od Europy francuskich posiadłościach na Oceanie Atlantyckim i Indyjskim oraz w brytyjskich bazach wojskowych na Cyprze.
Strefa euro (eurostrefa, euroland, obszar euro) jest tworzącą unię walutową wspólną przestrzenią unijnych państw, które wprowadziły euro jako swoją walutę, gdzie Europejski Bank Centralny prowadzi niezależną politykę pieniężną.
Przy kwocie w obiegu wynoszącej ponad 751 miliardów euro jest walutą o najwyższej wartości gotówkowej w świecie. Na euro przypada 27% światowych rezerw walutowych.
Wygląd
Monety euro
Wszystkie monety mają identyczne rewersy (strona wspólna) z nominałem i mapą Europy. Awersy (strona narodowa) zawierają symbole narodowe (przeważnie nieoficjalne) ustalone przez poszczególne kraje strefy euro. Wyjątkiem są Kosowo i Czarnogóra, które jednostronnie ogłosiły euro swoją walutą. Wszystkie monety są tak samo ważnym środkiem płatniczym bez względu na to, co przedstawiają i gdzie są wydawane.
Banknoty euro
Wszystkie nominały, w przeciwieństwie do monet, są identyczne po obu stronach. Pod nazwą waluty zapisaną alfabetem łacińskim jest także nazwa zapisana alfabetem greckim oraz cyrylicą (monety: tylko łaciński). Banknoty wyróżniają się na tle prawie wszystkich innych walut świata tym, że nie zawierają twarzy ludzi uznanych przez państwo za wybitne. Awers zawiera bramę lub okna typowe dla danej epoki w architekturze, ujęte w taki sposób, aby nie było wiadomo, na których konkretnie budowlach są wzorowane. Każdy rewers zawiera most odpowiedni do czasów reprezentowanych przez awers oraz mapę Europy:
5 euro – brama z okresu klasycznego
10 euro – brama romańska (most na rewersie odbija się w wodzie)
20 euro – okna gotyckie (most na rewersie odbija się w wodzie)
50 euro – okna renesansowe
100 euro – brama barokowa (most na rewersie odbija się w wodzie)
200 euro – okna secesyjne
500 euro – okna XX-wiecznego biurowca.
Utworzenie waluty
Pierwsze plany utworzenia unii walutowej pojawiły się już w latach 60. XX wieku, lecz dopiero w latach 70. opracowano plan wprowadzenia wspólnej waluty, a w 1979 roku powstał europejski system walutowy. W 1986 ECU zostało trzecią walutą na świecie, w której emitowano obligacje międzynarodowe.
Genezy euro jako jednolitej waluty Unii Europejskiej należy szukać w historii Unii Europejskiej oraz w historii światowej gospodarki. Z jednej strony, w 1968 roku nastąpiła realna integracja gospodarcza w postaci unii celnej, z drugiej strony upadek systemu kursu walutowego doprowadził do zbyt mocno zmieniających się kursów walut, który w opinii polityków osłabiał handel.
W 1970 roku po raz pierwszy została skonkretyzowana idea europejskiej unii walutowej. W tak zwanym planie Wernera, luksemburski premier Pierre Werner wypracował wraz z ekspertami Unii Gospodarczej i Walutowej, ideę jednolitej waluty. Projekt ten poniósł fiasko z powodu upadku systemu z Bretton Woods.
Ostateczna decyzja o utworzeniu wspólnej waluty Unii Europejskiej zapadła w ramach traktatu z Maastricht, który powoływał do życia unię gospodarczą i walutową.
W grudniu 1995 w Madrycie wspólnej walucie nadano nazwę euro. Ustanowiono też system TARGET – system automatycznych przeliczeń walut narodowych na euro.
1 stycznia 1999 nastąpiła inauguracja euro w transakcjach bezgotówkowych w 11 krajach (bez Grecji), a od 1 stycznia 2002 wprowadzono tę walutę w formie gotówkowej w dwunastu państwach UE (oprócz Wielkiej Brytanii, Szwecji i Danii). 1 lipca 2002 ostatecznie wycofano z obiegu waluty narodowe 12 państw, które przystąpiły do strefy euro.
Rozszerzenie strefy euro nastąpiło do tej pory siedmiokrotnie: 1 stycznia 2007 przez euro został zastąpiony tolar słoweński, 1 stycznia 2008 funt cypryjski i lira maltańska, 1 stycznia 2009 korona słowacka, 1 stycznia 2011 korona estońska, 1 stycznia 2014 łat łotewski, 1 stycznia 2015 lit litewski, a 1 stycznia 2023 kuna chorwacka.
Sztywne kursy wymiany mają Bułgaria, Bośnia i Hercegowina, Komory i Republika Zielonego Przylądka. Waluta Danii należy do mechanizmu kursów walutowych ERM II.
Kryteria konwergencji
Kryteria konwergencji czy też zbieżności można podzielić na dwie grupy: kryteria monetarne (inflacja, długookresowe stopy procentowe oraz kursy walutowe), oraz fiskalne (deficyt budżetowy, dług publiczny).
Aby wejść do strefy euro, należy spełnić kryteria konwergencji takie jak:
inflacja nie wyższa niż o 1,5 punktu procentowego od średniej stopy inflacji w trzech państwach UE, gdzie inflacja jest najniższa (3,0% według danych za marzec 2007 roku)
dług publiczny nieprzekraczający 60% PKB
deficyt budżetowy nie wyższy niż 3% PKB
długoterminowe stopy procentowe nieprzekraczające o więcej niż o 2 p.p. średniej stóp procentowych w 3 państwach UE o najniższej inflacji (6,4% według danych za marzec 2007 roku)
stabilny kurs wymiany waluty w ciągu ostatnich 2 lat – wahania kursów walut nie mogą przekroczyć ±15% do ustalonej początkowo wartości (wprowadzenie waluty do mechanizmu kursów walutowych ERM II).
Strefa euro
Obecnie członkami unii gospodarczej i walutowej jest 20 z 27 państw członkowskich Unii Europejskiej (Austria, Belgia, Chorwacja, Cypr, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Włochy), a ponadto 4 inne państwa (Andora, Monako, San Marino, Watykan). Z kolei w Czarnogórze i na terytorium Kosowa – euro jest walutą bez członkostwa w unii gospodarczej i walutowej.
Wymiana walut narodowych na euro
W roku 2002
Początkowo waluta ta była tylko międzybankową walutą rozliczeniową i nie znajdowała się w normalnym obiegu. W dniu 1 stycznia 2002 roku nastąpiło zastąpienie walut państw członkowskich strefy euro monetami i banknotami euro, co było największą przeprowadzoną na świecie jednorazową operacją walutową. Cała akcja wymiany walut zakończyła się 1 lipca 2002 roku, kiedy to waluty narodowe państw strefy euro zostały całkowicie wycofane. Kursy między walutami narodowymi, które miało zastąpić euro, zostały zamrożone 1 stycznia 1999 roku.
1 stycznia 2002 roku ustanowiono strefę euro. Kurs wymiany za 1 €:
0,787564 funta irlandzkiego (IEP)
1,95583 marki niemieckiej (DEM)
2,20371 guldena holenderskiego (NLG)
5,94573 marki fińskiej (FIM)
6,55957 franków francuskich (FRF)
6,55957 franków monakijskich (MCF)
13,7603 szylinga austriackiego (ATS)
40,3399 franków belgijskich (BEF)
40,3399 franków luksemburskich (LUF)
166,386 pesety hiszpańskiej (ESP)
200,482 escudo portugalskiego (PTE)
340,75 drachmy greckiej (GRD)
1936,27 lira sanmaryńskiego (SML)
1936,27 lira watykańskiego (VAL)
1936,27 lira włoskiego (ITL).
Wymianie uległo 4,5 biliona euro w gotówce oraz przeliczono waluty narodowe na ponad 10 bilionów euro na kontach bankowych na całym świecie.
W pozostałych latach
1 stycznia 2007 roku do strefy euro wstąpiła Słowenia. Kurs wymiany za 1 €: 239,64 tolarów słoweńskich (SIT).
1 stycznia 2008 roku do strefy euro wstąpiły Cypr oraz Malta. Kurs wymiany za 1 €:
0,4293 liry maltańskiej (MTL)
0,585274 funta cypryjskiego (CYP).
1 stycznia 2009 roku do strefy euro przystąpiła Słowacja. Kurs wymiany za 1 €: 30,126 koron słowackich (SKK).
1 stycznia 2011 roku do strefy euro przystąpiła Estonia. Kurs wymiany za 1 €: 15,6466 koron estońskich (EEK).
1 stycznia 2014 roku do strefy euro przystąpiła Łotwa. Kurs wymiany za 1 €: 0,702804 łata (LVL).
1 stycznia 2015 roku do strefy euro przystąpiła Litwa. Kurs wymiany za 1 €: 3,45280 lita (LTL).
1 stycznia 2023 roku do strefy euro przystąpiła Chorwacja. Kurs wymiany za 1 €: 7,53450 kun (HRK).
Mechanizm ERM II
Mechanizm kursów walutowych (ERM II) został wprowadzony przez Wspólnotę Europejską w 1979, jako część Europejskiego Systemu Walutowego, w celu redukcji wahań kursowych walut państw członkowskich Unii Europejskiej. Mechanizm ten oparty jest na powiązaniu i usztywnieniu kursów wymiany walut państw członkowskich. Do mechanizmu kursów walutowych (ERM II) od 1 stycznia 1999 r. należy Dania, a od 10 lipca 2020 r. Bułgaria
Emisja euro
Banknoty euro są drukowane pod bezpośrednią kontrolą Europejskiego Banku Centralnego (w 14 różnych drukarniach) i mają jednolity wygląd we wszystkich państwach strefy euro.
Monety są produkowane przez mennice poszczególnych państw. Monety mają jednakowy kształt, jednakowy materiał i jednakowy wygląd rewersu (wspólna strona).
Na rewersach od 1 do 5 centów przedstawiono Europę Zachodnią na mapie świata. Zaznaczono wszystkie państwa Europy, również te, które nie należą do Unii.
Na pierwszej wersji rewersów monet od 10 do 50 centów przedstawiono 15 poszczególnych państw członkowskich UE w pewnej odległości od siebie, w tym nienależących do strefy euro: Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii.
Na pierwszej wersji rewersów monet o wartości 1 i 2 euro, państwa UE-15 złączone są w jedną całość, co odzwierciedla dewizę „jedności w różnorodności”.
Od 2007 roku wprowadzano nowe monety. Monety od 10 centów do 2 euro są z rewersem przedstawiającym bez granic większą część Europy, zachowując rewersy monet od 1 do 5 centów, na których pod lupą widać, że nowe państwa członkowskie nie są częścią zaznaczonego obszaru.
Awersy (strona narodowa) natomiast są inne w każdym z państw, które decydują, jakie symbole są tam zamieszczone (przy czym monety euro bez względu na stronę narodową są prawnym środkiem płatniczym na terenie całej strefy euro). Oznacza to, że sklepy czy banki na terenie danego kraju nie mają prawa do odmowy przyjęcia monet wybitych w innych krajach. Istnieją także srebrne monety 10 €, które są wprawdzie prawnym środkiem płatniczym, ale ze względu na ich wartość kolekcjonerską raczej nie są spotykane w sklepach.
Dystrybucją banknotów i monet zajmują się poszczególne banki centralne państw strefy euro pod ścisłą kontrolą Europejskiego Banku Centralnego.
Euro w Polsce
Po wejściu do Unii Europejskiej w 2004 r., według pierwotnych planów Ministerstwa Finansów Polska miała być gotowa do wejścia do strefy euro w 2009 roku. Obecnie nieznana jest data planowanego wejścia złotego do mechanizmu kursów walutowych ERM II oraz wprowadzenia euro w Polsce.
W 2011 roku, a więc 2 lata po niespełnionym, planowanym terminie wycofania złotego, według sondaży większość Polaków była przeciwna zmianie waluty.
Na mocy § 11 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 4 września 2007 roku w sprawie ogólnych zezwoleń dewizowych również w Polsce można używać euro do rozliczeń, w których jedną stroną jest konsument i odbiorca usług (np. w sklepie, u fryzjera).
Po wygranych wyborach parlamentarnych w 2007 Platforma Obywatelska zapowiedziała, że Polska będzie starać się jak najszybciej spełnić kryteria spójności, aby wejść do strefy euro już w 2012 lub 2013 roku. W późniejszych wypowiedziach Prezes Rady Ministrów Donald Tusk zapowiedział, że Polska wejdzie do strefy euro już w 2011 roku. Wcześniej premier zapowiedział, że nie odbędzie się referendum w sprawie wejścia Polski do strefy euro. 16 września 2008 roku premier Tusk wspólnie z RPP i NBP potwierdzili zamiar spełnienia w 2011 roku przez Polskę kryteriów wejścia Polski do strefy euro. Pod koniec 2008 roku premier potwierdził, że referendum dotyczącego wprowadzenia euro w Polsce nie będzie. Warto jednak zauważyć, iż Rzeczpospolita Polska zobowiązała się w traktacie akcesyjnym do przyjęcia euro, nie określając jednakże, kiedy ma to nastąpić.
Do zamiany złotego na euro niezbędna jest zmiana uprawnień NBP określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Od strony produkcyjnej Polska jest przygotowana do decyzji o przyjęciu euro. Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych od 2006 roku znajduje się wśród 15 akredytowanych przez Europejski Bank Centralny podmiotów, które mogą drukować euro.
W lutym 2009 NBP opublikował raport, w którym zaproponował opóźnienie przyjęcia euro ze względu na wahania kursu złotego podczas kryzysu finansowego. Rząd nie zmienił harmonogramu wstąpienia do strefy euro w 2012 roku.
W marcu 2009 pojawiły się ekspertyzy mówiące o braku konieczności zmiany Konstytucji RP (w tym artykułu 227) przy wprowadzaniu euro. Część konstytucjonalistów uważa, że zmiana ustawy zasadniczej jest tylko dostosowaniem polskich przepisów wewnętrznych do obowiązującego już prawa wspólnotowego. Powołują się na wyższość prawa unijnego nad polską konstytucją, co stoi jednak w sprzeczności z wykładnią Trybunału Konstytucyjnego, zawartą w sentencji wyroku o zgodności traktatu akcesyjnego z Konstytucją RP. Trybunał stanął wówczas na stanowisku, iż zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego dotyczy ustaw, nie zaś samej Konstytucji. Planom wprowadzenia euro bez zmiany Konstytucji sprzeciwia się PiS.
Rządzący w Polsce w latach 2015–2017 rząd Beaty Szydło podchodził do kwestii wejścia Polski do strefy euro bez entuzjazmu. Konrad Szymański, wiceminister spraw zagranicznych, pytany w 2017 o perspektywę wejścia Polski do strefy euro przed rokiem 2025, odpowiedział, że określenie polskiego stanowiska zależy od rozwiązania wewnętrznych problemów w eurolandzie.
Euro a inne kraje
Pojawiające się natomiast na rynku numizmatycznym tak zwane próbne monety euro z Danii, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Polski (istnieją nawet dwa warianty – bite na Słowacji na zlecenie polskich kupców numizmatycznych oraz w Wielkiej Brytanii na zlecenie firmy zagranicznej) i innych krajów wstępujących do Unii Europejskiej są produktem prywatnym, od których banki emisyjne (w tym Narodowy Bank Polski) zdecydowanie się odcinają; nie przeszkadza to jednak w handlu tymi monetami po dosyć wygórowanych cenach. Istnieją nawet „próbne monety euro” ze Szwajcarii, która do Unii nie należy, a nawet Szkocji i Padanii.
Euro jest też oficjalną walutą w Andorze, Czarnogórze i Kosowie. Zależny od euro jest także kurs marki transferowej, oficjalnej waluty Bośni i Hercegowiny (stały przelicznik 1 EUR = 1,95583 MK).
Począwszy od 2007 roku, euro stało się oficjalnym środkiem płatniczym w Słowenii, w 2008 na Cyprze i Malcie, w 2009 na Słowacji, w 2011 w Estonii, w 2014 na Łotwie, w 2015 na Litwie i w 2023 w Chorwacji.
Euro jest również środkiem płatniczym w większości terytoriów zamorskich Francji, między innymi na położonym przy kanadyjskim wybrzeżu St-Pierre-et-Miquelon w Ameryce Północnej oraz Gujanie Francuskiej w Ameryce Południowej. Natomiast francuskie terytoria zależne na Oceanie Spokojnym mają sztywno powiązany kurs waluty (franka CFP) z euro.
Bułgaria
Po wejściu do Unii Europejskiej w 2007 r. Bułgaria miała problemy z inflacją. Z tego powodu szybkie przyjęcie nowej waluty było niemożliwe. Jednak od 2012 r. Bułgaria spełnia większość kryteriów konwergencji. Waluta Bułgarii jest sztywno powiązana z euro (kurs: 1 euro = 1,95583 BGN). W dniu 10 lipca 2020 r. bułgarska lewa została wprowadzona do mechanizmu ERM II. Przyjęcie waluty euro jest planowane na rok 2024.
Czechy
Po wejściu do Unii Europejskiej w 2004 r. Czechy pierwotnie chciały wprowadzić euro w 2010 roku. Piętrzyły się głosy, by z powodu problemów gospodarczych wspólną walutę wprowadzić w późniejszym terminie. Prezes Krajowego Banku Republiki Czeskiej Zdeněk Tůma w jednym z wywiadów wspomniał rok 2019 jako możliwy termin wprowadzenia euro. Były premier Czech, Petr Nečas, powiedział, że nie planuje przystąpienia do strefy euro podczas jego rządów, które w związku ze skandalem korupcyjnym zakończyły się jego rezygnacją w 2013 roku.
Dania
Dania jest unijnym państwem zwolnionym na mocy traktatu z Maastricht z obowiązku wprowadzenia u siebie waluty euro. W roku 2000 odbyło się dodatkowo referendum, w którym 53,2% społeczeństwa duńskiego odrzuciło pomysł wprowadzenia euro. W badaniu opiniotwórczego ekonomicznego pisma Børsen portalu z kwietnia 2010 roku wykazano, że 52% Duńczyków jest za wprowadzeniem europejskiej waluty, podczas gdy 41% przeciwko. Kolejne referendum było planowane na rok 2011, ale nie zostało przeprowadzone. Od początku istnienia strefy euro korona duńska funkcjonuje w ERM II w paśmie wahań ograniczonym do 2,25%.
Rumunia
Rumunia jest państwem członkowskim UE od 2007 roku i podobnie jak Bułgaria ma problemy z dużą stopą inflacyjną. Narodowy Bank Rumunii (BNR) obrał 2015 jako rok docelowy dla wprowadzenia euro. Oficjalne założenia polityki pieniężnej (podpisane w 2010 roku przez ministra finansów publicznych i ministra sprawiedliwości) zakładały wejście Rumunii do strefy euro w dniu 1 stycznia 2015 roku. Jesienią 2011 roku władze kraju potwierdziły ten zamiar. W 2014 Rumunia oficjalnie ogłosiła, że dąży do wprowadzenia u siebie euro w 2019 roku. W roku 2018 rząd Rumunii ogłosił, iż akcesja do strefy Euro może nastąpić w roku 2024, jednak na początku roku 2021 w związku ze skutkami gospodarczymi spowodowanymi pandemią koronawirusa zostało ogłoszenie przeniesienie tego momentu na lata 2027–2028.
Szwecja
Szwecja, która jest członkiem Unii Europejskiej od 1995 r., przeprowadziła 14 września 2003 roku referendum, w którym jej obywatele nie poparli wprowadzenia euro. Ponieważ Szwecja zadeklarowała w porozumieniu akcesyjnym, że warunkiem do wprowadzenia waluty jest spełnienie kryteriów konwergencji, przyjęcie nowej waluty zostało utrudnione przez nieprzystąpienie do mechanizmu zmiany kursu. Kolejne referendum miało się odbyć około 2013 roku. Minister finansów wyraził swoje poparcie dla wprowadzenia waluty euro w Szwecji.
Węgry
Po wejściu do Unii Europejskiej w 2004 r. Węgry zamierzały wprowadzić euro już w 2010 roku, jednak z powodu ciągłego wysokiego deficytu krajowego cel ten okazał się nieosiągalny. Później Węgry w związku z nowym zadłużeniem w wysokości 10% PKB miały najwyższe zadłużenie wśród wszystkich krajów wspólnoty.
Negatywne konsekwencje wprowadzenia euro
Euro jako unia walutowa oznacza pozbawienie się przez państwa członkowskie wpływu na gospodarkę poprzez zmiany kursu walutowego i stóp procentowych. Instrumenty te są stosowane, gdy państwa tracą konkurencyjność międzynarodową, gdy ceny, w tym płace, stają się zbyt wysokie w stosunku do produktywności firm produkujących dobra eksportowalne. Wtedy dobra te zostają wypychane z rynku krajowego i międzynarodowego. Powoduje to spadek produkcji i zatrudnienia w firmach produkujących te dobra oraz pogorszenie bilansu handlowego i deficytu na rachunku obrotów bieżących. Spadek produkcji i zatrudnienia w firmach produkujących dobra eksportowalne może być równoważony wzrostem w sektorach ich nieprodukujących szczególnie w budownictwie i w usługach. Zwiększone zakupy za granicą i deficyt na rachunku obrotów bieżących są finansowane bez problemu kredytem dopóki jest on tani.
Państwa odzyskują konkurencyjność międzynarodową przez obniżenie cen dóbr eksportowalnych poprzez obniżenie kursu waluty krajowej albo poprzez obniżenie cen, w tym płac, w kraju (deflacja). W przypadku płynnego kursu waluty zmiana bilansu płatniczego zmienia kurs walutowy, co zmienia wartość dóbr krajowych na rynku międzynarodowym z dnia na dzień, automatycznie i powszechnie. W przypadku sztywnego kursu waluty krajowej do waluty partnerów gospodarczych, jak w przypadku euro, pozostaje jedynie deflacja, która wymaga milionów decyzji, w tym zmiany umów. W przypadku spadku sprzedaży firmy raczej zwalniają część pracowników, a nie obniżają płace, także dlatego, że lepiej wykwalifikowani pracownicy mogą zmienić pracę. Raczej nie występują sytuację w których w firmach nie zagrożonych upadkiem pracownicy godzą się na obniżkę płac, aby zwiększyć zatrudnienie i sprzedaż. Odzyskiwanie konkurencyjności poprzez deflację jest procesem długotrwałym i powoduje wyższe bezrobocie i większy spadek PKB. I tak PKB w 2014 osiągnął 74% PKB z 2007 (ostatniego roku przed kryzysem) w Grecji, 91% we Włoszech, 93% w Portugalii i 94% w Hiszpanii, 105% w Niemczech, 107% w USA i 123% w Polsce.
, a za nim Stefan Kawalec i Ernest Pytlarczyk porównują kryzys w strefie euro do wielkiego kryzysu, a samo euro do wymienialności walut na złoto (standard złota), która pogłębiła i przedłużyła kryzys, a kraje, które przeprowadziły dewaluację waluty, poradziły sobie znacznie lepiej. W przypadku waluty wymienialnej na złoto i wystąpienia deficytu handlowego niezrównoważonego napływem kapitału z zagranicy następował odpływ złota z rezerw banku centralnego. Aby zapobiec utracie rezerw, bank centralny podnosił stopę procentową, co powodowało obniżenie podaży kredytu. W rezultacie po wybuchu wielkiego kryzysu państwa, które zdewaluowały swoje waluty w 1931, miały wyraźnie wyższą produkcję przemysłową w 1934 niż w 1929 – w ostatnim roku przed kryzysem. Państwa złotego bloku miały produkcję przemysłową niższą o 22% niż przed kryzysem. W 1936 różnica ta wynosiła 41 punktów procentowych: odpowiednio 127% poziomu z 1929 w krajach po dewaluacji w 1931 i 86% w krajach złotego bloku. Państwa, które porzuciły wymienialność na złoto, mogły prowadzić ekspansywną politykę monetarną i fiskalną, w sytuacji kryzysu bez niebezpieczeństwa inflacji, zwiększający popyt krajowy uruchamiający niewykorzystywane w kryzysie moce produkcyjne.
Także w przypadku prowadzenia właściwej polityki euro utrudnia odzyskanie konkurencyjności, jak w przypadku Finlandii, która w 2016 miała PKB o 3% niższy niż w 2007, mimo że według Kawalca mogła uchodzić za wzór: zadłużenie przed kryzysem na poziomie niewiele ponad 30% PKB, znakomity system edukacji i miejsce w czołówce rankingu konkurencyjności.
Według Kawalca i Pytlarczyka nie ma możliwości wprowadzenia instrumentów gospodarczych zastępujących osłabienie waluty narodowej, więc należy rozwiązać strefę euro poprzez wychodzenie krajów najbardziej konkurencyjnych. Występowanie krajów w kryzysie grozi wybuchem paniki bankowej. Według nich jeśli rozwiązania strefy euro nie dokonają prorynkowi i proeuropejscy przywódcy to mogą tego dokonać ich antyrynkowi i antyeuropejscy następcy razem ze zniszczeniem Unii Europejskiej.
Według Josepha Stiglitza strefa euro nie posiada, w 2016, nowych mechanizmów gwarantujących, że każde państwo będzie rozwijało się w odpowiednim tempie. Wymaga to pogłębienia integracji politycznej i gospodarczej albo rozwiązania strefy euro. W przeciwnym wypadku długotrwałe kryzysy, jak kryzys zadłużenia w strefie euro będą się powtarzać. Według Stigliza sztywny wymóg utrzymywania deficytu budżetowego poniżej 3% PKB działa jak automatyczny destabilizator, gdy w wyniku kryzysu spadają dochody. W tej sytuacji cięcia wydatków prowadzą do dalszego spadku PKB.
Nominały euro i centów
Nominały okolicznościowe i kolekcjonerskie
Każdy kraj ma prawo do emisji dwóch monet okolicznościowych w roku. Są to zawsze monety o nominale 2 euro, mające te same cechy i właściwości oraz identyczną stronę wspólną jak zwykłe monety 2 euro. Wyróżniają się natomiast motywem okolicznościowym, umieszczonym na stronie narodowej.
Monety okolicznościowe są prawnym środkiem płatniczym w całej strefie euro, co oznacza, że można się nimi posługiwać – i trzeba je akceptować – na równi ze zwykłymi monetami obiegowymi. Najczęściej monety okolicznościowe emituje się dla upamiętnienia rocznic historycznych lub doniosłych wydarzeń bieżących. Pierwszą taką monetę wyemitowała Grecja z okazji igrzysk olimpijskich w Atenach w 2004.
Oprócz tego emitowane są kolekcjonerskie monety euro o nietypowych nominałach: 0,25, ¼, 1 ½, 2 ½, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 12, 12 ½, 14, 15, 25, 30, 50, 100, 150, 200, 250, 300, 400, 500, 1000, 2000, 2500, 5000, 10000, 100000 euro. Różne są także stopy w jakich te monety są wykonywane: srebro prób 500/100, 800/1000, 900/1000, 950/1000, złoto prób: 900/1000, 917/1000, 920/1000, 985/1000 oraz inne stopy: bimetal + złoto 750/1000, bimetal + srebro 900/1000 + Niob 998/1000, stopy Cu75 Zn20 Ni5, oraz Cu Ni, bimetal i Nordic gold.
Również banknoty wydawane są w nietypowych nominałach. W 2015 we Francji ukazał się po raz pierwszy banknot o nominale zero euro. Później takie nominały wydały m.in. Francja, Niemcy i Portugalia. Banknoty te są wydawane oficjalnie za zgodą Europejskiego Banku Centralnego i są wydawane zwykle w niskich nakładach, 5–30 tys.
Oficjalnym, trzyliterowym kodem euro (według ISO) jest EUR.
Znak graficzny euro
Komisja Europejska zadecydowała o kształcie symbolu euro. Znak graficzny euro jest grecką literą ε (epsilon) przeciętą dwiema równoległymi liniami. Symbolizuje ona korzenie cywilizacji europejskiej, próby zintegrowania kontynentu i zapewnienia stabilizacji wewnętrznej. Niektórzy dopatrują się również w symbolu euro wyzwania dla dolara amerykańskiego, dla którego charakterystyczną cechą są dwie pionowe linie, czy analogii do jena, którego symbol również posiada taki element.
Znak € na klawiaturze
W systemach operacyjnych rodziny Microsoft Windows, na większości klawiatur komputerowych (w tym polskiej i innych środkowoeuropejskich), znak € można wpisać przy wciśniętych klawiszach lub przy włączonej klawiaturze numerycznej (), wpisując przy wciśniętym kolejno cyfry 0, 1, 2, 8 ( = €). Ta sama metoda działa w przypadku prawie wszystkich innych europejskich ustawień regionalnych (bałtycki, grecki, turecki i zachodnioeuropejski) oraz w przypadku ustawień arabskich i hebrajskiego, wyjątkiem są ustawienia regionalne używające cyrylicy – w tym wypadku należy wprowadzić cyfry 0, 1, 3, 6 ( = €). W przypadku klawiatury polskiej programisty (najpowszechniej używanej w Polsce) i niektórych innych układów klawiatury również wciśnięcie lewego lub prawego klawisza Alt (zwanego inaczej AltGr) i litery U da taki wynik ( = €), w innych kombinacją taką może być , albo (w obu ostatnich przypadkach chodzi o klawisze standardowo oznaczone 4/$ i 5/% na głównej klawiaturze, nie cyframi 4 i 5 na numerycznej). Obsługa euro w systemach Windows 95 i NT 4 uzależniona jest od instalacji poprawki systemowej.
W przypadku niektórych programów można wpisać ciąg 20AC, a następnie wcisnąć klawisze . 20AC to szesnastkowy numer pozycji, na której znak € umieszczony jest w unikodzie. Inne programy pozwalają wstawić znak ten kombinacją lewy Alt i 8364 (wpisanych z klawiatury numerycznej): = €. 8364 to dziesiętny numer pozycji, na której znak € umieszczony jest w unikodzie.
W systemie Mac OS X, stosując układ klawiatury polski programisty, znak ten można uzyskać kombinacją klawiszy Alt i cyfry 3 ( = €). W układzie polskim maszynisty odpowiadającą kombinacją klawiszy jest .
W systemie Linux znak € zazwyczaj można wpisać przy użyciu . Niemniej jednak może zdarzyć się, w zależności od dystrybucji, że będzie wymagana modyfikacja układu klawiatury. Można to zrobić, korzystając z ustawień układu klawiatury (ang. keyboard layout) dostępnych w centrum ustawień. W tym celu, po uruchomieniu układu klawiatury, należy wskazać używany układ (domyślnie wybrany aktualnie używany), a następnie posłużyć się przyciskiem „Opcje”. Na sam koniec należy z listy rozwijanej „Dodawanie znaków walut do pewnych klawiszy” zaznaczyć preferowany skrót, przy czym zaleca się ustawienie „Euro pod 5” aby móc korzystać z kombinacji w celu użycia znaku €.
Zważywszy na fakt, że znak € jest stosunkowo często stosowanym symbolem waluty, często zdarza się, że na nowych klawiaturach komputerów jest on nadrukowany na klawiszu 5/%. Sugeruje to użycie ww. kombinacji, niemniej jednak efekt zależy od użytego sterownika klawiatury.
Zobacz też
ECU
Jednolity Obszar Płatności w Euro
europejski system walutowy
euroizacja
iluzja euro
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Narodowego Banku Polskiego
Aktualny średni kurs euro według NBP
Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej
Europejski Bank Centralny
Strona ze skanami banknotów (ang.) (niem.)
Laureaci Międzynarodowej Nagrody Karola Wielkiego |
1348 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Energia%20wewn%C4%99trzna | Energia wewnętrzna | Energia wewnętrzna ( lub ) – w termodynamice jest to całkowita energia układu będąca sumą energii potencjalnej i kinetycznej makroskopowych części układu, energii kinetycznej cząsteczek, energii potencjalnej oddziaływań międzycząsteczkowych i wewnątrzcząsteczkowych itd.
Wartość energii wewnętrznej jest trudna do ustalenia ze względu na jej złożony charakter. W opisie procesów termodynamicznych istotniejsza i łatwiejsza do określenia jest zmiana energii wewnętrznej, dlatego określając energię wewnętrzną układu pomija się te rodzaje energii, które nie zmieniają się w rozpatrywanym układzie termodynamicznym. Na przykład dla gazu doskonałego jedyną składową energii wewnętrznej, która może się zmieniać, jest energia kinetyczna cząsteczek gazu. Stąd zmiana energii wewnętrznej równa jest zmianie energii kinetycznej cząsteczek.
Energia wewnętrzna jest jednym z potencjałów termodynamicznych. Według I zasady termodynamiki energia wewnętrzna stanowi jednoznaczną funkcję stanu, którą dla danej porcji gazu można wyrazić przez dowolne dwa parametry stanu, np. ciśnienie, temperaturę, objętość właściwą, entalpię, entropię i inne.
Związek z innymi wielkościami termodynamicznymi
O ile energię wewnętrzną trudno opisać prostym wzorem, który uwzględniałby wszystkie jej części, to ze względu na fakt, że większość jej składników pozostaje stała w przemianach gazowych, zmiana energii wewnętrznej może być zapisana równaniem:
gdzie:
– temperatura (w kelwinach),
– entropia,
– ciśnienie,
– objętość,
– potencjał chemiczny -tego składnika,
– liczba cząsteczek -tego składnika.
Ze wzorów tych wynika
– temperatura,
– ciśnienie,
– potencjał chemiczny.
Jednostką energii w układzie SI jest dżul [J].
W gazie doskonałym
W przypadku gazu doskonałego zmiana energii wewnętrznej równa jest zmianie energii kinetycznej cząsteczek i wyraża ją wzór
gdzie:
– liczba moli gazu,
– ciepło molowe przy stałej objętości,
– zmiana temperatury gazu.
Zobacz też
energia swobodna
entalpia
entalpia swobodna
funkcja stanu
potencjały termodynamiczne
Uwagi
Przypisy
Termodynamiczne funkcje stanu
Energia |
190406 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysztof%20Ibisz | Krzysztof Ibisz | Krzysztof Ibisz (ur. 25 lutego 1965 w Warszawie) – polski aktor, prezenter telewizyjny, dziennikarz, producent, przedsiębiorca i polityk, poseł na Sejm RP I kadencji.
Życiorys
Wykształcenie
W 1984 ukończył LIII Liceum Ogólnokształcące Stowarzyszenia PAX pw. św. Augustyna w Warszawie, a w 1988 studia na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Telewizyjnej, Teatralnej i Filmowej w Łodzi. W 1998 został absolwentem studiów podyplomowych w Instytucie Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Działalność zawodowa i publiczna
18 lipca 1987 debiutował jako aktor teatralny w roli Ryjka w sztuce Sen nocy letniej w stołecznym Teatrze Ochoty. W latach 1988–1993 był aktorem Teatru Studio im. Stanisława Ignacego Witkiewicza Warszawa.
W latach 1991–1993 był posłem na Sejm I kadencji wybranym z listy Polskiej Partii Przyjaciół Piwa. Należał do tzw. frakcji Małe Piwo, przekształconej w Koło Poselskie „Spolegliwość”, następnie zasiadał w Kole Poselskim Partii Emerytów i Rencistów „Nadzieja”. Nie ubiegał się o reelekcję.
W 1993 rozpoczął pracę jako prezenter w Telewizji Polskiej. Debiutował jako prowadzący programy 5-10-15 i Klub Yuppies, następnie prowadził również Czar par, Pomidora, Przyjaciół, Rozmowy Jedynki i Studio Jedynki, a także był konferansjerem festiwali w Sopocie i Opolu oraz wyborów Miss Polonia. W styczniu 1997 został doradcą prezesa ds. programowych Telewizji Wisła oraz autorem i producentem teleturnieju Wszystko albo nic. Następnie od października 1997 do maja 2000 pracował w telewizji TVN, gdzie prowadził Wszystko albo nic, Ibisz, gwiazdy, muzyka, Ibisekcję, Zostań Gwiazdą i Gorączkę złota.
Od 2000 związany z Polsatem, na antenie tej telewizji prowadził różne programy rozrywkowe, m.in. Bar, Dwa światy, Awantura o kasę, Życiowa szansa, Rosyjska ruletka, Gra w ciemno. Został również gospodarzem licznych programów i koncertów produkowanych przez Polsat, m.in. konkursów Miss Polski i Miss Supranational, koncertów sylwestrowo-noworocznych, koncertów i programów Fundacji Polsat, festiwali (Sopot TOPTrendy Festiwal, Festiwal Kultury Romskiej Romani Rat, XXX Jubileuszowy Festiwal Piknik Country Mrągowo) oraz imprez plenerowych. Współprowadził kolejne edycje programu rozrywkowego Polsatu Jak oni śpiewają. Od września 2008 do czerwca 2009 prowadził teleturniej Gdzie jest Kłamczuch? na antenie TV4. Od marca do czerwca 2010 współprowadził z Agatą Młynarską show On i ona. W latach 2012–2013 w Polsat Café prowadził talk-show Zrozumieć kobietę. Od września 2012 do kwietnia 2013 współprowadził z Anną Zejdler-Ibisz nadawany w Polsacie program Studio weekend. Latem 2013 był wydawcą i współprowadził audycję Bezpieczne wakacje z Plusem. W styczniu 2014 został współprowadzącym weekendowe wydania porannego programu Nowy dzień w Polsat News, a w marcu 2014 także współprowadzącym program Dancing with the Stars. Taniec z gwiazdami w Polsacie. W 2016 zaczął prowadzić program Demakijaż na antenie Polsat Café. W 2017 został prowadzącym teleturniej Joker w stacji Super Polsat. Gościnnie prowadził program Twoja twarz brzmi znajomo, współprowadził też program Łowcy nagród w telewizji Super Polsat.
W 2010 nakładem wydawnictwa Gruner+Jahr Polska wydał książkę pt. Jak dobrze wyglądać po 40-tce. W tym samym roku wystąpił w sztuce I tak Cię kocham wystawionej w Teatrze Kamienica.
Życie prywatne
Syn Władysława Ibisza i Mirosławy Jope-Ibisz. W latach 1998–2004 był mężem dziennikarki Anny Zejdler, z którą ma syna Maksymiliana. Od 2005 do 2009 żonaty z aktorką Anną Nowak-Ibisz, z którą ma syna Vincenta. Oba małżeństwa zakończyły się rozwodem. W 2021 zawarł związek małżeński z Joanną Kudzbalską, z którą ma syna Borysa.
Twórczość
Filmografia
1985: Żuraw i czapla – uczeń
1986: ESD – kolega Gabrieli
1988: Desperacja – Marcin
1989: Gdańsk 39 – Zygmunt Paterek
1989: Kanclerz – student z Padwy
1989: Odbicia – Konrad, kolega Małgosi i Andrzeja
1989: Sztuka kochania – oglądający Pasikonika w telewizji podczas stosunku
1989: Wiatraki z Ranley – Jan Dzianisz
1990: Maria Curie – student
1993: Kolos – Bentein Dagestad
1996: Dzieci i ryby – prowadzący galę festiwalu reklamy
Od końca lat 90. grywał głównie gościnnie. Wystąpił w takich filmach jak Sobowtór, Job, czyli ostatnia szara komórka, Fenomen, Wkręceni 2 i Twarz. Pojawił się w różnych serialach: Świat według Kiepskich, Fala zbrodni, Pierwsza miłość, Pensjonat pod Różą, I kto tu rządzi?, M jak miłość, Hotel 52 oraz w serialu paradokumentalnym Pamiętniki z wakacji. W latach 2001–2008 regularnie występował w serialu Plebania w roli Krzysztofa Barańskiego.
Role teatralne
Dubbing
Scooby Doo i Scrappy Doo – Fred
Ulisses 31 – Numaios
Denver, ostatni dinozaur – Jeremy
Muminki – Migotek
Kometa nad doliną Muminków – Migotek
Rysiek Lwie Serce – Glancelot
Pszczółka Maja – Filip
Teleturnieje
TVP1: Czar par, 1993–1996
TVN: Wszystko albo nic, 1997–1999
TVN: Gorączka złota, 1999–2000
Polsat: Życiowa szansa, 2000–2002
Polsat: Awantura o kasę, 2002–2005
Polsat: Rosyjska ruletka, 2003–2004
Polsat: Gra w ciemno, 2005–2007
TV4: Gdzie jest Kłamczuch?, 2008–2009
Polsat: 7420 Milion od zaraz, 2011
Super Polsat: Joker, 2017–2018
Super Polsat: Łowcy nagród, 2020
Nagrody i wyróżnienia
Wiktory 1994 – Wiktor Publiczności
Wiktory 1995 – Wiktor Publiczności
Wiktory 1996 – Wiktor Publiczności
2002: Telekamera w kategorii Rozrywka
2003: Telekamera w kategorii Widowisko TV
2008: 3. miejsce w plebiscycie Telekamery 2008 w kategorii rozrywka
2009: 2. miejsce w plebiscycie Telekamery 2009 w kategorii osobowość w rozrywce
Przypisy
Linki zewnętrzne
. [dostęp 2012-01-09].
. [dostęp 2013-12-24].
Absolwenci Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi
Absolwenci Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego
Ludzie urodzeni w Warszawie
Polscy dziennikarze telewizyjni
Polscy aktorzy filmowi
Osobowości telewizyjne związane z TVP
Osobowości telewizyjne związane z TVN
Osobowości telewizyjne związane z Polsatem
Politycy Polskiej Partii Przyjaciół Piwa
Posłowie na Sejm III Rzeczypospolitej
Urodzeni w 1965
Absolwenci Liceum Ogólnokształcącego pw. św. Augustyna |
1349 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Enhanced%20Chip%20Set | Enhanced Chip Set | ECS ( – ulepszony chipset) – chipset nowocześniejszy niż OCS, montowany w komputerach klasy Amiga. Zaczął być stosowany w 1990, na początku w komputerze Amiga 3000. Produkowane później komputery Amiga wykorzystywały równolegle OCS i ECS lub wyłącznie ECS. W 1991 zaczęto go stosować w komputerach Amiga 500+. Ostatnią maszyną, w której ECS był wykorzystany, była Amiga 600.
W skład ECS wchodziły układy:
Super Agnus 8732B (do 2 MB CHIP RAM)
Super Denise
Paula
Cechy ECS
obsługa 4-kolorowych trybów graficznych Productivity (rozdzielczość 640 × 480 pikseli) i SuperHires (1280 × 200 lub 1280 × 256)
zdolność do kopiowania obszarów większych niż 1024 × 1024 pikseli w jednej operacji
zdolność do wyświetlania obrazu w rejonie krawędzi (poza wszystkimi oknami)
Następcą ECS był chipset AGA.
Amiga |
1352 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Etnocentryzm | Etnocentryzm | Etnocentryzm – postawa ujawniająca się przy zetknięciu z innymi kulturami, polegająca na uznawaniu własnego narodu lub grupy etnicznej za szczególnie wartościową oraz na wywyższaniu własnej kultury, którą traktuje się jako miernik w ocenianiu innych grup, co prowadzi często do postaw niechęci, a nawet wrogości.
Jest przeciwieństwem relatywizmu kulturowego, również w odniesieniu do oceny kultury „masowej” i „elitarnej”. Jako przeciwieństwo etnocentryzmu traktuje się też fascynację „egzotycznymi” kulturami, co dawniej nierzadko występowało u antropologów.
Częstym przejawem etnocentryzmu jest wyrażanie zdziwienia wobec zwyczajów w innych kulturach i uznawanie ich, w przeciwieństwie do własnych zwyczajów, jako nienaturalnych. Na jego występowanie może mieć wpływ stopień homogeniczności kultury, a z kolei on sam jest jedną z cech osobowości autorytarnej. Postawa etnocentryzmu występuje nie tylko w nowoczesnych społeczeństwach. Jest charakterystyczna obok ksenofobii dla sposobu myślenia ludzi w izolowanych społecznościach pierwotnych.
Grecy i Rzymianie ludy spoza własnej cywilizacji nazywali „barbarzyńcami”, a później Europejczycy w trakcie epoki odkryć geograficznych podejmowali działania na rzecz cywilizowania „dzikich”, niszcząc ich kultury.
Inne przykłady to ludy określające mianem „ludzi” tylko siebie samych, np. Kiowa, Lapończycy, Romowie czy Tunguzi. Żydzi dzielą całą ludzkość na potomków Abrahama i gojów, jaskrawym przykładem etnocentryzmu są Chiny, czyli dla Chińczyków „Państwo Środka” (por. sinocentryzm). Wiele religii afrykańskich jest etnocentrycznych, obcym często odmawiając człowieczeństwa i pełni praw.
W ZSRR powstaniu etnocentryzmu sprzyjało wprowadzenie w 1932 r. do dowodów osobistych obywateli informacji o narodowości.
Zobacz też
poprawność polityczna
megalomania narodowa
europocentryzm
religie etniczne
Przypisy
Bibliografia
Teoria polityki
Socjologia narodu
Etnologia i antropologia kulturowa |
1353 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Energia%20swobodna%20Helmholtza | Energia swobodna Helmholtza | Energia swobodna Helmholtza (a lub A lub F ) – funkcja stanu i potencjał termodynamiczny odpowiadający tej części energii wewnętrznej, która może być w danym procesie uwolniona na zewnątrz układu w formie pracy lub ciepła przy stałej temperaturze i objętości.
Jest to przydatna funkcja, w odróżnieniu od energii wewnętrznej, można ją łatwo wyznaczyć, gdyż zależy w sposób naturalny od temperatury, objętości i liczby moli substancji, a parametry te można łatwo mierzyć. Funkcji tej używa się często przy złożonych procesach, w których przekazywanie energii odbywa się na kilka różnych sposobów (np:reakcja chemiczna połączona ze zmianą temperatury i ciśnienia).
Energia swobodna Helmholtza często jest oznaczana symbolem F, ale przez IUPAC preferowane jest używanie A (zobacz: Alberty, 2001).
Definicja i związki
Energię swobodną Helmholtza definiuje wzór:
Z definicji energii Helmholtza, energii wewnętrznej i entropii, dla procesu odwracalnego różniczkę energii Helmholtza określa wzór:
Wzór ten dla układu, w którym nie zmienia się liczba cząsteczek układu upraszcza się do:
Z powyższego wzoru wynikają zależności:
Entropia (S):
Ciśnienie (p):
Potencjał chemiczny () i-tego składnika
gdzie:
U – energia wewnętrzna,
T – temperatura,
S – entropia,
p – ciśnienie,
V – objętość.
Energia swobodna gazu doskonałego
Energię swobodną Helmholtza jednoatomowego gazu doskonałego określa wzór:
gdzie:
A – energia swobodna Helmholtza,
T – temperatura,
V – objętość,
n – liczba moli gazu,
R – uniwersalna stała gazowa,
A0 – energia swobodna Helmholtza w: T0, V0, n0 – parametry początkowe.
Równanie to dla określonej temperatury, objętości, liczności materii oraz energii Helmholtza w określonych warunkach początkowych, jednoznacznie określa energię Helmholtza, co jest uzasadnieniem, że energia Helmholtza jest potencjałem termodynamicznym. Z równania tego poprzez różniczkowanie lub całkowanie można uzyskać inne zależności dla gazu doskonałego.
Zobacz też
entalpia
potencjały termodynamiczne
układ kanoniczny
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Termodynamiczne funkcje stanu
Energia
Wielkości fizyczne nazwane od osób |
1355 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Entalpia | Entalpia | Entalpia (zawartość ciepła) – w termodynamice wielkość fizyczna będąca funkcją stanu mająca wymiar energii, będąca też potencjałem termodynamicznym, oznaczana przez , lub którą definiuje zależność:
gdzie:
– entalpia układu,
– energia wewnętrzna układu,
– ciśnienie,
– objętość.
Z powyższego wzoru wynika sens fizyczny entalpii. Entalpia jest równa sumie:
energii wewnętrznej, czyli energii, jaka jest potrzebna do utworzenia układu, gdy jest on tworzony w otoczeniu próżni,
iloczynu który jest równy pracy, jaką należy wykonać nad otoczeniem, by w danych warunkach uzyskać miejsce na układ.
Wszystkie wielkości definiujące entalpię są parametrami stanu, dlatego entalpia też jest funkcją stanu.
Nieskończenie małą zmianę entalpii określa wzór:
Dla procesów, zachodzących dla ciał stałych i cieczy pod niezbyt dużym ciśnieniem składniki i są małe w porównaniu do i mogą być pominięte, wówczas zmiana entalpii jest równa zmianie energii wewnętrznej:
Entalpia jako zawartość ciepła
Z definicji entalpii i I zasady termodynamiki:
Gdy układ wykonuje wyłącznie pracę objętościową oraz gdy ciśnienie jest stałe, wówczas zmiana entalpii jest równa ciepłu dostarczonemu do układu:
Z tego, że entalpia jest funkcją stanu oraz powyższego wynika, że dla dowolnego procesu, w którym ciśnienie początkowe jest równe ciśnieniu końcowemu, ilość ciepła dostarczonego do układu jest równa zmianie entalpii:
Przemiany przebiegające przy stałym ciśnieniu są bardzo często spotykane w praktyce (np. kocioł parowy, przemiany fazowe, reakcje chemiczne), stąd entalpia jest bardzo często wykorzystywaną w obliczeniach funkcją stanu.
W termodynamice technicznej przydatne są wielkości termodynamiczne właściwe (odniesione do jednostki masy rozpatrywanego czynnika termodynamicznego). Wprowadza się więc entalpię właściwą:
Dla entalpii właściwej można zapisać wzór definicyjny w następującej postaci:
gdzie:
– energia wewnętrzna właściwa,
– objętość właściwa.
Zależność entalpii od temperatury
Entalpia substancji zależy od jej temperatury. Przy stałym ciśnieniu jest nazywana pojemnością cieplną
lub
gdzie: – ciepło właściwe przy stałym ciśnieniu, – masa substancji.
Entalpia standardowa
Entalpia standardowa to entalpia danej substancji w jej czystej postaci w ciśnieniu standardowym (tj. 1 bar) w danej temperaturze. Zmianę entalpii standardowej oznacza się symbolem Oznaczając entalpie, jak i entalpie standardowe, wprowadza się do symbolu entalpii oznaczenie przemiany gdzie oznacza przemianę. Stosowany jest też zapis
Entalpie standardowe tworzenia 1 mola (zobacz Standardowe molowe ciepło tworzenia) substancji są podawane w tabelach własności fizycznych substancji. Przyjmuje się, że pierwiastki w ich podstawowym stanie w warunkach standardowych mają entalpię równą 0.
Przykłady entalpii standardowych tworzenia:
wodór cząsteczkowy (): 0
wodór atomowy (H): +217,97 kJ/mol
tlen (): 0
woda ciekła (): −285,83 kJ/mol
para wodna: −241,82 kJ/mol
Entalpia przemian
Inne
Z definicji oraz wyrażenia na energię wewnętrzną dla procesów odwracalnych:
wynika:
Z zależności tej wynika:
– związek z temperaturą,
– związek z objętością,
– związek z potencjałem chemicznym,
gdzie:
– energia wewnętrzna,
– ciśnienie,
– objętość,
– entropia.
Entalpia gazów rzeczywistych i innych substancji zależy w sposób bardziej skomplikowany od temperatury, konieczne jest zastosowanie bardziej skomplikowanych zależności, uwzględniających m.in. ciśnienie. Szczególnie skomplikowane jest wyznaczenie entalpii stosowanej w technice pary wodnej (np. w kotłach i turbinach parowych, suszarniach, wymiennikach ciepła, sprężarkach i wentylatorach do gazów wilgotnych, silnikach cieplnych, zwłaszcza z wtryskiem wody bądź pary wodnej, sieci i węzłów ciepłowniczych i innych), gdyż jej parametry są oddalone w stosunkowo niewielkim stopniu od linii nasycenia i punktu krytycznego.
W termodynamice nie jest istotna wartość całkowitej entalpii, lecz jej przyrost lub zmniejszenie w danym procesie. Przyrost entalpii występuje w sprężarkach, natomiast zmniejszenie – w turbinach cieplnych.
Moc maszyny przepływowej (turbiny, sprężarki) obliczana jest jako iloczyn zmniejszenia (bądź przyrostu) wewnętrznego entalpii czynnika przepływowego i strumienia masy rozprężanego (lub sprężanego) czynnika.
Entalpia jako transformata Legendre’a
Entalpia jest transformatą Legendre’a energii wewnętrznej po zmiennej
W równaniu:
jest zmienną niezależną, a zależną (funkcją objętości).
Dokonując transformacji Legendre’a, otrzymuje się nową funkcję w której jest zmienną niezależną, a zależną (funkcją ciśnienia), czyli:
Zobacz też
energia swobodna
energia wewnętrzna
entalpia swobodna
funkcja stanu
maszyna cieplna
potencjały termodynamiczne
rozprężanie
spalanie
sprężanie
turbina parowa
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Termodynamiczne funkcje stanu
Energia |
1356 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ewolucja | Ewolucja | Ewolucja – stopniowy proces zmian zachodzących w czasie. Pojęcie może odnosić się:
w biologii do ewolucji biologicznej
w filozofii do ewolucjonizmu
w astronomii do ewolucji gwiazdowej
w kosmologii do ewolucji Wszechświata
w naukach społecznych i historii do ewolucji społeczeństw
w religioznawstwie do ewolucji wierzeń
w psychologii do psychologii ewolucyjnej
w językoznawstwie do ewolucji językowej.
Zobacz też
ewolucja niebiologiczna – ewolucja innych replikatorów niż w ewolucji biologicznej
Ewolucja – film z 2001 roku |
565248 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kristanna%20Loken | Kristanna Loken | Kristanna Sommer Løken (ur. 8 października 1979 w Ghent) – amerykańska aktorka filmowa i modelka, która zaczęła swoją karierę aktorską w 1996. Oboje jej rodzice pochodzą z Norwegii.
Najbardziej znana z roli cyborga Terminatrix w filmie Terminator 3: Bunt maszyn (2003). Pojawiła się w dziesięciu epizodach serialu Słowo na L (2007), który zadebiutował w styczniu na antenie amerykańskiej stacji Showtime. Grała tam kochankę jednej z głównych bohaterek: Shane – Paige Sobel.
Życie prywatne
Loken powiedziała w wywiadzie dla magazynu Curve: „Umawiałam się na randki i uprawiałam seks z mężczyznami i kobietami i muszę powiedzieć, że relacje, które miałam z niektórymi kobietami były bardziej satysfakcjonujące, seksualnie i emocjonalnie, niż te z mężczyznami... Łączę to z aurą, energią. I jeśli osoba, z którą się łączę jest kobietą, to po prostu tak jest. To sprawia, że moje życie się toczy”.
17 stycznia 2008 Loken ogłosiła na swojej stronie internetowej, że zaręczyła się z aktorem Noah Danby (z którym grała w serialu Painkiller Jane). Para pobrała się na rodzinnej farmie 10 maja 2008. W wywiadzie opublikowanym 16 listopada 2009 ogłosiła, że są z Danbym w separacji i że jest w związku z kobietą. 13 maja 2015 aktorka ogłosiła, że jest w związku z weterynarzem Jonathanem Batesem. W pod koniec 2015 ogłosiła, że jest w ciąży.
W marcu 2016 podczas 88. ceremonii wręczenia Oscarów pokazała ciążowy brzuch. 31 maja 2016 urodziła syna, którego nazwała Thor Loken-Bates. Dziecko było wcześniakiem.
Wybrana filmografia
2011: Love Orchard jako Karen
2011: S.W.A.T.: Miasto w ogniu (S.W.A.T.: Firefight) jako Rose Walker
2011: The Legend Of Awesomest Maximus jako Hottessa
2010: Zniewolona jako Hope Webster; film TV
2009: Darfur jako Malin Lausberg
2007: Painkiller Jane jako Jane Vasco
2007: Dungeon Siege: W imię króla (In the Name of the King: A Dungeon Siege Tale) jako Elora
2006: BloodRayne jako Rayne
2004: Pierścień Nibelungów (Ring of the Nibelungs) jako Brunhilda
2003: Terminator 3: Bunt maszyn (Terminator 3: Rise of the Machines) jako T-X
2002: Ostatni lot (Air Panic) jako Josie
Przypisy
Linki zewnętrzne
Amerykańskie aktorki filmowe
Amerykańskie aktorki telewizyjne
Amerykańskie modelki
Urodzeni w 1979
Ludzie urodzeni w Gandawie |
1357 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward%20Osborne%20Wilson | Edward Osborne Wilson | Edward Osborne Wilson (ur. 10 czerwca 1929 w Birmingham w Alabamie, zm. 26 grudnia 2021 w Burlington) – amerykański biolog i zoolog, znany głównie ze swoich badań nad entomologią, ewolucją oraz socjobiologią.
Działalność
Jest jednym z twórców współczesnej socjobiologii.
Otrzymał wiele wyróżnień za swoje prace, w szczególności National Medal of Science, Nagrodę Crafoorda oraz dwukrotnie Nagrodę Pulitzera (za On Human Nature i The Ants). Jest także laureatem Nagrody Lowella Thomasa.
Ważniejsze publikacje
Brown, W. L.; Wilson, E. O. (1956). "Character displacement". Systematic Zoology. 5 (2): 49–64. doi:10.2307/2411924, JSTOR 2411924., wspólnie z Williamem Brownem Młodszym.; publikacja została uznana w 1986 jako Science Citation Classic, tj., za jedną z najczęściej cytowanych publikacji naukowych wszech czasów.
The Theory of Island Biogeography (1967, Princeton University Press (2001 reprint), ISBN 0-691-08836-5, wspólnie z Robertem McArthurem)
Społeczeństwa owadów, 1979, (Insect Societies (1971 Harvard University Press, ISBN 0-674-45490-1) – jedna z najlepszych monografii w tej dziedzinie, w ostatnim rozdziale autor proponuje utworzenie wspólnej socjobiologii dla wszystkich zwierząt, lecz nie włącza w to jeszcze ludzi)
Socjobiologia, Poznań 2001, Zysk i S-ka, s.360, (Sociobiology. The Abridged Edition; Sociobiology: The New Synthesis 1975, Harvard University Press) – dotyczy zachowań społecznych głównie zwierząt ale także i ludzi.
O naturze ludzkiej wyd I PIW 1988, wyd II Zysk i S-ka 1998 (s.228) (On human nature 1978)- na temat socjobiologii człowieka. Otrzymał za nią w 1979 Nagrodę Pulitzera w kategorii General Non-fiction
Podróż w krainę mrówek : dzieje badań naukowych, 1998, (Journey to the Ants : A Story of Scientific Exploration, 1994, wspólnie z Bertem Hölldoblerem)
Moralność genu. Od socjobiologii do socjologii. Socjobiologia zwierząt i człowieka Warszawa 1991 PIW, tekst zawarty także w antologii Człowiek zwierzę społeczne (Czytelnik 1991), są to fragmenty m.in. Sociobiology: The New Synthesis 1975
Biophilia (1984)
The Ants (1990, wspólnie z Bertem Hölldoblerem). Otrzymali Nagrodę Pulitzera w kategorii General Non-fiction w 1991
Różnorodność życia, Warszawa 1999, PIW, (The Diversity of Life 1992) – koncentruje się na zagadnieniu bioróżnorodności oraz jej zagrożeniu na skutek działalności człowieka
Konsiliencja. Jedność wiedzy, Warszawa 2002, Wydawnictwo Zysk i S-ka, (Consilience. The Unity of Knowledge 1998) – postuluje w głównej mierze zbliżenie nauk społecznych z naukami przyrodniczymi, Wilson dowodzi w tej pozycji, iż nasze zachowania są wynikiem wrodzonych reguł epigenetycznych
Przyszłość życia, Warszawa 2003, Zysk i S-ka, s.268, (The Future of Life 2002)
The Superorganism: The beauty, elegance and strangeness of insect societies, Bert Hölldobler, Edward O. Wilson, Wyd.W.W.Norton 2008. Autorzy powracają w niej do teorii doboru grupowego, przekonują, że ewolucja działa również na poziomie kolonii lub społeczeństw, tytułowy "superorganizm" konkuruje z innymi "superorganizmami"
Przypisy
Zobacz też
socjobiologia
psychologia ewolucyjna
Biogeografia wysp
Linki zewnętrzne
"Postmodernizm: intelektualna czkawka Zachodu" – artykuł wyrażający poglądy Edwarda O. Wilsona na temat filozofii postmodernizmu
Absolwenci Uniwersytetu Harvarda
Amerykańscy entomolodzy
Amerykańscy ekolodzy
Etolodzy
Laureaci Nagrody Crafoorda
Myrmekolodzy
Urodzeni w 1929
Zmarli w 2021
Zdobywcy Nagrody Pulitzera
Laureaci National Medal of Science
Ludzie urodzeni w Birmingham (Alabama) |
1358 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ewolucjonizm | Ewolucjonizm | ewolucjonizm (biologia)
ewolucjonizm w naukach społecznych i historii
ewolucjonizm (myśl polityczna) |
565250 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Prokurator%20Mi%C4%99dzynarodowego%20Trybuna%C5%82u%20Karnego | Prokurator Międzynarodowego Trybunału Karnego | Prokurator Międzynarodowego Trybunału Karnego, właśc. Biuro Prokuratora (ang. Office of the Prosecutor) – jeden z czterech organów Międzynarodowego Trybunału Karnego, pełniący funkcje śledcze i oskarżycielskie.
Na czele Biura Prokuratora stoi główny prokurator (ang. Chief Prosecutor) wybierany przez Zgromadzenie Państw-Stron (ang. Assembly of States Parties). Zgromadzenie Państw-Stron powołuje także dwóch wiceprokuratorów (ang. Deputy Prosecutors) spośród potrójnej liczby kandydatów przedstawianych przez głównego prokuratora. Kadencja głównego prokuratora i jego zastępców trwa dziewięć lat bez możliwości ponownego wyboru.
Biuro Prokuratora jest podzielone na trzy wydziały. Wydział Śledztw (ang. Investigation Division) jest odpowiedzialny za postępowanie przygotowawcze. Wydział Oskarżeń (ang. Prosecution Division) również bierze udział w postępowaniu przygotowawczym, ale jego głównym zadaniem jest wnoszenie i popieranie przed izbami Trybunału oskarżenia. Wydział Orzecznictwa, Wspomagania i Współpracy (ang. Jurisdiction, Complementarity and Cooperation Division, JCCD) analizuje orzecznictwo oraz zapewnia prawidłowe funkcjonowanie całego Biura Prokuratora.
Siedzibą Biura Prokuratora jest w siedziba Trybunału w Hadze (Holandia).
Pierwszym głównym prokuratorem MTK został Argentyńczyk Luis Moreno-Ocampo, zaprzysiężony 16 czerwca 2003, natomiast wiceprokuratorami zostali wybrani Belg Serge Brammertz (Wydział Śledztw) i Gambijka Fatou Bensouda (Wydział Oskarżeń). Wydziałowi Orzecznictwa, Wspomagania i Współpracy przewodniczy Argentynka Silvia Fernández de Gurmendi.
W okresie od lipca 2002 do października 2003 do Biura Prokuratora wpłynęło 499 doniesień z 66 państw o popełnieniu zbrodni podlegających, zdaniem zawiadamiających, pod jurysdykcję Trybunału.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego sporządzony w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r. ()
Międzynarodowy Trybunał Karny
Prokuratura |
190410 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Gorky%20%28seria%29 | Gorky (seria) | Gorky – seria gier komputerowych stworzonych przez polskie studio Metropolis Software. W latach 1999–2004 ukazały się trzy gry z serii Gorky, w 2011 roku zapowiedziana została czwarta.
Gry serii
Gorky 17
Gorky 17 to wydana w 1999 roku gra strategiczno-taktyczna. W USA wydana pod tytułem Odium przez Monolith Productions. W Rosji, w wyniku nieudanej próby stworzenia żołnierza doskonałego, pojawiają się mutanty. Miasto zostaje zbombardowane i całkowicie znika z powierzchni Ziemi w 2008 roku. W niecały rok później w Polsce wykryto niezidentyfikowane jednostki. Zostaje wysłana pierwsza grupa zwiadowcza, jednak dowództwo NATO traci z nią kontakt. W ślad z nimi wyrusza drugi trzyosobowy zespół, którego zadaniem będzie odnalezienie członków pierwszej ekipy i wyjaśnienie całej sprawy związanej z mutantami. Gra zebrała pozytywne oceny zarówno w zagranicznej jak i krajowej prasie, uzyskując średnią ocen 71% według agregatora GameRankings.
Gorky Zero: Fabryka niewolników
Gorky Zero: Fabryka niewolników to wydana w 2003 roku druga gra serii, tym razem z gatunku skradanek. Jest to prequel Gorky 17. Cole Sullivan samotnie zostaje wysłany przez NATO z misją zniszczenia tajnych laboratoriów na Ukrainie, w których Iwan Trafimow zbudował tytułową fabrykę niewolników – miejsce, w którym genetycznie tworzy się bezmózgie i posłuszne zombie.
Gorky 02
Gorky 02 to trzecia część serii wydana pod koniec 2004 roku. Poza granicami Polski gra ukazała się pod tytułem Soldier Elite. Gra ponownie utrzymana jest w konwencji skradanki. Po wydarzeniach w fabryce niewolników Cole Sullivan popada w alkoholizm. Wszystko zmienia się, gdy pewnego dnia odwiedza go dwóch agentów informujących go, że jego stary znajomy – polski genetyk Jacek Parecki – został zlokalizowany w okolicach Morza Barentsa. Poza tym w tajemniczych okolicznościach na Morzu Barentsa tonie łódź podwodna. Sullivan, będąc na kacu, wyrusza, aby ostatecznie rozprawić się ze starym przeciwnikiem.
Gorky 21
W czerwcu 2011 roku TopWare Interactive zapowiedział czwartą część zatytułowaną Gorky 21, którą ma stworzyć studio The Farm 51. Będzie to strategiczna gra turowa z elementami gry fabularnej. W marcu 2014 roku poinformowano, że prace nad grą zostały zawieszone, lecz są szanse na ich wznowienie.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona gry Gorky 17
Serie gier komputerowych
Metropolis Software |
1360 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kenozoik | Kenozoik | Era kenozoiczna, kenozoik – era, która rozpoczęła się ok. 66 mln lat temu (od wymierania kredowego) i wciąż trwa. Era kenozoiczna bywa czasem określana mianem ery ssaków, owadów lub ery roślin kwiatowych, bowiem te grupy przeszły w niej intensywny rozwój ewolucyjny.
Najważniejsze wydarzenia w skali globalnej
Dawniejszy podział ery kenozoicznej
Geologia
Intensywna orogeneza alpejska doprowadziła w paleocenie do wyniesienia Gór Skalistych, a w następnych epokach gór Sierra Nevada i nowego pasma Gór Skalistych. Przez znaczną część eocenu Afryka i Ameryka Południowa były całkowicie odizolowane od lądów półkuli północnej.
Fauna
W erze mezozoicznej doszło do wykształcenia najpierwotniejszych ssaków – jajorodnych stekowców. Już w kredzie istniały ssaki żyworodne – torbacze, a nawet łożyskowce. W kenozoiku ssaki nadal ewoluowały. Na początku paleogenu były to przede wszystkim pozostałości kredowe: wieloguzkowce, torbacze i prymitywne ssaki łożyskowe. Nie było dużych drapieżników. Na półkuli północnej pojawiły się pierwsze naczelne (Plesiadapiforma). Nastąpiła intensywna ewolucja łożyskowców i ich specjalizacja. Pojawiły się pradrapieżne i prakopytne (paleocen). Eocen („świt nowych czasów”) zawdzięcza nazwę pojawieniu się wielu występujących do dziś rzędów ssaków, a także niektórych istniejących nadal rodzin. Do najbardziej wyspecjalizowanych należą: nietoperze, walenie i brzegowce. Wtedy też pojawiły się lemurowate i wyrakowate. Parzystokopytne reprezentowane są m.in. przez maleńkiego „jelenia” Diacodexis, a nieparzystokopytne przez pierwszego konia – Hyracotherium.
Flora
We wczesnym trzeciorzędzie wokół biegunów rozciągały się lasy wielkolistnych drzew zrzucających liście na zimę. Pozostałe obszary globu porastały lasy tropikalne.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
http://www.pgi.gov.pl/images/stories/przeglad/pdf/pg_2005_05_18.pdf – dyskusja na temat statusu czwartorzędu i neogenu |
1361 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Mezozoik | Mezozoik | Era mezozoiczna, mezozoik – era, która rozpoczęła się od wielkiego wymierania pod koniec permu, a skończyła zagładą wielkich gadów, pod koniec kredy (patrz tabelka), znanego jako wymieranie kredowe. Era mezozoiczna trwała o jedną trzecią krócej niż paleozoiczna, bo tylko 186 milionów lat. Dzieli się ją na trzy okresy: trias, jurę i kredę.
Najważniejsze wydarzenia
Geologia
W mezozoiku nastąpił rozpad superkontynentu Pangei, obejmującego wszystkie obszary lądowe Ziemi. Zgodnie z teorią tektoniki płyt, ruchy płyt tektonicznych rozdzieliły powstałą w permie Pangeę na istniejące obecnie kontynenty.
Na pograniczu triasu i jury rozpoczęło się formowanie Atlantyku i Oceanu Indyjskiego. Powstały także najstarsze zachowane do dziś fragmenty skorupy oceanicznej Pacyfiku (starsze dno, zaliczane do oceanu Panthalassa, zostało zsubdukowane do czasów współczesnych). Najstarszym z nich jest południowo-zachodni fragment dna Oceanu Spokojnego, na wschód od archipelagu Wysp Sundajskich. Na miejscu Atlantyku najpierw powstaje wąski basen oceaniczny typu Morza Czerwonego, oddzielający Amerykę od Europy i Afryki. Na miejscu obecnego Oceanu Indyjskiego początkowo nastąpiło odsunięcie Madagaskaru od Afryki, później nastąpiło pęknięcie na wschód od Madagaskaru i rozejście się Afryki, Azji, Australii i Antarktydy – powstanie Oceanu Indyjskiego. Starszy Ocean Tetydy, z którego do dziś zachowały się liczne osady morskie i ofiolity ulega zamknięciu na skutek subdukcji dna, na jego miejscu powstanie olbrzymi system górski: łańcuch alpejsko-himalajski. W triasie i jurze dochodzi do pierwszych, na razie słabych ruchów orogenezy alpejskiej. W kredzie nasila się aktywność tektoniczna – dochodzi do wypiętrzenia Tatr. W Sudetach i na Opolszczyźnie w płytkich morzach, rozdzielonych wyspą osadziły się grube seria piaszczyste i margliste.
Flora
Trias jest okresem panowania roślin nagonasiennych iglastych. Rośliny kwiatowe (początkowo tylko magnoliowate) pojawiły się pod koniec ery mezozoicznej.
Fauna
Mezozoik to era dominacji dinozaurów; już w triasie pojawiły się pierwsze prymitywne ssaki. Cała era charakteryzowała się wzrostem różnorodności gatunkowej gadów lądowych i morskich, której szczyt obserwujemy w jurze i kredzie. Poza znanymi już z wcześniejszego okresu gadami morskimi i lądowymi pojawiły się aktywnie latające gady, a także pierwsze prymitywne ptaki. Ewolucja bezkręgowców jest powolna, poza głowonogami (amonity i belemnity), które w związku z tym służą jako znakomite, pierwszorzędne skamieniałości przewodnie. Podobnie jak u schyłku paleozoiku, również i pod koniec mezozoiku dochodzi do masowego wymierania roślin i zwierząt. Jego przyczynami najprawdopodobniej są: upadek planetoidy w regionie półwyspu Jukatan, który tworzy krater Chicxulub oraz wulkanizm w Indiach, który stworzył trapy Dekanu. Wymieranie kredowe spowodowało zagładę dinozaurów (poza ptakami), pterozaurów i gadów morskich; wymarły także amonity, belemnity i liczne otwornice.
Mezozoik w Polsce
Na obszarze Polski w dolomitach triasowych występują bogate złoża rud cynku i ołowiu, złoża wapieni i margli, wysady solne, a w skałach jurajskich – niewielkie ilości rud żelaza. W morzu kredowym osadziły się piaskowce tworzące obecnie Góry Stołowe oraz margle pokrywające znaczne obszary Opolszczyzny – tzw. kreda opolska.
Kredowe nasilenie aktywności tektonicznej spowodowało znaczne wypiętrzenie Tatr. Śladem geologicznych przeobrażeń w Polsce są surowce skalne: wapienie, margle, kreda i dolomity wydobywane w okolicach Opola, na Wyżynie Lubelskiej i w rejonie świętokrzyskim, a także skały fliszowe Karpat.
Zobacz też
tabela stratygraficzna
Bibliografia |
565252 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Martin%20Buber | Martin Buber | Martin Buber (ur. 8 lutego 1878 w Wiedniu, zm. 13 czerwca 1965 w Jerozolimie) – austriacki filozof i religioznawca pochodzenia żydowskiego, poliglota. Badacz tradycji żydowskiej judaizmu i chasydyzmu.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Martin urodził się w 1878 roku w Wiedniu w Monarchii Austro-Węgierskiej (obecnie terytorium Austrii). Urodził się w ortodoksyjnej rodzinie żydowskiej. Jego hebrajskie imieniem było Mordechaj. Jego rodzice rozwiedli się (w 1881), i Mordechaj spędzał większość swojego dzieciństwa u dziadka Salomona Bubera we Lwowie (obecnie terytorium Ukrainy). Dziadek był głęboko wierzącym żydem, studiującym literaturę rabiniczną i midrasze. W domu mówiono w języku niemieckim, jidysz i po polsku. Buber uczył się w polskim gimnazjum im. Franciszka Józefa. Znał 14 języków. W trakcie nauki interesował się kulturą europejską i filozofią. Czytał pisma filozofów Immanuela Kanta, Sørena Kierkegaarda i Friedricha Nietzsche, a Nietzschego chciał przekładać na język polski. Filozofowie ci wywarli silny wpływ na kształtowanie jego poglądów. Pod ich wpływem podjął decyzję o zerwaniu swoich więzi z religią.
Córką jego siostry była Miriam Braude.
W 1896 roku, po maturze, Martin wyjechał do Wiednia i rozpoczął studia akademickie filozofii, historii sztuki, germanistykę i językoznawstwo. Studiuje również w Lipsku, Zurichu i Berlinie. Na studiach poznał swoją przyszłą żonę, Paulę Winkler. W 1904 roku ukazała się jego praca doktorska „Przyczynki do historii problemu indywiduacji” (niem. Beiträge zur Geschichte des Individuationsproblems), w której omówił filozofię Jakuba Böhmego i Mikołaja z Kuzy.
Działalność publiczna
W 1898 roku osobiście spotkał się z Theodorem Herzlem i po poznaniu jego koncepcji dołączył do ruchu syjonistycznego. Buber nie zgadzał się jednak we wszystkim z Herzlem. Dla Herzla celem syjonizmu było ustanowienie państwa żydowskiego w Ziemi Izraela, ale nie uważał on aby religia była konieczna dla narodu żydowskiego. W jej miejscu widział on kulturę żydowską. Buber dostrzegł potencjał społeczny i duchowy tkwiący w ruchu syjonistycznym. Jednak w przeciwieństwie do Herzla uważał, że nowe państwo będzie potrzebowało religii. Dodawał przy tym, że niezbędnym jest przeprowadzenie reformy judaizmu. W 1902 roku został redaktorem naczelnym tygodnika syjonistycznego Die Welt, jednak rok później ze względu na różnicę zdań z Herzlem wycofał się z tej pracy.
Działalność badawcza
W 1903 roku Buber zaangażował się w badania ruchu chasydzkiego. Z wielkim uznaniem podziwiał zaangażowanie wspólnot chasydzkich w codzienne życie religijne. W przeciwieństwie do zaangażowanych politycznie organizacji syjonistycznych, chasydzi skupiali się na tych wartościach, które Buber zalecał do przyjęcia przez syjonizm. Buber uznał chasydyzm jako źródło kulturowej odnowy dla judaizmu. W 1904 roku wycofał się ze wszystkich swoich prac w organizacjach syjonistycznych, poświęcając się badaniom i pisaniu. W 1906 roku opublikował w języku niemieckim opowieść o rabinie Nachmanie z Bracławia (niem. Die Geschichten des Rabbi Nachman), a w 1908 roku opublikował zbiór opowieści o twórcy chasydyzmu Israel Baal Szem Towie (niem. Die Legende des Baalschem). Jednak jego interpretacja chasydzkiej tradycji spotkała się z ostrą krytyką uczonych, takich jak na przykład rabina Chaima Potoka. Pomimo to, Buber nadal kontynuował swoje badania, publikując liczne opracowania. Wygłaszał również wiele wykładów na temat judaizmu, zyskując sobie sporą liczbę uczniów.
Podczas I wojny światowej przeniósł się z Berlina do Heppenheim (Bergstraße), gdzie przyczynił się do powstania Żydowskiego Komitetu Narodowego. Jego celem było niesienie pomocy dla Żydów z Europy Wschodniej. W tym czasie został redaktorem naczelnym żydowskiego pisma ukazującego się w języku niemieckim Der Jude. Stanowisko to piastował do 1924 roku. W 1923 roku napisał swój najsłynniejszy esej „Ja i Ty” (niem. Ich und Du), w którym przedstawił zasady dialogicznej filozofii. Dwa lata później rozpoczął tłumaczenie hebrajskiej Biblii na język niemiecki. W latach 1926-1928 był redaktorem naczelnym pisma Die Kreatur. W 1930 roku otrzymał stanowisko profesora honorowego na Uniwersytecie we Frankfurcie. Gdy w styczniu 1933 roku naziści doszli do władzy w Republice Weimarskiej, Buber zrezygnował ze stanowiska uniwersyteckiego. Uczynił to jako protest przeciwko objęciu władzy przez Adolfa Hitlera i NSDAP. W dniu 4 października 1933 roku Niemcy zabronili mu wygłaszania wykładów.
W 1938 roku wyjechał z III Rzeszy do Brytyjskiego Mandatu Palestyny. Został profesorem na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Wykładał filozofię społeczną i socjologię kultury. W kolejnych latach kontynuował swoje badania religijne i tłumaczenie tekstów biblijnych. W 1950 roku został kandydatem do nagrody Nobla w dziedzinie literatury. W 1953 roku otrzymał Nagrodę Pokojową Księgarzy Niemieckich. W latach 1960-1962 był pierwszym prezydentem Izraelskiej Akademii Nauk. W 1963 roku otrzymał prestiżową Nagrodę Erazma.
Zmarł 13 czerwca 1965 roku w swoim domu w osiedlu Talpijjot w Jerozolimie. Został pochowany w Jerozolimie.
Dorobek naukowy
Chasydyzm
Był badaczem chasydyzmu (w Polsce popularna jest jego książka Opowieści chasydów) i ten właśnie nurt religijno-filozoficzny ukształtował sposób myślenia Bubera. Chasydzi prowadzili bowiem dialog z Bogiem, obecnym w swoich emanacjach. Każda rzecz, każde działanie łączyło się z chwałą Bożą, a wspólnotę budowano na indywidualizmie poszczególnych jednostek. Stąd antropocentryzm Bubera, jego niechęć do myślenia systemowego oraz irracjonalizm.
Ja i Ty
Szczególne znaczenie Buber przypisywał przykazaniu miłości. Odzwierciedla się to w jego najważniejszym dziele „Ja i Ty” (1923). Filozofia Bubera ma wymiar optymistyczny – przez prostotę, pokorę, radość, zaangażowanie jesteśmy w stanie „zbliżyć” Boga do naszego świata. Buber krytykuje zarówno kolektywizm, jak i skrajny indywidualizm, należy bowiem być zarówno dla siebie, jak i dla drugiego człowieka. Wszelkie prawdziwe życie jest spotkaniem, nasze „ja” jest zawsze zwrócone ku czemuś. Kryzys relacji jest kryzysem człowieka. Człowiek jest osobą - duchem i podmiotem. Wchodzi z rzeczywistością w relację monologową - „ja-ono”, oraz dialogową - „ja-ty” (odnoszącą się do człowieka) oraz „ja-Ty” (odnoszącą się do Boga). Te trzy rodzaje relacji odpowiadają trzem częściom książki. W relacji „ja-ono” brak jest dialogu, ale jest ona nieodzowna dla ludzkiego życia, ważne jest także poznanie naukowej istoty. Nie można jednak sprowadzić do relacji „ja-ono” każdego człowieka, jest ona przede wszystkim relacją z rzeczami. Trzeba wejść z kimś w relację „ja-ty”. Zakłada ona: świadomą osobę, potencjalność człowieka, realizację dobra, uznanie partnera dialogu, świadomość obcowania z drugim człowiekiem – dziełem Stwórcy.
Problem polega na tym, że ludzie zamiast wchodzić w dialog – monologują. Czynią tak, gdyż boją się odsłonić, niekiedy stwarzają pozory dialogu. Buber stoi na stanowisku, iż – generalnie – w dialog „ja-Ty” można wejść z tylko jedną osobą. Kosztuje on bowiem wiele wysiłku i energii.
Punktem odniesienia dla wszystkich relacji „ja-ty”, jest relacja z Bogiem, „ja-Ty”. Do tej rzeczywistości odnosi się Buber w następujących słowach: „w każdym ty, zwracamy się ku Ty wiecznemu”, „Sens ty (...) nie może się wypełnić, aż do momentu odnalezienia nieskończonego Ty.”
Pozostała twórczość
Pisał również na temat relacji chrześcijaństwa do judaizmu. Uważany jest za współtwórcę nurtu filozofii zwanego filozofią dialogu (książka Ja i Ty), w Polsce rozwijanego m.in. przez ks. Józefa Tischnera.
Płodny komentator Biblii oraz tłumacz na niemiecki Biblii hebrajskiej.
Publikacje
Dzieła wspólne
Tłumaczenia na język polski
1983. Opowieści rabina Nachmana, przeł. Edward Zwolski, Paris: Éditions du Dialogue.
1992. Ja i Ty, przeł. Jan Doktór, Warszawa : IW PAX.
1993. Problem człowieka, przeł. i wstępem opatrzył Jan Doktór, Warszawa : Wydaw. Naukowe PWN.
1995. Dwa typy wiary, tłum. Juliusz Zychowicz ; przedm. Adam Żak ; posł. David Flusser, Kraków : Znak.
1998. Mojżesz, przeł. Ryszard Wojnakowski, Warszawa : Cyklady.
1999. Gog i Magog : kronika chasydzka, przeł. i wstępem opatrzył Jan Garewicz, Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN.
2004. Opowieści o aniołach, duchach i demonach, przeł. Ryszard Wojnakowski, Warszawa : „Cyklady”.
2005. Opowieści chasydów, tłum., uwagami i posł. opatrzył Paweł Hertz, wyd. 3 popr., Poznań : W drodze ; Warszawa : Fundacja Zeszytów Literackich.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Austriaccy anarchiści
Współcześni filozofowie żydowscy
Żydowscy anarchiści
Laureaci Nagrody Erazmusa
Ludzie urodzeni w Wiedniu
Urodzeni w 1878
Zmarli w 1965 |
565253 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Buber | Buber | Buber:
Margarete Buber-Neumann (1901–1989)
Martin Buber (1878–1965)
Paula Buber (1877–1958)
Salomon Buber (1827–1906)
(16355) Buber |
565255 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Obl%C4%99%C5%BCenie | Oblężenie | Oblężenie – odcięcie miasta, twierdzy, regionu, części kraju lub innego obiektu posiadającego załogę wojskową, od głównych sił oraz źródeł zaopatrzenia, zarówno w sprzęt i siły wojskowe, jak i żywność i inne potrzebne do życia artykuły. Oblężenie polega na otoczeniu takiego obiektu pierścieniem wojsk i blokadzie prób zarówno opuszczenia go, jak i wsparcia z zewnątrz.
Celem oblężenia jest osłabienie zdolności militarnej do obrony takiego obiektu na skutek wyczerpywania się zapasów przy braku dostaw, a następnie skłonienie broniącej go załogi do poddania się. Jako sposób prowadzenia wojen straciło na znaczeniu po wprowadzeniu do techniki wojskowej lotnictwa, nadal jednak bywa stosowane.
Cyrkumwalacja i kontrwalacja
W regularnym oblężeniu, do XIX w. otaczano czasem obleganą pozycję pełną linią fortyfikacyjną tzw. cyrkumwalacyjną zabezpieczającą atakujących przed wypadem obrońców. Wokół tej linii wznoszono kolejne fortyfikacje, tzw. kontrwalacyjne, zwrócone na zewnątrz, chroniące atakujących przed oddziałami, które chciałyby przyjść obleganym z pomocą.
Zobacz też
zasadzka
zagon
Przypisy
Bibliografia
Józef Urbanowicz [red.]: Mała encyklopedia wojskowa, Wydawnictwo MON, Warszawa 1970
Sztuka wojenna
Fortyfikacje |
565257 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kraj%20po%C5%82udniowomorawski | Kraj południowomorawski | Kraj południowomorawski (), do 30 maja 2001 kraj brneński – region administracyjny w Czechach, odpowiednik polskiego województwa, położony w południowej części Moraw. Od południa graniczy z austriackim regionem Dolna Austria, od południowego wschodu ze słowackimi regionami kraj trenczyński i kraj trnawski, od północnego wschodu z krajem zlińskim i krajem ołomunieckim, od północy z krajem pardubickim, a od zachodu z krajem Wysoczyna. Jego obszar wchodzi w skład okręgu terytorialnego o tej samej nazwie. Stolicą kraju jest Brno.
Podział administracyjny
Do 2003 roku region podzielony był na powiaty:
Blansko
Brno (miasto)
Brno (powiat)
Brzecław
Hodonín
Vyškov.
Z początkiem 2003 roku urzędy powiatowe uległy likwidacji, choć sam podział administracyjny pozostał. Ich rolę przejęły urzędy gminne o rozszerzonych uprawnieniach. Poza wymienionymi dawnymi miastami powiatowymi mieszczą się one w miastach: Boskovice, Bučovice, Hustopeče, Ivančice, Kuřim, Kyjov, Mikulov, Moravský Krumlov, Pohořelice, Rosice, Slavkov u Brna, Šlapanice, Tišnov, Veselí nad Moravou, Židlochovice.
Atrakcje turystyczne
Brno
Rejon lednicko-valticki
Mikulov
Kras Morawski
Park Narodowy „Podyje”
Zamek Pernštejn
Znojmo
Przypisy |
565258 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Serge%20Brammertz | Serge Brammertz | Serge Brammertz (ur. 17 lutego 1962 w Eupen) – belgijski prokurator, wiceprokurator Międzynarodowego Trybunału Karnego oraz Główny Prokurator Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii.
Wcześniej m.in. zastępca prokuratora generalnego przy Sądzie Apelacyjnym w Liège, magistrat national (1997-2000) i prokurator federalny Królestwa Belgii. Był ekspertem Rady Europy jako m.in. specjalista w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej.
Od 1997 do 2002 także asystent naukowy, a następnie profesor prawa na Uniwersytecie w Liège.
9 września 2003 został wybrany przez Zgromadzenie Państw-Stron Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego na wiceprokuratora MTK, szefa Wydziału Śledztw Biura Prokuratora (ang. Investigation Division), zdobywając 65 na 87 głosów. Zaprzysiężony 3 listopada 2003.
11 stycznia 2006 sekretarz generalny ONZ Kofi Annan mianował go przewodniczącym Międzynarodowej Niezależnej Komisji Śledczej ONZ (ang. United Nations' Independent Investigation Commission, UNIIC) ds. zabójstwa byłego libańskiego premiera Rafiq Hariri'ego. Tym samym zastąpił Niemca Detleva Mehlisa, który ustąpił w grudniu 2005 z powodu przedłużania się prac komisji.
Autor prac z zakresu globalnego terroryzmu, zorganizowanej przestępczości i korupcji oraz artykułów w belgijskich i międzynarodowych czasopismach naukowych.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Belgijscy prawnicy
Prokuratorzy Międzynarodowego Trybunału Karnego
Ludzie urodzeni w Eupen
Urodzeni w 1962 |
565263 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej%20Duboniewicz | Andrzej Duboniewicz | Andrzej Duboniewicz (ur. 1948 w Szczecinku) – polski pisarz.
Od połowy lat 70. pracował w Kopalni Borynia w Jastrzębiu-Zdroju.
W czasie Górniczych Dni Kultury Jastrzębia-Zdroju w 1978 zadebiutował literacko reportażem o mieście, który jednak nie został opublikowany. Za swój debiut literacki i prasowy uważa rok 1983, gdy na łamach gazety dwutygodniowej Twórczość Robotników w Warszawie ukazała się jego humoreska Żona jak anioł.
Książki
Dębowy krzyż -tom prozy(1995)
Przerwany sen -mini-powieść(1996)
Węgielkowe baje-zbiór opowiadań dla dzieci (1998)
Niewolnik ciemności-tomik wierszy (1999)
Pod kamiennym niebem-tomik wierszy (1999)
Ludzie związani z Jastrzębiem-Zdrojem
Polscy pisarze współcześni
Urodzeni w 1948
Ludzie urodzeni w Szczecinku |
565268 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Otm%C4%99t | Otmęt | Otmęt (do 1946 Odmęt; niem. Ottmuth, czes. Otmút) – dzielnica Krapkowic, do 1961 wieś, w latach 1945–1954 siedziba gminy Otmęt.
Do historii miejscowości weszło uruchomienie w 1931 zakładów Baťa.
Opis
W Otmęcie swoje siedziby mają m.in. krapkowicki Urząd Miasta, Starostwo Powiatowe oraz Straż Pożarna. Znajdują się tu również dwa kościoły: zabytkowy pw. Wniebowzięcia NMP oraz współczesny pw. Ducha Świętego.
Nazwa
Nazwa miejscowości pochodzi od polskiego słowa odmęt oznaczającego głęboką, wzburzoną wodę. Polską nazwę Otmęt oraz niemiecką Ottmuth wymienia w 1896 śląski pisarz Konstanty Damrot w książce o nazewnictwie miejscowym na Śląsku. Damrot w swojej książce wymienia również starsze nazwy z łacińskich dokumentów z 1425 – Othmuch i z 1450 – Othmenth.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego (1880–1902) podaje polską nazwę Odmęt (i niemiecką Ottmuth).
Historia
W II połowie XIII wieku Poltek z Szybowic, ówczesny właściciel Otmętu, przekazał miejscowość klasztorowi cystersów w Jemielnicy. Po śmierci Poltka ok. 1299, jego synowie Jaksa i Teodoryk odzyskali dobra.
W 1910 roku 990 mieszkańców mówiło w języku polskim, natomiast 154 osoby posługiwały się językiem niemieckim. W wyborach komunalnych w listopadzie 1919 roku 53 głosy oddano na kandydatów z list polskich, którzy zdobyli łącznie 2 z 9 mandatów. Podczas plebiscytu w 1921 roku uprawnionych do głosowania było 777 mieszkańców (w tym 157 emigrantów). Za Polską głosowały 93 osoby, za Niemcami 655 osób. W Otmęcie toczyły się walki w ramach III powstania śląskiego. 15 maja miejscowość została zajęta przez polskie wojsko, które jednak 2 dni później rozkazem dowództwa zostało zmuszone do wycofania. Otmęt stanowił zaplecze pod rozpoczynający się 21 maja atak w kierunku Góry św. Anny. Na początku czerwca do miejscowości wkroczyły wojska alianckie, które stworzyły strefę buforową między walczącymi stronami.
Zabytki
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są:
kościół par. pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zbudowany prawdopodobnie przez zakon templariuszy, najstarsza wzmianka o nim pochodzi z 1223 r. – z początków XIII wieku, przebudowany w kolejnych wiekach: XIV w., XVIII w., i znacznie rozbudowany w latach 1912–1914
pozostałości – ruiny zamku rycerskiego nad Odrą, zbudowanego prawdopodobnie w XIV wieku, XVI/XVII w., gruntownie przebudowanego w XVIII wieku, w ruinie od połowy XIX wieku, wedle legendy zbudowany przez templariuszy; wieża zamku w 1723 r. przyłączona została do kościoła i zachowała się do dnia dzisiejszego.
park, z XIX w.
inne zabytki:
mury kościelne, XVI-wieczne, ze strzelnicami i śladami pomostów.
Znani otmętowianie
Marian Czura, polsko-niemiecki malarz i reżyser
Karol Koziołek, polski ksiądz i działacz narodowy na Śląsku Opolskim
Malwina Ratajczak, Miss Polonia 2005
Galeria
Zobacz też
Śląskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Otmęt”
Przypisy
Linki zewnętrzne
Krapkowice
Dzielnice i osiedla miast województwa opolskiego |
565276 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBowta | Żowta | Żowta (, także Żowti Wody, hist. ) – rzeka na Ukrainie o długości 58 km, dopływ Ingulca.
Linki zewnętrzne
Rzeki na Ukrainie
Dorzecze Ingulca |
565281 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BB%C3%B3%C5%82te%20Wody | Żółte Wody | Żółte Wody (ukr. Жовтi Води, Żowti Wody, do 1957 roku Żółta Rzeka) – miasto na Ukrainie, w obwodzie dniepropetrowskim, nad rzeką Żowtą.
Liczba mieszkańców: 48 tysięcy, powierzchnia: 33,25 km².
Historia
Nazwa miasta pochodzi od nazwy rzeki (Żowta), nad którą jest położone. Jedno z uroczysk w dolinie rzeki zostało kiedyś nazwane Żółtymi Wodami. W 1648 roku Stefan Potocki przegrał tu bitwę z powstańcami Bohdana Chmielnickiego.
W XVII wieku powstał tu chutor Kozaków, a potem wieś Żółte.
W 1895 roku rozpoczęto wydobycie rud żelaza, a potem, od 1950 roku – uranu.
W 1957 roku miejscowość otrzymała prawa miejskie.
Gospodarka
W 1951 roku uruchomiono w Żółtych Wodach „Wostoczno Gorno-Obogatitielnyj Kombinat”, zakłady te dały początek miastu. Kombinat ten jest największym w Europie producentem wzbogaconego uranu, oraz największym na Ukrainie producentem kwasu siarkowego. W Żółtych Wodach wydobywane są także rudy rzadkiego metalu – skandu.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Miasta w obwodzie dniepropetrowskim
Radziecki program nuklearny |
565284 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Standard%20Widget%20Toolkit | Standard Widget Toolkit | SWT (Standard Widget Toolkit) – biblioteka graficzna dla środowiska Java, stanowiąca alternatywę dla standardowych bibliotek Javy: AWT i Swing. Biblioteka ta jest rozwijana na zasadach open source przez Fundację Eclipse. Ideą projektu jest, aby wygląd komponentów graficznych i ich zachowanie (standardowe skróty klawiaturowe, reakcje na działania myszy) było w pełni zgodne z komponentami typowymi dla danego systemu, a ich prędkość nie odbiegała od natywnego interfejsu.
SWT jest wykorzystywana jako podstawowa biblioteka graficzna środowiska Eclipse.
Zalety i wady
W praktyce SWT to kod Java który za pomocą JNI otacza komponenty zdefiniowane na danej platformie i dostarcza interfejs wspólny dla różnych platform.
Rozwiązanie to ma zalety:
Komponenty są zwykle bardziej wydajne w użyciu w porównaniu do rozwiązań konkurencyjnych (w zależności od zastosowań i systemu)
Po stworzeniu biblioteki SWT dla danej platformy, zwykle nie ma problemów ze zgodnością z nowymi wersjami systemu operacyjnego (np. SWT dla Win32 działa na Windows Vista, a Swing musi mieć od nowa napisany „Look and Feel”)
SWT istnieje dla każdej znaczącej platformy i ma mniejsze wymagania niż Swing (zwłaszcza pamięciowe)
SWT jest prostsze w użyciu niż Swing (dyskusyjne: np. nie wymaga stosowania MVC, ale trudno tworzyć własne skomplikowane komponenty w porównaniu do Swing)
Aplikację korzystającą z SWT można skompilować do kodu natywnego (ułatwia to rozprowadzenie oprogramowania, ponieważ program ma mniejsze wymagania (bo nie uruchamia się JVM, jest w pełni natywny) i nie potrzebuje JRE, ale przeczy to idei Javy)
Posiada kilka zaawansowanych komponentów więcej niż Swing (Tree z możliwością dodawania kolumn, Expand Bar, komponenty C****, czyli zaimplementowane w SWT wersje standardowych komponentów)
Rozwiązanie ma również wady:
Trzeba samemu zatroszczyć się o zwalnianie zasobów (metoda dispose())
Rozwiązanie w większych projektach może prowadzić do bałaganu, ponieważ SWT nie wymaga korzystania z MVC, po większości obiektów SWT nie można (nie powinno się) dziedziczyć więc trudno je rozbudować (dyskusyjne: JFace daje możliwość jeszcze prostszego tworzenia okien, tabel etc. będąc wyższą warstwą abstrakcji, jednocześnie nie ograniczając dostępu do SWT)
Potrzeba do programu w Javie dla każdej platformy dostarczyć natywną bibliotekę SWT i ewentualne jej zależności (np. libCairo pod Linuksem)
Trzeba od nowa portować (przepisywać) wszystkie komponenty dla każdej nowej platformy (Swing jest rysowany, więc potrzeba tylko funkcji rysowania i nowej implementacji L&F, z drugiej strony wydaje się, że SWT szybciej powstaje na nowe platformy niż Swing się do nich adaptuje)
SWT jest mocno uzależnione od platformy
Trudno rozbudować komponent SWT lub stworzyć własny
SWT długo nie miało odpowiednika Rendererów i wciąż trudno tworzyć tabelki czy listy z zawartością graficzną
Zobacz też
AWT
Swing
JFace
Linki zewnętrzne
Strona projektu
Przypisy
Java |
565286 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Abstract%20Window%20Toolkit | Abstract Window Toolkit | AWT (The Abstract Window Toolkit) – jedna ze standardowych bibliotek graficznych środowiska Java. Jest zależna od stosowanego systemu operacyjnego.
Obecnie obok innych bibliotek graficznych: Swing oraz Java2D jest częścią frameworka Java Foundation Classes (JFC).
Zobacz też
Standard Widget Toolkit
Java |
565287 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Novi%20Vinodolski | Novi Vinodolski | Novi Vinodolski – miasto w Chorwacji, w żupanii primorsko-gorskiej, siedziba miasta Novi Vinodolski. Kurort turystyczny położony nad Morzem Adriatyckim, 45 km od Rijeki. W 2011 roku liczyło 4005 mieszkańców.
W mieście znajduje się 36-metrowa wieża kościoła św. Filipa i św. Jakova (św. Jakuba), zamek Frankopanów, mury rzymskiej fortecy „Lopsica”, biblioteka z 1845 roku, katedra, dom braci Mažuranić, muzeum i galeria, w której można znaleźć najstarsze elementy folkloru Novi Vinodolski.
W ostatnich kilkunastu latach w mieście rozwija się przemysł turystyczny. Jest tu przystań jachtowa, nadmorska promenada, kilka żwirowych plaż oraz zatok, odkryte baseny. W kurorcie powstały także nowe hotele i kempingi.
W przeszłości Novi Vinodolski był politycznym i kulturalnym ośrodkiem Księstwa Vinodola („Vinodol” – „Vallis vinearia”). W mieście znajdował się także dom Ivana Mažuranicia.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Strona miasta (w językach: angielskim, niemieckim i chorwackim)
Oficjalna strona miasta
Miasta w żupanii primorsko-gorskiej |
1364 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Eugeniusz%20Kwiatkowski | Eugeniusz Kwiatkowski | Eugeniusz Felicjan Kwiatkowski (ur. 30 grudnia 1888 w Krakowie, zm. 22 sierpnia 1974 tamże) – polski chemik, wicepremier, minister przemysłu i handlu (1926–1930), minister skarbu (1935–1939) II Rzeczypospolitej.
Kierował opracowaniem 4-letniego planu inwestycyjnego przewidującego rozbudowę infrastruktury, zwiększenie potencjału obronnego kraju, przygotowanie fundamentów dla przyszłej rozbudowy przemysłu, łącznie z aktywizacją Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Zainicjował budowę portu i miasta w Gdyni. Znacznie przyczynił się do powstania Stalowej Woli.
Wniósł znaczący wkład w rozwój polskiego przemysłu chemicznego: zakładów azotowych w Chorzowie i Tarnowie. Jak napisał Jan Nowak-Jeziorański, przyjaciel rodziny:
Przeszedł Kwiatkowski do historii jako twórca Gdyni, ale określenie to znacznie zawęża jego rolę. Polegała ona na ocaleniu i umocnieniu niezależności gospodarczej, bez której Polska nie mogła się ostać jako niepodległe Państwo.
Dzieciństwo i młodość
Syn Jana (1841–1902) i Wincentyny z Maszczyńskich (1864–1951). Ojciec – prawnik – był urzędnikiem kolei krakowskiej. Po odziedziczeniu majątku po bracie przeniósł się z rodziną do miejscowości Czernichowce pod Zbarażem, w której Eugeniusz spędził dzieciństwo wraz z rodzeństwem: Romanem (1885–1948), Janiną (1892–1994) i Zofią (1900–2000). W 1898 rozpoczął naukę w Gimnazjum Franciszka Józefa we Lwowie – nauka w tym czasie nie szła mu najlepiej. Od 1902 roku uczęszczał do Gimnazjum OO. Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem. W 1907 otrzymał świadectwo dojrzałości. Po maturze, w latach 1907–1910, studiował na Wydziale Chemii Technicznej Politechniki Lwowskiej, gdzie nauka szła mu bardzo dobrze. Jednak w 1910 Eugeniusz na prośbę matki, która bała się aktywności politycznej i niepodległościowej syna, wyjechał na dalsze studia na uniwersytet do Monachium (1910–1912). W 1913 roku powrócił do Lwowa, w którym odbył praktykę w Gazowni Miejskiej. We wrześniu 1913 poślubił Leokadię z Glazerów (1890–1977), bratanicę bp Jakuba Glazera, z którą miał czworo dzieci: syna zmarłego w niemowlęcym wieku, Jana (1914–1939), Annę (1918–2007) i Ewę (1925–2018). W okresie studiów we Lwowie związał się z młodzieżowymi organizacjami niepodległościowymi „Zet” i „Zarzewie”, a następnie był członkiem Polskich Drużyn Strzeleckich.
W czasie I wojny światowej walczył w Legionie Wschodnim, następnie w Legionach Polskich oraz zajmował się pracą konspiracyjną w Polskiej Organizacji Wojskowej. W okresie wojny polsko-bolszewickiej pracował w sekcji chemicznej Głównego Urzędu Zaopatrzenia Armii przy Ministerstwie Spraw Wojskowych. W 1921 wystąpił z wojska w stopniu porucznika.
Kwiatkowski: menadżer i polityk
Jeszcze w trakcie I wojny światowej pełnił funkcję zastępcy dyrektora Gazowni Lubelskiej. Następnie, jako docent, wykładał chemię węgla kamiennego i gazu na Politechnice Warszawskiej. Jako inżynier chemik, podjął w 1921 pracę na stanowisku dyrektora technicznego w Państwowej Fabryce Związków Azotowych w (Starym) Chorzowie, której dyrektorem naczelnym był wówczas Ignacy Mościcki. W ciągu czterech lat doprowadził do rozkwitu fabryki, uprzednio pozbawionej przez Niemców dokumentacji i personelu technicznego. W latach 1924–1926 był prezesem Polskiego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Województwa Śląskiego, którego członkostwo honorowe otrzymał w roku 1928.
Po przewrocie majowym (1926) prezydent RP Ignacy Mościcki zarekomendował go na stanowisko ministra przemysłu i handlu w drugim rządzie Kazimierza Bartla, które to stanowisko piastował w latach 1926–1930.
Po 1930, kiedy nowy premier Walery Sławek nie zaproponował mu miejsca w rządzie, aż do 1935 roku pozostawał na marginesie życia politycznego. W 1931 roku zrezygnował z mandatu poselskiego w Sejmie Śląskim (który objął rok wcześniej z ramienia BBWR). W latach 1931–1935 był dyrektorem Państwowych Fabryk Związków Azotowych w Chorzowie i Mościcach.
Od października 1935 do 30 września 1939 pełnił funkcję wicepremiera i ministra skarbu w rządach: Mariana Zyndram-Kościałkowskiego i Felicjana Sławoja Składkowskiego. Jego politycznym protektorem był prezydent Mościcki.
Włączył się w działalność Obozu Zjednoczenia Narodowego. Stał się szeroko znany jako autor koncepcji rozwoju handlu morskiego i budowniczy portu w Gdyni.
Skalę problemów gospodarczych, z którymi miał się borykać, przedstawił w wystąpieniu sejmowym z 1935 roku, podczas którego stwierdzał: „Nasza struktura gospodarcza jest wyjątkowo niekorzystna (...). Wieś polska w XX w. powróciła prawie do gospodarki naturalnej. Szereg potrzeb wsi zaspakaja się w sposób anormalny i niezwykle prymitywny, zapałki dzieli się na części, wraca się do łuczywa, a transport pieszy i kołowy nawet na znaczne odległości przyszedł ponownie – po przerwie od końca XIX w. – do znaczenia”.
Od 1937 roku patronował Centralnemu Okręgowi Przemysłowemu, koncepcji autorstwa braci Kosieradzkich (Władysław Kosieradzki i Paweł Kosieradzki).
Opowiadał się za szybkim uprzemysłowieniem kraju i reformą rolną (zwolennik interwencjonizmu państwowego w dziedzinie cen płodów rolnych, oddłużania rolnictwa i inwestycji publicznych). Doceniał sukcesy radzieckiego planowania gospodarczego, jednocześnie podkreślając skalę prześladowań obywateli radzieckich. Był zwolennikiem równouprawnienia mniejszości narodowych w Polsce. W kręgach sanacyjnych był zwolennikiem dialogu z opozycją. Uważał, że bez porozumienia z silną w kraju opozycją nie można prowadzić aktywnej polityki gospodarczej. Pod pseudonimem umieszczał artykuły w opozycyjnym „Kurierze Warszawskim”. Działaczy opozycji zaprosił do udziału w tworzonym przez niego Obywatelskim Komitecie Pożyczki Obrony Narodowej. Udało mu się organizować spotkania przedstawicieli opozycji z prezydentem Mościckim. Jego starania o porozumienie i amnestię dla skazanych w procesie brzeskim nie przyniosły jednak rezultatów. Politycznie związany z tzw. „Zamkiem”, czyli obozem prezydenta Mościckiego pozostawał w konflikcie zarówno z Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych Rydzem-Śmigłym (na tle niechęci do dewaluacji złotego) i z ministrem spraw zagranicznych Beckiem (na tle stosunku do polityki wobec III Rzeszy, której Kwiatkowski był stanowczym krytykiem).
W obliczu klęski wrześniowej wraz z rządem opuścił Polskę 17 września 1939. W latach 1939–1945 internowany w Rumunii. Premier Władysław Sikorski odrzucił jego prośbę o przyjęcie w skład armii polskiej we Francji, motywując to jego osobistą odpowiedzialnością za klęskę 1939 roku jako członka władz przedwrześniowych.
8 lipca 1945 powrócił do kraju i w latach 1945–1948 był Delegatem Rządu dla Spraw Wybrzeża (jego zastępcą był Kazimierz Strzegocki). Krytykowany przez emigrację polityczną i opozycję w kraju. Zaangażował się w odbudowę gospodarki morskiej. W swoim przemówieniu z 1945 roku stwierdził: „Tu nad bałtyckim wybrzeżem ofiarowuje nam historia szanse, jakich nie mieliśmy od prawie pięciu wieków. Musimy więc skupić wszystkie siły i wszystkie uzdolnienia tkwiące w naszym narodzie, by te możliwości wyzyskać w całej pełni”. Utrzymywał poprawne stosunki z głównymi ówczesnymi politycznymi decydentami Bolesławem Bierutem i Władysławem Gomułką. Z sił politycznych popierał PPS, choć pozostał bezpartyjny. W latach 1947–1952 był posłem na Sejm Ustawodawczy. Krytykował m.in. zniesienie święta Konstytucji 3 Maja oraz późniejsze odebranie immunitetu poselskiego aresztowanemu Gomułce. Jednak na 98 posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego – w trakcie którego odebrano Gomułce immunitet poselski – głosu nie zabierał.
W czasie pobytu na Wybrzeżu mieszkał w Sopocie, gdzie włączył się czynnie w działalność ZHP. Został przewodniczącym Zarządu Okręgu ZHP.
W 1948 roku został odsunięty od działalności publicznej i przeniesiony na przymusową emeryturę z administracyjnym zakazem pobytu na Wybrzeżu i w Warszawie. Zamieszkał w Krakowie. Po 1956 roku wrócił do aktywności i zajął się głównie pracą naukową z dziedziny chemii, ekonomii i historii. Zmarł 22 sierpnia 1974. Został pochowany na krakowskim Cmentarzu Rakowickim (kwatera XIV B-płn-5) obok swojego syna (zginął w 1939 roku postrzelony przez pomyłkę przez współtowarzyszy z wojska). Na miejsce spoczynku odprowadził Eugeniusza Kwiatkowskiego ówczesny arcybiskup krakowski Karol Wojtyła.
Twórca gospodarki morskiej
Eugeniusz Kwiatkowski w Gdyni jest traktowany jako jedna z bardziej zasłużonych postaci dla rozwoju miasta. Dzięki niemu budowa gdyńskiego portu, która początkowo prowadzona była dość ospale, w 1926 roku ruszyła w błyskawicznym tempie, a Gdynia stała się dla międzywojennej Polski „oknem na świat”. Poza budową portu przyczynił się do powstania polskiej floty handlowej, uwalniając Polskę od opłacania obcych armatorów. Jednocześnie z jego inicjatywy powstała Dalekomorska Flota Rybacka.
Wybrane prace naukowe
Jest autorem szeregu prac ekonomicznych:
„Zagadnienie przemysłu chemicznego na tle wielkiej wojny” (1923),
„Postęp gospodarczy Polski” (1928),
„Polska gospodarcza w roku 1928” (1928),
„Powrót Polski nad Bałtyk” (1930),
„Dysproporcje. Rzecz o Polsce przeszłej i obecnej” (1932).
W 2009 wydano „Archiwum Morskie Eugeniusza Kwiatkowskiego” (Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni, współpraca prof. Marian Marek Drozdowski).
Ordery i odznaczenia
Order Orła Białego (pośmiertnie, 11 listopada 1996)
Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1931)
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1972)
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (19 lipca 1946)
Medal Niepodległości (20 grudnia 1932)
Odznaka honorowa „Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego” (pośmiertnie)
Wielki Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja)
Krzyż Wielki Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia)
Krzyż Wielki Orderu Korony Rumunii (Rumunia)
Krzyż Wielki Orderu św. Sawy (Jugosławia)
Krzyż Wielki Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa)
Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja)
Krzyż Wielki Orderu Świętego Olafa (Norwegia)
Krzyż Wielki Orderu Lwa Białego (Czechosłowacja)
Krzyż Wielki Orderu Danebroga (Dania)
Krzyż Wielki Orderu Feniksa (Grecja)
Krzyż Wielki Orderu Korony (Belgia)
Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Węgry)
Wyróżnienia
Honorowe obywatelstwa
Eugeniusz Kwiatkowski otrzymał tytuły honorowego obywatelstwa Gdyni (1928), honorowego obywatelstwa Łukowa (23 czerwca 1938) honorowego obywatelstwa Przeworska (21 grudnia 1938), Lubaczowa (1939), Jarosławia, Gminy Frysztak, Gminy Szczawne, Rymanowa (14 stycznia 1939), honorowego obywatelstwa Sanoka (styczeń 1939), Jasła (31 stycznia 1939), gminy Bircza (pocz. 1939), gminy powiatu brzozowskiego (pocz. 1939), honorowego obywatelstwa Szczecina (1946).
Inne
W lipcu 1939 zgłosił akces do Towarzystwa Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych i został wtedy członkiem dożywotnim tej organizacji.
19 sierpnia 1974 Uniwersytet Gdański przyznał Eugeniuszowi Kwiatkowskiemu tytuł doktora honoris causa za wkład w rozwój polskiej gospodarki morskiej oraz ogólnej teorii ekonomii.
Upamiętnienie
Filmy biograficzne
Eugeniusz Kwiatkowski. Mąż stanu, reżyseria: Mirosław Bork (2018)
U narodzin nowoczesności, realizacja: Sergiusz Sprudin (1984)
Kalendarium Historyczne. Wielcy, znani i nieznani – Eugeniusz Kwiatkowski, reżyseria: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka (1978)
Inne formy
Jego imię noszą:
Trasa im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni
Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu w Gdyni im. Eugeniusza Kwiatkowskiego
liczne polskie ulice, szkoły i organizacje oraz nagrody i odznaczenia.
W Polsce Ludowej jego imieniem nazwano statek handlowy. Ponadto w szeregu polskich miast znajdują się jego pomniki i tablice pamiątkowe.
Uchwałą z 24 stycznia 2002 Sejm RP zdecydował o ustanowieniu roku 2002 Rokiem Eugeniusza Kwiatkowskiego.
Zobacz też
odznaczenia przyznawane przez Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
Promocje Krajowej Szkoły Administracji Publicznej
Składy rządów polskich
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Eugeniusz Kwiatkowski, Program inwestycyjny
Fundacja im. E. Kwiatkowskiego
Stowarzyszenie im. E. Kwiatkowskiego
Eugeniusz Kwiatkowski, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-04-12].
Absolwenci Politechniki Lwowskiej
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Budowniczowie Gdyni
Członkowie Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”
Członkowie Polskich Drużyn Strzeleckich
Członkowie Polskiego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Województwa Śląskiego
Członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej
Członkowie władz II Rzeczypospolitej internowani w Rumunii w czasie II wojny światowej
Członkowie Związku Młodzieży Polskiej „Zet”
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego
Działacze gospodarczy II Rzeczypospolitej
Honorowi obywatele Baranowa Sandomierskiego
Honorowi obywatele Gdyni
Honorowi obywatele gminy Bircza
Honorowi obywatele gminy Dynów
Honorowi obywatele Jarosławia (Polska)
Honorowi obywatele Jasła
Honorowi obywatele Łukowa
Honorowi obywatele Przeworska
Honorowi obywatele Rymanowa
Honorowi obywatele Sanoka
Honorowi obywatele Szczecina
Ludzie urodzeni w Krakowie
Ludzie związani z Chyrowem
Ludzie związani z energetyką
Ludzie związani z Radomiem
Ludzie związani z Sopotem
Ministrowie przemysłu i handlu II Rzeczypospolitej
Ministrowie skarbu II Rzeczypospolitej
Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
Odznaczeni Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
Odznaczeni odznaką honorową „Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego”
Odznaczeni Orderem Orła Białego (III Rzeczpospolita)
Odznaczeni Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
Odznaczeni Medalem Niepodległości
Pochowani na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie
Polacy – Wielcy Oficerowie Legii Honorowej
Polacy odznaczeni Orderem Danebroga
Polacy odznaczeni Orderem Feniksa
Polacy odznaczeni Orderem Gwiazdy Polarnej (Szwecja)
Polacy odznaczeni Orderem Gwiazdy Rumunii
Polacy odznaczeni Orderem Korony (Belgia)
Polacy odznaczeni Orderem Korony Rumunii
Polacy odznaczeni Orderem Lwa Białego
Polacy odznaczeni Orderem św. Sawy
Polacy odznaczeni Orderem Świętego Olafa
Polacy odznaczeni Orderem Trzech Gwiazd
Polacy odznaczeni Orderem Zasługi (Węgry)
Politycy Obozu Zjednoczenia Narodowego
Politycy sanacji
Polscy chemicy
Polscy ekonomiści
Polscy inżynierowie
Posłowie na Sejm Ustawodawczy (1947–1952)
Posłowie z okręgu Lwów (II RP)
Publicyści Przeglądu Powszechnego
Urodzeni w 1888
Wicepremierzy II Rzeczypospolitej
Wykładowcy Politechniki Warszawskiej
Zmarli w 1974
Żołnierze Legionów Polskich 1914–1918
Żołnierze Legionu Wschodniego |
565289 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Pamfilia | Pamfilia | Pamfilia, Pamfylia, Pamphylia gr. Pamphylía (Παμφυλία), dawniej Mopsopia – w starożytności była krainą w południowej Azji Mniejszej, pomiędzy Licją i Cylicją, rozciągająca się od Morza Śródziemnego do gór Taurus (obecnie Antalya w Turcji). Granicząca od północy z Pizydią.
Była kolonizowana przez Greków od końca II tysiąclecia p.n.e. Podbijana była kolejno przez: Lidię (I połowa VI w. p.n.e), Persję (od 546 p.n.e.), Aleksandra Macedońskiego (od 334 p.n.e.), Seleucydów, Pergamon (częściowo), Rzym (w końcu II w. p.n.e. stała się rzymską prowincją wraz z Cylicją, a od 74 odrębną prowincją).
Najbardziej znaczącymi miastami krainy były: Perge, Side, Sillyon i Aspendos.
!
Krainy historyczne Azji Mniejszej |
565292 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kult%20matriarchalny | Kult matriarchalny | Kult matriarchalny - kult religijny w którym obiektem czci jest sakralność kobieca, uosabiana w postaci bogini - matki, Wielkiej bogini czy też bogini niebios. Występuje w niemal wszystkich religiach naturalnych, współcześnie silnie akcentowany w ruchu Wicca. Według opinii części religioznawców, kult maryjny również należy do kultów matriarchalnych, jednakże opinia ta jest kontrowersyjna.
Kult religijny |
565293 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Wilhelm%20Jakob%20Van%20Bebber | Wilhelm Jakob Van Bebber | Wilhelm Jakob Van Bebber (ur. 1841, zm. 1909) – niemiecki meteorolog.
Jest autorem jednego z pierwszych opracowań dotyczących przebiegu torów niżów nad Europą. Mapy przedstawiające szlaki cyklonów pozazwrotnikowych, wykreślone przez niego pod koniec XIX w., do dziś przedstawia się w literaturze klimatologicznej.
Zobacz też
Vilhelm Bjerknes opracował teorię falową powstawania niżów barycznych
szlak niżów Vb według W. Van Bebbera
Niemieccy meteorolodzy
Urodzeni w 1841
Zmarli w 1909 |
565294 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Iris | Iris |
Astronomia
Iris – planetoida o numerze katalogowym 7
IRIS – skrótowiec z ang. Interface Region Imaging Spectrograph (amerykański satelita do obserwacji Słońca)
Biologia
Anatomia
iris – łacińska nazwa tęczówki
Medycyna
Taksonomia
Iris – łacińska nazwa rodzajowa owadów z rzędu modliszek
Iris – łacińska nazwa rodzajowa kosaćca
iris – łacińska nazwa gatunkowa, np. Apatura iris, Litoria iris
Kultura i rozrywka
Iris – film Richarda Eyre’a o życiu Iris Murdoch
Iris – fikcyjny potwór z serii filmów o Gamerze
Iris – piosenka Goo Goo Dolls z filmu Miasto aniołów
Iris – amerykański zespół muzyczny
Iris – japoński zespół muzyczny
Iris – rumuński zespół muzyczny
Mitologia grecka
Iris (Iryda, Irys, Taumantyda) – w mitologii greckiej bogini i uosobienie tęczy, posłanka bogów
Nazwy okrętów
„Iris” (USS „Iris”) – nazwa okrętów US Navy
„Iris” – nazwa francuskich okrętów
Osoby o imieniu Iris
Iris Kyle – amerykańska kulturystka
Iris Murdoch – angielska pisarka pochodzenia irlandzkiego
Iris Schwabl – austriacka biathlonistka
Íris Pereira de Souza – piłkarz brazylijski
Inne
IRIS – skrótowiec z ang. International Railway Industry Standard (standard zarządzania w przemyśle kolejowym)
Zobacz też
IRIS-T – pocisk rakietowy
Iryda
Irys
Przypisy |
565295 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Casino | Casino | Kasyno – miejsce legalnego uprawiania hazardu, zazwyczaj luksusowe
Groupe Casino – francuska korporacja specjalizująca się w handlu detalicznym w wielu krajach świata
Rueda de Casino – sposób tańczenia salsy
Casino – album Ala Di Meoli.
Casino – miasto w Australii
Zobacz też
Cassino |
565298 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Zam%C3%B3wienia%20publiczne | Zamówienia publiczne | Zamówienia publiczne – element finansów publicznych obejmujący szczegółowe rozwiązania dotyczące procedur wydatkowania środków publicznych (sposobów wyłonienia wykonawców oraz zasad zawierania umów). Ogólnie procedury te dzielą się na otwarte i zamknięte. Otwarte to procedury, w których uczestniczyć może każdy potencjalny wykonawca i są przy tym ogłaszane dla wszystkich. W zamówieniach powyżej progów Unijnych (większych wartości) są to np. przetargu.
Zamówienie publiczne
Na gruncie prawa polskiego od 2 marca 2004 r. do 31 grudnia 2020 r. zasady udzielania zamówień publicznych były sprecyzowane w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (), która zastąpiła ustawę z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych (). Stanowiła ona implementację do prawa polskiego przepisów odpowiednich dyrektyw Unii Europejskiej, w szczególności 2004/18/WE, 2004/17/WE, 89/665/EWG i 92/13/EWG. Od 1 stycznia 2021 roku na gruncie prawa polskiego zasady udzielania zamówień publicznych reguluje ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (), a sposób jej wejścia w życie określa ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo zamówień publicznych ().
Do stosowania przepisów o zamówieniach publicznych są zobowiązane w szczególności podmioty sektora finansów publicznych, a także m.in. inne podmioty o podobnym charakterze lub kontrolowane w określony sposób przez jednostki sektora finansów publicznych, jeśli nabywają dostawy, roboty budowlane lub usługi.
Zamówień udzielać można w siedmiu opisanych w ustawie trybach:
przetargu nieograniczonego,
przetargu ograniczonego,
negocjacji z ogłoszeniem,
dialogu konkurencyjnego,
partnerstwa innowacyjnego,
negocjacji bez ogłoszenia,
zamówienia z wolnej ręki,
przy czym do zastosowania trybów innych niż przetarg nieograniczony i przetarg ograniczony konieczne jest spełnienie opisanych w ustawie przesłanek.
Ponadto pewne szczególne zamówienia można poprzedzić konkursem (np. zamówienia z zakresu planowania przestrzennego, projektowania urbanistycznego, architektoniczno-budowlanego oraz przetwarzania danych), można także udzielić zamówienia na podstawie umów ramowych lub w ramach dynamicznego systemu zakupów.
Podstawowe zasady udzielania zamówień publicznych to:
zasada równego traktowania wykonawców,
zasada bezstronności i obiektywizmu,
zasada uczciwej konkurencji,
zasada jawności,
zasada pisemności postępowania.
Zgodnie z ustawą, uczestnikom postępowań o udzielenie zamówienia publicznego przysługują środki ochrony prawnej w postaci:
odwołania do Krajowej Izby Odwoławczej,
skargi do sądu okręgowego.
poinformowania zamawiającego o podjęciu przez niego czynności niezgodnej z ustawą lub zaniechaniu czynności, do której jest ustawowo zobowiązany, w przypadku, gdy wykonawcom na tę czynność lub zaniechanie nie przysługuje zgodnie z ustawą odwołanie.
Pierwszym aktem prawnym regulującym na terytorium Polski kwestię zamówień publicznych był dekret wydany 7 grudnia 1918 roku w przedmiocie utworzenia Urzędu Rozdzielczego w celu centralizacji zamówień rządowych, który został uchylony 6 lutego 1920 roku uchwałą Sejmu z 30 stycznia 1920 roku. Kwestie zamówień publicznych w Polsce w latach 1933–1949 regulowała ustawa z dnia 15 lutego 1933 r. o dostawach i robotach na rzecz Skarbu Państwa, samorządu oraz instytucyj prawa publicznego i będące aktem wykonawczym do ustawy Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1937 r. o dostawach i robotach na rzecz Skarbu Państwa, samorządu oraz instytucyj prawa publicznego, w latach 1949–1958 regulowała ustawa z dnia 18 listopada 1948 r. o dostawach, robotach i usługach na rzecz Skarbu Państwa, samorządu oraz niektórych kategorii osób prawnych, a w latach 1958–1984 regulowała ustawa z dnia 28 grudnia 1957 r. o dostawach, robotach i usługach na rzecz jednostek państwowych, która 1 stycznia 1984 roku została uchylona przez ustawę z dnia 21 grudnia 1983 r. o zmianie niektórych ustaw wprowadzających reformę gospodarczą.
Koncesja na roboty budowlane lub usługi
Szczególną formą zamówień publicznych są koncesje na roboty budowlane lub usługi, których zasady udzielania są sprecyzowane w ustawie z dnia 21 października 2016 r. o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi () (przed 2016 r. w ustawie z dnia 9 stycznia 2009 r. o koncesji na roboty budowlane lub usługi ()); tryb udzielania koncesji na roboty budowlane do 2009 r. był uregulowany w ustawie Prawo zamówień publicznych; na gruncie europejskim koncesje uregulowane są w dyrektywach wspomnianych powyżej.
Koncesje na tle innych zamówień publicznych wyróżniają dwa podstawowe elementy:
wynagrodzeniem koncesjobiorcy (wykonawcy koncesji) jest prawo do korzystania z przedmiotu koncesji lub takie prawo wraz z płatnością koncesjodawcy (zamawiającego),
płatność koncesjodawcy nie może prowadzić do odzyskania całości nakładów poniesionych przez koncesjonariusza i zarazem koncesjonariusz musi ponosić zasadniczą część ryzyka ekonomicznego realizowanej koncesji.
Stanowi w ten sposób formę szeroko rozumianego partnerstwa publiczno-prywatnego.
Proces udzielania koncesji rządzi się podstawowymi zasadami analogicznymi do obowiązujących w przypadku zamówień realizowanych w oparciu o ustawę Prawo zamówień publicznych. Obowiązuje jednak odmienna od trybów przewidzianych w ustawie Prawo zamówień publicznych procedura o większym stopniu elastyczności. Ustawa o koncesji określa także elementy, jakie musi zawierać umowa o koncesję oraz zawiera regulacje odnoszące się do maksymalnego czasu jej trwania.
Środkiem ochrony prawnej przysługującym uczestnikom postępowania o koncesję jest skarga do sądu administracyjnego.
Platformy elektronicznych zamówień publicznych
W związku z nowelizacją przepisów o zamówieniach publicznych planowane jest uruchomienie centralnej platformy elektronicznej e-zamówienia. Będzie ona obejmować: centralne repozytorium danych, moduł monitorowania i analiz, moduł aukcji i licytacji, eSender oraz moduł przyjmowania i zabezpieczania ofert. Zamawiający i wykonawcy będą mogli realizować proces udzielania zamówień publicznych na dowolnym portalu (własnym lub zewnętrznym), które będą wspierać poszczególne etapy procesu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.
Naruszenia prawa zamówień publicznych
Raport Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z września 2013 wskazał, że najczęstszymi praktykami ograniczającymi konkurencję w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego są:
ograniczony dostęp do przetargów,
zmowy między wykonawcami,
faworyzowanie wykonawców przez zamawiających.
Według raportu Komisji Europejskiej z 2013 r. głównym polem korupcji w polskim sektorze publicznych usług medycznych finansowanych z podatków są zamówienia publiczne na sprzęt medyczny. Dostawcy korumpują – według badania – publiczne szpitale oferując dodatkowe darmowe egzemplarze urządzeń.
Zamówienia publiczne w innych państwach
Albania
Albania ma status obserwatora w stosunku do Porozumienia w sprawie zamówień rządowych Światowej Organizacji Handlu (WTO) i negocjuje przystąpienie do niej.
Austria
Zamówienia publiczne w Austrii reguluje federalna ustawa o zamówieniach publicznych z 2017 r.
Chiny
W latach 1949–1978 chińskie władze nabywały wymagane towary i usługi w ramach transakcji kierowanych administracyjnie, a dopiero od reform gospodarczych z 1978 r. „centralne planowanie zaczęło ustępować rozwiązaniom rynkowym”. Zdaniem badaczy Pinga Wanga i Xinglina Zhanga, że dla celów prawa porównawczego sensowne jest mówienie o „zamówieniach rządowych” lub „zamówieniach publicznych” dopiero po wdrożeniu reform z 1978 r. Ustawa o zamówieniach publicznych Chińskiej Republiki Ludowej została przyjęta na 28. posiedzeniu Stałego Komitetu Dziewiątego Krajowego Kongresu Ludowego w dniu 29 czerwca 2002 r. i jest podstawowym aktem prawnym w Chinach w zakresie zamówień publicznych, natomiast „Przepisy wykonawcze do ustawy Prawo zamówień publicznych”, które uzupełniają i doprecyzowują ustawę, weszły w życie 1 marca 2015 r. Przepisy dotyczące zamówień wojskowych są formułowane oddzielnie przez Centralną Komisję Wojskową (art. 86 ustawy o zamówieniach publicznych Chińskiej Republiki Ludowej).
Cypr
Za politykę zamówień publicznych na Cyprze odpowiada Dyrekcja ds. Zamówień Publicznych Skarbu Republiki Cypryjskiej.
Czechy
Zamówienia publiczne w Czechach reguluje ustawa nr 134/2016 o zamówieniach publicznych, podpisana przez prezydenta Republiki Czeskiej w dniu 22 kwietnia 2016 r.
Watykan
Zamówienia publiczne w Watykanie są nadzorowane przez Sekretariat Gospodarki, który jest odpowiedzialny za ustalanie zasad i procedur zakupowych, a odpowiedzialność za wydatki jest powierzona poszczególnym dykasteriom i administracjom.
Zambia
Zamówienia publiczne w Zambii reguluje ustawa o zamówieniach publicznych nr 12 z 2008 r. oraz przepisy o zamówieniach publicznych z 2011 r. Przed 2008 r. zamówienia publiczne były regulowane ustawą o krajowej komisji przetargowej w Zambii, ustawą nr 30 z 1982 r.
Zobacz też
Urząd Zamówień Publicznych
Wspólny Słownik Zamówień
Bezpośrednie udzielenie zamówienia
Przypisy
Bibliografia
Prawo zamówień publicznych. Komentarz, red. T. Czajkowski, wyd. 3, Warszawa 2007 (wersja elektroniczna).
Linki zewnętrzne
Urząd Zamówień Publicznych
Komisja Europejska: Zamówienia publiczne
Suplement do Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej
Biuletyn Zamówień Publicznych |
565300 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Loft | Loft | Loft – mieszkanie urządzone w dawnych pomieszczeniach przemysłowych, na przykład fabrykach lub magazynach, albo mieszkanie o dużej, wysokiej i otwartej przestrzeni, zaprojektowane w stylu industrialnym (styl loft).
Charakterystyka
W loftach rozróżniane są wersje hard i soft. Hard lofty to obiekty powstające w już istniejących poprzemysłowych budynkach (stare magazyny, fabryki, spichlerze, huty czy browary), które przekształcone zostały na cele biurowe lub mieszkalne. Charakteryzują się dużymi otwartymi przestrzeniami, surowymi wnętrzami z przewagą szkła, stali i kamienia, wysokimi sufitami, wielkimi oknami czy fabrycznym oświetleniem. Natomiast w miejscach, gdzie takich budynków brak, deweloperzy stawiają tak zwane soft lofty – kompleksy mieszkalne lub komercyjne budowane od podstaw, które swoją formą nawiązują do stylu przemysłowego.
Lofty w Polsce
Moda na lofty dotarła do Polski stosunkowo niedawno, choć w Europie zachodniej ma już kilkudziesięcioletnią tradycję. Pierwsze lofty w Polsce powstały w Łodzi w XIX-wiecznej fabryce Karola Scheiblera.
Moda na tego typu apartamenty szybko przeniosła się na inne miasta. W Warszawie są sprzedawane lofty, powstające w prawie stuletnich budynkach Fabryki PZO; w Poznaniu (City Park) i Kołobrzegu są to osiedla w dawnych koszarach wojskowych; w Żyrardowie powstały w XIX-wiecznych budynkach Starej i Nowej Przędzalni, w Zielonej Górze – w poniemieckich obiektach zakładu włókienniczego przy ul. Fabrycznej, pod nazwą Tkalnia.
Podobne inwestycje pojawiają się również na Górnym Śląsku, gdzie jest szczególnie dużo obiektów poprzemysłowych nadających się do adaptacji, m.in. już zrealizowany Bolko Loft w Bytomiu, rezydencje Zawisza w Gliwicach czy planowane lofty w magazynie zbożowym w dawnym browarze w Siemianowicach Śląskich.
Na Dolnym Śląsku lofty miały powstać w dawnym Browarze Piastowskim we Wrocławiu. Inwestycja jednak nie doszła do skutku i obecnie lofty we Wrocławiu znajdują się w budynku dawnej destylarni (późniejszej siedzibie spółdzielni pracy Tricot). Wyjątkową inwestycją loftów we Wrocławiu jest kompleks Nowa Papiernia, powstający w murach dawnej fabryki papieru z 1889 roku przy ul. Kościuszki 142a.
Przypisy
Budynki mieszkalne |
565301 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%A0koda%20100 | Škoda 100 | Škoda 100/110 – samochód osobowy produkowany w zakładach Škody w Mladá Boleslav w latach 1969 - 1977. Pojazd zaprezentowano oficjalnie w sierpniu 1969 roku. W latach 1969-1977 powstało 819 787 egzemplarzy modelu 100 i 259 921 egzemplarzy modelu 110 (1 079 708 egzemplarzy obu modeli łącznie).
Model 100 stworzono bazując na rozwiązaniach konstrukcyjnych znanych ze Škody 1000 MB. Od swojego poprzednika przejął on szereg podzespołów i przede wszystkim koncepcję umieszczonego podłużnie nad tylną osią rzędowego silnika OHV o pojemności jednego litra.
Na podstawie Škody 100 stworzono model 110 z mocniejszym silnikiem o pojemności 1107 cm³. Model 110 występował w wersjach L – Lux i SL – Super Lux. Różniły się one wyposażeniem (SL miała bogatsze) oraz mocą maksymalną silnika, która wynosiła odpowiednio 48 i 52 KM.
W małych seriach wytwarzano także bazujące na modelu 110 rajdowe pojazdy Škoda 110 L Rallye, Škoda 120 S oraz Škoda 130 RS.
W roku 1972 modele 100 oraz 110 przeszły drobną modernizację karoserii, polegającą na zastosowaniu klamek kasetowych oraz poprawieniu przewietrzania wnętrza przez montowany w tylnym słupku wywietrznik.
Škoda 110 R Coupé
W roku 1970 filii zakładów w Kvasinach rozpoczęto produkcję dwudrzwiowego coupé Škoda 110 R. Pojazd zaprezentowano na trwających w dniach 5-14 września 1970 roku targach w Brnie. Produkcja tej sportowej wersji trwała do 30 grudnia 1980 roku.
Samochód pod względem konstrukcyjnym był niemal identyczny z modelem 110, główną zmianą był wygląd nadwozia. Z przodu pojazdu zastosowano szerszy chromowany pas pomiędzy reflektorami, nad lewym przednim kołem umieszczono stylizowaną literkę "K" oznaczającą fabrykę w Kvasinach. Nadwozie było niższe o 4 cm od wersji sedan, zastosowano szerokie drzwi ułatwiające wsiadanie do tylnego rzędu siedzeń. W porównaniu z modelem 100 zastosowano mniejsze koło kierownicy. Samochód był cięższy od konstrukcyjnego pierwowzoru, co w połączeniu z silnikiem o niezmienionej mocy nie gwarantowało lepszych osiągów.
Dane techniczne
1969 S100
Źródło:
Silnik
R4 1,0 l (988 cm³), 2 zawory na cylinder, OHV
Układ zasilania: gaźnik
Średnica cylindra × skok tłoka: 68,00 mm × 68,00 mm
Stopień sprężania: 8,3:1
Moc maksymalna: 42 KM (30,9 kW) przy 4650 obr./min
Maksymalny moment obrotowy: 70,6 N•m przy 2800 obr./min
Osiągi
Przyspieszenie 0-100 km/h: 24,0 s
Prędkość maksymalna: 125 km/h
Inne
Prześwit: 175 mm
Promień skrętu: 5,1 m
Rozstaw kół tył / przód: 1250 / 1280 mm
Opony: 155 SR14
1969 S110 R Coupe
Źródło:
Silnik
R4 1,1 l (1107 cm³), 2 zawory na cylinder, OHV
Układ zasilania: gaźnik
Średnica cylindra × skok tłoka: 71,00 mm × 68,00 mm
Stopień sprężania: 9,5:1
Moc maksymalna: 52 KM (38 kW) przy 4650 obr./min
Maksymalny moment obrotowy: 86,3 N•m przy 3500 obr./min
Osiągi
Przyspieszenie 0-80 km/h: 13,4 s
Przyspieszenie 0-100 km/h: 18,5 s
Prędkość maksymalna: 145 km/h
Zużycie paliwa: 8,5 l / 100 km (przy prędkości 90 km/h)
Inne
Układ hamulcowy: dwuobwodowy, oś przednia: hamulce tarczowe, oś tylna: bębny, hamulec pomocniczy mechaniczny działający na oś tylną
Zawieszenie tył: amortyzatory teleskopowe, sprężyny śrubowe i wahacze wzdłużne
Zawieszenie przód: sprężyny śrubowe, wahacze poprzeczne, amortyzatory teleskopowe oraz stabilizator
Promień skrętu: 5,1 m
Rozstaw kół tył / przód: 1250 / 1280 mm
Opony: 155 SR14 radialne
1971 110 LS
Źródło:
Silnik
R4 1,1 l (1107 cm³), 2 zawory na cylinder, OHV
Układ zasilania: gaźnik
Średnica cylindra × skok tłoka: 71,00 mm × 68,00 mm
Stopień sprężania: 9,5:1
Moc maksymalna: 52 KM (38 kW) przy 4650 obr./min
Maksymalny moment obrotowy: 87 N•m przy 3500 obr./min
Osiągi
Przyspieszenie 0-100 km/h: 20,0 s
Prędkość maksymalna: 140 km/h
Inne
Prześwit: 175 mm
Promień skrętu: 5,1 m
Rozstaw kół tył / przód: 1251 / 1283 mm
Opony: 155 SR14
Poziom produkcji
Przypisy
100
Samochody tylnonapędowe
Samochody kompaktowe
Samochody z lat 60.
Samochody z lat 70.
Sedany |
565303 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Polska%20%C5%BByje%20%28organizacja%20konspiracyjna%29 | Polska Żyje (organizacja konspiracyjna) | Polska Żyje – inna nazwa: Charitas, Pomoc Polakom, Zrzeszenie Polaków, polska cywilno-wojskowa organizacja konspiracyjna działająca od poł. września 1939 r. do poł. sierpnia 1942 r. na Kaszubach.
Utworzona została w Wejherowie z inicjatywy księdza dziekana Edmunda Roszczynialskiego. Początkowo występowała pod nazwami Charitas i Pomoc Polakom. Jej pierwszymi członkami byli lokalni mieszkańcy skupieni wokół plebanii parafii pod wezwaniem Św. Trójcy, m.in. Zofia Albecka, ksiądz Józef Bartel, Jan Bianga, Edmund Szuta, ksiądz Teodor Plewa, ppor. rez. Alfons Tessar. W pierwszym okresie działania prowadziła jedynie działalność w zakresie pomocy zagrożonym aresztowaniem i zbiegom oraz wsparcia materialnego ich rodzinom, następnie rozszerzyła ją na drukowanie i kolportaż własnej prasy, tajne nauczanie, wywiad i kontrwywiad (gromadzono informacje o jednostkach Wehrmachtu i policji oraz zbrodniarzach hitlerowskich, rozwinięto akcję rozpoznania i uprzedzania o planowanych wysiedleniach i pacyfikacjach). Podjęto także działalność sabotażowo-dywersyjną; prowadziła ją improwizowana grupa w składzie: ppor. rez. Alfons Tessar ps. "Zan", kpr. rez. Paweł Hebel ps. "Zagłoba", Gertruda Puzdrowska ps. "Świeca", Edmund Szuta ps. "Sokrates" i Władysław Szuta ps. "Jeleń". Pod koniec grudnia 1940 r. zaczęły działać 2 kolejne grupy specjalne pod dowództwem kpr. rez. Bernarda Michałki ps. "Batory" i P. Hebla. Operowały one na terenie powiatu morskiego, tworząc razem oddział partyzancki pod kryptonimem "Dysab" (od skrótu wyrazów dywersja i sabotaż), którego komendantem został ppor. rez. A. Tessar. Tymczasem po uwięzieniu i zabiciu przez Niemców księdza E. Roszczynialskiego 26 lub 30 października 1939 r., co na krótki czas zahamowało jej działania, na czele organizacji stanął ksiądz J. Bartel, prefekt Zakładu Głuchoniemych w Wejherowie. W poł. grudnia tego roku do kierownictwa organizacji dołączyli: por. rez. Grzegorz Wojewski ps. "Ferrum", który został komendantem wojskowym, lek. med. Alfons Wojewski, który objął funkcję szefa komórki opieki i sanitariatu, Stefan Wojewski i Stanisława Milczewska, odpowiedzialni za łączność i ewidencję. Organizacja rozszerzyła zasięg swojej działalności na rejon Pucka, Gdyni, a nawet Chełmna. Jej liczebność doszła do kilkuset ludzi. W tym czasie do organizacji dotarły pierwsze egzemplarze pisma Komendy Obrońców Polski Polska Żyje, od którego tytułu prawdopodobnie pochodzi ostateczna nazwa organizacji. Nawiązano też pewne kontakty z kierownictwem KOP w Warszawie. Ostatecznie w poł. 1942 r. organizacja przyłączyła się do Tajnej Organizacji Wojskowej "Gryf Pomorski". Wiosną 1943 r. znaczna część jej byłych członków została aresztowana przez Niemców.
Bibliografia
Krzysztof Komorowski, Konspiracja pomorska 1939-1947, Gdańsk 1993.
Polskie organizacje podziemne II wojny światowej
Polskie organizacje podziemia zbrojnego w czasie II wojny światowej |
1365 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Enigma | Enigma | Enigma (z „zagadka”) – niemiecka przenośna elektromechaniczna maszyna szyfrująca, oparta na mechanizmie obracających się wirników, skonstruowana przez Artura Scherbiusa. Była produkowana przez wytwórnię Scherbius & Ritter, założoną w 1918 z inicjatywy Scherbiusa oraz innego niemieckiego inżyniera Richarda Rittera, zajmującą się konstrukcją i produkcją urządzeń elektrotechnicznych, między innymi silników asynchronicznych. Scherbius odkupił prawa patentowe do innej wirnikowej maszyny szyfrującej, opracowanej przez holenderskiego inżyniera Hugona Kocha.
Hugo Koch i Artur Scherbius nie byli pierwszymi, którzy skonstruowali maszyny szyfrujące oparte na wirnikach. Poza nimi prace nad podobnymi urządzeniami prowadzili także Edward Hebern (USA, 1917) i Arvid Gerhard Damm (Szwecja, 1919), ale tylko Enigma Scherbiusa, wprowadzona najpierw na rynek cywilny, a później do instytucji państwowych, osiągnęła sukces.
Enigma była używana komercyjnie od lat 20. XX wieku, a później została zaadaptowana przez instytucje państwowe wielu krajów. Podczas II wojny światowej maszyna ta była wykorzystywana głównie przez siły zbrojne oraz inne służby państwowe i wywiadowcze Niemiec, a także innych państw. W Rzeszy wprowadzono ją w 1926 do Kriegsmarine, od 15 lipca 1928 do Wehrmachtu, od 1 sierpnia 1935 do Luftwaffe, w 1937 do policji oraz SD. Należała do rodziny elektromechanicznych wirnikowych maszyn szyfrujących i była produkowana w wielu odmianach; dwie podstawowe wersje miały charakter handlowy i wojskowy.
Po raz pierwszy szyfrogramy zakodowane przy pomocy Enigmy udało się rozszyfrować polskim kryptologom w grudniu 1932 (lub styczniu 1933) w Pałacu Saskim w Warszawie, mieszczącym siedzibę Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Praca Polaków: mjr Franciszka Pokornego, kpt. Maksymiliana Ciężkiego, inż. Antoniego Pallutha oraz uzdolnionych młodych matematyków: Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego pozwoliły na dalsze wysiłki nad dekodowaniem szyfrów stale unowocześnianych maszyn Enigma najpierw w Polsce, a po wybuchu II wojny światowej we Francji i Wielkiej Brytanii. Do wybuchu wojny pracę kryptologów wydatnie wspierali inżynierowie z Wytwórni Radiotechnicznej „AVA” którzy konstruowali sobowtóry „Enigmy” oraz urządzenia i narzędzia pomocnicze do dekryptażu.
Najczęściej odszyfrowywanymi wiadomościami były przekazy zaszyfrowane Enigmą używaną przez Wehrmacht (Wehrmacht Enigma). Brytyjski wywiad wojskowy oznaczył Enigmę kryptonimem ULTRA. Nazwa ta powstała ze względu na najwyższy stopień utajnienia faktu złamania szyfru Enigmy, wyższy niż najtajniejszy (), czyli Ultratajny.
Opis działania
Tak jak inne maszyny oparte na rotorach (wirnikach), Enigma jest połączeniem systemów elektrycznego i mechanicznego. Część mechaniczna składa się z alfabetycznej 26-znakowej klawiatury, zestawu osadzonych na wspólnej osi i obracających się bębenków nazywanych rotorami lub wirnikami (), obrotowych pierścieni na wirnikach oraz mechanizmu obracającego jeden lub kilka rotorów naraz za każdym naciśnięciem klawisza.
Część elektryczną tworzą stałe i ruchome połączenia i styki (w tym klawiatury i wirników), a także łącznica kablowa. Części mechaniczne służą także jako elementy obwodu elektrycznego – właściwe kodowanie liter odbywa się elektrycznie. Po naciśnięciu klawisza obwód elektryczny zamyka się, a prąd przepływa przez elementy składowe maszyny, powodując zapalenie się jednej z wielu lampek podświetlających literę wyjściową. Na przykład jeśli kodowana wiadomość zaczyna się od liter ALA..., operator maszyny naciska najpierw literę A, która może spowodować zapalenie się lampki z literą Z. W ten sposób pierwszą literą zakodowanej wiadomości będzie Z. Następnie operator naciska klawisz z literą L, która zostaje zakodowana w analogiczny sposób, i tak dalej.
Działanie Enigmy pokazano na diagramie po lewej. Dla uproszczenia pokazano tylko 4 zestawy kodujące, lampki, klawisze, kable łącznicy, gdy w rzeczywistości było ich 26. Prąd przepływa z baterii (1) przez obwód mającego dwa styki klawisza z literą (2) do łącznicy kablowej (3). Łącznica umożliwiała zamianę dwóch liter miejscami, a jednocześnie zapewniała połączenie klawiatury (2) z walcem wstępnym (Eintrittswalze) (4). Prąd przepływa przez łącznicę kablową (3) do walca wstępnego (4), a następnie przez trzy (w przypadku zastosowania w wojskach lądowych) lub cztery (w przypadku marynarki) wirniki do bębenka odwracającego (Umkehrwalze) (6). Bęben odwracający zawraca sygnał z powrotem przez wirniki (5), ale inną drogą, do walca wstępnego (4), następnie doprowadzając go do gniazda ‘S’ łącznicy, a stamtąd przewodem (8) (Steckerverbindung) do gniazda ‘D’ i dwustykowego klawisza (9), powodując zaświecenie lampki.
Ciągłe obracanie się wirników powoduje bezustanne zmienianie drogi sygnału i kodowanie wiadomości szyfrem polialfabetycznym, zwanym też szyfrtem podstawieniowym, który na ówczesne czasy zapewniał wysokie bezpieczeństwo transmisji.
Wirniki
Wirniki (nazywane także bębenkami, rotorami lub walcami – po niemiecku Walzen) stanowiły serce maszyny szyfrującej Enigma. Miały one postać koła o blisko 10 cm średnicy, wykonanego z twardej gumy lub bakelitu z ułożonymi w kształt okręgu mosiężnymi pinami na sprężynkach z jednej strony i płaskimi stykami elektrycznymi z drugiej. Ułożenie pinów i styków jest takie samo, jak opis literowy na pierścieniu alfabetycznym wirnika – typowo 26 liter od A do Z. Gdy wirniki są ułożone jeden za drugim na wspólnej osi, piny jednego z nich stykają się z płaskimi stykami elektrycznymi sąsiedniego, zamykając obwód elektryczny. Wewnątrz wirnika znajdowało się 26 przewodów łączących zgodnie z założoną kombinacją piny z jednej ze stykami po drugiej stronie. Sposób okablowania był inny dla każdego typu wirnika.
Pojedynczy wirnik zapewnia tylko proste szyfrowanie szyfrem podstawieniowym. Przykładowo pin odpowiadający literze E może być połączony ze stykiem od litery T po drugiej stronie. Złożoność systemu szyfrowania polega na zastosowaniu wielu równoległych współosiowych wirników – przeważnie trzech lub czterech – oraz regularnego obracania ich, co zwiększa stopień komplikacji.
Po włożeniu do maszyny szyfrującej, wirnik mógł być ustawiony w jednej z 26 pozycji. Przekręcenie bębenka umożliwiał przytwierdzony do niego karbowany pierścień wystający przez górną pokrywę maszyny po jej zamknięciu. Aby operator maszyny mógł ustawić wirnik w odpowiedniej pozycji, przymocowano do niego pierścień alfabetyczny z 26 literami lub cyframi, z których właściwa, odpowiadająca nastawieniu pozycji, była widoczna w specjalnym okienku pokrywy maszyny. We wczesnych modelach maszyny pierścień alfabetyczny był zamocowany do wirnika, ale później, w celu zwiększenia komplikacji szyfru, wprowadzono wirniki o zmiennym ustawieniu pierścienia alfabetycznego, którego pozycję określanego terminem Ringstellung (ustawieniem wirnika).
Enigmy Sił Lądowych (Heer) i Luftwaffe były wyposażone w kilka typów wirników, chociaż zaraz po jej wprowadzeniu były tylko trzy. 15 grudnia 1938 zwiększono zestaw wirników do pięciu, z których do zamontowania w maszynie wybierano trzy. Dla odróżnienia bębenki były oznaczane rzymskimi cyframi I, II, III, IV i V. Każdy z nich miał jedno zlokalizowane w różnych miejscach pierścienia alfabetycznego wcięcie, służące do obracania go, przez co złożoność szyfru znacznie wzrastała. Założenie konstruktorów maszyny, że zastosowanie wcięcia praktycznie uniemożliwi odkodowanie wiadomości, okazało się jednak błędne, ponieważ dzięki zastosowaniu opracowanej przez Jerzego Różyckiego metody zegarowej, a później brytyjskiej Banburismus, ostatecznie szyfr Enigmy został złamany.
Rozkład okablowania wirników I–V
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
I E K M F L G D Q V Z N T O W Y H X U S P A I B R C J
II A J D K S I R U X B L H W T M C Q G Z N P Y F V O E
III B D F H J L C P R T X V Z N Y E I W G A K M U S Q O
IV E S O V P Z J A Y Q U I R H X L N F T G K D C M W B
V V Z B R G I T Y U P S D N H L X A W M J Q O F E C K
W odróżnieniu od maszyn wojsk lądowych i lotniczych Enigmy Kriegsmarine były wyposażone w większy zestaw wirników, początkowo sześć, później siedem i ostatecznie osiem. Dodatkowe wirniki oznaczone jako VI, VII i VIII były okablowane w różny sposób i miały po dwa wcięcia na wysokości liter ‘N’ i ‘A’, które umożliwiały ich częstsze obracanie.
W używanej przez Kriegsmarine Enigma M4 zastosowano czwarty wirnik, którego dodanie nie wymagało przebudowy maszyny. Zastosowano cieńszy bębenek odwracający i specjalny czwarty wirnik, który się nie obracał, a był ustawiany ręcznie w jednej z 26 pozycji. Czwarty wirnik był produkowany w dwóch wersjach – Beta i Gamma.
Rozkład okablowania wirników VI–VIII, Beta i Gamma
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
VI J P G V O U M F Y Q B E N H Z R D K A S X L I C T W
VII N Z J H G R C X M Y S W B O U F A I V L P E K Q D T
VIII F K Q H T L X O C B J S P D Z R A M E W N I U Y G V
Beta L E Y J V C N I X W P B Q M D R T A K Z G F U H O S
Gamma F S O K A N U E R H M B T I Y C W L Q P Z X V G J D
Ruch obrotowy wirników
W celu zwiększenia komplikacji kodu niektóre wirniki poruszały się nie za każdym naciśnięciem klawisza. Takie działanie zapewnia odmienne kodowanie znaku w każdej pozycji bębenków i powstanie w efekcie bardzo skomplikowanego wieloalfabetycznego szyfru podstawieniowego.
Obracanie wirników zrealizowano za pomocą mechanizmu zębatkowo-zapadkowego. Na każdy z wirników maszyny nałożono koła zębate o 26 zębach współpracujących z zapadkami. Każde naciśnięcie klawisza maszyny powoduje jednoczesne popchnięcie zapadek, które, jeśli natrafią na występ zębatki bębenka, powodują jego obrót.
W Enigmie używanej przez siły lądowe i powietrzne na wirniki założono dodatkowe koło z wcięciem. Pięć podstawowych wirników (I–V) miało po jednym wcięciu, natomiast dodatkowe wirniki maszyn Kriegsmarine (VI–VIII) – po dwa. W pewnych pozycjach wcięcie to ustawiało się w takiej pozycji, że zapadka sąsiedniego wirnika umożliwiała przestawienie dwóch bębenków jednocześnie. W przeciwnym razie zapadka ślizga się po powierzchni koła z nacięciem, nie powodując dodatkowego obrotu. Dla wirników mających jedno wcięcie dodatkowy skok drugiego bębenka następuje co 26 obrotów pierwszego bębenka i podobnie – obrót trzeciego co 26 obrotów drugiego. Drugi wirnik obraca się w taki sam sposób jak trzeci, dlatego w pewnym momencie przeskoczy on o dwa ząbki za jednym naciśnięciem klawisza, skracając swój okres obrotu (podwójny krok).
Fakt występowania podwójnego kroku w Enigmie odróżnia sposób obracania się bębenków np. od samochodowego licznika kilometrów. Podwójny krok zachodzi, gdy pierwszy wirnik skokowo wykonuje obrót, a w momencie natrafienia zapadki na wcięcie w drugim wirniku następuje przestawienie go o jeden krok do przodu. Tak samo dzieje się z trzecim wirnikiem, ale w momencie natrafienia zapadki na wcięcie zostaje on obrócony o jeden krok wraz z drugim bębenkiem. W kolejnym cyklu zapadka popycha drugi wirnik po raz kolejny (drugi raz z rzędu).
W trójwirnikowej Enigmie mającej tylko po jednym wcięciu na pierwszym i drugim bębenku powtórzenie kombinacji kodu następuje co 16 900 cykli. 26×25×26 = 16 900 (Uwaga: nie jest to 26×26×26=17576 ze względu na podwójny krok drugiego z bębenków, chociaż wszystkie wirniki mają po 26 styków). Ze względu na ograniczoną do kilkuset znaków długość zazwyczaj nadawanych wiadomości, prawdopodobieństwo powtórzenia się sekwencji kodującej było praktycznie zerowe.
Aby zrobić miejsce na czwarty wirnik kodujący Beta lub Gamma w Enigmie Kriegsmarine, która weszła do użytku w 1942 roku, zastosowano cieńszy wirnik odwracający, a sam czwarty wirnik również miał mniejszą grubość. Pozostałe mechanizmy maszyny nie uległy zmianie, nie dodano również zapadki do dodatkowego wirnika, mógł być on ustawiany jedynie ręcznie w jednej z 26 pozycji.
Po naciśnięciu klawisza na klawiaturze, najpierw następuje obrót wirników, a dopiero później jest zestawiany obwód elektryczny.
Walec wstępny
Walec wstępny (niem. Eintrittswalze) lub stojan jest połączony z łącznicą kablową (jeśli jest ona obecna), albo bezpośrednio z klawiaturą i lampkami, a z drugiej strony z zestawem wirników. Chociaż sam sposób połączenia klawiatury z walcem nie ma większego znaczenia dla bezpieczeństwa kodowania, to początkowo przysporzył pewnych kłopotów Marianowi Rejewskiemu, który pracował nad odkryciem sposobu okablowania wirników. Komercyjna wersja maszyny miała klawisze połączone zgodnie z układem klawiatury: Q → A, W → B, E → C i tak dalej. Z kolei w wersji wojskowej połączona była alfabetycznie: A → A, B → B, C → C i tak dalej. Odkrycie tego faktu przez Rejewskiego umożliwiło mu opracowanie kolejnych równań, pozwalających ostatecznie na złamanie tajemnicy Enigmy.
Walec odwracający
Z wyjątkiem pierwszych dwóch modeli Enigmy, oznaczonych literami A i B, wszystkie późniejsze maszyny miały walec odwracający, inaczej reflektor (Umkehrwalze). Było to opatentowane rozwiązanie, które odróżniało Enigmę od innych ówcześnie budowanych maszyn szyfrujących z wirnikami. Zadaniem walca odwracającego było połączenie styków elektrycznych ostatniego wirnika kodującego w pary i zawrócenie sygnału inną drogą przez zestaw wirników.
Połączenia par styków bębnów odwracających B i C (walec stały)
UKW B AY BR CU DH EQ FS GL IP JX KN MO TZ VW
UKW C AF BV CP DJ EI GO HY KR LZ MX NW QT SU
Bęben odwracający Enigmy jest symetryczny, co oznacza, że zaszyfrowana informacja jest rozkodowywana po przesłaniu jej tą sama drogą (jakby powtórnym zakodowaniu). Bęben ten nadaje Enigmie jeszcze jedną własność, mianowicie nigdy żadna litera przed zaszyfrowaniem nie może mieć tej samej wartości co zaszyfrowana (czyli nigdy A nie będzie po zaszyfrowaniu występować jako A). Wynika to z konstrukcji bębna, który zawsze zamienia znaki parami. Własność ta, choć miała być zaletą, jest w rzeczywistości błędem kryptologicznym i została wykorzystana do złamania kodu Enigmy.
W wersji komercyjnej typu C walec odwracający mógł być zainstalowany w jednej z dwóch pozycji, natomiast w nowszej wersji D w jednej z 26 pozycji, ale nie poruszał się on podczas szyfrowania. W wersji Enigmy przeznaczonej dla Abwehry walec odwracający obracał się tak samo, jak pozostałe wirniki.
Połączenia par styków bębnów odwracających B i C (obrotowy Enigmy M4)
UKW B AE BN CK DQ FU GY HW IJ LO MP RX SZ TV
UKW C AR BD CO EJ FN GT HK IV LM PW QZ SX UY
Enigmy wykorzystywane przez wojska lądowe i wojska lotnicze również miały nieruchome bębenki odwracające, które produkowano w czterech wersjach. Pierwsza z nich oznaczona jako Umkehrwalze A została zastąpiona 1 listopada 1937 przez Umkehrwalze B. Trzecia wersja Umkehrwalze C, wprowadzona w 1940, była używana bardzo krótko, prawdopodobnie na skutek błędu. Wersja Enigmy z tą wersją walca została rozkodowana przez sekcję Hut 6 ośrodka kryptologicznego w Bletchley Park. Czwartej wersji walca użyto po raz pierwszy około 2 grudnia 1944. W odróżnieniu od poprzednich Umkehrwalze D, miał zmienne uzwojenie, które mogło być przestawiane przez operatora w jedno z predefiniowanych położeń.
Łącznica kablowa
Łącznica kablowa (Steckerbrett) umożliwia różnorodne okablowanie, które może być zmieniane przez operatora. Po raz pierwszy łącznicę kablową wprowadzono w 1930 do maszyn wojsk lądowych i Luftwaffe, a wkrótce zaadaptowano także w Kriegsmarine. Łącznica mimo swej prostoty pozwalała na znaczny wzrost komplikacji szyfru Enigmy, większy niż dodatkowy wirnik. Enigma bez łącznicy mogła być rozkodowana w relatywnie prosty sposób nawet metodami ręcznymi, natomiast zamiana liter przy pomocy łącznicy kablowej wymusiła zastosowanie do łamania kodów specjalnych maszyn.
Przewody łącznicy kablowej pozwalały zamienić niektóre pary liter miejscami, np. E i Q. Efektem była zamiana liter zarówno przed, jak i po przejściu sygnału przez wirniki kodujące. Przykładowo po naciśnięciu przez operatora klawisza E sygnał jest kierowany do Q, a następnie wprowadzany na wirniki. W tym samym czasie można zamienić do 13 par liter, czyli cały alfabet.
Sygnał elektryczny biegnie z klawiatury przez łącznicę kablową do walca wstępnego (Eintrittswalze). Każda litera na łącznicy ma dwa gniazda na wtyki bananowe, w które wkłada się wtyczkę. Po włożeniu wtyczek następuje odłączenie górnych wtyków od klawiatury i dolnych od walca wstępnego maszyny. Sygnał elektryczny przebiega kablem, zamieniając połączenia dwóch liter miejscami.
Akcesoria dodatkowe
Bardzo przydatnym dodatkowym oprzyrządowaniem Enigmy M4 był Schreibmax, mała drukarka, która mogła drukować cały zestaw 26 znaków na wąskiej papierowej taśmie. Zastosowanie tego urządzenia umożliwiło rezygnację z drugiego operatora, którego zadaniem było odczytywanie z lampek i zapisywanie odkodowanej wiadomości. Schreibmax był instalowany na górnej pokrywie maszyny i podłączany zamiast panelu z lampkami, który na czas używania drukarki demontowano. Poza oczywistą wygodą użytkowania, zastosowanie Schreibmaxa zwiększyło również bezpieczeństwo transmisji, gdyż możliwe było zdalne zainstalowanie drukarki, choćby w drugim pomieszczeniu, co uniemożliwiało wprowadzającemu szyfrogram operatorowi odczytanie zdekodowanej wiadomości.
Innym przydatnym akcesorium był dodatkowy zdalny panel z lampkami, który tak jak w przypadku Schreibmaksa umożliwiał odczyt wiadomości w innym pomieszczeniu lub poza zasięgiem wzroku operatora. Wersje Enigmy wyposażone w dodatkowy panel miały większą skrzynię, pozwalającą na zmieszczenie go w odpowiedniej przegródce.
W 1944 Luftwaffe wprowadziła dodatkowy przełącznik łącznicy kablowej, nazywany Uhr (zegar). Miał on postać małego pudełka z 40-pozycyjnym przełącznikiem obrotowym, zastępującym dotychczasowe wtyczki. Po podłączeniu urządzenia do Enigmy zgodnie z aktualnym kluczem dziennym, operator mógł wybrać poprzez obrót gałki jedną z 40 pozycji, z której każda odpowiadała innej kombinacji okablowania.
Opis matematyczny
Maszyna szyfrująca Enigma koduje litery w taki sposób, że każda z nich może być opisana matematycznie jako wynik permutacji. Na przykładzie trójwirnikowej Enigmy, używanej przez niemieckie siły lądowe i Luftwaffe, będzie to wyglądało następująco: niech oznacza przekształcenie na łącznicy kablowej, oznacza walec odwracający, a oznaczają działania na trzech kolejnych wirnikach. Szyfrowanie można wyrazić jako:
Po każdym naciśnięciu klawisza wirniki obracają się, zmieniając przekształcenie. Przykładowo, jeśli pierwszy z prawej wirnik obróci się o pozycji, przekształcenie będzie miało postać gdzie jest permutacją cykliczną odwzorowującą A na B, B na C,... Z na A. Podobnie ruch wirników środkowego i ostatniego z lewej mogą być przedstawione jako obrót o pozycji i obrót o pozycji. Funkcja szyfrowania ma wtedy postać:
Procedury używania Enigmy
Niemiecka komunikacja wojskowa została podzielona na wiele różnych sieci, z których każda używała innych ustawień dla używanych w niej maszyn szyfrujących Enigma. Sieci te w ośrodku kryptologicznym w Bletchley Park nosiły nazwę kluczy () i przypisano im dodatkowe kryptonimy kodowe, takie jak Red, Chaffinch i Shark. Każda z jednostek działających w danej sieci otrzymywała co pewien czas listy ustawień Enigmy. W celu pomyślnego przesłania wiadomości zarówno maszyna nadawcza, jak i odbiorcza musiały być identycznie ustawione, włączając w to ten sam zestaw wirników ustawionych w takich samych pozycjach startowych i z identycznie okablowaną łącznicą kablową. Wszystkie dane o ustawieniach maszyn ustalano z wyprzedzeniem i drukowano w postaci książek kodowych.
Początkowe ustawienie Enigmy, jej klucz zawierał następujące dane:
kolejność wirników (Walzenlage) – zestaw typów wirników (patrz wyżej) oraz kolejność, w jakiej miały być zamontowane;
początkowa pozycja wirników – wybierana przez operatora, odmienna dla każdej wiadomości;
ustawienie wirników (Ringstellung) – pozycja w jakiej należało ustawić pierścienie alfabetyczne w zależności od okablowania wirników.
ustawienie łącznicy kablowej (Steckerverbindungen) – schemat połączenia wtyczek na łącznicy kablowej;
w późnych wersjach – sposób okablowania walca odwracającego.
Enigma została zaprojektowana w taki sposób, że transmisja musiała być bezpieczna także w przypadku, gdy sposób okablowania wirników był znany dla podsłuchującego. W praktyce jednak dane na temat okablowania wirników były tajne. Z użyciem wirnika o nieznanym sposobie kablowania przybliżona liczba wszystkich ustawień wynosiła około 3.28 * 10114 (około 380 bitów), natomiast w przypadku wirników o jawnym sposobie kablowania oraz znajomości ustawień malała ona do około 1023 (76 bitów). Użytkownicy Enigmy byli pewni, że bezpieczeństwo przekazu jest całkowite ze względu na olbrzymią liczbę możliwych kombinacji ustawień maszyny, a jedyną metodą rozkodowania wiadomości jest atak metodą brute force.
Procedury
Większość kluczy obowiązywała przez określony czas, przeważnie jeden dzień, jednak do szyfrowania każdej wiadomości wirniki były ustawiane indywidualnie. Postępowano tak dlatego, że duża liczba przekazów zaszyfrowanych w ten sam lub podobny sposób stanowiła doskonały materiał dla kryptologów do analizy częstościowej i łatwiejszego złamania szyfru. Związane to było także z tym, że typowa depesza wojskowa na początku zawierała identyfikator (zwykle kryptonim) nadawcy. Powodowało to, że w przypadku nadawców przesyłających dużą liczbę depesz (np. sztabów wysokiego szczebla) otrzymywano dużą liczbę depesz o identycznym początku (zaszyfrowany identyfikator nadawcy, który wywiad przeciwnika zwykle znał), co mogło ułatwić atak kryptologiczny. Aby temu przeciwdziałać, dla każdej wiadomości wprowadzano indywidualne ustawienia, podobnie jak we współczesnej kryptografii stosuje się wektor startowy. Zaszyfrowana właściwa pozycja wirników była transmitowana tuż przed głównym szyfrogramem. Procedura ta, nazywana procedurą wstępną, choć miała podnieść bezpieczeństwo, to przez błędy szyfrantów niemieckich pozwoliła na złamanie pierwszych wersji Enigmy.
Jedna z pierwszych procedur wstępnych została wykorzystana przez polskich kryptologów do pierwszego złamania szyfru Enigmy. Polegała ona na ustawieniu wirników zgodnie z kluczem dziennym, odczytanym z książki kodowej. Początkowe ustawienie wirników (Grundstellung) mogło mieć postać AOH i taką kombinację ustawiał operator. Następnie wybierano przypadkową kombinację ustawień wirników np. EIN, która stawała się indywidualnym kluczem wiadomości. Klucz wiadomości był wpisywany dwukrotnie (w celu uniknięcia błędów) jako EINEIN i po zaszyfrowaniu mógł mieć postać XHTLOA, którą nadawano na początku przekazu szyfrowanego. Po nadaniu klucza operator ustawiał wirniki maszyny w pozycji EIN i rozpoczynał wpisywanie wiadomości do zaszyfrowania.
Procedura odbiorcza była operacją odwrotną. Najpierw w maszynę ustawioną zgodnie z kluczem dziennym wpisywano pierwszą odebraną sekwencję znaków XHTLOA, która po rozkodowaniu dawała indywidualny klucz szyfrogramu EINEIN. Następnie operator ustawiał wirniki Enigmy w pozycję EIN i przystępował do dekodowania właściwego przekazu.
Pierwszym błędem procedury wstępnej było nadawanie w początkowym okresie używania Enigmy indywidualnego klucza wiadomości tekstem otwartym. Drugim – konstruowanie klucza wiadomości z trzech znaków nadawanych dwukrotnie, co pozwoliło na odkrycie relacji pomiędzy pierwszym i czwartym znakiem, drugim i piątym, oraz trzecim i szóstym. Oba te niedostateczne zabezpieczenia transmisji pozwoliły pracownikom polskiego Biura Szyfrów na odtworzenie działania Enigmy i dekodowanie wiadomości. W 1940 roku zmieniono procedurę wstępną, zwiększając bezpieczeństwo szyfrów. Inne błędy szyfrantów niemieckich związane z tą procedurą to:
stosowanie klucza, stanowiącego powtórzenie tej samej litery (np. AAA, BBB);
stosowanie klucza, złożonego z liter leżących w alfabecie obok siebie (np. ABC) lub leżących obok siebie na klawiaturze;
stosowanie klucza, będącego wyrazem w języku niemieckim (np. EIN oznacza jeden);
stosowanie w wielu depeszach tego samego klucza, np. inicjałów szyfranta, jego bliskiej osoby etc.
Podczas II wojny światowej książki kodowe Enigmy zawierały tylko dane na temat zestawu wirników i ich wzajemnego ułożenia, bez kluczy dziennych. Dla każdej wiadomości operator wybierał przypadkowe ustawienie początkowe wirników, np. WZA i przypadkowy klucz wiadomości np. SXT. Po ustawieniu wirników Enigmy w położenie WZA wpisywał klucz wiadomości SXT, otrzymując przykładowo ciąg znaków UHL. Następnie ustawiał wirniki maszyny w położenie SXT i kodował resztę informacji. Transmitowany meldunek rozpoczynał się od ciągu znaków mówiącego o ustawieniu początkowym WZA, następnie zakodowanego klucza wiadomości UHL, wreszcie właściwej treści szyfrogramu. Odbierający wiadomość operator wykonywał operacje odwrotne: najpierw ustawiał wirniki w pozycję WZA i dekodował z ciągu UHL klucz wiadomości SXT. Następnie ustawiał maszynę zgodnie z kluczem SXT i deszyfrował przekaz. Ta procedura wstępna była znacznie bezpieczniejsza niż przedwojenne, ponieważ nie zawierała podwójnej sekwencji znaków.
Procedura ta była wykorzystywana tylko przez siły lądowe i Luftwaffe. Stosowane przez Kriegsmarine były znacznie bardziej złożone. Wiadomość przeznaczona do zakodowania Enigmą musiała być wstępnie zakodowana na podstawie Kurzsignalheft, książki skrótów kodowych, zawierającej tabele zamieniające całe sentencje i zwroty na czteroliterowe grupy liter. Uwzględniono każde możliwe wyrażenie i każdy temat wiadomości i sytuacji na morzu. Oddzielne kody posiadały operacje tankowania i zaopatrzenia na morzu, nazwy zatok, państw, broni, pogody, pozycji wrogich jednostek, czasu, współrzędnych itd. Celem przyjęcia takiego rozwiązania było nie tylko utrudnienie złamania szyfru, ale także umożliwienie przekazania jak największej informacji w formie jak najkrótszej depeszy, w celu uniknięcia namierzenia. Druga książka kodowa zawierała Kenngruppen i Spruchschlüssel, czyli klucze identyfikacyjne i klucze wiadomości.
Skróty i wytyczne
Enigma wykorzystywana w wojsku używała 26-literowego alfabetu. Znaki przestankowe zastępowane były przez rzadko występujące sekwencje liter. Spacja była zwykle pomijana lub zastępowana literą X, która była też używana jako kropka (lub przecinek dziesiętny). Niektóre znaki były różnie wykorzystywane przez różne siły zbrojne. Heer i Luftwaffe zamiast przecinka wykorzystywały ZZ, a zamiast znaku zapytania – frazę FRAGE lub FRAQ. Kriegsmarine z kolei zamiast przecinka wykorzystywała literę Y, a zamiast znaku zapytania – UD. Litery CH, jak w wyrazie Acht (osiem) lub Richtung (kierunek), były zastępowane przez Q (AQT, RIQTUNG). Dwa, trzy lub cztery zera zastępowane były przez odpowiednio: CENTA, MILLE oraz MYRIA.
Heer i Luftwaffe przesyłały wiadomości w postaci pięcioliterowych grup. Kriegsmarine używała innych czterowirnikowych maszyn Enigma i inaczej przesyłano też meldunki, w postaci grup czteroliterowych. Najczęściej używane słowa w celu zamaskowania ich w kodzie wiadomości pisano na różne sposoby. Przykładowo słowo Minensuchboot (trałowiec) pisano jako MINENSUCHBOOT, MINBOOT, MMMBOOT lub MMM354. Aby dodatkowo utrudnić pracę kryptologom, wprowadzono ograniczenie długości meldunku do 250 znaków. Dłuższe przekazy dzielono na części z których każda miała swój własny klucz wiadomości.
Historia powstania Enigmy
Zanim Enigma osiągnęła swą ostateczną formę, zbudowano wiele odmian i modeli tej maszyny. Najwcześniejsze Enigmy, które pojawiły się na początku lat 20. XX wieku, były maszynami przeznaczonymi na rynek cywilny. W połowie lat 20. zaczęły ich używać także niemieckie siły zbrojne, wprowadzając całą gamę różnego rodzaju usprawnień, zwiększających bezpieczeństwo przekazywanych meldunków. Dodatkowo wiele innych państw zaadaptowało Enigmę do swoich własnych potrzeb lub wykorzystało podobną zasadę działania we własnych maszynach szyfrujących (patrz niżej).
Wersja handlowa Enigmy
23 lutego 1918 roku niemiecki inżynier Artur Scherbius złożył wniosek o przyznanie patentu na wirnikową maszynę szyfrującą oraz założył wraz z Richardem Ritterem firmę Scherbius & Ritter, której celem była produkcja tego urządzenia. Obaj przedstawili projekt maszyny zarówno niemieckiej Kriegsmarine, jak i Ministerstwu Spraw Zagranicznych, ale nie uzyskali zainteresowania żadnej z tych instytucji. W tym wypadku przekazali prawa patentowe firmie Gewerkschaft Securitas, z której 9 lipca 1923 powstało Chiffriermaschinen Aktien-Gesellschaft (Maszyny Szyfrujące Spółka Akcyjna) w której Scherbius i Ritter zostali członkami zarządu.
W Chiffriermaschinen AG rozpoczęto produkcję i reklamowanie wirnikowej maszyny szyfrującej Enigma model A, wystawiając ją na kongresie Powszechnego Związku Pocztowego w roku 1923 i 1924. Pierwszy model był duży 65×45×35 cm i ciężki (ok. 50 kg), głównie ze względu na zintegrowaną maszynę do pisania. Druga wersja – model B – miała bardzo podobną konstrukcję. Chociaż noszące tę samą nazwę Enigma, oba modele A i B maszyny różniły się od późniejszych wersji nie tylko wymiarami i masą, ale także sposobem kodowania, ponieważ nie posiadały walca odwracającego.
Walec odwracający – wymyślony przez kolegę Scherbiusa Williego Korna – został wprowadzony po raz pierwszy w maszynie Enigma C w 1926 roku. Element ten stał się kluczowym w konstrukcji maszyn Enigma.
Wersja C była mniejsza i w odróżnieniu od poprzedników nadawała się do przenoszenia. Zrezygnowano w niej ze zintegrowanej maszyny do pisania, wprowadzając w zamian panel z literami podświetlanymi żarówkami. Dla odróżnienia od pierwszych odmian A i B, Enigmę C nazywano czasem świecącą Enigmą. Enigma C była używana dość krótko, gdyż już w 1927 roku zastąpiono ją maszyną Enigma D, która poza Niemcami była wykorzystywana również w Szwecji, Holandii, Anglii, Japonii, Włoszech, Hiszpanii, Stanach Zjednoczonych i Polsce.
Wersja wojskowa Enigmy
Kriegsmarine jako pierwsza w Niemczech przyjęła na wyposażenie maszyny Enigma, oznaczone jako Funkschlüssel C (Koder radiowy C), którą wprowadzono do produkcji w 1925, a do służby w 1926. Klawiatura maszyny i panel z lampkami zawierały 29 liter – A–Z, Ä, Ö i Ü – które były umieszczone alfabetycznie, a nie tak jak na standardowej klawiaturze niemieckiej QWERTZU. Wirniki posiadały 28 znaków, a styki litery X były połączone na wprost, bez zamiany. Do szyfrowania wybierano trzy z zestawu pięciu typów wirników, a walec odwracający mógł być zainstalowany w jednej z czterech pozycji oznaczonych jako α, β, γ i δ. Niedługo potem w lipcu 1933 konstrukcja maszyny została zmodyfikowana.
Od 15 lipca 1928 niemiecka Reichswehra wprowadziła do służby własną wersję Enigmy, oznaczoną jako Enigma G, która w lipcu 1930 została zmodyfikowana do wersji Enigma I. Jest ona również nazywana Enigmą Wehrmachtu lub Enigmą Służb i była intensywnie używana także przez inne niemieckie organizacje wojskowe i rządowe (takie jak kolej niemiecka), zarówno przed, jak i w czasie II wojny światowej. Główną różnicą między handlową wersją Enigmy i Enigmą I było dodanie łącznicy kablowej do zamiany liter parami, co zwiększało bezpieczeństwo szyfru maszyny. Inną różnicą było zastosowanie nieruchomego walca odwracającego i przeniesienie wcięć zębatki obracającej wirniki z obudowy wirnika na pierścień alfabetyczny.
W 1930 OKH zasugerował Kriegsmarine zaadaptowanie Enigmy do własnych potrzeb, prezentując zwiększone bezpieczeństwo wersji z łącznicą kablową oraz łatwiejszą łączność między rodzajami sił zbrojnych. Ostatecznie Kriegsmarine przyjęła Enigmę na wyposażenie w 1934, wybierając zmodyfikowaną wersję, używaną przez siły lądowe, oznaczoną jako Funkschlüssel M lub M3. Heer i Luftwaffe wykorzystywały w tym czasie zestaw trzech typów wirników, ale Kriegsmarine dla zwiększenia bezpieczeństwa zamówiła zestaw 5 typów wirników, z których do zainstalowania można było wybrać trzy z nich.
W grudniu 1938 także inne formacje Wehrmachtu zaczęły wykorzystywać rozszerzony do pięciu typów zestaw wirników. W 1938 Kriegsmarine wzbogaciła swój zestaw wirników o dodatkowe dwa typy i kolejny typ w 1939, co dało zestaw 8 typów wirników. W sierpniu 1935 również Luftwaffe zaczęła stosować do komunikacji maszyny Enigma w wersji używanej przez siły lądowe. Pierwsza czterowirnikowa Enigma została wprowadzona po raz pierwszy w Kriegsmarine 1 lutego 1942 z przeznaczeniem do łączności z niemieckimi okrętami podwodnymi. Oficjalnie maszyna nosiła oznaczenie M4, a sieć w której je wykorzystywano, została oznaczona przez aliantów kryptonimami Triton (Tryton) oraz Shark (rekin). Dodatkowy, znacznie cieńszy wirnik został umieszczony w maszynie wraz z nowym, również cieńszym walcem odwracającym.
Zbudowano również o wiele bardziej skomplikowaną maszynę szyfrującą, posiadającą 8 wirników, ze zintegrowaną maszyną do pisania, oznaczoną jako Enigma II. W 1933 polskie stacje nasłuchowe przechwyciły transmisje szyfrogramów między niemieckim dowództwem najwyższego szczebla, ale sama maszyna jako zbyt zawodna i podatna na częste zacięcia nie znalazła większego zastosowania i została wkrótce wycofana.
Służby wywiadu i kontrwywiadu wojskowego III Rzeszy Abwehra wykorzystywały maszynę w wersji Enigma G (nazywaną Abwehr Enigma). Ta wersja Enigmy posiadała 4 wirniki z wieloma wcięciami, które powodowały częstsze obroty podczas szyfrowania, ale nie posiadała przełącznicy kablowej. Dodatkowo maszyna posiadała licznik, którego stan zwiększał się po każdym naciśnięciu klawisza, przez co zyskała dodatkową nazwę Zahlwerk Enigma (Enigma licznikowa; niem. zahlwerk – licznik).
Poza Niemcami Enigmę wykorzystywano także w innych krajach. Marynarka wojenna Włoch zaadaptowała do celów wojskowych handlową wersję maszyny, nazwaną „Koderem Marynarki D”. Hiszpania wykorzystywała Enigmy podczas wojny domowej. W Szwajcarskiej armii i dyplomacji korzystano z maszyn Enigma, oznaczonych jako model K lub Swiss K, które były bardzo podobne do handlowej wersji cywilnej Enigmy D. Ta wersja maszyny została rozszyfrowana przez wiele zespołów kryptologów z Polski, Francji, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych (ostatnia nazwa kodowa to INDIGO). Enigma T, oznaczona nazwą kodową Tirpitz, została wyprodukowana specjalnie dla Japonii.
Ocenia się, że powstało około 100 tysięcy maszyn Enigma; większość tych, które ocalały po II wojnie światowej, została sprzedana do państw rozwijających się jako urządzenia wciąż zapewniające wystarczający poziom bezpieczeństwa transmisji. Utrzymanie w tajemnicy umiejętności odszyfrowywania Enigmy umożliwiło wywiadowi brytyjskiemu i innym wywiadom państw zachodnich dostęp do kodowanych informacji, w tym poczty dyplomatycznej państw, które nadal używały Enigmę.
Polskie prace nad złamaniem szyfru Enigmy
Pierwsze próby złamania szyfru Enigmy podejmowali Francuzi, Anglicy i Polacy już pod koniec lat dwudziestych, jednak bez rezultatu. Głównym problemem dekryptażu było zastosowanie przełomowego na owe czasy maszynowego szyfrowania szyfrem polialfabetycznym, w których każda litera tekstu jawnego szyfrowana jest za pomocą innej permutacji alfabetu, co pozwala ukryć własności językowe szyfrogramu oraz czynić go niewrażliwym na próby dekryptażu podejmowane przy użyciu dotychczas stosowanych metod lingwinistycznych.
W łamaniu szyfrów główną rolę odgrywali lingwiści, którzy w procesie kryptoanalizy wyłapywali charakterystyczne cechy języka, takie jak częstość powtarzania się liter, długość wyrazów itd. W przypadku zastosowania mechanicznych maszyn szyfrujących analiza lingwistyczna nie przynosiła żadnych rezultatów, co wymusiło na kierownictwie Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego zatrudnienie do pracy profesjonalnych matematyków.
W styczniu 1929 na Uniwersytecie Poznańskim z inicjatywy Biura Szyfrów zorganizowano kurs kryptologii, przeznaczony dla najlepszych studentów matematyki, znających język niemiecki. Wybór uczelni poznańskiej nie był przypadkowy, gdyż ze względu na położenie miasta znajomość niemieckiego była tam powszechna. Na kurs, którego wykładowcami byli dojeżdżający z Warszawy mjr Franciszek Pokorny, kpt. Maksymilian Ciężki oraz inż. Antoni Palluth, zostało skierowanych dwudziestu kilku najzdolniejszych uczniów profesora Zdzisława Krygowskiego, w tym Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski.
Jesienią 1930 utworzono w Poznaniu ekspozyturę Biura Szyfrów, w której zatrudniono ośmiu najzdolniejszych absolwentów kursu kryptologii, w tym Rejewskiego, Różyckiego i Zygalskiego. Dwa lata później filia została rozwiązana, a Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski od 1 września 1932 rozpoczęli pracę w Referacie Szyfrów Niemieckich w Biurze Szyfrów Sztabu Głównego Wojska Polskiego, w Pałacu Saskim w Warszawie. Ich głównym zadaniem było złamanie Enigmy. Mocarstwa zachodnie mocno wątpiły w możliwość złamania algorytmu szyfrującego Enigmy, wszystkie nieliczne próby zrozumienia mechanizmu szyfrowania „Enigmą” okazywały się nieskuteczne.
W październiku 1931 francuski wywiad Deuxième Bureau zwerbował Hansa-Thilo Schmidta (ps. „Asché”), który podczas dziewiętnastu spotkań przekazał zdjęcia wojskowej wersji „Enigmy”, opis sposobu jej używania, instrukcję posługiwania się kluczami szyfrującymi oraz tablice miesięczne kluczy. Kpt. Gustave Bertrand z francuskiego wywiadu kopie uzyskanych informacji przekazał wywiadowi brytyjskiemu oraz 8 grudnia 1931 Stefanowi Mayerowi i Gwido Langerowi z polskiego wywiadu. Informacje te przyspieszyły złamanie „Enigmy”, ale potrafili je wykorzystać tylko Polacy.
W grudniu 1932 udało się Rejewskiemu rozwiązać szyfr Enigmy. Polacy opracowali efektywne metody deszyfrowania Enigmy, wykorzystując w tym celu w sposób nowatorski istniejące teorie kombinatoryczne tzw. cykli i transpozycji. Do określania permutacji cykli wirników Enigmy wykorzystywano zaprojektowany przez Rejewskiego cyklometr i wykonany przez wytwórnię „AVA” i karty charakterystyk, które ze względu na zmianę kodowania wprowadzoną 15 września 1938 przestały być wykorzystywane. Do tego czasu ustalenie kodu dziennego przy pomocy powyższych narzędzi zajmowało około 15 do 20 minut.
Około października 1938 Rejewski opracował unikalne elektromechaniczne urządzenie, nazwane bombą kryptologiczną, którego zadaniem było automatyczne łamanie szyfru Enigmy w oparciu o opracowaną teorię cykli. Bomba kryptologiczna składała się z sześciu sprzężonych polskich sobowtórów Enigmy, napędzanych silnikiem elektrycznym. W połowie listopada tego samego roku zbudowano sześć takich bomb, wykorzystywanych wyłącznie do rozszyfrowywania podwójnie szyfrowanych kluczy dziennych. Wszystkie sześć „bomb” zbudowała wytwórnia „AVA”, koszt jednej z nich szacowany jest na ok. sto tysięcy przedwojennych złotych (obecnie równowartość ponad miliona PLN). Szyfrogramy dekodowano przy pomocy perforowanych płacht Zygalskiego, opracowanych w celu znajdowania właściwych połłączeń Enigmy. Jedna bomba kryptologiczna pozwalała na odkodowanie klucza dziennego w ciągu około dwóch godzin i zastępowała pracę około 100 ludzi.
Używany do złamania „Enigmy” cyklometr, płachty Zygalskiego, później także 15 zrekonstruowanych „sobowtórów „Enigmy” wyprodukowała Wytwórnia Radiotechniczna AVA, spółka założona z niejawnym udziałem Sztabu Głównego WP przez inż. Antoniego Pallutha, oficera wywiadu Sztabu Głównego, uzdolnionych krótkofalowców: Ludomira Danilewicza i jego brata Leonarda, podoficera wojsk łączności Edwarda Fokczyńskiego. Jej kierownikiem technicznym oraz głównym konstruktorem był Tadeusz Heftman Od tego czasu Polacy mogli odczytywać korespondencję niemiecką, choć nie było to proste, bowiem Niemcy stale udoskonalali maszynę i procedury szyfrowania. W lutym 1933 w spółce zamówiono także wyprodukowanie polskiej maszyny szyfrującej nazwanej „Lacida”. Nazwa pochodzi od „La” – płk. Langera szefa całej operacji, „ci” – od nazwiska por. Ciężkiego i „da” – od Danilewicza. AVA produkowała także sprzęt łączności dla wojska, policji, straży granicznej, a także urządzenia łączności oraz radiopodsłuchu dla Biura Szyfrów.
W 1939 Niemcy kolejny raz zmienili sposób szyfrowania, co wymusiło konieczność zbudowania dalszych 54 bomb kryptologicznych (aby łączna ich liczba wynosiła 60) i opracowania 60 kompletów bardzo pracochłonnych w wykonaniu płacht Zygalskiego (jeden komplet liczył 26 płacht), które miały zawierać ok. 1,5 mln perforacji. Praca taka znacznie wykraczała poza możliwości finansowe polskiego wywiadu, było też oczywiste, że prace nie zakończą się przed wybuchem wojny.
Przekazanie metod rozwiązania Enigmy aliantom
Pierwsze spotkanie polskich, francuskich oraz brytyjskich specjalistów kryptologii i radiowywiadu zorganizowano 9 i 10 stycznia 1939 w Paryżu, w siedzibie francuskiego wywiadu. W konferencji określonej jako „X-Y-Z” uczestniczyli ze strony gospodarzy: mjr Gustave Bertrand i kpt. Henri Braguenie; Anglicy: komandorzy Alastair Dennistor i Hugh Foss, a także Dillwyn Knox. Polski wywiad reprezentowany był przez płk Gwidona Langera i mjr Maksymiliana Ciężkiego; Polacy mieli ujawnić złamanie „Enigmy” jedynie w przypadku uzyskania wartościowych informacji na jej temat od pozostałych uczestników spotkania. Ponieważ Francuzi i Brytyjczycy nie mieli żadnych sukcesów, ustalono jedynie zasady współpracy w dekryptażu „Enigmy”.
W lipcu 1939, w związku ze spodziewanym wybuchem wojny oraz wspierającą Polskę postawie Francji, 25 i 26 lipcu 1939 odbyła się druga konferencja „X-Y-Z”, w ośrodku polskiego Biura Szyfrów w Pyrach pod Warszawą. Pracowały tam cztery radiostacje krótkofalowe dużej mocy (dalekiego zasięgu), konstrukcji inż. Tadeusza Heftmana, wyprodukowane przez wytwórnię „AVA”, służące do radiopodsłuchu oraz wychwytywania niemieckich depesz szyfrowanych „Enigmą”. Do wymienionych wcześniej oficerów wywiadu trzech państw dołączył płk Stewart Menzies z brytyjskiego wywiadu. Zdumionym Francuzom i Brytyjczykom Polacy przekazali po jednym egzemplarzu sobowtóra „Enigmy”, wyprodukowanego przez wytwórnię „AVA” oraz dokumentację dotyczącą metod rozwiązywania nastawień i kluczy „Enigmy”.
Dekryptaż „Enigmy” po wybuchu wojny
Po wybuchu wojny kryptolodzy Biura Szyfrów ewakuowali się do Rumunii, następnie z pomocą francuskiego attaché wojskowego do Paryża. Pomimo nalegań Brytyjczyków, Francuzi nie zgodzili się na utworzenie polsko – francusko – brytyjskiego ośrodka dekryptażu „Enigmy”. Za zgodą polskich władz ustalono, że polscy kryptolodzy będą pracować we francuskim ośrodku dekryptażu, kierowanym przez mjr Gustave Bertranda; w pracach miał uczestniczyć brytyjski oficer łącznikowy kpt. Kenneth MacFarlan. Ośrodek zlokalizowano 35 km od Paryża, w willi Chateau de Vignolles w miejscowości Gretz-Armainvilliers. Ulokowano tam francuską jednostkę kryptologiczną (kryptonim „P.C.Bruno”, Poste de Commandement Bruno); ekipa piętnastu polskich kryptologów otrzymała kryptonim „Ekipa Z”. Prace związane z dekryptażem „Enigmy” podjęto 20 października 1939.
Ekipę tworzyli: ppłk dypl. Gwido Langer (kierownik); współpracował z mjr Bertrandem oraz kpt. MacFarlanem. Łamaniem szyfrów niemieckich zajmowali się: mjr Maksymilian Ciężki (kierownik); współpracował z mjr Renardem. Szyfry ręczne łamał kpt. Wiktor Michałowski, Larcher, por. Antonii Palluth. Szyfry maszynowe – Marian Rejewski, kpt. Braquenie oraz kryptolodzy: Jerzy Różycki, Henryk Zygalski; deszyfranci: ppor. Kazimierz Gaca, Ryszard Krajewski, Sylwester Palluth (bratanek Antoniego), por. Henryk Paszkowski. Szyfry sowieckie łamali: kpt. Jan Graliński, por. dr Stanisław Szachno, Piotr Smoleński. Za technikę odpowiedzialny był st. majster Edward Fokczyński.
Wielka Brytania zorganizowała własny ośrodek dekryptażu w Bletchley Park (kryptonim „Station X”) pod Londynem. Prace prowadzone były pod kierunkiem Alana Turinga, który wkrótce dostarczył Polakom 60 wykonanych przez Brytyjczyków „płacht Zygalskiego”, póxniej wielokrotnie przyjeżdżał na konsultacje. Wyniki prac polskiego zespołu przekazywane były na bieżaco Brytyjczykom, z Bletchley Park dostarczano zaszyfrowane „Enigmą” niemieckie depesze, przechwycone przez brytyjski radiowywiad. Prace nad dekryptażem Enigmy postępowały, 17 stycznia 1940 Polacy złamali pierwszy klucz dzienny „Enigmy” używanej przez Wehrmacht. Później liczba odnalezionych nastawień i kluczy wzrosła do 126. Do czerwca 1940 odczytano 8.335 zaszyfrowanych depesz. Brytyjczycy w Bletchley Park do dekryptażu „Enigmy” wykorzystywali maszynę Turinga, której zasada działania była odmienna od polskiej „bomby kryptologicznej”. Od 8 kwietnia 1940 Anglicy w miarę regularnie odczytywali już samodzielnie niemieckie depesze.
Polski zespół pracował w „P.C.Bruno” do 14 czerwca 1940; po upadku Francji 24 czerwca ekipę ewakuowano do Tuluzy, stamtąd samolotem 3 lipca do Oranu, potem do Algieru. Po kilku dniach zaakceptowano plan mjr Bertranda kontynuowania praca na nieokupowanym terenie Francji. Ekipa podjęła pracę na terenie administrowanym przez rząd Vichy w willi Chateau des Fouzes (kryptonim „Cadix”) w Uzès niedaleko Nîmes. Polską ekipę podporządkowano Oddziałowi II Sztabu Naczelnego Wodza, otrzymała kryptonim „Ekspozytura 300”.
W Algierze pozostała filia tego ośrodka, którą kierował major Maksymilian Ciężki. Co kilka miesięcy kryptolodzy z obu ośrodków wymieniali się, podróżując drogą morską z Francji do Algieru. Podczas jednej z takich wypraw w katastrofie statku Lamoricière płynącego z Algieru do Marsylii 9 stycznia 1942 w pobliżu Minorki (archipelag Balearów) zginęło trzech polskich pracowników ośrodka Cadix, wśród nich Jerzy Różycki i oficer francuski.
Po wkroczeniu Niemców do południowej Francji 9 listopada 1942, zaistniała konieczność ewakuowania ośrodka Cadix z rejonu Uzès.
Rejewski i Zygalski 29 stycznia 1943 przedostali się przez granicę francusko-hiszpańską, ale w Hiszpanii prawie natychmiast zostali aresztowani przez tamtejszą policję. Najpierw osadzono ich w więzieniu w Séo de Urgel, a 24 marca przeniesiono do innego więzienia w Lérida. Ostatecznie dzięki wstawiennictwu Polskiego Czerwonego Krzyża obaj kryptolodzy zostali 4 maja uwolnieni i odesłani do Madrytu. Następnie Rejewski i Zygalski przedostali się do Portugalii, skąd na pokładzie HMS Scottish popłynęli do Gibraltaru, a stamtąd samolotem Douglas DC-3 do Wielkiej Brytanii, gdzie dotarli 3 sierpnia 1943. 16 sierpnia obaj rozpoczęli pracę w jednostce radiowej Sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych w Stanmore-Boxmoor pod Londynem, gdzie pracowali do zakończenia wojny.
Pozostali członkowie przedwojennego Biura Szyfrów – płk Gwidon Langer i mjr Maksymilian Ciężki – zostali złapani przez Niemców i wysłani do oflagu Schloss-Eisenberg. Inż. Antoni Palluth i Edward Fokczyński trafili do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, gdzie obaj ponieśli śmierć; Palluth podczas alianckiego nalotu, a Fokczyński z wycieńczenia.
Dzięki pracy kryptologów polskich, a później także brytyjskich z Bletchley Park, oraz dzięki przechwyconym w międzyczasie egzemplarzom Enigmy, pod koniec wojny praktycznie cała korespondencja szyfrowana przy jej pomocy była odczytywana przez aliantów. Średnio na dekryptaż niemieckiego meldunku wystarczał jeden do dwóch dni.
Ocalałe Enigmy
Informacje o rozszyfrowaniu Enigmy były utajnione do lat 70. XX wieku. Później maszyny wyszły z użycia i wiele egzemplarzy trafiło do zbiorów muzealnych w Europie i Stanach Zjednoczonych. W Polsce jedyny działający egzemplarz znajduje się w stołecznym Narodowym Muzeum Techniki. Urządzenie zostało uruchomione w 2015 roku, w standardowej wersji „typ I” dla wojsk lądowych i sił powietrznych, wariant do użytku w warunkach polowych z 1944 roku. Enigma wyposażona jest w wirniki szyfrujące II, III, V oraz bęben odwracający B. Ponadto enigmy znajdują się w Muzeum Wojska Polskiego (wersja wojskowa trójwirnikowa i handlowa) w Warszawie, Muzeum Wojska w Białymstoku i Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, a także w izbie muzealnej Centralnego Ośrodka Szkolenia Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w Emowie.
W Deutsches Museum w Monachium znajdują się dwa egzemplarze, z 3 i 4 wirnikami, oraz kilka wcześniejszych wersji cywilnych. Jeden eksponat trzywirnikowy znajduje się w Muzeum Poczty w Berlinie. Działający egzemplarz Enigmy znajduje się w National Cryptologic Museum NSA w Fort Meade w stanie Maryland, gdzie udostępniono maszynę zwiedzającym, pozwalając własnoręcznie szyfrować i deszyfrować tekst. Inne egzemplarze znajdują się w muzeach Computer History Museum w Stanach Zjednoczonych, w Bletchley Park w Wielkiej Brytanii oraz w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Londynie i Australian War Memorial w mieście Canberra w Australii. Wiele maszyn znajduje się także w rękach kolekcjonerów prywatnych. Egzemplarz Enigmy z Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie został zbudowany przez Polaków w 1940 roku i był na wyposażeniu ośrodka Cadix w Uzes. Podczas likwidacji ośrodka maszynę, sprzęt i rzeczy osobiste zamurowano w piwnicy. W maju 1945 roku Marian Rejewski i Henryk Zygalski udali się z Londynu na południe Francji, by odzyskać pozostawione tam przed ewakuacją rzeczy i dostarczyć je do Anglii.
Pojawiające się sporadycznie na aukcjach Enigmy osiągają ceny rzędu 150-350 tysięcy dolarów. Można również zakupić działające repliki maszyn w wersji M4 Kriegsmarine, elektroniczne symulatory (tzw. Enigma-E) oraz oprogramowanie symulujące jej działanie. Jeden z nielicznych zachowanych egzemplarzy Enigmy I, wystawiony w 2020 roku na aukcji w Wiedniu, został sprzedany za 117,8 tys. euro.
Inne maszyny oparte na Enigmie
Enigma wywarła znaczący wpływ na konstrukcje wielu maszyn szyfrujących, głównie opartych na wirnikach. Brytyjska maszyna szyfrująca Typex została zainspirowana patentami Enigmy, także tymi, które nie zostały wykorzystane w najsłynniejszej wojskowej wersji maszyny. Rząd brytyjski w trosce o zachowanie tajemnicy nie ujawnił informacji o wykorzystanych rozwiązaniach i w związku z tym nie płacił żadnych tantiem autorom projektu. Japończycy wykorzystywali własną maszynę szyfrującą, która przez kryptologów amerykańskich została określona kryptonimem GREEN. Miała cztery wirniki, ale zainstalowane współpłaszczyznowo obok siebie (tzn. nie na jednej osi). Japońska maszyna nie znalazła aż tak szerokiego zastosowania, jak niemiecka. Amerykański kryptolog William Friedman zbudował własną maszynę, oznaczoną M-325, odmienną konstrukcyjnie, ale kodującą w podobny do Enigmy sposób.
W 2002 roku zbudowano w Holandii unikalną maszynę, której konstrukcja opiera się na idei Enigmy, ale posiada 4 wirniki z zestawem 40 znaków każdy, co umożliwiło wykorzystanie również cyfr i znaków przestankowych. Każdy z wirników składa się z 509 części.
Enigma a sztuka i rozrywka
Pierwszym polskim filmem o Enigmie jest Sekret Enigmy z 1979 w reżyserii Romana Wionczka, będący fabularną (z wplecionymi fragmentami czysto dokumentalnymi) rekonstrukcją wydarzeń historycznych związanych z rozszyfrowaniem Enigmy przez młodych polskich matematyków. W rolach kryptologów wystąpili Tadeusz Borowski (Marian Rejewski), Piotr Fronczewski (Jerzy Różycki) i Piotr Garlicki (Henryk Zygalski). 14 listopada 1980 rozpoczęto emisję 8-odcinkowego serialu telewizyjnego pod tytułem Tajemnica Enigmy, będącego rozszerzoną wersją kinowego Sekretu Enigmy. Twórcy serialu rozszerzyli wątki z życia osobistego bohaterów i wprowadzili więcej postaci historycznych. Wartość strony dokumentalnej obu filmów jest nie do przecenienia, gdyż jednym z konsultantów naukowych był sam Marian Rejewski.
Sztuka angielska Breaking the Code (Łamanie Kodu), autorstwa Hugh Whitemore’a, opowiada o życiu i śmierci Alana Turinga, jednej z czołowych postaci rozszyfrowujących zagadkę Enigmy w Bletchley Park w Wielkiej Brytanii. W rolę Turinga wcielił się Derek Jacobi, który w 1996 zagrał tego samego bohatera w telewizyjnej adaptacji sztuki.
Powieść brytyjskiego pisarza Roberta Harrisa z 1996 zatytułowana Enigma opowiada o kulisach prac nad rozszyfrowaniem Enigmy w Bletchley Park. Na podstawie powieści zrealizowano w 2001 film w reżyserii Michaela Apteda pod tytułem Enigma, z Kate Winslet i Dougrayem Scottem w rolach głównych. Film był wielokrotnie krytykowany tak przez brytyjskie środowiska polonijne (Zjednoczenie Polskie) i polsko-brytyjski komitet historyczny, jak i przez kierownika katedry Europy Wschodniej na Uniwersytecie Oksfordzkim ze względu na zafałszowania historyczne i brak informacji o fundamentalnym udziale Polaków w rozszyfrowaniu Enigmy.
Powieść Neala Stephensona Cryptonomicon, której akcja dzieje się podczas II wojny światowej i opowiada o pracy kryptologów, wspomina również o Bletchley Park i rozszyfrowywanej tam Enigmie. Przedstawione w książce zdarzenia dość swobodnie traktują fakty historyczne, stanowiąc jedynie tło akcji.
W fantastycznonaukowej powieści amerykańskiej autorki Connie Willis Nie licząc psa istotnym elementem intrygi jest Ultra, czyli kryptonim prac nad deszyfracją Enigmy.
W 158. odcinku brytyjskiego serialu Doctor Who, zatytułowanym The Curse of Fenric, przedstawiono brytyjskich kryptologów (oraz postać, której inspiracją był Alan Turing) wykorzystujących maszynę szyfrującą ULTIMA (prawdopodobne nawiązanie do kryptonimu Enigmy – ULTRA).
Gra komputerowa z gatunku fikcji interaktywnej pod tytułem Jigsaw autorstwa Grahama Nelsona zawiera układankę w postaci wiadomości zaszyfrowanej uproszczoną wersją Enigmy. Zagadka ta jest uważana za najbardziej kłopotliwą w całej grze, co prawdopodobnie ma uświadomić graczowi, jak trudne było rzeczywiste rozszyfrowywanie przechwyconych meldunków kodowanych Enigmą.
W filmie U-571 z 2000 r. w reżyserii Jonathana Mostowa przedstawiono fikcyjną misję amerykańskiego okrętu podwodnego, której celem było porwanie niemieckiego U-boota i pozyskanie maszyny szyfrującej Enigma. Wykorzystana podczas kręcenia filmu Enigma była autentycznym egzemplarzem pozyskanym od kolekcjonera. Akcja sugeruje, że bez uzyskania maszyny nigdy wcześniej nie było możliwe odczytanie szyfrowanych nią wiadomości, podczas gdy w rzeczywistości polscy kryptolodzy od 1932 roku dekodowali meldunki, nie posiadając jakiegokolwiek egzemplarza niemieckiej wojskowej Enigmy. Rzeczywiste przechwycenie niemieckiej maszyny szyfrującej oraz jej części przez Royal Navy miało miejsce na długo przed przyłączeniem się Stanów Zjednoczonych do wojny, a pierwszy zdobyty przez Amerykanów okręt przechwycono kilka dni przed lądowaniem w Normandii.
W filmie Wolfganga Petersena z 1981 pod tytułem Okręt (tytuł oryginału Das Boot) pokazano czterowirnikową maszynę Enigma M4. Wielokrotnie przedstawiono czynności szyfrowania i deszyfrowania meldunków, rutynowego codziennego wykorzystywania Enigmy na pokładzie niemieckiego okrętu podwodnego.
W filmie reżyserii Mortena Tylduma z 2014 r. pod tytułem Gra tajemnic przedstawiono historię Alana Turinga. Akcja skupia się na postaci wybitnego matematyka i jego nowatorskich kroków w celu złamania kodu Enigmy. W filmie wspomniany jest też udział polskich kryptologów w pracach nad szyfrem.
Upamiętnienie
25 września 2021 roku w Poznaniu zostało otwarte interaktywne „Centrum Szyfrów Enigma”. Multimedialna ekspozycja centrum poświęcona jest historii maszyny szyfrującej Enigma i trzem polskim kryptologom: Marianowi Rejewskiemu, Henrykowi Zygalskiemu i Jerzemu Różyckiemu.
W Poznaniu znajduje się pomnik polskich kryptologów: Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego, którzy wnieśli duży wkład do złamania kodu Enigmy. Pomnik znajduje się w centrum miasta, przed głównym wejściem do Zamku Cesarskiego (ul. Święty Marcin). Miejsce zostało wybrane nieprzypadkowo – Zamek mieścił przed II wojną światową niektóre zakłady Uniwersytetu Poznańskiego, m.in. tu był prowadzony kurs kryptologii.
W Bletchley Park na terenie Muzeum znajduje się tablica upamiętniająca Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, złamanie przez nich jako pierwszych szyfru Enigmy i ich zasługi dla sukcesu brytyjskich kryptologów i wkład w zwycięstwo w II wojnie światowej.
W setną rocznicę urodzin Mariana Rejewskiego (2005 rok) w Bydgoszczy, jego rodzinnym mieście, na skrzyżowaniu ulicy Gdańskiej z ulicą Śniadeckich postawiono upamiętniającą go rzeźbę. Odlany w brązie pomnik przedstawia postać kryptologa siedzącego na ławce z grubych płyt granitowych.
Narodowy Bank Polski, w 2007 roku, chcąc uczcić 75. rocznicę złamania szyfru Enigmy, wprowadził do obiegu monety okolicznościowe o nominałach 100 zł (złoto), 10 zł (srebro) oraz 2 zł (nordic gold).
Poczta Polska, chcąc uczcić dokonania Polaków na świecie, wprowadziła w roku 2009 do obiegu cztery znaczki. Na znaczku o nominale 1,95 zł przedstawiono podobiznę trzech odtwórców Enigmy: Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego.
W 1999 przy ul. Leśnej w Lesie Kabackim w Warszawie, przy wjeździe do kompleksu obiektów Centrum Operacji Powietrznych-Dowództwa Komponentu Powietrznego (dawna siedziba Referatu Niemieckiego Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego) odsłonięto kamień z tablicą upamiętniającą pracujących tam w latach 1936–1939 Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego
W okolicy Lasu Kabackiego znajdują się ulice: Mariana Rejewskiego (w granicach Warszawy, między ulicą Puławską a lasem) oraz Enigma (w miejscowości Józefosław). W Wyszkowie rondo na skrzyżowaniu ulic Tadeusza Kościuszki (droga nr 62) i Stefana Okrzei nosi nazwę „Jerzego Różyckiego, matematyka i kryptologa”.
W 2018 r. w parku miejskim w Wyszkowie – mieście, w którym w 1926 r. Jerzy Różycki zdał maturę – w pobliżu miejsca, gdzie przed II wojną stał budynek gimnazjum, odsłonięto rzeźbę – ławeczkę Jerzego Różyckiego, autorstwa Karola Badyny
Zobacz też
Inne maszyny szyfrujące z czasów II wojny światowej:
Colossus
Lorenz SZ 40/42 – Niemcy (w kodzie aliantów oznaczona kryptonimem: Tunny)
Przypisy
Bibliografia
Gustave Bertrand: Enigma ou la plus grande énigme de la guerre 1939–1945. 1973.
F.W. Winterbotham: The Ultra Secret. Londyn, 1974
The Theoretically Possible Number of Enigma Configurations https://uregina.ca/~kozdron/Teaching/Cornell/135Summer06/Handouts/enigma.pdf [dostęp 2022-04-24]
Bibliografia w języku polskim
Władysław Kozaczuk: Złamany szyfr. Warszawa, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1976. Seria „Sensacje XX wieku”
Pozostała literatura
Zdjęcia
Fotografie Enigmy, wirników szyfrujących itd.
Fotografie i opisy Enigmy i innych maszyn szyfrujących
Opisy
Tony Sale – The Enigma cipher machine.
Repliki i symulatory
Symulator Enigmy (Java aplet)
Symulator Enigmy 3-rotorowej
Wykaz okablowania wirników poszczególnych modeli Enigmy
Inne
– zawiera również listę ocalałych maszyn Enigma i ich cen.
Archiwum instrukcji obsługi wszystkich modeli Enigmy i innych instrukcji wojskowych.
Cryptomuseum – Enigma Family Tree; Rodzina, typy Enigmy
Cryptomuseum – Enigma timeline; Enigma oś czasu (poszczególne modele w latach użytkowania i typach wojska)
Działania wywiadowcze podczas II wojny światowej
Urządzenia szyfrujące
Wywiad i kontrwywiad Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej
Hasła kanonu polskiej Wikipedii |
565304 | https://pl.wikipedia.org/wiki/DMX | DMX | DMX, właśc. Earl Simmons (ur. 18 grudnia 1970 w Mount Vernon w stanie Nowy Jork, zm. 9 kwietnia 2021 w White Plains w stanie Nowy Jork) – amerykański raper, kompozytor, aktor i producent filmowy. Był właścicielem wytwórni Bloodline Records, produkującej również ubrania.
Niektóre z jego najbardziej znanych utworów to „How’s It Goin’ Down” (1998), „Damien” (1998), „Party Up (Up in Here)” (2000), „We Right Here” (2001), „Ain’t No Sunshine” (2001), „X Gon’ Give It to Ya” (2002), „Who We Be” (2002), „Where the Hood At?” (2003), „Get It on the Floor” (2003) i „We in Here” (2006).
Życiorys
Wczesne lata
Urodził się w Mount Vernon w stanie Nowy Jork w rodzinie Świadków Jehowy jako syn Arnett Simmons i Joe Barkera, artysty ulicznego. Miał dwie przyrodnie siostry – Bonitę i Shaylę oraz dwóch przyrodnich braci. Kiedy był dzieckiem, został potrącony przez pijanego kierowcę, ale nie odniósł żadnych poważnych obrażeń, natomiast wskutek wypadku stracił wiarę. Dorastał w Yonkers w stanie Nowy Jork, gdzie uczęszczał do Yonkers High School z Mary J. Blige. Wychowywany przez samotną matkę jako jej jedyne dziecko. Zaczął rapować w wieku 13 lat. Opracował wtedy styl rapowania zwany „spellbound”, polegający na literowaniu wyrazów.
Born Loser (do 1993)
Karierę raperską zaczął od wydawania undergroundowych singli, w tym: „Up to No Good” i „Spellbound”. Wystąpił również na żywo z KCR 1991 i Percee Pee. W 1992 podpisał roczny kontrakt z wytwórnią Columbia Records. W połowie 1993 wydał swój pierwszy oficjalny singel, „Born Loser”.
It’s Dark and Hell Is Hot (1993–1998)
Earl postanowił rozwiązać umowę z wytwórniami Columbia Records i Ruffhouse, by podpisać kontrakt z Ruff Ryders Entertainment. W 1994 wyszedł jego singel "Make a Move". Wkrótce wystąpił z Ja Rule'em i Jayem-Z w piosence "Time to Build" Mica Geronimo. Potem poszedł jednak do więzienia za posiadanie narkotyków.
Kiedy wyszedł, Dee z Ruff Ryders przedstawił go Puff Daddy'emu, by przyjął go do swojej wytwórni, jednak szef Bad Boy Records uznał głos DMX-a za "niemarketingowy". W związku z tym pół roku później podpisał kontrakt z Def Jam Recordings. Przez pewien czas występował gościnnie u innych wykonawców w tym: "4, 3, 2, 1" LL Cool J-a, "24 Hours to Live" Ma$e'a, "Money, Power & Respect" The Lox, "Nothin’ Move but the Money" Mica Geronimo. Nagrywał też utwory na ścieżki dźwiękowe, chociażby "We Be Clubbin" z Ice Cube'em na The Players Club czy "Murdergram" z Jayem-Z i Ja Rule’em na Streets is Watching.
Na początku 1998 DMX wydał swój pierwszy singiel dla Def Jam, "Get at Me Dog", na którym gościnnie wystąpił Sheek Louch. Zarówno główny utwór, jak i b-side "Stop Being Greedy" zdobyły wielką popularność, a sam singel uzyskał status złotej płyty. 19 maja został wydany pierwszy album DMX-a, It’s Dark and Hell Is Hot, który zadebiutował na #1 miejscu listy Billboard 200. RIAA zatwierdziło płytę jako 4x platynę. W samym 1998 roku sprzedano około 2.300.000 egzemplarzy albumu, stawiając go na 23. miejscu listy najlepiej sprzedających się albumów tego roku. Po kilku miesiącach DMX został oskarżony o gwałt na striptizerce, jednak zarzuty nie były prawdziwe. Testy DNA wykazały, że Earl Simmons był niewinny.
Flesh of My Flesh, Blood of My Blood (1998–1999)
Po sukcesie pierwszego albumu, szybko zaczął prace nad swoim drugim albumem. W tym czasie wystąpił w "Money, Cash, Hoes" (Jay-Z), "Get Your Shit Right" (Jermaine Dupri), "Whatcha Gonna Do?" (Jayo Felony), "Shut ’Em Down" (Onyx), "We Got This" (John Forte), "Scenario 2000" i "Dog Match" (Eve). Ponadto został zaproszony przez DJ-a Clue do nagrania remiksu "How’s It Goin’ Down".
W grudniu 1998 DMX wydał swój kolejny album – Flesh of My Flesh, Blood of My Blood, który tak samo jak pierwszy zdobył olbrzymią popularność i również został zatwierdzony jako multi-platyna. Oba single, "Slippin’" i "No Love 4 Me" ukazały się w 1999 roku. Wkrótce DMX ruszył we wspólną trasę koncertową z Jayem-Z, Method Manem i Redmanem nazwaną Hard Knock Life Tour, na które miał kolejny konflikt z prawem. Został zatrzymany pod zarzutem wszczęcia bójki, ale szybko został uniewinniony. Po raz kolejny raper został oskarżony w maju, kiedy został oskarżony o napaść na mieszkańca Yonkers, który nękał jego żonę. Latem 1999 roku zostały przeciw niemu wysunięte poważniejsze zarzuty, gdy jego wuj, a zarazem menadżer, został przypadkowo postrzelony w stopę w hotelu w New Jersey. Po przeszukaniu domu rapera, DMX i jego żona zostali oskarżeni o nielegalne posiadanie broni, narkotyków i zarzut znęcania się nad zwierzętami. Zostali jednak skazani tylko na grzywnę i roboty publiczne.
Pod koniec kwietnia 1999, Ruff Ryders, grupa, w której skład wchodził DMX, wydała swoją pierwszą składankę Ryde or Die Vol. 1. Dwie piosenki, na których wystąpił DMX zostały singlami promującymi album: "Ryde or Die" i "Some X Shit". Płyta zadebiutowała na pierwszym miejscu listy Billboard 200, ostatecznie sprzedając się w nakładzie ponad 2 milionów płyt.
W 1999 DMX zdobył tytuł "Solo artist of the year" ("solowy artysta roku"), a także "Live performer of the year" ("występujący na żywo wykonawca roku") bijąc w ten sposób Jaya-Z, Mastera P, Busta Rhymesa i Snoop Dogga.
...And Then There Was X (1999)
W 1999 DMX wydał kolejny album ...And Then There Was X. Pierwszym promującym go singlem był "What's My Name". Kolejny, "Party Up", cieszył się dużą popularnością. DMX zdissował w nim Eminema. Ostatnim singlem był "What You Want" (czyli "What These Bitches Want"), na którym wystąpił Sisqo z Dru Hill. Na listach przebojów pojawił się również utwór "Don't You Ever". Ostatecznie album sprzedał się w nakładzie około sześciu milionów egzemplarzy i został zatwierdzony jako 6x platyna (stając się również jego najlepiej sprzedającym się albumem, chociaż to It’s Dark and Hell Is Hot jest przez fanów uznawany za najlepszy). Zadebiutował na pierwszym miejscu listy Billboard 200.
DMX w 1999 współpracował też z wykonawcami takimi jak: Foxy Brown (do utworu "Dog & A Fox" na płytę "Chyna Doll"), Ja Rule’em (do utworu "It’s Murda" na płytę "Venni Vetti Vecci"), Nasem (do utworu "Life Is What You Make It" na płytę "I Am..."). Przebój z ...And Then There Was X, "Party Up" został wykorzystany w kilku filmach, między innymi Superzioło i 60 sekund.
The Great Depression (2000–2001)
W 2000 roku członek grupy Ruff Ryders, Drag-On, wydał swój debiutancki album zatytułowany Opposite of H2O. Gościnnie wystąpił na nim między innymi DMX – na singlu "Niggaz Die 4 Me", w utworze "Get It Right", a także w "Groundhog Day", gdzie rola DMX-a jest niewielka, gdyż można usłyszeć go pod koniec, a także jako sample'a z "Look Thru My Eyes". W tym roku swój album, G.O.A.T., wydał też jeden z hip-hopowych weteranów, LL Cool J. "Fuhgidabowdit" to kolejny jego utwór, w którym wystąpił z Method Manem, Redmanem i DMX-em.
DMX w latach 2000 i 2001 wystąpił na dwóch filmach – Romeo musi umrzeć (rola dalszoplanowa) i Mroczna dzielnica. Do obu filmów wydano płyty ze ścieżkami dźwiękowymi, z którym obie były promowane przez single DMX-a – "Come Back in One Piece" i "No Sunshine".
Ryde or Die Vol. 1 została dobrze przyjęta przez fanów, więc w 2000 roku wydali kolejną składankę – Ryde or Die Vol. 2, której nie udało się już powtórzyć sukcesu poprzedniej. Składanka ta zadebiutowała na 2. miejscu listy Billboard 200. Liderem był album The Marshall Mathers LP Eminema. DMX wystąpił w jednym utworze – "The Great".
Pod koniec listopada 2001 roku DMX zakończył prace nad swoim czwartym studyjnym albumem, The Great Depression, który, tak jak poprzednie, zadebiutował na 1. miejscu listy Billboard 200. Oficjalnie promowany przez trzy single – "We Right Here", "Who We Be" i "I Miss You". "We Right Here" nie znalazł się na liście Billboard Hot 100, ale za to zajął 8. miejsce na Hot Rap Tracks. Drugi singel, "Who We Be", dotarł na 60. pozycję Billboard Hot 100, najwyższe z tych trzech singli. Album nie sprzedał się jednak tak dobrze, jak pozostałe. Irv Gotti w wywiadzie stwierdzi, że jest to prawdziwa przyczyna beefu z Ja Rule'em.
Grand Champ (2001–2003)
Krótko po wydaniu The Great Depression, Ruff Ryders wydali kolejną składankę Ryde or Die Vol. 3. DMX wystąpił na niej w utworze "Friend of Mine". Płyta odniosła jeszcze mniejszy sukces niż poprzednia.
W 2003 wystąpił w filmie Od kołyski aż po grób, do którego została wydana ścieżka dźwiękowa. Znalazło się na nim kilka utworów z DMX-em, w tym: "X Gon’ Give It to Ya", "Go to Sleep", "Right/Wrong" i "Gettin' Down". Album ten zadebiutował na 6. miejscu notowania Billboard 200.
Pod koniec roku 2002 został wydany album z największymi przebojami DMX-a, zatytułowany The DMX Files. Znalazł się na nim nowy utwór, "X Gon’ Give It to Ya", a także "Let's Get It On" będący zmienioną wersją "Get It on the Floor".
26 września 2003 roku, DMX wydał swój piąty studyjny album, Grand Champ. W wersji wydanej specjalnie dla UK pojawił się dodatkowy utwór, "X Gon’ Give It to Ya", który wcześniej promował sound track z Od kołyski aż po grób. Zdobył on też największą popularność ze wszystkich singli wydanych w tym roku przez DMX-a, zajmując 60. miejsce na liście Billboard Hot 100, a także 8. na UK Singles Chart i 23. na German Singles Chart. Niewiele mniejszy sukces osiągnął singel "Where the Hood At", który na notowaniach Hot R&B/Hip-Hop Songs i Hot Rap Tracks znalazł się nawet na wyższych miejscach niż poprzednik. Ostatni singel, "Get It on the Floor", osiągnął przeciętny sukces w porównaniu z wcześniejszymi utworami.
Grand Champ osiągnął jeszcze mniejszy sukces niż "The Great Depression. Ostatecznie został nagrodzony platynową płytą i tak jak poprzednie, zadebiutował na 1. miejscu listy Billboard 200. Po wydaniu tego albumu DMX postanowił zejść ze sceny, by skupić się na karierze aktorskiej.
W roku 2003 nasilił się również beef z Ja Rule'em. Na Grand Champ znalazło się kilka utworów, w których DMX zdissował rywala. Są to – "Where the Hood At" i "We're Back". Nagrany był również utwór "Ruled Out", jednak ostatecznie nie znalazł się na albumie. Wystąpił również z Eminemem i Obie Trice'em w utworze Go to Sleep, na którym wszyscy trzej zdissowali Ja Rule’a.
Here We Go Again (2004–2005)
Po wydaniu Grand Champ, DMX oświadczył, że schodzi ze sceny. Pomimo tego, dalej występował gościnnie z innymi raperami, chociażby na singlu "Streetlife" Deana Dawsona, czy "Tear It Up" Yung Wuna. O jego odejściu wspomniał Drag-On w swoim utworze "Tell Your Friends" ("y'all heard X is retiring but Drag is back" – "słyszeliście, że X przechodzi na emeryturę, ale Drag wrócił").
W 2005 roku Ruff Ryders wydali pięć składanek. Na jednej z nich, The Redemption Vol. 3: Memorial Day Weekend 2005, Big Mike ogłosił "The dog is back!", co oznacza powrót X-a na scenę. Jego piosenka, "Get Wild", promowała składankę The Redemption Vol. 4.
Na lato 2005 zapowiadano szósty studyjny album DMX-a. Miał być zatytułowany Here We Go Again. Jednak po tym jak jego przyjaciel, Jay-Z, został szefem wytwórni Def Jam, przestało się między nimi układać, więc DMX rozwiązał kontrakt ze swoją dotychczasową wytwórnią. Album promowały single "Pump Ya Fist" i "Give 'Em What They Want". Here We Go Again ostatecznie nie został wydany. Ukazał się wyłącznie jako bootleg.
Year of the Dog...Again (2006)
11 kwietnia 2006 roku wyszedł pierwszy singel zapowiadający nadchodzący album DMX-a, Year of the Dog...Again. Utwór największą popularność zdobył w Niemczech osiągając 2. miejsce na liście German Singles Chart, podczas gdy na liście Hot R&B/Hip-Hop Songs zajął zaledwie 125. lokatę.
31 lipca album Year of the Dog...Again został wydany w UK, dzień później również w USA. Później promowany przez kolejne dwa single: "Lord Give Me a Sign" (Billboard Hot 100: 122.; Hot R&B/Hip-Hop Songs: 70.; German Singles Chart: 31.) oraz "Come Thru' (Move)" (German Singles Chart: 2.). Na płycie znalazły się produkcje znanego producenta Scotta Storcha. Gościnnie wystąpili między innymi Busta Rhymes, Jadakiss, Styles P i Amerie, a także wielu członków Bloodline Records, w tym Big Stan. Do bonusowego wydania płyty dołączono DVD zawierające trwający 20 minut film przedstawiający prace nad płytą. Do specjalnego wydania Year of the Dog...Again dla UK dołączono również utwór "Who Dat" (zawarty również na jednym z wydań singla "Lord Give Me a Sign").
Year of the Dog...Again to pierwszy album DMX-a, który zadebiutował na 2. miejscu listy Billboard 200. W pierwszym tygodniu od wydania sprzedano trochę mniej niż 126.000 egzemplarzy. Od wejścia na 1. miejsce album dzieliło 1.500 sprzedanych kopii. Płytę wyprzedziła składanka Now That's What I Call Music! 22, na której znalazły się utwory Rihanny, Chrisa Browna i Kelly Clarkson.
"We in Here" stało się tytułowym utworem nowej składanki Ruff Ryders. Pojawił się na niej również drugi singel DMX-a, "Lord Give Me a Sign", a także "Where You Been" z Freewayem oraz freestyle na podkładzie "New York Shit" Busta Rhymesa.
Undisputed (2011)
11 października 2011 wystąpił na ceremonii BET Hip Hop Awards, gdzie ogłosił, że pracuje nad nowym albumem, którego ma zamiar wydać przed grudniem 2012 roku. 25 grudnia 2011 r. w Nowym Jorku w klubie nocnym Santos Party House, poinformował, że jego nowa płyta będzie miała tytuł Undisputed. Premiera albumu odbyła się 11 września 2012 roku. W celu promocji tytułu, 7 kwietnia tego roku opublikowano singel pt. "I Don't Dance" w którym gościnnie wystąpił raper MGK. 23 czerwca 2012 r. odbyła się premiera teledysku do tej piosenki. Gościnnie w niej wystąpił Xzibit. 4 września opublikowano kolejny singel "Head Up". Nowy album rapera zadebiutował na 19. miejscu notowania Billboard 200 ze sprzedażą 17 000 egzemplarzy.
Redemption of the Beast (2015)
6 stycznia 2015 r. w serwisie internetowym HipHopDX podano informację o kolejnym studyjnym albumie DMX-a pt. Redemption of the Beast. Opublikowano okładkę, a także listę utworów. Wśród gości pojawili się Freeway i Jannyce. Premiera płyty została wyznaczona na 13 stycznia 2015 roku.
Kariera aktorska
Po występie jako raper w filmie biograficznym wideo Oczy na hip hop (Eyes on Hip Hop, 1995) i udziale w dubbingu w serialu animowanym Miasteczko South Park (South Park, 1998) w odcinku Na ratunek Szefowi, zadebiutował w roli aktorskiej jako Tommy „Buns” Bundy w dramacie kryminalnym Belly (1998) u boku Method Mana i Nasa. Następnie wystąpił w trzech filmach Andrzeja Bartkowiaka: komedii sensacyjnej Romeo musi umrzeć (Romeo Must Die, 2000) jako Silk z udziałem takich gwiazd jak Aaliyah i Jet Li, dreszczowcu Mroczna dzielnica (Exit Wounds, 2001) ze Stevenem Seagalem w roli Latrella Walkera (do sound tracka tego filmu DMX nagrał przebojowy singel „No Sunshine”) i dramacie sensacyjnym Od kołyski aż po grób (Cradle 2 the Grave, 2003) jako Anthony Fait u boku Jeta Li, a szczególną popularność zdobyła piosenka „Go to Sleep”.
W adaptacji powieści Donalda Goinesa Nigdy nie umieraj sam (Never Die Alone, 2004) z Davidem Arquette wcielił się w przywódcę gangu nazywanym Królem Davidem. Wystąpił potem jako Paul w dramacie fantasy Father of Lies (2007) z Vivicą A. Fox, jako Dog w dreszczowcu sensacyjnym Death Toll (2008) z Lou Diamondem Phillipsem, jako Black Jack w dramacie kryminalnym Last Hour (2008) oraz jako Nick w komedii sensacyjno-przygodowej Bestia (Lockjaw: Rise of the Kulev Serpent, 2008). Był producentem filmu akcji Prawo ulicy (Lords of the Street, znany również jako Jump Out Boys, 2008), gdzie także zagrał postać Thorna obok Krisa Kristoferssona. Powrócił na ekran w melodramacie kryminalnym Alfons (Pimp, 2018) jako Północny John i Miasto bezprawia (Beyond the Law, 2019) w roli detektywa Raya Munce’a u boku Stevena Seagala.
Rywalizacje
2Pac/Westcoast – W beefie między wschodnią a zachodnią sceną hip-hopową wziął udział również DMX dissując głównie 2Paca we freestyle'u znanym jako "East Coast" (oparty na podkładzie z "I Shot Ya" LL Cool J-a). Po około dziesięciu latach odpowiedział mu Crooked I.
K-Solo – DMX stoczył z nim walkę freestyle'ową w zakładzie karnym. Kiedy K opuścił więzienie, wydał utwór "Spellbound", po czym DMX powiedział, że K go okradł ze stylu i w 1998 odpowiedział mu w "Get at Me Dog". Solo nie odpowiedział aż do 2001. W jednym z wywiadów DMX zaproponował mu walkę bokserską (gdyż był w tym czasie również bokserem). W jednej ze scen z dokumentu Beef, K-Solo był poddawany testom z wykrywaczem kłamstw. Nie przeszedł go pomyślnie, gdyż wykryto kłamstwo przy pytaniu "Did DMX create any of the lyrics for "Spellbound"?" ("Czy DMX jest autorem któregokolwiek tekstu ze "Spellbound?").
Kurupt – W 1999 roku Kurupt wydał swój drugi solowy album, Tha Streetz Iz a Mutha, na którym znalazł się utwór, zatytułowany "Callin' Out Names", w którym zdissował DMX-a i Ruff Ryders.
Śmierć
3 kwietnia 2021 trafił do szpitala z powodu zawału serca. Zmarł 9 kwietnia 2021 w położonym na terenie stanu Nowy Jork White Plains w wieku 50 lat, równo tydzień po tym, jak został w stanie wegetatywnym przewieziony do szpitala z powodu przedawkowania narkotyków.
Dyskografia
It’s Dark and Hell Is Hot (1998)
Flesh of My Flesh, Blood of My Blood (1998)
...And Then There Was X (1999)
The Great Depression (2001)
Ruff Ryders Presents – Best of DMX (2002)
Grand Champ (2003)
Year of the Dog...Again (2006)
Undisputed (2012)
Redemption of the Beast (2015)
Filmografia
Kompozytor
Belly (1998)
Woo (1998)
Uciekający pan młody (The Wood, 1999)
Backstage. Za kulisami. (Backstage, 2000)
Romeo musi umrzeć (Romeo Must Die, 2000)
60 sekund (Gone in 60 Seconds, 2000)
Uliczne sny (Street Dreams, 2002)
Liczą się tylko Frankliny (All About the Benjamins, 2002)
Thug Workout (2002)
Od kołyski aż po grób (Cradle 2 the Grave, 2003)
Last Hour (2006)
Aktor
Belly (1998) jako Tommy 'Buns' Bundy
Backstage. Za kulisami. (Backstage, 2000) jako on sam
Romeo musi umrzeć (Romeo Must Die, 2000) jako Silk
Boricua's Bond (2000)
Mroczna dzielnica (Exit Wounds, 2001) jako Latrell Walker
Angel: One More Road to Cross (2001) jako on sam
Beef (2003) jako on sam
Od kołyski aż po grób (Cradle 2 the Grave, 2003) jako Tony Fait
Nigdy nie umieraj sam (Never Die Alone, 2004) jako Król David/Król Cobra
Last Hour (2006) jako Black Jack
Korpus weteranów (The Hard Corps, 2006) jako Rap Music Mogul
Daddy Cool (2007)
Aktor gościnnie
Miasteczko South Park (South Park, 1998) jako on sam (głos)
Brygada ratunkowa (Third Watch, 1999–2005) jako Kandid Jones
Trippin' (2005) jako on sam
Producent
Nigdy nie umieraj sam (Never Die Alone, 2004)
Sukcesy
2002: nominacja MTV Movie Award w kategorii Najlepsza Przełomowa Rola Męska Mroczna dzielnica
2002: nominacja MTV Movie Award w kategorii najbardziej obiecujący debiut Mroczna dzielnica
Przypisy
Linki zewnętrzne
Amerykańscy raperzy
Amerykańscy aktorzy filmowi
Amerykańscy przestępcy
Zdobywcy platynowych płyt
Urodzeni w 1970
Zmarli w 2021
Zmarli z powodu narkotyków
Ludzie urodzeni w Mount Vernon (Nowy Jork) |
190412 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Carlos%20Fuentes | Carlos Fuentes | Carlos Fuentes Macías (ur. 11 listopada 1928 w Panamie, zm. 15 maja 2012 w Meksyku) – meksykański pisarz, eseista, dramaturg i publicysta, niegdyś „żelazny” kandydat do literackiej Nagrody Nobla. Jeden z najwybitniejszych współczesnych autorów hiszpańskojęzycznych, współtwórca boomu na literaturę iberoamerykańską. Laureat Nagrody Cervantesa (1987).
Życiorys
Jego ojciec był meksykańskim dyplomatą, więc dzieciństwo Carlosa przebiegało pod znakiem ciągłych przeprowadzek. Dorastał w różnych miastach obydwu Ameryk (Quito, Montevideo, Rio de Janeiro, Waszyngton, Santiago i Buenos Aires). Dorosły Carlos Fuentes także wybrał karierę dyplomatyczną, pełnił m.in. funkcję ambasadora Meksyku we Francji w latach 70.
Międzynarodową sławę przyniosła mu wydana w 1962 Śmierć Artemia Cruz, jednak już debiutancka powieść Fuentesa Kraina najczystszego powietrza ukazała pełnię talentu Meksykanina i zakres jego zainteresowań. W swoich utworach poruszał kwestię meksykańskiej historii i tożsamości, w wielu z nich pojawia się wątek rewolucji meksykańskiej i fascynacja miastem Meksyk.
Według Fuentesa współczesne mu państwo Meksyk to „dziecko” wielowiekowego przenikania wpływów hiszpańskich i azteckich, ale także presji wywieranej na ten kraj przez potężniejszego północnego sąsiada – Stany Zjednoczone. W swoich utworach pisarz wykorzystywał zdobycze techniki narracyjnej Dos Passosa, a także Joyce’a oraz wprowadzał śmiałe rozwiązania konstrukcyjne i lingwistyczne.
Zasiadał w jury konkursu głównego na 30. MFF w Cannes (1977).
Carlos Fuentes miał troje dzieci, z których przeżyło tylko jedno: Cecilia Fuentes (ur. w 1962), obecnie pracuje w telewizji. Jego syn – Carlos Fuentes Lemus zmarł z powodu komplikacji związanych z hemofilią w 1999 w wieku 25 lat. Jego najmłodsza córka – Natasha Fuentes Lemus (ur. 31 sierpnia 1974) zmarła z przedawkowania narkotyków w Meksyku 22 sierpnia 2005 w wieku 30 lat.
15 maja 2012 Consuelo Saizar, szef Narodowej Rady Kultury i Sztuki, publicznie ogłosił wiadomość o śmierci Fuentesa. Pisarz zmarł w Hospital Ángeles del Pedregal w Meksyku po doznanym w domu silnym krwotoku wewnętrznym.
Twórczość
Powieści, opowiadania
1954 Los días enmascarados – opowiadania
1958 La región más transparente (Kraina najczystszego powietrza) – powieść, wyd. pols. 1972
1959 Las buenas conciencias (Spokojne sumienia) – powieść, wyd. pols. 1975
1961 La muerte de Artemio Cruz (Śmierć Artemia Cruz) – powieść, wyd. pols. 1968
1962 Aura – powieść, wyd. pols. 1974
1964 Cantar de ciegos (Pieśń ślepców) – opowiadania, wyd. pols. 1973
1966 Cambio de piel (Zmiana skóry) – powieść, wyd. pols. 1994
1967 Zona sagrada (Święta strefa) – powieść, wyd. pols. 1977
1969 Cumpleaños (Urodziny) – powieść, wyd. pols. 1982
1975 Terra Nostra – powieść, wyd. pols. 1981, wyd. 2 popr. 1993
1978 La cabeza de la hidra (Łeb hydry) – powieść, wyd. pols. 1994
1980 Una familia lejana (Historia rodzinna) – powieść, wyd. pols. 1983
1981 Agua quemada. Cuarteto narrativo (Spalona woda. Kwartet narracyjny) – opowiadania, wyd. pols. 1984
1985 Gringo viejo (Stary gringo) – powieść, wyd. pols. 1992
1987 Cristóbal Nonato – powieść
1990 La campaña – powieść
1990 Constancia y otras novelas para vírgenes – powieści
1993 El naranjo – opowiadania
1994 Diana o la cazadora solitaria (Diana albo samotne łowy) – powieść, wyd. pols. 1998
1995 La frontera de cristal (Kryształowa granica) – opowiadania, wyd. pols. 1999
1999 Los años con Laura Díaz (Lata z Laurą Diaz) – powieść, wyd. pols. 2001
2000 Instinto de Inez (Instynkt pięknej Inez) – powieść, wyd. pols. 2005
2002 La silla del Aguila (Fotel orła) – powieść, wyd. pols. 2004
2004 Inquieta compañía – opowiadania
2006 Todas las Familias Felices (Wszystkie szczęśliwe rodziny) – opowiadania, wyd. pols. 2007
2008 La Voluntad y la Fortuna (Wola i fortuna) – powieść, wyd. pols. 2011
2009 Adán en Edén (Adam w Edenie) – powieść, wyd. pols. 2012
2010 Carolina Grau – opowiadania
2010 Vlad – opowiadania
2012 Federico en su balcón (Nietzsche na balkonie) – powieść, wydanie pośmiertne, wyd. pols. 2016
2016 Aquiles o el Guerrillero y el asesino – powieść, wydanie pośmiertne
Eseje
1968 París. La revolución de mayo – eseje
1969 La nueva novela hispanoamericana – eseje
1970 Casa con dos puertas – eseje
1971 Tiempo mexicano – eseje, wyd. 2 1995 Nuevo tiempo mexicano
1976 Cervantes o la crítica de la lectura (Cervantes czyli krytyka sztuki czytania) – eseje, wyd. pols. 1981
1990 Valiente mundo nuevo. Épica, utopía y mito en la novela hispanoamericana – eseje
1992 El espejo enterrado (Pogrzebane zwierciadło) – eseje, wyd. pols. 1994
1993 Geografía de la novela – eseje
1997 Por un progreso incluyente – eseje
1998 Retratos en el tiempo – eseje
2002 En esto creo (W to wierzę) – eseje, wyd. pols. 2003
2002 Machado de La Mancha – eseje
2003 Viendo visiones – eseje
2004 Contra Bush – eseje, wyd. pols. 2005
2005 Los 68 – eseje
2011 La gran novela latinoamericana – eseje
2012 Personas – eseje, wydanie pośmiertne
2014 Pantallas de plata – eseje, wydanie pośmiertne
2017 Luis Buñuel o la mirada de la Medusa (un ensayo inconcluso) – eseje, wydanie pośmiertne
Teatr
1971 El tuerto es rey – sztuka teatralna
1982 Orquídeas a la luz de la luna. Comedia mexicana – sztuka teatralna
1991 Ceremonias del alba – sztuka teatralna
Odznaczenia
Medal Honoru Belisario Domíngueza (Meksyk)
Kawaler Legii Honorowej (Francja)
Krzyż Wielki Orderu Izabeli Katolickiej (Hiszpania)
Przypisy
Bibliografia
Absolwenci Narodowego Uniwersytetu Meksykańskiego
Ambasadorowie Meksyku we Francji
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu w Cambridge
Dramaturdzy XX wieku
Eseiści XX wieku
Eseiści XXI wieku
Kawalerowie Legii Honorowej
Laureaci Nagrody Cervantesa
Laureaci Nagrody Premio Rómulo Gallegos
Ludzie urodzeni w Panamie (miasto)
Meksykańscy dramaturdzy
Meksykańscy prozaicy
Meksykańscy scenarzyści
Odznaczeni Orderem Izabeli Katolickiej
Pisarze hiszpańskojęzyczni
Prozaicy XX wieku
Prozaicy XXI wieku
Publicyści
Scenarzyści XX wieku
Wielcy Oficerowie Legii Honorowej
Urodzeni w 1928
Zmarli w 2012 |
565305 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga%20w%20Bia%C5%82ej%20Rawskiej | Synagoga w Białej Rawskiej | Synagoga w Białej Rawskiej – synagoga znajdująca się w Białej Rawskiej przy placu Wolności.
Synagoga została zbudowana w latach 1845-1847 w miejsce starej, drewnianej bożnicy. Podczas II wojny światowej, w 1939 roku, Niemcy podpalili synagogę. W latach 50. synagogę przebudowano i dostosowano ją dla potrzeb remizy strażackiej.
Linki zewnętrzne
Synagoga w Białej Rawskiej na portalu Wirtualny Sztetl
Obiekty sakralne w Białej Rawskiej
Remizy strażackie w Polsce
Biała Rawska |
565307 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kfz.13 | Kfz.13 | Maschinengewehrkraftwagen – seria rozpoznawczych samochodów pancernych z początkowego okresu II wojny światowej, produkowanych w Niemczech w latach 1932–1934.
Konstrukcja
Produkowane były przez zakłady Daimler-Benz na podwoziu samochodu osobowego Adler. Wyprodukowano 174 pojazdy Kfz.13 i 40 samochodów Kfz.14.
Samochody nie posiadały górnego pancerza, ani wieżyczki, grubość pancerza wynosiła do 8 mm. Napędzane były silnikiem benzynowym Adler o pojemności 2900 cm³ i mocy 60 KM (44 kW), co dawało im maksymalną prędkość na drodze do 70 km/h. Ich zasięg wynosił około 300 km.
Samochód Kfz.13 uzbrojony był w karabin maszynowy MG 13 lub MG 34 kal. 7,92 mm. Załoga 2 ludzi (dowódca i kierowca).
Wersja Kfz.14 nie posiadała uzbrojenia, ale wyposażona była w radiostację. Załoga 3-osobowa (dowódca, kierowca, radiotelegrafista).
Bibliografia
Janusz Ledwoch: Niemieckie wozy bojowe 1933–1945. Militaria, Warszawa 1997, .
Linki zewnętrzne
Forum o samochodzie pancernym Kfz. 13
Strona o replice Kfz.13
Niemieckie samochody pancerne |
565309 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga%20w%20Grabowie | Synagoga w Grabowie | Synagoga w Grabowie – synagoga znajdująca się w Grabowie przy ulicy Spółdzielczej.
Synagoga została zbudowana w 1881 roku. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę. Po zakończeniu wojny budynek synagogi został przeznaczony na magazyn mebli, który znajduje się tam do dziś.
Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta. We wschodniej części znajdowała się główna sala modlitewna, którą poprzedzał przedsionek, nad którym na piętrze znajdował się babiniec.
Częściowo zachował się wystrój zewnętrzny, w tym obrysy dawnych, wysokich, półokragle zakończonych okien, w miejscu których znajdują się małe prostokątne okienka. Do ściany wschodniej przylega półokrągła apsyda, w której dawniej mieścił się Aron ha-kodesz. Na jednej ze ścian znajduje się tablica pamiątkowa, przypominająca o dawnym przeznaczeniu budynku.
Linki zewnętrzne
Synagoga w Grabowie na portalu Wirtualny Sztetl
Synagogi w województwie łódzkim
Synagoga |
190413 | https://pl.wikipedia.org/wiki/U%C5%9Bcim%C3%B3w | Uścimów | Gmina Uścimów – gmina wiejska w województwie lubelskim, w powiecie lubartowskim
Stary Uścimów – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie lubartowskim, w gminie Uścimów
Nowy Uścimów – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie lubartowskim, w gminie Uścimów
Uścimów-Kolonia – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie lubartowskim, w gminie Uścimów
Zobacz też
Bitwa pod Uścimowem |
565317 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Marianna%20Biernacka | Marianna Biernacka | Marianna Biernacka z domu Czokało (ur. 1888 w Lipsku nad Biebrzą, zm. 13 lipca 1943 w Naumowiczach koło Grodna) – polska męczennica, błogosławiona Kościoła katolickiego.
Życiorys
Urodziła się w 1888 roku w Lipsku nad Biebrzą. Prawdopodobnie pochodziła z rodziny greckokatolickiej. Wyszła za mąż w wieku 16 lat. Marianna (z domu Czokało) i jej mąż Ludwik Biernacki prowadzili 20-hektarowe gospodarstwo. Mieli sześcioro dzieci, ale czworo z nich zmarło jeszcze w dzieciństwie. Po śmierci męża córka usamodzielniła się, a syn Stanisław się ożenił. Marianna zamieszkała u syna i jego żony Anny (z d. Szymczyk). Na początku lipca 1943 gestapowcy skazali jej syna i synową na śmierć. Syn miał już dwuletnią córkę Genię, a jego żona była znów ciężarna. Dlatego Marianna postanowiła umrzeć za synową i jej nienarodzone dziecko. Rozstrzelano ją razem z synem oraz 48 mieszkańcami Lipska 13 lipca 1943 na fortach w Naumowiczach koło Grodna. Marianna miała jedną prośbę: „Aby przed śmiercią dostarczono jej różaniec”.
Została beatyfikowana 13 czerwca 1999 roku przez papieża Jana Pawła II w Warszawie w grupie 108 błogosławionych męczenników z okresu II wojny światowej. Jest nazywana patronką teściowych, synowych i życia nienarodzonego.
Miejscem szczególnego kultu bł. Marianny Biernackiej jest kościół parafialny Matki Bożej Anielskiej w Lipsku.
Jej wspomnienie liturgiczne obchodzone jest tradycyjnie w dzienną pamiątkę śmierci (dies natalis), jak i w grupie 108 błogosławionych – 12 czerwca.
4 sierpnia 2014 w wieku 98 lat zmarła Anna Biernacka – synowa uratowana przez błogosławioną Mariannę.
Zobacz też
polscy święci i błogosławieni
beatyfikowani i kanonizowani przez Jana Pawła II
modlitwa za wstawiennictwem świętego
Przypisy
Bibliografia
Błogosławiona Marianna Biernacka na stronie diecezji łomżyńskiej [opublikowano: 2003-04-16]
Beata Marianna Biernacka Martire – Enciclopedia dei Santi „Santi Beati” (autor: Antonio Borrelli )
Marianna Biernacka
Polacy i obywatele polscy straceni przez Niemcy nazistowskie w Polsce 1939–1945
Straceni przez rozstrzelanie
Urodzeni w 1888
Zmarli w 1943
Ludzie urodzeni w Lipsku (powiat augustowski) |
565320 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Klemm%20Kl%2032 | Klemm Kl 32 | Klemm Kl 32 – trzymiejscowy dolnopłat łącznikowy, zaprojektowany przez Roberta Lussera, a produkowany przez wytwórnię Klemm. Prototyp samolotu został oblatany w 1932 r.
Podczas kampanii wrześniowej samolot był wykorzystywany, w niewielkiej ilości, przez Luftwaffe.
Prędkość maksymalna 210 km/h, zasięg 800 km.
Niemieckie samoloty wojskowe II wojny światowej
Samoloty Klemm |
190415 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Joseph%20Boyle | Joseph Boyle | Joseph Boyle (1867-1923) – kanadyjski przedsiębiorca, żołnierz i poszukiwacz przygód, znany także z przydomków Klondike Joe (Józek z Klondike), King of Klondike (król Klondike) i Saviour of Romania (zbawca Rumunii). Kawaler najwyższego oznaczenia rumuńskiego – Gwiazdy Rumunii i wielu wysokich odznaczeń brytyjskich i rosyjskich.
Wczesne lata
Boyle urodził się 7 listopada 1867 w miasteczku Woodstock w Ontario. Pochodził z mieszanej szkocko-irlandzkiej, średniozamożnej rodziny. Posiadał czworo rodzeństwa. Niewiele wiadomo o jego dzieciństwie, prawdopodobnie było ono spokojne, względnie dostatnie i szczęśliwe. W wieku siedemnastu lat, w 1884 r., krótko po ukończeniu nauki w Woodstock College, pojechał w odwiedziny do starszego brata, Davida, który mieszkał w Nowym Jorku, zajmując się tam interesami. Pewnego dnia, gdy brat wrócił z biura do swego mieszkania, znalazł na stole lakoniczną notkę mówiącą: I've gone to the sea. Don't worry about me. Joe ("Udałem się na morze. Nie martwcie się o mnie."). W istocie Joeseph dał swym bliskim wiele powodów do zmartwień. Po zaciągnięciu się na któryś ze stojących w nowojorskim porcie parowców, nie dawał znaku życia przez następne trzy lata. W końcu, gdy został przez wszystkich uznany za zaginionego, pojawił się równie nagle, jak wcześniej zniknął. Niewiele jest wiadomo o tych trzech latach Boyle'a. Sam niewiele o tym okresie wspominał. Jeden z jego przyjaciół relacjonował, iż Boyle jednego razu przechwalał się swymi wyczynami na Dalekim Wschodzie, nie wiadomo jednak nic bliższego. Znając jednak późniejszą jego historię można się spodziewać, że był wszędzie, wszystko widział i wszystkiego zaznał.
Lata nowojorskie
Do Nowego Jorku Boyle powrócił całkowicie odmieniony. Nie było w nim nic z młodzieńca, który opuścił rodzinę kilka lat wcześniej. Stał się dorosłym, pełnym życiowego doświadczenia człowiekiem. Nabrał tężyzny fizycznej i atletycznej budowy ciała. Pozostając u brata, poznał jego przyjaciółkę, którą tamten zamierzał poślubić. Mildred Raynor była drobną, atrakcyjną rozwódką i natychmiast zauroczyła młodszego Boyle'a. Uczucie zostało odwzajemnione. Już trzy dni od chwili poznania Joseph i Mildred byli małżeństwem, pozostawiając Davida, brata Josepha, w nieutulonym żalu. Rana jakiej David doznał i uczucie jakim darzył Mildred były tak głębokie, iż mężczyzna ten nigdy już nie pragnął innej kobiety i dożył starości jako kawaler.
Po krótkim okresie idylli czas pokazał, na jak kruchych podstawach opierało się tak pospiesznie zawarte małżeństwo. Charaktery obu małżonków były całkowicie odmienne. Mildred znana w środowisku jako Minky – od zamiłowania do drogich futer (mink – ang. norka), słynęła ze snobizmu i pretensji do przynależności do wyższych sfer. Boyle natomiast prowadził dużo prostsze życie. Sam będąc dobrym bokserem, zaangażował się w organizację walk i sponsorowanie adeptów walk pięściarskich. Szczęśliwa ręka do wyławiania talentów uczyniła go jednym z najbardziej znanych menadżerów pięściarskich. Przyniosła mu też niemałą fortunę. Drugą pasją Boyle'a były wyścigi. Podczas gdy Mildred spędzała czas w teatrach i modnych restauracjach, Boyle'a najłatwiej można było spotkać na torach wyścigów konnych, na bokserskich ringach i w tawernach, gdzie zawodowi bokserzy spędzali swój wolny czas. Boyle z pasją uczestniczył w pijatykach, które często kończyły się ulicznymi awanturami. Po jednym z takich wydarzeń został on aresztowany za zakłócanie porządku. Gdy otrzeźwiał w areszcie, oświadczył swym towarzyszom z celi, że skoro nie potrafi pić "jak dżentelmen, to nie będzie pił w ogóle". Wywołało to ogólne rozbawienie, ktoś odpowiedział "To może także i nie będziesz już palić?". Boyle odpowiedział, że od tego momentu pozostanie abstynentem. Wytrwał w swym postanowieniu i do końca swego życia nie wypił nawet jednego łyka alkoholu, ani nie zapalił papierosa czy cygara. Wydarzenie to ujawniło jedną z najistotniejszych cech charakteru Boyle'a – żelazną konsekwencję, z jaką potrafił realizować swoje postanowienia.
Choć małżeństwo Boyle'a było nieudane, przetrwało dziewięć lat. W tym czasie Mildred zachodziła sześć razy w ciążę, z czego urodziło się czworo zdrowych dzieci. Gdy ostatecznie doszło do rozwodu, matka otrzymała prawa do opieki na dwojgiem młodszych dzieci, podczas gdy Boyle nad starszymi – córką Florą i synem Josephem Juniorem. Młodszych dzieci już nigdy nie zobaczył. Starsze też nie miały wiele pociechy z ojca. Boyle oddał je pod opiekę dziadków w Woodstock. Pożegnał je na dworcu kolejowym, nie zachodząc nawet do domu swych rodziców i udał się w dalszą podróż w swych interesach. Choć trudno Boyle'a uznać za wzorowego ojca, dwoje dzieci, nad którymi roztoczył prawną opiekę, wspominało go zawsze bardzo dobrze – zwłaszcza Flora, którą uznaje się za pierwszego biografa ojca.
Król Jukonu
Z czasem Boyle został znanym promotorem walk bokserskich. Jego najzdolniejszym podopiecznym został Frank Slavin, noszący pseudonim Sydney Cornstalk. Ambicją Boyle było wykreowanie młodego boksera na mistrza świata wagi ciężkiej. Zanim do tego jednak doszło, zaistniały pewne okoliczności, które całkowicie odmieniły życie obu mężczyzn. W czasie tournée boksera, obaj zatrzymali się w Victorii w Kolumbii Brytyjskiej, akurat w momencie, gdy na zachodnie wybrzeże przedostała się wiadomość o odkryciu złota nad Bonanza Creek w Jukonie. Dało to początek słynnej gorączce złota w Klondike Boyle i Slavin bez chwili namysłu postanowili porzucić swe dotychczasowe ambicje i zostać poszukiwaczami cennego kruszcu. Gdy dotarli do Klondike, gorączka była już mocno zaawansowana. Wiele bogatych działek było już rozdysponowanych. Boyle swym typowym, szerokim spojrzeniem prawidłowo ocenił sytuację. Zauważył, że praca na niewielkiej działce, jakie przyznawane były przez lokalne kanadyjskie władze, nie przyniesie mu fortuny. Postanowił działać na wielką skalę. Złożył pretensje do obszaru trzynastego (Claim 13), obejmującego ośmiomilowy odcinek rzeki. Działka ta była omijana przez poszukiwaczy ze względu na jej feralny numer. Jednym z niewielu, którzy próbowali na niej szczęścia, był znany poszukiwacz Bill Gates. Boyle zawarł z nim umowę na wspólną eksploatację. Swego nowego partnera wraz ze Slavinem zostawił w Jukonie, by pilnowali interesów na miejscu, a sam udał się do Ottawy w celu załatwienia odpowiednich formalności. Podczas gdy do Jukonu przybywały kolejne tysiące poszukiwaczy, Boyle obrał kierunek przeciwny. Po 29 dniach wyczerpującej podróży dotarł do Ottawy. Niejasnym jest, w jaki sposób nikomu nieznany mężczyzna zdołał dostać się na polityczne salony Kanady. Faktem jest jednak, że w krótkim czasie zdołał otrzymać to, czego żądał. W listopadzie 1900 r. ministerstwo zasobów naturalnych wydało słynną Boyle Consession, dającą jej właścicielowi wyłączne prawa do górniczej eksploatacji znacznego odcinka rzeki oraz zasobów leśnych do niej przylegających. Posiadając w kieszeni ten cenny dokument, udał się do USA w poszukiwaniu kapitału. I tam dopisało mu szczęście. Udało mu się skłonić inwestorów fortuny Rothschildów, by wsparli go finansowo. W ten sposób powstała The Canadian Klondyke Company. Podobną firmę – Yukon Consolidated Gold Corporation, popartą kapitałem Guggenhaimów, utworzył konkurent Boyle'a, Arthur Christian Newton Treadgold. Konkurencję zdecydowanie wygrało przedsiębiorstwo Boyle'a.
Boyle od początku przyjął wielką skalę swych przedsięwzięć. Koncesja otrzymana od rządu Kanady pozwoliła na takie działania. Już wcześniej niektórzy poszukiwacze zastosowali niewielkie pogłębiarki, Boyle był jednak pionierem ich wykorzystania do eksploracji dna rzeki. Zaprojektował on i zbudował cztery monstrualne urządzenia (nazwane Canadian 1 do Canadian 4). Przeorywały one dno rzeki oraz nabrzeża, wypłukując wielkie ilości złota. 13 działka, omijana przez przesądnych poszukiwaczy, dzięki innowacjom Boyle'a, okazała się jedną z najbogatszych w Klondike.
Bardzo szczęśliwą okolicznością okazał się fakt, iż obok koncesji hydraulicznej, Boyle zapewnił sobie prawo do innych surowców występujących na jego działce. W szczególności prawa do wyrębu lasów zapewniły mu olbrzymie zyski. Trzydzieści tysięcy poszukiwaczy złota potrzebowało drewna do budowy domów i instalacji. W ekspresowym tempie rozbudowało się Dawson City jako zaplecze usługowe dla rzeszy poszukiwaczy. Jedynym legalnym producentem drewna, które osiągało astronomiczne ceny, był Boyle. Założył on elektryczny tartak. Energię do jego napędu dostarczała elektrownia wodna, także wybudowana przez Boyle'a. Był on także właścicielem miejskiej sieci wodnej. Założył też pierwszą sieć telefoniczną w mieście oraz publiczną pralnię. Dla Boyle'a nie istniały trudności nie do pokonania. Stalowe elementy do pogłębiarek, elektrowni i tartaku, a niektóre z nich ważyły setki ton, musiały być sprowadzone droga morską, a następnie przeciągane zaprzęgami przez górskie przełęcze. Cena pierwszej pogłębiarki-koparki wyniosła astronomiczna kwotę 200 tysięcy dolarów, lecz zwróciła się w ciągu pierwszych sześciu tygodni eksploatacji. Trzy z czterech tego typu urządzeń (jedno zatonęło wcześniej) pracowały nieustannie do roku 1969, kiedy to ostatecznie przedsiębiorstwo zawiesiło swą działalność.
Obok swej działalności gospodarczej Boyle prowadził intensywne życie społeczne. Należał do śmietanki towarzyskiej Dawson City. Był tego miasta faktycznym gospodarzem i największym dobroczyńcą. Z własnych środków zbudował kościół, do użytku indiańskiej społeczności. Był zaangażowany w budowę lokalnego szpitala (St. Mary Hospital). Przyczynił się do rozwoju sportu, będąc członkiem założycielem The Dowson Amateur Athletic Association, był także przewodniczącym rządowego komitetu sportu (Gymnasium anad Sport Committee). Na polu sportu największej sławy i satysfakcji przysporzyła mu sponsorowana przez niego drużyna hokejowa The Nuggets (Samorodki). Drużyna ta w 1904 r. wzięła udział w rozgrywkach o Puchar Stanleya, ustanawiając nie pobity do dziś rekord w wysokości przegranego meczu 23-2. Ostatecznie jednak występy drużyny zakończyły się sporym sukcesem. Zespół wygrał sześć z jedenastu rozegranych meczów.
Podczas tych 20 lat spędzonych na Jukonie Boyle ożenił się po raz drugi. Wybranką jego serca została Elma Louise Humphries, pracująca w lokalnym hotelu jako manikiurzystka. Drugie małżeństwo, podobnie jak i pierwsze, nie przetrwało długo. Na Jukonie dołączyła do Boyle'a także jego dorastająca już, najstarsza córka Flora.
Początek I wojny światowej
Kierowanie sprawnie działającym przedsiębiorstwem zaczęło nużyć Boyle'a, rozpoczął więc poszukiwanie kolejnych wyzwań. Okazję tę przyniósł mu wybuch I wojny światowej. Pierwszym przejawem jego zaangażowania w sprawy wojenne było powołanie i wyekspediowanie z własnych środków pięćdziesięcioosobowego oddziału karabinów maszynowych. Wszyscy żołnierze ochotnicy byli pracownikami Boyle'a i codziennie, w godzinach pracy uczestniczyli w wojskowych szkoleniach. 10 października 1914 wyszkolony i wyposażony pododdział opuścił Dawson City i udał się na zgrupowanie do Vancouver. Zanosiło się, że zostanie tam na dłużej, lecz Boyle, używając swych wpływów w Ottawie, spowodował iż jego bateria została wysłana na front. Wpływy jego nie sięgały tak daleko, by zapewnić jednostce operacyjną samodzielność. W Anglii strzelcy z Jukonu zostali wcieleni do nadrzędnej jednostki karabinów maszynowych i stracili swój wyjątkowy, kanadyjski charakter. Sam Boyle został zmuszony do pozostania na Jukonie, nie wytrzymał tam jednak długo. Pragnąc osobiście włączyć się w sprawy wielkiej wojny, w połowie lipca 1916 r. bez większego rozgłosu opuścił Jukon, by nigdy już tam nie powrócić.
Przyczyną tego czynu było znudzenie coraz bardziej rutynowymi czynnościami związanymi z nadzorowaniem przedsiębiorstwa. Celem zaś, poszukiwanie nowych wyznań – wzięcie udziału w wojennej przygodzie. Okazało się to jednak trudniejsze, niż Boyle przypuszczał. W Ottawie zignorowano jego zapał. Boyle w wieku 49 lat i pozbawiony jakiegokolwiek doświadczenia wojennego nie wydawał się dobrym kandydatem na dowódcę, a takie miał właśnie ambicje. Nieco lepiej powiodło się mu w Londynie, gdzie został mianowany honorowym pułkownikiem Kanadyjskiej Milicji, poza jednak prestiżem i paradnym mundurem nic nie zyskał. Ciągle był cywilem bez wpływu na bieg wielkich spraw. Fortuna Boyle'a odwróciła się dopiero wraz z przystąpieniem Stanów Zjednoczonych do wojny. Wkrótce po deklaracji wojny został powołany The America Society of Engineers, organizacja, która miała nieść technologiczną i organizacyjną pomoc dla formującej się armii. Choć Boyle formalnie inżynierem nie był, przez protekcję znajomych został przyjęty w szeregi tej paramilitarnej organizacji. Za rekomendacją innego znajomego, Waltera Page, ambasadora USA w Wielkiej Brytanii, otrzymał interesujące zadanie pomocy uporządkowania zdezorganizowanego systemu transportu kolejowego w Rosji, nowej sojuszniczki Stanów Zjednoczonych w wojnie.
Epizod rosyjski
W lipcu 1917 Boyle przybył do Piotrogradu (St. Petersburg). Nie znał ani słowa po rosyjsku, miał bardzo mgliste pojęcie o polityce, kulturze i historii Rosji. Na przewodnika i tłumacza przydzielono mu kapitana G. A. "Podge" Hilla. Ten pospiesznie zaznajomił go z mechanizmami sceny politycznej tego kraju. Boyle jako człowiek z zewnątrz, niemający żadnych politycznych preferencji, ani uprzedzeń, łatwo nawiązał kontakty z wszystkimi graczami sceny politycznej. Przez legalne władze został przyjęty uprzejmie, choć z pewnym dystansem. Nawiązał także kontakty z radykałami. Na jednym z wieców zorganizowanym przez Rady Żołnierskie, na którym dyskutowano plany zawarcia pokoju z Niemcami zabrał głos. W swym krótkim przemówieniu nawiązał do historii Rosji, a zakończył je zdaniem You are not sheep. I order you to act as men (Nie jesteście owcami, więc nakazuję wam postępować jak mężczyźni).
Boyle nie przybył do Rosji by wiecować. Zainteresowany był konkretnymi działaniami, najlepiej militarnymi. Pierwsze zadanie jakim go obciążono miało jednak charakter czysto organizacyjny. Boyle został wysłany na południe, do świeżo pozyskanego sojusznika Rosji (także i aliantów) – Rumunii. Jego zadaniem miało być udrożnienie rumuńskiego systemu kolejowego. Linie kolejowe w Rumunii były nie do końca zbudowane i mało efektywnie zarządzane. Spowodowało to olbrzymi zator na granicy obu krajów. Boyle, choć niewiele wiedział o kolejnictwie, z całą energią zabrał się do dzieła. W krótkim czasie usprawnił system do tego stopnia, używając przy tym niekonwencjonalnych, improwizowanych metod sprawił, iż transport w obie strony przebiegał bez zakłóceń. Tym sukcesem zdobył zaufanie władz rosyjskich i rumuńskich. Jedynie służby dyplomatyczne Wielkiej Brytanii były zaniepokojone jego działalnością, nie rozumiejąc kogo ten obywatel Brytyjskiego Imperium reprezentuje.
Kolejnym zadaniem, jakie Boyle otrzymał, było eskortowanie konwoju przewożącego rządowe druki państwa rumuńskiego wydrukowane w Moskwie, w tym dużą sumę nowych banknotów. Zadanie było o tyle trudne i niebezpieczne, że w czasie podróży pociąg złożony z czterech wagonów towarowych musiał przedostać się przez tereny opanowane przez bolszewików. W istocie na swej drodze Boyle został dwukrotnie zatrzymany przez ich patrole. Za pierwszym razem użył przemocy, zabijając dowódcę patrolu, innym razem salwował się ucieczką. Szczególnie ta druga przygoda pokazuje hardą duszę Boyle'a. Pociąg został zatrzymany 50 km przed granicą z Rumunią przez bolszewicki pociąg pancerny, gotowy do zniszczenia go ogniem artyleryjskim. Boyle w tym przypadku użył podstępu. Udając przyjaźń i poddając się, uśpił czujność bolszewików, by w dogodnym momencie przeprowadzić brawurową ucieczkę. Gdy maszynista rozpędzonego pociągu odmówił staranowania zasieków granicznych, Boyle własnoręcznie go obezwładnił i dalej sam kierował lokomotywą. Bezpieczne dostarczenie cennego ładunku do Jassy uczyniło Boyle'a bohaterem z dnia na dzień.
Boyle powrócił do St. Petersburga, by stać się świadkiem upadku rządu Kiereńskiego i przejęcia władzy przez bolszewików. Był świadkiem chaosu opanowującego Rosję. Wskutek trudności komunikacyjnych rosyjskie oddziały na froncie wschodnim zostały odcięte od zaopatrzenia. Bolszewicy zdawali sobie sprawę z istotności poparcia żołnierzy dla zwycięstwa ich rewolucji, powołali Boyle'a do komisariatu zaopatrzenia. Zadaniem Boyle'a było udrożnienie systemu komunikacyjnego. Moskwa w tym czasie była zablokowana przez setki składów towarowych blokujących linie kolejowe wokół niej. Boyle postanowił przeciąć ten węzeł gordyjski w bardzo niekonwencjonalny sposób. Nakazał staczanie pustych wagonów z nasypów na pobliskie pola. W ten sposób po trzech dniach intensywnej pracy węzły kolejowe Moskwy zostały odblokowane i zaopatrzenie mogło wyruszyć do głodujących oddziałów. W tym czasie Boyle poznał osobiście wielu sowieckich przywódców. Szczególnie bliską znajomość zawarł z Lwem Trockim.
Zbawca Rumunii
Misja Boyle'a w Rosji została zakończona. Wskutek rewolucji i rozpadu koalicji stracił poparcie swych amerykańskich mocodawców. Udał się więc tam, gdzie dał się już dobrze poznać – do Rumunii. Potrzebowano go tam pilnie w związku z narastającym napięciem pomiędzy władzami tego kraju a zrewolucjonizowaną Rosją. Rumunia, dotychczasowa sojuszniczka, stawała się łatwym łupem także dla Niemiec. Boyle podjął się negocjacji z obydwiema stronami. Działając jako wolny agent, niezwiązany z żadną ze stron, w szybkim czasie doprowadził do normalizacji stosunków tak z bolszewicką Rosją, jak i z państwami centralnymi. Rumunia została uratowana.
Kluczowym momentem dla Boyle'a był marzec 1918 r., kiedy to jego sława doszła do królowej Rumunii, Marii. Była ona wnuczką brytyjskiej królowej Wiktorii. Maria była czterdziestoletnią, lecz ciągle piękną i atrakcyjną kobietą, bardzo niezależną, o intelektualnych zainteresowaniach, epigonką romantyzmu. Od pierwszego spotkania obydwoje przypadli sobie do gustu. Początkowa fascynacja szybko przerodziła się w przyjaźń, a ta w bardzo głębokie uczucie. Dla dwukrotnie żonatego Boyle'a Maria stała się kobietą jego życia. Obydwoje często się widywali i prowadzili intensywną, bardzo osobistą korespondencję. Niejasne jest, czy doszło do fizycznych kontaktów pomiędzy nimi. Biografowie Marii stanowczo wykluczają taką możliwość. Biografowie Boyle'a uznają to za bardzo prawdopodobne.
Zanim jednak Boyle zyskał pełne zaufanie Marii oraz olbrzymi na nią wpływ, dokonał kolejnego wyczynu, który uczynił go narodowym bohaterem Rumunii. W tym czasie około 400 obywateli rosyjskich przebywało, z różnych przyczyn, w więzieniach rumuńskich. Bolszewicy domagali się ich uwolnienia. Jednocześnie Rosjanie przetrzymywali jako zakładników około 40 obywateli rumuńskich, większość z najwyższych sfer, a wielu z nich było znanymi politykami. Zadaniem Boyle'a było wynegocjowanie warunków wymiany zakładników. W tym celu udał się do Odessy, gdzie więziono grupę Rumunów. Gdy tam dotarł, znalazł się w centrum chaosu. Bolszewicy walczyli o kontrolę nad rejonem z Białymi Rosjanami. Gdy Boyle przybył na miejsce, sytuacja była krytyczna. Grupa Rumunów została oddana pod "opiekę", oddziału Czeka, który miał załadować ich na statek i ewakuować na morze, a po drodze prawdopodobnie zgładzić. Boyle bez wahania przystąpił do działań. Wykorzystując podstęp, dołączył do grupy Rumunów i próbował negocjować z dowódcą oddziału. Gdy się to nie powiodło, zmienił taktykę. Gdy statek zaokrętował do portu w Sewastopolu, za pożyczone od angielskiego konsula pieniądze wynajął niewielki frachtowiec. Jednocześnie przekupił część oddziału eskortującego zakładników – chińskich komunistów, którzy dokonali "zamachu stanu", przejmując kontrolę nad okrętem z zakładnikami, a następnie pozwolili im zbiec. Wynajętym statkiem, jakiś czas błądząc po morzu i unikając pogoni, szczęśliwie odtransportował zakładników do Jassy.
Po tych wydarzeniach imię Boyle'a stało się znane i popularne nie tylko w Rumunii, lecz i daleko poza nią. Między innymi król Anglii Jerzy V stał się wielkim admiratorem Boyle'a. Tego nastawienia nie podzielało ministerstwo spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii. Uznało mianowicie, że Boyle jako wolny agent, nie kontrolowany przez nikogo, działa przeciwko interesom brytyjskim w tym rejonie. Za pośrednictwem księcia Artura, gubernatora generalnego Kanady, wpłynęło na rząd tego kraju, by interweniował. Rząd kanadyjski uległ naciskom i wydał decyzję bez precedensu, dodatkowo niekonstytucyjną, nakazującą Boyle'owi powrót do kraju. Boyle zignorował wezwanie.
W Rumunii przyjęty został jako bohater. Obsypany został zaszczytami. Uzyskał też stały dostęp do królowej, a przez nią wielki wpływ na dwór i politykę. Jeszcze bardziej zbliżyła ich choroba Boyle'a. W lipcu 1918 r. dotknął go wylew, powodujący częściowy paraliż. Boyle został przetransportowany do wiejskiej rezydencji, gdzie królowa Maria osobiście roztoczyła nad nim opiekę. Choć wylew pozostawił po sobie ślady w postaci częściowego paraliżu twarzy, Boyle wrócił szybko do zdrowia. Wkrótce jednak zachorował na grypę, która to choroba podkopała jego już nadwątlone zdrowie. Po dłuższej rekonwalescencji wrócił do działania. Kolejnymi jego osiągnięciami było uwolnienie z sowieckiej niewoli kuzynki Marii – wielkiej księżnej Marii Rosyjskiej. Poprzez swego partnera biznesowego z czasów w Klondike, przyszłego prezydenta Stanów Zjednoczonych, a w tamtym czasie szefa Allied Food Council, Herberta Hoovera, Boyle załatwił pomoc żywnościową dla głodującej Rumunii. Wynegocjował także 25-milionową (w dolarach) pożyczkę na odbudowę kraju. Wraz z tymi sukcesami nadeszły i zaszczyty. Boyle został nagrodzony Gwiazdą Rumunii, najwyższym odznaczeniem rumuńskim. Nadano mu także tytuł arystokratyczny Księcia Jassy. Powodzenie i wpływy powodowały jednak narastającą opozycję przeciwko niemu. W końcu ciąg intryg zmusił Marię do odizolowania się od bohatera. To był nieoczekiwany cios dla Boyle'a, który darzył królową szczerym i głębokim uczuciem i to odwzajemnionym, jak się wydaje. W prywatnych listach Maria tłumaczyła, iż została zmuszona do podjęcia takiej decyzji dla dobra dynastii i kraju. Nie złagodziło to jednak bólu Boyle'a. Ostatecznie opuszczony postanowił się rozstać z nowo przybraną ojczyzną.
Schyłek życia
Wydarzenia te zbiegły się z problemami, jakie dosięgły firmę petrochemiczną Shell w dostępie do źródeł naftowych w Baku. Koncern potrzebował zdecydowanego człowieka, znającego miejscowe obyczaje i stosunki dla wynegocjowania nowego kontraktu. Właściwym człowiekiem okazał się Boyle. Przyjął on propozycję bez wahania i przystąpił do działań. Jak wcześniej Klondike, teraz opuścił Rumunię, podobnie jak i w poprzednim przypadku na zawsze. Udał się do Konstantynopola, gdzie otworzył swoją kwaterę. Po nawiązaniu kontaktów z dawnymi znajomymi wśród bolszewików, rozpoczął działania. Wkrótce też wyruszył na Kaukaz. Po wielotygodniowej podróży, obfitującej w przygody i liczne niebezpieczeństwa, dotarł do Baku. Tam odbył szereg spotkań i zawarł wstępne porozumienia w sprawie dzierżawy pól naftowych. Negocjacje nad ostatecznym kontraktem miały być prowadzone na neutralnym gruncie w Genewie.
Tak w czasie drogi do Baku, jak i w powrotnej, Boyle zdradzał objawy przemęczenia. Jasno pokazało to, że jego kłopoty zdrowotne nie tylko nie ustąpiły, lecz zaczęły się pogłębiać. W Konstantynopolu poddał się gruntownym badaniom lekarskim. Zalecono mu natychmiastową kurację i odpoczynek. Boyle po raz kolejny zignorował zalecenia. Słynnym Orient Expressem udał się do Genewy, gdzie wziął udział w nieudanych negocjacjach z Rosjanami. Od czasów rewolucji stosunki w Rosji znacznie się zmieniły, a wraz z nimi nastawienie dla zagranicznego kapitału. Boyle nie dał jednak za wygraną. Wyjechał do Londynu, skąd próbował dalszych negocjacji. Także w Londynie ponownie poddał się badaniom lekarskim. Lekarze ocenili stan jego zdrowia jako alarmujący. Tym razem potraktował zalecenia lekarzy poważniej. Pozwolił umieścić się w sanatorium, gdzie pozostawał pod stałą obserwacją i opieką, ciągle jednak pracował. Przy jego łóżku odbywały się wielogodzinne zebrania, które znacznie utrudniały rekonwalescencję. Sytuacja się polepszyła dopiero po ostatecznym upadku negocjacji, gdy Shell definitywnie zrezygnował z dalszych starań i zwolnił Boyle'a ze stanowiska swego przedstawiciela. Na tym jednak nie zakończył się jego udział w całej sprawie. Wkrótce musiał wyruszyć w kolejną podróż, gdy jeden z jego współpracowników – Charles Solly został aresztowany w Baku. Boyle udał się do Konstantynopola, skąd prowadził akcję uwolnienia Solly'ego. Gdy znalazł się on na wolności, Boyle powrócił do Londynu, lecz nie do sanatorium. Zamieszkał w Hampton Hill w Middlesex, w domu swego przyjaciela i współpracownika z czasów działalności gospodarczej w Jukonie – Teda Bredenbekera, by spędzić tam ostatnie tygodnie swego życia. 14 kwietnia 1923 nad ranem w wieku pięćdziesięciu sześciu lat Boyle zmarł w łóżku.
Został pochowany w Hampton Hill. Jego nagrobek został ufundowany przez królową Marię. Wyryto na nim insygnia jego orderów oraz sentencję pochodzącą z poematu Roberta Service'a The Spell of the Yukon (zaklęcie Jukonu) – Man with the heart of a Viking and the simple faith of a child (Człowiek o sercu wikinga i prostej wierze dziecka).
Początkowo postać Boyle'a była niemal całkowicie zapomniana, później jednak ponownie ją odkryto. Szczególnie Woodstock, jego rodzinne miasto, szczyciło się nim. W pięćdziesiąt lat po jego śmierci grób jego przeniesiono do rodzinnego miasta. W Kanadzie zaczęto także badania nad jego życiem, w wyniku których powstało szereg opracowań historycznych i książek.
Bibliografia
The Oxford Cpmpanion to Canadian History – pod redakcją Geralda Hallowell
Prisoners of the Nord – Pierre Berton
Kanadyjscy wojskowi
Historia Rumunii
Zmarli w 1923
Urodzeni w 1867
Uczestnicy I wojny światowej (Imperium brytyjskie) |
565321 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Jakobiccy%20pretendenci%20do%20tronu%20Anglii%20i%20Szkocji | Jakobiccy pretendenci do tronu Anglii i Szkocji | Jakobiccy pretendenci do tronu Anglii i Szkocji – pretendenci do tronów Anglii, Szkocji i na podstawie angielskich roszczeń z XIV w. – Francji, którzy swoje prawa wywodzą z faktu obalenia w wyniku chwalebnej rewolucji króla Jakuba II Stuarta oraz pozbawienie praw do tronu jego potomków. Jakobici współcześnie za prawowitego króla Anglii, Szkocji, Irlandii i Francji uważają Franciszka II z bawarskiej rodziny Wittelsbachów. Franciszek II jest potomkiem Jakuba I po kądzieli. Ostatnim Stuartem w linii męskiej był Henryk IX i I, który zmarł 13 lipca 1807 roku. Następcą Franciszka II jest jego brat – książę Maksymilian Emanuel, po którym prawa do tronu mają przejść na jego córkę – Zofię, księżną Liechtensteinu, a następnie jej dzieci.
Stuartowie
Dynastia sabaudzka
Habsburg-Este
Wittelsbachowie
Drzewo genealogiczne
Linki zewnętrzne
Jakobityzm w „Encyklopedii Białych Plam”
Bibliografia
Stanisław Grzybowski, Pretendenci i górale: Z dziejów unii szkocko-angielskiej, wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa, 1971 r.
Zobacz też
Władcy brytyjscy
!
Listy związane z historią |
565324 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Fandom%20%28strona%20internetowa%29 | Fandom (strona internetowa) | Fandom (do 26 marca 2006 Wikicities; do 4 października 2016 nazwa portalu to Wikia) – serwis umożliwiający bezpłatne uruchamianie projektów wiki opartych na oprogramowaniu MediaWiki. Została założona przez Jimmy’ego Walesa (założyciela Wikipedii) i Angelę Beesley w październiku 2004.
Wikia Incorporated
Wikia jest prowadzona przez niejawną spółkę akcyjną Wikia Incorporated, z kapitałem ok. 4 milionów USD. Akcje spółki posiadali w 2006 roku założyciele przedsiębiorstwa oraz dwóch instytucjonalnych inwestorów typu venture capital – Bessemer Venture Partners i Omidyar Network. Dochody spółki pochodzą z reklam umieszczanych w prawym pasku zajmującym szerokość 128 pikseli (Google AdSense), który jest wyświetlany przy wszystkich projektach działających na serwerach Wikii, z wyjątkiem encyklopedii w języku toki pona, przeniesionej w grudniu 2004 z serwerów Fundacji Wikimedia. Przedsiębiorstwo nie publikuje danych na temat wkładu poszczególnych udziałowców ani wartości wypłacanych dywidend. Prezesem Rady Nadzorczej i Dyrektorem Generalnym Wikia Incorporated jest Jimmy Wales. Dyrektorem generalnym (CEO) jest Craig Palmer. W 2006 roku Wikia otworzyła w Poznaniu centrum badawczo-rozwojowe, w którym zespół programistów i administratorów rozwija platformę publikacji opartą na MediaWiki.
Wikia powstało pierwotnie jako miejsce, gdzie można uruchamiać projekty, które nie mieszczą się w misji programowej Wikimedia Foundation. Siedziba spółki znajdowała się początkowo w tym samym miejscu co siedziba Wikimedia Foundation (St. Petersburg na Florydzie). Przeniesienie siedziby do Menlo Park w Kalifornii nastąpiło w czerwcu 2006. Oficjalne zasady Wikii zabraniają uruchamiania projektów, które duplikują lub są wyraźnie konkurencyjne w stosunku do projektów Wikimedia. Zawartość wszystkich projektów Wikii jest obowiązkowo udostępniana na wolnych licencjach. Zazwyczaj jest to licencja Creative Commons: Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach – wersja 3.0.
Wikia Polska
Wikia, Inc. otworzyła w 2006 roku centrum badawczo-rozwojowe w Poznaniu. Obecnie zatrudnia ono około 50 inżynierów: programistów oraz administratorów.
Projekty Wikia
W sierpniu 2006 r. na serwerach Wikii znajdowało się około 1600 projektów wiki, z czego 45 polskojęzycznych. Niektóre projekty są dość popularne i powszechnie znane, większość jednak jest niezbyt aktywna. Duży odsetek projektów Wikii jest porzucany przez ich założycieli i ulega po pewnym czasie zamrożeniu, jednak nigdy nie są one całkowicie zamykane. Spośród projektów Wikii najbardziej znane anglojęzyczne to:
Wookieepedia – encyklopedia na temat Star Wars
Memory Alpha – encyklopedia na temat Star Trek
Psychology – źródło informacji związanych z psychologią
Angry Birds – encyklopedia poświęcona grze zręcznościowej Angry Birds
Logopedia – wiki o logotypach
Największe projekty polskojęzyczne
Według danych z dnia 25 lipca 2020 na Wikii działało 405 znaczniejszych projektów polskojęzycznych, licząc tylko te z których każdy posiadał co najmniej 50 artykułów.
11 najbardziej aktywnych to (w nawiasie podano liczbę artykułów):
The Elder Scrolls Wiki (ponad 44 000) – wiki poświęcona serii gier The Elder Scrolls,
Wikia o Starej Telewizji (ponad 18 000) – wiki poświęcona starym programom telewizyjnym,
Ogród Petenery (ponad 17 000) – wiki poświęcona głównie wierszom i poezji współczesnej, gromadząca wolną twórczość własną i przekłady własne utworów będących w domenie publicznej; posiadająca także liczny zbiór utworów (m.in. powieści, opowiadań, baśni, bajek, pieśni, poezji itp.) autorów zaliczanych do polskiej i obcej klasyki,
Wiedźmin Wiki (ponad 11 000) – encyklopedia o świecie Wiedźmina,
Dota 2 Wiki (ponad 10 000) – wiki poświęcona grze Dota 2,
Grand Theft Auto (ponad 9000) – encyklopedia serii gier Grand Theft Auto,
Harry Potter Wiki (ponad 9000) – encyklopedia świata Harry’ego Pottera,
Disney Wiki (ponad 8000) – encyklopedia Disneya,
Sferopedia (ponad 8000) – wiki poświęcona grze Planescape,
Jestem Franky Wiki – encyklopedia serialu Jestem Franky,
Gothicpedia (ponad 7000) – wiki poświęcona światowi Gothic i Arcania.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Strona główna
Centrum polskiej społeczności |
565327 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga%20w%20Kro%C5%9Bniewicach | Synagoga w Krośniewicach | Synagoga w Krośniewicach – synagoga znajdująca się w Krośniewicach przy ulicy Kutnowskiej 16, dawnej Warszawskiej.
Synagoga została zbudowana w około 1841 roku. Podczas II wojny światowej wojska Hitlera zdewastowały synagogę. Po zakończeniu wojny budynek został przebudowany na potrzeby kina, następnie stał opuszczony. Od 2004 roku służy jako zakład pogrzebowy.
Linki zewnętrzne
Synagoga w Krośniewicach na portalu Wirtualny Sztetl
Krośniewice
Obiekty sakralne w Krośniewicach |
565330 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BByrator | Żyrator | Żyrator jest układem elektronicznym umożliwiającym „odwracanie” impedancji. Innymi słowy układ zbudowany na elementach pojemnościowych będzie przejawiał właściwości indukcyjne (nie będzie to indukcyjność w sensie fizycznym, ale indukcyjność z punktu widzenia teorii obwodów). Idea żyratora została opracowana około 1948 w laboratoriach firmy Philips. Stosuje się go głównie w układach filtrów aktywnych.
Żyrator idealny jest czwórnikiem opisanym stałą żyracji większą od zera.
Wady i zalety
Żyrator jest stosowany do symulowania elementów indukcyjnych w niewielkich wymiarowo układach elektronicznych, np. w układach scalonych. Ponieważ rzeczywista cewka ma zazwyczaj spore wymiary, zwłaszcza jeżeli wykazuje dużą indukcyjność, stosowanie jej w układach o dużej miniaturyzacji jest praktycznie niemożliwe. Do istotnych wad cewek zalicza się także wytwarzane przez nie pole magnetyczne, które indukuje w otaczających ją przewodach (ścieżkach drukowanych) niepożądane prądy, zwiększając szumy w układzie oraz tworząc nieplanowane sprzężenia. Poza tym, rzeczywisty kondensator jest znacznie bardziej zbliżony do idealnej pojemności niż rzeczywista cewka do idealnej indukcyjności (niepomijalna rezystancja i występowanie zjawiska nasycenia). Tak więc układ symulujący indukcyjność za pomocą pojemności może osiągnąć znacznie lepsze właściwości niż rzeczywisty element indukcyjny. Przy produkcji masowej ważnym atutem takiego układu jest niska – w porównaniu do cewek – cena elementów składowych. Wadą żyratora jest ograniczenie mocy przenoszonych przez układ – w przypadku układów wysokonapięciowych lub układów mocy zastosowanie przestaje mieć sens. Oprócz tego żyrator – jako element aktywny – w przeciwieństwie do cewki wymaga zewnętrznego zasilania. Zwykle jednak pochłaniana moc jest niewielka.
Zasada działania
Układ odwraca działanie kondensatora. Wynikiem działania jest impedancja wejściowa w postaci
Jest to forma charakterystyczna dla idealnej cewki z szeregową rezystancją Wartości obliczamy na podstawie wzoru:
Jeżeli jest znacznie większe niż równanie możemy uprościć do postaci:
Dobierając odpowiednio wartości elementów i można osiągnąć żądaną wartość indukcyjności oraz dobroci obwodu.
Obwody elektroniczne |
1366 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Erwin%20Rommel | Erwin Rommel | Erwin Johannes Eugen Rommel (ur. 15 listopada 1891 w Heidenheim an der Brenz, zm. 14 października 1944 w Herrlingen) – niemiecki feldmarszałek.
Erwin Rommel był najmłodszym niemieckim feldmarszałkiem (Generalfeldmarschall) podczas II wojny światowej. Dowodził Afrika Korps – niemieckim korpusem ekspedycyjnym w Afryce. Dzięki swoim znakomitym posunięciom i taktyce szybkiego przemieszczania wojsk stał się żywą legendą wśród żołnierzy niemieckich, ale przede wszystkim wśród aliantów. Ze względu na przebiegłość nazwany Lisem Pustyni (niem. Wüstenfuchs). Pod koniec wojny (1944) został skierowany do Francji jako dowódca Grupy Armii B, z zadaniem poprawienia umocnień w Normandii, w obliczu spodziewanej alianckiej inwazji. Miał syna.
Dzieciństwo i kariera przedwojenna
Erwin Johannes Eugen Rommel urodził się 15 listopada 1891 w Heidenheim pod Ulm, małym mieście w Wirtembergii, jako syn dyrektora szkoły i trzecie z pięciorga dzieci. Mimo sporych zdolności uczył się nie najlepiej. Wolny czas najczęściej spędzał na powietrzu, jeżdżąc dużo na rowerze i na nartach. Zabawy te rozbudziły w nim miłość do otwartych przestrzeni. Lubił zabawki mechaniczne, w wieku 17 lat wraz z przyjaciółmi zbudował model samolotu i szybowiec naturalnych rozmiarów. Wahał się, czy zostać inżynierem, czy żołnierzem. W wieku 18 lat zdecydował i 19 lipca 1910 roku zaciągnął się jako fahnenjunker do 124 Wirtemberskiego Pułku Piechoty König Wilhelm I w Weingarten w Górnej Szwabii. Następnie naukę kontynuował w Szkole Wojennej Königliche Kriegsschule w Gdańsku.
Po trzech miesiącach od wstąpienia do akademii wojskowej, awansował do stopnia kaprala, a po kolejnych dwóch na sierżanta. Zapamiętano go jako bystrego młodzieńca, komunikatywnego, ale nieuległego, który mówi powoli i po namyśle. Był opanowany, powściągliwy w spożyciu alkoholu, niepalący. Szkołę ukończył bez większych sukcesów. Ze wszystkich przedmiotów otrzymał ocenę „dostateczny” i tylko w rubryce Führung (zdolności przywódcze) wpisano mu „dobry”.
W styczniu 1912 roku otrzymał szlify podporucznika i został odesłany do rodzimego pułku stacjonującego w budynkach poklasztornych w Weingarten, gdzie zajmował się szkoleniem rekrutów. 6 sierpnia 1914 roku jego jednostka otrzymała rozkaz wymarszu na front I wojny światowej.
I wojna światowa
Podczas I wojny światowej Rommel służył we Francji, Rumunii i Włoszech. Pierwszy raz został ranny (w udo) 14 września 1914 roku w Lesie Argońskim. Do linii wrócił po 3-miesięcznym leczeniu i natychmiast wykazał się zdolnościami dowódczymi i inicjatywą. Na czele kompanii zdobył umocniony punkt oporu Francuzów, po czym wycofał się, tracąc zaledwie 5 ludzi.
Następnie skierowany został na przeszkolenie w Württemberg Gebirgsbataillon (wirtemberskim batalionie górskim) w Arlbergu w Alpach Austriackich. W czasie szkolenia wziął krótki urlop i ożenił się z Lucie-Marie Mollin, urodzoną w Gdańsku, pochodzącą z zachodniopruskiego ziemiaństwa. Z tego związku w 1928 roku przyszedł na świat syn Manfred, który po wojnie był burmistrzem Stuttgartu.
Najpierw w randze porucznika w 1915 w Wogezach, a następnie w Rumunii i Włoszech, zwrócił uwagę dowództwa, jako oficer umiejętnie prowadzący oddziały podczas licznych misji frontowych.
25 października 1917 roku jego oddział wielkości batalionu zaatakował i zdobył szczyt Matajur, biorąc do niewoli około 150 oficerów i 9000 żołnierzy armii włoskiej oraz 81 dział. Od tego momentu Erwin Rommel nie cenił żołnierzy włoskich zbyt wysoko. Jego oddział odegrał też znaczącą rolę podczas bitwy pod Caporetto. Był trzykrotnie ranny i otrzymał Krzyż Żelazny I i II klasy. Krótko po trzecim zranieniu i rekonwalescencji, mimo protestów, awansowano go na kapitana i przeniesiono go do pracy w sztabie. Za sukces wojenny z 25 października 1917 r. Cesarz Niemiecki i Król Prus Wilhelm II uhonorował oficera najwyższym odznaczeniem cesarskim – orderem Pour le Mérite w klasie wojskowej.
Lata międzywojenne
Po wojnie Erwin Rommel założył Związek Starych Towarzyszy (Kameradschaft), składający się z ocalałych członków jego batalionu, z którymi do końca życia utrzymywał zażyłą przyjaźń.
W „stutysięcznej” armii, z czterema tysiącami oficerów, na którą pozwalał Niemcom traktat wersalski, Erwin Rommel przeszedł przez rozmaite przydziały. Dowodził m.in. kompanią karabinów maszynowych w Stuttgarcie, a po roku 1933 był w Ministerstwie Wojny oficerem łącznikowym z Hitlerjugend. Szkolił żołnierzy, poczynając od piechoty w Dreźnie. W 1935 roku był już podpułkownikiem i dowódcą batalionu, a następnie szefem kursów w akademii wojskowej w Poczdamie. W okresie poczdamskim napisał książkę „Piechota atakuje” (Infanterie greift an), w której zawarł swoje doświadczenia z czasów I wojny światowej i zilustrował własnymi rysunkami i mapami. Książka ta zwróciła uwagę Adolfa Hitlera, który w czasie wojny także był żołnierzem piechoty.
II wojna światowa
Polska 1939
Jesienią 1938 Adolf Hitler wyznaczył go dowódcą swej ochrony podczas wizyty w zajętej Czechosłowacji, gdzie dowodził batalionem eskorty wodza (Führer-Begleit-Bataillon – FBB). Od sierpnia 1939 do lutego 1940, m.in. w czasie pobytu Adolfa Hitlera w Polsce po rozpoczęciu II wojny światowej, Rommel pełnił funkcję komendanta Kwatery Głównej Hitlera (Der Kommandant Führerhauptquartier). Np. w tej roli przebywał w dniach 19–26 września 1939 z Adolfem Hitlerem w sopockim Kasino-Hotel.
Francja 1940
W lutym 1940 Erwin Rommel, już jako generał major, pomimo braku doświadczenia w kierowaniu oddziałami pancernymi, objął dowództwo nad 7 Dywizją Pancerną. Trzy miesiące później, podczas inwazji na Francję, miał okazję sprawdzenia swoich teorii. W błyskawicznej kampanii jego żołnierze sforsowali Mozę, odparli brytyjski kontratak pod Arras i przedarli się przez francusko-belgijskie fortyfikacje, po czym jako pierwsza formacja dotarli do kanału La Manche. Kierując się następnie ku wybrzeżom Atlantyku, jego oddziały zniszczyły dwie francuskie dywizje. Akcje dywizji Erwina Rommla zdobyły podziw nawet u nieprzyjaciela. Błyskawicznie zdobył wiele alianckiego uzbrojenia, wziął do niewoli blisko 100 tysięcy jeńców. Jego nazwisko nie schodziło z nagłówków gazet, a Francuzi, ze względu na siłę, szybkość i zaskoczenie, nazwali jego dywizję la Division Fantome, czyli Dywizją Duchów.
Po sukcesach Dywizji Duchów niemiecka prasa zasypywała generała pochwałami. Zarówno w Niemczech, jak i za granicą zaczęły się pojawiać plotki o jego rzekomej przeszłości: był murarzem i dawnym towarzyszem Adolfa Hitlera, jednym z jego pierwszych popleczników i bojówkarzem, dzielnym członkiem oddziału szturmowego, policjantem itd. Propaganda ta odniosła pewien skutek, bo np. jeszcze dziesięć lat po zakończeniu wojny amerykańskie encyklopedie pisały o „dowódcy oddziałów szturmowych”.
Afryka 1941–1943
Generał Erwin Rommel przybył do Trypolisu 12 lutego 1941 roku. Jego przybycie do Afryki Północnej wiązało się ze znacznymi niepowodzeniami wojsk włoskich. Feldmarszałek Walther von Brauchitsch powierzył mu dowództwo nad 5 Dywizją Lekką i 15 Dywizją Pancerną, z zadaniem wsparcia włoskich wojsk zmotoryzowanych. Rommel miał podlegać włoskiemu marszałkowi Grazianiemu. 18 lutego, czyli w sześć dni po przybyciu do Afryki, rozkazem Hitlera powołano niezależny od dowództwa włoskiego korpus ekspedycyjny Afrika Korps. Dowodząc tymi oddziałami, Rommel zdobył największą sławę wojenną. Jego taktyczna maestria i zmysł dowódczy pozwoliły, mimo słabszego zaopatrzenia i mniejszej mobilności, odnieść wiele spektakularnych zwycięstw nad siłami aliantów.
Jego początkowe sukcesy w Libii, gdzie miał odeprzeć aliantów w stronę granicy z Egiptem, a następnie w samym Egipcie, przyniosły mu przydomek „Lisa Pustyni”. 30 stycznia 1942 roku został awansowany do stopnia generała pułkownika. Jego nominacja zbiegła się w czasie ze zdymisjonowaniem dowódcy sił brytyjskich Archibalda Wavella, którego zastąpił generał Claude Auchinleck. W tym okresie Afrika Korps, który od sierpnia 1941 roku był częścią Panzergruppe Afrika, zmagał się nie tylko z wrogiem, ale także z ogromnymi problemami logistyczno-zaopatrzeniowymi, gdyż po agresji III Rzeszy na Związek Sowiecki, afrykański teatr działań został zepchnięty przez Hitlera na dalszy plan.
Lis Pustyni zyskał sobie popularność wśród żołnierzy m.in. tym, że na froncie zawsze spożywał takie same posiłki jak oni, nawet gdy ograniczały się one do kilku kromek chleba. Jadał w towarzystwie zwykłych żołnierzy, rozmawiając z nimi i dowcipkując. Podczas bitwy zawsze znajdował się kilkaset metrów za czołgami pierwszego rzutu w swym wozie sztabowym, przez co często ryzykował życie. Gdy pewnego razu żołnierze Afrika Korps zatrzymali się na zbyt długi postój, Rommel wszedł między nich i krzyknął: „Jeśli natychmiast się nie ruszycie, to tak was kopnę w dupę, że od razu znajdziecie się w Kairze!”. Następnie wsiadł do samochodu i jechał za żołnierzami.
W listopadzie 1941 roku Sprzymierzeni przeszli do kontrofensywy, zadając oddziałom Rommla znaczne straty, zmusili go do wycofania się na linię Bengazi. Kontratak niemiecki nastąpił 26 maja 1942 po dostarczeniu zaopatrzenia, amunicji oraz nowych czołgów. Przy ich pomocy 21 czerwca 1942 roku oddziały niemieckie zdobyły opierający się wszystkim dotychczasowym szturmom Tobruk, a wraz z nim duże zapasy uzbrojenia, którego nie zdążyli zniszczyć wycofujący się Brytyjczycy. Następnego dnia Rommel został awansowany do stopnia feldmarszałka Rzeszy.
Armia brytyjska wycofała się na umocnione pozycje pod El Alamein. Właśnie tam generała Auchinlecka zastąpił generał Bernard Law Montgomery. Celem nowego dowódcy było pokonanie sił Osi za wszelką cenę i wyparcie ich z Afryki. Alianci mieli znaczną przewagę logistyczną. Dysponowali dużym wsparciem sił lotniczych. W czasie nieobecności Rommla, spowodowanej wyjazdem feldmarszałka do Europy celem przekonania Hitlera o konieczności wzmocnienia wojsk niemieckich w Afryce, Brytyjczycy przypuścili atak na pozycje niemieckie. Rommel wrócił do Afryki dwa dni po rozpoczęciu II bitwy pod El Alamein. Nie zdołał jednak powstrzymać wojsk brytyjskich. Montgomery został awansowany do rangi marszałka i wyniesiony do godności para, zaś prasa nadała mu tytuł „Lord Montgomery of Alamein”. W wyniku podjętych przezeń działań Afrika Korps znalazł się w pełnym odwrocie. Ponad 30 tysięcy żołnierzy państw Osi dostało się do niewoli. W krótkim czasie Afrika Korps został z Afryki wyparty.
Rommel został ewakuowany z Tunezji w marcu 1943 roku. Z rozkazu Hitlera objął dowództwo Grupy Armii B w północnych Włoszech. W kampanii tej Erwin Rommel, jako pierwszy oficer wojsk lądowych, został odznaczony Krzyżem Rycerskim z Liśćmi Dębowymi, Mieczami i Brylantami.
Francja 1943–1944
Po opuszczeniu żołnierzy w Afryce stosunki między Rommlem a Hitlerem uległy pogorszeniu. Rommel, który dotychczas był zauroczony posunięciami führera – zarówno wojennymi, jak i ekonomicznymi, stracił wiarę w geniusz wodza i nie odzyskał jej już do końca życia. Kiedy 12 maja 1943 wojska Osi w Afryce kapitulowały, Rommla wezwano do Berlina. Rozgoryczony Hitler, blady i zmęczony, przyznał, że powinien posłuchać wcześniejszych próśb feldmarszałka.
Rommel, chcący ponownie znaleźć się w centrum działań wojennych, otrzymał rozkaz inspekcji nadbrzeżnych fortyfikacji, rozciągających się od Danii aż po Pireneje. Mimo zapewnień propagandy o solidnym przygotowaniu umocnień zaszokowany zameldował Naczelnemu Dowództwu o miernym stanie ich gotowości i słabym przygotowaniu do odparcia przypuszczanej inwazji wojsk sprzymierzonych w rejonie Wału Atlantyckiego.
Po kontroli nadbrzeżnych umocnień w Danii Lis Pustyni został oddelegowany do Francji. Stacjonujące tam oddziały niemieckie podlegały feldmarszałkowi Gerdowi von Rundstedtowi, naczelnemu dowódcy na froncie zachodnim. Hitler niezbyt jasno sprecyzował zadania Rommla. Szybko doszło do utarczek i sporów kompetencyjnych pomiędzy dowódcami. W trakcie gorącej dyskusji uzgodniono, że młodszemu Rommlowi przypadnie nadzór operacyjny nad odcinkiem przewidywanej inwazji pomiędzy ujściem Loary a granicą niemiecko-holenderską, a także, że 15 stycznia Rommel obejmie dowództwo wszystkich taktycznych oddziałów na wybrzeżach naprzeciw Anglii.
Rommel, zdając sobie sprawę, że w konfrontacji z przeciwnikiem kontrolującym przestrzeń powietrzną nie ma szans na zwycięstwo, zaproponował, by jednostki pancerne zostały rozmieszczone w małych ugrupowaniach jak najbliżej linii frontu. Uważał, że sukces zależeć będzie od wygranej na plażach, zanim jeszcze wojska aliantów zdołają utworzyć znaczniejszy przyczółek. Jego dowódca był jednak innego zdania i za cel obrał sformowanie dużej grupy pancernej nieopodal Paryża. Lądowanie wojsk sprzymierzonych 6 czerwca 1944 zaskoczyło Erwina Rommla na przyjęciu urodzinowym żony w Herrlingen, gdzie zatrzymał się w drodze na naradę z Hitlerem w Berchtesgaden.
17 lipca 1944 samochód Erwina Rommla został ostrzelany przez alianckie myśliwce. Feldmarszałek został poważnie ranny: doznał urazu lewej strony czaszki oraz kości policzkowej. Już nigdy nie miał zobaczyć pola bitwy. Jego kariera wojskowa dobiegła końca.
Zamach na Hitlera a Rommel
Po nieudanym zamachu Heinrich Himmler i Martin Bormann poinformowali Hitlera, że Rommel solidaryzował się ze spiskowcami. Przedstawili mu raporty SD i informacje würzburskiego kreisleitera. Potwierdzeniem chwiejnej postawy feldmarszałka w oczach Hitlera był jego apel do führera, by zakończyć wojnę podpisaniem układu z aliantami. W kręgu najbliższych mu osób mówił też, że wojna jest przegrana. Ze względu na ogromną popularność Rommla Hitler zdecydował o zgładzeniu go po cichu i bez rozprawy sądowej. Rozkaz wykonał generał piechoty Wilhelm Burgdorf. Wraz z Ernstem Maiselem przybył do Rommla i postawił go przed wyborem: publiczny proces i kompromitacja oraz prawdopodobny lincz na rodzinie lub zażycie cyjanku i uniknięcie dalszych nieprzyjemności.
Przed śmiercią Rommel powiedział żonie i synowi tylko „umrę za piętnaście minut” i odjechał wraz z Burgdorfem i Maiselem. Zmarł w samochodzie. Opinię publiczną poinformowano, że Erwin Rommel zmarł w wyniku odniesionych ran. Wyprawiono mu pogrzeb państwowy ze wszystkimi honorami, na który jednak nie przybyli najwyżsi urzędnicy NSDAP.
Bitwy
bitwa pod Arras (1917)
bitwa pod Arras (1940)
oblężenie Tobruku (1941)
Bitwa o Gazalę (1942)
bitwa o Bir Hacheim (1942)
I bitwa pod El Alamein (1942)
Bitwa pod Alam Halfa (1942)
II bitwa pod El Alamein (1942)
bitwa o przełęcz Kasserine (1943)
bitwa o Normandię (1944)
Przebieg służby Erwina Rommla
Legenda Rommla
Niemiecka propaganda świadomie pracowała nad wykreowaniem feldmarszałka na ideał niemieckiego żołnierza. Wybór właśnie na jego osobę padł z wielu powodów: z jednej strony przemawiały za tym niewątpliwe talenty wojskowe i przywódcze Rommla, jego ogromna ambicja i popularność wśród żołnierzy, ale także sposób bycia i atrakcyjny wygląd; z drugiej był on pupilkiem Hitlera, z którym niemal do końca łączyła go specyficzna więź – obaj mieli w sobie rodzaj uroku magnetyzującego otoczenie i bez oporów wykorzystywali to do swoich celów.
Rommel z ochotą współpracował nad tworzeniem owego wizerunku, obiecując sobie po tym przyśpieszenie kariery. Nie tylko był najczęściej fotografowanym niemieckim wojskowym, ale otrzymał nawet od Goebbelsa kamerę wraz z operatorem, by uwieczniać swe sukcesy podczas kampanii we Francji i w Afryce. W jego sztabie byli oficerowie odpowiedzialni za pracę nad wizerunkiem feldmarszałka. Jeszcze w 1940 nakręcono film fabularny „Sieg im Westen”, gloryfikujący zwycięstwo nad Francją, gdzie jedną z głównych postaci był Erwin Rommel. Charakteryzują go takie cnoty żołnierskie jak poczucie obowiązku i honoru, dyscyplina, pewność zwycięstwa, bezgraniczna lojalność. Posunięto się nawet do opublikowania fikcyjnego życiorysu Rommla, ufryzowanego na modłę narodowo-socjalistyczną, przeciw czemu zresztą bezskutecznie protestował.
Szczyt popularności osiągnął Rommel podczas kampanii w północnej Afryce. Prasa pełna była jego zdjęć na tle egzotycznych krajobrazów, kojarzonych przez czytelników z ciągłym powiększaniem terytorium Trzeciej Rzeszy, zdobywaniem kolonii i zaspokajających tęsknotę przeciętnego Niemca za dalekimi podróżami. Zwłaszcza od czasu nasilających się klęsk na froncie wschodnim, bardzo wiele uwagi poświęcano sukcesom Afrika Korps i jego dowódcy. Także alianci (np. Churchill) publicznie wypowiadali się z uznaniem o feldmarszałku. Przyczyny tego nie są jednak całkiem jednoznaczne – był on faktycznie bardzo zdolnym oficerem, z drugiej jednak strony istniała pilna potrzeba wyjaśnienia własnym społeczeństwom przyczyn ponoszonych klęsk, mimo przewagi militarnej. Ponadto alianci poszukiwali przyszłego przywódcy Niemiec ponazistowskich. Musiał to być człowiek popularny we własnym kraju, a jednocześnie niekontrowersyjny dla partnerów zagranicznych.
Także kino – w tym Hollywood – podchwyciło legendę Rommla. Do dziś, jako rycerski wojownik, walczący za swój kraj, skutecznie, ale bez barbarzyństwa, uosabia on w Niemczech mit „niepokalanego Wehrmachtu” – armii, która, w przeciwieństwie do SS, walczyła honorowo i jedynie na froncie. Powojenna armia niemiecka – Bundeswehra – długo uważała Rommla za jedną ze świetlanych postaci w swej historii, jego imieniem nazwano koszary w Goslarze i okręt wojenny. Fakt, że sympatyzował z zamachowcami na Hitlera, czynił go atrakcyjnym także dla społeczeństwa niemieckiego. Zapomniano przy tym, że karierę zrobił w czasach nazistowskich i aktywnie wspierał goebbelsowską propagandę wielkich Niemiec. Dopiero w roku 2001 usunięto tablicę z jego nazwiskiem w kasynie oficerskim w Goslarze, twierdząc, że feldmarszałek był żołnierzem zbrodniczego reżimu, więc honorowanie go byłoby honorowaniem hitlerowskiej III Rzeszy.
Przypisy
Bibliografia
Absolwenci gdańskich szkół i uczelni
Oficerowie Armii Cesarstwa Niemieckiego
Uczestnicy I wojny światowej (Cesarstwo Niemieckie)
Oficerowie Reichswehry
Feldmarszałkowie III Rzeszy
Uczestnicy kampanii francuskiej 1940 (strona niemiecka)
Niemieccy uczestnicy kampanii afrykańskiej 1940–1943
Odznaczeni Krzyżem Rycerskim
Odznaczeni Krzyżem Zasługi Wojskowej
Odznaczeni Krzyżem Żelaznym
Odznaczeni Medalem za Męstwo Wojskowe
Odznaczeni Orderem Zasługi Wojskowej (Wirtembergia)
Odznaczeni wojskowym Orderem Pour le Mérite
Niemieccy samobójcy
Ludzie związani z Lisores
Urodzeni w 1891
Zmarli w 1944
Odznaczeni Krzyżem Honorowym (III Rzesza)
Ludzie urodzeni w Heidenheim an der Brenz |
565331 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Edycja%20%C5%9Awi%C4%99tego%20Paw%C5%82a | Edycja Świętego Pawła | Edycja Świętego Pawła – polskie wydawnictwo katolickie z siedzibą w Częstochowie prowadzone przez paulistów.
Historia
Pierwsi pauliści z polecenia założyciela bł. Jakuba Alberione przybyli do Warszawy w 1934 roku. Jeszcze w Warszawie opublikowali Ewangelię z komentarzem katechetycznym. W 1936 roku zakonnicy przenieśli się do Częstochowy, otwierając małą drukarnię. Wznowili wydanie Ewangelii. Opublikowali również ok. 20 innych książek. Po II wojnie światowej działalność wydawniczą uniemożliwiły władze komunistyczne. Maszyny drukarskie uległy konfiskacie.
Działalność wydawniczą wznowiono w 1979 roku. Wydawnictwo nosiło wówczas nazwę „Edycja Paulińska”. Oprócz książek zaczęto wydawać kasety magnetofonowe, płyty i kasety wideo. Popularne w Polsce były serie autorskich kartek pocztowych o wymowie religijnej oraz kalendarze. Od 1989 roku wydawnictwo stale publikuje książki. W 1989 otwarto na stałe pierwszą księgarnię w Częstochowie (najpierw na Alei Najświętszej Maryi Panny, następnie przeniesiona na ul. 7 Kamienic). Edycja otwarła swój warszawski oddział w roku 2000. Wydawnictwo posiada dwie własne hurtownie oraz sieć księgarską.
Księgarnie Edycji Świętego Pawła znajdują się w: Częstochowie (Św. Pawła 13, 7 Kamienic 23), Katowicach (3 Maja 18), Lublinie (Królewska 6) i Rzeszowie (Jagiellońska 1). Centrum Logistyczne znajduje się we Wrzosowej k. Częstochowy.
Działalność wydawnicza
Wydawnictwo opublikowało w 2005 roku nowy przekład Nowego Testamentu dokonany przez Międzynarodowe Katolickie Towarzystwo Biblijne (SOBICAIN). W 2008 ukazała się cała Biblia, nazywana Biblią Paulistów. Po usunięciu sugerowanych przez biblistów błędów, wydawnictwo udostępniło tekst na specjalnej stronie internetowej w 2016 roku. Pauliści opublikowali też w 2011 roku polskie wydanie Katechizmu Kościoła Katolickiego dla młodych – Youcat, zaś w 2014 Biblię Jubileuszową z ilustracjami z Biblii gnieźnieńskiej.
Od 2013 stale ukazuje się miesięcznik liturgiczny „Od Słowa do Życia”. Wydawany jest też biuletyn „Dzień Pański” z tekstami czytań niedzielnych. W latach 2008–2011 ukazywał się miesięcznik „Magazyn Familia”.
Zobacz też
Edizioni San Paolo
Edizioni Paoline
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona
Pauliści
Polskie wydawnictwa książkowe
Polskie wydawnictwa z siedzibą w Częstochowie
Wydawnictwa katolickie |
565332 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga%20w%20Osjakowie | Synagoga w Osjakowie | Synagoga w Osjakowie – synagoga znajdująca się w Osjakowie przy ulicy Częstochowskiej 3.
Synagoga została zbudowana na początku XIX wieku. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali wnętrze synagogi. Po zakończeniu wojny budynek przebudowano na magazyn. W 2003 roku synagoga została zakupiona przez osoby prywatne, które planują w niej urządzić galerię sztuki.
Murowany i orientowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta. Wewnątrz na ścianie wschodniej zachowało się obramowanie wyznaczające miejsce po Aron ha-kodesz. Częściowo zachował się wystrój zewnętrzny.
Linki zewnętrzne
Synagoga w Osjakowie na portalu Wirtualny Sztetl
Synagogi w województwie łódzkim
Synagoga |
565335 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Terespol%20Pomorski%20%28stacja%20kolejowa%29 | Terespol Pomorski (stacja kolejowa) | Terespol Pomorski – stacja kolejowa położona niedaleko Świecia, w województwie kujawsko-pomorskim, w Polsce.
W roku 2017 stacja obsługiwała 100–149 pasażerów na dobę.
W zakresie przewozów pasażerskich stację obsługuje Polregio (kierunki: Gdynia Główna, Gdynia Chylonia, Bydgoszcz Główna, Słupsk) i Arriva (kierunki: Bydgoszcz Główna, Grudziądz).
Zachowany budynek dworca o charakterystycznej architekturze neogotyckiej jest użytkowany jako mieszkania. Bryła dworca została przekształcona przez dobudowanie bezstylowej budki mieszczącej sklep. Zachowały się ponadto neony z nazwą stacji i dawnym logo PKP, stylowe wiaty nad zejściem do przejścia podziemnego oraz osiedle kolejowych budynków mieszkalnych.
29 września 1987 roku na stacji doszło katastrofy kolejowej, w której śmierć poniosło 5 osób, a 35 osób zostało rannych. Katastrofa była spowodowana zderzeniem pociągu pośpiesznego Bałtyk relacji Poznań-Gdynia z pociągiem towarowym. W chwili zderzenia pociąg pospieszny jechał z prędkością 118 km na godzinę. W rezultacie wypadku skład został rozerwany; pierwszy wagon stanął w poprzek torów, drugi oparł się o ścianę pobliskiego budynku mieszkalnego, a wagony środkowe i tylne wpadły na przednie.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Stacje i przystanki kolejowe w gminie Świecie
Terespol Pomorski |
1367 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Entropia | Entropia | Entropia (s lub S) – termodynamiczna funkcja stanu, określająca kierunek przebiegu procesów spontanicznych (samorzutnych) w odosobnionym układzie termodynamicznym. Entropia jest miarą stopnia nieuporządkowania układu i rozproszenia energii. Jest wielkością ekstensywną. Zgodnie z drugą zasadą termodynamiki, jeżeli układ termodynamiczny przechodzi od jednego stanu równowagi do drugiego, bez udziału czynników zewnętrznych (a więc spontanicznie), to jego entropia zawsze rośnie. Pojęcie entropii wprowadził niemiecki uczony Rudolf Clausius.
W termodynamice klasycznej
W ramach II zasady termodynamiki zmiana entropii (w procesach kwazistatycznych) jest zdefiniowana przez swoją różniczkę zupełną jako:
gdzie:
– temperatura bezwzględna,
– ciepło elementarne, czyli niewielka ilość ciepła dostarczona do układu (wyrażenie Pfaffa).
Entropię pewnego stanu termodynamicznego można wyznaczyć ze wzoru:
gdzie:
– pojemność cieplna,
– temperatura w stanie
Podstawowe równanie termodynamiki fenomenologicznej, w którym występuje entropia, ma postać
gdzie:
– energia wewnętrzna,
– liczba różnych składników,
– temperatura
– ciśnienie
– potencjał chemiczny i-tego składnika
W termodynamice statystycznej
Całkowita entropia układu makroskopowego jest równa:
entropii Boltzmanna–Plancka:
równoważnie:
entropii Gibbsa:
gdzie:
– stała Boltzmanna,
– liczba sposobów, na jakie makroskopowy stan termodynamiczny układu (makrostan) może być zrealizowany poprzez stany mikroskopowe (mikrostany),
– prawdopodobieństwo i-tego mikrostanu.
Zatem
jest liczbą bitów potrzebnych do pełnego określenia, którą realizację przyjął dany układ.
Praktyczne obliczenie W jest w większości przypadków technicznie niemożliwe, można jednak oszacowywać całkowitą entropię układów poprzez wyznaczenie ich całkowitej pojemności cieplnej poczynając od temperatury 0 K do aktualnej temperatury układu i podzielenie jej przez temperaturę układu.
Ciało pozbawione niedoskonałości, zwane kryształem doskonałym, ma w temperaturze 0 bezwzględnego (0 K) entropię równą 0, gdyż jego stan może być zrealizowany tylko na jeden sposób (każda cząsteczka wykonuje drgania zerowe i zajmuje miejsce o najmniejszej energii). Jest to jedno ze sformułowań trzeciej zasady termodynamiki. Oznacza to, że każde rzeczywiste ciało ma w temperaturze większej od zera bezwzględnego entropię większą od zera.
Entropia czarnej dziury
W ogólnej teorii względności, aby opisać czarną dziurę, wystarczy podać jej masę, moment pędu i ładunek elektryczny. Zgodnie z tą teorią czarna dziura nie zawiera żadnej informacji ponad te parametry. Potocznym językiem fizycznym „brak włosów” w pojęciu czarnej dziury oznacza, że jej entropia jest równa 0. Do czarnej dziury wpada materia o niezerowej entropii, zatem przy wpadaniu entropia całego układu się zmniejsza. Wynika z tego, że ogólna teoria względności łamie drugą zasadę termodynamiki. Fizycy zaczęli więc poszukiwać uogólnienia teorii czarnych dziur, tak żeby pozostawała w zgodzie z termodynamiką. Owocne okazało się rozważenie efektów kwantowych.
Wzór na entropię czarnej dziury powstał przy założeniu, że podczas spadania ciała do czarnej dziury jej masa rośnie wraz z jej entropią; proporcjonalny do masy jest horyzont zdarzeń, czyli promień Schwarzschilda.
Ścisły wzór wg Stephena Hawkinga ma postać:
gdzie:
– stała Boltzmanna,
– powierzchnia horyzontu zdarzeń czarnej dziury,
– prędkość światła w próżni,
– zredukowana stała Plancka,
– stała grawitacyjna.
Kosmologia
Według II zasady termodynamiki każdy układ izolowany dąży do stanu równowagi, w którym entropia osiąga maksimum. Zakładając, że Wszechświat jako całość jest układem izolowanym, powinien on również dążyć do równowagi. Wychodząc z tych założeń, Hermann von Helmholtz wysunął hipotezę śmierci cieplnej Wszechświata, według której Wszechświat w końcu dojdzie do równowagi termodynamicznej, w której niemożliwa będzie zamiana energii cieplnej na pracę, przez co niemożliwy będzie rozwój Wszechświata. Stwierdzenie tego faktu jest jednak stosunkowo trudne do zaobserwowania i dlatego prowadzi się liczne dyskusje, czy Wszechświat jest, czy nie jest układem izolowanym, czy też tylko zamkniętym, oraz czy rzeczywiście dąży jako całość do równowagi. Przeciwnicy tej koncepcji są zdania, że rozszerzającego się Wszechświata nie można traktować jako układu izolowanego, gdyż nie można wyznaczyć obszaru, z którego nie wychodziłoby promieniowanie. Wiadomo jedynie, że entropia olbrzymiej większości znanych układów izolowanych rośnie w kierunku, który nazywamy przyszłością. Tak więc, z tego punktu widzenia, termodynamika określa kierunek upływu czasu (tzw. termodynamiczna strzałka czasu).
Według Boltzmanna aktualna entropia Wszechświata jest jeszcze bardzo niska, w porównaniu z wartością „docelową”, na co dowodem miały być wysokie wartości fluktuacji statystycznych zjawisk obserwowanych w skali kosmosu – np. bardzo nierównomierne rozmieszczenie gwiazd w przestrzeni. Współcześnie taka interpretacja entropii jest jednak uważana za całkowicie nieuprawnioną z kosmologicznego punktu widzenia.
Powiązania z innymi naukami
Z punktu widzenia fizycznego każdy proces ekonomiczny również ma charakter jednokierunkowego wzrostu entropii, sporadycznie formułowano teorie o ekwiwalentności pieniądza i niskiej entropii (G. Helm, J. Lotka).
Zobacz też
entropia (teoria informacji)
entropia topologiczna
entropia von Neumanna
strzałka czasu
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
- Wyprowadzenie wzoru na entropię Boltzmanna–Plancka (statystyczną postać entropii)
Wyprowadzenie wzoru na entropię Gibbsa (postać entropii zależną od prawdopodobieństwa)
Termodynamiczne funkcje stanu |
565336 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Min%C3%B3g%20ukrai%C5%84ski | Minóg ukraiński | Minóg ukraiński, minog ukraiński (Eudontomyzon mariae) – europejski gatunek niepasożytniczego bezżuchwowca z rodziny minogowatych (Petromyzontidae).
Zasięg występowania
Występuje w zlewiskach Morza Bałtyckiego (dorzecza Odry, Wisły i Niemna), Czarnego (dorzecza dolnego Dunaju, z wyjątkiem Cisy i Temeszu, Prutu, Dniestru, Dniepru, Donu i Kubania oraz w rzekach Gruzji), Egejskiego (dorzecze Wardaru) i Kaspijskiego (dorzecze Wołgi). Odnotowano również jeden przypadek występowania minoga ukraińskiego w dorzeczu górnej Morawy.
Budowa ciała
Osiąga 12-22 cm długości (średnio 18 cm) oraz 3,5-12,5 g masy. Posiada gładką, bezłuską skórę, pokrytą śluzem, ciało w przekroju walcowate. Procentowe proporcje długości poszczególnych części ciała są następujące: odcinek przedskrzelowy 6,9 – 12,1% długości całkowitej, odcinek skrzelowy 8,5-12,3%, tułów 44,9-54,4%, ogon 24,3-31,3%, otwór kloaczny 0,4-2,2%, oko 0,7 -2,1%, przyssawka 2,2-5,8%. Wzdłuż tułowia 60 – 73 miomery. Płetwa ogonowa ma zazwyczaj kształt łopatkowaty (u 97% osobników), bądź zaokrąglony. Grzbiet czarny, boki i spód ciała białe lub kremowe. Linia boczna może być ciemno pigmentowana, przynajmniej po stronie brzusznej. Płetwa ogonowa ciemnoszara do czarnej.
Biologia i ekologia
Tryb życia
Osobniki dorosłe żyją w wodach słodkich, w górskich i podgórskich strumieniach, rzekach i jeziorach z czystą, dobrze natlenioną wodą i piaszczysto-żwirowym podłożu.
Larwy zwane ślepicami żyją zagrzebane w miękkim, bogatym w detrytus podłożu, w miejscach o słabym prądzie, często pod nawisami brzegowymi. Żyją do 7 lat.
Odżywiane
Ślepice żywią się okrzemkami i detrytusem. osobniki dorosłe nie są pasożytami, choć odnotowywano takie rzadkie przypadki na Słowacji i w Prucie.
Rozród
Metamorfoza w Polsce i na Słowacji ma miejsce we wrześniu, zaś na Ukrainie – w lipcu. Tarło dobywa się w dużych skupiskach, za dnia w kwietniu, maju i czerwcu w miejscach o piaszczystym bądź żwirowy dnie, czasem również gliniastym. W jego trakcie samce wykopują płytki dołek do którego samice składają jaja. Jedna samica składa od około 1950 do 7100 ziaren ikry. Po tarle osobniki dorosłe giną. Przeobrażenie larw następuje po okresie 3,5 do 4,5 roku.
Ochrona
Na terenie Polski gatunek był objęty ścisłą ochroną gatunkową. Od 2014 r. podlega ochronie częściowej .
Zobacz też
ryby Polski
zwierzęta objęte częściową ochroną gatunkową w Polsce (od 2017)
Przypisy
Bibliografia
Minogi
Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1931 roku |
1369 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Electronic%20Frontier%20Foundation | Electronic Frontier Foundation | Electronic Frontier Foundation – założona w lipcu 1990 roku w Stanach Zjednoczonych organizacja pozarządowa mająca na celu walkę o wolności obywatelskie (takie jak prawo do anonimowości, prywatności i wolności słowa) w elektronicznym świecie (prawa cyfrowe). Jej twórcami są Mitch Kapor, John Gilmore i John Perry Barlow.
Organizacja EFF patronuje między innymi systemowi Tor, programowi zapewniającemu anonimowość w sieci. Prowadzi bazę danych drukarek wykorzystujących steganografię drukarkową. Ważniejsze sprawy, w które fundacja się zaangażowała:
aresztowanie rosyjskiego programisty Dimitrija Skliarowa z powodu pozwu, jaki przeciwko niemu złożyło Adobe Systems (za złamanie zabezpieczeń elektronicznych książek),
egzekwowanie na szeroką skalę przez DVD Copyright Control Group zakazu rozpowszechniania nielicencjonowanych odtwarzaczy DVD (zob. Content Scramble System),
protest przeciwko projektowi ustawy SSSCA,
wniesienie pozwu przeciwko AT&T i Narodowej Agencji Bezpieczeństwa w związku z przechwytywaniem e-maili i podsłuchiwaniem rozmów abonentów bez nakazu sądu przez oskarżonych.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona organizacji
Projekt Surveillance Self-Defense Electronic Frontier Foundation
Organizacje informatyczne
Anonimowość
Prywatność
Organizacje non-profit |
565341 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bukowno%20%28stacja%20kolejowa%29 | Bukowno (stacja kolejowa) | Bukowno – stacja kolejowa w Bukownie, w województwie małopolskim, w Polsce. Na tej stacji jako zawiadowca pracował pisarz Władysław Reymont.
W roku 2017 stacja obsługiwała 50–99 pasażerów na dobę.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Stacje i przystanki kolejowe w Bukownie |
1370 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Etnogeneza | Etnogeneza | Etnogeneza – proces kształtowania się etnosu grup etnicznych, a według niektórych badaczy także samej grupy etnicznej. Badaniem etnogenezy zajmuje się historia, etnologia, archeologia, antropologia kulturowa, socjologia i językoznawstwo. Termin wywodzi się od neologizmu ethnogenesis użytego pierwszy raz w połowie XIX wieku przez Henry`ego Timroda. Następnie pojęcie przejął świat XX-wiecznych antropologów - akademików.
Podstawowe formy etnogenezy to:
podział i wykształcenie się odrębnego etnosu (np. hipotetyczny podział Bałtosłowian na Bałtów i Słowian)
integracja bliskich sobie plemion (np. Polacy jako efekt stopienia się w jeden naród głównie Pomorzan, Polan, Mazowszan, Wiślan i Ślężan, w nieznanym okresie czasu)
mieszanie się kultur najeźdźców bądź poddanych (Węgrzy, Hiszpanie)
konglomerat wielu elementów etniczno-kulturowych (Amerykanie, Brazylijczycy)
Zobacz też
etnogeneza Słowian
Przypisy
Etnologia i antropologia kulturowa
Teoria i metodologia archeologii
Socjologia narodu |
565346 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Plymouth%20%28Massachusetts%29 | Plymouth (Massachusetts) | Plymouth – miejscowość portowa w USA, w stanie Massachusetts, nad Oceanem Atlantyckim, nad zatoką Cape Cod.
Historia
Przed przybyciem angielskich osadników, w miejscu obecnego Plymouth znajdowała się wieś zamieszkiwana przez Indian Patuxet ze szczepu Wampanoagów. Zanim ustanowiono tam kolonię, region był dwukrotnie rozpoznany przez europejskich odkrywców. W 1605 roku Samuel de Champlain wpłynął do Zatoki Plymouth nazywając ją Port St Louis. John Smith, przywódca osady Jamestown, zbadał części zatoki Cape Cod. Jemu przyznaje się pierwsze nazwanie regionu, który stał się przyszłą kolonią jako „New Plymouth”.
Po tych odkryciach, dwie zarazy nawiedziły wybrzeża Nowej Anglii w 1614 i 1617. Prawdopodobnie przywleczone przez brytyjskich i francuskich rybaków, co spowodowało śmierć między 90 a 95% plemienia Wampanoag.
Osadę założyli tzw. Pielgrzymi, który dotarli tu 21 listopada 1620 r. na statku Mayflower. Było to 102 angielskich purytanów uchodzących do Ameryki przed prześladowaniami religijnymi.
Miejscowość nazwano na cześć Plymouth w Anglii, skąd Pielgrzymi wyruszyli.
Linki zewnętrzne
Miejscowości w stanie Massachusetts
Hrabstwo Plymouth (Massachusetts) |
1372 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Elektroujemno%C5%9B%C4%87 | Elektroujemność | Elektroujemność, skala elektroujemności – miara tendencji do przyciągania elektronów przez atomy danego pierwiastka, gdy tworzy on związek chemiczny z atomami innego pierwiastka. Bardziej elektroujemny pierwiastek „przyciąga” do siebie elektrony tworzące wiązanie z atomem mniej elektroujemnym, co prowadzi do polaryzacji wiązania. W skrajnym przypadku, gdy elektroujemności obu pierwiastków bardzo się różnią (np. sód i chlor), dochodzi do pełnego przeskoku elektronów na bardziej elektroujemny atom, co prowadzi do powstania wiązania jonowego.
Elektroujemność pierwiastków jest często zależna od układu atomów w danym związku, ich stopnia utlenienia, przyjętej w danym momencie hybrydyzacji i dość często zdarza się, że wiązania polaryzują się odwrotnie niżby to wynikało z formalnej elektroujemności związanych pierwiastków. Mimo to zaproponowano wiele sposobów, aby ilościowo zdefiniować ogólną elektroujemność pierwiastków.
Skala Paulinga
Pierwszą taką propozycją była skala Paulinga, oparta na pomiarach energii i polaryzacji wiązań prostych dwuatomowych związków chemicznych, opracowana przez Linusa Carla Paulinga w 1932. Jest to skala empiryczna oparta na doświadczalnych wielkościach termodynamicznych. Miarą różnicy elektroujemności pierwiastków A i B na skali Paulinga jest różnica energii wiązania heterojądrowego A-B i średniej energii homojądrowych wiązań A-A i B-B.
Zgodnie z tą skalą największą elektroujemność ma fluor (E = 4), najmniejszą – cez i frans (E = 0,7), pozostałe pierwiastki są umieszczone pomiędzy (np.: Li : 1,0, Be : 1,5, B : 2,0, C : 2,5, N : 3,0, O : 3,5, F : 4,0). Elektroujemność rośnie ze wzrostem liczby atomowej w okresach i maleje w grupach układu okresowego. Wartość na skali Paulinga jest wielkością uśrednioną lub ograniczoną i dotyczącą tylko pewnej grupy połączeń pierwiastka.
Skala ta jest wciąż najczęściej używana, jednak bardzo mało precyzyjna i często prowadzi do błędnych wniosków.
Mimo że skala Paulinga została stworzona metodami eksperymentalnymi, Allred i Rochow wykazali, że jest ona w gruncie rzeczy zależna od liczby elektronów występujących w atomach danego pierwiastka i kwadratu jego promienia walencyjnego.
Skala Allreda-Rochowa
Inną skalę zaproponowali Allred i Rochow, którzy obliczyli elektroujemność na podstawie liczby atomowej i efektywnego promienia walencyjnego atomów.
Skala Allreda oparta jest na pojęciu „siły przyciągania” elektronów przez jądra atomów. Siła ta została zdefiniowana wzorem:
gdzie:
– odległość między elektronami walencyjnymi (tj. znajdującymi się na najbardziej zewnętrznej powłoce w atomie) a jądrem atomu, zwana też promieniem walencyjnym;
– efektywny ładunek elektronu „odczuwany” przez jądro, wynikający z jego nominalnego ładunku e oraz całkowitego ładunku wszystkich elektronów w atomie, który ekranuje działanie jądra na elektrony walencyjne (współczynnik Z).
Wartość elektroujemności w skali Allreda-Rochowa można obliczyć ze wzoru:
gdzie: wyrażone jest angstremach.
Różnice między skalą Allreda i Paulinga dochodzą do 1. Skala Allreda daje często lepsze wyniki praktyczne od skali Paulinga, gdyż bierze pod uwagę nie tylko ogólny stosunek ładunku elektronów do promienia walencyjnego, lecz także bezpośrednie oddziaływanie poszczególnych elektronów z jądrem.
Skala Mullikena
Skalą biorącą pod uwagę rzeczywisty stan atomu w danej cząsteczce, a więc liczbę i rodzaj wiązań w jakich uczestniczy atom w danym momencie, jest skala Mullikena. W skali Mullikena jednak pierwiastki mają zmienną elektroujemność, zależną od tego w jakim związku występują, więc jest ona trudna do stosowania w praktyce.
Zobacz też
elektrododatniość
Przypisy
Bibliografia
Elektrochemia
Fizyka atomowa
Właściwości chemiczne
Skale
Chemia fizyczna |
565348 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Laur%20Krakowa%20XXI%20wieku | Laur Krakowa XXI wieku | Laur Krakowa XXI wieku – wyróżnienie przyznawane od 2001 roku osobom szczególnie zasłużonym dla miasta, z powodzeniem łączącym w swojej aktywności działalność na rzecz nauki, sztuki i biznesu.
Prezesem Kapituły odpowiedzialnej za wybór laureata jest architekt Anna Zabdyr-Jamróz. W skład Kapituły wchodzą lub wchodzili: Beata Kupczyk, Joanna Cicio, Stefan Dousa, Adriana Gawriłow, Zuzanna Grabowska, Jan Kurek, Marek Piwowarczyk, Tadeusz Przemysław Szafer (2001–2017), Jerzy Vetulani (2001–2017) i Benedykt Zygadło.
W latach 2001–2007 osobie wyróżnionej laurem wręczano statuetkę autorstwa Janusza Wątora. Autorką i wykonawczynią projektu nagrody przyznawanej od 2013 jest Anna Zabdyr-Jamróz. Do 2014 uroczystość wręczania Lauru odbywała się w Pałacu Wielopolskich, w 2015 po raz pierwszy nagrodę przyznano w Pałacu pod Krzysztofory.
Nagrodzeni
2001: Krystyna Styrna-Bartkowicz
2002: Tadeusz Chrzanowski
2003: Zbigniew Witek
2004: Jerzy Wyrozumski
2005: Jan Kanty Pawluśkiewicz
2006: Jerzy Stuhr
2007: Leon Knabit
2013: Wojciech Leśnikowski
2014: Tadeusz Pieronek
2015: Zofia Gołubiew
2016: Krzysztof Penderecki
Przypisy
Linki zewnętrzne
Polskie nagrody regionalne
Kultura w Krakowie |
565349 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bernard%20Micha%C5%82ka | Bernard Michałka | Bernard Michałka ps. „Batory” (ur. 7 kwietnia 1910 w Lipnicy, zm. 10 stycznia 1944 w Kamienicy Królewskiej) – dowódca grupy sabotażowo-dywersyjnej organizacji Polska Żyje, a następnie oddziału partyzanckiego Tajnej Organizacji Wojskowej "Gryf Pomorski".
Życiorys
Był jednym z 6 synów Franciszka Michałki i Marianny z domu Rettke. Uczęszczał do szkoły elementarnej w Luzinie, gdzie następnie podjął pracę jako listonosz. Krótko przed wybuchem II wojny światowej odbył zasadniczą służbę wojskową, którą ukończył ze stopniem kaprala rezerwy. Na pocz. 1940 r. rozpoczął działalność konspiracyjną w organizacji podziemnej Polska Żyje. W czerwcu tego roku został członkiem specjalnej grupy sabotażowo-dywersyjnej o krypt. "Dysab", działającej na obszarze dawnego powiatu morskiego. 28 grudnia stanął na czele jednego z oddziałów (w liczbie 10 ludzi), które wchodziły w skład "Dysabu", dowodzonego przez ppor. rez. Alfonsa Tessara ps. "Zan". Od poł. 1941 r. rozszerzono zasięg działania na powiaty lęborski i kartuski. Od czerwca – sierpnia 1942 r. "Dysab" wraz z całą organizacją przeszedł do TOW "Gryf Pomorski", co znacznie zwiększyło jego aktywność. 1 sierpnia B. Michałka został mianowany zastępcą komendanta Komendy Powiatowej TOW "Gryf Pomorski" Wejherowo, dowodząc nadal swoim oddziałem. W tym okresie został mianowany przez władze "Gryfa" na organizacyjny stopień podporucznika. Brał udział w wielu akcjach bojowych, m.in.:
21 listopada 1943 r. współuczestniczył w ataku na niemieckie lotnisko w Strzebielinie Morskim, gdzie uszkodzono 6 (sześć) samolotów szkolno-treningowych i urządzenia obsługi naziemnej oraz zdobyto duże ilości broni, amunicji i wyposażenia wojskowego;
23 grudnia 1943 r. w rejonie Strzebielinka jego oddział zlikwidował 7-osobowy patrol żandarmerii, zdobywając 7 sztuk broni krótkiej, 2 pistolety maszynowe i 4 karabiny;
30 grudnia 1943 r. wraz z grupą por. Alfreda Loepera dokonał zasadzki na patrol policji niemieckiej na szosie z Leśniewa do Pucka; patrol zlikwidowano, zdobywając 6 sztuk broni krótkiej, 3 pistolety maszynowe i 3 karabiny.
9 stycznia 1944 r., gdy przebywał wraz ze swoim bratem Albinem ps."Zegar" i 2 innymi członkami oddziału w bunkrze "Gniazdo Gryfitów" na terenie posesji miejscowego rolnika Jana Kwidzińskiego ps."Wilk" w Kamienicy Królewskiej, został otoczony przez niemiecką obławę w sile ok. 120 żandarmów i gestapowców. Obrona trwała cały dzień i noc; dopiero nad ranem 10 stycznia bunkier został zlikwidowany, a B. Michałka i J.Kwidziński ponieśli śmierć. Albin M. został ciężko ranny (stracił też część palca wskazującego prawej ręki). Ciała poległych Niemcy przysypali gliną i kamieniami w bunkrze. Po zakończeniu wojny dokonano ekshumacji ich zwłok, które uroczyście pochowano na cmentarzu w Sierakowicach.
Jego śmierć upamiętnia obelisk postawiony w miejscu dawnego bunkra oraz pomnik w Kamienicy Królewskiej. Jego nazwiskiem nazwano też jedną z ulic w Luzinie.
Przypisy
Kaszubi
Urodzeni w 1910
Zmarli w 1944
Żołnierze Tajnej Organizacji Wojskowej Gryf Pomorski
Ludzie związani z Sierakowicami |
1374 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Eugene%20O%E2%80%99Neill | Eugene O’Neill | Eugene Gladstone O’Neill (ur. 16 października 1888 w Nowym Jorku, zm. 27 listopada 1953 w Bostonie) – amerykański dramaturg, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1936.
Jego córka Oona była żoną Charlie Chaplina.
Lata młodzieńcze
Urodził się w hotelu Barrett na Broadwayu na Times Square, w Nowym Jorku. Dzisiaj w tym miejscu znajduje się kawiarnia Starbucks (ulica Broadway numer 1500, północno-wschodni róg 43. ulicy i Broadwayu). Na zewnętrznej ścianie kawiarni widnieje tablica upamiętniająca narodziny O’Neilla: "Eugene O’Neill, 16 października 1888 – 27 listopada 1953.
Był synem irlandzkiego aktora Jamesa O’Neilla i Elli O’Neill. Jak większość Irlandczyków O’Neill rozpoczął naukę w szkole rzymskokatolickiej z internatem. Wakacje letnie spędzał w stanie Connecticut w miejscowości Nowy Londyn.
Studiował na Uniwersytecie w Princeton, spędził kilka kolejnych lat na morzu. W tym czasie chorował na depresję i popadał w alkoholizm po śmierci członków najbliższej rodziny. Rodzice O’Neilla oraz jego starszy brat Jamie zmarli w ciągu trzech kolejnych lat. Życie rodzinne O’Neilla przedstawia jego autobiograficzna sztuka Zmierzch długiego dnia.
Pisarstwo było dla O’Neilla formą ucieczki od smutnej rzeczywistości. Pomimo depresji uwielbiał morze, na którym pracował przez kilka lat i które wkrótce stało się wiodącym tematem jego sztuk. Miejscem akcji wielu z nich jest właśnie pokład statku.
Podczas pobytu w sanatorium w latach 1912-1913, gdzie wracał do zdrowia po przebytej gruźlicy, zdecydował, iż zostanie zawodowym dramaturgiem. Wcześniej pracował dla New London Telegraph, publikując tam swoją poezję oraz pisząc reportaże.
W drugiej dekadzie dwudziestego wieku był częstym gościem w Greenwich Village. Poznał wtedy założyciela Komunistycznej Partii Pracy, dziennikarza Johna Reeda i jego żonę, pisarkę Louise Bryant. W filmie Czerwoni (z 1981), o życiu Johna Reeda, postać O’Neilla zagrał Jack Nicholson.
Dzieła
Przypisy
Bibliografia
Eugene O’Neill, Teatr, tłum. Kazimierz Piotrowski, Maciej Słomczyński, Bronisław Zieliński, PIW, Warszawa 1973 (Zawiera: Cesarz Jones, Włochata małpa, Wszystkie boże dziatki są skrzydlate, Pożądanie w cieniu wiązów, Wielki Bóg Brown, I śmiał się Łazarz, Żałoba przystoi Elektrze, Daleko od Sodomy, Przyjdzie na pewno).
Linki zewnętrzne
Amerykańscy dramaturdzy XX wieku
Laureaci nagrody Tony
Ludzie urodzeni w Nowym Jorku
Nobliści – literatura
Pisarze ekspresjoniści
Pisarze związani z Nowym Jorkiem
Urodzeni w 1888
Zdobywcy Nagrody Pulitzera
Zmarli w 1953 |
565350 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Skrzydelnikowate | Skrzydelnikowate | Skrzydelnikowate, skrzydelniki (Strombidae) – rodzina ślimaków morskich. Rodzajem typowym jest Strombus.
Wstęp
Skrzydelniki to jedna z najbardziej rozpowszechnionych rodzin na świecie. Liczy ok. 65 gatunków zebranych w kilku rodzajach, m.in.:
Harpago
Lambis zwane szponiatkami ze względu na specyficzną budowę muszli
Strombus
Budowa skrzydelników i ich muszli
Większość muszli ma średnie i duże rozmiary, są grubościenne, ze stożkowatą, wysoką skrętką. Wyraźny jest dymorfizm płciowy, który polega na wytwarzaniu przez samice większych i bardziej okazałych muszli. Muszle poszczególnych rodzajów różnią się znacznie kształtem, ale wszystkie mają:
poszerzony ostatni skręt i długie, wąskie ujście
grubą wargę zewnętrzną, często różnie ubarwioną, w kształcie skrzydła lub z ostrymi wypustkami
przy bardziej oddalonym od wierzchołka końcu wargi znajduje się tzw. stromboidalne wcięcie, przez które żyjący osobnik może wysuwać osadzone na słupkach oczy.
Wieczko zbudowane z konchioliny jest małe i wąskie, brązowe, wyglądem przypomina pazur, jego powierzchnia może być karbowana lub żłobkowana. Wieczko służy nie tyle do zasłaniania ujścia, ile jako narzędzie pomocne przy poruszaniu się (skrzydelniki odpychają się nim od podłoża). Drugim udogodnieniem, pomocnym w czasie ruchu, jest podział nogi na dwie części: zwykle na mniejszą część przednią i część tylną zaopatrzoną w wieczko. Dzięki tym przystosowaniom gatunki np. z rodzaju Strombus uzyskały możliwość skokowego poruszania się. Strombidae są roślinożerne, żywią się głównie algami i detrytusem. Młode ślimaki niewiele różnią się między sobą, ponieważ nie wytwarzają charakterystycznego skrzydła i wypustek, a krawędź wargi zewnętrznej jest cienka i krucha. Muszle rodzaju Terebellum są cienkie i kształtem przypominają cygaro.
Występowanie
Zwierzęta żyją na podłożu piaszczystym lub mulistym w pobliżu raf koralowych strefy litoralnej. W porze rozrodu samice składają jaja w postaci galaretowatych pasm. Mięso tych ślimaków jest cenionym wykwintnym przysmakiem, a z muszli produkuje się trąbki i ozdoby. Niektóre gatunki wytwarzają różowe perły.
Galeria
Przypisy
Bibliografia
Rafał Wąsowski, Przewodnik MUSZLE, Wyd. Multico, Warszawa 2000
Konchiologia
Ślimaki |
565358 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Pielgrzymi | Pielgrzymi | Pielgrzymi (: 'ojcowie pielgrzymi') – pasażerowie statku Mayflower, którzy 21 listopada 1620 roku przybyli do Nowej Anglii i osiedlili się, zakładając pierwszą angielską kolonię na terenie stanu Massachusetts i jedną z pierwszych na terenie obecnych Stanów Zjednoczonych, w miejscu dzisiejszego Plymouth. Z ogólnej liczby 102 osób, niecałych 40 należało do religijnych radykałów, purytan, jednak to oni nadali współczesny wizerunek całej grupie. Nazwa „pielgrzymi” pojawiła się dopiero w XIX w., wcześniej tę grupę ludzi określano jako „Old Comers” ('starzy przybysze'). Posiadanie wśród przodków osadnika z Mayflower jest dzisiaj uważane w Stanach Zjednoczonych za powód do chluby, przy czym spośród 35 milionów potomków, bo na tyle szacuje się tę liczbę, w Stanach Zjednoczonych mieszka ich obecnie ok. 10 mln.
Większość kościołów założonych przez pierwszych purytan w XVIII wieku zaczęła ewoluować w kierunku łagodnego kalwinizmu. Ostatecznie w 1825 roku część parafii przeszła oficjalnie na pozycje unitariańskie – te kościoły są dziś skupione w Unitarian Universalist Association. Kościoły, które pozostały przy kalwinizmie, zjednoczyły się w 1957 roku, by utworzyć Zjednoczony Kościół Chrystusa, obecnie jeden z najbardziej liberalnych kościołów protestanckich na świecie.
Zobacz też
John Robinson
Przypisy
Linki zewnętrzne
Historia Pielgrzymów w Bostonie, „Jednota”
Historia Zjednoczonego Kościoła Chrystusa, „Jednota”
Historia schizmy unitariańskiej w Nowej Anglii w XIX wieku
Zjednoczony Kościół Chrystusa
Stany Zjednoczone w epoce kolonialnej
Protestantyzm w Stanach Zjednoczonych
Historia Massachusetts
Kalwinizm |
565361 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysztof%20Do%C5%82owy | Krzysztof Dołowy | Krzysztof Dołowy (ur. 15 grudnia 1949 w Warszawie) – polski biolog, fizyk, chemik, profesor nauk przyrodniczych, specjalista z zakresu biofizyki i elektrofizjologii, poseł na Sejm II kadencji.
Wykształcenie i praca naukowa
W latach 1967–1972 studiował na Wydziale Chemii Uniwersytetu Warszawskiego, uzyskując tytuł zawodowy magistra w specjalności elektrochemii. W 1975 obronił doktorat w zakresie nauk chemicznych na UW. W 1976 rozpoczął pracę naukową w Zakładzie Biofizyki i Biomatematyki Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego. Pracował pod kierunkiem profesora Jana Doroszewskiego nad ruchem ameboidalnym i teorią budowy błony komórkowej.
W latach 1977–1978 był stypendystą naukowym w Bostonie (USA), w Surface Chemistry Laboratory, Eye Research Institute of Retina Foundation pracował nad adhezją komórek i sztucznymi łzami. Następnie na Uniwersytecie w Glasgow (Wielka Brytania) zajmował się badaniami nad adhezją komórek (1979). W latach 1982–1983 w Vanderbilt University Medical School w Nashville (USA) pracował nad adhezją płytek krwi do kolagenu.
Po powrocie do Polski w 1985 habilitował się z nauk przyrodniczych (biologia komórki) w Polskiej Akademii Nauk. W latach 1987–1989 przebywał w Helsinkach jako profesor wizytujący, pracując nad czujnikami do automatycznych pomiarów składu krwi, pracował również w Cardiff w Wielkiej Brytanii. Po powrocie wygrał konkurs na stanowisko profesora w nowo tworzonym Zakładzie Biofizyki SGGW. W 1998 uzyskał tytuł profesora nauk przyrodniczych, a w 2005 profesora zwyczajnego.
W okresie 1994–2003 był członkiem Komitetu Agrofizyki PAN. W latach 2004–2007 zasiadał w Radzie Upowszechniania Nauki PAN. Od 1995 jest także członkiem rady programowej Pikniku Naukowego i Festiwalu Nauki. W 2006 był nominowany do konkursu Popularyzator Nauki za prezentację Fizyka i chemia w kuchni przeprowadzoną podczas Festiwalu Nauki. Został kierownikiem Katedry Fizyki na SGGW, a także członkiem Komitetu Biochemii i Biofizyki PAN.
Działalność polityczna i społeczna
Należał do powstałego w 1990 ROAD. Od 1991 był członkiem władz Unii Demokratycznej. W latach 1993–1997 z ramienia tej partii sprawował mandat posła II kadencji z okręgu warszawskiego. W Sejmie był rzecznikiem Unii Wolności do spraw edukacji, nauki i kultury. W 1997 bez powodzenia ubiegał się o reelekcję. W latach 1998–2002 pełnił funkcję radnego sejmiku mazowieckiego, przewodniczył w nim Komisji Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W 2004 bez powodzenia kandydował do Parlamentu Europejskiego. Do 2005 zasiadał we władzach krajowych i regionalnych UW, w tym samym roku przystąpił do Partii Demokratycznej, wkrótce jednak wycofał się z bieżącej polityki. 23 czerwca 2012 został przewodniczącym nowo wybranej rady politycznej PD. W 2014 zrezygnował z działalności politycznej.
W 1991 był współzałożycielem Stowarzyszenia na rzecz Humanizmu i Etyki Niezależnej. Zasiadał w radzie programowej Radia Dla Ciebie (1998–2002), następnie do 2006 był wiceprzewodniczącym i przewodniczącym rady programowej Polskiego Radia.
Publikacje
Błony biologiczne (współautor), Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice 2003.
Biofizyka, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2005.
Wbrew bogom czyli od magii i religii do metody naukowej... i z powrotem, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2020.
Przypisy
Bibliografia
Absolwenci Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego
Członkowie Komitetu Agrofizyki PAN
Członkowie Komitetu Biochemii i Biofizyki PAN
Ludzie urodzeni w Warszawie
Ludzie związani z CMKP
Politycy Partii Demokratycznej – demokraci.pl
Politycy ROAD
Politycy Unii Demokratycznej
Politycy Unii Wolności
Polscy biolodzy
Polscy chemicy
Polscy fizycy XX wieku
Polscy fizycy XXI wieku
Posłowie na Sejm III Rzeczypospolitej
Radni sejmiku województwa mazowieckiego
Wykładowcy Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
Urodzeni w 1949 |
565367 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Joged | Joged | Joged – styl tańca pochodzący z wyspy Bali w Indonezji. Taniec odbywa się zazwyczaj przy akompaniamencie zespołu gamelanowego.
Tańce
Taniec w Indonezji
Kultura balijska |
1375 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ekologia | Ekologia | Ekologia (gr. οἶκος (oíkos) ‘dom’ + λόγος (logos) ‘słowo, nauka’) – nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami a ich środowiskiem oraz wzajemnie między tymi organizmami (czyli strukturą ekosystemów).
Przedmiot ekologii
Ekologia zajmuje się badaniem powiązań między organizmami żywymi a środowiskiem abiotycznym (układy biologiczne istnieją w sieci powiązań między sobą i otaczającym je środowiskiem), opartych na różnego rodzaju interakcjach. Odkrywanie tych zjawisk dokonywało się od starożytności, ale ekologia jako samodzielna nauka rozwinęła się w zasadzie w XIX w. Ekologia nie jest nauką obojętną wobec egzystencji przyrody i człowieka, dlatego często w potocznych dyskusjach utożsamiana jest z sozologią i filozofią. Ekologia najogólniej jest nauką o porządku i nieporządku w przyrodzie oraz o konsekwencjach wynikających z tego porządku i nieporządku dla istnienia biosfery i człowieka.
Ze względów zarówno filozoficznych, jak i utylitarnych pojęcie „ekologia” używane bywa w szerokim kontekście znaczeniowym. Określenia ekologia, ekologiczny są często używane w języku potocznym w szerokim i czasem nieprecyzyjnym sensie znaczeniowym, nie zawsze związanym z ekologią jako nauką. Często odnoszą się do sozologii, tj. nauki o ochronie środowiska lub do ochrony środowiska jako takiej, a nawet do filozofii ekologicznej (ekozofia), działalności społecznej czy artystycznej.
Termin ten, od słowa oecologia, wprowadził w 1866 r. niemiecki biolog i ewolucjonista Ernst Haeckel, by określić badania nad zwierzętami i ich relacjami z otaczającym światem nieorganicznym i organicznym, ze szczególnym uwzględnieniem interakcji, przyjaznych lub wrogich, z organizmami roślinnymi i zwierzęcymi, z którymi wchodzą w kontakt. Na organizmy w środowisku oddziałują czynniki abiotyczne i biotyczne.
Jedni autorzy sądzą, że przedmiotem ekologii powinny być relacje między rzeczywistością biotyczną a abiotyczną, inni natomiast rozszerzają jej zakres na tak zwany wymiar aplikacyjny (tzw. ekologia stosowana). W konsekwencji dla jednych jest to nauka biologiczna, dla innych geograficzna, a jeszcze inni poszerzają ją o problematykę ochrony środowiska (zob. np. ekologizm). Jedni bronią jej wymiaru ilościowego (strategia redukcjonistyczna), inni skupiają się na wymiarze jakościowym (strategia holistyczna). Z powodu tak różnorodnych podejść i poglądów na zakres ekologii w podręcznikach spotyka się różne jej definicje i różne modele teoretyczne.
Zazwyczaj za najważniejsze pojęcia w ekologii uważa się następujące: populacja, biocenoza, ekosystem, krajobraz, biosfera, sukcesja ekologiczna.
Działy ekologii
Współcześnie wyodrębniane są dwa główne działy ekologii – ekologia gatunku i ekologia zespołów wielogatunkowych (synekologia, biocenologia, badania tworzenia się i struktury ekosystemów). W zakres ekologii gatunku wchodzi:
ekologia populacyjna – zagadnienia dynamiki populacji lokalnych, problemy zasięgu i rozmieszczenia
geografia fizyczna kompleksowa – budowa, organizacja, zróżnicowanie i funkcjonowanie środowiska przyrodniczego traktowanego jako całość
ekologia ewolucyjna – historia życia gatunków, m.in. ich ewolucyjne adaptacje, dostosowania. Jedną z jej dziedzin jest paleoekologia, badająca ekologię wymarłych gatunków. Wprowadzając pojęcie „ekologii gatunku” jako części ekologii, wycofano wcześniej stosowany podział tej nauki na:
autekologię – naukę o funkcjonowaniu pojedynczych organizmów w ich środowisku (zbliżoną do fizjologii gatunku)
synekologię – ekologię grup osobników, np. populacji, formacji i zespołów roślinnych, zgrupowań zwierząt, ekosystemów.
Wśród działów ekologii wyodrębnionych ze względu na metodologię badań wymieniane są m.in.:
ekologia opisowa – „historia naturalna”, opisywanie całych formacji roślinnych i zgrupowań zwierząt kuli ziemskiej (ociera się o zoogeografię czy biogeografię);
ekologia funkcjonalna – poszukiwania i badania związków, wzajemnych zależności i oddziaływań między składowymi jednostek opisywanych przez ekologię opisową, poszukiwania ogólnych zasad funkcjonowania systemów ekologicznych;
ekologia molekularna – m.in. oceny bioróżnorodności, w tym różnorodności genetycznej (różnorodność w ramach gatunku), i jej przyczyn, śledzenie tras przemieszczania się organizmów (migracja zwierząt i roślin), mierzenie wsobności, charakteryzowanie nowych gatunków, próby odtwarzania dawnego zasięgu występowania;
ekologia stosowana (sozologia) - ochrona środowiska naturalnego (od ochrony poszczególnych gatunków po ekosystemy czy biosferę).
Działem ekologii silnie zakorzenionym w biochemii jest ekologia biochemiczna.
Różne podejścia do definicji ekologii
Ernst Haeckel: „Przez ekologię rozumiemy wiedzę związaną z ekonomiką natury – badanie stosunków roślin i zwierząt z ich środowiskiem organicznym i nieorganicznym, w tym przede wszystkim ich przyjazne i wrogie stosunki z tymi zwierzętami i roślinami, z którymi wchodzą one w bezpośredni lub pośredni kontakt – można powiedzieć, że ekologia jest budowaniem tych wszystkich złożonych interakcji, które Darwin nazywa warunkami walki o byt”.
Claude Lévi-Strauss stwierdził, że „ekologia jest astronomią życia”. Tak jak astronomia ukazuje położenie ciał niebieskich, tak ekologia ukazuje rozłożenie organizmów żywych na Ziemi. Ekolog nie ogranicza się tylko do opisu tego rozmieszczenia, stara się odpowiedzieć, dlaczego jest ono właśnie takie, dlaczego zbiorowiska roślin mają swoją strukturę i wypełniają dane funkcje. Jest to wskazanie na ekologię ewolucyjną, funkcjonalną i opisową.
Charles J. Krebs: „Ekologia jest nauką zajmującą się regułami zachodzącymi między występowaniem i rozmieszczeniem organizmów” a podstawowym zadaniem ekologii jest wskazanie na przyczyny warunkujące rozmieszczenie i liczebność organizmów (taki cel postawił np. Humboldt w XVIII w.). Krebs wyróżnia:
ekologię opisową („historia naturalna”, opisywanie zbiorowisk roślinnych, całych formacji roślinnych kuli ziemskiej, również zgrupowań zwierząt) – ociera się o zoogeografię czy biogeografię
ekologię funkcjonalną (poszukuje i bada związki, wzajemne zależności i oddziaływania między składowymi jednostek opisywanych przez ekologię opisową), poszukuje ogólnych zasad funkcjonowania systemów ekologicznych
ekologię ewolucyjną (rozważa organizmy i relacje istniejące między nimi jako twory historycznego procesu ewolucji)
Eugene Odum: „Ekologia to nauka o strukturze i funkcjonowaniu natury, supernauka lub nauka jednocząca”.
Barrington Moore uważa, że ekologia jest nauką syntetyzującą nasze pojmowanie struktury i funkcjonowania biosfery.
Russel Ackoff: „Ekologia to studium ekosystemów, otwarte na szerokie pole od fizjologii do biogeografii”.
Francesco Di Castri:
1. Ekologia jest nauką przyrodniczą, która wymaga spełnienia rygorów metodologii nauk przyrodniczych i posiada własne kompetencje. Nie jest odczuciem, wyczuciem, stanem ducha lub warunkiem respektowania natury.
2. Ekologia nie jest synonimem partii politycznych lub programem grup nacisku. To nie znaczy, że wnioski wynikające z jej koncepcji nie wpływają na zrozumienie relacji między ekologią naukową a „ekologią polityczną”.
3. Ekologia nie jest synonimem spuścizny biologicznej danego regionu lub kraju. Poznanie naukowe dynamiki gatunków danego kraju i regionu, funkcjonowanie ekosystemów jest nieodzowne dla tej dziedziny. Ekologia dostarcza danych do zarządzania tym dziedzictwem.
4. Ekologia nie jest nauką będącą syntezą dokonaną na podstawie danych dostarczonych przez inne nauki. Ona jest otwarta na inne nauki. Ekologia jest jednak nauką z jej własna logiką, metodologią i koncepcjami.
5. Ekologia nie jest nauką w pełni holistyczną. Aby zrozumieć mechanizm procesów ekologicznych i interakcje w badanych zgrupowaniach czy zespołach, należy przyjąć środek między rozumowaniem holistycznym i redukcjonistycznym, między rozumowaniem syntetycznym i analitycznym.
6. Ekologia nie jest synonimem wiedzy o środowisku lub nauką obejmująca problemy środowiska (choć często do takiej funkcji bywa sprowadzana). Nie oznacza to, że wyniki poznania ekologicznego nie powinny być wykorzystane w ochronie środowiska (np. rekultywacja jezior, regeneracja zdewastowanych lasów). Nie jest też synonimem eksploatacji zasobów naturalnych.
7. Ekologia nie jest synonimem biotycznego układu terytorialnego (przestrzenny rozkład gatunków). Ekologia uwzględnia układ przestrzenny w podejmowaniu kwestii różnorodności ekologicznej, przy analizie sukcesji ekosystemów, ukazywaniu warunków stabilności ekosystemów.
Zobacz też
agroekologia
ekologia człowieka
ekologia leśna
ekologia molekularna
ekologia społeczna
ekologia teoretyczna
ekologia tropikalna
ekopolityka oraz ekologizm
klasy wierności
European Journal of Ecology
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne |
565371 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Reprezentacja%20Nauru%20w%20pi%C5%82ce%20no%C5%BCnej%20m%C4%99%C5%BCczyzn | Reprezentacja Nauru w piłce nożnej mężczyzn | Reprezentacja Nauru w piłce nożnej nie należy do Międzynarodowej Federacji Piłki Nożnej (FIFA) ani Konfederacji Piłkarskiej Oceanii (OFC).
Jak do tej pory, drużyna rozegrała tylko jeden mecz. 2 października 1994 roku pokonała u siebie 2−1 reprezentację Wysp Salomona, co było sporym zaskoczeniem.
Federacja piłkarska Nauru na chwilę obecną nie może zostać członkiem piłkarskich organizacji międzynarodowych, ponieważ w państwie tym nie ma ani jednego stadionu. Budowa Menen Stadium w Meneng, który mógłby pomieścić 3500 kibiców, została wstrzymana w 2005 roku z powodu braku funduszy i nie wiadomo, czy będzie jeszcze kontynuowana.
Zobacz też
Reprezentacje w piłce nożnej mężczyzn niezrzeszone w FIFA
Linki zewnętrzne
RSSSF.com - archiwum wyników
Piłka nożna na Nauru
Nauru
Piłka nożna |
565372 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Z%C5%82oty%20puchar | Złoty puchar | Złoty puchar – pierwszy komiks Janusza Christy z serii Kajko i Kokosz.
O komiksie
Pierwotny tytuł – w gdańskiej popołudniówce „Wieczór Wybrzeża” – Złote prosię (pierwsza połowa lat 70.). Musiał on jednak wzbudzić zastrzeżenia cenzury, gdyż wkrótce potem ten sam komiks, wydrukowany w jednej z łódzkich gazet, nosił tytuł Złoto Mirmiła. W edycji zeszytowej usunięto nawet nazwę pucharu z dymków dialogowych. To pierwszy komiks Janusza Christy o wojach Kajku i Kokoszu.
Fabuła komiksu
Za poradą zdrajcy szambelana książę Mirmił wygnał ciotkę Kokosza, Zielachę (czarownicę). Tymczasem w grodzie Mirmiła pojawia się kompania rycerzy spod znaku Czarnego Trójkąta, którzy obiecali księciu wybudować prawdziwy zamek. Czarne Trójkąty z pomocą szambelana kradną Złote Prosię – ulubiony puchar Mirmiła. Książę popada w depresję, gdyż tylko z niego miód mu smakuje. Kajko i Kokosz dowiadują się od ciotki Zielachy o całym spisku szambelana i Wielkiego Kompana. Odzyskują puchar, ale powtórnie go tracą. Dochodzi do bitwy pod chatą Zielachy. Szambelan i Czarne Trójkąty wypowiadają otwartą wojnę Mirmiłowi. Traci on swój gród, ale – dzięki podstępowi ciotki Zielachy – przejmuje nowo wybudowany zamek. Mirmił, Kajko, Kokosz i jego ciotka wyruszają ze skargą do króla. Komiks kończy się „Sądem Bożym” – pojedynkiem Mirmiła i Wielkiego Kompana. Dzięki kolejnemu fortelowi Mirmił wygrywa. Po powrocie do zamku – odnajduje, w stercie falsyfikatów, swoje Złote Prosię.
Charakterystyka komiksu
Komiks ten charakteryzuje nie tylko pełen perypetii scenariusz i zabawne dialogi. Brak w nim, w przeciwieństwie do późniejszych historyjek zeszytowych, czarów: ciotka Zielacha przedstawiona jest po prostu jako mądra kobieta, umiejętnie wykorzystująca swą wiedzę (nie tylko zielarską, ale także psychologiczną!) oraz ciemnotę zabobonnych przeciwników.
Kolejne komiksy
W „Wieczorze Wybrzeża” ukazały się później jeszcze dwa czarno-białe komiksy Christy: Szranki i konkury (gdzie pojawił się rycerz Wit) oraz Woje Mirmiła (gdzie pojawił się zbój Łamignat, a ciotka Zielacha odmłodziła się).
Następne, już barwne (i coraz bardziej pełne czarów), komiksy o Kajku i Kokoszu zaczął drukować harcerski ogólnopolski periodyk „Świat Młodych” (wtedy to pojawili się Zbójcerze i Hegemon).
Linki zewnętrzne
Okładka tomu 3
Kajko i Kokosz |
1376 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Etologia | Etologia | Etologia (gr. ήθος – obyczaj) – dział zoologii badający zachowania zwierząt, zarówno dziedziczonych, jak i nabytych, ich aspektem przystosowawczym, rozwojem osobniczym, orientacją przestrzenną, zachowaniami społecznymi.
Twórcą nowoczesnej etologii jest Konrad Lorenz. Porównując zachowania (np. drapanie się) różnych gatunków, stwierdził on, że mogą one pomóc w poznaniu ewolucji, a na podstawie badań kaczek doszedł do wniosku, że zachowania zależą w prosty sposób od genów.
Obszary badań
teoria instynktu
motywacja
uczenie się
zachowania agresywne i altruistyczne
altruizm odwzajemniony
terytorializm
Dziedziny wiedzy związane z etologią lub wywodzące się z niej
antropoetologia – badania terenowe nad zachowaniem człowieka (jako gatunku zwierząt)
etologia kognitywna – procesy poznawcze u zwierząt
zoosemiotyka – badania nad komunikowaniem się zwierząt
socjologia zwierząt – zachowania społeczne zwierząt
socjobiologia – ewolucjonistyczne podejście do zachowań społecznych zwierząt i człowieka
Zobacz też
zoopsychologia
Irenäus Eibl-Eibesfeldt – pionier badań w zakresie etologii człowieka (humanoetologii)
Przypisy
Linki zewnętrzne
Strona Zakładu Psychologii Zwierząt Uniwersytetu Warszawskiego
Theory of (Human) Ethology (Documents No. 9, 10 and 11 in English)
Strona Polskiego Towarzystwa Etologicznego
Weterynaria
Zoopsychologia |