id
stringlengths 1
7
| url
stringlengths 31
408
| title
stringlengths 1
239
| text
stringlengths 1
297k
|
|---|---|---|---|
1414 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Eudoxia | Eudoxia | Eudoxia (Eudoksja) – imię żeńskie
eudoxia – stadium rozwojowe rurkopławów
Eudoxia – rodzaj rurkopławów
Przypisy |
565464 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Glendalough | Glendalough | Glendalough (irl. Gleann Dá Loch, dosł. „dolina dwóch jezior”) – dolina położona w górach Wicklow w Irlandii. Także historyczna osada i średniowieczny klasztor o tej samej nazwie.
W 2010 roku sześć wczesnośredniowiecznych klasztorów chrześcijańskich, w tym klasztor w Glandalough, zostało wpisanych na irlandzką listę informacyjną UNESCO – listę obiektów, które Irlandia zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Geografia
Polodowcowa dolina położona jest w południowo-wschodniej części gór Wicklow (irl. Sléibhte Chill Mhantáin), w zachodniej części hrabstwa Wicklow. W dolinie położone są dwa jeziora morenowe: Jezioro Dolne (ang. Lower Lake) i Jezioro Górne (ang. Upper Lake).
Rzeka Poulanass, spływająca do doliny od południa, tworzy niewielką deltę, która rozdzielając się tworzy obydwa jeziora.
Historia Glendalough
Kewin (irl. Caoimhín, pol. dobrze urodzony), potomek jednej z panujących rodzin w prowincji Leinster, uczył się pod nadzorem trzech duchownych. Jego nauczycielami byli: św. Eoghan, Lochan i Eanna. Wraz z grupą mnichów do Glendalough założył klasztor. Zmarł około roku 618. Przez kolejnych sześć wieków klasztor rozwijał się, stając się celem pielgrzymek. Klasztor Glendalough ujęty został w Rocznikach Irlandzkich (ang. Irish Annals), gdzie opisano najazdy na osadę.
W roku 1111, podczas synodu w Rath Breasail, Glendalough uzyskało status diecezji, jednej z dwóch w północnej części Leinster. Znany ze swej świętobliwości i gościnności św. Lorcán Ua Tuathail, znany także jako Wawrzyniec z Dublina, został opatem klasztoru. Nawet po nominacji na arcybiskupa Dublina (irl. Ard-Easpuig Bhaile Átha Cliath), często bywał w Glendalough, aby przebywać w samotni św. Kevina, zwanej „Łożem św. Kewina” (ang. St. Kevin’s Bed) – położonej nad brzegiem Jeziora Górnego jaskini. Wawrzyniec zmarł w roku 1180 w Eu (Normandia).
W roku 1214 diecezje Glandalough i Dublin zostały połączone, a Glendalough straciło swoją pozycję, jako centrum kulturalne. Osada została zniszczona przez najeźdźców angielskich w 1398 roku, ale miejsce to nadal pozostawało celem pielgrzymek wiernych. Glendalough w XVIII i XIX wieku było miejscem hucznych obchodów na cześć św. Kevina, przypadających na dzień 3 czerwca.
Obecne pozostałości klasztoru, to tylko niewielka część pozostała po zespole klasztornych. W czasach swojej świetności, klasztor miał scriptorium, domy gościnne, szpital przyklasztorny, dormitoria (zarówno dla mnichów, jak i pielgrzymów) oraz budynki gospodarcze. Ruiny budynków, które przetrwały do naszych czasów, datowane są na X–XII wiek.
Obiekty nad Jeziorem Dolnym
Brama – unikatowa w Irlandii, posiadająca anty i dwa granitowe łuki. Prawdopodobnie brama posiadała drewniany dach. Poprzez bramę prowadziła grobla, wiodąca do zabudowań klasztornych.
Wieża (ang. round tower) – typowa dla irlandzkiej architektury średniowiecznej, kamienna okrągła wieża. Wysoka na 32 metry z wejściem na wysokości 3,6 metra od ziemi. Wewnątrz wieży znajdowało się sześć drewnianych pięter, połączonych systemem drabin. Na szczycie znajdują się cztery okna skierowane na cztery strony świata. Pełniła funkcję orientacyjną, dla podróżników, służyła także jako magazyn, a w razie ataków pełniła funkcję refugium.
Katedra – największy z budynków Glendalough, zbudowana w kilku etapach. Z pierwszego okresu pochodzi zachowana do dziś nawa i anty. Do budowy zachodniego wejścia użyto kamieni, pochodzących z rozbiórki wcześniejszego kościoła. Prezbiterium i zakrystia zostały dobudowane w XII w. i na początku XIII wieku. Łuk między nawą a prezbiterium, podobnie jak i okno w części wschodniej były zdobione, jednak wiele elementów nie zachowało się do dziś. W ścianie, pod południowym oknem znajdowało się wgłębienie – szafka do przetrzymywania przyborów do sprawowania obrzędów oraz piscina.
Dom księży – zrekonstruowany przy użyciu oryginalnych kamieni, na podstawie szkicu Berangera z 1779 roku. Budynek jest utrzymany w stylu romańskim z dekorowanym łukiem nad wejściem w części wschodniej. Pierwotna funkcja budynku nie jest znana, jednakże mógł on służyć jako miejsce przechowywania relikwii św. Kevina.
Kościół św. Kevina oraz '„kuchnia”' – kamienny kościół z kamiennym dachem, posiadający jedynie nawę. Wejście znajduje się od strony zachodniej. U zwieńczenia dachu znajduje się niewielkie zaokrąglone okno, które umiejscowione było ponad później dobudowanym (dziś nieistniejącym, podobnie jak zakrystia) prezbiterium. Kościół miał piętro o drewnianej konstrukcji, do którego wejście znajdowało się przy sklepieniu od strony zachodniej. Zachodnia część kościoła miała niewielką okrągłą wieżę z czterema niewielkimi otworami okiennymi.
Kościół św. Kierana – pozostałości prezbiterium i nawy zostały odkryte w 1875 roku. Kościół powstał prawdopodobnie dla upamiętnienia św. Kierana, założyciela klasztoru w Clonmacnoise (irl. Cluain Mhic Nóis, dosł. „łąka synów Nósa”).
St. Mary’s or Our Lady’s Church (Kościół Maryi, Naszej Pani) – jeden z najstarszych kościołów, jednonawowy, z później dobudowanym prezbiterium. Granitowe wejście zachodnie zdobi architraw i masywne nadproże, które wpisane jest w kształt krzyża św. Andrzeja. W części wschodniej znajduje się zaokrąglone okno.
Trinity Church (Kościół Trójcy Świętej) – prosty kościół z nawą i prezbiterium. Wejście od strony zachodniej wiodło do niewielkiego aneksu, służącego zapewne jako zakrystia. W tym miejscu wznosiła się niewielka okrągła wieża, która runęła podczas burzy w 1818 roku. Mniej więcej w tym samym czasie dorobiono dodatkowe wejście do kościoła od strony południowej.
Saviour’s Church – ostatni zbudowany w Glendalough kościół, pochodzący z XII wieku, z nawą i prezbiterium, przebudowanym w latach 70. XIX wieku przy wtórnym użyciu kamieni z wcześniejszych budowli na terenie klasztoru. We wschodniej części znajdowało się przejście do budynków gospodarczych oraz schody do pomieszczenia ponad prezbiterium.
Obiekty nad Jeziorem Górnym
Reefert Church – kościół położony w niedalekim od klasztoru gaju, wybudowany ok. 1100 roku. Nazwa nawiązuje do Righ Fearta – miejsca pochówku królów. Kościół miał nawę i prezbiterium nakryte płaskim stropem. W kościele umieszczono dwa krzyże: współczesny mu we wschodniej części kościoła oraz krzyż – pozostałość po wcześniejszej budowli w części zachodniej.
Cela św. Kevina – budowla o średnicy 3,6 m i grubości ścian 0,9 m. Kształtem przypominała irlandzkie domy-ule (ang. beehive house). Do dziś przetrwały tylko pozostałości fundamentów tego budynku.
Caher – plac o średnicy ok. 20 m, otoczony niewysokim kamiennym murem. Wokół ustawionych było kilka kamiennych krzyży. Miejsce to było przystankiem dla pielgrzymów.
Temple-na-Skellig (kaplica na wyspie / za wodą) oraz St. Kevin’s Bed (Łoże św. Kevina) – niewielki kościół (przebudowany w XII w.), położony na południowym brzegu Jeziora Górnego (ang. Upper Lake). Na zachód od kościoła znajduje się plac otoczony kamiennym murem, gdzie prawdopodobnie stały chaty dla mnichów. Łoże św. Kevina to naturalna jaskinia, o głębokości na 2 m, służąca za pustelnię, położona 8 m nad poziomem jeziora, częściowo poszerzona. Kompleks ten jest dostępny tylko od strony jeziora, przy pomocy łodzi.
Kopalnia ołowiu i wioska górników – na zachodnim brzegu Jeziora Górnego (ang. Upper Lake) jeszcze do niedawna istniała kopalnia ołowiu. Nad brzegiem jeziora znajdują się ruiny kamiennych chat górników i pomieszczeń użytkowych oraz pozostałości urządzeń używanych do obróbki wykopanego materiału.
Turystyka i rekreacja
Wokół i poprzez dolinę wytyczonych jest kilka szlaków turystycznych, z których najdłuższy to tzw. Wicklow Way. Szlaki podzielone są ze względu na poziom trudności i dobrze oznakowane dziewięcioma różnymi kolorami. Okolica jest też znana z wypraw wspinaczkowych, organizowanych od 1948 roku m.in. przez Irish Mountaineering Club.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Geografia Irlandii
Geografia historyczna średniowiecza
Klasztory w Irlandii
Stanowiska archeologiczne w Irlandii |
565465 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Regu%C5%82a%20konwersacyjna | Reguła konwersacyjna | W teorii implikatur konwersacyjnych Paula Grice'a reguły konwersacyjne (nazywane też maksymami konwersacyjnymi lub zasadami konwersacyjnymi) to zbiór praw regulujących komunikację językową. Ostentacyjne naruszenie przez nadawcę reguły konwersacyjnej może być albo świadectwem nieporozumienia (np. tego, że jeden z uczestników komunikacji nie słyszy czy nie rozumie drugiego albo że jest z jakichś powodów niezdolny do komunikacji językowej, np. chory psychicznie), albo też sygnałem wystąpienia (o ile nic nie wskazuje na to, że nadawca nie przestrzega Zasady Współpracy) implikatury konwersacyjnej.
Podstawowym założeniem teorii implikatur konwersacyjnych jest to, że komunikacja jest zachowaniem celowym. Dlatego pierwsza, najogólniejsza reguła Grice'a (zwana Zasadą Kooperacji), z której da się wyprowadzić wszystkie pozostałe, brzmi:
Z tej ogólnej zasady wynikają kolejne maksymy które można grupować w czterech kategoriach:
ilości (informować w ilości stosownej do celu konwersacji)
jakości (podawać informacje prawdziwe; „nie mów tego, o czym sądzisz, że nie jest prawdą”)
stosunku (mówić to co istotne dla tematu rozmowy)
sposobu (mówić jasno i zrozumiale; „unikaj wieloznaczności, wypowiadaj się zwięźle”)
Inni autorzy rozwinęli teorię Grice'a i proponowali dłuższe listy reguł, dodając do wyżej wymienionych np. maksymę grzeczności czy maksymę informatywności.
Zobacz też
akt mowy
implikatura
Bibliografia
Paul Grice: Logika i konwersacja. tłum. J. Wajszczuk, „Przegląd Humanistyczny” 1977 z. 6.
Filozofia analityczna
Filozofia języka |
565467 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Napoleon%20Chagnon | Napoleon Chagnon | Napoleon Chagnon (ur. 27 sierpnia 1938 w Port Austin, zm. 21 września 2019 w Traverse City}) – amerykański antropolog; był profesorem Uniwersytetu Kalifornijskiego w Santa Barbara.
Życiorys
Od 1960 badał kulturę Janomamów. Jego książka „Yanomamö: Dzicy Ludzie” (wyd. 1968) w ciągu następnych dziesięcioleci osiągnęła łączny nakład ok. miliona egzemplarzy, stając się klasyczną pracą, czytaną przez amerykańskich studentów antropologii. Chagnon w swojej książce postawił kontrowersyjną tezę: twierdził, że wyższy status społeczny w plemieniu Janomamów (wyróżniającym się częstym stosowaniem przemocy wobec współplemieńców) mają ci jego członkowie, którzy wykazują większą skłonność do stosowania przemocy. Próbował również tę tezę rozszerzyć na całą ludzkość. Z powodu tej i innych kontrowersyjnych tez stawianych przez Chagnona, został on w 2000 oskarżony o nadużycia badawcze oraz wywołanie epidemii odry wśród Janomamów. W 2002 specjalnie powołana komisja Amerykańskiego Towarzystwa Antropologicznego oczyściła Chagnona ze stawianych mu zarzutów wywołania epidemii odry.
Książki
Yanomamö: The Fierce People, 1968
Yanomamo – The Last Days Of Eden, 1992
Adaptation and Human Behavior: An Anthropological Perspective (razem z Lee Cronkiem i Williamem Ironsem), 2002
Przypisy
Amerykańscy antropolodzy
Urodzeni w 1938
Wykładowcy Uniwersytetu Kalifornijskiego w Santa Barbara
Zmarli w 2019 |
565478 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Wr%C3%B3blewski | Wróblewski | Wróblewski (forma żeńska: Wróblewska; liczba mnoga: Wróblewscy) – polskie nazwisko. Nazwisko pochodzi od słowa wróbel (gatunek ptaka).
Osoby o nazwisku Wróblewski
Andrzej Ibis Wróblewski – dziennikarz
Andrzej Wróblewski – malarz
Andrzej Wróblewski – polityk
Andrzej Wróblewski – piłkarz
Andrzej Kajetan Wróblewski – fizyk
Andrzej Krzysztof Wróblewski – dziennikarz
Antoni Wróblewski (1881–1944) – botanik i dendrolog. Pierwszym dyrektor Ogrodów Kórnickich i współtwórca Zakładu Badania Drzew i Lasu - obecnie Instytutu Dendrologii PAN.
Augustyn Wróblewski – polski chemik i biochemik
Bolesław Wróblewski – ksiądz, działacz społeczny
Bronisław Wróblewski – profesor prawa
Franciszek Wróblewski – ksiądz, działacz społeczny
Franciszek Wróblewski (1789–1857) – lekarz wileński
Grzegorz Wróblewski – poeta i dramaturg
Jan Wróblewski (1884–1940) – podpułkownik lekarz weterynarii, ofiara zbrodni katyńskiej
Jan Wróblewski (1919–1944) – powstaniec warszawski, żołnierz batalionu „Parasol”
Jan Wróblewski (ur. 1936) – polski muzyk jazzowy
Jan Karol Wróblewski (1871–1937) – polski generał
Jan Wróblewski (ur. 1940) – polski szybownik
Jerzy Wróblewski – rysownik i autor komiksów
Józef Wróblewski – ujednoznacznienie
Krzysztof Wróblewski – polski malarz, dr hab. sztuki
Paweł Wróblewski – polski polityk i samorządowiec
Polikarp Wróblewski (1898–1983) – polski działacz niepodległościowy, dowódca grupy POW
Radosław Wróblewski – piłkarz
Stanisław Wróblewski – działacz państwowy, prawnik
Tadeusz Wróblewski – prawnik
Tomasz Wróblewski – dziennikarz
Tomasz Wróblewski – muzyk
Wacław Wróblewski – polityk, członek KC KPP
Waldemar Wróblewski – kompozytor
Walery Antoni Wróblewski (1836–1908) – działacz rewolucyjno-demokratyczny, powstaniec styczniowy, generał Komuny Paryskiej
Władysław Wróblewski – artysta plastyk
Władysław Wróblewski – polityk
Zbigniew Wróblewski – polski adwokat i publicysta
Zygmunt Wróblewski – fizyk
Polskie nazwiska |
565480 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Port%20lotniczy%20Kolonia/Bonn | Port lotniczy Kolonia/Bonn | Port lotniczy Kolonia/Bonn (niem.: Flughafen Köln/Bonn lub Konrad-Adenauer-Flughafen lub Flughafen Köln-Wahn) – międzynarodowy port lotniczy położony w odległości 15 km na południowy wschód od Kolonii i 15 km na północny wschód od Bonn. Jest szóstym pod względem wielkości portem lotniczym Niemiec. W 2008 obsłużył około 10,5 mln pasażerów.
Linie lotnicze i połączenia
Terminal 1
Terminal 2
Inne
Na terenie portu znajduje się stacja kolejowa Flughafen Köln/Bonn.
Przypisy
Kolonia/Bonn
Transport w Kolonii
Transport w Bonn |
565481 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ryszard%20Ostrowski%20%28lekkoatleta%29 | Ryszard Ostrowski (lekkoatleta) | Ryszard Ostrowski (ur. 6 lutego 1961 w Poznaniu) – polski lekkoatleta, biegacz. Obecnie trener biegów średnich i długich w klubie TS Olimpia Poznań oraz w kadrze narodowej juniorów.
Jego syn – Artur Ostrowski także uprawia lekkoatletykę.
Osiągnięcia
Specjalizował się w biegu na 800 metrów. Największy sukces odniósł na Mistrzostwach Świata w Rzymie 1987, zajmując 4. miejsce w finale. Podczas Mistrzostw Europy w Stuttgarcie 1986 był 5. na tym dystansie.
Startował na igrzyskach olimpijskich w Seulu 1988, gdzie doszedł do ćwierćfinału. Dwa razy zdobył złoty medal na Uniwersjadzie w Edmonton w 1983 i w Kōbe w 1985. Złoty medalista Zawodów Przyjaźni w 1984 (razem z A. Juantoreną).
Czterokrotnie zdobywał mistrzostwo Polski na 800 m na otwartym stadionie (1982, 1983, 1984 i 1987) i raz w hali (1994).
Trzy razy był rekordzistą Polski: na 800 m i dwa razy na 1000 m.
Rekordy życiowe
Bieg na 400 metrów - 46,73 s. (5 sierpnia 1984, Sopot)
Bieg na 800 metrów - 1:44,38 s. (4 września 1985, Kobe - Japonia) - 5. wynik w historii polskiej lekkoatletyki
Bieg na 1000 metrów - 2:18,41 s. (13 sierpnia 1990, Grosseto - Włochy) - 4. wynik w historii polskiej lekkoatletyki
Bieg na 1500 metrów - 3:40,69 s. (19 czerwca 1985, Warszawa)
Przypisy
Linki zewnętrzne
[dostęp 7 czerwca 2011].
Lekkoatleci AZS Poznań
Lekkoatleci Olimpii Poznań
Ludzie urodzeni w Poznaniu
Medaliści Letniej Uniwersjady 1983
Medaliści Letniej Uniwersjady 1985
Polscy lekkoatleci na igrzyskach olimpijskich
Polscy olimpijczycy (Seul 1988)
Polscy średniodystansowcy
Polscy trenerzy lekkoatletyczni
Urodzeni w 1961 |
1415 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Enya | Enya | Enya, właśc. Eithne Patricia Ní Bhraonáin (wym. /'ɛnʲə ni: vri:əna:nʲ/), w języku angielskim Enya Patricia Brennan (ur. 17 maja 1961 w Gaoth Dobhair) – irlandzka instrumentalistka, kompozytorka i wokalistka. Urodzona i wychowana w rodzinie muzyków, zamieszkałej w irlandzkojęzycznym regionie Gweedore w hrabstwie Donegal na północy Irlandii, Enya rozpoczęła karierę muzyczną w 1980 roku, kiedy to dołączyła do rodzinnego zespołu Clannad, gdzie grała partie klawiszowe. Po nagraniu dwóch albumów, opuściła zespół w 1982 roku za namową swego menadżera i producenta Nicky'ego Ryana, aby kontynuować karierę solową. Od tego momentu Enya rozwijała swój muzyczny styl, oparty na własnych kompozycjach, łączących tradycje muzyczne (wywodzące się z celtyckiej muzyki ludowej, muzyki kościelnej i muzyki klasycznej) z rozwiniętą przez Ryana techniką dźwiękową wielokrotnego nakładania głosu (layering), zainspirowaną efektem Ściany Dźwięku, wymyślonym przez amerykańskiego producenta Phila Spectora. Za oprawę tekstową jej utworów odpowiada irlandzka poetka i tekściarka Roma Ryan, żona Nicky'ego Ryana, która napisała teksty na wszystkie dotychczasowe albumy Enyi, głównie po angielsku i irlandzku, nieraz sięgając do języków rzadszych lub nieistniejących. Dotychczas Enya śpiewała w dziesięciu językach.
Z powodu wyłącznej współpracy z małżeństwem Ryanów od początku solowej kariery, wokalistka podkreśla w wywiadach, że Enya to tak naprawdę trio: Enya Brennan (kompozycje i wykonanie), Nicky Ryan (dźwięk i produkcja) i Roma Ryan (teksty).
Pierwsze projekty Enyi jako solistki obejmowały muzykę do ścieżki dźwiękowej do filmu The Frog Prince (1984) i serialu dokumentalnego produkcji BBC The Celts z 1987 roku. Materiał z tego drugiego projektu został wydany jako jej debiutancki album, zatytułowany Enya (1987). W tym samym roku Enya podpisała kontrakt z Warner Music UK, który zapewnił jej artystyczną swobodę i minimalną ingerencję ze strony wytwórni. Enya zyskała światową sławę po wydaniu drugiego albumu solowego Watermark (1988), za sprawą międzynarodowego hitu Orinoco Flow. Następnie pojawiły się sprzedające się w milionach sztuk albumy Shepherd Moons (1991), The Memory of Trees (1995) i A Day Without Rain (2000). Sprzedaż pochodzącego z tego ostatniego albumu singla Only Time gwałtownie wzrosła w Stanach Zjednoczonych po jego wykorzystaniu przez media jako tła do reportaży o zamachu na World Trade Center. Po Amarantine (2005) i And Winter Came (2008) Enya zrobiła dłuższą przerwę od muzyki. Po powrocie do studia w 2012 roku, wydała trzy lata później Dark Sky Island (2015).
Enya znana jest w świecie muzyki z pilnie strzeżonej prywatności, nigdy też nie odbyła solowej trasy koncertowej. Jest najlepiej sprzedającą się solową artystką Irlandii i najlepiej sprzedającą się irlandzką artystką, zaraz po U2. Sprzedała 26,5 miliona albumów w Stanach Zjednoczonych i ponad 80 milionów płyt na całym świecie, co czyni ją jednym z najlepiej sprzedających się i najbogatszych artystów na świecie. A Day Without Rain (2000) pozostaje najlepiej sprzedającym się albumem New Age, z szacowaną liczbą 16 milionów sprzedanych egzemplarzy na całym świecie. Enya zdobyła wiele nagród, w tym siedem World Music Awards oraz cztery nagrody amerykańskiego przemysłu fonograficznego Grammy za najlepszy album New Age. Była nominowana do Oscara i Złotego Globu za utwór May It Be, napisany do filmu Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia (2001). W 2017 roku dwa irlandzkie uniwersytety (National University of Ireland i University of Ulster), w uznaniu zasług i wkładu w rozwój przemysłu muzycznego, nadały jej tytuł doktor honoris causa.
Dzieciństwo i edukacja
Eithne Pádraigín Ní Bhraonáin urodziła się 17 maja 1961 r. w Dore, na terenie parafii Gaoth Dobhair, w północno-zachodnim hrabstwie Donegal w Irlandii. Jest to region Gaeltacht, w którym irlandzki jest językiem podstawowym. Jej imię anglicyzowane jest jako Enya Patricia Brennan, gdzie Enya jest fonetyczną pisownią tego, jak Eithne jest wymawiana w jej rodzimym dialekcie irlandzkim Ulster. „Ní Bhraonáin” oznacza „córka Brennan”.
Urodzona w rzymskokatolickiej rodzinie o tradycjach muzycznych jako czwarta z dziewięciorga dzieci. Wokalistka posiada 4 braci i 4 siostry. Jej ojciec Leo Brennan był liderem irlandzkiego showbandu Slieve Foy Band i prowadził restaurację Leo's Tavern w Meenaleck. Matka wokalistki Máire Brennan (z domu Duggan), której przodkowie osiedlili się na Wyspie Tory i mieli odległe hiszpańskie korzenie, była muzykiem amatorem. Grała w zespole swojego męża i uczyła w Gweedore Community School. Dziadek Enyi ze strony matki, Aodh, był dyrektorem szkoły podstawowej w Dore, a jej babcia była tam nauczycielką. Aodh był także założycielem firmy Gweedore Theatre. Enya określiła swoje wychowanie jako „bardzo ciche i szczęśliwe”. W wieku trzech lat wzięła udział w swoim pierwszym konkursie śpiewu na corocznym festiwalu muzycznym Feis Ceoil. Brała udział w pantomimach w Teatrze Gweedore i śpiewała z rodzeństwem w chórze matki w kościele św. Marii w Derrybeg. Nauczyła się języka angielskiego w szkole podstawowej i rozpoczęła lekcje gry na fortepianie w wieku czterech lat. W wieku jedenastu lat dziadek Enyi zapłacił za edukacjęw szkole z internatem w klasztorze w Milfordprowadzonym przez zakonnice zakonu Loreto, gdzie zapoznała się z muzyką klasyczną i sztuką. Enya opuściła szkołę w wieku 17 lat i przez rok studiowała muzykę klasyczną w college'u, aby zostać nauczycielem gry na fortepianie.
Kariera
1976–1985: Clannad i wczesna kariera solowa
W latach siedemdziesiątych kilku członków rodziny Enyi założyło Clannad, celtycki zespół z Nickym Ryanem jako menadżerem i producentem, a jego przyszła żona Roma Ryan pomagała w zarządzaniu trasami koncertowymi. W 1980 r., po roku studiów, Enya zdecydowała się nie studiować muzyki na uniwersytecie, a zamiast tego zaakceptowała zaproszenie Ryana do dołączenia do grupy w celu urozmaicenia ich brzmienia poprzez włączenie instrumentów klawiszowych i pomocniczego wokalu. Koncertowała po całej Europie i zagrała niewymienioną rolę na ich szóstym albumie, Crann Úll (1980), razem ze swoim rodzeństwem Máire, Pólem i Ciarán Brennan i bliźniakami, Noelem i Pádraig Duggan. Enya stała się oficjalnym i uznanym członkiem od czasu wydania kolejnego albumu Fuaim (1981), na którego okładce znajduje się jej zdjęcie wraz z zespołem. Nicky utrzymuje, że nigdy nie miał zamiaru uczynić Enyi stałym członkiem i zdał sobie sprawę, że była „zaciekle niezależna z zamiarem grania własnej muzyki. Po prostu nie była pewna, jak się do tego zabrać”. To wywołało dyskusje między nimi na temat idei wykorzystania głosu Enyi do stworzenia chóru jednoosobowego, koncepcji opartej na technice „ściany dźwięku” Phila Spectora, która zainteresowała ich obu.
W 1982 roku, podczas trasy Clannad po Szwajcarii, Nicky wezwał spotkanie zespołu, ponieważ pojawiło się kilka problemów i poczuli, że należy się nimi zająć. Enya zdecydowała się na karierę solową z Ryanami, co początkowo spowodowało pewne problemy między trojgiem a jej rodziną, ale wolała być niezależna Następnie Nicky zasugerował Enyi, że albo wróci do Gweedore „bez szczególnej przyszłości”, albo zamieszka z nim i Romą w ich domu, a następnie w północnej dzielnicy Artane w Dublinie, „i zobaczy, co się stanie, muzycznie”. Po tym, jak ich bank odmówił im wzięcia pożyczki, Enya sprzedała swój saksofon i udzielała lekcji gry na fortepianie, a Ryanowie wykorzystali to, na co mogli sobie pozwolić ze swoich oszczędności, na budowę studia do nagrywania w ich ogrodzie o nazwie Aigle Studio, nazwanego na cześć francuskiego słowa „aigle”, oznaczającego orła.Wynajmowali ją innym artystom, aby pokryć koszty budowy. W tym czasie Eithne utworzyła partnerstwo muzyczne z Nickym jako producentem, i Romą jako jej autorką tekstów i zostali dyrektorami swojej firmy muzycznej Aigle Music. W ciągu następnych dwóch lat, Enya rozwinęła swoją grę i komponowanie, przez nagrywanie siebie grającej klasyczne utwory na fortepianie i słuchając ich. Powtarzała to, aż zaczęła improwizować sekcje i opracowywać własne aranżacje fortepianowe. Jej pierwszą kompozycją była „An Taibhse Uaighneach”, co po irlandzku oznacza "Samotny Duch". W tym czasie Enya grała na syntezatorze w Ceol Aduaidh (1983) Mairéada Ní Mhaonaigha i Frankiego Kennedy'ego oraz występowała z duetem i bratem Mhaonaigha Gearóide w ich krótkotrwałej grupie Ragairne.
Pierwsze solowe przedsięwzięcie Enyi pojawiło się w 1983 roku, kiedy to nagrała dwa fortepianowe utwory An Ghaoth Ón Ghrian i Miss Clare Remembers w Windmill Lane Studios w Dublinie, które zostały wydane na Touch Travel (1984), kasecie audio z muzyką różnych artystów. Po kilku miesiącach przygotowań, debiutancki solowy występ Enyi odbył się 23 września 1983 r. Na Stadionie Narodowym w Dublinie, który był transmitowany przez telewizyjny program muzyczny RTÉ Festival Folk. Nial Morris, muzyk, który pracował z nią w tym czasie, przypomniał sobie, że „była tak zdenerwowana, że ledwo mogła wejść na scenę i kuliła się za fortepianem, aż koncert się skończył”.
Na sugestię Romy, którzy uważała, że muzyka Enyi będzie pasować do towarzyszących obrazów wizualnych, wykonano taśmę demonstracyjną jej kompozycji z Morris i wysłano do różnych producentów filmowych. Wśród nich był David Puttnam, któremu spodobała się taśma i wybrał Enyę do skomponowania ścieżki dźwiękowej do komedii romantycznej The Frog Prince (1984), którego był producentem. Enya napisała dziewięć utworów do tego filmu, ale odkryła, że jej utwory zostały zmienione i zaaranżowane wbrew jej życzeniom wobec Richarda Myhilla, z wyjątkiem dwóch utworów, które zaśpiewała, „The Frog Prince” i „Dreams”, z tekstami napisanymi przez Charliego McGettigana. Redaktor filmowy Jim Clark stwierdził później, że zmiany były konieczne, ponieważ Enya miała trudności z komponowaniem obrazu. Wydany w 1985 r. przez Island Visual Arts, album jest pierwszym komercyjnym wydawnictwem, które przyznaje jej tytuł „Enya”. Zmiana z Eithne na Enya pochodzi od Nicky'ego Ryana, który uważał, że jej nazwisko będzie zbyt trudne dla osób spoza Irlandii. Aby poprawnie je wymawiano, zasugerował fonetyczną pisownię jej imienia. Enya po latach uznała to jako dobry krok w jej karierze. Następnie zaśpiewała trzy utwory w Ordinary Man (1985) Christy Moore. Mike Oldfield zaprosił Enyę do nagrania harmonii wokalnej w singlu Pictures in the Dark z 1985 r., ale odmówiła.
1985–1989: The Celts i Watermark
W 1985 roku producent Tony McAuley zlecił Enyi napisanie piosenki do sześcioczęściowego serialu dokumentalnego BBC2 The Celts. Napisała już piosenkę z motywem celtyckim The March of the Celts i przesłała ją do projektu. Każdy odcinek miał początkowo zawierać innego kompozytora, ale reżyser David Richardson tak bardzo polubił ten utwór, że wybrał Eithne do skomponowania całej ścieżki dźwiękowej. Enya nagrała 72 minuty muzyki w 1986 r. w Aigle Studio i studiach BBC w Wood Lane w Londynie. W przeciwieństwie do The Frog Prince, pracowała z niewielką ingerencją, która dała jej swobodę w ustalaniu brzmienia, które przyjęła w swojej karierze, wykorzystując wielościeżkowe wokale, klawiatury i perkusję z elementami muzyki celtyckiej, klasycznej, kościelnej i ludowej.
W marcu 1987 roku, dwa miesiące przed wyemitowaniem serii w telewizji, 40-minutowy wybór ścieżki dźwiękowej został wydany jako pierwszy solowy album Enyi, zatytułowany Enya, autorstwa BBC Records w Wielkiej Brytanii i Atlantic Records w Stanach Zjednoczonych. Ta ostatnia promowała go z napisem "New Age" na opakowaniu. Nicky później uznał to za „tchórzliwą rzecz do zrobienia”. Album zyskał wystarczająco dużą uwagę publiczną, aby osiągnąć numer 8 na irlandzkiej liście przebojów i numer 69 na brytyjskiej liście albumów. I Want Tomorrow został wydany jako pierwszy singiel Enyi. Boadicea została wykorzystana przez The Fugees w piosence z 1996 roku Ready or Not. Grupa nie zwróciła się o pozwolenie, ani nie wyraziła uznania, co spowodowało, że Enya zagroziła działaniem prawnym. Grupa uznała Eithne i uiściła opłatę w wysokości około 3 mln USD. Później w 1987 roku pojawiła się w debiutanckim albumie Sinéad O'Connor The Lion and the Cobra, recytując Psalm 91 po irlandzku w utworze Never Get Old.
Kilka tygodni po wydaniu debiutanckiego albumu, Enya podpisała kontrakt z Warner Music UK po tym, jak Rob Dickins, przewodniczący wytwórni i fan Clannad, polubił Enyę i "słuchał jej każdego wieczora przed pójściem spać". Przypadkiem spotkał Enyę i Ryanów podczas ceremonii wręczenia nagród Irish Recorded Music Association w Dublinie i dowiedział się, że Enya myśli o podpisaniu z konkurencyjną wytwórnią. Dickins skorzystał z okazji i podpisał kontrakt z Warner Music za cenę funtów, przyznając jej możliwość pisania i nagrywania z artystyczną swobodą, minimalną ingerencją wytwórni i bez ustalonych terminów zakończenia albumów. Dickins powiedział: „Czasami podpisujesz akt, aby zarabiać pieniądze, a czasem podpisujesz akt, by tworzyć muzykę. To było wyraźnie to drugie. Chciałem po prostu zaangażować się w tę muzykę”. Enya następnie opuściła Atlantic i podpisała kontrakt z Geffen Records, aby obsłużyć jej amerykańską dystrybucję.
Dzięki zielonemu światłu do produkcji nowego albumu, Enya nagrywała Watermark od czerwca 1987 r. do kwietnia 1988 r.. Początkowo nagrano ją w Aigle Studio w wersji analogowej, zanim Dickins poprosił o ponowne nagranie jej cyfrowo w Orinoco Studios w Bermondsey w Londynie. Watermark został wydany we wrześniu 1988 r. i stał się niespodziewanym hitem, osiągając 5 miejsce w Wielkiej Brytanii i numer 25 na Billboard 200 w Stanach Zjednoczonych po jego wydaniu w styczniu 1989 r. Główny singiel Orinoco Flow był ostatnim utworem napisanym na ten album. Początkowo nie był to singiel, ale Enya i Ryans wybrali go po tym, jak Dickins kilkakrotnie poprosił o singiel jako żart, wiedząc, że muzyka Enyi nie nadaje się na Top 40. Dickins i Ross Cullum są wymienieni w tekstach piosenek. Orinoco Flow stał się międzynarodowym hitem w pierwszej dziesiątce i przez trzy tygodnie był numerem jeden w Wielkiej Brytanii pierwszym z wytwórni Warner, który osiągnął pierwsze miejsce w ciągu sześciu lat. Nowo odkryty sukces spowodował, że Enya zyskała międzynarodową sławę i otrzymała oferty wykorzystania jej muzyki w reklamach telewizyjnych. Spędziła rok podróżując po całym świecie, aby promować album, który zwiększył jej ekspozycję poprzez wywiady i występy na żywo. W 1996 r. Watermark sprzedał się w ilości przekraczającej 1,2 miliona egzemplarzy w Wielkiej Brytanii i 4 miliony w Stanach Zjednoczonych.
1989–1997: Shepherd moons i The Memory of Trees
Po wypromowaniu Watermark, Enya kupiła nowy sprzęt do nagrywania i rozpoczęła pracę nad swoim następnym albumem Shepherd Moons. Okazało się, że sukces Watermark spowodował znaczną presję dla piosenkarki, gdy przyszło do pisania nowych piosenek. Enya napisała piosenki na podstawie kilku pomysłów, w tym wpisów z jej pamiętnika, The Blitz w Londynie i jej dziadków. Shepherd Moons został wydany w listopadzie 1991 r. Był to jej pierwszy album wydany pod szyldem Reprise Records, prowadzonego przez Warnera w Stanach Zjednoczonych. Stał się większym sukcesem komercyjnym niż Watermark, osiągając numer jeden w Irlandii w ciągu tygodnia i numer 17 w Stanach Zjednoczonych. Caribbean Blue - główny singiel uzyskał 13 miejsce na listach w Wielkiej Brytanii. W 1997 roku album osiągnął wiele platynowych płyt za sprzedaż przekraczającą 1,2 miliona egzemplarzy w Wielkiej Brytanii i 5 milionów w Stanach Zjednoczonych.
W 1991 roku Warner Music wydało kolekcję pięciu teledysków Enya o nazwie Moonshadows. W 1993 roku Enya zdobyła swoją pierwszą nagrodę Grammy za najlepszy album New Age za Shepherd Moons. Wkrótce potem Enya i Nicky weszli w dyskusję z Industrial Light & Magic, założoną przez George'a Lucasa, dotyczącą skomplikowanego systemu oświetlenia scenicznego dla proponowanej trasy koncertowej, lecz nic nie wyszło z tych spotkań. W listopadzie 1992 Warner uzyskał prawa do Enyi i ponownie wydał album jako The Celts z nowymi utworami. Album przekroczył początkowe wyniki sprzedaży, osiągając 10 miejsce w Wielkiej Brytanii [39] i osiągnął platynową płytę w Stanach Zjednoczonych w 1996 r. za milion sprzedanych kopii.
Po podróży na całym świecie w celu promowania Shepherd Moons, Enya zaczęła pisać i nagrywać swój czwarty album, The Memory of Trees. Album został wydany w listopadzie 1995 r. Szczyt osiągnął piątą pozycję w Wielkiej Brytanii i dziewiąty w Stanach Zjednoczonych, gdzie sprzedał się w ponad 3 milionach egzemplarzy. Jej wiodący singiel Anywhere Is osiągnął siódme miejsce w Wielkiej Brytanii. Drugi On My Way Home osiągnął dwudziesty szósty w tym samym kraju. Pod koniec 1994 r. Enya wydała rozszerzoną, świąteczną wersję albumu The Christmas EP. Enyi zaproponowano, aby skomponowała soundtrack do filmu Titanic, ale odmówiła. Nagranie jej śpiewu Oíche Chiúin, irlandzkiej wersji Cichej nocy pojawiło się na charytatywnym albumie A Very Special Christmas 3, wydanym na rzecz Olimpiady Specjalnej w październiku 1997 r.
Na początku 1997 roku Enya zaczęła wybierać utwory na swój pierwszy album kompilacyjny, „starając się wybrać oczywiste piosenki, hity i inne”. Zdecydowała się na pracę nad kolekcją po trasie promocyjnej The Memory of Trees, ponieważ czuła, że to właściwy moment w jej karierze, a jej kontrakt z WEA wymagał od niej wydania „najlepszego” albumu. Zestaw, zatytułowany Paint the Sky with Stars: The Best of Enya, zawiera dwa nowe utwory Paint the Sky with Stars i Only If .... Wydany w listopadzie 1997 r. album był światowym sukcesem komercyjnym, osiągając 4 miejsce w Wielkiej Brytanii i nr 30 w USA, gdzie sprzedał się w ponad 4 milionach egzemplarzy. Only If ... został wydany jako singiel w 1997 roku.
1998–2007: A Day Without Rain i Amarantine
Enya rozpoczęła pracę nad swoim piątym albumem studyjnym, zatytułowanym A Day Without Rain, w połowie 1998 roku. W odróżnieniu od swoich poprzednich albumów, włączyła użycie sekcji smyczkowej do swoich kompozycji, co początkowo nie było świadomą decyzją, ale Enya i Nicky Ryan zgodzili się, że uzupełniają utwory, które były pisane. Album został wydany w listopadzie 2000 r. i osiągnął numer 6 w Wielkiej Brytanii i 17 w Stanach Zjednoczonych. W następstwie ataków z 11 września sprzedaż albumu i jego wiodącego singla Only Time gwałtownie wzrosła po tym, jak piosenka została szeroko wykorzystana podczas transmisji radiowych i telewizyjnych z wydarzeń prowadząc do jej opisu jako „hymn po 11 września”. Ekspozycja spowodowała, że A Day Without Rain osiągnęło drugie miejsce listy Billboard 200. Enya wydała maxi singiel zawierający oryginalny i popowy remiks utworu Only Time w listopadzie 2001. Enya przekazała swoje dochody na rzecz Międzynarodowego Stowarzyszenia Strażaków. Piosenka znalazła się na szczycie listy Billboard Hot Adult Contemporary Tracks i znalazła się na 10 miejscu w rankingu Hot 100. Był to singiel Enyi najwyżej notowany w USA. Drugi singiel Wild Child został wydany w grudniu 2001 roku. A Day Without Rain pozostaje najlepiej sprzedawanym albumem Enyi z 7 milionami sprzedanych egzemplarzy w USA i najlepiej sprzedającym się albumem New Age wszech czasów, szacowanym na 13 milionów sprzedanych egzemplarzy na całym świecie.
W 2001 roku Enya zgodziła się napisać i zagrać w dwóch utworach do ścieżki dźwiękowej Władcy Pierścieni: Drużyna Pierścienia (2001) na prośbę reżysera Petera Jacksona. Jego kompozytor Howard Shore „wyobrażał sobie jej głos”, gdy pisał partyturę filmu, co czyni wyjątkowy wyjątek włączeniem innego artysty do jednej ze ścieżek dźwiękowych. Po locie do Nowej Zelandii, aby obserwować filmowanie i obejrzeć fragment filmu, Enya wróciła do Irlandii i skomponowała Aníron (Theme for Aragon and Arwen) z tekstami Romy Ryan w JRR Tolkienowskim fikcyjnym język elfów Sindarin oraz May It Be, śpiewany, w języku angielskim i innym języku tolkienowskim quenyi. Shore oparł swoje orkiestracje wokół nagranych wokali i motywów Enyi, aby stworzyć „płynny dźwięk”. W 2002 r. Enya wydała May It Be jako singiel, który przyniósł jej nominację do Oscara za najlepszą oryginalną piosenkę. Wystąpiła na żywo podczas ceremonii rozdania nagród 74. Akademii wraz z orkiestrą w marcu 2002 r. a później przytoczyła moment jako wyróżnienie jej kariery.
Enya podjęła dodatkowe projekty studyjne w 2001 i 2002 roku. Pierwszym z nich była praca nad ścieżką dźwiękową do japońskiego filmu romantycznego Calmi Cuori Appassionati (2001), który został następnie wydany jako Themes z Calmi Cuori Appassionati (2001). Album składa się z utworów obejmujących karierę od Enyi po A Day Without Rain z dwoma stronami B. Album trafił na numer 2 w Japonii i stał się drugim, w którym Enya sprzedała milion kopii w kraju. W listopadzie 2002 ukazał się album Only Time - The Collection, składający się z 51 utworów nagranych w trakcie jej kariery, wydany w limitowanej liczbie kopii.
We wrześniu 2003 roku Enya powróciła do Aigle Studio, aby rozpocząć pracę nad swoim szóstym albumem studyjnym Amarantine. Roma powiedział, że tytuł oznacza „wieczny”. Album jest pierwszym przykładem śpiewu Enyi w Loxian - fikcyjnym języku stworzonym przez Romę, który powstał, gdy Enya pracowała nad Water Shows the Hidden Heart. Po wielu próbach zaśpiewania piosenki po angielsku, irlandzku i łacinie, Roma zaproponowała nowy język oparty na dźwiękach, które Enya śpiewała podczas tworzenia swoich piosenek. Okazało się to być sukcesem, a Enya zaśpiewała Less Than a Pearl i The River Sings w ten sam sposób. Roma pracowała nad tym językiem dalej, tworząc „kulturę i historię” za sobą otaczającą ludność Loxian, którzy są z innej planety. Sumiregusa (Wild Violet) jest zaśpiewany po japońsku. Amarantine odniosła globalny sukces, osiągając 6 pozycję na liście Billboard 200 i 8 na liście w Wielkiej Brytanii. W Stanach Zjednoczonych sprzedano ponad milion certyfikowanych kopii, co stanowi znaczny spadek sprzedaży w porównaniu z jej poprzednimi albumami. Enya zadedykowała album producentowi BBC Tony'emu McAuleyowi, który zlecił Enyi napisanie ścieżki dźwiękowej do The Celts, po jego śmierci w 2003 roku. Singiel Amarantine został wydany w grudniu 2005 roku.Świąteczna edycja specjalna Christmas Special Edition została wydana w 2006 r., a następnie wydana została wersja Deluxe.
W 2006 roku Enya wydała Sounds of the Season: The Enya Holiday Collection, świąteczną EP-kę wydaną wyłącznie w USA po wyłącznej współpracy z siecią NBC i siecią domów towarowych Target. Zawiera dwie nowe piosenki „Christmas Secrets” i „The Magic of the Night”.
W czerwcu 2007 r. Enya otrzymała tytuł doktora honoris causa Narodowego Uniwersytetu Irlandii w Galway. Miesiąc później otrzymała drugą z University of Ulster.
Po 2008: And Winter Came ... i Dark Sky Island
Enya kontynuowała pisanie muzyki z zimowym i świątecznym motywem do swojego siódmego albumu studyjnego And Winter Came.Początkowo zamierzała stworzyć album z sezonowymi piosenkami i hymnami, który miał być wydany pod koniec 2007 roku, ale zamiast tego postanowiła stworzyć album o tematyce zimowej. Utwór My! My! Time Flies! to hołd złożony zmarłemu irlandzkiemu gitarzyście Jimmy'emu Faulknerowi, który zawiera gitarowe solo w wykonaniu Pata Farrella będące pierwszym użycie gitary na albumie Enyi od czasu I Want Tomorrow z Enyi. Po wydaniu w listopadzie 2008 r., And Winter Came ... osiągnął 6 miejsce w Wielkiej Brytanii i nr 8 w USA i sprzedał prawie 3,5 miliona kopii na całym świecie do 2011 r.
Po promocji And Winter Came ... Enya zrobiła sobie dłuższą przerwę od pisania i nagrywania muzyki. Spędziła czas odpoczywając, odwiedzając rodzinę w Australii i remontując swój nowy dom na południu Francji. W marcu 2009 roku jej pierwsze cztery albumy studyjne zostały wznowione w Japonii w formacie Super High Material CD z dodatkowymi utworami. Jej drugi album kompilacyjny i DVD, The Very Best of Enya, został wydany w listopadzie 2009 r. i zawiera utwory z lat 1987–2008, w tym wcześniej niepublikowaną wersję Aníron. W 2013 roku Only Time został użyty w reklamie „Epic Split” przez Volvo Trucks z Jean-Claude Van Damme. Film stał się bardzo popularny, co doprowadziło do licznych parodii reklamy przesłanej na YouTube również z utworem wokalistki. Ta uwaga zaowocowała osiągnięciem pozycji 43 na liście singli Billboard Hot 100.
W 2012 roku Enya wróciła do studia, aby nagrać swój ósmy album, Dark Sky Island. Jego nazwa odnosi się do wyspy Sark, która stała się pierwszą wyspą wyznaczoną, jako rezerwat ciemnego nieba. Nowy album zaczął być promowany w październiku 2015 r. z premierą jego głównego singla Echoes in Rain w audycji radiowej Kena Bruce'a oraz z wydaniem tego samego miesiąca singla w wersji cyfrowej. Po premierze w dniu 20 listopada 2015 r. Dark Sky Island trafił na 4. miejsce w Wielkiej Brytanii, najwyższy album studyjny Enyi na tej liście od czasu, gdy Shepherd Moons trafił na 1. miejsce. Deluxe Edition zawiera trzy dodatkowe utwory. Enya zakończyła trasę promocyjną po Wielkiej Brytanii i Europie, Stanach Zjednoczonych i Japonii.
Życie prywatne
W 1997 roku Enya za 2,5 miliona funtów kupiła na aukcji Manderley Castle, wiktoriański dom klasy A w Killiney w hrabstwie Dublin. Dawniej znana jako Victoria and Ayesha Castle, przemianowała zamek po domu z książki Rebecca autorstwa Daphne du Maurier. W 2009 roku, podczas trzyletniej przerwy w muzyce, Enya kupiła dom w południowej Francji.
Od lat 80. Enya przyciągnęła uwagę kilku stalkerów. W 1996 r. Włoch, który widziany był w Dublinie ze zdjęciem Enyi na szyi, dźgnął się przed pubem rodziców piosenkarki po wyrzuceniu z lokalu. W maju 2005 r. Enya wydała około funtów na poprawę bezpieczeństwa, pokrycie luk w zewnętrznej ścianie zamku oraz zainstalowanie pachołków i żelaznych balustrad. Pomimo tych ulepszeń, w październiku 2005 r. dwie osoby włamały się do jej domu. Jedna zaatakowała i związała jedną z pokojówek wokalistki i uciekła z kilkoma przedmiotami Enyi po tym, jak podniosła alarm w swoim pokoju bezpieczeństwa.
Enya znana jest z utrzymywania prywatnego stylu życia, mówiąc: „Muzyka jest tym, co się sprzedaje. Nie ja ani to, za czym stoję ... zawsze tak chciałam”. Nie jest zamężna i jest ciotką zastępczą dla dwóch dziewczynek. W 1991 roku powiedziała: „Boję się małżeństwa, ponieważ obawiam się, że ktoś może mnie chcieć z powodu tego, kim jestem, a nie dlatego, że mnie kocha...”. Jej związek z „hiszpańskim mężczyzną” zakończył się w 1997 r. - mniej więcej wtedy, gdy rozważała ograniczenie czasu na muzykę, aby mieć rodzinę, ale stwierdziła, że wywiera to na nią presję i „poszła drogą, którą chciała iść". Deklaruje się jako „bardziej duchowa niż religijna... czerpię z religii to, co lubię”.
W 2006 r. Enya uplasowała się na trzecim miejscu na liście najbogatszych irlandzkich artystów estradowych z szacowaną fortuną 75 milionów funtów i numerem 95 w liście Sunday Times najbogatszych 250 Irlandczyków.
W 2017 roku nowy gatunek ryb, Leporinus enyae, znaleziony w obszarze rzeki Orinoko, został nazwany na cześć Enyi.
Występy na żywo
Enya nigdy nie odbyła trasy koncertowej, mimo licznych próśb z całego świata i wspominania o pomyśle od późnych lat 80. Powiedziała, że początkowo nie zgadzała się w tej sprawie z Warner Music, ponieważ wytwórnia wyobrażała sobie jej występ na scenie „z fortepianem... może z dwoma lub trzema syntezatorami i to wszystko”. Enya wyjaśniła, że czas poświęcony jej albumom powoduje, że pozostaje jej już niewiele czasu na planowanie innych projektów. Wyraziła również trudność w odtworzeniu na scenie jej muzyki. W 1996 roku Nicky Ryan powiedział, że Enya otrzymała ofertę wartą prawie funtów na wykonanie koncertu w Japonii. W 2016 wokalistka opowiedziała o perspektywie koncertu na żywo, kiedy ujawniła rozmowy z Ryanami podczas jej trzyletniej przerwy po And Winter Came ... (2008), aby wykonać koncert w Metropolitan Opera House w Nowym Jorku, który miał być transmitowany do kin na całym świecie. Zanim mogło się to wydarzyć, Nicky zasugerował, aby weszła do studia i nagrała „wszystkie hity” na żywo z orkiestrą i chórem, aby zobaczyć, jak będą brzmieć.
Enya śpiewała na żywo i z playbacku podczas różnych koncertów, wydarzeń i ceremonii w trakcie całej swojej kariery, zwykle podczas swoich ogólnoświatowych wycieczek prasowych każdego albumu. W grudniu 1995 roku zaśpiewała Anywhere Is na koncercie świątecznym w Watykanie z udziałem papieża Jana Pawła II, który spotkał się z nią i podziękował jej za występ. W kwietniu 1996 piosenkarka zaśpiewała tę samą piosenkę podczas swojego niespodziewanego pojawienia się na pięćdziesiątych obchodach urodzin Karola XVI Gustawa, króla Szwecji i fana Enyi. W 1997 r. Enya wzięła udział w transmisji wigilijnej na żywo w Londynie, a następnie poleciała do hrabstwa Donegal, by dołączyć do swojej rodziny na coroczny mszalny występ chóralny o północy, w którym co roku uczestniczy. W marcu 2002 roku zaśpiewała May It Be z orkiestrą podczas ceremonii rozdania Oscarów. Enya i jej siostry występowały w lokalnym chórze Cor Mhuire w lipcu 2005 r. w kościele St. Mary w Gweedore podczas dorocznego Earagail Arts Festival.
Dyskografia
Albumy studyjne
Enya (1987) (wydane ponownie w 1992 jako The Celts)
Watermark (1988)
Shepherd Moons (1991)
The Memory of Trees (1995)
A Day Without Rain (2000)
Amarantine (2005)
And Winter Came (2008)
Dark Sky Island (2015)
Nagrody i wyróżnienia
Przypisy
Linki zewnętrzne
Strona oficjalna
Clannad
Irlandzcy keyboardziści
Irlandzcy pianiści
Irlandzkie wokalistki folkowe
Laureaci Nagrody Grammy
Laureaci World Music Awards
Zdobywcy platynowych płyt
Mezzosoprany
Muzycy new age
Urodzeni w 1961 |
565483 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%A0koda%20Rapid%20%281981%29 | Škoda Rapid (1981) | Škoda Rapid/Garde (typ 743) − sportowy samochód produkowany przez ówcześnie czechosłowacką firmę Škoda od 1981 do 1990 roku w zakładzie w Kvasinach oraz Bratysławie.
Historia i opis modelu
Pierwsza oficjalna prezentacja Škody Garde nastąpiła w październiku 1981 roku w Brnie. Zaraz po premierze w zakładzie w Kvasinach ruszyła produkcja próbnej serii. Do końca roku fabrykę opuściło 38 egzemplarzy. W aucie zastosowano 55 konny silnik o pojemności 1174 cm³ znany ze Škoda 120 GLS i 4−biegową skrzynię biegów. W kolejnych latach produkcji 1982 i 1983 fabrykę opuściło kolejno 2854 i 3856 sztuk Škód Garde. W 1984 roku po wprowadzeniu elementów nadwozia Škody 130 (m.in. aerodynamiczny kształt przodu, nowe reflektory), nazwę samochodu zmieniono na Rapid. W lipcu tego samego roku zmontowano ostatnie coupé z 742.12X i 4−biegową skrzynią. Jesienią ruszyła produkcja nowego modelu 130 Rapid z mocniejszym silnikiem Š742.13 o pojemności 1289 cm³ i 58 KM, oraz 5−biegową skrzynią biegów. W tym roku wytworzono 2584 egzemplarze Škody Rapid i 1576 Škody 130 Rapid. W 1987 roku na rynku pojawiły się nowe modele Rapid 135 i Rapid 136 wyposażone w zmodernizowany silnik 1289 cm³ przygotowywany dla Škody Favorit oraz zakończono produkcję w bratysławskiej fabryce BAZ, która trwała od 1982 roku. Podstawowy i zarazem najtańszy model 130 Rapid nadal pozostawał w produkcji. Wszystkie wersje przeszły drobny face lifting − nowy zestaw wskaźników i kształt kierownicy. W sierpniu 1990 roku z taśmy montażowej fabryki w Kvasinach zjechał ostatni egzemplarz Škody Rapid.
Dane techniczne
Produkcja
Galeria
Przypisy
Coupé
Rapid
Samochody tylnonapędowe
Samochody kompaktowe
Samochody z lat 80.
Samochody z lat 90. |
1416 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Energia%20%28fizyka%29 | Energia (fizyka) | Energia (gr. ενεργεια energeia od ἔργον ergon „praca”) – skalarna wielkość fizyczna charakteryzująca stan układu fizycznego (materii) jako jego zdolność do wykonania pracy.
Energia występuje w różnych postaciach np.: energia kinetyczna, energia potencjalna, energia sprężystości, energia cieplna, energia jądrowa.
Energia może zmieniać swoją postać, jednak nie może być tworzona ani niszczona (zasada zachowania energii). Np. produkcja energii w elektrowni węglowej oznacza tylko przekształcenie energii chemicznej w elektryczną.
Z punktu widzenia termodynamiki niektóre formy energii są funkcjami stanu i potencjałami termodynamicznymi. Energia i jej zmiany opisują stan i wzajemne oddziaływania obiektów fizycznych (ciał, pól, cząstek, układów fizycznych), przemiany fizyczne i chemiczne oraz wszelkiego rodzaju procesy występujące w przyrodzie. W termodynamice, energię która może zostać zamieniona na pracę w określonych warunkach nazywa się energią swobodną.
Energia jest wielkością addytywną.
Energię we wzorach fizycznych zapisuje się najczęściej za pomocą symbolu E.
Gęstość energii
Stan ośrodka ciągłego lub pola fizycznego charakteryzuje gęstość energii – skalarna wielkość fizyczna równa energii zawartej w jednostce objętości oraz strumień energii – wektorowa wielkość fizyczna równa iloczynowi gęstości energii i prędkości przemieszczania się jej w danym ośrodku.
Stan układu
Energia charakteryzuje stan równowagi układu i odchylenia od tego stanu. Układy fizyczne w tak zwanych stanach stacjonarnych lub podstawowych charakteryzowane są energią, której wartość jest minimalna. W związku z rozpraszaniem się (dyssypacją) energii obserwuje się samorzutne przechodzenie układów ze stanów scharakteryzowanych dużą wartością energii do stanów podstawowych (przykładem jest postawiony na sztorc ołówek, który samorzutnie się przewraca osiągając stan o najmniejszej możliwej energii).
Energia a praca
Jeśli dany układ fizyczny ma w pewnym stanie X energię większą o pewną wartość od energii w stanie Y, oznacza to, że jest on w stanie wykonać pracę nad innymi ciałami. Wartość tej pracy równa jest różnicy energii między tymi stanami, jeżeli energia wewnętrzna pozostaje stała.
Energia jest miarą zdolności układu fizycznego (materii) do wykonania pracy lub spowodowania przepływu ciepła. W procesach, w których jeden rodzaj energii zamienia się w inny (np. w procesie grzania grzejnikiem energia ładunków elektrycznych w spirali może zamienić się w energię wewnętrzną otaczającego spiralę powietrza i energię wewnętrzną samego grzejnika), związanych zawsze z jakiegoś rodzaju oddziaływaniami (w przywołanym przykładzie jest to oddziaływanie elektronów z siecią krystaliczną spirali) praca sił opisujących te oddziaływania jest równa ilości przemienianej energii.
Przepływ energii
Zgodnie z przyjętym sposobem opisu procesów fizycznych energia może być w tych procesach przekazywana (przenoszona) z jednego obiektu (układu) fizycznego do drugiego, a różnym procesom fizycznym odpowiadają różne postacie (formy) energii, które mogą w tych procesach zmieniać się (przekształcać) w inne.
Energia układu odosobnionego (izolowanego) jest stała, choć mogą zmieniać się jej formy i może być przekazywana z jednej części układu do innej (zasada zachowania energii). Zgodnie z twierdzeniem Noether zasada zachowania energii wynika z symetrii translacji czasowej (co można interpretować jako taką właściwość świata, zgodnie z którą prawa fizyki dzisiaj są takie same jak były wczoraj).
Ze względu na zasadę zachowania energii i związek tej zasady z symetrią translacji czasowej, energia jest jedną z podstawowych wielkości fizycznych.
Energia w teorii względności
W szczególnej teorii względności całkowita energia relatywistyczna danego obiektu fizycznego jest składową czasową czteropędu tego obiektu.
Zgodnie z wynikającą ze szczególnej teorii względności zasadą równoważności masy i energii masa spoczynkowa danego obiektu fizycznego jest jego energią spoczynkową (energią w układzie odniesienia związanym z obiektem, nazywanym układem spoczynkowym tego obiektu), określoną wzorem i w pewnych warunkach może być przekształcona w energię kinetyczną (oraz energia kinetyczna w spoczynkową), zaś całkowite energie relatywistyczne poszczególnych części układu (mierzone w układzie odniesienia środka pędu układu) są składnikami energii (masy) spoczynkowej układu.
Według ogólnej teorii względności rozkład energii i pędu jest źródłem zakrzywienia czasoprzestrzeni, które to zakrzywienie opisuje grawitację.
Przykłady form energii
energia mechaniczna
energia kinetyczna
energia potencjalna
energia elektryczna
energia magnetyczna (jednostką jest J/m³)
energia chemiczna
energia jądrowa
energia potencjałów termodynamicznych
Jednostki energii
Jednostką energii w układzie SI jest dżul [J].
Inne jednostki:
kilogramometr [kGm]
kilowatogodzina [kWh]
kaloria [cal]
elektronowolt [eV]
erg [erg]
Metody uzyskiwania energii
Najbardziej wydajną metodą uzyskiwania energii, z jednostki masy nośnika, leżącą w zasięgu możliwości technicznych ludzkości jest reakcja syntezy jądrowej. Kilkadziesiąt razy mniejszą wydajność teoretycznie można uzyskać w wyniku rozpadu jąder atomowych. Największą praktyczną wydajność osiągają już istniejące elektrownie atomowe, w których z jednostki masy uzyskuje się mniej niż jeden procent energii rozpadu jąder izotopu uranu , co odpowiada około 1/30000 energii odpowiadającej masie paliwa. Ilość utraconej przez układ określa defekt masy:
Zobacz też
ciepło
kwant energii
praca
termodynamika
Przypisy
Linki zewnętrzne
Andrzej Staruszkiewicz, Krótka historia pojęcia energii, „Foton”, nr 114, 2011.
Wielkości termodynamiczne |
565485 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Umag | Umag | Umag (wł. Umago) – miasto w Chorwacji, w żupanii istryjskiej, siedziba miasta Umag. Jest położony na wybrzeżu półwyspu Istria. W 2011 roku liczył 7093 mieszkańców.
W Umagu od wielu lat odbywa się Croatia Open – turniej tenisowy rangi ATP na kortach ziemnych. Miasto jest również znanym ośrodkiem turystycznym z wieloma campingami ciągnącymi się wzdłuż wybrzeża Adriatyku.
Podczas wykopalisk archeologicznych na Placu Wolności w Umagu w 2005 r., w jednym z grobów znalezionych na miejscu wczesnośredniowiecznego kościoła, zniszczonego po napadzie księcia Domagoja w 876 r., odkryto wyjątkowy kolczyk, tzw. Umaška naušnica. Jego eliptyczne ogniwo z brązu i srebra z trzema kolanami i grawerowanym wisiorkiem zostało stworzone przez odlewanie w jednoczęściowej formie. Kolczyk przechowywany jest w Muzeum Miejskim w Umagu.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Miasta w żupanii istryjskiej |
1417 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Emisja | Emisja | Emisja – w ujęciu ogólnym: działanie polegające na przenoszeniu jakiegoś elementu układu do jego otoczenia. Czasem może się wydawać, że emisja polega na tworzeniu czegoś przez układ.
W szczególności dla różnych środowisk znaczenia mogą być następujące:
Fizyka
Zjawisko polegające na wysyłaniu energii w dowolnej postaci.
Rodzaje emisji:
emisja cząstek
emisja elektronów
emisja polowa
emisja fotoelektronowa (fotoemisja)
emisja termoelektronowa – termoemisja
emisja neutronów
emisja promieniowania
emisja spontaniczna
emisja wymuszona
emisja wtórna
Ekonomia
emisja pieniądza
emisja papierów wartościowych
emisja akcji
emisja znaczków pocztowych
Inne
emisja głosu (wokalistyka)
emisja zanieczyszczeń (inżynieria środowiska)
emisja programu (media)
emisja radiowa
emisje radiowe stosowane w krótkofalarstwie
Zobacz też
emitent
emiter
transmisja
audycja |
565487 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Teresa%20Dobrzy%C5%84ska | Teresa Dobrzyńska | Teresa Janina Dobrzyńska-Janusz (ur. 10 października 1943 w Warszawie) – polska językoznawczyni i teoretyczka literatury, specjalistka w zakresie lingwistyki tekstu, stylistyki oraz teorii metafory. Kierowniczka Pracowni Poetyki Teoretycznej w Polskiej Akademii Nauk, wykładowczyni na Wydziale Reżyserii i Wydziale Wiedzy o Teatrze Akademii Teatralnej w Warszawie.
Życiorys
Jest córką Zbigniewa Godlewskiego i Ireny, z d. Bartkowiak. Uczyła się w XII Liceum Ogólnokształcącym w Warszawie, od 1961 studiowała polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. Po ukończeniu studiów w 1967, otrzymała stypendium w IBL PAN, od 1969 była tam zatrudniona, w Pracowni Poetyki Lingwistycznej, następnie Pracowni Poetyki Teoretycznej i Języka Literackiego. W 1974 obroniła pracę doktorską Delimitacja tekstu literackiego napisaną pod kierunkiem Marii Renaty Mayenowej, w 1983 habilitowała się na podstawie pracy Metafora. W 1986 została zatrudniona na stanowisku docenta, w 1992 otrzymała tytuł profesora. W 1993 została kierowniczką Pracowni Poetyki Teoretycznej i Języka Literackiego IBL PAN.
Wykładała także w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Siedlcach (1981–1985 i 1988–1990) i od 1988 w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie.
Jej pierwszym mężem był dyrygent Jerzy Dobrzyński (od 1964), drugim Kazimierz Janusz (poślubiony w 1984).
Twórczość
Delimitacja tekstu literackiego, 1974.
Metafora, 1984.
Mówiąc przenośnie...Studia o metaforze, 1994.
Tekst. Próba syntezy, 1993.
Tekst - styl - poetyka, 2003.
Przypisy
Urodzeni w 1943
Absolwenci Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego
Polscy językoznawcy
Polscy poloniści
Wykładowcy Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza |
190521 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Szachowe%20turnieje%20mi%C4%99dzystrefowe | Szachowe turnieje międzystrefowe | Turnieje międzystrefowe FIDE stanowiły drugi etap (pomiędzy turniejami strefowymi a turniejem lub meczami pretendentów) eliminacji, których celem było wyłonienie przeciwnika dla mistrza i mistrzyni świata w szachach.
Turnieje międzystrefowe mężczyzn
Po raz pierwszy projekt regulaminu rozgrywek o indywidualne mistrzostwo świata pojawił się na Kongresie FIDE w roku 1946, natomiast w roku 1947 został on dopracowany i zatwierdzony na kongresie w Hadze.
W swojej długiej historii formuła turniejów międzystrefowych zmieniała się wielokrotnie; praktycznie każdy kolejny cykl różnił się od poprzedniego. W latach 1948 – 1970 rozgrywano tylko jeden turniej (w jednym cyklu rozgrywek), w którym startowało 21 - 24 zawodników, a awans zdobywało od 6 do 9 zawodników. Od roku 1973 do 1979 rozgrywano już dwa turnieje (w każdym 18 – 20 zawodników, awans zdobywało 3 najlepszych szachistów z każdego turnieju), natomiast od roku 1982 do 1987 w każdym cyklu rozgrywano po trzy turnieje (14 – 18 zawodników, awans od 2 do 4 zawodników z każdego turnieju). Do roku 1987 wszystkie turnieje rozgrywano systemem kołowym, natomiast dwa ostatnie turnieje w historii (w latach 1990 i 1993) rozegrano systemem szwajcarskim na dystansie 13 rund z udziałem odpowiednio: 64 (do meczów pretendenckich awansowało 11 szachistów) oraz 73 zawodników (awansowało 10).
W roku 1959 Kongres FIDE w Luksemburgu wprowadził tzw. „zasadę trzech”, która określała dopuszczalną liczbę zawodników z jednego kraju, która mogła awansować do kolejnego etapu zmagań. Przepis ten obowiązywał podczas dwóch turniejów międzystrefowych (1962 i 1964), ale z powodu ostrych protestów federacji radzieckiej, został na Kongresie w Wiesbaden w roku 1965 anulowany.
W latach 1948 – 1962 oraz w roku 1985 zawodnicy zdobywali awans do turniejów pretendentów, natomiast w latach 1964 – 1982 oraz 1987 – 1993, do meczów pretendentów. Łącznie w latach 1948 - 1993 rozegrano 26 turniejów (25 FIDE i 1 PCA). Turniej PCA w roku 1993 był jedynym, jaki udało się zorganizować tej stworzonej przez Garriego Kasparowa organizacji, która miała stanowić konkurencję dla FIDE. Drugiego cyklu nie udało się już rozpocząć, ponieważ PCA w roku 1995 upadło. Natomiast FIDE w roku 1996 całkowicie zrewolucjonizowało wieloletni system rozgrywania eliminacji do tytułu mistrza świata i od roku 1997 zrezygnowało z organizacji turniejów międzystrefowych oraz meczów pretendentów, wprowadzając jeden turniej rozgrywany systemem pucharowym.
Saltsjöbaden 1948
Liczba uczestników: 20, system kołowy
Sztokholm 1952
Liczba uczestników: 21, system kołowy
Göteborg 1955
Liczba uczestników: 21, system kołowy
Portoroż 1958
Liczba uczestników: 21, system kołowy
Sztokholm 1962
Liczba uczestników: 23, system kołowy
Uwaga: w turnieju obowiązywała „zasada trzech"
Amsterdam 1964
Liczba uczestników: 24, system kołowy
Uwaga: w turnieju obowiązywała „zasada trzech"
Sousse 1967
Liczba uczestników: 23, system kołowy
Palma de Mallorca 1970
Liczba uczestników: 24, system kołowy
Petrópolis 1973
Liczba uczestników: 18, system kołowy
Leningrad 1973
Liczba uczestników: 18, system kołowy
Manila 1976
Liczba uczestników: 20, system kołowy
Biel 1976
Liczba uczestników: 20, system kołowy
Rio de Janeiro 1979
Liczba uczestników: 18, system kołowy
Ryga 1979
Liczba uczestników: 18, system kołowy
Toluca 1982
Liczba uczestników: 14, system kołowy
Moskwa 1982
Liczba uczestników: 14, system kołowy
Las Palmas 1982
Liczba uczestników: 14, system kołowy
Tunis 1985
Liczba uczestników: 18, system kołowy
Taxco de Alarcón 1985
Liczba uczestników: 16, system kołowy
Biel 1985
Liczba uczestników: 18, system kołowy
Zagrzeb 1987
Liczba uczestników: 17, system kołowy
Szirak 1987
Liczba uczestników: 18, system kołowy
Subotica 1987
Liczba uczestników: 16, system kołowy
Manila 1990
Liczba uczestników: 64, system szwajcarski (13 rund)
Biel 1993
Liczba uczestników: 73, system szwajcarski (13 rund)
Turniej międzystrefowy mężczyzn (PCA)
Groningen 1993
Liczba uczestników: 54, system szwajcarski (11 rund)
Turnieje międzystrefowe kobiet
Ochryda 1971
Liczba uczestniczek: 18, system kołowy
Minorka 1973
Liczba uczestniczek: 20, system kołowy
Tbilisi 1976
Liczba uczestniczek: 12, system kołowy
Rozendaal 1976
Liczba uczestniczek: 14, system kołowy
Rio de Janeiro 1979
Liczba uczestniczek: 17, system kołowy
Alicante 1979
Liczba uczestniczek: 18, system kołowy
Uwaga: Marta Lityńska wywalczyła awans po rezygnacji z udziału w rozgrywkach Ałły Kusznir, pokonując 4½ – 3½ Giselę Fischdick (Baden-Baden, 1980)
Bad Kissingen 1982
Liczba uczestniczek: 16, system kołowy
Tbilisi 1982
Liczba uczestniczek: 15, system kołowy
Hawana 1985
Liczba uczestniczek: 14, system kołowy
Żełeznowodsk 1985
Liczba uczestniczek: 16, system kołowy
Tuzla 1987
Liczba uczestniczek: 18, system kołowy
Smederevska Palanka 1987
Liczba uczestniczek: 16, system kołowy
Genting 1990
Liczba uczestniczek: 18, system kołowy
Azow 1990
Liczba uczestniczek: 18, system kołowy
Subotica 1991
Liczba uczestniczek: 35, system szwajcarski (13 rund)
Dżakarta 1993
Liczba uczestniczek: 39, system szwajcarski (13 rund)
Kiszyniów 1995
Liczba uczestniczek: 52, system szwajcarski (13 rund)
Przypisy
Bibliografia
W. Litmanowicz, J. Giżycki, Szachy od A do Z. Warszawa 1986, str. 593-617
The World Chess Championship
The World Chess Championship for Women
Zobacz też
Szachowe mecze pretendentów
Szachowe turnieje pretendentów
Mistrzostwa świata w szachach |
190525 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rothschildowie | Rothschildowie | Rothschild – międzynarodowa rodzina niemieckich Żydów, związana z bankowością i finansami, z nadanymi przez rządy Austrii i Wielkiej Brytanii tytułami szlacheckimi, . Jest to jedna z najbogatszych rodzin na świecie. W XIX wieku nazwisko Rothschildów było synonimem bogactwa.
Rodzina często jest przedmiotem teorii spiskowych o charakterze antysemickim.
Pochodzenie
Nazwisko Rothschild jest nazwiskiem niemieckim, wywodzącym się od określenia domu z czerwonym szyldem (język średnio-wysoko-niemiecki: rōt „czerwony” + schild „tarcza”, „znak”, „szyld”), nazwą odnotowaną już w XIII wieku.
Rodzina pochodzi z tak oznaczonego domu w dzielnicy żydowskiej we Frankfurcie nad Menem. Jej protoplastą był Isaac Rothschild, który osiedlił się w tym mieście w 1530 roku. W latach sześćdziesiątych XVIII wieku młody Mayer Amschel Rothschild (1744–1812) założył kantor finansowy. Był też doradcą finansowym landgrafa Hesji w Hanau. W 1867 rodzina przeniosła się do domu Pod Zielonym Szyldem (Zum Grünen Schild).
Na początku XIX wieku jego pięciu synów rozpoczęło ekspansję rodzinnej firmy:
w 1809 Nathan Mayer Rothschild (1777–1836) rozpoczął działalność w Londynie (N M Rothschild & Sons),
w 1812 James Mayer Rothschild (1792–1868) w Paryżu (de Rothschild Frères),
w 1820 Salomon Rothschild (1774–1855) w Wiedniu (S M von Rothschild),
w 1821 Kalman Rothschild (według innych źródeł: Carl Mayer von Rothschild) (1788–1855) w Neapolu
zaś najstarszy Amschel Mayer Rothschild (1773–1855) kontynuował działalność we Frankfurcie nad Menem.
Tytuły szlacheckie
W 1816 czterej bracia otrzymali tytuły baronów z rąk cesarza austriackiego Franciszka I. W 1818 tytuł otrzymał również Nathan.
Działalność inwestycyjna
Podejmowali spektakularne przedsięwzięcia, m.in. w 1814 finansowali obie strony konfliktu podczas kampanii napoleońskiej, gorączkę złota w Kalifornii i Australii, budowę kanału Sueskiego, rozwój kolejnictwa w Anglii, Francji i Hiszpanii w 1887 rozwijali przemysł wydobycia kamieni szlachetnych w Afryce (De Beers) i Indiach oraz przemysł naftowy, np. w okolicach Baku i Batumi. Syn Natana – baron Lionel Nathan Rothschild (1808–1879), był pierwszym posłem do Izby Gmin pochodzenia żydowskiego.
Od 1852 przez ponad 40 lat bank londyński prowadził Mennicę Królewską. W czasie kryzysu w 1929 rodzina uratowała przed upadkiem ówcześnie największy bank kraju Creditanstalt.
W czasie II wojny światowej nie funkcjonowały banki w Paryżu i Wiedniu. Szereg członków rodziny było prześladowanych. Niektórzy znaleźli schronienie w Stanach Zjednoczonych. Jedna osoba (katolicka żona jednego z braci Rothschildów) została złapana przez Niemców i osadzona w obozie koncentracyjnym Ravensbrück, gdzie zginęła. Jej mąż uciekł do Londynu.
Syjonizm
Rodzina wspomagała powstanie państwa Izrael. Edmond James de Rothschild jest patronem pierwszego osiedla w Palestynie w Riszon le-Cijjon, które wspierał m.in. w 1887 zakładając tam winnicę.
Współczesna działalność
Po 1960 powrócono do operacji na rynku amerykańskim (Rothschild Inc.). W 1963 powstała w Genewie La Compagnie Financière Edmond de Rothschild. W 1981 bank francuski został przez socjalistyczny rząd François Mitterranda znacjonalizowany. Rothschildowie podjęli decyzję o utworzeniu nowego banku pod nazwą Rothschild & Cie Banque. W 1989 we Frankfurcie nad Menem założył swoją spółkę bank londyński N M Rothschild & Sons. W obliczu postępującej konkurencji i koncentracji kapitału w 2003 banki – londyński, nowojorski i paryski utworzyły holding Rothschilds Continuation Holdings AG. Od 2005 w 20% jest własnością korporacji Jardine, Matheson & Co. z Hongkongu.
Rothschild to również wina z okolic Bordeaux – od 1853 Château Mouton Rothschild, od 1868 Château Lafite-Rothschild, z Płd. Afryki i Argentyny.
Rothschildowie posiadali majątki w całej Europie, m.in. na Śląsku, w latach 1844–1936 pałac w Chałupkach oraz 1845–1938 pobliskie Šilheřovice (Czechy).
Od 1999 w Warszawie działa należący do grupy przedsiębiorstw rodziny bank inwestycyjny pod nazwą RCF Polska Sp. z o.o.
Nazwisko to przyjęło też wielu niezwiązanych z rodziną Żydów aszkenazyjskich.
Przypisy
Bibliografia
Hanks, Patrick: Dictionary of American Family Names. (Słownik nazwisk rodzin amerykańskich) Oxford University Press, .
Linki zewnętrzne
Edmond de Rothschild Group
Archiwa Rothschildów
Chateau Lafite Rothschild
Chateau Mouton Rothschild
[dostęp 2015-01-13]
Arystokracja brytyjska
Francuska szlachta
Niemieckie rody arystokratyczne
Austriackie rody arystokratyczne |
565489 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Port%20lotniczy%20Benita%20Ju%C3%A1reza%20w%20Meksyku | Port lotniczy Benita Juáreza w Meksyku | Port lotniczy Benita Juáreza (hiszp. Aeropuerto Internacional Benito Juárez de la Ciudad de México IATA: MEX, ICAO: MMMX) – międzynarodowy port lotniczy, największy w Meksyku. Położony jest na wschód od centrum meksykańskiej stolicy. W 2005 obsłużył około 23,3 mln pasażerów. Jest najbardziej ruchliwym portem lotniczym Meksyku zarówno pod względem ruchu pasażerskiego i ruchu statków powietrznych i drugim najbardziej ruchliwym Ameryki Łacińskiej ruchu pasażerskiego po Guarulhos w São Paulo w Brazylii i najbardziej ruchliwym portem w ruchu statków powietrznych. Chociaż Juárez nie był jego oficjalną nazwą od kilkudziesięciu lat, był tak formalnie nazwany po XIX wiecznym prezydencie Benito Juárez w 2006 r. i jest główną międzynarodową i krajową bramą Meksyku. Lotnisko jest własnością Grupo Aeroportuario de la Ciudad de México i jest zarządzana przez Aeropuertos y Servicios Auxiliares, państwową firmę, która obsługuje także 21 innych lotnisk, poprzez Meksyk. W ostatnich latach Port lotniczy Toluca stał się alternatywnym lotniskiem.
To lotnisko jest obsługiwane przez 32 linii lotniczych, krajowych i międzynarodowych oraz oferuje bezpośrednie loty do ponad 100 miejsc na całym świecie. Zapewnia bezpośrednie połączenia z Meksyku do Ameryki Północnej, Ameryki Środkowej i Karaibów, Ameryki Południowej, Europy i Azji (Aeromexico jest jedynym przewoźnikiem, który lata do Azji z miasta Meksyk). W 2010 r. lotnisko obsłużyło 24 130 535 pasażerów. W optymalnych warunkach oraz po gruntownym remoncie i projektach rozbudowy, Port lotniczy Benito Juárez będzie w stanie obsłużyć do 32 milionów pasażerów rocznie. Jest głównym węzłem największej meksykańskiej linii lotniczej Aeromexico i węzłem pomocniczym dla spółki zależnej Aeroméxico Connect, lotnisko stało się ośrodkiem SkyTeam. Jest to także centrum dla Aeromar, Interjet oraz VivaAerobus i Volaris.
Położenie
Lotnisko jest położone 5 km. na wschód od centrum Meksyku. Lotnisko otoczone jest obszarem zabudowanym, z Gustavo A. Madero na północ i Venustiano Carranza na zachód, południe i wschód. Jako że lotnisko jest na wschód od Meksyku pasy startowe uruchamiane są na południowy zachód północny wschód, a samoloty na podejściu do lądowania przelatują zazwyczaj bezpośrednio nad Meksykiem.
Historia
Lotnisko po raz pierwszy otwarto jako Lotnisko Wojskowe Balbuena z pięcioma pasami startowymi. Pierwsze lądowanie odbyło się 5 listopada 1928 roku i regularne usługi rozpoczęto rok później, ale zostało ono oficjalnie otwarte 15 maja 1931 roku. Pierwszą międzynarodową trasą był lot do Los Angeles International Airport obsługiwany przez Mexicana. Prezydent Miguel Alemán otworzył terminal w 1952 roku, stając się portem komercyjnym. W latach 70 prezydent Luis Echeverría zamknął trzy pasy startowe i dał teren ziemi dla ludzi ubogim w celu budowania swoich domów, pozostawiając tylko dwa równoległe pasy startowe. W 1980 roku terminal został rozbudowany dwukrotnie, przy użyciu jednego dużego terminala niż wielu terminali, jak w innych portach lotniczych. Dziesięć lat później w 1990 roku, mieszane bramki krajowe / międzynarodowe były oddzielone, aby zwiększyć funkcjonalność terminala, wraz z wydzieleniem hal chek-in krajowych i międzynarodowych.
W 2001 r. wschodnie skrzydło terminalu (H-bramy) zostało otwarte jako ostateczna poczekalnia, głównie dla członków SkyTeam. Ze względu na rosnący popyt, prezydent Vicente Fox zapowiedział budowę nowego, większego lotniska na 5000 h w gminach Texcoco i San Salvador Atenco, ale kiedy lokalne protesty gwałtownie wzrosły, nowy port lotniczy został odwołany. Zamiast tego, uruchomił program o nazwie Rozbudowa Portu lotniczego Meksyk do maksymalnej pojemności w 2002 roku w celu zwiększenia zdolności lotniska. Cały terminal był rozszerzony i rozbudowany o nowe sale odpraw, 13 więcej pasów odbioru bagażu, budowa pięter odlotów i przylotów, budowę kilku nowych dróg kołowania i nowych terminali naprzeciwko oryginalnego, łamiąc w ten sposób koncepcję jednego terminala. Projekt został rozpoczęty z początkową kwotą 200 mln dolarów. Niemniej jednak, jego ostateczny koszt był 800 000 000 dolarów MXP. Oryginalny Terminal 2, który mieści tylko Aeromar zaprzestał działalności i został rozebrany, a nowy Terminal 2 został zbudowany w mniej niż dwa lata.
15 listopada 2007 Terminal 2 został otwarty, zwiększając zdolności lotniska. Wszyscy członkowie SkyTeam przenieśli swoją działalność do nowego terminalu, z wyjątkiem Air France i KLM. Został oficjalnie otwarty w marcu 2008 r., kiedy nowego dostępu drogowego i dróg kołowania zostały ukończone. Terminal 2 zwiększył możliwości lotniska o 40%, oraz zdolności operacyjną o 15%.
Terminale i udogodnienia
Terminal 1
Otwarty w 1958 r., rozbudowany w 1970, 1989, 1998, 2000 i 2004 r.
Całkowita powierzchnia terminalu: 548 000 m²
Pozycje kontaktowe: 33
Zdalne pozycji: 20 (34 przed budową nowego T2)
Liczba jetways: 33
Liczba sal operacyjnych lotniska: 10 (A, B, C, D E, F, G, H, I, J)
Liczba stref ogólnodostępnytch (check-in) Sale: 9 (A1, A2, B, C, D, D1, F1, F2, F3)
Liczba mobilnych salonów: 11 (A7-A,-B A7, A7-C, A9-A,-B A9, A9-C, A9-D, A9-E, F19-, F19-C, F19-D)
Hotel serwis: 600 pokoi (Camino Real), 110 pokoi (Hilton Mexico City)
Usługi Parkingowe: 3100 pojazdów (krajowe), 2400 pojazdów (Międzynarodowe)
Przestrzeń dla pasażerów T1: 17 m kw.
Liczba karuzeli bagażowych: 22
Premium Lounge w T1: Salón Premier Internacional T1 (Aeroméxico), United Club (United Airlines), Admirals Club (American Airlines), American Express Lounge (American Express).
Terminal 2
Otwarty w 2007 roku
Całkowita powierzchnia terminalu: 242 000 m²
Pozycje kontaktowe: 23
Zdalne pozyce: 17 (Aeromar i Aeromexico Connect)
Liczba jetways: 23
Liczba sal operacyjnych lotniska: 2 (krajowe, międzynarodowe)
Liczba stref ogólnodostępnych (check-in) Sale: 3 (L1, L2, L3)
Hotel serwis: 287 pokoi (NH)
Usługi Parkingowe: 3000 pojazdów
Przestrzeń dla pasażerów w T2: 22 m²
Liczba karuzeli bagażowych: 15
Lounge Premium w T2: Diamond Club (Aeromar) Premier Lounge (Aeroméxico), Salón Premier Internacional T2 (Aeroméxico) Riedel Wine Room (Aeroméxico) Pass Elite Travel Lounge (Banamex), American Express Centurion Lounge (American Express).
Powierzchnia Platformy: 426 000 m²
Pojemność między terminalowej kolejki Aerotrén: 7800 pasażerów dziennie
Linie lotnicze i połączenia
Terminal 1
Air Canada (Toronto-Pearson, Vancouver)
Air France (Paryż-Charles de Gaulle)
Alaska Airlines (Los Angeles)
Alitalia (Rzym)
All Nippon Airways (Tokio)
American Airlines (Chicago-O’Hare, Dallas/Fort Worth, Miami)
Avianca (Bogota)
British Airways (Londyn-Heathrow)
Cubana de Aviación (Hawana)
Iberia (Madryt)
KLM (Amsterdam)
Lufthansa (Frankfurt, Monachium)
Magnicharters (Cancún, Huatulco, Ixtapa/Zihuatanejo, Manzanillo [sezonowo], Mérida, Puerto Vallarta, San José del Cabo)
TACA Airlines (San Salvador)
TACA Airlines obsługiwane przez Lacsa (Gwatemala, San José de Costa Rica)
TACA Perú (Lima)
TAM Linhas Aéreas (São Paulo-Guarulhos)
United Airlines (Chicago-O’Hare, Denver [sezonowo], Houston-Intercontinental, Los Angeles, Newark, San Francisco, Waszyngton-Dulles)
United Express obsługiwane przez ExpressJet Airlines (Houston-Intercontinental)
VivaAerobus (Campeche, Cancún, Ciudad Juárez, Guadalajara, Huatulco, Mazatlán, Mérida, Monterrey, Oaxaca, Puerto Escondido, Tampico, Torreón/Gómez Palacio, Tuxtla Gutiérrez, Villahermosa)
Volaris (Acapulco-Alvarez, Aguascalientes, Cancún, Chicago-Midway, Chihuahua, Cozumel, Culiacán, Guadalajara, Hermosillo, La Paz, Las Vegas, León-Del Bajío, Los Angeles, Mexicali, Monterrey, Oakland, San Diego, San José del Cabo, Tepic, Tijuana, Zacatecas)
Terminal 2
Aeromar (Acapulco, Aguascalientes, Ciudad Victoria, Colima, Durango, Huatulco [do 28 stycznia], Ixtapa/Zihuatanejo, Lázaro Cárdenas, Manzanillo, Matamoros, Minatitlán/Coatzacoalcos, Morelia, Nuevo Laredo, Piedras Negras, Poza Rica, Puerto Escondido, Reynosa, Saltillo, San Antonio [sezonowo], San Luis Potosí, Tepic, Xalapa)
Aeroméxico (Acapulco [sezonowo], Amsterdam, Barcelona, Bogota, Buenos Aires-Ezeiza, Cancún, Caracas, Chicago-O’Hare, Chihuahua, Ciudad del Carmen [sezonowo], Ciudad Juárez, Culiacán, Fresno, Guadalajara, Hawana, Hermosillo, Houston-Intercontinental [sezonowo], Las Vegas, Lima, Los Angeles, Madryt, Mazatlán [sezonowo], Mérida, Mexicali, Miami, Monterrey, Montréal-Trudeau, Nowy Jork-JFK, Oaxaca, Ontario [sezonowo], Orlando, Paryż-Charles de Gaulle, Puerto Vallarta [sezonowo], Reynosa [sezonowo], San Antonio, San Francisco, San José de Costa Rica, San José del Cabo, Santiago de Chile, São Paulo-Guarulhos, Szanghaj-Pudong, Tijuana, Torreón/Gómez Palacio [sezonowo], Tuxtla Gutierrez, Tokio-Narita, Veracruz [sezonowo], Villahermosa)
Aeroméxico Connect (Acapulco, Aguascalientes, Campeche, Chihuahua, Ciudad del Carmen, Ciudad Juárez, Ciudad Obregón, Colima, Culiacán, Durango, Guadalajara, Gwatemala, Houston-Intercontinental, Huatulco, Ixtapa/Zihuatanejo, La Paz, León/El Bajío, Los Mochis, Matamoros, Mazatlán, Mérida, Mexicali, Miami, Minatitlán/Coatzacoalcos, Monterrey, Morelia, Nuevo Laredo, Oaxaca, Poza Rica, Puerto Vallarta, Reynosa, San Antonio, San José del Cabo, San Luis Potosí, San Pedro Sula, Tampico, Tapachula, Tijuana, Torreón/Gómez Palacio, Tuxtla Gutiérrez, Veracruz, Villahermosa, Zacatecas)
Copa Airlines (Panama)
Copa Airlines Colombia (Bogota)
Delta Air Lines (Atlanta, Detroit, Nowy Jork-JFK, Salt Lake City)
LAN Airlines (Santiago de Chile)
LAN Perú (Lima)
Terminal Cargo
ABX Air (Cincinnati/Northern Kentucky, Los Angeles, San José de Costa Rica)
AeroUnion (Chicago-O’Hare, Guadalajara, Los Angeles)
Air France Cargo (Guadalajara, Houston-Intercontinental, Paryż-Charles de Gaulle, Porto)
Amerijet International (Miami)
Atlas Air (Huntsville)
Atlas Air obsługiwane przez Emirates SkyCargo (Huntsville)
Cargolux (Atlanta, Guadalajara, Houston-Intercontinental, Luksemburg, Miami, Nowy Jork-JFK)
Centurion Air Cargo (Bangor (ME), Miami)
Cielos Airlines (Lima)
DHL Express obsługiwane przez Astar Air Cargo (Cincinnati/Northern Kentucky, Miami)
DHL de Guatemala (Gwatemala)
Emirates SkyCargo (Dubai)
Estafeta (Mérida, San Luis Potosí, Villahermosa)
Florida West International Airways (Bogota, Miami)
Lufthansa Cargo (Chicago O’Hare, Dallas/Fort Worth, Frankfurt)
MasAir (Bogota, Buenos Aires-Ezeiza, Campinas-Viracopos, Caracas, Guadalajara, Guayaquil, Lima, Los Angeles, Manaus, Medellín-Córdova, Miami, Quito, Santiago de Chile)
Tampa Cargo (Bogota)
UPS Airlines (Louisville)
World Airways (Mediolan-Malpensa)
Statystyki ruchu
Operacje
W 2010 roku Port lotniczy Benito Juárez był najbardziej ruchliwym portem lotniczym w Ameryce Łacińskiej pod względem ruchu samolotów z 27,3% więcej operacji niż Port lotniczy El Dorado w Bogocie i 35,5% więcej niż Guarulhos w São Paulo. Dla 12-miesięcznego okres kończącego się 31 grudnia 2010 r. port lotniczy obsłużył 339898 operacji, średnio 931 operacji dziennie.
Transport między terminalami
Terminal 2 jest połączony z Terminalem 1 przez system jednotorowego Aerotrén, z którego mogą korzystać tylko pasażerowie z bagażem podręcznym będący po odprawie. Technicy i załoga pokładowa mogą z niego korzystać. Normalne godziny pracy są od 05:00 do 23:00, każdego dnia w roku, a pierwszy kurs uruchamiany jest zawsze od T2 do T1; ostatni w ciągu dnia biegnie do T2. Odległość między terminalami wynosi 3 km i prędkość Aerotrén wynosi 45 km/h. Podróż Aerotrén podróży, gdy drzwi są całkowicie zamknięte trwa około 4 minut i 40 sekund pomiędzy stacjami w obu kierunkach. Ponadto, maksymalny okres oczekiwania na następny pociąg wynosi o 11 minut. Jest też obsługi naziemna między terminalami o nazwie „transport między terminalami”. Autobusy te znajdują się przy wejściu 6 z Terminalu 1 i wyjściu 4 z Terminalu 2.
Transport
Metro i autobusy
Lotnisko jest obsługiwane przez stację metra Terminal Aérea, którą leży na linii 5 metra, biegnącej od stacji Pantitlán do stacji Politécnico. Jest położona na obrzeżach terminalu krajowego T1. Terminale 1 i 2 mają dwa naziemne terminale funkcjonujących przez 24 godziny na dobę, 365 dni w roku. Różnr linie autobusowe kursują stąd, i zapewniają ciągłość usług transportu do głównych miast położonych w okolicach Meksyku, takich jak Córdoba, Cuernavaca, Pachuca, Puebla, Querétaro, Tlaxcala i Toluca. Strefa ziemna Terminalu 1 znajduje się naprzeciwko międzynarodowej rampy obszaru kołowego i jego udogodnienia obejmują różne usługi dla wygody pasażerów. Między innymi oferuje saloniki VIP, internet, strefę wypoczynku, czytelnię i sale konferencyjne. Strefa ziemna Terminala 2 znajduje się w bramie D, między wejściem 4 i wyjściem krajowych przylotów i oferuje takie udogodnienia jak sale odpoczynku i strefę fast-foodów.
Taxi
Taksówki znajdują się w Terminalach 1 i 2, istnieją dwa modele usługi: Zwyczajne usługi w samochodzie typu sedan dla 4 pasażerów. Executive service dla 8 pasażerów w samochodzie dostawczym. Obecnie jest 5 działających grup taxi. Tylko taksówki upoważnione przez Ministerstwo Komunikacji i Transportu (SCT) rządu federalnego są dopuszczone. Postój taksówek przed terminalem 1 znajduje się przy wejściach 1 i 10, oraz w Terminalu 2, przy wejściach 3 i 4. Stawki Taxi są zarejestrowane zgodnie z SCT i zawierają ubezpieczenie podróżnego i odpowiedzialność cywilną i koszty leczenia dla wszystkich użytkowników. Aby podróżować taksówkami należy zakupić odpowiedni bilet wcześniej w autoryzowanych punktach sprzedaży znajdujących się w obrębie lotniska.
Parkingi
Parking Narodowy T1 znajduje się na Av. Capitán Carlos León przed wejściem 1 i 2 do budynku terminalu, w strefie przylotów krajowych. Ma pojemność 1971 pojazdów, które są stale monitorowane przez nowoczesne zabezpieczenia i nadzór, poprzez kamery telewizji przemysłowej. T1 parking International znajduje się na Av. Capitán Carlos León przed międzynarodową strefą budynku terminala, z jednej strony na odległość terminalu autobusowego. Ma pojemność 2106 pojazdów. Dodatkową opcją parkingu na Terminalu 1 dla użytkowników lotniska jest parking 06, znajdujący się na calle Sonora naprzeciwko postoju taksówek. Ze względu na położenie, jest użyteczną alternatywą dla osób odwiedzających port lotniczy w celu cła, obszaru załadunku, agencje celne, oraz niektóre biura linii lotniczych. Nowy parking AICM Terminalu 2 znajduje się na jednej stronie patio terminala. Ma pojemność 2437 pojazdów.
Uwagi
Przypisy
Meksyk
Architektura w Meksyku (miasto) |
1418 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Emilian | Emilian | Emilian – imię męskie pochodzenia łacińskiego a. etruskiego.
Imię wywodzi się od nazwiska, pochodzącego z Etrurii, rzymskiego rodu patrycjuszy Emiliuszów (łac. Aemilianus). Według tradycji imię to oznacza tyle co żarliwy, rywal, zazdrosny (odnosząc do łacińskiego źródłosłowu aemulus – rywal, lub emulus – zazdrosny), a. po prostu: pochodzący z rzymskiego rodu Emiliuszów. Utarło się kilka zdrobnień tego imienia: Mila, Milek, Milan, itd. oraz Emil (które jako odrębne imię zostało spopularyzowane w XIX w. przez twórczość J-J. Rousseau). Występuje ono także w żeńskich odpowiednikach: Emiliana a. Emilia.
Emilian imieniny obchodzi: 28 kwietnia, 18 lipca (wspomnienie św. Emilian z Durostorum), 31 lipca, 8 sierpnia, 21 sierpnia, 11 września, 11 października, 12 listopada (św. Emilian z Cogolli) i 6 grudnia (św. Emilian Męczennik). Największą popularnością imię to cieszy się w krajach latynoskich, ruskich i Rumunii. W 2010 imię zajęło 218. pozycję pod względem najczęściej nadawanych nowo urodzonym obywatelom Polski.
Odpowiedniki w innych językach
białoruski: Эміліян
bułgarski: Емилиян
czeski: Milan
esperanto: Emiliano
francuski: Émilien
hiszpański: Emiliano / Millán
łacina: Aemilianus
norweski: Emilian
rosyjski: Эмилиа́н
ukraiński: Омелян
węgierski: Emilián
włoski: Emiliano
Znane osoby noszące imię Emilian
Emilian (210–253)
Emilian z Cogolli (473–574), św. Kościołów chrześcijańskich
Emilian z Durostorum (IV w.)
Adamiuk Emilian (1839–1906)
Bera Emilian (ur. 1985)
Bonazzoli Emiliano (ur. 1979)
Czechowski Emilian (1884–1932)
Czyrniański Emilian (1824–1888)
Deryng Emilian (1819–1895)
Dolha Emilian (ur. 1979)
Galaicu-Păun Emilian (ur. 1964) – rumuński pisarz i wydawca
González Navero Emiliano (1861–1934)
Jacquelin Émilien (ur. 1995)
Jasiński Emilian (1865–1905)
Kamiński Emilian (1952–2022)
Kaszczyk Emilian (ur. 1980)
Konopczyński Emilian (1839–1911)
Kowcz Emilian (1884–1944)
Madey Emilian (ur. 1975)
Mercado del Toro Emiliano (1891–2007)
Nowicki Emilian Klemens (1781–1876) – lekarz, pionier polskiej chirurgii
Ogonowski Emilian (1833–1894) – pisarz, folklorysta, rutenista
Prałat Emilian (ur. 1984) – historyk sztuki
Pugaczow Jemielian (1742–1775)
Stanew Emilian (1907–1979) – bułgarski pisarz
Stańczyszyn Emilian (ur. 1963)
Ukraincew Jemielian (1641–1708) – rosyjski dyplomata
Weroński Emilian (1923–2013) – etyk
Węgierski Emilian (1778–1841)
Wiszka Emilian (1940–2014)
Zapata Emiliano (1879–1919)
Imiennicy Omelan
Omelan Antonowycz (1914–2008), ukraiński prawnik, mecenas sztuki
Omelan Hordynski (1891–1940), ukraiński działacz społeczny i polityczny, adwokat, senator V kadencji
Omelan Hrabeć (1909–1944), ukraiński oficer UPA
Omelan Konstantynowycz (1864–1943), duchowny greckokatolicki
Omelan Łohusz (1912–1982), ukraiński działacz OUN
Omelan Mazuryk (1937–2002), łemkowski malarz
Omelan Newycki (1878–1939), duchowny greckokatolicki
Omelan Polowy (1913–1999), ukraiński działacz niepodległościowy, nacjonalista, żołnierz UPA
Omelan Senyk (1891–1941), ukraiński polityk nacjonalistyczny i żołnierz
Omelan Sztefan (1868–1930), rusiński działacz oświatowy i gospodarczy
Zobacz też
Emilianów
Saint-Émilion
Przypisy
Męskie imiona łacińskie |
1421 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Eksa | Eksa | Eksa (E) – przedrostek jednostki miary oznaczający mnożnik 1 000 000 000 000 000 000 = 1018 (trylion). Na przykład 1018 m = 1 Em (eksametr).
Eksa a eksbi
W informatyce oznacza on częściej 260 = 10246 = 1 152 921 504 606 846 976, np. 1 EB (eksabajt) to 260 bajtów. Ilość pamięci jaką teoretycznie mogą zaadresować procesory 64-bitowe to 264 bajtów, czyli 16 EB.
Zobacz też
przedrostek dwójkowy
Przypisy
Przedrostki jednostek miar |
1422 | https://pl.wikipedia.org/wiki/E%20%28ujednoznacznienie%29 | E (ujednoznacznienie) | E – piąta litera alfabetu łacińskiego, siódma litera alfabetu polskiego.
E
– rzeka w Szkocji
– singel zespołu Big Bang
izomeria geometryczna (od niem. entgegen – „naprzeciw”),
oznaczenie energii w fizyce,
moduł Younga
eksa – nazwa przedrostka w układzie SI odpowiadającego mnożnikowi 1018,
cyfra symbolizująca decymalną wartość 14 w układzie szesnastkowym,
nazwa dźwięku muzycznego
wschód (z ang. east) – jedna ze stron świata, oznaczenie długości geograficznej wschodniej (zobacz: N, S, W),
międzynarodowy kod samochodowy Hiszpanii,
początkowy znak w kodach E, służących do oznaczania dodatków do żywności (np. E100); litera E wskazuje, że dany dodatek jest dopuszczony do użycia w Unii Europejskiej,
początkowy znak w systemie oznaczeń międzynarodowych dróg w Europie, oznaczanych zielonymi prostokątnymi tablicami z białym napisem, np. E 30, E 28. Litera "E" sygnalizuje jednoznaczność oznaczeń dróg w obrębie całej Europy,
początkowy znak w oznaczeniach europejskich długodystansowych szlaków pieszych (E1-E11).
język programowania.
język programowania.
E – wyróżnik tablic rejestracyjnych województwa łódzkiego
E – kategoria poboru do wojska, oznaczająca osobę trwale niezdolną do służby
polski proszek do prania, który produkowany jest od 1969 roku przez zakłady Pollena-Wrocław.
oznaczenie natężenia pola elektrycznego
e
ładunek elementarny (stała fizyczna),
symbol elektronu,
stała matematyczna – podstawa logarytmu naturalnego (liczba Eulera, liczba Nepera, e≈2,718),
częsty skrót nazwy menedżera okien Enlightenment
– symbol IPA samogłoski
℮ – znak e (oznaczenie tolerancji wyrobu paczkowanego zgodne z dyrektywą Unii Europejskiej 76/211/EWG)
Zobacz też
skrót jednoliterowy. |
1423 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ewrotas | Ewrotas | Ewrotas, dawniej Eurotas, (gr. Eurṓtas) – główna rzeka Lakonii, krainy w południowej Grecji, o długości 82 km. Wypływa z góry Chelmos, przepływa przez Spartę i wpada do Morza Egejskiego poprzez Zatokę Lakońską na wschód od Githio. Według starożytnych Greków oddzielała podziemie od Alfejosu.
Zobacz też
Eurotas – grecki bóg rzeczny
Ewrotas – gmina na Peloponezie
Rzeki w Grecji
Zlewisko Morza Egejskiego |
565491 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Zbigniew%20Safjan | Zbigniew Safjan | Zbigniew Kazimierz Safjan (ur. 2 listopada 1922 w Warszawie, zm. 6 grudnia 2011 tamże) – polski pisarz, scenarzysta i dziennikarz.
Życiorys
Pochodził z rodziny żydowskiej. W czasie II wojny światowej został zmuszony do wstąpienia do służby pomocniczej przy Grenzschutzu. Następnie został wcielony do Ludowego Wojska Polskiego, gdzie dosłużył się stopnia podporucznika. Według zasobów archiwalnych Instytutu Pamięci Narodowej w 1951 został zarejestrowany przez Wydział I Oddziału I Głównego Zarządu Informacji Wojska Polskiego jako tajny współpracownik ps. „Żerań”. Również od 1951 kierował działem propagandy w Centralnym Zarządzie Księgarstwa.
Ukończył studia na Akademii Nauk Politycznych w Warszawie. W latach 1967–1990 był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a w latach 1971–1973 członkiem Komitetu Warszawskiego PZPR. Był członkiem Rady Krajowej Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego w 1983 roku. W 1983 został wybrany w skład Krajowej Rady Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. W latach 1983–1989 był członkiem Narodowej Rady Kultury. Znalazł się na liście Kisiela. W grudniu 1985 wszedł w skład Zespołu do przygotowania "Tez Zjazdowych" na X Zjazd PZPR, który odbył się w lipcu 1986.
Autor scenariuszy do popularnych filmów i seriali, m.in.: Potem nastąpi cisza, Do krwi ostatniej, Kanclerz, Dziewczyna z Mazur, niektóre we współpracy z Andrzejem Szypulskim (pod pseudonimem Andrzej Zbych): Stawka większa niż życie, Najważniejszy dzień życia, Życie na gorąco.
Dziennikarz m.in. miesięcznika „Polska”, warszawskiej „Kultury”, „Nowin Literackich i Wydawniczych”, „Skandali”, „Bez Pardonu”. W latach 2004–2007 był redaktorem naczelnym miesięcznika „Słowo Żydowskie”.
Pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera D31-tuje-4).
Ojciec sędziego Marka Safjana.
Twórczość literacka
Wiosna przychodzi jesienią (1955),
Potem nastąpi cisza (1963),
Włamywacze (1971),
Strach (1973),
Pole niczyje (1976),
Kanclerz (1987).
Ekranizacje
Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Medal 40-lecia Polski Ludowej
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”
Statuetka Gwiazdy Telewizji Polskiej (z okazji 50-lecia TVP)
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Absolwenci Akademii Nauk Politycznych w Warszawie
Członkowie Komitetu Warszawskiego PZPR
Członkowie Polskiej Akademii Filmowej
Członkowie Rady Krajowej PRON
Działacze Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej
Oficerowie ludowego Wojska Polskiego
Polscy autorzy powieści kryminalnych
Polscy dziennikarze prasowi
Polscy pisarze współcześni
Polscy prozaicy XX wieku
Polscy redaktorzy naczelni
Polscy scenarzyści XX wieku
Polscy scenarzyści komiksów
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
Odznaczeni Medalem 40-lecia Polski Ludowej
Odznaczeni odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”
Polscy Żydzi
Ocalali z Zagłady Żydów
Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
Ludzie urodzeni w Warszawie
Urodzeni w 1922
Zmarli w 2011 |
1426 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Eugeniusz%20%28cesarz%29 | Eugeniusz (cesarz) | Flawiusz Eugeniusz, łac. Flavius Eugenius (ok. 350 r. – 6 września 394) – cesarz rzymski w latach 392–394.
Życiorys
Pochodzenie i pierwszy okres rządów
Eugeniusz był nauczycielem literatury łacińskiej i retoryki. W 389 roku zaprzyjaźnił się z wodzem Arbogastem, który uczynił go naczelnikiem kancelarii na dworze cesarza Walentyniana II. Dzięki temu posunięciu rzymski wódz miał wgląd do listów cesarza. W wyniku konfliktu pomiędzy Arbogastem a Walentynianem ten ostatni poniósł śmierć. Trzy miesiące później, 22 sierpnia 392, Arbogast wyniósł Eugeniusza na tron.
Nowemu cesarzowi podlegał zachód cesarstwa (początkowo bez Italii). Na wschodzie rządził cesarz Teodozjusz. Eugeniusz zabiegał początkowo o uznanie dla swojej władzy przez Teodozjusza. Na wybijanych monetach widniały postacie obu cesarzy, a do Konstantynopola wysłano poselstwo, któremu jednak nie udało się osiągnąć zamierzonego celu, ponieważ Teodozjusz parł do wojny. Zanim doszło do militarnego rozstrzygnięcia, Eugeniusz i Arbogast umocnili obronę prowincji nadreńskich. Zimą 393 wojska rzymskie spacyfikowały tereny barbarzyńców leżące w tym rejonie.
Rządy w Rzymie, wojna i śmierć
Następnie wiosną 393 r. Eugeniusz opanował bez walki Italię. W Rzymie popierała go wciąż liczna, mimo prześladowań ze strony chrześcijan, politeistyczna elita intelektualna i polityczna (Senat). Wiązała ona z panowaniem Eugeniusza nadzieje na powrót do wiary przodków lub przynajmniej tolerancję religijną. Eugeniusz, mimo iż sam był chrześcijaninem, zaczął realizować propoliteistyczną politykę. Zezwolił na powrót do sali zgromadzeń senatu posągu Wiktorii, przywrócił świątyniom bogów starożytnego Rzymu dobra skonfiskowane przez poprzednich chrześcijańskich cesarzy. Odrestaurowano również świątynię Wenus i Romy, odbudowano świątynię Marsa w Ostii, oraz zburzono kilka kościołów. Działania Eugeniusza wspierali wyznawcy wiary przodków: Virius Nicomachus Flavianus – prefekt pretorium w Italii – i jego syn Nicomachus Flavianus – prefekt Rzymu. Mimo licznych działań na rzecz dawnej religii, za rządów Eugeniusza nie doszło do krwawych prześladowań religijnych, chociaż wyruszając na wojnę z Teodozjuszem, Eugeniusz zapowiedział, że w przypadku zwycięskiego powrotu zamieni kościoły w stajnie, a mnichów wcieli do armii.
Do jedynej bitwy doszło nad Frygidusem w dniach 5–6 września 394. Pierwszego dnia triumfowały wojska Eugeniusza i Arbogasta, które zadały oddziałom Teodozjusza poważne straty. Cesarscy wodzowie rozważali nawet uznanie się za pokonanych i wycofanie z pola walki. Teodozjusz postanowił jednak zaryzykować kolejne starcie następnego dnia. 6 września wojska Teodozjusza ponownie zeszły w dolinę, zaskakując wojska Eugeniusza, który nie spodziewał się, że jego przeciwnik zdecyduje się na kontynuowanie walki. Podczas powstałego zamieszania Eugeniusz został pojmany przez żołnierzy i doprowadzony do Teodozjusza, gdzie podobno błagał o łaskę. Teodozjusz rozkazał ściąć jeńca, a jego głowę obnosić po polu bitwy.
Linki zewnętrzne
Biogram
Cesarze rzymscy
Konsulowie Cesarstwa Rzymskiego
Zmarli w 394
Urodzeni w IV wieku |
565495 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Charmanli | Charmanli | Charmanli (bułg. Харманли) – miasto w południowej Bułgarii, w obwodzie Chaskowo, siedziba administracyjna gminy Charmanli. Według danych Narodowego Instytutu Statystycznego w Bułgarii z 31 grudnia 2011 miasto liczyło 18429 mieszkańców. W mieście rozwinął się przemysł włókienniczy, spożywczy, drzewny oraz ceramiczny.
Położenie
Nad ujściem rzeki Charmanlijskiej do Maricy. Miejscowość ta znajduje się na drodze .
Demografia
Znane osoby
Żiwko Garwanow – aktor
Ani Kaczulewa – aktywistka filmowa
Dełczo Kocew – rewolucjonista
Jordanka Kuzmanowa – aktorka
Petyr Londew – kompozytor
Atanas Margaritow – dyrygent
Dimityr Maraszliew – piłkarz
Michaił Mutafow – aktor
Pepa Nikołowa – aktorka
Miłko Petkow – lekarz i skrzypek
Artin Poturlan – kompozytor
Genczo Stoew – pisarz
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona gminy Charmanli
Charmanli na stronie Promacedonia.org
Przewodnik po Bułgarii, miasto Charmanli
Plan miasta na Bulmaps.bg
Położenie na mapach bgmaps.com
Położenie na mapach emaps.bg
Miasta w obwodzie Chaskowo |
565497 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Magdalena%20Mazurek | Magdalena Mazurek | Magdalena Mazurek; z domu Godos (ur. 12 września 1983) – polska siatkarka, grająca na pozycji rozgrywającej. Od sezonu 2017/2018 występuje w drużynie KS Pałac Bydgoszcz. Wraz z kadrą Polski B zdobyła złoty medal na Uniwersjadzie w Bangkoku w 2007 roku.
20-krotna Reprezentantka Polski w latach 2005–2008.
Sukcesy klubowe
Puchar Top Teams:
2002
Mistrzostwo Polski:
2007
2005
2002, 2008
Puchar Polski:
2005, 2007
Superpuchar Polski:
2005, 2007
Sukcesy reprezentacyjne
Letnia Uniwersjada:
2007
2005
Przypisy
Medaliści Letniej Uniwersjady 2005
Medaliści Letniej Uniwersjady 2007
Reprezentantki Polski w piłce siatkowej
Siatkarki Pałacu Bydgoszcz
Siatkarki Calisii Kalisz
Siatkarki AZS Białystok
Siatkarki Muszynianki Muszyna
Urodzeni w 1983
Ludzie urodzeni w Łowiczu |
1427 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Eugeniusz | Eugeniusz | Eugeniusz – imię męskie pochodzenia greckiego. Oznacza "zacny lub szlachetnie urodzony". W całej populacji Polaków Eugeniusz zajmował w 2017 r. 70 miejsce (82 921 nadań).
Żeńskim odpowiednikiem tego imienia jest imię Eugenia.
Eugeniusz imieniny obchodzi 4 stycznia, 4 marca, 2 czerwca, 8 lipca, 13 lipca, 18 lipca, 29 lipca, 6 września, 13 listopada, 13 grudnia, 20 grudnia i 30 grudnia.
Odpowiedniki w innych językach
angielski: Eugene, Gene
białoruski: Яўген, Яўгеній
grecki: Ευγένιος
niemiecki: Eugene
rosyjski: Евгений, Евген (Jewgienij, Jewgien)
ukraiński: Євген, Євгеній
węgierski: Jenő
esperanto: Eŭgeno
Znane osoby noszące imię Eugeniusz
Eugenius – cesarz rzymski
Eugeniusz I (zm. 657), papież od 16 września 655 do 2 czerwca 657), święty Kościoła katolickiego, wspomnienie 2 czerwca
Eugeniusz II (zm. 827), papież od maja 824 do sierpnia 827
Eugeniusz III (zm. 1153), papież od 15 lutego 1145 do 8 lipca 1153, błogosławiony Kościoła katolickiego, wspomnienie 8 lipca
Eugeniusz IV (1388-1447), papież od 3 marca 1431 do 23 lutego 1447
Eugeniusz I, astronom, matematyk, arcybiskup Toledo (od 636 do 646)
Eugeniusz II, arcybiskup Toledo (od 646 do 657), święty Kościoła katolickiego, wspomnienie 13 listopada
Eugeniusz Ajewski
Jewgienij Aleksiejew – rosyjski arcymistrz szachowy
Eugenio Alliata – archeolog włoski
Eugen Bakumovski
Eugenio Barba
Eugeniusz Baziak
Eugeniusz de Beauharnais
Eugen Bejinariu
Jewgienij Biełow – reprezentant Rosji w biegach narciarskich
Eugeniusz Bodo
Eugene Cernan – astronauta amerykański
Eugène Delacroix
Eugeniusz Eibisch
Eugeniusz Faber
Jewgienij Frołow
Eugeniusz Grzeszczak
Gene Hackman
Eugen Herrigel
Eugène Ionesco
Eugen Jebeleanu
Jewgienij Kafielnikow
Eugeniusz Kijewski
Eugeniusz Kłopotek
Eugeniusz Knapik
Eugeniusz Konopacki
Eugeniusz Kriegelewicz
Gene Krupa – wybitny amerykański perkusista i kompozytor jazzowy polskiego pochodzenia
Eugeniusz Kwiatkowski – minister
Eugene Levy
Eugeniusz Lokajski
Eugeniusz Makulski
Eugene Mallove
Eugeniusz Małaczewski
Eugeniusz de Mazenod – założyciel zakonu oblatów
Eugeniusz Misiło - historyk, działacz mniejszości ukraińskiej w Polsce
Eugeniusz Misztal
Eugeniusz Molczyk
Eugenio Montale
Eugeniusz Morawski
Eugeniusz Molski
Eugeniusz Morski
Eugene O’Neill
Eugeniusz Olejarczyk
Eugenio Pacelli – papież Pius XII
Eugeniusz Pankiewicz
Eugeniusz Paukszta
Jewgienij Pluszczenko
Eugène Pottier
Jewgienij Primakow
Eugeniusz Romański
Eugeniusz Romer
Eugeniusz Sabaudzki
Eugen Sandow
Eugen Schauman
Eugene Shoemaker
Eugeniusz Stasiecki
Eugeniusz Szermentowski
Eugeniusz Szymik
Eugen Suchoň
Eugeniusz Żmijewski
Zobacz też
Błogosławiony Eugeniusz
Święty Eugeniusz
Stadion Evžena Rošickiego
Eugeniusz Oniegin – poemat Puszkina
Przypisy
Męskie imiona greckie |
565499 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Silistra | Silistra | Silistra (bułg. Силистра) – miasto w północno-wschodniej Bułgarii (Dobrudża), stolica obwodu Silistra i gminy Silistra, port nad Dunajem.
Około 49,2 tys. mieszkańców; ośrodek regionu uprawy zbóż, bawełny, drzew owocowych, warzyw; przemysł spożywczy; rybołówstwo; grobowiec rzymski z IV wieku.
Historia
W I wieku rzymski obóz wojskowy Durostorum, któremu Marek Aureliusz nadał prawa municypalne; następnie twierdza bizantyjska (Dobrostolon); około 681 zdobyta przez Bułgarów (Drysta); od 865 siedziba biskupstwa, a w X wieku przejściowo—patriarchatu bułgarskiego; 968 zdobyta przez księcia kijowskiego Światosława I; po 3-miesięcznym oblężeniu opanowana przez Bizancjum 971; 1185 weszła w skład bułgarskiego państwa Asenidów; 1388 zajęta przez Turków; od 1878 należała do Bułgarii, 1913 wraz z południową Dobrudżą zagarnięta przez Rumunię, 1940 powróciła do Bułgarii.
Miasta partnerskie
Wełes, Macedonia Północna
Dunaújváros, Węgry
Drezno, Niemcy
Kattering, Wielka Brytania
Kikinda, Serbia
Călăraşi, Rumunia
Leskovac, Serbia
Lida, Białoruś
Lüleburgaz, Turcja
Rżew, Rosja
Slobozia, Rumunia
Chmielnicki, Ukraina
Miasta w obwodzie Silistra
Mezja (prowincja rzymska) |
565503 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Wraca | Wraca | Wraca () – miasto w północno-zachodniej Bułgarii, stolica obwodu Wraca, na północno-zachodnim przedgórzu Starej Płaniny (pasmo Wraczańska Płanina).
Miasto zamieszkuje około 71,3 tys. mieszkańców; przemysł drzewny, spożywczy, włókienniczy (głównie jedwabniczy), skórzany, metalowy; w okolicy uprawa morwy i hodowla jedwabników; na południe od miasta (w Elisejnie) wydobycie i hutnictwo rud miedzi, cynku i ołowiu; w pobliżu, we Wraczańskiej Płaninie, słynna grota krasowa Ledenika stanowiąca uczęszczany obiekt turystyczny.
Miasta partnerskie
Sumy, Ukraina
Krajowa, Rumunia
Kobryń, Białoruś
Bor, Serbia
Frankfurt nad Odrą, Niemcy
Przypisy
Miasta w obwodzie Wraca |
1428 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Europa%20P%C3%B3%C5%82nocna | Europa Północna | Europa Północna – północna część Europy.
W jej skład wchodzą:
Kraje nordyckie:
Kraje bałtyckie:
oraz:
\
Największe miasta Europy Północnej
Języki
Kraje Europy Północnej posługują się głównie językami germańskimi (Dania, Islandia, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania). Na Litwie i Łotwie używane są języki bałtyckie. W Estonii i Finlandii używane są języki ugrofińskie, a w Irlandii celtyckie i częściowo germańskie.
Religia
W tej części Europy dominuje protestantyzm, w Islandii, Szwecji, Norwegii, Wielkiej Brytanii, Finlandii, Estonii i na Łotwie jest to religia dominująca. Katolickimi krajami są Litwa i Irlandia, gdzie ok. 90% społeczeństwa jest wyznania rzymskokatolickiego. Ponadto w Estonii i w Szwecji dominuje również bezwyznaniowość, w Estonii jest to ok. 70% społeczeństwa, w Szwecji natomiast 46-85% (w zależności od badań).
Zobacz też
Europa Zachodnia
Europa Środkowa
Europa Środkowo-Wschodnia
Europa Wschodnia
Europa Południowa
Skandynawia
kraje nordyckie
kraje bałtyckie |
1429 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Europa%20Zachodnia | Europa Zachodnia | Europa Zachodnia – państwa zaliczane do zachodniej części Europy ze względu na ich przynależność geograficzną, historyczną i kulturową.
Według klasyfikacji geograficznej ONZ
Według podziału używanego przez Wydział Statystyczny Organizacji Narodów Zjednoczonych, Europę Zachodnią tworzą:
Państwa te zajmują powierzchnię ponad 1,1 mln km2, a liczba ludności przekracza 185 mln mieszkańców (2008).
Należy jednak zwrócić uwagę, iż zakwalifikowanie konkretnych państw lub obszarów do danego regionu ma na celu ułatwienie badań statystycznych i nie jest wyrazem uznania przez Organizację Narodów Zjednoczonych przynależności politycznej lub innej danego państwa lub obszaru.
Według klasyfikacji CIA
Amerykańska Centralna Agencja Wywiadowcza, w swoim corocznym raporcie The World Factbook, do krajów Europy Zachodniej zalicza:
Europa Południowo-Zachodnia:
Kwestia państw niemieckojęzycznych
Większość geografów i historyków zalicza jednak Niemcy, Austrię, Szwajcarię i Liechtenstein do Europy Środkowej (Europa Środkowo-Zachodnia), która nie istnieje w – powstałym w czasie zimnej wojny – podziale statystycznym ONZ.
Określenie polityczno-gospodarcze
Określenia tego używa się najczęściej w stosunku do wszystkich państw „starej” Unii Europejskiej oraz krajów EFTA (Islandii, Liechtensteinu, Norwegii i Szwajcarii). Jednak w ostatnim czasie coraz częściej (choć znacznie rzadziej niż w odniesieniu do wyżej wymienionych) do Europy Zachodniej zalicza się niektóre kraje przyłączone do Unii Europejskiej w 2004, tj. (Polskę, Węgry, Czechy i Słowację).
Zobacz też
Europa Środkowa
Europa Środkowo-Wschodnia
Europa Wschodnia
Europa Północna
Europa Południowa
Przypisy |
190528 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysztof%20Buczkowski | Krzysztof Buczkowski | Krzysztof Buczkowski (ur. 30 kwietnia 1986 w Grudziądzu) – polski żużlowiec.
Egzamin licencyjny zdał w 2002 r. na torze w Pile, w barwach grudziądzkiego GKM-u, którego barw bronił do 2004 r. Od 2005 r. reprezentował Polonię Bydgoszcz, w której startował do końca sezonu 2009, będąc jednym z filarów zespołu. W 2007 r. wraz z zespołem Polonii spadł do 1 ligi. W kolejnym sezonie (2008) debiutował w roli seniora, zdobywając w Rybniku 10+2 pkt, natomiast podczas meczu w Bydgoszczy 12 pkt. Po słabym sezonie 2009, przeniósł się do klubu, w którym się wychował, czyli do GTŻ-u Grudziądz. Tam został mianowany kapitanem drużyny. W latach 2012–2013 ponownie reprezentował barwy Polonii Bydgoszcz, następnie w sezonie 2014 – Unii Tarnów, W latach 2015-2020 powrócił do macierzystego GKM-u Grudziądz. W sezonie 2021 – Motoru Lublin. A od sezonu 2022 – Falubazu Zielona Góra
Osiągnięcia
Starty w Grand Prix (indywidualnych mistrzostwach świata na żużlu)
Punkty w poszczególnych zawodach Grand Prix
Drużynowy Puchar Świata
Drużynowe Mistrzostwa Świata Juniorów
Drużynowe Mistrzostwa Polski
Indywidualne Mistrzostwa Polski
Indywidualne Mistrzostwa Świata Juniorów
Indywidualne Mistrzostwa Europy Juniorów
Indywidualne Międzynarodowe Mistrzostwa Ekstraligi
Młodzieżowe Indywidualne Mistrzostwa Polski
Złoty Kask
Srebrny Kask
Brązowy Kask
Mistrzostwa Polski Par Klubowych
Młodzieżowe Mistrzostwa Polski Par Klubowych
Turniej o Koronę Bolesława Chrobrego – Pierwszego Króla Polski
Ligi zagraniczne
Liga szwedzka
Kluby
Liga polska:
GKM Grudziądz (2002–2004, 2010–2011, 2015-)
Polonia Bydgoszcz (2005–2009, 2012–2013)
Unia Tarnów (2014)
Liga szwedzka:
Indianerna Kumla; 2005
Getingarna Sztokholm; 2006 – do lipca 2006; Allsvenskan (2 mecze, średnia biegowa 2,500)
Vargarna Norrköping; od lipca 2006; Elitserien (2 mecze, średnia biegowa 1,800)
Smederna Eskilstuna; 2007
Liga brytyjska:
Reading Racers (od sierpnia 2007)
Bibliografia
SPEEDWAY HISTORY INFO – HISTORIA ŻUŻLA | Krzysztof Buczkowski
Z kartek kalendarza: 30 kwietnia | Krzysztof Buczkowski
Uwagi
Polscy żużlowcy
Żużlowcy GKM Grudziądz
Żużlowcy Polonii Bydgoszcz
Żużlowcy Unii Tarnów
Urodzeni w 1986
Ludzie urodzeni w Grudziądzu |
565504 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Wielka%20Synagoga%20w%20Piotrkowie%20Trybunalskim | Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim | Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim – synagoga znajdująca się w Piotrkowie Trybunalskim przy ulicy Jerozolimskiej 29, we wschodniej części miasta zwanej dawniej Wielką Wsią lub Żydowskim Miastem Piotrkowem.
Obecnie jest jedną z najlepiej zachowanych synagog w Polsce, cenną ze względu na swoją unikatową architekturę.
Historia
Synagoga została zbudowana w latach 1791-1793 na miejscu starej synagogi, z funduszy Mojżesza Kocyna. Projekt wykonał żydowski architekt Dawid Friedlander. W 1813 podczas wycofywania się wojsk napoleońskich synagogę odwiedził francuski marszałek Louis Nicolas Davout, zaś w 1821 car Aleksander I Romanow.
W 1854 synagoga została poważnie zdewastowana przez Rosjan. Po tym zdarzeniu budynek gruntownie odnowiono, nadając mu cechy stylu mauretańskiego oraz dobudowując babińce wzdłuż elewacji północnej i południowej. Pierwotnie jedyna sala dla kobiet znajdowała się na piętrze, nad przedsionkiem.
Po 1868 nastąpiła gruntowna przebudowa elewacji zachodniej według projektu Ignacego Markiewicza, wysunięcie jej o 5 metrów do przodu i nadanie jej form orientalnych z dwiema wieżyczkami po bokach. Dzięki temu powiększono babiniec poprzez wprowadzenie dodatkowych galerii dla kobiet, wspartych na czworobocznych kolumnach.
Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę, bezpowrotnie niszcząc jej cenne wyposażenie. Po zakończeniu wojny o synagogę ubiegało się kilka instytucji, w tym Kongregacja Wyznania Mojżeszowego oraz Międzykomunalny Związek Szpitalnictwa w Piotrkowie, który chciał włączyć synagogę w skład pobliskiego szpitala św. Trójcy.
W 1954 Prezydium Miejskiej Rady Narodowej przekazało synagogę Klubowi Sportowemu „Unia”, który urządził w niej salę sportową. W związku z protestami kongregacji żydowskiej, klub w 1955 zrezygnował z użytkowania synagogi. W tym samym roku budynek został przekazany Spółdzielni Pracy Ozdób Choinkowych „Szkło”.
W latach 1964-1967 synagoga została gruntownie wyremontowana oraz odrestaurowana i przeznaczona na siedzibę Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Adama Próchnika. W 2019 bibliotekę przeniesiono do nowej siedziby, a synagoga pełni funkcję tymczasowej siedziby Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim.
Na ścianie synagogi znajduje się tablica pamiątkowa z treścią w językach polskim, hebrajskim, jidysz oraz angielskim: „W tym budynku mieściła się kiedyś Wielka Synagoga. Ta tablica poświęcona jest pamięci Żydów piotrkowskich zamordowanych przez okupantów hitlerowskich w latach 1939-1945”.
Budynek wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem 661 z 11.09.1967. Znajduje się też w gminnej ewidencji zabytków miasta Piotrkowa Trybunalskiego.
Architektura
Murowany i orientowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta. Wewnątrz w zachodniej części znajduje się płytki przedsionek, z którego wchodzi się do głównej sali modlitewnej. Nad przedsionkiem pierwotnie znajdował się babiniec; w trakcie przebudowy w 1854 babińce zostały dobudowane wzdłuż elewacji północnej oraz południowej.
Orientalny charakter fasadzie głównej oraz elewacjom bocznym nadają spłaszczone łuki, ścianki attykowe przesłaniające spadek dachu, fryzy wieńczące elewacje – machikułowy i arkadowy, wieżyczki akcentujące wszystkie narożniki oraz rombowa siatka, która jest nawiązaniem do wzorów arabskich.
W sali głównej na wschodniej ścianie pierwotnie znajdował się bogato zdobiony, wykonany z drzewa gruszy Aron ha-kodesz. Po jego obu stronach znajdowały się rzeźbione lwy naturalnej wielkości, stojące na tylnych nogach i podtrzymujące złotą koronę na Torę, a na szczycie orzeł z rozpostartymi skrzydłami. Aron ha-kodesz otaczały rzeźbione postaci cherubinów, gałęzie roślin, na których wisiały instrumenty muzyczne, wzorowane na używanych w Świątyni Jerozolimskiej, inskrypcje hebrajskie oraz liczne motywy roślinne i biblijne.
Na ścianach znajdowały się bardzo okazałe polichromie, przedstawiające m.in. na ścianie zachodniej znaki zodiaku, Groby Patriarchów oraz Ścianę Płaczu. Ich autorem był Dawid Goldstein z Grocholic, obecnie części Bełchatowa. Pozostałe malowidła znajdujące się na ścianach północnej, południowej oraz wschodniej wykonał Dawid Friedlander, zapewne w 1816.
Sala modlitw była doświetlona przez okna i świeczniki przyścienne, esowate lichtarze, zwieszające się z sufitu pająki i żyrandole – wszystko bogato zdobione. Na pamiątkę światła, które płonęło w Świątyni Jerozolimskiej, przed Aron ha-kodesz umieszczono lampę Ner tamid. Salę oświetlał także dziewięcioramienny świecznik z mosiądzu.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim na portalu Wirtualny Sztetl
(Web Archive)
Synagogi w Piotrkowie Trybunalskim
Zabytki nieruchome w Piotrkowie Trybunalskim |
190530 | https://pl.wikipedia.org/wiki/100%20k%C5%82amstw%20J.T.%20Grossa%20o%20%C5%BCydowskich%20s%C4%85siadach%20i%20Jedwabnem | 100 kłamstw J.T. Grossa o żydowskich sąsiadach i Jedwabnem | 100 kłamstw J.T. Grossa o żydowskich sąsiadach i Jedwabnem – książka autorstwa Jerzego Roberta Nowaka, opublikowana w 2001 roku w wydawnictwie Von Borowiecky () jako polemika z książką Sąsiedzi autorstwa Jana Grossa () dotyczącą pogromu w Jedwabnem.
Treść książki
Na temat zbrodni w Jedwabnem w imieniu środowiska Radia Maryja wypowiadał się Nowak. W roku 2001 wydał książkę 100 kłamstw J.T. Grossa o żydowskich sąsiadach i Jedwabnem. Autor przedstawił Grossa jako osobę działającą jego zdaniem „na zamówienie” żydowskich organizacji uczestniczących w amerykańskich procesach o odszkodowania przeciwko państwu polskiemu.
Według Nowaka zbrodnia w Jedwabnem miała być tylko pretekstem dla rozpętania fali oszczerstw przeciwko Polakom. Jego zdaniem przeproszenie za pogrom oznaczałoby przyznanie się do winy. Spora część książki poświęcona została opisom materiałów źródłowych, które według jej autora podawały w wątpliwość rzetelność publikacji Grossa. Nowak podważył udział Polaków w pogromie, a całą winę przypisał Niemcom.
Autor nie odniósł się wyłącznie do publikacji Sąsiedzi. Niektóre fragmenty książki zostały poświęcone innym pozycjom wydanym przez Grossa. Nowak zarzucił nowojorskiemu socjologowi, że jego zdaniem od lat propagował obraz Polski międzywojennej jako kraju „przesiąkniętego antysemityzmem”. Zdaniem Nowaka w tym okresie nie istniała w Polsce taka atmosfera. Według niego
Fałszywe uogólnienia Grossa są potrzebne nowemu ujęciu „trójkąta” Niemcy-Polacy-Żydzi. Polacy już mają nie być ofiarami lub obserwatorami – trzeba ich przerobić na prześladowców.
Autor 100 kłamstw postawił tezę, że Żydzi pomagali Armii Czerwonej w prześladowaniach Polaków, przedstawiając to jako „żydowską kolaborację na Kresach”.
Odbiór książki
W październiku 2001, powołując się na skargi dotyczące obecności w jednej z księgarń książek o „materiałach nacjonalistycznych i antysemickich” (w tym książki Nowaka), prokuratura wszczęła postępowanie, które zostało umorzone w lutym 2002 roku. Do warszawskiej prokuratury w kwietniu 2002 wpłynęło kolejne zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, również umorzone w czerwcu tego samego roku.
Jerzy Tomaszewski powołany jako biegły w drugiej ze wspomnianych spraw zarzucił Nowakowi, że ten w swojej książce, powołując się dla uwiarygodnienia swojej tezy na artykuły dziewiętnastowiecznych żydowskich historyków, „wybiera jednak tylko to, co może służyć jako poparcie negatywnych opinii o Żydach”. Ponadto, jak zauważył Tomaszewski, w książce „Nowak kieruje [epitety] personalnie przede wszystkim przeciwko Janowi Tadeuszowi Grossowi, określając go jako kłamcę, oszusta, cynicznego fałszerza, dyletanta w dziedzinie historii itp. Historyków i publicystów, którzy akceptowali podstawowe wnioski Grossa zawarte w jego książce o zbrodni w Jedwabnem określa zazwyczaj epitetami zbiorowymi, unikając personalizacji”.
Działania prokuratury wzbudziły sprzeciw środowisk konserwatywnych, które na łamach dziennika „Rzeczpospolita” opublikowały list otwarty, poparty przez inne media konserwatywne takie jak „Nasz Dziennik”, „Niedziela”, „Tygodnik Solidarność”, „Nasza Polska”, „Głos”, „Myśl Polska”, Radio Maryja, „Najwyższy Czas!”. Tadeusz Rydzyk nazwał działania prokuratury „zamachem na prawdę”.
Zobacz też
Szymon Datner
Przypisy
Polska literatura faktu
Historia Żydów w Polsce
Utwory literackie z 2001
Utwory literackie o II wojnie światowej |
565505 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Widy%C5%84 | Widyń | Widyń (, Widin) – miasto w północno-zachodniej Bułgarii, stolica obwodu Widyń i gminy Widyń, nad Dunajem, przy granicy z Rumunią i Serbią.
Port rzeczny na Dunaju. Przemysłowo-handlowy ośrodek regionu rolniczego; przemysł spożywczy, maszynowy, porcelanowo-fajansowy; rybołówstwo.
Założony przez Rzymian pod nazwą Bononia. W czasach starożytnego Rzymu kolejno w prowincjach: Mezja, Mezja Dolna, następnie Dacia Ripensis. Następnie tracony na rzecz różnych plemion w czasie wielkiej wędrówki ludów. W X wieku twierdza bułgarska i stolica biskupstwa; 1003 zdobyty przez Bizancjum; w końcu XII wieku znów w granicach Bułgarii; od około 1363 stolica carstwa widyńskiego.
1396 opanowany przez Turków; 1794–1807 siedziba i główna twierdza zbuntowanego przeciwko sułtanowi Osmana Pazwanda-ogłu. Od 1878 należy do Bułgarii.
Promowe przejście graniczne z miastem Calafat w Rumunii. W czerwcu 2013 roku otwarto drogowo-kolejowy most Widyń-Calafat.
Widyń jest siedzibą metropolii Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego. W mieście znajdują się dwie zabytkowe, siedemnastowieczne cerkwie: św. Paraskiewy oraz św. Pantelejmona, jak również wzniesiony w okresie międzywojennym na miejscu starszej świątyni sobór św. Dymitra Sołuńskiego.
Miasta partnerskie
Hódmezővásárhely, Węgry
West Carrollton, Stany Zjednoczone
Zaječar, Serbia
Równe, Ukraina
Demre, Turcja
Calafat, Rumunia
Deggendorf, Niemcy
Lecco, Włochy
Ulm, Niemcy
Debar, Macedonia Północna
Zobacz też
Synagoga w Widyniu
Baba Wida
Przypisy
Historyczne stolice Bułgarii
Miasta w obwodzie Widyń |
190539 | https://pl.wikipedia.org/wiki/John%20Keegan | John Keegan | Sir John Desmond Patrick Keegan (ur. 15 maja 1934 w Clapham, zm. 2 sierpnia 2012) − brytyjski historyk wojskowości, specjalizujący się w XX-wiecznych wojnach, kawaler Orderu Imperium Brytyjskiego.
Keegan, syn irlandzkich katolików, urodził się w Clapham. Rozpoczął swoją edukację w Wimbledon College, by dwa lata później, w roku 1953, wstąpić do Balliol College, w Oksfordzie. Przez dwa lata pracował w ambasadzie USA w Londynie.
W roku 1960 został wykładowcą Royal Military Academy Sandhurst i zajmował to stanowisko przez następne 26 lat. W roku 1986 przeniósł się do gazety Daily Telegraph, gdzie objął stanowisko korespondenta do spraw wojskowych.
W roku 1998 napisał i przedstawił w prestiżowym corocznym programie radia BBC Reith Lectures, wykład zatytułowany „Wojna i Nasz Świat” (War and Our World).
W 2000 roku otrzymał tytuł szlachecki z rąk królowej Elżbiety II.
Frank C. Mahncke, amerykański analityk z zakresu obronności, piszący dla uczelni Naval War College, powiedział o Keeganie: "Jest jednym z najbardziej prominentnych i najczęściej czytanych historyków wojskowości naszych czasów”.
Keegan jest podziwiany za swoją umiejętność wykraczania poza ramy tradycyjnie pojmowanej historii wojskowości w poszukiwaniu głębszego zrozumienia wojny. Jego prace zajmują się perspektywą poszczególnych żołnierzy, historycznymi przyczynami wydarzeń historycznych, rolą zmian technologicznych w prowadzeniu wojen oraz wyborami i dylematami, z którymi zmagają się przywódcy wojskowi. Tak jak wielu innych historyków, Keegan zaangażował się w budzącą wiele kontrowersji sprawę Dawida Irvinga i był krytykowany za niektóre komentarze, które wydawały się niektórym proirvingowskie. Keegan chwalił zdolności badawcze Irvinga, lecz także krytykował zniekształcanie przez niego faktów i uważał niektóre z jego poglądów za "perwersyjne”.
Mimo że był historykiem wojskowości i wykładowcą, Keegan nigdy nie służył w wojsku, ani nie widział walk na własne oczy, gdyż uniemożliwiła mu to przebyta w dzieciństwie ciężka choroba. Keegan często omawia ironię tej sytuacji w przedmowie swoich prac.
Bibliografia
Książki wydane w Polsce
Historia wojen, KIW, Warszawa 1998, (A History of Warfare, Londyn 1993)
Generałowie Churchilla, praca zbiorowa pod redakcją Johna Keegana, Zysk i s-ka, Poznań 1999,
Wodzowie bez tajemnic, Amber, Warszawa 2003 (The Mask of Command, Londyn 1987)
Wywiad w czasie wojny, Amber, Warszawa 2004, (Intelligence in War: Knowledge of the Enemy from Napoleon to Al-Qaeda, 2003)
Oblicze bitwy. Studium nad bitwami pod Azincourt, Waterloo i nad Sommą, Napoleon V, Oświęcim 2019 (London 1976)
Książki niewydane w Polsce
Six Armies in Normandy (1982)
The Second World War (Viking Press, 1990)
War and Our World: The Reith Lectures 1998 (London: Pimlico, 1999)
The Book of War (ed.) (Viking Press, 1999)
The First World War (New York: Knopf, 1999)
Przypisy
Historycy wojskowości
Brytyjscy historycy
Urodzeni w 1934
Zmarli w 2012 |
190541 | https://pl.wikipedia.org/wiki/R%C3%B3wnowa%C5%BCenie%20obci%C4%85%C5%BCenia | Równoważenie obciążenia | Równoważenie obciążenia (ang. load balancing) – technika rozpraszania obciążenia pomiędzy wiele procesorów, komputerów, dysków, połączeń sieciowych lub innych zasobów.
Przykładowy system load balancing mógłby zapewniać bezawaryjną i optymalną pracę na N-aplikacjach znajdujących się na bliźniaczych M-serwerach (zawierających równoważne aplikacje). Podczas gdy wielu użytkowników wysyła wiele żądań, trafiają one najpierw do SLB (), który analizuje obciążenie na poszczególnych M-serwerach. Następnie dokonuje optymalnego wyboru – odsyłając użytkownika do jednego z serwerów do konkretnej aplikacji – według żądania.
Optymalny wybór zazwyczaj ma prowadzić do równomiernego obciążenia wszystkich bliźniaczych serwerów. SLB zapewnia że awaria jednego z serwerów nie jest odczuwalna przez użytkowników aplikacji.
Użycie wielu komponentów z równoważeniem obciążenia zamiast pojedynczego komponentu może zwiększyć niezawodność pomimo redundancji. Równoważenie obciążenia jest zazwyczaj obsługiwane przez specjalne oprogramowanie lub sprzęt, takie jak np. przełącznik wielowarstwowy lub serwer DNS.
Zastosowanie
Jednym z najczęstszych przypadków użycia równoważenia obciążenia, jest zapewnienie obsługi pojedynczej usługi przez wiele serwerów, nazywanych farmą serwerów lub klastrem serwerów. Powszechnie, systemy równoważenia obciążenia stosowane są w popularnych stronach Web, wielkich sieciach IRC, szerokopasmowych stronach FTP, serwerach NNTP i serwerach DNS. Kilka systemów równoważenia obciążenia stosuje się w obsłudze baz danych, i jako takie nazywane są bazodanowymi równoważeniami obciążenia.
W serwisach internetowych, obsługą równoważenia obciążenia zajmuje się specjalny program, który nasłuchuje porty wyjściowe klientów podłączone do serwisu. Program przekazuje żądanie od klienta do jednego z dostępnych serwerów, i oczekuje na jego odpowiedź. Umożliwia to przekazanie odpowiedzi klientowi bez powiadamiania go o wewnętrznym rozdzielaniu funkcji. Jednocześnie zabezpiecza to przed bezpośrednim dostępem klienta do wszystkich dostępnych serwerów, co z kolei umożliwia ukrycie wewnętrznej struktury systemu i zapobiegnięcie atakom na systemowe zasoby lub uzyskanie nieautoryzowanego dostępu do niepowiązanych serwisów działających na innych portach.
Kilka programów obsługujących równoważenie obciążenia zapewnia wykonanie specjalnych instrukcji w przypadku, gdy nie ma dostępnych żadnych zasobów.Na przykład przekazanie do innego programu obsługującego równoważenia obciążenia lub wyświetlenie informacji o braku możliwości obsługi żądania.
Metody
Round robin DNS
Alternatywna metoda równoważenia obciążenia, która nie wymaga specjalnego oprogramowania czy węzła systemowego, nazywana jest round robin DNS. W tej metodzie, wiele adresów IP jest powiązanych z jedną domeną internetową; to klient decyduje z którym serwerem spośród wskazanych (dostępnych) chce się połączyć. W odróżnieniu od systemu równoważenia rozkładu obciążenia, ta technika pokazuje częściową strukturę wewnętrzną i umożliwia klientowi dostęp do wielu serwerów. Metoda ma swoje zalety i wady, przesłanki do stosowania zależą od wymaganego stopnia kontroli nad DNS i granulacji pożądanego równoważenia obciążenia.
Delegowanie DNS
Inną, bardziej efektywną, techniką równoważenia obciążenia DNS jest delegowanie np. www.example.org jako poddomeny obsługiwanej przez te same serwery, które obsługują samą witrynę internetową. Technika działa szczególnie dobrze, gdy serwery są rozrzucone geograficznie. Dla tego przykładu:
one.example.org A 192.0.2.1
two.example.org A 203.0.113.2
www.example.org NS one.example.org
www.example.org NS two.example.org
Adresy IP rozwijane są odpowiednio:na serwerze one:
@ in a 192.0.2.1
na serwerze two:
@ in a 203.0.113.2
W ten sposób, kiedy serwer jest wyłączony, jego DNS nie udzielając odpowiedzi spowoduje, że nie zostanie do niego przekazane żądanie wykonania usługi. Jeśli łącze do jednego serwera jest przeciążone, zawodność DNS zapewnia obniżenie żądań HTTP przekazywanych do niego. Ponadto najczęściej, najszybsza odpowiedź jest uzyskiwana od najbliższego serwera, co zapewnia czułość geograficzną systemu równoważenia obciążenia. Krótki czas życia pakietu (TTL) pomaga zapewnić szybkie przekazanie obciążenia w przypadku, gdy serwer przestanie być dostępny. Na uwagę zasługuje fakt, że ta technika umożliwia przełączanie pojedynczych klientów pomiędzy serwerami w trakcie trwania sesji.
Request Counting
Algorytm równoważenia obciążenia oparty na idei przesyłania zapytań do węzłów w ilości opartej na zdefiniowanym wcześniej wskaźniku udziału. W sytuacji gdy wartość wskaźnika udziałów na wszystkich serwerach jest równy, każdy z nich otrzyma proporcjonalną liczbę zapytań. W przypadku gdy wskaźniki udziałów zadeklarowane zostaną różnie dla różnych serwerów – algorytm skieruje odpowiednio więcej lub mniej zapytań do danego serwera.
Asymetryczna deklaracja udziałów pozwala dostosować liczbę zapytań jakie przetwarza serwer do jego mocy.
Podsumowanie
Programy równoważenia obciążenia stosują szeroki wachlarz algorytmów szeregowania aby wykryć, do którego z dostępnych serwerów przekazać żądanie klienta. Najprostsze algorytmy oparte są na losowym wybieraniu lub round robin. Bardziej zaawansowane programy równoważenia obciążenia opierają się na dodatkowych czynnikach takich jak statystyka obciążenia, aktualny czas odpowiedzi, liczba aktywnych połączeń, lokalizacja geograficzna. Bardzo zaawansowane, wydajne systemy mogą używać wielowarstwowego równoważenia obciążenia.
Jako dodatek do sprzętowych rozwiązań równoważenia obciążenia, dostępne są programowe rozwiązania nawet jako otwarte oprogramowanie.
Zobacz też
IEEE 802.1aq
Agregacja łączy - IEEE 802.1AX
Obliczenia rozproszone
Sieci komputerowe |
565507 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rdestowiec%20ostroko%C5%84czysty | Rdestowiec ostrokończysty | Rdestowiec ostrokończysty (Reynoutria japonica) – gatunek rośliny z rodziny rdestowatych.
Pochodzenie i zagrożenia
Pochodzi z południowej Azji. Pierwotny jego zasięg obejmował Japonię, Koreę i Tajwan, jak również północne Chiny. Rósł w górach, na wzgórzach, na brzegach rowów i poboczach dróg. Wyrastał na zróżnicowanych glebach, w tym na wulkanicznych. W Europie pojawił się w 1825 r. i samorzutnie rozprzestrzenił się w środowisku. Jest gatunkiem inwazyjnym, bardzo ekspansywnym. Obecnie występuje dość pospolicie w całej Polsce i coraz bardziej rozprzestrzenia się. Status gatunku we florze Polski: kenofit, agriofit. Uważany jest za gatunek niepożądany w środowisku naturalnym, gdyż wypiera rodzime gatunki, zalecane jest usuwanie go przed okresem kwitnienia i późniejsze niszczenie mechaniczne (łatwo odrasta).
Morfologia
Pokrój Roślina wieloletnia zielna bylina, silnie rozgałęziająca się. Swoim wyglądem bardzo przypomina krzew. Może osiągać wysokość do 3 m.
Łodyga Wzniesione i łukowato wygięte, puste wewnątrz. Swoim wyglądem przypominają pędy bambusa.
Liście Są jasnozielone, mają długość 5-15 cm, szerokoeliptyczny kształt, prosto uciętą nasadę, zaostrzony koniec, są nagie i całobrzegie.
Kwiaty Drobne, zebrane w wiechowaty kwiatostan. Występują po 2-4 na gałązce wiechy, mają zielonkawobiały kolor. W okresie owocowania zewnętrzne listki okwiatu posiadają na grzbiecie skrzydełko. Słupek z 3 frędzelkowatymi znamionami, wyrastającymi na szczycie trzech dość długich rozgałęzień szyjki. Pręciki mieszczą się wewnątrz okwiatu.
Owoc Nasiona bardzo drobne, zwykle roznoszone przez wodę (hydrochoria).
Korzeń Posiada kłącze i często tworzy rozłogi, za pomocą których rozmnaża się wegetatywnie, tworząc gęste, praktycznie jednogatunkowe łany.
Biologia i ekologia
Bylina o drewniejących pędach, geofit ryzomowy. Siedlisko: zarośla nadrzeczne, łęgi, przydroża, nasypy kolejowe i inne siedliska ruderalne. Roślina ruderalna. Kwitnie późno – od sierpnia do września. Jest rośliną miododajną.
W warunkach Polski roślina nie wytwarza nasion.
Systematyka i zmienność
Tworzy mieszańca z rdestowcem sachalińskim (występującego również w Polsce) noszącego nazwę rdestowiec czeski (Reynoutria × bohemica Chrtek & Chrtkova).
Stan prawny
Rdestowiec ostrokończysty uznawany jest w Polsce za gatunek inwazyjny stwarzający zagrożenie, rozprzestrzeniony na szeroką skalę i podlegający szybkiej eliminacji.
Zastosowanie
Początkowo, po sprowadzeniu go do Europy był uprawiany w ogrodach botanicznych i parkach dworskich. Ponieważ dla pszczelarzy był cenną rośliną miododajną, ze względu na swój późny okres kwitnienia, był też w tym celu uprawiany na ogródkach działkowych i wysiewany na nieużytkach.
Jest cenną rośliną energetyczną, charakteryzującą się dużym przyrostem biomasy i dużą jej wartością energetyczna (17,2 MJ/kg). 1 ha uprawy może dać aż 580 GJ energii. Szybki przyrost i łatwe odnawianie się ścinanych pędów, które to cechy tak utrudniają jego wyeliminowanie ze środowiska naturalnego, na uprawach energetycznych roślin są wielką zaletą.
Możliwe jest też wykorzystanie tej rośliny do oczyszczania gleb silnie skażonych, w tym również metalami ciężkimi, gdyż rdestowiec łatwo akumuluje je w swoim organizmie. Zebrane z takich gleb pędy można wykorzystać energetycznie, spalając je, a z popiołów łatwiej już odseparować bardzo szkodliwe w glebie metale ciężkie.
Stanowi źródło resweratrolu. Obecnie większość dostępnych suplementów zawierających resweratrol jest uzyskiwanych z tej rośliny.
Kłącza rdestowców są źródłem substratów cyklu peroksydacji laktoperoksydazy. W związku tym zwiększają one działanie przeciwdrobnoustrojowe tego enzymu .
Przypisy
Bibliografia
Rdestowate
Inwazyjne gatunki roślin |
565508 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ma%C5%82a%20Synagoga%20w%20Piotrkowie%20Trybunalskim | Mała Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim | Mała Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim – synagoga znajdująca się w Piotrkowie Trybunalskim przy ulicy Jerozolimskiej, we wschodniej części miasta zwanej dawniej Wielką Wsią lub Żydowskim Miastem Piotrkowem.
Synagoga została zbudowana w 1775 roku z fundacji Herna Piotrkowera. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę. Po zakończeniu wojny przez wiele lat stała opuszczona i niszczała. W latach 1964-1967 synagoga została gruntownie wyremontowana oraz odrestaurowana i przeznaczona na bibliotekę dla dzieci.
Murowany, dwukondygnacyjny i orientowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta. Na wschodniej ścianie zachowały się stanowiące górną część Aron ha-kodesz, fragmenty polichromii, przedstawiające lwy podtrzymujące tablice Dekalogu. Wykonane zostały w 1931 roku, przez malarza artystę Pereca Wilenberga. W 1988 roku polichromia została zakonserwowana. Zachowały się również cztery filary pomiędzy którymi dawniej znajdowała się bima.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Mała Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim na portalu Wirtualny Sztetl
Synagogi w Piotrkowie Trybunalskim
Zabytki nieruchome w Piotrkowie Trybunalskim |
1430 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Europa%20%C5%9Arodkowa | Europa Środkowa | Europa Środkowa – region położony pomiędzy różnie definiowanymi Europą Zachodnią i Europą Wschodnią. Europa Północna, Południowa i Południowo-Wschodnia również wpływają na zakres tego pojęcia, w zależności od ujęcia ich granic. Pojęcie rozumiane jest różnie w zależności od okresu historycznego.
Definicja
Część publikacji naukowych traktuje Europę Środkową jako synonim Grupy Wyszehradzkiej. Według Ronalda Tiersky’ego i The Economist Europa Środkowa w najbardziej ścisłym znaczeniu to właśnie kraje konstytuujące tę grupę:
.
Bank Światowy i OECD do Europy Środkowej także zaliczają kraje tworzące Grupę Wyszehradzką, dodając do nich Słowenię ze względu na podobieństwa etniczno-kulturowe i gospodarcze. Lonnie R. Johnson w swoich publikacjach na ten temat pisze, że dwa najbardziej na wschód wysunięte kraje Europy Zachodniej, czyli Niemcy i Austria, nie są krajami stricte środkowoeuropejskimi, a określanie ich w ten sposób prowadzi do rozmycia istoty pojęcia Europa Środkowa.
.
Na konferencji Międzynarodowej Unii Geograficznej w Pradze (1994) do państw środkowoeuropejskich zaliczone zostały kraje Grupy Wyszehradzkiej i część krajów alpejskich:
.
Nieco inaczej określono obszar regionu w unijnym programie Europa Środkowa. Program ten obejmuje następujące kraje:
Austrię
wschodnią i południową część Niemiec
Polskę
Słowację
Słowenię
zachodnią część Ukrainy (Wołyń, region Lwowa i Stanisławowa, Bukowinę i Ruś Zakarpacką)
północną część Włoch.
W porównaniu z definicją Międzynarodowej Unii Geograficznej z unijnego programu wyłączona jest północno-zachodnia część Niemiec, Szwajcaria i Liechtenstein, natomiast włączono rejony Ukrainy i Włoch, w znacznej części historycznie powiązane z monarchią habsburską.
Region objęty unijnym programem Europa Środkowa zajmuje powierzchnię ponad 1 mln km² z liczbą ludności wynoszącą około 148 mln. Jest to obszar wspólnej historii i kultury, które odróżniają go od sąsiednich regionów. Na wschód i południowy wschód od Europy Środkowej położone są terytoria opanowane przez długi okres przez imperium osmańskie lub rosyjskie, z silnym wpływem kultury helleńskiej (np. mająca swe źródła w alfabecie greckim cyrylica). Są to obszary, na których dominuje prawosławie, kościół unicki oraz islam, natomiast Europa Środkowa pozostaje regionem zdominowanym przez katolicyzm. Starożytne cesarstwo rzymskie nie sięgało do tej części kontynentu i dopiero od X wieku Europa Środkowa znalazła się w zasięgu cywilizacji zachodniej.
Koncepcja Mitteleuropy
W XIX wieku postulowano utworzenie zdominowanej przez Niemcy federacji krajów środkowoeuropejskich, mającej stanowić kontynuację Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Uznawano, że narody sąsiadujące z Niemcami skorzystałyby na realizacji tego projektu. Ideę tę propagowali m.in. Konstantin Frantz oraz Friedrich Naumann, który używał wobec tego hipotetycznego bytu określenia Mitteleuropa (niem. Europa Środkowa).
Europa Środkowa pod względem kulturowym
Grupa ekspertów Organizacji Narodów Zjednoczonych w 2006 roku zaproponowała następujące kulturowe kryteria wyróżnienia regionu „Europa Środkowa”:
synchroniczna lub diachroniczna obecność katolicyzmu i protestantyzmu, podczas gdy prawosławie i islam odgrywają jedynie marginalną rolę;
zasięg regionu wyznacza kultura niemiecka i żydowska, współwystępująca z warstwami kulturowymi słowiańskimi, węgierskimi i romańskimi (występującymi również poza Europą Środkową);
stosunkowo wczesny rozwój miast i mieszczaństwa w porównaniu z Europą Wschodnią i Europą Południowo-Wschodnią;
wczesne pojawienie się niezależnej ludności wiejskiej;
tradycje lokalnej i regionalnej samorządności;
kulturowe i etniczne zróżnicowanie;
polityczna i gospodarcza orientacja na kontynent (nie na obszary zamorskie);
uprzemysłowienie późniejsze niż w Europie Zachodniej, ale znacznie wcześniejsze niż w Europie Wschodniej i Południowo-Wschodniej.
Pod innym kątem, choć odwołując się do niektórych z tych kryteriów, patrzył na Europę Środkową Csaba Kiss: Gdzież jest więc ten obszar? Według jednej z możliwych definicji jest nim ta strefa naszego kontynentu, w której w podobny sposób odbywało się powstawanie narodów, ów ważny składnik procesu modernizacji. Na początku tego procesu nie było niepodległej państwowości [...] Obszar ten był zamieszkany przez ludność o skomplikowanej strukturze narodowościowej, gdzie zazwyczaj współistniały różne wyznania religijne i, co za tym idzie, różniące się od siebie tradycje cywilizacyjne. Gdzie idea nowoczesnego narodu zawitała z zewnątrz, była niejako towarem importowanym z Zachodu. Mówiąc krótko: na wschód od niemieckiego i na zachód od rosyjskiego obszaru językowego. Zalicza się do niego nie tylko dawna Monarchia Austro-Węgierska, ale zarówno pozostające poza nią tereny polskie, jak i Bałkany. Milan Kundera napisał w 1983 roku esej „Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej”, w którym stwierdził: Europa środkowa nie jest państwem, lecz kulturą, losem; owym wspólnym losem było przymusowe wcielenie do bloku wschodniego. Z kolei w 2000 Jurij Andruchowycz scharakteryzował przeznaczenie Europy Środkowej jako bycie pomiędzy Rosjanami a Niemcami.
Kultura środkowoeuropejska wykracza poza dzisiejsze granice krajów uznawanych za przynależące do Europy Środkowej i obejmuje obszary historycznie należące do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Królestwa Węgier, monarchii habsburskiej czy Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Należą do nich następujące regiony:
Białoruś (zachodnie krańce)
Bośnia i Hercegowina (część północna koło Wojwodiny)
Chorwacja (często wyłącza się Dalmację)
Rumunia (Transylwania, Banat, Bukowina)
Serbia (Wojwodina, Belgrad)
Ukraina (Zakarpacie, Galicja, Wołyń, Podole)
Wielu środkowoeuropejskichkich intelektualistów niechętnie odnosi się do pojęcia „Europa Środkowa” jako podważającego przynależność ich krajów do Europy jako takiej oraz do cywilizacji zachodniej; przykładowo – jak podaje Timothy Garton Ash – Adam Michnik w żadnej swojej publikacji nie użył tego sformułowania i pod tym względem jest w swym kraju dość typowy.
Największe miasta Europy Środkowej
Zobacz też
Europa
Europa Zachodnia
Europa Środkowo-Wschodnia
Europa Wschodnia
Europa Południowa
Europa Północna
Środek Europy
czas środkowoeuropejski
Przypisy
Bibliografia
J. Andruchovič, A. Stasiuk: Moja Europa: dwa eseje o Europie zwanej Środkową, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2000
T.G. Ash: Does Central Europe Exist?, The New York Review of Books, October 9, 1986
T.G. Ash: The Puzzle of Central Europe, The New York Review of Books, March 18, 1999
E. Brix: Z powrotem w Europie Środkowej. Eseje i szkice, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2012
O. Halecki: Historia Europy – jej granice i podziały, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2002
C. Kiss: Lekcja Europy Środkowej. Eseje i szkice, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2009
M. Kundera: Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej, „New York Review of Books” 26.04.1984, wersja polska: „Zeszyty Literackie”, nr 5, 1984 (online)
C. Miłosz: Rodzinna Europa, Wydawnictwo Literackie, różne wydania
S. Škrabec: Geografia wyobrażona. Koncepcja Europy Środkowej w XX wieku, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2013 |
565510 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Trojan%20%28miasto%29 | Trojan (miasto) | Trojan (bułg. Троян) – miasto w środkowej Bułgarii, w obwodzie Łowecz, nad Białym Osymem (dorzecze Dunaju), na przedgórzu Bałkanów. Około 30 tys. mieszkańców.
W odległości 10 km od miasta znajduje się Monaster Trojański.
Miasta w obwodzie Łowecz |
190544 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Zbigniew%20Spruch | Zbigniew Spruch | Zbigniew Spruch (ur. 13 grudnia 1965 w Kożuchowie) – polski kolarz szosowy, zawodowy wicemistrz świata.
Miał bogatą karierę amatorską, odniósł 120 zwycięstw, m.in. wygrał 2 etapy w Wyścigu Pokoju, 4 etapy w wyścigu Dookoła Dolnej Saksonii, 3 etapy w wyścigu Dookoła Nadrenii; zdobył także mistrzostwo Polski. W 1992 rozpoczął karierę zawodową, reprezentował barwy grupy Lampre. W 1995 wygrał Tour de Pologne. Jeden etap wielkiego touru Vuelta Espana ukończył na 2. miejscu. Trzykrotnie startował w Tour de France, ale ani razu nie ukończył wyścigu.
Dwukrotny olimpijczyk: w Atlancie w 1996 r. był 9, a w Sydney w 2000 r. 20 w indywidualnym wyścigu szosowym.
Ponieważ dysponował skutecznym finiszem, szczególnie dobre rezultaty osiągał w wyścigach klasycznych, m.in. w Mediolan-San Remo (trzeci w 1999 i czwarty w 2000). W roku 2000 na mistrzostwach świata w Plouay zdobył srebrny medal w prestiżowym wyścigu elity ze startu wspólnego (lepszy okazał się tylko Łotysz Romāns Vainšteins). Wielokrotnie kończył w czołówce (także na podium) wyścigi zaliczane do kolarskiego Pucharu Świata.
W 2006 został dyrektorem sportowym polskiej drużyny kolarskiej CCC Polsat.
Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2000).
Najważniejsze osiągnięcia sportowe
1988
1. miejsce na 3. etapie Wyścigu Pokoju
1989
1. miejsce na 3. i 5. etapie Tour de Pologne
1. miejsce na 2. etapie Wyścigu Pokoju
1991
1. miejsce w prologu (cz.c) i na 2., 3. i 4. etapie Tour de Pologne
1994
3. miejsce w Paryż-Tours
1995
1. miejsce w GP du Midi-Libre
1. miejsce w Tour de Pologne
1. miejsce na 2. etapie
1996
3. miejsce na 9. i 18. etapie Giro d’Italia
10. miejsce na 5. i 6. etapie Tour de France
9. miejsce w igrzyskach olimpijskich (start wspólny)
1998
1. miejsce w Settimana Ciclistica Lombarda
1. miejsce na 1. etapie Tour de Pologne
3. miejsce na 22. etapie Giro d’Italia
1999
3. miejsce w Mediolan-San Remo
2. miejsce na 7. etapie Tirreno-Adriático
2. miejsce w Gandawa-Wevelgem
2000
4. miejsce w Mediolan-San Remo
20. miejsce w igrzyskach olimpijskich (start wspólny)
2. miejsce w mistrzostwach świata (start wspólny)
Starty w Wielkich Tourach
Przypisy
Linki zewnętrzne
Zbigniew Spruch na stronie www.cyclingarchives.com
Polscy kolarze szosowi
Polscy kolarze na igrzyskach olimpijskich
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
Polscy olimpijczycy (Atlanta 1996)
Polscy olimpijczycy (Sydney 2000)
Urodzeni w 1965
Ludzie urodzeni w Kożuchowie
Zwycięzcy Tour de Pologne |
1431 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Europa%20%C5%9Arodkowo-Wschodnia | Europa Środkowo-Wschodnia | Europa Środkowo-Wschodnia – nazwa stosowana dla określenia europejskich państw mających wspólne korzenie kulturowe i historyczne, a także wspólną przeszłość jako buforowe socjalistyczne republiki podlegające ZSRR lub będące jego częścią składową jako republiki radzieckie. Jest to zbitka dwóch określeń tej części Europy – geograficznego (środkowa) i politycznego (Wschodnia).
Jednym ze współtwórców tego określenia był Oskar Halecki. Stało się ono bardziej popularne od lat 80., gdy trzej intelektualiści (Milan Kundera, Czesław Miłosz i István Bibó) użyli go jako przeciwwagi dla terminu Europa Wschodnia.
Obecnie do tego regionu zalicza się:
państwa Grupy Wyszehradzkiej (Polska, Czechy, Słowacja, Węgry)
państwa nadbałtyckie odłączone od ZSRR, będące niegdyś częścią lub dominium Rzeczypospolitej (Litwa, Łotwa, Estonia)
państwa ruskie odłączone od ZSRR, będące niegdyś częścią Rzeczypospolitej (Białoruś, Ukraina)
państwa powstałe z Jugosławii (Słowenia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra, Macedonia Północna)
państwo bałkańskie odłączone od ZSRR (Mołdawia)
pozostałe państwa bałkańskie (Albania, Bułgaria, Rumunia)
Łącznie do tego regionu zalicza się 19 państw (lub 20, wliczając także Kosowo, uznawane przez część państw świata).
Zobacz też
Inicjatywa Środkowoeuropejska
Instytut Europy Środkowo-Wschodniej
Europa Środkowa, Europa Zachodnia, Europa Południowa, Europa Północna
Uwagi
Przypisy
Regiony Europy |
565511 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Edmund%20Roszczynialski | Edmund Roszczynialski | Edmund Roszczynialski (ur. 30 października 1888 w Łężycach k. Rumi, zm. 11 lub 12 listopada 1939 w Cewicach k. Lęborka) – duchowny katolicki, Sługa Boży Kościoła katolickiego, kaszubski działacz społeczno-kulturalny i charytatywny, współorganizator i pierwszy przywódca organizacji konspiracyjnej Pomoc Polakom.
Życiorys
Wczesne lata
Był synem rolnika Jana Mariana Roszczynialskiego i Eufrozyny Justyny z domu Malotka-Trzebiatowskiej. Był najstarszym z jedenaściorga rodzeństwa, jego braćmi byli m.in. Hipolit Roszczynialski rotmistrz, wójt Rumi, który zginął w Piaśnicy i Wiktor Roszczynialski, adwokat zasłużony dla miasta Gdyni.
Uczęszczał do szkoły powszechnej i gimnazjum w Chojnicach, a następnie od 1904 r. w Wejherowie, gdzie należał do tajnej organizacji Filomatów. W 1907 r. zdał maturę. Studiował w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie z przerwą w latach 1909–1910. Podczas studiów należał do Koła Kaszubologów. Święcenia kapłańskie otrzymał 10 marca 1913 r. Mszę św. prymicyjną odprawił w Kościele Podwyższenia Krzyża Świętego w Rumi. Następnie został wikarym w Drzycimiu. W lutym 1917 r. powołano go do armii niemieckiej; walczył na frontach I wojny światowej jako sanitariusz i kapelan wojskowy.
Po zakończeniu działań wojennych powrócił na Pomorze do Grudziądza, gdzie mieszkał do 1920 r. Zaangażował się mocno w działalność społeczno-kulturalną, zakładając Towarzystwo Czeladzi Katolickiej, którego został prezesem i będąc członkiem Towarzystwa Czytelni Ludowych. W 1920 r. przeniósł się do Wejherowa, gdzie do 1926 r. był prefektem Seminarium Nauczycielskiego. Jednocześnie od 1924 r. pełnił funkcję jego dyrektora.
Probostwo w Wejherowie
21 stycznia 1924 roku został proboszczem parafii Trójcy Przenajświętszej w Wejherowie, a w 1926 r. dziekanem dekanatu wejherowskiego. W tym okresie rozwinął działalność społeczno-kulturalną. Był założycielem Katolickiego Stowarzyszenia Robotników, jednego z najliczniejszych stowarzyszeń pomorskich, współtworzył drukarnię i wydawnictwo „Gazeta Kaszubska”, zostając członkiem jej rady nadzorczej, współorganizował Uniwersytet Ludowy w Bolszewie, zakładał liczne czytelnie ludowe, należał do Towarzystwa Naukowego Toruńskiego, Bractwa Kurkowego, Stowarzyszenia Powstańców i Wojaków. Zajmował się szczególnie pracą z młodzieżą oraz bezrobotnymi i ubogimi rodzinami, zwłaszcza wielodzietnymi. Pomagał im nie tylko jako duszpasterz, ale także w formie materialnej, np. dając zasiłki dla biednych chłopców, dla dzieci przystępujących do I komunii św., chorych, czy starców, a dla dziewcząt organizując kursy haftu i kroju kaszubskiego. Organizował dla dzieci i młodzieży wyjazdy, nawet za granicę (pielgrzymki), dojazdy do szkoły, do kościoła. Sprawował również patronat nad przytułkiem, który funkcjonował przy kościele. Z jego inicjatywy Stowarzyszenie Pań Miłosierdzia im. św. Wincentego a Paulo wydawało bezpłatne obiady. Jako administrator kościelny rozbudował w latach 1927–1929 kościół farny, doprowadził do renowacji wielu kaplic.
Działał też na polu wydawniczym; był autorem licznych artykułów w lokalnej prasie i miesięczniku diecezjalnym, w 1928 r. opracował i wydał monografię pt.: Kalwaria Wejherowska, jej fundatorzy, duszpasterze i uroczystości. Był inicjatorem utworzenia 2 lokalnych chórów i orkiestry parafialnej. Przygotowywał z młodzieżą liczne spektakle teatralne, jasełka, akademie i spotkania z uroczystą oprawą. Utrzymywał czynne kontakty ze stacjonującym w Wejherowie 1 Morskim Batalionem Strzelców. W październiku 1937 r. brał udział w uroczystym poświęceniu jego sztandaru.
Aresztowanie i śmierć
Po zajęciu Pomorza przez wojska niemieckie w pierwszych dniach września 1939 r., założył w Wejherowie konspiracyjną organizację charytatywną Pomoc Polakom (późniejszą Polska Żyje), która świadczyła pomoc materialną dla polskich rodzin, ofiar wojny, sierot, czy wdów po polskich żołnierzach i zamordowanych przez Niemców. Ciekawostką z tego okresu jest fakt, że wizytę u niego złożył gen. Erwin Rommel, gdyż jego żona była kuzynką księdza E. Roszczynialskiego. Wystawił on nawet księdzu E. Roszczynialskiemu specjalne pismo w celu ochrony przed ewentualnym aresztowaniem. Jednakże już 30 października 1939 r. ksiądz E. Roszczynialski został aresztowany przez Gestapo i osadzony w więzieniu w Wejherowie. 10 listopada przeniesiono go do więzienia w Lęborku, a następnie 11 lub 12 listopada rozstrzelano w parku koło budynku szkolnego w okolicznych Cewicach.
W 1979 r. dokonano ekshumacji jego zwłok, wystawiono w kaplicy św. Antoniego w wejherowskiej Farze i uroczyście pochowano w rodzinnym grobowcu na starym cmentarzu w Wejherowie.
Ordery i odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (8 listopada 1930)
Złoty Krzyż Zasługi (1933) - za krzewienie kultury kaszubskiej i postawę Polaka Patrioty
Wyróżnienia
W 1927 r. został Filistrem honorowym poznańskiej Korporacji Magna-Polonia.
Władze kościelne przyznały mu godność szambelana papieskiego (prałata).
Upamiętnienie
Jego imieniem nazwano jedną z ulic w Wejherowie, a także ZSP Nr 3 w Wejherowie przy ulicy Dworcowej i Budowlanych oraz Szkołę Podstawową w Cewicach. W tomiku poezji Pamiętaj o Piaśnicy, Joanny Ryszowskiej, znajduje się dedykowany mu wiersz pt. Ksiądz Roszczynialski.
Beatyfikacja
W 1994 r. Stolica Apostolska rozpoczęła proces jego beatyfikacji. 24 maja 2011 nastąpiło uroczyste zakończenie diecezjalnego procesu beatyfikacyjnego.
Przypisy
Bibliografia
Ks. Edmund Roszczynialski (Życiorys) – Słudzy Boży – Męczennicy
Edmund Roszczynialski; Georg Engler; August Ziemens: Die Kalvarie von Wejherowo : Ihre Stifter, Seelsorger und Feste. Mit 36 Abbildungen. Wejherowo : Gazeta Kaszubska, 1928.
Daniel Allen Butler: Field Marshal: The Life and Death of Erwin Rommel, Seite 148, Verlag: Casemate Books; 1st Edition edition (2015-04-28) ,
Sługa Boży ksiądz Edmund Roszczynialski : proboszcz parafii pw. Trójcy Świętej w Wejherowie : męczennik za wiarę okresu II wojny światowej z dekanatu wejherowskiego diecezji chełmińskiej : 1888–1939.
Linki zewnętrzne
Edmund Roszczynialski – publikacje w bibliotece Polona
Filomaci pomorscy
Słudzy Boży II procesu beatyfikacyjnego drugiej grupy polskich męczenników z okresu II wojny światowej
Kaszubi
Ludzie związani z Wejherowem
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
Ofiary Intelligenzaktion na Pomorzu
Polscy duchowni katoliccy – ofiary represji Niemiec nazistowskich 1939–1945
Duchowni diecezji chełmińskiej
Pochowani w Wejherowie
Polscy żołnierze podziemia
Urodzeni w 1888
Zmarli w 1939 |
565512 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kafir | Kafir |
Geografia
Bliski Wschód
Kafir (inaczej: niewierny) – w islamie: pogardliwe określenie nie-muzułmanina, albo "tego, kto ukrywa prawdę lub jej zaprzecza".
Południowa Afryka
Kaffir (również Kafir, Kaphar, Kaphir, Kafari, Caffre, Kaffer, itp.) – pogardliwe określenie osoby czarnoskórej, używane w Afryce Południowej, a także na Jamajce; stąd:
wojny kafirskie (ang. Kaffir Wars lub Kafir Wars) – dawna nazwa tzw. Wojen o Przylądek, toczonych w Afryce Południowej;
języki kafirskie – XIX-wieczny termin określający języki nguni;
Kaffir kuchenny lub język kaffir – pogardliwy termin, określający wymowę łamaną lub kreolską w Afryce Południowej;
Sri Lanka
Kaffir – lokalna grupa etniczna;
Kaffir – kreolska wymowa, używana przez tych ludzi.
Kafirstan – dawna nazwa Nuristanu (przez muzułmańskich sąsiadów określanego "krajem niewiernych"), stąd:
Kafirowie (lub czerwoni Kafirowie) – dawna nazwa ludności zamieszkującej obszar Nuristanu;
języki kafirskie (kafiri) – dawna nazwa języków nuristańkich;
tzw. czarni Kafirowie – grupa etniczna, żyjąca w północno-zachodnim Pakistanie, pokrewna Nuristańczykom (dawniej: czerwonym Kafirom).
Botanika / kulinaria
kaffir – potoczna nazwa papedy |
190546 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt%20Broniewski | Zygmunt Broniewski | Zygmunt Broniewski herbu Tarnawa ps. „Bogucki”, „St. Bogucki” (ur. 21 października 1890 w Glinojecku, zm. 23 czerwca 1949 we Francji) – major kawalerii Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, generał brygady Narodowych Sił Zbrojnych.
Życiorys
Młodość
Był synem Bohdana Emila, przemysłowca i polityka oraz Eugenii z Sataleckich. W młodości uczęszczał do gimnazjum rosyjskiego w Lublinie, a po „strajku szkolnym” w 1905 do prywatnego gimnazjum „Szkoła Lubelska”. Należał do Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w ramach, którego uczestniczył w akcji przeciwko strajkom rewolucyjnej lewicy m.in. w garbowskiej cukrowni zarządzanej przez jego ojca. W 1908 zdał w Rosji maturę jako ekstern, a w następnym roku rozpoczął studia w Akademii Rolniczej Hohenheim w Stuttgarcie w Niemczech. Ukończył ją w 1913 z tytułem inżyniera rolnego. W latach 1911–1912 odbywał służbę wojskową w rosyjskim Grodzieńskim Pułku Huzarów Gwardii, w charakterze jednorocznego ochotnika. Od 1913 do czerwca 1914 przebywał na praktykach rolnych w Książkowie Poznańskim.
Udział w I wojnie światowej
W lipcu 1914 został, po wybuchu I wojny światowej, powołany do armii rosyjskiej w stopniu chorążego zapasowego. Służył w . Po kursie w Mikołajewskiej Szkole Karabinów w Piotrogrodzie, w okresie od października do grudnia 1915, zdał egzamin oficerski i został awansowany do stopnia podporucznika (styczeń 1916), porucznika (kwiecień 1916) i sztabskapitana (lipiec 1916).
Po wybuchu rewolucji bolszewickiej wydzielił ze swojego pułku żołnierzy Polaków i przedostał się z nimi do I Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, gdzie służył w 3 pułku ułanów jako dowódca szwadronu. Po rozwiązaniu I Korpusu w czerwcu 1918 powrócił do Polski.
Walki o granice 1918-1921
Następnie w październiku 1918 wstąpił ochotniczo do formującego się 3 pułku ułanów Wojska Polskiego, z którym w styczniu 1919 wyruszył w ramach Grupy „Bug” pod dowództwem gen. Leona Berbeckiego, na front bolszewicki. W marcu 1919 dostał awans na stopień rotmistrza, a w kwietniu – majora. W październiku 1919 został zwolniony do rezerwy, na mocy wniosku reklamacyjnego Ministerstwa Przemysłu i Handlu. W czerwcu 1920 ponownie wstąpił jako ochotnik do WP z przydziałem do 3 pułku ułanów. W sierpniu 1920 jego pułk rozbił sowiecki batalion piechoty pod Zabłudowem. Na własną prośbę w marcu 1921 został zwolniony do rezerwy. Zweryfikowany w stopniu majora kawalerii ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919. W 1934 jako oficer rezerwy pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Puławy. Posiadał wówczas przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I.
Okres międzywojenny
Odtąd zajął się administrowaniem majątków ziemskich w Garbowie (który był w 1/4 jego własnością) i Przybysławicach (należał do jego brata Mieczysława Broniewskiego) w Lubelskiem. Wkrótce ożenił się ze Stefanią Gerlicz herbu Lis z Odmianą (nie mieli dzieci). Należał do Obóz Wielkiej Polski, gdzie pełnił funkcję zastępcy oboźnego powiatu puławskiego.
Konspiracja
Nie wiadomo, czy uczestniczył w wojnie obronnej 1939. Krótko po zakończeniu działań wojennych wstąpił do tworzącej się Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy. W 1940 objął funkcję komendanta Okręgu Lubelskiego ZJ. W sierpniu 1942 otrzymał awans na podpułkownika. Po utworzeniu Narodowych Sił Zbrojnych we wrześniu 1942 został komendantem Okręgu III Lubelskiego. Przez cały okres okupacji niemieckiej sztab Okręgu mieścił się w jego majątku w Garbowie. Ponadto ze swoich dochodów w znacznym stopniu finansował działalność konspiracyjną. W lipcu 1944 ofensywa wojsk Armii Czerwonej zmusiła go do opuszczenia Garbowa. Po podpisaniu w marcu 1944 umowy scaleniowej z Armią Krajową był jej zwolennikiem. Już od początku tego roku zgłaszał gotowość rezygnacji z funkcji komendanta Okręgu III (NSZ-ZJ), a na początku kwietnia złożył w tym celu formalny wniosek. Komendant Główny NSZ-AK (scalonego) ppłk Albin Walenty Rak ps. „Lesiński” wyraził na to zgodę z dniem 15 czerwca 1944. Jednakże w nieznanych okolicznościach Broniewski został przekonany przez przeciwników scalenia, których Komendantem Głównym był mjr/ppłk NSZ Stanisław Nakoniecznikow-Klukowski – były podkomendny Z. Broniewskiego z 3 pułku ułanów z 1919, do pozostania w szeregach NSZ-ZJ. Otrzymał wówczas także awans na podpułkownika NSZ. Następny Komendant Główny NSZ-ZJ, gen. bryg. w st. sp. Tadeusz Jastrzębski ps. „Powała” wyznaczył go w dniu 24 lipca 1944 na dowódcę Grupy Operacyjnej nr 2, która miała powstać w wyniku koncentracji oddziałów partyzanckich NSZ w Okręgach: Białostockim, Mazowsze Północne i Warszawa – powiaty. Do jej sformowania jednak nie doszło z powodu szybkich postępów ofensywy rozpoczętej przez wojska Armię Czerwonej. W sierpniu 1944 otrzymał funkcję Inspektora Obszaru Zachód (pozostającego pod okupacją niemiecką), w ramach której w sierpniu, listopadzie i grudniu 1944 przeprowadzał inspekcje różnych oddziałów, m.in. Brygady Świętokrzyskiej NSZ na Kielecczyźnie.
20 października 1944 Rada Polityczna NSZ, która była organem zwierzchnim niescalonego NSZ, mianowała go pełniącym obowiązki komendanta głównego. Jednocześnie otrzymał awans na generała brygady NSZ ze starszeństwem z dniem 11 listopada tego roku.
Po rozpoczęciu operacji wiślańsko-odrzańskiej przez Armię Czerwoną w styczniu 1945, wydał rozkaz dowódcy Brygady Świętokrzyskiej wymaszerowania na Zachód. Sam natomiast pozostał w kraju, aby dowodzić resztą podległych mu oddziałów. W tym czasie stracił adiutanta Tadeusza Skarżyńskiego ps. „Bończa”, który został aresztowany przez NKWD i wywieziony na Syberię. Kolejnym jego adiutantem został Tomasz Wolfram ps. „Dominik Grabowski”.
Na początku 1945, Zygmunt Broniewski jako dowódca Narodowych Sił Zbrojnych uznał, że dalsza walka w kraju z militarnego punktu widzenia nie ma sensu. Po powstaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, 5 lipca 1945 zawiesił działalność podległych mu struktur i przedostał się na Zachód. Zameldował się (w mundurze majora kawalerii) u dowódcy 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa, którego znał z lat 1919–1920 i zdał mu raport z działalności NSZ w kraju. Po przybyciu do Niemiec objął funkcję dowódcy ośrodka szkoleniowego kompanii wartowniczych, w skład których weszli byli żołnierze Brygady Świętokrzyskiej. Wkrótce jednak zrzekł się dowództwa, przygnębiony wiadomością o uwięzieniu żony przez funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa. Wyjechał do południowej Francji, gdzie zamieszkał w Lauzerville, majątku administrowanym przez ppłk. Jana Kamieńskiego. Zmarł 23 czerwca 1949 załamany fałszywą wiadomością o śmierci żony i został pochowany na cmentarzu w Duran. Na jego grobie umieszczony został napis: „Le General Broniewski Zygmunt - Heros De Resistance Polonaise”.
Ordery i odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 5045 (1921)
Krzyż Walecznych dwukrotnie
Krzyż Narodowego Czynu Zbrojnego.
Zobacz też
Bohdan Broniewski
Mieczysław Broniewski
Stefania Broniewska
Przypisy
Bibliografia
Bogdan Broniewski, Poland Adieu. From Privilege to Peril, 2010
Robert Wójcik, Generał Zygmunt Broniewski ps. "Bogucki" ostatni dowódca Narodowych Sił Zbrojnych w okupowanej Polsce [w:] Jastków i okolice w walce o wolną i niepodległą, rd. Cezary Taracha, Lublin 2018.
Zygmunt Broniewski
Członkowie Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy
Komendanci Okręgów NSZ
Majorowie kawalerii II Rzeczypospolitej
Generałowie Narodowych Sił Zbrojnych
Komendanci Główni NSZ
Polacy – żołnierze Armii Imperium Rosyjskiego w I wojnie światowej
Polscy ziemianie (II Rzeczpospolita)
Ochotnicy w wojnie polsko-bolszewickiej
Odznaczeni Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego
Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (II Rzeczpospolita)
Odznaczeni Krzyżem Walecznych (dwukrotnie)
Oficerowie I Korpusu Polskiego w Rosji
Polacy – oficerowie Imperium Rosyjskiego
Żołnierze i działacze podziemia antykomunistycznego (1944–1956)
Żołnierze Polskich Kompanii Wartowniczych
Urodzeni w 1890
Zmarli w 1949
Ludzie urodzeni w Glinojecku |
190549 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Frankie%20Knuckles | Frankie Knuckles | Frankie "Warren" Knuckles właśc. Francis Nicholls (ur. 18 stycznia 1955 w Bronksie w Nowym Jorku, zm. 31 marca 2014 w Chicago) – amerykański didżej i producent muzyczny. Był DJ-em od 1977 do 2014 r. Znany jako "ojciec chrzestny muzyki house". Jeden z jego utworów został wykorzystany w grze GTA San Andreas.
Dyskografia
Albumy
1991: Beyond The Mix
1995: Welcome To The Real World
2004: A New Reality
Przypisy
Bibliografia
Amerykańscy didżeje
Amerykańscy muzycy house
Muzycy rhythmandbluesowi
Muzycy disco
Muzycy soul
Urodzeni w 1955
Zmarli w 2014
Ludzie urodzeni w Nowym Jorku
Amerykańscy muzycy dance |
1432 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Europa%20Wschodnia | Europa Wschodnia | Europa Wschodnia – termin określający wschodnią część kontynentu europejskiego. Region ten jest różnie definiowany.
Definicje
Według ONZ
Grupa Ekspertów ONZ ds. Nazw Geograficznych
Grupa Ekspertów ONZ ds. Nazw Geograficznych, wchodząca w skład Wydziału Statystycznego Rady Gospodarczej i Społecznej ONZ, została założona w celu rozpatrzenia technicznych problemów standaryzacji nazw geograficznych. Grupa ta składa się z ekspertów wchodzących w skład różnych sekcji geograficznych i językowych, powołanych podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Standaryzacji Nazw Geograficznych.
W skład sekcji „Europa Wschodnia oraz Azja Północna i Środkowa” wchodzą przedstawiciele następujących państw europejskich:
Sekcję tę tworzą również następujące państwa azjatyckie: Armenia, Azerbejdżan, Mongolia, Uzbekistan i Kirgistan.
Ponieważ poszczególne państwa mają pełną dowolność w wyborze sekcji regionalnej, do której będą należeć, podział taki nie jest formalny.
Wydział Statystyczny ONZ
Według podziału używanego przez Wydział Statystyczny Organizacji Narodów Zjednoczonych do własnych celów w skład Europy Wschodniej wchodzą:
Zakwalifikowanie konkretnych państw lub obszarów do danego regionu ma na celu ułatwienie badań statystycznych i nie jest wyrazem uznania przez Organizację Narodów Zjednoczonych przynależności politycznej lub innej danego państwa lub obszaru.
Grupa regionalna w ONZ
Kraje członkowskie ONZ samodzielnie decydują o swojej przynależności do poszczególnej grupy regionalnej ONZ. W ONZ do Eastern European Group przystąpiły:
Turcja jednocześnie przystąpiła i do Asia-Pacific Group.
Według klasyfikacji CIA
Amerykańska Centralna Agencja Wywiadowcza, w swoim corocznym raporcie The World Factbook, do krajów Europy Wschodniej zalicza:
Natomiast do krajów Europy Południowo-Wschodniej CIA zalicza:
jednocześnie zaliczana do Azji Południowo-Zachodniej
zaklasyfikowana jest jako państwo transkontynentalne.
Klasyfikacja polityczna
Klasyfikacja polityczna podczas zimnej wojny
Podczas zimnej wojny termin ten określał państwa Europy które, po opanowaniu przez ZSRR, pozostały pod wpływem Związku Radzieckiego lub przynależały do tzw. bloku wschodniego (np. kraje bałtyckie czy Polska).
Klasyfikacja kulturowa
Europa Wschodnia, w znaczeniu kulturowym, należy do bizantyjsko-prawosławnego (bizantyjsko-słowiańskiego) kręgu kulturowego – pod względem kulturowym zalicza się do niej następujące państwa:
Ponadto, do kręgu tego należą następujące państwa Europy Południowo-Wschodniej:
(poza Wojwodiną i Belgradem – Europa Środkowa)
przynależy częściowo do Europy Wschodniej (Mołdawia zachodnia), Południowo-Wschodniej (Wołoszczyzna) i Środkowej (Siedmiogród, Banat, Bukowina).
Największe miasta Europy Wschodniej
Definicja kulturowa
Naukowcy zajmujący się podziałami Europy wyraźnie odróżniają, w ujęciu kulturowym, Europę Południowo-Wschodnią: dawne bizantyjskie cesarstwo wschodnie i państwa stworzone przez Słowian na Półwyspie Bałkańskim – terytorium niegdyś podbite przez Imperium Osmańskie, od Europy Wschodniej, której centrum kulturowym jest Rosja, mająca za sobą doświadczenie wieloletniego jarzma tatarskiego i która wykształciła swój specyficzny model kulturowy.
Zobacz też
GUAM
Wspólnota Niepodległych Państw
Europa Środkowo-Wschodnia
Europa Południowo-Wschodnia
Środek Europy
Bałkany
Nowa Europa Wschodnia
blok wschodni
Przypisy
Linki zewnętrzne
Europa w podziale statystycznym ONZ |
190550 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Carl%20Nielsen | Carl Nielsen | Carl August Nielsen (ur. 9 czerwca 1865 w Sortelung k. Nørre Lyndelse, zm. 3 października 1931 w Kopenhadze) – duński kompozytor, główny przedstawiciel muzyki duńskiej. Jego ojciec był malarzem pokojowym, który dorabiał jako muzykant grą na skrzypcach i kornecie, matka natomiast dobrze śpiewała.
Życiorys
Urodzony w biednej rodzinie, w małej miejscowości położonej niedaleko Odense, na wyspie Fionii. Mały Carl rozpoczął edukację muzyczną w wieku 8 lat, grał wtedy w miejscowej orkiestrze na skrzypcach, pobierał również lekcje w zakresie gry na trąbce. W tym okresie skomponował swój pierwszy utwór – polkę na skrzypce.
W 1884 przyjęto go do konserwatorium w Kopenhadze, gdzie studiował: grę na skrzypcach, teorię i historię muzyki, m.in. u J.P.E. Hartmanna, N. Gadego i Rosenhoffa. W latach 1886-1905 był skrzypkiem w operze dworskiej w Kopenhadze. W 1908 został jej kierownikiem. W 1915 został dyrygentem Musikforeningen w Kopenhadze, a także profesorem tamtejszego konserwatorium. Mimo uwielbienia, jakim cieszył się w swej ojczyźnie, przez pewien czas reszta świata była na jego muzykę obojętna.
Ostatnim własnym utworem jaki usłyszał przez radio, był Koncert skrzypcowy nadany 1 października 1931. Dwa dni później zmarł, mając 66 lat.
Carl August Nielsen jest także autorem książek: Levende Musik („Żyjąca muzyka”) i Min fynske Barndom („Moje fiońskie dzieciństwo”).
Kompozycje Nielsena zostały skatalogowane w 1965 r. przez Dana Foga i Torbena Schousboe. Numer z Katalogu Foga oznaczany jest symbolem FS.
Odznaczenia
Komandor II Stopnia Orderu Danebroga (Dania)
Komandor I Klasy Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja)
Komandor Orderu św. Olafa (Norwegia)
Komandor Orderu Korony (Włochy)
Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja)
Kawaler I Klasy Orderu Białej Róży (Finlandia)
Najważniejsze dzieła
Symfonie
I symfonia g-moll, op. 7 (FS 16, 1890-1892)
II symfonia De fire Temperamenter (Cztery temperamenty), op. 16 (FS 29, 1901-1902)
III symfonia Sinfonia Espansiva, op. 27 (FS 60, 1910-1911)
IV symfonia Det Uudslukkelige (Nieugaszalna), op. 29 (FS 76, 1914-1916)
V symfonia, op. 50 (FS 97, 1921-1922)
VI symfonia Sinfonia Semplice (FS 116, 1924-1925)
Opery
opera biblijna Saul og David (Saul i Dawid) (FS 25, 1898-1901)
opera komiczna Maskarade (Maskarada) (FS 39, 1905)
Inne dzieła
Lille Suite a-moll na smyczki op. 1 (FS 6, 1888)
Koncert skrzypcowy op. 33 (FS 61, 1911)
Koncert fletowy (FS 119, 1926)
Koncert klarnetowy op. 57 (FS 129, 1928)
Helios uwertura (FS 32, 1903)
Pan i Syrinx utwór na orkiestrę (FS 87, 1917)
Hymnus amoris na chór (FS 21, 1896)
Foraar na chór op. 42 (FS 96, 1921)
Alladyn muzyka sceniczna (FS 89, 1919)
Symfonisk Suite na fortepian op. 8 (FS 19, 1894)
29 małych preludiów na organy (FS 136, 1929)
Zobacz też
Edvard Grieg
Jean Sibelius
Przypisy
Linki zewnętrzne
Nuty Carla Nielsena w bibliotece Polona
Artyści związani z Kopenhagą
Duńscy kompozytorzy
Duńscy pedagodzy muzyczni
Duńscy skrzypkowie
Oficerowie Legii Honorowej
Odznaczeni Orderem Białej Róży Finlandii
Odznaczeni Orderem Danebroga
Odznaczeni Orderem Gwiazdy Polarnej (Szwecja)
Odznaczeni Orderem Korony Włoch
Odznaczeni Orderem Świętego Olafa
Urodzeni w 1865
Zmarli w 1931 |
565513 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz%20Drewnowski | Kazimierz Drewnowski | Kazimierz Bolesław Drewnowski (ur. 4 marca 1881 w Stanisławowie, zm. 22 sierpnia 1952 w Zakopanem) – polski profesor, inżynier, rektor Politechniki Warszawskiej, pułkownik łączności Wojska Polskiego.
Życiorys
Był synem Ignacego Drewnowskiego (1846-1920, urzędnik) i Marii z domu Koniecka oraz bratem Ignacego (1897-1993, oficer) i Marii (uczestniczka obrony Lwowa w 1918, zm. w 1979 we Lwowie w wieku 86 lat). Uczęszczał do gimnazjów w Nowym Sączu oraz Krakowie. W 1889 zdał egzamin dojrzałości w C. K. IV Gimnazjum we Lwowie. Studia odbył w latach 1899-1903 na Wydziale Budowy Maszyn lwowskiej Szkoły Politechnicznej. Uzupełnił je w Związkowej Wyższej Szkole Technicznej w Zurychu (1903-1905), gdzie uzyskał absolutorium. W latach 1905–1907 odbywał praktykę zawodową w zakładach elektrotechnicznych i elektrowniach Fryburga oraz filiach Siemensa-Schuckerta w Wiedniu i Lwowie. W 1907 roku został adiunktem na Politechnice Lwowskiej, gdzie objął też Katedrę Elektrotechniki.
Uczestniczył w międzynarodowych kongresach elektrotechnicznych w 1908 roku w Marsylii i w 1911 roku w Turynie.
W 1914 roku austriackie Ministerstwo Oświaty wysłało Drewnowskiego na praktykę zawodową na Politechnikę w Darmstadt oraz do Belgii i Francji. Głównym założeniem tej podróży było uzupełnienie wiedzy z zakresu wysokich napięć, radiotelegrafii oraz zastosowania elektryczności w górnictwie.
W latach 1914–1917 pełnił służbę w Legionach Polskich. 1 października 1916 roku podjął pracę na Politechnice Warszawskiej, gdzie jako pierwszy Polak wykładał elektrotechnikę. Najpierw pracował na Wydziale Chemii, a w rok później na Wydziale Budowy Maszyn i Elektrotechniki. Był wówczas „urlopowany” z Komendy Legionów Polskich. Awansował kolejno na chorążego (10 października 1914), podporucznika (23 listopada 1914) i porucznika (1 lipca 1915).
30 października 1918, w przeddzień walk o Lwów w trakcie wojny polsko-ukraińskiej, przybył do tego miasta w stopniu major jako adiutant Rady Regencyjnej i jej przedstawiciel wojskowy. 15 listopada 1918 roku powołany został na stanowisko szefa Oddziału II Łączności Sztabu Generalnego WP i równocześnie szefa Służby Łączności Wojska Polskiego. 10 grudnia tego roku wyznaczony został na stanowisko szefa Sekcji Elektrotechnicznej Departamentu III Technicznego (Techniczno-Inżynieryjnego) Ministerstwa Spraw Wojskowych. 15 marca 1919 stanął na czele Inspektoratu Wojsk Łączności podporządkowanego II wiceministrowi spraw wojskowych 21 września 1919 roku awansował na podpułkownika.
1 marca 1920 mianowany został szefem Sekcji II Wojsk Łączności Departamentu II Wojsk Technicznych M.S.Wojsk. W sierpniu następnego roku, po przejściu M.S.Wojsk. na organizację pokojową wyznaczony został na stanowisko szefa Wydziału Wojsk Łączności Departamentu VI Wojsk Technicznych. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu pułkownika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów łączności.
1 października 1916 roku związał się z PW. Objął wówczas Wykłady z techniki wysokiego napięcia. Natomiast od listopada 1918 roku jako docent prowadził wykłady z podstaw elektrotechniki, ćwiczenia z pomiarów elektrotechnicznych, pełnił funkcję kierownika laboratorium elektrotechnicznego.
1 września 1919 roku został zastępcą profesora na Wydziale Budowy Maszyn i Elektrotechniki prowadząc wykłady z elektrotechniki doświadczalnej i mierniczej.
1 marca 1920 mianowany został szefem Sekcji II Wojsk Łączności Departamentu II Wojsk Technicznych M.S.Wojsk. W sierpniu następnego roku, po przejściu M.S.Wojsk na organizację pokojową wyznaczony został na stanowisko szefa Wydziału Wojsk Łączności Departamentu VI Wojsk Technicznych. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu pułkownika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów łączności[5].
Brał udział nad organizacją Politechniki Wojskowej. 25 kwietnia 1921 roku utworzono Komitet Politechniki Wojskowej w której skład wszedł Drewnowski. W lipcu 1921 roku stanął na czele Komisji Organizacyjnej Politechniki Wojskowej, która powołana została przez gen. Władysława Sikorskiego, szefa Sztabu Generalnego.
Inicjator powstania Polskiego Komitetu Wielkich Sieci Elektrycznych oraz Polskiego Komitetu Elektrotechnicznego(PKE). Pełnił tam funkcję sekretarza generalnego (1924-1929), a potem wieloletni przewodniczący.
W okresie 1928-1929 pełnił funkcję wiceprezesa SEP (Stowarzyszenie Elektryków Polskich).
W maju 1939 został wybrany rektorem Politechniki Warszawskiej, obejmując to stanowisko 1 września 1939 r. W czasie wojny organizował tajne nauczanie. Od 19 września 1940 oficjalnie pełnił funkcję „zarządcy”, jednak uważano go za rektora aż do końca wojny. 10 listopada 1942 został aresztowany i uwięziony na Pawiaku. Następnie został osadzony w obozie koncentracyjnym w Majdanku i Dachau, gdzie doczekał końca wojny.
Po wojnie przebywał na dwuletnim urlopie w Belgii. Szybko wrócił do organizowania życia akademickiego i naukowego, obejmując w 1947 Katedrę Miernictwa Elektrycznego i Wysokich Napięć na Politechnice Warszawskiej.
Zmarł nagle 22 sierpnia 1952 w Zakopanem będąc w pełni sił twórczych. Pochowany został na starym cmentarzu w Zakopanem (sektor L-I-63).
Decyzją Ministra Obrony Narodowej Nr 9/MON z dnia 18 stycznia 1999 imię płk prof. inż. Kazimierza Drewnowskiego otrzymał Centralny Węzeł Łączności Ministerstwa Obrony Narodowej w Warszawie. Jego imieniem nazwane zostały ulice w Warszawie, Poznaniu i Zegrzu. Od 1994 r. jest patronem Zespołu Szkół Energetycznych w Lublinie.
Stanowiska
1907–1912 – adiunkt Katedry Elektroniki lwowskiej Szkoły Politechnicznej;
1908–1919 – współorganizator i przewodniczący sekcji Elektrotechnicznej, sekretarz Wydziału Głównego Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie;
1916 – wykładowca PW;
1918 – wykładowca oraz kierownik laboratorium elektrotechnicznego;
Wrzesień 1919 – zastępca profesora na Wydziale Budowy Maszyn i Elektrotechniki;
1 marca 1920 – szef Sekcji II Wojsk Łączności Departamentu II Wojsk Technicznych M. S. Wojsk;
1924–1929 – sekretarz generalny i przewodniczący PKE;
1928–1929 – wiceprezes Stowarzyszenia Elektryków Polskich;
1939/1940,1944/1945 – Rektor Politechniki Warszawskiej;
Członkostwa
1908 – 1914 członek kolegium redakcyjnego „Czasopisma Technicznego” – Organu Towarzystwa Politycznego
1959 (pośmiertnie) otrzymał godność członka honorowego Koła Elektryków Studentów PW i SEP
Ordery i odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
Krzyż Niepodległości (4 lutego 1932, za pracę w dziele odzyskania niepodległości)
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)
Krzyż Oficerski Legii Honorowej (Francja, zezwolenie Naczelnika Państwa w 1922)
Działalność pozanaukowa
Miłośnik Tatr, należał do Karpackiego Towarzystwa Narciarzy, Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i jego Klubu Wysokogórskiego.
Wybrane publikacje
Lwów 1914 - „ Pomiary elektrotechniczne”
Warszawa 1927 - „Materiały i układy izolacyjne wysokiego napięcia”
Warszawa 1934 - Współautor pracy „ Prof. Dr Ignacy Mościcki. Życie i działalność na polu nauki i techniki”
Warszawa 1939 - „Wytrzymałość dielektryczna”
„Laboratorium miernictwa elektrycznego” - kilka wydań
Warszawa 1950- „Pomiary elektroenergetyczne i wysokonapięciowe”
Artykuły na łamach „Czasopisma Technicznego”, „Przeglądu Technicznego”, „Przeglądu Elektrotechnicznego”
Przypisy
Bibliografia
Edward Domański et al., Rektorzy Politechniki 1826-1976, Zakład Graficzny Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1976
Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 884.
Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1934, L.dz. 250/mob. 34, s. 285, 840.
Stefan Weinfeld, Poczet wielkich elektryków, Nasza Księgarnia, Warszawa, 1968, str. 201-203
Linki zewnętrzne
Piśmiennictwo Kazimierza Drewnowskiego - bibliografia i pełne teksty publikacji
Piotrowski Jan, „Wspomnienia pośmiertne: Kazimierz Drewnowski (1881 – 1952); Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 45, 95-99, 1952; http://mazowsze.hist.pl/35/Rocznik_Towarzystwa_Naukowego_Warszawskiego/758/1952/25380/
http://www.gmina-boguty-pianki.pl/index.php/pl/pamici-prof-kazimierza-drewnowskiego
http://www.elektro.info.pl/artykul/id5930,kazimierz-drewnowski
https://web.archive.org/web/20150519023156/http://www.zsen.lublin.pl/index.php/o-szkole/patron
http://biografie.eu.interiowo.pl/biografie/kazimierz_drewnowski.html;
Absolwenci Politechniki Federalnej w Zurychu
Członkowie Polskiego Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie
Kazimierz
Ludzie urodzeni w Stanisławowie
Oficerowie łączności Legionów Polskich 1914–1918
Odznaczeni Krzyżem Niepodległości
Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari
Patroni jednostek Wojska Polskiego
Pochowani na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem
Polacy – Oficerowie Legii Honorowej
Polscy inżynierowie
Pułkownicy łączności II Rzeczypospolitej
Rektorzy Politechniki Warszawskiej
Więźniowie KL Dachau
Więźniowie KL Lublin
Wykładowcy Politechniki Lwowskiej
Urodzeni w 1881
Więźniowie Pawiaka (okupacja niemiecka)
Zmarli w 1952 |
565514 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Mukaffir | Mukaffir | Mukaffir – w islamie czyn, w wyniku którego muzułmanin zostaje niewiernym.
Niektóre odłamy wczesnego charydżyzmu uznawały, że każdy grzesznik w wyniku grzechu staje się niewierny i niepotrzebne jest w tym celu potwierdzenie ze strony wspólnoty. Dla sunnitów i większości szyitów nawet najcięższy grzech niekoniecznie musi być mukaffirem. Jedynie wyrzeczenie się wiary (ridda) lub bardzo poważny błąd doktrynalny są z nim tożsame i umożliwiają uznanie za niewiernego (takfir). W innych przypadkach sprawa przed sądem może być dość skomplikowana i niejednoznaczna.
Aby mukaffir skutkował takfirem potrzebne jest spełnienie określonych warunków:
dowód mutaffiru
świadomość mutaffiru u osoby dopuszczającej się go lub celowa ignorancja (brak zainteresowania co jest grzechem, a co nim nie jest)
Zobacz też
kafir
Niewierni w islamie |
190560 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Siergiej%20Sawczenko | Siergiej Sawczenko | Siergiej Romanowicz Sawczenko, ros. Серге́й Рома́нович Са́вченко (ur. 18 czerwca 1904 w Skadowsku, zm. 1966) – generał porucznik, oficer radzieckich organów bezpieczeństwa i wywiadu, m.in. w latach czterdziestych na czele Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej oraz zastępca przewodniczącego Komitetu Informacji (1949-1951), tym samym szef wywiadu KI i (1951-1952) zastępca ministra bezpieczeństwa państwowego ZSRR, tym samym szef I Zarządu Głównego (wywiad) MGB.
Życiorys
Po ukończeniu gimnazjum pracował jako nocny stróż.
Do organów bezpieczeństwa wstąpił w 1922 roku w wieku 18 lat, następnie ukończył Wyższą Szkołę Pogranicza przy Zjednoczonym Państwowym Zarządzie Politycznym. Po ukończeniu szkoły służył na różnych stanowiskach dowódczych w wojskach pogranicznych OGPU. Od lutego 1941 do września 1949 roku stał na czele organów bezpieczeństwa (kolejno – Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego: luty-lipiec 1941, Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych: lipiec 1941, kwiecień 1943, LKBP: kwiecień 1943, marzec 1946, Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR: marzec 1946 – 1949), Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
Następnie w 1949 roku stanął na czele wywiadu zagranicznego Komitetu Informacji, jako zastępca Andrieja Wyszynskiego, przewodniczącego KI. Po zlikwidowaniu KI w 1951 roku i przekazaniu wywiadu zagranicznego z powrotem w kompetencje Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego, Sawczenko został szefem I Zarządu Głównego i tym samym pierwszym zastępcą ówczesnego ministra bezpieczeństwa państwowego, Wiktora Abakumowa.
Po śmierci Józefa Stalina, na rozkaz Ławrientija Berii, MBP zostało włączone do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ZSRR. Po przejęciu przez MSW wywiadu zagranicznego (jako II Zarząd Główny), Sawczenko najpierw był (od 17 marca 1953) zastępcą szefa II Zarządu Głównego, następnie od maja (1953) zastępcą szefa 7 Wydziału II Zarządu Głównego MSW. Na tym stanowisku pracował do 28 września 1953 roku, ostatnią funkcją jaką sprawował było (od września 1953 do początku 1954 roku) nadzorowanie z ramienia MSW specjalnego projektu budowlanego Nr 565.
Rok później (1955) został usunięty ze służby w państwowej administracji, zmarł w 1966 roku.
Odznaczenia
Order Lenina (dwukrotnie)
Order Czerwonego Sztandaru (czterokrotnie – 20 września 1943, 3 listopada 1944, 10 kwietnia 1945 i 29 października 1948)
Order Kutuzowa II stopnia (20 listopada 1944)
Order Bohdana Chmielnickiego II stopnia (2 maja 1945)
Order Czerwonej Gwiazdy (14 lutego 1941)
Odznaka „Zasłużony Funkcjonariusz NKWD” (28 maja 1941)
i 6 medali.
Bibliografia
Nikita Pietrow, Stalinowski kat Polski Iwan Sierow, Warszawa 2013.
http://www.hrono.ru/biograf/bio_s/savchenkosr.php (ros.)
https://web.archive.org/web/20100804030103/http://svr.gov.ru/history/savchenko.htm (ros.)
http://shieldandsword.mozohin.ru/personnel/savchenko_s_r.htm (ros.)
Radzieccy generałowie porucznicy
Funkcjonariusze Czeki
Funkcjonariusze NKWD
Odznaczeni Orderem Bohdana Chmielnickiego
Odznaczeni Orderem Czerwonego Sztandaru
Odznaczeni Orderem Czerwonej Gwiazdy
Odznaczeni Orderem Kutuzowa
Odznaczeni Orderem Lenina
Urodzeni w 1904
Zmarli w 1966 |
565515 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Czirpan | Czirpan | Czirpan (bułg. Чирпан) – miasto w południowej Bułgarii, w obwodzie Stara Zagora. Ośrodek administracyjny gminy Czirpan; u podnóża Srednej Gory.
Przypisy
Miasta w obwodzie Stara Zagora |
190562 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Sojuz%20TM-6 | Sojuz TM-6 | Sojuz TM-6 (ros. Союз ТМ-6) – radziecki załogowy lot kosmiczny, stanowiący szóstą ekspedycję na stację kosmiczną Mir i czternastą (ostatnią) w ramach programu Interkosmos. Start z kompleksu startowego numer 1 kosmodromu Bajkonur w Kazachstanie odbył się 29 sierpnia 1988. Doktor Walerij Polakow pozostał na pokładzie stacji, kosmonauci Momand i Lachow powrócili na Ziemię 7 września 1988 na pokładzie Sojuza TM-5.
Skład załogi był nietypowy – dowódca, Władimir Lachow, był przeszkolony w samotnym pilotażu kapsuły Sojuz-TM na wypadek, gdyby statek ratunkowy musiał zabrać z pokładu stacji Mir obu przebywających tam kosmonautów. Dwaj pozostali członkowie załogi, w tym lecący w ramach programu Interkosmos pierwszy Afgańczyk w przestrzeni kosmicznej Abdulahad Momand, byli niedoświadczonymi naukowcami. W składzie załogi nie było inżyniera pokładowego. Jeden z badaczy, doktor Walerij Polakow, pozostał na stacji aby monitorować stan zdrowia Władimira Titowa i Musy Manarowa podczas ostatnich miesięcy z ich planowego rocznego pobytu na stacji.
Załoga
Start
Władimir Lachow (3) – ZSRR
Walerij Polakow (1) – ZSRR
Abdulahad Momand (1) – Afganistan
Rezerwowa
Anatolij Bieriezowoj – ZSRR
Gierman Arzamazow – ZSRR
Mohammed Dauran-Ghulam Masum – Afganistan
Zobacz też
lista startów statków kosmicznych typu Sojuz
załogowe loty kosmiczne (1981–1990)
Linki zewnętrzne
Spacefacts: Sojuz TM-6
Interkosmos
Program Sojuz
Załogowe loty kosmiczne w 1988 |
190565 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Sojuz%20TM-7 | Sojuz TM-7 | Sojuz TM-7 – radziecka załogowa misja kosmiczna, stanowiąca siódmą ekspedycję na stację kosmiczną Mir.
Datę startu, wyznaczoną początkowo na 21 listopada 1988 przesunięto, aby w obserwacji startu mógł uczestniczyć prezydent Francji, François Mitterrand.
Francuz Jean-Loup Chrétien został pierwszym obywatelem kraju innego niż ZSRR i USA odbywającym spacer kosmiczny. 9 grudnia wspólnie z Wołkowem zamontowali na zewnątrz stacji poręcze i przymocowali 15,5-kilogramową paletę z eksperymentami Échantillons i podłączyli ją do systemu zasilania stacji. Paleta zawierała eksperymenty realizowane w ramach programu budowy europejskiego promu kosmicznego Hermes.
26 kwietnia 1989 Aleksandr Wołkow, Siergiej Krikalow i Walerij Poljakow zabezpieczyli stację i pozostawili ją pustą. Podczas lądowania Krikalow odniósł niegroźną kontuzję kolana.
Bibliografia
Sojuz TM-7 na stronie Spacefacts
Encyclopedia Astronautica
Program Sojuz
Załogowe loty kosmiczne w 1988 |
190566 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Junkers%20G%2038 | Junkers G 38 | Junkers G 38 – niemiecki samolot transportowy z 1929 roku.
Historia
Projekt prof. Hugo Junkersa zakładał użycie olbrzymiego skrzydła wolnonośnego bez usterzenia, jednakże w latach dwudziestych budowa takiego skrzydła nie była możliwa ze względów technicznych. Wyjściem był kompromis – zastosowanie bardzo grubego skrzydła wolnonośnego (głębokość profilu 10,8 m i wysokość 2,8 m – przestrzeń wykorzystana przez silniki) z wmontowanymi silnikami oraz klasycznego kadłuba znacznie pomniejszonego w stosunku do olbrzymiego skrzydła. Na kadłubie umieszczone było usterzenie, zapewniające stateczność i sterowność.
Wyprodukowano jedynie 2 sztuki (jedną w wersji G 38a, drugą jako G 38ce), zakupione następnie przez linie lotnicze Deutsche Lufthansa. Pierwszy egzemplarz służył raczej do celów reklamowych, a drugi obsługiwał dłuższe trasy: z Berlina do Monachium, Frankfurtu nad Menem i Królewca. Wykorzystywany był też na niektórych liniach międzynarodowych. Pomimo to G 38 uważany był raczej za „prehistorycznego kolosa” niż za nowoczesny samolot. G 38a rozbił się w 26 maja 1936 w Dessau (dziś Dessau-Roßlau), a druga maszyna od 1939 służyła w Luftwaffe do transportu wojskowego. Została zniszczona w czasie nalotu bombowego w Atenach w maju 1941.
W Japonii zbudowano na licencji 6 samolotów tego typu w wersji bombowej Ki-20.
Wersje
G 38a – dwa silniki Junkers L55 (622 KM) bliżej kadłuba, obok nich dwa L8 (400 KM, zastąpione potem silnikami L88 (800 KM)), 30 miejsc pasażerskich i 2 dwumiejscowe kabiny w skrzydłach (na krawędzi natarcia, przy kadłubie)
G 38ce – dwa silniki L8 (400 KM) i dwa L88 (800 KM), klapy szczelinowe na krawędzi spływu, 28 miejsc pasażerskich i 2 trzymiejscowe kabiny w skrzydłach
Po roku 1932 oba samoloty wyposażono w silniki Jumo 204 (750 KM). Spotyka się też oznaczenia pierwszego prototypu G 38di i drugiego prototypu G 38b, G 38ci, G 38fi w zależności od montowanych silników.
Opis techniczny
Wolnonośny górnopłat konstrukcji metalowej, kryty blachą falistą. Podwozie samolotu stałe, z dwoma kołami na każdej goleni. Usterzenie z podwójnym statecznikiem poziomym i potrójnym pionowym. Śmigła czterołopatowe.
Zobacz też
Podobne samoloty: ANT-20 „Maksym Gorki”
Linki zewnętrzne
www.junkers.de
G 38
Niemieckie samoloty transportowe II wojny światowej |
565517 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Baby%20pruskie | Baby pruskie | Baby pruskie – kamienne posągi, pochodzące zapewne ze średniowiecza, o nieznanej funkcji i pochodzeniu.
Znajdowano je na ziemiach dawniej zamieszkiwanych przez plemiona pruskie, podbite w XIII wieku przez Zakon krzyżacki. Najstarsza wzmianka o babie pruskiej pochodzi z 1706 z kroniki miasta Bartoszyce, gdzie pada jej nazwa „Bartel”. Badacze zebrali informacje o 21 „babach”, z czego 8 uważa się za dzieła nowożytnych rzeźbiarzy. Znaleziska „bab pruskich” grupują się w dwa wyraźne skupiska: w okolicach Iławy oraz w rejonie Bartoszyc.
Wygląd
Posągi mają wysokość do półtora metra i przedstawiają, wbrew nazwie, postacie mężczyzn. Mają zaznaczone z grubsza rysy twarzy, w prawej ręce trzymają róg (rytualne naczynie do picia), w lewej czasami miecz lub tasak. Niektóre nie posiadają atrybutów wojownika, ich ręce złożone są w krzyż na piersiach.
Pochodzenie
Istnieje kilka hipotez na temat genezy i funkcji „bab pruskich”. Zdaniem Jerzego Marka Łapo, archeologa i historyka z Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie, miały one powstać na zlecenie Krzyżaków.
„Baby” mogły także mieć związek z turniejami rycerskimi organizowanych przez Krzyżaków, a sam wygląd figur może być wizualizacją stereotypu Prusa widzianego oczyma Krzyżaków. Inna hipoteza mówi o czysto pogańskim pochodzeniu: w pruskim folklorze figury tego typu są często utożsamiane z osobami zaklętymi w kamień za jakieś przewinienie. Mogą to być też posągi bohaterów, którzy zginęli na obczyźnie lub po prostu wizerunki pruskich bogów.
Kolekcję bab pruskich z rejonu Iławy z Bronowa, Gałdowa, Mózgowa, Susza można obejrzeć przed Muzeum Archeologicznym w Gdańsku od strony Motławy, dwie znajdują się w Bartoszycach na skwerku, baba z Barcian przy Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, posąg z Bratiana na dziedzińcu Ratusza Staromiejskiego w Toruniu, jedna z bab znajduje się też przy kościele w Prątnicy. Pruską babę znaleziono też podczas wykopalisk prowadzonych w Poganowie.
Legenda o Gustebaldzie
Pochodząca z okolic Bartoszyc legenda o Gustebaldzie mówi o królowej Prusów, która pewnego dnia uratowała życie Rybiego Króla, za co otrzymała magiczny kamień umożliwiający rozumienie mowy zwierząt, roślin i wiatru. Warunkiem było niepokazywanie owego kamienia nikomu. Pewnego dnia Wiatr przyniósł wieść o nadciąganiu Krzyżaków – jednak nikt Gustebaldzie w to nie uwierzył, na co królewna pokazała kamień niedowiarkom i w tej chwili sama została zamieniona w kamień.
Zobacz też
Baby kamienne
Kamienne baby w Bartoszycach
Przypisy
Bibliografia
W. La Baume, Bildsteine des frühen Mittelalters aus Ost- und Westpreußen, Blätter für deutsche Vorgeschichte, Heft 5, 1927.
Anna Błażejewska, Kamienna rzeźba figuralna z czasów przedkrzyżackich w Prusach. Stan, możliwości i perspektywy badań, w: Sztuka Prus XIII-XVIII wieku (red. M. Arszyński), Studia Borussico-Baltica Torunensia Historiae Artium, 1, , Toruń 1994, s. 71-88.
Anna Błażejewska, Wczesnośredniowieczne kamienne rzeźby z obszaru dawnych Prus w starożytnictwie i muzealnictwie gdańskim, w: Kolekcjonerstwo i muzealnictwo Gdańska (red. T. Grzybkowska), Porta Aurea. Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego, 3, Gdańsk 1994, s. 153-159.
Linki zewnętrzne
Prusowie
Archeologia Polski |
190567 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Sojuz%20TM-8 | Sojuz TM-8 | Sojuz TM-8 – radziecka załogowa misja kosmiczna, stanowiąca ósmą ekspedycję na stację kosmiczną Mir. Po raz pierwszy w historii, powierzchnię pojazdu pokrywały reklamy.Start z kosmodromu Bajkonur w Kazachstanie odbył się 5 września 1989. Załogę stanowili Aleksandr Wiktorienko i Aleksandr Sieriebrow. Po dwóch dniach statek przycumował do Mira. Pięć dni później przeprowadzono korektę orbity stacji kosmicznej za pomocą silnika statku Progress M. Kolejne korekcje orbity Mira przeprowadzono w dniach 13 i 17 października oraz 21 listopada 1989 roku.
Podczas dokowania ze stacją, automatyczny system Kurs zawiódł cztery metry przed połączeniem. Wiktorienko przerwał manewr, wycofał pojazd na odległość 20 metrów i przeprowadził dokowanie ręcznie. Kapsuła spędziła na orbicie 166 dni.
29 września kosmonauci zmodyfikowali system dokowania stacji, aby przygotować ją na przyjęcie modułu Kwant-2 o masie 20 ton.
30 września Słońce wystrzeliło bardzo silną flarę. Obawiano się, że kosmonauci mogą jednorazowo otrzymać dawkę promieniowania wielokrotnie przekraczającą normy. Ostatecznie promieniowanie nie przekroczyło dopuszczalnej normy, którą załoga otrzymała po dwutygodniowym pobycie w kosmosie.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Sojuz TM-8 na stronie Spacefacts
Program Sojuz
Załogowe loty kosmiczne w 1989 |
190569 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Sojuz%20TM-9 | Sojuz TM-9 | Sojuz TM-9 – radziecka załogowa misja kosmiczna, stanowiąca dziewiątą ekspedycję na stację kosmiczną Mir.
Podczas dokowania pojazdu, kosmonauci na pokładzie stacji zauważyli, że izolacja termiczna modułu lądownika zbliżającego się Sojuza TM-9 częściowo oderwała się. Obawiano się, że kapsuła może się ochłodzić, doprowadzając do skroplenia pary wodnej, które mogło doprowadzić do spięć w systemie elektrycznym. Poluzowane fragmenty izolacji mogły też zablokować czujnik podczerwieni, wykorzystywany do orientacji kapsuły przy wchodzeniu w atmosferę.
Obawiano się też, że ładunki wybuchowe służące do rozdzielenia modułu serwisowego i modułu lądownika mogą zawieść po bezpośrednim wystawieniu na otwartą przestrzeń, że osłona termiczna może stracić swoje właściwości po kontakcie z otwartą przestrzenią, i że spacer kosmiczny przeprowadzony w celu naprawy izolacji może doprowadzić do dodatkowych uszkodzeń. Rozważano wysłanie Sojuza TM-10 z jednym kosmonautą na pokładzie w misji ratunkowej.
Podczas spaceru kosmicznego kosmonauci złożyli dwa z trzech koców izolacyjnych, a trzeci pozostawili w spokoju. W drodze powrotnej na Ziemię kosmonauci odrzucili moduły serwisowy i orbitalny jednocześnie, aby zminimalizować szansę na zaplątanie się elementów izolacji. Moduł lądownika nie został w żaden sposób uszkodzony przez wystawienie na działanie próżni. Powrót przebiegł bezproblemowo.
Linki zewnętrzne
Sojuz TM-9 na stronie Spacefacts
Program Sojuz
Załogowe loty kosmiczne w 1990 |
190570 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Sojuz%20TM-10 | Sojuz TM-10 | Sojuz TM-10 – radziecka załogowa misja kosmiczna, stanowiąca dziesiątą ekspedycję na stację kosmiczną Mir. Na pokładzie kapsuły powrócił na Ziemię japoński dziennikarz Toyohiro Akiyama.
Na pokładzie cumującego do rufowego portu stacji Sojuza znajdowało się czterech pasażerów – kuropatwy lecące na pokład modułu Kwant-2. Jedna z nich zniosła jajko w drodze na stację – jajko wróciło na Ziemię na pokładzie Sojuza TM-9, wraz ze 130 kilogramami produktów eksperymentów.
Kapsuła spędziła na stacji 131 dni. W module lądownika zamontowano kamerę w ramach porozumienia z macierzystą stacją telewizyjną Akiyamy.
Linki zewnętrzne
Sojuz TM-10 na stronie Spacefacts
Program Sojuz
Załogowe loty kosmiczne w 1990 |
190572 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awierzb | Świerzb | Świerzb (łac. scabies) – choroba zakaźna ludzi i innych zwierząt spowodowana przez świerzbowce. U ludzi świerzb wywołuje świerzbowiec ludzki (Sarcoptes hominis, Sarcoptes scabiei), który objawia się dokuczliwym świądem i zmianami skórnymi w postaci przeczosów, grudek i plam.
Epidemiologia
Na świecie choruje około 300 mln ludzi, głównie w złych warunkach higienicznych i warunkach przeludnienia (wojsko, domy opieki).
Świerzbowiec drąży kanały w warstwie rogowej naskórka. Samica składa 2–3 jaja w ślepo zakończonych norkach o długości 0,3–0,4 mm. Z jaj wylęgają się larwy, a następnie w ciągu 3 tygodni przekształcają w dojrzałe świerzbowce. Choroba przenosi się najczęściej przez bezpośredni kontakt fizyczny, rzadziej za pośrednictwem przedmiotów, np. pościeli. Poza skórą świerzbowce mogą przeżyć od 3 do 4 dni. Zakażeniu sprzyja obniżenie odporności. Chorują najczęściej dzieci, które zarażają się głównie podczas zabaw. W ciężkich chorobach układowych (np. AIDS, choroby hematologiczne) może wystąpić ciężka postać, charakteryzująca się hiperkeratozą, jest to tzw. świerzb norweski.
Objawy i przebieg
Świąd nasilający się w nocy, po kąpieli na skutek rozgrzania i uczynnienia świerzbowców. Zwykle na pośladkach, w okolicy nadgarstków i na bocznych powierzchniach palców, w naturalnych fałdach skóry, w okolicach pępka, brodawek sutkowych u kobiet, narządów płciowych, gdzie widoczne są norki świerzbowcowe. W okolicach zmian widoczne przeczosy – linijne nadżerki naskórka spowodowane intensywnym drapaniem. Nie zajmuje okolicy międzyłopatkowej oraz twarzy, z wyjątkiem świerzbu norweskiego. U dzieci często lokalizuje się na dłoniach i podeszwach stóp.
Rozpoznanie
stwierdzenie charakterystycznych norek świerzbowcowych (dobrze widoczne po zabarwieniu nalewką jodową)
charakterystyczny świąd nasilający się w nocy
przeczosy w miejscach typowych
wywiad ukierunkowany na występowanie podobnych objawów wśród osób z otoczenia chorego
najczęściej występuje w okolicach pępka, na nadgarstkach, pośladkach, w okolicach nosa.
Rozpoznanie różnicowe
świąd skóry na innym tle (pruritus)
wszawica odzieżowa (pediculosis vestimenti)
Leczenie
Zaleca się stosowanie kąpieli i zmianę bielizny. Bieliznę, pościel, ręczniki używane podczas choroby należy po wypraniu odstawić i nie stosować przez okres 2 tygodni.
W leczeniu ludzi z reguły używa się maści. W przeglądzie 20 prób klinicznych z udziałem 2,4 tys. chorych najskuteczniejszym lekiem okazała się permetryna. Skuteczność potwierdził krotamiton, podobnie jak lindan, który powoduje jednak stosunkowo dużo skutków ubocznych. Stosowaną doustnie iwermektynę oceniono jako prawdopodobnie skuteczną. Skuteczność estru benzylowego kwasu benzoesowego, malationu i związków siarki (np. maść Wilkinsona) oceniono jako nieznaną.
Profilaktyka
Leczeniem muszą zostać objęte wszystkie osoby z najbliższego otoczenia osoby chorej.
Przypisy
Bibliografia
Stefania Jabłońska, Sławomir Majewski Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową PZWL 2005, .
Choroby przenoszone drogą płciową
Choroby skóry |
1433 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Europa%20Po%C5%82udniowa | Europa Południowa | Europa Południowa (Europa Śródziemnomorska) – państwa trzech wielkich półwyspów na południu Europy: Iberyjskiego (Europa Południowo-Zachodnia), Apenińskiego i Bałkańskiego (Europa Południowo-Wschodnia) oraz szeregu wysp na Morzu Śródziemnym. Kraje Europy Południowej łączy dziedzictwo Starożytnej Grecji i Starożytnego Rzymu oraz powiązania gospodarcze w basenie Morza Śródziemnego.
Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Turystyki (UNWTO), w 2015 roku kraje Europy Południowej (Europy Śródziemnomorskiej) odwiedziło ponad 225 milionów turystów (4,8% więcej niż w roku poprzednim), generując przychody na poziomie 176 mld dolarów. Jest to najwyższa liczba turystów wśród wszystkich części świata.
Najbogatsze państwa Europy Południowej utworzyły zrzeszenie EuroMed.
Klimat
Dominującym klimatem w Europie Południowej jest klimat subtropikalny trzech typów: klimat śródziemnomorski, klimat subtropikalny wilgotny (), subtropikalny klimat morski, natomiast w wysokich górach – klimat alpejski.
Państwa
Według klasyfikacji ONZ w Europie Południowej są to następujące państwa, w których mieszka ponad 153 mln mieszkańców na powierzchni 1,3 mln km²:
Klasyfikacja ONZ nie obejmuje części wybitnie południowo-europejskie jak np. część Francji w szczególności – Oksytanię i Korsykę (francuską wyspę na Morzu Śródziemnym) oraz wschodnią część Bałkanów np. , i Kosowo.
Dodatkowo, do Europy Południowej zaliczany jest i (np. przez Światową Organizację Turystyki (UNWTO)), choć Cypr geograficznie leży w Azji Zachodniej oraz tylko Tracja, mała część Turcji leży w Europie. Rzadziej do Europy Południowej zaliczane są państwa Kaukazu: , , (leżące generalnie w zachodniej Azji, gdzie fragmenty leżą w Europie).
Miasta
Spośród 10 największych zespołów miejskich Unii Europejskiej, sześć znajduje się w Europie Południowej. Największe metropolie Południowej Europy (zespół miejski powyżej 1 miliona mieszkańców):
Miasta w Europie Południowej poza klasyfikacją ONZ:
Zobacz też
kraje śródziemnomorskie
Europa Zachodnia
Europa Środkowa
Europa Środkowo-Wschodnia
Europa Wschodnia
Europa Północna
Przypisy |
190573 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Pistolet%20Colt%20M1911 | Pistolet Colt M1911 | Colt M1911 (desygnata wojskowa: Automatic Pistol, Caliber .45, M1911; pot. Colt Government) – amerykański pistolet samopowtarzalny kalibru .45 cala. Wywodzi się z konstrukcji zaprojektowanej przez Johna Browninga w 1900 roku. W 1911 roku Colt M1911 wszedł na wyposażenie armii amerykańskiej, a w 1926 po niewielkich modyfikacjach dokonanych w wyniku doświadczeń I wojny światowej, opracowano wersję M1911A1 (Automatic Pistol, Caliber .45, M1911A1), którą można rozpoznać po podfrezowaniu w okolicy spustu ułatwiającym strzelanie osobom o krótszych palcach, oraz tylnej części chwytu (poniżej bezpiecznika) z frezowanymi podłużnymi nacięciami zmniejszającymi obracanie się broni na boki.
Amunicję stanowiły naboje .45 ACP (11,43 mm) (0,45 cala) z pociskiem o masie 15,2 g wystrzeliwanymi z prędkością 250 m/sek. Ze względu na użycie mocnego naboju pistolet ma zamek ryglowany w momencie strzału. Odrzut powoduje cofnięcie się lufy połączonej z zamkiem. Lufa przymocowana jest do szkieletu obrotowym łącznikiem, który ściąga ją do dołu podczas cofania (tzw. przekoszenie lufy), występy na górnej powierzchni lufy wysuwają się z opór ryglowych zamka – następuje jego otwarcie i ruch do tyłu, który wyrzuca pustą łuskę, a wracając do przodu, ładuje kolejny nabój.
Magazynek jednorzędowy z siedmioma nabojami umieszczony jest w rękojeści. Zabezpieczenie pistoletu stanowią: ręczny bezpiecznik skrzydełkowy, zewnętrzny kurek ustawiany w położenie zabezpieczone oraz bezpiecznik chwytowy z tyłu rękojeści, który pozwala na oddanie strzału jedynie przy właściwym ułożeniu pistoletu w ręce.
Oprócz wersji kaliber 0,45 używanych w armii amerykańskiej, wyprodukowano również egzemplarze w brytyjskim kalibrze .455 Auto dla Wielkiej Brytanii i Kanady, oraz egzemplarze licencyjne w Norwegii i Argentynie.
Pistolet w czasie II wojny światowej był etatowym wyposażeniem oficerów i podoficerów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (m.in. żołnierzy 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej) oraz niektórych oddziałów partyzanckich działających na terenie okupowanej Polski. Ze względu w trudności w zaopatrzeniu w amunicję .45 ACP pistolety dla oddziałów partyzanckich były produkowane w wersji strzelającej używanym przez Niemców nabojem 9x19 Parabellum. Umożliwiało to używanie zdobycznej amunicji.
Pistolety bazujące na pierwotnej konstrukcji są nadal produkowane. Najczęściej spotykane modyfikacje to przekalibrowanie broni na słabszą amunicję oraz zmiana magazynków z jednorzędowych na dwurzędowe.
Zobacz też
Pistolet M15
Pistolet Colt Delta Elite
Pistolet Ballester-Molina
Pistolet Star Model B
Pistolet Vis wz. 35
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
ShootingTimes.com
Dane techniczne pistoletu na Sigtm1911.com
, animacja komputerowa
Amerykańska broń strzelecka II wojny światowej
Pistolety samopowtarzalne Colt
Pistolet Colt M1911 |
565518 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz%20Matuszewicz | Tadeusz Matuszewicz | Tadeusz Wiktoryn Matuszewicz herbu Łabędź, występuje też pisownia: Matusewicz; Matusiewicz; Matuszewic, pseud.: X, (ur. 1765 w Raśni, zm. 31 października 1819 w Bolonii) – polski mówca, publicysta, tłumacz, poeta i krytyk teatralny. Minister skarbu Królestwa Polskiego w latach 1815–1817, członek Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego w 1815 roku, minister skarbu Księstwa Warszawskiego od 30 września 1811, radca Rady Stanu Księstwa Warszawskiego w 1810 roku, jeden z inicjatorów zawiązania Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego 28 czerwca 1812, członek Rządu Centralnego Wojskowego Tymczasowego Obojga Galicji w 1809, wolnomularz.
Życiorys
Rodzina
Był synem Marcina Matuszewicza, stolnika, późniejszego kasztelana brzeskiego, i Anny z Niemirowiczów-Szczyttów, córki Józefa, kasztelana mścisławskiego, i Petronelli Wołodkowicz (Wołodkiewicz). Miał dwie siostry: Wiktorię za Samuelem hr. Golejewskim i Benedyktę Konstancję za Michałem Zaleskim. Po III rozbiorze Polski osiadł na wsi, początkowo na Litwie, a następnie w Jasieńcu w Sandomierskiem. Tam też poślubił Mariannę Felicję Przebendowską, córkę Ignacego i Felicji z hr. Wielopolskich, wdowę po Ignacym Dembińskim. Z Marianną doczekał się 3 dzieci: Zofii, Adama i Seweryna.
Działalność publiczna
Pierwsze nauki pobierał w warszawskim kolegium Konarskiego. Był posłem z województwa brzeskolitewskiego: na sejm grodzieński (1784), na Sejm Czteroletni w 1788 roku, uczestniczył w opracowaniu projektu konstytucji 3 maja (działał w Deputacji do Ułożenia Konstytucji). Wybrany członkiem wyłonionej w 1788 roku przez Sejm Czteroletni Deputacji Interesów Zagranicznych. Członek Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej. W latach 1791–1792 współpracował z "Gazetą Narodową i Obcą". W czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 był członkiem Rady Najwyższej Narodowej (jako zastępca radcy) i kierownikiem Wydziału Potrzeb Wojskowych. W 1812 roku jako członek Towarzystwa Królewskiego Gospodarczo-Rolniczego przystąpił do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego.
Przynależność i wyróżnienia
Został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1811 roku był wielkim mówcą, a w 1812 roku wielkim namiestnikiem Wielkiego Wschodu Narodowego Polski. W roku 1812 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława. Odznaczony krzyżem oficerskim Legii Honorowej (1809), Orderem Orła Białego (1812), kawaler maltański od 1804. W 1818 roku był członkiem loży wolnomularskiej Bouclier du Nord.
Opinie współczesnych
Kajetan Koźmian nie szczędził słów podziwu dla Matuszewicza, szczególnie jego talentu pisarskiego, tłumacza, a przede wszystkiem mówcy: "Mąż ten znakomity cnotą, nauką i wielkiemi talentami, a nadewszystko rzadkiem umiarkowaniem umysłu." "Wszystko co tylko wyszło z pod pióra tego męża, nosi cechę wytwornego smaku, wzorowej ogłady, harmonii i płynności wiersza, a razem rzadkiej znajomości języka narodowego, którego, całą zamożność w wysokim stopniu posiadał." (tamże) Specjalne uznanie zdobył sobie krasomówstwem: "Lecz Matusewiczowi palma pierwszeństwa między oświeconymi rodakami należy się bez sporu z wymowy. ... Pisał prozą wybornie, mówił zwłaszcza nieprzygotowany jeszcze lepjej. — Ścisła logika, porządek w myślach, jasność w wysłowieniu, gładkość okresów, właściwość retorycznych ozdób, obfitość języka bez rozwlekłości, ogień bez zapędu, zgoła we wszystkiem szczęśliwa doskonałości miara, cechowały jego wymowę. Dodajmy do tego przyjemną postać, głos brzmiący, harmonijny i giętki, który mu posługiwał do wydania wszystkich uczuć jego serca, i który zaprawiał, że tak powiem, niepojętym urokiem to wszystko, co z ust jego wychodziło; gdy skończył mówić, chęć słuchania zawsze pozostawała w słuchaczach." (tamże)
Koniec działalności publicznej
Tak opisuje ostatnie lata życia Matuszewicza na jego pogrzebie Niemcewicz:
"Złamanego trudami, przyjął Senat w sędziwe swe grono; tam acz widocznie juź były niknącemi fizyczne siły jego, przecież ta lepsza część człowieka, ten duch nieśmiertelny , ta stałość w prawidłach, to obywatelstwo, ta przekonywająca wymowa, jak w poranku życia, tak i z mierzchem onego równym zawsze blaskiem jaśniały. Upadł pozostały z niewielu filar, dźwigający starożytny przybytek ojczyzny naszej." W przekonaniu Koźmiana, blisko zaprzyjaźnionego z Matuszewiczem, powodem trochę przedwczesnego – mimo zawodzącego go zdrowia – odejścia z życia publicznego były intrygi zawistnych polityków utrudniające działanie urzędu ministra. Miejscem jego odejścia stał się słynny Czarnolas, wniesiony przez żonę we wianie. Odejście na wieś, prócz schronienia przed nieżyczliwymi, życia według praw natury i spożytkowania uroków sielskiej prostoty miało i wymiar religijny: o tym świadczy tak przetłumaczenie O naśladowaniu Chrystusa, jak i wybudowanie w 1817 roku drewnianego kościoła w Ciachcinie.
Twórczość
Mowy i pisma
Głos... in turno na sesji d. 3 listopada miany, brak miejsca wydania (1788); z mów wygł. w okresie Sejmu Czteroletniego wyszły ponadto osobno następujące mowy z: 14, 24 listopada, 5 grudnia 1788; 13, 23 marca, 27 kwietnia, 17 lipca, 28 sierpnia, 7 września, 28 grudnia 1789; 21 maja, 24 września 1790; z 5 maja 1791
Posiedzenie nadzwyczajne Wielkiego Wschodu Narodowego. Pamiątka w d. 1 grudnia 1811 r. zmarłego Ludwika Gutakowskiego. (Mowa), Warszawa (1811)
Mowa jaśnie wielmożnego Matuszewica... miana w izbie poselskiey przy wprowadzeniu projektów skarbowych dnia 17 grudnia 1811 roku, Warszawa brak roku wydania; przekł. niemiecki: Drezno-Lipsk 1812; (wiele wydań – również w Polskiej Bibliotece Internetowej)
Mowa... (Warszawa 1812); także bez tytułu (inc.: Szanowny Senacie, Prześwietna Izbo Poselsko...) Warszawa 1812; także pt. Mowa na sejmie nadzwyczajnym 1812 r., wypowiedziana 28 czerwca, "Gazeta Warszawska" 1812, nr 52; przedr. S. Krzemiński, Sto lat myśli polskiej t. 1 (1906), s. 364-372
Pamiętniki (rękopis? zaginione?).
Zostawił też trochę ulotnych wierszy, rozważań o synonimach i artykułów w czasopismach: "Dziennik Wileński" (tu: Wiersz do ks. A. Czartoryskiego. Naśladowania Pieśni Horacjusza, 1805), "Gazeta Korespondenta Warszawskiego" (1815-1819), "Gazeta Narodowa i Obca" (1791-1792), "Gazeta Warszawska" (1815-1819), "Kronika Rodzinna" (tu: Objaśnienia niektórych synonimów, 1855), "Pamiętnik Warszawski" (tu: Osobliwi goście, t. 16, 1820, s. 110-1270, "Przegląd Naukowy" (tu: Historia zbytku, 1842).
Wydany pod nazwiskiem Matuszewicza list poetycki: Odpis na list Kropińskiego... z Łańcuta do Sieniawy 1796 r., "Kronika Rodzinna" 1855 – wyszedł faktycznie spod pióra Kropińskiego.
Przekłady
Jacques Delille: O imaginacji, (prawdopodobnie całość przetłumaczona); fragm. "Dziennik Wileński" 1805; "Pamiętnik Warszawski" t. 1 (1815), s. 75, 150; t. 2, s. 92, 323
Tomasz a Kempis: O naśladowaniu Chrystusa ksiąg IV, tłum. 1818, wyd. Warszawa 1820, N. Glueksberg; (wiele wydań – również w Polskiej Bibliotece Internetowej): Warszawa 1824; Lwów 1833; Kraków 1841; Wilno 1841; Leszno 1845; Leszno 1855; Petersburg 1862; Poznań 1865; Lipsk 1866; Wrocław 1870 (2 wydania); Wilno 1874; wyd.4 Toruń 1874; Toruń 1894
Q. F. Horatius: O spoczynek błaga Bogi, "Przegląd Naukowy" 1842 t. 1, nr 4
Jacques Delille: Do wdzięczności, "Przegląd Naukowy" 1842 t. 1, nr 4
P. M. Vergilius: Eneida, Księga IX, fragmenty: Eurialus i Nisus, (inform. K. Koźmian, powtarza J. Birkenmajer).
Listy i materiały
Do Stanisława Augusta 3 listy, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 734
Do J. Kruszyńskiego z roku 1807, ogł. K. W. Wójcicki: Cmentarz Powązkowski pod Warszawą t. 1, Warszawa 1855, s. 119
Korespondencja dyplomatyczna z lat 1809-1813, rękopisy: Arch. du Ministère des Affaires Étrangères w Paryżu (Pologne sygn. 328-333, Saxe sygn. 83); Hauptstaatsarchiv w Dreźnie i in.; fragm. cytuje M. Handelsman w: Instrukcje i depesze rezydentów francuskich w Warszawie. 1807-1813 t. 1-2, Kraków 1914, "Źródła do Dziejów Polski Porozbiorowych" nr 7
Do K. Koźmiana 7 listów z lat 1814-1816 i bez daty; rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 2031, t. 1-3; list z 6 kwietnia 1814 ogł. A. E. Koźmian w: Wspomnienia moje t. 1, Poznań 1867
Do J. Wybickiego, fragm. 2 listów z roku 1814 ogł. A. M. Skałkowski w: Archiwum Wybickiego t. 2, Gdańsk 1950
Zbiór listów, rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 15, 209 (tu m.in. listy do H. Kołłątaja)
Do G. E. Grodka, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 3097
Do Aleksandra Potockiego, rękopis: Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie, sygn. 287)
Do S. K. Potockiego, rękopis: Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie, sygn. 268)
Od J. U. Niemcewicza z roku 1802, "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 3 (1802); fragmenty przedr. J. W. Gomulicki, "Nowe Książki" 1959, nr 15.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Publikacje Tadeusza Matuszewicza w bibliotece Polona
Członkowie Deputacji Interesów Zagranicznych
Członkowie Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego 1812
Członkowie Towarzystwa Królewskiego Gospodarczo-Rolniczego
Członkowie Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego
Członkowie Rady Stanu Księstwa Warszawskiego
Członkowie Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej
Ministrowie Królestwa Kongresowego
Ministrowie Księstwa Warszawskiego
Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (województwo brzeskolitewskie)
Posłowie Sejmu Czteroletniego (1788–1792)
Członkowie Rady Najwyższej Narodowej
Polscy wolnomularze (Księstwo Warszawskie)
Polscy wolnomularze (Królestwo Kongresowe)
Wielcy mówcy Wielkiego Wschodu Narodowego Polski
Wielcy namiestnicy Wielkiego Wschodu Narodowego Polski
Polscy kawalerowie maltańscy
Członkowie Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie
Odznaczeni Orderem Orła Białego (Księstwo Warszawskie)
Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława (Księstwo Warszawskie)
Polacy – Oficerowie Legii Honorowej
Urodzeni w 1765
Zmarli w 1819
Polscy tłumacze literatury francuskojęzycznej
Polscy tłumacze literatury łacińskojęzycznej
Tadeusz |
565519 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga%20w%20Podd%C4%99bicach | Synagoga w Poddębicach | Synagoga w Poddębicach – dawna, murowana synagoga znajdująca się w Poddębicach przy ulicy Kaliskiej, w pobliżu ul. Nadrzecznej.
Historia synagogi
Synagoga została zbudowana na początku XIX wieku. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę. Po wojnie synagogę przebudowano na biura, które znajdują się w niej do dziś.
Linki zewnętrzne
Synagoga w Poddębicach na portalu Wirtualny Sztetl
Poddębice
Obiekty sakralne w Poddębicach |
565526 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga%20w%20Zdu%C5%84skiej%20Woli | Synagoga w Zduńskiej Woli | Synagoga w Zduńskiej Woli – została zbudowana w 1858 roku przy ul. Sieradzkiej.
Podczas II wojny światowej hitlerowcy wykorzystywali obiekt do celów gospodarczych, a następnie rozebrali.
Bibliografia
Synagoga w Zduńskiej Woli na portalu Wirtualny Sztetl
Zduńska Wola
Obiekty sakralne w Zduńskiej Woli |
190578 | https://pl.wikipedia.org/wiki/John%20Moses%20Browning | John Moses Browning | John Moses Browning (ur. 23 stycznia 1855 w Ogden, w stanie Utah, zm. 26 listopada 1926 w Liège w Belgii) – amerykański konstruktor broni palnej. Od jego nazwiska pochodzi eponim – nazwa pistoletów.
Życiorys
Był jednym z dwadzieściorga dwojga dzieci rusznikarza Jonathana Browninga. Jego matką była Elisabeth Clark, jedna z trzech żon Jonathana (Browningowie byli mormonami).
Praktykę w warsztacie ojca zaczął w wieku siedmiu lat. W wieku czternastu lat wykonał swój pierwszy karabin jednostrzałowy, prezent dla starszego brata Matta.
W 1879 roku, po śmierci ojca, wraz z braćmi przejął warsztat ojca. W tym samym roku ożenił się z Rachel Child, a także uzyskał swój pierwszy patent (US Patent No. 220.271) na jednostrzałowy karabin. Po modernizacji warsztatu (zakupiono maszynę parową i użyto jej do napędu pozostawionych przez Jonathana maszyn) i przekształceniu go w przedsiębiorstwo Browning Gun Factory, Browningowie rozpoczęli produkcję skonstruowanego przez Johna Mosesa karabinu. Była to udana konstrukcja, ale Browningowie nie mieli dostatecznych środków do rozwinięcia produkcji. W efekcie popyt znacznie przewyższał podaż, a zyski pozostały ograniczone.
W 1883 roku egzemplarz karabinu Browninga zakupił przedstawiciel przedsiębiorstwa Winchester Repeating Arms Company Andrew McAusland. Karabin wzbudził duże zainteresowanie w dyrekcji Winchestera, który odkupił prawa patentowe za 8000 dolarów.
Do 1902 roku skonstruował kilka wzorów broni. Patenty na większość zakupił Winchester i rozpoczął produkcję, między innymi karabinów Winchester M1886, Winchester M1894, Winchester M1895 i strzelb Winchester M1887, Winchester M1897.
W tym samym okresie rozpoczął prace nad bronią automatyczną. Ich efektem był karabin maszynowy Model 1895 „Potato Digger”. Na mocy porozumienia z 24 lipca 1896 przedsiębiorstwo Colt nabyło prawa do wyłącznego korzystania z wynalazków Browninga na terenie USA. Była to pierwsza praktyczna konstrukcja broni automatycznej działającej na zasadzie odprowadzenia gazów prochowych.
Drugą konstrukcją opracowaną na przełomie wieków była strzelba samopowtarzalna. Stała się ona powodem zerwania przez Browninga współpracy z Winchesterem, który odmówił udziałów w zyskach. John Browning udał się do Europy, gdzie zaprezentował prototyp w belgijskich zakładach Fabrique Nationale. Rozpoczęły one produkcję strzelby Browninga pod oznaczeniem A-5. Okazała się ona tak udaną konstrukcją, że jest produkowana do dziś.
Na początku wieku powstał też pierwszy pistolet samopowtarzalny Browninga Model 1900, również produkowany przez Fabrique Nationale.
W następnych latach powstały: pistolet Colt M1911 (produkowany do dziś), karabiny maszynowe M1917, M1918 (BAR), M1919 i wielkokalibrowy karabin maszynowy M2 (do dziś pozostający na wyposażeniu armii amerykańskiej).
Jednocześnie z konstruowaniem wojskowej broni maszynowej kontynuował prace nad konstrukcjami dla użytkowników cywilnych. Powstały produkowane w zakładach FN pistolety M1906, Baby, M1910, M1922, strzelba B25, karabinek sportowy Semi Auto 22.
Zmarł na zawał serca 26 listopada 1926 roku podczas wizyty w zakładach FN w Liège.
Zobacz też
Browning Arms Company
Przypisy
Bibliografia
Rusznikarze
Amerykańscy konstruktorzy broni
Odznaczeni Orderem Leopolda (Belgia)
Browning Arms Company
Urodzeni w 1855
Zmarli w 1926 |
190581 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Cmentarz%20%C5%BCydowski%20w%20Tykocinie | Cmentarz żydowski w Tykocinie | Cmentarz żydowski w Tykocinie – najstarszy zachowany kirkut na Podlasiu. Założony w 1522 roku wraz z powstaniem gminy żydowskiej na mocy przywileju Kanclerza Wielkiego Litewskiego Olbrachta Gasztołda. Zachowało się tutaj około 100 macew, z których najstarsza pochodzi z 1791 roku. Cmentarz ma powierzchnię 2,2 ha.
Obok Żydów tykocińskich do połowy wieku XVIII chowano tu też Żydów z Białegostoku.
Cmentarz jest położony na zachodnim krańcu miasta, na wzgórzu pomiędzy Narwią a drogą do Nieciec. Przed II wojną światową został otoczony betonowym parkanem, ufundowanym przez Żydów tykocińskich, którzy wyemigrowali do USA. Zarówno ogrodzenie, jak i cmentarz są zdewastowane.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Cmentarz żydowski w Tykocinie (www.kirkuty.xt.pl)
Cmentarz żydowski w Tykocinie na portalu Wirtualny Sztetl
Cmentarze w Tykocinie
Tykocin
Architektura judaizmu w Tykocinie
Zabytki w Tykocinie
Obiekty sakralne w Tykocinie
Cmentarze w powiecie białostockim
Tykocin |
565532 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Who%20Do%20We%20Think%20We%20Are | Who Do We Think We Are | Who Do We Think We Are! – album zespołu Deep Purple. Był ich siódmym albumem studyjnym i ostatnim z klasyczną muzyką zespołu linii Mark II (tzn. nagrany w II składzie), aż do wydania albumu Perfect Strangers w roku 1984. Album wydano w USA w styczniu, a w Wielkiej Brytanii w lutym 1973 roku.
Po wydaniu tego albumu z zespołu odeszli Ian Gillan i Roger Glover. Powodem ich decyzji były trwające od dłuższego czasu spory z Ritchie Blackmorem. Powrócili do zespołu w roku 1984 i razem nagrali płytę Perfect Strangers.
W roku 2000 nastąpiła reedycja płyty na CD z utworami bonusowymi.
„First Day Jam” jest instrumentalnym utworem zagranym na gitarze basowej przez Blackmore'a, Lorda i Paice'a. Glover – basista był w trakcie nagrywania nieobecny, bo utknął w korkach ulicznych.
Lista utworów
(Wszystkie utwory skomponowali członkowie zespołu)
Skład zespołu
Ian Gillan – śpiew
Ritchie Blackmore – gitara
Jon Lord – organy, instrumenty klawiszowe
Roger Glover – gitara basowa
Ian Paice – perkusja
Przypisy
Linki zewnętrzne
Okładka
Bibliografia
Albumy Deep Purple
Albumy Warner Bros. Records
Albumy muzyczne wydane w roku 1973 |
190584 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Browning | Browning | Browning Arms Company – amerykańska wytwórnia uzbrojenia
nazwa pistoletów samopowtarzalnych, m.in. Browning HP
nazwa karabinów maszynowych, m.in. amerykańskich Browning M1917, Browning M1919, polskich Browning wz. 1928, ckm wz. 30 (Browning)
potocznie przestarzałe: pistolet
Osoby
John Moses Browning – amerykański konstruktor broni
Elizabeth Barrett Browning – poetka angielska
Robert Browning – angielski poeta i dramatopisarz
Christopher Browning – amerykański historyk
Miejscowości w USA:
Browning – wieś w stanie Illinois, w hrabstwie Schuyler
Browning – miasto w stanie Missouri, w hrabstwie Sullivan
Browning – miejscowość w stanie Montana, w hrabstwie Glacier
Browning – miejscowość w stanie Wisconsin, w hrabstwie Taylor
Gminy w USA:
Browning (ang. Browning Township) – gmina w stanie Illinois, w hrabstwie Franklin
Browning (ang. Browning Township) – gmina w stanie Illinois, w hrabstwie Schuyler
Browning (ang. Browning Town) – gmina w stanie Wisconsin, w hrabstwie Taylor
Miejscowości w USA:
Browning – wieś w USA, w stanie Illinois, w hrabstwie Schuyler
Browning – miasto w USA, w stanie Missouri, w hrabstwie Sullivan
Browning – miejscowość w USA, w stanie Montana, w hrabstwie Glacier
Gminy w USA:
Browning (ang. Browning Township) – gmina w USA, w stanie Illinois, w hrabstwie Schuyler
Browning (ang. Browning Town) – gmina w USA, w stanie Wisconsin, w hrabstwie Taylor |
1434 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Era%20kalendarzowa | Era kalendarzowa | Era kalendarzowa – okres zapoczątkowany jakimś ważnym wydarzeniem (rzeczywistym lub legendarnym), który stanowi podstawę rachuby lat w kalendarzu.
Wyróżnia się ery krótkie i ery długie.
Era krótka
Era krótka to era kilkuletnia lub kilkunastoletnia, w najlepszym przypadku licząca sobie kilkadziesiąt lat. W świadomości użytkowników takiej ery zostanie ona w dającej się wyobrazić przyszłości zastąpiona nową erą.
Kalendarze liczone według er krótkich najczęściej związane są z okresem panowania konkretnego władcy (np. „w 3. roku panowania cesarza Augusta”). Ery takie ustanawia się i liczy się w praktyce już od pierwszego roku jego używania. Lat przed panowaniem danego władcy nie liczy się w systemie lat ujemnych, bo są oznaczone inna erą krótką (nazwą okresu panowania innego władcy). Kalendarze o erach krótkich są więc praktycznie kalendarzami o wielu następujących po sobie krótkich erach o różnej długości. Przykładem jest epoka wiktoriańska.
W historii konkretnych państw, np. Chin czy Japonii, często bywało tak, że władca w ciągu swego okresu panowania zmieniał tytuł czy dewizę, pod jaką panował. Powodowało to rozpoczęcie nowej ery w odpowiednim kalendarzu chińskim czy japońskim. W kalendarzach tych często też posługiwano się równolegle innym (najczęściej cyklicznym) sposobem mierzenia lat, związanym ze zjawiskami astronomicznymi, w związku z czym rok pierwszy i ostatni danej ery praktycznie nigdy nie pokrywa się z pełnym rokiem słonecznym, księżycowo-słonecznym czy księżycowym – początek kolejnych lat bowiem liczono od Nowego Roku, określanego metodami astronomicznymi, a nie od rocznicy wejścia na tron (ogłoszenia nowej dewizy panowania) danego władcy. Czas interregnum (okres między śmiercią lub abdykacją poprzedniego władcy a objęciem panowania przez nowego władcę) zaliczano najczęściej do ostatniego roku ery poprzedniego władcy (bardzo rzadko - liczono odrębnie). W związku z tym dany rok (astronomiczny) może obejmować dwa lata liczone według er krótkich: poprzedniego władcy i nowego władcy.
Kalendarze o krótkiej erze na ogół mają zastosowanie lokalne - ograniczają się do datowania wydarzeń w obrębie danego państwa (cesarstwa, królestwa czy nawet księstwa) i poza nim nie są używane (nawet rzadko używane są przez inną stronę w dwustronnych relacjach dyplomatycznych, gdyż w takiej sytuacji każde państwo używa własnych dat). Historycznie rzecz biorąc był to jednak najstarszy i najbardziej rozpowszechniony sposób liczenia czasu. Dziś w praktyce zanika i używany jest obecnie głównie w Japonii.
Era długa
Ery długie związane są najczęściej z wydarzeniem uznanym za na tyle wyjątkowe, że nie ma szans, by pojawiło się wydarzenie „konkurencyjne”, które mogłoby je - teoretyczne nawet - zastąpić. W związku z tym liczenie czasu przebiega linearnie od tego momentu - „w nieskończoność” (np. „w 325. roku od założenia Miasta”). Najczęściej ery długie i kalendarze posługujące się erami długimi związane są genetycznie z konkretnymi religiami (i wydarzeniami religijnymi), choć część z nich dziś nabiera charakteru świeckiego (np. kalendarz gregoriański i tzw. era powszechna (ang. Common Era - C.E), czyli pierwotnie era chrześcijańska (ang. Christian Era - C.E.), rzadziej z wydarzeniami z historii świeckiej (np. indyjskie ery Śaka i Wikrama).
Ery długie najczęściej ustanawiane są post factum - musi upłynąć jakiś czas od danego wydarzenia, by zostało ono uznane za wystarczająco wyjątkowe. Czasem wiąże się z tym problem błędnego określenia (obliczenia wstecz) daty tego początkowego wydarzenia (np. problem obliczenia daty urodzenia Jezusa Chrystusa dla kalendarza chrześcijańskiego).
Kalendarze takie uznawane są za uniwersalne i w praktyce używane są w wielu krajach równocześnie. Najczęściej obecnej ery długiej nie poprzedza żadna inna era długa, zatem wydarzenia sprzed obecnego okresu liczone są w systemie lat ujemnych.
Kalendarze takie dominują dziś w świecie. Najnowsze próby administracyjnego ustanawiania nowych er (np. kalendarz republikański francuski, zwany u nas błędnie „rewolucyjnym”, czy kalendarz rewolucji październikowej wprowadzany w Rosji Sowieckiej w latach 20. XX wieku lub era faszystowska liczona przez włoskich faszystów od daty puczu 28 października 1922) nie przyjmują się i szybko wychodzą z użycia (są odwoływane przez odpowiednie władze).
Ważniejsze ery długie według początku rachuby kalendarza
Inne
Część wyznawców zaratusztrianizmu przyjmuje za początkową datę założenia tej religii tj. według obliczeń i przekazów dzień równonocy wiosennej 1737 p.n.e.
Zobacz też
era w geochronologii
kalendarz gregoriański
kalendarz juliański
data
kalijuga
Era Śaka
Ery kalendarzowe |
190587 | https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C3%B6lkow | Bölkow | Bölkow GmbH – niemiecki producent samolotów i śmigłowców założony w 1948 roku przez Ludwiga Bölkowa w Stuttgarcie, później przeniesiony do Ottobrunn.
W 1968 roku spółka została połączona z Messerschmitt AG tworząc Messerschmitt-Bölkow. Następne połączenie spółek miało miejsce w 1969 roku, kiedy to dołączono Blohm und Voss tworząc Messerschmitt-Bölkow-Blohm, w skrócie MBB największą niemiecką wytwórnię lotniczą.
Historia
Pracujący w firmie Bölkow Ludwig Bölkow i Emil Weiland rozpoczęli w 1955 roku pracę nad śmigłowcami typu KG. Konstruowanie samolotów po II wojnie światowej było w Niemczech zakazane, dlatego Bölkow starał się znaleźć niszę rynkową na maszynę latającą, która by tych zakazów nie łamała. Chociaż konkurencja na rynku śmigłowców była dość silna podjęto starania, aby zbudować śmigłowiec konkurencyjny do już obecnych na rynku zagranicznych konstrukcji. Efektem prac projektowych był lekki śmigłowiec z dwoma silnikami (zgodnie z zasadą dublowania wszystkich ważnych dla bezpieczeństwa mechanizmów) i wysoko umieszczonym wirnikiem głównym, prosty w obsłudze i utrzymaniu. Maszyna mogła być w prosty sposób przystosowana do różnych celów łącznie z misjami ratunkowymi. Na pokrycie kosztów budowy śmigłowca rząd niemiecki udzielił pożyczki w wysokości 60% wartości kosztów.
W 1965 roku zmieniono nazwę spółki na Bölkow GmbH, a 17 lutego 1967 roku wzbił się w powietrze prototyp śmigłowca Bo 105, który jako pierwszy na świecie posiadał sztywny wirnik główny zbudowany głównie z włókien szklanych wzmocnionych tworzywami sztucznymi, dzięki czemu był on bardzo lekki i mocny o doskonałych charakterystykach aerodynamicznych.
Projekty firmy Bölkow GmbH
Samoloty
Bölkow 207
Bölkow 208 Junior
Bölkow 209 Monsun
Bölkow Phoebus – szybowiec
Śmigłowce
Bölkow Bo 46
Bölkow Bo 102
Bölkow Bo 105 – produkowany już pod marką MBB
Niemieckie wytwórnie lotnicze
Niemieckie przedsiębiorstwa zbrojeniowe
Byłe przedsiębiorstwa w Niemczech |
1436 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Elektron%20%28stop%20magnezu%29 | Elektron (stop magnezu) | Elektron – stop magnezu z glinem, krzemem, manganem i cynkiem, wynaleziony w Niemczech podczas I wojny światowej jako substytut aluminium.
Głównym składnikiem stopu jest magnez, który stanowi 85%-98% w zależności od rodzaju produkcji. Bardzo lekki (gęstość ok. 1,8 g/cm³), a przy tym wytrzymały. Używany do produkcji części maszyn szczególnie ważny jest w przemyśle lotniczym, samochodowym oraz zbrojeniowym. Nie jest odporny na korozję, przez dużą aktywność chemiczną magnezu. Ma zbliżone właściwości do żeliwa, podczas obróbki jest łatwo zapalny, przy czym powstaje tlenek magnezu.
Bibliografia
Red. Paweł Kozyra, Słownik szkolny chemia, Wydawnictwo Zielona Sowa Kraków 2005, str. 93
Stopy metali nieżelaznych
Magnez |
190588 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Sojuz%20TM-11 | Sojuz TM-11 | Sojuz TM-11 – radziecka załogowa misja kosmiczna, stanowiąca jedenastą ekspedycję na stację kosmiczną Mir. Na pokładzie Sojuza na Mira poleciał japoński dziennikarz.
Na rakiecie nośnej znalazły się reklamy i japońska flaga. Kamera wewnątrz modułu lądownika filmowała kosmonautów w trakcie startu na potrzeby relacji Akiyamy.
Za lot Akiyamy zapłaciła jego macierzysta stacja telewizyjna, Tokyo Broadcasting System. Według oficjalnych danych, strona radziecka zarobiła na tej - jak ją nazywano - pierwszej komercyjnej wyprawie kosmicznej 14 milionów dolarów. Dziennikarz miał przeprowadzać każdego dnia jedną 10-minutową relację telewizyjną i dwie 20-minutowe relacje radiowe z pokładu Mira.
Niekompatybilność systemów elektrycznych i telewizyjnych zmusiła stronę japońską do wykorzystania konwerterów. Ekwipunek Akiyamy, ważący około 170 kg, został dostarczony wcześniej na pokładzie pojazdu Progres-M i przygotowany do użycia przez Manakowa i Striekałowa.
Linki zewnętrzne
Sojuz TM-11 na stronie Spacefacts
Program Sojuz
Załogowe loty kosmiczne w 1990 |
565537 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej%20Szypulski%20%28scenarzysta%29 | Andrzej Szypulski (scenarzysta) | Andrzej Szypulski (pseud. literacki Remigiusz Janowicz) (ur. 5 września 1936 w Warszawie, zm. 25 stycznia 2011 tamże) – polski scenarzysta i pisarz.
Życiorys
Ukończył studia na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, zawodowo trudnił się dziennikarstwem. Debiutował w 1956 na łamach prasy literackiej publikując opowiadania, w późniejszym czasie był autorem sztuk teatralnych, opowiadań, powieści i wierszy. W latach 50. XX wieku dwukrotnie otrzymał nagrodę Nowej Kultury i Po prostu (była to Warszawska Literacka Nagroda Młodych). W 1976 został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
Był współautorem (wspólnie ze Zbigniewem Safjanem pod pseudonimem Andrzej Zbych) scenariuszy do serii spektakli teatru telewizji i serialu Stawka większa niż życie oraz seriali Dyrektorzy i Ślad na ziemi wspólnie z Aleksandrem Minkowskim.
Wybrana twórczość
Film
Stawka większa niż życie – serial (1967–1968)
Najważniejszy dzień życia – cykl filmowy (1974)
Życie na gorąco – serial (1978)
Sztuki teatralne
Życie seksualne białych myszek, sfilmowana przez Agnieszkę Holland pt. „Coś za coś"
Śniadanie, obiad, kolacja
Tlen
Słuchowiska radiowe
Spośród kilkudziesięciu Polskie Radio w 1977 opublikowało pod wspólnym tytułem "Czarne motyle" wybrane słuchowiska m.in.:
Agent z Vaduz
Mozart
Czarne motyle
Myśląca cebula
Przypisy
Linki zewnętrzne
Absolwenci Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego
Polscy dramaturdzy XX wieku
Polscy dziennikarze
Polscy pisarze współcześni
Polscy prozaicy XX wieku
Polscy scenarzyści filmowi
Polscy autorzy powieści kryminalnych
Pisarze związani z Warszawą
Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
Ludzie urodzeni w Warszawie
Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
Urodzeni w 1936
Zmarli w 2011 |
565539 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dolina%20%C5%9Acinawki | Dolina Ścinawki | Dolina Ścinawki (355–380 m n.p.m.) – mikroregion w Sudetach Środkowych w Obniżeniu Ścinawki w woj. dolnośląskim.
Położenie
Dolina Ścinawki położona jest między Wzgórzami Włodzickimi a Wzgórzami Ścinawskimi wzdłuż koryta rzeki Ścinawki na terenie południowo-zachodniej Polski (województwo dolnośląskie) i środkowo-północnych Czech (kraj hradecki).
Opis
Dolina Ścinawki to głęboka forma erozyjna doliny o wąskim, lekko falistym płaskim dnie i stromych asymetrycznych zboczach. Dolina rozdziela Wzgórza Ścinawskie położone na południowym zachodzie od Wzgórz Włodzickich i Gór Suchych na północy. Wzdłuż doliny środkiem płynie rzeka Ścinawka. Dolina Ścinawki jest przedłużeniem Kotliny Kłodzkiej rozciągającej się na południowy wschód od doliny.
Obszar doliny jest ciekawy geologicznie i krajobrazowo. Charakteryzuje się panoramami widokowymi, rozciągającymi się ze zboczy i wyżej leżącej wierzchowiny. Wzdłuż koryta rzeki ciągnie się starodrzew zieleni ługowej z drzew liściastych, liczny jest również starodrzew świerkowy w formie nasadzeń przydomowych.
Budowa
Wzdłuż koryta Ścinawki widoczny kontakt dwóch odmiennych struktur geologicznych: łupków i piaskowców czerwonego spągowca z permskimi skałami wulkanicznymi; melafirami, które były eksploatowane w pobliskim kamieniołomie. Powierzchnia zrównania doliny pokryta jest cienką warstwą utworów czwartorzędowych, glin deluwialnych, utworów eolicznych, a także osadów polodowcowych. Środek kotliny wyznacza wcięte koryto rzeki Ścinawki wraz z ujściowymi odcinkami dolin potoków jej dopływów.
Krajobraz
Krajobraz doliny uwarunkowany jest budową i przeszłością geologiczną, przedstawia krajobraz lekko falistej równiny. Najwyższe położenie doliny wynosi 380 m n.p.m. a najniższe 355 m n.p.m. Cały obszar jest równinny, falisty, łagodnie ciągnący się w kierunku wschodnim wzdłuż koryta Ścinawki. Poza nielicznymi wzniesieniami obszar doliny nie jest porośnięty lasem. Teren jest średnio zaludniony, większość obszaru zajmują pola uprawne i łąki. Krajobraz jest przeobrażony, ale tylko w nieznacznym stopniu zurbanizowany.
Klimat
Położenie fizycznogeograficzne doliny oraz masyw Gór Suchych osłaniający okolicę od północy i Gór Stołowych od południa sprawiają, że nad obszarem ścierają się masy powietrzne, wpływające na kształtowanie się typów pogody i zjawisk atmosferycznych tego mikroregionu. Klimat jest umiarkowany, przejściowy, ciepły, charakteryzujący się zmiennym stanem pogody. Pory roku są łatwo rozpoznawalne i wyznaczane przez przebieg temperatury: ciepła i wilgotna wiosna, ciepłe i często suche lato, chłodna i wilgotna jesień oraz zima z niewielkimi opadami śniegu. Zachmurzenie średnie występuje w okresie jesienno-zimowym, najmniejsze w lecie. Opadom często towarzyszą gwałtowne burze z wyładowaniami.
Wody
Dolina Ścinawki położona jest w dorzeczu Odry, największą rzeką doliny jest Ścinawka (czes. Stenava), lewostronny dopływy Nysy Kłodzkiej. Większymi dopływami Ścinawki odwadniającymi dolinę są: Czerwionek, Bożkowski Potok, Dzik, Włodzica, Piekło, Roszycki Potok, Božianowský Potok.
Miejscowości
Wzdłuż doliny położone są miejscowości: Otovice, Tłumaczów, Ścinawka Górna, Ścinawka Średnia, Ścinawka Dolna.
Sudety Środkowe
Geografia ziemi kłodzkiej |
1438 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Reaktor%20EWA | Reaktor EWA | Reaktor EWA – pierwszy w Polsce badawczy reaktor jądrowy, znajdujący się w dawnym Instytucie Badań Jądrowych (obecnie w Zakładzie Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych) w otwockim Świerku. Nazwa reaktora była akronimem od wyrazów: eksperymentalny, wodny, atomowy.
Historia
Po 1955 roku, kiedy zdjęto klauzulę tajności z tematu pokojowego wykorzystania energii jądrowej, Związek Radziecki mógł zaoferować krajom socjalistycznym sprzedaż reaktorów doświadczalnych opracowanych w ZSRR. Wartość kontraktu strona radziecka wyceniła na 15 mln USD i taką też ofertę przedstawiła krajom zainteresowanym zakupem. Jednakże przeprowadzona przez Instytut Badań Jądrowych analiza (mająca za podstawę porównanie kosztów zachodnich urządzeń podobnej klasy) wykazała, iż kwota ta jest poważnie zawyżona. W wyniku podjętych negocjacji ostateczną wartość transakcji ustalono na 5,5 mln USD za gotowy reaktor wraz ze wsadem paliwowym.
Budowa reaktora rozpoczęła się wiosną 1956 roku. Gotowa konstrukcja została przekazana przez Związek Radziecki. 31 maja 1958 roku reaktor osiągnął stan krytyczny, jego uruchomienie i przekazanie do eksploatacji nastąpiło 14 czerwca 1958 roku. Podobne reaktory powstały w tym czasie także w instytutach w Leningradzie, Obninsku, Ałma-Acie, Taszkencie i Budapeszcie.
24 lutego 1995 roku reaktor wyłączono, ze względu na zużycie poszczególnych elementów i materiałów. Proces likwidacji rozpoczęto w roku 1997. Do 2002 roku usunięto paliwo jądrowe i substancje wysokoaktywne oraz zdemontowano reaktor. Planowane jest wykorzystanie korpusu reaktora jako suchego przechowalnika wypalonego paliwa.
Paliwo z reaktora, po zamknięciu w szczelnych pojemnikach wypełnionych gazem obojętnym (helem), przechowywane jest w mokrych przechowalnikach na terenie Instytutu. Jego część, wraz z paliwem z reaktora Maria (łącznie 450 kg wysoko wzbogaconego wypalonego paliwa), została w latach 2009–2010 wywieziona w pięciu transportach do Rosji (kraju pochodzenia).
Wizerunek reaktora został umieszczony na odwrotnej stronie banknotu 20 000 zł (PLZ). Na stronie przedniej zamieszczono wizerunek Marii Skłodowskiej-Curie.
W północnym narożniku hali reaktora EWA powstał w 1963 r. reaktor mocy zerowej Maryla.
Budowa i parametry reaktora
Pierwotna konstrukcja
Reaktor EWA (akronim słów eksperymentalny, wodny, atomowy) był reaktorem lekkowodnym o mocy cieplnej 2 MW, produkcji radzieckiej, typu WWR-S (ros. ВВР-С) o konstrukcji zbiornikowej. Woda destylowana spełniała w nim funkcje moderatora i chłodziwa.
Rdzeń reaktora, o objętości około 0,1 m³, umieszczony był w aluminiowym zbiorniku, wypełnionym wodą chłodzącą. W rdzeniu, przy pełnym załadunku, umieszczone było około 800 prętów paliwowych, zgrupowanych w 52 kasety paliwowe, zawierające 16 prętów każda. Pręty paliwowe miały długość 50 cm, w kasecie tworzyły siatkę kwadratową o skoku 17,5 mm. Kasety wstawiane były do aluminiowego separatora, umożliwiającego przepływ chłodziwa i utrzymanie stałej odległości między kasetami. W rdzeniu znajdowało się także 9 prętów regulacyjnych i awaryjnych. Rdzeń otaczało 8 pionowych kanałów stosowanych do produkcji izotopów promieniotwórczych.
Zastosowane paliwo prętowe typu EK-10 miało postać dyspersji uranu w magnezie, otoczone było koszulką aluminiową. Było wzbogacone w 10% w 235U. Przy pełnym załadunku, w reaktorze znajdowało się 65 kg uranu, w tym 6,5 kg izotopu 235U. Minimalna masa krytyczna wynosiła 3,2 kg 235U, co odpowiadało załadowaniu 25 kaset paliwowych. W początkowej fazie kampanii paliwowej reaktora, znajdowało się w nim 4,1 kg 235U – 32 kasety paliwowe.
Przy pracy z pełną mocą, w środku rdzenia osiągany był strumień neutronów termicznych 2 neutronów/s×cm². Woda otaczająca rdzeń spełniała rolę reflektora neutronów, co umożliwiało zmniejszenie ubytku strumienia. Jego średnia wartość w reaktorze wynosiła neutronów/s×cm².
Chłodzenie reaktora, zapobiegające wrzeniu wody i uszkodzeniu prętów paliwowych, zapewniała woda przepływająca przez jego rdzeń. Woda ogrzana w rdzeniu do temperatury około 35 °C, krążąca w obiegu pierwotnym chłodzenia, kierowana była na rurowe wymienniki ciepła. W wymiennikach tych oddawała ciepło wodzie krążącej w drugim obiegu, chłodzonej w basenie rozbryzgowym. Podczas pracy reaktora, temperatura powierzchni prętów paliwowych osiągała około 90 °C – poziom niestwarzający zagrożenia uszkodzenia aluminiowych koszulek prętów.
Aktywność rdzenia reaktora, podczas pracy z pełną mocą, wynosiła około 1 miliona Ci (~3,7 Bq). Osłony przed promieniowaniem obejmowały warstwę wody (otaczającą zbiornik aluminiowy z rdzeniem), zbiornik żeliwny oraz warstwę betonu. Łączna grubość osłon wynosiła ponad 3 metry. W wodzie następowało spowolnienie neutronów prędkich. Beton, z dodatkiem limonitu (rudy żelaznej), zapewniał pochłanianie głównie promieniowania gamma. Górną osłonę reaktora stanowiła żeliwna pokrywa, w której umieszczona była maszyna załadowcza.
W osłonie reaktora umieszczone było 9 poziomych kanałów eksperymentalnych, rozchodzących się promieniście od rdzenia reaktora. Umożliwiały one kontrolowane wyprowadzenie strumieni neutronów i promieniowania gamma do celów doświadczalnych. Dodatkowy, dziesiąty kanał, stanowiła tzw. kolumna termiczna, służąca do wyprowadzania silnych wiązek neutronów termicznych.
Poniżej reaktora umieszczone były 4 komory gorące, w których możliwe było wykonywanie prac z materiałami promieniotwórczymi. Komory połączone były z reaktorem przez kanały izotopowe. Każda komora wykonana była ze stali kwasoodpornej i otoczona warstwą betonu. Prace z wysokoaktywnymi materiałami w komorach umożliwiały manipulatory.
Modernizacje
W latach 1964 i 1967 przeprowadzono modernizacje reaktora – m.in. wprowadzono paliwo wzbogacone do 36% – zestawy paliwowe typu WWR-SM, dodano reflektor berylowy. Uzyskano wzrost mocy do poziomów 4 MW w roku 1964, a następnie w roku 1967 początkowo do 8 MW, później do 10 MW. Zwiększono strumień neutronów do 8 neutronów/s×cm². Od roku 1992 stosowano nieznacznie zmodyfikowane zestawy paliwowe typu WWR-M2.
Eksploatacja
Reaktor EWA rocznie pracował około 3500 godzin. Nigdy nie uległ awarii.
Reaktor był wykorzystywany przede wszystkim do produkcji izotopów promieniotwórczych. Izotopy wytwarzane w reaktorze EWA, podobnie jak obecnie w reaktorze Maria, stosowane były w medycynie, przemyśle i innych dziedzinach nauki – do leczenia nowotworów, prześwietlania spoin, odlewów, kontroli grubości blach walcowanych.
Przeprowadzano szereg badań związanych z techniką reaktorową i energetyką jądrową. Badania materiałów obejmowały pomiary parametrów neutronowych (spowalniania i dyfuzji), pomiary właściwości jądrowych materiałów konstrukcyjnych i pochłaniających, badanie uszkodzeń materiałów pod wpływem promieniowania. W tzw. pętli energetycznej badano chłodziwa i moderatory, poddając je działaniu dużych strumieni neutronów. Wyznaczano liczby neutronów powstających w rozszczepieniu przy różnych energiach neutronów, badano pochłanianie neutronów w pasmach rezonansowych, badano dyfrakcję i rozpraszanie neutronów na strukturach krystalicznych i wiele innych.
Badania i prace przeprowadzane na reaktorze EWA umożliwiły rozwój fizyki reaktorowej, inżynierii reaktorowej czy elektroniki jądrowej.
Podczas eksploatacji reaktora przeprowadzano próby wykorzystania wody chłodzącej z drugiego obiegu do upraw szklarniowych w pobliżu budynku reaktora. Reaktor nie był jednak nigdy wykorzystywany w celach gospodarczych.
Zobacz też
lista reaktorów jądrowych
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych
Historia Otwocka
Doświadczalne reaktory jądrowe w Polsce
Narodowe Centrum Badań Jądrowych |
1439 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ewa | Ewa | Ewa – imię żeńskie, które pierwszy raz pojawia się 2000 lat p.n.e. w języku sumeryjskim jako „Awa” gdzie oznacza „życie”.
W języku hebrajskim, który zapożyczył to imię od Sumerów wywodzi się od rdzenia חוה hajja lub hawwa – i również oznacza 'dająca życie'. Imię wyprowadzane też z arabskiego słowa hajja 'wąż'.
Według Biblii pierwsza kobieta, matka wszystkich ludzi (zob. Adam i Ewa). Z Septuaginty – greckiego przekładu Biblii – zostało przejęte do łaciny w formie Eva.
Pierwsza stworzona przez Boga kobieta (według niebiblijnych legend – druga, zob. Lilith). Stworzona, jak podaje wersja rabinistyczna, z ciała (słowo tłumaczone jako „żebro”) męża, kobieta urodziła synów: Kaina, potem Abla, Seta (przodka Noego, z jego linii wywodzili się Abraham, Dawid i Jezus) oraz innych synów i córki, o których niewiele wiadomo.
Według opisu biblijnego Ewa, skuszona przez węża, namówiła swego męża do spróbowania zakazanego owocu (często przedstawianego jako jabłko) z Drzewa Poznania Dobra i Zła, przez co sprowadzili śmierć na Ziemię i zostali wygnani z Edenu (Raju).
Wśród imion nadawanych nowo narodzonym dzieciom, Ewa w 2017 r. zajmowała 56. miejsce w grupie imion żeńskich. W całej populacji Polek Ewa zajmowała w 2017 r. 7. miejsce (492 688 nadań).
Ewa imieniny obchodzi:
12 lutego, w dzień wspomnienia św. Ewy, męczennicy z Abitiny
14 marca, w dzień wspomnienia bł. Ewy z Leodium
12 czerwca, w dzień wspomnienia bł. Marii Ewy (Bogumiły) Noiszewskiej
6 września, w dzień wspomnienia św. Ewy z Dreux
24 grudnia, w dzień wspomnienia Ewy, matki rodzaju ludzkiego.
Odpowiedniki w innych językach
esperanto: Eva
Znane osoby noszące imię Ewa
Ewa z Leodium – święta katolicka
Eve – amerykańska raperka
Ewa Bagłaj – polska pisarka i aktorka
Ewa Bem – polska piosenkarka
Ewa Białołęcka – polska pisarka
Ewa Błaszczyk – polska aktorka
Ewa Błachnio - polska artystka kabaretowa, od 2000 do 2014 roku członkini Kabaretu Limo
Eva Braun – żona Adolfa Hitlera
Ewa Braun – polska scenograf
Ewa Chodakowska - polska trenerka fitness
Ewa Demarczyk – polska piosenkarka
Ewa Drzyzga – polska prezenterka telewizyjna
Ewa Ewart – polska producentka filmów
Ewa Farna – polsko-czeska piosenkarka
Ewa Gawryluk – polska aktorka
Eva Herzigová – czeska modelka
Ewa Kaim – polska aktorka
Ewa Kasprzyk – polska aktorka
Ewa Kierzkowska – polska polityk
Ewa Kopacz – polska polityk, marszałek Sejmu RP 2011-2014, premier RP 2014-2015
Ewa Larysa Krause – polska judoczka
Ewa Lipska – polska poetka
Eva Longoria – amerykańska aktorka
Ewa Łętowska – polska prawnik
Ewa Malik – polska polityk
Eva Marie Saint – amerykańska aktorka
Eva Mendes – amerykańska aktorka
Ewa Milewicz – polska dziennikarka
Ewa Minge – polska projektantka mody
Ewa Pełka-Wierzbicka – polska malarka
Eva Perón – bardziej znana jako Evita
Eva Rivas – ormiańska piosenkarka
Ewa Sałacka – polska aktorka
Ewa Serwa – polska aktorka
Ewa Sonnet – polska piosenkarka, modelka
Ewa Sowińska – polska polityk
Ewa Szabatin – polska tancerka
Ewa Szelburg-Zarembina – polska poetka
Ewa Szykulska – polska aktorka
Ewa Tracz – polska śpiewaczka operowa
Ewa Tylecka – Miss Polonia 1995
Ewa Wachowicz – Miss Polonia 1992
Ewa Wencel – polska aktorka
Ewa Wiśniewska – polska aktorka
Ewa Ziętek – polska aktorka
Ewa Złotowska – polska aktorka
Zobacz też
Mitochondrialna Ewa
Przypisy
Żeńskie imiona semickie |
1443 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Er | Er | Er lub er:
Er – postać biblijna, syn Judy
Er – symbol erbu, pierwiastka chemicznego z grupy lantanowców
eR:
Radio eR
ER:
ER (Ostry dyżur) – serial telewizyjny
ang. endoplasmic retikulum – retikulum endoplazmatyczne
.er
.er – domena internetowa przypisana do Erytrei |
1444 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Es | Es | .es – domena internetowa Hiszpanii
es – część fagotu (rurka, do której wczepiany jest stroik)
Es – nazwa dźwięku muzycznego
Es – symbol chemiczny pierwiastka Einstein
Es – niewielki wagon do przewozu węgla
ES – kod ISO 3166-1 Hiszpanii
ES – oznaczenie tablic rejestracyjnych Skierniewic
Zobacz też
éS Footwear – firma produkująca obuwie skateboardowe |
565546 | https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef%20Bogus%C5%82aw%20S%C5%82uszka | Józef Bogusław Słuszka | Józef Bogusław Słuszka herbu Ostoja (ur. 1652, zm. 8 października 1701) – hetman polny litewski w latach 1685–1701, kasztelan wileński w latach 1685–1701, kasztelan trocki w 1685 roku, marszałek nadworny litewski w 1683 roku, chorąży wielki litewski w 1676 roku, łowczy wielki litewski w 1673 roku, starosta rzeczycki w latach 1672–1688, starosta lanckoroński w 1694 roku, starosta piński, pieniawski, jezierski, starosta latowicki w 1698 roku, ekonom kobryński od 1685 roku.
Poseł powiatu oszmiańskiego na sejm nadzwyczajny 1672 roku. Przystąpił do senatorsko-żołnierskiej konfederacji kobryńskiej 1672 roku. Poseł na zjazd warszawski sejm pacyfikacyjny 1673 roku. Elektor Jana III Sobieskiego z powiatu rzeczyckiego w 1674 roku. Poseł na sejm koronacyjny 1676 roku z Mińska. Poseł na sejm grodzieński 1678–1679 roku.
Był zagorzałym zwolennikiem króla Jana III Sobieskiego, czołowym regalistą litewskim, bardziej związanym z Polską, gdzie posiadał największe swe posiadłości, niż z Litwą. Marszałek sejmiku województwa brzeskolitewskiego w 1696 roku. Po zerwanym sejmie konwokacyjnym 1696 roku przystąpił 28 września 1696 roku do konfederacji generalnej. Był elektorem Augusta II Mocnego z województwa wileńskiego w 1697 roku, podpisał jego pacta conventa. Zażarcie zwalczał frakcję Sapiehów, jednakże po śmierci króla Jana, zniechęcony malwersacjami finansowymi i wykorzystywaniem walki z Sapiehami do własnych korzyści przez przywódców opozycji antysapieżyńskiej z Michałem Serwacym Wiśniowieckim i Ludwikiem Pociejem na czele, odsunął się od walki frakcyjnej i nie poparł ich w wojnie domowej 1700 roku, jak to zrobił jego młodszy brat Dominik Michał Słuszka, wojewoda połocki. Został wtedy pozbawiony buławy polnej.
Dodatkowe obciążenia nakładane przez niego na chłopów w starostwie lanckorońskim doprowadziły do sporu przed królem, a w konsekwencji buntu i śmierci wójta Jakuba Śmietany.
Podczas licznych walk z Tatarami i Turkami wykazał się jako dobry kawalerzysta i odważny żołnierz, większych talentów dowódczych jednak nie posiadał. Brał udział we wszystkich kampaniach z lat 1673–1698. Chcąc upamiętnić swoją żonę, ulokował w 1697 r. nowe miasto leżące na gruntach wsi Błotków. Miasto te nazwał Terespolem.
Zobacz też
Ostoja (herb szlachecki)
województwo wileńskie
Aleksander Słuszka
Krzysztof Słuszka
Dominik Michał Słuszka
bitwa pod Olkienikami
Terespol
Przypisy
Bibliografia
Tygodnik Ilustrowany, 1861
Herbarz Niesieckiego, s.415
Chorążowie wielcy litewscy
Członkowie konfederacji generalnej (1696)
Ekonomowie kobryńscy
Elektorzy Augusta II Mocnego
Elektorzy Jana III Sobieskiego
Elektorzy władców Polski (powiat rzeczycki)
Elektorzy władców Polski (województwo wileńskie)
Hetmani polni litewscy
Kasztelanowie troccy
Kasztelanowie wileńscy
Konfederaci kobryńscy
Ludzie związani z Terespolem (I Rzeczpospolita)
Łowczowie wielcy litewscy
Marszałkowie nadworni litewscy
Marszałkowie sejmikowi (województwo brzeskolitewskie)
Posłowie na sejm nadzwyczajny 1672
Posłowie na sejm pacyfikacyjny 1673
Posłowie na sejm koronacyjny 1676
Posłowie na sejm zwyczajny 1678/1679
Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (powiat oszmiański)
Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (województwo mińskie)
Senatorowie świeccy I Rzeczypospolitej
Senatorowie za panowania Jana III Sobieskiego
Senatorowie za panowania Augusta II Mocnego
Józef Bogusław Słuszka
Starostowie lanckorońscy
Starostowie latowiccy
Sygnatariusze paktów konwentów Augusta II Mocnego
Urodzeni w 1652
Zmarli w 1701 |
1445 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Eu | Eu | Unia Europejska (ang. European Union, EU) – gospodarczo-polityczny związek 27 demokratycznych państw europejskich
.eu – domena internetowa Unii Europejskiej
eu – kod ISO 639-1 języka baskijskiego
eu – dwuznak
Eu – symbol europu, pierwiastka chemicznego
Eu – miejscowość i gmina we Francji, w regionie Górna Normandia, w departamencie Sekwana Nadmorska
EU – akronim od nazwy gier komputerowych z serii Europa Universalis
EU – elektrowóz uniwersalny |
1449 | https://pl.wikipedia.org/wiki/EHF | EHF | Europejska Federacja Piłki Ręcznej (ang. European Handball Federation)
fale milimetrowe (ang. Extremely High Frequency)
preparaty o wysokim stopniu hydrolizy (ang. extensively hydrolysed formula) |
565551 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Porcelanka%20o%C5%9Bla | Porcelanka ośla | Porcelanka ośla (Cypraea asellus) – gatunek porcelanki pochodzący z rejonu Indopacyficznego. Osiąga niewielkie rozmiary - zaledwie kilkanaście do dwudziestu kilku mm.
Zobacz też
Cypraea caputserpentis
Cypraea erosa
Cypraea helvola
Cypraea moneta
Cypraea staphylaea
Cypraea arabica
Cypraea carneola
Cypraea histrio
Cypraea talpa
Cypraea mappa
Cypraea mauritiana
Cypraea testudinaria
Cypraea tigris
Konchiologia
Porcelanki
Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1758 roku |
1450 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Efedryna | Efedryna | Efedryna – organiczny związek chemiczny, alkaloid roślinny, pochodna fenyloetyloaminy. Stosowana jako stymulant, reduktor apetytu, środek zwiększający koncentrację i uwagę, lekarstwo na nieżyt nosa oraz do leczenia niedociśnienia związanego z narkozą. Występuje w roślinach z rodzaju przęśl (Ephedra equisetina, Ephedra sinica – , Ephedra distachya) oraz w cisie (Taxus baccata). Jest najczęściej dostępna w formie chlorowodorku i siarczanu.
Występuje w postaci dwóch enancjomerów o konfiguracji 1R,2S i 1S,2R, pozostałe dwa diastereoizomery znane są jako pseudoefedryna. Preparaty handlowe zawierają (−)-(1R,2S)-efedrynę.
Historia
Roślina (, Ephedra sinica), zawierająca efedrynę oraz pseudoefedrynę, stosowana jest w tradycyjnej chińskiej medycynie.
Efedryna po raz pierwszy została wyizolowana z rośliny Ephedra vulgaris przez Nagayoshi Nagai w 1885 roku.
Produkcja
Produkcja efedryny w Chinach stała się dochodowym przemysłem eksportowym o wartości 13 mln $ rocznie. Z przetworzenia 30 tys. ton surowca roślinnego otrzymuje się 10 razy więcej substancji niż wynosi roczne zapotrzebowanie w tradycyjnej chińskiej medycynie.
Syntetyczna efedryna
Oprócz efedryny otrzymywanej ze źródeł naturalnych uzyskuje się ją na drodze syntezy chemicznej. Jedną z pierwszych metod było działanie na mieszaninę 1-fenylopropano-1,2-dionu i metyloaminy wodorem w obecności katalizatora:
Reakcję przeprowadza się w środowisku czystego alkoholu etylowego, katalizatorem redukcji jest tlenek platyny(IV). Po zakończeniu redukcji katalizator jest usuwany przez filtrację, natomiast nieprzereagowana metyloamina jest oddestylowana pod zmniejszonym ciśnieniem. Następnie mieszaninę traktuje się roztworem chlorowodoru w alkoholu etylowym i wytrąca się kryształy przez odparowanie rozpuszczalnika. Tak przygotowany chlorowodorek efedryny przemywa się zimnym acetonem i suszy. Produkt zawiera oba stereoizomery efedryny oraz pewne ilości pseudoefedryny.
Komercyjnie dostępna efedryna syntezowana jest jedną z dwóch poniższych metod:
Metoda wykorzystująca fermentację cukru:
Cukier lub inne źródło sacharozy (np. melasa) poddawana jest fermentacji za pomocą drożdży w obecności benzaldehydu. Produktem takiej reakcji jest (R)-1-fenylo-1-hydroksypropan-2-on, który reagując z metyloaminą w eterze dibutylowym w obecności katalizatora, którym może być platyna, daje produkt końcowy. Wadami tej metody jest potrzeba użycia dużej ilości eteru, wymagana duża czystość benzaldehydu oraz duże zużycie surowca cukrowego (do produkcji 1 kg efedryny potrzebne jest 9 kg cukru).
Metoda wykorzystująca jako surowiec propiofenon:
Propiofenon reaguje z bromem dając α-bromopropiofenon, który następnie traktowany jest metyloaminą. Tak otrzymany produkt jest redukowany wodorem wobec katalizatora, którym jest pallad lub nikiel Raneya. Otrzymuje się racemiczną mieszaninę efedryny i pseudoefedryny, co jest główną wadą tej metody. Produkty rozdziela się, a ponadto pseudoefedrynę poddaje się izomeryzacji, co zwiększa wydajność efedryny.
Ponadto w literaturze naukowej informowano o innych możliwościach syntezy efedryny; koncentrują się one zwykle na otrzymaniu selektywnie jednego z enancjomerów. Poniżej podano wybrane przykłady:
Metoda oparta na redukcji za pomocą związków silanowych:
Pierwszym etapem syntezy jest redukcja aminoketonu zabezpieczonego w formie karbaminianu za pomocą dimetylofenylosilanu w środowisku kwasu trifluorooctowego (TFA). Etap ten przebiega praktycznie stereospecyficznie (wydajność 87%, de >98%). W drugim etapie redukuje się otrzymany produkt za pomocą tetrahydroglinianu litu (LAH). Wydajność tego etapu wynosi 80%, a produktem jest (–)-efedryna. Syntezę tę można również przeprowadzić w innych kwasach i przy użyciu innych związków silanowych, jednak uzyskuje się gorsze wyniki.
Metoda oparta na cyjanohydrynach:
Pierwszym etapem syntezy jest reakcja cyjanohydryny (z atomem tlenu zabezpieczonym grupą trimetylosililową, TMS) ze związkiem Grignarda. Produkt pośredni jest następnie hydrolizowany, w efekcie czego otrzymuje się 1-fenylo-1-hydroksypropan-2-on (stereoizomer R). Drugim etapem syntezy jest reakcja z metyloaminą, po której następuje redukcja. W zależności od warunków redukcji otrzymuje się efedrynę i pseudoefedrynę w różnych proporcjach. Najlepsze wyniki otrzymano stosując jako reduktor oraz przeprowadzając reakcję w eterze w temperaturze −76 °C. Niezależnie od stosowanych warunków i reduktora otrzymywano wydajności powyżej 75%.
Właściwości spektroskopowe
Spektroskopia UV-VIS (efedryna w formie chlorowodorku w metanolu): maksima absorpcyjne przy długościach fali: 250, 256 oraz 262 nm. W zależności od środowiska pomiaru wartości te wykazują niewielkie (nie więcej niż 1 nm) odchylenia.
Spektroskopia IR: Główne maksima absorpcyjne występują przy liczbach falowych: 700, 2885 oraz 2974 cm−1
Spektrometria mas: największy pik rejestruje się dla stosunku m/z = 58
Spektroskopia NMR (rozpuszczalnik ):
1H NMR:
13C NMR:
Działanie
Działa bezpośrednio, pobudzająco na układ współczulny (na receptory α-adrenergiczne i β-adrenergiczne) oraz pośrednio poprzez uwalnianie noradrenaliny z zakończeń nerwowych. Z tego względu przy powtarzanym podawaniu występuje zjawisko tachyfilaksji. Każda następna dawka podawana w krótkim czasie powoduje mniejszy skutek farmakologiczny. Obecnie coraz rzadziej stosowana w lecznictwie, zostaje zastąpiona środkami o bardziej specyficznym działaniu (np. synefryną).
Efedryna pomaga utrzymać szybkie tempo przemiany materii dzięki stymulowaniu konwersji nieaktywnej formy hormonu tarczycy T4 w postać aktywną T3. Indukowanie metabolizmu tkanki tłuszczowej w procesie termogenezy oraz działanie pobudzające efedryny są wynikiem jej zdolności do pobudzania wydzielania katecholamin: adrenaliny i noradrenaliny. Obie te substancje przyspieszają uwalnianie tłuszczu z komórek tłuszczowych i pobudzają układ nerwowy. Proces termogenezy gwałtownie spada po kilku tygodniach.
Najważniejsze działania efedryny to:
podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi (skurcz naczyń oporowych) – stosowana w leczeniu niedociśnienia;
zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego;
przyspieszenie akcji serca;
rozszerzenie oskrzeli (rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli);
pobudzające ośrodkowy układ nerwowy;
zwiększenie przepływu krwi przez tętnice wieńcowe, mózgowe i zaopatrujące mięśnie prążkowane;
zmniejszenie przepływu przez tętnice trzewne oraz zaopatrujące skórę.
Przypomina adrenalinę, ale nie ulega rozkładowi w układzie pokarmowym.
Dawniej była stosowana w leczeniu astmy oskrzelowej. W medycynie chińskiej stosowana od 4 tysięcy lat. Obecnie najczęściej bywa stosowana w preparatach leczniczych takich jak: Tussipect, Proasthmin, Allergoasthmin.
Bywa używana jako środek dopingujący i w postaci ECA jako silny i skuteczny środek odchudzający (patrz wyżej termogeneza). Może powodować uzależnienie psychiczne u niektórych osób (ze względu na początkowy efekt euforii – nie powoduje fizycznego), z powodu rosnącej tolerancji nie można jej długo stosować (tolerancja wynika z tego że receptory są po pewnym czasie zablokowane i niewrażliwe na działanie efedryny).
Efekty niepożądane
Skutki uboczne najczęściej występują przy regularnym stosowaniu (iniekcje, bądź przyjmowanie doustne), rzadziej w przypadku okresowego korzystania z inhalatorów zawierających efedrynę (np. do nosa). Możliwe efekty uboczne stosowania efedryny:
nieprawidłowości kardiowaskularne: tachykardia, arytmia serca, choroba wieńcowa, wazokonstrykcja, nadciśnienie;
zmiany dermatologiczne: zaczerwienienie skóry, pocenie się, trądzik (wysypki skórne);
rozstrój żołądka: nudności, utrata apetytu;
układ moczowo-płciowy: zmniejszone wydalanie moczu z powodu wazokonstrykcji tętnic nerkowych; nierzadko trudności w oddawaniu moczu, jako że agonisty receptorów α-adrenergicznych powodują skurcz zwieracza wewnętrznego cewki moczowej, naśladując efekty pobudzenia układu współczulnego.
układ nerwowy: niepokój, chaotyczność (zmieszanie), bezsenność, umiarkowana euforia, manie i halucynacje (rzadko, pod warunkiem wcześniej występujących psychicznych zaburzeń), wrogość (drażliwość), mrowienie (nieudokumentowane), paranoja, pobudzenie psychomotoryczne (zwłaszcza kiedy przyjmowana z kofeiną);
układ oddechowy: duszności, obrzęk płuc;
inne: podniesiona średnio o 1 °C temperatura ciała (działanie termogeniczne), zawroty głowy, ból głowy, drżenie (zwłaszcza rąk), hiperglikemia, suchość w ustach.
Przedawkowanie może prowadzić do śmierci (m.in. przez obciążenie serca), aczkolwiek w przypadku zażycia zalecanej dawki (poniżej 60 mg – zależne też od masy ciała) rzadko występują efekty niepożądane.
Przyjmowanie wysokich dawek efedryny może prowadzić do uszkodzenia mózgu z powodu ciągłego oddziaływania na neurotransmitery; może także powodować uszkodzenia naczyń krwionośnych z powodu towarzyszącego nadciśnienia. Efedryna może powodować zmniejszenie napięcia mięśniowego oraz psychozy paranoidalne. Badania na zwierzętach wskazują na możliwość uszkodzeń mózgu, mogących prowadzić do „tików” podobnych do występujących w chorobie Parkinsona.
Neurotoksyczność
Ponieważ efedryna jest substancją sympatykomimetyczną, podobną strukturalnie oraz pod względem aktywności do amfetamin, efedryna bywa używana jako prekursor do produkcji narkotyków (metamfetaminy i metkatynonu). Efedryna ze względu na swoje właściwości pobudzające bywa używana jako domieszka do narkotyków np. dostępny w USA narkotyk zwany Cloud Nine, uważany za „całkowicie naturalny” odpowiednik MDMA (Ecstasy) zawiera w swym składzie efedrynę.
Zbadane zostało, czy może powodować ona efekty neurodegeneracyjne. W poszczególnych badaniach porównano poziom takich neurotransmiterów jak serotonina, dopamina, glutaminian – kwas glutaminowy czy epinefryna przy równoległej administracji efedryny oraz różnych amfetoaminopodobnych substancji. W badanym obszarze efedryna nie wykazała działania neurotoksycznego. Stwierdzono, że efedryna zwiększa poziom uwalniania dopaminy w minimalnym stopniu w porównaniu z identyczną dawką dekstroamfetaminy. Słabsze działanie efedryny na układ nerwowy wynika prawdopodobnie z utrudnionego przenikania bariery krew-mózg.
Przypisy
Alkaloidy
Alkohole aromatyczne
Alkohole drugorzędowe
Amfetaminy
Aminoalkohole
Doping
Leki z listy leków podstawowych Światowej Organizacji Zdrowia
Związki optycznie czynne |
1451 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Elf | Elf | elf – stworzenie mitologiczne
Quendi – rasa ze stworzonej przez J.R.R. Tolkiena mitologii Śródziemia
Elf Świętego Mikołaja
Elf – zespół muzyczny, którego założycielem był Ronnie James Dio
Elf – debiutancki album zespołu Elf
Elf – album zespołu Varius Manx
Elf – film z 2003 roku
Elf (Elf Aquitaine) – francuski koncern branży petrochemicznej, obecnie Total
ELF = extremely low frequency – zakres fal radiowych
Elf – elektryczny zespół trakcyjny firmy Pesa
KB-S Elf – ukraiński pistolet maszynowy
Executable and Linkable Format
ELF – European League of Football (Europejska Liga Futbolu Amerykańskiego) |
1452 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Skrajnie%20niska%20cz%C4%99stotliwo%C5%9B%C4%87 | Skrajnie niska częstotliwość | Skrajnie niska częstotliwość, skrajnie mała częstotliwość, ELF (od ang. extremely low frequency) – zakres fal radiowych o częstotliwości 3–30 Hz (i długości fali od 10 000 do 100 000 kilometrów), wykorzystywany przez Marynarkę Wojenną Stanów Zjednoczonych oraz
Marynarkę Wojenną Rosji do łączności z zanurzonymi okrętami podwodnymi.
Ze względu na duże przewodnictwo elektryczne wody morskiej przekazywanie okrętom podwodnym informacji za pomocą fal elektromagnetycznych jest utrudnione. Najgłębiej docierającymi sygnałami są właśnie fale radiowe o niskiej częstotliwości. Niewielka szerokość pasma dostępna przy użyciu ELF uniemożliwia podział na kanały transmisyjne i wykorzystanie przekazu do przesyłania złożonych informacji. Zazwyczaj ELF stosuje się do zasygnalizowania zanurzonemu okrętowi konieczności przejścia na głębokość peryskopową lub wynurzenia w celu nawiązania transmisji na wyższych częstotliwościach.
Jednym z problemów związanych z nadawaniem na zakresie częstotliwości ELF jest rozmiar anteny. W początkowym etapie prac nad systemem łączności z użyciem częstotliwości 30 Hz wyliczenia wskazywały, że konieczne będzie użycie macierzy antenowej o łącznej długości przewodów wynoszącej 96 tys. kilometrów. Stany Zjednoczone utrzymywały 2 ośrodki nadawcze, Chequamegon National Forest w stanie Wisconsin (antena o długości 45 km) oraz the Escanaba State Forest w Michigan (antena o długości 90 km). W obu stacjach jako anteny nadawczej używano linii przesyłowych wysokiego napięcia. Z uwagi na niską sprawność anten w tym pasmie nadajniki muszą dostarczać duże ilości energii. W roku 1984 do nawiązania łączności zastosowano antenę ciągniętą przez łódź przy korzystaniu z mocy nadawczej równej 2,2 MW. Oba ośrodki zlikwidowano we wrześniu 2004 roku.
Możliwy wpływ ELF na środowisko naturalne wzbudzał obawy – w 1984 roku zawieszono pracę nad budową systemu nadawczego, aby zbadać ekologiczne aspekty technologii. Na badania przeznaczono 25 milionów dolarów, aby ostatecznie stwierdzić, że efekty działania anten ELF są bardzo podobne do efektów tworzonych przez zwykłe linie wysokiego napięcia.
Nadajniki pracujące na częstotliwości 20 Hz są również spotykane w urządzeniach stosowanych do kontroli rurociągów.
Radioamatorzy nagrywają sygnały ELF odbierane przy wykorzystaniu własnoręcznie wykonanych anten, aby odtworzyć je w przyspieszeniu. Pozwala to „usłyszeć” naturalne fluktuacje pola magnetycznego Ziemi.
Zobacz też
rezonans Schumanna
Fale bardzo długie
Voice frequency
Przypisy
Linki zewnętrzne
Nadajniki ELF w serwisie Google Maps:
Lake, Wisconsin, USA (ELF-WTF)
Michigan, USA (ELF-MTF)
Peninsula, Russia (Зевс, Zevs lub Zeus w zależności od źródła)
Promieniowanie elektromagnetyczne |
1453 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Emil%20Abderhalden | Emil Abderhalden | Emil Abderhalden (ur. 9 marca 1877 w Oberuzwil, zm. 5 sierpnia 1950 w Zurychu) – szwajcarski biochemik i fizjolog, przewodniczący Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina; twórca teorii o enzymach obronnych, zarzuconej w latach 30. Nie wyjaśniono, czy błędne wyniki Abderhaldena wynikały z braku naukowego rygoru, czy były przykładem naukowego oszustwa.
Życiorys
Syn nauczyciela Nikolausa Abderhaldena (1842–1923) i jego żony Anny Barbary z domu Stamm. Studiował medycynę na Uniwersytecie w Bazylei. Od 1902 roku współpracował z Emilem Fischerem. W latach 1911-1945 wykładał chemię fizjologiczną w Uniwersytecie w Halle.
Dorobek naukowy
Prowadził badania nad przemianą materii, biochemią aminokwasów, hormonów i enzymów. Uważany za twórcę nowoczesnej nauki o żywieniu (dietetyki). Swoimi badaniami naukowymi wspierał także walkę z alkoholizmem, w 1904 sporządził obszerną bibliografię naukową tego zagadnienia.
Abderhalden łączył działalność naukową z działalnością na rzecz podniesienia poziomu moralności. Służyły temu założone przez niego czasopisma „Fortschritte der naturwissenschaftlichen Forschung” i „Etik”. Pierwsze z nich założył w 1918 – publikował w nich artykuły zwalczające alkoholizm, w których opierał się na swoich badaniach chemicznych i biologicznych. Drugie z nich założył w 1922, a od 1938 także redagował – zamieszczał w nich artykuły dotyczące etyki seksualnej. W 1947 stanął na czele szwajcarskiego związku pomocy duchowej dla Niemiec – owocem jego pracy społecznej w tym okresie jest gromadzące refleksje o wspólnocie ludzkiej i trwałym pokoju dzieło Gedanken eines Biologen zur Schaffung einer Völkergemeinschaft und eines dauerhaften Friedens (Zurych 1947).
Był członkiem Rosyjskiej Akademii Nauk.
Wybrane prace
Lehrbuch der physiologischen Chemie (5 wyd. 1923)
Biochemisches Handlexikon (13 t., 1910-1932)
Handbuch der biologischen Arbeitsmethoden (13 t. do 1939)
Przypisy
Bibliografia
Peter Friedli: Abderhalden, Emil. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 1, Duncker & Humblot, Berlin 1953, s. 5;
.
Członkowie Leopoldiny
Członkowie Rosyjskiej Akademii Nauk
Ludzie upamiętnieni nazwami medycznymi
Szwajcarscy biochemicy
Szwajcarscy fizjolodzy
Urodzeni w 1877
Zmarli w 1950 |
1454 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Eutanazja | Eutanazja | Eutanazja (od gr. εὐθανασία, euthanasia – „dobra śmierć”) – pozbawienie życia osoby nieuleczalnie chorej i cierpiącej, na żądanie jej lub jej najbliższej rodziny. W niektórych kodeksach karnych eutanazję określa się jako rodzaj zabójstwa (w tym w polskim jako zabójstwo na żądanie i pod wpływem współczucia). Od połowy XX w. eutanazja jest omawiana w kontekście nauki biotechnologii, bioetyki, prawa, polityki i religii. Termin eutanazja stosuje się także w przypadku .
Etymologia słowa i historia
Pojęcie „eutanazja” po raz pierwszy pojawiło się najprawdopodobniej w V w. p.n.e., w komedii Kratinosa o nieustalonym tytule. Określił on w ten sposób „osobę mającą dobrą śmierć”, nie wyjaśniając sensu tego terminu. Po raz kolejny pojęcie to zostało użyte pod koniec IV w. p.n.e. przez innego greckiego poetę – Menandra. Drugie znaczenie nadane terminowi euthanatos, określało „łatwą śmierć”, będącą efektem posiadania dystansu do własnego życia.
Także w kulturze Starożytnego Rzymu pojęcie „eutanazji” było obecne. Swetoniusz w Żywotach cezarów zawarł opis śmierci cesarza Oktawiana Augusta, który chciał umrzeć w spokoju, bezboleśnie, szybko, a nade wszystko świadomie, tak by móc uporządkować swoje sprawy, co było mu dane. Zatem w powyższych znaczeniach, na początku swojej historii, termin „eutanazja” oznaczał śmierć naturalną, ale w takim stanie zdrowia, by nie była ona powolnym umieraniem połączonym z cierpieniem.
W średniowieczu dominował typ eutanazji samobójczej lub zabójczej. Używano mizerykordii do skracania życia śmiertelnie rannym rycerzom, przeciwnikom, jak również przyjaciołom.
Podział
Eutanazja jest dzielona na bierną (ortotanazja) i czynną (zabójstwo z litości). Eutanazją również mylnie bywała nazywana eksterminacja osób niepełnosprawnych przez nazistów podczas II wojny światowej (akcja T4), a współcześnie również matanazja.
Dopuszczalność eutanazji jest trudnym zagadnieniem etycznym. Ma ona zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Konflikt racji bierze się z różnych systemów wartości, jakimi kierują się obie strony sporu. Przeciwnicy eutanazji uważają życie za święty dar od Boga (głównie przeciwnicy eutanazji czynnej) albo uznają je za najwyższą wartość. Zwolennicy natomiast twierdzą, że ważniejsze są uszanowanie woli chorego, uchronienie go od cierpień oraz jego prawo do zachowania godności w rozumieniu, jakie on przyjmuje.
Uregulowania prawne na świecie
Holandia
Eutanazja oraz samobójstwa podejmowane z pomocą lekarzy (ang. physician-assisted suicide) są otwarcie praktykowane w Holandii od 1973 roku, tj. od kiedy w sprawie lekarki, Geertruidy Postmy, która odebrała życie swojej ciężko chorej matce na jej prośbę za pomocą śmiertelnej dawki morfiny, holenderskie sądownictwo wydało wyrok jednego tygodnia więzienia w zawieszeniu na rok. Po tym incydencie wielu holenderskich lekarzy podpisało list otwarty do ministra sprawiedliwości, w którym deklarowali, że są winni takiego samego „przestępstwa”. Wcześniej Holenderskie Stowarzyszenie Lekarzy sprzeciwiało się samobójstwom z pomocą lekarzy, jednak ww. wydarzenia skłoniły przedstawicieli owego stowarzyszenia do zwrócenia się do sądów o rozstrzygnięcie tego, który z lekarskich obowiązków jest nadrzędny: obowiązek nieodbierania życia czy obowiązek redukowania cierpienia poprzez skracanie życia pacjentom nieuleczalnie chorym.
W 1984 roku Holenderski Sąd Najwyższy wydał orzeczenie, wskutek którego przestano wszczynać postępowania w sprawach o samobójstwa popełnione z pomocą lekarza oraz w sprawach o dobrowolną eutanazję (ang. voluntary euthanasia), o ile standardy postępowania medycznego były zachowane. Według owych standardów, doprecyzowanych również w 1984 roku, obie formy zakończenia życia są dopuszczalne w przypadku pacjentów nieuleczalnie chorych, w przypadku których wyczerpano możliwości redukowania ich cierpienia (włączając w to cierpienie psychiczne) do poziomu akceptowalnego przez pacjentów, oraz którzy są zdolni do podejmowania racjonalnych decyzji i wielokrotnie powtarzają prośbę o odebranie im życia, a przy tym są wolni od jakichkolwiek nacisków. Istnieje też obowiązek rejestrowania wszystkich takich przypadków.
Celem zminimalizowania ryzyka nadużyć, w 1993 roku wydano zalecenia dla lekarzy, aby w przypadku takich pacjentów optowali za metodą, w ramach której pacjent sam aplikuje sobie śmiertelną dawkę lekarstwa, zamiast podania jej przez lekarza. Co więcej, zalecono, aby lekarz pomagający w skróceniu życia, wcześniej zasięgnął niezależnej opinii innego lekarza. Pomimo wydania szczegółowych standardów, kwestie te budziły kontrowersje u części holenderskich lekarzy. Jednak zarówno około 80% lekarzy, jak i 80% społeczeństwa holenderskiego popierało owe rozwiązania. Sytuacje kierowania oskarżenia przeciwko medykom z tych powodów należały w Holandii do rzadkości, zaś tylko w jednym przypadku doszło do skazania: w 1986 roku na karę 6 miesięcy więzienia skazano pielęgniarkę, która odebrała życie kilku pacjentom z chorobą nowotworową i zaburzeniami psychicznymi, którzy nie wyrazili zgody na eutanazję (ang. without their consent).
Dla zobrazowania skali zjawiska można posłużyć się danymi z 1991 roku z Holandii, gdzie łączna liczba zgonów z różnych przyczyn wyniosła 128 tys. W tym samym roku 25 tys. pacjentów podjęło ze swoim lekarzem rozmowę na temat eutanazji, z tego 9 tys. pacjentów jednoznacznie prosiło o eutanazję, z których ostatecznie – po medycznej weryfikacji ich stanu – około 2300 osób odebrało sobie życie z pomocą lekarza lub zakończyło życie w wyniku eutanazji (stanowi to 1,8% ogółu zgonów odnotowanych w 1991 r. w Holandii). Oznacza to, że 26% próśb pacjentów o skrócenie ich życia zostało spełnionych poprzez samobójstwa podejmowane z pomocą lekarzy albo poprzez dobrowolną eutanazję. Taki stan rzeczy utrzymywał się ponad 20 lat, choć formalnie eutanazja była nielegalna i do 1994 roku jej przeprowadzenie skutkowało przesłuchaniem policyjnym i groźbą postawienia w stan oskarżenia. Sugeruje się, że taki stan prawny mógł być przyczyną niezgłaszania wszystkich rzeczywistych przypadków eutanazji. Szacuje się, że rocznie w Holandii w przypadku około 400 terminalnie chorych, którzy nie są w stanie wyrazić swojej woli ze względu na zaburzenia stanu psychicznego towarzyszące nieuleczalnej chorobie, holenderscy lekarze (głównie podstawowej opieki zdrowotnej, ang. general practitioners) sugerowali skrócenie życia. W 83% tych przypadków konsultowano się z rodziną pacjentów. W przypadku części takich pacjentów została przeprowadzona eutanazja. Przyjmuje się, że przypadki eutanazji wbrew woli terminalnie chorych nie miały miejsca w Holandii lub są zjawiskiem marginalnym i z tego powodu nie zostały odnotowane.
Poza przypadkami eutanazji i samobójstw przy pomocy lekarzy (podobnie jak w innych krajach Europy, w tym w Polsce) odnotowuje się także wiele przypadków powstrzymania się od uporczywej terapii osób terminalnie chorych – w Holandii dotyczy to około 20 tys. osób rocznie, przy czym około 87% z nich nie jest w stanie wyrazić swojej woli, zaś około 13% było w stanie wyrazić swoją wolę, ale rozmowa na temat zaprzestania uporczywej terapii nie została przeprowadzona. Mając na uwadze cierpienie pacjentów, wielu holenderskich lekarzy uznaje procedurę „zaprzestawania utrzymywania pacjenta przy życiu” (ang. withholding of life-support) i „pozwalania na śmierć” za okrutną i nieakceptowalną.
Od 1 kwietnia 2002 r. w Holandii obowiązuje Ustawa o zakończeniu życia na żądanie i pomocnictwie w samobójstwie (ang. Termination of Life on Request and Assisted Suicide) Jednocześnie znowelizowano Kodeks karny. Akty te łącznie określają warunki wyłączenia karalności sprawcy eutanazji (definiowanej jako odebranie życia na żądanie) i pomocnictwa w samobójstwie.
Art. 2. § 1. Ustawy o zakończeniu życia na żądanie i pomocnictwie w samobójstwie podaje 6 kryteriów ostrożności, które holenderski lekarz kończący życie drugiej osoby lub pomagający jej w samobójstwie musi spełnić:
Pacjent poddawany eutanazji musi mieć co najmniej 12 lat (pacjenci w wieku od 12 do 16 lat muszą otrzymać zgodę rodziców). Ustawodawstwo holenderskie uznaje ważność pisemnego oświadczenia woli pacjenta. Oświadczenie takie może być użyte, kiedy pacjent znajdzie się w śpiączce lub w innym stanie, który uniemożliwia wyrażenie zgody na eutanazję.
Luksemburg
W Luksemburgu 20 lutego 2008 roku parlament przyjął większością 30 z 59 możliwych głosów ustawę legalizującą skracanie na żądanie życia osobom ciężko chorym. Weszła ona w życie po drugim głosowaniu w marcu 2009. Ustawa została silnie skrytykowana przez Kościół katolicki (mający duży wpływ na społeczeństwo luksemburskie), większą część środowisk medycznych i rządzącą Partię Chrześcijańsko-Społeczną. Zwolennicy nowej ustawy argumentowali, że jej wprowadzenie zakończy wyjazdy mieszkańców Luksemburga „po śmierć” do Szwajcarii, gdzie istnieją organizacje legalnie pomagające popełnić samobójstwo.
Zgodnie z projektem decyzję o eutanazji może podjąć wyłącznie pacjent, pod warunkiem że jest ciężko i nieuleczalnie chory. Decyzję o eutanazji można będzie podjąć, m.in. spisując testament. Eutanazja w Luksemburgu miałaby być dopuszczalna jedynie wobec osób terminalnie lub nieuleczalnie chorych i to tylko pod warunkiem, że sam chory wielokrotnie by się jej domagał. Wymagana byłaby także zgoda dwóch lekarzy i konsylium ekspertów, a każdy przypadek byłby skrupulatnie sprawdzany przez komisję złożoną z lekarzy i przedstawicieli społeczeństwa.
Belgia
W Belgii parlament przyjął we wrześniu 2002 roku ustawę legalizującą eutanazję, opartą na modelu holenderskim. Dnia 13 lutego 2014 roku Parlament Belgii przyjął ustawę o eutanazji dla nieletnich bez ograniczeń wiekowych. W 2015 roku w Belgii przyznano prawo do eutanazji 24-latce cierpiącej z powodu depresji.
Wraz z rozwojem ustawodawstwa belgijskiego w latach sześćdziesiątych XX wieku narodził się pomysł zmiany regulacji prawnej dotyczącej eutanazji, który został jednak kontynuowany dopiero w latach osiemdziesiątych. Dyskusja nad zmianą miała na celu wyłączenie karalności spowodowania śmierci pacjenta przez lekarza w sytuacji, gdy chory żądał przerwania dalszego leczenia. Koncepcja ta nie została zrealizowana. Do roku 2002 ustawodawstwo belgijskie powoływało się na przepisy kodeksu karnego z 1867 roku, którego treść nie przewidywała uznania zabójstwa eutanatycznego jako uprzywilejowanej formy przestępstwa. Sprowadzała się natomiast do twierdzenia, że umyślne spowodowanie śmierci pacjenta dokonane na jego żądanie to zabójstwo. W szczególnych zaś przypadkach dokonanie owego czynu mogło przybrać nawet formę szczególnego typu zabójstwa.
Przełomowym momentem w kwestii eutanazji było odsunięcie od władzy w wyniku wyborów w 1999 roku flamandzkich i walońskich partii chrześcijańsko-demokratycznych. Wraz z pojawieniem się nowego rządu, składającego się z koalicji socjalistów, liberałów oraz partii ekologicznych, 16 maja 2002 roku uchwalono ostatecznie Ustawę dotyczącą eutanazji. 28 maja 2002 roku opublikowana została w belgijskim dzienniku ustaw, a weszła w życie trzy miesiące później.
W myśl artykułu 2 Ustawy „eutanazja” rozumiana była jako czyn osoby trzeciej, która umyślnie doprowadza do śmierci innego człowieka na jego prośbę. Ustawa ta nie reguluje w sposób dokładny kwestii dotyczących eutanatycznej pomocy w samobójstwie, gdyż nie stanowi ono w świetle prawa belgijskiego czynu zabronionego. Zgodnie z artykułem 3 wyżej wspomnianej ustawy lekarz dokonujący eutanazji, chcąc aby jego czyn nie został zakwalifikowany jako przestępstwo, powinien upewnić się co do określonych warunków, w szczególności, że:
1) pacjent jest osobą pełnoletnią lub osobą małoletnią uznaną za pełnoletnią, która do momentu sformułowania prośby była przytomna i posiadała zdolność do czynności prawnych;
2) pacjent znajduje się w położeniu beznadziejnym, z medycznego punktu widzenia, powstałym na skutek nieuleczalnej choroby lub nieszczęśliwego wypadku;
3) prośba chorego została podjęta dobrowolnie, w przemyślany sposób i co najmniej dwukrotnie została powtórzona;
4) pacjent skarży się na przewlekłe, cielesne lub psychiczne cierpienia, które są nie do zniesienia i których nie można uśmierzyć;
5) przestrzegał przepisanych przez Ustawę warunków oraz sposobów postępowania.
Ponadto, lekarz, chcący dokonać eutanazji, musi spełnić dodatkowe warunki zawarte w artykule 2 Ustawy, między innymi:
1) powinien poinformować pacjenta o stanie jego zdrowia i pozostałym mu okresie życia;
2) powinien omówić z chorym dostępne jeszcze inne sposoby leczenia, które oferuje opieka paliatywna.
Eutanazja zostaje dopuszczona w momencie, gdy lekarz wraz z pacjentem osiągnął konsensus co do położenia, w jakim znajduje się chora osoba. Istotną kwestią jest upewnienie się przez lekarza, że cierpienie zarówno fizyczne, jak i psychiczne jego podopiecznego trwają bezustannie. Ponadto lekarz ma obowiązek skonsultować tę kwestię z innym specjalistą w danej dziedzinie schorzeń, aby i on potwierdził nieuleczalność choroby. Po zakończonej konsultacji pacjent powinien zostać poinformowany o wynikach. W sytuacji, gdy osoba chora pozostaje pod opieką większej grupy osób, to na lekarzu spoczywa obowiązek kontaktowania się z wybranymi osobami, w celu przeprowadzenia wywiadu środowiskowego na temat podopiecznego. Przy zabiegu eutanazji dopuszczalne jest uczestnictwo osób z grona rodziny chorego na jego życzenie. Między decyzją pacjenta o poddaniu się eutanazji a jej wykonaniem musi upłynąć stosowny czas – w tym wypadku minimum jeden miesiąc. Pacjent zobowiązany jest udzielić prośby o dokonanie eutanazji w formie pisemnej. Dokument ten powinien być sporządzony własnoręcznie, opatrzony podpisem oraz datą. W momencie, gdy czynność ta nie może zostać zrealizowana przez samego chorego, wyręczyć go może osoba pełnoletnia, wskazana przez pacjenta. Ważne jest, aby osoba ta nie miała w tym żadnego interesu materialnego oraz aby w czasie sporządzania dokumentu uczestniczył przy tym lekarz. Prośbę tę w postaci dokumentu dołącza się do jego obecnej dokumentacji medycznej. Spisana prośba w każdej chwili może ulec wycofaniu, a tym samym odłączeniu od dokumentacji i zwróceniu choremu.
Ustawa o eutanazji reguluje także kwestię pisemnej deklaracji ujawniającej wolę osoby do przeprowadzenia na niej eutanazji, określanej jako „przedłożone oświadczenie woli”. Składana zostaje w razie zaistnienia sytuacji, kiedy osoba będąc w stanie nieprzytomności nie byłaby zdolna wyrazić swojej woli. Zgodnie z artykułem 4 Ustawy o eutanazji, oświadczenie to może złożyć osoba pełnoletnia lub małoletnia, która prawnie została uznana za pełnoletnią. Warunkiem sine quo non jest to, żeby w momencie złożenia oświadczenia woli posiadała ona zdolność do czynności prawnych. Aby dokonana eutanazja nie stanowiła przestępstwa, lekarz musi stwierdzić, że:
* Pacjent znajduje się w stanie nieuleczalnego schorzenia, będącego następstwem nieszczęśliwego wypadku lub choroby;
* Pacjent nie wróci już nigdy do pełnej świadomości;
* Sytuacja ta jest nieodwracalna.
Artykuł 15 Ustawy przedstawia skutki cywilnoprawne dokonania eutanazji. Wśród nich możemy wskazać, że zastosowanie eutanazji, które zostało przeprowadzone zgodnie z warunkami na osobie, która w jej następstwie zmarła, należy traktować jako wykonanie umowy. Według tego przepisu śmierć tego typu, można uznać za śmierć naturalną.
Lekarz, który dokonał eutanazji, składa w Komisji Rejestracyjno- Kontrolnej stosownie wypełniony dokument rejestracyjny w przeciągu czterech dni od jej przeprowadzenia. Dokument ten jest dwuczęściowy. Pierwsza część ma charakter poufny, a zapoznanie się z jej treścią możliwe jest tylko na podstawie postanowienia Komisji. Wskazana część zawiera między innymi:
* Imię, nazwisko oraz adres pacjenta;
* Imię, nazwisko, numer rejestracyjny oraz adres lekarza prowadzącego;
* Imię, nazwisko, numer rejestracyjny, miejsce zamieszkania lekarzy, którzy brali udział w konsultacjach odnośnie do dokonania eutanazji;
* Imię, nazwisko, adres innych osób, które zostały poproszone przez lekarza prowadzącego leczenie o konsultacje oraz datę tej konsultacji;
Druga część dokumentu składa się z:
* Płeć, data, miejsce urodzin pacjenta;
* Data, miejsce, godzina jego śmierci;
* Ustalenie, że schorzenie było nieuleczalne;
* Stwierdzenie, że chory doświadczał długotrwałego cierpienia;
* Przyczyny uniemożliwiające uśmierzenie bólu;
* Okoliczności, na podstawie których lekarze mieli pewność, że prośba została sformułowana w sposób prawidłowy – przemyślany, bezprzymusowy, dobrowolny, dwukrotnie powtórzony;
* Informacja o wystawieniu diagnozy, iż śmierć nastąpiłaby w krótkim czasie;
* Informacja, o tym iż eutanazja nastąpiła poprzez oświadczenie woli pacjenta;
* Postępowanie lekarza;
* Specjalizacja lekarza, treść wydanej opinii, data odbycia konsultacji lekarskich;
* Sposób i rodzaj dokonania eutanazji;
Zadaniem Komisji jest zbadanie realizacji przesłanek wskazanych wyżej w dokumencie rejestracyjnym. W sytuacji, gdy nastąpi wątpliwość Komisja może postanowić zwykłą większością głosów o zniesieniu anonimowości dokumentu. Rozstrzygnięcie danego przypadku podjęte zostaje w ciągu dwóch miesięcy. Jeżeli członkowie Komisji uznają, że warunki konieczne do dokonania eutanazji nie zostały spełnione, przesyłają akta sprawy właściwemu prokuratorowi. Prokurator ten może wnieść przeciwko lekarzowi prowadzącemu akt oskarżenia o dokonanie zabójstwa.
Opublikowane dane statystyczne wskazują, że od 23 września – czyli od momentu wejścia ustawy w życie – do początku 2004 roku zostało przeprowadzonych 259 zabiegów eutanazji w Belgii. Według opinii Wima Distelmansa – specjalisty lekarza onkologa, przewodniczącego Komisji Rejestracyjno-Kontrolnej liczba przypadków dokonania eutanazji, zarówno legalnej, jak i nielegalnej, nie powinna przekraczać tysiąca przypadków rocznie. Odpowiada ona ilości „ciemnej liczby” zabiegów eutanatycznych dokonywanych przed legalizacją eutanazji w 2002 roku.
Niemcy
25 czerwca 2010 roku Niemiecki Trybunał Federalny wydał orzeczenie, z którego wynika, że wspomagane samobójstwo jest legalne, jeśli pacjent wyraźnie zażyczył sobie zakończenia sztucznego podtrzymywania przy życiu. Trybunał podkreślił, że nadal nielegalna pozostaje aktywna pomoc w samobójstwie.
Polska
Eutanazja czynna w polskim kodeksie karnym określona jest jako występująca zawsze pod wpływem współczucia dla cierpiącej osoby i na jej żądanie. Jest ona zabroniona; traktuje się ją jak rodzaj zabójstwa karanego w łagodniejszy sposób. Osoba jej dokonująca jest obecnie zagrożona karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Wyjątkowo sąd może zastosować złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Przepis art. 150 kodeksu karnego, który określa przestępstwo zabójstwa eutanatycznego, nie wymaga natomiast wprost, aby osoba żądająca go była śmiertelne chora, jednak wymóg taki wprowadza orzecznictwo. Specyficznym typem przestępstwa związanego z szeroko pojętą eutanazją jest pomoc do samobójstwa (art. 151 kodeksu karnego), która obejmuje także tzw. eutanatyczną pomoc do samobójstwa, czyli ułatwienie osobie śmiertelnie chorej samobójstwa.
Eutanazja zwierząt
W Polsce jedyną osobą uprawnioną do przeprowadzania eutanazji jest lekarz weterynarii, który może ją wykonać jeżeli wszystkie inne metody leczenia zwierzęcia zawiodą. Eutanazja zwierząt na życzenie jest nielegalna. Zabieg ten jest powszechnie wykonywany, rozumiany jako akt humanitarnego uśmiercenia z ograniczeniem bólu, strachu i dyskomfortu zwierzęcia do minimum. Środki farmakologiczne wykorzystywane do eutanazji ograniczają świadomość zwierzęcia, niwelują niepokój i ból wyzwalający reakcje obronne. Do wykonania zabiegu uśmiercenia lekarz stosuje zastrzyk pentobarbitalu lub embutramidu w preparatach złożonych. Posiadanie i stosowanie wyżej wymienionych środków podlega ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii i wiąże się z koniecznością uzyskania odpowiednich pozwoleń. Na środki eutanazyjne lekarz weterynarii wypisuje receptę ze specjalnym numerem identyfikującym.
Opinia społeczna
Większość Hiszpanów, Czechów i Szkotów popiera zalegalizowanie eutanazji. Według sondy telefonicznej z 2009 roku 48% Polaków, a według sondy telewizyjnej z tego samego roku 77%, jest za prawem do eutanazji. W 2013 roku 65% Polaków było za zaprzestaniem podtrzymywania życia nieprzytomnych pacjentów z uszkodzonym mózgiem, a 53% za przyspieszeniem śmierci nieuleczalnie chorych na ich prośbę.
Debata o legalności eutanazji
W coraz większej liczbie periodyków medycznych (w tym „Journal of the American Medical Association”, „New England Journal of Medicine” czy „The British Medical Journal”) ukazują się prace popierające eutanazję. 60% francuskich lekarzy popiera jej legalizację.
Według zwolenników legalizacji, eutanazja rzekomo nie skutkuje większą liczbą przyspieszania zgonów na życzenie. Jednak od 2002 roku w Belgii wykonuje się ok. 1,4 tys. zabiegów eutanazji rocznie, a w 2013 r. wykonano ich już 1,8 tys. Natomiast w roku 2016 wykonano ich aż 6091. Średni wiek osób poddających się eutanazji to 70 lat, co oznacza, że nie jest ona wymuszana na osobach starszych (więcej niż 80 lat), czyli będących większym kłopotem dla ich rodzin i służby zdrowia. Państwo legalizując eutanazję może zapewnić jej bezpieczeństwo i dobrowolność poprzez:
wprowadzenie warunku, że cierpienie pacjenta jest nie do zniesienia i nie ma szans na jego poprawę,
konsultacje z psychologami,
obecność świadków,
opisywanie eutanazji w raportach przez lekarzy,
wymóg, aby pacjent przemyślał swoją decyzję, podtrzymywał ją przez dłuższy czas oraz był świadomy wszystkich jej konsekwencji i swojego stanu.
Przeciwnicy eutanazji podają, że diagnozy, na podstawie których podejmuje się decyzję o niej, mogą być błędne.
Doktryny religijne
Judaizm
Żydowskie prawo odrzuca wszelkie środki, które zmierzają do skrócenia ludzkiego życia. Mimo to dyskutuje się nad pewnymi wyjątkami, np.: gdy ludzie są nieuleczalnie chorzy i dzięki eutanazji można by uniknąć nadmiernych cierpień. Midrasz nawiązuje do historii króla Saula, który rzucił się na swój miecz, aby uniknąć tortur. Średniowieczne autorytety debatowały nad kwestią, czy dozwolona jest modlitwa o szybką śmierć nieuleczalnie chorego. Modlitwę taką ocenia się zasadniczo pozytywnie, ale zakazuje się bezpośredniej pomocy w umieraniu.
Współczesne autorytety rabinackie zezwalają na podawanie środków uśmierzających ból, chociaż w znacznym stopniu skracają one życie śmiertelnie choremu. Zakazują jednak iniekcji czy podawania środków, które przyspieszają śmierć. Tak samo jednak odrzucają medyczne interwencje, które sztucznie przedłużają życie.
Chrześcijaństwo
Etyka katolicka stanowczo odrzuca eutanazję bezpośrednią, o czym mówi paragraf 2277 Katechizmu Kościoła katolickiego: „Eutanazja bezpośrednia, niezależnie od motywów i środków polega na położeniu kresu życiu osób upośledzonych, chorych lub umierających. Jest ona moralnie niedopuszczalna”.
W 1995 papież Jan Paweł II w swojej encyklice „Evangelium Vitae” ponownie odrzucił eutanazję bezpośrednią, lecz oddzielił od niej decyzję o rezygnacji z „uporczywej terapii” („pewne zabiegi medyczne, które przestały być adekwatne do realnej sytuacji chorego, ponieważ nie są już współmierne do rezultatów, jakich można by oczekiwać, lub też są zbyt uciążliwe dla samego chorego i dla jego rodziny”). Taką decyzję o zaprzestaniu terapii papież wyraźnie oddzielił od eutanazji i samobójstwa.
Analogiczne rozważania podejmuje się w ramach etyki prawosławnej i protestanckiej. Wspólnota Kościołów Ewangelickich w Europie opowiada się za ochroną praw osób śmiertelnie chorych i umierających, podkreślając zarówno prawo do życia do samego końca, jak i do rezygnacji z uporczywej terapii. Wspólnota odrzuca teologiczno-etyczne usprawiedliwienie eutanazji oraz asystencji przy samobójstwie. Stoi też na stanowisku, że eutanazja nie jest wyłącznie kwestią indywidualnego sumienia, a legalizacja prowadzi do uznania jej za normalną praktykę medyczną.
Świadkowie Jehowy życie uważają za cenny dar od Boga i dlatego niedopuszczalne ich zdaniem jest rozmyślne odebranie życia przez eutanazję.
Islam
Na Pierwszej Międzynarodowej Konferencji Medycyny Muzułmańskiej (Kuwejt, 1981) zostały potępione samobójstwo i eutanazja. Zgromadzenie to opowiedziało się także za rezygnacją z metod sztucznego przedłużania życia.
Buddyzm
Buddyzm nie aprobuje eutanazji zarówno ze względu na swą naukę o karmie, jak też z punktu widzenia psychologii. Zła karma, która warunkuje cierpienia człowieka (chorego), będzie tak długo trwać, dopóki się nie wyczerpie i nie przestanie wpływać na kolejne narodziny. Jeśli się przerwie cierpienie, zacznie się ono na nowo w kolejnym wcieleniu, aż do wyczerpania. Jeśli się jednak zniesie cierpienie jako rezultat złej, negatywnej karmy, można się ponownie odrodzić w lepszej egzystencji.
Buddyjska psychologia wychodzi z faktu, że także śmierć zadana ze współczucia przepełniona jest nienawiścią i negatywnymi uczuciami do cierpień pacjenta. Nawet jeśli pierwotnym motywem jest uśmierzenie chwilowego cierpienia, dobra intencja przeobraża się w momencie decyzji w działanie nacechowane odrazą. Chociaż lekarz sądzi, że uśmierca z litości, to jednak w rzeczywistości działa z odrazy do cierpienia. Tym samym wzbudza on dla siebie i dla swego pacjenta negatywną energię karmiczną.
Lekarze buddyjscy dyskutują również na temat dokładnego momentu śmierci, tj. kiedy można wyłączyć aparaturę, która jedynie sztucznie przedłuża życie, gdy tymczasem jest ona potrzebna innym pacjentom. Bardzo ważne jest w tym kontekście pojęcie prany (prana – tchnienie życia). Pojawia się ono już w upaniszadach i oznacza „siłę życiową” człowieka, tkwiącą w sercu. Gdy zaniknie, lekarzowi wolno zaniechać swych wysiłków.
Hinduizm
Eutanazja jest postrzegana jako śmierć z wyboru i aprobowana jako ucieczka od przywiązania do własnego „ja”, które cierpi (np. z powodu starości); daje możliwość uwolnienia się od niewygodnej formy życia i przejścia do następnego życia (reinkarnacja). Ci, którzy podejmują decyzję samobójczą, jak i ci, dokonują eutanazji, winni się uwolnić od złych zamierzeń, namiętności i egoizmu.
Zobacz też
coup de grâce
DNAR
femmina accabadora
eugenika niemiecka
samobójstwo wspomagane
kapsuła Sarco
Przypisy
Bibliografia
Lech Ostasz, Myśli o dobrej śmierci: od Sokratesa do Christiana Barnarda, Res Humana nr 2/2013, s. 14–18.
Linki zewnętrzne
„O eutanazji” Mariusz Agnosiewicz
„Eutanazja: kłamstwo, rachunek ekonomiczny i tikkun olam” – Paweł Jędrzejewski
Eutanazja: z dziejów pojęcia
Czyny zabronione
Śmierć |
1455 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ekspozycja%20%28fotografia%29 | Ekspozycja (fotografia) | Ekspozycja – ilość światła padającego na materiał światłoczuły (np. film lub sensor elektroniczny) konieczna dla prawidłowego zrobienia zdjęcia fotograficznego. Uzyskuje się ją poprzez ustalenie wartości przysłony i czasu naświetlania w stosunku do wybranej czułości filmu (lub jego odpowiednika w aparacie cyfrowym) lub też czułości materiału odbitkowego (papier fotograficzny, kopia diapozytywowa), a także poprzez odpowiednie dozowanie oświetlenia (lampy błyskowe, lampy o świetle ciągłym, odbłyśniki, ekrany, żaluzje, rozpraszacze światła itp.).
Rodzaje ekspozycji w przypadku pracy z urządzeniem rejestrującym obraz (np. aparat fotograficzny, kamera filmowa):
półautomatyczna – wskazania światłomierza (za mało – dobrze – za dużo) widoczne w polu widzenia celownika, lub matówki i reagujące na ręczne obracanie pokręteł czasu i przysłony;
automatyczna – urządzenie automatycznie dobiera czas do ustawionej ręcznie przysłony, przysłonę do ręcznie ustawionego czasu, lub oba parametry jednocześnie według zadanego programu.
W bardziej zaawansowanych aparatach istnieje możliwość ręcznego korygowania ustawionej przez automatykę wielkości ekspozycji (jest to tak zwana kompensacja ekspozycji).
Zobacz też
EV
autobracketing
długa ekspozycja
efekt Schwarzschilda
Linki zewnętrzne
Ekspozycja - Przysłona, Czas migawki (czas naświetlania), ISO
Fotografia |
190592 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Metro%20w%20Berlinie | Metro w Berlinie | Metro w Berlinie (niem. U-Bahn Berlin) – system kolei miejskiej, głównie podziemnej, zlokalizowany w stolicy Niemiec – Berlinie, otwarty w 1902 roku. Obecnie ma 9 linii i 173 stacje. Łączna długość szlaków wynosi 146,3 km, z czego 80% znajduje się pod ziemią.
Historia
Przed I wojną światową
Pod koniec XIX wieku zaczęto poszukiwania wydajnego rozwiązania problemów transportowych w Berlinie i później włączonych do miasta okolicznych miejscowościach. Po tym, jak przedstawiono i odrzucono wiele różnych propozycji, 15 lutego 1902 otworzono pierwszą trasę metra (tzw. trasę podstawową) między stacjami Berlin Warschauer Straße i Zoologischer Garten, z odnogą do Potsdamer Platz. Należała do tzw. Hochbahngesellschaft, spółki-córki Siemens & Halske. Większa jej część położona była na stalowej estakadzie. Już wkrótce powstały dalsze trasy metra. Przede wszystkim niezależne wówczas miasta Wilmersdorf, Schöneberg i Charlottenburg zaczęły planować własne linie, które później rozbudowano do Dahlem na południu, placu Spittelmarkt w centrum Berlina na północy i w okolice powstałego później stadionu olimpijskiego na zachodzie.
Po I wojnie światowej
Po I wojnie światowej i połączeniu wielu niezależnych dotąd miejscowości w Wielki Berlin (1920) zdecydowano się dokończyć realizację planów budowy należącej do miasta linii północ-południe łączącej dzielnice Wedding i Tempelhof oraz Neukölln. Także AEG rozpoczęło budowę własnej linii, określanej jako kolej GN (gdyż wiodła z Gesundbrunnen przez Alexanderplatz do Neukölln). Ze względu na kryzys gospodarczy i hiperinflację budowa linii posuwała się naprzód bardzo powoli. W latach 30. XX wieku zaczęto dodatkowo budowę linii między Alexanderplatz i Friedrichsfelde. Wszystkie nowo otwarte po I wojnie światowej linie były budowane jako wielkoprofilowe, podczas gdy linie Siemensa były małoprofilowe.
Po II wojnie światowej
Podczas II wojny światowej znaczna część metra uległa uszkodzeniu lub zniszczeniu, do tego centralna część sieci została zalana wodą poprzez wysadzenie w powietrze połączonego przejściami pieszymi z metrem tunelu kolejowego pod Landwehrkanal przez SS. Większość zniszczeń została jednak natychmiast naprawiona, a ostatecznie w 1951 ukończono odbudowę.
Następnym kryzysem w historii berlińskiego metra była budowa w 1961 Muru Berlińskiego, dzielącego miasto na część zachodnią i wschodnią. Także obecna linia U2 uległa na wiele lat podziałowi na dwie części. Linie północ-południe, zaczynające się i kończące w zachodnim Berlinie przejeżdżały natomiast pod wschodnią częścią miasta bez zatrzymania. Jedynie stacja Friedrichstraße (U6) była stacją, gdzie zatrzymywały się wagony metra. Friedrichstraße było przejściem granicznym i było pilnie chronione przez wojsko.
Podczas zimnej wojny sieć metra w Berlinie Zachodnim została silnie rozbudowana. Linia U9, objeżdżająca łukiem wschodnie dzielnice, została otwarta dwa tygodnie po budowie muru, linia U7 (korzystająca z krótkiego starego odcinka) połączyła peryferyjne dzielnice Rudow i Spandau. Także U6 (dawniej zwana linią północ-południe) oraz U8 (dawniej GN) zostały przedłużone. We wschodnim Berlinie przedłużono jedynie linię E (obecnie U5) do Hönow, mimo że istniały obszerne plany rozbudowy.
Po upadku muru połączono przerwaną linię i otwarto ponownie stacje przejeżdżane wcześniej bez zatrzymania. Niektóre linie zostały przedłużone, przede wszystkim, by stworzyć lepsze możliwości przesiadki do sieci S-Bahn. Ponadto powrócono do planów przedłużenia linii U5, które istniały już od lat 30.
Sieć linii
Metro berlińskie ma długość 146,3 km i 173 stacje. Najdłuższą linią jest 32-kilometrowa U7, najkrótszą jest natomiast linia U4 licząca 5 stacji. W godzinach szczytu pociągi kursują w odstępach od 2 do 5 minut, a poza szczytem co 7 do 15 minut. Ponadto od 2003 roku metro kursuje w noce z piątku na sobotę i z soboty na niedzielę. Kursują wtedy wszystkie linie poza U3 i U4, zaś U2 i U7 mają skrócone trasy (odpowiednio Theodor-Heuss-Platz ↔ Pankow i Jakob-Kaiser-Platz ↔ Rudow). Punktualność metra w Berlinie wynosi 96,5%.
Linie
Stacje
Wśród 173 stacji, zwanych w Berlinie zwyczajowo (choć nieściśle) dworcami, jest wiele interesujących obiektów, a sporo uchodzi za piękne. Przez ponad sto lat budowy metra trzech architektów szczególnie zaważyło na kształcie architektonicznym stacji: w końcu pierwszej oraz w czasie drugiej fazy budowy Alfred Grenander, podczas pierwszych lat trzeciej – Bruno Grimmek, zaś od lat 60. do 90. Rainer G. Rümmler. Duża część stacji z początkowego okresu budowy metra znajduje się na liście zabytków.
Stacja Hermannplatz jest niemalże katedrą metra. Wnętrze dolnego poziomu stacji ma wysokość 7 metrów, długość 132 metrów, a szerokość 22 metry – znacznie więcej, niż wynika z potrzeb i z wymiarów taboru. Stację wzniesiono w stylu ekspresjonistycznym podczas budowy trasy metra północ-południe i udekorowano emaliowanymi kaflami w pastelowych kolorach (żółty i niebieski). Jako że w owym czasie (1927) przy Hermannplatz sieć Karstadt wznosiła swój olbrzymi dom towarowy, dopłaciła do wystroju stacji, jak również wybudowała bezpośrednie połączenie ze stacji do domu towarowego. Stację wyposażono w pierwsze schody ruchome w berlińskim metrze. Obecnie na stacji krzyżują się linie U7 i U8.
Stacja Alexanderplatz również należy do ciekawszych stacji. Spotykają się tu trzy linie (U2, U5, U8), tylko na stacji Nollendorfplatz są aż cztery (U1–U4). Najstarsza część stacji na Alexanderplatz powstała w 1913 w ciągu dzisiejszej linii U2. W latach 20. XX w. plac został kompletnie przebudowany, zarówno nad, jak i pod ziemią, wówczas zbudowano dworce dla nowych linii D (obecnie U8) i E (obecnie U5) oraz dla planowanej linii F. Obie fazy budowy stacji projektował Alfred Grenander. Stacja utrzymana jest w rzeczowej stylistyce modernistycznej i w odcieniach zieleni i błękitu. Wraz ze stacją powstała pierwsza podziemna galeria handlowa w Berlinie.
Również ciekawa jest stacja Wittenbergplatz. Została zbudowana w 1902 według planów Paula Wittiga jako prosta stacja szlakowa z dwoma peronami bocznymi. W 1912 stacja została całkowicie przebudowana według projektu Alfreda Grenandera, aby pomieścić tory linii do Dahlem i pod Kurfürstendammem. Odtąd stacja miała pięć krawędzi peronowych, a możliwość budowy szóstej została przygotowana. W czasie przebudowy wzniesiono też budynek wejściowy, bardzo reprezentacyjny ze względu na charakter placu i pobliskiego domu towarowego KaDeWe. Obecnie stacja wymaga pilnego remontu. Zatrzymują się tu linie U1, U2 i U3.
Rozbudowa metra
Od 8 sierpnia 2009 roku ówczesna linia metra U55 kursowała między stacjami Berlin Hauptbahnhof i Brandenburger Tor. 4 grudnia 2020 roku oddany do użytku został odcinek pomiędzy stacjami: Brandenburger Tor a Berlin Alexanderplatz – cały ww. fragment, w tym odcinek dotychczas oznaczony jako U55 od w ww. dacie włączony został do linii U5.
Dalsza rozbudowa jest ze względu na stały deficyt budżetowy Berlina mało prawdopodobna. Poza tym tańszą alternatywą dla metra są tramwaje, których sieć jest w Berlinie ponownie rozbudowywana. Po gwałtownej rozbudowie metra w zachodniej części miasta nastała faza refleksji, gdyż w międzyczasie Berlin jest bardzo dobrze nasycony siecią S-Bahn i metra. Tylko kilka dzielnic nie ma dotychczas dojazdu miejskim transportem szynowym. Jeśli znajdą się jednak środki finansowe, najprawdopodobniej dojdzie do przedłużenia U3 od Krumme Lanke do stacji S-Bahn Mexikoplatz i U1 od Uhlandstraße do stacji Adenauerplatz na linii U7.
Stacje zlikwidowane
Nadziemna stacja metra Osthafen znajdowała się na wschodnim brzegu Sprewy między stacjami Berlin Warschauer Straße i Schlesisches Tor. Otwarta w 1902 pod nazwą Stralauer Tor, w 1924 przemianowana na Osthafen, uległa całkowitemu zniszczeniu pod koniec II wojny światowej. Do dziś można rozpoznać jej słupy przy wiadukcie. Ze względu na bliskość sąsiednich dworców zdecydowano się jej nie odbudowywać. Jest jedyną nieodbudowaną ze zniszczeń wojennych stacją metra berlińskiego.
Stacja Nürnberger Platz została zamknięta 1 lipca 1959, gdyż w sąsiedztwie otwarto stację Spichernstraße, aby umożliwić przesiadkę do nowej linii G (obecnie U9). Obecnie nic nie pozostało po tej stacji, a w jej miejsce zbudowano tory manewrowe. Dodatkowo, nieco dalej od Spichernstraße powstała stacja Augsburger Straße.
Nieczynne stacje i tunele
W Berlinie przygotowano wiele odcinków tuneli dla planowanych linii metra. Przy placu Poczdamskim znajduje się zbudowana w stanie surowym stacja dla przyszłej linii do Weißensee. Jednak szanse, że kiedykolwiek zostanie zbudowana są obecnie niewielkie. Stacja jest wykorzystywana tymczasowo na wystawy i widowiska.
Podczas budowy dawnej linii D (obecnie U8) zbudowano stację Oranienplatz (Dresdener Straße), która nigdy nie została otwarta, lecz ciągle istnieją jej fragmenty, gdyż przez dłuższy czas używano jej jako transformatorowni. Planowany prosty przebieg linii pod Dresdener Straße został w czasie budowy zmieniony, ażeby zbudować przystanek Moritzplatz koło domu towarowego Wertheim, którego właściciel dopłacił do budowy linii. Stąd wynika zakręt o 90 stopni między stacjami Moritzplatz i Kottbusser Tor. W tunelu pod Dresdner Str. położono tylko jeden tor manewrowy. Tunel został przedzielony ścianami na trzy części, w związku z tym, że przebiegał pod Murem Berlińskim. Kolejna przegroda dzieli tunel od wspomnianego już dworca Oranienplatz.
Dla niegdyś planowanej linii F, później zwanej U10 zbudowano perony na wspólnych z linią U9 stacjach Rathaus Steglitz i Schloßstraße, a ponadto całe dworce Berlin Innsbrucker Platz i Kleistpark. Także na dworcu Alexanderplatz istnieją dwa tory zarezerwowane od 1930 dla tej linii. Na stacji Kleistpark peron jest używany jako centrala sterowania ruchem przez BVG. Stacja Schloßstraße została zbudowana w układzie kierunkowym, przy czym perony znajdują się jeden nad drugim. Linia U9 korzysta z torów planowanych dla U10, a jej własne tory pozostają wolne. Pozostałe dworce pozostają nieużywane.
Na stacji Adenauerplatz przy okazji budowy tunelu samochodowego zbudowano peron dla przedłużenia linii U1.
Berlin Jungfernheide ma podobny układ jak Schloßstraße, tutaj ma w przyszłości dojeżdżać linia U5. Jej tory odgrodzone są siatką. Częściowo zbudowany tunel jest wykorzystywany do ćwiczeń przeciwpożarowych.
Istnieje jeszcze fragment innego tunelu, który niegdyś służył linii U4 jako dojazd do warsztatu na Otzenstr. w Schönebergu. Kończące linię tory postojowe wyburzono przy budowie autostrady w latach 70., lecz tunel na ich przedłużeniu pozostał i na długości 270 m jest dostępny od strony dawnego wyjazdu do warsztatu.
Tabor
Sieć berlińskiego metra dzieli się na małoprofilową (U1, U2, U3, U4) i wielkoprofilową (U5, U6, U7, U8, U9). Określenie duży i mały profil dotyczy wymiarowania skrajni szlaku, a co za tym idzie specyfikacji taboru. Wagony wielkoprofilowe mają szerokość 265 cm i wysokość 340 cm, zaś małoprofilowe szerokość tylko 230 cm i wysokość 310 cm. Pod względem technicznym są to dwie różne i niezależne sieci. Obydwie korzystają z normalnej szerokości toru (1435 mm między główkami szyn) i zasilane są prądem stałym o napięciu 750 V. Ponieważ jednak szyna zasilająca małego i wielkiego profilu różni się (wielkoprofilowe posiadają odbierak stykający się z szyną od jej spodu, a małoprofilowe od góry) w zasadzie nie jest możliwe prowadzenie linii w dwóch profilach. W latach 1923–1927 na linii północ-południe (obecnie U6) i w latach 1946–1978 na linii E (obecnie U5) używano przerobionych wagonów małoprofilowych ze zmienionym odbierakiem i zamocowanymi z boków belkami, które wypełniały odstęp od peronu dużego profilu. Niecodzienny wygląd spowodował, że nazywane były parapetami.
Najnowszymi pojazdami w dużym profilu jest seria H-04, a w małym – Hk. Najstarszymi seriami są odpowiednio F74 i A3-64.
Tabor małej skrajni
Dla pierwszej trasy berlińskiego metra w fabryce van der Zypen & Charlier w Kolonii zamówiono dwa wagony próbne. Ponieważ w jednym z tych wagonów jechał w 1908 Wilhelm II, nazywano je później wagonami cesarskimi (Kaiserwagen). Przy zamawianiu wagonów ustalono, że szerokość pudła wagonu będzie wynosiła 230 cm. Wówczas punktem odniesienia dla kolejki napowietrznej i metra był tramwaj. Pierwsze pojazdy seryjne, później określane odpowiednio jako A-I, powstały w 1901 w warsztacie eksploatacyjnym przy Warschauer Brücke. W czasie otwarcia metra w 1902 stały do dyspozycji 42 wagony silnikowe i 21 doczepnych. W przeciwieństwie do wagonów próbnych posiadały ławki wzdłuż ścian bocznych, gdyż uznano to za wygodniejsze i do dziś jest standardem w małym profilu berlińskiego metra. Ówczesne pojazdy miały prędkość maksymalną 50 km/h.
W latach 1906–1913 zakupiono pojazdy piątej serii, które otrzymały lepszy system sterowania (obwód niskiego napięcia), dzięki czemu można było łączyć do ośmiu wagonów (zamiast maksymalnie czterech poprzednio). W metrze istniały wówczas wagony dla palących i niepalących oraz klasy druga i trzecia, które zastąpiono jedną klasą w 1927.
W 1926 doszły wagony z metra miasta Schöneberg, którego linia uzyskała połączenie torowe z siecią berlińską. Ponieważ to połączenie było od początku planowane, wagony miały takie same wymiary zewnętrzne jak berlińskie.
Od 1928 do 1929 zakupiono nowy typ pojazdów dla małego profilu, wagony A-II. Najbardziej zauważalną różnica było, że posiadały dwoje szerokich drzwi odsuwanych oraz tylko trzy duże okna między nimi. Wśród berlińczyków uzyskały przydomek Ammanullah, gdyż jednym z pociągów ponoć osobiście sterował król Afganistanu Amanullah Chan, który w 1928 odwiedził Berlin.
Po II wojnie światowej zaistniała gwałtowna konieczność budowy nowych wagonów, gdyż duża część taboru uległa zniszczeniu w czasie działań wojennych. W Berlinie Zachodnim zbudowano wtedy typ A3, stanowiący pomniejszoną wersję nowego wielkoprofilowego typu D. Wagony A3 dostarczono w trzech seriach: w 1960-61, 1964 i 1966. Ze względu na dużą masę wynikającą ze stalowej budowy zużywały stosunkowo dużo energii, toteż stworzono na ich bazie typ A3L, zbudowany ze stopów aluminium. W obu typach wagonów zastosowano zasadę podwójnego wagonu napędowego, stanowiącego najmniejszą samodzielną jednostkę, rezygnując z wagonów doczepnych. W 1982 dostarczono nieco zmodernizowaną wersję, która może być jednak używana w jednym składzie ze starszymi. Określa się ją mianem A3L82.
Podczas gdy w Berlinie Zachodnim budowano nowe pociągi, we Wschodnim używano nadal przestarzałych przedwojennych typów A-I i AII. Dopiero w 1975 linia Thälmannplatz <> Pankow otrzymała pierwsze cztery dwuczłonowe wagony zbudowane jako prototypy serii GI, zwane na co dzień Gustav. Tak jak we wcześniejszych seriach posiadały ławki podłużne. Prędkość maksymalna wynosiła 70 km/h. Najmniejsza nadający się do użytku pociąg tego typu składał się z dwu jednostek. Po okresie prób LEW Hennigsdorf rozpoczął w 1978 produkcję seryjną. Wagony seryjne posiadały większe okna boczne i zmieniony przód, lecz pod względem technicznym były takie same. Do 1982 zbudowano 114 wagonów. Dalsze 24 od razu po zbudowaniu pożyczono do Aten dla tamtejszego metra, a w 1984-85 powróciły do Berlina.
W roku 1988 dostarczono dalsze wagony typu GI, które jednak różniły się nieco pod względem wyposażenia technicznego i nie dały się łączyć ze starszą serią. Z powodu tych różnic otrzymały oznaczenie GI/1 i nazwę potoczną Gisela. Pociągi G w odróżnieniu od innych współczesnych typów małego profilu mają po dwoje drzwi po każdej stronie, nie zaś trzy.
W latach 1993–1995 wyprodukowano kolejne wagony dla małego profilu. Wywodziły się z A3L82, wewnątrz mają szarą okładzinę, a nie jak dotychczas, drewnopodobną. Różnią się nie tylko tym, lecz przede wszystkim napędem – mają silniki na prąd zmienny. Otrzymały nazwę A3L92.
Na podstawie wielkoprofilowego typu H powstały w latach 2000 dwa prototypowe pociągi serii HK, pierwotnie określane jako A4. W przeciwieństwie do wielkiego profilu pociągi nie są całkowicie przechodnie i składają się z dwóch jednostek po cztery wagony. Obecnie jeżdżą tylko te dwa prototypy, lecz do Mistrzostw Świata w 2006 Bombardier ma wyprodukować dalszych 20. Produkcja pierwszych z nich rozpoczęła się w maju 2005.
Obecnie jeżdżą pociągi serii HK, GI/1, A3U i A3L.
Tabor dużej skrajni
Dla tuneli dużej skrajni, którego wagony mają szerokość 265 cm, a więc znacznie więcej niż te małej skrajni, miasto Berlin jako inwestor linii północ-południe zamówiło we Wrocławiu w fabryce Linke-Hoffmann dwa wagony próbne. Zostały dostarczone w 1914 i przetestowane przez firmę Siemens. Szersze wagony, mieszczące 111 pasażerów, miały umożliwić budowę krótszych peronów, co spowodowało później pewne komplikacje na linii U6 i przedłużenie peronów etapami w latach 50. i 90. XX w.
Także metro budowane przez AEG, obecna linia U8, zamówiło dwa prototypy w kolońskiej fabryce van der Zypen & Charlier. Zbudowane w 1916, nie zostały nigdy wprowadzone do użytku w metrze. Zostały sprzedane kolei i po przebudowie od 1921 jeździły na linii podmiejskiej.
Ponieważ miasto Berlin, a właściwie budująca nową linię spółka miejska Nord-Süd-Bahn AG w momencie otwarcia trasy Hallesches Tor–Stettiner Bahnhof nie posiadała jeszcze odpowiednich wagonów wielkoprofilowych, zdecydowano się przekazać jej eksploatację prywatnemu wówczas towarzystwu obsługującemu linie zbudowane przez Siemensa. Na linii północ-południe jeździły zatem jakiś czas pojazdy małoprofilowe wyposażone w drewniane bale po bokach (Parapety), aby zmniejszyć odstęp od peronu.
Dopiero po przezwyciężeniu hiperinflacji można było zamówić wagony wielkoprofilowe. W 1924 zakupiono pierwszych 16 wagonów napędowych i 8 doczepnych. Owalne okna na przedzie wagonu zyskał im przydomek sów tunelowych. Wagony te miały 13,15 m długości i posiadały troje dwuskrzydłowych drzwi z każdego boku. Oficjalne określenie brzmiało BI.
W latach 1927–1928 zbudowano dalszych 20 wagonów napędowych i 30 doczepnych dla Nordsüdbahn AG. Ze względu na zmodernizowany napęd nadano im oznaczenie BII. Ostatnie wagony typów BI i BII wycofano w lecie 1969.
Już w 1926 testowano pierwsze wagony typu CI, które miały już 18 m długości. Po dokładnym wypróbowaniu zamówiono serie CII i CIII, zewnętrznie identyczne, lecz posiadające odmienne wyposażenie techniczne. W 1930 doszły wagony CIV, w których po raz pierwszy zastosowano konstrukcję aluminiową pudła. Zaoszczędzono na tym 12% masy własnej. Wagony CIV oraz część serii CII i CIII zostały w 1945 skonfiskowane przez okupujących Berlin Rosjan i wywiezione do Moskwy, gdzie kursowały do roku 1966.
Po II wojnie światowej tabor był już zużyty, a do tego wiele wagonów uległo zniszczeniu, tak że zaszła konieczność budowy nowych. Od 1957 rozpoczęły się w zachodnim Berlinie dostawy serii wagonów typu D o stalowej konstrukcji i przez to dość ciężkich. W 1965 zbudowano typ DL, który pod względem technicznym odpowiadał D, ale w znacznej części zbudowany był z aluminium, przez co zaoszczędzono 26% masy. Tak jak w starszych pociągach zastosowano ławki podłużne wzdłuż ścian bocznych. Ponieważ BVB (przedsiębiorstwo komunikacyjne Wschodniego Berlina) w 1988 potrzebowało na nową linie do Hönow więcej wagonów, zakupiło z Berlina Zachodniego 98 wycofywanych wówczas wagonów D i określało je jako DI. Ostatnie pociągi typu D wycofano na przełomie 2004 i 2005. 27 lutego 2005 odbyła się jazda pożegnalna pociągu tego typu.
W Berlinie Wschodnim po wojnie sytuacja z taborem była znacznie gorsza, niż na zachodzie. Ponieważ dużą część wagonów typu C odtransportowano do ZSRR w ramach reparacji wojennych, brakowało wagonów wielkiego profilu dla linii E. Użyto zatem, tak samo jak w pierwszych latach wielkiego profilu, wagony małoprofilowe z dobudowanymi obustronnie belkami. Pociągi otrzymały oznaczenie AI K.
W 1958 przedsiębiorstwo VEB Waggonbau Ammendorf wyprodukowało dwa prototypy nowej serii EI. Zbudowane ze stali wagony miały olbrzymi ciężar i zużywały zbyt wiele energii. Zdecydowano się nie zamawiać wagonów seryjnych. Także projekt udoskonalonego typu EII zostały porzucone z przyczyn politycznych w 1962. Ostatecznie zdecydowano się na przebudowę nadmiarowych wagonów berlińskiej S-Bahn, których nie używano ze względu na bojkot S-Bahnu w zachodniej części miasta. Prace rozpoczęto w lecie 1962. Sześć pociągów zostało do końca 1962 przebudowanych z typu 168 (Oranienburg) w warsztatach kolejowych w Schöneweide. Ogólnie dostarczono sześć podserii tego oznaczanego jako EIII typu. Dzięki temu pojazdy małoprofilowe mogły powrócić na linie A, gdzie były potrzebne dla obsłużenia zwiększonego ruchu na odcinku Schönhauser Allee – Alexanderplatz. Pociągi typu EIII wycofano już w 1994, gdyż po zjednoczeniu Niemiec uznano je za nieekonomiczne.
W Berlinie Zachodnim po dostarczeniu serii D i DL rozpoczęto w 1973 budowę nowego typu F. Różniły się nieco dłuższym pudłem i poprzecznie ustawionymi siedzeniami w układzie 2+2. Zbudowane były również ze stopów aluminium. W 1974 rozpoczęła się produkcja seryjna. Drugą serię dostarczono od 1976. W 1980 w kolejnej serii (F79) wprowadzono nowoczesne silniki na prąd zmienny, które odtąd stosowano we wszystkich kolejnych seriach dużego profilu. Później zakupiono serie F84 i F87, które miały jednak tylko nieznaczne różnice. Wprowadzone po 1990 wagony, oznaczane jako F90/F92, posiadały także niewielkie zmiany, m.in. inną konstrukcję drzwi.
W międzyczasie typ F był już stosunkowo przestarzały, tak że BVG zdecydowała się na zakup nowszego typu. Nowy pociąg miał być całkowicie przechodni, tj. poszczególne człony są łączone przegubem, ponadto powrócono do ławek wzdłuż ścian bocznych. Typ otrzymał nazwę H. W 1995 wprowadzono pierwsze prototypu (H95). W 1998 i 2000 Adtranz wyprodukował pierwsze wagony seryjne (H97 i H01). We wnętrzu wagonów dominuje biel i żółcień. Poszczególne części pociągu dają się podzielić tylko w warsztacie.
Obecnie na liniach wielkiego profilu kursują już tylko wagony typów F i H.
Stacje obsługowe metra
Większość pociągów w czasie przerw eksploatacyjnych odstawiana jest na torach odstawczych w tunelach, co jakiś czas zjeżdżają one jednak do stacji obsługowej. W Berlinie są obecnie cztery warsztaty (stacje obsługowe) metra – jeden należący do małego profilu (Grunewald) i trzy do wielkiego profilu (Seestraße, Friedrichsfelde i Britz). Warsztaty dzieli się także na główne (Hw) i eksploatacyjne (Bw). W warsztatach eksploatacyjnych przeprowadza się tylko drobne prace remontowe, np. wymianę szyb lub usuwanie graffiti, w warsztatach głównych natomiast co parę lat wagony przechodzą przeglądy generalne. Ponadto w tych warsztatach istnieje możliwość podniesienia pudeł wagonów z wózków przy pomocy odpowiednich dźwigów.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona BVG
Schemat sieci metra berlińskiego z układami torów
Zdjęcia, mapy, tabor metra i tramwajowy w Berlinie
Metro berlińskie na UrbanRail.Net
Galeria zdjęć metra berlińskiego na stronie nycsubway.org |
565552 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Collegium%20Invisibile | Collegium Invisibile | Collegium Invisibile – organizacja naukowa założona w 1995 roku, skupiająca wyróżniających się polskich studentów oraz naukowców, którzy współpracują ze sobą na zasadzie mistrz–uczeń, dzięki zastosowaniu metod pracy renomowanych angielskich uniwersytetów w Oksfordzie i Cambridge.
Historia Collegium
Collegium Invisibile ufundowane zostało z inicjatywy prof. Wojciecha Gasparskiego, jako element sieci niewidzialnych uniwersytetów powstających w latach 90. XX wieku w Europie. Postulat kształcenia elitarnego stanowił odpowiedź na rosnącą masowość w szkolnictwie wyższym, a nowo wykształcona elita intelektualna miała budować sfery zaniedbane w Polsce przez lata komunizmu. Założenie Collegium możliwe było dzięki wsparciu Open Society Institute, który już w 1992 roku przyczynił się do powstania podobnego „Niewidzialnego Uniwersytetu” na Węgrzech – pod nazwą Lathatatlan Kollegium.
Początkowym ogniwem w tworzeniu polskiego Collegium była Fundacja „Wiedza i Działanie” im. Tadeusza Kotarbińskiego i Ludwiga von Misesa. Założyciele tej fundacji – prakseolodzy Wojciech Gasparski, Anna Lewicka-Strzałecka i Danuta Miller – w 1995 roku powołali do życia organizację Collegium Invisibile. W 1999 roku organizacja uniezależniła się od fundacji – z inicjatywy beneficjentów programu powstało samodzielne stowarzyszenie Collegium Invisibile. Jego pierwszemu Zarządowi przewodniczył Dariusz Jemielniak, przewodnictwo w Radzie Naukowej objął natomiast prof. Piotr Węgleński, rektor Uniwersytetu Warszawskiego; od tej pory te dwie funkcje ex officio są ze sobą związane.
W kolejnych latach zapoczątkowywane były nowe projekty: w 1999 r. – Szkoły Letnie, w 2002 roku rozpoczęto gromadzenie zbiorów biblioteki, a w 2004 roku wystartował program Pierwszy Tutor. W dziesiątą rocznicę swojego istnienia stowarzyszenie przygotowało w Warszawie jubileuszową konferencję międzynarodową Tocqueville: On Democracy in Europe, w której uczestniczyli najwybitniejsi naukowcy z całego świata, m.in. prof. Irena Grudzińska-Gross, prof. Raymond Boudon i prof. Michael Hereth. W roku 2008 po raz pierwszy odbyła się Wioska Olimpijska – obóz letni dla laureatów olimpiad przedmiotowych. Został również uruchomiony Projekt Fleck – program pomocy dla studentów z Ukrainy.
W 2010 r. członkowie Collegium brali udział w debacie o kształcie reformy szkolnictwa wyższego i stypendiów dla doktorantów, publikując artykuły m.in. w Gazecie Wyborczej i Newsweeku oraz przedstawiając stanowisko w Sejmie. W tym roku odbył się także cykl seminariów organizowanych w Krakowie wspólnie z wydawnictwem „Znak” pod nazwą Colloquia Invisibilia.
Działalność
System nauczania stosowany w Collegium jest podstawowym elementem edukacji liberalnej: oprócz realizacji projektów naukowych polega bowiem na indywidualnych zajęciach z wybranej dyscypliny pod okiem profesora wybranego przez studenta. Wśród tutorów znajdują się znaczące postaci w polskim życiu społecznym i naukowym – profesorowie akademiccy, byli ministrowie, prezesi Narodowego Banku Polskiego, sędziowie Trybunału Konstytucyjnego czy parlamentarzyści.
Rokrocznie Collegium Invisibile przyjmuje kilkunastu najlepszych kandydatów wyłonionych podczas dwuetapowej procedury rekrutacyjnej. Warunkiem członkostwa w Collegium jest ukończenie I roku studiów na dowolnej uczelni akademickiej, przedstawienie pracy pisemnej o charakterze naukowym, wypełnienie aplikacji oraz pomyślne przejście rozmowy kwalifikacyjnej.
Studia
Studia w Collegium polegają na regularnej współpracy studenta z wybranym przez niego tutorem. Może nim być pracownik naukowy uczelni zarówno polskiej, jak i zagranicznej. Kształt współpracy zależy wyłącznie od decyzji obu zainteresowanych stron. Taka forma współpracy „mistrza” i „ucznia” umożliwia studentowi zdobywanie wiedzy i umiejętności w dziedzinach dotychczas przez niego nieznanych, prowadzi do podjęcia wspólnych badań naukowych. Owocem tutorialu jest coroczna praca zaliczeniowa, przedstawiana Radzie Naukowej i Zarządowi Stowarzyszenia, która ma formę eseju, zbioru esejów, opracowania naukowego czy sprawozdania z badań.
Programy
Oprócz indywidualnego tutorialu studentów Collegium Invisibile realizuje również wiele innych programów.
Szkoły Letnie
Organizowane od ponad 10 lat warsztaty wprowadzające w zasady samodzielnej pracy badawczej dla maturzystów z Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci, prowadzone przez studentów Collegium. Dzięki nim podopieczni Funduszu stawiają pierwsze kroki w życiu studencko-naukowym, studenci Collegium mogą zaś zdobywać pierwsze doświadczenia dydaktyczne i rozwijać umiejętności pedagogiczne.
Biblioteka
Celem prowadzenia przez Collegium własnej biblioteki jest gromadzenie obcojęzycznych pozycji, które nie są dostępne w bibliotekach uniwersyteckich na terenie Polski. Z jej zbiorów mogą korzystać na miejscu także osoby nie należące do Stowarzyszenia. Księgozbiory znajdują się przy Krakowskim Przedmieściu 3.
Pierwszy Tutor
Program ten adresowany jest do wybitnie zdolnych uczniów szkół średnich. Odpowiada na stale rosnącą potrzebę indywidualnej opieki nad młodzieżą uzdolnioną. Celem projektu jest stworzenie młodym ludziom możliwości regularnej i systematycznej pracy pod okiem studentów Collegium, możliwości dojrzałego pogłębiania wiedzy i rozwijania umiejętności badawczych.
Projekty Badawcze
Członkowie Collegium mogą realizować pod egidą Collegium projekty badawcze wspólnie z osobami nienależącymi do Stowarzyszenia. Dzięki temu studenci, absolwenci i tutorzy Collegium mogą nie tylko prowadzić indywidualne badania i prezentować je na wspólnych spotkaniach, ale mają również możliwość skorzystania z pomocy Stowarzyszenia w przeprowadzaniu większych projektów naukowych, wymagających zdobycia zewnętrznych źródeł finansowania.
Wioska Olimpijska
Jest to najnowszy z programów Collegium – pierwsza edycja miała miejsce we wrześniu 2008 r. Wioska Olimpijska to obóz edukacyjny zorganizowany dla laureatów wybranych olimpiad przedmiotowych we współpracy z Krajowym Funduszem na rzecz Dzieci. Na program obozu składa się m.in. udział licealistów w autorskich zajęciach prowadzonych przez studentów Collegium i warsztatach przygotowanych przez uznanych profesorów i młodych naukowców współpracujących ze Stowarzyszeniem oraz praca licealistów nad przygotowaniem i wygłaszaniem referatów.
Wioski Olimpijskie objęte są patronatem rektorów Uniwersytetu Warszawskiego oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Projekt Fleck
W ramach tego projektu Collegium wspiera studentów ze Lwowa, wysyłając im książki naukowe, do których dostęp na Ukrainie jest ograniczony.
Władze Collegium Invisibile
Collegium Invisibile jest stowarzyszeniem i w związku z tym jego najważniejszym organem jest Walne Zgromadzenie, w którego skład wchodzą wszyscy członkowie stowarzyszenia – tutorzy, studenci i członkowie honorowi. Dokonuje ono wyboru pozostałych władz stowarzyszenia – Rady Naukowej, Zarządu i Komisji Rewizyjnej.
Przewodniczący
Dotychczasowi przewodniczący Collegium:
Wojciech Gasparski (1995–1998)
Dariusz Jemielniak (1998–2004)
Michał Łuczewski (2004–2006)
Adam Kola (2006)
Damian Jasiński (2006–2008)
Tymon Słoczyński (2008–2009)
Leopold Hess (2009–2010)
Krzysztof Niewiadomski (2010–2011)
Bartłomiej Czajka (2011–2012)
Agnieszka Dulęba (2012–2013)
Żaneta Matuszek (2013–2014)
Sebastian Siembora (2014–2015)
Magdalena Góralska (2015–2016)
Marta Marciniak (2016-2017)
Aleksander Palikot (2017-2018)
Krzysztof Grzegorczyk (2018-2019)
Maria Różańska (2019-2020)
Aleksander Musiał (od 2020).
Rada Naukowa
dr hab. Marcin Pałys, prof. UW – przewodniczący Rady
dr hab. Anna Jedynak, prof. UW – sekretarz Rady
prof. dr hab. Anna Brożek, UW
Radzie Naukowej przewodniczy rektor Uniwersytetu Warszawskiego.
Ludzie związani z Collegium
Członkami Collegium są tutorzy, studenci i członkowie honorowi.
Tutorzy
Tutorami działającymi w Collegium byli do tej pory m.in.: Stefan Amsterdamski, Leszek Balcerowicz, Agata Bielik-Robson, Jan Błoński, Jerzy Bralczyk, Bronisław Geremek, Tadeusz Gadacz, Aleksander Gieysztor, Michał Głowiński, Hanna Gronkiewicz-Waltz, Czesław Hernas, Jerzy Jarniewicz, Jerzy Kłoczowski, Monika Kostera, Andrzej Koźmiński, Ryszard Legutko, Philippe Lejeune, Ewa Łętowska, Krzysztof Meyer, Wojciech Roszkowski, Marek Safjan, Marek Siemek, Piotr Sztompka, ks. Józef Tischner.
Członkowie Honorowi
prof. dr hab. Jerzy Axer
prof. dr hab. Wojciech Gasparski
prof. dr hab. Jerzy Kłoczowski
prof. dr hab. Jacek Juliusz Jadacki (od 18 listopada 2006)
prof. Zbigniew Pełczyński OBE (od 18 października 2008)
prof. dr hab. Katarzyna Chałasińska-Macukow (od 2012)
Uczelnie macierzyste
Polska
Uczelniami macierzystymi członków Collegium były dotąd m.in.
Akademia Górniczo-Hutnicza,
Akademia Leona Koźmińskiego,
Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu,
Akademia Muzyczna w Krakowie,
Collegium Civitas,
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej,
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie,
Uniwersytet Gdański,
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
Uniwersytet Jagielloński,
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego,
Uniwersytet Łódzki,
Uniwersytet Mikołaja Kopernika,
Uniwersytet Papieski,
Uniwersytet Śląski,
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie,
Uniwersytet Wrocławski,
Warszawski Uniwersytet Medyczny,
Uniwersytet Warszawski.
Inne kraje
Natomiast spośród zagranicznych uczelniami macierzystymi były m.in.:
uczelnie we Francji (Université Paris Sorbonne),
Holandii (Uniwersytet im. Radbouda w Nijmegen),
Niemczech (Universität Regensburg, Freie Universität Berlin, Westfalski Uniwersytet Wilhelma w Münsterze),
Wielkiej Brytanii (University College London, University of Cambridge, Uniwersytet Oksfordzki, University of Kent, Courtauld Institute of Art),
Danii (Uniwersytet Kopenhaski),
Austrii (Uniwersytet Wiedeński),
Włoszech (Sapienza – Uniwersytet Rzymski),
Norwegii (Uniwersytet w Oslo),
USA (George Washington University, University of Minessota)
Turcji.
Opinie i status w środowisku akademickim
Collegium ma od początku swojego powstania status organizacji elitarnej. „Możliwość kształcenia w Collegium Invisibile dana jest wybrańcom, ale też i takie założenie przyświecało jego twórcom”, „Tu tworzy się elitarna wspólnota ludzi mądrych, pielęgnujących swoje pasje” – można przeczytać w rekomendacjach prof. K. Chałasińskiej-Macukow, rektor UW. Zbigniew Pełczyński, honorowy członek Collegium i emerytowany profesor Uniwersytetu Oksfordzkiego, szczególnego charakteru Collegium dopatruje się w rozwijaniu potencjału akademickiego zdolnych studentów przez przeszczepianie na polski grunt tutorialu jako indywidualnej metody kształcenia.
W opracowaniach dotyczących Collegium jako jednostki kształcenia elitarnego omawiany jest także tryb przechodzenia selekcji podczas starania się o przyjęcie do stowarzyszenia: selekcję tę, wraz z przedstawicielem Rady Naukowej oraz zaproszonym ekspertem, przeprowadzają bowiem także sami studenci.
Przypisy
Linki zewnętrzne
!
Szkolnictwo wyższe
Organizacje studenckie
Polskie towarzystwa naukowe |
565553 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Starodrzew | Starodrzew | Starodrzew – drzewostan ponad 100-letni, o średniej pierśnicy powyżej 50 cm, który przekroczył już najlepszy wiek do odnowienia i użytkowania; w fazie tej traci on stopniowo zdolność przyrostu i zaczyna przejawiać oznaki starzenia się – obumierają pojedyncze drzewa, zwarcie stopniowo się rozluźnia, gdyż boczny rozrost koron drzew w tym wieku praktycznie nie istnieje i powstałe luki w sklepieniu leśnym nie zamykają się. Przyrost na wysokość jest minimalny, także przyrost grubości bardzo powoli, ale stopniowo maleje. Drzewostan zbliża się w miarę upływu lat do naturalnego kresu swojego istnienia. Przestrzeń między starymi drzewami matecznymi może wypełniać młode pokolenie.
Uproszczona definicja: jedna z ostatnich faz rozwoju drzewostanu obejmująca drzewa powyżej 100 lat, o średniej pierśnicy powyżej 50 cm. Drzewostan w tej fazie stopniowo traci zdolność przyrostu wysokości i grubości oraz przejawia oznaki starzenia się. Faza ta charakteryzuje się obumieraniem pojedynczych drzew oraz tym, że w lukach drzewostanu pojawia się obfity nalot.
Zobacz też
las pierwotny
Przypisy
Bibliografia
R. Andrzejewski, Mała encyklopedia leśna, Wyd. PWN, Warszawa 1991, .
Fazy rozwoju drzewostanu |
190594 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Federacja%20Anarchistyczna | Federacja Anarchistyczna | Federacja Anarchistyczna (FA) – działająca na terenie Polski federacja grup anarchistycznych istniejąca od 1988 (początkowo jako Międzymiastówka Anarchistyczna).
W łonie Federacji Anarchistycznej działają osoby odwołujące się do różnych nurtów anarchizmu. Federacja Anarchistyczna dąży do „stworzenia samorządnego społeczeństwa, tworzonego na zasadzie dobrowolności”.
Nie posiada ciągłości organizacyjnej z przedwojenną Anarchistyczną Federacją Polski.
Historia FA
Międzymiastówka Anarchistyczna
Pod koniec maja 1988 Janusz Waluszko (RSA) oraz Krzysztof Galiński (WiP) wpadli na pomysł utworzenia Międzymiastówki Anarchistycznej (MA), czyli „sieci wymiany pozytywnej”. Opracowali oni odezwę wzywającą do stworzenia MA, w której przekonywali, że chociaż można walczyć z państwem w pojedynkę, lepiej robić to razem z innymi. W manifeście inauguracyjnym Międzymiastówki Anarchistycznej z czerwca 1988 można przeczytać:
Formami integracji ruchu anarchistycznego, proponowanymi przez autorów powyższego manifestu, miały być: wspólne zloty i festiwale; wzajemna pomoc w organizowaniu widowisk teatralnych, teatrzyków lalkowych, koncertów rockowych, wieczorów poezji, kabaretów, recitali, wystaw, prelekcji, demonstracji i manifestacji, dyskusji, procesji, muzeów i seansów filmowych, pokazów, diaporam, happeningów; działalność wydawnicza; tworzenie bibliotek anarchistycznych.
Na przełomie lipca i sierpnia tego roku w nadmorskiej Białogórze odbył się tzw. Hyde Park organizowany przez śląski ruch Wolność i Pokój. Wzięli w nim udział przedstawiciele ruchu anarchistycznego z całej Polski, m.in.: Marek Kurzyniec, Grzegorz Kmita, Janusz Waluszko, Krzysztof Skiba. Pojawili się też członkowie Totartu z Gdańska oraz Waldemar Fydrych, twórca Pomarańczowej Alternatywy. Była to więc dobra okazja, by opowiedzieć ludziom o nowej inicjatywie. We wrześniu liczba współpracujących z MA wyniosła 500 osób. Zachęceni popularnością Międzymiastówki, jej założyciele postanowili zorganizować 30 października 1988 w Gdańsku pierwszy zjazd Międzymiastówki. Przybyło nań około stu anarchistów z Polski oraz uczestnicy ruchu anarchistycznego z Francji i ZSRR. Spotkanie odbywające się w domu jednego z członków RSA zostało przerwane przez milicję, która aresztowała cztery osoby. Pozostali udali się do kościoła św. Mikołaja w Gdańsku, gdzie dokończyli zjazd. Na początku 1989 ukazał się pierwszy (i zarazem ostatni) numer pisma MA „Pet w maśle”, który poprzedził wydawany później „Biuletyn Federacji MA” oraz „Biuletyn Informacyjny Federacji Anarchistycznej”.
W czerwcu 1989 w Dobrzeniu Wielkim odbył się II zjazd Międzymiastówki Anarchistycznej. W trakcie spotkania miano zastanawiać się nad kształtem organizacyjnym ruchu anarchistycznego. Organizatorzy zjazdu zaproponowali stworzenie federacji grup anarchistycznych. Chciano w ten sposób m.in. zapobiec chaosowi informacyjnemu wynikającemu z istnienia wielu różnych grup w ramach ruchu. Organizatorzy proponowali również przyjęcie wspólnej deklaracji ideowej, co ich zdaniem doprowadziłoby do konsolidacji środowiska. Większość zgromadzonych opowiedziała się za przekształceniem MA w bardziej sformalizowaną strukturę. Pojawiły się też głosy sprzeciwu. Przykładowo Zbigniew Sajnóg z Totartu wystosował list do zebranych, w którym proponował, by pozostać przy koncepcji Międzymiastówki jako luźnej sieci kontaktów między anarchistami. Ostatecznie doszło jednak do przekształcenia Międzymiastówki w Federację Międzymiastówki Anarchistycznej. Chociaż wciąż jeszcze dyskutowano nad słusznością stworzenia federacji, w kraju odbywały się w tym czasie różne akcje pod szyldem FMA.
Federacja Anarchistyczna
W listopadzie 1989 odbył się w Warszawie kolejny zjazd, podczas którego zmieniono nazwę organizacji na „Federacja Anarchistyczna”, która używana jest po dziś dzień. W trakcie spotkania uchwalono też, że wszystkie decyzje, jeśli dotyczą Federacji jako całości, mogą być podejmowane tylko na zjazdach – w przypadku spraw wewnętrznych FA projekt przechodzi większością głosów, a w przypadku spraw „zewnętrznych”, czyli wszystkich inicjatyw skierowanych do ogółu społeczeństwa sygnowanych jako Federacja Anarchistyczna, uznaje się prawo weta.
Celem FA miało być dążenie do „stworzenia anarchistycznego tzn. wolnego i samorządnego społeczeństwa, w którym absolutna wolność (ograniczona tylko naturalną normą nieszkodzenia innym) połączona byłaby z brakiem wyzysku, sprawiedliwością społeczną i samorządową własnością środków produkcji. Ludzie swobodnie tworzyliby różnorodne samorządy, syndykaty, wspólnoty i anarchistyczne komuny tworzące ze sobą federacje na szczeblu regionalnym i krajowym”. Anarchiści potępili konsumpcjonizm, kapitalizm i bolszewicki komunizm. Protestowali przeciwko reprywatyzacji, wyprzedaży majątku narodowego, uwłaszczeniu nomenklatury, postępującemu rozwarstwieniu społecznemu, poddaniu Polski dyktatowi Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Skrytykowali również poczynania rządu Tadeusza Mazowieckiego, uważając je za zdradę ideałów „Solidarności”, wyrażonych w anarchosyndykalistycznym – ich zdaniem – programie „Samorządnej Rzeczypospolitej”.
Struktura FA
Federacja Anarchistyczna złożona jest z sekcji. „Sekcja FA to samorządna grupa ludzi, którzy zadeklarowali chęć wstąpienia do FA, stanowiąca jednostkę organizacyjną, podejmująca uchwały wewnątrz grupy, przyjęta na zjeździe FA do Federacji Anarchistycznej”. Grupa, która chciałaby przystąpić do FA, zgłasza taką chęć na najbliższym zjeździe. Każdej sekcji przysługuje prawo do jednego głosu. Decyzja o przyjęciu grupy może zostać podjęta tylko na zjeździe FA w drodze konsensusu z prawem weta. Każda grupa może na własne życzenie wystąpić z FA. Grupa może zostać też wykluczona z Federacji na wniosek jednej z sekcji na zjeździe FA – decyzja w tej sprawie podejmowana jest w drodze konsensusu z prawem weta.
Działa także Biuro Informacyjne Federacji Anarchistycznej. Za jego pośrednictwem, w okresie między zjazdami, podejmowane są decyzje dotyczące bieżących spraw zewnętrznych. Biuro koordynuje przepływ informacji między sekcjami, działa jako łącznik między sekcjami, aktualizuje listę kontaktową wszystkich sekcji, przyjmuje uchwały.
Grupy wchodzące w skład Federacji cieszą się dużą autonomią. Sekcje muszą jednak zgadzać się z założeniami ideowymi Federacji, która „zrzesza osoby, których celem jest obalenie hierarchicznego porządku społecznego, zaprzeczającego idei wolności i demokracji”, i która dąży do „stworzenia samorządnego społeczeństwa, tworzonego na zasadzie dobrowolności”. Na konkretnej sekcji spoczywa obowiązek organizacji zjazdu FA, a wszystkie grupy należące do Federacji są zobowiązane brać w nim udział. Podmioty zobowiązujące się do wykonania zadań na rzecz Federacji muszą podczas najbliższego zjazdu przedstawić sprawozdanie ze swoich prac związanych z wykonaniem tych zadań. Jeśli nie mogą uczestniczyć w kolejnym zjeździe, zobowiązane są do przedstawienia sprawozdania pisemnego.
Sekcje
Na przełomie XX i XXI wieku do FA należało kilkanaście sekcji z całego kraju, m.in. z Gdańska, Krakowa, Warszawy, Poznania, Wrocławia, Kielc, Łodzi, Lublina, Sochaczewa, Słupska i Koszalina. W latach 1989-1998 w Federacji Anarchistycznej działała także, bliska libertarianizmowi, katowicka grupa „An Arche”.
Obecnie Federacja Anarchistyczna składa się z następujących sekcji:
FA Czestochowa - Autonomiczna Grupa Anarchistyczna
FA Kraków,
FA Łódź - Czarny Sztandar,
FA Poznań,
FA Rzeszów,
FA Śląsk,
FA Wrocław
oraz "kontaktów" (mniejszych grup, mających docelowo stać się sekcjami):
FA Bydgoszcz,
FA Gniezno,
FA Konin,
FA Leszno,
FA Lublin,
FA Nowy Sącz,
FA Ostrów Wielkopolski,
FA Szczecin,
FA Zielona Góra
Obecnie Federacja Anarchistyczna nie działa w Warszawie, odkąd tamtejsza sekcja ogłosiła, że odchodzi z Federacji w październiku 2021.
Zjazdy
Zjazdy są ważnym elementem funkcjonowania Federacji Anarchistycznej i ,,najistotniejszym przejawem działalności struktur anarchistycznych na forum ogólnokrajowym”. Zjazdy zazwyczaj kończyły się wydaniem rezolucji. Podczas obrad VIII zjazdu FA, który odbył się w czerwcu 1992 w Warszawie, uchwalona została deklaracja ideowa Federacji Anarchistycznej o nazwie „Płaszczyzna Większościowa”; Do tej pory (listopad 2010) odbyło się trzydzieści siedem zjazdów:
I – 30 października 1988 w Gdańsku (MA),
II – 17-18 czerwca 1989 w Dobrzeniu Wlk. k. Opola (FMA),
III – 11-12 listopada 1989 w Warszawie (FA),
IV – 15-16 czerwca 1990 w Tychach,
V – 24-25 listopada 1990 w Gdańsku,
VI – 22-23 czerwca 1991 w Krakowie,
VII – 20-22 grudnia 1991 w Rzeszowie,
VIII – 19-21 czerwca 1992 w Warszawie,
IX – 27-29 listopada 1992 w Mysłowicach,
X – 10-13 czerwca 1993 w Łodzi,
XI – 29 października 1994 w Krakowie,
XII – 15-17 czerwca 1995 w Ciechanowcu,
XIII – 28-29 października 1995 w Krakowie,
XIV – 11-12 maja 1996 w Słupsku,
XV – 26-27 listopada 1996 w Poznaniu,
XVI – 24-25 maja 1997 w Ochodzach k. Opola,
XVII – 7-9 listopada 1997 w Częstochowie,
XVIII – 26-27 czerwca 1998 w Podkowie Leśnej k. Warszawy,
XIX – 28-29 listopada 1998 w Gdańsku,
XX – 18-19 listopada 1999 w Poznaniu,
XXI – w 2000 w Krakowie,
XXII – jesienią 2000 w Toruniu,
XXIII – 26-27 maja 2001 w Łodzi,
XXIV – 1-4 listopada 2001 we Wrocławiu,
XXV – 1-3 maja 2002 w Słupsku/Ustce,
XXVI – 9-10 listopada 2002 w Krakowie,
XXVII – 10-12 listopada 2003 w Poznaniu,
XXVIII – 26-28 listopada 2004 w Częstochowie,
XXIX – 19-20 marca 2005 w Warszawie,
roboczy – 25 maja 2005 w Warszawie,
XXX – 16-18 września 2005 w Białymstoku,
XXXI – 25-26 kwietnia 2006 w Łodzi,
XXXII – 17-18 lutego 2007 w Szczecinie,
XXXIII – 27-28 października 2007 w Krakowie,
XXXIV – 16-17 lutego 2008 w Częstochowie,
XXXV – 15-17 sierpnia 2008 w Beskidach,
XXXVI – 17-18 stycznia 2009 w Gliwicach,
XXXVII – 6 lutego 2010 w Poznaniu.
Działalność FA
Można wyodrębnić dwa rodzaje działalności anarchistów:
akcje bezpośrednie – demonstracje, pikiety, happeningi itd.;
działalność wydawniczą.
Anarchiści są zainteresowani zarówno sprawami wewnątrzkrajowymi (organizują akcje antypaństwowe, antyrządowe, proekologiczne, antyfaszystowskie, antywojskowe i na rzecz pracowników) jak i międzynarodowymi (protestują przeciwko działaniom poszczególnych państw i organizacji międzynarodowych, krytykują globalizację). Należy zwrócić w tym miejscu uwagę, że główne dziedziny anarchistycznej aktywności na przestrzeni wieku niewiele się zmieniły. Od zawsze w działalności anarchistów szczególne znaczenie miały np.: agitacja antywyborcza, antymilitaryzm i pacyfizm, komunalizm (próba życia we wspólnocie), aktywność na rzecz „wolnej edukacji”.
Podobnie jak za czasów Pierre-Joseph Proudhona, Michaiła Bakunina i Piotra Kropotkina współcześni anarchiści również prowadzą akcje antyparlamentarne i bojkotują wybory. Najczęściej przybiera to formę wieców, akcji plakatowych i ulotkowych. Na plakatach i ulotkach antywyborczych znaleźć można było hasła takiej treści: „Rodacy! A teraz mamy was w dupie! Z pozdrowieniami od nowo wybranych posłów i senatorów RP”, „Gdyby wybory coś zmieniały, już dawno byłyby nielegalne. Nie głosuj! Swój głos zachowaj dla siebie”, „Demokracja bezpośrednia – TAK! Demokracja przedstawicielska – NIE!”, „Nie głosuj na nikogo! Włącz swój mózg i nie pozwól by system myślał za Ciebie!”, „Każda władza opiera się na Twojej bierności i strachu. Nie głosuj na nikogo !! !”. Wraz z upowszechnieniem dostępu do Internetu anarchiści zaczęli prowadzić antywyborczą propagandę również za jego pośrednictwem. Wyrazem tego jest chociażby strona założona przez członków Federacji Anarchistycznej, gdzie czytamy m.in.: „Całą prawdę o głosowaniu da się streścić w jednym zdaniu: głosując, oddajesz innym władzę nad samym sobą. Wybierając jednego bądź wielu panów, niezależnie czy na krótko czy na długo, rezygnujesz z własnej wolności”.
Anarchiści z FA brali udział w demonstracjach pierwszomajowych, organizowali akcje antypodatkowe. Na początku lat dziewięćdziesiątych w kilku miastach Polski protestowali przeciwko wprowadzeniu religii do szkół, przed Sejmem prowadzili zaś akcje przeciwko uchwaleniu ustawy antyaborcyjnej. W ostatnich latach działacze FA, w ramach kampanii „Mieszkanie Prawem NIE Towarem”, występują w obronie lokatorów, uczestnicząc np. w blokadach eksmisji.
Anarchiści protestują nie tylko przeciwko nadużyciom władz na szczeblu krajowym, ale też lokalnym. Przykładowo krakowscy aktywiści organizowali w latach 1993-2002 (oprócz roku 1994) tzw. „Akcję Bankiet”, będącą wyrazem sprzeciwu wobec władz miasta, które – zdaniem anarchistów – pod pozorem pomocy najuboższym bawią się na balu karnawałowym na koszt podatników: „Precz z balem obłudy! 25 stycznia 1997 roku będziemy świadkami kolejnego balu charytatywnego Prezydenta Miasta Krakowa z udziałem licznych biznesmenów, polityków, bankierów i innych przedstawicieli »wyższych sfer«. Uczestnicy tej napuszonej imprezy będą pozowali na wielkich przyjaciół ludu. W rzeczywistości są to ludzie, którzy żyją z przymusowych podatków, oszukiwania pracowników, korupcji i podporządkowywania wszystkiego i wszystkich swoim prywatnym interesom. Jałmużna podarowana przez bogatych snobów nie zrekompensuje strat, jakie poniosło społeczeństwo w wyniku ich działalności”.
Anarchiści organizują akcje wymierzone w korporacje (np. pikiety przed lokalami restauracji McDonald’s) i rządy innych państw (np. Stanów Zjednoczonych w związku z interwencją wojskową w Afganistanie i Iraku, a także Rosji, która od końca 1994 toczy wojnę w Czeczenii). Federacja Anarchistyczna protestowała też przeciwko szczytom grupy G8 (np. w Genui), Europejskiemu Forum Ekonomicznemu w Warszawie, NATO, instalacji w Polsce tzw. tarczy antyrakietowej, szczytowi klimatycznemu Organizacji Narodów Zjednoczonych w Poznaniu w 2008. Anarchiści z FA uczestniczą także w akcjach o nazwie „Jedzenie Zamiast Bomb”.
Antyfaszyzm
Członkowie Federacji Anarchistycznej uczestniczą w ruchu antyfaszystowskim. W jego ramach organizują m.in. demonstracje i kontrdemonstracje. Na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku Federacja współtworzyła Radykalną Akcję Antyfaszystowską (RAAF), która miała być porozumieniem osób chcących skutecznie bronić się przed atakami osób określanych mianem faszystów. Anarchiści zwracali jednak uwagę, że działalność grup antyfaszystowskich nie rozwiąże problemów, które są przyczyną popularności haseł rasistowskich i nacjonalistycznych. Marek Kurzyniec, członek FA Kraków, argumentował, że: „dezorientacja, brak rewolucyjnej alternatywy i kryzys społeczny – to podglebie narodzin zachowań »parafaszystowskich«. To jest przyczyna zła. Skini i »reżimowa retoryka«, to tylko efekt tych zjawisk. Chcąc być skutecznym trzeba bić się u źródła, czyli walczyć o poparcie i świadomość tych środowisk, bez których ideologia faszystowska nigdy by się nie rozwinęła. Radykalne, klasowe związki zawodowe, bez balastu skostniałych struktur związkowych, oto jedyny skuteczny środek walki z recydywą nazizmu”.
Squatting
Kolejnym istotnym przejawem aktywności środowiska anarchistycznego jest tzw. squatting (od ang. squat – usiąść, przycupnąć, kucać, mieszkać na dziko), czyli zajmowanie opuszczonych budynków i adaptowanie ich na mieszkania, centra kultury, biblioteki itd. Na uwagę zasługuje poznański squat Rozbrat, który istnieje od 1994, a od 1997 jest siedzibą poznańskiej sekcji Federacji Anarchistycznej. Działa w nim biblioteka anarchistyczna, odbywają się spotkania FA oraz liczne wydarzenia kulturalne.
Działalność wydawnicza
Środowisko anarchistyczne prowadzi również działalność wydawniczą. W latach dziewięćdziesiątych pojawiły się takie czasopisma jak: „Lokomotywa Bez Nóg”, „Anarcholl”, „Rebeliant Poranny”, „Rewolta”, „Fraternite”, „Lagazeta”. Istotne znaczenie miały: „Mać Pariadka” (ukazywała się do 2005), „Gazeta An Arche” (ukazywała się do 2000, mniej więcej raz na miesiąc, rozsyłana była pocztą bezpośrednio do odbiorców w całej Polsce), „Inny Świat” (ukazuje się do dzisiaj). W latach 1999-2004 wydawana była gazeta „A-tak”, która została wznowiona w 2015
Zarówno „Inny Świat” jak i „Przegląd Anarchistyczny” wydawane są przez anarchistyczną Oficynę Wydawniczą Bractwa „Trojka”, która związana jest z poznańską sekcją Federacji Anarchistycznej i squatem Rozbrat. Historia Oficyny Bractwa „Trojka” sięga 1994, która powstała by popularyzować myśl anarchistyczną. „Trojka” wydawała początkowo niewielkie broszury, natomiast obecnie prowadzi dystrybucję publikacji własnych oraz innych wydawnictw. Wśród publikacji „Trojki” znajdują się zarówno dzieła klasyków anarchizmu jak i książki napisane przez współczesnych autorów.
Zobacz też
Anarchizm w Polsce
Ruch Społeczeństwa Alternatywnego
Inicjatywa Pracownicza
Związek Syndykalistów Polski
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
R. Antonów, Pod czarnym sztandarem. Anarchizm w Polsce po 1980 roku, Wrocław 2004.
D. Grinberg, Ruch anarchistyczny w Europie Zachodniej 1870-1914, Warszawa 1994.
P. Malendowicz, Polski ruch anarchistyczny wobec współczesnych wyzwań politycznych, Piła 2007.
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona Federacji Anarchistycznej
Archiwalna strona Federacji Anarchistycznej
Anarchizm w Polsce
Organizacje anarchistyczne |
190598 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ernest%20Chausson | Ernest Chausson | Ernest Amédée Chausson (ur. 20 stycznia 1855 w Paryżu, zm. 10 czerwca 1899 w Limay) – francuski kompozytor.
Życiorys
Syn zamożnego przedsiębiorcy, wychowywał się w gronie ówczesnej elity kulturalnej, dzięki czemu zainteresował się muzyką, a także malarstwem i literaturą. W 1876 roku ukończył studia prawnicze, nigdy jednak nie pracował w zawodzie. W latach 1879–1881 uczęszczał do Konserwatorium Paryskiego, gdzie studiował u Jules’a Masseneta. Jednocześnie pobierał prywatnie lekcje u Césara Francka. W 1881 roku bezskutecznie ubiegał się o Prix de Rome.
W latach 1879–1882 odbył czterokrotnie podróż do Monachium i Bayreuth, gdzie spotykał się z Richardem Wagnerem. W 1883 roku zawarł związek małżeński, od tej pory dzięki wysokiemu statusowi majątkowemu poświęcając się wyłącznie życiu rodzinnemu i pracy twórczej. Aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym, wiele podróżując po Europie i biorąc udział w spotkaniach paryskiego salonu artystycznego. Promował młodych twórców, m.in. Claude’a Debussy’ego. W 1886 roku został sekretarzem Société Nationale de Musique. Zmarł na skutek nieszczęśliwego wypadku rowerowego podczas letnich wakacji – zjeżdżając z górki w drodze na stację kolejową, gdzie miał spotkać się z przyjaciółmi, wpadł na mur i poniósł śmierć na miejscu.
Twórczość
Do najważniejszych kompozycji Chaussona należą:
poemat symfoniczny Viviane (1882)
poemat symfoniczny Soir de fête (1898)
poemat symfoniczny Solitude dans les bois (1886)
Poème de l’amour et de la mer (1882–1890)
Symfonia B-dur (1889–1890)
koncert na fortepian, skrzypce i kwartet smyczkowy (1889–1891)
Poème na skrzypce i orkiestrę (1896)
opera Hélène (1884)
opera Le roi Arthus do własnego libretta (1886–1895; wyst. po śmierci kompozytora w Brukseli w 1903)
Ponadto był autorem utworów chóralnych, motetów, pieśni, utworów fortepianowych. Poematy symfoniczne Chaussona stanowią kontynuację stylu Césara Francka, zaś pieśni oraz Poème na skrzypce i orkiestrę (1896) stanowią zapowiedź impresjonizmu w muzyce.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Ernest Chausson – nuty w bibliotece Polona
Francuscy kompozytorzy
Francuscy kompozytorzy operowi
Urodzeni w 1855
Zmarli w 1899
Ludzie urodzeni w Paryżu |
565555 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwik%20Tyszkiewicz | Ludwik Tyszkiewicz | Ludwik Skumin Tyszkiewicz herbu Leliwa (ur. 1748, zm. 26 czerwca 1808) – hrabia, hetman polny litewski od 1780, marszałek wielki litewski od 1793, podskarbi wielki litewski od 1791, generał-adiutant od 1772, pisarz wielki litewski 1775-1780, marszałek Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego, komisarz Komisji Porządkowej Cywilno-Wojskowej województwa wileńskiego w 1790, rosyjski rzeczywisty tajny radca,
Życiorys
Odznaczony Orderem Świętego Stanisława (1778) i rosyjskimi orderami św. Andrzeja Apostoła Pierwszego Powołania (1787) i św. Aleksandra Newskiego (1787).
Był elektorem Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 z województwa trockiego.
W 1775 skoligacił się z rodziną panującego Stanisława Augusta Poniatowskiego, poślubiając córkę jego brata Kazimierza Konstancję Poniatowską. Członek konfederacji Andrzeja Mokronowskiego i poseł na sejm 1776 roku z województwa wileńskiego. 25 listopada 1776 został kawalerem Orderu Orła Białego. Poseł na sejm 1778 roku z województwa wileńskiego. W 1778 roku na sejmie w Warszawie był marszałkiem sejmu. Na sejmie w 1782 roku został konsyliarzem Rady Nieustającej. Członek Departamentu Wojskowego Rady Nieustającej w 1783 roku.
Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego. W czasie wojny polsko-rosyjskiej, na zebraniu 23 lipca 1792 poparł decyzję króla Stanisława Augusta Poniatowskiego o jego przystąpieniu do konfederacji targowickiej. Sam też szybko złożył do niej akces, co przyniosło mu marszałkostwo wielkie litewskie. Na sejmie grodzieńskim w 1793 roku został mianowany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego członkiem deputacji do traktowania z posłem rosyjskim Jakobem Sieversem. 22 lipca 1793 podpisał traktat cesji przez Rzeczpospolitą ziem zagarniętych przez Rosję a 25 września cesji ziem zagarniętych przez Prusy w II rozbiorze Polski. Był członkiem konfederacji grodzieńskiej 1793 roku. Członek Komisji Policji Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1793 roku. W 1795 przewodniczył deputacji hołdowniczej Wielkiego Księstwa Litewskiego do Katarzyny II. Po II rozbiorze Rzeczypospolitej otrzymał od carycy Katarzyny II rozległe dobra w Berezynie. Po III rozbiorze został pierwszym gubernialnym marszałkiem szlachty i rzeczywistym tajnym radcą.
W latach 1785-1792 wybudował Pałac Tyszkiewiczów w Warszawie.
Przypisy
Członkowie deputacji Sejmu Grodzieńskiego 1793 do traktowania z posłem rosyjskim
Członkowie konfederacji Andrzeja Mokronowskiego 1776
Członkowie konfederacji Sejmu Czteroletniego
Elektorzy Stanisława Augusta Poniatowskiego
Elektorzy władców Polski (województwo trockie)
Generałowie adiutanci I Rzeczypospolitej
Hetmani polni litewscy
Hrabiowie I Rzeczypospolitej
Komisarze Komisji Policji Wielkiego Księstwa Litewskiego
Komisarze Komisji Porządkowych Cywilno-Wojskowych (województwo wileńskie)
Konfederaci grodzieńscy (1793)
Konfederaci targowiccy
Konsyliarze Departamentu Wojskowego Rady Nieustającej
Marszałkowie guberni wileńskiej
Marszałkowie Sejmu I Rzeczypospolitej
Marszałkowie Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego
Marszałkowie wielcy litewscy
Odznaczeni Orderem Orła Białego (I Rzeczpospolita)
Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława (I Rzeczpospolita)
Pisarze wielcy litewscy
Podskarbiowie wielcy litewscy
Polacy odznaczeni Orderem Świętego Aleksandra Newskiego (Imperium Rosyjskie)
Polacy odznaczeni Orderem Świętego Andrzeja (Imperium Rosyjskie)
Posłowie na sejm zwyczajny 1776
Posłowie na sejm zwyczajny 1778
Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (województwo wileńskie)
Senatorowie – uczestnicy Sejmu Grodzieńskiego 1793
Senatorowie świeccy I Rzeczypospolitej
Senatorowie za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego
Sygnatariusze traktatu polsko-pruskiego II rozbioru Polski
Sygnatariusze traktatu polsko-rosyjskiego II rozbioru Polski
Tajni radcy Imperium Rosyjskiego
Ludwik Tyszkiewicz
Urodzeni w 1748
Zmarli w 1808 |
190602 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ninjutsu | Ninjutsu | – sztuka walki, maskowania się, strategii oraz niekonwencjonalnych działań zbrojnych oraz walki partyzanckiej, praktykowana przez shinobi (poza Japonią powszechnie znanych jako ninja). Obecnie na świecie występuje kilka rodzajów nowoczesnego ninjutsu, jednak nie każdy z nich wykazuje związek z prawdziwą praktyką ninjutsu w Japonii. Uważa się, że ninjutsu łączy się wyłącznie ze skrytością i działaniem z ukrycia. Jednakże osoby ćwiczące ninjutsu wykorzystują tę technikę także do samodoskonalenia.
Nazwa
Główny znak – nin (忍) – jest złożony z dwóch znaków: górny znak – ha (刃) – znaczy "kraniec miecza", a dolny znak – kokoro (心) – oznacza "serce" lub "duszę". Sam znak 刀 oznacza "miecz", "ostrze"; znak 刃 daje "kraniec miecza". Razem oznaczają "skrytość", "sekretność", "wytrzymałość", "wytrwałość" i "cierpliwośc". Jutsu (術) oznacza "sztukę" lub "technikę". Pō (法) przedstawia "wiedzę", "zasadę", "prawo". Kiedy występuje w złożeniu sinojapońskim ze znakiem nin, odnosi się do sztuk ninja.
Historia
Ninjutsu zostało stworzone przez grupę ludzi, głównie z prowincji Iga oraz miasta Kōka, w prefekturze Shiga w Japonii. Przez całe swoje istnienie shinobi używający ninjutsu byli postrzegani jako zabójcy, zwiadowcy i szpiedzy. Ninjutsu widziane było głównie przez pryzmat działania w ukryciu i używania podstępów. W powszechnym wyobrażeniu shinobi łączeni byli z działalnością postrzeganą dzisiaj jako przestępcza.
W czasie swojego działania, wiele różnych szkół (ryū) wypracowało własne odmiany ninjutsu.
Przykładem powstania takiej ryū może być Togakure-ryū. Ta ryū powstała po tym, jak pokonany samurajski wojownik Daisuke Togakure uciekł do regionu Iga. Poznał on mnicha-wojownika Kaina Doshi, który wskazał mu nowy sposób postrzegania życia oraz techniki ninjutsu.
Ninjutsu powstało jako zbiór fundamentalnych metod przetrwania, przydatnych w niebezpiecznych regionach feudalnej Japonii. Shinobi używali swoich umiejętności, aby zwiększyć swoje szanse na przetrwanie w groźnych czasach politycznego zamętu. Ninjutsu zawierało w sobie także metody zbierania informacji i techniki pozostawania niewykrytym oraz mylenia tropów. Może także wykazywać elementy sztuki maskowania, uciekania, ukrywania się, łucznictwa, medycyny, wiedzy o ładunkach wybuchowych i trucicielstwa.
Umiejętności szpiegostwa i skrytobójstwa były bardzo przydatne dla walczących ze sobą frakcji średniowiecznej Japonii. Ponieważ umiejętności te były powszechnie uznawane za niehonorowe, japońscy wojownicy zatrudniali ludzi, którzy żyli poza japońskim systemem klasowym. Osoby takie były zwane dosłownie "nieludźmi" (非人, hinin). W końcu ninjutsu zaczęto kojarzyć wyłącznie ze szpiegostwem, a ludzie, którzy się tym zajmowali, zwani byli shinobi-no-mono.
Szkoły
Niektóre tradycyjne sztuki walki, takie jak Tenshin Shōden Katori Shintō-ryū, wykazują się cechami ninjutsu; nie są to jednak szkoły ninjutsu. Współcześnie istnieje wiele szkół ninjutsu, a niektóre z nich podają, jakoby pochodziły od pierwszych japońskich szkół; jest to jednak temat ciągłych sporów badaczy.
Zobacz też
Ishikawa Goemon
Przypisy
Japońskie sztuki walki |
565557 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Olga%20Scherer | Olga Scherer | Olga Scherer, Olga Scherer-Virsky (ur. 6 stycznia 1924 w Krakowie, zm. 26 listopada 2001 w Paryżu) – polska pisarka, eseistka, publicystka, tłumaczka, slawistka, historyk i teoretyk literatury polskiej, europejskiej i amerykańskiej.
Urodziła się w rodzinie żydowskiej; była córką Wiktora Scherera i Lei Kornreich. Była uczennicą żeńskiego gimnazjum im. St. Mūnnichowej. Wybuch II wojny światowej zastał ją w Paryżu, gdzie uczęszczała do francuskiego liceum. Przebywała następnie w wielu krajach Europy, następnie znalazła się w Stanach Zjednoczonych. W 1954 obroniła doktorat na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. Była nauczycielką akademicką na Uniwersytecie Yale (w New Haven) i Uniwersytecie Indiany (w Bloomington). W 1957 powróciła do Francji, gdzie podjęła pracę naukową w dziedzinie teorii literatury i komparatystyki literackiej. Przez kilka lat pracowała w Centre National de Recherche Scientifique w Paryżu, w dziale badań nad literaturą. W 1976 uzyskała tytuł profesora na Uniwersytecie Paryskim. Wykładała też w American College in Paris.
Publikowała m.in. w „Etudes Anglaises”, „Slavic Reviev” (Waszyngton), „Tematach”, „Wiadomościach” (Londyn; felietony Czerep rubaszny), „Życiu Literackim”, paryskiej „Kulturze”. Wchodziła w skład zarządu Funduszu Pomocy Niezależnej Literaturze i Nauce Polskiej w Paryżu. Była członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
Mieszkała w paryskiej dzielnicy Le Marais. Przez pewien czas była związana z malarzem i artystą grafikiem Janem Lebensteinem (swoiście portretowana przez niego, np. w serii Animal's Sweety Bar). Materiały z nią związane znajdują się w Archiwum Emigracji w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu oraz w Bibliotece Rzadkich Ksiąg i Rękopisów im. Beinecke'ów Uniwersytetu Yale.
Twórczość
The Modern Polish Short Story (rozprawa; Slavistic Printings and Reprintings, Haga, Mouton, 1955)
Spot Luck (wydanie bibliofilskie w nakładzie 300 egz.; na tej podstawie napisane ponownie wydanie polskie pt. „Psim swędem”, Yale University Press, 1957)
Wesołych Świąt (opowiadania; Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1962)
W czas morowy (powieść; Instytut Literacki, Paryż 1967; Biblioteka „Kultury”, t. 141)
Psim swędem (powieść; ilustracje Jan Lebenstein, Czytelnik 2001, )
Opracowania, udział w pracach zbiorowych
10 Contemporary Polish Stories (autorka przedmowy; red. Edmund Ordon; Wayne State University Press, Detroit, 1958)
"Przebity światłem". Pożegnanie z Kazimierzem Wierzyńskim (Polska Fundacja Kulturalna, Londyn, 1969)
Gombrowicz (numer specjalny czasopisma „L'Herne”; red. Konstanty Jeleński, Dominique de Roux, Paryż, 1971)
For Wiktor Weintraub, essays in Polish literature, language and history presented on the occasion of his 65th birthday (Mouton, Haga i Paryż, 1965)
Tłumaczenia z polskiego i języków obcych (wybór)
Manfred Kridl, A Survey of Polish Literature and Culture (Columbia University Press, Nowy Jork, 1956; Haga, 1967)
Anthologie de la poesie polonaise (współautorka przekładów; opr. Konstanty Jeleński, Editions du Seuil, Paryż, 1961)
M. Lelong, O dialog z niewierzącymi (Éditions du Dialogue, Paryż, 1967)
Paul Chauchard, Nauka i wiara (Éditions du Dialogue, Paryż, 1968)
René Le Trocquer, Kim jestem ja – człowiek (Éditions du Dialogue, Paryż, 1968)
Marie-Dominique Chenu, teologia materii. Cywilizacja techniczna i duchowość chrześcijańska (Éditions du Dialogue, Paryż, 1969)
Henri de Lubac, Ateizm i sens człowieka (Éditions du Dialogue, Paryż, 1969)
A l'ombre de leur Dieu. Anthologie du récit polonais contemporains (współautorka tłumaczenia; Éditions du Dialogue, Paryż, 1969)
Christopher Butler, Teologia Soboru Watykańskiego Drugiego (Éditions du Dialogue, Paryż, 1971)
Przypisy
Bibliografia
Renata Gorczyńska: Portrety paryskie. Wydawnictwo Literackie, 1999, )
Renata Gorczyńska: Dama z dalmatynką. Rzeczpospolita, Plus-Minus nr 4 (6081)/5-6, 2002
Linki zewnętrzne
– fotografie Olgi Scherer (m.in. z Janem Lebensteinem)
Olga Scherer, nekrolog w The New York Times]
Członkowie Stowarzyszenia Pisarzy Polskich
Ludzie związani z paryską „Kulturą”
Polscy historycy literatury
Polscy pisarze współcześni
Polscy Żydzi
Polscy prozaicy
Polscy tłumacze literatury francuskojęzycznej
Tłumacze literatury polskiej
Wykładowcy Uniwersytetu Yale
Urodzeni w 1924
Zmarli w 2001 |
190603 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rzezawa%20%28gmina%29 | Rzezawa (gmina) | Rzezawa – gmina wiejska w województwie małopolskim, w powiecie bocheńskim. W latach 1975–1998 gmina należała do województwa tarnowskiego. Jej siedzibą jest Rzezawa, położona w południowej części gminy.
Według danych z 31 grudnia 2017 roku gminę zamieszkiwało 11 239 osób.
Demografia
Dane z 30 czerwca 2004:
Piramida wieku mieszkańców gminy Rzezawa w 2014 roku.
Geografia
Gmina położona jest w Wojnickim członie Przedgórza Bocheńskiego. Pod względem geologicznym jest to sfałdowany, solonośny miocen, spiętrzony do wysokości 260–300 m n.p.m.
Klimat
Występują tu dwa typy klimatu: podgórskich nizin i kotlin oraz podgórski. Średnia roczna temperatura wynosi 8–9 stopni Celsjusza, a sumy opadów wynoszą 700–750 mm. Przeważają wiatry z kierunków zachodnich.
Podział administracyjny
W skład gminy wchodzą następujące sołectwa:
Borek,
Bratucice,
Buczków,
Dąbrówka,
Dębina,
Jodłówka,
Krzeczów,
Łazy,
Okulice,
Ostrów Królewski,
Rzezawa.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002 gmina Rzezawa ma obszar 85,48 km², w tym:
użytki rolne: 67%;
użytki leśne: 27%.
Sąsiednie gminy
gmina Bochnia – od zachodu;
miasto Bochnia – od zachodu;
gmina Brzesko – od wschodu;
gmina Szczurowa – od północy.
Ochrona przyrody
Na terenie gminy występują dwa chronione obszary:
Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Wiśnickiego (Łazy);
Bratucicki Obszar Chronionego Krajobrazu (część Borku, część Jodłówki, Dąbrówka, Buczków, Dębina, Okulice i Bratucice).
Gmina stanowi 13,54% powierzchni powiatu.
Historia
Najstarszą wsią gminy są Okulice, o których pierwsze wzmianki pojawiają się już w XI w. W połowie XIV w. pojawiły się dobra krzeczowskie (Krzeczów, Borek, Jodłówka, Ostrów Królewski i Rzezawa). Najmłodszymi wsiami są powstałe w I połowie XV w. Bratucice, Buczków i Dąbrówka.
Przed 1282 rokiem klasztor Benedyktynek ze Staniątek posiadał Łazy i Gorzków. Zdecydowana większość wsi była królewszczyzną, a dobra szlacheckie stanowiły znikomy procent.
Po I rozbiorze obszar ten dostał się pod panowanie Austrii. Dobra krzeczowskie zaliczane były wtedy do dóbr stołowych dworu królewskiego, a zarządcą był wówczas Ignacy Dydyński. Po rozbiorze starosta utracił swoje dobra.
W 1835 Edward Homolacs zakupił: Borek, Buczków, Dębinę, Dąbrówkę i Ostrów Królewski. Resztę klucza krzeczowskiego (Jodłówkę, Krzeczów oraz Rzezawę) nabył podczas aukcji w 1840 Henryk Leopold Bondy. Bratucice i Okulice znajdowały się pod bezpośrednią administracją austriacką z siedzibą w Niepołomicach.
Po odzyskaniu niepodległości teren dzisiejszej gminy znajdował się w powiecie bocheńskim, w województwie krakowskim. Po reformie administracyjnej gmina weszła w obręb województwa tarnowskiego i objęła swym zasięgiem 8 wsi:
Borek,
Brzeźnicę,
Gorzków,
Jodłówkę,
Krzeczów,
Łazy,
Ostrów Królewski,
Rzezawę.
W roku 1976 zlikwidowano gminę Bogucice i przyłączono do Rzezawy 5 wsi: Buczków, Bratucice, Dąbrówkę, Dębinę i Okulice. W 1985 wyłączono sołectwa: Brzeźnica i Gorzków i włączono je do gminy Bochnia. W takim składzie administracyjnym gmina Rzezawa funkcjonuje do dziś.
Oświata i kultura
7 przedszkoli (Borek, Bratucice, Dąbrówka, Jodłówka, Krzeczów, Łazy, Rzezawa);
7 szkół podstawowych (Borek, Dąbrówka, Jodłówka, Krzeczów, Okulice, Łazy, Rzezawa);
2 gimnazja (Dąbrówka, Rzezawa) i 1 oddział filialny (Łazy).
Gminne Centrum Kultury Czytelnictwa i Sportu.
W gminie istnieje 7 świetlic. Ponadto przy świetlicy w Rzezawie znajduje się Gminna Biblioteka Publiczna, która posiada 3 filie (Buczków, Bratucice, Krzeczów).
W Okulicach działa orkiestra dęta.
Sport
Dominującą dyscypliną jest piłka nożna. Poza tym popularnością cieszą się również szachy i tenis stołowy. W gminie działa 6 klubów sportowych:
Błękitni Krzeczów;
Borkowianka Borek;
Ostrowianka Ostrów Królewski;
GOSiR Novi-Rzezawianka;
UKS Magnus;
UKS Strzelec.
Przypisy |
565558 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz%20Hunek | Tadeusz Hunek | Tadeusz Hunek (ur. 1932, zm. 2013) – prof. dr hab. nauk ekonomicznych. Specjalista ekonomiki rolnictwa i polityki rolnej. Wieloletni pracownik Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, kierownik Zakładu Aktywizacji Społeczno-Gospodarczej Obszarów Wiejskich.
Wykształcenie
tytuł magistra - Szkoła Główna Planowania i Statystyki 1956 r.
stopień doktora - Szkoła Główna Planowania i Statystyki 1965 r.
stopień doktora habilitowanego - Szkoła Główna Planowania i Statystyki 1974 r.
tytuł profesora nauk ekonomicznych w 1984 r.
tytuł profesora zwyczajnego w 1996 r.
Sprawowane stanowiska i doświadczenie zawodowe
W kraju
GUS, SERIA, SGGW, IAAE, UW, UL, SGH, UNDP
rektor Wyższej Szkoły Menedżerskiej w Legnicy (1997-2001)
pracownik Zakładu Rejonów Uprzemysłowionych PAN (1965-1971)
Kierownik Zakładu Polityki Rolnej w Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN
członek Komitetu Ekonomiki Rolnictwa PAN
Za granicą
1976-78 ekspert FAO w Somalii
1978-80 ekspert FAO w Libii
1970-71 visiting profesor w Wisconsin Medison Berldey Califomia
1984 The Chicago University, stała współpraca z: Global Development Network - Bank Światowy
ekspert FAO
badania z Uniwersytetem La Sapienza - Rzym
współpraca z Austro - Francuskim Centrum dla Odbudowy Harmonii Ekonomicznej w Europie
współpraca z Komisją Polityki Agrarnej – Ukraina
współpraca z Węgierską Akademią Nauk
Publikacje
Ponad 300 publikacji książkowych oraz zamieszczanych w prasie krajowej i zagranicznej, m.in.:
Opcje rozwoju rolnictwa polskiego w kontekście integracji z Unią Europejską - teoria, praktyka, polityka Agrobiznes w krajach Europy Środkowej w aspekcie integracji z Unią Europejską. Wyd. Akademii Ekonomicznej. Wrocław 1998.
Opcje Polski w kontekście rozwoju nowoczesnego rolnictwa w Europie Rolnictwo i wieś europejska. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 1998.
Dylematy polskiego rolnictwa w procesie integracji z Unią Europejską. "Przegląd Samorządowy", Szczecin 1999.
Strukturalne przesłanki systemowej zgodności rolnictwa polskiego z rolnictwem Unii Europejskiej w kontekście integracji. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Poznań 1999.
Dylematy polityki rolnej. Integracja polskiej wsi i rolnictwa z UE (red.), FAPA, Warszawa 2000.
Rolnicza Polska wobec wyzwań współczesności. Program badawczy GRANT, 2003-06.
Przypisy
Linki zewnętrzne
PAN
Polscy ekonomiści
Urodzeni w 1932
Zmarli w 2013
Pracownicy Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN |
190617 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Chech%C5%82o%20%28dop%C5%82yw%20Wis%C5%82y%29 | Chechło (dopływ Wisły) | Chechło – rzeka, lewy dopływ Wisły o długości 26 km, przebiegający w przeważającej części przez obszar powiatu chrzanowskiego, na pograniczu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Wyżyny Śląskiej. Rzeczka wymieniona jest w dokumencie historycznym, rzekomo z 1228 roku, który przez część historyków uznany jest za fałszerstwo z XIV wieku, a stanowił podstawę do twierdzenia, że kasztelania chrzanowska należała w latach 1177/1179 do 1273 do Śląska.
Rzeka Chechło przebiega przez obszar gmin: Krzeszowice, Trzebinia, Chrzanów, a dalej aż do ujścia do Wisły stanowi granicę między gminami Libiąż i Babice.
Chechło bierze swój początek ze stawów, mokradeł i torfowisk Puszczy Dulowskiej, położonej na terenie Niecki Dulowsko-Chrzanowskiej, na wysokości 230–300 m n.p.m. Mniej więcej w połowie długości rzeki zlokalizowane jest Jezioro Chechelskie, będące założonym w latach 60. zbiornikiem zaporowym o powierzchni 54 ha i długości ok. 1,5 km. Głównymi dopływami są potoki Luszowianka (Luszówka), Młoszówka i ciek Ropa. Górny odcinek rzeki jest interesujący przyrodniczo. Chechło uchodzi do Wisły w okolicach Mętkowa.
Przyroda
Rzeka przepływa głównie przez bory sosnowe, miejscami przez bór bagienny. W bezpośrednim sąsiedztwie koryta rosną olsy, a miejscami las łęgowy. Świat zwierzęcy rzeki i jej bezpośredniego sąsiedztwa reprezentują między innymi: rak szlachetny, minóg strumieniowy, płoć, okoń, szczupak, brodziec samotny, zimorodek, żuraw, bóbr europejski i wydra.
Bibliografia
Przypisy
Zobacz też
Chechło
Rzeki Polski
Powiat chrzanowski
Rzeki w Polsce |
565565 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa%20nad%20Great%20Meadows | Bitwa nad Great Meadows | Bitwa nad Great Meadows (zwana też bitwą o Fort Necessity) – starcie zbrojne, które miało miejsce 3 lipca 1754 roku podczas wojny o kolonie amerykańskie, stanowiącej północnoamerykański front wojny siedmioletniej.
Wstęp
Po starciu z Francuzami w Jumonville Glen Washington wyruszył w kierunku niezalesionego terenu zwanego Great Meadows, gdzie przygotowywał się na francuski kontratak. Kilku Francuzów uratowało się z Jumonville Glen i dotarło do Fortu Duquesne, zawiadamiając garnizon o incydencie. 29 maja Washington rozkazał zbudowanie palisady koło Great Meadows, którą nazwał „Fortem Konieczności” (ang. Fort Necessity). Washington wierzył, iż pozycja ta daje Brytyjczykom taktyczną przewagę dzięki otwartym przestrzeniom otaczającym fort. Jednakże Washington, mający niewielką wiedzę na temat inżynierii wojskowej, nie wziął pod uwagę, że fort został zbudowany w obniżeniu terenu, a także przeceniał odległość dzielącą palisadę od linii drzew.
Przybycie 14 czerwca uzupełnień w postaci stu żołnierzy piechoty kapitana Mackaya przyniosło równie wiele korzyści co szkód. Mimo że Mackay przyprowadził posiłki i dużo niezbędnego zaopatrzenia, obaj oficerowie natychmiast weszli w konflikt odnośnie do dowództwa nad fortem. Choć Mackay był tylko kapitanem, patent oficerski Armii Brytyjskiej dawał mu teoretycznie przewagę i pierwszeństwo nad Washingtonem - pułkownikiem milicji. Mackay odmówił przyjmowania rozkazów od Washingtona, zainstalował oddzielny obóz i zażądał dodatkowej zapłaty dla swych ludzi zaangażowanych w budowę drogi. Ostatecznie zgodził się z trudem na możliwość przyjmowania rozkazów na czas bitwy. Morale obrońców obniżyła dodatkowo wiadomość, iż potężne plemiona Szaunisów i Delawarów zawarły sojusz z Francuzami.
Bitwa
28 czerwca siły francuskie składające się z 600 (w tym 300 członków elitarnej straży szkockiej) Francuzów i 100 ich indiańskich sprzymierzeńców opuściły Fort Duquesne aby zaatakować Brytyjczyków. W tym czasie większość brytyjskiego garnizonu została posłana na plantację Gista nad rzeką Monongahela. Washington rozstrzygnął, iż placówka ta nie nadaje się do obrony i rozkazał koncentrację wszystkich swych sił w Fort Necessity. 1 lipca całość garnizonu wróciła nad Great Meadows i rozpoczęła budowanie okopów i innych umocnień. Kilka sprzymierzonych grup tubylców (w tym grupa Mingo pod wodzą Half Kinga) doszła do wniosku, iż Fort Necessity jest także nie do obrony i opuściła Washingtona. Washington krótko rozważał rezygnację z obrony fortu, lecz doszedł do wniosku, iż jego ludzie są zbyt zmęczeni, a Francuzi zbyt blisko, aby zorganizować bezpieczny i zorganizowany odwrót.
Francuska ekspedycja przeciwko Fort Necessity była prowadzona przez Kapitana Louisa Coulon de Villiersa, który był bratem zabitego Josepha Coulon de Jumonville'a. Kapitan de Villiers był wzburzony śmiercią brata, którą uważał za bezlitosne zabójstwo. Wzburzenie zamieniło się we wściekłość, gdy jego siły dotarły do Jumonville Glen i odkryły, iż Brytyjczycy nie pogrzebali ciał zabitych francuskich żołnierzy.
Około 11.00 3 lipca francuska kolumna osiągnęła Great Meadows i natychmiast rozpoczęła atak. Błędny wybór miejsca dokonany przez Washingtona szybko dał o sobie znać. Francuzi ukryci za linią drzew ostrzeliwali fort z dominującej w terenie pozycji. Brytyjczycy w forcie byli wystawieni na ogień w płytkich okopach i za drewnianą palisadą, która dawała niewielką osłonę. Słabo zaopatrzeni Brytyjczycy wkrótce zaczęli mieć problemy z amunicją. Na dodatek zaczął padać silny deszcz, który doprowadził do szybkiego zalania brytyjskich okopów. Pod wieczór Washington uświadomił sobie beznadziejność sytuacji i około godz. 20:00 zwrócił się do Francuzów z zapytaniem o warunki kapitulacji. Pertraktacje były powolne i trudne. Żaden z brytyjskich oficerów nie znał francuskiego, zaś żaden z francuskich oficerów nie mówił po angielsku. Jeden z kolonistów holenderskiego pochodzenia znał zarówno angielski jak i francuski dostatecznie dobrze, aby przeprowadzić pertraktacje. W dokumencie kapitulacji Washington nieświadomie przyznał się do „zabójstwa” Jumonville'a. To przyznanie było później używane propagandowo w stosunku do Brytyjczyków i prawie zrujnowało reputację Washingtona.
Fort został przekazany Francuzom 4 lipca, zaś większości brytyjskiego garnizonu pozwolono odejść z honorami do Maryland. Dwóch brytyjskich jeńców zostało zatrzymanych przez Francuzów jako gwarancja wykonania warunków poddania. Francuzi spalili fort, po czym wrócili do Fort Duquesne. Washington znalazł się raz jeszcze w tym miejscu rok później podczas tzw. „ekspedycji Braddocka” zakończonej klęską nad Monongahelą.
Zobacz też
Potyczka w Jumonville Glen
Przypisy
Bibliografia
Bitwy wojny o panowanie w Ameryce Północnej
Historia Pensylwanii
Bitwa nad Great Meadows |