id
stringlengths 1
7
| url
stringlengths 31
408
| title
stringlengths 1
239
| text
stringlengths 1
297k
|
|---|---|---|---|
4965182 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Gordon%20Killick | Gordon Killick | Gordon Cecil Killick (ur. 3 czerwca 1899, zm. 10 października 1962) – brytyjski wioślarz. Srebrny medalista olimpijski ze Amsterdamu.
Zawody w 1928 były jego drugimi igrzyskami olimpijskimi, debiutował w 1924. Medal wywalczył w ósemce. W 1924 startował w dwójce bez sternika i awansował do finału, jednak na skutek kontuzji Thomasa Southgate'a nie wziął w nim udziału.
Przypisy
Brytyjscy wioślarze
Brytyjscy medaliści olimpijscy
Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 1928
Urodzeni w 1899
Zmarli w 1962 |
333 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Hiroshige%20And%C5%8D | Hiroshige Andō | , zwany także – jeden z najbardziej znanych japońskich malarzy, grafików i twórców ukiyo-e.
W dzieciństwie nosił imię Tokutarō. Był synem strażaka. W wieku dwunastu lat stracił rodziców.
Przydomek Hiroshige przyjął w 1811 r., gdy rozpoczął naukę w pracowni Toyohiro Utagawy. Z tego powodu mógł używać nazwy szkoły Utagawa zamiast własnego nazwiska.
Hiroshige wykonywał większość swoich prac w technice drzeworytu. Początkowo tworzył portrety, przedstawiające głównie aktorów i kobiety, ale w późniejszych latach stał się sławny dzięki pejzażom i obrazom natury. Wykonał tysiące kompozycji przedstawiających kwiaty i ptaki, ale także Edo, miasta i drogi. Do najsłynniejszych należą np. serie: Sto znanych miejsc w Edo (przyjmowane za wyjątkowe osiągnięcie szkoły ukiyo-e) i Pięćdziesiąt trzy stacje na gościńcu Tōkaidō.
Hiroshige zmarł w czasie epidemii cholery w Edo.
Jego twórczość stała się inspiracją dla Udo Kallera, Vincenta van Gogha, Jamesa McNeilla Whistlera, Paula Cézanne'a, Henri de Toulouse-Lautreca, Paula Gauguina i innych twórców impresjonizmu.
Część jego dzieł znajduje się w Muzeum Miedzi w Legnicy. Kolekcjonerem jego drzeworytów był m.in. Feliks Jasieński – zebrał ich około 2000. Wiele z nich jest prezentowanych w krakowskim muzeum „Manggha”.
Wielbicielką twórczości Hiroshige była Wisława Szymborska, która poświęciła mu wiersz z tomu Ludzie na moście.
Niektóre prace
Poranek w Nihonbashi
Lato – irysy przy Yatsuhashi i poeta Ariwara no Narihira (1844–1848)
Grota na wyspie Enoshima (1832)
cykl ok. 118 lub 119 prac pt. Meisho Edo hyakkei – Sto widoków Edo (dzisiejsze Tokio)
Nagła ulewa nad Wielkim Mostem w Atake (1857)
Wieczorny śnieg na wzgórzu Asuka (1832)
Pięćdziesiąt trzy stacje na gościńcu Tōkaidō (1833–1834)
Deszcz w Shōno (1833)
36 widoków na górę Fudżi
Zobacz też
Feliks Jasieński
Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha”
Japonizm w sztuce Zachodu
Przypisy
Bibliografia
Rosella Menegazzo, Japonia, Wydawnictwo "Arkady", Warszawa 2008,
Linki zewnętrzne
Niektóre prace tego artysty
Hiroshige Andō
Japońscy malarze
Urodzeni w 1797
Zmarli w 1858 |
4965184 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Archiwum%20Filozofii%20Prawa%20i%20Filozofii%20Spo%C5%82ecznej | Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej | Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej (Journal of the Polish Section of IVR) – czasopismo naukowe poświęcone teorii i filozofii prawa, filozofii społecznej, filozofii politycznej oraz socjologii prawa, kwartalnik, wydawane w otwartym dostępie przez Stowarzyszenie Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej – Sekcję Polską IVR we współpracy z Wolters Kluwer Polska
Zespół Redakcyjny
Prof. dr hab. Marek Zirk-Sadowski (Uniwersytet Łódzki) – Redaktor Naczelny
Dr Paweł Skuczyński (Uniwersytet Warszawski) – Zastępca Redaktora Naczelnego
Dr Michał Krotoszyński (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) – Sekretarz Redakcji
Międzynarodowa Rada Programowa
Prof. Ana Dimishkovska (Uniwersytet Cyryla i Metodego w Skopje, Macedonia)
Prof. Martin Krygier (Uniwersytet Nowej Południowej Walii w Sydney, Australia)
Prof. Stefan Larsson (Uniwersytet w Lund, Szwecja)
Prof. Jose M.A. Linhares (Uniwersytet w Coimbrze, Portugalia)
Prof. Georg Lohmann (Uniwersytet w Magdeburgu, Niemcy)
Prof. Martin Skop (Uniwersytet Masaryka w Brnie, Czechy)
Prof. Gülriz Uygur (Uniwersytet w Ankarze, Turcja)
Prof. Antal Visegrady (Uniwersytet w Pecs, Węgry)
Polska Rada Programowa
Prof. dr hab. Tomasz Gizbert-Studnicki (Uniwersytet Jagielloński) – Przewodniczący Rady Programowej
Prof. dr hab. Andrzej Bator (Uniwersytet Wrocławski)
Prof. dr hab. Tadeusz Biernat (Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego)
Prof. dr hab. Tadeusz Buksiński (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
Prof. dr hab. Przemysław Dąbrowski (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie)
Prof. dr hab. Hubert Izdebski (Uniwersytet SWPS w Warszawie)
Prof. dr hab. Adam Jamróz (Uniwersytet w Białymstoku)
Prof. dr hab. Andrzej Kaniowski (Uniwersytet Łódzki)
Prof. dr hab. Stanisław Kaźmierczyk (Uniwersytet Wrocławski)
Prof. dr hab. Małgorzata Król (Uniwersytet Łódzki)
Prof. dr hab. Leszek Leszczyński (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie)
Prof. dr hab. Marek Smolak (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
Prof. dr hab. Tomasz Stawecki (Uniwersytet Warszawski)
Prof. dr hab. Jerzy Stelmach (Uniwersytet Jagielloński)
Prof. dr hab. Andrzej Sylwestrzak (Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna)
Prof. dr hab. Zygmunt Tobor (Uniwersytet Śląski w Katowicach)
Prof. dr hab. Sławomira Wronkowska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
Prof. dr hab. Jerzy Zajadło (Uniwersytet Gdański)
Punktacja
40 pkt – komunikat Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 31 lipca 2019 r. w sprawie wykazu czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych wraz z przypisaną liczbą punktów
Indeksowanie w bazach danych
ICI Journals Master List
Otwarty dostęp
Archiwum
Central and Eastern European Online Library
Central European Journal of Social Sciences and Humanities
Przypisy
Czasopisma naukowe |
334 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Anton%20de%20Bary | Anton de Bary | Heinrich Anton de Bary (ur. 26 stycznia 1831 we Frankfurcie nad Menem, zm. 19 stycznia 1888 w Strasburgu) – niemiecki botanik, mykolog i fitopatolog, twórca briologii.
Był jednym z dziesięciorga dzieci lekarza Augusta Theodora de Bary i Emilie Meyer de Bary. Ojciec zachęcał go do przyłączenia się do wycieczek aktywnej grupy przyrodników, którzy zbierali okazy na okolicznych wsiach. W 1848 roku de Bary ukończył gimnazjum we Frankfurcie i rozpoczął studia medyczne w Heidelbergu, później w Marburgu. W 1850 r. kontynuował je w Berlinie, ale równocześnie rozwijał swoje zainteresowania nauką o roślinach. W 1853 r. ukończył medycynę w Berlinie, ale rozprawę doktorską napisał z zakresu botaniki. W tym samym roku opublikował książkę o grzybach powodujących u roślin choroby zwane rdzą i śniecią. Tylko przez krótki czas praktykował jako lekarz. Został wykładowcą botaniki na Uniwersytecie w Tybindze. W 1855 roku na Uniwersytecie we Fryburgu założył najbardziej zaawansowane w owym czasie laboratorium botaniczne.
W 1861 r. de Bary poślubił Antonie Einert, z którą miał czworo dzieci. W 1867 roku przeniósł się na Uniwersytet w Halle. Został tu współredaktorem czasopisma Botanische Zeitung, a później jedynym jego redaktorem. Czasopismo to wywarło wielki wpływ na rozwój botaniki. Po wojnie francusko-pruskiej (1870-1871), de Bary został mianowany profesorem botaniki na Uniwersytecie w Strasburgu. Założył tu uniwersytecki ogród botaniczny. Prowadził wiele badań w uniwersyteckim instytucie botanicznym, przyciągnął wielu studentów z Europy i Ameryki oraz wniósł duży wkład w rozwój botaniki.
De Bary poświęcił się badaniu grzybów chorobotwórczych. W tym czasie uważano, że powstają one samoistnie. De Bary wykazał, że nie są produktami zawartości komórek zaatakowanych roślin i nie powstały z wydzieliny chorych komórek. W owym czasie zaraza ziemniaka powodowała rozległe dewastacje upraw i ogromne straty gospodarcze. De Bary zbadał powodującego tę chorobę grzyba Phytophthora infestans i jego cykl życiowy. Pochodzenie chorób roślin nie było wówczas znane. De Bary stwierdził, że czynnikami chorobotwórczymi są grzyby. Doszedł do wniosku, że grzyby z grupy rdzowców (Uredinales) i głowniowców (|Ustilaginales) są pasożytami.
De Bary zauważył także, że pewne morfy, które zostały sklasyfikowane jako odrębne gatunki, były w rzeczywistości kolejnymi etapami rozwoju tego samego organizmu. Badał historię rozwoju śluzowców (Myxomycetes) i zauważył ich podobieństwo do zwierząt. Jako pierwszy utworzył termin Mycetozoa, który obejmuje niższe zwierzęta i śluzowce. W swojej pracy nad Myxomycetes (1858 r.) zwrócił uwagę, że na jednym etapie ich cyklu życiowego (stadium plazmodialne) były one niewiele więcej niż bezkształtnymi, ruchliwymi masami substancji, którą Félix Dujardin nazwał sarcode (protoplazma).
De Bary jako pierwszy opisał rozmnażanie płciowe grzybów. W 1858 r. zaobserwował koniugację u glonów skrętnica (Spirogyra), a w 1861 r. opisał rozmnażanie płciowe u grzyba Peronospora sp. Widział konieczność obserwacji całego cyklu życiowego patogenów i próbował śledzić go w żywych roślinach żywicielskich. Ponad 15 lat badał grzybopodobne gatunki z grupy Peronosporeae, szczególnie Phytophthora infestans i rodzaju Albugo, pasożyty ziemniaka. W swojej opublikowanej w 1863 roku pracy zatytułowanej „Recherches sur le development de quelques champignons parasites”, donosił o zaszczepieniu zarodników P. infestans na zdrowych liściach ziemniaka i obserwowaniu penetracji liścia i późniejszego wzrostu grzybni, która zaatakowała tkankę, powstawanie konidiów i pojawienie się charakterystycznych czarnych plam zarazy ziemniaczanej. Wykonywał też podobne eksperymenty na łodygach i bulwach ziemniaków. Obserwując konidia w glebie i infekcję bulw, stwierdził, że grzybnia może przetrwać w bulwach mroźną zimę
Przeprowadził dokładne badania nad rdzą zbożową (Puccinia graminis), patogenem powodującym chorobę o nazwie rdza źdźbłowa zbóż i traw. Wykazał, że P. graminis wymaga różnych żywicieli na różnych etapach swojego rozwoju, a jednym z nich jest berberys. Odkrycie De Bary’ego wyjaśniło, dlaczego usuwanie roślin berberysu było od dawna praktykowane jako metoda zwalczania tej choroby.
De Bary badał również powstawanie porostów, które są wynikiem związku między grzybem a glonem. Prześledził etapy, przez które rosły i rozmnażały się oraz adaptacje, które umożliwiły im przetrwanie suszy i zimy. W 1879 r. utworzył słowo „symbioza” w swojej monografii Die Erscheinung der Symbiose. Starannie przestudiował morfologię pleśni, drożdży i grzybów i zasadniczo ustanowił mykologię jako nową, niezależną naukę.
Koncepcja i metody De Bary’ego wywarły ogromny wpływ na rozwijającą się dziedzinę bakteriologii i botaniki. Opublikował ponad 100 prac naukowych i wywarł wpływ na wielu studentów, którzy później zostali wybitnymi botanikami i mikrobiologami, takimi jak Siergiej Winogradsky (1856–1953), William Gilson Farlow (1844–1919) i Pierre-Marie-Alexis Millardet (1838–1902). Był jednym z najbardziej wpływowych biologów XIX wieku. Zmarł na guza szczęki po przejściu rozległej operacji.
Przy nazwach naukowych utworzonych przez niego taksonów standardowo dodawany jest skrót jej nazwiska de Bary (zobacz: lista skrótów nazwisk botaników i mykologów).
Przypisy
Ludzie urodzeni we Frankfurcie nad Menem
Wykładowcy Uniwersytetu Marcina Lutra w Halle i Wittenberdze
Wykładowcy Uniwersytetu w Tybindze
Niemieccy fitopatolodzy
Niemieccy botanicy
Niemieccy mykolodzy
Lichenolodzy
Urodzeni w 1831
Zmarli w 1888 |
4965185 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Tilia%20tuan | Tilia tuan | Tilia tuan Szyszył. – gatunek drzewa z rodziny ślazowatych. Występuje naturalnie w południowych Chinach oraz Wietnamie.
Morfologia
Pokrój Zrzucające liście drzewo.
Liście Blaszka liściowa ma owalnie podługowaty kształt. Mierzy 8–12 cm długości oraz 5–7 cm szerokości, jest całobrzega, ma sercowatą nasadę i ostry wierzchołek od ostrego do spiczastego. Ogonek liściowy jest owłosiony i ma 20–25 mm długości.
Kwiaty Zebrane w wierzchotkach wyrastających z kątów lancetowatych podsadek o długości 7–10 cm.
Owoc Orzeszki mierzące 7–8 mm średnicy, o niemal kulistym kształcie.
Biologia i ekologia
Rośnie w lasach. Występuje na wysokości od 800 do 1000 m n.p.m.
Zmienność
W obrębie tego gatunku oprócz podgatunku nominatywnego wyróżniono dwa podgatunki oraz jedną odmianę:
T. tuan subsp. oblongifolia (Rehder) Pigott – występuje naturalnie w chińskich prowincjach Anhui, Hunan. Dorasta do 4–12 m wysokości. Blaszka liściowa mierzy 7–11 cm długości oraz 3,5–5 cm szerokości, jest piłkowana lub ząbkowana na brzegu, ma nasadę od sercowatej do ściętej i wierzchołek od ostrego do spiczastego. Ogonek liściowy jest nagi i ma 15–25 mm długości. Kwiaty są zebrane w wierzchotkach wyrastających z kątów eliptycznych podsadek.
T. tuan subsp. tristis Pigott – występuje naturalnie w chińskiej prowincji Kuangsi, w jej północno-zachodniej części. Blaszka liściowa jest skórzasta i ma owalny kształt. Mierzy 10–17 cm długości oraz 6–8,5 cm szerokości, jest piłkowana na brzegu, ma nasadę od sercowatej do ściętej i wierzchołek od ostrego do spiczastego. Ogonek liściowy jest nagi i ma 30–60 mm długości. Zebrane w wierzchotkach wyrastających z kątów lancetowatych podsadek o długości 8–12 cm. Mają 5 działki kielicha o lancetowatym kształcie i dorastające do 5–6 mm długości. Płatków jest 5, mają odwrotnie jajowaty kształt i osiągają do 7–8 mm długości. Pręcików jest około 20.
T. tuan var. chenmoui (W.C.Cheng) Y.Tang
Przypisy
Lipowate |
336 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antygen | Antygen | Antygen (źródłosłów niejasny: anti, przeciw, genos, ród, rodzaj; przytaczane także = antibody generator, generator przeciwciał) – substancja, która wykazuje antygenowość (właściwość wiązania się ze swoistymi przeciwciałami) oraz immunogenność (właściwość wywołania przeciw sobie odpowiedzi odpornościowej), przy czym znane są antygeny, tzw. hapteny, które stają się immunogenne dopiero po związaniu się z nośnikiem.
W bardziej ogólnym sensie antygen to każdy związek chemiczny, który może być wykryty za pomocą swoistych przeciwciał w różnych metodach diagnostycznych. Pojęcie antygenu jest szerokie i zależne od kontekstu – mianem antygenu można określić całą komórkę bakteryjną lub tylko jedno z białek na jej powierzchni.
Klasyfikacja
Ze względu na sposób aktywacji układu odpornościowego wyróżnia się dwa rodzaje antygenów:
immunogeny – charakteryzujące się immunogennością i antygenowością
hapteny – małe cząsteczki wykazujące tylko antygenowość, niezdolne do samodzielnego wywołania odpowiedzi odpornościowej, chyba że występują jako element kompleksu z cząsteczkami o większych rozmiarach.
Inny sposób klasyfikacji antygenów uwzględnia udział limfocytów T w rozwoju odpowiedzi odpornościowej na daną substancję. W takim układzie wyróżniamy:
antygeny grasiczozależne, które wymagają udziału limfocytów T do wzbudzenia odpowiedzi
antygeny grasiczoniezależne, niewymagające udziału limfocytów T w indukcji odpowiedzi.
Antygeny można także podzielić ze względu na liczbę epitopów na pojedynczej cząsteczce antygenu rozpoznawanych przez dane przeciwciało:
antygeny monowalentne (jednowartościowe), zawierające tylko jeden epitop i wiążące się z pojedynczym paratopem
antygeny poliwalentne (wielowartościowe), posiadające wiele epitopów.
Należy zauważyć, iż niektórzy autorzy pod pojęciem antygenów poliwalentnych rozumieją duże antygeny posiadające wielokrotnie powtarzający się identyczny epitop, natomiast antygen posiadający wiele różnych epitopów określany jest wówczas jako multiwalentny. Stosowana jest też nomenklatura, w której nie rozróżnia się multi- i poliwalentności, lecz wspomina się o antygenach multiwalentnych jednodeterminantowych (antygen z wieloma identycznymi epitopami) lub wielodeterminantowych (antygen z wieloma różnymi epitopami). Rozróżnienia te są istotne, bowiem wartościowość antygenu ma znaczenie zarówno dla aktywacji limfocytów B, które wytwarzają przeciwciała, jak i dla możliwości tworzenia kompleksów immunologicznych (immunoprecypitacja).
Można także dokonać podziału antygenów na podstawie „pokrewieństwa” z antygenami danego organizmu. Wyróżnia się wtedy autoantygeny, izoantygeny, alloantygeny oraz heteroantygeny. Takie rozróżnienie jest istotne zwłaszcza w transplantologii. Podział ten można także bardziej uogólnić, mówiąc jedynie o autoantygenach i antygenach nominalnych.
Inne pojęcia klasyfikujące lub wyróżniające określone rodzaje antygenów:
antygeny natywne – nie ulegają przetworzeniu w komórkach prezentujących antygen
alergeny – antygeny wywołujące reakcje alergiczne
superantygeny – antygeny wywołujące nieswoistą, masową aktywację limfocytów T prowadząco do wydzielania znacznych ilości cytokin
antygeny nowotworowe (neoantygeny) – antygeny charakterystyczne lub częściej występujące w przypadku komórek nowotworowych
tolerogeny – nie wywołują klasycznej odpowiedzi odpornościowej, ich podanie prowadzi do rozwoju tolerancji immunologicznej.
Odpowiedź odpornościowa na dany antygen może być modyfikowana przez obecność innego antygenu – zjawisko to nazywamy konkurencją antygenową.
Geneza terminu
Termin „antygen” ewoluował razem z pojęciem „przeciwciało” i nie jest jasne, kto użył go po raz pierwszy. Zwykle uważa się, że pojęcie zostało wprowadzone w 1899 roku przez Ladislasa Deutscha (Laszlo Detre), a upowszechnił je noblista Paul Ehrlich.
Zobacz też
hapten
odporność immunologiczna
patogen
Przypisy |
4965186 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C8%98oimi%20%28gmina%29 | Șoimi (gmina) | Șoimi – gmina w Rumunii, w okręgu Bihor. Obejmuje miejscowości Borz, Codru, Dumbrăvița de Codru, Poclușa de Beiuș, Sânnicolau de Beiuș, Șoimi, Ursad i Urviș de Beiuș. W 2011 roku liczyła 2543 mieszkańców.
Przypisy
Gminy w Rumunii
Okręg Bihor |
337 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Amenominakanushi | Amenominakanushi | – japońskie bóstwo (kami) shintō. Występuje w kiki jako pierwszy byt powstały z pramaterii. Wraz z Takamimusubi i Kamimusubi należy do trójcy najstarszych bogów. Podobnie jak sześć kolejnych pokoleń bogów, mieli oni "ukryć swoje ciała" i nie pozostawili po sobie potomstwa, nie występują już także później w żadnych mitach.
Część teologów shintōistycznych uznawała i uznaje nadal Amenominakanushi za bóstwo jedyne, stwórcę i początek świata; wszystkie pozostałe bóstwa miałyby być jedynie jego manifestacjami. Teoria ta była szczególnie popularyzowana w okresie Meiji, gdzie Amenominakanushi jako pra-stwórca i pra-początek był eksponowany jako najważniejsze bóstwo wraz Takamimusubi, Kamimusubi i Amaterasu. Pogląd taki został odrzucony jednak przez wiele szkół i sekt shintō, część z nich uznała nawet, że Amenominakanushi nie jest rdzennym bóstwem japońskim, a jedynie zapożyczeniem z Chin.
Według nieco odmiennych interpretacji - w tym w Kojiki - Amenominakanushi, Takamimusubi i Kamimusubi są trójcą bogów (zōka-no sanshin), która pojawiła się na początku stworzenia nieba i ziemi oraz była podstawą narodzin i rozwoju wszechrzeczy. Wraz z innymi bogami, jak: Homusubi (bóstwem ognia), Wakamusubi (młodości), Ikumusubi (życia), Tarumusubi (obfitości) tworzą grupę bóstw/świętych duchów stworzenia i sił harmonii o wspólnej nazwie musubi lub musubi-no kami.
Przypisy
Bibliografia
Basic Terms of Shinto, Kokugakuin University, Institute for Japanese Culture and Classics, Tokyo 1985
Kojiki czyli księga dawnych wydarzeń, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986, (przekład z japońskiego Wiesław Kotański)
Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary, Kenkyusha Limited, Tokyo 1991,
Bóstwa japońskie |
4965188 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Zahran%20al-D%C5%BCanub | Zahran al-Dżanub | Zahran al-Dżanub – miasto w Arabii Saudyjskiej, w prowincji Asir. W 2010 roku liczyło 23 758 mieszkańców.
Miasta w prowincji Asir |
4965189 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Tilia%20chingiana | Tilia chingiana | Tilia chingiana Hu & W.C.Cheng – gatunek drzewa z rodziny ślazowatych. Występuje naturalnie w Chinach – w prowincjach Anhui, Jiangsu, Jiangxi oraz Zhejiang.
Morfologia
Pokrój Zrzucające liście drzewo dorastające do 15 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa ma owalny kształt. Mierzy 5–10 cm długości oraz 4–9 cm szerokości, jest ząbkowana na brzegu, ma nasadę od ściętej do sercowatej i wierzchołek od ostrego do spiczastego. Ogonek liściowy jest owłosiony i ma 25–40 mm długości.
Kwiaty Zebrane po 4–10 w wierzchotkach (o długości 5–8 cm) wyrastających z kątów lancetowatych podsadek o długości 7–9 cm. Mają 5 działki kielicha o lancetowatym kształcie i dorastające do 5 mm długości. Płatków jest 5, mają odwrotnie jajowaty kształt i osiągają do 7 mm długości. Pręcików jest około 20.
Owoc Orzeszek o niemal kulistym kształcie.
Przypisy
Lipowate |
4965191 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Polygonum%20delicatulum | Polygonum delicatulum | Polygonum delicatulum Meisn. – gatunek rośliny z rodziny rdestowatych (Polygonaceae Juss.). Występuje naturalnie w północnych Indiach, Bhutanie oraz południowych Chinach.
Morfologia
Pokrój Roślina jednoroczna dorastająca do 5–15 cm wysokości.
Liście Ulistnienie jest naprzemianległe. Ich blaszka liściowa jest niemal siedząca i ma kształt od owalnego do owalnie sercowatego. Mierzy 3–5 mm długości oraz 1–3 mm szerokości, o zaokrąglonej nasadzie i wierzchołku od ostrego do tępego. Gatka jest dwuczęściowa i dorasta do 1–2 mm długości.
Kwiaty Zebrane po 3–4 w pęczki, rozwijają się w kątach pędów. Mają 5 listków okwiatu o eliptycznym kształcie i białej barwie, mierzą 2 mm długości. Mają 2–3 wolne pręciki i 3 prątniczki.
Owoce Trójboczne niełupki osiągające 2–3 mm długości.
Biologia i ekologia
Rośnie na wilgotnym terenach skalistych. Występuje na wysokości od 3000 do 4500 m n.p.m. Kwitnie od lipca do września.
Przypisy
Rdestowate |
4965193 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C8%98oimi | Șoimi | Șoimi – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șoimi. W 2011 roku liczyła 810 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
4965194 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Borz | Borz | Borz – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șoimi. W 2011 roku liczyła 196 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
4965196 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Codru%20%28okr%C4%99g%20Bihor%29 | Codru (okręg Bihor) | Codru – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șoimi. W 2011 roku liczyła 188 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
338 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Amaterasu | Amaterasu | , – japońska bogini słońca, narodzona z lewego oka boga Izanagiego i wyznaczona przez niego do panowania na Wysokiej Równinie Niebios (tłum. również: Równina Wysokich Niebios, jap. Takama-ga-hara), główne bóstwo shintō. Siostra władcy oceanu i boga burz Susanoo oraz boga księżyca Tsukuyomiego (lub Tsukiyomi, Tsuki-yomi-no-mikoto). Amaterasu zesłała na ziemię swojego wnuka Ninigiego, który dał początek japońskiemu rodowi cesarskiemu. Uważana jest za dawczynię zdobyczy cywilizacji, takich jak: rolnictwo, tkactwo czy budownictwo.
Narodziny Amaterasu
Według Kojiki Amaterasu narodziła się, gdy Izanagi przemywał lewe oko w trakcie oczyszczania się w wodzie morskiej po ucieczce z Krainy Ciemności. Według Nihon-shoki natomiast bogini słońca przyszła na świat zaraz po tym, jak uformowały się japońskie wyspy, i była pierwszym bóstwem zrodzonym z ciała Izanami. Para boskich demiurgów uznała ją za swoje najbardziej udane dziecko i postanowiła powierzyć jej władzę nad Wysoką Równiną Niebios. Amaterasu wypełniła wolę rodziców, wspięła się po niebiańskiej drabinie, która w tym czasie łączyła niebo i ziemię, i odtąd sprawiedliwie panowała nad światem niebiańskich bogów.
Amaterasu otrzymała od Izanagiego sznur ozdób na szyję, które niewątpliwie były oznaką najwyższej władzy, gdyż nazwano je Mikuratana-no-kami (Duch Wywyższający i Nadający Święte Stanowisko).
Boskie rodzeństwo
Konflikt z Susanoo
Bratem zrównoważonej i spokojnej bogini słońca był stanowiący jej absolutne przeciwieństwo porywczy bóg wiatru i burzy Susanoo. Pewnego dnia postanowił on zawiadomić siostrę o swojej decyzji udania się do Krainy Ciemności i wyruszył w podróż, lecz jego gwałtowne kroki spowodowały, że zatrzęsła się ziemia, a woda w rzekach zaczęła falować. Bogini, usłyszawszy zbliżającego się gościa, zaniepokojona uznała, iż brat wyruszył, aby odebrać jej obszary, którymi zarządzała. Obawiając się brata, zaczęła się przygotowywać do walki. Spięła włosy po męsku i wplotła w nie klejnoty w kształcie kłów dzika, a następnie wyszła Susanoo na spotkanie przygotowana jak prawdziwy wojownik. Według Nihon-shoki bogini trzymała w ręku miecz i przywitała brata przerażającym okrzykiem.
Bóg wiatru i mórz postanowił wyjaśnić cel swojej wizyty, jednak Amaterasu podejrzewała go o podstęp. Bogini uważała, że brat tak naprawdę chce odebrać jej władzę. Oskarżony o złe intencje Susanoo zaproponował osąd niebios (ukei – rodzaj wróżby, przepowiadania przyszłości, określającego wolę boską, co do pozytywnego lub negatywnego, pomyślnego lub niepomyślnego, sukcesu lub niepowodzenia działania; ukei wskazuje na wypowiedzenie magicznych słów, w celu osiągnięcia określonego rezultatu, a następnie określenia boskiej woli w kategoriach wyniku): o zamiarach miał świadczyć charakter potomstwa, które każde z nich postanowiło powołać do życia. Bogini słońca jako pierwsza poddała się próbie, wzięła miecz brata, złamała go na trzy części, opłukała odłamki w Świętej Studni Niebios, a następnie przeżuła i wyrzuciła z siebie chuchnięciem. Z jej tchnienia powstały trzy boginie morskie: Takiribime, Ichikishimahime i Takitsuhime. Wtedy Susanoo obmył w studni klejnoty-krzywulce, które jego siostra miała we włosach, przeżuł je, a z jego oddechu wyłoniło się pięć bóstw męskich: Oshihomimi, Amenohomi, Amatsuhikone, Ikutsuhikone i Kumanokusubi – ich płeć miała świadczyć o czystości jego intencji.
Amaterasu przyjęła pięć męskich bóstw jako swoje potomstwo, a Susanoo trójkę żeńskich bogiń jako swoje. Wątłe boginie utwierdziły boga wiatru i mórz w przekonaniu, że to on zatriumfował. Ogarnięty uczuciem zwycięstwa pozrywał groble oraz rowy doprowadzające wodę do pól ryżowych siostry, a następnie zanieczyścił izbę, w której bogini spożywała potrawy z pierwszych plonów. Amaterasu długo patrzyła na wybryki brata i wielkodusznie go usprawiedliwiała. Susanoo natomiast coraz bardziej wystawiał jej cierpliwość na próbę, wymyślając ciągle nowe żarty. Pewnego dnia dopuścił się okropnego czynu – przedziurawił strop w tkalni bogini i wrzucił do jej wnętrza niebiańskiego źrebca obdartego bestialsko ze skóry. Bogini przerażona tym widokiem uciekła i schowała się w niebiańskiej jaskini.
Amaterasu w niebiańskiej jaskini
Po tym, jak Amaterasu ukryła się w jaskini, na całym świecie zapanowała ciemność i uaktywniły się złe moce. Zaniepokojone bóstwa udały się w pobliże jaskini, w której ukryła się bogini słońca, do miejsca zwanego Amenokawara, i zaczęły debatować nad sposobem nakłonienia bogini do powrotu. Zwróciły się one o pomoc do syna Takamimusubiego – boga Omoikane, który doradził, aby sprowadzić z Krainy Wiecznotrwałości koguty, które swym pianiem co rano wzywały słońce.
Bogowie posłuchali rady Omoikane i posadzili ptaki na wniesionej żerdzi. Z polecenia tego bóstwa Amatsumara i Ishikoridome wykonali również spiżowe lustro, a Tamanoya sznury klejnotów krzywulców. Następnie Futodama i Amenokoyane wyrwali wiecznie zielone drzewo sakaki (Cleyera japonica) i przyozdobili przygotowanymi przedmiotami. Kiedy skończyli, jeden z nich trzymał w ręku przystrojone drzewko, a drugi odprawiał modły, dołączył do nich Tajikarao, który trzymał straż. Wystąpiła wówczas bogini Amenouzume, obnażyła się i zaczęła tańczyć na odwróconej kadzi, a zebrane bóstwa śmiały się głośno i klaskały.
Amaterasu zdziwiona odgłosami zabawy odsunęła nieco na bok głaz zagradzający wejście do kryjówki, a następnie zapytała, czemu bóstwa cieszą się, mimo iż ona ukrywa się, a świat został spowity w ciemnościach. Wesoła Amenouzume odpowiedziała jej, iż radują się, gdyż pośród nich znajduje się duch bardziej czcigodny niż ona. Zaciekawiona bogini wyjrzała przez szparę, lecz ujrzała tylko swoje odbicie w lustrze. Zdziwiona wysunęła głowę, aby się rozejrzeć, a wtedy Tajikarao odsunął kamień zagradzający wejście do świątyni i wyciągnął Amaterasu na zewnątrz. W tym czasie Futodama szybko rozwinął za plecami bogini słońca powróz ze słomy ryżowej i zapieczętował jaskinię.
Gdy bogini opuściła pieczarę, ciemność ustąpiła i promienie słoneczne rozjaśniły cały świat. Od tej pory bogini rządziła niepodzielnie na Wysokiej Równinie Niebios, a jej brat Susanoo został wygnany na ziemię.
Relacje z Tsukiyomim
Drugim z braci Amaterasu był Tsukuyomi, bóg księżyca, który miał rządzić przypływami i odpływami morza. W przeciwieństwie do Susanoo nie kwestionował on prawa siostry do rządzenia na Wysokiej Równinie Niebios. Pewnego dnia bogini słońca wysłała Tsukiyomiego do bogini pożywienia o imieniu Ukemochi. Ta, chcąc ugościć boga księżyca, zaczęła wyjmować różne pokarmy ze swego ciała. Pożywienie, które cudownie się pojawiło, zostało rozłożone na stu ofiarnych stołach. Jednak brat Amaterasu był wściekły – uznał bowiem, że boska gospodyni obraziła go, podając mu jedzenie, które zwymiotowała – i zabił ją. Gdy powrócił do swojej siostry, opowiedział jej o całym zajściu, a ta rozzłoszczona kazała mu odejść i nigdy nie wracać – w ten sposób Japończycy wyjaśnili sobie, dlaczego słońce i księżyc nigdy nie pojawiają się razem na niebie.
Wiesław Kotański uważał, iż bogini słońca szukała sposobu, aby drugi z jej braci odszedł z Wysokiej Równiny Niebios, i sprowokowała go do popełnienia przestępstwa. Amaterasu dobrze znała praktyki Ukemochi, które wydawały się tak bardzo odrażające, że zachodziło prawdopodobieństwo rozgniewania Tsukuyomiego. Zabicie boskiej gospodyni było dobrym pretekstem dla Amaterasu, aby rozstać się z bratem, który dla podejrzliwej siostry był drugim potencjalnym konkurentem do władzy nad kosmosem.
Według Kojiki bogiem, który zabił boską gospodynię, nie był Tsukiyomi, lecz Susanoo.
Ważni potomkowie Amaterasu
Ninigi
Ninigi jest synem Oshihomimiego, a więc wnukiem Amaterasu, która początkowo planowała przekazać swojemu synowi misję opanowania archipelagu japońskiego, jednak ten zaproponował, aby to jego syn otrzymał to zadanie. Bogini słońca zgodziła się, wezwała do siebie swojego wnuka i wręczyła mu przedmioty, które później zostały uznane za regalia cesarskie: Ośmioboczne Zwierciadło, Krzywe Klejnoty oraz Miecz-Trawosiecz. Lustro kazała otaczać taką czcią, jaka należy się jej samej. Według Nihon-shoki oprócz tych przedmiotów przekazała Ninigiemu również sadzonki ryżu z niebiańskich pól.
Jimmu
Jimmu narodził się jako jeden z czwórki synów Ugayafukiaezu oraz Tamayori-bime, pozostali trzej synowie to: Inai, Mikenu oraz Itsuse. Jest wnukiem Ninigiego, a więc praprawnukiem Amaterasu. Razem ze swoimi braćmi wyruszył z misją kontynuowania misji swojego dziadka, który opuścił Niebiańską Równinę, aby przejąć rządy nad archipelagiem japońskim. Podczas swojej misji wielokrotnie stawał w opałach, z których ratowała go bogini słońca.
Szczególnie zaciętą bitwę stoczył z Doświadczonym Mężem, Który Postradał Łowiska (Tominonagasunehiko), znanym również jako Mąż zwany Łowczym (Tomibiko). W potyczce ciężko raniony w ramię przez wroga został brat Jimmu – Dostojny, Który Bohatersko Zginął (Itsuse), od początku towarzyszący mu w podróży. Wtedy jeden z braci zdał sobie sprawę, iż bitwa nie idzie po ich myśli, gdyż walczą pod słońce i Amaterasu nie może im sprzyjać. Powiedział o tym bratu, który nakazał żołnierzom obejść wroga, aby słońce znalazło się za ich plecami.
Po przegranej bitwie Jimmu wyruszył w dalszą drogę, jednak w okolicy Kumano wojska natrafiły na olbrzymiego niedźwiedzia, który szybko się oddalił. Musiało być to nieprzychylne lokalne bóstwo bądź jego wysłannik, gdyż cała armia opadła z sił i nie była zdolna do walki. Zły czar zdjął z nich niebiański miecz zesłany przez Amaterasu praprawnukowi. Bogini słońca niepokojąca się o niekorzystny obrót spraw wezwała na pomoc Śmiałego Męża Walczącego Młotami (Takemikazuchi), ale ten oświadczył, że nie musi interweniować, a wystarczy, jeśli ześle swój miecz. Pojawienie się na polu bitwy niebiańskiego oręża zbudziło całą armię z letargu i sprawiło, że wszystkie złe duchy w okolicy padły jak cięte mieczem. Wkrótce u boku przyszłego cesarza pojawił się Yatagarasu, co oznacza „Kruk Znakomicie Trafiający” – olbrzymi kruk o trzech nogach – i poprowadził jego armię w dalszą drogę.
W Nihongi spisana jest dalsza podróż Jimmu, podczas której stanął naprzeciw armii tak licznej, iż obawiał się swojej porażki. We śnie ukazała mu się jednak Amaterasu, która nakazała pokonać wrogów za pomocą zaklęcia, które jednak, aby okazało się skutecznym, musiało być poparte ofiarą bogom niebiańskim i ziemskim w naczyniach wykonanych z gliny z góry Kagu, która znajdowała się na tyłach nieprzyjacielskiej armii. Dzięki sprytowi i pomocy bogini słońca i tym razem udało mu się wyjść z opresji.
Kult bogini
Amaterasu protoplastą rodu cesarskiego
Amaterasu, według Kojiki, powierzyła swojemu wnukowi Ninigiemu władzę nad ziemią, aby rządził w jej imieniu. W Nihon-shoki nie jest wyjaśnione, kto zesłał na ziemię wnuka Amaterasu – nie wiadomo, czy misję powierzyła mu babka, czy też dziadek Takamimusubi, czczony później na dworze cesarskim jako bóstwo rolnictwa. Prawnukiem Ninigiego był Jimmu – pierwszy cesarz Japonii.
Głównym powodem uznawania bogini za protoplastę rodu cesarskiego może być fakt, że według niektórych mitów od Takamimusubiego wywodziły się pozostałe rody na archipelagu. Badacze zwracają uwagę na to, iż kult bogini słońca jest stosunkowo późny i najprawdopodobniej pochodzi od istniejących wcześniej mitów solarnych. Oprócz rodu cesarskiego żaden inny ród nie pochodził od Amaterasu, co uzasadnia wyjątkową pozycję tego rodu.
Przedmiotami mającymi potwierdzić pochodzenie rodu panującego były przedmioty, które Amaterasu wręczyła swojemu wnukowi. Trzema cennymi skarbami, które otrzymał od bogini słońca Ninigi, były: lustro (Yata no kagami), klejnoty-krzywulce (Yasakani magatama) oraz święty miecz (Kusanagi no tsurugi).
Drzewo genealogiczne
Drzewo genealogiczne przedstawia pochodzenie rodu cesarskiego od bogini słońca. Amaterasu uznała pięć bóstw męskich, które powstały z jej klejnotów, za swoje potomstwo, jednym z tych bogów był Oshihomimi, który był ojcem Ninigiego, który z kolei został zesłany przez boginię słońca na ziemię, aby zaprowadzić tam porządek. W narodzinach Oshihomimiego miał bez wątpienia swój udział także Susanoo, stąd przyjmuje się, iż również on jest przodkiem rodziny cesarskiej bądź przynajmniej jest z nią spokrewniony.
Pozycja bogini w panteonie bóstw
Motoori Norinaga wiele czasu poświęcił analizie mitów o Amaterasu zastanawiając się, czemu bogini słońca zajmuje najwyższą pozycję w hierarchii shintō, skoro inne bóstwa pojawiły się przed nią i przyczyniły się do powstania archipelagu. Założyciel szkoły narodowej zwracał uwagę na to, że Amaterasu nie stworzyła „drogi bogów”, lecz tylko ją podtrzymywała, gdy Izanagi przekazał jej władzę nad Wysoką Równiną Niebios.
Żadne bóstwo w mitologii japońskiej nie było wszechstronne i wszechwiedzące. Każde z nich posiadało swoją dobrą i złą stronę. Amaterasu przedstawiana była jako bogini wieczna, łaskawa i miłosierna, która oświetlała cały świat. Motoori podkreślał, iż życie na ziemi może się rozwijać tylko dzięki łaskawości bogini słońca i dlatego inne kraje, m.in. Indie i Chiny, korzystały z jej błogosławieństw.
Z czasem kult słońca został połączony z kultem ducha ryżu, gdyż bogini słońca została uznana za tę, która obdarza ludzi pożywieniem. Według uczonego bogini stała również na straży ładu i harmonii, co najlepiej potwierdza scena ukrycia się jej w jaskini – gdy słońce zniknęło ze świata, nastała ciemność i ujawniły się wszystkie złe moce oraz wydarzyło się wiele nieszczęść.
Amaterasu zgodnie z przekazami była łagodna i miłosierna, zachowywała spokój nawet, gdy Susanoo zanieczyścił jej izbę, a wszystkie jego żarty starała się usprawiedliwiać. Dopiero widok śmierci zmusił ją do ucieczki i ukrycia w jaskini, a gdy opuściła kryjówkę, nie ukarała swojego brata. Zrobili to inni bogowie zamieszkujący Wysoką Równinę Niebios.
Chramy poświęcone Amaterasu
Ise Jingū
jest chramem shintō poświęconym bogini Amaterasu; znajduje się w japońskim mieście Ise w prefekturze Mie. Według oficjalnej chronologii, chramy zostały wzniesione w 4 roku p.n.e., lecz większość historyków datuje je o kilkaset lat później, podając najczęściej rok 690 jako datę budowy pierwszego chramu w Ise w jego obecnym kształcie. Według legendy, Naikū (wewnętrzny chram Ise) został zbudowany przez Yamatohime-no-mikoto.
Najwyższy kapłan lub kapłanka chramów Ise musi pochodzić z rodziny cesarskiej.
Hibiya Daijingū
Hibiya Daijingū, zwany również Tōkyō Daijingū, jest chramem zbudowanym w 1880 r. w Tokio, aby mieszkańcy stolicy mogli oddawać cześć Amaterasu, protoplastce rodu cesarskiego. Dzięki tej inicjatywie nie musieli już wyruszać w podróż do głównego przybytku, który po dziś dzień znajduje się w mieście Ise na półwyspie Kii, odległym o blisko 500 kilometrów od stolicy. W tokijskim chramie oddaje się cześć także innym bóstwom: bogini żywności Toyouke oraz trójcy pierwszych bóstw, które pojawiły się na Wysokiej Równinie Niebios: Amenominakanushiemu, Takamimusubiemu oraz Kamimusubiemu.
Kapłanki Amaterasu
W imieniu cesarza cześć Amaterasu oddawała kapłanka nazywana saigū, która wyznaczana była na okres panowania jednego cesarza, po jego śmierci lub abdykacji odwoływano ją z tej funkcji. Saigū wyznaczana była spośród księżniczek krwi odznaczającej się zdrowiem i urodą, odwołując się do wróżb. Powołanie do służby uznawane było za wolę nieba, a wybrane kobiety nie mogły odmówić przyjęcia godności. Kapłanki musiały być dziewicami i w czasie pobytu w Ise były zobowiązane zachować czystość rytualną. Po zwolnieniu z pełnionej funkcji i powrocie na dwór mogły wyjść za mąż i mieć dzieci.
Kapłanka nie była wysyłana do Ise zaraz po wstąpieniu władcy na tron, wcześniej musiała przejść liczne ceremonie oczyszczania i przygotować się do nowej roli. W tym czasie uczyła się specjalnego języka kapłanek, w którym słowa kojarzone ze skalaniem były zastępowane innymi na zasadzie szyfru. Później za pomocą proroctw przeznaczano na siedzibę kapłanki jeden z budynków pałacowych, który od tego czasu zwany był Shosai-in. Ósmego miesiąca księżycowego następnego roku służby kapłanka udawała się do swojej nowej, specjalnie dla niej zbudowanej siedziby zwanej Nonomiya, która znajdowała się poza pałacem cesarskim, i przebywała tam kolejny rok. Każdego pierwszego dnia miesiąca oddawała cześć bogini Amaterasu ze swojego pałacu, zaś ostatniego dnia ósmego miesiąca księżycowego wyruszała ze swoim orszakiem do Ise. Z tej okazji w całym kraju odprawiano ceremonie oczyszczania i wprowadzano zakaz grzebania zmarłych.
Kapłanka mogła zostać odwołana ze stanowiska z kilku powodów, które mogłyby zaszkodzić jej pozycji. Jednym z nich było okrycie się hańbą. Znany jest przypadek kapłanki Iwakumy, która prowadziła romans z księciem Umarakim. Innym powodem mogła być choroba, której skutki były widoczne (na przykład wypadanie włosów). Po odwołaniu kapłanki nie wyznaczano nowej za panowania tego samego cesarza. W historii Japonii zdarzały się też przypadki samobójstw kapłanek. Podobno Takuhata, córka cesarza Yūryaku, z powodu oszczerstw, których padła ofiarą, wyniosła ze świątyni święte lustro, zakopała je, a następnie się powiesiła.
Wizerunek Amaterasu podczas II wojny światowej
Podczas II wojny światowej rząd japoński postanowił sięgnąć do wizerunku Amaterasu, protoplastki rodu cesarskiego. Na zdobytych ziemiach stawiano chramy poświęcone tej bogini m.in. Taiwan Jinja na Tajwanie, czy Chōsen Jingū w Korei. Na terytorium Chin podczas okupacji przez japońskich żołnierzy powstało sto trzydzieści pięć chramów shintō.
Boski wysłannik
jest ptakiem bogini słońca Amaterasu. Przedstawiano go najczęściej pod postacią trójnogiego kruka, aczkolwiek ilość jego nóg nie została nigdzie potwierdzona. W mitach Yatagarasu występuje jako wysłannik bogini, który był latającym przewodnikiem cesarza Jimmu podczas jego kampanii mającej na celu podbicie wschodnich ziem Japonii. Według kronik, ptak udawał się na zwiady i negocjował w imieniu przyszłego cesarza.
Bogini słońca a inne religie
Wpływ buddyzmu na kult Amaterasu
Na skutek wpływu buddyzmu na pierwotne wierzenia Japończyków Amaterasu została uznana za przejaw bodhisattwy Kannon lub Buddy Mahavairoćany (jap. Dainichi) będącego – zgodnie z doktryną buddyzmu ezoterycznego – najważniejszą istotą oświeconą.
Poświęcony Amaterasu chram Ise Jingū nie stał się jednak miejscem kultu buddyjskiego. W 698 r. zbudowano na jej terenie buddyjską świątynię, ale rozebrano ją w 722 r., ponieważ gwałtowny tajfun, który nawiedził to miejsce, został zinterpretowany jako oznaka gniewu bogini z powodu wtargnięcia obcego przybysza na teren jej przybytku. Według innej legendy, Amaterasu obiecała Marze, demonowi będącemu zaciekłym przeciwnikiem buddyzmu, że w jej świątyni nie będzie żadnych elementów mogących kojarzyć się z tą religią. Uczyniła tak jedynie po to, by móc chronić buddyzm w innych częściach kraju.
Sekta Ōmoto-kyō
Sekta Ōmoto-kyō na czele z Onisaburō Deguchim podważała mitologię spisaną w kronikach dworskich, uzasadniająca pochodzenie rodu cesarskiego od bogów. Deguchi uważał, że bóstwo Ushitora no Konjin, które nawiedziło jego teściową Nao i przepowiedziało koniec świata oraz jego odnowę, było innym wcieleniem boga Kunitokachiego, który wraz z małżonką Toyokumunu został wypędzony przez złe bóstwa. Onisaburō Deguchi głosił rychły powrót wypędzonych bóstw, a siebie stawiał ponad cesarzem, który jest potomkiem Amaterasu. Do zapisu swojego nazwiska zaczął używać znaków wykorzystywanych wyłącznie przez ród cesarski, co stało się jednym z powodów jego aresztowania.
Deguchi został aresztowany w 1921 r., ale wkrótce oczyszczono go z zarzutów. W wyniku szerzących się represji oraz prześladowań część wyznawców sekty wyemigrowała do Brazylii i tam zaczęła szerzyć swoje poglądy. Przywódca organizacji został aresztowany po raz drugi w 1935 roku, a główne siedziby sekty w Kameoka i Ayabe zostały doszczętnie zniszczone. Onisaburō Deguchi po zwolnieniu z więzienia wycofał się z życia publicznego, a Ōmoto-kyō nie odzyskało już swojego dawnego znaczenia.
Sekta Kurozumi-kyō
Na czele sekty Kurozumi-kyō stał Munetada Kurozumi, kapłan świątyni Imamura, który w 1814 r. zakładając zgrupowanie religijne, uważał Amaterasu za najważniejsze bóstwo i stwórcę świata. Według doktryny tego wyznania dzięki praktykom religijnym każdy człowiek mógł dostąpić objawienia bogini. Wyznawcy sekty musieli oddawać cześć wschodzącemu słońcu. Kurozumi obiecywał wyznawcom, iż dzięki przestrzeganiu zasad etycznych oraz praktyce religijnej otrzymają doczesne korzyści, jak zdrowie czy pomyślność.
Amaterasu w kulturze popularnej
Do Amaterasu nawiązuje kilka ekranizacji. W filmie Onmyoji II główny bohater za pomocą swojego tańca ma doprowadzić do powrotu bogini Amaterasu na ziemię. Amaterasu występuje w filmie tokusatsu Czas bogów. W serialu Gwiezdne wrota występuje przedstawicielka rasy Goa’uld o imieniu Amaterasu.
Manga Dream Saga opiera się na historii zniszczonej ziemi, gdzie Susanoo pożera Amaterasu. Na ziemi żyje dziewczynka imieniem Yuuki, która jest jedyną osobą mogącą ocalić słońce przed zniszczeniem. Amaterasu to nazwa statku kosmicznego w anime Starship Operators. Jednym z bohaterów mangi Five Star Stories jest bóg światła o imieniu Amaterasu. W mandze i anime Naruto członkowie klanu Uchiha mogą opanować jutsu Amaterasu.
W wydawanym przez Image Comics komiksie The Wicked + The Divine Amaterasu jest jednym z dwunastu bóstw z różnych mitologii, wchodzących w skład Panteonu.
Do Amaterasu nawiązują także gry komputerowe. W grze Castlevania: Aria of Sorrow atak sanktuarium Amaterasu służy do wywołania zaćmienia. W Ōkami główną bohaterką jest Amaterasu, która zstąpiła na ziemię pod postacią białej wilczycy, aby pokonać Yamata no Orochi. Postać ta pojawia się również w dwóch innych grach: Marvel vs. Capcom 3: Fate of Two Worlds i Ultimate Marvel vs. Capcom 3. W Shin Megami Tensei: Persona 4 ostateczną personą Yukiko Amagi jest Amaterasu. W grze Smite Amaterasu występuje jako bohater typu wojownik.
W grze karcianej Cardfight!! Vanguard znajduje się karta „CEO Amaterasu”.
Uwagi
Zobacz też
Informator o jaskini (kryjówce Amaterasu) i regionie Takachiho
Informator turystyczny ze zdjęciami jaskini
Prefektura Miyazaki
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Strona chramu Ise – opowieść o Amaterasu
Japońskie boginie
Boginie solarne
Bóstwa rzemiosł
Bóstwa architektury i budownictwa
Shintō |
4965198 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Notholithocarpus%20densiflorus | Notholithocarpus densiflorus | Notholithocarpus densiflorus (Hook. & Arn.) Manos, Cannon & S.H.Oh – gatunek roślin z rodziny bukowatych (Fagaceae). Występuje naturalnie w zachodnich Stanach Zjednoczonych – w Kalifornii oraz Oregonie.
Morfologia
Pokrój Zimozielone drzewo lub krzew. Dorasta do 20 m wysokości. Kora jest szorstka i ma brązową lub szarą barwę.
Liście Blaszka liściowa jest skórzasta i ma owalny lub podłużny kształt. Mierzy 6–12 cm długości, jest ząbkowana i zawinięta na brzegu.
Owoce Orzechy o kształcie od kulistego do obłego, dorastają do 15–35 mm długości. Osadzone są pojedynczo w kubeczkowatych miseczkach.
Biologia i ekologia
Rośnie na skrajach lasów oraz w borach. Często rośnie w sąsiedztwie sekwoi wieczniezielonej (Sequoia sempervirens). Występuje na wysokości od 600 do 2200 m n.p.m. Kwitnie od lipca do sierpnia.
Systematyka
Gatunek tradycyjnie zaliczany był do rodzaju Lithocarpus jako jedyny jego północnoamerykański przedstawiciel – L. densiflorus. Ponieważ okazał się być bliżej spokrewniony z kladem obejmującym rodzaje dąb, kasztan i Castanopsis niż z resztą rodzaju – wyodrębniony został w 2008 roku do monotypowego rodzaju Notholithocarpus Manos, Cannon & S.H.Oh.
W obrębie tego gatunku wyróżniono jedną odmianę:
Notholithocarpus densiflorus var. echinoides (R.Br.ter) Manos, Cannon & S.H.Oh
Przypisy
Bukowate |
4965199 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dumbr%C4%83vi%C8%9Ba%20de%20Codru | Dumbrăvița de Codru | Dumbrăvița de Codru – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șoimi. W 2011 roku liczyła 358 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
4965201 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Poclu%C8%99a%20de%20Beiu%C8%99 | Poclușa de Beiuș | Poclușa de Beiuș – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șoimi. W 2011 roku liczyła 93 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
4965202 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Lithocarpus%20ithyphyllus | Lithocarpus ithyphyllus | Lithocarpus ithyphyllus Chun ex H.T.Chang – gatunek roślin z rodziny bukowatych (Fagaceae Dumort.). Występuje naturalnie w Chinach – we wschodniej części prowincji Guangdong.
Morfologia
Pokrój Zimozielone drzewo dorastające do 15 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa jest skórzasta i ma podłużny kształt. Mierzy 5–20 cm długości oraz 1–2 cm szerokości, jest całobrzega, ma zaokrągloną lub klinową nasadę i tępy wierzchołek. Ogonek liściowy jest nagi i ma 3 mm długości.
Owoce Orzechy o kształcie od elipsoidalnego do stożkowatego, dorastają do 12–18 mm długości i 10–12 mm średnicy. Osadzone są pojedynczo w miseczkach w kształcie kubka, które mierzą 2–4 mm długości i 5–8 mm średnicy. Orzechy otulone są w miseczkach do 10% ich długości.
Biologia i ekologia
Rośnie w wiecznie zielonych lasach oraz lasach wtórnych. Występuje na wysokości do 900 m n.p.m. Kwitnie od maja do czerwca, natomiast owoce dojrzewają od sierpnia do września.
Przypisy
Bukowate |
4965204 | https://pl.wikipedia.org/wiki/S%C3%A2nnicolau%20de%20Beiu%C8%99 | Sânnicolau de Beiuș | Sânnicolau de Beiuș – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șoimi. W 2011 roku liczyła 122 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
4965205 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Fallopia%20cynanchoides | Fallopia cynanchoides | Fallopia cynanchoides (Hemsl.) Haraldson – gatunek rośliny z rodziny rdestowatych (Polygonaceae Juss.). Występuje naturalnie w Chinach – w prowincjach Gansu (południowa część), Kuejczou, Hubei, Hunan, Shaanxi (południowa część), Syczuan i Junnan oraz w Tybetańskim Regionie Autonomicznym.
Morfologia
Pokrój Bylina dorastająca do 1–1,5 m wysokości. Pędy są wijące się i pnące.
Liście Ich blaszka liściowa jest nieco skórzasta i ma kształt od sercowatego do oszczepowato sercowatego. Mierzy 5–10 cm długości oraz 3–8 cm szerokości, o sercowatej nasadzie i spiczastym wierzchołku. Ogonek liściowy jest owłosiony i osiąga 3–5 cm długości. Gatka ma brązową barwę i jest błoniasta.
Kwiaty Zebrane w wiechy o długości 10–15 cm, rozwijają się w kątach pędów lub na ich szczytach. Mają 5 listków okwiatu o eliptycznym kształcie i barwie od białej do zielonkawej, zewnętrzne są skrzydlate i rosną po przekwitnięciu (do 2 mm długości). Pręcików jest 8.
Biologia i ekologia
Rośnie w lasach. Występuje na wysokości od 1200 do 3000 m n.p.m. Kwitnie od lipca do września, natomiast owoce dojrzewają od sierpnia do października.
Zmienność
W obrębie tego gatunku wyróżniono jedną odmianę:
Fallopia cynanchoides var. glabriuscula (A.J.Li) A.J.Li
Przypisy
Rdestowate |
339 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Apoptoza | Apoptoza | Apoptoza (z starogr. ἀπό [apó, „od”] + πτῶσις [ptôsis, „padanie”]) – jeden z naturalnych procesów biologicznych zaprogramowanej i podlegającej kontroli destrukcji własnych komórek w organizmie wielokomórkowym.
Ten mechanizm jest potrzebny i wpływa korzystnie na prawidłowy rozwój, homeostazę i zapobieganie nadmiernej, szkodliwej proliferacji komórek organizmu. Stale usuwane są zużyte, uszkodzone lub niepotrzebne komórki, a w ich miejsce powstają nowe.
Inicjacja apoptozy może wystąpić na drodze zewnątrzpochodnej lub wewnątrzpochodnej i prowadzi do szeregu biochemicznych przemian w komórce, a ostatecznie powstają ciałka apoptotyczne. Pobliskie fagocyty pochłaniają je i utylizują. Ponieważ apoptozy nie da się zatrzymać czy odwrócić, muszą istnieć skuteczne mechanizmy regulacyjne, np. kaspazy i receptory Fas stymulują proces apoptozy, a białka z grupy Bcl-2 mają wpływ hamujący.
Apoptozę można przyrównać do zaplanowanego, kontrolowanego usunięcia pewnych komórek, co w efekcie przyczynia się do rozwoju, homeostazy i dobrostanu całego organizmu. W odróżnieniu od martwicy (inaczej nekrozy), gdzie dochodzi do uszkodzenia jakimś zewnętrznym czynnikiem patologicznym, apoptoza jest zjawiskiem naturalnym w rozwoju i życiu organizmów; mimo to wykazano, że niektóre patogeny mogą wpływać na indukcję tego procesu, dotyczy to głównie wirusów, a także niektórych bakterii takich jak np. Helicobacter pylori. Metaforyczny termin apoptoza odnoszący się do tego zjawiska wprowadzono w 1972 roku. Odzwierciedleniem rosnącego zainteresowania badaniami nad apoptozą było przyznanie
Nagrody Nobla z fizjologii lub medycyny w roku 2002. Otrzymali ją Sydney Brenner, H. Robert Horvitz i John E. Sulston za ich odkrycia z dziedziny genetycznej regulacji organogenezy i zaprogramowanej śmierci komórki.
Przebieg apoptozy
Proces apoptozy podlega ścisłej kontroli i jest to mechanizm, który składa się z kilku etapów.
Faza sygnałów wstępnych
Apoptoza jest indukowana pewnym czynnikiem inicjatorowym. Do czynników inicjujących apoptozę należą:
bodźce fizjologiczne – np. niedobory hormonów (np. zmiany stężenia hormonów steroidowych), czynników wzrostu, jonów (np. jonów wapnia),
występowanie cytokin – cząsteczek produkowanych przez układ immunologiczny, np. interferon, czynnik martwicy nowotworów TNFα,
glikokortykosteroidy i leki immunostatyczne,
oddziaływania międzykomórkowe (parakrynne) – na skutek przekazywania błędnych informacji o podziałach komórkowych,
limfocyty cytotoksyczne (np. przy odrzuceniu przeszczepu),
czynniki fizyczne (np. promieniowanie jonizujące),
działalność niektórych patogenów (głównie wirusów),
wolne rodniki;
w niektórych przypadkach jony kadmu (Cd2+);
Przekazanie sygnału odbywa się drogą zewnątrzpochodną lub drogą wewnątrzpochodną:
droga zewnątrzpochodna – sygnał o śmierci komórki jest pochodzenia zewnątrzkomórkowego i jest przekazywany na receptory śmierci zlokalizowane na błonie komórkowej. Dotąd zlokalizowano przynajmniej osiem białek należących do rodziny receptorów śmierci, które zaszeregowano do odpowiednich rodzin białek. Są to: rodzina białek p75NTR (receptor ektodysplazyny A, receptor śmierci 6 (DR6) i receptor neutrofiny p75 (NTR)); rodzina receptora czynnika martwicy nowotworów 1 (TNFR1 i receptor śmierci 3 (DR3)), rodzina receptora CD95 (CD95/FAS) i rodzina receptora dla liganda powiązanego z czynnikiem martwicy nowotworów, wywołującego apoptozę (TNF-related apoptosis-inducing ligand receptor; TRAILR) i należą tu dwa receptory TRAILR1 i TRAILR2. Przykłady transmisji sygnału śmierci odpowiednio dla receptora CD95/FAS oraz TNFR1:
limfocyt T cytotoksyczny może wykryć patologiczne zmiany w błonie komórki (np. epitopy receptorów wirusowych na błonie komórkowej, duży odsetek fosfatydyloseryny w zewnętrznej monowarstwie błony komórkowej) i parakrynnie zasygnalizować jej śmierć, wytwarzając FasL (ligand Fas). Cytokina ta łączy się z komórką przeznaczoną do apoptozy za pośrednictwem zewnątrzkomórkowej domeny receptora Fas, FASR, który zawiera również domenę transbłonową (kotwiczącą receptor) i domenę cytoplazmatyczną, zwaną domeną śmierci FADD (Fas Associated Death Domain) o charakterze wykonawczym, która przekazuje sygnał do białek cytoplazmy, kontrolujących fazę kontrolno-decyzyjną.
cytokina TNFα, będąca mediatorem zapalenia, może połączyć się z komórką przeznaczoną do apoptozy za pośrednictwem domeny zewnątrzkomórkowej receptora TNFα, TNFR1, który po połączeniu z sygnałem przyłącza do swojej cytoplazmatycznej domeny śmierci białko adaptorowe TRADD.
Transmisja sygnałów odpowiedniego liganda na właściwy receptor śmierci:
droga wewnątrzpochodna – sygnał o programowanej śmierci komórki pochodzi od białkowych czynników wewnątrzkomórkowych (niezwiązanych z receptorami błony komórkowej), które powstają w procesach związanych z mitochondriami. Promieniowanie, wolne rodniki, toksyny czy wirusy mogą uszkodzić komórkowe DNA i aktywować apoptozę na drodze wewnątrzpochodnej. W wyniku uszkodzenia DNA obok uruchomienia mechanizmów naprawczych dochodzi również do ekspresji cytoplazmatycznych białek proapoptotycznych, które wbudowują się w wewnętrzną błonę mitochondrialną. Mitochondrium jest organellum komórkowym, zbudowanym z wewnętrznej, trudno przepuszczalnej błony, tworzącej grzebienie mitochondrialne zawierające białka łańcucha oddechowego oraz zewnętrznej, łatwo przepuszczalnej, porowatej błony. Pomiędzy dwiema błonami znajduje się tzw. przestrzeń międzybłonowa. Komórka do życia wymaga dostatecznej dostawy wysokoenergetycznego ATP. Czynniki proapoptotyczne wbudowują się do wewnętrznej błony mitochondrialnej i tworzą w niej pory. Przez pory następuje przeciek jonów H+ z przestrzeni międzybłonowej do wnętrza mitochondrium. Przeciek redukuje potencjał wewnętrznej błony mitochondrialnej i upośledza działanie łańcucha oddechowego służącego do syntezy ATP. Do mitochondrium napływa również Ca2+. Pod wpływem jonów wapnia z mitochondrium do cytoplazmy uwalniany jest cytochrom C, który jest luźno zakotwiczonym białkiem w wewnętrznej błonie mitochondrialnej i jest najlepiej rozpuszczalnym w wodzie składnikiem łańcucha oddechowego. Po uwolnieniu do cytoplazmy cytochrom C łączy się z retikulum endoplazmatycznym i prowadzi do uwolnienia z niego depozytu Ca2+, napędzając proces spirali uwolnienia cytochromu C z mitochondriów. Końcowym efektem przekazania sygnału w tym szlaku jest połączenie cytochromu C z cytoplazmatycznym białkiem Apaf-1, Apoptotic Protease Activating Factor-1, którego dalsze losy zależą od przebiegu fazy kontrolno-decyzyjnej.
Faza kontrolno-decyzyjna
Przebieg fazy kontrolno-decyzyjnej w istocie polega na kaskadzie reakcji fosforylacji i asocjacji odpowiednich białek cytoplazmatycznych, które przekazują informację do jądra komórkowego o uruchomieniu mechanizmów naprawczych komórki lub o zaniechaniu naprawy i przekierowaniu komórki na drogę apoptozy.
Faza kontrolno-decyzyjna jest kontrolowana dwoma szlakami – zewnątrzpochodnym i/lub wewnątrzpochodnym.
szlak zewnątrzpochodny – ufosforylowane białko adaptorowe FADD przyłącza kaspazę-8, która jest białkiem inicjatorowym, formując w ten sposób kompleks sygnału indukującego śmierć death-inducing signal complex (DISC). Po przyłączeniu kaspaza-8 zostaje aktywowana i zdolna jest do bezpośredniej aktywacji kaspazy-3 (kaspazy wykonawczej). Aktywna kaspaza-8 może również przyciąć białko BID tworząc białko tBID, które działa jako sygnał dla błony mitochondrialnej, umożliwiający uwolnienie cytochromu C szlaku wewnątrzpochodnego.
szlak wewnątrzpochodny – może być zainicjowany stresem komórkowym, szczególnie stresem mitochondrialnym spowodowanym przez czynniki takie jak uszkodzenie DNA czy szok cieplny. Po otrzymaniu sygnału czynnika inicjatorowego białka proapoptotyczne cytoplazmy BID i BAX wbudowują się w wewnętrzną błonę mitochondrium tworząc pory i następuje uwolnienie zawartości z matriks mitochondrialnego. Aby jednak doszło do całkowitego uwolnienia cytochromu C z przestrzeni międzybłonowej mitochondrium konieczne jest powiększenie porów zewnętrznej błony mitochondrium. W proces ten włącza się również białko proapoptotyczne pochodzące z matriks mitochondrium – białko proapoptotyczne BAK. Po uwolnieniu do cytoplazmy cytochrom C łączy się z ATP oraz z enzymem Apaf-1, a następnie kompleks ten łączy się z kaspazą-9 (kaspazą inicjatorową) formując apoptosom. Apoptosom aktywuje kaspazę-3 (kaspazę wykonawczą), która inicjuje degradację. Ponadto z przestrzeni międzybłonowej mitochondrium uwolnione jest białko, zwane czynnikiem indukującym apoptozę, apoptosis inducing factor (AIF), które umożliwia fragmentację DNA oraz białka stanowiące kompleks Smac/Diablo oraz białko Omi, które unieczynniają białko inhibitora apoptozy inhibitor of apoptosis (IAP).
Cytotoksyczne zabijanie komórek przez limfocyty Tc polega na utworzeniu w docelowej błonie komórkowej porów zbudowanych z perforyn. Następnie przez tak utworzone pory do cytoplazmy komórki uwalniane są granzymy B aktywujące szlak kaspaz, a także uwalniają się jony wapnia stymulujące apoptozę.
Faza wykonawcza
Kaspazy wykonawcze 3, 6 i 7 niszczą białka strukturalne oraz enzymatyczne, co powoduje całkowitą dezintegrację komórki w ostatecznej fazie apoptozy:
polimeraza poli-ADP rybozy i białkowa kinaza DNA ulegają degradacji, co uniemożliwia w ten sposób naprawę uszkodzonego DNA
zniszczeniu ulega błona jądrowa poprzez uszkodzenia lamin
zniszczeniu ulegają filamenty pośrednie i aktyna tworzące cytoszkielet
odwodnienie cytoplazmy prowadzi do jej zagęszczenia, a w konsekwencji do zmiany kształtu i wielkości komórki
chromatyna staje się skondensowana i przybiera kształt półksiężycowaty. Proteoliza przy udziale kaspaz inhibitora endonuklezy CAD, powoduje aktywację tego enzymu i fragmentacji łańcucha DNA
w zaawansowanej apoptozie zanika błona jądrowa i całe jądro ulega fragmentacji. Fragmenty jądra i cytoplazma z organellami komórkowymi zostają otoczone fragmentami błony cytoplazmatycznej
ostatecznie powstają ciałka apoptotyczne, które są fagocytowane przez sąsiednie komórki
Faza uprzątania
To fagocytowanie komórek apoptotycznych i ich fragmentów czyli ciałek apoptotycznych następuje bez reakcji zapalnej. Makrofagi rozpoznają komórki apoptotyczne dzięki obecnej w zewnętrznej monowarstwie błony komórkowej fosfatydyloserynie (normalnie występującej tylko w monowarstwie cytoplazmatycznej). Ciałka apoptotyczne posiadają na swojej powierzchni glikoproteinę – trombospondynę, która również jest sygnałem dla makrofagów do fagocytozy.
Obraz mikroskopowy
Apoptoza, w odróżnieniu od nekrozy, polega na kurczeniu się komórki poprzez utratę wody. Po różnorodnie przebiegającej fazie inicjacji apoptozy zachodzi faza egzekucji zależna od enzymów proteolitycznych z grup kaspaz. Wszystkie zmiany w komórce mają charakter zorganizowany i samoograniczający, co odróżnia apoptozę od nekrozy. chromatyna jądrowa ulega kondensacji, a DNA zostaje pocięte przez endonukleazy. DNA apoptycznej komórki dzieli się na fragmenty wielkości około 180 par zasad i ich wielokrotności. Następuje dezintegracja cytoszkieletu. Komórka apoptyczna zaokrągla się, traci kontakt z podłożem, rozwijają się na jej powierzchni liczne uwypuklenia. W procesie apoptozy organelle komórkowe pozostają jednak nienaruszone. Są one usuwane z komórki wraz z fragmentami chromatyny w tzw. ciałkach apoptotycznych, pęcherzykach powstałych w wyniku zmian w strukturze błony komórkowej. W większości przypadków są one następnie fagocytowane przez komórki żerne. Wyjątkiem są np. ciałka apoptotyczne soczewki oka, które zawierają zamiast cytoplazmy z organellami białko krystalinę. Apoptoza nie wywołuje stanu zapalnego i dotyczy pojedynczych komórek. Porównanie apoptozy z nekrozą przedstawiono w poniższej tabeli:
Apoptoza o podłożu patogennym
Apoptoza może występować obok martwicy w wielu stanach patologicznych:
Zawał serca – niedokrwienie mięśnia sercowego, prowadzi do spadku dystrybucji tlenu, spadku produkcji ATP i do upośledzenia katalitycznego usuwania wolnych rodników (przez enzymy: katalazę, dysmutazę ponadtlenkową). Stan ten prowadzi do martwicy skrzepowej. Reperfuzja obszaru niedokrwiennego prowadzi do znacznego napływu tlenu i masowej produkcji wolnych rodników (reaktywnych form tlenu). Produkcja wolnych rodników przebiega przede wszystkim w mitochondrialnym łańcuchu oddechowym w kompleksie III i peroksysomy, gdzie działa oksydaza ksantynowa oraz obecny jest łańcuch transportu elektronów, w skład którego wchodzą reduktaza NADH i cytochrom b5. Reaktywne formy tlenu zwiększają przepuszczalność błon mitochondrialnych mogąc wprowadzić komórkę w proces apoptozy.
Efekt widza w radioterapii – to uszkodzenie i apoptoza komórki, która nie została bezpośrednio napromieniowana przez promieniowanie jonizujące, ale sąsiaduje z napromieniowaną komórką. Następuje zmiana struktury błon komórkowych napromieniowanych komórek, a następnie przeniesienie sygnału apoptotycznego na sąsiednie komórki (transmiterem jest tlenek azotu).
Wirus HIV powoduje apoptozę limfocytów T.
W cukrzycy typu II w wyspach trzustkowych odkłada się peptyd amylina, który jest toksyczny i powoduje apoptozę komórek β i narastanie objawów choroby.
Zobacz też
anoikis
apoptosom
Bcl-2
białko p53
ciałka apoptotyczne
John W. Saunders > Zakres badań naukowych
kaspazy
nekroza (inaczej martwica)
nekroptoza
rak (choroba)
receptory śmierci
Przypisy
Bibliografia
Youngson R., Collins; Słownik Encyklopedyczny; Medycyna, RTW, 1997 .
Zaprogramowana śmierć komórki
Układ immunologiczny |
4965206 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Geissanthus%20ambiguus | Geissanthus ambiguus | Geissanthus ambiguus (Mart.) G.Agostini – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie w Ekwadorze, Peru, Boliwii oraz Brazylii (w stanach Mato Grosso, Minas Gerais, São Paulo).
Morfologia
Pokrój Zimozielone drzewo lub krzew. Dorasta do 1–6 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa ma eliptycznie owalny lub eliptycznie lancetowaty kształt. Mierzy 15–29 cm długości oraz 6–9,4 cm szerokości, jest całobrzega, ma ostrokątną nasadę i tępy lub spiczasty wierzchołek. Ogonek liściowy jest nagi i ma 4–27 mm długości.
Kwiaty Zebrane w wiechach (o 4,5–20 cm długości) wyrastających na szczytach pędów. Mają działki kielicha o owalnym lub podługowatym kształcie i dorastające do 2 mm długości. Płatki są owalne i mają białą lub różowa barwę oraz 3–4 mm długości.
Owoc Pestkowce mierzące 7-8 mm średnicy, o kulistym kształcie.
Biologia i ekologia
Rośnie w lasach.
Przypisy
Pierwiosnkowate |
4965207 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ursad | Ursad | Ursad – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șoimi. W 2011 roku liczyła 165 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
4965208 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Hymenandra%20calycosa | Hymenandra calycosa | Hymenandra calycosa (Hemsl.) Pipoly & Ricketson – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie w Hondurasie, Nikaragui, Kostaryce oraz Panamie.
Morfologia
Pokrój Zimozielony krzew dorastający do 4 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa ma lancetowaty kształt. Mierzy 10,5–24 cm długości oraz 2,5–4,1 cm szerokości, jest karbowana na brzegu, ma nasadę zbiegającą po ogonku i spiczasty wierzchołek. Ogonek liściowy jest owłosiony i ma 3–6 mm długości.
Kwiaty Zebrane w wiechach wyrastających na szczytach pędów. Mają działki kielicha o owalnym kształcie i dorastające do 5–6 mm długości. Płatki są podługowate i mają białą barwę oraz 5–8 mm długości.
Owoc Pestkowce mierzące 6-12 mm średnicy, o kulistym kształcie.
Biologia i ekologia
Rośnie w lasach. Występuje na wysokości do 800 m n.p.m.
Przypisy
Pierwiosnkowate |
4965209 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Sielsowiet%20%C5%BBytlin | Sielsowiet Żytlin | Sielsowiet Żytlin (; ) – sielsowiet na Białorusi, w obwodzie brzeskim, w rejonie iwacewickim, z siedzibą w Chodakach.
Według spisu z 2009 sielsowiet Żytlin zamieszkiwało 1379 osób, w tym 1290 Białorusinów (93,55%), 42 Rosjan (3,05%), 36 Ukraińców (2,61%), 4 Polaków (0,29%), 3 Niemców (0,22%), 3 osoby innych narodowości i 1 osoba, która nie podała żadnej narodowości. W 2020 (po powiększeniu sielsowietu) liczba mieszkańców wyniosła 2112 osób, zamieszkujących w 870 gospodarstwach domowych.
Największymi miejscowościami są Wola z 636 mieszkańcami i Wólka Obrowska, w której mieszka 632 ludzi. Ponad 100 osób mieszka także w Chodakach (340 mieszkańców) i w Kozikach (197 mieszkańców). Żadną z pozostałych miejscowości nie zamieszkuje więcej niż 100 osób.
Historia
26 czerwca 2013 do sielsowietu Żytlin przyłączono w całości, likwidowany sielsowiet Koziki.
Miejscowości
agromiasteczka:
Chodaki
Wola
Wólka Obrowska
wsie:
Jabłonka
Koreczyn
Koziki
Sieradowo
Własowce
Zybajły
Żytlin
Przypisy
Bibliografia
Rejon iwacewicki
Żytlin |
341 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej%20Frycz%20Modrzewski | Andrzej Frycz Modrzewski | Andrzej Frycz Modrzewski, właśc. Andrzej Piotr Modrzewski herbu Jastrzębiec (ur. 20 września 1503 w Wolborzu, zm. 1572 tamże) – polski pisarz polityczny okresu renesansu, sekretarz królewski.
Życiorys
Był synem Jakuba, dziedzicznego wójta wolborskiego, używającego przydomka „Fricz”. Przydomek ów pochodził od drugiego imienia jego dziadka, Andrzeja Fryderyka, wywodzącego się prawdopodobnie ze Śląska. Mając 11 lat, Andrzej Modrzewski wyjechał do Krakowa by zostać uczniem tamtejszej szkoły parafialnej. Na studia do Akademii Krakowskiej zapisał się w 1517 roku wpłacając na immatrykulację 2 gr. Studia ukończył dwa lata później poprzestając na stopniu bakałarza, który otrzymał 13 grudnia 1519. Uczył się również w Wittenberdze, gdzie wpłynęły na niego idee reformacyjne.
Około roku 1522 przyjął niższe święcenia kapłańskie i pracował w kancelarii prymasa Jana Łaskiego. Od 1547 był sekretarzem Zygmunta I Starego. W 1553 roku został wójtem Wolborza. Uczęszczał potajemnie m.in. wraz z kanonikiem Jakubem Uchańskim na tajne dysputy teologiczne w duchu różnowierczym organizowane przez spowiednika Bony Franciszka Lismanina.
W uwzględnieniu wiernych jego zasług i wyjątkowej nauki król Zygmunt August podwyższył mu w 1555 roku uposażenie roczne do 200 zł, a rok później (6 grudnia 1556 roku) na sejmie warszawskim, wziął Andrzeja Frycza Modrzewskiego w opiekę wydając mu list żelazny.
Pomimo przynależności do stanu duchownego, w 1560 wziął ślub z Jadwigą Kamieńską, kuzynką Andrzeja Ciesielskiego, z którym się przyjaźnił. To wykroczenie, a także działalność reformatorska, spowodowały utratę wójtostwa wolborskiego (dziedziczność funkcji spłacił biskup włocławski) w 1569 roku. Pod koniec życia zbliżył się do radykalnego skrzydła polskich protestantów – braci polskich.
Z Jadwigą z Kamienia Kamieńską miał trójkę dzieci: Andrzeja, Elżbietę i Łucję. W drodze zakupu, stał się właścicielem majątków Małecz i Skrzynki, położonych w sąsiedztwie miejsca jego urodzenia. Zmarł na morowe powietrze jesienią 1572 roku w Wolborzu. Spoczął najprawdopodobniej w Małczu, w potajemnym pochówku, z uwagi na podejrzenia o herezję. Jest to współcześnie przeważająca opinia. Jego grób nie został odnaleziony.
Poglądy i twórczość
Najbardziej znane jego dzieło to napisane po łacinie De Republica emendanda (O naprawie Rzeczypospolitej, 1551). Rozprawa została też przełożona na język niemiecki i opublikowana w Krakowie i Bazylei. Dzieło składa się z pięciu ksiąg:
De moribus (O obyczajach)
De legibus (O prawach)
De bello (O wojnie)
De Ecclesia (O Kościele)
De schola (O szkole)
W traktacie zawierającym dogłębną analizę ustroju Polski, domagał się w księdze O Kościele uregulowania stanowiska Kościoła w Polsce, utworzenia kościoła narodowego, podporządkowanego państwu, uniezależnionego od papiestwa. Krytykując zwierzchnictwo papieskie nad Polską używał argumentów, cyt. Papieże...podstawiając wszystkim nogi do całowania, każą wypełniać swoje rozkazy i polecenia, jakby one pochodziły z tajemnych planów bożych...i zapomniawszy o tym, że są tylko ludźmi, pragną, by im przyznawano tytuły i cześć niemal boską.
Tekst poświęcony Kościołowi został przez władze kościelne uznany za heretycki, dlatego dzieło Frycza znalazło się w 1603 roku w pierwszym polskim Indeksie Ksiąg Zakazanych powstałym z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego, a pierwsze jej wydanie ukazało się bez dwóch ostatnich ksiąg.
W dziedzinie polityki Modrzewski był człowiekiem nadzwyczaj postępowym, a czasami nawet utopijnym w kontekście ówczesnego utartego i niewzruszalnego europejskiego kształtu politycznego. To właśnie Modrzewski rzucił jako pierwszy pomysł równości wobec prawa. Postulował zrównanie wszystkich grup społecznych (szlachty, mieszczaństwa i chłopstwa) w prawach. Przerósł tym wszystkich współczesnych w całej Europie, w tym np. Jeana Bodina, który postulat Modrzewskiego o równości wobec prawa odrzucał jako szczyt niedorzeczności. Opowiadał się za protekcjonizmem w gospodarce, opieką państwa nad ubogimi i publicznym szkolnictwem. Krytykował ustrój feudalny oraz wyzysk i poddaństwo chłopów. Domagał się ostrzejszych kar za zabójstwo oraz karania śmiercią nawet za kradzież. Sprzeciwiał się wojnom zaborczym.
Pisał również renesansowe mowy publicystyczne, takie jak:
Lascius, sive de poena homicidii (Łaski, czyli o karze za mężobójstwo, Kraków, 1543) – rozprawa atakująca nierówność kar za zabójstwo, przewidywanych przez polskie prawo dla przedstawicieli różnych stanów, co faworyzowało szlachtę – idee te częściowo uwzględniły Statuty litewskie.
Oratio Philalethis peripatetici (1545) – o prawo do nabywania dóbr ziemskich dla mieszczan.
Inne dzieła:
Sylvae quatuor (Sylwy cztery), Raków, 1590 – rozprawy teologiczne
Upamiętnienie
Jego imię nosi powstała w 2000 r. Krakowska Akademia, a także XVII LO w Warszawie, II LO w Rybniku, II LO we Włodawie, Szkoła Podstawowa nr 5 w Piotrkowie Trybunalskim, Szkoła Podstawowa nr 164 w Łodzi, Szkoła Podstawowa w Trzepnicy oraz Szkoła Podstawowa nr 2 w Brzezinach.
15 czerwca 2012 r. Sejm RP w związku z przypadającą w tym roku 440. rocznicą śmierci Andrzeja Frycza Modrzewskiego na drodze aklamacji przyjął uchwałę, w której uczcił jego pamięć oraz wyraził uznanie dla dorobku twórczego.
W Szczecinie, Gdańsku, Bytomiu i Wrocławiu jego imieniem nazwano jedną z ulic.
Wydania polskie dzieł Modrzewskiego
Pełne i jedyne jak dotąd w języku polskim wydanie dzieł wszystkich Andrzeja Frycza Modrzewskiego ukazało się w latach 50 XX w. w opracowaniu Komitetu Redakcyjnego Dzieł Modrzewskiego, pod przewodnictwem prof. dra Stefana Żółkiewskiego.
Tom pierwszy: O poprawie Rzeczypospolitej (PIW, 676 s., Warszawa, 1953)
Tom drugi: Mowy (PIW, 230 s., 1954)
Tom trzeci: O Kościele księga druga (PIW, 430 s., 1957)
Tom czwarty: Pisma 1560 – 1562 (PIW, 370 s., 1957)
Tom piąty: Sylwy (PIW, 312 s., 1959)
Wszystkie tomy poprzedzone są wstępem prof. Łukasza Kurdybachy.
Odniesienia w kulturze
Królowa Bona – polski serial telewizyjny z 1980. W rolę Andrzeja Frycza Modrzewskiego wcielił się Marek Kondrat.
Wybrana bibliografia przedmiotu
Dziedzictwo Andrzeja Frycza Modrzewskiego w myśli politycznej i humanistycznej. Red.: Jerzy Kukulski. Toruń 2004.
Stanisław Piwko: Frycza Modrzewskiego reforma państwa i kościoła. Warszawa 1979.
Andrzej Frycz Modrzewski i problemy polskiego Odrodzenia. Red.: Tadeusz Bieńkowski. Wrocław – Warszawa – Kraków 1974.
Andrzej Frycz Modrzewski. Bibliografia. Zestawiona przez Pracownie Biografii Staropolskiej Instytutu Badań Literackich. Wrocław – Warszawa – Kraków 1962.
Łukasz Kurdybach: Ideologia Frycza Modrzewskiego. Warszawa 1953.
Stanisław Kot: Andrzej Frycz Modrzewski: studium z dziejów kultury polskiej w. XVI. Kraków 1919.
Władysław Knapiński: Andrzej Frycz Modrzewski jako teolog. Warszawa 1881.
Antoni Małecki: Andrzej Frycz Modrzewski. „Biblioteka Ossolińskich” 1864
Józef M. Ossoliński: Andrzej Frycz Modrzewski. W: Tegoż: Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiey, o pisarzach polskich, także postronnych, którzy w Polscze albo o Polscze pisali, oraz o ich dziełach z roztrząśnieniem wzrostu i różney kolei ogólnego oświecenia, jako też szczególnych nauk w narodzie polskim. T. 4. Kraków 1852, s. 71.
Przypisy
Bibliografia
Władysław Knapiński, Andrzej Frycz Modrzewski pisarz wieku XVI jako teolog, Warszawa 1881
Prof. dr hab. Edmund Kotarski dla Wirtualnej Biblioteki
Urszula Augustyniak, Andrzeja Frycza Modrzewskiego program naprawy społeczeństwa i państwa
Linki zewnętrzne
Utwory Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Polskiej Bibliotece Internetowej
Utwory Andrzeja Frycza Modrzewskiego w serwisie Polona.pl
Absolwenci i studenci Akademii Krakowskiej
Antyklerykalizm
Polacy umieszczeni na indeksie ksiąg zakazanych
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Członkowie stanu rycerskiego I Rzeczypospolitej
Działacze reformacyjni
Konwertyci na protestantyzm
Pisarze związani z Krakowem
Polscy pisarze nowołacińscy XVI wieku
Polscy pisarze polityczni XVI wieku
Polscy pisarze renesansu
Polscy teoretycy wojskowości (I Rzeczpospolita)
Polska szlachta
Sekretarze Zygmunta I Starego
Wójtowie wolborscy
Urodzeni w 1503
Zmarli w 1572 |
342 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aha | Aha | aha – ukryta granica ogrodu
Aha – faraon egipski
a-ha – zespół muzyczny
AHA – Amerykańskie Stowarzyszenie Kardiologiczne (American Heart Association)
American Hockey Association – Federacja Amerykańskiego Hokeja
AHA – kwasy owocowe, alfa-hydroksykwasy |
4965210 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Lipa%20ameryka%C5%84ska | Lipa amerykańska | Lipa amerykańska (Tilia americana L.) – gatunek drzewa z rodziny ślazowatych. Występuje naturalnie w Ameryce Północnej.
Rozmieszczenie naturalne
Rośnie naturalnie w Kanadzie (w prowincjach Nowy Brunszwik, Ontario, Québec i Saskatchewan), środkowych i wschodnich Stanach Zjednoczonych (w Alabamie, Arkansas, Connecticut, Dakocie Południowej, Dakocie Północnej, Delaware, Dystrykcie Kolumbii, na Florydzie, w Georgii, Illinois, Iowa, Indianie, Kansas, Karolinie Południowej, Karolinie Północnej, Kentucky, Luizjanie, Maine, Manitobie, Marylandzie, Massachusetts, Michigan, Minnesocie, Missisipi, Missouri, Nebrasce, New Hampshire, New Jersey, stanie Nowy Jork, Ohio, Oklahomie, Pensylwanii, Rhode Island, Tennessee, Teksasie, Vermoncie, Wirginii, Wirginii Zachodniej i Wisconsin) oraz Meksyku.
Morfologia
Pokrój Zrzucające liście, wielopienne drzewo.
Liście Blaszka liściowa ma odwrotnie jajowaty kształt. Mierzy 5–15 cm długości oraz 5–12 cm szerokości, jest ząbkowana na brzegu, ma nasadę od rozwartej do niemal sercowatej i ostry wierzchołek. Ogonek liściowy jest owłosiony.
Kwiaty Zebrane w wierzchotkach (o długości 7–15 cm) wyrastających z kątów eliptycznych podsadek. Mają 5 działki kielicha o odwrotnie jajowatym kształcie i dorastające do 4–6 mm długości. Płatków jest 5, mają odwrotnie jajowaty kształt i osiągają do 5–11 mm długości.
Owoc Orzeszek mierzący 5-10 mm średnicy, o kształcie od elipsoidalnego do niemal kulistego.
Biologia i ekologia
Rośnie na brzegach cieków wodnych oraz w lasach. Występuje na wysokości do 800 m n.p.m.
Przypisy
Lipowate |
4965212 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Urvi%C8%99%20de%20Beiu%C8%99 | Urviș de Beiuș | Urviș de Beiuș – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șoimi. W 2011 roku liczyła 611 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
4965214 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan%20So%C5%82tyk | Stefan Sołtyk | Stefan Sołtyk (ur. 22 czerwca 1880 w Zwoleniu, zm. 7 maja 1945 w KL Dachau) – nauczyciel, publicysta, zarządca majątku ziemskiego Brześce, poseł do Sejmu Ustawodawczego i Sejmu I kadencji oraz senator III kadencji (II RP). Ojciec profesora Tadeusza Sołtyka inżyniera i konstruktora lotniczego.
Ukończył w 1901 gimnazjum w Radomiu. Studiował na Wydziale Fizyko-Matematycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Związany z ruchem socjalistycznym, działał w PPS. Za udział w antycarskich manifestacjach podczas rewolucji 1905 został wyrzucony z uczelni i wcielony do 25 pułku piechoty armii rosyjskiej stacjonującego w Kozienicach.
W 1906 objął posadę nauczyciela w Szkole Handlowej Męskiej w Radomiu. W 1911 utworzył w mieście Szkołę Handlową Żeńską i został jej pierwszym dyrektorem. Po wybuchu I wojny światowej i zajęciu Radomia przez Niemców został wybrany na komendanta Milicji Obywatelskiej. Aresztowany latem 1915 i więziony po ewakuacji w głąb Rosji, został wcielony do wojska rosyjskiego. Tam ukończył oficerską szkołę radiotelegraficzną i otrzymał stopień oficerski, potem kierował nawet szkoleniami radiotelegraficznymi dla podoficerów. W 1917 wstąpił do tworzonych na terenie Rosji polskich oddziałów wojskowych. Był oficerem w I Korpusie Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego od marca 1918 był jego sekretarzem, potem w Związku Polaków w Rosji kierował pracą kulturalno-oświatową. Po rozwiązaniu I Korpusu objął ponownie kierownictwo szkoły w Radomiu.
Od 1919 był prezesem Zarządu Okręgu Związku Ludowo-Narodowego w Radomiu, z jego ramienia został wybrany do Sejmu Ustawodawczego. W sierpniu tego roku przeszedł do nowo powstałego Narodowego Zjednoczenia Ludowego. W Sejmie był sekretarzem prezydium, przewodniczącym Komisji Oświatowej i sekretarzem Komisji Wojskowej. W czasie wojny polsko-bolszewickiej wstąpił do Armii Ochotniczej i został w randze kapitana szefem gabinetu jej dowódcy gen. Józefa Hallera. Jako delegat sejmu z ramienia NZL zasiadał w Radzie Obrony Państwa. W 1922 został ponownie posłem w Sejmie I kadencji. W 1930 z ramienia BBWR uzyskał mandat senatora. Podczas wystąpień w senacie krytykował politykę oświatową sanacji. Piętnował upolitycznienie szkoły i zawodu nauczycielskiego, zarzucał władzom popieranie walki z religią i utrudnianie młodzieży wiejskiej dostępu do szkół.
Po wybuchu II wojny został aresztowany 4 października 1939 przez gestapo. Przebywał w więzieniach w Radomiu, Łodzi, Poznaniu, Głogowie i Berlinie, a od kwietnia 1940 był więźniem obozów koncentracyjnych Sachsenhausen i Buchenwald. W kwietniu 1945 został ewakuowany do Dachau przez wycofujących się Niemców. Chorował na czerwonkę, zmarł w wycieńczenia 6 lub 7 maja 1945, niedługo po oswobodzeniu obozu przez żołnierzy amerykańskich.
Przypisy
Bibliografia
Stefan Sołtyk na stronie Senatu RP
Władysław Macherzyński Stefan Soltyk [w:] "Znani i nieznani ziemi radomskiej" red. Czesław Tadeusz Zwolski, tom III wyd. Radom 1990
Stefan Sołtyk hasło w Polski Słownik Biograficzny tom XL wyd.2000-2001 s.432
Ludzie związani z Radomiem
Posłowie na Sejm Ustawodawczy (1919–1922)
Posłowie na Sejm I kadencji (1922–1927)
Senatorowie III kadencji (1930–1935)
Więźniowie KL Dachau
Więźniowie KL Buchenwald
Więźniowie KL Sachsenhausen |
4965215 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanka%20Cekowa | Stanka Cekowa | Stanka Cekowa Todorowa (bułg. Станка Цекова Тодорова; ur. 18 kwietnia 1901 we wsi Sotoczino, zm. 9 listopada 1984 w Sofii) – bułgarska polityk komunistyczna, działaczka Bułgarskiej Partii Komunistycznej, minister przemysłu lekkiego (1956–1959), deputowana do Zgromadzenia Ludowego 3. (1957–1962) i 4. (1962–1966) kadencji.
Życiorys
Pochodziła z rodziny działaczy komunistycznych. W 1920 wstąpiła do komunistycznej organizacji młodzieżowej, a w 1922 do Bułgarskiej Partii Komunistycznej. Brała udział w przygotowaniach do powstania wrześniowego 1923 i opiekowała się rannymi. Po upadku powstania opuściła kraj udając się początkowo do Królestwa SHS, a następnie do Austrii i Niemiec, by wreszcie dotrzeć do Moskwy. W latach 1925–1928 studiowała w jednym z uniwersytetów komunistycznych, a po jego ukończeniu pracowała jako przędzarka w zakładach włókienniczych w Moskwie. W 1931 została przewodniczącą zakładowej organizacji partyjnej, podobną funkcję pełniła także w zakładach Krasnaja Zaria w Moskwie. Przeniesiona do rejonu Saratowa, a następnie do Leningradu, w 1938 powróciła do Moskwy, gdzie objęła stanowisko dyrektorki fabryki. W 1941 została ewakuowana na wschód, razem z całą fabryką.
W maju 1945 powróciła do Moskwy i rozpoczęła prace jako instruktor w Komitecie Centralnym Bułgarskiej Partii Komunistycznej. W 1948 objęła stanowisko dyrektorki zakładów włókienniczych w Sofii, a rok później została mianowana na stanowisko wiceministra przemysłu. Od 1952 na stanowisko wiceministra przemysłu lekkiego i spożywczego. W latach 1954-1962 pełniła funkcję członka KC partii komunistycznej. W 1965 objęła stanowisko ministra przemysłu lekkiego, a po odejściu z ministerstwa w 1959 objęła kierownictwo wydziału planowania i handlu KC BPK.
W 1964 otrzymała tytuł bohatera pracy socjalistycznej. Była także odznaczona Orderem Georgi Dimitrowa, a także Orderem 9 września 1944, I st. i Orderem Bułgarskiej Republiki Ludowej.
Była mężatką (mąż Iwan Pczelincew), miała syna.
Przypisy
Bibliografia
Bułgarscy ministrowie
Deputowani do Bułgarskiego Zgromadzenia Narodowego
Odznaczeni Orderem 9 września 1944
Odznaczeni Orderem Georgi Dimitrowa
Politycy Bułgarskiej Partii Komunistycznej
Urodzeni w 1901
Zmarli w 1984
Uczestnicy powstania wrześniowego |
343 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksandria | Aleksandria | Aleksandria (, Al-Iskandarijja; ; , Aleksandreia;
kopt. ⲣⲁⲕⲟϯ, Rakodī) – drugie co do wielkości miasto w Egipcie (z liczbą 4,11 mln mieszkańców w 2006) i aglomeracja z liczbą 4,48 mln mieszkańców w 2008, co stawia ją na szóstym miejscu wśród wszystkich aglomeracji Afryki. Leży nad brzegiem Morza Śródziemnego, jest największym portem tego kraju, siedzibą władz muhafazy aleksandryjskiej, ważnym ośrodkiem przemysłowym, handlowym i naukowym oraz kulturalną stolicą Egiptu.
Historia
Zgodnie z tradycją i opisami historyków starożytnych miasto założył Aleksander Macedoński 7 kwietnia 332 roku p.n.e. według projektu Dejnocharesa, architekta znanego z przebudowy Efezu. Według opublikowanego w „New Scientist” artykułu autorstwa Alaina Verona i współpracowników z Uniwersytetu Paula Cézanne’a w Aix-en-Provence, miasto (pod nazwą Rhakotis) istniało w tym miejscu już od 2686 roku p.n.e., a Aleksander doprowadził jedynie do rozbudowy miasta i nazwał je swoim imieniem, co nie umniejsza zasług władcy Macedonii dla rozwoju tego miasta jako ośrodka handlu i kultury promieniującego na cały obszar basenu Morza Śródziemnego.
W starożytności i w średniowieczu ośrodek życia kulturalnego i wielki port Morza Śródziemnego. Za rządów Ptolemeuszów był stolicą Egiptu (ustanowiona przez Ptolemeusza I Sotera). Miasto zostało przebudowane na planie siatki hippodamejskiej. Na zachód od murów miejskich zlokalizowane zostały nekropolie i ogrody. We wschodniej części znajdowała się dzielnica egipska, która zachowała wcześniejszą nazwę miasta – Rhakotis, granicząca z dzielnicą królewską (grecką) stanowiącą serce metropolii. Położona w pobliżu miasta wyspa Faros połączona była z miastem groblą, zwaną Heptastadionem rozdzielającą dwa porty – Wielki Port i Eunostos. W I wieku liczba mieszkańców płci męskiej w Aleksandrii wynosiła 180 tysięcy.
Za czasów rzymskich była siedzibą władz prowincji.
Pod koniec starożytności jeden z czterech największych ośrodków chrześcijaństwa w basenie Morza Śródziemnego (pozostałe to Antiochia Syryjska, Konstantynopol i Rzym). Starożytni mówiąc o mieście stosowali zwrot Aleksandria przy Egipcie, a nie Aleksandria w Egipcie, bowiem pod względem prawno-administracyjnym nie stanowiła ona części Egiptu.
Aleksandria była stolicą Egiptu przez blisko tysiąc lat, tj. do 641 naszej ery, kiedy to kraj został podbity przez muzułmanów. W późniejszych wiekach, po przeniesieniu stolicy do Kairu, stopniowo traciła na znaczeniu, by ponownie odzyskać swą pozycję w czasach nowożytnych.
W Aleksandrii powstała grecka Septuaginta, pierwsze tłumaczenie Starego Testamentu dokonane przez Żydów aleksandryjskich.
O Aleksandrii i jej mieszkańcach można znaleźć wzmianki w Biblii. Aleksandryjczycy, czyli Żydzi z Aleksandrii, znajdowali się wśród tych, którzy toczyli spór ze świętym Szczepanem przed jego rozprawą. Aleksandria była rodzinnym miastem Apollosa. Z miasta pochodziły również dwa statki, którymi św. Paweł z Tarsu podróżował jako więzień do Rzymu (Dz 6:9; 18:24; 27:6; 28:11).
Aleksandria dzisiaj
Podział administracyjny
Współczesna Aleksandria dzieli się na 6 okręgów administracyjnych:
Montaza: 1 190 287 mieszkańców
Sharak (Wschodnia Aleksandria): 985 786 mieszkańców
Wassat (Aleksandria Centralna): 520 450 mieszkańców
Amriya: 845 845 mieszkańców
Agamy (Zachodnia Aleksandria): 386 374 mieszkańców
Gumrok: 145 558 mieszkańców
W skład aglomeracji miejskiej Aleksandrii wchodzą również dwa miasta:
Borg al-Arab: 186,9 tys. mieszkańców
New Borg al-Arab: 7,6 tys. mieszkańców
Dzielnice miasta
Place
Orabiego, w śródmieściu
Mansheya, w dzielnicy Mansheya
Saad Zaghlul, w śródmieściu
Tahrir (poprzednio Muhammada Alego, oryginalnie Place des Consuls), w śródmieściu
Ahmeda Zewailego, w pobliżu Wabour El Mayah
Mosty
Stanleya
Beja Muharrama
Pałace
Montaza
Ras el-Tin
Pałac prezydencki w dzielnicy Maamoura
Szkoły, uczelnie instytuty naukowe
Biblioteki
Biblioteka Aleksandryjska była kiedyś największą biblioteką świata. Została przypuszczalnie założona w III wieku p.n.e. za panowania króla Ptolemeusza II. Pierwszym obiektem była Świątynia Muz, czyli Museion (gr. Μουσείον). skąd wywodzi się dzisiejsze muzeum.
Biblioteka w swych długich dziejach kilkakrotnie padała ofiarą pożaru, a odtworzenie spalonych manuskryptów było kosztowne, czasami niemożliwe. Do dnia dzisiejszego stopień zniszczeń dokonanych przez kolejnych podpalaczy jest sprawą kontrowersyjną. Nowoczesna Bibliotheca Alexandrina podjęła działalność w 2003 niemal w tym samym miejscu.
Muzea
Alexandria Aquarium
Graeco-Roman Museum
Royal Jewelry Museum
Museum of Fine Arts
Cavafy Museum
Zoo, ogrody i parki
Królewskie Ogrody Montaza
Park Antoniades
Ogrody Shallalat
Zoo Aleksandryjskie
Green Plaza
Fantasy Land
Plaża Maamoura Beach
Marina
Katakumby
Katakumby Kom al-Shuqafa
Kościoły
Meczety
Synagogi
Eliyahu Hanavi
Klimat
Znani mieszkańcy
Ahmad Nazif
Ariusz
Demis Roussos
Gamal Abdel Naser
Georges Moustaki
Kleopatra VII
Konstandinos Kawafis
Omar Sharif
Rudolf Hess
Znakomitości starożytnej Aleksandrii
Ammonios Sakkas
Archimedes
Arystarch z Samotraki
Atanazy Aleksandryjski
Cyryl Aleksandryjski
Diofantos
Dydym Aleksandryjski
Eratostenes
Euklides
Filon z Aleksandrii
Galen
Heron z Aleksandrii
Hypatia z Aleksandrii
Kallimach
Klaudiusz Ptolemeusz
Hezychiusz z Aleksandrii
Orygenes
Ptolemeusz I Soter
Biskupi i patriarchowie Aleksandrii
biskupi Aleksandrii od czasów św. Marka.
patriarchowie łacińscy (1215-1964).
Informacje ogólne
Obecnie drugi co do wielkości ośrodek miejski Egiptu.
Ludność: 4,48 mln mieszkańców
Odległość od Kairu: 225 km na północny zachód
Siedziba polskiego konsulatu honorowego.
Gospodarka
Główny port morski
Duży międzynarodowy port lotniczy
Przemysł: maszynowy, metalowy, stoczniowy i petrochemiczny
Handel
Uniwersytet
Turystyka (kąpielisko nad Morzem Śródziemnym)
Zabytki oraz interesujące miejsca
Pałac Montazah (siedziba króla Faruka)
Twierdza Kajtbaj
Pałac Ras-at-Tin
Katakumby
Serapejon
Bruchejon
Amfiteatr Rzymski
Muzeum Sztuki Grecko-Rzymskiej
Meczet Abu Al-Abbas
Biblioteka Aleksandryjska
Nowa Biblioteka Aleksandryjska
Badania
Badania w Aleksandrii prowadził m.in. polski archeolog, prof. Kazimierz Michałowski. Kontynuuje je doktor Grzegorz Majcherek z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego (polsko-egipska misja rekonstrukcyjna i archeologiczna na Kom el-Dikka w Aleksandrii). Misja ta odkopała m.in. pozostałości starożytnej akademii z czasów grecko-rzymskich. Odkryto 20 sal wykładowych o podobnej wielkości, które łącznie mogły pomieścić nawet 5000 uczniów.
Opis miasta w starożytności
Aleksandria rozciągała się na mierzei oddzielającej Morze Śródziemne od jeziora Mareotis (obecnie Buhajrat Marjut), zbiornika zasilanego przez odnogi delty Nilu, którymi transportowane były do Wielkiego Portu aleksandryjskiego towary (głównie zboże) produkowane w Egipcie. Tamtędy też doprowadzano do miasta wodę pitną.
Miasto miało kształt chlamidy i rozciągało się na długości 30 stadiów (około 5,5 km), przy czym szerokość zabudowy między morzem a jeziorem sięgała 8 stadiów (około 1,5 km). Główna ulica miasta – szerokości 1 pletra (około 30 m) „Droga Kanopijska” – przemierzała Aleksandrię wzdłuż od Nekropolis na zachodzie aż po Bramę Kanopijską przed leżącym już za murami przedmieściem Eleusis. Wszystkie ulice przecinały się pod kątem prostym.
Wśród budowli wymieniano przede wszystkim Museion obejmujący sale teatralne, pracownie uczonych, jadłodajnię, zoo, oraz wielką bibliotekę założoną przez Ptolemeusza Sotera. Dyrektorem Museionu był kapłan mianowany przez królów, a w czasach rzymskich przez cesarzy. Najpiękniejszą budowlą miasta był Gimnazjon z portykiem długości stadionu (ok. 180 m). Obok znajdował się Paneion, czyli Belweder, ze świątynią Pana. Z jego szczytu rozciąga się widok na całe miasto.
Nad brzegiem morza rozciągała się dzielnica Basileia, gdzie mieściły się pałace (np. Pałac Lochias) i inne budowle wznoszone przez władców. Znajdował się tam także niewielki i zamknięty port królewski. W skład budowli królewskich wchodziła też Soma, nekropola królewska, gdzie znajdować się miał także grobowiec Aleksandra.
U wejścia do Wielkiego Portu znajdowała się wyspa Faros ze słynną i uznawaną za jeden z siedmiu cudów świata latarnią morską, a naprzeciwko portu królewskiego niewielka wysepka Antyrodos. Na łuku nadbrzeży portowych (Emporion) przed wielką groblą łączącą ląd stały z Faros, a zwaną Heptastadionem, znajdował się teatr, a obok niego Poseidonion. Po zachodniej stronie Heptastadionu rozciągał się port Eunostos i niewielki sztuczny port Kibotos, gdzie znajdowały się arsenały miejskie.
Za Kibotos przecinał miasto kanał żeglowny łączący port z Jeziorem Mareotis, a za nim rozciągała się dzielnica Nekropolis z licznymi ogrodami, grobowcami i miejscami mumifikacji zwłok. Nad kanałem od strony miasta wznosił się Serapeion, najsłynniejsza świątynia aleksandryjska poświęcona Serapisowi, patronowi miasta. Na wschodzie, za murami, rozciągała się, ufundowana przez cesarza Augusta dzielnica Nikopolis z amfiteatrem i stadionem.
Około 200 p.n.e. Aleksandrię zamieszkiwało 500 tys. osób.
Miasta partnerskie
Ateny, Grecja
Bratysława, Słowacja
Cleveland, Stany Zjednoczone
Konstanca, Rumunia
Durban, RPA
Odessa, Ukraina
Sankt Petersburg, Rosja
Giumri, Armenia
Zobacz też
Biblioteka Aleksandryjska
Faros
Hydrie Hadra
Aleksandria Masr – stacja kolejowa
Kodeks Aleksandryjski
Kom el-Dikka
Przypisy
Bibliografia
Strabon, Geografia, XVII, 12, 7-10, Paris, Nil Editions 1997
Peter Green, Aleksander Wielki, Warszawa 1978
N.G.L. Hammond, Dzieje Grecji, Warszawa 1973
Linki zewnętrzne
Aleksandria, Kom el-Dikka
Zabytki starożytności chrześcijańskiej w Afryce Północnej
Egipt (prowincja rzymska)
Miasta w Egipcie
Miasta w starożytnym Egipcie
Miasta hellenistyczne |
344 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Amenhotep | Amenhotep | Amenhotep – imię faraonów z XVIII dynastii.
Amenhotep I
Amenhotep II – ojciec Totmesa IV
Amenhotep III – syn Totmesa IV i królowej Mutemuje
Amenhotep IV (Echnaton) – syn Amenhotepa III
Amenhotep – architekt Amenhotepa III
Imię Amenhotep znaczy "Amon jest rad" |
4965217 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ksi%C4%85%C5%BC%C4%99%20Harry%20i%20Meghan%3A%20Mi%C5%82o%C5%9B%C4%87%20wbrew%20regu%C5%82om | Książę Harry i Meghan: Miłość wbrew regułom | Książę Harry i Meghan: Miłość wbrew regułom (ang. Harry & Meghan: A Royal Romance) – amerykański film biograficzny z 2018 roku w reżyserii Menhaja Huda, wyprodukowany przez wytwórnię A&E Networks. Film ukazuje historię związku księcia Harry’ego z amerykańską aktorką Meghan Markle.
Fabuła
Książę Harry, młodszy syn brytyjskiego następcy tronu, wciąż się nie ustatkował. Pewnego dnia zostaje umówiony na randkę w ciemno. Tam spotyka popularną amerykańską aktorkę Meghan Markle. Między parą od razu rodzi się uczucie. Harry zdaje sobie sprawę, że dla jego rodziny związek z Amerykanką, aktorką i rozwódką będzie trudny do zaakceptowania. W dodatku romans księcia i aktorki wzbudza ogromne zainteresowanie plotkarskich mediów. Wbrew wszystkim Harry i Meghan walczą o prawo do bycia razem.
Obsada
Murray Fraser jako książę Harry
Parisa Fitz-Henley jako Meghan Markle
Burgess Abernethy jako książę William
Laura Mitchell jako Kate Middleton
Bonnie Soper jako księżna Diana
Steve Coulter jako książę Karol
Deborah Ramsay jako Camilla Parker-Bowles
Clare Filipow jako Stella
Marlie Collins jako Annabella
Trevor Lerner jako Tom Markle
Melanie Nicholls-King jako Doria Ragland
Przypisy
Linki zewnętrzne
Amerykańskie melodramaty
Amerykańskie filmy biograficzne
Amerykańskie filmy z 2018 roku |
4965218 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Madeleine%20Thien | Madeleine Thien | Madeleine Thien (ur. 25 maja 1974 w Vancouver) – kanadyjska pisarka pochodzenia malezyjsko-chińskiego.
Studiowała taniec współczesny na Uniwersytecie Simona Frasera oraz otrzymała stopień master of arts z kreatywnego pisania na Uniwersytecie Kolumbii Brytyjskiej w 2001 roku. Wykłada literaturę angielską w Brooklyn College.
Zadebiutowała w 2001 roku książką Simple recipes.
Twórczość
Simple recipes (2001)
The Chinese Violin (2001)
Certainty (2006)
Dogs at the Perimeter (2011)
Nie mówcie nam, że nie mamy niczego (org. Do Not Say We Have Nothing, 2016)
Nagrody i wyróżnienia
City of Vancouver Book Award (za Simple recipes, 2001)
VanCity Book Prize (za Simple recipes, 2002)
Ethel Wilson Fiction Prize (za Simple recipes, 2002)
Amazon.ca/Books in Canada First Novel Award (za Certainty, 2007)
Kiriyama Prize (finalistka w kategorii fikcja za Certainty, 2007)
Ovid Festival Prize (za Certainty, 2010)
Hugh MacLennan Prize for Fiction (finalistka za Dogs at the Perimeter, 2011)
International Literature Award (finalistka za Dogs at the Perimeter, 2014)
LiBeraturpreis (za Dogs at the Perimeter, 2015)
Governor General’s Award for English-language fiction (za Nie mówcie nam, że nie mamy niczego, 2016)
Scotiabank Giller Prize (za Nie mówcie nam, że nie mamy niczego, 2016)
The Man Booker Prize for Fiction (na liście skróconej za Nie mówcie nam, że nie mamy niczego, 2016)
Baileys Women’s Prize for Fiction (na liście skróconej za Nie mówcie nam, że nie mamy niczego, 2017)
Rathbones Folio Prize (na liście skróconej za Nie mówcie nam, że nie mamy niczego, 2017)
Przypisy
Kanadyjscy pisarze XXI wieku
Ludzie urodzeni w Vancouver
Urodzeni w 1974 |
345 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alexander%20Fleming | Alexander Fleming | Alexander Fleming (ur. 6 sierpnia 1881 w Lochfield koło Darvel w East Ayrshire, zm. 11 marca 1955 w Londynie) – szkocki bakteriolog i lekarz. Odkrywca lizozymu i penicyliny. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny.
Życiorys
Uczęszczał do Louden Moor School, Darvel School i Kilmarnock Academy, a następnie podjął studia medyczne na Regent Street Polytechnic w Londynie (obecnie University of Westminster), po czym przez 4 lata pracował w biurze. Gdy został spadkobiercą dużego majątku po zmarłym wuju, za namową brata w 1901 r. podjął studia medyczne w St. Mary’s Medical School na Uniwersytecie Londyńskim. Początkowo zamierzał zająć się chirurgią, ale znajomi namówili go, by przyjął pracę w grupie badawczej Almrotha Wrighta, gdzie zainteresował się bakteriologią. W chwili wybuchu I wojny światowej w 1914 r. został członkiem Korpusu Medycznego Brytyjskiej Armii Królewskiej w randze kapitana. Tam zwrócił uwagę na dużą liczbę zgonów żołnierzy z powodu zakażeń. Kiedy skończyła się I wojna światowa, Fleming powrócił do pracy w St. Mary’s Medical School.
W 1922 r. odkrył, że w tkankach i wydzielinach ludzkiego ciała znajduje się substancja zdolna do rozpuszczania (lizy) niektórych bakterii. Ze względu na podobieństwo do enzymów nazwał ją lizozymem. Wyizolował też bakterię, która była wrażliwa na działanie lizozymu i nazwał ją Micrococcus lysodeikticus (później okazało się, że była to znana już wcześniej Micrococcus luteus), a została pobrana przez Fleminga prawdopodobnie z własnego nosa. Swoje odkrycie opisał w artykule w Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences.
W 1928 r. badał nietypowe szczepy bakterii z rodzaju Staphylococcus. W lipcu pozostawił w laboratorium płytki zaszczepione tymi bakteriami i udał się na wakacje. Po powrocie, 3 września, razem z przyjacielem i wcześniejszym współpracownikiem, Danielem Prycem przeglądał uzyskane kolonie bakterii. Na jednej z nich zauważyli zakażenie pleśnią, wokół której był obszar czysty od bakterii. Pryce zwrócił uwagę, że przypomina to sytuację, gdy Fleming odkrył lizozym i nie przywiązał większej uwagi do zaobserwowanego zjawiska, natomiast Fleming podjął dalsze badania. W 1929 r. badacz wspomniał o swoim odkryciu na łamach British Journal of Experimental Pathology. Po kilku latach długotrwałych eksperymentów odkrył penicylinę G, która działa silnie bakteriobójczo, a łagodnie dla człowieka. Badania zostały jednak wstrzymane z powodu braku środków finansowych. W czasie wojny przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, aby tam kontynuować swoją pracę badawczą. W 1945 otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny, razem z Howardem Floreyem i Ernstem Chainem, którzy zdołali wyizolować odkrytą przez niego substancję.
Badacz przewidział, że penicylina stosowana w niewłaściwy sposób może w przyszłości wywoływać antybiotykooporność.
Słynnym jego powiedzeniem było: „To natura wyprodukowała penicylinę, ja ją tylko odkryłem”. Resztę życia Fleming przepracował w Szpitalu Świętej Marii. W 1943 został wybrany członkiem Towarzystwa Królewskiego, rok później otrzymał tytuł szlachecki. W 1948 nadano mu tytuł Profesora Bakteriologii Uniwersytetu Londyńskiego.
Jego prochy złożono w Katedrze św. Pawła w Londynie.
Przypisy
Brytyjscy mikrobiolodzy
Szkoccy biolodzy
Szkoccy lekarze
Nobliści – fizjologia i medycyna
Brytyjscy wolnomularze
Odznaczeni Orderem Alfonsa X Mądrego
Rycerze Kawalerowie
Urodzeni w 1881
Zmarli w 1955 |
4965219 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rumah | Rumah | Rumah – miasto w Arabii Saudyjskiej, w prowincji Rijad. W 2010 roku liczyło 20 276 mieszkańców.
Miasta w prowincji Rijad |
346 | https://pl.wikipedia.org/wiki/ASVD | ASVD | ASVD (ang. Analog Simultaneous Voice and Data) – analogowy system jednoczesnego przesyłania dźwięku i danych stosowany w modemach.
Przypisy
Modemy |
347 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Adenina | Adenina | Adenina, 6-aminopuryna – organiczny związek chemiczny z grupy puryn, jedna z pięciu zasad azotowych, wchodzących w skład podstawowych nukleotydów kwasów nukleinowych (DNA i RNA). W dwuniciowych kwasach nukleinowych adenina tworzy parę komplementarną z tyminą lub uracylem za pomocą dwóch wiązań wodorowych.
Adenina połączona z rybozą wiązaniem N-glikozydowym tworzy nukleozyd adenozynę, która fosforylowana jest w pozycji 5' do nukleotydów: adenozynomonofosforanu (AMP), adenozynodifosforanu (ADP) i adenozynotrifosforanu (ATP). Znany jest także 3′,5′-cykliczny adenozynomonofosforan (cAMP). Połączenie adeniny z deoksyrybozą to deoksyadenozyna. Do innych związków adeniny pełniących istotne funkcje biologiczne należą S-adenozylometionina (SAM) oraz dinukleotydy: nikotynoamidoadeninowy (NAD) i flawinoadeninowy (FAD).
Nazwa związku pochodzi od greckiego słowa oznaczającego „gruczoł” i została nadana w 1885 roku przez Albrechta Kossela, który wyizolował adeninę z trzustki. Dawniej była również nazywa witaminą B4, jednak nie jest obecnie uznawana za witaminę.
Przypisy
Bibliografia
Puryny
Zasady azotowe nukleotydów |
4965221 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Gwizdkor | Gwizdkor | Gwizdkor (Parotomys) – rodzaj ssaka z podrodziny myszy (Murinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae).
Zasięg występowania
Rodzaj obejmuje gatunki występujące w południowej Afryce.
Morfologia
Długość ciała (bez ogona) 124–170 mm, długość ogona 82–115 mm, długość ucha 15–25 mm, długość tylnej stopy 26–34 mm; masa ciała 75–111 g.
Systematyka
Etymologia
Parotomys: para „blisko, obok”; rodzaj Otomys (uszkor).
Liotomys: gr. λειος leios „gładki”; rodzaj Otomys (uszkor). Gatunek typowy: Paratomys (Liotomys) littledalei .
Podział systematyczny
Do rodzaju należą następujące gatunki:
Parotomys brantsii – gwizdkor hotentocki
Parotomys littledalei – gwizdkor zaroślowy
Przypisy
Myszy |
348 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni%20van%20Leeuwenhoek | Antoni van Leeuwenhoek | Antoni van Leeuwenhoek (wym. ; ur. 24 października 1632 w Delfcie; ochrzczony 4 listopada 1632 jako Thonius Philipszoon ; zm. 26 sierpnia 1723 tamże) – holenderski urzędnik miejski, przedsiębiorca i przyrodnik (bez formalnego wykształcenia uniwersyteckiego). Nazywany jest ojcem mikrobiologii (prawdopodobnie pierwszy człowiek, który zobaczył mikroorganizmy, w tym bakterie).
Początkowo zajmował się kupiectwem (prowadził sklep z galanterią męską), a nocami szlifowaniem szkieł oraz konstrukcją mikroskopów. Jednosoczewkowe mikroskopy Leeuwenhoeka były mniej wygodne w użyciu niż wielosoczewkowe mikroskopy złożone Roberta Hooke'a, ale dzięki precyzyjnemu szlifowaniu soczewek, dawały dużo większe powiększenie (ok. 270× w porównaniu z 20-50× w przypadku mikroskopów Hooke'a) i wyraźniejszy obraz (szczególnie przy większych powiększeniach). W swoim czasie były najlepsze na świecie. Później zajął się ich produkcją, ale nigdy nie podzielił się z nikim swoimi technikami produkcji – ani szkieł, ani mikroskopów.
Z fascynacją obserwował pod mikroskopem niemal wszystko, co przyszło mu do głowy – m.in.: strukturę kości i mięśni, krwinki czerwone, bakterie, orzęski, plemniki, głowy much, oczy wołów, mięśnie wieloryba, nasiona, sierść zwierząt, drewno, wodę, osad nazębny (pierwszy oglądał swój mikrobiom) czy wnętrzności wszy.
Obalił teorię samorództwa przez znalezienie jaj much, a jego opis antyseptycznych właściwości octu winnego był pierwszym w historii (potraktowane octem "żyjątka" bytujące na zębach – padły).
W 1680 roku został członkiem Towarzystwa Królewskiego (po potwierdzeniu jego obserwacji mikroorganizmów). Z powodu nieznajomości łaciny ani angielskiego, Towarzystwo zgodziło się wypisać dyplom po holendersku. Pod koniec życia był jednym z najsławniejszych jego członków. W testamencie zapisał Towarzystwu 26 swoich mikroskopów wraz z założonymi na nich preparatami, które jednak zaginęły (stąd do tej pory nie wiadomo dokładnie jak były skonstruowane).
Przypisy
Holenderscy biolodzy
Holenderscy przedsiębiorcy
Członkowie Royal Society
Urodzeni w 1632
Zmarli w 1723
Ludzie urodzeni w Delfcie |
349 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Anekumena | Anekumena | Anekumena (z an- „nie, bez” + oikoumene „świat zaludniony”) – obszar na kuli ziemskiej trwale i całkowicie niezamieszkany przez człowieka i niewykorzystywany gospodarczo, w przeciwieństwie do ekumeny, czyli terenów stale zamieszkanych i subekumeny – terenów zamieszkanych czasowo.
Do anekumeny można zaliczyć np. obszary pustynne, obszary polarne oraz szczytowe partie wysokich pasm górskich.
Przypisy
Geografia społeczno-ekonomiczna |
4965226 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Clementine%20Churchill | Clementine Churchill | Clementine Ogilvy Spencer-Churchill, baronessa Spencer Churchill z domu Hozier (ur. 1 kwietnia 1885 w Londynie – zm. 12 grudnia 1977 tamże) – żona premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla od 1908 do jego śmierci w 1965.
Życiorys
Oficjalnie jest córką Lady Blanche Hozier i sir Henry'ego Hoziera, jednak kwestia jego faktycznego ojcostwa jest przedmiotem wielu dyskusji i sporów, ponieważ Lady Blanche była znana ze skłonności do niewierności. Ona sama utrzymywała, że biologicznym ojcem Clementine był kapitan William George „Bay” Middleton, znany jeździec konny. Autorka biografii Clementine, Joan Hardwick, przypuszcza jednak (częściowo ze względu na rzekomą bezpłodność Sir Henry'ego Hoziera), że ojcem dzieci Lady Blanche „Hozier” był w rzeczywistości mąż jej siostry, Algernon Bertram Freeman-Mitford, 1. baron Redesdale (1837–1916), dziadek słynnych sióstr Mitford. Niezależnie od słów matki, Clementine widnieje w rejestrach urzędowych jako córka sir Henry'ego.
Latem 1899 roku, w wieku 14 lat, Clementine i cała jej rodzina przeprowadzili się do Dieppe, nadmorskiej miejscowości na północy Francji. Spotkali tam wpływowych ludzi z tego okresu, takich jak Walter Sickert, brytyjski malarz i przyszły przyjaciel rodziny. Szczęśliwe życie Hozierów we Francji zakończyło się, gdy jedna z sióstr, Kitty, zachorowała na dur brzuszny. Lady Blanche wysłała więc Clementine i kolejną z jej sióstr, Nellie do Szkocji, aby mogła całkowicie poświęcić swój czas Kitty, która zmarła 5 marca 1900 roku, w wieku 16 lat.
Clementine kształciła się najpierw w domu, potem krótko w szkole w Edynburgu prowadzonej przez Karla Fröbla, siostrzeńca niemieckiego pedagoga Friedricha Fröbla i jego żony Johanny, a później w szkole dla dziewcząt w Berkhamsted (obecnie Berkhamsted School) oraz na Sorbonie w Paryżu. Była dwukrotnie potajemnie zaręczona z Sir Sidneyem Peelem, który zakochał się w niej, gdy miała 18 lat.
Znajomość i małżeństwo z Winstonem Churchillem
Clementine po raz pierwszy spotkała Winstona w 1904 roku na balu w posiadłości hrabiego i hrabiny Crewe. W marcu 1908 roku spotkali się ponownie, na przyjęciu zorganizowanym przez Lady St Helier, daleką krewną Clementine. Podczas ich pierwszego spotkania, Winstona oczarowało piękno i dystyngowanie Clementine; za drugim razem, po wieczorze spędzonym w jej towarzystwie, zdał sobie sprawę z tego, że była to dziewczyna o ponadprzeciętnej inteligencji i wspaniałym charakterze. Po pięciu miesiącach spotkań na imprezach towarzyskich, a także częstej korespondencji, Winston oświadczył się Clementine podczas przyjęcia w Blenheim Palace 11 sierpnia 1908 roku. Rezydencja ta znana jest jako „Świątynia Diany”.
12 września 1908 wzięli ślub w kościele św. Małgorzaty w Londynie (opactwo westminsterskie), następnie spędzili miesiąc miodowy w Baveno, Wenecji i na Morawach. W późniejszym czasie zamieszkali w Londynie, przy 12 Bolton Street, a następnie 33 Eccleston Square. Mieli pięcioro dzieci: Dianę (1909–1963), Randolpha (1911–1968), Sarę (1914–1982), Marigoldę (1918–1921), i Mary (1922–2014). Małżeństwo Churchillów było bliskie, serdeczne i pełne wsparcia pomimo trudów życia politycznego i publicznego.
W czasie I wojny światowej współpracowała między innymi z YMCA (Związek Chrześcijańskiej Młodzieży Męskiej), tworząc kantyny dla żołnierzy i pracowników fabryk uzbrojenia. Za tę działalność została później odznaczona Orderem Imperium Brytyjskiego. Podczas II wojny światowej była z kolei aktywną działaczką i przewodniczącą YWCA (Chrześcijańskie Stowarzyszenie Młodych Kobiet), stworzyła również Fundusz na Rzecz Odbudowy Rosji Radzieckiej w ramach Sowieckiego Czerwonego Krzyża.
Krótko po wojnie została odznaczona Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy, a po powrocie do Londynu Krzyżem Wielkim Orderu Imperium Brytyjskiego. Po śmierci męża w 1965 roku została dożywotnim parem (baronessą Spencer-Churchill). Pod koniec życia popadła w kłopoty finansowe.
Zmarła na atak serca 12 grudnia 1977, pochowano ją przy kościele św. Marcina w Bladon w hrabstwie Oxfordshire.
Upamiętnienie
Jej imię nosi jeden ze szpitali w Harrow, w Londynie.
Książki biograficzne
Clementine Churchill
Clementine Churchill: the private life of a public figure
Clementine: the life of Mrs. Winston Churchill
First Lady: the life and wars of Clementine Churchill
Clementine Churchill: the biographiy of a marriage
Przypisy
Ludzie urodzeni w Londynie
Małżonkowie premierów Wielkiej Brytanii
Odznaczeni Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy
Odznaczeni Orderem Imperium Brytyjskiego
Parowie dożywotni
Urodzeni w 1885
Winston Churchill
Zmarli w 1977 |
350 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Azory | Azory | Azory (, wym. []; Arquipélago dos Açores), administracyjnie Region Autonomiczny Azorów – archipelag dziewięciu wysp wulkanicznych należących do Portugalii, położony w środkowej części Oceanu Atlantyckiego, na Grzbiecie Śródatlantyckim. Znajduje się około 1500 km od wybrzeży Półwyspu Iberyjskiego i jest zaliczany do Makaronezji. Na długości 650 km rozciągają się trzy główne grupy wysp (grupa zachodnia: Flores i Corvo, grupa centralna: Faial, Pico, São Jorge, Graciosa i Terceira, grupa wschodnia: São Miguel i Santa Maria). Zróżnicowana rzeźba terenu ze stromymi, skalistymi wybrzeżami i jeziorami kraterowymi świadczy o wulkanicznym pochodzeniu wysp. Archipelag jest nadal obszarem aktywnym sejsmicznie.
Powierzchnia wysp – około 2346 km² (największa São Miguel – 744,55 km²), liczba mieszkańców – 246,75 tys. (2011). Ośrodek administracyjny: Ponta Delgada. Od roku 1976 mieszkańcy wyspy cieszą się częściową autonomią, poszerzoną w 1980.
Wyspy, znane w starożytności Fenicjanom, zostały ponownie odkryte w 1427 roku przez Portugalczyków, którzy przeprowadzili szybką kolonizację niezamieszkanego wcześniej archipelagu. Od czasów II wojny światowej działa amerykańska baza lotnicza i morska.
Etymologia nazwy
Nazwa „Azory” wywodzi się najpewniej od portugalskiego słowa Açor, oznaczającego jastrzębia, którego przedstawienie widnieje na fladze regionu. Wątpliwości uczonych budzi jednak fakt, iż wskazany ptak nie występuje i nigdy nie występował na tych wyspach. Najprawdopodobniej chodzi o endemiczny gatunek myszołowa zamieszkującego wyspy, który pierwszym przybyszom skojarzył się z jastrzębiem. Niektórzy historycy łączą nazwę Azory ze starym portugalskim azures, które w tłumaczeniu oznacza liczbę mnogą od słowa niebieski. Wskazywałby na to charakterystyczny, błękitny odcień wody otaczającej archipelag.
Historia
Azory były prawdopodobnie odwiedzane w starożytności przez Fenicjan, Kartagińczyków, a w średniowieczu przez Arabów i Normanów, pozostały jednak niezamieszkane do ich ponownego odkrycia w 1427 przez Portugalczyków. Zajęcie Azorów przypisuje się adeptowi szkoły morskiej Henryka Żeglarza, Gonçalo Velho. W latach 1431-1453 prowadzona była kolonizacja wysp osadnikami z prowincji Alentejo i Algarve. Wyspa Faial, którą król Portugalii Alfons V odstąpił w roku 1466 w dożywotnie władanie księżnej Izabeli Burgundzkiej, została w następnych latach zasiedlona przez Flamandów i Francuzów z północy. Za pierwszą większą osadę uważa się założoną w 1478 Angra do Heroísmo, której zabytkowe centrum wpisane jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO, podobnie jak krajobrazy winnic na pobliskiej wyspie Pico. W 1872 roku dwóch emigrantów z portugalskiej kolonii w Makau założyło na wyspie São Miguel czynną do dzisiaj, jedyną w Europie plantację herbaty.
Do 1984 roku ostatnie miejsce w Europie, w którym dozwolone było wielorybnictwo. Głównym źródłem dochodu wielu mieszkańców archipelagu stało się obecnie organizowanie wycieczek, w trakcie których pokazywane są turystom delfiny zwyczajne, sejwale i kaszaloty, zamieszkujące w dużej liczbie okoliczne wody. Począwszy od 1868 roku istotne dochody przynosi także sprzedaż cenionych w świecie filatelistyki znaczków.
Ważna stacja morska dla statków i jachtów przepływających przez Ocean Atlantycki. Podczas jednej z podróży zawinął na nią Krzysztof Kolumb. W miejscowości Horta na wyspie Faial znajduje się sławna pośród miłośników żeglarstwa Café Sport – prowadzona nieprzerwanie od 1918 roku tawerna, do której wciąż można przesyłać korespondencję pocztową, za pomocą której żeglarze komunikowali się dawniej z rodziną.
W czasie obu wojen światowych na Azorach znajdowały się liczne alianckie bazy lotnicze i morskie, których prawo użytkowania mają od 1951 Stany Zjednoczone. Od 1976 roku wyspom nadano częściową autonomię, rozszerzoną następnie w 1980 o uprawnienia organów regionalnych w zakresie zarządzania gospodarką i finansami. W 2003 roku na wyspie Terceira odbyło się spotkanie Prezydenta USA, George W. Busha, premiera Wielkiej Brytanii, Tony’ego Blaira i ówczesnego szefa hiszpańskiego rządu, José Maríi Aznara, poprzedzające bezpośrednio drugą wojnę w Iraku.
Geografia
Wyspy archipelagu położone są w odległości ok. 900 mil morskich od Lizbony i ponad 2000 od brzegów Ameryki Północnej, na 39°43′ stopniach szerokości geograficznej północnej, co nadaje im stosunkowo łagodny klimat. Temperatura nie przekracza latem, a zimą nie spada poniżej . Dość wysokie opady i bardzo silne wiatry wiejące na Azorach nieprzerwanie od lutego do listopada (tzw. Wyż Azorski) sprawiają, że pogoda jest nieprzewidywalna. Z powodu częstych mgieł lotniska nie obsługują pasażerów przez wiele dni w roku, a mieszkańcy żartują, że burza, która zostanie zapowiedziana w prognozie pogody na następny dzień, nadchodzi nad Azory najczęściej po tygodniu.
Geneza archipelagu, wulkany
Archipelag powstał w trzeciorzędzie w wyniku spreadingu dna oceanicznego. Jest położony na Grzbiecie Śródatlantyckim, w rejonie węzła potrójnego Azorów oraz na trzech płytach tektonicznych – północnoamerykańskiej, eurazjatyckiej i afrykańskiej. Wyspy Corvo i Flores leżą na płycie północnoamerykańskiej, pozostałe leżą na płycie eurazjatyckiej i afrykańskiej. Granicę między nimi stanowi ryft Terceira () oraz uskok transformacyjny Azory–Gibraltar (ang. Azores-Gibraltar Transform Fault lub Azores-Gibraltar fault zone (AGFZ)). Ten sam uskok, znajdujący się na dnie Oceanu Atlantyckiego, był przyczyną trzęsienia ziemi w 1755 roku, które spustoszyło Lizbonę. Wszystkie wyspy są pochodzenia wulkanicznego. Na wyspach znajduje się wiele wulkanów; jeden z nich, Pico jest jednocześnie najwyższym wzniesieniem Portugalii (2351 m). Ostatnia erupcja wulkaniczna miała miejsce w 1957 roku, kiedy wybuch Vulcão dos Capelinhos powiększył powierzchnię wyspy Faial o ok. 1,5 km².
Roślinność
Dzięki żyznej, wulkanicznej glebie i umiarkowanemu klimatowi szata roślinna wysp jest wyjątkowo bogata. Większość z rosnących na Azorach roślin sprowadzili jednak osadnicy, a Gonçalo Velho zastał w 1427 roku wyspy pokryte zaroślami i niewysokimi lasami. Na wyspach występują wody geotermalne, gejzery i śródlądowe jeziora, powstałe w kraterach wygasłych wulkanów. Niektóre miejscowe potrawy, takie jak cozido – warzywa i mięso, zapiekane są w gorących źródłach siarkowych.
Gospodarka
Gospodarka wysp opiera się w dużej mierze na turystyce, a także na rolnictwie (uprawa winorośli, owoców cytrusowych, kukurydzy, pszenicy, trzciny cukrowej) oraz rybołówstwie.
Transport
Transport publiczny nie jest dobrze rozwinięty. Na niektórych wyspach kursują autobusy tylko w określone dni. Najlepszą infrastrukturę ma Sao Miguel. Między wyspami kursują promy przewoźnika Atlanticoline.
Religia
Dominującą religią jest katolicyzm, inne grupy wyznaniowe to protestanci i Świadkowie Jehowy.
Przypisy
Zobacz też
Madera
Linki zewnętrzne
Strona oficjalna Azorów
(en) www.azores.com |
4965229 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Chthonius%20ischnocheles | Chthonius ischnocheles | Chthonius ischnocheles – gatunek zaleszczotka z rodziny Chthoniidae.
Taksonomia
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1804 roku przez Jean-Frédérica Hermanna pod nazwą Chelifer ischnochelus. Miejscem typowym są prawdopodobnie okolice Strasburga we Francji. W 1843 roku Carl Ludwig Koch zsynonimizował z nim gatunek Chelifer trombidioides opisany z Paryża w 1804 roku przez Pierre’a André Latreille. W 1929 roku Joseph Conrad Chamberlin zsynonimizował z nim gatunki: Chthonius pensylvanicus, opisany z Filadelfii w 1868 roku przez Hermanna Augusta Hagena, oraz Chthonius rayi, opisany z Francji w 1873 roku przez Ludwiga C.C. Kocha. Z kolei w 1992 roku Giulio Gardini i Laura Oggianu zsynonimizowali z nim gatunki: Chthonius parvioculatus, opisany z Grotty Dragonary koło Genui w 1930 roku przez Maxa Beiera, oraz Chthonius tamaninii, opisany z Grotty di Agnano koło Ostuni w 1952 przez Ludovica di Caporiacca (obie lokalizacje we Włoszech).
Obok podgatunku nominatywnego wyróżnia się w obrębie omawianego taksonu także podgatunek Ch. ischnocheles reductus. Opisany on został w 1939 roku przez Maxa Beira pod nazwą Chthonius (Chthonius) rhodochelatus reductus. Do gatunku Ch. ischnocheles przeniesiony został przez tego samego autora w roku 1963. Miejscem typowym tego podgatunku jest Vilinska Jama na chorwackiej wyspie Šipan.
Morfologia
Zaleszczotek ten ma cztery szczecinki na tylnej krawędzi karapaksu. Jego epistom jest piłkowany i przynajmniej u samic dobrze widoczny. Jego nogogłaszczki zaopatrzone są w szczypce pozbawione ujść gruczołów jadowych. Zęby na palcach tychże szczypiec są duże i w większości wyraźnie od siebie oddzielone. Maksymalna odległość między zębami na środkowej części palca nieruchomego równa jest szerokości tychże zębów mierzonej u ich podstawy. W widoku bocznym dłoń jest nabrzmiała z wyraźnie zaokrągloną stroną grzbietową. Palec ruchomy nie jest u nasady zaopatrzony w wewnętrzną apodemę wzmacniającą. Długość palców przekracza pół milimetra. Spośród bioder odnóży krocznych te drugiej i trzeciej pary wyposażone są w kolce biodrowe. Odnóża kroczne pierwszej i drugiej pary mają jednoczłonowe stopy, natomiast odnóża kroczne pary trzeciej i czwartej mają stopy dwuczłonowe.
Ekologia i występowanie
Pajęczak ten zasiedla lasy i zadrzewienia, gdzie bytuje w ściółce, pod kamieniami i martwym drewnem.
Gatunek o szerokim zasięgu, pierwotnie europejski. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Malty, Danii, Szwecji, Norwegii, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Rumunii, Bułgarii, Chorwacji, Serbii i Grecji. Poza tym notowany był z Turcji, Wyspy Świętej Heleny i Stanów Zjednoczonych. W Polsce podawany był z Bieszczadów i Pojezierza Pomorskiego. W Szwecji występuje na Götalandzie. Umieszczony został na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Szwecji jako gatunek bliski zagrożenia (NT).
Podgatunek Ch. i. reductus znany jest tylko z Włoch, Chorwacji i Grecji.
Przypisy
Chthoniidae
Zaleszczotki Ameryki Północnej
Zaleszczotki Europy
Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1804 roku |
4965230 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kaum%20Gharib | Kaum Gharib | Kaum Gharib – wieś w Egipcie, w muhafazie Sauhadż. W 2006 roku liczyła 8023 mieszkańców.
Przypisy
Miejscowości w Egipcie |
351 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alfred%20Russel%20Wallace | Alfred Russel Wallace | Alfred Russel Wallace (ur. 8 stycznia 1823 w Usk (hrabstwo Monmouthshire, Walia), zm. 7 listopada 1913 w Broadstone (hrabstwo Dorset, Anglia) – brytyjski biolog i przyrodnik, współtwórca (wraz z Karolem Darwinem) teorii ewolucji poprzez dobór naturalny. Laureat Medalu Copleya – nagrody, którą wcześniej otrzymał też Darwin.
Życiorys
Alfred Wallace urodził się w 1823 roku w Usk, nad rzeką Usk (Gwent, hrabstwo Monmouthshire). Był najmłodszym z ośmiorga dzieci Thomasa Vere Wallace’a i Mary Anne Greenell. Po ukończeniu Hertford Grammar School w Hertford (Hertfordshire) pracował jako asystent starszego brata, podróżnika i architekta, odwiedzając różne rejony Anglii i Walii. Zainteresował się botaniką, przebywając na południu Walii. Około 1840 roku stworzył swój pierwszy zielnik.
W latach 1844–1845 był nauczycielem w Collegiate School w Leicester. W tym okresie poznał entomologa z H.W. Batesa (wówczas ok. 20-letniego), który zainteresował go kolekcjonowaniem chrząszczy. W 1847 roku po raz pierwszy wyjechał z Anglii (wraz z bratem i siostrą spędził tydzień w Paryżu), a w 1848 roku odbył, wraz z H.W. Batesem, pierwszą wyprawę badawczą – do Amazonii (1848–1850). Po dwóch latach zaczął podróżować samodzielnie.
W czasie badań zbierał okazy roślin i zwierząt w Ameryce Południowej – w Amazonii i nad Rio Negro – oraz w Azji Południowo-Wschodniej – w Malezji i Indonezji. W latach 1854–1862 odwiedził Sumatrę, Jawę, Borneo, Celebes, Moluki, Timor, Nową Gwineę oraz Wyspy Aru i Ké . Interesował się przede wszystkim zoogeografią. Zebrał kolekcję ponad 125 000 gatunków zwierząt.
Napisał m.in.: „Podróże do Amazonii oraz Rio Negro” (1853, 4 wyd. 1900), „Archipelag Malajski” (1869, 10 wyd. 1891), „Geograficzne rozmieszczenie zwierząt” (1886, 2 tomy) i wiele innych publikacji naukowych.
Jako pierwszy zauważył różnice w charakterze i składzie gatunków pochodzących z przeciwnych stron linii przebiegającej między Azją i Oceanią. Linia ta nazwana została linią Wallace’a (odkrycie miało miejsce podczas podróży przez Indie Wschodnie). Jest współtwórcą biogeografii.
W czasie swoich badań doszedł – niezależnie od Karola Darwina – do sformułowania teorii ewolucji opartej na doborze naturalnym. Teoria została po raz pierwszy ogłoszona wspólnie przez obu naukowców w 1858 roku, w czasie posiedzenia Towarzystwa Linneuszowskiego.
Publikacje
A.R. Wallace jest autorem ponad 1000 publikacji. W portalu internetowym Wallace Online zamieszczono wykaz 48 pozycji książkowych (łącznie ze wznowieniami i wydaniami uzupełnionymi):
Za publikację o kluczowym znaczeniu uważa się pracę „On the Tendency of Varieties to depart indefinitely from the Original Type”, zaprezentowaną w 1858 roku w Towarzystwie Linneuszowskim (zob. Początki darwinizmu w: E.B. Poulton). Posiedzenie Towarzystwa dotyczyło koncepcji, która bywa nazywana „Darwin-Wallace theory”.
Wielkie znaczenie przypisuje się również m.in. pracy z dziedziny biogeografii – Geographical Distribution of Animals (1876).
Tematyka wielu publikacji A.R. Wallace'a wykracza poza obszar biologii i biogeografii (np. „Social environment and moral progress”, „The revolt of democracy”, „Man's place in the universe” i in.). Niektóre głoszone przekonania były kontrowersyjne, m.in. dotyczące nieskuteczności szczepień (1885, 1904) lub spirytyzmu i zjawisk mediumicznych. Trzy eseje, wydane w roku 1875 w zbiorze pod tytułem „On miracles and modern spiritualism”, wydano w roku 2011 w języku polskim pod tytułem O cudach i nowoczesnym spirytyzmie.
Wyróżnienia
W biogramie zamieszczonym w bazie NNDB wymieniono
1868 – Royal Medal
1890 – Medal Darwina
1892 – Linnean Medal (Medal Linnean Society of London)
1908 – Copley Medal
Otrzymał również inne odznaczenia, w tym Order of Merit i Medal Darwina-Wallace'a (złoty), który został mu wręczony w 1908 roku, w czasie uroczystego posiedzenia Towarzystwa Linneuszowskiego z okazji 50. rocznicy opublikowania pierwszej pracy Darwina i Wallace'a.
Otrzymał honorowe tytuły naukowe w Oksfordzie (1889) i Dublinie (1882). Pełnił funkcję przewodniczącego Entomological Society of London (1870–1871).
Upamiętnienie
Dorobek A.R. Wallace'a jest upamiętniony w licznych publikacjach naukowych, w których jego prace są cytowane i analizowane, oraz w wielu biografiach. Liczne pamiątki są zgromadzone przez Towarzystwo Linneuszowskie w Londynie i prezentowane w Natural History Museum.
Życie rodzinne
Z żoną, Annie Mitten (1848–1914), miał troje dzieci: Herberta (zmarł w dzieciństwie), Violetę i Williama.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
David Quammen, Photograph by Robert Clark The Man Who Wasn't Darwin : Alfred Russel Wallace charted a great dividing line in the living world—and found his own route to the theory of evolution w: National Geographic [data dostępu: 2014-06-06]
„The Forgotten Voyage: Alfred Russel Wallace and his discovery of evolution by natural selection”, film z serii BBC „The World About Us” (1983), reż. Peter Crawford (www.youtube.com)
The Making of a Theory: Darwin, Wallace, and Natural Selection — HHMI BioInteractive Video, youtube.com 2014-08-26
Brytyjscy biolodzy
Urodzeni w 1823
Zmarli w 1913
Członkowie Royal Society
Laureaci Medalu Copleya
Laureaci Royal Medal |
4965232 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Nagroda%20Nelly%20Sachs | Nagroda Nelly Sachs | Nagroda Nelly Sachs (niem. Nelly-Sachs-Preis) – nagroda literacka fundowana przez niemieckie miasto Dortmund, upamiętniająca niemiecką noblistkę żydowskiego pochodzenia oraz pierwszą laureatkę nagrody, Nelly Sachs.
Nagradzani są pisarze, którzy odznaczają się wybitnymi osiągnięciami twórczymi w dziedzinie literatury i życia intelektualnego. Celem nagrody jest również wspieranie stosunków kulturalnych między narodami, promującymi rozwój międzynarodowych kontaktów kulturowych, wzajemną tolerancję oraz pokojową współpracę w życiu i pracy.
Wartość nagrody wynosi 15 000 euro i jest przyznawana co dwa lata.
Laureaci
Kontrowersje
W 2019 roku nominowana do nagrody została Kamila Shamsie, brytyjsko-pakistańska pisarka. Jury zrezygnowało jednak z przyznania nagrody Shamsie, która poparła wcześniej (Boycott, Divestment and Sanctions), protestujący przeciwko izraelskiej okupacji terytoriów palestyńskich. Komisja tłumaczy, że nagroda przyznawana jest dla twórców wspierających pojednanie między narodami, a popieranie kulturowego bojkotu wpływa na społeczeństwo izraelskie. Ponad 250 twórców podpisało list otwarty opublikowany w London Review of Books, nawołujący do odwołania decyzji jury.
Linki zewnętrzne
Nagroda Nelly Sachs. Nagroda literacka miasta Dortmund (niem.)
Przypisy
Niemieckie nagrody literackie
Kultura w Dortmundzie |
352 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alfabet%20gocki | Alfabet gocki | Alfabet gocki – alfabet stworzony prawdopodobnie w IV wieku n.e. przez biskupa Wulfilę w celu przekładu Biblii na język gocki. Składał się z 27 znaków. Według obecnych hipotez mógł powstać na podstawie alfabetów:
greckiego (20 znaków)
łacińskiego (5 znaków)
runicznego (2 znaki).
Wulfila przełożył na język gocki Stary Testament, pomijając Księgi Królewskie. Fragmenty przekładu zawiera rękopis Srebrna Biblia (obecnie przechowywany w Bibliotece Uniwersytetu w Uppsali).
Alfabetu gockiego nie należy mylić z pismem gotyckim, które jest rodziną krojów pisma dla alfabetu łacińskiego.
Opracowania
Braune, Wilhelm. Gotische Grammatik. Halle: Max Niemeyer 1952.
Cercignani, Fausto, The Elaboration of the Gothic Alphabet and Orthography, in “Indogermanische Forschungen”, 93, 1988, 168-185.
Dietrich, Franz. Über die Aussprache des Gotischen Wärend der Zeit seines Bestehens. Marburg: N. G. Elwert'sche Universitätsbuchhandlung 1862.
Otto von Friesen. "Gotische Schrift" in Hoops, J. Reallexikon der germanischen Altertumskunde, Bd. II. 306-310. Strassburg: Karl J. Trübner 1915.
Haarmann, Harald. Universalgeschichte der Schrift. Frankfurt: Campus 1991.
Jensen, Hans. Die Schrift in Vergangenheit und Gegenwart. Berlin: Deutscher Verlag der Wissenschaften 1969.
Adolf Kirchhoff. Das gothische Runenalphabet. Berlin: Wilhelm Hertz 1854.
Streitberg, Wilhelm. Gotisches Elementarbuch. Heidelberg: Carl Winter 1910.
Weingärtner, Wilhelm. Die Aussprache des Gotischen zur Zeit Ulfilas. Leipzig: T. O. Weigel 1858.
Joseph Wright. Grammar of the Gothic Language. Oxford: Oxford University Press 1910.
Julius Zacher. Das gothische Alphabet Vulvilas und das Runenalphabet. Leipzig: F. A. Brockhaus 1855.
Zobacz też
Biblia gocka
Gocki |
4965235 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82y%20terror%20w%20Rosji | Biały terror w Rosji | Biały terror w Rosji – termin odnoszący się do aktów przemocy i zbrodni popełnianych przez Białych podczas rosyjskiej wojny domowej. Liczbę ofiar białego terroru w Rosji szacuje się na od 20 000 do 100 000 zabitych. Inne, mniej wiarygodne wyliczenia, mówią nawet o 300 000 ofiar. Znaczna część zbrodni została popełniona przez formacje kozackie.
Rosyjski historyk Siergiej Mielgunow określił biały terror mianem ekscesów powodowanych chęcią zemsty, ponieważ jego zdaniem, w przeciwieństwie do czerwonego terroru, ten nie pochodził bezpośrednio od władz kontrrewolucyjnych. Natomiast represje kierowane przez bolszewików był utrwalone szeregiem wcześniejszych dekretów i zarządzeń.
Biały terror
Południowa i zachodnia Rosja
Na początku 1918, podczas pierwszego marszu kubańskiego, gen. Ławr Korniłow wydał swoim wojskom rozkaz niebrania jeńców bolszewickich. Jednocześnie nakazał, aby nie zabijać rannych. Po objęciu dowództwa nad Armią Ochotniczą przez Antona Denikina, prasa antybolszewicka nawoływała do przemocy wobec ludności pochodzenia żydowskiego, której zarzucano wspieranie komunistów. Na Ukrainie wybuchła jedna z największych w historii fal pogromów, podczas której Biali oraz ukraińscy nacjonaliści pod wodzą Semena Petlury wymordowali kilkadziesiąt tysięcy Żydów.
Według Waltera Laqueura, po wyparciu bolszewików w kwietniu 1918 znad Donu, wojska białych Kozaków pod dowództwem Piotra Krasnowa wymordowały 45 000 osób.
Wschodnia Rosja
Po przejęciu w listopadzie 1918 dyktatorskiej władzy wojskowej przez admirała Aleksandra Kołczaka, rozpoczęto serię prześladowań wobec rewolucjonistów i działaczy lewicowych. Na Syberii licznych zbrodni dopuszczały się formacje kozackie, którymi dowodzili Grigorij Siemionow i Aleksandr Dutow. O terrorze generała Siemionowa informował gen. William S. Graves, dowódca amerykańskich sił interwencyjnych w Rosji.
Upamiętnienie ofiar białego terroru
W Rosji, na Ukrainie i Białorusi znajduje się wiele pomników poświęconych ofiarom białego terroru.
Zobacz też
Czerwony terror
Biały terror w Hiszpanii
Biały terror na Węgrzech
Przypisy
Biały terror
Wojna domowa w Rosji 1917–1921 |
4965239 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Asz-Szanajina | Asz-Szanajina | Asz-Szanajina – wieś w Egipcie, w muhafazie Asjut. W 2006 roku liczyła 5726 mieszkańców.
Przypisy
Miejscowości w Egipcie |
353 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Albert%20Schweitzer | Albert Schweitzer | Albert Schweitzer (ur. 14 stycznia 1875 w Kaysersbergu, zm. 4 września 1965 w Lambaréné) – francusko-niemiecki (alzacki) teolog i duchowny luterański, filozof, organista, muzykolog, lekarz. W 1952 otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla za założenie szpitala w Lambaréné w Gabonie.
Życiorys
Był synem alzackiego pastora. Odebrał staranne wykształcenie – studiował teologię i filozofię na Uniwersytecie w Strasburgu i na Sorbonie, a także grę na organach u Charles’a-Marie Widora. Po uzyskaniu doktoratu z filozofii i habilitacji z teologii zdecydował się na rozpoczęcie studiów medycznych, po ukończeniu których wyrzekł się kariery naukowej i muzycznej, by jako lekarz nieść pomoc Afrykańczykom w założonym w 1913 przez siebie i żonę, , szpitalu w Lambaréné (obecnie Gabon).
W latach 1917–1918 jako obywatel niemiecki został internowany we Francji. W 1924 powrócił do Lambaréné i przystąpił do rozbudowy szpitala (m.in. o leprozorium). Odbywał sporadyczne podróże do Europy i USA, dając koncerty, nagrywając płyty i wygłaszając odczyty w celu zdobywania funduszy na utrzymanie szpitala.
Jest jednym z najważniejszych badaczy życia i twórczości Jana Sebastiana Bacha. Fundamentalne dzieło Schweitzera, monografia Jan Sebastian Bach z 1908, przez cały wiek XX była (głównie w bloku wschodnim), punktem wyjścia dla kolejnych opracowań i interpretacji dorobku niemieckiego kompozytora.
W 1951 otrzymał pokojową nagrodę księgarzy niemieckich, a w 1952 – Pokojową Nagrodę Nobla.
Poglądy
Jego ideą etyczną (którą starał się praktycznie realizować) było poszanowanie życia, zawarte w twierdzeniu: „Jestem życiem, które pragnie żyć, pośród życia, które pragnie żyć”, konsekwencją tego programu etycznego jest obowiązek ratowania życia i łagodzenia cierpienia. Głosił, że cześć dla życia wymaga od człowieka szacunku, nie tylko wobec ludzi, ale także wobec zwierząt, a nawet roślin, zakazując ich bezmyślnego niszczenia.
Schweitzer reprezentował pogląd, że najwcześniejsze pisma chrześcijańskie, jak autentyczne listy Pawłowe (1. List do Koryntian i 1. List do Tesaloniczan) oraz pierwsze Ewangelie (Marka i Mateusza) wyraźnie wskazują, iż Jezus wierzył, że Syn Człowieczy nadejdzie wkrótce, ówczesne potęgi upadną i zostanie ustanowione Królestwo Boże na Ziemi. Z biegiem czasu, w późniejszych pismach, przesłanie apokaliptyczne zanikało. Opinię tę wyraził w innej swojej pracy Historia badań nad życiem Jezusa (1906), która stała się słynna pod angielskim tytułem The Quest of the Historical Jesus (1910) i jest uważana za „tekst fundacyjny” hipotezy Jezusa jako proroka apokaliptycznego. Natomiast w swojej pracy doktorskiej „Die psychiatrische Beurteilung Jesu: Darstellung und Kritik” („Psychiatryczna ocena Jezusa: przedstawienie [zagadnienia] i krytyka”, 1913) polemizował z popularnymi w tamtym czasie wśród niektórych psychiatrów i psychologów opiniami kwestionującymi zdrowie psychiczne Jezusa.
Jako zdeklarowany pacyfista po II wojnie światowej angażował się w ruch przeciwko wyścigowi zbrojeń.
W chwili obecnej myśl schweitzerowska w Polsce przeżywa renesans, w dużej mierze dzięki zaangażowaniu pracowników naukowych Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.
Do idei Schweitzera nawiązują współcześnie ruchy ekologiczne.
Niektóre prace
Psychiatryczna ocena Jezusa: przedstawienie [zagadnienia] i krytyka (Die psychiatrische Beurteilung Jesu: Darstellung und Kritik, 1913) – praca doktorska z medycyny
Historia badań nad życiem Jezusa (1906)
Chrześcijaństwo i religie świata
Kultura i etyka
Upadek i odbudowa kultury
Filozofia religii u Kanta
Światopogląd myślicieli hinduskich
Między wodą, a dżunglą
Listy z Lambaréné
Moje życie – autobiografia
Jan Sebastian Bach (1908) – monografia
Przypisy
Linki zewnętrzne
Teolog życia – Albert Schweitzer. Reformator?, luter2017.pl
Oficjalna strona Polskiego Towarzystwa im. Alberta Schweitzera w Poznaniu
Absolwenci i studenci Uniwersytetu w Strasburgu
Niemieccy filozofowie XX wieku
Niemieccy lekarze
Niemieccy teolodzy luterańscy
Laureaci Nagrody Goethego
Nobliści – nagroda pokojowa
Odznaczeni cywilnym Orderem Pour le Mérite
Odznaczeni Orderem Zasługi (Wielka Brytania)
Etycy
Filozofowie niemieckojęzyczni
Filozofowie współcześni
Kawalerowie Zakonu Świętego Łazarza
Internowani we Francji w czasie I wojny światowej
Urodzeni w 1875
Zmarli w 1965 |
4965241 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Gosia%20Herba | Gosia Herba | Gosia Herba (ur. 1985 w Oławie) – polska ilustratorka i historyczka sztuki.
Życiorys
Urodziła się w 1985 roku w Oławie. Jest absolwentką historii sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim.
Zawodowo zajmuje się ilustracją, projektowaniem reklam, komiksów oraz książek dla dzieci. Jej ilustracje pojawiły się m.in. w „The Washington Post”, „The Oprah Magazine”, „Vanity Fair”, czy „The Atlantic”. Tworzyła także prace m.in. dla przedsiębiorstwa Google, wydawnictwa Penguin Random House, czy Międzynarodowych Targów Książki w Londynie.
Prace Herby zostały wystawione m.in. na wystawie Ilustratorów w Bolonii (Bologna Children’s Book Fair Illustrators Exhibition 2020, 2021), na Biennale Ilustracji Bratysława oraz Triennale Ilustracji w Tallinie. Dwukrotnie otrzymała wyróżnienie graficzne w konkursie Polskiej Sekcji IBBY Książka Roku (2017, 2019).
Jej lekko kubizujące prace charakteryzują się postaciami o małych głowach i nadnaturalnie dużych kończynach.
Działa we Wrocławiu.
Publikacje
Przypisy
Polscy ilustratorzy
Ludzie urodzeni w Oławie
Urodzeni w 1985 |
354 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aldous%20Huxley | Aldous Huxley | Aldous Leonard Huxley (ur. 26 lipca 1894 w Godalming, zm. 22 listopada 1963 w Los Angeles) – angielski powieściopisarz, nowelista, eseista, poeta.
Życiorys
Jego ojcem był Leonard Huxley, pisarz i wydawca, a dziadkiem Thomas Huxley, znany biolog i eseista. Matka zmarła w 1908 roku, kiedy Huxley miał 13 lat. Wstępną edukację odbył w domu rodzinnym, a następnie w ekskluzywnej szkole średniej Eton College. Studiował medycynę i filozofię w Oksfordzie. W roku 1911 przerwał naukę z powodu zagrożenia ślepotą, a nawet nauczył się alfabetu Braille’a. Po dwóch latach mógł kontynuować studia w Oksfordzie. Także z powodu postępującej ślepoty nie uczestniczył w I wojnie światowej, lecz pracował w administracji państwowej. Po zakończeniu wojny poświęcił się pisarstwu.
W roku 1919 związał się z pismem Athenaeum, a następnie został krytykiem teatralnym w Westminster Gazzette. W latach 20. XX wieku wiele podróżował, przez 7 lat mieszkał we Włoszech (1923–1930), potem na południu Francji, w Ameryce Środkowej, w końcu w roku 1937 osiadł w Kalifornii.
Początkowo zajmował się poezją, wydając większą liczbę tomików poetyckich, z czasem jednak jego zainteresowania skierowały się w kierunku prozy. Jego pierwsza powieść wydana w roku 1921 Crome Yellow, została dobrze przyjęta przez krytykę. Kreślił karykaturalny obraz obyczajowy postaci z angielskiej inteligencji ówczesnych czasów, zgromadzonych na letni wypoczynek w wiejskiej posiadłości. Huxley w błyskotliwy i ironiczny sposób uwiecznił swoich gospodarzy z Garsington Manor, gdzie przebywał w czasie wojny.
Był propagatorem użytkowania środków psychoaktywnych, z których dwóm, meskalinie i LSD-25, poświęcił wiele czasu bezpośrednich badań.
Tuż przed śmiercią, na jego własne życzenie żona podała mu domięśniowo 200 mikrogramów LSD-25 w dwóch dawkach po 100 µg.
Powieść, która przysporzyła Huxleyowi największej sławy, to dystopia Nowy wspaniały świat. Pod koniec życia napisał, jakby w opozycji do niej, powieść Wyspa, prezentującą świat idealny.
Największą popularność w filozofii, zwłaszcza wśród naśladowców z nurtu New Age, zdobyło pojęcie filozofii wieczystej opracowane w książce pod tym samym tytułem.
Ważniejsze dzieła Aldousa Huxleya
Powieści
Crome Yellow (1921)
W cudacznym korowodzie (Antic Hay, 1923)
Jak suche liście (Those Barren Leaves, 1925)
Kontrapunkt (Point Counter Point, 1928, pierwotnie wydana pod tytułem Ostrze na ostrze)
Nowy wspaniały świat (Brave New World, 1932)
Niewidomy w Ghazie (Eyeless in Ghaza, 1936)
Po wielu latach (After Many a Summer Dies the Swan, 1939)
Czas musi stanąć (Time Must Have a Stop, 1944)
Małpa i Duch (Ape and Essence, 1948)
Diabły z Loudun (The Devils of Loudun, 1952)
Geniusz i Bogini (The Genius and the Goddess, 1955)
Wyspa (Island, 1962)
Opowiadania
Otchłań (Limbo, 1920)
Śmiertelne zwoje (Mortal Coils, 1922)
Mały Meksykanin i inne opowiadania (Little Mexican, 1924)
Dwie lub trzy Gracje (Two or Three Graces, 1926)
Brief Candles (1930)
The Gioconda Smile (1938)
Consider the Lilies (1954)
The Ambassador of Capripedia (1961)
Eseje
Eseje stare i nowe (Essays New and Old, 1926)
Muzyka nocą (Music at Night, 1931)
Filozofia wieczysta (The Perennial Philosophy, 1945)
Drzwi percepcji (The Doors of Perception, 1954)
Niebo i piekło (Heaven and Hell, 1956)
Nowy wspaniały świat – 30 lat później – Raport rozbieżności (Brave New World Revisited, 1958)
Poezja
The Burning Wheel (1916)
Jonah (1917)
The Defeat of Youth and Other Poems (1918)
Leda (1920)
Dramat
The World of Light (1931)
Drzewo genealogiczne
Przypisy
Linki zewnętrzne
Crome Yellow – LibriVox: free audiobooks
Angielscy prozaicy
Brytyjscy eseiści
Absolwenci Uniwersytetu Oksfordzkiego
Zmarli w 1963
Urodzeni w 1894
Absolwenci Eton College |
4965242 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Immanuel%20Quickley | Immanuel Quickley | Immanuel Jaylen Quickley (ur. 17 czerwca 1999 w Havre de Grace) − amerykański koszykarz, występujący na pozycji rozgrywającego, obecnie zawodnik New York Knicks.
W 2016 wystąpił w turnieju Adidas Nations, zajmując w nim szóste miejsce. Rok później zdobył już złoto, podczas tej samej imprezy. W 2018 wystąpił w meczu gwiazd amerykańskich szkół średnich McDonald’s All-American oraz obozie Allen Iverson Roundball Classic.
Osiągnięcia
Stan na 10 lipca 2021, na podstawie, o ile nie zaznaczono inaczej.
NCAA
Uczestnik rozgrywek Elite 8 turnieju NCAA (2019)
Mistrz sezonu regularnego konferencji Southeastern (SEC – 2020)
Koszykarz roku SEC (2020)
Zaliczony do:
I składu SEC (2020)
honorable mention All-American (2020 przez Associated Press)
zawodnik kolejki SEC (13.01.2020, 24.02.2020, 2.03.2020)
NBA
Zaliczony do II składu debiutantów NBA (2021)
Reprezentacja
Mistrz świata U–17 (2016)
Brązowy medalista mistrzostw świata U–19 (2017)
Przypisy
Linki zewnętrzne
Profil na nba.com
Statystyki na basketball-reference.com
Profil na eurobasket.com
Amerykańscy koszykarze
McDonald’s High School All-Americans
Koszykarze Kentucky Wildcats
Koszykarze New York Knicks
Urodzeni w 1999 |
4965248 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82%20%C5%9Bw.%20Huberta%20w%20Mucznem | Kościół św. Huberta w Mucznem | Kościół św. Huberta w Mucznem – drewniany, rzymskokatolicki kościół filialny pw. św. Huberta, wzniesiony w latach 2014–15, znajdujący się w miejscowości Muczne.
To najmłodszy drewniany kościół katolicki w Bieszczadach. Swoim wystrojem nawiązuje do tradycji łowieckich i leśnych.
Historia
Budowę kościoła w Mucznem zainicjowali jego mieszkańcy. Ponieważ jest to niewielka społeczność, głównie pracownicy leśni i ich rodziny, przeprowadzili zbiórkę funduszy na budowę w 43 parafiach w Polsce i w Londynie. Zebrano 400 tysięcy złotych. W lutym 2012 zakupiono działkę budowlaną w Mucznem. Projekt opracowali Agata Jasińska-Malec oraz Łukasz Hawrylik, architekci z Ustrzyk Dolnych. Prace budowlane rozpoczęto wiosną 2014. Kościół zbudowano z modrzewiowych i świerkowych bali. Roboty budowlane, które wykonywała siedmioosobowa grupa cieśli z Podhala, zakończono na jesieni 2015. 18 października 2015 metropolita przemyski Józef Michalik poświęcił nową świątynię.
Architektura i wyposażenie
Kościół drewniany zbudowany przez cieśli z Podhala, w konstrukcji zrębowej. Zamknięte trójbocznie prezbiterium z dobudowaną zakrystią. Nawa szersza z osadzoną na niej wieżą. Wieża o ścianach zwężających się ku górze, zwieńczona kwadratową wieżyczką z podwójnym daszkiem namiotowym. Dach dwuspadowy pokryty gontem. Od frontu podcień wsparty na czterech słupach.
Wewnątrz belkowy strop płaski z bocznymi fasetami. Podłoga z desek. W oknach witraże z wizerunkami Jana Pawła II i św. Huberta. W nawie empory wsparte na słupach. Wyposażenie współczesne: ołtarz główny w formie rzeźbionego stołu, drewniana ambona z tablicami 10 przykazań i drewniana chrzcielnica. Elementem wystroju przyciągającym uwagę jest 81-kilogramowy żyrandol z poroża jelenia wykonany przez leśnika, Olafa Jóźwika z Czarnej oraz płaskorzeźbione ławki z wizerunkami bieszczadzkich zwierząt.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Zdjęcia kościoła
kościół
Drewniane kościoły w województwie podkarpackim
Kościoły w archidiecezji przemyskiej
Obiekty sakralne w gminie Lutowiska
Świątynie pod wezwaniem św. Huberta
Kościoły w powiecie bieszczadzkim
Budynki w Polsce oddane do użytku w 2015 |
355 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander%20Fredro | Aleksander Fredro | Aleksander Fredro hrabia herbu Bończa (ur. 20 czerwca 1793 w Surochowie koło Jarosławia, zm. 15 lipca 1876 we Lwowie) – polski komediopisarz, pamiętnikarz, poeta, ziemianin, oficer, wolnomularz, tworzył w epoce romantyzmu. Uważany jest za najwybitniejszego komediopisarza w historii literatury polskiej.
Życiorys
Urodził się 20 czerwca 1793 roku w Surochowie niedaleko Jarosławia w bogatej rodzinie szlacheckiej (niegdyś senatorskiej) jako syn Jacka Fredry i Marianny z Dembińskich. Do Beńkowej Wiszni rodzice Aleksandra Fredry sprowadzili się w 1797 roku. Nauki pobierał w domu rodzinnym, nigdy nie uczęszczał do szkół publicznych. 12 stycznia 1806 roku w pożarze dworu w Beńkowej Wiszni zginęła jego matka Marianna Fredro. Ojciec Jacek Fredro przeniósł się wraz z nim do Lwowa.
W wieku 16 lat, w 1809 roku zaciągnął się do armii Księstwa Warszawskiego, gdzie pierwsze doświadczenia bojowe zdobywał pod opieką płk Kazimierza Rozwadowskiego dowódcy 8 pułku ułanów. Później służył w wojsku Napoleona. Trzy lata później wziął udział w wyprawie Napoleona na Moskwę; otrzymał wówczas Złoty Krzyż Virtuti Militari. W latach 1813–1814 przebył całą kampanię napoleońską jako oficer ordynansowy w sztabie cesarza. Po czym, w 1814 roku został odznaczony Krzyżem Legii Honorowej. Po abdykacji Napoleona w 1815 roku wrócił do domu i gospodarował w rodzinnym majątku Bieńkowa Wisznia. Opuszczając Paryż po klęsce Napoleona, Aleksander Fredro napisał: Wyjechaliśmy razem, z odmiennych pobudek: Napoleon na Elbę, ja zasię do Rudek. Wstąpił do lubelskiej loży wolnomularskiej.
W 1818 roku, mając 25 lat, napisał pierwszą ważną komedię, Pan Geldhab. Sztuka, napisana z dużym humorem i wdziękiem, opowiada o perypetiach młodego szlachcica starającego się o rękę córki tytułowego dorobkiewicza, ten jednak usiłuje wydać ją za księcia. Sztuka została wystawiona w 1821 r.
8 listopada 1828 roku, po jedenastu latach starań, poślubił w kościele w Korczynie właścicielkę zamku w Odrzykoniu, Zofię de domo hrabiankę Jabłonowską, primo voto hrabinę Skarbkową.
W 1828 roku, po śmierci ojca, przejął i pomnożył odziedziczony majątek. Był już wtedy autorem kilkunastu komedii. Rok później wstąpił do Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1830 roku brał udział w pracach Obywatelskiego Komitetu Pomocy dla Powstania, który został utworzony we Lwowie. W 1832 roku przechowywał w swoim majątku dwóch powstańców z Wielkopolski, którzy w obawie przed represjami ze strony władz pruskich schronili się w Galicji. W 1839 roku otrzymał Honorowe Obywatelstwo Miasta Lwowa.
W 1839 roku przerwał działalność literacką pod wpływem ataków krytyki i na kilkanaście lat zaprzestał twórczości, pisząc jedynie w latach 1846–1848 pamiętniki z czasów napoleońskich Trzy po trzy. 3 lipca 1845 członek założyciel Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego. W rewolucyjnym roku 1848 był członkiem lwowskiej Rady Narodowej.
W latach 1850–1855 (z niewielkimi przerwami) przebywał po raz drugi we Francji, gdzie po powstaniu węgierskim znalazł schronienie jego syn, Jan Aleksander Fredro (także komediopisarz, lecz niższego lotu).
W 1854 roku wznowił działalność komediopisarską, ale równocześnie podjął decyzję o niepublikowaniu i niewystawianiu swoich dzieł w przypadku żądania odeń jakichkolwiek zmian w ich treści.
Po 1857 otrzymał francuski Medal Świętej Heleny. Od 1861 roku był posłem do Sejmu Krajowego. Czynił starania o budowę w Galicji pierwszej linii kolejowej, organizował Towarzystwo Kredytowe Ziemskie i Galicyjską Kasę Oszczędności. 17 kwietnia 1873 roku został mianowany kawalerem Wielkiego Krzyża Orderu Franciszka Józefa. Od 1873 roku był członkiem Akademii Umiejętności.
Zmarł we Lwowie 15 lipca 1876 roku. Został pochowany w rodzinnej krypcie w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Rudkach koło Lwowa. W latach 70. XX wieku wrocławski znawca i miłośnik twórczości Fredry, prof. Bogdan Zakrzewski, odwiedzając Rudki miał skraść z grobowca poety jeden z palców jego szkieletu. Kości te zamurowano w ścianie kościoła św. Maurycego we Wrocławiu.
Aleksander Fredro był człowiekiem pełnym wewnętrznych sprzeczności: aktywny i zaangażowany w sprawy publiczne, szukał zarazem samotności i przejawiał skłonność do mizantropii. Ostatnie lata życia, naznaczone chorobami, spędził z dala od świata w gronie rodzinnym.
Był autorem komedii obyczajowych z życia szlachty, głównie prowincjonalnej. Pisywał również wiersze, poematy, aforyzmy. Debiutował w 1817 roku, jednak pozostał obcy problemom romantyzmu. Naraziło go to na ostre ataki ze strony Seweryna Goszczyńskiego i Leszka Dunina Borkowskiego, w wyniku których zaprzestał publikowania swoich utworów, pisując do szuflady przez ok. 18 lat. Wychowany w tradycjach oświecenia, był bliski Laurence’owi Sterne’owi. W swych komediach Fredro ukazał mistrzostwo w tworzeniu charakterystyki bohaterów, kształtowaniu akcji i giętkości języka. Do utworów wprowadzał akcenty humorystyczne i elementy komiki ludowego teatru, ówcześnie właściwe tylko farsie. Utwory Fredry weszły na stałe do kanonu polskiej literatury i teatru. Jego bajki, jak np. Małpa w kąpieli, Zupa na gwoździu czy Paweł i Gaweł, są lekturami literatury dziecięcej.
Etapy edukacji:
Nauka w domu (pod okiem guwernera), która polegała na pamięciowym opanowywaniu wiedzy książkowej. Fredro wspomina ją następująco: „W młodych latach nie okazywałem zdolności do nauki”.
Szkoła życia – nabieranie doświadczenia życiowego. Według Fredry: „Odtąd zaczęła się dla mnie szkoła świata, najpraktyczniejsza, najbardziej urozmaicona”.
Rodzina
Jesienią 1828 r. ożenił się z Zofią z Jabłonowskich primo voto Skarbkową. Miał z nią syna Jana Aleksandra i córkę Zofię z Fredrów, zamężną hrabinę Szeptycką, która była matką m.in. arcybiskupa Andrzeja Szeptyckiego i generała Stanisława. Jego siostra była prababką błogosławionego Stanisława Kostki Starowieyskiego, męczennika. Wnuk Aleksandra błogosławiony Klemens był prezbiterem katolickim i męczennikiem.
Twórczość
Utwory przypisywane Fredrze
Baśń o trzech braciach i królewnie
XIII Księga Pana Tadeusza
Ekranizacje
Upamiętnienie
We Wrocławiu znajduje się pomnik Aleksandra Fredry, wzniesiony pierwotnie we Lwowie.
We Wrocławiu po 1945 roku ulicę Neue Schweidnitzer Strasse nazwano imieniem Fredry, jednakże w 1953 roku ul. Fredry i ul. Świdnicką połączono w ul. Stalingradzką, a po destalinizacji z 1956 roku cały ciąg został przemianowany na ul. Świdnicką. W 2013 roku imieniem Fredry nazwano ulicę, będącą odnogą pl. Uniwersyteckiego.
Poznańska ulica Aleksandra Fredry położona jest w centrum miasta, będąc równoległą do ulicy Święty Marcin na jej części. Mieszczą się tu m.in. takie poznańskie budowle jak gmach opery, Collegium Maius UMP, Kościół Najświętszego Zbawiciela, przylegają parki oraz bezpośrednia okolica innych ważnych dla miasta budynków również tych położonych przy Świętym Marcinie.
W Krakowie przed wejściem do gmachu Teatru im. Juliusza Słowackiego znajduje się pomnik (popiersie) Aleksandra Fredry autorstwa Cypriana Godebskiego, ustawiony tam w roku 1900.
W Gnieźnie funkcjonuje teatr im. Aleksandra Fredry, jedyny w Polsce nazwany jego imieniem.
Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 22 lipca 2022 zdecydowano o ustanowieniu roku 2023 Rokiem Aleksandra Fredry.
Pociąg PKP Intercity ze stacji Warszawa Wschodnia do stacji Wrocław Główny i z powrotem nosi nazwę IC Fredro
Przypisy
Linki zewnętrzne
Aleksander Fredro
Z dziejów Beńkowej Wiszni
Kolekcja poświęcona A. Fredrze na Polona.pl
Tadeusz Boy-Zeleński o odbiorze Fredry
Aleksander Fredro – wiersze dla dzieci
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Członkowie Akademii Umiejętności
Członkowie Centralnej Rady Narodowej
Członkowie Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie
Członkowie Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego
Aleksander
Honorowi obywatele Lwowa (zabór austriacki)
Hrabiowie Królestwa Galicji i Lodomerii
Ludzie urodzeni w Surochowie
Ludzie związani z Jarosławiem (Polska)
Ludzie związani z Odrzykoniem
Ludzie związani z Rudkami
Odznaczeni Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari (Księstwo Warszawskie)
Polacy odznaczeni Medalem św. Heleny
Polacy – Kawalerowie Legii Honorowej
Polacy – odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Franciszka Józefa
Polscy autorzy literatury erotycznej
Polscy autorzy pamiętników i dzienników
Polscy bajkopisarze XIX wieku
Polscy dramaturdzy XIX wieku
Polscy komediopisarze XIX wieku
Polscy pisarze romantyzmu
Polscy poeci XIX wieku
Polscy wolnomularze (Królestwo Kongresowe)
Posłowie Sejmu Krajowego Galicji I kadencji
Posłowie Sejmu Krajowego Galicji II kadencji
Posłowie Sejmu Krajowego Galicji III kadencji
Uczestnicy Wiosny Ludów w Galicji
Uczestnicy inwazji na Rosję 1812 (strona polska)
Urodzeni w 1793
Zmarli w 1876 |
4965249 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Wanielewiczy%20%28przystanek%20kolejowy%29 | Wanielewiczy (przystanek kolejowy) | Wanielewiczy (; , ros. nazwa normatywna Ванелевичи) – przystanek kolejowy w miejscowości Wanielewiczy, w rejonie kopylskim, w obwodzie mińskim, na Białorusi. Leży na linii Osipowicze – Baranowicze.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Stacje i przystanki kolejowe w rejonie kopylskim |
356 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ambrose%20Bierce | Ambrose Bierce | Ambrose Gwinett Bierce (ur. 24 czerwca 1842, zm. w grudniu 1913 lub na początku 1914 roku prawdopodobnie w Meksyku) – dziennikarz, satyryk i nowelista amerykański, uczestnik wojny secesyjnej; także aforysta i filozof sceptyk.
Często określany jako prekursor „czarnej literatury XX wieku”, jeden z najwybitniejszych twórców wczesnej literatury grozy.
Twórczość
Jest autorem m.in. opowiadań: Droga w świetle księżyca, Olej z psa, Moje ulubione morderstwo.
Bierce tworzy w nich świat okrutny, pełen patologii i perwersji, niepodlegający żadnym zasadom moralnym. Groza Bierce'a jest niejako zaprzeczeniem transcendetnego, wypływającego z duszy, surrealistycznego strachu Edgara Allana Poego – autor Jeźdźca na niebie zwraca uwagę na grozę przynależącą do świata materialnego, "podskórną" i brutalną w swojej przyziemności.
Opisy Bierce'a cechuje całkowita beznamiętność w przedstawianiu sadyzmu i okrucieństwa. Częste epatowanie krwią, nagromadzenie makabrycznych wątków dały zaczątek do traktowania horroru w kategoriach gore.
Często nawiązywał do własnych doświadczeń wojennych oraz do pionierskiego życia w Ameryce Północnej, ukazując powszechną wówczas biedę, zacofanie i pijaństwo, które sprawnie zaprzęgał do potrzeb literatury grozy.
Charakterystyczny dla grozy Ambrose Bierca jest model świata – to universum pozbawione wszelkiej przypadkowości, gdzie zbrodnie sprzed lat powracają, aby nakręcać spiralę wszechogarniającego koszmaru. Na kanwie dwóch opowiadań Bierce'a Droga w świetle księżyca oraz Śmierć Halpina Fraysera Witold Orzechowski nakręcił w roku 1972 film telewizyjny pod tytułem Droga w świetle księżyca.
The Devil's Dictionary
Autor słynnego The Devil's Dictionary, zawierającego przepełnione czarnym humorem definicje wielu pojęć, np.:
FUTURE, n.: That period of time in which our affairs prosper, our friends are true and our happiness is assured.
HOMICIDE, n.: The slaying of one human being by another. There are four kinds of homicide: felonious, excusable, justifiable, and praiseworthy, but it makes no great difference to the person slain whether he fell by one kind or another -- the classification is for advantage of the lawyers.
YEAR, n.: A period of three hundred and sixty-five disappointments.
The Devil's Dictionary jest dostępny przez protokół dict, m.in. jako pakiet dict-devil w Debianie.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Polska strona poświęcona twórczości pisarza
Amerykańscy autorzy horrorów
Amerykańscy dziennikarze
Amerykańscy prozaicy XIX wieku
Pisarze związani z San Francisco
Prozaicy anglojęzyczni
Zmarli w 1914
Urodzeni w 1842 |
4965252 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Christian%20Walder | Christian Walder | Christian Walder (ur. 31 sierpnia 1991) – austriacki narciarz alpejski.
Kariera
Po raz pierwszy na arenie międzynarodowej pojawił się 1 grudnia 2007 roku w Cortina d’Ampezzo, gdzie w zawodach juniorskich zajął trzecie miejsce w gigancie. Nigdy nie startował na mistrzostwach świata juniorów.
W zawodach Pucharu Świata zadebiutował 18 grudnia 2015 roku w Val Gardena, gdzie nie ukończył supergiganta. Pierwsze pucharowe punkty zdobył 27 lutego 2016 roku w Hinterstoder, zajmując 29. miejsce w tej samej konkurencji. Pierwszy raz na podium zawodów pucharowych stanął 12 grudnia 2020 roku w Val d’Isère, kończąc rywalizację w supergigancie na trzeciej pozycji. Wyprzedzili go tylko Mauro Caviezel ze Szwajcarii i Adrian Smiseth Sejersted z Norwegii.
W 2021 roku wziął udział w mistrzostwach świata w Cortina d’Ampezzo, gdzie w swoim jedynym starcie nie ukończył supergiganta. Nie startował na igrzyskach olimpijskich.
Osiągnięcia
Mistrzostwa świata
Puchar Świata
Miejsca w klasyfikacji generalnej
sezon 2015/2016: 157.
sezon 2016/2017: 76.
sezon 2017/2018: 56.
sezon 2018/2019: 57.
sezon 2019/2020: 68.
sezon 2020/2021: 58.
sezon 2021/2022: 84.
Miejsca na podium w zawodach
Val d’Isère – 12 grudnia 2020 (supergigant) – 3. miejsce
Bibliografia
Profil na stronie FIS
Austriaccy narciarze alpejscy
Urodzeni w 1991 |
4965260 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ardisia%20pachysandra | Ardisia pachysandra | Ardisia pachysandra (Wall.) Mez – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie w Tajlandii, Malezji oraz Indonezji (na Jawie).
Morfologia
Pokrój Zimozielone drzewo lub krzew. Dorasta do 12 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa ma podługowaty lub jajowaty kształt. Mierzy 25 cm długości oraz 7,5 cm szerokości, jest całobrzega, ma klinową nasadę i ostry wierzchołek. Ogonek liściowy jest nagi i ma 6–9 mm długości.
Kwiaty Zebrane po 6–8 w wierzchotkach przypominających baldachy, wyrastają z kątów pędów. Mają działki kielicha o owalnym kształcie i dorastające do 5 mm długości. Płatki są owalne i mają białą barwę oraz 7–8 mm długości.
Owoc Pestkowce mierzące 10 mm średnicy, o kulistym kształcie.
Biologia i ekologia
Rośnie w lasach.
Zobacz też
Lista gatunków z rodzaju ardizja
Przypisy
Pierwiosnkowate |
358 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alfred%20de%20Musset | Alfred de Musset | Alfred Louis Charles de Musset (ur. 11 grudnia 1810 w Paryżu, zm. 2 maja 1857 tamże) – francuski poeta, dramaturg, prozaik, przedstawiciel romantyzmu, członek Akademii Francuskiej.
Życiorys
Chociaż sztuki Musseta były w większości niedoceniane za jego życia, od początku XX wieku są z powodzeniem grane na wielu scenach świata.
Alfred de Musset wcielał w życie postawę artystyczną, jaką był dandyzm.
Wykazywał zdolności w sztukach plastycznych, stąd też nie był pewien, jaką drogę w sztuce ma obrać.
Był synem Wiktora de Musseta (Victor-Donatien de Musset-Pathay), wydawcy dzieł Rousseau. Od 17. roku życia związany był z grupą artystyczną Charlesa Nodiera. W wieku dziewiętnastu lat (1829) opublikował pierwsze utwory z tomu Contes d'Espagne et d'Italie (wydanie całości – styczeń 1830 r.). Po 1833 współpracował z pismem Revue des deux mondes. W 1852 został członkiem Akademii. Związany był najpierw z francuską pisarką i znaną skandalistką – George Sand (późniejszą kochanką Fryderyka Chopina), następnie z aktorką żydowskiego pochodzenia, znaną jako Rachela (związała się później z Aleksandrem Colonną-Walewskim, synem Napoleona Bonaparte i Marii Walewskiej).
Twórczość
Powieści
Spowiedź dziecięcia wieku (Confession d'un enfant du siècle, 1836, wyd. polskie 1880)
Poezje
Les Nuits (Noce, 1835–1837) napisane po zerwaniu związku uczuciowego z George Sand
Dzieła dramatyczne
Noc wenecka (1830)
Andrea del Sarto (1833, wyd. polskie 1880)
Lorenzaccio (1834)
Kaprysy Marianny (Caprices de Marianne, 1833)
Nie igra się z miłością (On ne badine pas avec l'amour, 1834)
Świecznik (Le chandelier, 1835)
Nie trzeba się zarzekać (1836)
Drzwi muszą być otwarte lub zamknięte (Il faut qu'une porte soit ouverte ou fermée, 1847)
Inne
Opowieści hiszpańskie i włoskie (1828)
Zobacz też
Objaw de Musseta
Linki zewnętrzne
Utwory Alfreda de Musseta w bibliotece Polona
Francuscy poeci XIX wieku
Francuscy pisarze XIX wieku
Francuscy dramaturdzy XIX wieku
Członkowie Akademii Francuskiej
Pisarze związani z Paryżem
Pochowani na Cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu
Urodzeni w 1810
Zmarli w 1857
Ludzie urodzeni w Paryżu |
359 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni%20K%C4%99pi%C5%84ski | Antoni Kępiński | Antoni Ignacy Tadeusz Kępiński (ur. 16 listopada 1918 w Dolinie, zm. 8 czerwca 1972 w Krakowie) – polski lekarz, psychiatra, naukowiec, humanista i filozof. Jeden z najbardziej znanych polskich lekarzy psychiatrów, uważany za geniusza psychiatrii.
Jest znany między innymi jako twórca koncepcji metabolizmu energetyczno-informacyjnego i psychiatrii aksjologicznej.
Życiorys
Urodził się w Dolinie k. Stanisławowa. Po ukończeniu szkoły powszechnej im. Adama Mickiewicza w Nowym Sączu edukację kontynuował w Gimnazjum Nowodworskiego w Krakowie. Z racji pełnienia w tymże gimnazjum funkcji prezesa Sodalicji Mariańskiej poznał w tym czasie Karola Wojtyłę. Znajomość ta trwała do śmierci Kępińskiego. Gimnazjum ukończył 5 czerwca 1936. Rozpoczął wtedy studia medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego, które przerwała wojna.
Jako ochotnik uczestniczył w kampanii wrześniowej, a następnie został internowany na Węgrzech, skąd uciekł, przedostając się do Francji. Po przeprawie przez Pireneje do Hiszpanii został zatrzymany przez władze hiszpańskie i w 1941 uwięziony w obozie koncentracyjnym Miranda de Ebro. Po uwolnieniu w 1943 udał się do Anglii, gdzie przez krótki czas pełnił służbę w Polskich Siłach Zbrojnych.
W 1945 rozpoczął studia na Polskim Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Edynburskiego. 29 listopada 1946 po złożeniu przysięgi lekarskiej otrzymał dyplom tegoż uniwersytetu. Do powrotu do Polski (27 lipca 1947) pracował w szpitalach angielskich. Swoje losy związał z Katedrą i Kliniką Psychiatryczną Akademii Medycznej w Krakowie. Do grona jego nauczycieli psychiatrii należał Władysław Stryjeński, którego darzył szacunkiem i podzielał jego poglądy na etykę w medycynie. 11 listopada 1947 otrzymał na Uniwersytecie Jagiellońskim (Wydziale Lekarskim) dyplom lekarza, a 22 grudnia 1949 uzyskał stopień doktora medycyny w zakresie psychiatrii (rozprawa pt. Okres zamącenia po wstrząsie elektrycznym, czas jego trwania a typ konstytucjonalny i rasowy, promotor prof. Eugeniusz Brzezicki). W 1952 uzyskał specjalizację drugiego stopnia z psychiatrii. Rozprawa habilitacyjna pt. Odruch orientacyjny w otępieniu organicznym przyniosła mu stopień naukowy docenta nadany 13 maja 1960 przez Radę Wydziału Lekarskiego AM w Krakowie, który został zatwierdzony 19 stycznia 1962. Od 1 października 1969 pełnił obowiązki kierownika Katedry i Kliniki Psychiatrycznej AM w Krakowie. Profesorem nadzwyczajnym został mianowany 15 marca 1972, gdy był już bardzo schorowany na szpiczaka mnogiego. Na krótko przed śmiercią w 1972 został mianowany profesorem tej katedry. Jego uczniem był Zdzisław Jan Ryn, jeden z najwytrwalszych kustoszów spuścizny i propagatorów myśli Kępińskiego.
Antoni Kępiński zajmował się również problematyką medyczną, psychologiczną i socjologiczną czasu wojny i okupacji, szczególnie sytuacją więźniów obozów koncentacyjnych. Opisał syndrom KZ (zespół obozu koncentracyjnego). W 1950 wraz z Mieczysławem Choynowskim zorganizował Pracownię Psychologiczną w Szpitalu Klinicznym w Kobierzynie. Była to pierwsza tego typu (w warunkach szpitalnych) pracownia w Polsce. Ponadto Kępiński przez szereg lat przyjmował pacjentów na Oddziale Dziennym przy Wojewódzkiej Przychodni Zdrowia Psychicznego, należącej do szpitala w Kobierzynie.
Odznaczony został odznaką honorową „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” (14 maja 1970), Złotym Krzyżem Zasługi (13 lipca 1971), Krzyżem Kawalerskim OOP (22 marca 1972) i Orderem Uśmiechu I Klasy.
Został pochowany 10 czerwca 1972 na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (sektor SC10-9-49). Celebransem na pogrzebie był ówczesny metropolita krakowski, kardynał Karol Wojtyła.
Dokonania i poglądy
Wszechstronność
Kępiński był eklektykiem, co wiązało się z wielostronnością jego zainteresowań i dostrzeganą potrzebą uzupełnienia wiedzy psychiatrycznej danymi pochodzącymi z innych dyscyplin naukowych (biologii, neurofizjologii, biocybernetyki, psychologii, socjologii, filozofii, etyki). Uważał, że etiologia zaburzeń psychicznych jest wieloczynnikowa, dlatego zadaniem psychiatrii jest nie tylko odkrycie czynników etiologicznych, ale również ustalenie hierarchii ich ważności. Zauważał przy tym, że na współczesnym mu etapie rozwoju psychiatrii jest to trudne zadanie.
Psychoterapia, psychoterapeuta
Był prekursorem psychoterapii indywidualnej i grupowej w Polsce. Psychoterapię uznawał za integralną część psychiatrii. Psychoterapia służy przełamywaniu i likwidowaniu chaosu i bezładu tkwiącego w strukturach systemu psychicznego jednostki, przede wszystkim w systemie wartości. Przypisywał szczególną rolę osobowości psychoterapeuty w procesie terapeutyczno-diagnostycznym oraz relacjom emocjonalnym (ich jakości i intensywności oraz kierunku): pacjent (klient) – terapeuta. Relacje te winny mieć charakter poznawczy i emocjonalny ukierunkowany na cel, jakim jest odkrycie i ukazanie obrazu pacjenta i możliwości jego rozwoju. Kępiński sformułował postulaty określające dobrego psychoterapeutę (dobrego psychiatrę): pozbawiony postawy pseudonaukowej, tzn. takiej, która zmierza do uprzedmiotowienia pacjenta, traktowania go jako przypadku, górowania nad nim; pozbawiony maski, czyli tłumienia swoich stanów emocjonalnych i spontanicznych reakcji; pozbawiony postawy oceniającej, wartościującej moralnie pacjenta. Jako cechy znaczące wymieniał: wiarę w wyleczenie pacjenta, cierpliwość, zdolność rozumienia chorego (empatię), umiejętność zdobywania zaufania. Podkreślał, że „najlepszą szkołą psychiatrii” jest bezpośredni kontakt i partnerski dialog z pacjentem.
Istota schizofrenii
Według Kępińskiego istotą schizofrenii jest odwrócenie hierarchii wartości. To co jednostkowe i osobiste traci ważność, a pierwszoplanowe stają się sprawy ostateczne: istota bytu, koncepcja człowieka i wszechświat (nurt ontologiczny); apokaliptyczne wizje końca świata, zaciętych walk między stronnikami dobra i zła, raj, piekło, niebo, wojny, kataklizmy (nurt eschatologiczny); poszukiwanie istotnego sensu życia ludzkiego, odczuwanie poczucia mocy, wszechwładności, nieśmiertelności (nurt charyzmatyczny).
Swoistość badania psychiatrycznego
Antoni Kępiński postulował odmienność badania psychiatrycznego od badania wykonywanego przez innych lekarzy specjalistów. Według niego różnice pojawiają się już przy określaniu celu badania, jakim jest postawienie konkretnej diagnozy, ponieważ jest to w psychiatrii zwyczajnie niemożliwe, rozpoznanie może się bowiem opierać o różne kryteria diagnostyczne. Diagnoza jest często sprawą umowną, pozwala określić jednym słowem zespół objawów osiowych mogących wystąpić u pacjenta, przez co ułatwia komunikację między psychiatrami.
Kolejnym aspektem jest brak pewności, którą powinno dać lekarzowi psychiatrii postawienie rozpoznania. W przeciwieństwie do innych lekarzy specjalistów w większości przypadków nie zna on etiologii, patogenezy czy typowego obrazu klinicznego, który może być różny u poszczególnych pacjentów z tym samym schorzeniem. Poza tym leczenie farmakologiczne jest raczej oparte o rozpoznanie objawowe, niż o rozpoznanie nozologiczne. Z tego względu mimo postawienia diagnozy psychiatra wciąż pozostaje skazany na niepewność i wątpliwości.
Sam proces diagnostyczny w psychiatrii jest w zasadzie nieskończony. Podstawą rozpoznania jest poznanie chorego, jego sposobu myślenia, odczuć, wartości, którymi się kieruje. Nawet stosując długoterminowe metody diagnostyczne (np. psychoanalizę) całkowite poznanie drugiego człowieka jest zadaniem niewykonalnym. Mimo to kolejne informacje o pacjencie uzyskiwane w miarę postępów tego procesu zmuszają lekarza do spojrzenia na chorego z różnych punktów widzenia oraz sukcesywnego poddawania rewizji wcześniej poczynionych spostrzeżeń.
Także same narzędzia używane przez psychiatrów w procesie diagnostyki nie są tak ściśle określone, jak w innych dziedzinach medycyny. Lekarz psychiatrii ma dużą swobodę w dobieraniu odpowiednich metod badawczych. Różnorodność schorzeń, z jakimi może mieć do czynienia wręcz wymaga od niego elastyczności i częstej zmiany sposobu podejścia nawet w stosunku do tego samego pacjenta. Znamienne jest także, iż efektywność poznania zależy w dużej mierze od cech samego badającego: taktu, łatwości kontaktu z otoczeniem, doświadczenia życiowego i posiadanej wiedzy fachowej. Wysoce niewskazane jest konstruowanie sztywnych schematów, świetnie działających w przypadku innych dziedzin medycyny. W przypadku psychiatry zastosowanie tzw. chwytów badawczych, polegających na zadawaniu podchwytliwych pytań mających wykryć u chorego halucynacje, określić jego orientację czy inteligencję może go jedynie w oczach pacjenta ośmieszyć.
Kępiński wyróżnił także dwa rodzaje poznania: przyrodnicze i humanistyczne. Pierwszy z nich opiera się na relacji podmiot-przedmiot, gdzie nietykalny obserwator (podmiot) może wpływać na obserwowany obiekt (przedmiot), lecz relacja ta nie może zajść w drugą stronę. Poznanie humanistyczne zakłada relację podmiot-podmiot, w której wzajemne oddziaływania mogą zachodzić w obydwie strony, a poznanie odbywa się przy pomocy intuicji, a nie obserwacji, przez co jest bardziej pierwotne. Idealna relacja psychiatra-pacjent powinna stanowić syntezę tych dwóch podejść. Antoni Kępiński postulował wytworzenie przez lekarza w sobie „trzeciego obserwatora”, który z dystansu obserwuje reakcje emocjonalne zarówno badanego, jak i badającego i traktuje ich przeżycia jako przedmiot swoich badań.
Publikacje
Napisał ponad 140 prac. Najbardziej znane jego książki:
Refleksje oświęcimskie (1968, następne wyd. 2005)
Psychopatologia nerwic (1972, następne wyd.: 1973, 1979, 1986, 2002, 2005, 2007, 2009, 2017), przekład na jęz. rosyjski (1975)
Rytm życia (1972, następne wyd.: 1973, 1978, 1983, 1992, 1993, 1994, 2000, 2001, 2004, 2008, 2012, 2015), przekład na jęz. czeski (1986)
Schizofrenia (1972, następne wyd.: 1974, 1979, 1981, 1992, 2001, 2003, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2012, 2013, 2015)
Z psychopatologii życia seksualnego (1973, następne wyd.: 1982, 1988, 1993, 1994, 2003, 2007)
Melancholia (1974, następne wyd.: 1979, 1985, 1993, 1996, 2001, 2003, 2004, 2014)
Psychopatie (1977, następne wyd.: 1988, 1992, 1993, 2002, 2003, 2004, 2007, 2013, 2014, 2017)
Lęk (1977, następne wyd.: 1987, 1992, 1995, 2002, 2004, 2005, 2007, 2009, 2012, 2017)
Podstawowe zagadnienia współczesnej psychiatrii (1978, następne wyd. 2003)
Poznanie chorego (1978, następne wyd.: 1989, 2002, 2004, 2005, 2007, 2009, 2013, 2016), przekład na jęz. rosyjski (1998)
Poznaj siebie. Poradnik według Antoniego Kępińskiego, wybór i układ Lucyna Kowalik (2003, 2005, 2006)
Poradnik według Antoniego Kępińskiego. Jak leczyć i poznawać człowieka?, wybór i układ Lucyna Kowalik (2005)
Pisma humanistyczne Kępińskiego zostały wydane pośmiertnie w kilku tematycznych tomach pod redakcją Zdzisława Jana Ryna:
Autoportret człowieka (myśli, aforyzmy) (1992, następne wyd.: 1993, 1997, 1998, 2001, 2003, 2007, 2015)
Antoni Kępiński – Samarytanin naszych czasów (wybór tekstów) (1997)
Elementarz Antoniego Kępińskiego dla zdrowego i chorego czyli Autoportret człowieka (2002)
Psychiatria humanistyczna. Kompendium (2003)
Dekalog Antoniego Kępińskiego (2004, 2006)
Zobacz też
kompleks Boga
twórczość chorych psychicznie
Przypisy
Bibliografia
Krzysztof Murawski: Jaźń i sumienie. Wybrane zagadnienia rozwoju wewnętrznego człowieka w pracach C.G. Junga i A. Kępińskiego. Wrocław: Ossolineum, 1983.
Andrzej Jakubik: Jan Masłowski Antoni Kępiński – człowiek i dzieło. Warszawa: PZWL, 1981 (biografia).
Józef Tischner: Filozofia wypróbowanej nadziei. „Znak” 1974, nr 26 (237), s. 331–345.
Pytel M.: Odbiór prac Antoniego Kępińskiego przez studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego w 25 lat po jego śmierci. Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. Z. Ryna, Collegium Medicum UJ, Kraków 1998 (mps).
Antoni Kępiński: Poznanie chorego. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2002.
Zdzisław Jan Ryn: Mistrz Antoni Kępiński. „Alma Mater. Miesięcznik Uniwersytetu Jagiellońskiego”, grudzień 2001 (PRACowniA 2011-08-31).
Krzysztof Maj: Antoni Kępiński. Myśl etyczna. Kraków: Wydawnictwo Petrus, 2012 (seria: Wielcy Ludzie Nauki i Kultury).
Adam A. Zych: Higiena psychiczna w Polsce. Słownik biograficzny. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSW, 2013, s. 114–117.
Adam Zych (red.): Encyklopedia starości, starzenia się i niepełnosprawności. Katowice: Thesaurus Silesiae, 2017, t. 2, s. 115–116.
Linki zewnętrzne
Zdzisław Jan Ryn, Mistrz Antoni Kępiński
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Polscy psychiatrzy
Polscy psycholodzy
Absolwenci Polskiego Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie w Edynburgu
Absolwenci Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego
Wykładowcy Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego
Ludzie urodzeni w Dolinie
Polscy członkowie Sodalicji Mariańskiej
Ochotnicy w kampanii wrześniowej
Internowani w Hiszpanii w czasie II wojny światowej
Polacy internowani na Węgrzech w czasie II wojny światowej
Żołnierze Polskich Sił Zbrojnych
Pochowani na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie
Urodzeni w 1918
Zmarli w 1972 |
360 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni%20S%C5%82onimski | Antoni Słonimski | Antoni Słonimski, pseudonim „Pro-rok” i in. (ur. 15 listopada 1895 w Warszawie, zm. 4 lipca 1976 tamże) – polski poeta żydowskiego pochodzenia, dramatopisarz, prozaik, felietonista, tłumacz, członek jak i założyciel kabaretu „Pod Picadorem” (1918) i grupy literackiej „Skamander” (1918), w latach 1924–1939 współpracownik tygodnika „Wiadomości Literackie”, w latach 1926–1934 współpracownik tygodnika „Cyrulik Warszawski”, od 1928 członek Związku Zawodowego Literatów Polskich; w czasie II wojny światowej przebywał na emigracji; w latach 1948–1951 dyrektor Instytutu Kultury Polskiej w Londynie, w latach 1956–1959 prezes Związku Literatów Polskich, autor i sygnatariusz Listu 34 (1964), sygnatariusz Listu 59 (1975); malarz, grafik i rysownik, w latach 1913–1919 współpracownik tygodnika „Sowizdrzał”; krytyk literacki, teatralny i filmowy.
Życiorys
Młodość
Urodził się 15 listopada 1895 roku w Warszawie, w rodzinie pochodzenia żydowskiego, w nieistniejącej już kamienicy przy ul. Niecałej 6. Był synem Stanisława Słonimskiego i Marii Eugenii Goldman, wnukiem Chaima Zeliga Słonimskiego i prawnukiem Abrahama Jakuba Sterna.
Uczęszczał do Gimnazjum im. Jana Kreczmara. W 1917 roku ukończył Szkołę Sztuk Pięknych w Warszawie. Organizował wystawy swych prac plastycznych oraz współpracował z czasopismami artystycznymi, m.in. z miesięcznikiem Pro Arte.
Twórczość
W 1918 roku współtworzył kawiarnię literacką „Pod Picadorem”, a w roku 1919 grupę poetycką Skamander. Współpracował z nią, z przerwami, do wybuchu wojny. W latach międzywojennych współpracował także z „Kurierem Polskim” (1920–1923) i „Wiadomościami Literackimi” (1924–1939).
Jego teksty wykorzystywały m.in. kabarety „Czarny Kot”, „Qui Pro Quo”, „Cyrulik Warszawski”, „Tip Top” oraz rosyjski awangardowy „Niebieski Ptak”. Był członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich i polskiej sekcji PEN Clubu.
W działalności publicystycznej sprzeciwiał się zarówno postawom Narodowej Demokracji, jak i komunizmowi. Opowiadał się za racjonalizmem i demokracją. Od wczesnej młodości związany z PPS, popierał działalność Józefa Piłsudskiego aż do czasów utworzenia obozu w Berezie Kartuskiej.
W swoim dorobku ma także dwie powieści science-fiction: Torpeda czasu z 1924 roku i Dwa końce świata (1937). Widać w nich inspirację twórczością H.G. Wellsa, bardzo cenionego przez Słonimskiego. W książkach tych pisarz pokazywał groźne skutki militaryzmu i rozwoju totalitaryzmu.
13 kwietnia 1924 roku pojedynkował się na pistolety z Mieczysławem Szczuką, który chciał się zemścić za bezlitosną krytykę manifestu autorstwa jego przyjaciela, Henryka Berlewiego. Pojedynek odbył się w kawiarni, Słonimski wyszedł bez szwanku, Szczuka został ranny w nogę.
Kilka dni po wybuchu II wojny światowej, 5 września 1939 roku, wraz z żoną opuścił Warszawę. Przekroczyli granicę w Zaleszczykach na kilka godzin przed zajęciem tej miejscowości przez Armię Czerwoną. Przez Rumunię, Jugosławię i Włochy dotarł do Paryża, a po upadku Francji w 1940 do Londynu. Współpracował z rozmaitymi periodykami emigracyjnymi, m.in. z Polską Walczącą i Wiadomościami Polskimi, Politycznymi i Literackimi. W roku 1942, na skutek różnicy poglądów, odszedł z Wiadomości i wraz z Karolem Estreicherem założył miesięcznik „Nowa Polska“ (ukazujący się do roku 1946).
W swych artykułach opowiadał się za ideą Polski wielokulturowej i tolerancyjnej, opartej na zasadach wolności i równości.
Po zakończeniu II wojny światowej kierował do 1948 roku sekcją literatury UNESCO, następnie był do roku 1951 dyrektorem podlegającego władzom komunistycznym Instytutu Kultury Polskiej w Londynie. W 1948 roku wziął udział we wrocławskim Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju podpisując jego rezolucję przyjętą po opuszczeniu kongresu przez część zachodnich intelektualistów. W 1951 roku powrócił na stałe do kraju.
Pisywał artykuły, wiersze i felietony do wielu gazet ogólnopolskich, m.in. do „Nowej Kultury” (1950–1962), „Szpilek” (1953–1973) i „Przeglądu Kulturalnego”. W 1954 poddał ostrej krytyce ówczesne podręczniki do historii literatury, przez co jego dzieła zostały wycofane z obiegu. W 1955 roku był jednym z założycieli Klubu Krzywego Koła.
Na fali odwilży w 1956 roku został wybrany na prezesa Związku Literatów Polskich. Funkcję tę pełnił do roku 1959.
Odsunięty przez Władysława Gomułkę od sprawowania funkcji publicznych, Słonimski poświęcił się działalności na rzecz rozmaitych inicjatyw opozycyjnych. W marcu 1964 roku wraz z Janem Józefem Lipskim zainicjował tzw. List 34 przeciwko polityce kulturalnej partii. Krytykował władze w związku z antysemicką nagonką po marcu 1968 roku. W 1975 roku był jednym z sygnatariuszy Memoriału 59 oraz Listu 14 w proteście przeciw planowanym zmianom w konstytucji PRL.
Z powodu działalności opozycyjnej jego dzieła ponownie wpisano na listę cenzorską. Od 1970 publikował w „Tygodniku Powszechnym”.
Zmarł 4 lipca 1976 roku w Warszawie w wyniku powikłań po wypadku samochodowym. Został pochowany z żoną Janiną Konarską-Słonimską na cmentarzu leśnym w Laskach. Testamentem zapisał autorskie prawa majątkowe do swych utworów Zakładowi dla Niewidomych w Laskach.
Cenzura komunistyczna
Nazwisko Antoniego Słonimskiego znalazło się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 lutego 1976 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono jego nazwisko oraz następujące wytyczne: Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów.
Upamiętnienie
W 1997 roku imię Antoniego Słonimskiego nadano skwerowi w dzielnicy Mokotów w Warszawie. We Wrocławiu w dzielnicy Psie Pole w 2013 powstała ulica jego imienia, a w 2012 w Gdańsku w dzielnicy Wrzeszcz Górny.
Od 1988 r. imię Antoniego Słonimskiego nosi ulica w Łodzi na osiedlu Andrzejów.
Ważniejsze dzieła
Poezja
Publicystyka, proza
1919: Bolszewicy w Warszawie: wieczór na cześć Koalicji urządzony przez Związek Pisarzy Białego Orła (wyd. pod pseudonimem Pro-Rok)
1920: Wycieczki osobiste, wyd. Skład Główny w księgarni E. Wende i S-ka w Warszawie (wyd. pod pseudonimem Pro-Rok)
1925: Pod zwrotnikami: Dziennik okrętowy, wyd. Gebethnera i Wolffa
1927: O dzieciach, warjatach i grafomanach, wyd. Bibljoteka Groszowa
1928: Amanullach, czarny władca, "Ciekawa Bibljoteczka" (wyd. pod pseudonimem dr Antoni Gorzeń)
1929: Mętne łby, wyd. Bibljoteka Groszowa
1932: Moje walki nad Bzdurą, wyd. Rój
1932: Moja podróż do Rosji, wyd. Rój
1957: Wspomnienia warszawskie, Czytelnik
1958: W oparach absurdu (z Julianem Tuwimem), Wydawnictwo „Iskry”
1959: Artykuły pierwszej potrzeby. Notatki i uwagi 1951–1958, Państwowy Instytut Wydawniczy
1959: Gwałt na Melpomenie. Felietony teatralne 1924–1939, Czytelnik (nakład ocenzurowany i przeznaczony na przemiał)
1963: Załatwione odmownie. Felietony 1960–1961, Państwowy Instytut Wydawniczy
1964: Załatwione odmownie seria druga. Felietony 1962–1964, Państwowy Instytut Wydawniczy
1964: Jawa i mrzonka. Spowiedź emigranta. Jak to było naprawdę, Państwowy Instytut Wydawniczy
1975: Alfabet wspomnień, Państwowy Instytut Wydawniczy
1973: Obecność, Czytelnik, Warszawa
1981: Ciekawość. Felietony 1973–1976, Czytelnik
1995: Kroniki londyńskie, wyd. Oficyna Wydawnicza INTERIM,
2001: Kroniki tygodniowe t. 1 1927–1931, Literackie Towarzystwo Wydawnicze,
2001: Kroniki tygodniowe t. 2 1932–1935, Literackie Towarzystwo Wydawnicze,
2004: Kroniki tygodniowe t. 3 1936–1939, Literackie Towarzystwo Wydawnicze,
2007: Romans z X muzą. Teksty filmowe z lat 1917–1976, Biblioteka „Więzi”,
2013: Szopki polityczne 1922-1931. Pikadora i Cyrulika Warszawskiego (z Julianem Tuwimem, Marianem Hemarem i Janem Lechoniem), Wydawnictwo „Iskry”,
Utwory sceniczne
1927: Wieża Babel, dramat wierszem
1928: Murzyn warszawski, komedia
1930: Lekarz bezdomny, komedia
1933: Rodzina, komedia
Powieści
1922: Teatr w więzieniu, Towarzystwo Wydawnicze "Ignis"
1924: Torpeda czasu: powieść fantastyczna, Towarzystwo Wydawnicze "Ignis"
1937: Dwa końce świata, wyd. J. Przeworskiego
Przekłady
1923: Mark Twain, Opowiadania, wyd. B. Rudzki
1986: Mark Twain, Człowiek, który zdemoralizował Hadleyburg, wyd. Książka i Wiedza
wybrane opowiadania Marka Twaina
wybrane wiersze Arthura Rimbaud, Włodzimierza Majakowskiego, Salvatore Quasimodo
Odznaczenia i nagrody
Nagroda Państwowa I. stopnia (1955)
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski w 10 rocznicę Polski Ludowej (1954)
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki (1952)
Nagroda m.st. Warszawy (1956)
Zobacz też
Piotr Słonimski – lekarz – brat Antoniego, ojciec Piotra
Piotr Słonimski – genetyk – bratanek Antoniego
Adam Michnik (był jego sekretarzem)
„Alarm”. Antoni Słonimski 1895–1976 – film poświęcony poecie
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Antoni Słonimski na Culture.pl
Szczupły Przechodzień Andrzej Kijowski o Słonimskim
Antoni Słonimski – dzieła w bibliotece Polona
To ja, Antoni... Szkic do portretu Antoniego Słonimskiego Film dokumentalny youtube.com
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Absolwenci Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie
Polscy felietoniści
Polscy krytycy teatralni
Polscy pisarze dwudziestolecia międzywojennego
Polscy pisarze współcześni
Polscy poeci XX wieku
Skamander
Sonetyści
Członkowie polskiego PEN Clubu
Członkowie Związku Zawodowego Literatów Polskich
Członkowie Związku Literatów Polskich (Polska Rzeczpospolita Ludowa)
Dyrektorzy Instytutów Polskich
Odznaczeni Odznaką Nagrody Państwowej
Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
Pisarze związani z Warszawą
Polscy wolnomularze
Polskie ofiary wypadków drogowych
Sygnatariusze Listu 15
Sygnatariusze Listu 59
Sygnatariusze Listu 34
Polscy Żydzi
Ludzie urodzeni w Warszawie
Pochowani na Cmentarzu leśnym w Laskach
Urodzeni w 1895
Zmarli w 1976 |
187889 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Pos%C5%82owie%20na%20Sejm%20Rzeczypospolitej%20Polskiej%20IV%20kadencji%20%282001%E2%80%932005%29 | Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej IV kadencji (2001–2005) | Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej IV kadencji – posłowie wybrani podczas wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniu 23 września 2001.
Pierwsze posiedzenie odbyło się 19 i 23 października 2001, a ostatnie, 109. – 29 sierpnia 2005. Kadencja Sejmu trwała od 19 października 2001 do 18 października 2005.
Kluby i koła na pierwszym posiedzeniu Sejmu IV kadencji i stan na koniec kadencji.
Prezydium Sejmu IV kadencji
Przynależność klubowa
Stan na koniec kadencji
Posłowie IV kadencji zrzeszeni byli w następujących klubach i kołach:
Klub Parlamentarny Sojuszu Lewicy Demokratycznej – 148 posłów, przewodniczący klubu Krzysztof Janik,
Klub Parlamentarny Platforma Obywatelska – 56 posłów, przewodniczący klubu Jan Rokita,
Klub Parlamentarny Prawo i Sprawiedliwość – 45 posłów przewodniczący klubu Ludwik Dorn,
Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego – 40 posłów, przewodniczący klubu Waldemar Pawlak,
Klub Parlamentarny Socjaldemokracji Polskiej – 32 posłów, przewodnicząca klubu Jolanta Banach,
Klub Parlamentarny Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej – 31 posłów, przewodniczy klubu Andrzej Lepper,
Klub Parlamentarny Liga Polskich Rodzin – 19 posłów, przewodniczący klubu Roman Giertych,
Koło Parlamentarne Unii Pracy – 11 posłów,
Koło Poselskie Stronnictwa Gospodarczego – 11 posłów, przewodniczący koła Roman Jagieliński,
Koło Poselskie „Dom Ojczysty” – 10 posłów,
Koło Poselskie Konserwatywno-Ludowe – 5 posłów,
Koło Poselskie Ruchu Katolicko-Narodowego – 4 posłów, przewodniczący koła Antoni Macierewicz,
Koło Poselskie Porozumienia Polskiego – 3 posłów, przewodniczący koła Jan Łopuszański,
Koło Poselskie Ruchu Odbudowy Polski – 3 posłów, przewodniczący koła Jan Olszewski,
Koło Poselskie Ruch Patriotyczny – 3 posłów, przewodniczący koła Gabriel Janowski,
Posłowie niezrzeszeni – 39 posłów.
Przedstawicieli w Sejmie miały także Federacyjny Klub Parlamentarny, Polskie Stronnictwo Ludowe–Polski Blok Ludowy i Koła Poselskie Partia Ludowo-Demokratyczna, Polska Racja Stanu i Polski Blok Ludowy.
Posłowie, których mandat wygasł w trakcie kadencji (29 posłów)
Zmiany liczebności klubów w czasie kadencji
Lista według okręgów wyborczych
Zobacz też
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej IV kadencji (2001–2005)
Wybory parlamentarne w Polsce w 2001 roku
Senatorowie V kadencji Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
4 |
361 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Arthur%20Schopenhauer | Arthur Schopenhauer | Arthur Schopenhauer (ur. 22 lutego 1788 w Gdańsku, zm. 21 września 1860 we Frankfurcie nad Menem) – filozof niemiecki, przedstawiciel pesymizmu w filozofii.
Życiorys
Arthur Schopenhauer urodził się w Gdańsku w domu przy ul. św. Ducha 47 (stary numer 114) jako syn zamożnego kupca Heinricha Florisa Schopenhauera i literatki Johanny z domu Trosiener. W 1793 r., po zajęciu Gdańska przez Prusy, rodzina Schopenhauerów wyemigrowała do Hamburga. Początkowo Arthur przygotowywał się z woli ojca do zawodu kupieckiego. Ojciec sprowadzał do domu prywatnych nauczycieli, dbając o rozwój intelektualny swego syna. Po śmierci ojca przeniósł się z matką do Weimaru, gdzie przygotowywał się do studiów uniwersyteckich, tam też zetknął się z Wielandem, Friedrichem Majerem i Goethem, który go skłonił do badań nad barwami („Über das Sehen und die Farben”, 1816).
Młody Schopenhauer zaczął studiować w Getyndze, w latach 1809–1813, poznając tam dzieła Platona i Kanta. Stopień doktora uzyskał w roku 1813, na podstawie rozprawy pod tytułem „Über die vierfache Wurzel des Satzes vom zureichenden Grund” (tłum. polskie: „O poczwórnym źródle zasady racji dostatecznej”).
Naukę kontynuował w Berlinie i Jenie oraz prowadził życie bon vivanta, sporo podróżując turystycznie po całej Europie.
W Dreźnie w latach 1814–1818 ukończył swoje dzieło podstawowe „Die Welt als Wille und Vorstellung” (1819). Książka ta jest jedną z najważniejszych publikacji Schopenhauera, w tłumaczeniu polskim (Świat jako wola i wyobrażenie – 1819). Dzieło to podzielone jest na cztery księgi.
Księga pierwsza mówi o tym, że nie czerpiemy swej wiedzy z bezpośredniego doświadczenia, lecz przez jego wyobrażenia i konstruktywne rozumowanie, tzn. czas, przestrzeń i przypadkowość. Księga druga tej publikacji przedstawia pogląd, że każdy człowiek ma swoją wolę, która jest siłą sprawczą we wszechświecie. W księgach kolejnych, trzeciej i czwartej, autor stwierdza, że artyści i święci czasem odnajdują taką drogę życia, która pozwala im wyrwać się spod wpływu woli.
Jego nastawienie do życia zmieniło poznanie filozofii indyjskiej i buddyzmu. Swoimi dziełami zwrócił na siebie uwagę niemieckiego środowiska filozofów, na skutek czego zaproponowano mu stanowisko privatdozenta na uniwersytecie w Berlinie. Zaczął wykładać na Uniwersytecie Berlińskim od 1820 r.
Jego pobyt w Berlinie skończył się jednak porażką, na skutek bojkotu jego wykładów przez zwolenników Hegla, który w tym samym czasie zdobywał coraz większą popularność. W końcu, zniechęcony, wrócił do Frankfurtu w roku 1831, uciekając przed panującą epidemią cholery. We Frankfurcie do końca życia pędził żywot odludka, żyjąc z majątku odziedziczonego po ojcu.
Poglądy filozoficzne
Główne tezy swej filozofii Schopenhauer sformułował jeszcze w dysertacji doktorskiej „O poczwórnym korzeniu prawa racji dostatecznej” (, 1813), a później wyłożył szczegółowo w swym głównym dziele – „Świat jako wola i przedstawienie” (, 1919).
Schopenhauer rozpoczyna swoją filozofię od zdania „świat jest moim wyobrażeniem”, twierdzenie to uważa za pierwszą nienaruszalną prawdę (wpływ Kanta i filozofii indyjskiej).
Świat zewnętrzny istnieje tylko jako wyobrażenie. Wyobrażenia wiążą się ze sobą według zasady dostatecznej racji, która występuje pod czterema postaciami: 1) jako stosunek racji i następstwa, 2) jako stosunek przyczyny i skutku, 3) stosunek przestrzeni i czasu, 4) stosunek pobudki i postępku. Związki, które w poznaniu ustalamy, odnoszą się zawsze do wyobrażeń; nie wiemy natomiast, w jakim stosunku pozostają do siebie rzeczy same w sobie. Jedyną rzeczą, którą poznajemy samą w sobie, to nasze ciało. To, co w związku z ciałem przeżywamy, to wola, najgłębsza istota nie tylko nas samych, ale świata zewnętrznego. Ogólna wola świata podpada pod principium individuationis (zasada ujednostkowienia) i obiektywizuje się poprzez szereg stopni w minerałach, roślinach, zwierzętach, a najwyższy stopień osiąga w człowieku. Z tej metafizyki woli wypływa pewna estetyka i etyka.
Każda wola rodzi się w cierpieniu. Zwierzę chce jeść, albowiem jest głodne; chce pić, albowiem jest spragnione. Najbardziej cierpi człowiek, ponieważ ma największe potrzeby. W chwilach estetycznej kontemplacji uspokaja się wola. Na bezwolnym oglądaniu idei polega istota artystycznego tworzenia. Wyzwolenie całkowite można osiągnąć tylko przez porzucenie własnej woli, a przejście w wolę zbiorową, przez zupełne zapomnienie o sobie i współżycie z innymi, przez cierpienie i działanie dla innych, przez ascezę. W mędrcach, artystach, świętych przezwycięża wola świata siebie samą i to jest sens i cel jej usiłowań.
Fascynacja Kantem
Schopenhauer był początkowo zafascynowany teorią poznania Kanta. Starał się ją jednak oczyścić ze sztucznych konstrukcji i uprościć. Rezultatem jego prac była jednak zupełnie nowa teoria poznania, stojąca w kilku punktach w ostrej sprzeczności z Kantem.
Schopenhauer przyjął za Kantem, że nie ma możliwości bezpośredniego dotarcia ani na drodze poznania zmysłowego, ani racjonalnego do „istoty bytu”. Zgodził się też z Kantem, że docierające do nas bodźce porządkują umysł przez formy poznania.
Gruntownej krytyce poddał jednak kantowski system etyki, oparty w dużej mierze na koncepcji imperatywu kategorycznego. Zarzucił Kantowi wyprowadzanie pojęć etycznych na podstawie ukrytych treści teologicznych oraz odrzucił jego definicję moralnej konieczności, natomiast kluczowym dla kantowskiej moralności pojęciom „bezwarunkowej powinności” czy „bezwzględnej wartości” zarzucił błąd contradictio in adiecto.
Woluntaryzm poznawczy
Specyficzną cechą doktryny filozoficznej Schopenhauera jest woluntaryzm. Z form poznania wymyślonych przez Kanta pozostawił jednak tylko trzy – czas, przestrzeń oraz przyczynowość, uważając, że wszystkie pozostałe nie są już stale przypisanymi „koniecznymi” formami, lecz tylko zmiennymi sposobami „widzenia świata”, zależnymi od historii i potrzeb poszczególnych ludzi.
Fenomeny
Kolejnym ważnym wkładem Schopenhauera w teorię poznania była koncepcja fenomenu, z której później rozwinęła się fenomenologia. Schopenhauer dokonał pewnego uzupełnienia rozumowania Kanta. Dla Kanta bezpośrednio dane były wrażenia zmysłowe, zaś Schopenhauer zauważył, że rzadko dostrzegamy bezpośrednio te doznania, lecz umysł je zawsze wstępnie filtruje i układa w struktury za pomocą form poznania. Struktury te Schopenhauer nazwał właśnie fenomenami. Ponieważ jednak formy poznania nie były zdaniem Schopenhauera tak jak dla Kanta obiektywne, „konieczne” i jednakowe dla wszystkich ludzi, doszedł on do wniosku, że każdy człowiek „sam buduje sobie własne fenomeny” i dlatego te same bodźce wyjściowe mogą u różnych ludzi dawać różne fenomeny.
Wola i popędy
Na koniec poglądy Schopenhauera rozeszły się zupełnie z kantyzmem, Schopenhauer będący pod silnym wpływem buddyzmu, doszedł do wniosku, że wbrew Kantowi ludzie mają bezpośredni dostęp do jednego rodzaju bytu rzeczywistego – mianowicie do własnego wnętrza. Nie chodziło mu jednak o umysł jako całość w sensie Kartezjusza, lecz do najbardziej pierwotnych odczuć i emocji. Zdaniem Schopenhauera każdy ma bezpośredni dostęp do poczucia własnej woli, czyli przemożnej chęci dążenia w określonym kierunku, który jest uwarunkowany podstawowymi popędami. Popędy te (i co za tym idzie także wola) mają jednak charakter zupełnie irracjonalny i często obracają się przeciw nam. Schopenhauer twierdził, że w tej sytuacji jedynym racjonalnym działaniem jest więc zagłębienie się w sobie, przeanalizowanie własnych popędów, zapanowanie nad nimi i w ten sposób „przekroczenie siebie” i pełne przejęcie kontroli nad własną wolą.
Z tych rozważań wynikła też etyka Schopenhauera, która jest praktycznie sformułowaną w europejskich kategoriach filozoficznych etyką współczucia, wyrzeczenia i przekroczenia siebie, znaną od setek lat w obrębie buddyzmu i chrześcijaństwa.
Erotologia
W swojej Schopenhauer wysuwał pogląd na miłość jako wierną służkę woli życia, dbającą jedynie o jakościowy i ilościowy skład przyszłego pokolenia. Selekcja, jaką pozornie dokonują zakochani, odbywa się zgodnie z wymogami stawianymi przez wolę życia, dążącą do stworzenia potomstwa o ściśle określonych właściwościach. Tę koncepcję miłości Schopenhauera Władimir Sołowjow poddaje gruntownej krytyce w pracy Sens miłości.
Erystyka
Poglądy Schopenhauera na prowadzenie sporów znalazły się w niewielkiej pracy, powstałej według przypuszczeń wydawców jego dzieł, Mockrauera i Hübschera, prawdopodobnie w latach 1830–1831 i wydanej dopiero po jego śmierci po raz pierwszy w 1864 r. – Die eristische Dialektik, znana w polskich tłumaczeniach jako Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów.
Oddziaływanie Schopenhauera
W swoich czasach filozofia Schopenhauera nie była zbyt popularna, gdyż w tym czasie dominował w Niemczech heglizm oraz nieco później marksizm. Z koncepcji Schopenhauera rozwinęło się jednak sporo systemów filozoficznych końca XIX wieku i początku XX wieku, z których część jest popularna do dzisiaj. Można do nich zaliczyć filozofię Nietzschego, który rozwinął woluntarystyczną teorię poznania, fenomenologię, w ramach której rozwinęła się koncepcja fenomenu , psychoanalizę podążającą za ideą dogłębnego studiowania własnych popędów oraz w końcu egzystencjalizm rozwijający ideę „przekroczenia siebie”.
Teoria Schopenhauera znalazła swój oddźwięk w filozofii: Nietzschego, muzyce: Richarda Wagnera, twórczości: Heinricha i Thomasa Manna, Michela Houellebecqa, Thomasa Bernharda, Thomasa Hardy’ego, Samuela Becketta, Lwa Tołstoja, Hermanna Hessego i wielu innych.
Schopenhaueryzm (szopenhaueryzm) wywarł znaczny wpływ na kształtowanie się światopoglądu epoki modernizmu. Na filozofii Schopenhauera opierał się dekadentyzm, modny nurt twórczości okresu Młodej Polski. Z filozofii Schopenhauera „schyłek wieku” przejął pesymistyczny obraz ludzkiej egzystencji; przekonanie o zdeterminowaniu człowieka przez nierozumne popędy, których nie da się zaspokoić i które zmuszają go do ciągłej aktywności; przekonanie, że człowiekowi stale towarzyszy niedosyt, niezadowolenie, poczucie klęski i strach przed śmiercią. Remedium na męki egzystencjalne miały stanowić „ucieczka w nicość”, specyficznie interpretowaną buddyjską nirwanę, oraz sztuka jako bezinteresowna kontemplacja estetyczna. Recepcja filozofii Schopenhauera obecna jest głównie we wczesnym okresie literatury młodopolskiej.
Tłumaczenia dzieł Schopenhauera
Wydanie zbiorowe dzieł Schopenhauera (krytyczno-naukowe), opracowane przez P. Deussena, wychodziły od 1911 do 1928 roku i obejmowały 14 tomów. Jego dzieła na język polski przełożyli: Zofia Bassakówna „O podstawie moralności” (1901), I. Grabowski „Poczwórne źródło twierdzenia o podstawie dostatecznej” (1904), Adam Stögbauer „O wolności ludzkiej woli” (1908):, Jan Błeszyński „O religii. Dialog” (1913); R. Centnerszwerowa wybór myśli: „Miłość i kobiety” (1924), a współcześnie Jan Garewicz „Świat jako wola i przedstawienie” (1995) i Józef Marzęcki: Czworaki korzeń zasady racji dostatecznej (2003).
Upamiętnienie w Gdańsku
22 lutego 2008 z okazji 220 rocznicy urodzin Schopenhauera prezydent Gdańska Paweł Adamowicz odsłonił tablicę pamiątkową dłuta Tomasza Radziewicza na domu przy ulicy Świętego Ducha 45/47 (pierwsza tablica ku czci Schopenhauera zawisła w tym miejscu w 1888). Tego samego dnia prof. Andrzej Januszajtis odsłonił popiersie Schopenhauera wykonane przez Marka Elsnera w czytelni Instytutu Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego.
Imię Schopenhauera nosi ulica w Gdańsku-Oliwie. Przed II wojną światową (od 1923) jego imię (Schopenhauerweg) nosiła ulica Mikołaja Kopernika w Gdańsku-Aniołkach. Jest patronem tramwaju Pesa Swing 120NaG SWING Gdańskich Autobusów i Tramwajów o numerze bocznym 1016.
W Gdańsku znajduje się także Park Schopenhauera w miejscu rodzinnego majątku Schopenhauerów.
Publikacje
Czworaki korzeń zasady racji dostatecznej, przeł. Józef Marzęcki, wyd. Antyk, Kęty 2003.
Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów, , Warszawa 2002.
O podstawie moralności, przeł. Zofia Bassakówna, wyd. Zielona Sowa, Kraków 2006.
O religii. Dyalog przeł. Jan Błeszyński, Lwów
O wolności ludzkiej woli, dostęp 2012-11-01
Świat jako wola i przedstawienie, t. 1-2, Warszawa 1994-5.
Metafizyka życia i śmierci, przeł. Józef Marzęcki, wyd. Ethos, Łódź 1995.
Feministyka albo sztuka obchodzenia się z kobietami, przeł. Bogdan Baran, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2014
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Kolekcja dzieł Schopenhauera w zbiorach Biblioteki Narodowej – wersja cyfrowa na Polona.pl
Estetycy
Etycy
Filozofowie niemieckojęzyczni
Filozofowie nowożytni
Niemieccy filozofowie XIX wieku
Ludzie urodzeni w Gdańsku
Niemcy pochodzenia holenderskiego
Urodzeni w 1788
Zmarli w 1860 |
187891 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Donald | Donald | Donald – imię pochodzenia celtyckiego (Dumno + valos; „świat” + „potężny”, „możny”). Staroirlandzkie Domnall i gaelicko-szkockie Domhnall oznacza „silny tego świata” lub „władca świata”.
Donald imieniny obchodzi 15 lipca.
Znane osoby noszące imię Donald
Donald Bradman – australijski krykiecista
Donald Crisp – amerykański aktor
Donald Knuth – amerykański matematyk i informatyk
Donald I – król Alby (Szkocji)
Donald Rumsfeld – amerykański polityk
Donald „Don” Siegel – amerykański reżyser i producent filmowy
Donald Sutherland – kanadyjski aktor filmowy
Donald Tsang – chiński działacz państwowy
Donald Trump – amerykański przedsiębiorca, prezydent Stanów Zjednoczonych w latach 2017–2021
Donald Tusk – polski polityk, premier w latach 2007–2014, przewodniczący Rady Europejskiej w latach 2014-2019
Donald O’Connor – amerykański tancerz i aktor
Donald A. Wollheim – amerykański pisarz
Zobacz też
Klan Donald
Kaczor Donald – słynna postać komiksowa i filmowa
Męskie imiona celtyckie |
187892 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Lekarz%20weterynarii | Lekarz weterynarii | Lekarz weterynarii (pot. weterynarz) – przedstawiciel jednej z trzech nauk lekarskich (obok medycyny i stomatologii). W Polsce tytuł zawodowy lekarza weterynarii posiadają osoby, które ukończyły jednolite studia magisterskie na kierunku weterynaria. Prawo do wykonywania zawodu lekarza weterynarii w Polsce nadaje okręgowa izba lekarsko-weterynaryjna. Lekarze weterynarii mają uprawnienia m.in. do badania i leczenia zwierząt oraz do kontroli środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego.
Zadania lekarza weterynarii
Do uprawnień lekarza weterynarii należy:
badanie stanu zdrowia zwierząt
rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie chorób zwierząt
leczenie zwierząt
udzielanie porad i konsultacji
pielęgnacja zwierząt
wydawanie opinii i orzeczeń
wykonywanie czynności związanych z określeniem zdolności rozrodczych zwierząt i ich zaburzeń oraz biotechniką rozrodu
wykonywanie detalicznego obrotu produktami leczniczymi weterynaryjnymi, paszami leczniczymi oraz wyrobami medycznymi przeznaczonymi dla zwierząt, na zasadach określonych w odrębnych przepisach
wypisywanie recept lekarskich na leki gotowe, apteczne czy też leki recepturowe przeznaczone dla zwierząt
wykonywanie badań laboratoryjnych i innych badań diagnostycznych
usypianie zwierząt, jeśli uzna, że choroba, na którą zwierzę cierpi, jest nieuleczalna, bądź uleczenie jej będzie dla zwierzęcia zbyt dużym cierpieniem.
Aby wykonywać pracę lekarza weterynarii, trzeba oprócz ukończonych studiów wyższych na danym kierunku, uzyskać prawo wykonywania zawodu, które na wniosek zainteresowanego wydaje właściwa dla miejsca zamieszkania okręgowa rada lekarsko-weterynaryjna. W Polsce zawód lekarza weterynarii podlega Ustawie o zawodzie lekarza weterynarii.
W pracy lekarza weterynarii, oprócz wiedzy zdobytej na studiach, ważne są odpowiednie predyspozycje osobowościowe, zwłaszcza u lekarzy zajmujących się leczeniem małych zwierząt domowych, jak psy i koty. Praca w zakładach leczniczych dla zwierząt związana jest z dużym kontaktem z właścicielami zwierząt, którzy muszą zaufać weterynarzowi i współpracować z nim podczas leczenia zwierzęcia.
Tekst Przyrzeczenia Lekarza Weterynarii
Jest to tekst będący integralną częścią Kodeksu Etyki Lekarza Weterynarii.
Treść przysięgi „Jako lekarz weterynarii przyrzekam, że w zgodzie z mym powołaniem, w trakcie pełnienia obowiązków zawodowych będę postępował sumiennie i zgodnie z aktualną wiedzą weterynaryjną, strzegł godności zawodu, przyczyniał się w miarę możliwości do postępu nauk weterynaryjnych, a także wykonywał obowiązki wynikające z przepisów prawa oraz zasad Kodeksu Etyki Lekarza Weterynarii.”
Historia zawodu
Za pierwszego w historii lekarza weterynarii uważa się Urlugaledinna, wymienianego w zapiskach sprzed 3000 p.n.e. z Mezopotamii jako osoby leczącej zwierzęta. Kolejnych przełomów w tej dziedzinie dokonywali również i pionierzy medycyny – jak Hipokrates, czy filozofowie jak Arystoteles, czy też wynalazcy jak John Boyd Dunlop.
Pierwsza lecznica dla zwierząt powstała w III w. p.n.e. w Indiach za panowania króla Aśoki. Przełomowymi były również średniowieczne dzieła: Canon medicinae Avicenny czy Anatomia del cavallo Carlo Ruiniego.
Najstarszą książką weterynaryjną w języku polskim jest Sprawa a lekarstwa końskie przez Conrada, królewskiego kowala, doświadczone: nowo s pilnosczią przełożone, a najpierwej o poznaniu konia (wyd. Florian Ungler, Kraków, 1532), prawdopodobnie przetłumaczona z języka czeskiego.
Pierwszą kobietą lekarzem weterynarii w Polsce była Helena Jurgielewicz.
Za patrona lekarzy weterynarii uważany jest w Polsce św. Eligiusz.
Kształcenie lekarzy weterynarii w Polsce
Medycyna weterynaryjna nauczana jest w Polsce wyłącznie w formie studiów jednolitych trwających 5,5 roku (wyjątek od Deklaracji Bolońskiej), które kończą się nadaniem tytułu lekarza weterynarii (równorzędnego z tytułem zawodowym magistra). Uprawnienia do kształcenia lekarzy weterynarii posiadają uczelnie:
Specjalizacje lekarsko-weterynaryjne
Tytuł specjalisty w danej dziedzinie weterynarii nadaje się lekarzowi weterynarii, który:
wykonywał przez co najmniej dwa lata zawód lekarza weterynarii,
ukończył szkolenie specjalizacyjne według programu ustalonego dla danej specjalności,
zdał egzamin specjalizacyjny.
Specjalizację przyznaje Komisja do Spraw Specjalizacji Lekarzy Weterynarii
Obecnie specjalizacje weterynaryjne prowadzone są przez:
Weterynaryjne Centrum Kształcenia Podyplomowego Państwowego Instytutu Weterynaryjnego w Puławach
Wydział Medycyny Weterynaryjnej UP w Lublinie
Wydział Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
Wydział Medycyny Weterynaryjnej UP we Wrocławiu
Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie.
Dziedziny, z których lekarz weterynarii może otrzymać specjalizację:
Choroby przeżuwaczy
Choroby koni
Choroby trzody chlewnej
Choroby psów i kotów
Choroby drobiu
Choroby zwierząt futerkowych
Użytkowanie i patologia zwierząt laboratoryjnych
Choroby ryb
Choroby owadów użytkowych
Choroby zwierząt nieudomowionych
Rozród zwierząt
Chirurgia weterynaryjna
Radiologia weterynaryjna
Prewencja weterynaryjna i higiena pasz
Higiena zwierząt rzeźnych i żywności pochodzenia zwierzęcego
Weterynaryjna diagnostyka laboratoryjna
Epizootiologia i administracja weterynaryjna
Choroby ptaków ozdobnych i gołębi
Dobrostan zwierząt
Zobacz też
Medycyna weterynaryjna
Technik weterynarii
Krajowa Izba Lekarsko-Weterynaryjna
Inspekcja Weterynaryjna
Kodeks Etyki Lekarza Weterynarii
Przyrzeczenie Lekarza Weterynarii
Przypisy
Linki zewnętrzne
Krajowa Izba Lekarsko-Weterynaryjna
Lekarz weterynarii – przyjaciel Twojego psa!
Ogólnopolska baza lekarzy i lecznic weterynaryjnych
Szkolnictwo wyższe
Zawody
Polskie tytuły zawodowe |
187894 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kewin | Kewin | Kewin – imię pochodzenia celtyckiego, powstałe od imienia Caoimhín (st. irl. Coemgen), oznaczającego „ładny, przystojny”. Imię trafiło do Polski z języka angielskiego (Kevin) w latach 70. XX wieku.
Kewin imieniny obchodzi 3 czerwca, jako wspomnienie św. Kewina, opata.
Męskie imiona celtyckie |
187898 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Afterparty | Afterparty | Afterparty (z ang. „impreza po”) – impreza odbywająca się bezpośrednio po innym, większym wydarzeniu, np. koncercie, meczu, finale konkursu, premierze teatralnej lub filmowej.
Jej celem jest przedłużenie zabawy, a przeznaczona jest dla uczestników odczuwających niedosyt lub pragnących przedłużyć „dobry klimat” towarzyszący wydarzeniu głównemu.
W Polsce określenie modne głównie dzięki koncertom i imprezom muzyki techno oraz house, organizowane po koncercie znanego DJ lub po większym festiwalu.
Przypisy
Imprezy |
362 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alan%20Turing | Alan Turing | Alan Mathison Turing (ur. 23 czerwca 1912 w Londynie, zm. 7 czerwca 1954 w Wilmslow k. Manchesteru) – brytyjski matematyk, informatyk i wojskowy. Zajmował się głównie matematyką stosowaną: probabilistyką, teorią obliczalności, kryptologią i biomatematyką.
Turing to jeden z pionierów informatyki jako twórca koncepcji maszyny Turinga. W czasie II wojny światowej pracował nad złamaniem szyfrów III Rzeszy, konkretniej maszyny Enigma. Był także jednym z ojców sztucznej inteligencji, proponując test Turinga jako kryterium inteligencji; wywarł tym wpływ na filozofię umysłu.
Turinga upamiętniają między innymi pomniki, nazwa planetoidy, nagroda naukowa, serial Gra tajemnic i brytyjski banknot pięćdziesięciofuntowy (£50).
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Jego ojciec, Julius Turing, był pracownikiem indyjskiej służby cywilnej (Indian Civil Service) i razem z żoną Ethel, z domu Stoney (1881–1976), mieszkał w Chatrapur niedaleko Madrasu w południowych Indiach. Tam też Alan Turing został poczęty jesienią 1911. Ponieważ rodzice przyszłego matematyka chcieli, aby dziecko urodziło się w Anglii, opuścili Indie i wrócili do Maida Vale w Londynie. 23 czerwca 1912 w Londynie urodził się Alan Mathison Turing. Turing miał starszego brata, Johna. Ojciec niedługo po jego narodzinach wrócił do Indii, natomiast matka wyjechała tam piętnaście miesięcy później – w połowie września 1913, pozostawiając Alana pod opieką nianiek.
Rodzice zapisali go do szkoły St Michael, gdy miał 6 lat.
W 1926 roku Alan Turing rozpoczął naukę w w Sherborne (Dorset). Początek jego nauki zbiegł się ze strajkiem generalnym w 1926 w Wielkiej Brytanii. Turingowi bardzo jednak zależało na obecności w szkole i aby przybyć na pierwszy dzień nauki, jechał na rowerze bez opieki ponad 60 mil (97 km) z Southampton do szkoły, zatrzymując się na noc w gospodzie. Od samego początku nauki wykazywał duże zdolności w dziedzinie nauk ścisłych, jednak źle czuł się w szkole, która kształciła przyszłą kadrę przywódczą Imperium Brytyjskiego.
Uczęszczając do Sherborne School, Turing odkrył swoją orientację homoseksualną. To skłoniło go do refleksji, które sprawiły, że porzucił myślenie religijne, stał się ateistą i przyjął przekonania racjonalistyczne.
Wówczas też zakochał się w Christopherze Morcomie. Ten jednak zmarł niedługo później, 13 lutego 1930, w wyniku powikłań spowodowanych bydlęcą odmianą gruźlicy, nabytej po wypiciu zarażonego krowiego mleka w dzieciństwie.
Studia i praca naukowa
Po śmierci Morcoma Turing zaczął jeszcze ciężej pracować, aż w 1931 roku uzyskał stypendium naukowe na King’s College w Cambridge.
Studiował tam matematykę od 1931 do 1934 roku, kończąc te studia z wyróżnieniem. W 1935 roku mając 22 lata obronił pracę doktorską, w której udowodnił wersję centralnego twierdzenia granicznego. Komisja oceniająca pracę nie wiedziała, że twierdzenie zostało już udowodnione przez Jarla Lindeberga w 1922 roku.
Przebywając w Cambridge Turing napisał swoją prawdopodobnie najważniejszą pracę matematyczną On Computable Numbers With An Application To The Entscheidungsproblem, czyli O liczbach obliczalnych i ich zastosowania do problemu Entscheidungsproblem, której celem było rozwiązanie problemu rozstrzygalności, który został przedstawiony przez Davida Hilberta w 1928. To właśnie w niej wprowadził abstrakcyjną maszynę, która była w stanie wykonywać zaprogramowaną matematyczną operację, czyli algorytm. Maszyna mogła wykonać tylko jeden, określony algorytm, na przykład mogła podnieść liczbę do kwadratu, podzielić, dodać, odjąć. Według Turinga, liczby miały być podawane maszynie za pomocą papierowej taśmy podobnej do taśmy z melodią zapisaną dla pianoli. W swojej pracy Turing opisał wiele takich maszyn, które uzyskały wspólne miano maszyn Turinga. Rozszerzeniem tej koncepcji była tak zwana uniwersalna maszyna Turinga, która w zależności od instrukcji zapisanej na taśmie miała wykonywać dowolną operację. Turing sprowadził problem rozstrzygalności do problemu stopu, czyli tego, czy istnieje algorytm, który wskaże, czy program się zatrzyma, czy będzie działał w nieskończoność. Dowiódł, że taki algorytm nie istnieje. Zatem nawet uniwersalna maszyna Turinga nie była w stanie zidentyfikować wszystkich nierozstrzygalnych stwierdzeń. Było to ostateczne rozwiązanie problemu Hilberta. Dowód tego twierdzenia nazywany został dowodem Turinga. W tym samym czasie Alonzo Church, opiekun naukowy Turinga, niezależnie doszedł do takich samych wniosków, używając własnego rachunku lambda. Turing i Church innymi metodami doszli do tych samych wniosków, nazywanych Tezą Churcha-Turinga.
W tej samej pracy Turing przedstawił schemat pierwszego komputera przygotowany w oparciu o prace Charlesa Babbage’a i jego projekt maszyny różnicowej nr 2. Był to projekt, którego realizacja wykraczała poza możliwości ówczesnej techniki, chociaż z inżynierskiego punktu widzenia był prawidłowy. Dzięki pracy O liczbach obliczalnych w wieku 26 lat Turing został uznany za jednego z najwybitniejszych matematyków świata. Bardzo szybko robił karierę naukową, został nawet członkiem King’s College.
Wkład w kryptologię
W 1939 roku Rządowa Szkoła Kodów i Szyfrów zaproponowała Turingowi podjęcie pracy kryptoanalityka w Bletchley Park. Tam też matematyk (na przełomie 1939 i 1940 roku) zaprojektował tzw. bombę Turinga (częściowo w oparciu o prace polskich kryptoanalityków, np. Mariana Rejewskiego – zob. bomba kryptologiczna), urządzenie służące do łamania kodu Enigmy. Było to urządzenie, dzięki któremu rozszyfrowywanie wiadomości zapisanych przy użyciu niemieckiej maszyny szyfrującej było dużo prostsze, tańsze i skuteczniejsze. Bletchley posiadało piętnaście takich bomb, każdą przeznaczoną do jednej wiadomości.
W 1940 Turing opracował własną bombę kryptologiczną. Pierwsza wersja nie była wystarczająco szybka, więc 8 sierpnia przy współpracy matematyka Gordona Welchmana powstała jej ulepszona wersja zwana bombą Turinga-Welchmana. Było to jedno z pięciu najważniejszych osiągnięć kryptoanalitycznych Turinga w czasie II wojny światowej. Pozostałe to: wydedukowanie procedury dla wskaźnika używanego przez niemiecką marynarkę wojenną, opracowanie statystycznej procedury zwanej Banburismus pozwalającej na bardziej efektywne wykorzystanie bomb kryptologicznych, opracowanie procedur dla wypracowania ustawienia kół w Lorenz SZ 40/42 (Tuńczyk), pod koniec wojny wynalezienie przenośnych scramblerów o nazwie kodowej Delilah do bezpiecznej transmisji głosowej.
W styczniu 1940 spędził kilka dni w ośrodku wywiadu Bruno we Francji, w którym pracowali przerzuceni tam po wybuchu wojny polscy matematycy: Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski. Brytyjczycy dostarczyli im wtedy również komplet wykonanych według polskich instrukcji w Bletchley Park arkuszy perforowanych zwanych płachtami Zygalskiego. Marian Rejewski, który był autorem wspomnień o tym wydarzeniu zapamiętał, że Turing był zainteresowany szczegółami połączeń wtyczkowych (Steckenverbindungen) w maszynie Enigma, a także trzyliterowymi kodami stosowanymi przez Luftwaffe.
Turing miał w Bletchley Park opinię człowieka ekscentrycznego. Jako alergik w czerwcu każdego roku cierpiał na katar sienny i chroniąc się przed alergenami, pracował w masce przeciwgazowej.
Pracując w Bletchley, Turing trenował biegi długodystansowe, czasami biegł 40 mil (64 km), gdy potrzebował dostać się do Londynu na spotkania na wysokim szczeblu, i miał formę biegacza na światowym olimpijskim poziomie.
Niedobór personelu w Bletchley Park uniemożliwiał rozszyfrowanie wielu wiadomości. W październiku 1941 Turing i jego współpracownicy zwrócili się wówczas bezpośrednio do Winstona Churchilla po dotacje na prace związane z kryptoanalizą. Dotacje te otrzymali. W lutym 1942 nastąpiła zmiana na stanowisku dyrektora Bletchley Park, nowym szefem został komandor . Rok później Bletchley posiadało już czterdzieści dziewięć bomb. Powstała także stacja bomb w Gayhurst Manor. Wówczas (pośrednio) publicznie ogłoszono rekrutację do Bletchley, publikując w „Daily Telegraph” krzyżówkę. Sześciu czytelników, którzy poprawnie ją rozwiązało i przeszło test zorganizowany przez MI-6, zostało zatrudnionych razem z Turingiem w Bletchley.
W 1941 Turing zaproponował małżeństwo współpracowniczce Joan Clarke, ale ich zaręczyny trwały krótko. Po jej chłodnej reakcji na wyznanie Turinga na temat jego homoseksualności zdecydował, że nie może się z nią ożenić.
W 1945 został odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego za zasługi w czasie II wojny światowej, ale jego dokonania na tym polu pozostawały tajemnicą przez wiele lat.
Wkład w informatykę
Po wojnie zaprojektował jeden z pierwszych elektronicznych, programowanych komputerów. Był również pomysłodawcą tak zwanego testu Turinga – eksperymentu będącego próbą zdefiniowania sztucznej inteligencji.
Od 1945 do 1947 roku mieszkał w Richmond, w Londynie. W tym czasie pracował nad projektem (Automatic Computing Engine) w National Physical Laboratory (NPL). 19 lutego 1946 roku przedstawił referat, który był pierwszym szczegółowym projektem programu komputerowego. Chociaż praca von Neumanna First Draft of a Report on the EDVAC poprzedzała prace Turinga, to jednak była ona znacznie mniej szczegółowa. I choć ACE było możliwe do skonstruowania, tajemnica otaczająca wojenne projekty Bletchley Park doprowadziła do opóźnień w rozpoczęciu realizacji projektu, co rozczarowało Turinga. Pod koniec 1947 roku wrócił do Cambridge na roczny urlop i w tym czasie, pod jego nieobecność, zbudowano prototyp komputera (). Swój pierwszy program zrealizował 10 maja 1950. ACE Turinga nigdy nie został zbudowany, ale wiele komputerów na całym świecie dużo mu zawdzięcza np. amerykański Bendix G-15.
W 1948 Turing został mianowany recenzentem w Katedrze Matematyki na Uniwersytecie w Manchesterze. W 1949 został zastępcą dyrektora Computing Laboratory i pracował tam nad oprogramowaniem dla jednego z pierwszych komputerów, Manchester Mark I. W tym czasie kontynuował swe prace teoretyczne. W artykule Computing Machinery and Intelligence (Maszyny obliczeniowe i inteligencja) Turing poruszył problem sztucznej inteligencji i zaproponował eksperyment, który stał się znany jako test Turinga. Jest to próba zdefiniowania normy dla maszyny określanej mianem „inteligentnej”. Idea polegała na tym, że o komputerze można powiedzieć, że „myśli”, jeśli człowiek przeprowadzający eksperyment nie jest w stanie stwierdzić poprzez konwersację czy ma do czynienia z człowiekiem czy z maszyną. W artykule Turing zasugerował, że zamiast budować program do symulacji dorosłych myśli, można by stworzyć prostszy do symulacji umysłu dziecka, a następnie poddać go kształceniu. Odwróconą formą testu Turinga jest, szeroko stosowany w Internecie, CAPTCHA (Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart), w którym maszyna sprawdza, czy ma do czynienia z maszyną, czy człowiekiem.
W 1948 pracując ze swoim byłym kolegą ze studiów, D.G. Champernownem, zaczął pisać program szachowy dla komputera, który jeszcze nie istniał. W 1952 brakowało komputera wystarczająco silnego, aby uruchomić program. Turing symulował więc pracę komputera, realizując ruch w czasie około pół godziny. Zapis szachowy tej partii jest dostępny w internecie. Program przegrał z kolegą Turinga Alickiem Glennie.
W 1948 wynalazł również metodę rozkładu LU, czyli rozkładu macierzy na macierz trójkątną dolną (ang. lower) i macierz trójkątną górną (ang. upper).
Wkład w biomatematykę
Turing od 1952 aż do śmierci w 1954 roku pracował nad zagadnieniami biologii matematycznej, w szczególności nad procesem morfogenezy. W 1952 opublikował pracę pod tytułem The Chemical Basis o Morphogenesis, wysuwając hipotezę odnośnie do tworzenia się wzorców. Jego centrum zainteresowania w tym zakresie było zrozumienie filotaksji Fibonacciego, czyli istnienie liczb Fibonacciego w strukturze ulistnienia roślin. Posługiwał się równaniami reakcji-dyfuzji, co jest kluczowe w zakresie formowania się wzorców. Późniejsze prace pozostały nieopublikowane aż do 1992, kiedy opublikowano Dzieła zebrane A.M. Turinga. Jego prace są uważane za fundamentalne dzieło w tej dziedzinie.
Oskarżenie o naruszenie moralności i śmierć
Kierujący wywiadem brytyjskim Stewart Menzies wiedział, że Turing był homoseksualistą, jednakże przez długi czas nie podejmowano żadnych kroków przeciwko niemu, gdyż ten nie stwarzał problemów w swoim otoczeniu, a z punktu widzenia powierzonych mu zadań był niezbędny. Postanowiono, że dopiero po 1944, gdy zakończy swe najważniejsze prace, będzie można się go pozbyć.
W styczniu 1952 Turing spotkał w kinie w Manchesterze Arnolda Murraya. Po lunchu Turing zaprosił go na weekend do swojego domu. Murray przyjął zaproszenie, ale się nie pojawił. Spotkali się ponownie w Manchesterze w poniedziałek po weekendzie i Murray zgodził się towarzyszyć Turingowi do jego domu. Kilka tygodni później Murray odwiedził dom Turinga ponownie i spędził tam noc. Tego samego roku włamano się do domu Turinga, o czym poinformował on policję. W trakcie śledztwa Turing potwierdził, że jest homoseksualistą. Seks homoseksualny był w Wielkiej Brytanii w tym czasie nielegalny i obaj zostali oskarżeni zgodnie z § 11 prawa karnego znowelizowanego ustawą z 1885 roku. Wówczas Turing został oskarżony o naruszenie moralności publicznej – za homoseksualne stosunki z 19-latkiem i wytoczono przeciwko niemu proces. Sąd dał mu wybór: więzienie albo terapię hormonalną. Turing wybrał terapię – konsultacje z psychiatrą i roczną kurację hormonalną – polegającą na przyjmowaniu estrogenu (kastracja chemiczna). Skutkiem ubocznym kuracji była między innymi ginekomastia.
Wskutek skazania Turing stracił certyfikat dostępu do poufnych informacji oraz odsunięto go od badań związanych z konstrukcją komputera. 7 czerwca 1954 zamknął się w swojej sypialni i popełnił samobójstwo. Znaleziono go martwego następnego dnia. Badanie przyczyn śmierci wykazało, że została ona spowodowana zatruciem cyjankiem. Gdy ciało Turinga zostało odnalezione, obok łóżka znajdowało się na wpół zjedzone jabłko i chociaż nie zostało ono poddane testom na obecność cyjanku, było przypuszczalnie nośnikiem, za pomocą którego śmiertelna dawka cyjanku została wprowadzona do organizmu. Prowadzący śledztwo ustalili, że Turing popełnił samobójstwo. Jego ciało zostało poddane kremacji w krematorium 12 czerwca 1954 r. Matka Turinga twierdziła stanowczo, że spożycie cyjanku musiało być przypadkowe, spowodowane przez nieostrożne przechowywanie chemikaliów laboratoryjnych przez syna. Biograf Andrew Hodges sugeruje, że Turing mógł popełnić samobójstwo w sposób budzący wątpliwości całkiem celowo, aby dać matce pewną możliwość pozostawania w przekonaniu o nieumyślności swego działania. David Leavitt zasugerował, że Turing odtworzył scenę, w której Zła Królowa zanurza swoje jabłko w trującym naparze, z animowanego filmu Walta Disneya Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków z 1937 roku, jego ulubionej bajki.
Epitafium Alana Turinga
Hyperboloids of wondrous Light
Rolling for aye through Space and Time
Harbour those Waves which somehow Might
Play out God’s holy pantomime
Wpływ śmierci Alana Turinga
Czasopismo „New Statesman” opublikowało tekst ostro krytykujący homofobiczne prawo. W maju 1954 konserwatysta David Maxwell Fyfe, będący wtedy ministrem spraw wewnętrznych, powołał komisję do zbadania zasadności zakazu seksu homoseksualnego zawartego w prawie. Prace komisji zakończyły się opublikowaniem 4 września 1957 tzw. Raportu Wolfendena, wskazującego jednoznacznie, że seks między dwoma mężczyznami nie powinien być karany, zaś sama homoseksualność nie jest chorobą psychiczną. Sam inicjator powstania komisji, Fyfe, był przeciwny wprowadzeniu w życie zaleceń raportu i udało się to dopiero po dojściu do władzy lewicowej Partii Pracy w 1964.
Przeprosiny rządu brytyjskiego
Premier Gordon Brown we wrześniu 2009 przeprosił w imieniu rządu Wielkiej Brytanii za „całkowicie niesprawiedliwe” i „straszne” potraktowanie Turinga.
W 2013 królowa Elżbieta II pośmiertnie ułaskawiła Turinga. W 2014 r. powstał (o nim i jego pracy nad Enigmą) film pt. Gra tajemnic, w którym w rolę Turinga wcielił się Benedict Cumberbatch.
W 2019 przez Brytyjczyków został uznany za najwybitniejszą postać XX w. Pokonał tym samym innych finalistów: Pabla Picassa, Muhammada Alego, Martina Luthera Kinga Jr., Davida Bowiego, Ernesta Shackletona i Nelsona Mandelę.
Zobacz też
pomnik Alana Turinga
(10204) Turing
Przypisy
Bibliografia
Alan Turing, Maszyna licząca a inteligencja, w: Filozofia umysłu, red. Bohdan Chwedeńczuk, Aletheia, Warszawa 1995 (oryg. 1950)
Alan Turing, Can a machine think? (1956)
Linki zewnętrzne
[dostęp 2021-10-30].
Alan Turing: Primary Sources
The Turing Digital Archive
The Turing Archive for the History of Computing
Brytyjscy matematycy XX wieku
Probabiliści
Brytyjscy logicy
Biomatematycy
Brytyjscy kryptolodzy
Brytyjscy informatycy
Brytyjscy wojskowi
Członkowie Royal Society
Matematycy upamiętnieni nazwami nagród
Brytyjczycy upamiętnieni nazwami nagród
Ludzie upamiętnieni nazwami matematycznymi
Ludzie urodzeni w Londynie
Urodzeni w 1912
Absolwenci King’s College (Cambridge)
Historia LGBT w Wielkiej Brytanii
Zmarli w 1954
Angielscy samobójcy |
364 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Andriej%20Markow | Andriej Markow | Andriej A. Markow (starszy) (1856-1922) – rosyjski matematyk
Andriej A. Markow (młodszy) (1903-1979) – rosyjski matematyk
Andriej Markow (ur. 1978) – rosyjski hokeista |
365 | https://pl.wikipedia.org/wiki/August%20Ferdinand%20M%C3%B6bius | August Ferdinand Möbius | August Ferdinand Möbius (ur. 17 listopada 1790 w Schulpforte, zm. 26 września 1868 w Lipsku) – niemiecki matematyk i astronom.
Życiorys
Studiował na Uniwersytecie w Lipsku, początkowo prawo, później zmienił zainteresowania na matematykę, fizykę i astronomię. Studia ukończył w 1809. W 1813 pojechał do Getyngi, gdzie studiował astronomię pod kierunkiem Gaussa. Potem studiował matematykę w Halle pod kierunkiem Pfaffa. Pracę doktorską napisał o astronomii (O okultacji gwiazd stałych, 1815), ale jego habilitacja dotyczyła równań trygonometrycznych. Od 1816 zatrudniony na Uniwersytecie w Lipsku i w Obserwatorium w Lipsku.
Dorobek
Jeden z twórców nowoczesnej geometrii algebraicznej, pierwszy wprowadził współrzędne jednorodne w geometrii rzutowej, podał nową klasyfikację krzywych i powierzchni oraz pojęcie przekształcenia rzutowego. Znany m.in. z odkrycia (w roku 1831) funkcji Möbiusa oraz (w roku 1858, niezależnie od Johanna Benedicta Listinga) wstęgi Möbiusa – nieorientowalnej powierzchni dwuwymiarowej, która (gdy rozważana jako zanurzona w przestrzeni trójwymiarowej) ma tylko jedną stronę.
Prace Möbiusa z dziedziny astronomii:
De Computandis Occultationibus Fixarum per Planetas (1815)
Die Hauptsätze der Astronomie (1836)
Die Elemente der Mechanik des Himmels (1843).
Jego imieniem nazwano planetoidę (28516) Möbius.
Zobacz też
funkcja Möbiusa
wstęga Möbiusa
grupa Möbiusa
Przypisy
Linki zewnętrzne
[dostęp 2021-10-30].
Absolwenci i studenci Uniwersytetu w Lipsku
Niemieccy astronomowie XIX wieku
Niemieccy matematycy XIX wieku
Niemieccy geometrzy
Niemieccy teoretycy liczb
Wykładowcy Uniwersytetu w Lipsku
Urodzeni w 1790
Zmarli w 1868
Ludzie upamiętnieni nazwami powierzchni
Osoby upamiętnione nazwami grup w matematyce
Ludzie upamiętnieni nazwami funkcji matematycznych |
366 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Armator | Armator | Armator – osoba (osoba prawna lub fizyczna), eksploatująca własny lub wynajęty statek. Zatrudnia kapitana i załogę oraz odpowiada cywilnie za zobowiązania wynikające z eksploatacji statku.
W Polsce
Według art. 7 Kodeksu morskiego armatorem jest ten, kto we własnym imieniu uprawia żeglugę statkiem morskim własnym lub cudzym. W systemach prawnych innych państw pojęcia będące odpowiednikiem polskiego terminu "armator" są zazwyczaj kojarzone z własnością statku
Ujęcie historyczne
Dawniej armatorem była nazywana osoba, która na własny koszt uzbrajała statek i wynajmowała, lub właściciel i dowódca statku korsarskiego.
Zobacz też
armator żeglugi śródlądowej
Przypisy
Przedsiębiorstwa związane z żeglugą
Żegluga |
367 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ameryka | Ameryka | Ameryka – część świata położona na zachodniej półkuli Ziemi, w skład której wchodzą dwa kontynenty: Ameryka Północna i Ameryka Południowa. Rozciąga się na długości ponad 15 tysięcy km od Archipelagu Arktycznego po Ziemię Ognistą. Niekiedy na oznaczenie obu Ameryk używa się także określeń Nowy Świat lub półkula zachodnia.
Powierzchnia Ameryki wynosi 42 mln km², a zamieszkuje ją ponad 916 milionów ludzi, co stanowi 13% ludności świata.
Nazwę Ameryki zaproponował w 1507 roku niemiecki kartograf, pochodzący z Alzacji, Martin Waldseemüller. Przypisywał on odkrycie Nowego Świata, jak wówczas określano nowo odkryty ląd, Amerigo Vespucciemu i na jego cześć nadał mu miano America. Istnieją także inne teorie na temat pochodzenia tej nazwy, ale nie zyskały one uznania. Jednym z najstarszych globusów, na którym pojawiła się nazwa Ameryka, jest Globus Jagielloński z 1508 roku.
W wielu krajach, m.in. w Polsce, nazwa Ameryka stosowana jest potocznie jako synonim Stanów Zjednoczonych Ameryki. Podobnie Amerykanin to obywatel Stanów Zjednoczonych (w Polsce jest to oficjalne określenie).
Zobacz też
Ameryka Centralna – Ameryka Środkowa
Ameryka Łacińska – Hispanoameryka – Luzoameryka
Indianie
państwa obu Ameryk
Przypisy
Ameryka
Kontynenty |
368 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ameryka%20Centralna | Ameryka Centralna | Ameryka Centralna
Ameryka Centralna (hiszp. Centroamérica lub América Central) – centralny region geograficzny Ameryki, położony między Morzem Karaibskim na wschodzie a Oceanem Spokojnym na zachodzie. Definiowany jest jako południowa część Ameryki Północnej, na południowym wschodzie łącząca się z Ameryką Południową.
Położenie geograficzne
W ujęciu fizycznogeograficznym Ameryka Centralna to obszar na południu Ameryki Północnej ciągnący się od przesmyku Tehuantepec w Meksyku na północnym zachodzie do Przesmyku Panamskiego na południowym wschodzie, gdzie łączy się z nizinami pacyficznymi w północno-zachodniej Ameryce Południowej. Południowo-zachodni jej brzeg oblewa Ocean Spokojny, północno-wschodni – Morze Karaibskie, a północny – Zatoka Meksykańska. Tak zdefiniowany obszar zajmowany jest przez osiem państw – Meksyk (wschodnia część kraju), Gwatemalę, Belize, Salwador, Honduras, Nikaraguę, Kostarykę i Panamę (zachodnia część kraju).
Większa część Ameryki Centralnej znajduje się na karaibskiej płycie tektonicznej. Region ten jest geologicznie aktywny, co pewien czas występują na nim erupcje wulkanów i trzęsienia ziemi. Urodzajne gleby powstałe z lawy umożliwiły przetrwanie populacji skupionych na wyżynach. Managua, stolica Nikaragui, została zniszczona przez trzęsienia ziemi w 1931 i 1972, a w 2001 roku dwa trzęsienia ziemi zniszczyły Salwador.
Położenie geopolityczne
W kontekście społeczno-geograficznym termin ten odnosi się do siedmiu państw od Gwatemali i Belize na północnym zachodzie po Panamę na południowym wschodzie.
Zobacz też
Ameryka Środkowa
Przypisy
Regiony Ameryki
Ameryka Północna |
369 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Angloameryka | Angloameryka | Angloameryka, Ameryka Anglosaska – określenie na część Ameryki położoną na północ od Meksyku, używane w opozycji do terminu Ameryka Łacińska. Angloameryka obejmuje Kanadę i Stany Zjednoczone, czyli kraje o przeważającej kulturze anglosaskiej – dominujący język angielski, wyznania protestanckie.
Angloameryka zajmuje obszar ponad 19,3 mln km2, z ludnością sięgającą 330 mln mieszkańców (2006).
Społeczność Angloameryki w 76,1% zamieszkuje ośrodki miejskie (1997).
Zobacz też
Ameryka Łacińska
Przypisy
Regiony Ameryki |
370 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Amfibole | Amfibole | Amfibole (z amphibolos – "nieokreślony", ze względu na różnorodność koloru i formy) – duża grupa minerałów skałotwórczych, krzemianów, czasami też glinokrzemianów.
Właściwości
Wzór chemiczny ogólny amfiboli:
A BVI2 CIV5 T8 O22 (OH, F, Cl)2
Wzór chemiczny amfiboli oblicza się przy założeniu 24 (O, OH, F, Cl), gdzie:
A = nadwyżka Na, i cała ilość K (suma powinna być zawarta w granicach 0,00-1,00);
B = nadwyżka Mn, Fe2+ Mg, oraz Ca, Na (suma = 2,00);
C = nadwyżka Al, Cr3+, Fe 3+, Ti 4+ oraz Mg, Fe 2+ Mn (suma = 5,00);
T = Si, Al, Cr3+, Fe 3+, Ti 4+ (suma = 8,00);
K – występuje tylko na pozycji A
Na – występuje na pozycji A lub B
Ca – występuje tylko na pozycji B
jony typu: Mg, Fe 2+, Mn2+ Li, Zn, Ni, Co – występują na pozycji C lub B
Al – występuje na pozycji C lub T
Fe3+, Mn3+, Cr3+ – występują tylko na pozycji C
Si – występuje tylko na pozycji T
Są to krzemiany lub glinokrzemiany wapnia, magnezu, glinu, żelaza i sodu, manganu, tytanu, potasu z niewielką zawartością wody.
Układ krystalograficzny: najczęściej rombowy oraz jednoskośny
Gęstość – 2,85-3,5 g/cm³,
Twardość – 5-6.
Barwa: przeważnie zielona, brunatna lub czarna
Rysa: biała, szara, jasnobrunatna
Przełam: najczęściej nierówny lub muszlowy
Połysk: najczęściej szklisty, tłusty bądź perłowy
Łupliwość: doskonała, dwukierunkowa, krzyżująca się pod kątem 124° (ta cecha pozwala je odróżnić od podobnych piroksenów)
Inne cechy:
Bardzo często tworzą pomiędzy sobą roztwory stałe (kryształy mieszane), co wpływa na bardzo duże ich zróżnicowanie.
Najczęściej wykazują pokrój słupkowy, igiełkowy lub włóknisty (azbest amfibolowy). Kryształy odznaczają się sześciobocznym przekrojem.
Występują w skupieniach ziarnistych i zbitych.
Niektóre amfibole po oszlifowaniu wykazują efekt kociego oka.
Nazewnictwo
Przed uchwaleniem międzynarodowej krystalochemicznej klasyfikacji amfiboli IMA (International Mineralogical Association) (1978 r.) wyznacznikiem klasyfikacji były cechy optyczne. Uchwalenie nowej klasyfikacji zdyskredytowało prawie 170 dawniejszych nazw amfiboli i ich odmian.
Obecnie wyróżnia się cztery grupy amfiboli
Amfibole Mg-Fe-Mn-Li – amfibole magnezowo-żelazowo-manganowo-litowe /MFML/
Amfibole-Ca – amfibole wapniowe /C/ - caltic
Amfibole-Na-Ca – sodowo-wapniowe /SC/ - sodic-caltic
Amfibole sodowe /S/ - sodic
Do amfiboli należą między innymi: aktynolit, antofyllit, niektóre azbesty naturalne, cummingtonit, gedryt, glaukofan, hornblenda, krokidolit, richteryt, riebeckit, tremolit.
Występowanie
Ważne minerały skałotwórcze wielu skał magmowych i metamorficznych (są głównym składnikiem amfibolitu). Spotykane są też w skałach okruchowych: piaskach i żwirach.
Zastosowanie
mają znaczenie naukowe i kolekcjonerskie
wiele z nich znajduje zastosowanie jako kamienie ozdobne i jubilerskie (np. aktynolit, nefryt)
Zobacz też
pirokseny, miki
geologia, mineralogia
minerał, minerały skałotwórcze
Krzemiany (minerały) |
371 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Argentyt | Argentyt | Argentyt ( ‘srebro’) – rzadki minerał z grupy siarczków, rozpowszechniony tylko w niektórych rejonach Ziemi.
Właściwości
Tworzy kryształy mające postać sześcianów, ośmiościanów i ich kombinacji. Występuje w skupieniach ziarnistych, skrytokrystalicznych i dendrycznych. Często tworzy wrostki w innych minerałach (takich jak: galena, piryt). Jest trwały, poniżej 179 °C przechodzi w modyfikację jednoskośną (akantyt). Jest izostrukturalny z kuprytem.
Jest kowalny, ciągliwy, strugalny – doskonale daje się kroić nożem – i plastyczny. Często zawiera domieszki miedzi, ołowiu, żelaza, antymonu.
Występowanie
Spotykany w srebronośnych żyłach hydrotermalnych (niskotemperaturowych). Znany jest też ze stref wietrzejących złóż kruszcowych.
Miejsca występowania: Niemcy (Saksonia, Harz, Rudawy), USA (Nevada), Meksyk i Czechy (Jachymov), Norwegia, Wielka Brytania (Kornwalia), Peru, Chile.
W Polsce stanowi pospolity składnik wielu srebronośnych żył hydrotermalnych na Dolnym Śląsku. Występuje też w okolicach Lubina w łupkach miedzionośnych.
Zastosowanie
Jest najważniejszą rudą srebra (zawiera 87% Ag). Dobrze wykształcone kryształy osiągają wagę do 4 kg (pochodzenie: Niemcy).
Ponieważ był od starożytności wydobywany, aktualnie większość jego złóż jest wyeksploatowana.
Bibliografia
Kruszce i rudy
Siarczki (minerały)
Srebro |
372 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Archipelag%20Bismarcka | Archipelag Bismarcka | Archipelag Bismarcka – grupa wysp w zachodniej części Oceanu Spokojnego, w Melanezji, na północny wschód od Nowej Gwinei, od której oddziela ją Morze Bismarcka (Nowogwinejskie) i Morze Salomona, administracyjnie część Papui-Nowej Gwinei.
Geografia
Powierzchnia archipelagu wynosi 49,2 tys. km². Największym miastem jest Rabaul na Nowej Brytanii. Wyspy zamieszkuje głównie ludność melanezyjska, a także mniej liczni Polinezyjczycy i Papuasi. Mieszkańcy zajmują się głównie rolnictwem i rybołówstwem.
Największe wyspy to: Nowa Brytania i Nowa Irlandia, oprócz tego ważniejszymi są Wyspy Admiralicji, Nowy Hanower i Duke of York Islands. Większe wyspy mają pochodzenie kontynentalne, mniejsze – wulkaniczne albo koralowe.
Demografia
Na obszarze Archipelagu Bismarcka znajdują się 4 prowincje: Nowa Brytania Wschodnia, Manus, Nowa Irlandia i Nowa Brytania Zachodnia. Według spisu powszechnego z roku 2011 i lat ubiegłych liczyły one odpowiednio daną liczbę mieszkańców:
Co daje łączną sumę 847 185 mieszkańców w roku 2011. W 1966 wyspy zamieszkiwało około 216 tysięcy osób.
Historia
Archipelag Bismarcka w latach 1884–1919 był kolonią niemiecką jako część protektoratu Nowej Gwinei Niemieckiej, z tego okresu wzięła się nazwa, pochodząca od nazwiska niemieckiego kanclerza Ottona von Bismarcka. W 1920 roku jako terytorium mandatowe przeszedł pod administrację australijską. Podczas II wojny światowej od 1942 znajdował się pod okupacją japońską. Po wojnie stanowił część terytorium powierniczego Nowej Gwinei Australijskiej. Od 1975 roku jest częścią niepodległej Papui-Nowej Gwinei.
Awifauna
Nowa Brytania, Nowa Irlandia, Nowy Hanower i okoliczne wyspy oraz Wyspy Admiralicji są uznane za Endemic Bird Areas. Przykładem gatunków występujących na tych wyspach jest zagrożony kurtaczek wspaniały (Pitta superba), narażone: pszczołojad ciemny (Henicopernis infuscatus), gołąb żółtonogi (Columba pallidiceps), cudolotka białogardła (Henicophaps foersteri), płomykówka złotawa (Tyto aurantia), sowica cynamonowa (Ninox odiosa), zimorodek atolowy (Ceyx websteri), kakadu niebieskooka (Cacatua ophthalmica) i wachlarzówka czerwonawa (Rhipidura semirubra). Z gatunków bliskich zagrożenia występują tu na przykład ogonówka biało-czarna (Reinwardtoena browni), muszkatela srokata (Ducula spilorrhoa), a z gatunków o statusie niedostateczna dane – salangana melanezyjska (Aerodramus orientalis).
Zobacz też
Kolonie niemieckie
Przypisy
Bismarcka
Wyspy Papui-Nowej Gwinei |
373 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Andreas%20Schl%C3%BCter | Andreas Schlüter | Andreas Schlüter (ur. 20 maja 1660 prawdopodobnie w Gdańsku lub 20 maja 1664 w Hamburgu, zm. 1714 w Petersburgu) – gdański rzeźbiarz i architekt, przedstawiciel nurtu klasycyzującego w sztuce baroku.
Życiorys
Pierwsze nauki miał pobierać u gdańskiego rzeźbiarza Davida Christopha Sapobiusa (zm. 1710). Początkowo działał w Polsce, na dworze warszawskim króla Jan III Sobieskiego, współpracując z wybitnym architektem niderlandzkiego pochodzenia Tylmanem z Gameren (1632–1706). W okresie okupacji niemieckiej w Polsce „w drodze uznania szczególnych zasług dla kultury niemieckiej na ziemiach polskich” warszawski plac Krasińskich nazwano w latach 1941–1945 imieniem Andreasa Schlütera (niem. Andreas-Schlüter-Platz).
W 1694 Schlüter przeprowadził się do Brandenburgii na dwór księcia Fryderyka Wilhelma, późniejszego króla Prus. 25 czerwca 1694 został wykładowcą rzeźby w nowo powstałej berlińskiej Akademie der Künste. W 1695 odbył dwie podróże studialne do Holandii i Francji, a rok później wyjechał do Włoch, gdzie zapoznał się z dziełami Michała Anioła, Berniniego i Borrominiego.
2 listopada 1699 został kierownikiem budowy zamku berlińskiego, a w 1704 objął stanowisko Oberbaudirektor – nadzorował prace nad przebudową zamku królewskiego w Berlinie i sporządził plany pałaców w Charlottenburgu i Poczdamie. Zwolniony ze stanowiska kierownika budowy zamku pod koniec 1706 w związku z aferą budowlaną przy wznoszeniu stumetrowej wieży, która musiała zostać rozebrana z powodu błędów konstrukcyjnych. W 1707, po obsunięciu się ziemi przy pałacu Freienwalde (niem. Schloß Freienwalde) stracił również stanowisko Oberbaudirektora. Po utracie pracy Schlüter przeszedł kryzys twórczy i załamanie nerwowe. Dopiero w 1710 powrócił do architektury, projektując na zlecenia prywatne.
1 maja 1713 wstąpił do służby cara Rosji Piotra I Wielkiego i rozpoczął prace m.in. nad Pałacem Letnim. Współpracował z Johannem Friedrichem Braunsteinem i Georgiem Johannem Mattarnovi, którzy kończyli lub rozwijali projekty Schlütera. Zmarł pod koniec maja 1714 w Petersburgu.
Jest patronem tramwaju Pesa Swing 120NaG SWING Gdańskich Autobusów i Tramwajów o numerze bocznym 1033.
Wybrane dzieła
Światową sławę zyskała Bursztynowa Komnata, znajdująca się pierwotnie w Charlottenburgu, po śmierci artysty przeniesiona do Petersburga, podczas II wojny światowej zrabowana i zaginiona, a niedawno zrekonstruowana.
Ważnym dziełem jest dekoracja rzeźbiarska Zeughausu (Starego Arsenału) w Berlinie, składająca się m.in. z 22 zworników przedstawiających głowy ludzi umierających na polu bitwy.
Najważniejszy budynek jego projektu, zamek w Berlinie został zburzony w 1950 po częściowym zniszczeniu podczas II wojny światowej, a obecnie jest w odbudowie.
Jego pomnik konny Fryderyka Wilhelma, obecnie na dziedzińcu pałacu w Charlottenburgu, odlany w jednym kawałku metodą Johanna Jacobiego, to pierwszy tego typu obiekt na terenie Niemiec.
W Polsce
1686 – epitafium kanonika Adama Konarskiego (zm. 1683) w katedrze we Fromborku
1677–1699 – dekoracje tympanonów pałacu Jana Dobrogosta Krasińskiego w Warszawie, przedstawiające zwycięstwo wodza rzymskiego Marka Waleriusza Messali Korwina nad Gallami
ok. 1690 – drewniany ołtarz główny w kościele Bernardynów na Czerniakowie w Warszawie
1688–1690 – krucyfiks w kościele św. Antoniego i św. Piotra w Węgrowie
1693 – portret biskupa Jana Małachowskiego z jego nagrobka w katedrze wawelskiej w Krakowie
W Ukrainie
1692–1693 – nagrobki członków rodziny Sobieskich w farze w Żółkwi (zachowane dwa z trzech)
W Niemczech
1698–1699 – dekoracja Zeughausu (Starego Arsenału) w Berlinie
1699–1707 – Zamek w Berlinie, zniszczony w czasie II wojny światowej i ostatecznie wyburzony przez władze komunistyczne w 1950, choć jego stan pozwalał na odbudowę; zachował się ryzalit wejściowy, przeniesiony w inne miejsce
1689–1706 – pomnik konny Wielkiego Elektora brandenburskiego księcia Fryderyka Wilhelma na dziedzińcu pałacu w Charlottenburgu
1700 – nagrobek nadwornego złotnika Daniela Männlicha w kościele św. Mikołaja w Berlinie
1705–1713 – zespół sarkofagów królewskich w berlińskiej katedrze
1711–1712 – willa Kamecke w Berlinie (zburzona)
W Rosji
Letni Pałac Piotra I w Sankt Petersburgu
Dzieła przypisywane Schlüterowi
1678–1681 – dekoracja rzeźbiarska fasady kaplicy Królewskiej w Gdańsku
1680 – rzeźby na fasadzie kamienicy przy Długim Targu 20 w Gdańsku
krucyfiks w ołtarzu św. Krzyża kościoła franciszkanów w Warszawie
ok. 1690 – ołtarz główny w kościele św. Piotra z Alkantary i św. Antoniego z Padwy w Węgrowie
grota Pałacu Letniego Piotra I w Sankt Petersburgu
pałac Peterhof
pałacyk Monplaisir
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Biogram na stronie Pałacu w Wilanowie.
Artyści związani z Janem III Sobieskim
Ludzie związani z Wilanowem
Niemieccy architekci
Niemieccy rzeźbiarze
Architekci barokowi
Rzeźbiarze barokowi
Bursztynnicy związani z Gdańskiem w I Rzeczypospolitej
Ludzie związani z Berlinem
Urodzeni w 1660
Zmarli w 1714
Barok w Polsce
Sztuka rosyjska
Petersburg |
374 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Anna%20Walentynowicz | Anna Walentynowicz | Anna Walentynowicz z domu Lubczyk (ur. 15 sierpnia 1929 w Siennem, zm. 10 kwietnia 2010 w Smoleńsku) – polska robotnica i działaczka społeczna pochodzenia ukraińskiego, opozycjonistka w PRL, współzałożycielka Wolnych Związków Zawodowych, działaczka NSZZ „Solidarność”. Dama Orderu Orła Białego.
Życiorys
Anna Walentynowicz urodziła się 15 sierpnia 1929 we wsi Sienne (obecnie Sadowe) na wschód od Tuczyna, niedaleko Równego na Wołyniu, na wschodzie II Rzeczypospolitej w chłopskiej rodzinie ukraińskich protestantów (sztundystów) jako córka Nazara i Pryśki Lubczyków. Miała pięcioro rodzeństwa – Olgę, Katarzynę, Piotra, Wasyla oraz przyrodniego brata Iwana (Pryśka Paszkoweć była wdową, gdy wychodziła za mąż za Nazara Lubczyka). We wrześniu 1937 zmarła jej matka. W 1940 Nazar Lubczyk ponownie ożenił się – z Marią Ozarczuk. Ze związku tego narodziło się kolejnych pięcioro dzieci. Anna Lubczyk w dzieciństwie ukończyła cztery klasy szkoły powszechnej (w czasie wojny szkoła w Siennem została zlikwidowana przez Niemców). Z powodu niedostatku, mając 12 lat, zmuszona była pójść do pracy do polskich zarządców pobliskiego majątku Pustomyty, którzy prawdopodobnie w grudniu 1943 zabrali ją ze sobą mówiąc – niezgodnie z prawdą – że jej bliscy nie żyją. Razem z nimi znalazła się w Malcowiźnie (obecnie Rudniki) pod Warszawą. Stąd razem ze swymi gospodarzami przeniosła się później w okolice Gdańska, gdzie pracowała w gospodarstwie rolnym. Potem zatrudniła się w piekarni, a następnie w fabryce margaryny.
W listopadzie 1950 Anna Walentynowicz zapisała się na kurs spawacza i trafiła do Stoczni Gdańskiej. Szybko stała się przodownicą pracy. Wyrabiała 270% normy. Jej zdjęcia trafiły do gazet. W nagrodę, jako członkini komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej, wysłana została w sierpniu 1951 na zjazd młodzieży do Berlina. Jednakże wkrótce potem oddała legitymację ZMP i wstąpiła do Ligi Kobiet. Jako działaczka tej organizacji zaczęła zabiegać o prawa pracowników. Wtedy zaczęły się jej kłopoty z Urzędem Bezpieczeństwa Publicznego. We wrześniu 1952 urodziła syna Janusza. Postanowiła jednakże nie wychodzić za mąż za ojca dziecka.
Z czasem ciężka praca spawacza zrujnowała jej zdrowie. Zrezygnowała jednak z możliwości uzyskania świadczenia rentowego i przekwalifikowała się na suwnicową.
W 1968, gdy domagała się wyjaśnienia defraudacji pieniędzy z funduszu zapomogowego, podjęto nieudaną, próbę wyrzucenia jej z pracy. W obronie koleżanki stanęła cała załoga wydziału W-3, gdzie pracowała.
Podczas robotniczego protestu w grudniu 1970 Anna Walentynowicz przygotowywała strajkującym posiłki. W styczniu 1971 wybrano ją na delegatkę na spotkanie z I Sekretarzem KC PZPR Edwardem Gierkiem. W 1978 r. została jedną ze współzałożycieli Wolnych Związków Zawodowych. Jej mieszkanie było punktem kontaktowym WZZ. To sprowadziło na nią szykany ze strony Służby Bezpieczeństwa MSW, m.in. w postaci zatrzymywania na 48 godzin i rewizji.
8 sierpnia 1980, pięć miesięcy przed osiągnięciem wieku emerytalnego, Annę Walentynowicz dyscyplinarnie zwolniono z pracy. Decyzja dyrekcji przesądziła o wybuchu strajku w dniu 14 sierpnia, w wyniku którego powstał NSZZ „Solidarność”. Pierwszym postulatem protestujących robotników było przywrócenie Anny Walentynowicz do pracy. Władza uległa ich żądaniom i wkrótce przywróciła ją do pracy.
W 1981 r., podczas spotkania z robotnikami w Radomiu, dwóch funkcjonariuszy SB MSW we współpracy z Ewą Soból – TW ps. „Karol” miało podjąć próbę zamordowania Walentynowicz – za pomocą leku furosemid spowodować śmiertelne odwodnienie (wg opinii władz IPN, śmiertelną ofiarą analogicznych działań mógł paść również jeden z liderów radomskiej opozycji antykomunistycznej Jacek Jerz). W 2009 IPN postawił im zarzuty. W sierpniu 2010 warszawski pion śledczy IPN skierował sprawę przeciwko Tadeuszowi G., Markowi K. i Wiesławowi S. do Sądu Okręgowego w Radomiu.
W stanie wojennym w PRL internowana, po rozbiciu siłą strajku w Stoczni Gdańskiej. 9 marca 1983 Anna Walentynowicz stanęła przed sądem w Grudziądzu oskarżona o udział w organizacji strajku w grudniu 1981. Na rozprawę przyjechał Lech Wałęsa. Walentynowicz skazano na 1,5 roku pozbawienia wolności w zawieszeniu.
Do zakładu karnego trafiła 4 grudnia 1983 za udział w próbie wmurowania tablicy upamiętniającej górników kopalni „Wujek”. Z więzienia w Lublińcu zwolniono ją w kwietniu następnego roku. 5 kwietnia 1984 ze względu na zły stan zdrowia oskarżonych, sąd w Katowicach na czas nieokreślony odroczył proces Anny Walentynowicz i Ewy Tomaszewskiej aresztowanych pod zarzutem zorganizowania manifestacji w grudniu 1983 pod krzyżem przy Kopalni Węgla Kamiennego „Wujek” w Katowicach.
Była inicjatorką protestu głodowego po zabójstwie ks. Jerzego Popiełuszki, przeprowadzonego od 18 lutego 1985 do 31 sierpnia w krakowskiej parafii ks. Adolfa Chojnackiego. W latach 80. XX w. krytykowała ówczesne kierownictwo związku skupione wokół L. Wałęsy. Istotą sporu stała się informacja o Lechu Wałęsie jako TW z SB i sprzeciw Walentynowicz wobec polityki prowadzącej do Okrągłego Stołu, określanej przez nią jako „ugodowa”. Pozostawała w kontakcie ze środowiskiem Andrzeja Gwiazdy. Z tego też względu po 1989 nie utożsamiała się z polityką rządzących partii postsolidarnościowych. W wyborach parlamentarnych w 1993 bez powodzenia kandydowała do Sejmu z listy komitetu „Poza Układem” (otrzymała 1431 głosów). W 1995 w formie listu otwartego zwróciła się z szeregiem krytycznych pytań do Lecha Wałęsy.
W 2000 r. odmówiła przyjęcia tytułu honorowego obywatela Gdańska. Będąc w trudnej sytuacji materialnej, w 2003 wystąpiła o 120 tys. złotych odszkodowania za prześladowania w latach 80. XX w., choć wcześniej wykluczała taki krok. W lutym 2005 Sąd w Gdańsku odmówił przyznania świadczeń ze względu na przedawnienie roszczeń. Po tym A. Walentynowicz nie zgodziła się przyjąć emerytury specjalnej od prezesa Rady Ministrów Marka Belki. Ostatecznie w kolejnej instancji 22 lutego sąd przyznał jej 70 tys. złotych odszkodowania.
W lipcu 2006 gdański Instytut Pamięci Narodowej ujawnił, że Annę Walentynowicz inwigilowało ponad 100 funkcjonariuszy i tajnych współpracowników Służby Bezpieczeństwa, w 1981 planując jej zabicie przez zniszczenie organizmu mieszanką leków.
Krzysztof Wyszkowski, ze względu na etos Anny Walentynowicz i jej związanie z ideą Solidarności, nadał jej przydomek Anna Solidarność.
W 1996 r. odnalazła swą rodzinę na Ukrainie, z którą do śmierci utrzymywała bliski kontakt (wielokrotnie odwiedzała ich na Wołyniu).
Śmierć, pogrzeb, ekshumacja
Zginęła w katastrofie polskiego samolotu Tu-154M w Smoleńsku 10 kwietnia 2010 w drodze na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej.
W identyfikacji zwłok w Moskwie uczestniczył jej syn Janusz. Jako że ciało nie doznało znacznych uszkodzeń, bez kłopotów je rozpoznał.
Trumna Anny Walentynowicz wróciła do Polski 15 kwietnia 2010 wraz z trumnami 33 innych uczestników lotu do Smoleńska. Na płycie lotniska Okęcie odbyła się oficjalna uroczystość przywitania ofiar z udziałem najwyższych władz państwowych oraz rodzin. Następnie trumny zostały przewiezione 34 karawanami w kondukcie żałobnym ulicami Warszawy (Żwirki i Wigury i Trasą Łazienkowską) na Torwar, skąd mogli je odbierać bliscy ofiar.
21 kwietnia 2010 na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku-Wrzeszczu (rejon VI, kwatera I-1b-9) odbył się pogrzeb, w którym formalnie została pochowana Anna Walentynowicz.
W lipcu 2012 r, gdy rodzina Anny Walentynowicz po około dwóch latach starań uzyskała wgląd do dokumentacji z jej sekcji w Moskwie, stwierdziła rozbieżność ze stanem faktycznym danych zarówno medycznych ciała zalutowanego w trumnie, jak i dotyczących jego odzienia w aktach przekazanych polskiej prokuraturze przez Rosjan. W związku z tym pełnomocnik rodziny Stefan Hambura złożył wniosek o ekshumację.
17 września 2012 na polecenie Wojskowej Prokuratury Okręgowej w Warszawie prowadzącej śledztwo w sprawie katastrofy smoleńskiej dokonano ekshumacji zwłok pochowanych w grobie Anny Walentynowicz.
25 września 2012 w oparciu o wyniki przeprowadzonych badań DNA Wojskowa Prokuratura Okręgowa w Warszawie stwierdziła, że w grobie na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku-Wrzeszczu znajdowało się ciało innej ofiary katastrofy, Teresy Walewskiej-Przyjałkowskiej. Prokuratura wojskowa poinformowała, że przed oficjalnym pogrzebem w kwietniu 2010 ciało Anny Walentynowicz zostało zamienione z ciałem tej ostatniej i błędnie pochowane w grobie na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Ekshumacji szczątków złożonych na Cmentarzu Powązkowskim, które okazały się ciałem Anny Walentynowicz, dokonano w dniu 18 września 2012.
„To rodzina błędnie rozpoznała ciało Anny Walentynowicz podczas okazania” – powiedział podczas sejmowej debaty poświęconej działaniom państwa po katastrofie smoleńskiej prokurator generalny, Andrzej Seremet. Syn Anny Walentynowicz stanowczo zaprzecza, by się pomylił.
W trakcie badania właściwego ciała Anny Walentynowicz w Zakładzie Medycyny Sądowej we Wrocławiu znaleziono cztery metalowe elementy o wymiarach od 0,2 do 1,2 cm. W opinii śledczych były to prawdopodobnie nity z poszycia samolotu. Stwierdzono również, że w Moskwie doszło do profanacji ciała.
Powtórny pogrzeb legendy Solidarności odbył się na gdańskim cmentarzu Srebrzysko w dniu 28 września 2012.
Filmografia
Role filmowe
Człowiek z żelaza (1981), reż. Andrzej Wajda – jako ona sama
Filmy dokumentalne
Anna Walentynowicz, reż. Krzysztof Wojciechowski, 1993
Anna Walentynowicz, reż. Andrzej Bednarek, 1994
Prisoners of „Freedom”, reż. Laura Quaglia, 2004 (prod. Włochy, Rosja)
Doceniałam każdy przeżyty dzień, reż. Jędrzej Lipski, Piotr Mielech, 2010
Nawiązania
Postać wzorowaną na Annie Walentynowicz stworzono w filmie Volkera Schlöndorffa Strajk (2007). Została w nim przedstawiona jako analfabetka, a jej syn jako członek ZOMO, co stanowi elementy fikcyjne dzieła. W odpowiedzi na to adwokat Walentynowicz, Stefan Jaworski, zapowiedział w 2006 wejście na drogę prawną w obronie naruszonych dóbr osobistych Anny Walentynowicz, z czego ostatecznie zrezygnowano.
Odznaczenia i nagrody
3 maja 2006 została odznaczona przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Orderem Orła Białego.
Zarządzeniem prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego z 11 listopada 1990 została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Złoty Krzyż Zasługi 1966.
Srebrny Krzyż Zasługi 1961.
Brązowy Krzyż Zasługi 1953 i 1957.
13 grudnia 2005 w Waszyngtonie odebrała dwa medale na rzecz Solidarności oraz za swoje uczestnictwo od amerykańskiej Fundacji Pamięci Ofiar Komunizmu Medal Wolności Trumana-Reagana. Honorowym przewodniczącym Fundacji założonej przez Kongres USA jest były prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki George W. Bush.
10 grudnia 2009 otrzymała „za odwagę w występowaniu w obronie podstawowych wartości i prawd nawet wbrew zdaniu i poglądom większości” nagrodę im. Pawła Włodkowica, przyznaną przez Rzecznika Praw Obywatelskich Janusza Kochanowskiego (także ofiary katastrofy PLF101 w Federacji Rosyjskiej).
Medal Polonia Mater Nostra Est (1996)
Krzyż Solidarności Walczącej (2010)
Postanowieniem prezydenta Andrzeja Dudy z 13 marca 2018 została odznaczona Krzyżem Wolności i Solidarności.
Kobieta Roku 1980 tygodnika „Time” (2020)
Upamiętnienie
21 października 2010 Rada Miasta Gdynia podjęła uchwałę o nazwaniu skrzyżowania ul. Bosmańskiej i ul. Benisławskiego na Obłużu Rondem Anny Walentynowicz.
8 kwietnia 2011, na fasadzie budynku przy al. Grunwaldzkiej 49 w Gdańsku-Wrzeszczu odsłonięto poświęconą jej tablicę pamiątkową (autor Sławoj Ostrowski).
26 sierpnia 2013 odbyła się uroczystość nadania jej imienia skwerowi u zbiegu ulic Henryka Sienkiewicza i Nowowiejskiej we Wrocławiu.
11 kwietnia 2015 został odsłonięty pomnik Anny Walentynowicz w Panteonie Bohaterów Sanktuarium Narodowego na Cmentarzu Poległych w Bitwie Warszawskiej w Ossowie.
15 sierpnia 2015 został odsłonięty pomnik Anny Walentynowicz przy skwerze jej imienia w Gdańsku, zaprojektowany przez rzeźbiarza Stanisława Milewskiego.
13 grudnia 2015 jej imieniem prezes Rady Ministrów Beata Szydło uhonorowała największą salę w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
3 czerwca 2016 imieniem Anny Walentynowicz nazwano odcinek nowo wybudowanej wewnętrznej południowej obwodnicy Radomia.
29 sierpnia 2016 jej imieniem został nazwany skwer przy pętli tramwajowej w Pabianicach.
20 czerwca 2017 w Szczecinie zmieniono nazwę ul. Berlinga na ul. Anny Walentynowicz
26 czerwca 2017 Rada Miasta Lublin zmieniła nazwę odcinka ul. Lucyny Herc na ul. Anny Walentynowicz.
29 stycznia 2018 wojewoda kujawsko-pomorski zmienił w Grudziądzu nazwę ul. 6 marca na ul. Anny Walentynowicz
Jest patronką tramwaju Pesa Swing 120NaG SWING Gdańskich Autobusów i Tramwajów o numerze bocznym 1042.
Uchwałą Sejmu RP VIII kadencji z 20 lipca 2018 rok 2019 został ustanowiony Rokiem Anny Walentynowicz.
Zarządzeniem Prezesa Narodowego Banku Polskiego z 30 sierpnia 2019 ustalono monetę o wartości nominalnej 10 zł, upamiętniającej 90. rocznicę urodzin Anny Walentynowicz, którą wprowadzono do obiegu 20 września 2019.
W 2020 odbyło się uroczyste odsłonięcie popiersia Anny Walentynowicz przed polską ambasadą w Kijowie.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Anna Walentynowicz – apokryf historii. Beata Płonka, 1999.
Sławomir Cenckiewicz, Matka „Solidarności”, rp.pl z 13 sierpnia 2009
Walczyliśmy o godność i szacunek – Anna Walentynowicz – wywiad dla tv.rp.pl przeprowadzony przez Cezarego Gmyza w sierpniu 2009
Charakterystyka Anny Walentynowicz sporządzona przez SB MSW
Kilka dat z życia A. Walentynowicz
Informacja IPN o represjach wobec robotnicy
Biogram w Encyklopedii Solidarności
Tomasz Jastrun: Życie Anny Walentynowicz (2011) w bibliotece Polona
Polscy robotnicy
Członkinie Ligi Kobiet Polskich (Polska Ludowa)
Członkowie Związku Młodzieży Polskiej
Działacze Wolnych Związków Zawodowych
Internowani w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1981–1982
Osoby pozbawione pracy w ramach represji politycznych w Polsce Ludowej
Polacy pochodzenia ukraińskiego
Polscy działacze praw człowieka
Przodownicy pracy w Polsce Ludowej
Uczestnicy wydarzeń Grudnia 1970
Uczestnicy wydarzeń Sierpnia 1980
Sygnatariusze porozumień sierpniowych (strona społeczna)
Więźniowie polityczni w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1957–1989
Honorowi obywatele Wałbrzycha
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (władze RP na uchodźstwie)
Odznaczeni Krzyżem Solidarności Walczącej
Odznaczeni Krzyżem Wolności i Solidarności
Odznaczeni Orderem Orła Białego (III Rzeczpospolita)
Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
Odznaczeni Brązowym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
Odznaczeni Medalem Polonia Mater Nostra Est
Ludzie urodzeni w Równem
Ofiary katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku
Pochowani na Cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku
Urodzeni w 1929
Zmarli w 2010 |
375 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aida%20%28opera%29 | Aida (opera) | Aida – opera w 4 aktach, z librettem napisanym przez Antonia Ghislanzoniego oraz muzyką Giuseppe Verdiego.
Historia utworu
Opera została zamówiona w 1869 przez Ismaila Paszę, chedywa Egiptu, na otwarcie Opery w Kairze.
Paul Draneth Bey, założyciel pierwszej kolei w Egipcie i dyrektor Opery Kairskiej, już w 1869 r. zwrócił się do Verdiego z prośbą o napisanie hymnu na otwarcie dopiero co wybudowanego budynku opery. Verdi odmówił (na otwarcie opery, 6 listopada 1869 r., wystawiono Rigoletto). Niezrażony odmową mistrza Bey wraz z chedywem Egiptu przesłali do Camille'a Du Locle'a gotowy scenariusz opracowany przez Auguste Mariette'a z prośbą o przekazanie go Verdiemu. G.Verdi w końcu zainteresował się Aidą. Dodatkowym bodźcem była oferta honorarium – 150 tys. franków francuskich w złocie (co było kwotą bajecznie wysoką), wolna ręka w doborze wykonawców wszystkich ról i świetne warunki dla wszystkich współpracowników Verdiego. Aida po kilku latach została wykorzystana do uświetnienia otwarcia kanału Sueskiego.
Pierwsze poprawki w scenariuszu wniósł Verdi wraz z Du Locle'em latem 1870 roku. Jednocześnie nawiązał kontakt z Ghislanzonim i jemu powierzył opracowanie libretta. Zgodnie z umową Verdi zobowiązał się ukończyć partyturę w grudniu 1870 r. Możliwe, że początkowo G. Verdi myślał o wielkim spektaklu, jednak po zapoznaniu się z warunkami teatru w Kairze dzieło zostało dostosowane do możliwości opery (Opera Kairska była niewielkim budynkiem, na widowni mieściło się tylko 850 widzów – dla porównania La Scala w Mediolanie mieści 3600 osób).
Pracę nad dziełem skomplikowała sytuacja polityczna. W lipcu wybuchła wojna francusko-pruska, która opóźniła premierę. Dekoracje przygotowywane w Paryżu przez Auguste Mariette'a nie zostały przywiezione do Kairu z powodu oblężenia stolicy Francji przez Królewską Armię Pruską. W końcu zamiast w styczniu 1871 roku prapremiera w Kairze odbyła się po wojnie, 24 grudnia 1871 r. Orkiestrą dyrygował Giovanni Bottesini.
Pierwsi wykonawcy ról tytułowych:
Aida – Antonietta Pozzoni
Radames – Pietro Mangini
Amneris – Eleonora Grossi
Amonasro – Francesco Steller
Ramfis – Paolo Medini.
Opera została entuzjastycznie przyjęta przez ówczesną publiczność. Podobnie zakończyła się włoska premiera w mediolańskiej La Scali 8 lutego 1872 r. pod batutą Franco Faccia. Kolejną premierą, w Parmie (1872), dyrygował osobiście Verdi.
Od premiery mediolańskiej Aida rozpoczęła pochód przez wszystkie ważniejsze sceny świata, stając się jedną z najbardziej popularnych oper. Premiera polska miała miejsce w Teatrze Wielkim w Warszawie 23 listopada 1875 r. (w oryginalnej wersji językowej). Z polskim tekstem Aida została wystawiona po raz pierwszy w Warszawie 9 czerwca 1877 r.
Aida należy do grupy dzieł często wystawianych w warunkach plenerowych; potężne przedstawienia (z udziałem kilkusetosobowych chórów i statystów, koni i egzotycznych zwierząt) wystawiano na wielu stadionach i w amfiteatrach, a nawet w rzymskich Termach Karakalli. Wiosną 1997 r. i na przełomie lat 2002/2003 Opera Wrocławska wystawiła takie superprodukcje Aidy w Hali Ludowej we Wrocławiu.
Osoby
Amneris, córka faraona – mezzosopran
Radames, wódz wojsk egipskich – tenor
Aida, etiopska niewolnica – sopran
Amonasro (w polskiej tradycji operowej często Amonastro), etiopski władca, ojciec Aidy – baryton
Il Re, Faraon – bas
Ramfis, arcykapłan Izydy – bas
Treść
Akt I
Wojska etiopskie przekroczyły granice Egiptu. Kapłan Izydy, Ramfis, ogłasza Radamesa dowódcą wojsk egipskich. Młody wojownik ma nadzieję, że po zwycięskiej kampanii faraon spełni jego prośbę – zwróci wolność Aidzie (niewolnicy etiopskiej i córce Amonasra) oraz zgodzi się na ich ślub. Radamesa kocha bez wzajemności Amneris, córka faraona. Aida ma mieszane uczucia: pragnie życzyć ukochanemu zwycięstwa, ale to oznacza klęskę, a może i śmierć jej rodaków. W świątyni trwa uroczystość. Przed posągiem boga Ptaha, po sakralnym tańcu kapłanek, Ramfis wręcza Radamesowi poświęcony miecz.
Akt II
W Memfis, w pałacu faraona, Amneris czeka na powrót Radamesa po zwycięskiej kampanii. Upewnia się, że Aida kocha młodego wojownika i oświadcza jej, że ona, córka Faraona, jest jej rywalką.
Dźwięk trąb ogłasza powrót zwycięskiego wojska. Oprócz bogatych łupów prowadzą pojmanych jeńców. Wśród nich Aida dostrzega swojego ojca. Amonasro nakazuje córce milczenie. Przyznaje się przed faraonem, że jest jej ojcem, ale wprowadza go w błąd, mówiąc, że król Amonasro zginął podczas walki. Faraon obiecuje spełnić życzenie Radamesa. Wódz prosi Faraona o wolność dla jeńców. Faraon zgadza się na uwolnienie Etiopczyków, ale – za radą Ramfisa – jako zakładników zatrzymuje w niewoli Amonasra i Aidę. Dodatkowo Radamesowi w dowód wdzięczności oddaje rękę swojej córki. Radames i Aida są w rozpaczy – nie mogą odrzucić łaski faraona. Amneris przeżywa chwilę triumfu.
Akt III
Akcja rozgrywa się nocą, przed planowanym ślubem. Amneris wraz z Ramfisem zmierza do świątyni Izydy. Chce prosić boginię o błogosławieństwo i miłość małżonka. Aida pragnie spotkać się po raz ostatni z ukochanym. Za nią nadchodzi jej ojciec. Wie o miłości córki i wodza. Próbuje nakłonić Aidę, by wykorzystała uczucia Radamesa i namówiła go do opowiedzenia się po stronie Etiopczyków albo wyjawienia tajemnic wojskowych. Aida w końcu ulega namowom. Amonasro ukrywa się przed nadejściem Radamesa. Aida nie chce słuchać wyznań ukochanego, wypomina mu zbliżającą się uroczystość zaślubin. Namawia go do wspólnej ucieczki z Egiptu. Po długiej walce wewnętrznej Radames zgadza się zbiec z ukochaną na pustynię. Planując trasę ucieczki, zdradza wojskowe plany Egipcjan. Ujawnia się Amonasro i wyjawia, że jest królem Etiopii. Zrozpaczony Radames nie widzi innego wyjścia niż ucieczka. Niespodziewanie pojawia się Amneris wraz z Ramfisem. Aida z ojcem ucieka, a Radames, czując się winny, oddaje się w ręce arcykapłana.
Akt IV
Odsłona 1
Amneris proponuje Radamesowi pomoc. Obiecuje wyjednać przebaczenie u swojego ojca pod warunkiem, że młodzieniec wyrzeknie się swoich uczuć do Aidy, zapomni o niej i poślubi ją, córkę Faraona. Radames odmawia. Zbiera się sąd pod przewodnictwem Ramfisa. Radames odmawia odpowiedzi na zadawane pytania. Tym samym potwierdza swoją winę i zostaje skazany na śmierć przez zamurowanie żywcem w grobowcu. Amneris uświadamia sobie, że do tragedii doprowadziła jej duma i zazdrość. Przeklina sędziów i mdleje.
Odsłona 2
Radames zostaje zamknięty w grobowcu. Tu spotyka Aidę, która, słysząc o wyroku, postanowiła umrzeć z ukochanym. Połączeni uściskiem, spokojnie oczekują na śmierć. Nad grobowcem zrozpaczona Amneris błaga bogów o ukojenie serca.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Aida w bibliotece Polona
Opery Giuseppe Verdiego
Opery w języku włoskim |
377 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Amnesty%20International | Amnesty International | Amnesty International – międzynarodowa organizacja pozarządowa, której celem jest zapobieganie naruszeniom praw człowieka poprzez wszelkie pokojowe akcje obywatelskie – od organizowania pisania listów do rządów krajów łamiących te prawa, poprzez publikowanie informacji o takich naruszeniach, po realną pomoc finansową i prawną poszkodowanym osobom.
Organizacja jest laureatem Pokojowej Nagrody Nobla z 1977 roku za „wkład w umacnianie podstaw wolności, sprawiedliwości, a tym samym pokoju na całym świecie”.
Amnesty International finansuje swoją działalność głównie ze składek członkowskich i darowizn od osób indywidualnych i firm.
Zasadami działania Amnesty International są uniwersalność i niepodzielność praw człowieka, bezstronność i niezależność, solidarność międzynarodowa i skuteczne działania na rzecz konkretnych osób, których prawa zostały złamane. Organizacja jest niezależna politycznie i finansowo. W wielu krajach (głównie tych, które często represjonują swoich obywateli) oskarżana jest o wspieranie USA i Europy Zachodniej i propagowanie ich idei. Amnesty protestuje przeciwko torturom i przetrzymywaniu ludzi przez USA w Guantanamo.
Amnesty International twierdzi, że wspiera obecnie ponad 7 mln osób w 150 krajach świata. Sekretariat Międzynarodowy Amnesty International znajduje się w Londynie, ale organizacja posiada biura regionalne w Afryce, Ameryce, Azji, Europie i na Bliskim Wschodzie (m.in. Johannesburg, Dakar, Nairobi, Meksyk, Bangkok, Hongkong, Bejrut, Bruksela).
Do końca 2009 Sekretarz Generalną Amnesty International była Irene Khan, jej następcą był Salil Shetty, od 2018 funkcję tę pełni Kumi Naidoo. Nieoficjalnym hymnem organizacji jest piosenka „One” zespołu U2.
Historia
Geneza
Początki Amnesty International sięgają 1960 roku, kiedy brytyjski prawnik Peter Benenson przeczytał w prasie o dwóch portugalskich studentkach skazanych na 7 lat więzienia za wzniesienie toastu za wolność. W 1961 roku w londyńskim tygodniku „The Observer” pojawił się jego artykuł „Zapomniani więźniowie” wzywający do solidarnego działania w obronie więźniów sumienia (osób więzionych za wyrażanie swoich poglądów, które nie stosowały przemocy ani nie nawoływały do nienawiści) oraz do sprzeciwu wobec łamania praw zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka przez rządy wielu państw.
Rozwój ruchu międzynarodowego
W lipcu 1961 roku odbyło się międzynarodowe spotkanie sympatyków apelu Petera Benensona, na którym podjęto decyzję o „utworzeniu międzynarodowego ruchu na rzecz obrony wolności wyrażania opinii i wyznawania religii”.
W londyńskiej dzielnicy Mitre Court powstały biuro i biblioteka gromadząca informacje o naruszeniach praw człowieka: w 1962 roku udokumentowano już 1200 takich spraw.
Pierwsze grupy powstały w Wielkiej Brytanii, RFN, Holandii, Włoszech oraz Szwajcarii i działały przez tzw. „sieć trójek” – każda z nich zajmowała się trzema więźniami sumienia z trzech głównych obszarów polityczno-ekonomicznych świata: państw kapitalistycznych, socjalistycznych i rozwijających się.
W ciągu kolejnych lat następował rozwój struktur organizacji, która na konferencji belgijskiej w 1962 roku przyjęła nazwę Amnesty International. W tym samym roku powstał Fundusz Więźniów Sumienia pomagający więźniom i ich rodzinom. zaś rok później Międzynarodowy Komitet Wykonawczy (IEC), Sekretariat Międzynarodowy (siedziba Amnesty International) oraz Biuro Badawcze, które na bieżąco śledzi losy więźniów.
Amnesty International szybko zyskiwała międzynarodowe znaczenie. Już w 1962 roku nowe grupy powstały w Norwegii, Szwecji, Danii, Belgii, Grecji, Australii, Irlandii i Stanach Zjednoczonych. Organizacja uzyskała statusy konsultacyjne przy ONZ (1964), Radzie Europy (1965) i UNESCO (1969).
Pierwsza Pilna Akcja
Pilne Akcje to wezwania do działania w sprawie osoby lub grupy osób, o której wiadomo, że jej prawa zostały złamane i potrzebna jest natychmiastowa reakcja opinii publicznej. Pierwsza miała miejsce w 1973 roku i dotyczyła brazylijskiego profesora Luiza Basilio Rossi, aresztowanego z powodów politycznych.
Misje i kampanie w obronie praw człowieka
Pierwsze wizje lokalne Amnesty International miały miejsce w Ghanie, Czechosłowacji, Portugalii i NRD w 1962 roku.
W 1973 roku rząd chilijski zezwolił organizacji na przeprowadzenie na miejscu dochodzenia w sprawie oskarżeń o masowe naruszanie praw człowieka. Rok później ukazał się raport opisujący prześladowania, tortury i egzekucje za rządu Pinocheta.
Kolejne światowe akcje w obronie praw człowieka dotyczyły:
Afryki Południowej, Paragwaju, Pakistanu i Tanzanii (1977),
Korei Południowej, Kostaryki, Turcji (1980),
Afganistanu i Chile (1986),
Sri Lanki i w Birmy (1990),
Jugosławii i Peru (1991),
Bośni i Hercegowiny, Indonezji i Kolumbii (1994),
Turcji i Chin (1996),
Bośni i Hercegowiny (1998),
Arabii Saudyjskiej (2000).
W 1983 roku opublikowano specjalny raport na temat zabójstw politycznych popełnianych na zlecenie rządów.
W 1994 roku rozpoczęła się światowa kampania przeciwko zaginięciom i zbrodniom politycznym pod hasłem „Życie w cieniu kłamstwa”.
Kampanie przeciwko karze śmierci
Od 1981 prowadzone są kampanie przeciw karze śmierci.
W 1987 AI wydało raport stwierdzający, że stosowanie kary śmierci w Stanach Zjednoczonych jest niezgodne z międzynarodowymi postanowieniami, decyzje o jej stosowaniu mają często podłoże rasistowskie i są wydawane arbitralnie.
W 1989 roku ukazało się studium na temat kary śmierci „Kiedy państwo zabija”.
Kolejne kampanie dotyczyły krajów bałtyckich w 1993 i pozostałych byłego Związku Radzieckiego w 1995 roku.
Amnesty International co roku publikuje raport dotyczący stosowania kary śmierci na świecie. Według danych podanych przez organizację w 2016 r. karę śmierci wykonano w 23 krajach na co najmniej 1032 osobach, zaś w 2015 r. wykonano 1634 egzekucje w 25 krajach na świecie, co stanowiło znaczący wzrost.
Większość egzekucji wykonano kolejno w Chinach, Iranie, Arabii Saudyjskiej, Iraku i Pakistanie: liczba wyroków kary śmierci w Chinach nie jest znana, gdyż dane te stanowią tajemnicę państwową. 20 egzekucji, które przeprowadzono w 2016 r. w Stanach Zjednoczonych, to najmniejsza liczba wykonanych w tym kraju wyroków śmierci od 1991 roku.
141 kraje na świecie, czyli ponad połowa wszystkich krajów świata, to zwolennicy abolicji wedle prawa bądź w praktyce. W 2016 r. karę śmierci zniesiono w 2 krajach – w Beninie i Nauru. Łącznie karę śmierci zniosły 104 kraje, czyli większość państw na świecie. W 1997 r. zaledwie 64 kraje w ogóle nie stosowały kary śmierci.
Koncerty
W 1976 roku odbył się pierwszy koncert charytatywny pt. Secret Policeman’s Ball z Johnem Cleese’em i grupą Monty Pythona. Kolejne miały miejsce w latach: 1977, 1978, 1981 i 1987. Wzięli w nich udział m.in. Peter Gabriel, Duran Duran, Mark Knopfler, Eric Clapton i Phil Collins.
W 1986 roku amerykańska sekcja AI zorganizowała wielki rockowy koncert pt. „Spisek na rzecz Nadziei”, w którym udział wzięli m.in. Sting, U2, Bryan Adams, Peter Gabriel, Lou Reed, The Neville Brothers.
W 1988 roku rozpoczęła się trasa koncertowa pod hasłem „Prawa Człowieka Teraz!”, obejmująca 18 miast w 15 krajach. Uczestniczyli w niej m.in. Sting oraz Bruce Springsteen.
Nagrody
W listopadzie 1977 roku w Oslo Amnesty International otrzymało Pokojową Nagrodę Nobla za wkład w „umacnianie podstaw wolności, sprawiedliwości a tym samym pokoju na całym świecie”.
Rok później organizacja odebrała Nagrodę Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych za „szczególny wkład w ochronę praw człowieka”, a w 2001 roku The Revolution Awards 2001 za „najlepsze wykorzystanie internetu w obronie praw człowieka”.
W 1994 roku muzyczna stacja MTV doceniając wkład organizacji w rozwój praw człowieka uhonorowała ją nagrodą Free Your Mind.
Cele i metody działania
Wizja
Wizją Amnesty International jest świat, w którym wszystkie prawa zawarte w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i innych dokumentach międzynarodowych oraz standardach są przestrzegane w stosunku do jednostki ludzkiej. Aby zrealizować tę wizję, misją Amnesty International jest prowadzenie badań i działań na rzecz zapobiegania i zaprzestania naruszeń prawa do fizycznej i psychicznej integralności, wolności sumienia i wyrażania się oraz wolności od dyskryminacji, w kontekście promocji wszystkich praw człowieka.
Metody działania
Cele te są realizowane przez następujące działania:
Wysyłanie kilkuosobowych grup badaczy i badaczek dla oceny sytuacji poszczególnych represjonowanych osób i ew. pomocy tym osobom na miejscu. Zasadą jest tutaj wysyłanie osób z innego kraju niż kraj, w którym dochodzi do represji. Amnesty International nie przyjmuje i nie wymaga od swoich członków informacji na temat własnego kraju, aby nie być posądzonym o szpiegostwo.
Organizowanie dużych ogólnoświatowych akcji i kampanii medialnych nakierowanych na jeden konkretny problem, który wydaje się mieć szczególne znaczenie w danym momencie, np. niepokojąca sytuacja w jednym z państw, ochrona praw uchodźców bądź sprzeciw wobec stosowania tortur.
Tworzenie i publikowanie dorocznych raportów ze stanu przestrzegania praw człowieka na całym świecie (raport roczny).
Pilne Akcje
„Pilne akcje” to ogólnoświatowe akcje ogłaszane przez Amnesty International, polegające na wysyłaniu listów – apeli w sprawie osób, których podstawowe prawa są zagrożone lub łamane. Dotyczą one m.in. osób zagrożonych egzekucją lub torturami, aresztantów pozbawionych kontaktu z prawnikiem, rodziną albo opieki medycznej oraz więźniów sumienia.
Podstawą każdej Pilnej Akcji jest krótki tekst składający się z opisu historii danej osoby, wskazówek dotyczących treści apelu oraz adresów, na które należy go wysłać. Język listu może być dowolny, przy czym jeżeli nie jest to angielski ani język urzędowy danego kraju, sugerowane jest podkreślenie nazwiska osoby, w sprawie której się pisze.
Z danych Amnesty International wynika, że dzięki Pilnym Akcjom udało się w ciągu ostatnich 30 lat uratować 16 600 osób.
Maraton Pisania Listów
Maraton Pisania Listów jest największą akcją na rzecz praw człowieka. Odbywa się corocznie w weekend w okolicach 10 grudnia, kiedy obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka. Akcja została zapoczątkowana przez warszawska grupę lokalną Amnesty International, ale bardzo szybko stała się wydarzeniem o zasięgu globalnym.
Liczba listów pisanych w trakcie kolejnych maratonów systematycznie wzrasta. W 2016 roku w Polsce napisano 356 645 listów i apeli, a na całym świecie ponad 4,6 mln.
Celem Maratonu Pisania Listów jest wysłanie jak największej ilości listów i innych apeli (e-maili, faxów) do odpowiednich władz we wskazanych krajach, tak by skierować ich uwagę na naruszenia praw człowieka. Co roku listy pisane są w sprawie kilku lub kilkunastu osób, których prawa zostały złamane. Oprócz apelowania do władz, podczas Maratonu wysyłane są także listy solidarnościowe do osób lub społeczności, których prawa człowieka są naruszane.
Bohaterowie i bohaterki Maratonu, w sprawie których pisane są listy, często odzyskują wolność lub ich sytuacja się poprawia.
Liczba napisanych listów w Polsce
2001–2010
2011–2016
Aktualne globalne kampanie
Odważni
Kampania poświęcona obrońcom i obrończyniom praw człowieka na świecie.
Według Amnesty International w 2016 roku 281 osób zostało zabitych za obronę praw człowieka, w 2015 – 156 osób. W 22 krajach w 2016 roku ludzie byli zabijani za pokojową obronę praw człowieka. Ponad 75% zabójstw obrońców i obrończyń praw człowieka w 2016 roku miało miejsce w Amerykach.
Witamy
Kampania poświęcona sytuacji uchodźców i migrantów na świecie.
Historyczne kampanie
„Prawa Człowieka Pod Murem Chińskim” – postulaty przestrzegania praw człowieka w Chinach w związku z organizowanymi tam w 2008 letnimi Igrzyskami Olimpijskimi. Kampania dotyczyła czterech zasadniczych kwestii: kary śmierci, przetrzymywania bez prawa do procesu sądowego, sytuacji obrońców praw człowieka oraz cenzury Internetu.
„Darfur Nie Może Już Czekać” – kampania nakierowana na kryzys humanitarny w Darfurze. W latach 2003–2008 w wyniku konfliktu zbrojnego zginęło tam ponad 90 tys. ludzi, 200 000 zmarło z przyczyn związanych z konfliktem, a ponad 2 mln musiało opuścić swoje domy. Działania społeczności międzynarodowej (ONZ i UA) nie przyniosły dotychczas wymiernych rezultatów w zaprowadzeniu pokoju i ochronie ludności cywilnej.
„Stop Przemocy Wobec Kobiet” – przemoc wobec kobiet została określona przez AI mianem „katastrofy praw człowieka o zasięgu światowym”, stąd inspiracja do działań w ich obronie.
„Stop Torturom w Wojnie z Terroryzmem” – akcja wymierzona przeciwko więzieniu Guantanamo, symbolowi znacznych naruszeń praw człowieka przez Stany Zjednoczone. Od 2002 roku przetrzymywano tam setki osób – często bez dostępu do sądu, opieki medycznej i możliwości odwiedzin rodziny. Prawdopodobnie wielu z nich było torturowanych oraz traktowanych w okrutny i poniżający sposób.
„Broń pod Kontrolą” – kampania we współpracy z Oxfam i IANSA (The International Action Network on Small Arms) na rzecz kontroli przepływu broni oraz ograniczenia jej rozpowszechniania i nadużywania.
„Świat Wolny od Kary Śmierci” – nadrzędnymi celami kampanii są: przedłużenie o rok moratorium na wykonywanie kary śmierci oraz zmiana konkretnych wyroków śmierci na inne wyroki.
Krytyka
Krytyka Amnesty International dotyczy zbyt wysokiej odprawy dla byłej Sekretarz Generalnej, niedostatków w ochronie pracowników poza centralą organizacji, jednoczenia sił z organizacjami o wątpliwych dokonaniach w sprawach ochrony praw człowieka, stronniczości ideologicznej dotyczącej polityki wobec krajów spoza wpływów Zachodu i polityki Amnesty International w sprawie aborcji.
Sekretarze Generalni Amnesty International
1961–1966: Peter Benenson (Wielka Brytania)
1966–1968: Eric Baker (Wielka Brytania)
1968–1980: Martin Ennals (Wielka Brytania)
1980–1986: Thomas Hammarberg (Szwecja)
1986–1992: Ian Martin (Wielka Brytania)
1992–2001: Pierre Sané (Senegal)
2001–2009: Irene Khan (Bangladesz)
2010–2018: Salil Shetty (Indie)
2018–2020: Kumi Naidoo (Republika Południowej Afryki)
2020–2021 (tymczasowo): Julie Verhaar
od 2021: Agnès Callamard (Francja)
Amnesty International a Kościół katolicki
Kościół katolicki i Amnesty International wielokrotnie mówiły jednym głosem, m.in. w sprawie kary śmierci i więźniów sumienia, jednak po decyzji Rady Amnesty z sierpnia 2007 roku o podjęciu starań o zapewnienie kobietom dostępu do „bezpiecznej, legalnej aborcji w przypadkach, gdy ciąża jest niechciana i pochodzi z gwałtu, napaści na tle seksualnym lub kazirodztwa”, Watykan wezwał katolików do zaprzestania wspierania organizacji.
Amnesty International w Polsce
Amnesty International była obecna w Polsce od połowy lat 70. Jej pierwsza polska akcja dotyczyła obrony robotników represjonowanych w Ursusie i Radomiu w 1976 roku. Wśród Polaków bronionych przez AI jako więźniowie sumienia byli: Seweryn Blumsztajn, Bogdan Borusewicz, Mirosław Chojecki, Władysław Frasyniuk, Waldemar Fydrych, Bronisław Geremek, Andrzej Gwiazda, Marian Jurczyk Jerzy Kropiwnicki, Jacek Kuroń, Jan Józef Lipski, Bogdan Lis, Jan Lityński, Antoni Macierewicz, Adam Michnik, Kazimierz Mijal, Andrzej Milczanowski, Leszek Moczulski, Karol Modzelewski, Kornel Morawiecki, Grzegorz Palka, Janusz Pałubicki, Józef Pinior, Zofia Romaszewska, Zbigniew Romaszewski, Jan Rulewski, Andrzej Słowik, Kazimierz Świtoń, Romuald Szeremietiew, Anna Walentynowicz, Henryk Wujec i kilkuset innych.
Polska struktura Amnesty International powstała w 1989 roku (choć jeszcze przed upadkiem PRL-u „Biuletyn Amnesty International” z informacjami ze świata wydawał po polsku Ruch Wolność i Pokój). W latach 1991–1995 prezeską polskiego AI była Małgorzata Tarasiewicz.
Obecnie polska Amnesty International ma 8000 członków i sympatyków, działa 12 grup lokalnych, 7 edukacyjnych i ponad 100 grup szkolnych. Prezeską polskiej sekcji Amnesty International jest Urszula Skonecka, a w skład zarządu wchodzą także: Maciej Czapliński, Katarzyna Dobrakowska, Anna Dolińska, Monika Klimkowska, Rafał Panecki, Michał Szymanderski-Pastryk. Największą przeprowadzaną corocznie akcją polskiej sekcji Amnesty International jest Maraton Pisania Listów.
Od 2008 roku Amnesty International Polska jest członkiem Polskiej Koalicji Social Watch.
W 2017 roku Amnesty International opublikowało raport Polska: Demonstracje w obronie praw człowieka, który dokumentuje przypadki stosowania wobec protestujących inwigilacji, nękania i ścigania sądowego w celu rozpraszania i zapobiegania organizowaniu masowych protestów. Od 2016 roku tysiące obywateli brały udział w pokojowych zgromadzeniach przeciwko propozycjom represyjnego ustawodawstwa, które ograniczało prawa kobiet i zagrażało rządom prawa. Raport pokazuje, jak władze Polski podejmują próby zdławienia pokojowych protestów, co w oczywisty sposób ma zniechęcić ich uczestników do udziału w przyszłych demonstracjach.
W 2018 roku Amnesty International opublikowało raport Moc ulicy. W obronie wolności pokojowych zgromadzeń w Polsce, który opisuje największe zagrożenia dla wolności zgromadzeń w Polsce: nadmierne używanie siły przez policję, rosnąca liczba postępowań karnych wszczynanych wobec osób korzystających z wolności zgromadzeń, przypadki wykorzystania zwiększonych uprawnień służb porządku publicznego do inwigilacji osób protestujących oraz ograniczanie niezależności sądów.
Pióro Nadziei
Pióro Nadziei to nagroda przyznawana od 2002 roku przez Amnesty International Polska za najlepszy tekst poświęcony prawom człowieka. W ubiegłych latach w jury zasiadali znani dziennikarze (m.in. Konstanty Gebert, Piotr Zaremba, Ewa Siedlecka, Joanna Podgórska, Krystyna Kurczab-Redlich) oraz ludzie nauki i kultury (m.in. były Rzecznik Praw Obywatelskich Andrzej Zoll czy Roman Kuźniar). Autorką wręczanej laureatom statuetki – pióra otoczonego drutem kolczastym – jest Iwona Lifsches.
Od 2015 roku zmieniono formułę nagrody. Nagradzane są osoby, które zwracają uwagę opinii publicznej na przypadki łamania praw człowieka, odznaczają się społecznym zaangażowaniem w swojej pracy medialnej, przyczyniają się do pozytywnej zmiany na rzecz przestrzegania praw człowieka. Laureatami nagrody mogą zostać dziennikarze/ dziennikarki, ale także osoby pracujące z mediami, np. pisarze, blogerzy, twórcy kampanii medialnych. Twórcami wyjątkowej statuetki, przeźroczystego pióra z zatopionym w środku drutem kolczastym, przymocowanego do betonowego etui, jest agencja Fat Baby.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona Amnesty International
Oficjalna strona Amnesty International Polska
„Co warto zachować w pamięci” – historia Amnesty International
Raport Amnesty International na 2009 rok dotyczący przestrzegania praw człowieka na świecie
Laureaci Nagrody im. Olofa Palmego
Laureaci nagrody Free Your Mind
Nobliści – nagroda pokojowa
Międzynarodowe organizacje pozarządowe
Międzynarodowe organizacje ochrony praw człowieka
Organizacje non-profit
Laureaci Nagrody Erazmusa |
378 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alban%20Berg | Alban Berg | Alban Maria Johannes Berg (ur. 9 lutego 1885 w Wiedniu, zm. 24 grudnia 1935 tamże) – austriacki kompozytor, jeden z prekursorów muzyki atonalnej. Jeden z trzech czołowych muzyków drugiej szkoły wiedeńskiej.
Życiorys
Urodził się w średniozamożnej rodzinie mieszczańskiej. Otrzymał typowe dla epoki domowe wykształcenie muzyczne. Komponować zaczął jako nastolatek, nie posiadając formalnej wiedzy kompozytorskiej. Po skończeniu (nie bez trudności) szkoły średniej, w 1904 został zaakceptowany jako student wiedeńskiego konserwatorium w klasie Arnolda Schönberga, który w ten czas rozpoczął eksperymenty z muzyką dodekafoniczną. Innym uczniem Schönberga studiującym w tym samym czasie był Anton Webern. W swej twórczości Berg wykorzystywał zasady atonalności i serializm, lecz także wiele z jego kompozycji jest muzyką tonalną lub mieszaną, osadzoną w estetyce późnego romantyzmu.
Po zakończeniu studiów Berg rozpoczął pracę kompozytorską jednocześnie pracując zawodowo jako księgowy. W 1911 poślubił znaną śpiewaczkę Helenę Nahowską. W 1915 został powołany do służby wojskowej, z której został zwolniony w rok później z powodu słabego zdrowia (cierpiał na astmę). Jego wojskowe przeżycia skłoniły go do skomponowania opery Wozzeck bazującej na popularnym dramacie Büchnera (Woyzeck). Premiera opery miała miejsce w 1925 i spotkała się z dobrym przyjęciem. W 1919 wraz z Arnoldem Schönbergiem założył Towarzystwo Muzyczne, którego celem było wspieranie awangardowych eksperymentów muzycznych.
Do innych znanych dzieł Berga należą Koncert kameralny na fortepian, skrzypce i 13 instrumentów dętych (1925) oraz Suita liryczna na kwartet smyczkowy (1926). W obu Berg połączył tradycyjną tonalność z zasadami atonalności. Ostatnim dziełem opublikowanym za życia kompozytora był Koncert skrzypcowy „pamięci Anioła” dedykowany tragicznie zmarłej w wieku 19 lat Manon Gropius, córce Almy Mahler, wdowy po Gustavie Mahlerze i Waltera Gropiusa.
Umierając Berg pozostawił niedokończoną operę Lulu. Jest on także autorem libretta tego dzieła. Erotycznie skandalizująca opera opowiada o jego skrywanej miłości do Hanny Fuchs-Robettin. Opera, wystawiona po raz pierwszy w Zurychu w 1937, została ukończona przez Friedricha Cerhę i wystawiona po raz pierwszy w całości w 1979.
Twórczość
Najważniejsze utwory:
opery Wozzeck, Lulu
Koncert skrzypcowy „pamięci Anioła”
Suita liryczna na kwartet smyczkowy
Siedem wczesnych pieśni
Zobacz też
Lista dzieł Albana Berga
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Austriaccy kompozytorzy operowi
Urodzeni w 1885
Zmarli w 1935
Kompozytorzy XX wieku
Ludzie urodzeni w Wiedniu
Zabici przez zwierzęta |
379 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksandr%20Borodin | Aleksandr Borodin | Aleksandr Porfirjewicz Borodin (Алекса́ндр Порфи́рьевич Бороди́н ur. w Petersburgu, zm. tamże) – rosyjski chemik i kompozytor. Należał do grupy pięciu kompozytorów rosyjskich, która przeszła do historii muzyki pod nazwą „Potężna Gromadka”.
Dorobek naukowy (chemia)
jako pierwszy przeprowadził reakcję bromo-dekarboksylacji znanej pod nazwą reakcji Hunsdieckera-Borodina
równolegle z Wurtzem odkrył reakcję kondensacji aldolowej
Dzieła muzyczne
polka d-moll Hélène
concerto na flet i fortepian
Fantazja na temat rosyjski na dwoje skrzypiec i wiolonczelę
opera-farsa Bogatyri
trzy symfonie: I Es-dur, II h-moll „Bohaterska”, III a-moll (nieukończona)
opera Kniaź Igor, zawierająca sławną w pop-kulturze suitę Tańce połowieckie
kwartety smyczkowe A-dur i D-dur
poemat symfoniczny W stepach Azji Środkowej
pieśni m.in. Zaczarowany ogród, Śpiąca królewna
Zobacz też
Cezar Cui
Milij Bałakiriew
Modest Musorgski
Nikołaj Rimski-Korsakow
Piotr Czajkowski
Michaił Glinka
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Twórczość Aleksandra Borodina w zbiorach Biblioteki Narodowej na portalu Polona
Ludzie urodzeni w Petersburgu
Pochowani na Cmentarzu Tichwińskim w Petersburgu
Potężna Gromadka
Rosyjscy chemicy
Rosyjscy kompozytorzy romantyzmu
Rosyjscy kompozytorzy operowi
Urodzeni w 1833
Zmarli w 1887 |
380 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Action%20Internationale%20Contre%20la%20Faim | Action Internationale Contre la Faim | Action Internationale Contre la Faim (z fr., znana również pod angielską nazwą Action Against Hunger) – pozarządowa organizacja międzynarodowa mającą na celu walkę z głodem na świecie.
Historia
Została założona w 1979 przez grupę francuskich lekarzy, naukowców, dziennikarzy i pisarzy, aby pomóc afgańskim uchodźcom z Pakistanu. W późniejszych latach zostały założone kolejne oddziały - amerykański w 1985, hiszpański w 1994, brytyjski w 1995, kanadyjski 2006.
AIClF w 2019 roku działało w 45 krajach na świecie i zatrudniało 7500 wolontariuszy i pracowników. Pomaga corocznie 4 milionom ludzi.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Action Contre la Faim (Francja)
(USA)
(Wielka Brytania)
(Hiszpania)
Międzynarodowe organizacje pozarządowe |
384 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Abraham | Abraham | Abraham ( ’Awrāhām, akad. A-bi-ra-mu, Ibrāhīm, dosł. „kochający ojciec”) – pierwotnie zwany Abramem, pierwszy z hebrajskich patriarchów. Przez wielu historyków uznawany za postać fikcyjną; inni wskazują, że wierne opisy obyczajów z epoki brązu w opowieści o Abrahamie oznaczają duże prawdopodobieństwo realnego istnienia tego patriarchy. Datowany na pierwszą połowę II tysiąclecia p.n.e. Według relacji biblijnych był praojcem narodu żydowskiego, arabskiego, edomickiego i także innych. Z woli Boga Jahwe wyruszył z Mezopotamii do Palestyny. Mąż Sary i Hagar, ojciec Izaaka i Izmaela.
Historia biblijna
Powołanie
Abram razem z ojcem Terachem, żoną Saraj (która była jego przyrodnią siostrą) i bratankiem Lotem mieszkał początkowo w Ur chaldejskim. Później zamieszkiwał w krainie Charan, w celu dotarcia do Kanaanu. Stary Testament początkowo nie podaje przyczyny opuszczenia Ur. Przyczyną mogła być niespokojna sytuacja po upadku III dynastii z Ur wywołana konfliktami pomiędzy autochtonami i amoryckimi imigrantami. Deuterokanoniczna Księga Judyty podaje powody religijne: odmowę kultu lokalnych bóstw, podobną wersję podaje apokryficzna Księga Jubileuszów. Niektórzy bibliści dodają jeszcze do tego purytańską reakcję na bogactwo i zgniliznę moralną otoczenia, inni piszą o względach polityczno-gospodarczych i o tęskocie za pełnym życiem koczowniczym. Dopiero w dalszej kolejności Księga Rodzaju stwierdza, że wyjście z Ur było wolą Boga Jahwe. Taką interpretację potwierdzają też Dzieje Apostolskie i Księga Jozuego. To wytłumaczenie wspierają też bibliści chrześcijańscy, zdając sobie jednak sprawę z trudności wskazania, w jaki sposób żyjący w otoczeniu o przekonaniach politeistycznych Abraham doszedł do wiary w jednego Boga. Najczęściej jednak podaje się motyw nadprzyrodzony – to nie Abraham poznał Boga, ale to Bóg objawił się Abrahamowi.
Droga do Charanu mogła prowadzić wzdłuż Tygrysu przez Lagasz i Aszur lub wzdłuż Eufratu przez Babilon i Mari. Obecnie bardziej prawdopodobna wydaje się ta druga trasa. W Charanie właśnie Abramowi objawił się Bóg i rzekł: Wyjdź z twojej ziemi rodzinnej i z domu twego ojca do kraju, który ci ukażę. Obiecał Abramowi uczynić z niego wielki naród i rozsławić jego imię na świat. Abram posłuchał swojego Pana i udał się w drogę wraz z bratankiem i żoną, mimo swoich siedemdziesięciu pięciu lat. Gdy dotarł do dębów Mamre koło miejscowości Sychem, Bóg ukazał się mu ponownie: Twojemu potomstwu daję właśnie tę ziemię. Następnie kolejno wędrował Abram w stronę Negewu i Egiptu, aż wrócił ponownie do Kanaanu wraz ze swoim bratankiem Lotem. Gdy obaj osiedli w Betel, wynikła sprzeczka pomiędzy pasterzami trzód Abrama i pasterzami trzód Lota. Kraj nie mógł utrzymać ich obu, ze względu na zbyt liczne trzody owiec i wołów, które posiadali. Wtedy Abram rzekł do Lota: „Niechaj nie będzie sporu między nami, między pasterzami moimi a pasterzami twoimi, bo przecież jesteśmy krewni. Wszak cały ten kraj stoi przed tobą otworem. Odłącz się ode mnie! Jeżeli pójdziesz w lewo, ja pójdę w prawo, a jeżeli ty pójdziesz w prawo, ja – w lewo” (Rdz 13,5-17). Lot wybrał sobie całą dolinę Jordanu i wyruszył ku wschodowi, I tak rozłączyli się obaj. Po odejściu Lota Abram dostał od swojego Pana ziemie izraelskie i miał za zadanie obejść je „wzdłuż i wszerz”.
Po tych wydarzeniach Bóg obiecał Abramowi potomka, ale wyjaśnił mu również, że jego spadkobiercy będą w obcym kraju niewolnikami przez przeszło czterysta lat. Wtedy to Jahwe zawarł przymierze z Abramem, mówiąc: Potomstwu twemu daję ten kraj, od Rzeki Egipskiej aż do rzeki wielkiej, rzeki Eufrat.
Otrzymanie imienia
Gdy Abram miał 99 lat, ponownie objawił mu się Jahwe i obiecał niezmiernie liczne potomstwo. Nadał mu imię Abraham, gdyż zamierzał uczynić go ojcem narodów. Abram, a odtąd już Abraham, miał zapoczątkować dynastię królewską. Swoją żonę Saraj miał zacząć też inaczej nazywać. Jej nowym imieniem miało być Sara. Abrahamowi za rok miał urodzić się syn, chociaż jego żona w to nie wierzyła. Jednak Bóg ukazał jej łaskawość i uczynił to, co zapowiedział. Sara urodziła syna dokładnie w tym czasie, jaki został wyznaczony. Abraham dał synowi imię Izaak.
Próba wiary
Po tych wydarzeniach Bóg-Elohim (jednak według tłumaczenia Sartre’a anioł, hebrajskie והאלהים, w Torze: veha'elohim, w Koranie: sen) spowodował próbę (według innych interpretacji prowokowanie, kuszenie) Abrahama. Kazał mu na jednym z pagórków złożyć w ofierze swojego syna. Abraham nazajutrz podjął decyzję. Narąbał drzewa dla spalenia ofiary i wyruszył w drogę. Na górze Moria zbudował ołtarz, związał syna i sięgnął ręką po nóż. Ale wtedy ukazał się anioł (dosłowne tłumaczenie anioł Jahwe) i powiedział: Nie podnoś ręki na chłopca i nie czyń mu nic złego! Teraz poznałem, że boisz się Boga, bo nie odmówiłeś mi nawet twego jedynego syna. Po chwili Abraham spostrzegł niedaleko barana i złożył go w ofierze zamiast syna. Następnie anioł przemówił ponownie i pobłogosławił Abrahama za jego oddanie. Abraham wrócił więc do swych sług i wyruszył w kolejną drogę, tym razem do Beer-Szeby. Abraham dożył 175 lat.
Według Biblii synem, który miał zostać ofiarowany, był Izaak. Według tradycji muzułmańskiej – Izmael.
Dziedzictwo Abrahama
Po śmierci, w wieku 175 lat, Abraham został pochowany przez Izaaka i Izmaela obok żony Sary w Hebronie.
Według Biblii starszy syn Abrahama Izmael urodzony przez niewolnicę Hagar jest przodkiem plemion arabskich. Izaak spłodzony w wieku stu lat i urodzony przez uznawaną dotychczas za bezpłodną żonę Sarę – Izraelitów i Edomitów. Po śmierci Sary Abraham poślubił Keturę, która urodziła mu sześciu synów – Zimrana, Jokszana, Medana, Midiana, Jiszbaka, Szuacha. Abraham wysłał tych synów, by zajęli krainę Trogloditis i część Arabia Felix nad Morzem Czerwonym. Istnieje także legenda, że jeden z wnuków Abrahama, syn Madana, napadł zbrojnie na Libię i ją podbił. Jego potomkowie, którzy się tam osiedlili, nazwali ją Afryką od imienia zdobywcy (J.Flawiusz DDIXV239). Stąd też Abraham nazywany jest ojcem narodów, które wyznają trzy wielkie religie monoteistyczne: judaizm, chrześcijaństwo i islam, tzw. religie abrahamowe.
Abraham w katolicyzmie i prawosławiu
Kościół katolicki czci Abrahama na równi ze świętymi. Według Katechizmu Kościoła katolickiego: (61) „Patriarchowie i prorocy oraz inne postacie Starego Testamentu byli i zawsze będą czczeni jako święci we wszystkich tradycjach liturgicznych Kościoła”. Natomiast kościół prawosławny wprost nazywa go świętym. Wspomnienie liturgiczne Abrahama odbywa się w obu kościołach 9 października.
Łaciński patriarchat Jerozolimy
W kalendarzu własnym Łaciński patriarchat Jerozolimy obchodzi wspomnienie obowiązkowe patriarchy Abrahama z własnymi tekstami mszalnymi i Liturgii godzin. Wspomnienie to obowiązuje również w klasztorach Kustodii Ziemi Świętej znajdujących się na terenie patriarchatu. W Godzinie czytań odczytywane są: jako pierwsza lektura fragment o powołaniu patriarchy zaczerpnięty z Księgi Rodzaju (11,31-12.1-9), jako drugie czytanie fragment z Komentarza do Ewangelii wg św. Jana autorstwa św. Augustyna biskupa (Abraham rozradował się... 45, PL 35,1712).
Abraham w Islamie
Abraham jest uznawany za proroka również przez wyznawców Islamu. Jest wielokrotnie wymieniany w Koranie. W świecie muzułmańskim jest określany imieniem Ibrahim. Największe święta muzułmańskie – Eid al-Adha – są związane z historią Abrahama i jego syna. Również historia odbudowania Kaaby i powstania Mekki zgodnie z tradycją muzułmańską są ściśle związane z historią Abrahama,
Biblijny patriarcha w kulturze
O tej biblijnej postaci zostało napisanych wiele książek i nakręcono szereg filmów. Na przestrzeni wieków powstało dużo dzieł sztuki przedstawiających przyjaciela Boga.
Sztuka
Andrea del Sarto – Ofiara Abrahama, 1527–1530, 213×159, Gemaeldegalerie – Drezno
Andrea del Sarto – Ofiarowanie Izaaka, ok. 1527, Museum of Art. – Cleveland
Andrea del Sarto – Ofiara Abrahama, 1529, 98×69, Prado – Madryt
Tycjan – Ofiara Izaaka, 1542–1544, 382×282, Santa Maria della Salute – Wenecja
Caravaggio – Ofiarowanie Izaaka, ok. 1597–1598, 116×173, Kolekcja Barbary Piaseckiej-Johnson – Princeton
Caravaggio – Ofiara Izaaka, 1601–1602, 104×135, Uffizi – Florencja
Jacopo da Empoli – Ofiarowanie Izaaka, 1590, 32×25, Uffizi – Florencja
Jacopo Ligozzi – Ofiarowanie Izaaka, ok. 1596, 51×37,5, Uffizi – Florencja
Johann Liss – Ofiara Abrahama, 1597, 88×69,5, Uffizi – Florencja
Jacopo Bassano – Odjazd Abrahama, kon. XVI w., 85,1×117,3, National Gallery – Londyn
Alessandro Allori – Ofiarowanie Izaaka, 1601, 94×131, Uffizi – Florencja
Domenichino – Ofiarowanie Izaaka, 1602, 32,5×44,3, Kimbell Art Museum
Domenichino – Ofiarowanie Izaaka, 1630, 147×140, Prado – Madryt
Lodovico Cigoli – Ofiarowanie Izaaka, ok. 1607, 175,5×132,2, Galleria Palatina – Florencja
Orazio Gentileschi – Ofiarowanie Izaaka, 1615, Palazzo Spinola – Genua
Pieter Lastman – Abraham w drodze do Kanaan, 1614, 72×122, Ermitaż – St. Petersburg
Pieter Lastman – Ofiara Abrahama, 1616, 42×36, Luwr – Paryż
Frans Francken – Ofiarowanie Izaaka, Museo de Santa Cruz – Toledo
Frans Francken – Abraham i trzej aniołowie, 68×86, Prado – Madryt
Orazio Riminaldi – Ofiarowanie Izaaka, ok. 1625, 149×229, Galleria Nazionale d’Arte Antica – Rzym
Rembrandt van Rijn – Ofiarowanie Izaaka, 1635, 193×132, Ermitaż – St. Petersburg
Rembrandt – Ofiara Abrahama, 1636, 195×132,3, Stara Pinakoteka – Monachium
Laurent de la Hyre – Abraham ofiarowuje Izaaka, 1650, Musee Saint-Denis – Reims
Gaspard Dughet – Krajobraz z Abrahamem i Izaakiem udającymi się na miejsce ofiary, 1655–1660, 152,2×195,2, National Gallery – Londyn
David Teniers – Modlitwa Abrahama i Izaaka, 1653, Kunsthistorisches Museum – Wiedeń
Juan de Valdés Leal – Ofiarowanie Izaaka, 1657–1659, 189×249, kol. pryw. – Palma de Mallorca
Giovanni Battista Tiepolo – Ofiarowanie Izaaka, 1726–1729, 4000×5000, fresk, Palazzo Patriarcale – Udine
Giovanni Battista Piazzetta – Ofiarowanie Izaaka, ok. 1735, 201,2×133,4, National Gallery – Londyn
Marc Chagall – Ofiarowanie Izaaka, 1960–1966, Musee Marc Chagall – Nicea
Literatura
1550 – Abraham sacrifiant Teodor Beza
1843 – Bojażń i drżenie Søren Kierkegaard
1952 – Przymierze Zofia Kossak
2002 – Abraham: A Journey to the Heart of Three Faiths Bruce Feiler
2003 – Abraham – ojciec rodu Theodore Hudler
2003 – Abraham i Melchizedek Ryszard Krasnodębski
2005 – S.O.S. Jerzy Surdykowski
2005 – Abraham – ojciec wierzących Achim Buckenmaier
Film
1993 – Abraham w reż. Josepha Sargenta (w roli głównej: Richard Harris)
2005 – Abraham: A Journey to the Heart of Three Faiths w reż. Davida Wallace’a
Opera
1994 – The Cave Steve’a Reicha
Zobacz też
Abraham (imię)
Bliski Wschód
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Postacie Starego Testamentu
Prorocy islamu w Koranie
Święci chrześcijańscy
Ludzie upamiętnieni nazwami doktryn religijnych
Założyciele religii |
385 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alimenty | Alimenty | Alimenty (z „pokarm”, od „karmić, żywić”) – świadczenia na rzecz osób fizycznych, które nie mogą uzyskać środków utrzymania własnymi siłami, do których zobowiązywane są inne osoby bliskie.
Obowiązek alimentacyjny może wynikać z:
pokrewieństwa
powinowactwa
małżeństwa.
Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych (dzieci, wnuki) przed wstępnymi (rodzicami, dziadkami), wstępnych przed rodzeństwem, ale równocześnie krewnych bliższych stopniem przed dalszymi. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym. Krewni w linii prostej (to znaczy rodzice, dziadkowie, dzieci oraz rodzeństwo) zobowiązani są do wzajemnej alimentacji, jeżeli osoba do tego uprawniona znajduje się w potrzebie. Zakres tego obowiązku kształtuje się różnie i obejmuje on środki niezbędne do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb życiowych (w przypadku dziecka także środków wychowania i wykształcenia). Przy ustalaniu zakresu alimentów należy brać pod uwagę zarówno potrzeby uprawnionego, jak i możliwości zobowiązanego.
W debacie publicznej dotyczącej alimentów zwraca się uwagę na ich podobieństwo do opłat za pobyt w domu pomocy społecznej. Gdy osoba umieszczona tam nie jest w stanie ich pokryć, obowiązek ten przechodzi na małżonka, a w dalszej kolejności na dzieci i wnuki.
Podstawa prawna
Podstawą prawną regulującą zakres i zasady świadczeń alimentacyjnych jest ustawa Kodeks rodzinny i opiekuńczy, wraz z kolejnymi nowelizacjami. Zasady związane z obowiązkiem alimentacyjnym opisuje „Dział III – Obowiązek alimentacyjny” (odpowiednio art. 128 do art. 144).
Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci
Zgodnie z art. 133 K.r.o.
§ 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
§ 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.
§ 3. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Błędne jest twierdzenie, iż obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci trwa z zasady do 18. roku życia, lub do ukończenia przez dziecko nauki w szkole publicznej w systemie dziennym, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25. roku życia. Sąd Najwyższy potwierdził, że obowiązek alimentacyjny „nie jest ograniczony żadnym sztywnym terminem i nie jest również związany ze stopniem wykształcenia” oraz nie można wymagać, by po ukończeniu 18. roku życia dziecko „pracowało osiągając dochody wystarczające na swoje utrzymanie”. Alternatywą dla sprawy sądowej może być umowa między stronami: osoba alimentowana i zobowiązanym do (płacenia) alimentów; o ustaniu obowiązku alimentacyjnego.
Wyjątkiem jest świadczenie wobec dziecka niepełnosprawnego, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie (tu obowiązek alimentacyjny nie wygasa – dożywotnio).
Do ukończenia 18. roku życia alimenty płacone są „do ręki” drugiemu z rodziców, lub sąd w wyroku określa inny sposób realizacji świadczenia (np. część kwoty jest płacona bezpośrednio na szkołę czy zajęcia dodatkowe). Po ukończeniu 18. roku życia alimenty płacone są dziecku, a nie drugiemu z rodziców.
Zakres obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dzieci precyzuje art. 135, który wskazuje, iż do ustalenia wysokości alimentów sąd bierze pod uwagę:
a) usprawiedliwione potrzeby dziecka,
ograniczając równocześnie maksymalną wysokość świadczenia do:
b) możliwości zarobkowych i majątkowych rodziców.
Potrzeby są różne i zależą od wieku dziecka, stanu zdrowia itp.
Jako zasadę przyjmuje się w praktyce orzeczniczej, iż rodzice partycypują w kosztach utrzymania dziecka po równo, solidarnie, chyba że któraś ze stron ma istotne przeszkody ku temu (np. jest niepełnosprawna) – stanowi o tym art. 133.
Podczas ustalania wysokości świadczenia brane są pod uwagę realne potrzeby dziecka (sąd zazwyczaj prosi o przedstawienie rzeczywistych miesięcznych wydatków na dziecko) z odniesieniem do średniego poziomu życia w Polsce. W obecnej praktyce orzeczniczej dla rodziców zarabiających powyżej średniej krajowej, wysokość alimentów nie zależy od dochodów – przyjmuje się, że uzasadnione potrzeby dziecka nie ulegają zmianie pomimo wzrostu dochodów któregoś z rodziców. Pod pojęciem uzasadnione potrzeby dziecka sąd weźmie pod uwagę typowe koszty związane z wyżywieniem, opieką medyczną, mieszkaniem, nauką itd. Sąd odrzuci natomiast jako nieuzasadnione świadczenia ponadstandardowe typu drogie markowe ubrania, prywatna szkoła, prywatne korepetycje itd, chyba że obie strony solidarnie zgodzą się na nie.
Przyjmuje się co do zasady, że poziom alimentów na wszystkie dzieci powinien być z zasady równy – każde z rodzeństwa otrzyma w praktyce identyczną kwotę, chyba że zdaniem sądu występują istotne okoliczności, aby było inaczej (na przykład jedno z dzieci wymaga kosztownej opieki medycznej).
Art. 135 § 2 precyzuje także, iż świadczenie alimentacyjne może być zaspokojone poprzez osobiste starania na rzecz uprawnionego. Oznacza to, iż możliwa jest sytuacja, w której w wyroku określone będą czynności, które ma obowiązek wykonać któraś ze stron, co skutkuje obniżeniem kwoty alimentów. Może to być np. dowóz dziecka do szkoły, albo opłacenie zajęć lub szkoły bezpośrednio (wówczas w wyroku określona jest kwota, która nie jest płacona „do ręki”). W praktyce orzeczniczej sądy rodzinne coraz chętniej skłaniają się ku tego typu rozwiązaniom, podkreślając znaczenie starań z obu stron w procesie wychowania dziecka.
W pierwszej kolejności do alimentowania dzieci zobowiązani są ich rodzice. Jeżeli rodzice z jakiś przyczyn nie są w stanie zaspokoić w całości lub w części potrzeb dzieci, wówczas obowiązek alimentacyjny w całości lub w części przechodzi na dalszych krewnych, czyli dziadków, a następnie, gdyby nie byli oni w stanie go wykonać, na rodzeństwo. Zarówno dziadkowie, jak i rodzeństwo zobowiązani są do alimentacji proporcjonalnie do swoich możliwości zarobkowych i majątkowych.
Obowiązek alimentacyjny dzieci wobec rodziców
Obowiązek taki powstaje wówczas, gdy rodzice znajdują się w niedostatku, tzn. gdy nie są oni w stanie własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb, w szczególności gdy nie mają niezbędnych środków i nie mogą ich uzyskać ze względu na wiek, stan zdrowia itp. Także w tym przypadku zakres obowiązku alimentacyjnego zależy od możliwości zarobkowych i majątkowych dzieci. Jeżeli rodzice mają kilkoro dzieci, to wszystkie one zobowiązane są do alimentacji względem rodziców. Każde z dzieci zobowiązane jest w części odpowiadającej jego możliwościom. Przy jednakowych możliwościach części te są równe, przy różnych – proporcjonalne do sytuacji każdego z dzieci. Jeżeli jedno z dzieci nie jest w ogóle w stanie spełnić ciążącego na nim obowiązku, cały ciężar alimentów rozkłada się na pozostałe. Zdarza się, że jedno z dzieci wypełnia swój obowiązek zapewniając rodzicom np. mieszkanie i opiekę, w tej sytuacji pozostałe dzieci winny zaspokoić resztę usprawiedliwionych potrzeb.
Krewni w linii bocznej – rodzeństwo
W stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny – co musi wykazać.
Powinowactwo
Obowiązek alimentacji może powstać także pomiędzy powinowatymi, ale tylko wówczas, gdy żądanie alimentów odpowiada zasadom współżycia społecznego. I tak mąż matki (ojczym) lub żona ojca (macocha) mogą żądać od dziecka alimentów, jeżeli przyczynili się do jego wychowania i utrzymania.
Obowiązek alimentacyjny ojczyma lub macochy wobec pasierba albo pasierba wobec ojczyma lub macochy powstaje dopiero wówczas, gdy nie ma w ogóle krewnych zobowiązanych do alimentacji albo gdy zobowiązane osoby nie są w stanie uczynić zadość swojemu obowiązkowi.
Również dziecko może żądać świadczeń alimentacyjnych od ojczyma lub macochy, jeżeli odpowiada to zasadom współżycia społecznego, którą przez swój związek założyli.
Obowiązek alimentacyjny małżonków
W czasie trwania małżeństwa
W czasie trwania małżeństwa oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny. Pozyskane środki materialne przeznaczone są dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania nie tylko całej rodziny, ale każdego z jej członków (a więc także współmałżonka) przy zachowaniu przez wszystkich równej stopy życiowej. Oznacza to, że każdy z małżonków może dochodzić przed sądem alimentów zarówno wówczas, gdy z małżeństwa urodziły się dzieci, jak i wtedy, gdy dzieci nie ma. Małżonkowie bezdzietni także tworzą rodzinę, której potrzeby muszą być zaspokojone.
Zakres obowiązku alimentacyjnego uzależniony jest od możliwości zarobkowych i majątkowych każdego z małżonków. Zakresu tego nie wyznaczają tylko faktyczne dochody (zarobki), ale też potencjalna wielkość dochodów, jakie każdy z nich mógłby osiągnąć wykorzystując swoje możliwości. Jednocześnie wysokość alimentów określona jest potrzebami małżonka uprawnionego, które są różne w zależności od wieku, stanu zdrowia, zainteresowań itp.
Przy ustalaniu obowiązku alimentacyjnego między małżonkami obowiązuje zasada równej stopy życiowej. Oznacza to, że obowiązek alimentowania jednego z małżonków wobec drugiego ma na celu zapewnienie małżonkowi domagającemu się alimentów takiego samego poziomu życia.
Obowiązek wzajemnego alimentowania się małżonków trwa także wtedy, gdy pozostają oni w faktycznej separacji. Małżonek, który nie był winny zerwania pożycia, może w czasie trwania choćby już tylko formalnego związku małżeńskiego żądać zaspokojenia swoich potrzeb na zasadzie równej stopy życiowej.
Oprócz alimentów sąd może również zawyrokować wypłacanie wynagrodzenia za pracę jednego małżonka drugiemu małżonkowi.
Alimenty po rozwodzie
W określonych okolicznościach rozwiedzeni małżonkowie mogą żądać od siebie alimentów. Obowiązek alimentacyjny wygasa ostatecznie względem tylko tego małżonka, który został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Trwa jednak nadal, jeżeli żadne z nich nie ponosi winy za rozkład pożycia bądź też jeżeli rozwód został orzeczony bez orzekania o winie, a także wówczas, gdy orzeczono rozwód z winy obojga małżonków.
Prawo do alimentów zachowuje małżonek nie ponoszący winy za rozkład pożycia. Małżonek, który nie został uznany za winnego (rozwód bez orzekania o winie), ma prawo żądać alimentów od drugiego małżonka, jeśli znajduje się w niedostatku. Zakres tego obowiązku, uzależniony od potrzeb uprawnionego i możliwości zobowiązanego, trwa 5 lat, licząc od daty uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. W wyjątkowych okolicznościach może zostać przedłużony.
Małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Obowiązek ten ma na celu wyrównanie stopy życiowej małżonka niewinnego, nawet jeśli rozwód nie pociągnął za sobą istotnego pogorszenia jego sytuacji materialnej i nie jest ograniczony w czasie. Trwa aż do śmierci małżonka niewinnego lub zawarcia nowego małżeństwa.
Obowiązek alimentacyjny może być zniesiony. Jeżeli sąd w wyroku rozwodowym ustanowił m.in. alimenty na rzecz małoletniego, a małoletni stał się już osobą mającą pełną zdolność do czynności prawnych (tj. co do zasady 18 lat) i potrafi już sam się utrzymać, można znieść obowiązek alimentacyjny na 2 sposoby:
sądownie
lub w szybszy sposób ugodą mediacyjną zawartą u mediatora.
Ustawodawca nie wyznaczył, do jakiego wieku winno się płacić alimenty, jeśli osoba ma np. 22 lata, ale nie jest w stanie sama się utrzymać, to obowiązek alimentacyjny nadal trwa. Pełnoletniość nie jest granicą, która pozwala rodzicom na uwolnienie się od obowiązku alimentacji na rzecz dzieci. W sytuacji gdy uprawniony jest w stanie zarobić na swoje życie, nie żyje w niedostatku, można umówić się na spotkanie mediacyjne i poprzez zawartą ugodę mediacyjną znieść obowiązek alimentacyjny.
Unikanie płacenia alimentów
W prawie polskim nie ma obowiązku aby kwestie alimentów rozstrzygane były wyrokiem sądowym. Kiedy strony są zgodne co do sposobu zaspokajania potrzeb rodziny kwestia ta może pozostać niesformalizowana. Jeżeli zaistnieje taka konieczność wspólne ustalenia uregulować można w formie umowy przed notariuszem albo ugody przed mediatorem lub sądem. Jednak w sytuacji kiedy nie ma porozumienia w sprawie alimentów trafia ona najczęściej do sądu. Wyrok w takiej sytuacji jest pierwszym krokiem do uzyskania alimentów.
Jeżeli po uprawomocnieniu się wyroku dłużnik unika płacenia alimentów, wierzycielowi z pomocą przychodzi komornik. Nierzadkie są niestety przypadki, kiedy dłużnik alimentacyjny podejmuje czynności które zmierzają do uniemożliwienia egzekucji świadczeń alimentacyjnych. W takim przypadku wierzyciel może podjąć inne czynności, które dadzą szansę na odzyskanie alimentów. (np. podjąć kroki zmierzające do administracyjnego dyscyplinowania dłużnika)
Uporczywe uchylanie się od ciążącego obowiązku alimentacji i narażenie przez to osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych jest przestępstwem, określonym w art. 209 Kodeksu karnego, zagrożonym grzywną, karą ograniczenia wolności albo dwuletnim więzieniem.
W praktyce ściągalność alimentów w Polsce jest bardzo niska (ok. 13%), przede wszystkim ze względu na zaniechania organów samorządowych w korzystaniu z dostępnych środków egzekucji.
Zobacz też
Fundusz Alimentacyjny
Przypisy
Linki zewnętrzne
Prawo rodzinne
Prawo zobowiązań
Zabezpieczenie społeczne |
386 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Akcydens%20%28poligrafia%29 | Akcydens (poligrafia) | Akcydens, druk akcydensowy ( „coś przypadkowego”) – wyrób poligraficzny niebędący ani książką, ani czasopismem, ani też zadrukowanym opakowaniem. Zasadniczo jest to wyrób jednoarkuszowy, występujący w postaci jednej kartki lub nierozciętej składki.
Akcydensy to samoistne druki o charakterze użytkowym lub okolicznościowym. Zaliczyć do nich można praktycznie wszystkie pozostałe druki, począwszy od znaczka pocztowego czy wizytówki aż po plakat.
Podział akcydensów
akcydensy informacyjne – druki służące do przekazywania informacji, np. afisze, cenniki, kalendarze, katalogi, obwieszczenia, plakaty, programy, prospekty, rozkłady jazdy, ulotki, wizytówki
akcydensy manipulacyjne – druki przeznaczone do wypełniania lub wykorzystania w czynnościach urzędowych, handlowych itp., np. blankiety, bilety, banknoty, formularze, kwestionariusze, legitymacje, mandaty, świadectwa, znaczki pocztowe i skarbowe, zaświadczenia; wszelkiego rodzaju oficjalne dokumenty, jak i papiery wartościowe
akcydensy opakowaniowe, np. etykiety, metki, obwoluty, banderole
akcydensy przemysłowe, np. kalkomania
akcydensy wydawnicze, np. mapy, nuty
Potocznie akcydensami nazywane są wszystkie drobne wyroby poligraficzne, nie tylko jednokartkowe, ale także te o niewielkiej liczbie kartek.
Przypisy
Bibliografia
J. Cygańska, Akcydensy, [w:] Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego, pod red. K. Głombiowskiego, B. Świderskiego, H. Więckowskiej, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1976, s. 12.
Akcydensy, [w:] Encyklopedia wiedzy o książce, pod red. A. Birkenmajera, B. Kocowskiego, J. Trzynadlowskiego, Wrocław – Warszawa – Kraków 1971, kol. 20.
Druki |
387 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Astrometria | Astrometria | Astrometria, astronomia pozycyjna – najstarszy dział astronomii zajmujący się pomiarami pozornych położeń i ruchów ciał niebieskich. Dzieli się na astronomię sferyczną, zawierającą matematyczną teorię potrzebną do opisywania ruchów ciał na sferze niebieskiej oraz astronomię praktyczną, obejmującą teorię przyrządów astrometrycznych, metody obserwacji i ich opracowywania.
Niemal do końca XX w. astrometria posługiwała się głównie instrumentami naziemnymi wykorzystującymi w swej konstrukcji obrót Ziemi wokół własnej osi, do dokładnego wyznaczania względnych położeń ciał na sferze niebieskiej. W ten sposób powstały liczne katalogi astrometryczne gwiazd, zawierające ich położenia i ruchy własne. Inną często stosowaną metodą pomiarową było użycie fotografii i wykonywanie pomiarów położeń obiektów na kliszy fotograficznej. W ten sposób powstał Hubble GSC (ang. Guide Stars Catalogue), wykorzystywany przy naprowadzaniu Kosmicznego Teleskopu Hubble'a na właściwe miejsce na niebie.
Obecnie do pomiarów pozycji wykorzystuje się także specjalnie w tym celu skonstruowane instrumenty orbitalne, jak na przykład satelita Hipparcos, przy pomocy którego powstały katalogi Hipparcos i Tycho.
Przypisy |
391 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Apsyda%20%28architektura%29 | Apsyda (architektura) | Apsyda (lub absyda) – pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, dostawione do bryły budynku, często świątyni i otwarte do jej wnętrza. Zazwyczaj zamyka prezbiterium, czasem nawy boczne i ramiona transeptu lub westwerk. Apsyda jest zwykle mniejsza lub równa bryle części budynku, która jest przez nią zamknięta. Występowała już w architekturze rzymskiej, stąd przejęta przez chrześcijaństwo.
Apsydy półkoliste występowały od wczesnego chrześcijaństwa do romanizmu. Gotyk stosował przeważnie wieloboczne zamknięcia naw, które czasem są też określane mianem apsyd.
Mała absyda, dostawiona do większej, zwana jest apsydiolą.
Zobacz też
kościół (budynek)
ambit
Przypisy
Części budynku
Architektura sakralna |
392 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Avarua | Avarua | Avarua – stolica i największe miasto Wysp Cooka – terytorium stowarzyszonego z Nową Zelandią. Położona jest w północnej części wyspy Rarotonga – największej w archipelagu. Zamieszkuje je 13,6 tys. osób (2006), czyli blisko ⅔ wszystkich mieszkańców terytorium.
Bibliografia
Stolice państw w Australii i Oceanii
Miejscowości na Wyspach Cooka
Avarua |
393 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antyle%20Holenderskie | Antyle Holenderskie | Antyle Holenderskie (, , ) – istniejące w latach 1848–2010 holenderskie terytorium autonomiczne w Małych Antylach (Ameryka Środkowa) obejmujące 5 wysp na Morzu Karaibskim: dwie większe u wybrzeży Wenezueli – Curaçao (444 km²) i Bonaire (288 km²), oraz trzy mniejsze na wschód od Portoryko (Wyspy Podwietrzne) – Sabę (13 km²), Sint Eustatius (21 km²) i południową część Sint Maarten (34 km²). Do 1986 w skład Antyli Holenderskich wchodziła również wyspa Aruba (179 km2).
Warunki naturalne
Wyspy głównie nizinne, zbudowane ze skał wapiennych, z rozwiniętymi zjawiskami krasowymi, jedynie Sint Eustatius i Saba są wyżynne, pochodzenia wulkanicznego. Najwyższym wzniesieniem był wygasły wulkan Mount Scenery (887 m) na Sabie. Wyspy otoczone rafami koralowymi. Klimat podrównikowy, na północy wilgotny, na południu suchy. Częste huragany. Średnia temperatura w styczniu , w lipcu . Średnie roczne sumy opadów od 500 do 1000 mm. Brak stałej sieci rzecznej. Słodką wodę uzyskuje się z destylacji. Roślinność stepowa i zarośla krzewiaste oraz suche lasy równikowe. Świat zwierzęcy i roślinny chroniony jest w kilku parkach narodowych i rezerwatach przyrody o łącznej powierzchni 13,5 ha, między innymi Washington-Slagbaii, Bonaire, Christoffel.
Historia
Wyspy północne odkryte zostały w 1493 roku przez Krzysztofa Kolumba, natomiast południowe (Arubę, Bonaire i Curaçao, tzw. holenderskie ABC) odkrył 6 lat później Alonso de Hojeda. Najwcześniej skolonizowaną wyspą była Curaçao, gdzie w 1527 roku powstało pierwsze hiszpańskie osiedle. W 1632 roku Holendrzy pojawili się na Sint Eustatius, a dwa lata później zajęli Arubę, Bonaire i Curaçao (zobacz: Holenderska Kompania Zachodnioindyjska). W 1648 roku wyspa Sint Maarten została podzielona między Holendrów i Francuzów (zwana Saint-Martin). W latach 1828–1945 znane pod nazwą Holenderskie Indie Zachodnie, od roku 1949 wyspy te utworzyły połączone terytorium zależne Antyli Holenderskich, a w 5 lat później uzyskały status kraju autonomicznego wchodzącego w skład Królestwa Niderlandów. Władzę sprawował lokalny parlament (Stany Antyli Holenderskich) oraz rząd powoływany przez gubernatora z nadania królewskiego. Od 1983 roku prowadzone były rozmowy nad przyznaniem wyspom niepodległości. W roku 1986 od Antyli Holenderskich odłączyła się wyspa Aruba, tworząc samodzielną jednostkę w ramach Królestwa Niderlandów.
Likwidacja terytorium
W wyniku referendum przeprowadzonego na poszczególnych wyspach wchodzących w skład terytorium 1 lipca 2007 roku Antyle Holenderskie miały rozpaść się na 5 osobnych terytoriów. Jednak w listopadzie 2006 roku postanowiono odroczyć ten proces, wyznaczając nową datę na 15 grudnia 2008 roku. W ostateczności i ta data nie została dotrzymana, a przyszły status wysp miał być określony 30 września 2009 roku. Kolejny termin został ustalony na 10 października 2010 roku. Po podziale Antyli Holenderskich wyspy Curaçao i Sint Maarten uzyskały status analogiczny do statusu Aruby (kraje stowarzyszone w ramach Królestwa Niderlandów, lecz nie wchodzące w skład Holandii), a wyspy Bonaire, Saba i Sint Eustatius stały się holenderskimi „gminami zamorskimi”, które będą mogły zostać włączone, jeśli sobie tego zażyczą, do Unii Europejskiej jako jej regiony peryferyjne. Pod koniec 2009 roku władze Bonaire postanowiły jednak przeprowadzić kolejne referendum (pierwotnie zaplanowane na 15 stycznia 2010), w którym mieszkańcy mieli się opowiedzieć, czy wyspa ma zostać częścią Holandii (tak jak przewidywały dotychczasowe ustalenia), czy też – śladem Curaçao i Sint Maarten – stać się osobnym krajem stowarzyszonym. Ewentualne przegłosowanie statusu kraju stowarzyszonego przez mieszkańców Bonaire mogłoby zachwiać całym procesem przekształcania Antyli Holenderskich – według rządu holenderskiego wówczas nie było już możliwości przyznania Bonaire innego statusu niż negocjowany do tej pory (gmina zamorska Holandii), a jeżeliby mieszkańcy Bonaire go odrzucili w referendum, to jedynym akceptowanym przez Holandię rozwiązaniem byłoby przyznanie niepodległości wyspie. Referendum, o którym mowa, zaplanowane pierwotnie na 15 stycznia, zostało jednak najpierw przesunięte na marzec 2010 roku, zaś w lutym gubernator Antyli Holenderskich odwołał głosowanie. Ostatecznie 10 października Antyle Holenderskie przestały istnieć.
Gospodarka
Podstawą gospodarki było przetwórstwo ropy naftowej ze złóż w Wenezueli. Odbywało się ono w jednym z największych na świecie zakładów rafineryjno-petrochemicznych na Curaçao. Duże znaczenie miała również bankowość, handel w portach wolnocłowych a także turystyka, ponieważ corocznie przybywało około 1,4 mln turystów. Ze względu na suchy klimat i słabe gleby uprawiane były jedynie warzywa i owoce, między innymi pomarańcze (służące do produkcji słynnego likieru curaçao).
Poważnym problemem Antyli Holenderskich był niedobór wody pitnej. Z tego względu na tych wyspach wybudowano największe na świecie stacje odsalania wody morskiej.
Demografia
Większość mieszkańców wysp ma korzenie afrykańskie lub mieszane afrykańsko-europejskie i posługuje się papiamento – językiem kreolskim na bazie hiszpańskiego, portugalskiego, z zapożyczeniami z niderlandzkiego, angielskiego, francuskiego i języków afrykańskich. Papiamento, angielski i niderlandzki są językami urzędowymi.
Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center:
katolicy 73,8%
protestanci 17,8% (gł. adwentyści dnia siódmego, zielonoświątkowcy, baptyści i metodyści)
brak religii 3,3%
inni chrześcijanie 2,3% (w tym świadkowie Jehowy)
tradycyjne religie plemienne 1,2%
buddyści 0,5%
żydzi 0,3%
muzułmanie 0,2%
hindusi 0,2%
inne religie 0,4%.
Przypisy |
394 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Arytmometr | Arytmometr | Arytmometr – mechaniczna lub cyfrowa maszyna licząca, poprzedniczka kalkulatora. Arytmometr najczęściej wykonywał jedynie dodawanie i odejmowanie, natomiast mnożenie i dzielenie przez liczby naturalne wykonywało się przez wielokrotne dodawanie lub odejmowanie. Napędzany był ręcznie (korbką lub dźwignią) lub elektrycznie. W końcowej fazie rozwoju arytmometry dokonywały już automatycznego pierwiastkowania. Innym kierunkiem rozwoju arytmometrów były maszyny do księgowania i fakturowania, będące połączeniem urządzeń liczących z maszyną do pisania. Był to wynalazek Charles'a Xaviera Thomasa. Przed Ch. X. Thomasem pierwszy arytmometr czterodziałaniowy skonstruował w 1810 r. Abraham Stern z Hrubieszowa, a w 1817 r. przedstawił maszynę, która wykonywała pięć działań łącznie z pierwiastkowaniem. Innym polskim arytmometrem była zaprezentowana w 1845 roku w Warszawie maszyna licząca Staffela, którą zaprojektował i zbudował Izrael Abraham Staffel.
Współczesne znaczenie
Arytmometr jest także określeniem części składowej (jednostki obliczeniowej) procesora komputera, zwanej także jednostką arytmetyczno-logiczną, która wykonuje operacje arytmetyczne (dodawanie, odejmowanie, dzielenie, mnożenie − najczęściej w systemie binarnym) oraz logiczne na liczbach pobieranych z pamięci operacyjnej. Podstawowymi elementami arytmometru są:
sumator, który wykonuje operację dodawania oraz pozostałe operacje arytmetyczne przez sprowadzanie ich do dodawań i prostych operacji pomocniczych, takich jak przesunięcie liczby, przekształcenie z systemu zwykłego w system negacji lub uzupełnień;
rejestry, w których przechowuje się liczby na czas wykonywania operacji oraz wyniki obliczeń;
układ sterowania, który kieruje pracą sumatora i rejestrów, wymianą danych między rejestrami i innymi elementami procesora.
W komputerach o dużej szybkości obliczeń stosuje się odrębne układy do wykonywania poszczególnych operacji arytmetycznych. W przypadku obliczeń na liczbach zmiennoprzecinkowych, operacje arytmetyczne wykonuje się na drodze programowej, za pomocą makrorozkazów, bądź też arytmometr jest wyposażony w specjalnie do tego celu przeznaczone układy koprocesora.
Zobacz też
abakus
liczydło
Mechaniczne urządzenia liczące
arytmometr Odhnera
sumator
suwak logarytmiczny
Przypisy
Maszyny liczące |
187899 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Reprezentacja%20Polski%20w%20pi%C5%82ce%20siatkowej%20m%C4%99%C5%BCczyzn | Reprezentacja Polski w piłce siatkowej mężczyzn | Reprezentacja Polski w piłce siatkowej mężczyzn – narodowy zespół siatkarzy, który reprezentuje Rzeczpospolitą Polską w meczach i turniejach międzynarodowych organizowanych przez FIVB i CEV. Zwyczajowo zwany również reprezentacją narodową, kadrą narodową lub drużyną narodową. Za organizację reprezentacji odpowiedzialny jest Polski Związek Piłki Siatkowej. Obecnie trenerem jest Nikola Grbić. Sześciokrotnie była wybierana najlepszą drużyną roku w Plebiscycie „Przeglądu Sportowego” w 2006, 2009, 2011, 2012, 2014 i 2018.
Reprezentacje Polski w innych kategoriach wiekowych
Dzieje reprezentacji
Historyczne mecze
Igrzyska olimpijskie:
Pierwszy mecz w turnieju: 13 października 1968, Japonia – Polska 3:0 (15:9, 15:11, 15:10), Meksyk 1968
Pierwsze zwycięstwo w turnieju: 16 października 1968, Polska – Meksyk 3:1 (15:10, 7:15, 15:4, 15:3), Meksyk 1968
Zwycięstwo w finale: 30 lipca 1976, Polska – ZSRR 3:2 (11:15, 15:13, 12:15, 19:17, 15:7), Montreal 1976
Mistrzostwa świata:
Pierwszy mecz w turnieju: 10 września 1949, Polska – Holandia 3:0, Praga 1949
Pierwsze zwycięstwo w turnieju: 10 września 1949, Polska – Holandia 3:0, Praga 1949
Zwycięstwo w turnieju: 28 października 1974, Polska – Nie było klasycznego finału, było zwycięstwo w grupie finałowej 1974
Zwycięstwo w finale: 21 września 2014, Polska – Brazylia 3:1, Katowice 2014
Zwycięstwo w finale: 30 września 2018, Polska – Brazylia 3:0, Turyn 2018
Mistrzostwa Europy:
Pierwszy mecz w finałach: 15 października 1950, Czechosłowacja – Polska 3:1 (15:12, 15:9, 14:16, 15:7), Sofia 1950
Pierwsze zwycięstwo w finałach: 22 czerwca 1955, Polska – Węgry 3:1 (15:12, 13:15, 15:10, 15:9), Bukareszt 1955
Zwycięstwo w finale: 13 września 2009, Polska – Francja 3:1 (29:27, 25:21, 16:25, 26:24), Izmir 2009
Liga Światowa:
Pierwszy mecz w rozgrywkach: 14 maja 1998, Rosja – Polska 2:3 (15:11, 15:7, 16:17, 12:15, 11:15), Lipieck 1998
Pierwsze zwycięstwo: 14 maja 1998, Rosja – Polska 2:3 (15:11, 15:7, 16:17, 12:15, 11:15), Lipieck 1998
Zwycięstwo w finale: 8 lipca 2012, USA – Polska 0:3 (17:25, 24:26, 20:25), Sofia 2012
Puchar Świata:
Pierwszy mecz w rozgrywkach: 12 września 1965, ZSRR – Polska 2:3 (15:8, 6:15, 13:15, 15:5, 7:15), Warszawa 1965
Pierwsze zwycięstwo: 12 września 1965, ZSRR – Polska 2:3 (15:8, 6:15, 13:15, 15:5, 7:15), Warszawa 1965
Puchar Wielkich Mistrzów:
Pierwszy mecz w rozgrywkach: 18 listopada 2008, Japonia – Polska 3:2 (22:25, 25:15, 21:25, 25:21, 15:10), Osaka 2008
Pierwsze zwycięstwo: 22 listopada 2008, Iran – Polska 1:3 (23:25, 25:18, 26:28, 23:25), Nagoja 2008
Udział w międzynarodowych turniejach
Igrzyska olimpijskie
Mistrzostwa świata
Mistrzostwa Europy
Puchar Świata
Puchar Wielkich Mistrzów
Liga Światowa i Liga Narodów
Kadra na Mistrzostwa Świata 2022
Najwięcej meczów
Stan aktualny na dzień 05.06.2017
Czcionką pogrubioną zaznaczono siatkarzy obecnie aktywnych w grze reprezentacyjnej.
Trenerzy i selekcjonerzy
1948–1949: Romuald Wirszyłło
1949–1952: Zygmunt Kraus
1952–1953: Wiesław Piotrowski
1953–1954: Zygmunt Kraus
1954–1956: Leonard Michniewski
1956–1958: Jacek Busz
1958–1959: Józef Śliwka
1959–1964: Gwidon Grochowski
1964–1966: Zygmunt Kraus
1966–1973: Tadeusz Szlagor
1973–1976: Hubert Jerzy Wagner
1976–1979: Jerzy Welcz
1979–1983: Aleksander Skiba
1983–1986: Hubert Jerzy Wagner
1986–1988: Stanisław Gościniak
1988–1990: Leszek Milewski
1990–1992: Edward Skorek
1992–1993: Zbigniew Zarzycki
1993: Ryszard Kruk
1994–1996: Wiktor Krebok
1996–1998: Hubert Jerzy Wagner
1998–2000: Ireneusz Mazur
2000–2001: Ryszard Bosek
2001–2003: Waldemar Wspaniały
2003–2004: Stanisław Gościniak
17.01.2005–31.12.2008: Raúl Lozano
17.01.2009–25.10.2010: Daniel Castellani
23.02.2011–24.10.2013: Andrea Anastasi
24.10.2013–10.10.2016: Stéphane Antiga
20.12.2016–20.09.2017: Ferdinando De Giorgi
07.02.2018–19.09.2021: Vital Heynen
12.01.2022-: Nikola Grbić
Mistrzowskie składy
Drużyna mistrzów świata – Meksyk 1974
Drużyna mistrzów olimpijskich – Montreal 1976
Drużyna wicemistrzów świata – Japonia 2006
Drużyna mistrzów Europy – Turcja 2009
Drużyna zwycięzców Ligi Światowej 2012 – Sofia 2012
Drużyna mistrzów świata – Polska 2014
Drużyna mistrzów świata – Bułgaria, Włochy 2018
Galeria zdjęć
Zobacz też
Reprezentacja Polski w piłce siatkowej kobiet
Mistrzowie Olimpijscy w piłce siatkowej mężczyzn
Mecze reprezentacji Polski w piłce siatkowej mężczyzn
Reprezentacja Polski juniorów w piłce siatkowej
Przypisy
Bibliografia
Polska
Polskie reprezentacje narodowe
Hasła kanonu polskiej Wikipedii
Laureaci Wielkiej Honorowej Nagrody Sportowej |
187900 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Reprezentacja%20Polski%20w%20pi%C5%82ce%20siatkowej | Reprezentacja Polski w piłce siatkowej | Reprezentacja Polski w piłce siatkowej kobiet
Reprezentacja Polski w piłce siatkowej mężczyzn |
395 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam%20Asnyk | Adam Asnyk | Adam Prot Asnyk, pseudonim „Jan Stożek”, „El...y” (ur. 11 września 1838 w Kaliszu, zm. 2 sierpnia 1897 w Krakowie) – polski poeta i dramatopisarz; w czasie powstania styczniowego (1863–1864) członek Rządu Narodowego (1863); doktor filozofii (1866), w latach 1889–1894 redaktor dziennika „Nowa Reforma”, inicjator i pierwszy prezes Towarzystwa Szkoły Ludowej (1891).
Życiorys
Pochodził z rodziny szlacheckiej. Był synem Kazimierza, powstańca listopadowego, który po odbyciu kary zesłania osiedlił się w Kaliszu i trudnił się handlem skórami (na czym dorobił się znacznego majątku i następnie otworzył hotel i księgarnię), i Konstancji z Zagórowskich. Został ochrzczony w miejscowym kościele św. Mikołaja Biskupa; ojcem chrzestnym Adama został Walenty Stanczukowski. W 1849 rozpoczął naukę w Wyższej Szkole Realnej w Kaliszu, w której zawarł przyjaźń m.in. z braćmi Agatonem i Stefanem Gillerami i gdzie w 1853 złożył egzamin dojrzałości. W Kaliszu mieszkał do 1856, po czym wyjechał do Warszawy, gdzie podjął studia w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie (1856), następnie w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie (1857–1859) oraz na uniwersytetach we Wrocławiu (1859–1860), gdzie działał w Towarzystwie Literacko-Słowiańskim, Paryżu (1861) i Heidelbergu (1861–1862). Brał udział w ruchu spiskowym; w 1860 został aresztowany i uwięziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. W powstaniu styczniowym był członkiem wrześniowego Rządu Narodowego. W latach 1864–1867 przebywał za granicą, w 1866 uzyskał doktorat z filozofii na Uniwersytecie Ruprechta i Karola w Heidelbergu. Po powrocie do kraju mieszkał we Lwowie, a w 1870 osiadł w Krakowie, w zakupionym przez rodziców dworku przy ulicy Łobzowskiej 99 (obecnie stoi tam kamienica nr 7). W 1871 roku zmarła jego matka, a ojciec wyjechał do Warszawy.
W 1875 ożenił się z Zofią Kaczorowską, z którą miał syna Włodzimierza. Według innego źródła ożenił się w 1874 roku. Zaledwie rok po ślubie, czyli w 1875 roku żona poety zmarła.
W styczniu 1882 został wydawcą krakowskiego dziennika „Reforma”, przemianowanego w listopadzie tego roku na „Nową Reformę”, której redaktorem odpowiedzialnym był od grudnia 1889 do stycznia 1895. Od 1884 był radnym miejskim w Krakowie. W 1889 został posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego. W 1890 przewodniczył sprowadzeniu z Paryża prochów Adama Mickiewicza. Był jednym z założycieli Towarzystwa Szkoły Ludowej w Krakowie (1882) i członkiem honorowym TSL. Od 1894 członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu. Podejmował wyprawy wysokogórskie w Tatry – był jednym z pierwszych członków Towarzystwa Tatrzańskiego. Wiele podróżował po Europie. W 1888 odbył podróż do Włoch, na Sycylię, Maltę i północne wybrzeże Afryki, zakończoną w Marsylii. W 1894 odbył podróż na Cejlon i do Indii. Z ostatniej wyprawy do Włoch w 1897 roku powrócił z początkami tyfusu. Zmarł 2 sierpnia 1897 roku. Został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie.
Twórczość
Debiutował w 1870 na łamach dziennika „Kaliszanin” wierszem Rodzinnemu miastu (w tym samym dzienniku i w tym samym roku debiutowała Maria Konopnicka). Według innego źródła jako poeta debiutował już w 1864 roku, ogłaszał swe utwory pod własnym nazwiskiem, ale także licznymi pseudonimami i kryptonimami: Jan Stożek, El, El…a, A, Y, y, √.
Wiersze ogłaszał w zbiorach zatytułowanych Poezje (1869, 1872, 1880, 1894). Twórczość literacką zapoczątkował w latach 1864–1865. Jego liryka w tym okresie była wyrazem rozterki duchowej poety, przeżywającego kryzys światopoglądowy, pogłębiony klęską narodową. Powstają wiersze pełne bluźnierstw (Odpowiedź), buntu przeciw Stwórcy i ustalonemu porządkowi świata (Julian Apostata), goryczy i zwątpienia (W zatoce Baja), krytycznego obrachunku z romantyzmem politycznym (Sen grobów). Obok nich powstawały też utwory wyrażające tęsknotę za „siłą ducha”, pragnienie odrodzenia „duszy współczesnej” aż do pokornego poddania się nakazom Chrystusowej nauki (Pod stopy krzyża). Od ok. 1870 rozpoczął poszukiwanie własnej drogi twórczej. Pisał wtedy erotyki, wiersze oparte na motywach ludowych, lirykę refleksyjną.
W utworach Asnyka zaczęła z czasem dominować postawa epicka; w miejsce lirycznego obrazu ludzkich przeżyć pojawił się zobiektywizowany, epicki obraz świata, refleksja coraz częściej zastępuje komentarz liryczny. Najpełniejszym wyrazem tej zintelektualizowanej poezji jest cykl 30 sonetów Nad głębiami (1883 i 1894), który przyniósł Asnykowi miano poety-filozofa. W cyklu tym zawarł swój system filozoficzny, będący próbą pogodzenia idealizmu z pozytywistycznym realizmem i scjentyzmem. Z tym ostatnim łączy filozofię Asnyka praktycyzm myślowy, uznanie osiągnięć współczesnych nauk przyrodniczych oraz prawa powszechnego rozwoju. W przeciwieństwie jednak do pozytywistów, nie wierzył w możliwość empirycznego poznania rzeczywistości, wyznając pogląd, że rozum ludzki okazuje się bezradny w miarę postępu wiedzy. Założenia etyczne tego systemu głoszą obowiązek czynnego udziału jednostki w duchowym procesie dążenia do powszechnej doskonałości. Styl sonetów określić należy mianem dyskursywnego; cechuje go intelektualizacja oraz abstrakcyjność leksyki, brak rozbudowanych obrazów, metafor, porównań. W twórczości Asnyka obecna jest stale nuta patriotyczna, głosząca wiarę w siłę narodu i możliwość odzyskania wolności, polemiczna wobec konserwatywnego programu ugody (w 25 rocznicę powstania 1863 roku).
Motywem wielu jego utworów jest krajobraz górski, zwłaszcza tatrzański (Ranek w górach, Kościeliska, Noc nad Wysoką, Letni wieczór, Podczas burzy, Limba, Wodospad Siklawy, Giewont, Ulewa) oraz motywy morskie (Podróżni, W zatoce Baja), sonety (Zmiennego bytu falo ty ruchliwa!…, Wieczne ciemności! bezdenne otchłanie!..., Na falach swoich toczy słońc miliony…) oraz cykl Z obcych stron (1895), Taormina, Noc na morzu – w drodze z Malty do Goletty, Na polach Kartagi, Pointe du Raz.
„Góry i morze” – pisał Asnyk 28 maja 1874 w liście do ojca – „to jedyne uniwersalne lekarstwo na wszystkie ludzkie dolegliwości, tam oddychając świeżym, wonnym powietrzem, pojąc się widokiem świeżej a wzniosłej natury, można zapomnieć o cierpieniach i troskach…”
W czasie okupacji niemieckiej (1939–1945) całość twórczości Adama Asnyka trafiła na niemieckie listy proskrypcyjne jako szkodliwa i niepożądana, z przeznaczeniem do zniszczenia.
Poza licznymi utworami dramatycznymi, do najważniejszych w jego twórczości należą:
Nad głębiami (1883–1894) – cykl sonetów
Poezje (1869)
Poezje (1872)
Poezje (1880)
Poezje (1894)
Upamiętnienie
W rodzinnym Kaliszu imię Adama Asnyka nosi ulica w dzielnicy Czaszki i Osiedle Adama Asnyka oraz I Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka w Kaliszu, którego poeta był wychowankiem, i Miejska Biblioteka Publiczna im. Adama Asnyka w Kaliszu, założona w 1907. W czasie Obchodu XVIII Wieków Kalisza (1960) na pl. Konstytucji odsłonięto pomnik Adama Asnyka; autorem pomnika jest Jerzy Jarnuszkiewicz, oprawę architektoniczną i otoczenie architektoniczne zaprojektował Marian Sulikowski (otoczenie architektoniczne zniszczono w 2021).
Adam Asnyk jest patronem ulic w kilkudziesięciu polskich miastach. W Warszawie znajdują się dwie ulice jego imienia: w dzielnicy Ochota (nazwę nadano przed II wojną światową) i w dzielnicy Wesoła (do 2002 Wesoła była osobnym miastem; po przyłączeniu Wesołej do Warszawy nazwy ulicy nie zmieniono).
Imię Adama Asnyka nosi także Osiedle Asnyka w Legnicy oraz II Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka w Bielsku-Białej, VIII Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka w Łodzi, V Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka w Szczecinie. W Tatrach istnieje Żleb Asnyka.
Od 1912 roku jest patronem ulicy w Krakowie w Dzielnicy I Stare Miasto, na Piasku
W Krakowie przy ulicy Łobzowskiej 7, na elewacji kamienicy znajduje się tablica upamiętniająca poetę. W miejscu tym znajdował się dworek, w którym Asnyk mieszkał od 1870 roku do śmierci (w XIX wieku nosił numer 99). Tablicę wmurowano w 1938 roku, w setną rocznicę urodzin Adama Asnyka. Płaskorzeźbę na tablicy przedstawiającą twarz poety wykonał Karol Hukan.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Józef Tretiak, Adam Asnyk jako wyraz swojej epoki, Kraków 1922
Linki zewnętrzne
Artykuły o Adamie Asnyku w serwsie info.kalisz.pl
Miłość jak słońce...
wiersze Adama Asnyka
Utwory Adama Asnyka w serwisie Polona.pl
Absolwenci I Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Asnyka w Kaliszu
Absolwenci i studenci Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie
Absolwenci Uniwersytetu w Heidelbergu
Członkowie honorowi Towarzystwa Szkoły Ludowej
Członkowie rządów powstańczych (powstanie styczniowe)
Członkowie Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego
Członkowie Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu
Pisarze związani z Heidelbergiem
Pisarze związani z Kaliszem
Pisarze związani z Krakowem
Pisarze związani ze Lwowem
Ludzie urodzeni w Kaliszu
Ludzie związani z Tatrami
Polscy pisarze pozytywizmu
Polscy poeci XIX wieku
Polscy dramaturdzy XIX wieku
Polscy tłumacze literatury angielskojęzycznej
Pochowani w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie
Posłowie Sejmu Krajowego Galicji VI kadencji
Radni Krakowa (zabór austriacki)
Sonetyści
Więźniowie Cytadeli Warszawskiej (Królestwo Kongresowe)
Urodzeni w 1838
Zmarli w 1897
Biografie kanonu polskiej Wikipedii |
396 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Architektura%20von%20Neumanna | Architektura von Neumanna | Architektura von Neumanna – rodzaj architektury komputera będąca implementacją koncepcji The Stored-Program gdzie dane przechowywane są wraz z kodem programu. Opracowana została przez Johna von Neumanna, Johna W. Mauchly’ego oraz Johna Presper Eckerta w 1945 roku. Pierwszymi komputerami zbudowanymi w oparciu o tą architekturę były EDSAC oraz UNIVAC.
Opis architektury
W architekturze tej komputer składa się z czterech głównych komponentów:
pamięci komputerowej przechowującej dane programu oraz instrukcje programu; każda komórka pamięci ma unikatowy identyfikator nazywany jej adresem
jednostki sterującej odpowiedzialnej za pobieranie danych i instrukcji z pamięci oraz ich sekwencyjne przetwarzanie
jednostki arytmetyczno-logicznej odpowiedzialnej za wykonywanie podstawowych operacji arytmetycznych.
urządzeń wejścia/wyjścia służących do interakcji z operatorem
Jednostka sterująca wraz z jednostką arytmetyczno-logiczną tworzą procesor.
System komputerowy zbudowany w oparciu o architekturę von Neumanna powinien:
mieć skończoną i funkcjonalnie pełną listę rozkazów
mieć możliwość wprowadzenia programu do systemu komputerowego poprzez urządzenia zewnętrzne i jego przechowywanie w pamięci w sposób identyczny jak danych
dane i instrukcje w takim systemie powinny być jednakowo dostępne dla procesora
informacja jest tam przetwarzana dzięki sekwencyjnemu odczytywaniu instrukcji z pamięci komputera i wykonywaniu tych instrukcji w procesorze.
Podane warunki pozwalają przełączać system komputerowy z wykonania jednego zadania (programu) na inne bez fizycznej ingerencji w strukturę systemu, a tym samym gwarantują jego uniwersalność.
System komputerowy von Neumanna nie posiada oddzielnych pamięci do przechowywania danych i instrukcji. Instrukcje jak i dane są zakodowane w postaci liczb. Bez analizy programu trudno jest określić czy dany obszar pamięci zawiera dane czy instrukcje. Wykonywany program może się sam modyfikować traktując obszar instrukcji jako dane, a po przetworzeniu tych instrukcji – danych – zacząć je wykonywać.
Model komputera wykorzystującego architekturę von Neumanna jest często nazywany przykładową maszyną cyfrową (PMC).
Kontrowersje
Mauchly i Eckert oskarżali von Neumanna o przywłaszczenie wspólnych wyników prac. Sam von Neumann uważał ich pracę za dzieło zbiorowe o licencji public domain (projekt był współfinansowany przez rząd amerykański).
Zobacz też
architektura harwardzka
ENIAC, EDVAC
Przypisy
Bibliografia
Architektura komputerów |