id
stringlengths 1
7
| url
stringlengths 31
408
| title
stringlengths 1
239
| text
stringlengths 1
297k
|
|---|---|---|---|
187874 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Sojuz%2034 | Sojuz 34 | Sojuz 34 – radziecka misja na stację kosmiczną Salut 6. Pojazd wystrzelono bez załogi. Na jego pokładzie wróciła trzecia długoterminowa załoga Saluta.
Załoga
Start
Statek wystartował bez załogi.
Lądowanie
Władimir Lachow (1) - ZSRR
Walerij Riumin (2) - ZSRR
Załoga Sojuza 32
Przebieg misji
Pojazd wystrzelono po niepowodzeniu misji Sojuza 33 w celu zapewnienia pozostającej na pokładzie stacji załodze pojazdu powrotnego. Zgodnie bowiem z pierwotnym planem załoga miała wrócić właśnie na pokładzie Sojuza 33. Zespół napędowy statku kosmicznego zmodyfikowano, aby nie dopuścić do powtórzenia się awarii jaka miała miejsce podczas poprzedniej wyprawy. Lachow i Riumin wylądowali po 175 dniach pobytu w przestrzeni kosmicznej. Był to nowy rekord czasu trwania załogowej wyprawy w kosmos.
Zobacz też
Lista startów statków kosmicznych typu Sojuz
Program Salut
Program Sojuz
Linki zewnętrzne
Loty do Saluta 6
Program Sojuz
Loty kosmiczne w 1979 |
4965000 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Phacidiales | Phacidiales | Phacidiales – rząd grzybów z klasy patyczniaków (Leotiomyces).
Systematyka
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum
Phacidiales, Leotiomycetidae, Leotiomycetes, Ascomycota, Fungi.
Według aktualizowanej klasyfikacji Index Fungorum bazującej na Dictionary of the Fungi do rzędu Phacidiales należą:
rodzina Helicogoniaceae Baral 2015
rodzina Phacidiaceae Fr. 1849
rodzina incertae sedis
rodzaj Coma Nag Raj & W.B. Kendr. 1972
Przypisy |
4965002 | https://pl.wikipedia.org/wiki/The%20Forever%20War | The Forever War | Wieczna wojna
Wieczna wojna (komiks)
The Forever War (książka Dextera Filkinsa)
The Forever War (gra planszowa) |
187875 | https://pl.wikipedia.org/wiki/M%C3%B3wca%20umar%C5%82ych | Mówca umarłych | Mówca umarłych (ang. Speaker for the Dead) – należąca do gatunku science fiction powieść Orsona Scotta Carda. Została wydana jako druga w cyklu o Enderze, tworzy trylogię z dwoma następnymi powieściami, Ksenocyd i Dzieci umysłu. Powieść zdobyła nagrody Hugo i Locusa w 1987 oraz Nebulę 1986, a także Nagrodę im. Kurda Lasswitza w 1989.
Tytułowy Mówca umarłych to rodzaj kapłana nowej religii. Jego rolą jest opowiadanie o życiu zmarłych ludzi, co ma prowadzić do rozwiązania nawarstwionych konfliktów i nieporozumień. Miejscem akcji powieści jest fikcyjna planeta Lusitania, zamieszkana przez katolicką ludność pochodzenia brazylijskiego posługującą się językiem portugalskim. Jej nazwa, wywodząca się z łaciny, oznacza Portugalię.
Fabuła
Akcja utworu toczy się trzy tysiące lat po wydarzeniach z Gry Endera. W tym czasie imię Ender nabrało negatywnego znaczenia, wraz z przydomkiem Ksenobójca. Sam Ender jest młodym mężczyzną, ciągle żyjącym dzięki efektowi relatywistycznemu. Jest autorem dwóch książek: Królowej Kopca i Hegemona, które opublikował pod pseudonimem Mówca umarłych, aby wyjaśnić mentalność robali oraz ludzi. Książki te zapoczątkowały ruch Mówców Umarłych, których rolą jest zbadanie życia zmarłej osoby i próba jego zrozumienia, a następnie opowiedzenia.
W książce Ender podróżuje przez Wszechświat jako Mówca umarłych, ukrywając, że jest zarówno Ksenobójcą, jak i autorem Królowej Kopca i Hegemona. Nikt, oprócz siostry Valentine, nie zna jego prawdziwej tożsamości. Enderowi towarzyszy wirtualna postać, Jane, istota żyjąca „w sieci filot” (zobacz: ansibl), przedstawiona jako jedyna przedstawicielka czwartego gatunku.
Ender przybywa na Lusitanię, aby spełnić obowiązek Mówcy Umarłych wobec naukowca zabitego przez badanych przez niego przedstawicieli tubylczej cywilizacji - pequeninos. Chociaż początkowo spotyka się z niechęcią tamtejszej społeczności, wkrótce udaje mu się zjednać sobie wszystkich i wyjaśnić wiele tajemnic. Kluczem do wszystkich zagadek okazuje się śmiertelna choroba pochodząca z Lusitanii, descolada. Zamieszkujący planetę biolodzy, szukając rozwiązania - jak unieszkodliwić descoladę - odkrywają, że jest ona niezbędna dla pequeninos, pozwalając im po śmierci zamieniać się w inteligentne drzewa. Ostatecznie Ender doprowadza do zawarcia umowy między trzema cywilizacjami: ludźmi, pequeninos i robalami, jednocześnie odcinając planetę od reszty kolonii ludzkich, ze względu na zagrożenie rozprzestrzenieniem się descolady na inne światy.
Valentine wyrusza wraz z rodziną i przyjaciółmi na pomoc z odległej o 22 lata świetlne planety. Ender zakłada rodzinę oraz znajduje nowe gniazdo dla Królowej Kopca, pozwalając odrodzić się gatunkowi robali.
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona Orsona Scotta Carda (ang.)
Opinie i recenzje o Mówcy umarłych w Biblionetce
Saga Endera
Powieści fantastyczne Orsona Scotta Carda
Powieści fantastycznonaukowe z 1986 roku |
187879 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Sojuz%2035 | Sojuz 35 | Salut 6 EO-4 (kod wywoławczy «Днепр» - Dniepr) – czwarta podstawowa załoga stacji Salut 6 i zarazem ósma udana misja załogowa na tę stację. Załoga powróciła na Ziemię na pokładzie statku Sojuz 37.
Załoga
Start
Leonid Popow (1) - ZSRR
Walerij Riumin (3) - ZSRR
Rezerwowa
Wiaczesław Zudow (2) - ZSRR
Borys Andriejew (1) - ZSRR
Lądowanie
Walerij Kubasow (3) - ZSRR
Bertalan Farkas (1) - Węgry
Załoga Sojuza 36
Przebieg misji
W pierwotnie wyznaczonej załodze inżynierem pokładowym miał być Walentin Lebiediew, ale z lotu wykluczyła go kontuzja kolana odniesiona podczas ćwiczeń na trampolinie. Na jego miejsce wyznaczony został Walerij Riumin, który był członkiem poprzedniej (EO-3) stałej załogi Saluta 6.
Po wejściu na pokład stacji, Riumin stwierdził zmatowienie iluminatorów stacji oraz liczne ubytki na ich powierzchniach, spowodowane przez mikrometeoryty i śmieci orbitalne. Kosmonauci wymienili elementy systemów orientacji i podtrzymywania życia stacji, a także zainstalowali nowy system alarmowy. Zsynchronizowano także zegary na pokładzie stacji z zegarami kontroli lotów, dodano 80 kg baterię i wymieniono powietrze ze zbiorników Progressa 8.
Zobacz też
Lista startów statków kosmicznych typu Sojuz
Program Salut
Program Sojuz
Linki zewnętrzne
Sojuz 35 na stronie Spacefacts
Loty do Saluta 6
Program Sojuz
Załogowe loty kosmiczne w 1980 |
187882 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ender | Ender | Ender (właśc. Andrew Wiggin, zwany też Enderem Ksenobójcą i Mówcą Umarłych) – postać fikcyjna, główny bohater Sagi Endera, autorstwa amerykańskiego pisarza, Orsona Scotta Carda. Postać (jako Ender Wiggins) pojawiła się po raz pierwszy w opowiadaniu Gra Endera, opublikowanym w sierpniu 1977 r. przez Analog. Tekst, rozbudowany do rozmiaru powieści Gra Endera, ukazał się w 1985 r. i zdobył najważniejsze nagrody w literaturze fantastycznej, nagrodę Hugo oraz Nebulę, podobnie jak kontynuacja wydana rok później, Mówca umarłych.
Historia postaci
W powieści Gra Endera tytułowy bohater jest najmłodszym z trójki rodzeństwa obdarzonego wybitną inteligencją. Władze większości państw świata zezwalają na posiadanie tylko dwojga dzieci, rodzice Wigginów wyjątkowo otrzymali zgodę na trzeciego potomka, gdyż władze miały nadzieję, że będzie nadawał się na dowódcę ziemskiej floty kosmicznej. Starsze rodzeństwo Endera, siostra Valentine i brat Peter byli genialni, lecz nie spełnili pokładanych w nich nadziei.
Akcja powieści rozgrywa się w dalekiej przyszłości, kiedy Ziemia zagrożona jest zniszczeniem przez robale – owadopodobne, obce istoty spoza układu słonecznego. W celu przeciwstawienia się temu zagrożeniu ludzkość ucieka się do niecodziennej metody – wybiera spośród urodzonych na całym świecie dzieci te najinteligentniejsze i od najmłodszych lat szkoli je na żołnierzy, którzy mają pokierować ziemskimi siłami kosmicznymi w tej rozgrywce o życie.
Andrew zostaje wysłany na naukę do Szkoły Bojowej, gdzie, mimo młodego wieku, okazuje się najlepszym uczniem. W wieku 10 lat zostaje przeniesiony do elitarnej Szkoły Dowodzenia, gdzie jest uczony przez samego Mazera Rackhama, legendarnego dowódcę, który pokonał robale i ocalił Ziemię podczas inwazji. Razem ze swoim zespołem Ender radzi sobie nadzwyczaj dobrze, w końcu staje przed końcowym egzaminem. Sądząc, że kontynuuje grę strategiczną, w rzeczywistości dowodzi flotą Ziemian i pokonuje robale, niszcząc ich macierzysty świat i cała rasę.
W dalszych częściach sagi (Mówca umarłych, Ksenocyd i Dzieci umysłu) akcja toczy się trzy tysiące lat po wydarzeniach z pierwszej powieści. Ender, oceniony po czasie przez ludzkość jako ksenobójca – niszczyciel rasy – i powszechnie potępiony, jest dorosłym człowiekiem, który podróżuje anonimowo przez Wszechświat jako Mówca umarłych, przedstawiciel nowego ruchu quasireligijnego. Mówcy badają życie zmarłych osób, próbują je zrozumieć, a następnie opowiadają o tym podczas ceremonii pogrzebowej. Ender jest autorem dwóch książek: Królowej Kopca i Hegemona, które opublikował pod pseudonimem Mówca umarłych, aby wyjaśnić mentalność robali oraz ludzi. Właśnie te książki zapoczątkowały ruch Mówców Umarłych.
Ender przybywa na planetę Lusitania, aby spełnić obowiązek Mówcy Umarłych wobec naukowca zabitego przez badanych przez niego przedstawicieli tubylczej cywilizacji – pequeninos. Choć początkowo spotyka się z niechęcią tamtejszej społeczności, wkrótce udaje mu się zjednać sobie wszystkich i wyjaśnić wiele tajemnic. Ender doprowadza do zawarcia umowy między trzema cywilizacjami: ludźmi, pequeninos i robalami, jednocześnie odcinając planetę od reszty kolonii ludzkich, ze względu na zagrożenie rozprzestrzenieniem się miejscowego śmiertelnego wirusa, descolady na inne światy. Ender zakłada rodzinę oraz znajduje nowe gniazdo dla Królowej Kopca, pozwalając odrodzić się gatunkowi robali.
Charakterystyka postaci
Ender jest obdarzony wybitną inteligencją, zdolnościami przywódczymi, ale i empatią, współczuciem i samokrytycyzmem. Umie przełamywać schematy, by osiągnąć cel. To powoduje, iż potrafi sprostać najwyższym wyzwaniom, zarówno w wojnie kosmicznej, jak i docieraniu do serc ludzi.
Jego ojciec był emigrantem z Polski, zanim przyjął nazwisko John Paul Wiggin nazywał się Jan Paweł Wieczorek.
Ekranizacja
W adaptacji filmowej Gra Endera, postać Endera odtwarza Asa Butterfield.
Utwory w których pojawia się Ender
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona Orsona Scotta Carda (ang.)
Pełna bibliografia Orsona Scotta Carda (ang.)
Lista publikacji
Fikcyjni masowi mordercy
Postacie z utworów fantastycznych
Saga Endera |
4965004 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Wianorostka | Wianorostka | Wianorostka (Loeflingia) – rodzaj roślin z rodziny goździkowatych. Obejmuje trzy gatunki (w niektórych ujęciach wyodrębnianych jest 7 gatunków) występujące w basenie Morza Śródziemnego i w Azji południowo-zachodniej (na wschodzie po Iran), na Wyspach Kanaryjskich oraz w południowo-zachodniej części Ameryki Północnej.
Nazwa naukowa rodzaju upamiętnia szwedzkiego botanika i podróżnika, ucznia Karola Linneusza – Pehra Loeflinga (1729-1756).
Morfologia
Pokrój Rośliny jednoroczne z cienkim korzeniem palowym.
Łodyga Pokładająca się lub wzniesiona, zwykle rozgałęziająca się dychotomicznie u nasady, na przekroju obła.
Liście Naprzeciwległe, siedzące. W każdym węźle dwa przylistki, srebrzyste, igiełkowate. Blaszka liściowa z jedną wiązką przewodzącą, szydlasta do eliptycznej, na szczycie zaostrzona, często z długim, ościstym końcem.
Kwiaty Wyrastają pojedynczo, czasem po dwa, z kątów liści. Działki kielicha równowąskie do lancetowatych, od ok. 2 do ponad 6 mm długości, zielone, na brzegu biało obłonione lub całe błoniaste, na szczycie zaostrzone, czasem sztywne i kolące. Płatki korony szczątkowe lub całkiem zredukowane. Pręciki 3 do 5. Słupki trzy z krótkimi, nitkowatymi szyjkami, rozdzielającymi się na trzy łatki znamion.
Owoce Torebki wąsko podługowate do jajowatych, otwierające się trzema klapami. Zawierają od 25 do 35 pomarańczowych z ciemniejszym paskiem nasion łezkowatego kształtu, drobno brodawkowatych.
Systematyka
Rodzaj zaliczany jest do plemienia Polycarpeae i podrodziny Paronychioideae w obrębie rodziny goździkowatych.
Wykaz gatunków
Loeflingia baetica Lag.
Loeflingia hispanica L.
Loeflingia squarrosa Nutt.
Przypisy
Goździkowate |
291 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej%20Wajda | Andrzej Wajda | Andrzej Witold Wajda (ur. 6 marca 1926 w Suwałkach, zm. 9 października 2016 w Warszawie) – polski reżyser filmowy i teatralny, w młodości aktywny jako malarz. W sezonie 1989/1990 dyrektor artystyczny Teatru Powszechnego w Warszawie. Czterokrotnie jego filmy były nominowane do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. W latach 1989–1991 senator I kadencji. Kawaler Orderu Orła Białego.
Popularność przyniosły mu filmy inicjujące tzw. polską szkołę filmową: Kanał oraz Popiół i diament, w których dokonywał rozrachunku z czasami II wojny światowej. Dokonał ekranizacji wielu dzieł literackich, jak Popioły, Brzezina, Wesele, Ziemia obiecana, Panny z Wilka i Pan Tadeusz. Współtworzył kino moralnego niepokoju, w którego ramach powstały osadzone w tematyce społecznej, demaskujące patologie systemu komunistycznego w Polsce filmy: Człowiek z marmuru i jego kontynuacja Człowiek z żelaza, która została nagrodzona Złotą Palmą na 34. MFF w Cannes. Do ostatnich dokonań artysty należą: martyrologiczny film Katyń oraz eksperymentalny Tatarak. Reżyser zainicjował również powstanie istniejącego w latach 1972–1983 Zespołu Filmowego „X”, Mistrzowskiej Szkoły Reżyserii Filmowej utworzonej w 2002 roku oraz autorskiego studia filmowego. Jego działalność teatralna obejmowała wystawianie sztuk w teatrach gdańskich, warszawskich, krakowskich (Z biegiem lat, z biegiem dni…) oraz za granicą.
Jego twórczość nawiązywała do polskiego symbolizmu i romantyzmu, była próbą rozrachunku z mitami polskiej świadomości narodowej. Za zasługi dla rozwoju kinematografii był wielokrotnie nagradzany, między innymi w 2000 roku otrzymał Nagrodę Akademii Filmowej (Oscara) za całokształt twórczości. Za całokształt twórczości wyróżniony także honorowym Złotym Niedźwiedziem, Cezarem oraz Złotym Lwem.
Życiorys
Młodość i wykształcenie
Ojcem Andrzeja Wajdy był zawodowy wojskowy Jakub (1900–1940), syn Kazimierza Waydy. Matka reżysera, Aniela z domu Białowąs (1901–1950), pracowała jako nauczycielka. Jego brat Leszek (1927–2015) był scenografem. Andrzej Wajda urodził się i początkowo wychowywał w Suwałkach; w 1934 roku cała rodzina przeprowadziła się do Radomia, co było związane z awansem Jakuba Wajdy na stopień kapitana. Rodzice zapisali go do Publicznej Szkoły Podstawowej nr 15 im. Mikołaja Reja. W 1938 roku został harcerzem w 20. Radomskiej Drużynie Harcerskiej, gdzie uzyskał rangę zastępowego.
Andrzej Wajda z ojcem rozstał się pod koniec sierpnia 1939 roku, gdy ten wraz z 72 Pułkiem Piechoty opuścił Radom i wziął udział w przygotowaniach do obrony Polski przed niemiecką agresją. Gdy 8 września 1939 roku, tydzień po wybuchu II wojny światowej, Niemcy wkroczyli do miasta, znalazło się ono w granicach Generalnego Gubernatorstwa. Z polityki okupantów wynikał określony przepisami zakaz pobierania przez Polaków nauki w szkole średniej; toteż zamiast podjąć naukę w gimnazjum, Andrzej Wajda zdecydował się na pójście do siódmej klasy szkoły powszechnej. Ukończył ją w czerwcu 1940 roku. Tymczasem jego ojciec, po trafieniu do niewoli radzieckiej w kwietniu 1940 roku, padł ofiarą zbrodni katyńskiej, o czym jego rodzina początkowo nie wiedziała.
Ostatecznie Andrzej Wajda rozpoczął dalszą naukę w gimnazjum na tajnych kompletach. Przerwał jednak ją już po pierwszym roku z powodów finansowych; w celu utrzymania rodziny wraz z bratem Leszkiem podejmował pracę zarobkową w Landwirtschaft Zentrale, gdzie pełnił funkcję magazyniera, a następnie tragarza i pomocnika bednarza. Mimo ciężkiej sytuacji życiowej zainteresował się malarstwem, uczestnicząc w pracach konserwacyjnych i okresowo pobierając nauki w szkole malarskiej w Krakowie. W połowie 1942 roku wstąpił do Armii Krajowej, gdzie pełnił funkcję łącznika na terenie Radomia. Wczesną jesienią 1943 roku dowiedział się jednak, że osoby z podziemia, które znał, padły ofiarą zasadzki zastawionej przez radomskie Gestapo. Ukrywał się następnie w Krakowie aż do późnej wiosny 1944 roku, gdy okazało się, że owi żołnierze zostali zamordowani. Wówczas powrócił do Radomia, gdzie zapisał się do Koedukacyjnego Gimnazjum i Liceum dla Dorosłych „Przyszłość”.
W 1946 roku rozpoczął studia malarskie na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jeszcze przed złożeniem dokumentów zamierzał odwiedzić swojego byłego nauczyciela Wiktora Langnera. Kilka dni przed wizytą Wiktor Langner został jednak aresztowany; Andrzeja Wajdę zatrzymano w Krakowie, skąd trafił do komendy wojewódzkiej Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Wydostał się z niej dzięki koneksjom swojego stryja Gustawa, dzięki czemu mógł rozpocząć studia. Miał już za sobą kilka prac malarskich, między innymi Przedmieście Krakowa (1943). Podczas studiów na ASP dołączył do Grupy Młodych Plastyków, inspirowanej nurtami prymitywizmu, surrealizmu i abstrakcjonizmu. Tam stworzył takie obrazy jak Mózg hydraulika (1947, druga wersja 1950), Las w górach, Wschodnie miasto i Rajski ptak (1948). Jesienią 1948 roku dołączył do Grupy Samokształceniowej prowadzonej przez Andrzeja Wróblewskiego. W lipcu 1949 roku Andrzej Wajda zrezygnował jednak ze studiów na akademii, wraz z Konradem Nałęckim podejmując studia z zakresu reżyserii w Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi. Studia ukończył w roku 1953, ale dyplom otrzymał dopiero w roku 1960; wynikało to z faktu, iż nie udało mu się wcześniej wykonać pracy dyplomowej.
Twórczość filmowa
1950–1959
Na początku lat 50. Andrzej Wajda zadebiutował trzema etiudami szkolnymi: fabularnym Złym chłopcem (1951) na podstawie noweli Antona Czechowa, dokumentalną Ceramiką iłżecką (1951) oraz dokumentalną Kiedy ty śpisz (1953). Sam reżyser uznał je za nieudane, co wynikało z amatorskiego wykonania pierwszej z nich, interwencji „koleżeńskiego kolektywu” w przypadku drugiej oraz nietrafionego konceptu trzeciej. Żadna z jego etiud nie została więc zgłoszona do pracy dyplomowej. Młody filmowiec miał wziąć także udział w reżyserii socrealistycznego filmu Cztery opowieści, do którego napisał scenariusz, jednak projekt jego nowelki Kasia z tkalni numer trzy został odrzucony przez kierownictwo szkoły, a film ostatecznie otrzymał nazwę Trzy opowieści. Po ukończeniu łódzkiej szkoły filmowej Andrzej Wajda stał się współpracownikiem Aleksandra Forda, pracując przy jego filmach Młodość Chopina i Piątka z ulicy Barskiej.
Pełnometrażowym debiutem fabularnym reżysera było Pokolenie na podstawie powieści Bohdana Czeszki. Film ten, oparty na porzuconym projekcie Forda, został wyprodukowany w 1954 roku i miał premierę rok później; pojawiła się w nim plejada młodych aktorów, wśród nich Tadeusz Janczar, Roman Polański, Tadeusz Łomnicki i Zbigniew Cybulski. Traktował on o młodych aktywistach Gwardii Ludowej, którzy w czasie II wojny światowej organizują konspirację przeciwko hitlerowcom. W filmie tym Andrzej Wajda zarówno nawiązał do własnych doświadczeń z czasów wojny, jak i ukazał przemianę bohaterów spowodowaną wojennymi wydarzeniami. Pokolenie zostało życzliwie przyjęte przez anglojęzycznych krytyków ze względu na sprawną reżyserię i dobrze ocenianą grę aktorską, a z czasem uznane przez nich za pierwszą część trylogii wojennej Andrzeja Wajdy. Krytycznie natomiast odnieśli się do niego zarówno aktywiści komunistyczni ze względu na przełamanie przez reżysera schematów socrealizmu, jak i Polacy na emigracji (między innymi Marek Hłasko) z powodu fałszowania historii. Treść Pokolenia ukierunkowana była na edukację do komunizmu, żołnierze Armii Krajowej zostali w nim ukazani w sposób negatywny na tle młodych socjalistów. Elementy socrealizmu znajdowały się również w kręconym w 1955 roku dokumencie pod tytułem Idę do słońca, który był reportażem na temat twórczości cenionego wówczas Xawerego Dunikowskiego.
Międzynarodowy sukces Andrzej Wajda odniósł dopiero po premierze filmu Kanał, drugiego ogniwa trylogii wojennej, wyprodukowanego w roku 1956 i powstałego na podstawie opowiadania Jerzego Stefana Stawińskiego. Tematem tego dzieła była agonia powstania warszawskiego i żołnierzy Armii Krajowej próbujących przeżyć w trakcie zaciętych walk. Recenzenci upatrywali w Kanale sugestywną wizję tragicznych losów powstańców. Kanał ze względu na swój nowatorski styl otrzymał Srebrną Palmę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes, zapoczątkowując polską szkołę filmową i zwracając uwagę świata na polską kinematografię. Pozycję nowej postaci w światowym kinie ugruntował Andrzej Wajda trzecią częścią trylogii wojennej, filmem Popiół i diament wyprodukowanym w 1958 roku. Powstał on na kanwie powieści Jerzego Andrzejewskiego pod tym samym tytułem, ale przesłanie w nim zawarte było inne niż w utworze literackim. Reżyser głównym bohaterem filmu uczynił nie komunistę Szczukę, ale byłego żołnierza Armii Krajowej Macieja Chełmickiego, granego przez Zbigniewa Cybulskiego. Wyraźnie okazywał sympatię postawionym w tragicznej sytuacji członkom polskiego podziemia:
Popiół i diament po ukazaniu się na ekranach kin wzbudził negatywne reakcje ze strony polskich komunistów, którzy nie dopuścili do jego uczestnictwa w konkursie głównym na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji. Mimo to poza konkursem zdobył nagrodę Międzynarodowej Federacji Krytyków Filmowych. Dzięki swym walorom artystycznym oraz wyrazistej grze Zbigniewa Cybulskiego Popiół i diament został uznany za arcydzieło kinematografii.
W 1959 roku Andrzej Wajda wyreżyserował kolejny film mierzący się z mitem romantycznego bojownika o wolność: Lotną, traktującą o losie polskich ułanów podczas kampanii wrześniowej. Sekwencja ukazująca szarżę kawalerii polskiej na czołgi wzbudziła jednak burzliwą dyskusję, a sam film spotkał się z negatywnym odzewem ze strony krytyków polskich. Lotną jednak ostatecznie zrehabilitowano ze względu na jej sugestywny, surrealistyczny charakter; François Truffaut cytował ją jako jeden z „wielkich chorych filmów”.
1960–1969
Pierwszym w tej dekadzie filmem Andrzeja Wajdy byli Niewinni czarodzieje z 1960 roku na podstawie scenariusza Jerzego Andrzejewskiego i Jerzego Skolimowskiego (co zapoczątkowało karierę filmową tego ostatniego). Przedstawiono w nim grę miłosną pomiędzy dwiema młodymi osobami. Ze względu na swobodę obyczajową i jazzową muzykę Krzysztofa Komedy Niewinni czarodzieje wywołali kontrowersje wśród krytyków. Kolejnym filmem reżysera był Samson z 1961 roku na podstawie powieści Kazimierza Brandysa o młodym Żydzie, który próbuje przetrwać w okupowanej przez Niemców Warszawie. Produkcja rozczarowała jednak krytyków polskich, a sam filmowiec uznał ją za nieudaną adaptację.
Popularność Andrzeja Wajdy przyczyniła się do tego, że zaczął on tworzyć także za granicą. W 1962 roku nakręcił w Jugosławii Powiatową Lady Makbet na podstawie noweli Powiatowa lady Makbet Nikołaja Leskowa, której treścią są losy zesłańców syberyjskich. Powiatowa lady Makbet zyskała w Jugosławii status klasycznego dzieła rodzimego kina. W tym samym roku powstała nowela Warszawa, wchodząca w skład koprodukcji Miłość dwudziestolatków. Treścią polskiej części filmu były relacje młodej kobiety ze studentem pamiętającym czasy okupacji wojennej.
Andrzej Wajda stał się ponownie obiektem silnej krytyki za sprawą filmu Popioły na podstawie powieści Popioły Stefana Żeromskiego. Tematem dzieła są losy polskich szwoleżerów u boku Napoleona Bonaparte. W Popiołach główną rolę Rafała Olbromskiego zagrał Daniel Olbrychski, który stał się jednym z wieloletnich współpracowników reżysera; inne kluczowe postacie zagrali Bogusław Kierc, Piotr Wysocki, Pola Raksa i Beata Tyszkiewicz. Film mimo niedoskonałości ról drugoplanowych odegrał ważną rolę w dekonstrukcji mitu bohaterskich żołnierzy polskich; przedstawiono ich – zwłaszcza poprzez przypomnienie ich udziału w tłumieniu powstania niewolników na San Domingo oraz wizję rzezi ludności hiszpańskiej po szarży na Somosierrę jako okrutników, a zarazem ofiary polityki napoleońskiej. W 1967 roku Andrzej Wajda zrealizował za granicą obraz Bramy raju na podstawie powieści Jerzego Andrzejewskiego Bramy raju, której tematem była krucjata dziecięca. Bramy raju, wyprodukowane w Wielkiej Brytanii i Jugosławii, poniosły klęskę artystyczną, stając się zarazem największym osobistym niepowodzeniem reżysera.
Tragiczna śmierć Zbigniewa Cybulskiego w 1967 roku była dla reżysera wstrząsem. Postanowił on nakręcić film, który byłby hołdem złożonym aktorowi jako jednemu z jego współpracowników. Wszystko na sprzedaż było pierwszym dziełem autorskim w karierze Andrzeja Wajdy, a jego tematyką stały się przeżycia reżysera (granego przez Andrzeja Łapickiego) wywołane śmiercią aktora w trakcie powstawania filmu. W filmie Andrzej Wajda odsłonił kulisy produkcji filmowej, odwołując się do groteski dla ukazania ponurych czasów produkcji i posługując się technikami dokumentalnymi. Wszystko na sprzedaż stanowiło przełom w karierze filmowca.
W trakcie zdjęć do Wszystkiego na sprzedaż wyreżyserował krótkometrażową groteskę filmową Przekładaniec na podstawie scenariusza Stanisława Lema, utrzymaną w stylu pop-art. Jej treścią są losy rajdowca (granego przez Bogumiła Kobielę), który po poważnym wypadku samochodowym zostaje uratowany dzięki przeszczepieniu części organów. Film został pozytywnie przyjęty przez krytyków. Z innym odbiorem spotkała się komedia Polowanie na muchy z 1969 roku na podstawie opowiadania Janusza Głowackiego. Sam Andrzej Wajda później uznał ją za pomyłkę w jego karierze. Jerzy Płażewski uznał Polowanie na muchy za mało wyrafinowaną, nieudolną satyrę na współczesne społeczeństwo, która nie pasuje do romantycznego wizerunku innych filmów reżysera.
1970–1979
Na początku lat 70. Andrzej Wajda podjął ponownie współpracę z Danielem Olbrychskim, który grał główne role w kilku kolejnych jego filmach. We wrześniu 1970 roku ukazał się Krajobraz po bitwie, oparty na opowiadaniach obozowych Tadeusza Borowskiego, szczególnie Bitwie pod Grunwaldem. Aktor zagrał w nim rolę Tadeusza – cynicznego człowieka obozowego w obliczu wyzwolenia obozu koncentracyjnego w Dachau przez Amerykanów. Ekranizacja drastycznych opowiadań Tadeusza Borowskiego była trudnym przedsięwzięciem dla reżysera, który zamiast opisywać świat brutalnym językiem pisarza, zdecydował się skoncentrować na postaci Tadeusza. Bolesław Michałek uznał adaptację tych utworów za udaną, chwaląc dojrzałość kreacji Daniela Olbrychskiego i Stanisławy Celińskiej. Zwrócił też uwagę na akcentowanie w filmie miłości jako środka ratowania człowieczeństwa w zdeprawowanym świecie.
Wielkim sukcesem Andrzeja Wajdy stało się dzieło Brzezina na podstawie opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza. Jego treścią była psychologiczna konfrontacja zgorzkniałego po śmierci żony leśniczego (Daniel Olbrychski) z jego chorującym na gruźlicę bratem (Olgierd Łukaszewicz). Brzezinę chwalono za umiejętne oddanie istoty konfliktu między braćmi i przemyślaną konstrukcję. Film wyróżniał się wizją plastyczną, porównywaną niekiedy do obrazów Jacka Malczewskiego. Brzezina została doceniona za granicą, zdobywając Złoty Medal na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie. W 1971 roku Andrzej Wajda zrealizował w niemieckiej Norymberdze film Piłat i inni, osnuty wokół wątku śmierci Jezusa Chrystusa z powieści Michaiła Bułhakowa Mistrz i Małgorzata. W tej kameralnej produkcji rolę Jeszui Ha-Nocri zagrał Wojciech Pszoniak, a jego ucznia – Daniel Olbrychski. Piłat i inni spotkał się jednak z obojętnością niemieckich krytyków, których raziło umiejscowienie akcji obrazu w pohitlerowskim krajobrazie.
W 1972 roku reżyser zajął się adaptacją filmową dramatu Stanisława Wyspiańskiego pod tytułem Wesele. Filmowe Wesele, którego scenariusz stworzył Andrzej Kijowski, a do którego zdjęcia wykonał Witold Sobociński, było wyreżyserowaną w konwencji realistycznej ekranizacją sztuki symbolicznej. Dzieło wzbudziło uznanie krytyków, którzy chwalili realizację filmu (w tym kręcone w trudnych warunkach zdjęcia). Krzysztof Teodor Toeplitz docenił filmowe Wesele jako pokaz wyższości kina nad teatrem. Przy produkcji filmu brał udział nowo stworzony przez Andrzeja Wajdę Zespół Filmowy „X”, działający do 1983 roku, w którym działali tacy reżyserzy, jak Agnieszka Holland, Feliks Falk i Barbara Sass.
Kolejnym sukcesem była Ziemia obiecana na podstawie powieści Władysława Reymonta, której główną tematykę stanowiły namiętności i szalejący kapitalizm w dziewiętnastowiecznej Łodzi. Główne role młodych kapitalistów zakładających własny interes zagrali w nim Daniel Olbrychski, Wojciech Pszoniak i Andrzej Seweryn, natomiast muzykę skomponował Wojciech Kilar. Reżyser bardzo sceptycznie podszedł do dzieła literackiego, nadając głównym postaciom filmu charakter bardziej drapieżny, wynaturzony. Dokonana przez niego adaptacja była pozbawiona złudzeń co do możliwości przetrwania uczciwych jednostek w kapitalistycznym świecie. W pełnym świadomej brzydoty i drastyczności dziele dostrzegano wyrazistą analizę wynaturzenia dzikiego kapitalizmu. Film zdobył uznanie krajowych krytyków: Konrad Eberhardt nazwał go „fascynującym widowiskiem”, a Tadeusz Sobolewski – najlepszym polskim filmem wszech czasów, dostrzegając w nim analogię do sytuacji w Polsce w czasach współczesnych jego powstawaniu. Adaptacja tej powieści noblisty otrzymała Grand Prix na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz Złoty Medal na MFF w Moskwie. Odmiennie przyjęto obraz w Stanach Zjednoczonych: Ziemia obiecana, która była tworzona w celu emisji w USA i została nominowana do Oscara, spotkała się z oskarżeniami o antysemityzm i nie doczekała się tam premiery kinowej. Stała się ona jednym z najmniej lubianych filmów polskich w Stanach Zjednoczonych. Później Andrzej Wajda zrealizował film Smuga cienia na podstawie powieści Josepha Conrada, opowiadający o młodym oficerze marynarki (Marek Kondrat) wyruszającym w rejs do Singapuru. Film spotkał się z różnorodnymi reakcjami krytyków: o ile Aleksander Jackiewicz uznał go za udaną adaptację z odniesieniami do symbolizmu, o tyle Michał Komar ocenił Smugę cienia jako film nieudany.
Szczególny zwrot w twórczości reżysera nastąpił w 1975 roku. Andrzej Wajda, dotychczas unikający otwartego odnoszenia się do systemu władzy komunistycznej w Polsce, wystąpił wraz z innym reżyserem, Krzysztofem Zanussim, na Forum Filmowców w Gdańsku. Obaj zarzucili kontrolującym obieg filmowy decydentom hamowanie swobody twórczej, co – ich zdaniem – skłaniało młodych twórców do skupiania się bardziej na tematyce historycznej niż współczesnej. Wyrazem tego buntu były prace nad filmem Człowiek z marmuru, opartym na zapomnianym scenariuszu Aleksandra Ścibora-Rylskiego. Władze zamierzały nie dopuścić filmu do publikacji, a także naciskały na usunięcie z czołówki nazwiska współpracującej z Andrzejem Wajdą Agnieszki Holland. Film ukazał się jednak w kinach dzięki wstawiennictwu Józefa Tejchmy (członka Biura Politycznego KC PZPR) i poważaniu, jakim reżyser cieszył się wśród nomenklatury. Człowiek z marmuru miał premierę w 1976 roku. Jego bohaterką jest młoda studentka reżyserii (debiutująca na ekranie Krystyna Janda), która odkrywa mroczną prawdę o zapomnianym przodowniku pracy (Jerzy Radziwiłowicz). Film otrzymał nagrodę FIPRESCI na MFF w Cannes i został pozytywnie przyjęty przez krytyków zagranicznych (polska prasa odnosiła się z niechęcią do filmu), którzy chwalili odwagę reżysera i nazwali Człowieka z marmuru kamieniem milowym w historii polskiego kina. Film ten stanowi manifest kina moralnego niepokoju.
Po Człowieku z marmuru Andrzej Wajda powrócił na krótko do kręcenia filmów dokumentalnych. W 1976 roku nakręcił Umarłą klasę, zapis tytułowej sztuki reżysera teatralnego Tadeusza Kantora, a w 1978 roku – Zaproszenie do wnętrza, które było opisem wystawy niemieckiego artysty Ludwiga Zimmerera. Reżyser nie przestał jednak pracować nad filmami fabularnymi. W 1978 roku powstał obraz Bez znieczulenia, jego treścią były losy poważanego dziennikarza, który po ujawnieniu nieprawomyślnych poglądów zostaje usunięty z pracy i staje przed obliczem rozwodu z żoną. Rolę publicysty zagrał w filmie Zbigniew Zapasiewicz. Andrzej Wajda analizował za pośrednictwem tego dzieła zarówno kryzys małżeński, jak i w mniejszym stopniu mechanizmy doprowadzające niewinnego człowieka do zagłady. Ostry w wymowie Bez znieczulenia wzbudził burzliwą reakcję krytyków i otrzymał Grand Prix na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku. Tymczasem reżyser, który po Smudze cienia nie zamierzał kręcić kolejnych adaptacji dzieł literackich, zdecydował się na ekranizację opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza. Panny z Wilka (1979) w jego wydaniu, których głównym bohaterem był człowiek wracający do miejsca swej młodości (Daniel Olbrychski), zostały rozbudowane o ledwo wspomniane w utworze literackim wątki (na przykład motyw śmierci i przemijania). Chwalony za grę aktorską film został nominowany do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. W 1979 roku Andrzej Wajda zrealizował także film dokumentalny Pogoda domu niechaj będzie z Tobą… ze zdjęciami Edwarda Kłosińskiego, stanowiący wywiad z Jarosławem Iwaszkiewiczem.
Pod koniec 1979 roku wyreżyserował film Dyrygent, luźno oparty na opowiadaniu Andrzeja Kijowskiego. Traktował on o trójkącie miłosnym między światowej sławy przybywającym do Polski dyrygentem (John Gielgud), skrzypaczką (Krystyna Janda) i jej mężem (Andrzej Seweryn). Film został entuzjastycznie przyjęty przez europejskich krytyków, zdobywając nagrodę FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w San Sebastián. W Polsce Dyrygent został natomiast odebrany chłodniej; wskazywano na niedopracowany scenariusz i brak przejrzystości emocjonalnej.
Całokształt dokonań zawodowych Andrzeja Wajdy jednakże sprawił, że w 1979 roku rozpoczął on pełnienie funkcji prezesa Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Celem nowego przewodniczącego tej organizacji było dążenie do zwiększenia autonomii filmowców oraz ukierunkowanie publiczności na przemiany w polskim filmie.
1980–1989
W 1980 roku w telewizji miał premierę siedmiogodzinny serial Z biegiem lat, z biegiem dni…, który Andrzej Wajda wyreżyserował wraz z Edwardem Kłosińskim. Przedstawia on losy dwóch krakowskich rodzin w latach 1874–1914.
W 1981 roku reżyser ponownie podjął tematykę polityczną. Z inspiracji robotników „Solidarności” w styczniu tegoż roku rozpoczął zdjęcia nad filmem Człowiek z żelaza, który opisywałby przebieg wydarzeń sierpnia 1980 roku. Aleksander Ścibor-Rylski napisał scenariusz kontynuujący wydarzenia z Człowieka z marmuru, zakończony momentem podpisania porozumienia między strajkującymi a komunistami. Oprócz Jerzego Radziwiłłowicza i Krystyny Jandy w filmie wystąpili między innymi Lech Wałęsa i Anna Walentynowicz. Andrzej Wajda był dumny z tego, że zdołał ukończyć swoje dzieło przed wprowadzeniem 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego w Polsce. Człowiek z żelaza został entuzjastycznie przyjęty przez krytyków jako dzieło łączące świeżą, paradokumentalną relację z ruchu opozycyjnego z perspektywą epicką. Małgorzata Szpakowska pisała o filmie jako o „fakcie społecznym” o niespotykanej dotąd aktualności. Francuski krytyk Michel Perez określił nawet Człowieka z żelaza mianem kamienia milowego w historii kina. Ukoronowaniem sukcesu było nominowanie filmu do Oscara oraz przyznanie mu Złotej Palmy w Cannes.
Pod koniec 1981 roku Andrzej Wajda rozpoczął zdjęcia do filmu Danton na podstawie sztuki Sprawa Dantona Stanisławy Przybyszewskiej, ale wprowadzenie stanu wojennego zmusiło reżysera do przeniesienia produkcji do Francji. Film ukazywał konfrontację postaci Georges’a Dantona (Gérard Depardieu) z Maximilienem de Robespierre’em (Wojciech Pszoniak) podczas rewolucji francuskiej. Film spotkał się z różnorodnymi reakcjami francuskich krytyków, którzy negatywnie oceniali pominięcie tła rewolucji i skupienie się wyłącznie na dwóch głównych osobach filmu, ale zauważali w nim metaforę ówczesnej Polski. W Polsce obraz był natomiast chwalony za brawurową adaptację sztuki i grę aktorską.
W 1983 roku istnienie Stowarzyszenia Filmowców Polskich było zagrożone. Andrzej Wajda musiał zrezygnować ze stanowiska prezesa na rzecz Janusza Majewskiego, a Zespół Filmowy „X” został rozwiązany. Za granicą reżyser zrealizował w tym samym roku film Miłość w Niemczech na podstawie książki Rolfa Hochhutha, w którym przedstawił mniej stereotypowe oblicze nazizmu w Niemczech. Obraz ten spotkał się jednak z nieprzychylnymi opiniami krytyków. W 1985 roku, już po stanie wojennym i powrocie do kraju, zrealizował Kronikę wypadków miłosnych na podstawie nostalgicznej powieści Tadeusza Konwickiego o miłości rodzącej się w tle krajobrazów Litwy. W tej adaptacji dzieła literackiego epizodyczną rolę odegrał sam pisarz. W 1988 roku reżyser nakręcił Biesy, na podstawie powieści Fiodora Dostojewskiego pod tym samym tytułem, z Isabelle Huppert i Bernardem Blierem w rolach głównych. Realizacja filmu była kłopotliwa, gdyż władze komunistyczne odmówiły dokonania koprodukcji wespół z wytwórnią Gaumont. Wskutek tego projekt poniósł porażkę. W 1989 roku Andrzej Wajda został przewodniczącym jury 16. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Moskwie.
1990–1999
W 1990 roku Andrzej Wajda nakręcił czarno-biały film Korczak, który był biografią zamordowanego w Treblince pedagoga Janusza Korczaka. Rolę wychowawcy zagrał Wojciech Pszoniak. Film spotkał się z burzliwą reakcją we Francji: w tym kraju wstrzymano jego dystrybucję, a pismo „Le Monde” nie szczędziło mu krytyki, zarzucając reżyserowi przedstawienie postaci pedagoga wyłącznie z chrześcijańskiego punktu widzenia – jako męczeńskiego Polaka, a nie jako Żyda. Filmu broniła natomiast na łamach dziennika „The New York Times” Betty Jean Lifton, autorka biografii Janusza Korczaka, odpierając te zarzuty jako bezpodstawne.
W 1992 roku Andrzej Wajda powrócił do rozrachunków z czasami II wojny światowej, realizując film Pierścionek z orłem w koronie o ostatnich dniach powstania warszawskiego z Rafałem Królikowskim i Cezarym Pazurą w rolach głównych. Adaptacja powieści Aleksandra Ścibora-Rylskiego Pierścionek z końskiego włosia została jednak negatywnie przyjęta przez krytyków ze względu na niewłaściwą w ich ocenie interpretację literackiego pierwowzoru. W 1994 roku reżyser nakręcił w Japonii film Nastazja na motywach powieści Idiota Fiodora Dostojewskiego, a w 1995 roku – Wielki Tydzień na podstawie opowiadania Jerzego Andrzejewskiego o małżeństwie ukrywającym Żydówkę w czasie II wojny światowej. W 1996 roku stworzył Pannę Nikt na podstawie powieści Tomka Tryzny o dorastającej dziewczynie, która przeżywa kryzys wartości. Wielki Tydzień i Panna Nikt poniosły jednak porażkę artystyczną.
Od lipca do września 1998 roku kręcił ekranizację narodowej epopei Adama Mickiewicza Pan Tadeusz. W tym wielkim przedsięwzięciu wzięła udział plejada polskich aktorów, między innymi Bogusław Linda, Daniel Olbrychski, Grażyna Szapołowska i Andrzej Seweryn; charakterystyczną ścieżkę dźwiękową (w tym „Poloneza”) skomponował Wojciech Kilar. Filmowy Pan Tadeusz zdobył sześć Orłów podczas drugiego rozdania Polskich Nagród Filmowych w 2000 roku. Tadeusz Sobolewski chwalił film jako pełną życia próbę wskrzeszenia narodowego mitu. Dorobek reżysera pod koniec lat 90. zamknęły także autobiograficzne dokumenty: Andrzej Wajda. Moje notatki z historii (1996) i Kredyt i debet. Andrzej Wajda o sobie (1999).
2000–2009
W 2000 roku Andrzej Wajda zrealizował film Wyrok na Franciszka Kłosa na podstawie powieści Stanisława Rembeka. Rolę granatowego policjanta postawionego w obliczu wyroku śmierci wydanego na niego przez podziemie zagrał Mirosław Baka. Wyrok na Franciszka Kłosa odczytywano jako próbę rozpoczęcia dyskusji w sprawie kolaboracji Polaków z okupantem nazistowskim podczas II wojny światowej. W 2002 roku reżyser nakręcił dokument Lekcja polskiego kina, w którym opowiadał o polskiej sztuce filmowej i jej historii.
W 2002 roku sfilmował Zemstę, adaptację komedii Aleksandra Fredry o dwóch zwaśnionych frakcjach walczących o panowanie na zamku. Andrzej Wajda zamierzał podkreślić, że film nie jest teatralną adaptacją sztuki, o czym świadczy umiejscowienie akcji w czasie zimy oraz zastosowanie długich ujęć. Do filmu zaangażowano takich aktorów jak Janusz Gajos, Andrzej Seweryn czy Roman Polański, a jego budżet wyniósł blisko 7 milionów złotych. Po ukazaniu się w kinach filmowa Zemsta zebrała pozytywne recenzje, w których podkreślano ciągłą aktualność problemów występujących w dramacie i znakomitą grę aktorską. W tym samym roku reżyser założył wraz z Wojciechem Marczewskim Mistrzowską Szkołę Reżyserii Filmowej, która nawiązuje do tradycji polskich zespołów filmowych. W 2004 roku Andrzej Wajda zrealizował film dokumentalny Jan Nowak Jeziorański. Kurier z Warszawy. 60 lat później 1944–2004 o byłym żołnierzu Armii Krajowej, Janie Nowaku-Jeziorańskim, a w 2005 roku – stanowiącą część filmu zbiorowego Solidarność, Solidarność… nowelę dokumentalną Człowiek z nadziei.
W 2007 roku reżyser pokazał film Katyń, który przełamywał istniejące dotąd w polskiej kinematografii milczenie w sprawie zbrodni katyńskiej. Andrzej Wajda chciał w ten sposób uczcić pamięć ojca (jeńca obozu w Starobielsku, zamordowanego w Charkowie). Nakręcona za 15 milionów złotych produkcja traktowała o losach polskich oficerów pojmanych przez władze radzieckie oraz ich rodzin, nie pomijając jednak represji stosowanych przez hitlerowców na zachodzie Polski. Film miał za podstawę nowelę Post mortem Andrzeja Mularczyka, a udział w nim wzięli między innymi Andrzej Chyra, Maja Ostaszewska i Artur Żmijewski. Po premierze polscy krytycy doceniali wstrząsający pokaz okrutnych losów zamordowanych oficerów, aczkolwiek twierdzili, że nie jest to film szczególnie wybitny. Natomiast w anglojęzycznych mediach przyjęto film jednoznacznie pozytywnie, wskazując na mistrzowsko zrealizowaną relację z ludzkiej tragedii wojennej. Film zdobył osiem Orłów, w tym dla najlepszego filmu, a także został nominowany do Oscara.
Kolejnym filmem był wyprodukowany w 2009 roku Tatarak. Został on oparty nie tylko na opowiadaniu Jarosława Iwaszkiewicza, ale także na Nagłym wezwaniu Sándora Máraiego oraz zapiskach Krystyny Jandy. Treść filmu stanowiły zarówno losy kobiety śmiertelnie chorej na raka, jak i monologi aktorki dotyczące śmierci jej męża Edwarda Kłosińskiego, z którym Andrzej Wajda współpracował przy wielu swoich poprzednich produkcjach. W Tataraku rozważania o śmierci łączyły się z ukazaniem umowności sztuki filmowej jako nie w pełni pokazującej rzeczywistość. Film uzyskał głównie pozytywne recenzje krytyków, którzy doceniali brawurową adaptację dzieła literackiego. Tatarak został uhonorowany nagrodą FIPRESCI oraz Nagrodą im. Alfreda Bauera.
2010–2016
W 2010 roku Andrzej Wajda zrealizował dokument Kręć! Jak kochasz, to kręć!, który tak jak Tatarak był poświęcony Edwardowi Kłosińskiemu. W czerwcu 2011 roku reżyser założył wraz z Wojciechem Marczewskim autorskie studio filmowe. W grudniu 2011 roku rozpoczął natomiast kręcenie filmu, zatytułowanego w 2013 roku Wałęsa. Człowiek z nadziei, o jednym z polskich przywódców opozycji antykomunistycznej, Lechu Wałęsie. Tytułową rolę otrzymał Robert Więckiewicz. Andrzej Wajda powiedział o bohaterze swojego filmu:
Wałęsa. Człowiek z nadziei, pokazany na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji poza konkursem, otrzymał pozytywne recenzje. Krytycy odczytywali w nim próbę odbudowy mitu „Solidarności” i legendy samego Lecha Wałęsy, ich uwadze nie uszedł jednak zanadto hagiograficzny ich zdaniem ton dzieła oraz pominięcie mniej chwalebnych epizodów z życia bohatera filmu.
Ostatnim filmem Andrzeja Wajdy były Powidoki z 2016 roku, obraz inspirowany życiem malarza Władysława Strzemińskiego. Film został wybrany na polskiego kandydata do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego.
Działalność teatralna
Andrzej Wajda zajmował się także działalnością teatralną. Wystawiał sztuki w teatrach gdańskich, warszawskich, krakowskich oraz za granicą. Pierwszym wyreżyserowanym przez niego spektaklem teatralnym był Kapelusz pełen deszczu, sztuka Michaela Gazza (1959). Wystawił ją w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku w nietypowej dla teatru manierze realistycznej, toteż na scenie rekwizyty były prawdziwe i odzwierciedlały biologizm świata przedstawionego. W kolejnych adaptacjach dramatów, Hamlecie Williama Szekspira i Dwoje na huśtawce Williama Gibsona (obie 1960) Andrzej Wajda zaczął kształtować swoje doświadczenie w reżyserii teatralnej – Edmund Fetting w roli Hamleta odszedł od typowego wizerunku intelektualisty na rzecz okrutnika, a Zbigniew Cybulski oraz Elżbieta Kępińska jako bohaterowie Dwojga na huśtawce wykazali się subtelnością. Kolejne adaptacje sztuk literackich, tym razem Demonów Johna Whitinga (1963) i Wesela Stanisława Wyspiańskiego (1965), reżyser uznał jednak za nieudane, po czym na kilka lat rozstał się z teatrem.
W 1969 roku Tadeusz Łomnicki namówił Andrzeja Wajdę do wyreżyserowania sztuki Play Strindberg Friedricha Dürrenmatta, która zyskała powszechne uznanie ze strony teatrologów. Wynikało to z eksperymentalnego zabiegu, wedle którego sala teatralna uległa stylizacji na kształt hali sportowej. Z uznaniem publiczności spotkała się również adaptacja Biesów Fiodora Dostojewskiego (1971) z udziałem Wojciecha Pszoniaka i Jana Nowickiego. W latach 70. Andrzej Wajda zrealizował liczne przedstawienia; były to między innymi Jak brat bratu na motywach sztuki Davida Rabe’a Sticks and Bones (1972), nieudana adaptacja Der Mitmacher (1973) według Friedricha Dürrenmatta (z którym zerwał współpracę), ceniona adaptacja Nocy listopadowej (1974) Stanisława Wyspiańskiego, powtórnie wystawione Biesy (1974) oraz Sprawę Dantona Stanisławy Przybyszewskiej (1975), wystawiana także w 1978 roku i w 1980 roku. Osobnym rozdziałem w jego teatralnej karierze była rola gościnna w zrealizowanym przez Andrzeja Łapickiego spektaklu Pogarda według powieści Alberta Moravii (1975), w którym Andrzej Wajda – występujący jako reżyser – odpowiada scenarzyście: „Odyseją niech pan się nie przejmuje. Odyseja została już napisana”.
W dalszej twórczości teatralnej zaznaczyły się tendencje do przeciwstawiania się terrorowi jako systemowi zastraszania jednostki. Tę tematykę poruszały spektakle Gry rozum śpi… na podstawie sztuki Antonia Buero Vallejo (1976), Emigranci na motywach Sławomira Mrożka (1976) oraz Rozmowy z katem będące adaptacją książki Kazimierza Moczarskiego (1977). Nie wykluczało to jednak odwoływania się do utworów o tematyce obyczajowej i psychologicznej. Jeden z nich, Nastasja Filipowna na motywach Idioty Fiodora Dostojewskiego, stanowił improwizację aktorską. Jeszcze przed wprowadzeniem stanu wojennego reżyser dokonał kolejnej adaptacji Hamleta (1981), wykorzystując plenery dziedzińca wawelskiego i obsadzając w roli głównej Jerzego Stuhra.
Gdy wznowił swoją działalność artystyczną po stanie wojennym, zrealizował wówczas Antygonę Sofoklesa (1984), bardzo przychylnie odebraną Zbrodnię i karę Fiodora Dostojewskiego (1984, 1986), Wieczernik według scenariusza Ernesta Brylla, Zemstę Aleksandra Fredry (1986), Pannę Julię Augusta Strindberga (1988), Dybuka Szymona An-skiego (1988) i Lekcję polskiego Anny Bojarskiej (1988). Kluczowymi spektaklami w działalności scenicznej reżysera były jednak Nastasja Filipowna (1989), zrealizowana z japońskimi aktorami, oraz Hamlet (IV) (1989), w którym w głównej roli obsadził Teresę Budzisz-Krzyżanowską.
Po transformacji ustrojowej z 1989 roku Andrzej Wajda dwukrotnie dokonywał adaptacji Wesela (1991, 1992). W 1989 roku, po śmierci Zygmunta Hübnera, objął funkcję dyrektora artystycznego Teatru Powszechnego w Warszawie, którą sprawował przez rok. Do końca XX wieku w swych dziełach scenicznych wystawiał sztuki Augusta Strindberga (Sonata widm, 1994), Stanisława Wyspiańskiego (Klątwa, 1997), a także Yukio Mishimy (Mishima, 1994) i Eugène’a Labiche’a (Słomkowy kapelusz, 1998). Jego autorskimi projektami były Improwizacje warszawskie (1996) oraz Pieśń o blasku wody (1997). Na początku XXI wieku zrealizował również szekspirowską komedię Jak wam się podoba (2001), powtórnie Biesy (2004), a także Makbeta (2004).
Działalność społeczna i polityczna
W 1948 roku, jeszcze w ramach grupy Andrzeja Wróblewskiego, Andrzej Wajda zadeklarował wstąpienie do Polskiej Partii Robotniczej. Nie otrzymał jednak legitymacji partyjnej, a jego deklaracja została zapomniana w obliczu fuzji PPR z Polską Partią Socjalistyczną. Reżyser od tego czasu formalnie figurował jako bezpartyjny, jednak próbował tak negocjować swoje stosunki z władzą komunistyczną, by móc swobodnie realizować swoje filmy i jednocześnie nie być posądzany o jednoznaczną kolaborację. Dlatego też, kiedy Daniel Olbrychski proponował mu podpisanie listu protestującego przeciwko brutalnemu traktowaniu przez funkcjonariuszy milicji demonstrujących robotników z Ursusa i Radomia w czerwcu 1976 roku, odmówił, gdyż uważał, że znacznie większe konsekwencje będzie miała dla niego premiera Człowieka z marmuru (1976).
Od momentu, kiedy ukazał się Człowiek z marmuru, Andrzej Wajda był znacznie bardziej zaangażowany politycznie (wskutek czego zainteresowała się nim Służba Bezpieczeństwa), wspierał antykomunistyczną działalność opozycyjną, w tym wydarzenia sierpnia 1980 roku. Dołączył wówczas do skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami. Był członkiem komitetu organizacyjnego IV Kongresu Kultury Polskiej, zainicjowanego przez środowisko NSZZ „Solidarność” i zorganizowanego bez wsparcia ze strony władz państwowych. Kongres miał się planowo odbyć od 11 do 13 grudnia 1981 roku, został faktycznie przerwany ostatniego dnia na skutek wprowadzenia stanu wojennego.
W 1988 roku był jednym z inicjatorów powołania Warszawskiej Rodziny Katyńskiej. W lutym 1989 roku wszedł w skład Komisji do spraw Upamiętnienia Ofiar Represji Okresu Stalinowskiego, działającej przy Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.
W 1989 roku Andrzej Wajda z inicjatywy Lecha Wałęsy znalazł się wśród kandydatów do parlamentu rekomendowanych przez Komitet Obywatelski „Solidarność”, którego był członkiem. Wystartował w wyborach parlamentarnych do Senatu z okręgu wyborczego obejmującego województwo suwalskie. W głosowaniu z 4 czerwca 1989 roku otrzymał największą liczbę głosów w tym okręgu (105 407), uzyskując tym samym jeden z dwóch mandatów przypadających na to województwo. Po zwycięstwie w wyborach wszedł w skład Senatu I kadencji, należąc do Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. Został członkiem Komisji Kultury, Środków Przekazu, Nauki i Edukacji Narodowej oraz Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą. Celem jego działalności była ochrona rodzimej produkcji filmowej w warunkach rodzącego się kapitalizmu. W czasie konfliktu w środowisku solidarnościowym i w samym OKP w czerwcu 1990 roku wystąpił z niego wraz z kilkudziesięcioma członkami parlamentu. W 1991 roku wstąpił do Parlamentarnego Klubu Unii Demokratycznej. Ostatecznie zrezygnował z dalszej aktywnej działalności politycznej, nie ubiegając się o reelekcję w następnych wyborach. W kolejnych latach wielokrotnie publicznie jednak udzielał poparcia konkretnym środowiskom politycznym w trakcie kampanii wyborczych, w szczególności wspierał Unię Wolności (m.in. jako członek komitetu honorowego przed wyborami w 2001 roku). W 2010 roku i w 2015 roku poparł Bronisława Komorowskiego jako kandydata na urząd prezydenta RP, a w 2011 roku Platformę Obywatelską w wyborach krajowych.
Wchodził w skład Komitetu Wspierania Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie.
Życie prywatne
Andrzej Wajda był czterokrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną od 1951 roku była artystka Gabriela Obremba (1927–1997), którą poznał na studiach w Akademii Sztuk Pięknych; rozwiódł się z nią w 1959 roku. 19 grudnia 1959 roku poślubił inną artystkę z ASP, Zofię Żuchowską (zm. 1989), która przyjęła wówczas jego nazwisko. Małżeństwo zakończyło się rozwodem, który został orzeczony 14 marca 1967 roku. Trzecią żoną reżysera była aktorka Beata Tyszkiewicz, którą po raz pierwszy obsadził w filmie Samson. Związek małżeński zawarli 13 maja 1967 roku. Wcześniej, 29 marca 1967 roku, urodziła się ich córka Karolina. Para rozstała się pod koniec lipca 1968 roku, rozwód został orzeczony 29 października 1969 roku. Czwarty związek małżeński, który trwał do śmierci reżysera, Andrzej Wajda zawarł w styczniu 1974 roku z Krystyną Zachwatowicz.
Zmarł 9 października 2016 roku w Warszawie. 19 października, po mszy pogrzebowej, która odbyła się w bazylice Świętej Trójcy, urna z prochami Andrzeja Wajdy została złożona na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie.
Styl filmowy
W początkowej fazie swej twórczości Andrzej Wajda odwoływał się do socrealizmu. Ze schematami tego nurtu zerwał w Kanale; w filmie tym po raz pierwszy przedstawił żołnierzy Armii Krajowej jako tragiczne postaci ówczesnego pokolenia, odżegnując się od propagandy ukazującej ich w formie „zaplutych karłów reakcji”. W Popiele i diamencie zaznaczyły się dwie cechy, które pojawiały się dalej w jego twórczości: operowanie symboliką (na przykład główny bohater ginący na „śmietniku historii”) oraz polemika z romantycznym mitem bohatera poświęcającego swoje życie za ojczyznę. W ocenie Jerzego Toeplitza i Stanisława Janickiego Andrzej Wajda w swojej trylogii wojennej oddawał tragedię pokolenia wojny, osiągając to poprzez użycie jaskrawych środków artystycznych: surrealistycznych, ekspresjonistycznych czy też barokowych. Jerzy Płażewski zaznaczył, że w dziełach tego reżysera zarysowały się „romantyczny realizm, emocjonalne widzenie świata, zainteresowanie wartościami ostatecznymi […], wybujała zmysłowość wizji i idąca za nią skłonność do nadmiernie barokowej ornamentyki”. Barbara Mruklik oceniła, że reżyser „przemawia za pośrednictwem kontrastu, specyficznie znaczącego szczegółu, rozbudowanej metafory”.
W takich filmach jak Popioły czy Wesele Andrzej Wajda odtwarzał polską symbolikę narodową wraz z postaciami patriotycznymi, heroicznymi w swej zaciekłości, ale skazanymi na przegraną przez historię. Podkreślał również fakt niemożności zjednoczenia się narodu polskiego w obliczu klęski narodowej, wskazując na wewnętrzne podziały klasowe w przeszłości. Do tradycji martyrologicznej powrócił jednak w filmie Katyń, dając obraz męczeństwa polskiego w trakcie II wojny światowej.
W latach 70. Andrzej Wajda zaczął urozmaicać swój styl filmowy. W Ziemi obiecanej korzystał z różnych środków wyrazu, łącząc naturalistyczną brutalność z wizją ekspresjonistyczną. Jego filmy z okresu kina moralnego niepokoju były z kolei skupione na tematyce publicystycznej z elementami kina psychologicznego. W Człowieku z marmuru reżyser dokonywał rozrachunku z czasami stalinizmu, a w Człowieku z żelaza stworzył nowy mit solidarnościowy – symboliczne zjednoczenie narodu polskiego przeciwko komunizmowi. W jego twórczości znalazło się też miejsce na rozważania o śmierci i przemijaniu, prezentowane w Pannach z Wilka i Tataraku.
Tadeusz Lubelski o twórczości Andrzeja Wajdy wypowiedział się następująco:
Historycy filmu zwracali uwagę na to, że twórczość polskiego reżysera była w zasadzie jego kinem autorskim. Olga Katafiasz uznała Andrzeja Wajdę za „jednego z najwybitniejszych autorów kina” ze względu na spójność wypowiedzi w jego dorobku. Janina Falkowska podsumowała jego twórczość jako homogeniczną, składającą się przede wszystkim z filmów historycznych oraz komedii. Zauważyła też, że spośród wschodnioeuropejskich twórców Andrzej Wajda był najczęściej atakowanym reżyserem, a jego filmy niejednokrotnie wzbudzały w kraju burzliwe dyskusje.
Filmografia
Ordery
Andrzej Wajda otrzymał następujące ordery krajowe:
1959 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
1964 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
1975 – Order Sztandaru Pracy II klasy,
1999 – Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski,
2011 – Order Orła Białego.
Otrzymał nadto następujące ordery zagraniczne:
1979 – Order Cyryla i Metodego (Bułgaria),
1982 – Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja),
1995 – Order Wschodzącego Słońca III klasy (Japonia),
2000 – Oficer Orderu Zasługi Republiki Włoskiej,
2001 – Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec,
2001 – Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja),
2006 – Komandor z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej,
2006 – Komandor Orderu „Za Zasługi dla Litwy”,
2008 – Order Krzyża Ziemi Maryjnej III klasy (Estonia),
2008 – Order Księcia Jarosława Mądrego (Ukraina),
2009 – Komandor Orderu Sztuki i Literatury (Francja),
2010 – Order Przyjaźni (Rosja),
2010 – Order Chorwackiej Jutrzenki,
2011 – Komandor Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa),
2012 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej.
Wyróżnienia
Nagrody filmowe
Nagroda Specjalna Jury na Festiwalu Filmowym w Cannes za Kanał (1957),
Nagroda FIPRESCI na Festiwalu Filmowym w Wenecji za Popiół i diament (1959),
Srebrna Muszla na Festiwalu Filmowym w San Sebastián za Wesele (1973),
Nominacja do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny za Ziemię obiecaną (1975),
Wielka Nagroda Lwy Gdańskie na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za Ziemię obiecaną (1975),
Złota Nagroda na Festiwalu Filmowym w Moskwie za Ziemię obiecaną (1975),
Nagroda Dziennikarzy na Festiwalu Filmowym w Brukseli za Ziemię obiecaną (1976),
Złoty Kłos na Festiwalu Filmowym w Valladolid za Ziemię obiecaną (1976),
Nagroda Główna Srebrne Lwy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za Smugę cienia (1976),
Nagroda krytyków na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za Człowieka z marmuru (1977),
Nagroda Międzynarodowej Federacji Krytyki Filmowej (FIPRESCI) w sekcji Un Certain Regard na Festiwalu Filmowym w Cannes za Człowieka z marmuru (1978),
Grand Prix Lwy Gdańskie na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za Bez znieczulenia (1978),
Nominacja do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny za Panny z Wilka (1979),
Nagroda Specjalna Jury na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za Panny z Wilka (1979),
Nagroda Jury Ekumenicznego na Festiwalu Filmowym w Cannes za Bez znieczulenia (1979),
Złota Palma na Festiwalu Filmowym w Cannes za Człowieka z żelaza (1981),
Nagroda Jury Ekumenicznego na Festiwalu Filmowym w Cannes za Człowieka z żelaza (1981),
Nominacja do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny za Człowieka z żelaza (1981),
BAFTA Fellowship (1982)
Cezar Honorowy (1982),
Cezar za najlepszą reżyserię za Danton (1983),
Nagroda Brytyjskiej Akademii Filmowej za najlepszy film zagraniczny za Danton (1984),
Nagroda krytyków na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za Danton (1986),
Europejska Nagroda Filmowa „Felix” za całokształt twórczości (1990),
Srebrny Niedźwiedź za wybitny wkład artystyczny na Festiwalu Filmowym w Berlinie za Wielki Tydzień (1996),
Honorowy Złoty Lew Festiwalu Filmowego w Wenecji za dorobek życia (1998),
Honorowy Oscar przyznany za całokształt działalności filmowej (2000),
Polska Nagroda Filmowa Orzeł za osiągnęcia życia (2000),
Nagroda Specjalna „Platynowe Lwy” na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni (2005),
Honorowy Złoty Niedźwiedź na Festiwalu Filmowym w Berlinie (2006),
Nominacja do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny za Katyń (2007),
Polska Nagroda Filmowa Orzeł za najlepszy film za Katyń (2008),
Polska Nagroda Filmowa Orzeł za najlepszą reżyserię za Katyń (2008),
Nagroda im. Alfreda Bauera na Festiwalu Filmowym w Berlinie za Tatarak (2009),
Nagroda Krytyków Europejskiej Akademii Filmowej FIPRESCI za Tatarak (2009).
Doktoraty honorowe
Andrzej Wajda otrzymał tytuł doktora honoris causa:
Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Uniwersytetu Warszawskiego,
Uniwersytetu Gdańskiego,
Uniwersytetu Łódzkiego,
Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie,
Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi.
Obywatelstwa honorowe
Andrzej Wajda otrzymał tytuły honorowego obywatela: Łodzi (1998), Gdyni (2000), Suwałk (2000), Radomia (2001), Wrocławia (2003), Opola (2009), Warszawy (2015), Gdańska (2016) i województwa łódzkiego (2016).
Inne nagrody, odznaczenia i wyróżnienia
Nagroda im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego (1974),
Nagroda państwowa I stopnia przyznana w dniu Narodowego Święta Odrodzenia Polski (1974)
Nagroda im. Konrada Swinarskiego – za najwybitniejsze przedstawienie sezonu dla spektaklu Gdy rozum śpi… Antonio Buero Vallejo w Teatrze na Woli (1976),
Dyplom ministra spraw zagranicznych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1976).
Nagroda Kioto (1987),
Honorowe członkostwo (1994),
Srebrny Medal „Cracoviae Merenti” (1995),
Nagroda im. Stanisława Ignacego Witkiewicza przyznana przez Sekcję Krytyków Teatralnych (1995),
Nagroda im. Konrada Swinarskiego – za reżyserię spektaklu Teatru Telewizji Bigda idzie (2000),
Cztery Wieki Stołeczności Warszawy (2000),
Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005),
Złoty Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej” (2007),
tytuł Człowieka Roku „Gazety Wyborczej” (2008)
Nagroda Miasta Krakowa (2011),
Laureat konkursu Wybitny Polak (2014),
Medal „Dziękujemy za Wolność” przyznany przez Stowarzyszenie Sieć Solidarności (2014),
Nagroda im. prof. Aleksandra Gieysztora, wraz z Krystyną Zachwatowicz (2016),
Złoty Medal Honorowy za Zasługi dla Województwa Małopolskiego (2016),
Nagroda Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego (2016).
Zafascynowany kulturą japońską, a także pragnąc podziękować za Nagrodę Kioto, Andrzej Wajda przyczynił się do powstania w 1994 roku Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha” w Krakowie. Na jego budowę przeznaczył otrzymaną wraz z Nagrodą Kioto nagrodę pieniężną (340 tys. USD).
W 2008 roku rada Polskiej Fundacji Katyńskiej nadała mu Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej, jednak Andrzej Wajda nie przyjął tego wyróżnienia.
Upamiętnienie
W 2009 roku został patronem gimnazjum w Rudnikach. Jego imieniem nazwano ulice we Wrocławiu i w Suwałkach oraz skwery w Krakowie, Grudziądzu i Warszawie.
W 2018 roku uchwałą Rady m.st. Warszawy utworzono samorządową instytucję kultury pod nazwą „Centrum Kultury Filmowej im. Andrzeja Wajdy” (CKF). W 2020 roku przed domem Andrzeja Wajdy przy ulicy Śmiałej na warszawskim Żoliborzu, w którym mieszkał przez 43 lata, odsłonięto tablicę pamiątkową zaprojektowaną przez Marka Moderau.
Przypisy
Bibliografia
Literatura przedmiotowa
Literatura podmiotowa
Linki zewnętrzne
. [dostęp 2012-04-08].
. [dostęp 2012-04-08].
Absolwenci Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi
Polscy reżyserzy filmowi
Polscy reżyserzy teatralni
Reżyserzy teatralni związani z Łodzią
Polscy scenarzyści XX wieku
Polscy scenarzyści XXI wieku
Artyści Teatru Wybrzeże w Gdańsku
Członkowie Polskiej Akademii Filmowej
Członkowie Stowarzyszenia Filmowców Polskich
Działacze opozycji w PRL
Senatorowie III Rzeczypospolitej
Politycy Unii Demokratycznej
Polscy członkowie Europejskiej Akademii Filmowej
Wspierający Apel 64
Honorowi obywatele Gdańska
Honorowi obywatele Gdyni
Honorowi obywatele Łodzi
Honorowi obywatele Opola
Honorowi obywatele Radomia
Honorowi obywatele Suwałk
Honorowi obywatele miasta stołecznego Warszawy
Honorowi obywatele Wrocławia
Laureaci Europejskiej Nagrody Filmowej Za Osiągnięcia Życia
Laureaci Honorowego Cezara
Laureaci Honorowego Złotego Niedźwiedzia
Laureaci nagrody BAFTA Fellowship
Laureaci Nagrody im. Parandowskiego
Laureaci Nagrody Kioto
Laureaci nagrody Peryklesa
Laureaci Oscara za całokształt twórczości
Laureaci Paszportu Polityki
Laureaci Polskiej Nagrody Filmowej Za Osiągnięcia Życia
Laureaci Praemium Imperiale
Laureaci Nagrody Miasta Krakowa
Ludzie roku Gazety Wyborczej
Doktorzy honoris causa Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Opolskiego
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
Odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
Odznaczeni Medalem „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”
Odznaczeni Odznaką Nagrody Państwowej
Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy II klasy
Odznaczeni Orderem Orła Białego (III Rzeczpospolita)
Odznaczeni Złotym Medalem Honorowym za Zasługi dla Województwa Małopolskiego
Odznaczeni Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Polacy odznaczeni Orderem Chorwackiej Jutrzenki
Polacy odznaczeni Orderem Księcia Jarosława Mądrego
Polacy odznaczeni Orderem Przyjaźni (Federacja Rosyjska)
Polacy odznaczeni Orderem Cyryla i Metodego
Polacy odznaczeni Orderem „Za Zasługi dla Litwy”
Polacy odznaczeni Orderem Zasługi Republiki Włoskiej
Polacy – Komandorzy Legii Honorowej
Polacy – Komandorzy Orderu Sztuki i Literatury
Polacy – Oficerowie Legii Honorowej
Polacy odznaczeni Orderem Krzyża Ziemi Maryjnej
Polacy odznaczeni Orderem Trzech Gwiazd
Polacy odznaczeni Orderem Wschodzącego Słońca
Polacy odznaczeni Orderem Zasługi Republiki Federalnej Niemiec
Polacy odznaczeni Orderem Zasługi (Węgry)
Wyróżnieni dyplomem Ministra Spraw Zagranicznych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
Ludzie urodzeni w Suwałkach
Pochowani na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie
Urodzeni w 1926
Zmarli w 2016
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Laureaci nagrody im. Konrada Swinarskiego |
4965006 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ardisia%20nigrescens | Ardisia nigrescens | Ardisia nigrescens Oerst. – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie w Meksyku, Belize, Gwatemali, Hondurasie oraz Nikaragui.
Morfologia
Pokrój Zimozielone drzewo lub krzew. Dorasta do 4–8 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa ma podługowaty, podługowato-eliptyczny lub lancetowaty kształt. Mierzy 5–18 cm długości oraz 2–7,5 cm szerokości, jest piłkowana na brzegu lub niemal całobrzega, ma tępą lub ostrokątną nasadę i spiczasty wierzchołek. Ogonek liściowy jest nagi i ma 3–15 mm długości.
Kwiaty Zebrane w wiechach wyrastających na szczytach pędów. Mają działki kielicha o owalnym kształcie i dorastające do 2–3 mm długości. Płatki są podługowato-eliptyczne i mają 7–10 mm długości.
Owoc Pestkowce mierzące 6-8 mm średnicy, o kulistym kształcie.
Biologia i ekologia
Rośnie w lasach. Występuje na wysokości do 1000 m n.p.m.
Zobacz też
Lista gatunków z rodzaju ardizja
Przypisy
Pierwiosnkowate |
4965010 | https://pl.wikipedia.org/wiki/David%20Augsburger | David Augsburger | David W. Augsburger – amerykański anabaptysta, psychoterapeuta duszpasterski, terapeuta rodzinny, superwizor, specjalista w zakresie poradnictwa i wychowania, doktor Wyższej Szkoły Teologicznej w Clermont (Claremont School of Theology) oraz licencjat Eastern Mennonite College i Eastern Mennonite Seminary.
Nauczał w seminariach w Chicago, Indianie i Pensylwanii. Przez ponad dekadę był rzecznikiem radiowym kościołów menonickich. Jego programy zdobyły dziesięć nagród za audycje religijne. Jest autorem artykułów, które ukazały się w ponad stu różnych periodykach. Jest dyrektorem Teologicznego Seminaryjnego Programu Duszpasterskiej Opieki Rodziny i Poradnictwa im. Fullera w Pasadenie i przedstawicielem Amerykańskiego Związku Pastorów Doradców, specjalizując się w dialogu międzykulturowym.
Jest autorem dwudziestu książek z zakresu poradnictwa, małżeństwa, stosunków i konfliktów międzyludzkich. Napisał popularnonaukowe książki, m.in.:
Sztuka zmierzenia się z problemami (Caring enough to confront),
Podtrzymywanie miłości (Sustaining love),
Sztuka przebaczania (Caring enough to forgive. True forgiveness. Caring enough to not forgive. False forgiveness).
Przypisy
Linki zewnętrzne
lista wydawnictw - dostęp 12.12.2020
Amerykańscy psychoterapeuci |
4965011 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Halowe%20Mistrzostwa%20Europy%20w%20Lekkoatletyce%201982%20%E2%80%93%20bieg%20na%2060%20m%20przez%20p%C5%82otki%20kobiet | Halowe Mistrzostwa Europy w Lekkoatletyce 1982 – bieg na 60 m przez płotki kobiet | Bieg na 60 metrów przez płotki kobiet – jedna z konkurencji biegowych rozgrywanych podczas halowych lekkoatletycznych mistrzostw Europy w Palasport di San Siro w Mediolanie. Eliminacje, półfinały i bieg finałowy zostały rozegrane 6 marca 1982. Zwyciężyła reprezentantka Niemieckiej Republiki Demokratycznej Kerstin Knabe. Tytułu zdobytego na poprzednich mistrzostwach nie broniła Zofia Bielczyk z Polski.
Rezultaty
Eliminacje
Rozegrano 3 biegi eliminacyjne, do których przystąpiło 15 biegaczek. Awans do półfinału dawało zajęcie jednego z pierwszych trzech miejsc w swoim biegu (Q). Skład półfinałów uzupełniły trzy zawodniczki z najlepszym czasem wśród przegranych (q).Opracowano na podstawie materiału źródłowego.
Bieg 1
Bieg 2
Bieg 3
Półfinały
Rozegrano 2 biegi półfinałowe, w których wystartowało 12 biegaczek. Awans do finału dawało zajęcie jednego z trzech pierwszych miejsc w swoim biegu (Q).Opracowano na podstawie materiału źródłowego.
Bieg 1
Bieg 2
Finał
Opracowano na podstawie materiału źródłowego.
Przypisy
Bibliografia
Bieg na 60 m przez płotki kobiet |
4965014 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ardisia%20nigropilosa | Ardisia nigropilosa | Ardisia nigropilosa Pit. – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie w północnym Wietnamie i południowych Chinach (w południowym Junnanie).
Morfologia
Pokrój Zimozielony krzew dorastający do 3 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa ma lancetowaty kształt. Mierzy 12–24 cm długości oraz 3,5–7 cm szerokości, jest całobrzega, ma nasadę niemal w kształcie ucha i ostry lub spiczasty wierzchołek. Ogonek liściowy jest nagi i ma 3–5 mm długości.
Kwiaty Zebrane w wiechach o 7–10 cm długości, wyrastają z kątów pędów lub niemal na ich szczytach. Mają działki kielicha o trójkątnie lancetowatym kształcie i dorastające do 1–2 mm długości. Płatki są owalne i mają różową barwę.
Owoc Pestkowce mierzące 4-5 mm średnicy, o kulistym kształcie i czerwonej barwie.
Biologia i ekologia
Rośnie w lasach oraz na brzegach cieków wodnych i terenach bagnistych. Występuje na wysokości około 500 m n.p.m.
Zobacz też
Lista gatunków z rodzaju ardizja
Przypisy
Pierwiosnkowate |
4965015 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Stadion%20ml%C3%A1de%C5%BEe%20w%20Zlinie | Stadion mládeže w Zlinie | Stadion mládeže – wielofunkcyjny stadion w Zlinie, w Czechach. Został otwarty na początku lat 50. XX wieku. Może pomieścić 3000 widzów. Obiekt służy lekkoatletom klubu AK Zlín oraz rugbystom zespołu RC Zlín. W 2010 roku stadion wyposażono w tartanową bieżnię lekkoatletyczną. W 2014 roku na stadionie ustawiono posąg przedstawiający Emila Zátopka. W 2017 roku przebudowano trybunę główną stadionu. Obok stadionu znajduje się kompleks pływacki, tzw. Městské lázně.
Przypisy
Sport w Zlinie
Stadiony lekkoatletyczne w Czechach
Stadiony rugby union w Czechach |
4965024 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Mundochthonius%20carpaticus | Mundochthonius carpaticus | Mundochthonius carpaticus – gatunek zaleszczotka z rodziny Chthoniidae.
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1948 roku przez Jana Rafalskiego. Miejsce typowe znajduje się w polskiej części Pienin Właściwych.
Zaleszczotek ten ma dwie pary dobrze wykształconych oczu, czym odróżnia się od pokrewnego, całkiem bezokiego M. styriacus. Nogogłaszczki zaopatrzone są w szczypce pozbawione ujść gruczołów jadowych. Palec nieruchomy tychże szczypiec ma od 44 do 52 ząbków, a palec ruchomy od 49 do 60 ząbków. Spośród bioder odnóży krocznych tylko te drugiej pary wyposażone są w kolce biodrowe. Odnóża kroczne pierwszej i drugiej pary mają jednoczłonowe stopy, natomiast odnóża kroczne pary trzeciej i czwartej mają stopy dwuczłonowe.
Pajęczak ten zasiedla lasy liściaste i mieszane, najchętniej grądy i buczyny. Zamieszkuje stanowiska cieniste w bezpośrednim sąsiedztwie pni starych drzew. Bytuje w ściółce, próchnie, próchnicy, pod kamieniami i butwiejącym drewnem.
Gatunek palearktyczny o pochodzeniu karpackim. W Polsce znany jest z Pienin, Gór Słonnych, Ojcowskiego Parku Narodowego, Gór Świętokrzyskich i Mazowsza. Poza tym występuje w Czechach, na Słowcji i Ukrainie, sięgając łukiem Karpat aż po Czarnohorę. Umieszczony został na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” ze statusem zagrożonego wyginięciem (EN).
Przypisy
Chthoniidae
Zaleszczotki Europy
Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1948 roku |
4965028 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ardisia%20nigropunctata | Ardisia nigropunctata | Ardisia nigropunctata Oerst. – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie w południowym Meksyku, Belize, Gwatemali, Hondurasie, Nikaragui, Kostaryce oraz Panamie.
Morfologia
Pokrój Zimozielone drzewo lub krzew. Dorastający do 8–15 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa ma eliptyczny lub lancetowaty kształt. Mierzy 15–31 cm długości oraz 4,5–13,5 cm szerokości, jest całobrzega lub ząbkowana na brzegu, ma tępą lub klinową nasadę i ostry lub spiczasty wierzchołek. Ogonek liściowy jest nagi i ma 5–15 mm długości.
Kwiaty Zebrane w wiechach wyrastających na szczytach pędów. Mają działki kielicha o owalnym kształcie i dorastające do 1–2 mm długości. Płatki są owalne i mają 5 mm długości.
Owoc Pestkowce mierzące 4-6 mm średnicy, o kulistym kształcie.
Biologia i ekologia
Rośnie w lasach, na wysokości do 1200 m n.p.m.
Zobacz też
Lista gatunków z rodzaju ardizja
Przypisy
Pierwiosnkowate |
292 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Anthony%20Minghella | Anthony Minghella | Anthony Minghella (ur. 6 stycznia 1954 w Ryde, Anglia, zm. 18 marca 2008 w Londynie) – brytyjski dramaturg i reżyser filmowy. Zobywca Oscara za film Angielski pacjent (1996).
Życiorys
Wczesne lata
Jego rodzice byli Włochami. Studiował na University of Hull w Kingston upon Hull, a w 1981 r. rozpoczął karierę dramaturga piszącego sztuki dla teatru, radia i telewizji. W 1984 londyńscy krytycy teatralni, po zapoznaniu się z trzema sztukami Minghelli – A Little Like Drowning, Love Bites, Two Planks and a Passion – przyznali mu miano najbardziej obiecującego dramaturga roku. W dwa lata później ci sami krytycy uznali jego Made in Bangkok za najlepszą sztukę roku. Radiowa sztuka Minghelli Hang Up zdobyła Prix D’Italia, 1988. Twórcy duży rozgłos w Europie przyniosła telewizyjna trylogia What If It’s Raining? Anthony Minghella miał w swoim dorobku scenariusze do wszystkich krótkometrażowych telewizyjnych filmów z wyróżnionej nagrodą Emmy serii Storyteller, zrealizowanej w studiach Jima Hensona dla NBC. Również dla Hensona i NBC napisał scenariusz do filmu Living with Dinosaurs, który otrzymał nagrodę Emmy w 1990. Minghella pracował jako konsultant artystyczny Jim Henson Productions.
Kariera
Swój pierwszy kinowy, pełnometrażowy film fabularny Truly, Madly, Deeply zrealizował na podstawie własnego scenariusza w 1991. Jest to historia miłosna, a zarazem opowieść o duchach. Główne role grali Juliet Stevenson i Alan Rickman. Film zdobył liczne nagrody i wyróżnienia, przyznane m.in. przez British Film and Television Academy (BAFTA), Australian Film Institute, Writer’s Guild of Great Britain oraz London Film Critics. W 1993 Anthony Minghella nakręcił drugi film kinowy – Mr Wonderful, z Mary Louise Parker i Mattem Dillonem w rolach głównych.
W 1997 powstał na podstawie książki Michaela Ondaatje film Angielski pacjent, będący historią miłosną rozgrywającą się na tle wojny w Afryce Północnej. Został okrzyknięty największym wydarzeniem roku, otrzymał 9 Oscarów, w tym za najlepszy film roku i dla najlepszego reżysera, i wiele innych nagród filmowych.
Życie prywatne
Był dwukrotnie żonaty. Jego syn z drugiego małżeństwa z choreografką Carolyn Choa, Max Minghella, został aktorem.
Choroba i śmierć
Anthony Minghella zmarł 18 marca 2008 na krwotok w Charing Cross Hospital w Londynie, po operacji raka migdałków z poprzedniego tygodnia. Swoje wyrazy uznania dla reżysera przesłali liczni przyjaciele i współpracownicy Minghella, między innymi aktorzy Jude Law, Kevin Spacey, Ralph Fiennes i Gwyneth Paltrow oraz takie takie osoby, jak premier Gordon Brown, Alan Yentob jeden z dyrektorów BBC, producent Lord Puttnam oraz Sydney Pollack, znajomy reżyser z jego wytwórni filmowej Mirage Enterprises.
W 2009 roku powstał film dedykowany Anthony’emu Minghelli, który nosił tytuł Zakochany Nowy Jork.
Filmografia
Reżyseria
1991 – Głęboko, prawdziwie, do szaleństwa (Truly, Madly, Deeply)
1993 – Mr Wonderful
1996 – Angielski pacjent (The English Patient)
1999 – Utalentowany pan Ripley (The Talented Mr. Ripley)
2000 – Play
2003 – Wzgórze nadziei (Cold Mountain)
2006 – Rozstania i powroty (Breaking and Entering)
2008 – The Ninth Life of Louis Drax
Scenariusz
1981 – Maybury
1987 – 2000 – Sprawy inspektora Morse’a (Inspector Morse)
1988 – Bajarz (TV, scenariusz)
1989 – Living with Dinosaurs (TV, scenariusz)
1991 – Głęboko, prawdziwie, do szaleństwa (Truly Madly Deeply)
1996 – Angielski pacjent (The English Patient)
1999 – Utalentowany pan Ripley (The Talented Mr. Ripley)
2003 – Wzgórze nadziei (Cold Mountain)
2004 – Przypadki (Bodies)
2006 – Rozstania i powroty (Breaking and Entering)
2008 – The Ninth Life of Louis Drax
2009 − Dziewięć (Nine)
Nagrody
2004 – Wzgórze nadziei (nominacja) – Złoty Glob, najlepszy reżyser; BAFTA, najlepszy scenariusz – adaptacja; Złoty Glob, najlepszy scenariusz; BAFTA, nagroda im. Aleksandra Kordy za najlepszy brytyjski film roku;
2000 – Utalentowany pan Ripley (nominacja) – Oscar, najlepszy scenariusz – adaptacja; Złoty Glob, najlepszy reżyser; BAFTA, najlepszy scenariusz adaptowany; Złoty Niedźwiedź, Berlin;
1998 – Angielski pacjent (nominacja) – Czeski Lew, najlepszy film obcojęzyczny; César, najlepszy film obcojęzyczny;
1997 – Angielski pacjent (nominacja) – Oscar, najlepszy scenariusz adaptowany; Złoty Glob, najlepszy scenariusz; Złoty Glob, najlepszy reżyser; Złoty Niedźwiedź, Berlin;
1997 – Angielski pacjent – Oscar, najlepszy reżyser; BAFTA, najlepszy scenariusz adaptowany; BAFTA, najlepszy film;
1992 – Głęboko, prawdziwie, do szaleństwa – BAFTA, najlepszy scenariusz oryginalny;
Przypisy
Linki zewnętrzne
Angielscy dramaturdzy XX wieku
Angielscy dramaturdzy XXI wieku
Brytyjscy reżyserzy filmowi
Laureaci nagród BAFTA
Laureaci Oscara za najlepszą reżyserię
Urodzeni w 1954
Zmarli w 2008
Laureaci nagrody Laurence’a Oliviera |
4965041 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Artur%20Wa%C5%BCny | Artur Ważny | Artur Ważny (ur. 12 października 1966 w Rzeszowie) – polski duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy tarnowski od 2021.
Życiorys
Urodził się 12 października 1966 w Rzeszowie. Kształcił się w Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Kościuszki w Ropczycach, w 1985 złożył egzamin dojrzałości. W latach 1985–1991 odbył studia filozoficzno-teologiczne w Wyższym Seminarium Duchownym w Tarnowie. 25 maja 1991 w katedrze tarnowskiej został wyświęcony na prezbitera przez miejscowego biskupa diecezjalnego Józefa Życińskiego. Licencjat z teologii pastoralnej uzyskał na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
W latach 1991–1995 pracował jako wikariusz w parafii Matki Boskiej Bolesnej w Limanowej, zaś w latach 1995–1999 był wikariuszem parafii Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Tarnowie, którą w latach 2007–2014 zarządzał jako proboszcz. W 1998 został duszpasterzem akademickim w Tarnowie, a w 2003 diecezjalnym duszpasterzem akademickim. W tarnowskiej kurii diecezjalnej był w latach 1998–2007 dyrektorem wydziału duszpasterstwa młodzieży, a w latach 2014–2019 dyrektorem wydziału ds. nowej ewangelizacji. W 2010 został mianowany diecezjalnym egzorcystą, a w 2019 ojcem duchownym kapłanów diecezji tarnowskiej i dyrektorem unii apostolskiej księży tejże diecezji. Był asystentem kościelnym kursu Alpha w diecezji oraz Stowarzyszenia Szkoła Nowej Ewangelizacji św. Józefa w Tarnowie, a także dyrektorem tejże szkoły. Został członkiem diecezjalnej komisji kaznodziejskiej. Brał udział w pracach komisji przygotowawczej V synodu diecezji tarnowskiej, a następnie został członkiem komisji ds. ewangelizacji. Wszedł w skład rady kapłańskiej, rady duszpasterskiej oraz Rady Administracyjnej Fundacji im. Arcybiskupa Jerzego Ablewicza. W 2017 został kanonikiem gremialnym i kustoszem kapituły kolegiackiej w Mielcu.
Z myślą o ewangelizacji młodzieży organizował Festiwal Filmowy „Vitae Valor” oraz Przegląd Filmów Norweskich, był współprowadzącym audycję „Na strychu” w radiu RDN, a także należał do zespołu redakcyjnego pisma „Winda” (dodatku do tygodnika „Droga”). Pełnił funkcje kapelana tarnowskich samorządowców oraz opiekuna wspólnoty Mężczyźni św. Józefa w Tarnowie. Objął funkcję diecezjalnego koordynatora ruchu Odnowy w Duchu Świętym, uczestniczył w Domowym Kościele oraz Spotkaniach Małżeńskich. Był jednym ze współzałożycieli wspólnoty małżeństw niepłodnych w Krakowie, w diecezji utworzył duszpasterstwo związków niesakramentalnych, a także współorganizował rekolekcje dla osób, które dokonały aborcji.
12 grudnia 2020 papież Franciszek mianował go biskupem pomocniczym diecezji tarnowskiej ze stolicą tytularną Mazaca. Święcenia biskupie otrzymał 30 stycznia 2021 w kościele Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Tarnowie. Głównym konsekratorem był Andrzej Jeż, biskup diecezjalny tarnowski, zaś współkonsekratorami arcybiskup Salvatore Pennacchio, nuncjusz apostolski w Polsce, i Stanisław Budzik, arcybiskup metropolita lubelski. Jako zawołanie biskupie przyjął słowa „Patris corde” (Ojcowskim sercem).
Przypisy
Linki zewnętrzne
Nota biograficzna Artura Ważnego na stronie diecezji tarnowskiej [dostęp 2021-02-11]
[dostęp 2020-12-12]
Biskupi tarnowscy
Absolwenci Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Absolwenci Wyższego Seminarium Duchownego w Tarnowie
Ludzie urodzeni w Rzeszowie
Urodzeni w 1966 |
4965043 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alexandru-R%C4%83zvan%20Cuc | Alexandru-Răzvan Cuc | Alexandru-Răzvan Cuc (ur. 4 grudnia 1983) – rumuński polityk, samorządowiec i menedżer, parlamentarzysta, w 2017 i 2019 minister transportu.
Życiorys
Jego ojciec był dyplomatą i ambasadorem Rumunii w Brazylii. W 2008 obronił magisterium z ekonomii na Universitatea Româno-Americană, a w 2012 uzyskał licencjat z prawa na Universitatea Hyperion din București. Odbył staże zagraniczne w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, w 2008 rozpoczął (ostatecznie nieukończone) studia doktoranckie na Academia Română. Pracował jako ekspert w ministerstwach związanych z ekonomią, później jako menedżer i dyrektor wykonawczy w przedsiębiorstwach.
W 2012 zaangażował się w działalność polityczną w ramach Partii Ludowej – Dan Diaconescu, został jej pierwszym wiceprzewodniczącym. W 2014 przeszedł do Partii Socjaldemokratycznej, objął funkcję jej regionalnego sekretarza. W latach 2012–2015 wykonywał mandat radnego okręgu Giurgiu, następnie od listopada 2015 do maja 2016 pozostawał sekretarzem stanu w resorcie transportu. Następnie przez kilka miesięcy pracował jako doradca prezydenta kraju oraz urzędnik w okręgu Giurgiu. W 2016 wybrano go posłem do Izby Deputowanych.
Od stycznia do października 2017 zajmował stanowisko ministra transportu w rządach Sorina Grindeanu oraz Mihaia Tudosego, zrezygnował z niego po otwartym konflikcie z premierem. Ponownie funkcję tę pełnił od lutego do listopada 2019 w gabinecie Vioriki Dăncili (jego nominacja nastąpiła po odrzuceniu kilku innych kandydatur przez prezydenta). W 2020 ubiegał się o stanowisko burmistrza Piatra Neamț, zajmując trzecie miejsce (wcześniej w wyniku wewnątrzpartyjnego konfliktu zrezygnował z kierowania strukturami PSD w Giurgiu i związał się z oddziałem partii w okręgu Neamț). W tym samym roku z ramienia socjaldemokratów został wybrany do Senatu.
Życie prywatne
Jest rozwiedziony, zawarł związek małżeński z Ramoną.
Przypisy
Absolwenci uczelni w Rumunii
Politycy Partii Socjaldemokratycznej (Rumunia)
Rumuńscy menedżerowie
Rumuńscy ministrowie transportu
Rumuńscy posłowie do Izby Deputowanych
Rumuńscy samorządowcy
Rumuńscy senatorowie
Urodzeni w 1983 |
4965045 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Nowostaw%20%28obw%C3%B3d%20r%C3%B3wie%C5%84ski%29 | Nowostaw (obwód rówieński) | Nowostaw () – wieś na Ukrainie, w obwodzie rówieńskim, w rejonie rówieńskim, nad rzeką Stubełką. W 2001 roku liczyła 779 mieszkańców.
Do 1946 roku miejscowość nosiła nazwę Jurydyka-Nowostaw (, Jurydyko-Nowostaw).
Przypisy
Wsie w obwodzie rówieńskim |
4965048 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Mundochthonius%20styriacus | Mundochthonius styriacus | Mundochthonius styriacus – gatunek zaleszczotka z rodziny Chthoniidae.
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1971 roku przez Maxa Beiera. Jako miejsce typowe wskazano Pöls koło Zwaring, około 20 km na południe od Grazu w Austrii.
Zaleszczotek ten jest całkowicie pozbawiony oczu, czym odróżnia się od pokrewnego M. carpaticus, który to wyposażony jest w dwie pary dobrze wykształconych oczu. Nogogłaszczki zaopatrzone są w szczypce pozbawione ujść gruczołów jadowych. Palec nieruchomy tychże szczypiec ma od 35 do 42 ząbków, a palec ruchomy od 41 do 48 ząbków. Spośród bioder odnóży krocznych tylko te drugiej pary wyposażone są w kolce biodrowe. Odnóża kroczne pierwszej i drugiej pary mają jednoczłonowe stopy, natomiast odnóża kroczne pary trzeciej i czwartej mają stopy dwuczłonowe.
Gatunek palearktyczny, europejski. Znany jest z Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Czech oraz Bułgarii. Umieszczony został na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” jako gatunek zagrożony wyginięciem o niedostatecznie rozpoznanym statusie (DD).
Przypisy
Chthoniidae
Zaleszczotki Europy
Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1971 roku |
4965049 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ardisia%20nigrovirens | Ardisia nigrovirens | Ardisia nigrovirens J.F.Macbr. – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie w Peru.
Morfologia
Liście Blaszka liściowa ma lancetowaty kształt. Mierzy 25 cm długości oraz 8 cm szerokości, jest całobrzega, ma tępą lub klinową nasadę i spiczasty wierzchołek. Ogonek liściowy jest owłosiony i ma 6–10 mm długości.
Gatunki podobne Roślina jest podobna do gatunku A. albovirens, lecz rożni się od niego wielkością i kształtem blaszki liściowej.
Zagrożenia i ochrona
Gatunek ten wpisany jest do Czerwonej księgi gatunków zagrożonych w kategorii gatunek bliski zagrożenia (ang. near threatened – NT).
Zobacz też
Lista gatunków z rodzaju ardizja
Przypisy
Pierwiosnkowate |
4965051 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kot%C3%B3w%20%28obw%C3%B3d%20r%C3%B3wie%C5%84ski%29 | Kotów (obwód rówieński) | Kotów (, Kotiw) – wieś na Ukrainie, w obwodzie rówieńskim, w rejonie rówieńskim, nad rzeką Stubłą. W 2001 roku liczyła 675 mieszkańców.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Wsie w obwodzie rówieńskim |
4965056 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Millardiini | Millardiini | Millardiini – plemię ssaków z podrodziny myszy (Murinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae).
Zasięg występowania
Plemię obejmuje gatunki występujące w południowej Azji.
Podział systematyczny
Do plemienia należą następujące rodzaje:
Diomys – świętoszczurek – jedynym przedstawicielem jest Diomys crumpi – świętoszczurek manipurski
Madromys – madrasek – jedynym przedstawicielem jest Madromys blanfordi – madrasek białoogonowy
Millardia – szczurofutrzak
Cremnomys – grzebacznik
Uwagi
Przypisy |
4965057 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Podhorce%20%28obw%C3%B3d%20r%C3%B3wie%C5%84ski%29 | Podhorce (obwód rówieński) | Podhorce (, Pidhirci) – wieś na Ukrainie, w obwodzie rówieńskim, w rejonie rówieńskim, nad rzeką Stubłą. W 2001 roku liczyła 92 mieszkańców.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Wsie w obwodzie rówieńskim |
4965058 | https://pl.wikipedia.org/wiki/The%20Style%20Council | The Style Council | The Style Council – brytyjska grupa muzyczna, działająca w latach 1982–1989. W jej skład weszli Paul Weller, znany z grupy The Jam oraz Mick Talbot, wcześniej członek Dexys Midnight Runners, The Bureau i The Merton Parkas. Współpracownikami zespołu byli m.in. perkusista Steve White, wokalistka Dee C. Lee (ówczesna żona Wellera), Tracie Young, Tracey Thorn, Steve Sidelnyk.
Paul Weller wraz ze The Style Council zwrócił się bardziej w stronę muzyki soul, w porównaniu ze swoimi wcześniejszymi dokonaniami. Zespół odniósł największe sukcesy w rodzinnej Wielkiej Brytanii, gdzie umieścił siedem przebojów w Top Ten. Odnosił sukcesy również w Australii i Nowej Zelandii. W 1985 grupa wystąpiła na Live Aid, gdzie wykonała "You're the Best Thing" , "The Big Boss Groove", "Internationalists" i "Walls Come Tumbling Down".
Dyskografia
Albumy studyjne
Albumy koncertowe
Kompilacje
The Singular Adventures of The Style Council – Greatest Hits Vol. 1 (1989)
Headstart for Happiness
Here's Some That Got Away (1993)
The Style Council Collection (1996)
Extracts From the Complete Adventures of The Style Council (1996)
Master Series (1997)
The Complete Adventures of The Style Council (5-CD boks) (1998)
Classic Style Council – The Universal Masters Collection (1999) (Greatest hits)
Greatest Hits (2000)
The Collection (2001) (Greatest hits)
The Best of The Style Council – Superstar Collection (2001)
Cafe Blue – The Style Council Cafe Best (2002)
The Best of The Style Council – The Millennium Collection (20th Century Masters) (2003)
The Sound of The Style Council (2003)
The Ultimate Collection (3 CD) (2004)
Gold (2 CD) (2006)
Sweet Loving Ways – The Style Council Collection (2 CD) (2007)
Shout To the Top – The Collection (2013)
Long Hot Summers – The Story Of The Style Council (2020)
Przypisy
Brytyjskie zespoły muzyczne |
4965063 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ardisia%20albovirens | Ardisia albovirens | Ardisia albovirens Mez – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie w Peru oraz Brazylii (w stanie Amazonas).
Morfologia
Pokrój Zimozielony krzew dorastający do 1,2–2 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa ma eliptycznie odwrotnie jajowaty kształt. Mierzy 14–25 cm długości oraz 6–7,5 cm szerokości, jest całobrzega, ma klinową nasadę i spiczasty wierzchołek. Ogonek liściowy jest nagi i ma 8–15 mm długości.
Kwiaty Zebrane w wiechach wyrastających z kątów pędów. Mają działki kielicha o owalnym kształcie i dorastające do 1 mm długości. Płatki są owalne i mają białozielonkawą barwę.
Gatunki podobne Roślina jest podobna do gatunku A. nigrovirens, lecz rożni się od niego wielkością i kształtem blaszki liściowej.
Zobacz też
Lista gatunków z rodzaju ardizja
Przypisy
Pierwiosnkowate |
4965065 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ardisia%20crenata | Ardisia crenata | Ardisia crenata Sims – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie we wschodnich Indiach, na Sri Lance, w Mjanmie, Chinach (w prowincjach Anhui, Fujian, Guangdong, Hajnan, Hubei, Hunan, Jiangsu, Jiangxi, Junnan, Kuangsi, Zhejiang oraz w południowo-zachodnim Tybecie), na Półwyspie Koreańskim, w Japonii, na Tajwanie, w Wietnamie, Laosie, Kambodży, Tajlandii, Malezji oraz na Filipinach. Ponadto został introdukowany w Stanach Zjednoczonych (w Alabamie, na Florydzie, w Georgii, na Hawajach, w Luizjanie, na Portoryko i w Teksasie), na francuskiej wyspie Reunion, na Mauritiusie, Seszelach, w Indonezji (na Małych Wyspach Sundajskich) oraz Australii (w stanach Nowa Południowa Walia i Queensland).
Morfologia
Pokrój Zimozielony krzew dorastający do 1–3 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa ma eliptyczny lub lancetowaty kształt. Mierzy 7–15 cm długości oraz 2–4 cm szerokości, jest karbowana na brzegu, ma klinową nasadę i ostry lub spiczasty wierzchołek. Ogonek liściowy jest nagi i ma 6–10 mm długości.
Kwiaty Zebrane w wierzchotkach wyrastających na szczytach pędów. Mają działki kielicha o owalnym kształcie i dorastające do 1–2 mm długości. Płatki są lancetowate i mają białą lub różową barwę.
Owoc Pestkowce mierzące 6-8 mm średnicy, o kulistym kształcie i czerwonej barwie.
Biologia i ekologia
Rośnie na terenach bagnistych oraz w lasach. Występuje na wysokości do 2400 m n.p.m.
Zmienność
W obrębie tego gatunku oprócz podgatunku nominatywnego wyróżniono dwa podgatunki:
A. crenata subsp. crassinervosa (E.Walker) C.M.Hu & J.E.Vidal – występuje naturalnie w Chinach (na wyspie Hajnan). Rośnie na brzegach cieków wodnych oraz w lasach. Występuje na wysokości od 100 do 1800 m n.p.m. Dorasta do 2 m wysokości. Blaszka liściowa jest skórzasta i mierzy 10–17 cm długości oraz 3–6 cm szerokości i jest całobrzega. Ogonek liściowy jest nagi i ma 3–5 mm długości. Kwiaty są zebrane w wierzchotkach przypominające baldachy, wyrastających z kątów pędów. Mają działki kielicha dorastające do 4 mm długości. Płatki mają barwę od białej do purpurowej. Owoce mierzą 9 mm średnicy.
A. crenata subsp. obtusifolia Chatan & Promprom
Zobacz też
Lista gatunków z rodzaju ardizja
Przypisy
Pierwiosnkowate |
293 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam%20Mickiewicz | Adam Mickiewicz | Adam Bernard Mickiewicz (ur. w Zaosiu lub Nowogródku, zm. 26 listopada 1855 w Stambule) – polski poeta, działacz polityczny, publicysta, tłumacz, filozof, działacz religijny, mistyk, organizator i dowódca wojskowy, nauczyciel akademicki.
Obok Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego uważany za największego poetę polskiego romantyzmu (zaliczany do grona tzw. Trzech Wieszczów) oraz literatury polskiej, a nawet za jednego z największych na skalę europejską. Określany też przez innych, jako poeta przeobrażeń oraz bard słowiański.
Członek i założyciel Towarzystwa Filomatycznego, mesjanista związany z Kołem Sprawy Bożej Andrzeja Towiańskiego. Jeden z najwybitniejszych twórców dramatu romantycznego w Polsce, zarówno w ojczyźnie, jak i w zachodniej Europie porównywany do Byrona i Goethego. W okresie pobytu w Paryżu był wykładowcą literatury słowiańskiej w Collège de France. Znany przede wszystkim jako autor ballad, powieści poetyckich, dramatu Dziady oraz epopei narodowej Pan Tadeusz uznawanej za ostatni wielki epos kultury szlacheckiej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Narodowy poeta Polski, Litwy i Białorusi. Działacz niepodległościowy, organizator polskich oddziałów do walki z Rosją, bonapartysta.
Jego dzieła L’Église officielle et le messianisme oraz L’Église et le Messie umieszczone zostały w Indeksie ksiąg zakazanych Kościoła katolickiego (index librorum prohibitorum) dekretami z 1848.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798. Został ochrzczony 12 lutego 1799 w kościele Przemienienia Pańskiego w Nowogródku. Był synem Mikołaja Mickiewicza herbu Poraj, adwokata sądowego w Nowogródku i komornika mińskiego, oraz Barbary z Majewskich, córki ekonoma z pobliskiego Czombrowa. Jego braćmi byli Aleksander i Franciszek Bronisław Mickiewiczowie.
W latach 1807–1815 uczęszczał do dominikańskiej szkoły powiatowej w Nowogródku. W 1812 miały miejsce dwa ważne wydarzenia w jego życiu: ciężko rozchorował się i w połowie maja umarł jego ojciec, a latem przez Nowogródek przeszły wojska napoleońskie (oddziały pod dowództwem cesarskiego brata i króla Westfalii Hieronima oraz korpus księcia Józefa Poniatowskiego) maszerujące na Rosję. W domu Mickiewiczów prawdopodobnie zatrzymał się szef poczty polowej. Kilka miesięcy później ta sama Wielka Armia, pokonana przez Rosjan, zatrzymała się również w Nowogródku.
W 1815 Mickiewicz wyjechał do Wilna w celu podjęcia studiów. Studiował nauki humanistyczne na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim – czołowej uczelni dla ziem Rzeczypospolitej zajętych przez Imperium Rosyjskie. Studia podjął na Wydziale Nauk Fizycznych i Matematycznych, uczęszczając jednocześnie na wykłady Wydziału Nauk Moralnych i Politycznych oraz Literatury i Sztuk Wyzwolonych. Trudna sytuacja materialna rodziny po śmierci ojca skłoniła go do podjęcia nauki w uniwersyteckim Seminarium Nauczycielskim, co gwarantowało później zatrudnienie w szkołach carskich. Studia ukończył w 1819 ze stopniem magistra.
Jeszcze w czasie studiów, w 1817, wraz z Tomaszem Zanem i grupą przyjaciół założył Towarzystwo Filomatyczne, które z czasem przekształciło się w spiskową organizację narodowo-patriotyczną. Towarzystwo Filomatyczne, założone w 1822 Zgromadzenie Filaretów oraz Promieniści służyły organicznej pracy edukacyjno-patriotycznej polskiej młodzieży wileńskiej tamtego okresu. Organizacje te w 1822 roku liczyły już ponad 200 członków. Ich aktywność, cele i coraz wyraźniejsze proniepodległościowe aspiracje nie uszły czujnej uwadze carskich służb policyjnych.
Okres końca lat 20. XIX wieku był też świadkiem niespełnionej wielkiej młodzieńczej miłości Mickiewicza do Maryli Wereszczakówny z Tuhanowicz w powiecie nowogródzkim. Młoda Maryla pochodziła z zamożnej i wpływowej szlachty litewskiej, zaś młody Adam ze szlachty zaściankowej. Mimo ich wzajemnego uczucia i przyjacielskich stosunków Mickiewicza z rodziną Maryli, rodzice wymogli na niej wypełnienie wcześniej zawartych zaręczyn z hr. Puttkamerem. Ślady tej niespełnionej miłości znaleźć można w znanych wierszach Mickiewicza: Do M... („Precz z moich oczu...”) i Do przyjaciół, posyłając im balladę „To lubię” („Ja na dobranoc żegnając Marylę, taką straszyłem balladą” w jednej z dwu wersji ostatniej zwrotki).
Więzienie, zesłanie i emigracja
W 1819 Mickiewicz rozpoczął pracę jako nauczyciel w gimnazjum w Kownie, gdzie mieszkał do 1823, początkowo w domu dyrektora szkoły Stanisława Kostki Dobrowolskiego, w folwarku Kartofliszki, a następnie na kwaterze w budynku szkoły; w gimnazjum uczył literatury, historii i prawa. Napisał wówczas rozprawę, za którą w 1822 otrzymał tytuł magistra filozofii. Często chodził na spacery do doliny na Zielonej Górze, którą później nazwano Doliną Mickiewicza. Wówczas też został zainicjowany w stopniu czeladnika do masonerii. W 1823 został aresztowany i uwięziony w klasztorze bazylianów w Wilnie (od jesieni 1823 do marca 1824), a następnie skazany za udział w tajnych młodzieżowych organizacjach na zesłanie w głąb Rosji na posadę nauczyciela z prawem wyboru miejsca pobytu. W latach 1824–1827 przebywał w Petersburgu, Odessie, Moskwie oraz na Krymie. W Moskwie został przypisany jako urzędnik generał-gubernatora Dmitrija Golicyna. Nauczał polskiego u kilku moskiewskich rodzin, wśród jego uczniów była poetka Karolina Jaenisch, której talent docenił polski poeta. Para zaręczyła się w 1827 (Mickiewicz zerwał zaręczyny w 1829, oferując w zamian "wieczną przyjaźń"). Mickiewicz utrzymywał kontakty z poetami rosyjskimi: Aleksandrem Puszkinem, Aleksiejem Chomiakowem oraz Wasilijem Żukowskim. W Rosji zetknął się ze środowiskiem przyszłych dekabrystów, poznał Bestużewa, Rylejewa. Zmuszony przez rosyjską cenzurę do poczynienia pewnych skreśleń w Konradzie Wallenrodzie, w przedmowie do drugiego wydania nazwał cara Mikołaja I Ojcem tylu ludów.
Cały okres patriotycznej młodości wileńsko-kowieńskiej i zesłania w głąb Rosji zaowocowały później, napisanymi podczas pobytu w Dreźnie, Dziadami cz. III. Szczególnie końcowy Ustęp Dziadów części III (Do przyjaciół Moskali) miał charakter osobisty. Mickiewicz zwrócił się w nim bezpośrednio do poznanych w Rosji dekabrystów oraz przypuszczalnie Aleksandra Puszkina.
Następnie Mickiewicz podróżował po Europie – początkowo w 1829 roku udał się do Niemiec, potem do Włoch i Szwajcarii. W 1831 przyjechał do Wielkopolski z zamiarem przekroczenia granicy i udania się do ogarniętego powstaniem Królestwa Polskiego, lecz ostatecznie pozostał w Dreźnie do roku 1832.
Pobyt w Paryżu
Z Drezna udał się do Paryża, gdzie osiadł na stałe i spędził ponad 20 lat. Był członkiem Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich w Paryżu w 1832. W 1834 ożenił się z Celiną Szymanowską, z którą miał sześcioro dzieci – córki Marię i Helenę oraz czterech synów: Władysława (1838–1926), Józefa (1850–1938, urzędnika Assistance Publique w Paryżu), Aleksandra i Jana. Prawnukiem Adama Mickiewicza był dziennikarz francuski, Jerzy Górecki.
W Paryżu nawiązał współpracę z działaczami emigracyjnymi, pisał artykuły i pisma publicystyczne. W latach 1839–1840 był profesorem literatury łacińskiej w szwajcarskiej Lozannie, a w 1840 objął katedrę języków słowiańskich w Collège de France, gdzie wygłosił tzw. prelekcje paryskie. Na wykłady Mickiewicza uczęszczali twórcy, działacze i myśliciele, w tym George Sand. W latach 1841–1844 był prezesem Wydziału Historycznego Towarzystwa Literackiego w Paryżu. Ze względu na pozycję społeczną i aktywność w polskich środowiskach patriotycznych Adama Mickiewicza uznaje się za czołowego reprezentanta tzw. Wielkiej Emigracji.
W Paryżu zaprzyjaźnił się z fotografem Michałem Szweycerem. W 1841 związał się z reprezentantem nurtu polskiego mesjanizmu – Andrzejem Towiańskim i został jego głównym propagatorem oraz przywódcą założonego przez Towiańskiego Koła Sprawy Bożej. W 1844 władze francuskie zawiesiły Mickiewicza w czynnościach profesora z powodu politycznej wymowy wykładów (wychwalanie Napoleona) oraz propagowania towianizmu. W swoich wykładach głosił poglądy jawnie antykatolickie (Wykład IV) – krytykował Kościół katolicki za sprzeniewierzenie się zasadom chrześcijaństwa.
W 1847 Mickiewicz zerwał stosunki z Towiańskim.
W czasie Wiosny Ludów (1848) utworzył we Włoszech legion polski. Po powrocie do Paryża został współzałożycielem i redaktorem pisma Trybuna Ludów (La Tribune des Peuples). Na skutek interwencji ambasady rosyjskiej w Paryżu, pismo zamknięto za głoszenie radykalnych poglądów społecznych. Utworzenie II. Cesarstwa Francuskiego prawdopodobnie rozpaliła nadzieje Mickiewicza na konflikt z autokratyczno-despotyczną Rosją i ponowne zainteresowanie się Europy sprawą Polski. Jego ostatni utwór jest przypuszczalnie napisaną po łacinie odą na cześć Napoleona III.
W 1851 został poddany nadzorowi policyjnemu. Od 1852 pracował w Bibliotece Arsenału.
Ostatnie lata życia
We wrześniu 1855 – podczas wojny krymskiej, po śmierci żony i zostawieniu nieletnich dzieci – wyjechał do Konstantynopola, aby tworzyć oddziały polskie (Legion Polski), a także złożony z Żydów, pod nazwą Legion Żydowski, do walki z carską Rosją. Zamieszkiwał w domu wdowy po kapitanie wojsk tureckich, gdzie zmarł. Nagły zgon nastąpił podczas epidemii cholery (prawdopodobnie na tę chorobę, choć pojawiły się też sugestie, że mógł zostać otruty arszenikiem lub doznać udaru mózgu). Nie tylko niejasna przyczyna śmierci wywoływała kontrowersje. Powodem „potępieńczych swarów” nad trumną poety stało się jego miejsce spoczynku – tymczasowe, ponieważ zakładano, że ostatecznie jego ciało spocznie w ojczyźnie. Proponowano konstantynopolski kościół św. Benedykta lub grób w tworzonej właśnie osadzie polskiej, nazwanej później Adampolem, książę Czartoryski przesądził jednak o pochówku we Francji. Zabalsamowane zwłoki umieszczono w trzech trumnach: cynkowej i dwóch drewnianych. Zanim jednak wyprawiono je w drogę do Francji, minął ponad miesiąc. Dnia 30 grudnia 1855 ciało Mickiewicza wyruszyło z Konstantynopola na pokładzie francuskiego parowca Eufrat. Do Marsylii przybyło 7 stycznia 1856 Następnie zostało przewiezione do Paryża i pochowane na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency, 4 lipca 1890 przeniesione na Wawel, co dało sposobność do manifestacji patriotycznej.
Twórczość
Adam Mickiewicz debiutował w 1818 wierszem „Zima miejska” na łamach „Tygodnika Wileńskiego”. Najwcześniejszy okres twórczości Mickiewicza, trwający od debiutu do 1824, określa się mianem okresu wileńsko-kowieńskiego. Pozostawał on wówczas pod wpływem Woltera, którego tłumaczył na język polski; młody poeta głosił sceptycyzm poznawczy, zakłamanie historii i wolę racjonalnego poznania. Wynika z tego, że osobowość i światopogląd młodego Mickiewicza, podobnie zresztą jak młodego Juliusza Słowackiego, dorastały w uwielbieniu literatury klasycznej. Prócz tego znaczna większość jego twórczości z lat 1818–1821 była w gruncie rzeczy poetyckim manifestem wciąż na nowo określanego Towarzystwa Filomatycznego.
W 1820 napisał wiersz „Oda do młodości”, utwór przynależący jeszcze do poetyki postklasycyzmu, ale wyłamujący się z ideałów oświecenia (pierwodruk w antologii poetów współczesnych Polyhymnia, wydanej we Lwowie w 1827). Oda nawoływała do czynnej walki, wyrażała wiarę w moc rewolucyjnego przekształcania rzeczywistości, siłę młodości i zbiorowości. Dzięki temu w XIX wieku bywała często śpiewana podczas powstań narodowych. Przetłumaczona została na prawie wszystkie języki europejskie, wywołując w swoim czasie sporo kontrowersji, np. we Francji. Podobnie ideały ojczyzny, nauki, cnoty, męstwa, pracy i zgody głosiła napisana w rok wcześniej oda klasyczna Hej, radością oczy błysną. Pod koniec roku 1820 drukiem ukazał się kolejny ze znanych wierszy wczesnego Mickiewicza: Pieśń filaretów, którego treść odnosiła się z rewolucyjnym przesłaniem do wszystkich kręgów filareckich (filologów, historyków, chemików, matematyków). Początek utworu był naśladownictwem burszowskiej pieśni niemieckiej:
Hej, użyjmy żywota!
Wszak żyjem tylko raz;
Niechaj ta czara złota
Nie próżno wabi nas.
A. Mickiewicz, Pieśń Filaretów
Wszystkie trzy pieśni szczególny nacisk kładą na ideał wspólnoty, zwłaszcza w sensie duchowym, oraz gwałtowny aktywizm społeczny. Klasyczna harmonia w szczególny sposób łączy się tutaj z dynamizmem życia, co sygnalizuje przynależność utworów do czasów pośredniczących między dwoma epokami.
W 1822 powstał zbiór Ballad i romansów, uważany powszechnie nie tylko za właściwy debiut Mickiewicza, ale również za dzieło oficjalnie rozpoczynające epokę romantyzmu w Polsce. Sporo kontrowersji wywołała w swoim czasie ballada otwierająca cykl, Romantyczność, zwłaszcza śmiałym przełożeniem ludowości nad postęp cywilizacyjny, kreacją nowego typu wzoru moralnego (młoda wiejska dziewczyna zdradzająca skrajną nierównowagę emocjonalną) oraz dość jednostronnie odczytywaną krytyką ówczesnego autorytetu naukowego, profesora samego poety, Jana Śniadeckiego. Był to świadomy i bezpośredni wkład Mickiewicza w polemikę między Kazimierzem Brodzińskim, prekursorem romantyzmu w literaturze polskiej, a Śniadeckim. Zamysł fabularny Romantyczności znalazł w późniejszym czasie rozwinięcie w postaci epizodu z życia Gustawa w IV części Dziadów.
Ballady i romanse, oprócz ballad (poważnych i ironicznych), zawierały również przypowiastki sentymentalne. Utwory zbioru cechował typowo romantyczny zwrot w stronę folkizmu i niesamowitości, mocno zaakcentowane moralne przesłanie oraz przekonanie o transcendentnych, metafizycznych powiązaniach między dobrem a złem – zbrodnią i karą. Sentencjonalne, ludowe wyobrażenie moralności było u wczesnego Mickiewicza stale obecne, co najdobitniej pokazuje obrzęd gusła w II części Dziadów.
Dalsze wiersze z okresu kowieńsko-wileńskiego z lat 1822–1824 są w dużej mierze swobodnymi przeróbkami utworów Lorda Byrona, Jeana Paula oraz Jeana de La Fontaine’a. Wśród nich znalazł się jednak jeszcze jeden szeroko omawiany wiersz poety – Do Joachima Lelewela. W napisanym w 1822 poemacie poświęconym znanemu wówczas działaczowi politycznemu, Joachimowi Lelewelowi, Mickiewicz starał się trzeźwo ocenić dziedzictwo rewolucji francuskiej oraz rolę rewolucji w ogóle, jako faktu społecznego mającego wpływ na przebieg dziejów. Inną próbą podważenia despotyzmu był poemat heroikomiczny Kartofla – utwór głoszący apoteozę nauki, postępu, rozumu i pracy. Dość wymowna jest tu apostrofa do Adama Chreptowicza, reprezentanta arystokracji litewskiej, „uprawcy ziemlanki”.
W 1834 wydał w Paryżu ostatnie wielkie dzieło swego życia – Pana Tadeusza. Ten poemat epicki składa się z 12 ksiąg. Po śmierci autora wydano jego bolesny epilog do poematu. Pan Tadeusz stał się najbardziej popularnym w kolejnych pokoleniach dziełem literatury polskiej. Być może jednym z nielicznych marzeń autora (o dotarciu pod strzechy), które się spełniło. Szereg fragmentów tego dzieła weszło na stałe do polskiego języka potocznego i literackiego, a poszczególne jego części znane są, jako wręcz osobne „dzieła” poetyckie (Inwokacja, Koncert Wojskiego, Epilog i inne). Znany malarz i ilustrator epoki romantyzmu, Michał Elwiro Andriolli był autorem szczególnie popularnych ilustracji do Pana Tadeusza i Konrada Wallenroda.
Koncepcja dramatu słowiańskiego
4 kwietnia 1843 na Collège de France, w ramach tzw. prelekcji paryskich, Adam Mickiewicz wygłosił Lekcję XVI, określaną jako ostatnia teoria dramatu romantycznego w literaturze europejskiej. Wykład dotyczył konkretnie analizy Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego, która pozwoliła na wyciągnięcie szerszych niż literackie, bo również historiozoficznych wniosków. Całość składała się na koncepcję tzw. dramatu słowiańskiego. Mickiewicz za Percym Bysshe Shelleyem, Samuelem Taylorem Coleridgem, Johannem Gottfriedem Herderem, Gottholdem Ephraimem Lessingiem, Jakobem Michaelem Reinholdem Lenzem oraz Johannem Heinrichem Merckiem głosił, iż odnowa współczesnego teatru nastąpić powinna poprzez zaakcentowanie jego pierwiastków narodowych.
Związek Mickiewicza z polskim romantyzmem i klasycyzmem
Powszechnie zwykło się uznawać Adama Mickiewicza za prawodawcę polskiego romantyzmu, szczegółowa analiza jego dzieł i postawy artystycznej (podobne jak u Goethego, Hugo czy Byrona) wykazuje jednak pośrednictwo wieszcza między oświeceniowym klasycyzmem a romantyzmem. Alina Witkowska zauważa, że pomimo powszechnego przekonania podsyconego kontrowersyjną Romantycznością, Mickiewicz nie tylko nie negował dziedzictwa oświecenia, ale nawet wybierał z niego najcenniejsze zdobycze, jak np. kunsztowność formy czy wolteriański racjonalizm. Adam Czerniawski zwraca z kolei uwagę na mimetyczność utworów poety. W Światach umownych pisze:
Dodatkowym dowodem na klasyczną mimetyczność czy wręcz realizm utworów Mickiewicza mają być w opinii Czerniawskiego programowe cytaty; „widzę i opisuję” z Pana Tadeusza, „i wszystko wiernie odbijam” z Liryków lozańskich, czy „sceny historyczne i charaktery osób działających skreślił sumiennie, nic nie dodając i nigdzie nie przesadzając” z III cz. Dziadów. Wierność realiom u Mickiewicza (przeciwstawiona romantycznemu uwielbieniu niesamowitości i fantastyki) wynikała jednak z poczucia narodowego obowiązku, co zauważa Marian Ursel porównując twórczość autora Dziadów ze wczesną twórczością Słowackiego.
Do podobnych wniosków dochodziła również europejska krytyka literacka:
Bliskość Mickiewicza poetyce klasycyzmu widoczna jest również jego w zamiłowaniu do pisania bajek w duchu La Fontaine’a i Ignacego Krasickiego, tworzonych zwłaszcza w latach 1832–1834. Z drugiej jednak strony, jak zauważają badacze literatury, romantyzm polski jest mickiewiczowski, ponieważ niemal wszystko powstawało za przykładem Mickiewicza, przeciw Mickiewiczowi, wobec Mickiewicza.
Okres towiańszczyzny
Wielu badaczy twórczości Mickiewicza zwróciło uwagę na fakt, że genialny talent poetycki autora Romantyczności przygasł bardzo w drugim okresie paryskim. Wiązało się to z zaangażowaniem się Mickiewicza w aktywność polityczną, społeczną, a zwłaszcza jego silny związek z Andrzejem Towiańskim. Własna wiara Mickiewicza w jego osobistą odpowiedzialność za losy polskie, chęć służenia sprawie polskiej poprzez organizację Legionu polskiego, oddziałów polskich podczas wojny na Krymie, połączone z mistyczną sektą religijną Towiańskiego – uniemożliwiły mu skupienie się na czystej twórczości literackiej. Jego związki z Towiańskim posłużyły nie tylko wyobcowaniu się i niechęci w środowisku innych światłych twórców (jak Słowacki), ale i były bezpośrednią przyczyną utraty pracy w Collège de France, a co się z tym wiązało – wpływu na europejskich artystów i myślicieli. Julian Krzyżanowski twierdzi wręcz, że „Z chwilą powstania poematu soplicowskiego i jego bolesnego epilogu – genialny poeta skończył się w Mickiewiczu na zawsze”.
Mickiewicz jako prekursor fantastyki naukowej
Antoni Smuszkiewicz w jednej z pierwszych polskich monografii dotyczącej literatury fantastycznonaukowej wykazuje pośredni wpływ nieopublikowanej Historii przyszłości Mickiewicza na powstanie tego gatunku. Dzieło nie zostało nigdy opublikowane, a rękopis zaginął; sporo informacji dostarczają o nim jednak liczne pozostawione zapiski i listy do przyjaciół poety. Antoni Edward Odyniec w liście do Juliana Korsaka nazwał Historię przyszłości Don Kichotem swojego czasu.
Badacze literatury uznają, że nieopublikowane dzieło Mickiewicza mogło zrewolucjonizować literaturę światową; najprawdopodobniej wyprzedzało ono wizje Juliusza Verne’a, Herberta George’a Wellsa i Jerzego Żuławskiego, a nawet prześcigało je w naukowo-technicznych i społecznych spekulacjach.
Mickiewicz w pisaniu Historii przyszłości (niektóre fragmenty powstały w języku francuskim) inspirował się twórczością dwóch rosyjskich prozaików: Jana Tadeusza Bułharyna i Władimira Odojewskiego.
Działalność przekładowa
Adam Mickiewicz wcześnie zajął się działalnością przekładową. Już w 1817 „spolszczył” dwie powiastki Woltera, Éducation d’un prince i Gertrude, ou Éducation d’une fille, którym nadał tytuły Mieszko, książę Nowogródka i Pani Aniela, a także poemat tegoż samego autora Dziewica z Orleanu. Tłumaczenia te były w istocie parafrazą francuskich utworów, z przesunięciem akcentu na bardziej hermetyczną, narodową tematykę.
Lata 1819–1829 w twórczości Mickiewicza obfitowały w liczne dalsze lub bliższe oryginałowi parafrazy, które autor podpisywał jako wiersze swojego autorstwa, sygnalizując tylko źródło inspiracji. Tak powstały: Do Pryska z Horacego, Amalia, Rękawiczka oraz Światło i ciepło z Friedricha Schillera, bajka Pies i wilk i Zając i żaba z Jeana de La Fontaine’a, Nowy rok z Jeana Paula, Pożegnanie Childe Harolda, Ciemność, Sen i Eutanazja z George Gordona Byrona, fragment dramatu Podróżny, Znaszli ten kraj... i Pieśń Lotty nad grobem Wertera Johanna Wolfganga Goethego, The Meeting of the Waters Thomasa Moore’a, luźne interpretacje sonetów Francesco Petrarki, arabska pieśń Almotenabby na podstawie tłumaczenia Josepha Louisa Lagrange, Nauka i Co to jest? Johanna Wilhelma Ludwiga Gleima, Olimpia I z Pindara. Ważne miejsce zajmuje tu również Ugolino, przekład fragmentu Boskiej komedii Dantego Alighieri, dokonany ok. 1827. Charakter przekładu ballady Schillera ma również pieśń Dziewicy w II części Dziadów.
W okresie rosyjskim Mickiewicz zainteresował się europejskim dramatem historycznym, czego owocem były dwa fragmenty przekładów Friedricha Schillera Don Carlosa, kroniki 1798–1824 oraz Romea i Julii Szekspira. Tłumaczenie pierwszego z nich datuje się na lata między 1821 a 1823. Pierwodruk ukazał się jednak dużo później, bo w 1834 i 1835 roku w Wilnie z inicjatywy Józefa Krzeczkowskiego, prawdopodobnie bez zgody autora. Z kolei data przekładu fragmentu Romeo i Julii jest nie do końca znana. W. Bruchnalski wskazuje tu rok 1827. Fragment opublikowany został przez Antoniego Edwarda Odyńca w 1830 roku na łamach noworocznika Melitele. W późniejszym czasie przedrukowany został w VIII tomie Poezyj w 1836, a następnie w IV tomie Pism w 1844.
W latach 1830–1840 Mickiewicz ogłosił drukiem Do H***, naśladowanie z Goethego, Arymana i Oromaza z Zenda Westy, kolejne bajki La Fontaine’a – Chłop i żmija i Koza, kózka i wilk, Exegi Munimentum Aere Perennius z Horacego. W 1840 powstał przekład Mickiewicza początkowych fraz Sofijówki Stanisława Trembeckiego na język łaciński. Ostatnim i zarazem najważniejszym przekładem Mickiewicza było tłumaczenie Giaura Byrona na język polski, opublikowane wraz z tłumaczeniem Korsarza tegoż autora, dokonanym przez Antoniego Edwarda Odyńca, w Paryżu w 1834. Z powodów politycznych datę publikacji zmieniono na przedpowstaniową, 1829. Mickiewiczowski przekład Giaura, podobnie jak fragment Boskiej komedii, uznawany jest za oficjalną wersję tego tekstu w Polsce.
Działalność publicystyczna
W 1849 w Paryżu Mickiewicz wydawał i redagował „La Tribune des Peuples” (Trybunę Ludów), międzynarodowy dziennik polityczny, głoszący idee Wiosny Ludów.
Mesjanizm polski
Obok czysto literackiej spuścizny i testamentu Adama Mickiewicza, jednym z ważniejszych i wyjątkowo trwałym zapisem poety było stworzenie przez niego zrębów prądu filozoficzno-historycznego znanego, jako mesjanizm polski. Jakkolwiek za twórcę historiozoficznego prądu mesjanistycznego, a w szczególności mesjanizmu polskiego uznaje się Józefa Hoene-Wrońskiego, to właśnie Mickiewicz spopularyzował ten pogląd i połączył go z pierwiastkami narodowej historii, mistyki religijnej. To mickiewiczowskie sformułowania zasad mesjanizmu w Księgach narodu Polskiego pozwoliły czytelnikom w Niemczech, Włoszech, Irlandii, na Ukrainie i Węgrzech wyraźnie postrzec i odczytać rewolucyjne hasła wolnościowo-wyzwoleńcze. Tenże program, bardziej niż jakikolwiek ściśle rozumiany prąd literacki dał podstawy nie tylko wizji Polski męczeńsko-odkupicielskiej, która miała być jutrzenką wolności narodów, ale dał podstawy do utrwalenia się i ważności postaci wieszcza narodowego. Tak widziany wieszcz to nie zwykły poeta czy pisarz – to autentyczny prorok religii mesjanistycznej. Dawało to wyraz w wielu określeniach mesjanizmu polskiego używanych przez samego Mickiewicza, jak np. „Polska – Chrystusem Narodów” itp.
Spuścizna i pamięć w sferze publicznej
Już w pierwszych latach po śmierci Mickiewicza jego sława i wpływ, jaki wywarł nie tylko na społeczeństwo polskie, ale również na artystów i myślicieli w Europie, zaowocowały publicznym okazywaniem jego zasług i symbolicznym hołdom poecie. Jednym z wcześniejszych i z najbardziej znanych jest dzieło głośnego francuskiego rzeźbiarza Emila Bourdelle’a: pomnik Adama Mickiewicza przedstawiający go w formie Pielgrzyma. Imię poety nosi Dolina Mickiewicza w Kownie. W 1886 we Lwowie zawiązało się Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza. W 1898 odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie, co stało się okazją do wielkiej manifestacji patriotycznej, w tym samym roku odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza w Warszawie. 26 listopada 1900, w 45. rocznicę śmierci wieszcza, odsłonięto pomnik w Tarnowie. Symboliczny grób poety znajduje się w powstałym w 1955 Muzeum Adama Mickiewicza w Stambule. Syn poety Władysław Mickiewicz założył w 1903 Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu, gromadzące pamiątki po ojcu i niektóre rękopisy jego utworów; znajduje się ono w gmachu Biblioteki Polskiej w Paryżu. W 1904 ustawiono kolumnę Adama Mickiewicza we Lwowie. W 1938 utworzono Muzeum Adama Mickiewicza w Nowogródku. W 1950 założono Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie. W 1960 odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza w Szczecinie. W 1975 utworzono Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie. Imię poety nosi założony w 2000 Instytut Adama Mickiewicza. W Poznaniu znajduje się pomnik Adama Mickiewicza oraz Uniwersytet noszący jego imię. W 2016 odsłonięto pomnik, ławeczkę Adama Mickiewicza w Orzyszu (autor pomnika Piotr Bogdaszewski).
Wiele miast w Polsce oraz niektóre miasta europejskie związane z życiem Adama Mickiewicza ma ulice, parki, place i budynki publiczne nazwane jego imieniem. W Tatrach istnieją Wodogrzmoty Mickiewicza.
Poza granicami współczesnej Polski pomniki Mickiewicza można znaleźć m.in. we Lwowie, Odessie, Iwano-Frankiwsku, Drohobyczu, Truskawcu, Zbarażu, Dobromilu, Podhajcach, Kołomyi, Borysławiu (Ukraina), Wilnie, Solecznikach, Burbiszkach (Litwa), Mińsku, Grodnie, Brześciu, Lidzie, Nowogródku (Białoruś), Petersburgu, Zielenogradsku (Rosja), Paryżu (Francja), Karlowych Warach (Czechy), Weimarze (Niemcy), Burgasie (Bułgaria).
Jego wizerunek został przedstawiony na polskiej monecie o nominale 10 zł, emitowanej w latach 1975-76. Moneta ta została wybita z miedzioniklu w nakładzie łącznym 55 mln egzemplarzy, miała średnicę 25 mm i wagę 7,7 g, rant ząbkowany. Ponadto, w 1978 wyemitowano z jego wizerunkiem polską monetę kolekcjonerską o nominale 100 zł. Moneta ta została wykonana ze srebra próby 625 w nakładzie 30 000 egzemplarzy, miała średnicę 32 mm i wagę 16,5 g, rant gładki.
Dzieła
Oda do młodości – napisana 26 grudnia 1820 roku w Wilnie, gdzie szybko zyskała popularność wśród studentów tamtejszego uniwersytetu.
Poezje t. 1 – wydane w Wilnie w roku 1822; zawierały Ballady i romanse, a także przedmowę O poezji romantycznej. Ten tom poezji miał przełomowe znaczenie w literaturze polskiej, zapoczątkowując nurt romantyczny oparty na ludowości, poezji ludowej, obyczajach i wyobrażeniach ludu;
Poezje t. 2 – wydane w roku 1823, zawierały Grażynę oraz II i IV część Dziadów;
Sonety – wydane w roku 1826 w Moskwie; obejmowały Sonety krymskie oraz Sonety odeskie, jak również przekład Sonetu V (Widok gór ze stepów Kozłowa) na język perski;
Konrad Wallenrod – wydane w roku 1828 w Petersburgu;
W Dreźnie powstała III część Dziadów – najwybitniejszy polski dramat romantyczny, napisany wiosną 1832 roku;
Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego – broszura polityczna z 1832 roku;
Pan Tadeusz, czyli ostatni Zajazd na Litwie – epopeja napisana w Paryżu w latach 1832–1834, wydana w 1834 roku. W Panu Tadeuszu Mickiewicz przedstawił romantyczną i pełną nostalgii wizję Polski szlacheckiej;
Konfederaci barscy (fr. Les confédérés de Bar) – dramat z 1836 roku;
Jakub Jasiński albo dwie Polski (fr. Jacques Jasiński ou les deux Polognes) – dramat z 1836;
Prelekcje paryskie – cykl wykładów Mickiewicza na temat literatury słowiańskiej wygłoszony w Collège de France w latach 1840–1844; pierwsze wydania były redagowane przez Mickiewicza;
Liryki lozańskie wydane dopiero pośmiertnie;
I część Dziadów – Mickiewicz rozpoczął pisanie tej części najprawdopodobniej w 1821 roku, jednakże nigdy jej nie ukończył. Po raz pierwszy, Dziady cz. I trafiły do druku w 1860 w Paryżu, wchodząc w skład pośmiertnego wydania najważniejszych dzieł artysty;
Historia przyszłości – traktat prekursorski wobec osiągnięć europejskiej fantastyki naukowej. Mickiewicz zniszczył rękopisy dzieła, zachowało się jedynie kilka kart oraz relacje przyjaciół autora;
Zobacz też
kategoria: Upamiętnienie Adama Mickiewicza
Tylko pod krzyżem, tylko pod tym znakiem… – wiersz błędnie przypisywany Adamowi Mickiewiczowi
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Adam Mickiewicz – życie i twórczość
Czterdzieści i cztery
Ks. Paweł Smolikowski CR, Stosunek Adama Mickiewicza do X.X. Zmartwychwstańców, Kraków 1898
Kolekcja dotycząca Adama Mickiewicza w zbiorach Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona.pl
Absolwenci i studenci Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Członkowie Towarzystwa Filomatów
Członkowie Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu
Członkowie Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich
Członkowie Zgromadzenia Filaretów
Ludzie związani z Nowogródkiem (Imperium Rosyjskie)
Ludzie związani z Kownem (Imperium Rosyjskie)
Adam
Osoby przedstawione na polskich monetach
Osoby upamiętnione nazwami planetoid
Pisarze związani z Paryżem
Pisarze związani z Wilnem
Pisarze związani ze Stambułem
Pochowani na cmentarzu w Montmorency
Pochowani w bazylice archikatedralnej św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie
Polacy umieszczeni na indeksie ksiąg zakazanych
Polacy upamiętnieni nazwami uniwersytetów
Polacy upamiętnieni nazwami obiektów fizjograficznych na Ziemi
Polacy w Imperium Osmańskim 1795–1918
Polacy w Saksonii 1795–1918
Polacy w Wiośnie Ludów
Polscy autorzy fantastyki
Polscy bajkopisarze XIX wieku
Polscy dramaturdzy XIX wieku
Polscy myśliciele polityczni
Polscy poeci XIX wieku
Polscy pisarze francuskojęzyczni
Polscy pisarze romantyzmu
Polscy publicyści XIX wieku
Polscy futurolodzy
Polscy tłumacze literatury angielskojęzycznej
Polscy tłumacze literatury francuskojęzycznej
Polscy tłumacze literatury łacińskojęzycznej
Polscy tłumacze literatury niemieckojęzycznej
Polscy tłumacze literatury włoskiej
Polscy wolnomularze
Polscy zesłańcy w Imperium Rosyjskim
Sonetyści
Urodzeni w 1798
Zmarli w 1855
Zmarli na cholerę |
4965077 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Jab%C5%82onka%20%28obw%C3%B3d%20brzeski%29 | Jabłonka (obwód brzeski) | Jabłonka (; ) – wieś na Białorusi, w obwodzie brzeskim, w rejonie iwacewickim, w sielsowiecie Żytlin.
W dwudziestoleciu międzywojennym leżała w Polsce, w województwie poleskim, w powiecie kosowskim/iwacewickim, w gminie Borki-Hiczyce/Iwacewicze. Po II wojnie światowej w granicach Związku Sowieckiego. Od 1991 w niepodległej Białorusi.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Jabłonka na mapie WIG
Jabłonka na mapie WIG
Wsie w rejonie iwacewickim |
4965079 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alfred%20Mellows | Alfred Mellows | Alfred Paul Mellows (ur. 8 czerwca 1922, zm. 11 lipca 1997) – brytyjski wioślarz. Srebrny medalista olimpijski ze Londynu (1948).
Zawody w 1948 były jego jedynymi igrzyskami olimpijskimi. Medal wywalczył w ósemce.
Przypisy
Brytyjscy wioślarze
Brytyjscy medaliści olimpijscy
Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 1948
Urodzeni w 1922
Zmarli w 1997 |
4965081 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Prilepy%20%28rejon%20chomutowski%29 | Prilepy (rejon chomutowski) | Prilepy () – wieś (ros. село, trb. sieło) w zachodniej Rosji, w sielsowiecie salnowskim rejonu chomutowskiego w obwodzie kurskim.
Geografia
Miejscowość położona jest w pobliżu rzeki Niemioda, 8 km od centrum administracyjnego sielsowietu salnowskiego (Salnoje), 13 km od centrum administracyjnego rejonu (Chomutowka), 122 km od Kurska. Przez wieś przechodzi szosa Kijewska.
W granicach miejscowości znajdują się ulice: zaułek Bugristij, zaułek Parkowyj, Centralnaja, Szkolnaja, Nowaja.
Historia
Pierwszymi mieszkańcami wsi byli chłopi z wołostu Komarickiego, którzy uciekali przed prześladowaniami cara Szujskiego. Osiedlili się tuż przy rzece, jak „przylepieni” – stąd nazwa.
W 1817 roku właścicielka ziemska z Kurska Olga Konstantinowna Briskorn kupiła od rodu Bironów m.in. miejscowości: Prilepy, Obży, Dubowica, Klewień. Ich mieszkańcy stali się niewolniczą siłą roboczą otworzonej rok później fabryki tkanin. W 1822 pracowało tam 379 osób, w tym 90 dzieci (powyżej 7 lat). W tymże roku wybudowano jednokondygnacyjną cerkiew (jako symbol samotności – właścicielką była wdowa), założono park, wykopano staw. Słabe wyniki finansowe fabryki spowodowały jej zamknięcie w roku 1850. W jej murach zaczęła działać gorzelnia.
W 1821 w Prilepach hrabia Rusiecki wybudował na cześć swojego zięcia cukrownię Tiszyńskij, a latem wybudowano kamienną cerkiew. W 1861 roku w jej piwnicy zawieszono na łańcuchach drewniano-żeliwną trumnę z ciałem Briskorna.
9 stycznia 1929 roku zaczął działać kołchoz, a w latach 1938-1939 – Stacja Maszynowo-Traktorowa.
W czasie II wojny światowej zginęło 76 mieszkańców wsi, w tym 9 dzieci na polach minowych.
Do czasu reformy administracyjnej w roku 2010 Prilepy były centrum administracyjnym sielsowietu prilepowskiego, który w tymże roku został włączony w sielsowiet salnowski.
Demografia
W 2010 r. miejscowość zamieszkiwało 210 osób.
Osobliwości
Uroczysko „Obży” – 499 hektarów około stuletniego naturalnego lasu sosnowego
Przypisy
Wsie w obwodzie kurskim |
4965082 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan%20Sroczy%C5%84ski%20%28oficer%20artylerii%29 | Jan Sroczyński (oficer artylerii) | Jan Prosper Marian Sroczyński herbu Nowina (ur. 29 sierpnia 1889 w Kołomyi), zm. 21 maja 1935 we Lwowie) – major artylerii Wojska Polskiego.
Życiorys
Urodził się w Kołomyi, w ówczesnym mieście powiatowym Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Tadeusza Adama (1858–1942) i Zofii Olimpii ze Zborowskich (1862–1902). Był starszym bratem Mariana Stefana (1891–1965), majora artylerii rezerwy Wojska Polskiego.
Służył w 6 Pułku Artylerii Polowej w Krakowie. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 149. lokatą w korpusie oficerów artylerii. W latach 1923-1924 pełnił obowiązki dowódcy II dywizjonu. 3 maja 1926 został mianowany majorem ze starszeństwem z 1 lipca 1925 i 15. lokatą w korpusie oficerów artylerii. Później został przeniesiony do 19 Pułku Artylerii Polowej w Nowej Wilejce na stanowisko dowódcy II dywizjonu, detaszowanego w Mołodecznie. W kwietniu 1928 został przesunięty na stanowisko kwatermistrza. W marcu 1930 został przeniesiony do 22 Pułku Artylerii Polowej w Rzeszowie na stanowisko dowódcy dywizjonu. W grudniu 1931 został zwolniony z zajmowanego stanowiska i oddany do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr X, a z dniem 31 maja 1932 przeniesiony w stan spoczynku.
Był członkiem Związku Strzeleckiego. Posiadał stopień funkcyjny podokręgowego. Pełnił funkcję zastępcy komendanta VI Okręgu Związku Strzeleckiego we Lwowie. Zmarł 21 maja 1935 we Lwowie. Dwa dni później został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.
Ordery i odznaczenia
Krzyż Niepodległości – 6 czerwca 1931 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”
Krzyż Walecznych trzykrotnie
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Członkowie Związku Strzeleckiego (1919–1939)
Ludzie urodzeni w Kołomyi
Majorowie artylerii II Rzeczypospolitej
Nowinowie
Odznaczeni Krzyżem Niepodległości
Odznaczeni Krzyżem Walecznych (II Rzeczpospolita)
Odznaczeni Krzyżem Walecznych (trzykrotnie)
Oficerowie 6 Pułku Artylerii Lekkiej (II RP)
Oficerowie 19 Pułku Artylerii Lekkiej
Oficerowie 22 Pułku Artylerii Lekkiej (II RP)
Pochowani na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie
Uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej (strona polska)
Urodzeni w 1889
Zmarli w 1935
Żołnierze artylerii Legionów Polskich |
294 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam%20S%C5%82odowy | Adam Słodowy | Adam Stanisław Słodowy (ur. 3 grudnia 1923 w Czarnkowie, zm. 10 grudnia 2019 w Warszawie) – polski popularyzator majsterkowania, autor i prowadzący programu telewizyjnego Zrób to sam (1959–1983), autor książek i scenariuszy, major Ludowego Wojska Polskiego.
Życiorys
Urodził się w Czarnkowie nad Notecią w Wielkopolsce, gdzie uczęszczał do szkoły powszechnej w latach 1930–1937. Podczas okupacji niemieckiej w latach 1939–1944 pracował w fabryce maszyn w Baczkach, 60 km od stolicy. W 1944 r. zgłosił się na ochotnika do wojska, wojnę ukończył w Szczecinie jako oficer artylerii. Od 1950 do 1958 wykładał w Oficerskiej Szkole Artylerii Przeciwlotniczej w Koszalinie, po czym w Wojskowej Akademii Technicznej. Odchodził ze służby w stopnia majora.
Po opuszczeniu wojska zajął się popularyzacją majsterkowania. W 1958 na wystawie motoryzacyjnej zorganizowanej przez Wydawnictwa Komunikacyjne na Placu Konstytucji w Warszawie zaprezentował własnoręcznie wykonany w Czarnkowie samochód. Od 1959 r. pracował w TVP, gdzie początkowo konstruował urządzenia sceno-techniczne. Dla Teatru Telewizji przygotował obrotową scenę. Dla stacji wymyślił ponad 60 urządzeń usprawniających pracę. W latach 1961–1978 był redaktorem Naczelnej Redakcji Programów Oświatowych i Dziecięcych TVP. Znany był jako prezenter programu Zrób to sam. Był on częścią czwartkowego Ekranu z bratkiem, a potem niedzielnego Teleranka; Adam Słodowy prezentował w nim osobiście, jak z ogólnie dostępnych rzeczy (np. zużytych opakowań) można zrobić zabawki i przedmioty użytkowe. Program był nadawany przez 24 lata od 1959 r. do 1983 r., łącznie wyemitowano 505 odcinków. Prowadził też program telewizyjny Adam Słodowy w domowym warsztacie (Program II, 1979). W 1983 r. przeszedł na emeryturę.
Napisał ponad 10 książek poświęconych samodzielnemu majsterkowaniu, które bywały wznawiane, w tym Lubię majsterkować, przeznaczoną dla starszych odbiorców, zamieszczając niektóre informacje prezentowane wcześniej w telewizji, a także projekty nowych zabawek i urządzeń. Książka została przetłumaczona na języki obce, a jej łączny nakład wyniósł ponad egzemplarzy. Napisał także książki o samochodach, dotyczące głównie obsługi i napraw pojazdów marki Škoda. Szacuje się, że łączny nakład publikacji książkowych Słodowego o majsterkowaniu wynosi 2,5 mln egzemplarzy.
Artykuły o majsterkowaniu publikował również w prasie, np. w miesięczniku Horyzonty Techniki dla dzieci, podpisując je inżynier Adam Słodowy.
Był autorem projektu witraży dla starostwa powiatowego w rodzinnej miejscowości.
Słodowy wraz z Romanem Huszczo był autorem scenariusza do serii dwudziestu filmów animowanych dla dzieci Pomysłowy Dobromir (1973–1975) i Pomysłowy wnuczek (1984–1988), a także filmu Śrubokręt i spółka (1976). Zagrał (przebrany za kobietę) w filmie Seksmisja epizodyczną rolę, w ramach której prowadził program telewizyjny ucząc o robieniu na drutach.
Jako senior wystąpił w kampanii reklamowej dla firmy rozprowadzającej artykuły budowlane, w 2004 w Zielonej Górze i w 2006 w Skierniewicach był gościem honorowym podczas otwarcia supermarketów budowlanych. Był konsultantem przy publikacji wydawnictw książkowych. Współuczestniczył w budowie samolotu w USA.
Na wniosek dzieci 21 marca 1974 r. został Kawalerem Orderu Uśmiechu; ceremonia wręczenia odznaczenia odbyła się dwa lata później, 13 marca 1976 r. w Pałacu Młodzieży w Warszawie – otrzymał legitymację z numerem 107. Od premiera otrzymał nagrodę „za twórczość artystyczną dla dzieci i młodzieży oraz za działalność popularyzatorską w dziedzinie politechnizacji”. W 1983 r. dostał nagrodę literacką Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich jako autor najpoczytniejszych książek w bibliotekach publicznych. Pozytywnie o twórczości Słodowego wypowiadały się osoby spoza branży księgarskiej.
Profesor Piotr Gliński, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, na wieść o śmierci prezentera stwierdził: „...Zamyka się pewien rozdział historii TV”.
W kulturze
Działalność popularyzatorską Słodowego satyryk Ludwik Jerzy Kern utrwalił w swojej poezji opublikowanej w tygodniku Przekrój, a tygodnik Radio i Telewizja zamieścił parodię dotyczącą telewizyjnego programu. Osoba Adama Słodowego pojawiła się w dowcipach politycznych.
10 września 2021 w Szkole Podstawowej nr 1 w Czarnkowie, do której uczęszczał, otwarto klasę – Pracownię Techniki im. Adama Słodowego, w której zgromadzono narzędzia i pamiątki po konstruktorze.
Życie prywatne
Pradziadek Adama był stelmachem, budował powozy konne. Ojciec Adama Słodowego – Antoni, był urzędnikiem skarbowym oraz autorem książki o historii okolicy Czarnkowa: Krótki zarys dziejów powiatu czarnkowskiego i miasta Czarnkowa z roku 1926. Adam miał siostrę. W 1928 rodzina przeprowadziła się do nowo wybudowanego domu.
Pierwszą żoną Słodowego była Jadwiga (1925–1968), mieli dwóch synów, pochodzących z Czarnkowa, którzy osiedlili się poza Polską: starszy – Piotr, matematyk i fizyk, mieszka w Australii w Melbourne, a młodszy – Wojciech, lekarz – w USA w Chicago. Drugą żoną została Bożenna Kwiatkowska-Słodowy. Małżeństwo mieszkało w Warszawie w mieszkaniu M3 i unikało medialnego rozgłosu.
W 2015 redaktor przeszedł udar. W lipcu 2019 media opublikowały nieprawdziwą informację o jego śmierci.
Adam Słodowy zmarł wieczorem 10 grudnia 2019 r., w wieku 96 lat. Został skremowany i pochowany na cmentarzu Powązkowskim 17 stycznia 2020 (kwatera 76-1-25).
Twórczość
Książki
na temat majsterkowania i motoryzacji
Budowa samochodu amatorskiego 1958, Wydawnictwa Komunikacyjne
Podręcznik kierowcy amatora 1959, 1960, 1962, 1963, 1964, 1966
To wcale nie jest trudne 1963 Wydawnictwa Naukowo-Techniczne
Umiem majstrować 1964, Nasza Księgarnia
Budujemy przyczepki campingowe 1965, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności
Samochód bez tajemnic 1966, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności
Usprawniam własny samochód, 1971, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności
Lubię majsterkować 1973
Jeżdżę samochodem Skoda S-100 i 1000 MB: technika jazdy, obsługa i usprawnienia, 1973, Wydawnictwa Komuinikacji i Łączności
Majsterkowanie dla każdego 1976, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne
Majsterkuję narzędziami EMA-COMBI 1980, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne
Sam obsługuję samochód 1969, 1972, 1978
proza
Diabły drzemią na ścianach 1993, Dom Wydawniczy Rebis (zbiór opowiadań)
Scenariusze
Serial Śrubokręt i spółka, 1976
Serial Pomysłowy Dobromir, 1973–1975
Serial Pomysłowy wnuczek, 1984–1988
Zobacz też
Arvind Gupta
Przypisy
Linki zewnętrzne
Majorowie ludowego Wojska Polskiego
Oficerowie artylerii Wojska Polskiego 1943–1989
Osobowości telewizyjne związane z TVP
Polscy popularyzatorzy nauki
Polscy prozaicy
Polscy scenarzyści XX wieku
Wykładowcy Wojskowej Akademii Technicznej
Odznaczeni Orderem Uśmiechu
Ludzie urodzeni w Czarnkowie
Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
Urodzeni w 1923
Zmarli w 2019 |
296 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Album | Album | album – w starożytnym Rzymie, część muru pomalowana na biało przeznaczona do umieszczania ogłoszeń
album – zbiór reprodukcji, fotografii, pocztówek, znaczków itp.
album – wydawnictwo książkowe o charakterze ilustracyjnym, z niewielką ilością tekstu objaśniającego
album – wydawnictwo zawierające nagrania muzyczne w formie fizycznej lub cyfrowej
Album – album muzyczny Moniki Brodki
Album – album muzyczny Krystyny Prońko
Album – album muzyczny Quorthona
Zobacz też
The Album |
297 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alfabet%20hawajski | Alfabet hawajski | Alfabet hawajski – alfabet, oparty na alfabecie łacińskim, służący do zapisu języka hawajskiego.
Składa się z 12 liter oraz jednego symbolu, przez co jest prawdopodobnie najkrótszym alfabetem na świecie. Litery: a, e, h, i, k, l, m, n, o, p, u oraz w. Zwarcie krtaniowe jest oznaczane przez pojedynczy otwierający apostrof ‘, zwany ‘okina. Znak makronu (kahakō od kaha „znak” i kō „długi”) nad samogłoskami używany jest, by zaznaczyć samogłoskę długą.
W języku hawajskim istnieją tylko 162 sylaby i również jest to najskromniejszy zbiór spośród wszystkich języków świata.
Przypisy
Hawajski |
4965083 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ardisia%20obovata | Ardisia obovata | Ardisia obovata Desv. – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie na Bahamach, Turks i Caicos, w Haiti, na Dominikanie, Portoryko oraz Małych Antylach.
Morfologia
Pokrój Zimozielone drzewo lub krzew. Dorastający do 2–7 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa ma eliptyczny lub odwrotnie jajowaty kształt. Mierzy 7–15 cm długości oraz 1,5–5 cm szerokości, jest całobrzega, ma nasadę zbiegającą po ogonku i tępy wierzchołek. Ogonek liściowy jest nagi i ma 6–10 mm długości.
Kwiaty Zebrane wiechach wyrastających na szczytach pędów. Mają działki kielicha o owalnie podługowatym kształcie i dorastające do 1–2 mm długości. Płatki są eliptyczne i mają białą barwę oraz 4–5 mm długości.
Owoc Pestkowce mierzące 5-8 mm średnicy, o kulistym kształcie.
Biologia i ekologia
Rośnie w lasach, na wysokości do 250 m n.p.m.
Zobacz też
Lista gatunków z rodzaju ardizja
Przypisy
Pierwiosnkowate |
298 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ahenobarbus | Ahenobarbus | Ahenobarbus ( – miedziany oraz barba – broda; Miedzianobrody) – przydomek jednej z dwu głównych gałęzi rzymskiego rodu plebejskiego Domicjuszów.
Jak głosiła legenda, Dioskurowie zwiastowali protoplaście rodu, Lucjuszowi Domicjuszowi, zwycięstwo Rzymian nad Latynami w 496 p.n.e. nad jeziorem Regillus i na potwierdzenie, że to co mówią jest prawdą, uderzyli jego czarną brodę i włosy, które natychmiast przemieniły się w rude.
Zobacz Drzewo genealogiczne Domicjuszy Ahenobarbów.
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.192
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.162
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.122
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.96
Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus k.94
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus zm. 82
Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus k.54
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus konsul w 32 p.n.e.
Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus konsul w 16 p.n.e.
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus konsul w 32 n.e.
Domicja
Domicja Lepida
Neron
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.192
Gnaeus Domitius Ahenobarbus polityk rzymski; edyl plebejski w 196 p.n.e., zbudował świątynię Fauna na wyspie na Tybrze, otwartą w czasie jego pretury w 194 p.n.e. Konsul w 192 p.n.e. Wysłany przeciwko celtyckiemu plemieniu Bojów, początkowo uległ im, ale pozostał w ich kraju na następny rok i w końcu pokonał ich. W 190 p.n.e. był legatem w wojnie przeciwko Antiochowi Wielkiemu.
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.162
Gnaeus Domitius Ahenobarbus syn konsula z 192 p.n.e. W 172 p.n.e. jako młody człowiek został wybrany pontifeksem. W 169 został wysłany jako jeden z trzech komisarzy do Macedonii. Ponownie w 167 został jednym z dziesięciu komisarzy, którzy mieli ułożyć sprawy w Macedonii. W 162 p.n.e., kiedy konsulowie abdykowali z powodu błędów w auspicjach przy ich wyborze, został wybrany konsulem zastępczym wraz z Korneliuszem Lentulusem.
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.122
Gnaeus Domitius Ahenobarbus konsul w 122 p.n.e.; cenzor w 115 p.n.e. Jako prokonsul pokonał galickie plemiona Arwernów i Allobrogów, uzyskując prawo do tryumfu. Budowniczy drogi via Domitia. Fundator kolonii rzymskiej w Narbo (dziś Narbonne) na wybrzeżu Morza Śródziemnego, od 118 roku stolicy prowincji rzymskiej Galli Narbońskiej (Gallia Narbonensis).
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.96
Gnaeus Domitius Ahenobarbus syn konsula z 122 p.n.e., polityk rzymski. Kolejno trybun ludowy w 104 p.n.e.; najwyższy kapłan (pontifex maximum) od 103 p.n.e.; konsul w 96 p.n.e.; cenzor w 92 p.n.e.
Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus k.94
Lucius Domitius Ahenobarbus syn konsula z 122 p.n.e., polityk rzymski. Pretor w 97 p.n.e.; propretor Sycylii.; konsul w 94 p.n.e.
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus zm. 82
Gnaeus Domitius Ahenobarbus syn konsula z 96 p.n.e., polityk rzymski. Poślubił Kornelię, córkę Cynny, konsula w 87. W wojnie domowej stronnictwa Mariusza i Cynny z Sullą stanął po stronie tych pierwszych. Kiedy Sulla ponownie uzyskał pełnię władzy w Rzymie, Ahenobarbus został proskrybowany i zbiegł do prowincji Afryka. Przyłączyło się tam do niego wielu zwolenników Mariusza, będących w takiej samej jak on sytuacji. Z pomocą króla Numidii, Hiarbasa zebrał armię. W 81 p.n.e. został jednak pokonany w pobliżu Utyki przez wojska pod dowództwem Pompejusza które Sulla wysłał przeciwko niemu. Według jednych źródeł zginął w czasie szturmu na jego obóz, według innych został stracony po bitwie na rozkaz Pompejusza.
Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus k.54
Lucius Domitius Ahenobarbus syn konsula z 96 p.n.e., polityk rzymski. Kwestor w 66; pretor (wraz z Publiuszem Nigidiuszem Figulusem, Gajuszem Memmiuszem i Publiuszem Korneliuszem Lentullusem) w 58 p.n.e.; konsul w 54 p.n.e.; pontifex. Przyjaciel Cycerona. Polityczny zwolennik Pompejusza a zacięty przeciwnik Cezara. Uczestniczył w bitwie pod Farsalos po stronie Pompejusza. Żonaty z Porcją, siostrą Katona Utyceńskiego. Zmarł w 48 p.n.e.
Rzymianie
fr:Domitius Ahenobarbus
pt:Ahenobarbo |
4965084 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Paul%20Bircher | Paul Bircher | Ernest Augustus Paul Bircher (ur. 11 listopada 1928, zm. 6 października 2019) – brytyjski wioślarz. Srebrny medalista olimpijski ze Londynu (1948).
Zawody w 1948 były jego jedynymi igrzyskami olimpijskimi. Medal wywalczył w ósemce.
Przypisy
Brytyjscy wioślarze
Brytyjscy medaliści olimpijscy
Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 1948
Urodzeni w 1928
Zmarli w 2019 |
4965091 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Chthonius%20carinthiacus | Chthonius carinthiacus | Chthonius carinthiacus – gatunek zaleszczotka z rodziny Chthoniidae.
Takson ten opisany został po raz pierwszy w 1951 roku przez Maxa Beiera pod nazwą Chthonius (Neochthonius) pygmaeus carinthiacus. Jako miejsce typowe wskazano Bürgerboden w pobliżu Warmbad Villach w Austrii. W 1980 roku Giuliano Callaini opisał z kolei nowy gatunek Chthonius (Chthonius) baccettii z Andriano koło Bolzano we Włoszech. W 2004 roku Giulio Gardini wyniósł do rangi odrębnego gatunku takson opisany przez Beiera oraz zsynonimizował z nim gatunek opisany przez Callainiego.
Zaleszczotek ten ma nogogłaszczki zaopatrzone w szczypce pozbawione ujść gruczołów jadowych. Szczypce te różnią się od tych u pokrewnego Ch. pygmaeus długością wynoszącą od 0,66 do 0,85 mm oraz brązowym ubarwieniem dłoni, wyraźnie ciemniejszym niż pozostałych ich segmentów. U obu gatunków zęby na palcach szczypiec są drobne i płynnie przechodzą jeden w drugi. W widoku bocznym dłoń jest nabrzmiała z wyraźnie zaokrągloną stroną grzbietową. Palec ruchomy nie jest u nasady zaopatrzony w wewnętrzną apodemę wzmacniającą. Spośród bioder odnóży krocznych te drugiej i trzeciej pary wyposażone są w kolce biodrowe. Odnóża kroczne pierwszej i drugiej pary mają jednoczłonowe stopy, natomiast odnóża kroczne pary trzeciej i czwartej mają stopy dwuczłonowe.
Gatunek palearktyczny, europejski. Znany jest z Austrii, Czech, Słowacji, Słowenii i Włoch.
Przypisy
Chthoniidae
Zaleszczotki Europy
Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1951 roku |
4965099 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ardisia%20obtusa | Ardisia obtusa | Ardisia obtusa Mez – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie w Wietnamie, Laosie oraz Chinach (w prowincjach Guangdong, Hajnan i Kuangsi).
Morfologia
Pokrój Zimozielone drzewo lub krzew. Dorasta do 7 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa jest nieco skórzasta i ma odwrotnie jajowaty, eliptyczny lub lancetowaty kształt. Mierzy 9 cm długości oraz 2–4 cm szerokości, jest całobrzega, ma klinową nasadę i ostry lub spiczasty wierzchołek. Ogonek liściowy jest nagi i ma 5–10 mm długości.
Kwiaty Zebrane w wiechach wyrastających niemal na szczytach pędów. Mają działki kielicha o owalnym kształcie i dorastające do 1–2 mm długości. Płatki są owalne i mają białą lub różową barwę oraz 2–4 mm długości.
Owoc Pestkowce mierzące 4-8 mm średnicy, o kulistym kształcie.
Biologia i ekologia
Rośnie w lasach oraz na brzegach cieków wodnych i terenach bagnistych. Występuje na wysokości do 700 m n.p.m.
Zmienność
W obrębie tego gatunku oprócz podgatunku nominatywnego wyróżniono jeden podgatunek oraz jedną odmianę:
A. obtusa subsp. pachyphylla (Dunn) Pipoly & C.Chen
A. obtusa var. montana (Pit.) C.M.Hu & J.E.Vidal
Zobacz też
Lista gatunków z rodzaju ardizja
Przypisy
Pierwiosnkowate |
4965100 | https://pl.wikipedia.org/wiki/RideLondon-Surrey%20Classic%202016 | RideLondon-Surrey Classic 2016 | RideLondon-Surrey Classic 2016 – 5. edycja wyścigu kolarskiego RideLondon-Surrey Classic, która odbyła się 31 lipca 2016 na liczącej ponad 202 kilometry trasie wokół Londynu. Impreza kategorii 1.HC była częścią UCI Europe Tour 2016.
Drużyny
Klasyfikacja generalna
Bibliografia
2016
2016 w kolarstwie
2016 w Anglii |
4965101 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Chthonius%20pygmaeus | Chthonius pygmaeus | Chthonius pygmaeus – gatunek zaleszczotka z rodziny Chthoniidae.
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1934 roku przez Maxa Beiera pod nazwą Chthonius (Neochthonius) pygmaeus. Jako miejsce typowe wskazano Železną Breznicę na Słowacji. W 1954 roku Beier wprowadził podział gatunku na dwa podgatunki nominatywny i Ch. p. carinthiacus, jednak ten drugi wyniesiony został do rangi osobnego gatunku w 2004 roku przez Giulia Gardiniego.
Zaleszczotek ten ma nogogłaszczki zaopatrzone w szczypce pozbawione ujść gruczołów jadowych. Szczypce te różnią się od tych u pokrewnego Ch. carinthiacus długością wynoszącą od 0,61 do 0,77 mm oraz jednolitą barwą wszystkich segmentów. U obu gatunków zęby na palcach szczypiec są drobne i płynnie przechodzą jeden w drugi. W widoku bocznym dłoń jest nabrzmiała z wyraźnie zaokrągloną stroną grzbietową. Palec ruchomy nie jest u nasady zaopatrzony w wewnętrzną apodemę wzmacniającą. Spośród bioder odnóży krocznych te drugiej i trzeciej pary wyposażone są w kolce biodrowe. Odnóża kroczne pierwszej i drugiej pary mają jednoczłonowe stopy, natomiast odnóża kroczne pary trzeciej i czwartej mają stopy dwuczłonowe.
Gatunek palearktyczny, europejski. Znany jest z Austrii, Słowacji, Węgier i Słowenii.
Przypisy
Chthoniidae
Zaleszczotki Europy
Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1934 roku |
299 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antropologia%20kulturowa | Antropologia kulturowa | Antropologia kulturowa (antropologia społeczna) – dyscyplina nauk społecznych badająca organizację kultury, rządzące nią prawa, historyczną zmienność i etniczną różnorodność kultur w celu skonstruowania ogólnej teorii kultury. Jest to jeden z głównych działów szeroko rozumianej antropologii, zajmuje się badaniem kultury we wszystkich jej przejawach.
Antropologia kulturowa to dziedzina antropologii zajmująca się człowiekiem traktowanym jako indywiduum, jednostka ukształtowana przez społeczeństwo i twórca kultury. Zajmuje się zatem ludzkimi kulturami, wierzeniami, praktykami, wartościami, ideami, technologiami, ekonomiami, życiem społecznym i organizacją poznania. Antropolodzy kulturowi korzystają przeważnie z jakościowych metod obserwacji uczestniczącej czy wywiadu etnograficznego.
W Wielkiej Brytanii określa się ją mianem antropologii społecznej (), w Europie i Stanach Zjednoczonych etnografią, etnologią lub antropologią kulturową. Regionalne nurty różnią się rodzajami podejmowanej tematyki, tendencjami metodologicznymi i ideologicznym zabarwieniem.
Charakterystyka dyscypliny
Antropologia kulturowa akcentuje w badaniach różnorodność kultur i bada odniesienie zachowań ludzkich do ogólnego kształtu kultury danej społeczności. Ten dział nauki sięga korzeniami epoki wielkich odkryć geograficznych.
Antropologia kulturowa ukierunkowana jest tradycyjnie na zrozumienie kultury innego, innymi słowy obcego, dzikiego (a więc zwraca się ku temu co egzotyczne czy ludowe). Stąd podstawowe subdyscypliny antropologii kulturowej to:
antropologia społeczności pierwotnych (np. plemion), czyli społeczności przedpiśmienniczych, przedpaństwowych, bezklasowych, żyjących do niedawna w znacznej izolacji od innych zbiorowości ludzkich (termin społeczeństwa pierwotne, lub co gorsza prymitywne, jest niezbyt fortunny gdyż w świetle antropologii kulturowej takie społeczności nie są ani pierwotne ani prymitywne choć takie potoczne spojrzenie występuje często we współczesnych społeczeństwach Zachodu).
antropologia społeczności chłopskich (w obrębie tej poddyscypliny mieści się też folklorystyka) – bada nie tylko obyczaje i materialne formy życia ludowego ale też inne przejawy kultury ludowej: literaturę, sztukę, muzykę ludową, obrzędowość, wzorce współżycia, mechanizmy społecznej kontroli i struktury wzajemnej zależności. Podobne badania antropologowie kulturowi prowadzą też czasami w odniesieniu do społeczności miejskich koncentrując się między innymi na mniejszościach etnicznych (np. ich adaptacji do warunków życia w mieście), mniejszościach religijnych lub zbiorowościach ludzi najuboższych, żyjących w nędzy (np. w slumsach dużych metropolii).
Ponadto kolejną poddyscypliną, powstałą względnie niedawno, jest
antropologia współczesności badająca społeczeństwa współczesne, podważająca oczywistości życia codziennego tych społeczeństw, zwracająca uwagę na powstałe niedawno zjawiska kulturowe (np. multikulturalizm, metakulturalizm, współczesne „wojny kultur”, relacje pomiędzy tradycyjnymi kulturami etnicznymi a globalną kulturą masową, inne skutki kulturowe globalizacji i glokalizacji, na wzrastającą szybkość życia, wirtualizację kultury itd.).
W wyżej wymienionych społeczeństwach przedmiotem uwagi antropologii kulturowej stają się między innymi:
sposoby adaptacji do środowiska, gospodarka i dystrybucja dóbr (własność, dziedziczenie, dary, wzajemność, wymiana oraz handel) – zobacz też antropologia gospodarcza
życie społeczne (m.in. instytucje społeczne, systemy pokrewieństwa: np. patrylinearny, matrylinearny, podwójny, bilateralny, unilinearny; małżeństwo i rodzina, różnice związane z płcią i wiekiem, niehierarchiczne i hierarchiczne formy organizacji społeczej, statusy i pozycje społeczne członków tych organizacji, przywództwo, zjawiska konformizmu i konflikty) – zobacz też antropologia polityczna, antropologia prawa
systemy wyobrażeń o świecie (myślenie „pierwotne”, „prelogiczne”, „archaiczne”, „mityczne”, przekonania, wierzenia, wartości, etnocentryzm, racjonalizm i irracjonalizm, mity, symbole, metafory, alegorie, animizm, manizm, totemizm, tabu, tabu pokarmowe, zakazy, magia, czarownictwo, religia, rytuały, rytuały przejścia, obrzędy, zjawiska sacrum i profanum, sakralne role społeczne szamanów lub kapłanów)
Terminologia i podziały
Terminy etnologia, etnografia, antropologia kulturowa i antropologia społeczna często używane są wymiennie. Rozróżnienie terminologiczne ma charakter historyczny, powstało z uwagi na tradycję i nie jest jednoznaczne.
Przyjmuje się, że etnografia to czysty opis kultury, etnologia – ogólniejszy opis wraz z wnioskami, a antropologia kulturowa to nauka zajmująca się teoriami dotyczącymi kultury. Rozdział między nimi jest trudny do przeprowadzenia.
Jednocześnie istniały też różne tradycje odnośnie do tych nazw. Termin „etnografia” używany był na terenach będących pod wpływem myśli rosyjskiej, „etnologia” francuskiej, a „antropologia kulturowa” w kręgu anglosaskim. Wszystkie te terminy dotyczyły nauki o kulturach.
Antropologię kulturową jako dyscyplinę naukową możemy podzielić (co najmniej) na trzy tradycje.
W tradycji europejskiej (tutaj najsilniejszy wpływ ma antropologia francuska i niemiecka) w skład antropologii kulturowej wchodzą:
etnologia
etnografia
W tradycji anglosaskiej (brytyjskiej) w skład antropologii kulturowej wchodzą:
etnologia
etnografia
językoznawstwo
W tradycji amerykańskiej w skład antropologii kulturowej wchodzą:
archeologia
antropologia fizyczna
etnologia
etnografia
językoznawstwo
Dyscypliny splatajace się z antropologią kulturową
Do dziedzin splatających się z antropologią kulturową należą:
antropologia filozoficzna – Termin antropologia filozoficzna jest nieco mylący bo jest to nie tyle dział antropologii co filozofii. Antropologia filozoficzna, mimo że podobnie jak antropologia kulturowa interesuje się człowiekiem jako całością (jego istotą), to rozwija się przede wszystkim na gruncie refleksji abstrakcyjnej, ma charakter spekulatywny, postuluje różne aprioryczne koncepcje człowieka. Takie podejście obce jest antropologii kulturowej, która bazuje głównie na gruncie empirii – dlatego nurty myślowe obu dyscyplin zawsze szły odrębnymi torami a historyczne związki pomiędzy nimi nie miały większego znaczenia.
lingwistyka, czyli językoznawstwo (zarówno języków posiadających pismo jak i nie posiadających pisma) oraz studia nad literaturą ustną, etnolingwistyka, antropolingwistyka, antropologia kognitywna
religioznawstwo i studia nad mitologią – dziedziny szczególnie bliskie antropologii religioznawczej
antropologia fizyczna – W przeciwieństwie do antropologii kulturowej antropologia fizyczna zwraca się ku naturze, bada człowieka jako istotę biologiczną, jest mocno osadzona na uwarunkowaniach przyrodniczych i zagadnieniach fizycznych. Obie dyscypliny (antropologia kulturowa i fizyczna) muszą jednak wzajemnie uwzględniać swoje dokonania.
archeologia (bada ono takie kultury archaiczne jak kultura paleolitu, kultura neolitu czy kultury pierwszych cywilizacji)
antropologia historyczna – Jest w zasadzie działem historii mocno splatającym się z historią społeczną i mikrohistorią. Jej istota polega na zastosowaniu podejścia typowego dla antropologii kulturowej do materiałów z jakim pracują historycy. Podobne zastosowanie takiego podejścia do innych dziedzin, zwykle nie związanych bliżej z antropologią kulturową, przyczyniło się do powstania np. antropologii reklamy, antropologii organizacji.
socjoantropologia – dyscyplina powstała ze zbliżenia socjologii i antropologii kulturowej, bliska szczególnie antropologii współczesności.
Rozwój teorii, główne nurty i historia antropologii kulturowej
Ewolucjonizm
W XVIII wieku Monteskiusz wymieniał kolejne stopnie rozwoju społeczeństw: polowanie lub dzikość, hodowla lub barbarzyństwo, cywilizacja. Myśląc podobnie początkowo antropolodzy wychodzili z założenia, że kultury rozwijają się w czasie. Kultury miały ewoluować ku coraz większemu skomplikowaniu. Przyjmowano, że kultury pokonują kolejne stopnie rozwoju, docierając w końcu do tego samego stadium najwyższego rozwoju (zob. ewolucjonizm w naukach społecznych – nurt który pojawił się w 2. połowie XIX wieku).
Do znanych przedstawicieli tego nurtu należy Lewis Henry Morgan, który wprowadził do antropologii komparatystyczne badania relacji pokrewieństwa.
Znani przedstawiciele
Edward Burnett Tylor
Lewis Morgan
James George Frazer
Johann Jakob Bachofen
John Lubbock
John Ferguson McLennan
Herbert Spencer
Adolf Bastian
Szkoła amerykańska
Początki antropologii kulturowej w Stanach Zjednoczonych związane są z Franzem Boasem. Zobacz też historyzm boasowski.
Dyfuzjonizm
Dyfuzjonizm pojawił się na przełomie XIX i XX wieku. Znani przedstawiciele to m.in.:
Friedrich Ratzel (zob. też determinizm środowiskowy)
Leo Frobenius
Fritz Graebner
Funkcjonalizm
Przedstawiciele funkcjonalizmu w antropologii analizowali społeczności ludzkie jako analogiczne do żywych organizmów, w których każdy element ma swoją funkcję w podtrzymywaniu całego systemu. W tej koncepcji poszczególne instytucje kultury, jak religia, małżeństwo czy ekonomia miały przypisane określone zadania do wykonania, choć często ich rola była nieuświadamiana przez członków konkretnej kultury. Funkcjonalizm powstał w kontrze do ewolucjonizmu. Wynikało to z przekonania, że badania kulturowe należy prowadzić we współczesności, a więc nie opierać się na zapisach historycznych czy podaniach z drugiej ręki, ale na obserwacji tego, jak kultura manifestuje się dziś.
Za ojców dyscypliny uważa się często Polaka Bronisława Malinowskiego i brytyjczyka Alfreda Radcliffe-Browna, choć obaj różnili się nieco podejściem do roli instytucji. Zdaniem Malinowskiego instytucje kultury służyły zaspokajaniu biologicznych potrzeb jednostek. Radcliffe-Brown z kolei koncentrował się na roli struktury społecznej i relacji pomiędzy jej częściami jako składową stabilności systemu (zob. też funkcjonalizm strukturalny).
Znani przedstawiciele
szkoła brytyjska (lata 20. i 30. XX wieku)
Bronisław Malinowski
Alfred Radcliffe-Brown
Edward Evans-Pritchard
Lucy Mair
Edmund Leach (tylko początkowo, potem zajął się strukturalizmem)
szkoła francuska
Marcel Mauss
Lucien Lévy-Bruhl
Arnold van Gennep
Konfiguracjonizm
Konfiguracjonizm to nurt, który pojawił się w latach 40. i 50. XX wieku. Do znanych przedstawicieli należą:
Ruth Benedict
Alfred Kroeber
Psychokulturalizm
Psychokulturalizm powstał jako amerykańska szkoła kultury i osobowości w latach 40-60. XX wieku. Do znanych przedstawicieli należą:
Ralph Linton
Abram Kardiner
Margaret Mead
Strukturalizm
Strukturalizm w filozofii, socjologii i antropologii jako podejście badawcze pojawił się najwcześniej w językoznawstwie – zob. strukturalizm (językoznawstwo). Strukturalizm znajdował się więc pod znaczącym wpływem dokonań językoznawstwa i fonologii, zwłaszcza Ferdinanda de Saussure'a. Na grunt antropologii kulturowej strukturalizm wprowadził Claude’a Levi-Strauss (najpierw pojawił się on więc we Francji). Levi-Strauss zapoznał się z językoznawstwem strukturalistycznym podczas wykładów Romana Jakobsona. Szkoła antropologii kulturowej rozwinięta przez Claude’a Levi-Straussa w latach czterdziestych XX wieku (do dziś ma swoich przedstawicieli), która wywarła znaczący wpływ na humanistyce drugiej połowy XX wieku. Zdaniem Chrisa Barkera zakorzeniona w socjologii Durkheima.
Przedstawiciele tego nurtu traktowali kultury jako systemy i analizowali je pod kątem strukturalnych relacji pomiędzy ich elementami. Zgodnie z teorią Levi-Straussa, stałe elementy kultur wynikają z nieróżnorodności struktur ludzkich umysłów.
Edmund Leach przekonuje, że strukturalizm to nie teoria ani metoda, ale raczej „sposób patrzenia na rzeczy” zaczerpnięty od ojca tego nurtu, Levi-Straussa. Według Leachowskiego opisu antropologia strukturalna koncentruje się na dwóch poziomach zjawisk. Każda czynność ma element praktyczny i symboliczny. Ten pierwszy zmienia stan świata, drugi – mówi coś o sytuacji społecznej. Leach przytacza przykład: „kiedy jesz rano śniadanie, praktyczny aspekt uwalnia cię od głodu, ale natura jedzenia – czy to tosty i kawa, czy to bekon i jajka – mówi, że to śniadanie, nie lunch lub kolacja”. Zdaniem Leacha strukturaliści traktowali kulturę jak język – sztywny system powiązań pomiędzy znaczącym a znaczonym. Kontynuując wątek komentowania strukturalistycznych badań dotyczących jedzenia, Chris Barker akcentuje społeczne pochodzenie konwencji kulturowych: strukturalistyczna analiza Levi-Straussa polega na odnajdywaniu opozycji binarnych takich jak: surowe i gotowane, jadalne i niejadalne, natura i kultura.
Strukturaliści nie brali w swoich badaniach pod uwagę czynników fizjologicznych, wychodząc z założenia, że te są niezmienne i każdego człowieka kształtują w podobny sposób. W tym aspekcie antropologia strukturalistyczna oddaliła się od antropologii fizycznej.
Chris Barker przekonuje, że „zgodnie z koncepcjami strukturalizmu, mówi się (...) o praktykach znaczących i wytwarzaniu znaczenia dzięki istnieniu struktur lub przewidywalnych regularności, niezależnych od pojedynczego człowieka. Strukturalizm posiada zatem pewien wydźwięk antyhumanistyczny”.
Znani przedstawiciele
Claude Lévi-Strauss
Maurice Godelier
Poststrukturalizm
„Pojęcie poststrukturalizmu oznacza to, co po strukturalizmie”. To nurt zarówno krytyczny, jak i przyswajający dokonania strukturalizmu. Najważniejsze założenie antropologii poststrukturalistyczne to odrzucenie przekonania o istnieniu ukrytej, trwałej struktury ustalającej znaczenia i sprzeciw wobec binarnych opozycji funkcjonujących w antropologii strukturalnej (czarny-biały, dobry-zły). Poststrukturalizm nie jest jedną szkołą. To raczej określenie szerokiego zbioru myślicieli odnoszących się z dystansem do strukturalizmu. To też moment, w którym antropologia kulturowa rozmywa się jako dziedzina i klasycy myśli rzadko kiedy zajmują się antropologią uprawianą klasycznymi metodami etnograficznymi.
Szkoła manchesterska
Szkoła manchesterska to nurt założony przez Maxa Gluckmana na Uniwersytecie w Manchesterze w 1947 roku. Skupiał grupę blisko związanych ze sobą badaczy, głównie wykształconych w Oksfordzie, którzy później przenieśli się do University Manchester i do Rhodes-Livingstone Institute (RLI) w Livingstone w Rodezji Północnej (dziś Zambia). W Manchesterze jej szczytowy okres trwał od lat pięćdziesiątych do wczesnych lat siedemdziesiątych XX wieku.
Antropologia marksistowska
Antropologia marksistowska to perspektywa w antropologii społecznej, która korzysta z idei marksistowskich. Główne pojęcia stosowane w antropologii marksistowskiej takie jak sposób produkcji, baza i nadbudowa, podział na centrum i peryferie zostały zaczerpnięte z dzieł Karola Marksa.
Neoewolucjonizm
Neoewolucjonizm pojawił się w 2. połowie XX wieku. Zobacz też ewolucjonizm (nauki społeczne). Główni przedstawiciele to:
Gordon Childe
Leslie White
Julian Steward
Materializm kulturowy
Materializm kulturowy to stanowisko zgodnie z którym to, jakie w danej kulturze występują wzory kulturowe, zależy w dużej mierze od czynników środowiska naturalnego. Do przedstawicieli nurtu należy Marvin Harris.
Antropologia refleksyjna
Antropologia refleksyjna to nurt współczesnej antropologii powstały po przełomie postmodernistycznym i w istotny sposób zainspirowany postkolonializmem. Jego przedstawicielami są m.in. Clifford Geertz, James Clifford, George E. Marcus i (głównie ze względu na swoje prace na temat orientalizmu) Edward Said. Mianem antropologii refleksyjnej swoje koncepcje określał również Pierre Bourdieu. Zob. też antropologia interpretatywna.
Antropologia kognitywna
Antropologia kognitywna (inaczej: poznawcza) pojawiła się w latach 60–80. XX wieku. Do przedstawicieli nurtu należy Ward Goodenough.
Antropologia postmodernistyczna
Antropologia postmodernistyczna to nurt, który narodził się w latach 80. XX wieku. Kolebką są Stany Zjednoczone, z których pochodzą główni prekursorzy tegoż kierunku: George E. Marcus, Michael M.J. Fischer, Stephen A. Tyler oraz James Clifford.
Antropologia kulturowa w Polsce
W Polsce funkcjonuje kilka ośrodków zajmujących się tematyką antropologii kulturowej:
Z ośrodkiem poznańskim (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) związani są między innymi Aleksander Posern-Zieliński, Michał Buchowski, Waldemar Kuligowski (poprzednio był też Wojciech Burszta – obecnie profesor Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie).
Z ośrodkiem krakowskim (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego) związani są między innymi Janusz Barański, Dariusz Czaja, Zbigniew Libera i Czesław Robotycki (poprzednio był też Piotr Kowalski).
W Instytucie Kultury Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim pracują między innymi Paweł Dybel, Leszek Kolankiewicz i Andrzej Mencwel. W Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego wykładają między innymi Zbigniew Benedyktowicz, Agnieszka Kościańska, Lech Mróz, Zofia Sokolewicz, Jerzy Wasilewski, Anna Zadrożyńska i Magdalena Zowczak. W Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego pracuje między innymi Jacek Kurczewski i Barbara Fatyga. W Zakładzie Antropologii Społecznej Instytutu Socjologii na Uniwersytecie Warszawskim pracuje Ewa Nowicka-Rusek.
Na UMK wykłada Ludwik Stomma.
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Śląskiego (z siedzibą w Cieszynie) – program badawczy oraz edukacyjny wynika z funkcjonowania ośrodka na pograniczu, kładzie nacisk na kształcenie kompetencji społecznych oraz umiejętności poruszania się w wielokulturowym, wielowyznaniowym i wielojęzykowym otoczeniu. Wykładają m.in. Halina Rusek, Jan Kajfosz, Maciej Kurcz.
Ośrodek śląski (Instytut Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego) – Zakład Teorii i Historii Kultury – Ewa Kosowska studia magisterskie i doktoranckie w zakresie antropologii kulturowej.
Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego zajmuje się badaniami w Rumunii i w Litwie. Również na Żywiecczyźnie oraz Dolnym Śląsku są prowadzone badania w ramach praktyk studenckich. Katedra zajmuje się również tematyką gender studies, mniejszościami narodowymi, medycyną ludową, zwrotem retorycznym czy antropologią ciała (Adam Paluch).
Ośrodek łódzki (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Łódzkiego) – realizowany w Instytucie program naukowo-badawczy dotyczy m.in. antropologii miasta i antropologii w mieście, metodologii badań nad kulturą, etnologii religii, antropologicznych badań wspólnotowości, pamięci, codzienności, antropologii doświadczenia oraz zmysłów, antropologii symbolicznej, wizualnej oraz współczesnego folkloru. Studia w ośrodku łódzkim obejmują wiedzę dotyczącą dawnych i współczesnych koncepcji antropologicznych, mechanizmów działania kultury i społeczeństwa, wiedzę z zakresu prowadzenia badań jakościowych oraz krytycznej analizy i interpretacji tekstów kultury.
Konferencje, sympozja, kongresy
I Kongres Antropologiczny
Zobacz też
kulturoznawstwo
socjologia kultury
antropologia feministyczna
Przypisy
Bibliografia
Podręczniki polskojęzyczne:
Barnard A., Antropologia. Zarys teorii i historii, wstęp J. Tokarska-Bakir, PIW, Warszawa 2006.
Brozi K. J., Antropologia kulturowa. Wprowadzenie, t. 1–2., Wydawnictwo UMCS, Lublin 1992-1993.
Burszta W. J., Antropologia kultury. Tematy, teorie, interpretacje, Zysk i S-ka, Poznań 1998.
Encyklopedia antropologii społeczno-kulturowej, red. A. Barnard, J. Spencer, red. nauk. wyd. pol. W. J. Burszta, koord. z. tł. H. Burszta, „Volumen”, Warszawa 2008.
Eriksen T. H., Małe miejsca, wielkie sprawy. Wprowadzenie do antropologii kulturowej i społecznej, tł. J. Wołyńska, „Volumen”, Warszawa 2009.
Gajda J., Antropologia kulturowa, cz. 1–2, „Impuls”, Kraków 2008.
Hann Ch., Antropologia społeczna, tł. S. Szymański, WUJ, Kraków 2008.
Krawczak E., Antropologia kulturowa. Klasyczne kierunki, szkoły i orientacje, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2007.
Nowicka E., Świat człowieka – świat kultury. Systematyczny wykład problemów antropologii kulturowej, PWN, Warszawa 1991.
Paluch A. K., Mistrzowie antropologii społecznej. Rzecz o rozwoju teorii antropologicznej, PWN, Warszawa 1990.
Salzmann Ph. C., Rice P. C., Myśleć jak antropolog, wstęp W. J. Burszta, przeł. O. i W. Kubińscy, GWP, Sopot 2009.
Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, red. Z. Staszczak, aut. haseł J. Bednarski i in., PWN, Poznań–Warszawa 1987.
Wołoszyn-Spirka W., Antropologia kulturowa. Wybrane materiały do nauczania antropologii kulturowej, Wydawnictwo Edukacyjne Wers, Bydgoszcz 2007.
Linki zewnętrzne
Antropologia Współczesności w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego
Stowarzyszenie Etnosfera
Sekcja Antropologii Społecznej Polskiego Towarzystwa Socjologicznego |
4965102 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ob%C5%BCy | Obży | Obży () – wieś (ros. деревня, trb. dieriewnia) w zachodniej Rosji, w sielsowiecie salnowskim rejonu chomutowskiego w obwodzie kurskim.
Geografia
Miejscowość położona jest w pobliżu rzeki Niemioda, 10,5 km od centrum administracyjnego sielsowietu salnowskiego (Salnoje), 13,5 km od centrum administracyjnego rejonu (Chomutowka), 121 km od Kurska.
W granicach miejscowości znajduje się ulica Podlesnaja (39 posesji).
Historia
Do czasu reformy administracyjnej w roku 2010 wieś Obży wchodziła w skład sielsowietu prilepowskiego, który w tymże roku został włączony w sielsowiet salnowski.
Demografia
W 2010 r. miejscowość zamieszkiwało 27 osób.
Przypisy
Wsie w obwodzie kurskim
Miejscowości w rejonie chomutowskim |
301 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Adobe%20Illustrator | Adobe Illustrator | Adobe Illustrator – rozbudowany program graficzny przeznaczony do tworzenia i edycji grafiki wektorowej, będący jednym ze sztandarowych produktów firmy Adobe Inc.
Program jest dostępny na platformy Windows i macOS. Projekty zapisywane są w formacie plików AI.
Adobe Illustrator do wersji 8 był przeznaczony głównie do tworzenia projektów do wydruku. Natomiast w wersji 9 pojawiły się narzędzia dla twórców stron internetowych. Ponadto od wersji 9 Illustrator jest w stanie zastosować wiele efektów typowych dla grafiki rastrowej w stosunku do obiektów wektorowych, bez trwałego zmieniania tych obiektów. Z najważniejszych nowości w wersji 9 są ponadto: podgląd zalewek i przezroczystości.
Od wersji 11 dostępny jako część pakietu programów noszącego nazwę Creative Suite, choć można go zakupić również oddzielnie.
Adobe Illustrator jest jednym z dwóch najpopularniejszych programów do tworzenia i edycji grafiki wektorowej na świecie, obok CorelDRAW. Tworzone w nim ilustracje o rozszerzeniu AI można otworzyć we wszystkich programach od firmy Adobe do tworzenia i edycji grafiki, a także obróbki wideo, oraz animacji. Pliki Illustratora można również otworzyć w wyżej wymienionym Corelu, jednak plików o rozszerzeniu .cdr, które należą do Corela nie można otworzyć w Illustratorze.
Historia programu
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona internetowa Adobe Polska
Oficjalna strona internetowa programu
Adobe
Edytory grafiki wektorowej |
303 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aureus | Aureus | Aureus, nummus aureus (złoty pieniądz), denarius aureus – złota moneta rzymska bita od I w. p.n.e. do początków IV w.
Po raz pierwszy wybita przez Sullę w czasie jego konsulatu 84/83 p.n.e., następnie przez Pompejusza (71 p.n.e.) oraz Cezara (48/47 p.n.e.) W tym okresie bito 40 aureusów z libry (pondusa, funta) złota, a wartość monety ustalono na 23 srebrne denary.
Znaczenie aureusa wzrosło za panowania Oktawiana Augusta, który wprowadził go na stałe do systemu monetarnego, bijąc złotą monetę w znacznych ilościach – głównie w założonej w Lugdunum centralnej mennicy cesarskiej. Aureusy Oktawiana miały wagę 7,79 g (42 sztuki z funta). Ich wartość władca ustalił na 25 denarów. W związku ze wzrostem ceny srebra w stosunku do złota w kolejnych latach I wieku n.e. przy utrzymaniu (aż do czasów Nerona) wprowadzonej przez Augusta stopy menniczej, malała opłacalność emisji denarów, co prowadziło do liczebnego spadku ich emisji, a wzrostu liczby emitowanych aureusów. W I wieku, z wyjątkiem czasów Wespazjana (69–79), dokonywano jednoczesnej emisji aureusa i denara tego samego typu (tj. o takim samym wyglądzie – identycznym wyobrażeniu rewersowym i legendzie). Na awersie zawsze znajdowało się przedstawienie cesarza z napisem otokowym zawierającym jego imiona (tytuły).
Reformę stopy monet kruszcowych przeprowadził Neron w 64 r. Obniżył stopę dla monet złotych o 7%, a dla srebrnych o 14%. Odtąd bito więc z funta złota 45 aureusów (czyli ważył on ok. 7,27 g). Utrzymano natomiast relację głównych monet i nadal – mimo większego obniżenia stopy dla denara – aureus był wart 25 denarów. Obniżyła się zatem waga monety złotej, a jednocześnie nastąpiła jej dewaluacja w stosunku do srebrnego denara, spowodowana wspomnianym już wzrostem wartości srebra w stosunku do złota. Reforma ta wpłynęła również na ogólną dewaluację monety (zmniejszenie wagi).
Przez ponad wiek waga aureusa spadała nieznacznie. Dopiero Karakalla (211–217) poważnie ją obniżył. Z funta złota zaczęto wówczas bić 50 aureusów, tzn. jego waga średnio wynosiła ok. 6,5 g. Następowała szybko dalsza dewaluacja tej monety. W początkach panowania Galiena (260–268) bito już 72 sztuki z libry (ok. 4,54 g), a później aż 84 (ok. 3,89 g). Następni cesarze starali się utrzymać stopę rzadko jednak im się to udawało.
Aureusa zlikwidował Konstantyn Wielki reformując system monetarny cesarstwa i wprowadzając nową złotą monetę – solid (309/311), będący właściwie bezpośrednią kontynuacją aureusa, gdyż stopę jego ustalono również na funta rzymskiego. Utrzymała się ona dla podstawowej złotej monety rzymskiej, a później bizantyńskiej aż do końca XI wieku.
Zobacz też
binio
quinio
Uwagi
Monety rzymskie
Złote monety |
4965104 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Fundacja%20Vis%20Maior | Fundacja Vis Maior | Fundacja Vis Maior – fundacja, która powstała w 2002 roku mająca siedzibę w Warszawie.
Historia
Fundacja powstała w 2002 roku i działa na rzecz ochrony praw osób z niepełnosprawnością wzroku. Stara się zwiększyć dostępność informacji, architektury, kultury i innych obszarów życia tej grupy społecznej.
Projekty
1 kwietnia 2020 – 31 marca 2021. Wizyty domowe - laska, pies przewodnik, technologie. Projekt dofinansowany przez PFRON. Dla osób niewidomych lub słabo widzących z całej Polski. Uczestnicy mogli uczestniczyć w zajęciach z orientacji przestrzennej, poruszania się z psem przewodnikiem lub wziąć udział w zdalnym szkoleniu z obsługi komputera i smartfonów.
1 luty 2019 – 31 marca 2020. Kurs na samodzielność. Projekt realizowany ze środków PFRON we współpracy z fundacją Pies Przewodnik. Zorganizowano szkolenia obejmujące umiejętności potrzebne osobom niewidomym w codziennym życiu takim jak: czytania Braille’a, obsługa komputera i smartfona, poruszania się z białą laską, samodzielnego radzenia sobie w domu z gotowaniem gorących posiłków włącznie.
1 luty 2019 –31 grudnia 2022. Apsystent. Budowa kompleksowego systemu szkolenia i udostępniania osobom niewidomym psów przewodników oraz zasad jego finansowania. Projekt dofinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. W ramach projektu zaplanowano „opracowanie i przetestowanie kompleksowego systemu służącego zapewnieniu osobom niewidomym w Polsce dostępu do psów przewodników oraz włączenie go do polityk publicznych w obszarze rehabilitacji społecznej osób niewidomych".
14 listopada 2018 – Wsparcie osób z niepełnosprawnościami w zakresie dostępu do nowych technologii oraz wsparcie w nabywaniu umiejętności w stosowaniu wspomagających sposobów porozumiewania się. Projekt dofinansowany ze środków m. st. Warszawy, realizowany we współpracy z Fundacją Edukacji Nowoczesnej. W ramach projektu zorganizowano stały punkt konsultacyjny dla osób z niepełnosprawnościami o specjalnych potrzebach w komunikowaniu się, szkolenie z pisania brajlem na iPhonie, 1 raz w kwartale przez 8 kolejnych kwartałów przeprowadzono kampanię w urzędach, przedsiębiorstwach i innych instytucjach zwracając uwagę na potrzebę zapewnienia dostępności cyfrowej i wiedzę o h środkach komunikacji, które mogą być zastosowane.
1 kwietnia 2018 do 31 marca 2019 – projekt Wybierz samodzielność 2018 (druga edycja) realizowany na terenie województwa mazowieckiego, dofinansowany ze środków PFRON.
1 kwietnia 2017 do 31 marca 2019 – Pies-mądry GPS 2017. W ramach projektu dofinansowanego ze środków PFRON zakupiono i przeszkolono psy przewodniki niewidomych.
17 lipca do 30 listopada 2017 – Wie, kto pyta 2017 projekt dofinansowany ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. W ramach projektu osoby z dysfunkcją wzroku z terenu województwa mazowieckiego mogły skorzystać z bezpłatnych porad psychologa, tyflopedagoga, prawnika i tyfloinformatyka.
17 lipca do 30 listopada 2017 roku – nie widzisz – chodź z nami, słuchaj i ćwicz projekt dofinasowany ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. W ramach projektu zrealizowano 6 całodziennych rajdów każdorazowo dla 20 osób niewidomych i 10 wolontariuszy. Dodatkowo przygotowano płytę z godzinnym treningiem prowadzonym przez trenera fitness.
1 kwietnia 2017 do 31 marca 2018 na terenie województwa mazowieckiego projekt Wybierz samodzielność (2 edycja).
2017 Niewidomi na sportowo - upowszechnianie i wspieranie kultury fizycznej osób niewidomych i słabowidzących projekt dofinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy. W jego ramach zrealizowano dla osób niewidomych lub słabowidzących, mieszkańców Warszawy zajęcia pilates (od marca do końca roku 2017), spotkania z dietetykiem, terapeutą i fizjoterapeutą.
01 marca 2017 do 31 grudnia 2019. Ruszaj w miasto 2017-2019 - niewidomi samodzielni i bezpieczni projekt dofinansowany ze środków Urzędu m. st. Warszawy. W ramach projektu zrealizowano kursy i zajęcia indywidualne z: orientacji przestrzennej i czynności życia codziennego(30 h na osobę), zajęcia z posługiwania się nowoczesnymi technologiami takimi jak: Internet, nawigacja GPS, aplikacje ułatwiające poruszanie się, rozpoznawanie tekstu, kolorów, oznaczanie przedmiotów itp. (10 h na osobę) i 6 warsztatów grupowych czynności życia codziennego ze szczególnym uwzględnieniem przygotowywania posiłków, prowadzenia gospodarstwa domowego, obsługi urządzeń ułatwiających codzienne funkcjonowanie.
1 luty do 30 listopada 2017. Inkubator Zatrudnienia Osób Niewidomych projekt dofinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój – Punkty Inkubacji Innowacji. Grantodawcą była fundacja „Merkury” z Wałbrzycha.
1 kwietnia 2016 do 31 marca 2017. projekt Wybierz samodzielność (pierwsza edycja) realizowany na terenie województwa mazowieckiego. W ramach projektu zaproponowano: konsultacje psychologiczne lub terapeutyczne, kursy komputerowe, kursy języka angielskiego, warsztaty ze stylizacji, kulinarne i inne
1 czerwca do 31 grudnia 2016. Ogólnopolski projekt Wie kto pyta dofinansowany ze środków PFRON. Podczas jego realizacji osoby niewidome i słabowidzące, w tym z niepełnosprawnością sprzężoną, ich rodziny, potencjalni pracodawcy, przedstawiciele placówek edukacyjnych i kulturalnych, firmy oraz instytucje zainteresowane tematyką związaną z niepełnosprawnością mogły skorzystać z bezpłatnych porad prawnika, tyflopedagoga, psychologa i tyfloinformatyka.
1 kwietnia do 31 grudnia 2016. Projekt Ruszaj w miasto – niewidomi bezpieczni i samodzielni dofinansowanym przez Urząd m.st. Warszawy. Podczas jego realizacji prowadzono indywidualne kursy orientacji przestrzennej i czynności życia codziennego (30 h na osobę) i 6 warsztatów grupowych z czynności życia codziennego, szczególnie gotowania.
2013. Projekt Bank dostępny dla każdego dofinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego w ramach którego przygotowano e-kurs o dostępności banków dla osób z niepełnosprawnościami dostępny na stronie internetowej Fundacji oraz film Niewidomy klient w banku dostępny na portalu YouTube.
Od maja 2014 do marca 2017 roku projekt Kurs na samodzielność.
2013–2016. Projekt Wiele potrafię bezwzrokowo dofinansowany ze środków PFRON. W ramach projektu przeprowadzono zajęcia z orientacji przestrzennej (poruszanie się z białą laską), czynności życia codziennego, nauki braila, terapii widzenia, bezwzrokowej obsługi komputera i urządzeń specjalistycznych dla osób z dysfunkcją wzroku, warsztaty grupowe z trenerem zarządzania rozwojem osobistym, trenerem rozwoju kariery zawodowej, tyflopedagogiem, prawnikiem, specjalistą ds. przedsiębiorczości i zarządzania budżetem domowym oraz warsztaty korzystania z pomocy psa przewodnika i opieki nad nim.
Od marca 2015 do kwietnia 2016 projekt Niewidomi na posiedzeniach organów władzy publicznej dofinansowany przez Fundację Batorego.
1 stycznia 2014 do 31 marca 2017. Projekt Pies mądry GPS 2014 w ramach którego zakupiono 16 psów, przygotowano je do roli przewodników i przekazano osobom niewidomym.
2007–2013. Projekt Inwestycje dla wszystkich we współpracy z Polskim Związkiem Głuchych i Fundacją TUS. W jego ramach audytorzy z całej Polski przebadali 200 inwestycji sfinansowanych ze środków Unii Europejskiej pod kątem dostępności dla osób z różnymi niepełnosprawnościami.
1 maja do 31 grudnia 2014 projekt Wszystko o psie przewodniku. Celem projektu było przygotowanie przewodnika, który jest dostępny w formie ebooka, audiobooka i na stronie internetowej. Teksty przygotowały przedstawicielki Polskiego Związku Niewidomych i Fundacji na rzecz Osób Niewidomych Labrador Pies Przewodnik.
19 sierpnia do 31 grudnia 2013. Projekt Niewidomy uczeń w naszej szkole realizowany ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej. W ramach jego realizacji przeprowadzono 290 lekcji dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów na temat funkcjonowania i potrzeb osób niewidomych oraz 6 pięciogodzinnych warsztatów dla nauczycieli i rodziców.
1 października 2013 do 30 czerwca 2014. Projekt Nie daj sobie w kasę dmuchać realizowany we współpracy z Narodowym Bankiem Polskim. W jego ramach przeprowadzono zajęcia z zakresu ekonomii dla 100 uczniów z ośrodków szkolno-wychowawczych dla niewidomych i słabowidzących z terenu całej Polski.
1 lipca do 31 października 2013. Projekt Komputer przyjazny niewidomym 2013 w ramach którego zorganizowano szkolenie dziesięciu osób niewidomych i słabowidzących z województwa Mazowieckiego ze znacznym bądź umiarkowanym stopniem niepełnosprawności z zakresu obsługi komputera i programów dla niewidomych.
1 stycznia do 31 grudnia 2013. Projekt Pies Mądry GPS 2013 dofinansowany ze środków PFRON obejmujący zakup i szkolenie psów przewodników.
1 stycznia do 31 grudnia 2012. Projekt Zobaczcie nas 2012 dofinasowany ze środków PFRON. Działania w ramach projektu obejmowały kampanię w środkach masowego przekazu i 500 godzin zajęć w 68 szkołach na temat funkcjonowania osób niewidomych i słabowidzących, ich kompetencji i możliwości.
16 lipca do 31 października 2012. Projekt Komputer przyjazny niewidomym 2012 dofinansowany przez Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego ze środków PFRON. W jego ramach przeprowadzono szkolenia z obsługi komputera dla osób niewidomych i słabowidzących z terenu województwa mazowieckiego.
Listopad 2011 do marca 2012. Projekt Pieniądze oraz usługi bankowe wczoraj, dziś i jutro dofinansowany ze środków narodowego Banku Polskiego. W ramach projektu zorganizowano zajęcia i warsztaty dla dzieci, młodzieży i osób dorosłych z historii bankowości, sposobów rozpoznawania pieniędzy i korzystania z usług bankwych przez osoby niepełnosprawne.
1 lipca do 31 grudnia 2011. Projekt Zobaczcie nas 2011 dla osób z województwa mazowieckiego i warmińsko-mazurskiego dofinansowany ze środków PFRON. W ramach projektu przeprowadzono 523 lekcje w szkołach na temat funkcjonowania osób niepełnosprawnych, szkolenia dla pracowników placówek kulturalno-edukacyjnych oraz organizacji pozarządowych pracujących z osobami z dysfunkcją wzroku oraz artykuły, ulotki i publikacje na temat aktywności osób niewidomych i słabowidzących w różnych dziedzinach życia.
1 stycznia do 31 grudnia 2011. Projekt Pies mądry GPS 2011 dofinansowany ze środków PFRON w ramach którego przeszkolono 13 psów.
2011 Projekt Wędrówki po niewidocznej Warszawie we współpracy z Domem Spotkań z Historią i dofinansowany ze środków Fundacji Orange. W jego ramach 150 osób niewidomych i słabowidzących z terenu całej Polski mogło dzięki przygotowanym na potrzeby projektu mapom i makietom poznać wybrane rejony Warszawy.
2010. Projekt Pasjoterapia realizowany we współpracy z Stowarzyszeniem Edukacyjno-Teatralnym „Teatr Nasz", a dofinasowany ze środków PFRON. Podczas warsztatów 30 niepełnosprawnych bezrobotnych osób wzięło udział w zajęciach grupowych rozwijających ich pasje artystyczne, poradnictwa zawodowego i przedsiębiorczości.
2010. Projekt Pies mądry GPS 2.
2010 Projekt Niewidomi bezpieczni w stolicy dofinansowany ze środków Urzędu m.st. Warszawy. W jego ramach odbyło się szkolenie z orientacji przestrzennej oraz bezwzrokowego wykonywania czynności dnia codziennego dla 12 niewidomych mieszkańców Warszawy.
2010 projekt Komputer oczami na świat dofinansowany ze środków Urzędu m. st. Warszawy.
2009 projekt Zobaczcie nas dofinasowany ze środków PFRON. W ramach projektu osoby niewidome z psami przewodnikami przeprowadziły 200 zajęć w szkołach województwa mazowieckiego i pomorskiego.
2009 projekt Wsparcie w usamodzielnianiu się osób niewidomych dofinasowany ze środków Urzędu m. st. Warszawy. W ramach którego 12 osób niewidomych wzięło udział w kursach z orientacji przestrzennej, w siedzibie fundacji odbyło się 10 spotkań dla osób niewidomych.
2007 projekt Wiele potrafię bezwzrokowo 2007 projekt realizowany w ramach Partner 2006 i współfinansowany przez Fundację BRE Banku.
2009 Projekt Wiele potrafię bezwzrokowo 2009 dofinansowany ze środków PFRON, Urzędu m.st. Warszawy i Zarządu Województwa Mazowieckiego. W jego ramach przeszkolono 77 osób niewidomych z orientacji przestrzennej, uczono bezwzrokowego wykonywania czynności dnia codziennego, terapię widzenia, alfabetu Braille'a, naukę bezwzrokowej obsługi komputera, języków obcych, prowadzono poradnictwo zawodowe, warsztaty psychologiczne, z prowadzenia działalności gospodarczej i prawa.
Prezesi
Jolanta Eleonora Kramarz od 24 października 2002 roku.
Przypisy
Organizacje działające na rzecz osób z niepełnosprawnością
Organizacje dla osób niewidomych w Polsce |
305 | https://pl.wikipedia.org/wiki/As%20%28moneta%29 | As (moneta) | As (skr. od łac. assarius) – moneta z brązu, podstawowa jednostka monetarna starożytnego Rzymu, emitowana od początku III wieku przed n.e. Pierwotnie odlewany (aes grave), odpowiadał wadze ówczesnego rzymskiego funta (libra), tj. 272,88 g, i jako tzw. as libralny dzielił się na 12 uncji. Z biegiem czasu (szczególnie po wprowadzeniu monet srebrnych) pięciokrotnie ulegał stopniowej redukcji. Natomiast w okresie cesarstwa funkcjonował jedynie jako miedziana moneta zdawkowa.
W okresie Republiki
W najdawniejszym Rzymie określenie to oznaczało przede wszystkim pewną całość jako jednostkę, zwłaszcza płatniczo-wagową, równą funtowi miedzi. Dopiero prawdopodobnie w pierwszym dziesięcioleciu III w. p.n.e. as stał się rzeczywistą monetą, początkowo odlewaną w kształcie krążków, a następnie wybijaną stemplem.
Wyprowadzony z późniejszego cięższego funta as libralny miał ok. 290/289 r. p.n.e. wagę 327,45 g, tj. 288 skrupułów, po roku 220 – już tylko 236 g, a podczas II wojny punickiej (218-201 p.n.e.) ustawą Lex Flaminia zredukowany został do tzw. stopy uncjalnej (as uncialis), czyli do wagi 1/12 libry (27,3 g). Ok. 89 r. p.n.e. na mocy ustawy Lex Papiria poddano go dalszej redukcji do 1/24 funta (stopa półuncjalna), tym samym obniżając wagę monety do 13,64 g.
Oprócz monet jednoasowych emitowano też ich frakcje (części): 1/2, 1/3, 1/4, 1/6, 1/12 asa. Istniały również jego wielokrotności, a więc as podwójny (dupondius), potrójny (tressis, tripondius), popiątny (quincussis) czy nawet decussis (10 asów o wadze 700-720 g). W 79 r. p.n.e. w ogóle zaprzestano bicia monet z brązu, co wznowiono dopiero po reformie monetarnej Augusta.
Republikański assarius miał po stronie licowej (awers) podwójne oblicze boga Janusa (łac. Janus bifrons), a na odwrotnej (rewers) dziób okrętu (rostrum) wraz z oznaczeniem wartości „I”. Srebrny denar miał z początku równowartość 10, później 16 asów.
W okresie Cesarstwa
Za czasów rozwiniętego cesarstwa bito 3 nominały monet „brązowych”, a najmniejszą z nich był właśnie wybijany z miedzi as o normatywnej wadze 2/5 uncji, czyli 10,92 g. Na awersie nosił podobiznę panującego władcy (w wieńcu laurowym lub bez), na rewersie – podobne przedstawienia figuralne (alegoryczne, propagandowe) jak na innych monetach cesarskich, z obowiązkowo umieszczanym w polu oznaczeniem S C. Początkowa średnica tej monety – ok. 25-27 mm, ulegała wraz z wagą stopniowemu zmniejszeniu. Neron przejściowo wprowadził as z mosiądzu (orichalcum) o wadze 7 gramów. Postępy dewaluacji rzymskiego pieniądza sprawiły, że w późniejszym okresie cesarstwa drobna moneta rozmienna stała się nominałem zbędnym. Ostatnie asy wypuszczano za rządów Waleriana i Galiena (253-268). Później na krótko miał je przywrócić Aurelian w ramach reformy monetarnej 274 roku i sporadycznie mogły być emitowane aż do czasów pierwszej tetrarchii (295-305 n.e.).
Nominał ten pod nazwą assarion (gr. ’ασσάριον) należał do emitowanych przez liczne miasta prowincjonalne (zwłaszcza handlowe), mające prawo bicia własnej monety rozmiennej – głównie we wschodniej części cesarstwa, gdzie powszechnie posługiwano się greką. Stąd i wyłącznie greckie napisy na tych monetach, najczęściej też datowanych według własnego kalendarza („ery” obowiązującej w danej prowincji/krainie lub mieście).
Również i tam istniały podziałki oraz wielokrotności assariona oznaczane mającymi wartość liczb literami Α, Β, Γ, Δ, Ε (tj. 1, 2, 3, 4, 5), lub nawet wyższymi. Ślad tego określenia zachował się także w Nowym Testamencie, gdzie odnotowano ceny „dwóch wróbli za asa” (Mt 10,29) względnie „pięciu wróbli za dwa asy” (Łk 12,6). Według aktualnych ustaleń assariony miały w prowincjach nieco inną relację względem srebrnego denara niż wynikało to z oficjalnej taryfy cesarskiej: liczono ich bowiem 18 za denar, „srebrnym asem” nazywając dla odróżnienia (tylko jako monetę obrachunkową) nominał wymieniany w stosunku 1:16.
Uwagi
Przypisy
Zobacz też
system monetarny w cesarstwie rzymskim
Bibliografia
Helmut Kahnt: Das große Münzlexikon von A bis Z. Regenstauf 2005
Gian Guido Belloni: La moneta romana. Firenze 1993
Andrzej Kunisz: Numizmatyka rzymska [w] Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1982, t. 1, s. 269-304
Władimir W. Zwaricz: Numizmaticzeskij słowar’. L’wow 1980, s. 18
Remo Capelli: Manuale di numismatica. Milano 1962
Gian Guido Belloni: Le monete romane dell'età repubblicana. Milano 1960
Monety rzymskie |
306 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoninian | Antoninian | Antoninian (łac. antoninianus) – moneta bita w cesarstwie rzymskim, wprowadzona przez Karakallę na początku III w. jako nominał srebrny o wartości 2 denarów.
Szybko uległa zepsuciu i bita była z bilonu, a nawet z miedzi aż do panowania Dioklecjana (284-305) włącznie.
W III w. legionista otrzymywał 10-15 antoninianów dziennie. Przykładowe ceny:
Zdrowy niewolnik – 800-1200 antoninianów
Koń – 250 antoninianów
Osioł – 145 antoninianów
Prosty miecz rzymski – 60 antoninianów
Buty – 12 antoninianów
Wino (1 pinta) – 4 antoninianów
półkilowy bochenek chleba – 1 antoninianus
lampa oliwna – 1 antoninianus
złoty pierścień – 122 antoninianów
mała łódź rybacka – 186 antoninianów
Zobacz też
system monetarny w cesarstwie rzymskim.
Monety rzymskie |
4965107 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ardisia%20olivacea | Ardisia olivacea | Ardisia olivacea E.Walker – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie w Chinach – w prowincji Kuangsi.
Morfologia
Pokrój Zimozielony krzew dorastający do 1 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa ma lancetowaty lub podługowato lancetowaty kształt. Mierzy 13–24 cm długości oraz 4–7 cm szerokości, jest całobrzega, ma klinową nasadę i ostry lub spiczasty wierzchołek. Ogonek liściowy jest nagi i ma 10–20 mm długości.
Kwiaty Zebrane w wierzchotkach wyrastających z kątów pędów.
Owoc Pestkowce mierzące 6 mm średnicy, o kulistym kształcie.
Biologia i ekologia
Rośnie w lasach.
Zobacz też
Lista gatunków z rodzaju ardizja
Przypisy
Pierwiosnkowate |
4965110 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Chthonius%20hungaricus | Chthonius hungaricus | Chthonius hungaricus – gatunek zaleszczotka z rodziny Chthoniidae.
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1981 roku przez Volkera Mahnerta. Jako miejsce typowe wskazano Ujszentmargitę w Parku Narodowym Hortobágy na Węgrzech.
Zaleszczotek ten ma tylko dwie szczecinki na tylnej krawędzi karapaksu. Jego nogogłaszczki zaopatrzone są w szczypce pozbawione ujść gruczołów jadowych. Zęby na palcach tychże szczypiec są duże i większości wyraźnie od siebie oddzielone. W widoku bocznym dłoń jest nabrzmiała z wyraźnie zaokrągloną stroną grzbietową. Palec ruchomy nie jest u nasady zaopatrzony w wewnętrzną apodemę wzmacniającą. Spośród bioder odnóży krocznych te drugiej i trzeciej pary wyposażone są w kolce biodrowe. Odnóża kroczne pierwszej i drugiej pary mają jednoczłonowe stopy, natomiast odnóża kroczne pary trzeciej i czwartej mają stopy dwuczłonowe.
Gatunek palearktyczny, europejski. Znany jest ze Słowacji i Węgier.
Przypisy
Chthoniidae
Zaleszczotki Europy
Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1981 roku |
4965111 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ardisia%20omissa | Ardisia omissa | Ardisia omissa C.M.Hu – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie w Chinach – w prowincjach Guangdong i Kuangsi.
Morfologia
Pokrój Zimozielony półkrzew dorastający do 10 cm wysokości.
Liście Blaszka liściowa ma podługowato eliptyczny kształt. Mierzy 8–16,5 cm długości oraz 2,5–6 cm szerokości, jest karbowana na brzegu, ma tępą lub klinową nasadę i tępy wierzchołek. Ogonek liściowy jest owłosiony i ma 3–4 mm długości.
Kwiaty Zebrane w wierzchotkach przypominających baldachy, wyrastają z kątów pędów. Mają działki kielicha o podługowato lancetowatym kształcie i dorastające do 3 mm długości. Płatki są owalne i mają różową barwę oraz 4 mm długości.
Owoc Pestkowce mierzące 4-5 mm średnicy, o kulistym kształcie.
Biologia i ekologia
Rośnie w lasach oraz na brzegach cieków wodnych. Występuje na wysokości od 200 do 700 m n.p.m.
Zobacz też
Lista gatunków z rodzaju ardizja
Przypisy
Pierwiosnkowate |
4965112 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dra%C5%BCa%20Wy%C5%82czewa | Draża Wyłczewa | Draża Dełewa Wyłczewa (bułg. Дража Делева Вълчева; ur. 10 października 1930 we wsi Gorna Mahala, obwód Płowdiw, zm. 26 maja 2016 w Sofii) – bułgarska polityk komunistyczna, działaczka Bułgarskiej Partii Komunistycznej, wicepremier (1979–1981), minister oświaty (1977–1979), deputowana do Zgromadzenia Ludowego 5. (1966–1971), 6. (1971–1976), 7. (1976–1981), 8. (1981–1986) i 9. (1986–1990) kadencji.
Życiorys
W czasie nauki szkole związała się z organizacją młodzieży komunistycznej, w 1944 została członkinią Związku Młodzieży Robotniczej. W 1952 ukończyła studia w Wyższym Instytucie Pedagogicznym w Sofii, a następnie pracowała w komitecie okręgowym organizacji młodzieżowej w Płowdiwie. W 1968 ukończyła studia na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Sofijskiego.
W 1954 wstąpiła do Bułgarskiej Partii Komunistycznej i podjęła pracę w komitecie okręgowym partii w Karłowie. W latach 1958-1961 pełniła funkcję zastępczyni dyrektora szkoły. W 1961 objęła stanowisko sekretarza komitetu miejskiego BPK w Karłowie. W 1966 po raz pierwszy uzyskała mandat deputowanej do Zgromadzenia Ludowego, a także objęła funkcję członkini Komitet Centralnego partii. Od 1977 zasiadała w Radzie Państwa. W 1977 objęła stanowisko ministra edukacji, a w 1979 wicepremiera w rządzie Stanko Todorowa. Zasiadała we władzach Bułgarskiego Ruchu Kobiet.
Po upadku komunizmu była członkinią Bułgarskiej Partii Socjalistycznej, z której została usunięta 2 listopada 1990. Dwukrotnie odznaczona Orderem Georgi Dimitrowa.
Była mężatką (mąż Stefan), miała dwoje dzieci (córkę i syna). Zmarła w 2016 w Sofii, wkrótce po aresztowaniu jej syna, oskarżanego o zabójstwo.
Przypisy
Bibliografia
Absolwenci Uniwersytetu Sofijskiego
Bułgarscy ministrowie edukacji
Deputowani do Bułgarskiego Zgromadzenia Narodowego
Odznaczeni Orderem Georgi Dimitrowa
Politycy Bułgarskiej Partii Komunistycznej
Politycy Bułgarskiej Partii Socjalistycznej
Wicepremierzy Bułgarii
Urodzeni w 1930
Zmarli w 2016 |
4965115 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Klewie%C5%84%20%28obw%C3%B3d%20kurski%29 | Klewień (obwód kurski) | Klewień () – wieś (ros. село, trb. sieło) w zachodniej Rosji, w sielsowiecie kalinowskim rejonu chomutowskiego w obwodzie kurskim.
Geografia
Miejscowość położona jest nad ruczajem Klewień, 7,5 km od centrum administracyjnego sielsowietu kalinowskiego (Kalinowka), 12 km od centrum administracyjnego rejonu (Chomutowka), 123 km od Kurska.
W granicach miejscowości znajduje się 106 posesji.
Historia
Do czasu reformy administracyjnej w roku 2010 wieś Klewień była centrum administracyjnym sielsowietu klewieńskiego. W tymże roku doszło do włączenia sielsowietów klewieńskiego i amońskiego do sielsowietu kalinowskiego.
Demografia
W 2010 r. miejscowość zamieszkiwały 94 osoby.
Przypisy
Wsie w obwodzie kurskim
Miejscowości w rejonie chomutowskim |
4965117 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Jack%20Dearlove | Jack Dearlove | Jack Gilroy Dearlove (ur. 5 czerwca 1911, zm. 11 lipca 1967) – brytyjski wioślarz, sternik. Srebrny medalista olimpijski ze Londynu (1948).
Jako chłopiec stracił w wypadku prawą nogę. Zawody w 1948 były jego jedynymi igrzyskami olimpijskimi. Medal wywalczył w ósemce. 1950 zdobył brąz Igrzysk Imperium Brytyjskiego jako reprezentant Anglii.
Przypisy
Brytyjscy wioślarze
Brytyjscy medaliści olimpijscy
Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 1948
Urodzeni w 1911
Zmarli w 1967 |
4965118 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Or%C3%B0ab%C3%B3k%20Gunnlaugs%20Oddssonar | Orðabók Gunnlaugs Oddssonar | Orðabók sem inniheldur flest fágæt, framandi og vandskilin orð er verða fyrir í dönskum bókum (pl.słownik, który zawiera wiele rzadkich, dziwnych i ciężkich do zrozumienia słów, które można znaleźć w duńskich książkach) – słownik autorstwa Gunnlaugura Oddssona.
Słownik jest cennym źródłem informacji na temat sytuacji języka islandzkiego i jego gramatyki na początku XIX wieku.
W 1991 roku Jón Hilmar Jónsson i Þórdís Úlfarsdóttir wydali nową edycje słownik wraz z indeksem słów islandzkich.
Przypisy
Bibliografia
Orðabók Gunnlaugs Oddssonar
Leksykografia
Kultura w Islandii
Język duński |
308 | https://pl.wikipedia.org/wiki/As%20my%C5%9Bliwski | As myśliwski | As myśliwski – tytuł honorowy nadawany pilotom myśliwskim, którzy zestrzelili określoną liczbę samolotów nieprzyjaciela, zwykle co najmniej 5, lub nieoficjalne określenie takiego pilota.
System ewidencji zestrzeleń i swojego rodzaju rankingu pilotów, połączony z nadawaniem tytułów asa, powstał we Francji w czasie I wojny światowej, około 1916 – prawo do tytułu asa miał pilot, który zestrzelił 5 samolotów. Następnie system asów został przyjęty także przez inne kraje, czasami w zmodyfikowanej postaci. W Niemczech nie używano wówczas tego tytułu, chociaż prowadzono ewidencję zestrzeleń. W czasie I wojny światowej zmagania wybitnych pilotów i ich wyniki były wręcz obiektem zainteresowania publicznego, zwłaszcza we Francji i Niemczech.
Poniższe listy pilotów uporządkowane są według liczby zestrzelonych samolotów (podanej w nawiasach).
Polscy piloci I wojny światowej będący asami
Polscy piloci II wojny światowej będący asami
Inni piloci I wojny światowej będący asami
Niektórzy piloci II wojny światowej będący asami
Asy myśliwskie z okresu po drugiej wojnie światowej
Zobacz też
lista Bajana – lista większości (ponad 400) polskich pilotów uszeregowanych według zestrzeleń
lista niemieckich asów myśliwskich z okresu II wojny światowej latających na samolotach odrzutowych
Uwagi
Linki zewnętrzne
Biografie asów
Listy związane z wojskowością
Listy biograficzne |
4965119 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Chthonius%20ressli | Chthonius ressli | Chthonius ressli – gatunek zaleszczotka z rodziny Chthoniidae.
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1956 roku przez Maxa Beiera. Jako miejsce typowe wskazano Purgstall an der Erlauf w Austrii. Z kolei w 1981 roku Stefano Inzaghi opisał z Astino we włoskiej Lombardii nowy gatunek Chthonius parvulus, który to zsynonimizowany został z tym opisanym przez Beiera w 1988 roku przez Marka L.I. Judsona.
Zaleszczotek ten ma cztery szczecinki na tylnej krawędzi karapaksu. Jego nogogłaszczki zaopatrzone są w szczypce pozbawione ujść gruczołów jadowych. Zęby na palcach tychże szczypiec są duże i w większości wyraźnie od siebie oddzielone. Maksymalna odległość między zębami na środkowej części palca nieruchomego równa jest szerokości tychże zębów mierzonej u ich podstawy. W widoku bocznym dłoń jest nabrzmiała z wyraźnie zaokrągloną stroną grzbietową. Palec ruchomy nie jest u nasady zaopatrzony w wewnętrzną apodemę wzmacniającą. Długość palców mieści się między 0,35 a 0,36 mm. Spośród bioder odnóży krocznych te drugiej i trzeciej pary wyposażone są w kolce biodrowe. Odnóża kroczne pierwszej i drugiej pary mają jednoczłonowe stopy, natomiast odnóża kroczne pary trzeciej i czwartej mają stopy dwuczłonowe.
Gatunek palearktyczny, europejski. Znany jest z Francji, Austrii, Włoch, Czech i Słowacji. Umieszczony został na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” jako gatunek zagrożony wyginięciem o niedostatecznie rozpoznanym statusie (DD).
Przypisy
Chthoniidae
Zaleszczotki Europy
Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1956 roku |
310 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Awers%20i%20rewers | Awers i rewers | Awers i rewers (łac.) – dwie strony zdobionego przedmiotu płaskiego, pokrytego jedno- lub dwustronnie malowidłem, grafiką lub drukiem, zawierającego płaskorzeźbę, wizerunek wykonany metodą rycia, kucia lub zdobionego w jeszcze inny sposób. Oba pojęcia funkcjonują wyłącznie razem, gdy w danym przedmiocie występuje swobodny dostęp do obu jego powierzchni, przy czym jedna z nich jest wyłączną lub główną stroną zawierającą przedstawiane treści.
Tą główną lub ważniejszą stroną jest awers, natomiast rewers zawiera treści uzupełniające lub też jest po prostu „plecami” danego przedmiotu. W znaczeniu bardziej ogólnym awers to strona przednia czegoś, zwana też w tym znaczeniu stroną „prawą”, a rewers to strona tylna zwana też „lewą”.
Zasadniczo pojęcia te są stosowane w odniesieniu do przedmiotów artystycznych o wzmiankowanych cechach, a ich głównym polem zastosowań jest numizmatyka.
Pojęć tych używa się również czasami w stosunku do szeregu innych przedmiotów, jak: obrazy, ryciny, grafiki itp. oraz ręcznie zdobione druki – szczególnie, gdy tylko jedna strona płótna lub karty zawiera obraz, a także sztandary, proporce, proporczyki, jednostronnie ręcznie malowane tkaniny, hafty itd.
Pojęcia awersu i rewersu mają również zastosowanie do szeregu przedmiotów liturgicznych, a także ołtarzy skrzydłowych. Awersem jest wtedy wewnętrzna strona skrzydła ołtarza, a zdobienia rewersu widoczne są dla ogółu dopiero po zamknięciu skrzydeł tak skonstruowanego ołtarza.
Awers i rewers w numizmatyce
Awers i rewers posiadają monety oraz inne podobne wyroby jak ordery, odznaki, medale, plakietki itp. Pojęć tych nie stosuje się jednak do pieniędzy papierowych, określając w nich w miejsce awersu i rewersu odpowiednio: przednią i odwrotną stronę banknotu.
W przypadku monet stosujemy w polskiej numizmatyce zasadę, że awers to strona główna monety zawierająca podstawę prawną wybicia danej monety, w szczególności:
portret panującego,
imię panującego,
herb państwa,
nazwa państwa,
początek legendy.
Rewers to odwrotna strona monety zawierająca inne elementy graficzne w większym lub mniejszym stopniu związane z okolicznościami wybicia monety. Nominał zazwyczaj jest po stronie rewersu, ale nie jest to zasadą. Inną metodą rozpoznawania, gdzie jest awers, a gdzie rewers, jest fakt, że awers, jako strona oficjalna, zawiera niezmienne elementy graficzne, podczas gdy rewers dla każdego nominału może wyglądać zupełnie inaczej (nie chodzi tu tylko o sam symbol nominału, ale także o inne umieszczone na tej stronie elementy graficzne).
Pojęcia awersu i rewersu są w języku potocznym często mylone. Dla przeciętnego człowieka ważniejsza jest strona z nominałem, stąd nazywa się ją niepoprawnie awersem. Czasami określenie stron monety może być naprawdę trudne, jak w przypadku euro. Wszystkie monety Wspólnoty mają tę samą stronę z danym nominałem, zwaną stroną europejską, podczas gdy druga strona, zwana stroną narodową, różni się w każdym kraju. Powoduje to problemy z określeniem, która strona jest awersem, a która rewersem. Prawodawstwo Unii Europejskiej jako awers monety określa stronę narodową, natomiast rewers jako stronę europejską. Identycznie uważa Narodowy Bank Polski.
W wielu polskich międzywojennych i powojennych aktach prawnych natomiast stroną główną określano stronę z nominałem, a stroną odwrotną stronę z orłem.
Przy losowaniu metodą rzucania monetą pada zwykle pytanie orzeł czy reszka?. Wynika ono stąd, że orzeł (lub orzełek) leży na wielu monetach (w tym polskich) po stronie awersu, przez co jest jego synonimem, zaś reszka (wyraz pochodzenia rosyjskiego, решка) jest synonimem rewersu.
Inne znaczenia
Rewersem nazywane jest pokwitowanie na wypożyczony przedmiot (np. książkę w bibliotece).
W bankowości
W bankowości Rewers: dokument poświadczający istnienie stosunku dłużnego, np. stanowiący pokwitowanie za otrzymany na przechowanie przedmiot lub pieniądze, które należy zwrócić.
Może zawierać termin zwrotu pożyczki, i wówczas jest synonimem skryptu dłużnego (ang. promissory note), bądź nie zawierać takiego terminu, i wówczas jego odpowiednikiem jest angielski termin IOU (I owe you).
Przypisy
Numizmatyka |
312 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Au | Au |
Ortografia
Au – dwuznak występujący w języku francuskim
Geografia
Austria
Au – gmina w kraju związkowym Vorarlberg, w powiecie Bregencja
Au am Leithaberge – gmina targowa w kraju związkowym Dolna Austria, w powiecie Bruck an der Leitha
Niemcy
Au – gmina w kraju związkowym Badenia-Wirtembergia, w powiecie Breisgau-Hochschwarzweald
Au am Rhein – gmina w kraju związkowym Badenia-Wirtembergia, w powiecie Rastatt
Au in der Hallertau – gmina targowa w kraju związkowym Bawarii, w powiecie Freising
Au-Haidhausen – okręg administracyjny Monachium
Szwajcaria
Au – miejscowość w kantonie Sankt Gallen
Au – szwajcarska nazwa gminy Auw w kantonie Argowia, w okręgu Muri
Nauka i technika
Au (aurum) – symbol chemiczny pierwiastka złoto
au (astronomical unit, jednostka astronomiczna) – średnia odległość między Ziemią a Słońcem, wynosząca około 150 milionów km
Geokodowanie
AU – Australia (oznaczenie kodowe według ISO 3166-1)
Inne
Au – format plików dźwiękowych stworzony przez Sun Microsystems
AU – Akademia Umiejętności
.au – domena internetowa Australii
Zobacz też
Aue
Auen |
316 | https://pl.wikipedia.org/wiki/At | At | AT – skrót od analiza transakcyjna
AT – skrót od analiza techniczna
AT (informatyka) – standard konstrukcji płyt głównych (Advanced Technology), wyróżnik komputerów z procesorem Intel serii 80286–80486 (w przeciwieństwie do komputerów wcześniejszych XT)
AT – zestaw komend do obsługi modemów
at – jedno z poleceń systemu operacyjnego Unix
@ – znak wykorzystywany w adresach poczty elektronicznej, tzw. małpa
AT – skrót od nazwy Antyterroryści
AT – skrót od agent transferowy
AT – antytoksyna przeciwtężcowa
at – jednostka monetarna używana w Laosie; 100 atów = 1 kip
Nauka i technika
AT – skrót jednostki miary siły magnetomotorycznej: amperozwój
at – skrót jednostki miary: atmosfera techniczna
At – symbol chemiczny pierwiastka astat
AT – skrót od analiza techniczna
AT – próg przemian beztlenowych
antytrombina
Geokodowanie
AT – Austria (oznaczenie kodowe ISO 3166-1)
hu:IBM-kompatibilis PC#Az AT szabvány |
4965120 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ardisia%20opegrapha | Ardisia opegrapha | Ardisia opegrapha Oerst. – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie w Hondurasie, Nikaragui, Kostaryce, Panamie oraz Kolumbii.
Morfologia
Pokrój Zimozielone drzewo lub krzew. Dorastający do 5–7 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa ma eliptyczny lub lancetowaty kształt. Mierzy 12–20 cm długości oraz 3,5–13,5 cm szerokości, jest całobrzega, ma ostrokątną nasadę i spiczasty wierzchołek. Ogonek liściowy jest nagi i ma 25 mm długości.
Kwiaty Zebrane w wierzchotkach wyrastających na szczytach pędów. Mają działki kielicha o podługowatym kształcie i dorastające do 5–8 mm długości. Płatki są owalne i mają białą barwę oraz 10 mm długości.
Owoc Pestkowce mierzące 4-6 mm średnicy, o kulistym kształcie.
Biologia i ekologia
Rośnie w lasach, na wysokości do 1000 m n.p.m.
Zobacz też
Lista gatunków z rodzaju ardizja
Przypisy
Pierwiosnkowate |
4965121 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Al-Churma | Al-Churma | Al-Churma – miasto w Arabii Saudyjskiej, w prowincji Mekka. W 2010 roku liczyło 27 032 mieszkańców.
Miasta w prowincji Mekka |
4965130 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Al-Kauz | Al-Kauz | Al-Kauz – miasto w Arabii Saudyjskiej, w prowincji Mekka. W 2010 roku liczyło 23 391 mieszkańców.
Miasta w prowincji Mekka |
317 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Achemenidzi | Achemenidzi | Achemenidzi (staropers. 𐎧𐏁𐏂, ) – dynastia panująca w Persji w latach 550–330 p.n.e.
Nazwa dynastii wiąże się z imieniem legendarnego Achemenesa. Szczyt potęgi dynastii przypada na czasy Dariusza I Wielkiego i jego syna Kserksesa I. Za ich czasów Iran osiągnął największe rozmiary rozciągając się od Azji Mniejszej i Egiptu (jako XXVII dynastia) aż po Indie.
Achemenidzi zbudowali wielkie zespoły pałacowe w: Pasargadach, Persepolis, Suzie i Ekbatanie. Po śmierci Kserksesa I (465 p.n.e.) rozpoczął się powolny upadek dynastii.
Ostatnim władcą z tej dynastii był Dariusz III (336–330 p.n.e.), pokonany przez Aleksandra Macedońskiego.
W 1971 r. w ruinach Persepolis szach Iranu Mohammad Reza Pahlawi obchodził 2500 rocznicę założenia państwa perskiego (liczoną od momentu śmierci Cyrusa Wielkiego w 529 p.n.e.), co miało szczególnie podkreślić znaczenie dynastii Achemenidów w dziejach Iranu.
Historia
Początki
Persowie przybyli do Iranu ze stepów Azji Centralnej w VIII w. p.n.e. Osiedli oni na wschód od starożytnego Elamu, u wybrzeży Zatoki Perskiej. Za założyciela pierwszej perskiej dynastii uważa się Achemenesa, od którego pochodzi jej nazwa – Achemenidzi, nie wiadomo jednak dokładnie, kiedy Achemenes panował. Pierwszy perski podbój związany był z upadkiem Elamu w wyniku asyryjskiego najazdu w 646 p.n.e. W 612 p.n.e., wraz z Medami i Babilończykami, Persowie zdobyli Niniwę, przyczyniając się do upadku Asyrii. Korzystając z sytuacji, Persowie zajęli wschodnie tereny zniszczonego państwa. Mimo to ich państwo było wciąż mało znaczące i często popadało w zależność od żyjących na północy Medów, którzy wówczas stali się jedną z największych potęg starożytnego świata.
Cyrus Wielki
Sytuacja ta zmieniła się, gdy władcą Persji został Cyrus Wielki. Około 551 p.n.e. stanął on na czele perskiego powstania przeciwko królowi Medów Astyagesowi. Król Medów najechał Persję, ale poniósł całkowitą klęskę. Pod Pasargadami jego wojska i dworzanie przeszli na stronę Cyrusa (Medowie i Persowie byli blisko spokrewnieni), a Astyages stał się jeńcem perskiego władcy. Cyrus zajął następnie medyjską stolicę Ekbatana, a następnie całe imperium Medów, rozciągające się wówczas od Anatolii aż po Wyżynę Irańską.
W obronie Astyagesa, swojego sojusznika i szwagra, stanął Krezus, król Lidii w Anatolii. Jego wojska starły się z Persami w 547 p.n.e. w nierozstrzygniętej bitwie pod Pterią. Jako że nadchodziła zima, Krezus wycofał się do swojej stolicy Sardes i rozpuścił wojska. Tymczasem Cyrus postanowił, wbrew starożytnym praktykom wojennym, kontynuować wojnę zimą i ruszył z całą armią za Krezusem. Nieprzygotowane do oblężenia Sardes padło po 14 dniach, a Lidia stała się kolejnym łupem perskiego władcy. Cyrus pozostawił w Anatolii swoich wodzów z częścią wojsk, aby podbili greckie miasta na zachodnim krańcu Anatolii, a sam wyruszył na wschód, gdzie przesunął granice perskiego imperium aż do Afganistanu i doliny Indusu.
Ukoronowaniem podbojów Cyrusa stało się zdobycie w 539 p.n.e. Babilonii. Tutaj również nie napotkał poważniejszego oporu, a mieszkańcy przyjęli go z radością, co zawdzięczał swojej sławie łagodnego i tolerancyjnego władcy. Jego panowanie zakończyło się w 529 p.n.e. śmiercią w bitwie z Sakami – koczownikami z Azji Centralnej.
W ciągu kilkunastu lat Cyrus stworzył największe imperium, jakie dotychczas istniało. Jego panowanie wyróżniało się umiarkowaniem (m.in. w wysokości nakładanych danin) oraz poszanowaniem zwyczajów, praw i kultury podbitych ludów.
Następcy Cyrusa
Syn Cyrusa, Kambyzes, kontynuował dzieło ojca. W 525 p.n.e. podbił Egipt, a następnie wyruszył do Nubii. Musiał jednak zawrócić, gdy w Persji pojawił się samozwańczy władca imieniem Smerdis. Podczas powrotu Kambyzes zmarł w tajemniczych okolicznościach (522 p.n.e.). W imperium zapanował chaos.
Na pierwsze miejsce wybił się wtedy przedstawiciel młodszej gałęzi Achemenidów, Dariusz. Zabił on Smerdisa i stłumił liczne rebelie, które wybuchły w całym imperium. Później wyprawił się przeciwko Scytom znad Morza Kaspijskiego. W 518 p.n.e. podbił ziemie nad Indusem, a być może wdarł się nawet w głąb Indii. Po tych sukcesach zainteresował się zachodnimi rubieżami imperium. W 513 p.n.e. wkroczył do Europy i zaatakował Trację, po czym przekroczył Dunaj i zaatakował Scytów żyjących na nadczarnomorskich stepach. Wyprawa zakończyła się jednak fiaskiem, gdyż Persowie nie potrafili zmusić nieuchwytnych scytyjskich jeźdźców do otwartej bitwy. Dariusz wrócił do Persji zostawiając w Europie część armii, by dokończyła podboju Tracji.
W 499 p.n.e. wybuchł bunt w greckich miastach w Anatolii. Jego zdławienie zajęło perskiej armii pięć lat. Buntownikom niewielkiej pomocy udzieliły Eretria i Ateny. Dariusz postanowił ukarać oba greckie miasta i w 490 p.n.e. wysłał armię do Grecji. Persowie zniszczyli leżącą na wyspie Eubea Eretrię, a następnie wylądowali w Attyce pod Maratonem. Tam jednak ponieśli klęskę w starciu z ateńskimi hoplitami. Porażka nie zniechęciła Dariusza. Postanowił wysłać drugą, dużo silniejszą armię. Przygotowania przerwała jego śmierć w 486 p.n.e. Syn Dariusza, Kserkses I, postanowił zrealizować marzenie ojca. W 480 p.n.e. co najmniej 200 tysięcy zbrojnych ściągniętych ze wszystkich ziem imperium i wspieranych przez ponad tysiąc okrętów wyruszyło przez Trację i Macedonię do Grecji. Jednak pod Salaminą (480 p.n.e.) i Platejami (479 p.n.e.) zwyciężyli mniej liczni, ale lepiej uzbrojeni i wyszkoleni Grecy. Perscy władcy musieli porzucić marzenia o podboju Grecji.
Kryzys i upadek imperium Achemenidów
Klęska w wojnie z Grekami nie tworzyła żadnego zagrożenia dla perskiego imperium. Było ono wciąż najbogatszym i najpotężniejszym państwem starożytnego świata i nawet wyzwolenie przez Ateny wielu greckich miast w Anatolii nie zmieniło tego. Grecy byli zbyt słabi, by wyruszyć na podbój rozległego imperium, i mogli co najwyżej szarpać jego zachodni kraniec.
W 465 p.n.e. w niejasnych okolicznościach zginął Kserkses. Jego miejsce zajął syn Dariusz, lecz wkrótce zginął z ręki swego brata Artakserksesa I. W 448 p.n.e. perski król zakończył wojnę z Grekami godząc się na niepodległość greckich miast w Anatolii. Kontrolę nad greckimi miastami w Anatolii Persowie odzyskali w 404 p.n.e., gdy Sparta zmiażdżyła potęgę Aten (zobacz: wojna peloponeska). Sukces ten przyćmiła jednak utrata Egiptu, który się zbuntował.
Artakserkses zmarł w 425 p.n.e. Pierwsi dwaj jego synowie zostali kolejno zamordowani w kilka miesięcy po wstąpieniu na tron. Trzeci, Dariusz II, przetrwał dzięki rzezi wszystkich potencjalnych konkurentów. Synowie Dariusza II wszczęli po jego śmierci wojnę domową. W 404 p.n.e. Cyrus, który był satrapą Sardes, zebrał silną armię (służyło w niej m.in. 13 tysięcy greckich najemników) i pomaszerował na wschód, by obalić Artakserksesa II. W bitwie pod Kunaksą niedaleko Babilonu Cyrus poległ, a jego armia została rozbita. Z pola bitwy uszli tylko Grecy, którzy z Mezopotamii pomaszerowali na północ aż do greckiej kolonii Trapezunt nad Morzem Czarnym, skąd wrócili do Grecji. Udana eskapada greckich najemników (tzw. marsz dziesięciu tysięcy) ukazała militarną słabość Persji. Wielu Greków nabrało przekonania, że podbój Persji jest możliwy.
Państwo Achemenidów przetrwało jednak jeszcze ponad 70 lat, głównie dzięki ciągłym wojnom między greckimi miastami. Gdy jednak król Macedonii Filip II podbił Grecję w 338 p.n.e., zaczął przygotowania do podboju Persji. Po śmierci Filipa w 336 p.n.e. jego zamiary kontynuował syn Aleksander. Dwa lata później wyruszył na wschód i w kilka lat podbił całe imperium.
Administracja w Persji Achemenidów
Cyrus zaprzęgał na swoje potrzeby administrację, którą zastał w zdobytym kraju. Zarządzanie rozległym imperium zreformował dopiero Dariusz, który podzielił je na około 20 satrapii. Na ich czele postawił satrapów, najczęściej swoich krewnych lub przyjaciół. Ujednolicił system danin, nakładając na każdą prowincję daninę dostosowaną do jej możliwości (najczęściej satrapie płaciły ją w srebrze, ale często dostarczały też np. koni, eunuchów czy broni). By ograniczyć władzę satrapów, Dariusz ustanowił w każdej prowincji dowódcę garnizonu, który odpowiadał bezpośrednio przed królem.
Oficjalną stolicą imperium było za panowania Cyrusa i Kambyzesa Pasargady w Persji, ale głównym ośrodkiem administracyjnym była dawna stolica Medów, Ekbatana. Dariusz przeniósł oficjalną stolicę do Persepolis (kilkanaście kilometrów na południowy zachód od Pasargady), a administracyjną do Suzy w Elamie. Dariusz zadbał o sprawny system pocztowy, niezbędny w zarządzaniu tak rozległym imperium, i drogi. Najsłynniejszą z nich jest tak zwana Droga Królewska z Suzy do Sardes, licząca 2575 kilometrów. Najlepsi kurierzy potrafili ją pokonać w tydzień, wymieniając konie i posilając się w 111 gospodach zbudowanych wzdłuż tej drogi.
W czasach Dariusza administracja sporządzała jeszcze dokumenty pismem klinowym na glinianych tabliczkach. Za jego następców powszechne stało się jednak używanie języka aramejskiego, zapisywanego pismem alfabetycznym na pergaminie.
Władcy dynastii Achemenidów
Achemenes, panował ok. 700–675 p.n.e.
Teispes, panował ok. 675–640 p.n.e.
Starsza linia:
Cyrus I, panował ok. 640–600 p.n.e.
Kambyzes I, panował 600–559 p.n.e.
Cyrus II Wielki, panował 559–550 p.n.e.
Młodsza linia:
Ariaramnes, panował ok. 640–ok.595 p.n.e.
Arsames, panował?–550 p.n.e.
Zjednoczenie pod rządami starszej linii:
Cyrus II Wielki, panował 550–529 p.n.e.
Kambyzes II, panował 529–522 p.n.e.
Bardija, panował 521 p.n.e.
Dariusz I Wielki, panował 521–486 p.n.e.
Kserkses I, panował 486–465 p.n.e.
Artakserkses I, panował 464–425 p.n.e.
Kserkses II, panował 425 p.n.e.
Sogdianos, panował 425–424 p.n.e.
Dariusz II, panował 423–404 p.n.e.
Artakserkses II Mnemon, panował 404–358 p.n.e.
Artakserkses III Ochos, panował 358–338 p.n.e.
Artakserkses IV Arses, panował 338–336 p.n.e.
Dariusz III, panował 336–330 p.n.e.
Bessos − jako Artakserkses V − panował 330–329 p.n.e., ale historycy nie uznają go za prawowitego władcę Persji
Achemenidzi w Egipcie
XXVII dynastia Faraonów
Pierwsze Panowanie Perskie – władcy Persji panujący w Egipcie, wywodzący się z dynastii Achemenidów, rezydujący w Suzie i Persepolis – 525–404 p.n.e.
XXXI dynastia Faraonów
Drugie Panowanie Perskie – władcy Persji panujący w Egipcie, wywodzący się z dynastii Achemenidów, rezydujący w Persepolis – 342–332 p.n.e.
Zobacz też
władcy Persji
władcy Egiptu
mumia księżniczki perskiej
Droga Królewska (Persja)
drzewo genealogiczne Achemenidów
Przypisy
Bibliografia
Mezopotamskie dynastie królewskie |
4965131 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Starrcade%20%282018%29 | Starrcade (2018) | Starrcade (2018) – gala wrestlingu wyprodukowana przez federację WWE dla zawodników z brandów Raw i SmackDown. Odbyła się 24 listopada 2018, a została wyemitowana dzień później w US Bank Arena w Cincinnati w stanie Ohio. Emisja była przeprowadzana ekskluzywnie za pośrednictwem WWE Network. Była to dwudziesta gala w chronologii cyklu Starrcade, a druga pod sztandarem WWE.
Na gali odbyło się jedenaście walk, trzy z nich zostało pokazane jako jednogodzinny WWE Network special. W walce wieczoru, Seth Rollins pokonał Deana Ambrose’a w Steel Cage matchu, aby zachować WWE Intercontinental Championship, tymczasem w walce wieczoru w części telewizyjnej AJ Styles pokonał Samoa Joe w Steel Cage matchu.
Produkcja
Starrcade oferowało walki profesjonalnego wrestlingu z udziałem wrestlerów należących do brandów Raw i SmackDown. Oskryptowane rywalizacje (storyline’y) kreowane były podczas cotygodniowych gal Raw i SmackDown Live. Wrestlerzy są przedstawieni jako heele (negatywni, źli zawodnicy i najczęściej wrogowie publiki) i face’owie (pozytywni, dobrzy i najczęściej ulubieńcy publiki), którzy rywalizują pomiędzy sobą w seriach walk mających budować napięcie. Kulminacją rywalizacji jest walka wrestlerska lub ich seria.
Starrcade, to gala na żywo (poprzednio nieemitowana w telewizji), która została wymyślona w 1983 roku przez Dusty’ego Rhodesa. Wydarzenie pierwotnie promowane było pod szyldem National Wrestling Alliance (NWA) i Jim Crockett Promotions (JCP). W 1988 JCP zostało sprzedane i zastąpione przez World Championship Wrestling (WCW), a wydarzenie było produkowane przez tę federację do 2000 roku. W 2001 WWF (obecnie WWE) wykupiło WCW i przejęło wszystko co do niej należało (gale, zaplecze promocyjne, personel itd.).
Po 17 latach – w 2017 WWE wznowiło produkcję gali pod swoim sztandarem.
Rywalizacje
Na 7 sierpnia odcinku SmackDown, The New Day (reprezentowani przez Big E i Kofiego Kingstona) pokonali The Bar (Cesaro i Sheamusa), aby stać się pretendentami do SmackDown Tag Team Championship przeciwko The Bludgeon Brothers (Harper i Rowan) na SummerSlam, gdzie The New Day wygrało przez dyskwalifikację, ale nie zdobyli tytułów. The New Day wygrali tytuły w następnym odcinku SmackDown i utrzymali je na Hell in a Cell. 16 października na specjalnym odcinku SmackDown 1000 The Bar pokonali The New Day, zdobywając mistrzostwo. Później ustalono rewanż na Starrcade.
Na SummerSlam, podczas walki o WWE Championship pomiędzy Samoa Joe i AJ Stylesem, Joe drwił ze Stylesa, lekceważąc swoją żonę i córkę, które były obecne. Zirytowany Styles zaatakował Joego stalowym krzesłem, w wyniku czego Joe wygrał przez dyskwalifikację, jednak Styles zachował tytuł. 24 sierpnia ustalono rewanż między nimi o tytuł w Hell in a Cell. Na pay-per-view, Styles skontrował Coquina Clutch Joe w przypięcie, aby zachować mistrzostwo, pomimo tego, że Styles klepał po Coquina Clutch, którego sędzia nie widział. Po walce Joe zaatakował Stylesa. Zirytowany Joe zażądał rewanżu ze Stylesem. Paige zgodziła się i zaplanowała trzeci mecz pomiędzy nimi o tytuł na Super Show-Down, bez dyskwalifikacji i wyliczeń, które również wygrał Styles. Czwarte starcie pomiędzy tą dwójką tym razem w ramach Steel Cage matchu ustalono na Starrcade.
Na SummerSlam Charlotte Flair pokonała Becky Lynch i obrończynię tytułu Carmellę w Triple Threat matchu, aby zdobyć SmackDown Women’s Championship. Po walce Lynch zaatakowała Flair, przechodząc tym samym heel turn. Przez kolejne tygodnie obaj atakowali się nawzajem. Na Hell in a Cell, Lynch pokonała Flair, aby zdobyć mistrzostwo. Rewanż miał miejsce na Super Show-Down, gdzie Flair wygrała przez dyskwalifikację po tym, jak Lynch zaatakowała ją pasem mistrzowskim, dzięki czemu Lynch zachowała tytuł. Obydwie zmierzyły się ze sobą w rewanżu na następnym odcinku SmackDown, jednak zakończyło się to podwójnym wyliczeniem, w wyniku czego Lynch ponownie zachowała tytuł. Generalna menadżerka SmackDown, Paige, ogłosiła następnie, że obydwie będą miały kolejny rewanż o SmackDown Women’s Championship na Evolution w Last Woman Standing matchu, pierwszym w historii WWE. Walkę wygrała Lynch broniąc tytuł. Trzecie starcie ustalono na Starrcade. 22 listopada Lynch została zastąpiona w walce przez Asukę po tym, jak doznał prawowitej kontuzji twarzy.
16 października na specjalnym odcinku SmackDown 1000, Rey Mysterio wziął udział w swoim pierwszym pojedynku WWE od 2014 roku, w którym pokonał United States Championa Shinsuke Nakamurę w walce kwalifikacyjnej do WWE World Cup bez tytułu na szali. Rewanż o United States Championship został później ustalony na Starrcade.
22 października na odcinku Raw, po tym, jak Seth Rollins i Dean Ambrose zdobyli Raw Tag Team Championship od Dolpha Zigglera i Drew McIntyre’a, Ambrose nagle zaatakował Rollinsa, przechodząc heel turn. Dwa tygodnie później na odcinku Raw Ambrose ponownie zaatakował Rollinsa, po tym jak ten przegrał tytuły w handicap matchu z AOP (Akam i Rezar). W następnym tygodniu Ambrose podpalił swój charakterystyczny sprzęt The Shield, po wyjaśnieniu swojego ataku na Rollinsa, stwierdzając, że jest „obciążeniem” dla obu swoich byłych kolegów z The Shield, a oni go osłabili. Po tym, jak Rollins pokonał Shinsuke Nakamurę na Survivor Series, ogłoszono, że Rollins będzie bronił Intercontinental Championship przeciwko Ambrose’owi w Street Fightcie na Starrcade. 22 listopada ogłoszono, że jednak będzie to Steel Cage match.
Wyniki walk
Przypisy
2018
Gale WWE Network 2018
Sport w Cincinnati
Gale profesjonalnego wrestlingu w Ohio
Gale profesjonalnego wrestlingu w Stanach Zjednoczonych w 2018 |
4965135 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ardisia%20ordinata | Ardisia ordinata | Ardisia ordinata E.Walker – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje naturalnie w Chinach – na wyspie Hajnan.
Morfologia
Pokrój Zimozielony półkrzew dorastający do 0,5 m wysokości, tworzący kłącza.
Liście Blaszka liściowa ma lancetowaty kształt. Mierzy 6–9 cm długości oraz 2,5–4,5 cm szerokości, jest piłkowana na brzegu, ma tępą nasadę i spiczasty wierzchołek. Ogonek liściowy jest nagi i ma 10–20 mm długości.
Kwiaty Zebrane w wierzchotkach wyrastających z kątów pędów.
Biologia i ekologia
Rośnie w lasach.
Zobacz też
Lista gatunków z rodzaju ardizja
Przypisy
Pierwiosnkowate |
318 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Arianizm | Arianizm | Arianizm – doktryna teologiczna Ariusza (zm. 336), prezbitera Kościoła w Aleksandrii w Egipcie, odrzucająca dogmat Trójcy Świętej i wpisująca się w nurt antytrynitaryzmu, powstała w kontekście sporów o rozumienie chrześcijańskiego monoteizmu. Ariusz, wykształcony w szkole antiocheńskiej, uznawał pochodzenie Syna od Boga Ojca na zasadzie stworzenia/zrodzenia. Doktryna uznana przez Kościół katolicki za herezję.
Poglądy
Arianie odrzucali doktrynę o Trójcy Świętej, uznając ją za niebiblijną. Ariusz twierdził, że Jezus Chrystus jako syn Boży jest poddany Bogu (powołując się na fragmenty J 10,29-30; 1 Kor 15,27), że został stworzony przez Ojca, co oznaczało, że „był czas, kiedy nie było Syna”, kiedy nie było nikogo przy Bogu Ojcu. Zanim Syn został stworzony/zrodzony, nie istniał (por. Prz 8,22-25; 1 Kor 1,30). Dotyczyło to czasu przed tym, jak stał się człowiekiem (Wcielenie). Przy narodzeniu w Betlejem – według koncepcji Ariusza – Słowo Ojca stało się prawdziwie, a nie przez podobieństwo, Synem. Uznając autorytet prologu Ewangelii Jana 1,1.18, Ariusz pojmował boską naturę Jezusa Chrystusa jako pozbawioną przymiotu odwieczności. Według Ariusza tylko Ojciec jest niezrodzony, a więc odwieczny, Syn, jako zrodzony, zaistniał w czasie. Pogląd ten był sprzeczny z wyznawaną przez Kościół doktryną o odwiecznie istniejącej Trójcy.
Nauczanie Ariusza oraz jego uczniów wyraża tekst wyznania wiary biskupa ariańskiego Wulfili, w którym zawiera się doktryna Trójcy typowa dla subordynacjonizmu:
Doktryna podporządkowania (subordynacji) poszczególnych Osób boskich w Trójcy znajdowała zwolenników wśród niektórych pisarzy chrześcijańskich przed soborem nicejskim, jak Tertulian (ok. 150–240) i Orygenes (185–254). Dionizy Aleksandryjski mówił o Synu jako o dziele Ojca, dla podkreślenia ich wzajemnej odrębności. Doktryna Ariusza była pójściem dalej niż koncepcja Orygenesa w zastosowaniu metafizyki średniego platonizmu do teologii Trójcy. Aleksandryjczyk mówił bowiem o Synu i Duchu jako o emanacjach Ojca, które mają wspólny z Ojcem byt, substancję (gr. ousia) – podobnie jak słońce oraz promienie światła słonecznego są tej samej substancji. Sam Orygenes, jak i Tertulian, wprowadzając rozróżnienie na jedność substancji i troistość hipostaz, niezbyt adekwatnie wyrażali równość Osób w Bogu. Ariusz jednak poszedł jeszcze dalej, uznając, że jedynie Ojciec ma w pełni boską naturę, gdyż jedynie on jest niezrodzony. Doktryna średniego platonizmu mówiła, że Bogiem można prawdziwie nazwać jedynie ten byt, który jest odwieczny, który nie ma początku. Wszystko inne jest stworzone. Konsekwentnie Ariusz uznał, że jedynie Ojciec jest Bogiem, Syn jest jedynie stworzonym odbiciem jego bóstwa. Orzeczenie wyrażone w symbolu nicejskim określiło, wbrew nauce Ariusza, że Syn jest odwiecznie zrodzony przez Ojca, a więc jest poza czasem, nie ma początku w kategoriach czasowych, będąc „światłem ze światłości” i „współistotny Ojcu”.
Po soborze nicejskim zwolennicy nauczania Ariusza, zwani semiarianami, w przeciwieństwie do radykalnego odłamu arian, zwanych anomejczykami, próbowali zamienić słowo współistotny, ομοουσιος (), dosłownie tej samej substancji użyte w nicejskim wyznaniu wiary, na inne, zbliżone w brzmieniu słowo ομοιουσιος (homoj-uzios), czyli podobnej substancji. Debatę nad tym toczono na synodach w Rimini i Seleucji (359 r.).
Kontrowersja ariańska
Nauczanie Ariusza zostało potępione przez miejscowy synod w Aleksandrii w 319 r., a następnie odrzucone jako sprzeczne z wiarą Kościoła przez pierwszy od czasów apostolskich powszechny, ekumeniczny sobór chrześcijaństwa, zwany soborem nicejskim (325 r.), któremu przewodniczył Konstantyn Wielki. Na kilka dni przed śmiercią Konstantyn przyjął jednak chrzest z rąk ariańskiego biskupa Euzebiusza z Nikomedii.
Jednym ze współczesnych Ariuszowi teologów, którzy najdobitniej przeciwstawiali się arianizmowi, wykazując niezgodność jego poglądów z wiarą Kościoła, był Atanazy, biskup Aleksandrii (295–373). Antyariańska argumentacja Atanazego wynikała z obserwacji prostej wiary Kościoła, który w swej praktyce modlitewnej i liturgicznej nie tylko kierował się do Ojca przez Syna, lecz również wprost do Chrystusa, co z ariańskiego punktu widzenia jako adorowanie stworzenia, było bałwochwalstwem.
Potępienie arianizmu potwierdził następny sobór powszechny – konstantynopolitański I (381).
Przypisy
Bibliografia |
4965137 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Phacidiaceae | Phacidiaceae | Phacidiaceae – rodzina grzybów z klasy patyczniaków (Leotiomycetes).
Charakterystyka
Saprotrofy lub pasożyty roślin (endofity) żyjące na liściach, łodydze i korze. Owocniki typu apotecjum, dyskoidalne lub kuliste, początkowo zanurzone, potem nabrzmiewające i otwierające się nieregularnymi szparami w górnej części. Worki wyrastające z pastorałek, maczugowate (4–) 8-zarodnikowe, unitunikowe, z aparatem apikalnym lub bez, w odczynniku Melzera barwiące się na niebiesko. Askospory bez przegród, elipsoidalne, wrzecionowate, prawie cylindryczne lub nieregularne, szkliste lub brązowe, z porą rostkową lub bez, proste lub zakrzywione, bez galaretowatych wyrostków. Parafizy rozgałęzione lub proste, szkliste, z przegrodami, osadzone w śluzie lub nie. Konidiomy jedno- do wielokomorowe, z jedną lub kilkoma ostiolami. Konidiofory szkliste, gładkie, rozgałęzione lub zredukowane do komórek konidiotwórczych, powstające z wewnętrznej warstwy konidiomu. Komórki konidiotwórcze typu fialida, z czasem wytwarzające śluz. Konidia szkliste, gładkie, prawie cylindryczne, podłużnie elipsoidalnie, czasami na wierzchołku wyposażone w śluzowaty wyrostek.
Systematyka
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum Leotiales, Leotiomycetidae, Leotiomycetes, Ascomycota, Fungi.
Według aktualizowanej klasyfikacji Index Fungorum bazującej na Dictionary of the Fungi do rodziny Phacidiaceae należą:
Allantophomopsiella Crous 2014
Allantophomopsis Petr. 1925
Ascocoma H.J. Swart 1987
Bacilliformis Ekanayaka & K.D. Hyde 2019
Bulgaria Fr. 1822 – prószyk
Calvophomopsis Tanney & Seifert 2018
Cornibusella Tanney & Seifert 2018
Darkera H.S. Whitney, J. Reid & Piroz. 1975
Gloeopycnis Tanney & Seifert 2018
Lophophacidium Lagerb. 1949
Nothodiscus Sacc. 1917
Phacidiopycnis Potebnia 1912
Phacidium Fr. 1815
Pseudophacidium P. Karst. 1885
Starbaeckia Rehm 1890
Strasseria Bres. & Sacc. 1902
Xenosphaeropsis F. Liu, Crous & L. Cai 2021.
Przypisy |
4965140 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Valea%20Cerului | Valea Cerului | Valea Cerului () – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Suplacu de Barcău. W 2011 roku liczyła 450 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
4965143 | https://pl.wikipedia.org/wiki/V%C3%A2lcelele%20%28okr%C4%99g%20Bihor%29 | Vâlcelele (okręg Bihor) | Vâlcelele – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Suplacu de Barcău. W 2011 roku liczyła 252 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
4965144 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Margravine%20Cemetery | Margravine Cemetery | Margravine Cemetery – cmentarz o powierzchni 16,5 akrów w Londynie, zlokalizowany w dzielnicy Hammersmith and Fulham, przy Margravine Gardens, St. Dunstan's Road i Claxton Grove.
Historia
Nekropolia została otwarta 25 listopada 1869 i zaplanowana na 12.000 grobów. Została podzielona na dwie nierówne części, przy czym większą z nich poświęcono anglikanom. Zaprojektował ją, wraz z dwiema neogotyckimi kaplicami, architekt George Saunders. Do dziś zachowała się tylko jedna kaplica pogrzebowa (druga została zburzona przez bombardowanie w 1940 lub rozebrana w 1953). Pierwszy pochówek odbył się tutaj 3 listopada 1869.
Podczas II wojny światowej cmentarz był trzykrotnie bombardowany: we wrześniu i listopadzie 1940.
W 1951 ówczesna Rada Hammersmith, zaniepokojona złym stanem nekropolii, zdecydowała się usunąć jak najwięcej nagrobków, a miejsca po nich obsiać trawą. Mimo że spotkało się to z protestami, akcja zakończyła się w 1965 i obecnie na cmentarzu znajduje się wiele wolnych przestrzeni.
Pamiątki
Do najważniejszych zachowanych pamiątek należy m.in. jedyne na cmentarzu mauzoleum rodziny Young. Cmentarz jest częścią obszaru chronionego Barons Court, ustanowionego w kwietniu 1989. Cmentarzem opiekuje się towarzystwo jego przyjaciół - Friends of Margravine Cemetery.
Przyroda
Wśród drzew cmentarza gniazdują ptaki różnych gatunków, pojawiają się też gatunki migrujące. W pobliżu gniazduje para sokołów wędrownych. Teren stanowi też atrakcyjne siedlisko dla bezkręgowców, grzybów, lisów i wiewiórek. Zidentyfikowano tu bogatą florę porostów, w tym m.in. Psilolechia lucida, misecznica murowa, Lecanora campestris, misecznica jaśniejsza, amylka oliwkowa, złotorost ścienny, Xanthoria calcicola oraz tarczownica bruzdkowana.
Otoczenie
W bezpośrednim sąsiedztwie cmentarza znajdują się: szpital Charing Cross i stacja metra Barons Court.
Galeria
Przypisy
London Borough of Hammersmith and Fulham
Cmentarze Londynu |
4965146 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Brian%20Lloyd | Brian Lloyd | Charles Brian Murray Lloyd (ur. 11 marca 1927, zm. 19 lipca 1995) – brytyjski wioślarz. Srebrny medalista olimpijski ze Londynu (1948).
Zawody w 1948 były jego pierwszymi igrzyskami olimpijskimi. Medal wywalczył w ósemce. W tej samej konkurencji był brązowym medalistą mistrzostw Europy w 1950. Brał udział w igrzyskach olimpijskich w 1952.
Przypisy
Brytyjscy wioślarze
Brytyjscy medaliści olimpijscy
Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 1948
Urodzeni w 1927
Zmarli w 1995 |
4965147 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C8%98imian%20%28gmina%29 | Șimian (gmina) | Șimian – gmina w Rumunii, w okręgu Bihor. Obejmuje miejscowości Șilindru, Șimian i Voivozi. W 2011 roku liczyła 3876 mieszkańców.
Przypisy
Gminy w Rumunii
Okręg Bihor |
4965152 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ranja | Ranja | Ranja – miasto w Arabii Saudyjskiej, w prowincji Mekka. W 2010 roku liczyło 21 656 mieszkańców.
Miasta w prowincji Mekka |
4965153 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C8%98imian%20%28okr%C4%99g%20Bihor%29 | Șimian (okręg Bihor) | Șimian () – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șimian. W 2011 roku liczyła 2480 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
4965154 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Turaba | Turaba | Turaba – miasto w Arabii Saudyjskiej, w prowincji Mekka. W 2010 roku liczyło 25 937 mieszkańców.
Miasta w prowincji Mekka |
4965157 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C3%8Dslensk%20or%C3%B0sifjab%C3%B3k | Íslensk orðsifjabók | Íslensk orðsifjabók (pl. Islandzki słownik etymologiczny) – słownik autorstwa , wydany po raz pierwszy w 1989 roku.
Słownik zawiera około 25 000 słów. Wyjaśnia pochodzenie słów w języku islandzkim. Zawiera hipotezy i opinie na temat etymologii i ich relacji ze słowami w innych językach i ich pierwsze wystąpienie na Islandii.
Jest to pierwszy taki słownik w języku islandzkim, powstała po wieloletnich badaniach autora.
Słownik ma duże znaczenie dla badaczy historii języka islandzkiego.
Książka została nominowana do Nagrody Literatury Islandzkiej
W 2008 roku ukazało się 3 wydanie.
Słownik jest dostępny na stronie Instytutu Árniego Magnússona: malid.is
Przypisy
Bibliografia
Íslensk orðsifjabók
Leksykografia
Kultura w Islandii |
4965158 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C8%98ilindru | Șilindru | Șilindru () – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șimian. W 2011 roku liczyła 943 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
321 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ankara | Ankara | Ankara (wcześniej Angora, łac. Ancyra, gr. Ἄγκυρα, ‘kotwica’) – miasto w środkowej Turcji, będące jej stolicą od 1923 roku. Jest po Stambule drugim co do wielkości miastem Turcji. Położone na wysokości 938 m n.p.m.
Leżąca w środkowej Anatolii Ankara jest ważnym ośrodkiem handlowym i przemysłowym, siedzibą rządu państwa oraz wszystkich ambasad. W przeszłości znana była z hodowli kóz angora, kotów angora oraz białych królików angora, gruszek, miodu i winogron.
Miasto nad rzeką Ankara Çayı, będącą dopływem rzeki Sakarya, usytuowane jest w najsuchszym rejonie Turcji i otoczone jałowymi stepami. W okolicach znajdują się liczne stanowiska archeologiczne: hetyckie, frygijskie, greckie, rzymskie, bizantyńskie oraz z okresu panowania osmańskiego.
Historia
Starożytność
Najstarsze zabytki osadnicze Ankary należą do ludu Hatti, który zamieszkiwał te obszary w epoce brązu; miasto nosiło wówczas nazwę Ankuwash. Od około 1000 roku p.n.e. zamieszkiwali je Frygowie i za ich czasów znacznie się rozrosło. Z tego okresu pochodzi legenda o założeniu miasta przez króla Midasa.
Następnie miasto przeszło pod panowanie Lidyjczyków, a później Persów. W 333 roku p.n.e. zostało zdobyte przez Aleksandra Wielkiego, który przybył z Gordion i zatrzymał się na pewien czas w Ankarze. Po jego śmierci w 323 roku p.n.e. i podziale jego imperium pomiędzy wodzów, miasto przypadło w udziale Antygonowi. Kolejny znaczny jego rozwój przypada na okres panowania Greków z Pontu, kiedy to stało się ono ważnym centrum handlowym dla kupców znad Morza Czarnego, Krymu, Asyrii, Cypru i Libanu. W owym czasie nosiło już grecką nazwę Áγκυρα – Ankyra.
W 278 r. p.n.e. miasto wraz z całą środkową Anatolią zamieszkiwane było przez celtyckie plemię Galatów, którzy jako pierwsi uczynili z niego jeden z głównych ośrodków plemiennych – siedzibę Tektosagów. Celtowie stanowili warstwę wojowników sprawujących kontrolę nad miejscowymi Frygami, a język celtycki jako mowa utrzymał się na tym obszarze przez wiele wieków. Miasto znane wówczas pod nazwą Ancyra było stolicą celtyckiego królestwa Galacji, a następnie rzymskiej prowincji o tej nazwie podbitej przez Augusta w 25 r. p.n.e. Z tego okresu pochodzi tzw. Monumentum Ancyranum (świątynia Augusta i Romy), gdzie zachowały się „Akta Augusta” (Res gestae Divi Augusti) – inskrypcja wykuta w marmurze na ścianach świątyni.
Cesarz zdecydował o przekształceniu miasta w jedno z trzech głównych centrów administracyjnych środkowej Anatolii. W epoce imperium rzymskiego Ancyrę zamieszkiwało ok. 200 000 osób. Przez miasto przepływała rzeka Ankara. Na wzgórzu Çankaya (obecnie w centrum miasta) w XIX ww. odkryto pozostałości rzymskiej willi w pobliżu obecnej siedziby prezydenta. Na wschodzie miasto sięgało do dzisiejszego Parku Gençlik i dworca kolejowego, na południu – do obecnego Uniwersytetu Hacettepe.
Znaczenie Ankary wynikało z korzystnego położenia na skrzyżowaniu szlaków handlowych z północnej Anatolii na południe oraz ze wschodu na zachód. W III wieku n.e. miasto uległo napaści Gotów z zachodu, a następnie Arabów. Przez dziesięciolecie było siedzibą władczyni Zenobii z Palmyry, która wykorzystała osłabienie cesarstwa rzymskiego dla utworzenia własnego państwa. Ponownie włączył miasto do imperium w 272 roku cesarz Aurelian. Rozbudowano wówczas system dróg w kierunku dzisiejszego Eskişehir. Ankara stanowiła duże centrum handlowe, ale również była głównym ośrodkiem administracji.
W tym okresie, podobnie jak w innych miastach środkowej Anatolii, również w Ankarze zaczęło pojawiać się chrześcijaństwo. Za czasów Dioklecjana nastąpiło nasilenie prześladowań chrześcijan, podczas których ofiarą padł m.in. biskup miasta – Klemens, lekarz Plato i jego brat Antiochus. W IV wieku Ankara była już miastem chrześcijańskim, w którym jednak dominował arianizm. W latach 362–363 cesarz Julian Apostata odwiedził je w swojej kampanii perskiej; z tego czasu pochodzi zabytek zwany Kolumną Juliana. Ancyra była miejscem kilku ważnych synodów (w 314, 358 i 375); w 375 r. spotkali się tam biskupi ariańscy, wśród nich św. Grzegorz z Nyssy. Miasto znane było wówczas również pod nazwą Angora. Pod koniec IV wieku stało się letnią rezydencją cesarzy bizantyńskich przybywających z Konstantynopola.
Średniowiecze i nowożytność
Od drugiej połowy VIII w. Ankara była stolicą bizantyńskiego temu Bucellarion (Bukelarion) i z górującą nad nią bizantyńską cytadelą miała wygląd typowego miasta greckiego. Istniało tam m.in. kilka kościołów, na które zamieniano także świątynie pogańskie; podobny los spotkał też słynną świątynię Romy i Augusta. Do 650 miasto było siedzibą biskupstwa, a następnie arcybiskupstwa. W latach 600–900 wielokrotnie opanowywane zarówno przez wrogów zewnętrznych cesarstwa, jak i wewnętrznych. W roku 620 przejściowo zajęli je Persowie. W 651 po raz pierwszy pojawili się Arabowie, którzy trzy lata później na krótko zajęli miasto. W 806 złupiły je wojska kalifa Harun ar-Raszida, zaś w 838 zostało zburzone przez wojska kalifa Al-Mutasima. Odbudowane w 859 przez cesarza Michała III, już w dwanaście lat później opanowane zostało przez paulicjan. Mimo to Ancyra pozostawała ważnym ośrodkiem bizantyńskim aż do XI wieku.
Kiedy seldżucki sułtan Alp Arslan pokonał wojska bizantyńskie w bitwie pod Manzikertem (1071), w 1073 zajął Ankarę i uczynił z niej ważny punkt oparcia. Dla chrześcijan odzyskał ją w 1101 Rajmund z Tuluzy, jednakże już w 1127 zajęta została przez emira Ghazi z tureckiej dynastii Daniszmendydów. Następnie o Ankarę walczyli przedstawiciele miejscowych turkmeńskich dynastii – anatolijscy Seldżucy i Daniszmendydzi; ostatecznie przypadła ona w 1143 tym pierwszym. Po rozpadzie sułtanatu Rum miasto pod koniec XIV w. znalazło się w imperium osmańskim. W 1402 Timur odebrał je Osmanom po bitwie pod Ankarą, ale już w 1403 zostało odzyskane.
Czasy najnowsze
Po upadku Imperium Osmańskiego po I wojnie światowej jego stolica – Stambuł – oraz większość Anatolii była okupowana przez aliantów zamierzających podzielić kraj między Wielką Brytanię, Francję, Włochy i Grecję. W odpowiedzi przywódca ruchu narodowego – Mustafa Kemal Atatürk – ustanowił Ankarę swą siedzibą w 1920 roku. W mieście tym funkcjonowały Wielkie Zgromadzenie Narodowe Turcji, rząd kemalistowski oraz sztab generalny Sił Narodowych. Stolica ruchu narodowowyzwoleńczego została obroniona przed armią grecką nad rzeką Sakarya w pierwszych dniach września 1921.
Po wygranej wojnie o niepodległość, kiedy ustanowiono Republikę Turcji (29 października 1923), kilka dni wcześniej (13 października) Ankara stała się stolicą państwa, co przyczyniło się do dalszego rozwoju miasta oraz jego podziału na starą część, zwaną Ulus, oraz nową – Yenişehir. Nowe dzielnice, których centrum stanowi dzisiaj Kızılay, charakteryzują się typową zabudową miast współczesnych: szerokimi ulicami, hotelami, teatrami, centrami handlowymi. Siedziba rządu i ambasad znajduje się również w nowej części miasta.
Od czasu awansowania do roli stolicy Ankara przeżyła gwałtowny rozwój. Z niewielkiej miejscowości z 35 tys. mieszkańców w 1924 roku zamieniła się w wielką metropolię. W 1927 w stolicy żyło już 44 553 osób, a w 2007 roku miała ona ponad 4 miliony mieszkańców.
Klimat
Klimat Ankary jest suchy, kontynentalny, z zimnymi, śnieżnymi zimami oraz gorącym i suchym latem. Opady deszczu występują głównie wiosną i jesienią. Roczna suma opadów wynosi średnio 415 mm.
Zabytki
Ruiny budowli rzymskich:
świątynia bogini Romy i cesarza Augusta (25–20 p.n.e., Augustus Tapınağı) – znana z Res gestae Divi Augusti („Monumentum Ancyranum”), gdyż na jednej z jej ścian natrafiono na tekst dokumentu Oktawiana Augusta.
łaźnie rzymskie (212–217, Roma Hamamları) – z których pozostały jedynie fundamenty, ukazujące jednak typowe rozplanowanie podobnych obiektów: frigidarium, tepidarium, calidarium. Zbudowano je za cesarza Karakalli w III w. n.e.
kolumna cesarza Juliana Apostaty z ok. 360 r. n.e. (Jülyanüs Sütunu)
bizantyńskie mury obronne z cytadelą (Ankara Kalesi) – budowa cytadeli została rozpoczęta przez Galatów, a ukończona przez Rzymian. W okresie bizantyńskim oraz Imperium osmańskiego przeprowadzano renowacje i przebudowy. Sama cytadela i jej okolice stanowią najstarszą część miasta; w pobliżu teatr rzymski, na którego terenie nadal prowadzone są prace archeologiczne.
Meczety:
Arslanhane Camii (1290)
Hacı Bayram Camii (1429) – meczet w dzielnicy Ulus w pobliżu świątyni Augusta i Romy.
Inne:
Pomnik Zwycięstwa (Zafer Anıtı) – przedstawiający Atatürka, wzniesiony w 1927 roku na Placu Zwycięstwa.
Pomnik „Bezpiecznej i pewnej przyszłości” – w parku Güven w pobliżu Placu Kızılay, wzniesiony w 1936 z napisem-przesłaniem Atatürka do Turków: „Bądźcie dumni, ciężko pracujcie i wierzcie w siebie!”
Pomnik Hetycki – wzniesiony w 1970 roku na Placu Szyickim dla uczczenia najwcześniejszej cywilizacji w Anatolii.
Muzea
Mauzoleum i muzeum Atatürka (Anıtkabir) – zostało zaprojektowane przez Emina Onata oraz Orhana Arda, którzy wygrali konkurs ogłoszony przez rząd turecki w 1941 roku. Oprócz Atatürka spoczywa tutaj również Ismet Inönü – drugi prezydent Republiki Turcji. Jego grób znajduje się naprzeciwko wejścia do mauzoleum Atatürka. Kamienie i marmur użyte przy budowie mauzoleum zostały sprowadzone z wszystkich części Turcji, w hołdzie Atatürkowi od narodu tureckiego. Anıtkabir składa się z czterech części: Alei Lwów, Miejsca Ceremonii, Hali Honoru (miejsca, pod którym znajduje się grobowiec) oraz Parku Pokoju otaczającego Mauzoleum. Anıtkabir jest widoczne prawie z całej Ankary.
Muzeum Cywilizacji Anatolijskich (Anadolu Medeniyetleri Müzesi) – w przeszłości był to kryty bazar.
Muzeum Etnograficzne (Etnografya Müzesi)
Muzeum Malarstwa i Rzeźbiarstwa (Resum ve Heykel Müzesi)
Muzeum Wojny o Niepodległość (Kürtülüs Savası Müzesi)
Muzeum Kolejnictwa – znajduje się w kilku punktach na dworcu kolejowym, tak że zwiedzając muzeum, zwiedza się jednocześnie sam dworzec. Jednym z punktów zwiedzania jest dom, w którym mieszkał Atatürk podczas swojego pobytu w Ankarze w latach 1919–1921.
Cer Modern – centrum sztuki nowoczesnej
Parki
Ankara słynie ze swoich parków, założonych głównie we wczesnych latach Republiki. Do najważniejszych należą:
Gençlik Park, założony w 1943 roku na 38 hektarach, jest pełen zieleni i stawów. Znajdują się w nim również: park rozrywki, herbaciarnie, kawiarnie i teatr na wolnym powietrzu.
Park Botaniczny przy ulicy Cinnah, zapoczątkowano go w latach siedemdziesiątych, chcąc zebrać w jednym miejscu florę z całego świata.
Park Seymenler – położony w dolinie; w jego wyższej części, w pobliżu Pałacu Prezydenckiego znajduje się amfiteatr, niższa, poprzecinana licznymi alejkami jest miejscem spotkań matek z dziećmi i właścicieli psów.
Park Kuğulu – nazwany od licznych łabędzi tu mieszkających (kuğu = łabędź), otrzymanych w darze od chińskiego rządu.
Park Kurtuluş
Park Güven
Park Altın – założony w latach sześćdziesiątych, na dawnym polu golfowym. Dzisiaj jest to jeden z największych parków w okolicach Ankary. Ma powierzchnię 640 000 metrów kwadratowych. Miejsce wystaw, targów, mieszczą się tam: centrum sportowe, amfiteatr, restauracje, ogród botaniczny.
Harikalar Diyarı – uznawany za największy park w Europie w granicach miasta. Położony jest na powierzchni 1 200 000 metrów kwadratowych, w tym 771 000 to tereny zielone. Znajduje się w nim półkryty amfiteatr, dwanaście kin, sala konferencyjna, miejsce zabaw dla dzieci, kompleksy sportowe, kawiarnie, miejsca piknikowe, korty tenisowe, baseny, ścieżki rowerowe. Dla dzieci stworzono „Baśniową Wyspę” na powierzchni 25 000 metrów kwadratowych.
Kultura i sztuka
Opera – kierowana przez Narodową Dyrekcję Opery i Baletu, mającą swoją siedzibę w Ankarze:
Opera Sahnesi/Büyük Tiyatro – największa scena operowa w Ankarze, założona w 1948 roku.
Leyla Gencer Sahnesi – nazwana tak po sławnej sopranistce Leyli Gencer (turecko-polskiego pochodzenia).
Operet Sahnesi
Teatry – ich dyrekcja znajduje się w Ankarze:
125. Yıl Çayyolu Sahnesi
Büyük Tiyatro,
Küçük Tiyatro,
Şinasi Sahnesi,
Akün Sahnesi,
Altındağ Tiyatrosu,
İrfan Şahinbaş Atölye Sahnesi,
Oda Tiyatrosu,
Mahir Canova Sahnesi,
Muhsin Ertuğrul Sahnesi
oprócz tego w Ankarze funkcjonują również prywatne teatry.
Orkiestry:
Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası (Prezydencka Orkiestra Symfoniczna) – jej korzenie sięgają jeszcze czasów Imperium Osmańskiego, po ustanowieniu republiki, orkiestra przeniosła się ze Stambułu do Ankary na polecenie Atatürka
Bilkent Senfoni Orkestrası (Uniwersytetu Bilkent) – założona w 1993 roku
Hacettepe Senfoni Orkestrası (Uniwersytetu Hacettepe) – założona w 2003 roku
Orkestra Akademik Başkent
Başkent Oda Orkestrası
Sale koncertowe:
CSO Konser Salonu
Bilkent Konser Salonu
MEB Şura Salonu
Çankaya Çağdaş Sanatlar Merkezi Konser Salonu
Festiwale
Festiwal Filmowy w Ankarze
Międzynarodowy Muzyczny Festiwal w Ankarze
Ankara Caz Festivali (Ankara Jazz Festiwal)
Biblioteki
Biblioteka Prezydencka (Turcja)
Turecka Biblioteka Narodowa
Oświata
Uniwersytety
Uniwersytet w Ankarze (Ankara Üniversitesi) – został założony jako pierwszy w Republice Tureckiej – w 1946 roku i jest równocześnie najstarszym uniwersytetem w Ankarze.
Uniwersytet Atılım (Atılım Üniversitesi) – prywatny uniwersytet założony w 1996 roku. Wykłady prowadzone są w większości w języku angielskim.
Uniwersytet Başkent (Başkent Üniversitesi) – założony w 1994 roku, uniwersytet posiada również Centra: Medyczne, Badań oraz Dializ.
Uniwersytet Bilkent (Bilkent Üniversitesi) – pierwszy prywatny uniwersytet w Turcji, założony w 1984 roku. Jego powstanie zostało zaaprobowane przez parlament, dając jednocześnie podstawę prawną do powstawania podobnych instytucji w kraju. Sama nazwa uniwersytetu oznacza „miasto wiedzy” (Bilim Kenti). Obecnie uniwersytet ten jest najbardziej prestiżowym uniwersytetem w kraju i równocześnie jednym z najlepszych na świecie.
Uniwersytet Çankaya (Çankaya Üniversitesi) – założony w 1997 roku.
Uniwersytet Gazi (Gazi Üniversitesi) – założony w 1926 roku przez Atatürka jako Instytut Szkolnictwa Nauczycieli Gazi. W 1982 roku połączono go z innymi szkołami, tworząc pełnoprawny uniwersytet.
Uniwersytet Hacettepe (Hacettepe Üniversitesi) – uniwersytet posiada dwa oddzielne kampusy. Jeden z nich jest położony w starej części Ankary i mieści Centrum Medyczne, drugi zaś – Kampus Beytepe mieści się 13 km za miastem.
Bliskowschodni Uniwersytet Techniczny (Orta Doğu Teknik Üniversitesi, ODTÜ) (ang. Middle East Technical University, METU) – oficjalnym językiem uniwersytetu jest język angielski, zarządza również krajową domeną najwyższego poziomu. Badania prowadzone na tym uniwersytecie skupiają się głównie na inżynierii i naukach przyrodniczych.
TOBB Uniwersytet Ekonomiczny i Technologiczny (TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi) – założony w 2003 roku.
Uniwersytet Ufuk (Ufuk Üniversitesi) – założony w 1999 roku.
Wydział Medyczny Gülhane Uniwersytetu Nauk o Zdrowiu (Sağlik Bilimler Üniversitesi) przy Szpitalu Kliniczno-Dydaktycznym Gülhane (do 24.11.2016 Wojskowa Akademia Medyczna Gülhane, GATA)
Turecka Akademia Wojskowa (Kara Harp Okulu)
Państwowa Turecka Akademia Policyjna (Polis Akademisi) w Gölbaşı, założona w 1937 roku (obecnie obejmuje Centrum Szkolenia Policji, Centrum Szkolenia Dowódców Policji, Centrum Szkolenia Zawodowego Policji, Wyższą Szkołę Policyjną, Instytut Nauk Bezpieczeństwa i Instytut Nauk Kryminalistycznych).
Handel
Dzielnicą z tradycyjnymi sklepami jest Ulus. Turyści chętnie odwiedzają Çıkrıkçılar Yokuşu (Ulicę tkaczy), na której znajduje się wiele antykwariatów oraz sklepów z tradycyjnymi wyrobami tureckimi. Na bazarze zwanym Bakırcılar Çarşısı można znaleźć między innymi wyroby miedziane, dywany, biżuterię, antyki, ubrania, wyroby hafciarskie i wiele innych interesujących rzeczy.
Współczesne sklepy zlokalizowane są głównie w dzielnicy Kızılay oraz alei Tunalı Hilmi. Znajduje się tu centrum handlowe Karum. W Çankayi znajduje się Atakule – wieża zbudowana w 1989 roku o wysokości 125 m z restauracją i kawiarnią na szczycie oraz punktem widokowym. Było to pierwsze centrum handlowe Ankary. W Atakule znajdowało się ponad 150 sklepów, restauracje, kawiarnie oraz kino.
Mesa Plaza, Ankuva, Anka Mall, Kentpark, Cepa, Gordion, Panora oraz Armada to wielkie centra handlowe w dzielnicach mieszkalnych Ankary. Znajdują się w nich setki sklepów, kina, restauracje, kawiarnie.
Transport
Port lotniczy Esenboğa (ESB) jest położony 28 km na północ od centrum miasta (Kızılay). Jest jednym z największych portów lotniczych w Turcji. Między lotniskiem a miastem kursują co pół godziny autobusy – Havaşu.
Terminal autobusów międzymiastowych w Ankarze (AŞTİ). Mieści się na zachód od Kızılay i łączy Ankarę z praktycznie wszystkimi miastami w Turcji. Terminal zbudowany jest jak lotnisko – z odjazdami na górnym poziomie i przyjazdami na dolnym. Autobusy są najpopularniejszym sposobem podróżowania w Turcji.
Kolej - głównym dworcem w Ankarze jest dworzec kolejowy (Gar) w Ulus obsługiwany przez Tureckie Koleje Państwowe (Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları, TCDD). Obecnie konwencjonalna kolej kursuje z Ankary do Eskişehir, Kırıkkale, Kayseri, Sivas, Kars, Diayrbakır, Batman, Kurtalan (Siirt), Tatvan (Bitlis).
Szybka kolej, Yüksek Hız Trenı (YHT) - kolej dużej prędkości, poruszająca się z prędkością maks. 250–300 km/h (w zależności od modelu składu). YHT łączy obecnie Ankarę ze Stambułem, Eskişehirem i Konyą, a nowe trasy pomiędzy Afyon, İzmirem, Yozgat, Sivas i Karaman są w trakcie budowy. W Ankarze nowy dworzec szybkiej kolei, otwarty 29.10.2016, zlokalizowany jest za starym dworcem kolejowym w dzielnicy Ulus. Drugą stacją YHT w Ankarze jest Sincan (w planie jest przeniesienie stacji YHT z Sincan do nowo wybudowanego kompleksu techniczno-szkoleniowego YHT w Eryaman/Etimesgut).
Metro w Ankarze ma obecnie 3 linie (łącznie z lekką koleją Ankaray): Linia zielona (Ankaray) z terminala autobusowego AŞTİ, przez Kızılay do Dikimevi. Linia czerwona (M1) biegnie z Batıkent, do Kızılay. Linia niebieska (M2) z Koru przez Çayyolu, Ümitköy, ODTÜ do Kızılay. Linia granatowa (M3) z OSB Torekent przez Sincan, Eryaman do Batıkent. W styczniu 2017 planowane jest otwarcie linii M4 (Kızılay-Gazino/Keçiören), a w przyszłości linii M5 (Kızılay-Esenboğa).Oprócz tego jest też linia kolejki linowej (Teleferik) pomiędzy Şentepe-Yenimahalle o długości 3,2 km.
Dolmuş – specyficzny dla Turcji sposób podróżowania. Są to zbiorowe taksówki – minibusy lub samochody podróżujące po wyznaczonych trasach. Cena jest zależna od odległości. Nie ma ustalonych przystanków.
Taksówki. Żółte, z literą T.
Kolej podmiejska (Banliyö Trenı). Linia biegnie z zachodu z Sincan na wschód do Kayaş.
Miasta partnerskie
Aszchabad
Baku
Bangkok
Bourg-en-Bresse
Bukareszt
Chartum
Hanoi
Hawana
Islamabad
Kair
Kijów
Kuala Lumpur
Kuwejt
La Paz
Manama
Mogadiszu
Moskwa
Astana
Pekin
Prisztina
Santiago
Sarajewo
Seul
Skopje
Sofia
Sziraz
Tbilisi
Tirana
Waszyngton
Przypisy
Linki zewnętrzne
Strona turystyczna Ankary
Miasta w Turcji
Galacja (prowincja rzymska)
Stolice państw w Azji
Miejscowości w prowincji Ankara |
4965159 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Pithecheirini | Pithecheirini | Pithecheirini – plemię ssaków z podrodziny myszy (Murinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae).
Zasięg występowania
Plemię obejmuje gatunki występujące w południowo-wschodniej Azji.
Podział systematyczny
Do plemienia należą następujące rodzaje:
Pithecheir – małpioszczurek
Pithecheirops – małpioszczurnik – jedynym przedstawicielem jest Pthecheirops otion – małpioszczurnik borneański
Przypisy |
4965160 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Voivozi%20%28gmina%20%C8%98imian%29 | Voivozi (gmina Șimian) | Voivozi – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șimian. W 2011 roku liczyła 453 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
323 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ariowie | Ariowie | Ariowie (lub Indoirańczycy) – termin używany dawniej dla indoirańskiego odłamu ludów indoeuropejskich. Ludność ta zamieszkiwała Azję Środkową oraz część terenów Afganistanu i Indii (Indoariowie). Dawniej uważana za imigrantów bądź najeźdźców z północy. Obecnie udowodniona jako południowy odłam Scytów i jeden z autochtonicznych ludów Indii, Pakistanu i Afganistanu, tożsamą z południowi Scytami, lecz realnie północnego pochodzenia.
Z czasem ich język zaczął wpływać, bądź łączyć się z językami południowych Indii, co doprowadziło do ekspansji języka hindi na południe. Za Ariów historycznie uważa się całą ludność mówiącą tym językiem i jego starymi formami, także nieposiadających północnego pochodzenia.
Ariowie prowadzili półkoczowniczy tryb życia, a źródłem ich przewagi militarnej był udomowiony przez nich północny koń, którego zaprzęgali do południowych rydwanów. Ich społeczeństwo dzieliło się na trzy klasy – kapłanów, wojowników i wytwórców, odpowiadające późniejszym hinduskim braminom, kszatrijom i wajśjom. Obecność klasy kapłanów wiąże się z silnie zrytualizowanym charakterem ich religii, która opierała się na składaniu krwawych ofiar i sprawowaniu obrzędów związanych z kultem świętego napoju haomy (indyjskiej somy). Wierzyli oni także w życie pozagrobowe i czcili rozbudowany panteon bóstw.
W nauce walczą ze sobą zwolennicy dwóch hipotez odnośnie do trasy wędrówki Ariów do Iranu – przez Azję Środkową albo przez Kaukaz. Obie mają za sobą silne argumenty, pochodzące zarówno z badań archeologicznych, jak i tekstów źródłowych. Dlatego niektórzy historycy proponują, by przyjąć, iż Ariowie docierali na teren dzisiejszego Iranu obiema drogami.
W okresie od XIX do XIV wieku p.n.e. ich działalność w dolinie Indusu, doprowadziła do zwiększenia się ilości osób mówiących ich językiem – prawdopodobnie ich język przyswoili Drawidowie, co zmniejszyło zasięg języka drawidyjskiego, ograniczając go do południowej części półwyspu. Stanowią jeden z najważniejszych ludów, które dały początek wieloetnicznej społeczności Hindusów.
Etymologia i definicje
Termin Aryjczycy pochodzi z sanskrytu od słowa arja i oznacza szlachetny.
W XIX wieku miana Aryjczyków używano jako synonimu grupy ludów posługujących się językami indoirańskimi, a czasami także wszystkimi indoeuropejskimi
Z nazwą „Ariowie” jest związany teonim Arjaman.
Pojęcia rasy aryjskiej i Aryjczyków używali rasiści niemieccy.
Zobacz też
języki indoirańskie
języki indoaryjskie
Arianem Waedżo
Aria (satrapia)
Arimaspowie
Scytowie
Przypisy
Starożytne ludy
Środowisko religijne wedyjskie i powedyjskie |
4965162 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C8%98inteu%20%28gmina%29 | Șinteu (gmina) | Șinteu – gmina w Rumunii, w okręgu Bihor. Obejmuje miejscowości Huta Voivozi, Socet, Șinteu i Valea Târnei. W 2011 roku liczyła 1021 mieszkańców.
Przypisy
Gminy w Rumunii
Okręg Bihor |
4965168 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C8%98inteu | Șinteu | Șinteu () – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șinteu. W 2011 roku liczyła 478 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
4965172 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Huta%20Voivozi | Huta Voivozi | Huta Voivozi () – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șinteu. W 2011 roku liczyła 157 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
4965173 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Al-Miznab | Al-Miznab | Al-Miznab – miasto w Arabii Saudyjskiej, w prowincji Al-Kasim. W 2010 roku liczyło 29 210 mieszkańców.
Miasta w prowincji Al-Kasim |
4965175 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Socet%20%28okr%C4%99g%20Bihor%29 | Socet (okręg Bihor) | Socet () – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șinteu. W 2011 roku liczyła 103 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
324 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Asyria | Asyria | Asyria (akad. māt Aššurki) – starożytne państwo semickie w północnej Mezopotamii istniejące od drugiej połowy III tysiąclecia p.n.e. do pierwszej połowy I tysiąclecia p.n.e.
Nazwa
W piśmie klinowym nazwa tego państwa zapisywana była na kilka różnych sposobów. Do najczęściej stosowanych należą formy (māt Aš-šurki), (māt Aš+šurki) i (māt Aššur(AŠ)ki).
Historia
W historii Asyrii wyróżnia się trzy okresy:
staroasyryjski – ok. 2025–1750 p.n.e.
średnioasyryjski – ok. 1375–935 p.n.e.
nowoasyryjski – 934–612 p.n.e.
Okres staroasyryjski
Okres staroasyryjski rozpoczął się ok. 2025 r. p.n.e., w momencie, gdy imperium III dynastii z Ur, w kilka lat po objęciu tronu przez Ibbi-Suena, utraciło kontrolę nad swoimi obszarami peryferyjnymi, na których leżało m.in. miasto Aszur. Wkrótce samo Aszur, którym dotychczas zarządzał wybierany przez króla gubernator, zwany „człowiekiem z Aszur” (lú Aššurki) lub „gubernatorem Aszur” (énsi Aššurki), stało się niezależnym miastem-państwem rządzonym przez własnych władców. Władcy ci, członkowie tzw. „dynastii Puzur-Aszura” (nazwanej tak od imienia Puzur-Aszura I, prawdopodobnego jej założyciela), tytułowali się teraz „gubernatorami boga Aszura”, jako iż ten uważany był za prawdziwego króla miasta, w którego imieniu władcy – jako jego namiestnicy – sprawowali władzę.
Ok. roku 2000 p.n.e. na Mezopotamię najechali Amoryci, którzy przejęli kontrolę nad większością ówczesnych państw-miast, zakładając w nich swoje dynastie. Przedstawiciel jednej z nich, Szamszi-Adad I z Terqi (panował w latach 1814–1781 p.n.e.), założył pierwsze państwo asyryjskie, które było przez krótki czas największą potęgą w Mezopotamii. Swój sukces gospodarczy Szamszi-Adad I opierał na handlu. Asyria w tym czasie miała nawet swoją kolonię handlową w Kanesz w Azji Mniejszej. Po śmierci Szamszi-Adada jego państwo zostało podbite przez Hammurabiego. Jako że Szamszi-Adad nie był Asyryjczykiem i nie rezydował w Aszur, niektórzy historycy skłaniają się do nazywania tego państwa królestwem Górnej Mezopotamii. W XVII w. p.n.e. ziemie asyryjskie zostały podbite przez przybyłe z północy plemiona Hurytów, którzy około 1490 p.n.e. założyli w Górnej Mezopotamii państwo Mitanni.
Okres średnioasyryjski
W XIV w. p.n.e. Mitanni zostało podbite przez Hetytów ze wschodniej Anatolii i Asyryjczyków, którzy odzyskali wówczas niepodległość. Asyria została odbudowana przez Aszur-uballita I (1363–1330 p.n.e.), który zajął część terytorium państwa Mitanni, a w Babilonie osadził swego sojusznika Kurigalzu II. Bitwa pod Kadesz, która osłabiła zarówno Egipt, jak i Hetytów, stworzyła dla Asyrii dogodną sytuację dla rozwoju terytorialnego. Adad-nirari I podbił Hanigalbat, zdobył Nuzi i Arraphę. Podboje prowadził również jego syn, Salmanasar I, który założył miasto Kalchu. Asyria osiągnęła szczyt potęgi w latach 1243–1207 p.n.e. za panowania Tukulti-Ninurty I, który całkowicie podporządkował sobie Babilonię po pokonaniu jej władcy, Kasztilasza IV, a także zdobył ziemie ludu Nairi w Anatolii. Śmierć Tukulti-Ninurty w wyniku zamachu i najazd Ludów Morza doprowadziły do upadku potęgi Asyrii, która przez pewien okres musiała uznawać zwierzchnictwo Babilonii. Asyria odbudowała swoją potęgę w latach 1116–1077 p.n.e. za panowania Tiglat-Pilesera I. Władca ten w swych wyprawach wojennych dotarł aż do Fenicji zmuszając Byblos, Arwad i Sydon do opłacenia trybutu. Walczył też z frygijskimi plemionami Muszku, a także Aramejczykami, którzy zaczęli napierać na okoliczne ziemie z Pustyni Syryjskiej. To właśnie w wyniku ich najazdów, które nie tylko osłabiły Asyrię militarnie, ale i zablokowały handel z Syrią i odcięły państwo od źródeł strategicznych surowców, w XI w. p.n.e. nastąpił upadek państwa średnioasyryjskiego.
Okres nowoasyryjski
W X w. p.n.e. powstało państwo nowoasyryjskie. Szybki wzrost jego potęgi zaczął się w roku 884 p.n.e. za panowania Aszurnasirpala II. Jego syn Salmanasar III został królem Babilonu i nałożył haracz na kraje Lewantu i Izrael. Po pewnym okresie zastoju do energiczniejszych podbojów przystąpił Tiglat-Pileser III (od połowy VIII w. p.n.e.). Podboje jego i jego następców doprowadziły do powstania największego imperium, jakie dotychczas widziano. Asyryjczycy opanowali całą Mezopotamię, Lewant (745–720 p.n.e.), ziemię Izraela, Cypr, a także Egipt (około roku 671 p.n.e.), który jednak utracili po 15 latach.
Na zdobycznych terenach utworzone zostały prowincje zarządzane przez urzędników wyznaczanych przez króla Asyrii, i zobowiązane do składania corocznych danin. Dla komunikowania się odległych prowincji ze stolicą budowano drogi, na których uruchomiono konną pocztę kurierską.
Szczyt potęgi Asyria osiągnęła za panowania króla Sargona II (721–705 p.n.e.) i jego dynastycznych następców zwanych Sargonidami. Rozbudowano wówczas znacznie sieć kanałów nawadniających i urządzano liczne ogrody i sady. Te zamiłowania i osiągnięcia w ogrodnictwie przeniesione zostały do legendy w postaci „wiszących ogrodów Semiramidy”, zaliczanych do siedmiu cudów świata, a faktycznie będących ogrodami zakładanymi na płaskich dachach i tarasach pałaców w Babilonie. Imperium tym Asyryjczycy rządzili bardzo surowo, deportując i mordując buntowników. Wiele miast zostało zniszczonych. Los taki spotkał między innymi Babilon zniszczony w roku 689 p.n.e. przez króla Sennacheryba. Asyryjczycy potrafili również budować (rękami niewolników i na koszt podbitych ludów) wspaniałe miasta, ogromne pałace ze wspaniałymi płaskorzeźbami i wielkie biblioteki, co miało duży wpływ na zachowanie się wiedzy o ich czasach. W kilkadziesiąt lat po osiągnięciu maksymalnych rozmiarów zaczęły się dla Asyrii poważne kłopoty wywołane najprawdopodobniej niemożnością zapanowania nad tak ogromnym obszarem i wycieńczeniem państwa ciągłymi wojnami.
W roku 652 p.n.e. brat ówczesnego króla Asyrii Aszurbanipala sprzymierzył się z wrogami Asyrii (m.in. państwem Elam) i opanował Babilonię, której był królem, chcąc przejąć władzę w całym imperium. Rebelia skończyła się klęską, a Babilon został ponownie zniszczony. Jeszcze około roku 646 p.n.e. Asyria zniszczyła państwo Elam, ale gdy zmarł król Aszurbanipal (ok. 627 p.n.e.), budowane przez ponad 200 lat mocarstwo zaczęło się rozpadać. Trzy lata po śmierci Aszurbanipala Babilon zrzucił jarzmo asyryjskie i powstało państwo nowobabilońskie rządzone przez chaldejskiego króla Nabopolassara.
Ostateczny cios królestwu Asyrii zadali Babilończycy, sprzymierzeni z Medami i Scytami, gdy w roku 612 p.n.e. zajęli asyryjską stolicę Niniwę. Co prawda jeszcze przez trzy lata wojska asyryjskie wspierane przez Egipcjan stawiały gdzieniegdzie opór, ale zburzenie Niniwy stało się symbolem upadku Asyrii. Medowie i Babilończycy zburzyli wszystkie większe miasta asyryjskie, a ich ludność wymordowali. Zniszczenia były tak wielkie, że przez kilka następnych stuleci ziemie te były słabo zaludnione. Prymat na Bliskim Wschodzie przejęło państwo nowobabilońskie.
W okresie nowoasyryjskim w stolicy Niniwie zostało wybudowanych wiele pałaców dla dworu królewskiego, zdobnych w liczne rzeźby ornamentalne, przedstawiające sceny z polowań, wojen czy kultu religijnego. Przepych i bogactwo pałaców miały świadczyć o potędze władców. Ostatni z wielkich królów asyryjskich Aszurbanipal (668–627) założył ogromną bibliotekę w Niniwie, gromadząc w niej około 30 tysięcy zapisanych pismem klinowym glinianych tabliczek, zawierających poezje oraz teksty filozoficzne, medyczne, historyczne, astronomiczne i administracyjne.
Asyria w literaturze pięknej
Angielski poeta George Gordon Byron napisał wiersz The Destruction of Sennacherib (Zagłada wojsk Sennacheryba), zaczynający się linijką: The Assyrian came down like the wolf on the fold. Inny romantyk, rówieśnik Byrona Edwin Atherstone napisał składający się z trzydziestu ksiąg i Preludium epos Upadek Niniwy, opowiadający o zdobyciu asyryjskiej stolicy przez połączone wojska Medów i Babilończyków, dowodzone przez medyjskiego księcia Arbacesa i babilońskiego kapłana Belezisa.
Zobacz też
armia asyryjska
asyryjskie hieroglify
asyryjskie zaćmienie słońca
dialekt asyryjski
lista królów asyryjskich
religia asyryjska
sztuka asyryjska
Przypisy
Bibliografia
Veerhof K.R., Eidem J., Mesopotamia. The Old Assyrian Period, Academic Press Fribourg 2008.
Państwa starożytne
Kraje biblijne |
326 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Afrochrze%C5%9Bcija%C5%84stwo | Afrochrześcijaństwo | Afrochrześcijaństwo (Kościoły afrochrześcijańskie) – ruchy religijne powstałe w Czarnej Afryce w wyniku oderwania się od misyjnych Kościołów chrześcijańskich (zarówno katolickich, jak i protestanckich). Uniezależnienie to dokonało się zarówno na płaszczyźnie organizacyjnej, jak i dogmatycznej. W wielu przypadkach było ono wyrazem dążeń niepodległościowych miejscowych ludów, wyzwolenia się spod władzy białych i przywrócenia godności ludności czarnej (koncepcja Czarnego Mesjasza). Na kult i doktrynę tych kościołów duży wpływ wywarły rodzime religie afrykańskie – ważnymi elementami liturgii są wspólne modlitwy, tańce, egzorcyzmy, wierni wpadają w trans.
Obecnie w Afryce istnieje około 9 tysięcy niezależnych kościołów afrochrześcijańskich, do których należy około 20 mln wyznawców. Blisko połowa z nich znajduje się w Południowej Afryce, ale największy kościół afrochrześcijański – kościół kimbangistów – powstał w Demokratycznej Republice Konga.
Oprócz kościołów opartych na jednostkach, w Afryce działa też wiele kościołów opartych na tradycyjnej nauce ewangelicznej. W kościołach Afryki praktykowane są znaki, proroctwa, i mówienie innymi językami, uważane przez chrześcijan ewangelicznych za potwierdzenie nauki biblijnej z Dziejów Apostolskich.
Zobacz też
religie rodzime Afryki
Kościół dejmaistyczny
Afrochrześcijaństwo
Kultura w Afryce |
327 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Arabizm | Arabizm | Arabizm – wyraz, zwrot lub konstrukcja składniowa zapożyczona z języka arabskiego.
Arabizmami jest wiele terminów związanych z islamem i całą kulturą arabską, a także terminy naukowe zapożyczone w średniowieczu, gdy nauka w krajach arabskich stała na wyższym poziomie w porównaniu z nauką europejską.
Ponieważ kultura polska nigdy nie wchodziła w bezpośredni kontakt z arabską, wyrazy arabskie funkcjonujące w języku polskim dostawały się do polszczyzny za pośrednictwem innych języków: tureckiego, węgierskiego, angielskiego, włoskiego lub francuskiego. Arabizmy mogą być zatem rozpatrywane także jako pożyczki z tych właśnie języków, co jest o tyle istotne, że w wielu wypadkach języki te nadały arabizmom kształt fonetyczny odmienny od brzmienia pierwotnego. Wiele arabizmów zostało przejętych za pośrednictwem języka osmańskotureckiego. Dotyczą one głównie terminologii wojskowej i religijnej (ale nie tylko) i zostały zapożyczone dzięki długotrwałym kontaktom polsko-tureckim od XVI do XVIII wieku. Należą tu, między innymi: dziryt (z tur. cirit), haracz (z tur. haraç), kiesa (z tur. kese), majdan (z tur. maydan). Wszystkie te wyrazy wywodziły się początkowo z języka arabskiego.
Przykłady arabizmów: admirał, alchemia, algebra, algorytm, alkalia, alkohol, alkazar, Allah, Arabowie, arsenał, bazar, cyfra, dżihad, dżinn, emir, erg, fatwa, hadis, hadżar, hadżdż, hadżi, hafiz, hamada, henna, hidżra, imam, islam, Kaba, kalif, kasyda, kawa, Koran, kuskus, lutnia, Maghreb, mahdi, Mahomet, meczet, medresa, medyna, mihrab, minaret, mudżahedin, muezin, mufti, mułła, muzułmanin, nabab, nadir, ramadan, sahib, salam alejkum, salat, serir, sufizm, sułtan, sunnizm, sura, szahada, szariat, szejk, szyfr, szyizm, ulem, wali, zakat, zenit, zero.
Bibliografia
Wacław Przemysław Turek: Słownik zapożyczeń pochodzenia arabskiego w polszczyźnie. Kraków 2001.
Zapożyczenia językowe
Język arabski |
328 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aflatoksyny | Aflatoksyny | Aflatoksyny – rodzaj mykotoksyn. Są wytwarzane przez grzyby z rodzaju Aspergillus, głównie A. flavus (kropidlak żółty) i A. parasiticus. Grzyby te występują na fistaszkach (orzechach ziemnych), zbożu, migdałach w wilgotnych rejonach tropikalnych. W sprzyjających warunkach (wysoka temperatura oraz wilgotność) porastają także inne produkty żywnościowe, np. chleb.
Aflatoksyny są mutagenne, teratogenne i hepatotoksyczne. Stwierdzono ich letalne działanie na zwierzęta (szczury, psy, koty świnki morskie i in.). Dopuszczalna zawartość aflatoksyny B1 (najczęściej spotykanej) w produktach zbożowych to 2 µg/kg, oraz do 4 µg/kg dla aflatoksyn B1, B2, G1, i G2 łącznie.
Oddziałują z DNA, interkalując pomiędzy zasady azotowe, będące hydrofobowymi elementami cząsteczki DNA. Zwiększają częstotliwość nienaprawialnych zmian podczas replikacji łańcucha 5' i dlatego są mutagenne. W wyższych stężeniach zaburzają transkrypcję, co jest przyczyną ich toksyczności. Wywołują pierwotnego raka wątroby, zwłaszcza u tych osób, które przeszły wirusowe zapalenie wątroby typu B. Aflatoksyny zostały oficjalnie uznane w Polsce za substancje rakotwórcze w 1996 roku.
Są słabo rozpuszczalne w wodzie i etanolu, natomiast dobrze rozpuszczalne w metanolu i chloroformie. Są wrażliwe na promieniowanie nadfioletowe oraz odporne na działanie ciepła. W nadfiolecie (maks. absorpcji 365 nm) fluoryzują na niebiesko i zielono.
Najczęściej występujące aflatoksyny oznaczone są odpowiednio skrótami B1, B2, G1, G2, oraz M1 i M2. Pierwsze cztery są wytwarzane przez grzyby, natomiast aflatoksyny M1 i M2 są mykotoksynami spotykanymi np. w krowim mleku. Powstają one jako metabolity innych aflatoksyn w organizmach zwierząt, którym podaje się nadpleśniałe pasze, skażone aflatoksynami. Szacuje się, że od 3–6% skonsumowanych przez krowę aflatoksyn B1 i B2 zamieniane jest w M1 i M2.
Przypisy
Źródła i literatura dodatkowa
Detailed information on mycotoxins
http://www.food-info.net/pl/tox/afla.htm
http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc011.htm
Grajewski J. (red.) Mykotoksyny i grzyby pleśniowe – zagrożenia dla człowieka i zwierząt, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2006
Dutkiewicz Jacek i Górny Rafał L. Biologiczne czynniki szkodliwe dla zdrowia – klasyfikacja i kryteria oceny narażenia, Medycyna Pracy, 2002
Piontek Marlena, Grzyby pleśniowe, Zielona Góra 1999
Mykotoksyny
Pirany
Dihydrofurany
Delta-Laktony |
329 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Abbott%20i%20Costello | Abbott i Costello | Abbott i Costello – duet amerykańskich aktorów komediowych, którzy byli popularni przede wszystkim w latach 40. i na początku lat 50.
Abbott (Bud Abbott) był wysoki i szczupły, natomiast Costello (Lou Costello) był niski i tęgi. Ich filmy to często burleski i parodie znanych tematów filmowych, np.: Abbott i Costello spotykają Frankensteina, Abbott i Costello w Legii Cudzoziemskiej.
Filmy z udziałem tego duetu aktorskiego
1940 – „Abbott i Costello w tropikach” (One Night in the Tropics)
1941 – „Szeregowcy” (Buck Privates)
1941 – „W marynarce” (In the Navy)
1941 – „Łap ducha” (Hold That Ghost)
1941 – „Keep ’Em Flying”
1942 – „Wesołe ranczo” (Ride 'Em Cowboy)
1942 – „Rio Rita”
1942 – „Pardon My Sarong”
1942 – „Who Done It?”
1943 – „Na wyścigach” (It Ain't Hay)
1943 – „Hit the Ice”
1944 – „Na salonach” (In Society)
1944 – „Zagubieni w haremie” (Lost in a Harem)
1945 – „Here Come the Co-Eds”
1945 – „Szulerzy na pokładzie” (The Naughty Nineties)
1945 – „Abbott i Costello w Hollywood” (Abbott and Costello in Hollywood)
1946 – „Little Giant”
1946 – „Ich długie życie” (The Time of Their Lives)
1947 – „Szeregowcy wracają do domu” (Buck Privates Come Home)
1947 – „Wdowa z Wagon Gap” (The Wistful Widow of Wagon Gap)
1948 – „The Noose Hangs High”
1948 – „Abbott i Costello spotykają Frankensteina” (Abbott and Costello Meet Frankenstein)
1948 – „Abbott i Costello w Meksyku” (Mexican Hayride)
1949 – „Abbott i Costello – Afrykańska przygoda” (Africa Screams)
1949 – „Abbott i Costello spotykają mordercę” (Abbott and Costello Meet the Killer, Boris Karloff)
1950 – „Abbott i Costello w Legii Cudzoziemskiej” (Abbott and Costello in the Foreign Legion)
1951 – „Abbott i Costello spotykają niewidzialnego człowieka” (Abbott and Costello Meet the Invisible Man)
1951 – „Godzina komedii” (Comin' Round the Mountain)
1952 – „Jaś i łodyga fasoli” (Jack and the Beanstalk)
1952 – „Lost in Alaska”
1952 – „Abbott i Costello spotykają Kapitana Kidda” (Abbott and Costello Meet Captain Kidd)
1953 – „Abbott i Costello lecą na Marsa” (Abbott and Costello Go to Mars)
1953 – „Abbott i Costello spotykają Jekylla i Hyde’a” (Abbott and Costello Meet Dr. Jekyll and Mr. Hyde)
1955 – „Abbott i Costello w wytwórni filmowej” (Abbott and Costello Meet the Keystone Kops)
1955 – „Abbott i Costello spotykają mumię” (Abbott and Costello Meet the Mummy)
1956 – „Dance with Me, Henry”
1959 – „The 30 Foot Bride of Candy Rock”
1965 – „Świat Abbotta i Costello” (The World of Abbott and Costello)
Zobacz też
Flip i Flap
Bracia Marx
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona
Amerykańscy aktorzy filmowi
Amerykańscy komicy |
330 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Absolwent%20%28film%29 | Absolwent (film) | Absolwent (ang. The Graduate) – amerykański film fabularny z roku 1967 w reżyserii Mike’a Nicholsa, powstały na podstawie powieści Charlesa Webba pod tym samym tytułem.
W 1968 film zdobył Oscara za reżyserię. Oprócz tego był nominowany w następujących kategoriach: film, aktor, aktorka, aktorka w roli drugoplanowej, scenariusz adaptowany, zdjęcia.
Fabuła
Przełomowy film w karierze Dustina Hoffmana. Gra on tytułową rolę młodego mężczyzny – Benjamina Braddocka – typowego przedstawiciela swojego pokolenia, który po ukończeniu z wyróżnieniem szkoły staje przed dalszymi życiowymi wyborami. Wplątuje się w wątpliwy moralnie romans z żoną wspólnika swoich rodziców. Następnie poznaje jej córkę, w której się zakochuje. Jednak pani Robinson nie pozwala na rozwinięcie się uczucia, próbuje rozdzielić młodych zakochanych. Poddany publicznemu ostracyzmowi chłopak walczy o prawo do miłości i w ostatnich scenach filmu porywa Elaine Robinson sprzed ołtarza.
Absolwent jest przenikliwym zapisem przemian obyczajowych zachodzących w amerykańskim społeczeństwie w połowie lat 60. XX wieku. Mike Nichols patrzy jednak na otaczającą go rzeczywistość nie z perspektywy hippisowskiej rewolucji, a przyjmuje punkt widzenia mieszkańców przedmieść amerykańskich miast, zbiorowym bohaterem swego filmu czyniąc znudzoną swą zamożnością i pełną hipokryzji klasę średnią.
Obsada
Dustin Hoffman – Benjamin Braddock
Anne Bancroft – pani Robinson
Katharine Ross – Elaine Robinson
William Daniels – pan Braddock
Murray Hamilton – pan Robinson
Ścieżka dźwiękowa
Ścieżka dźwiękowa w wykonaniu duetu Simon & Garfunkel, zawiera między innymi utwory „The Sound of Silence”, „Scarborough Fair” i „Mrs. Robinson”.
Zobacz też
Lista stu najlepszych amerykańskich filmów według AFI
Linki zewnętrzne
Filmowe adaptacje utworów Charlesa Webba
Amerykańskie dramaty filmowe
Amerykańskie filmy obyczajowe
Filmy w reżyserii Mike’a Nicholsa
Amerykańskie filmy z 1967 roku
Amerykańskie adaptacje filmowe
Filmy w National Film Registry
Filmy, których akcja toczy się w Los Angeles
Filmy kręcone w San Francisco
Filmy wyróżnione nagrodą BAFTA dla najlepszego filmu
Filmy nagrodzone Złotym Globem dla najlepszego filmu komediowego lub musicalu |
4965176 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej%20Ostrom%C4%99cki | Andrzej Ostromęcki | Andrzej Henryk Ostromęcki (ur. 15 listopada 1942 w Warszawie, zm. 24 stycznia 2021 tamże) – polski geolog, poeta, alpinista, grotołaz, działacz społeczny. Był filistrem Arkonii.
Życiorys
Był synem Mirosława (1914–2000), inżyniera, oficera NSZ, więźnia politycznego PRL, i Heleny (1915–2000) z domu Deskur. Razem z matką i siostrą Anną (1944–2000) przeprowadził się do Wrocławia w lipcu 1945. Egzamin maturalny zdał w III Liceum Ogólnokształcącym we Wrocławiu w 1960. W 1966 ukończył studia geologii na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Wrocławskiego. Był zatrudniony w Zakładzie Nauk Geologicznych PAN we Wrocławiu i Warszawie (od 1968), gdzie uzyskał doktorat nauk przyrodniczych w 1972. Był także związany z Wydziałem Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmował się zagadnieniami górnego karbonu i dolnego permu w niecce północnosudeckiej. W latach 1980–1981 pracował w Mauretanii w ramach kontraktu z agencją ONZ. Zmarł 24 stycznia 2021 w Warszawie.
Działalność społeczna
Był filistrem Korporacji Akademickiej Arkonia. Jako syn Mirosława, członka Arkonii od 1933, został przyjęty do Korporacji w 1982 wraz z innymi synami i krewnymi przedwojennych Arkonów. W roku 1990 został wybrany na członka zarządu Arkonii. W 1992 sprawował funkcję oldermana „pierwszego coetusu”, grupy składającej się z pięciu pierwszych studentów przyjętych do Arkonii po II Wojnie Światowej.
W 2011 wziął udział w panelu dyskusyjnym „Żołnierze Wyklęci – wojna domowa czy powstanie narodowe?”.
W 2014 był współzałożycielem Fundacji Oleńka, pierwszej w Polsce organizacji pomagającej chorym na raka samotnym matkom.
Działalność literacka
Publikował wiersze:
Publikował także formy prozatorskie i teksty na tematy społeczne. Zamieszczał utwory w czasopismach katolickich „List do Pani”, „Tygodnik Salwatorski”, „Głos Brata Alberta”.
Działalność górska
Był członkiem i uczestnikiem wypraw jaskiniowych Sekcji Grotołazów Wrocław od 1962. W 1966 współorganizował Ogólnopolskie Seminarium Ratownictwa Jaskiniowego w Tatrach Zachodnich. Był prezesem Sekcji w kadencji 1967/1968.
Brał udział w eksploracji i opisie Jaskini Niedźwiedziej w masywie Śnieżnika.
Na przełomie grudnia 1968 i stycznia 1969 wziął udział w wyprawie kierowanej przez Bernarda Uchmańskiego na dno Jaskini Śnieżnej. Wyprawa dokonała wspinaczkowego wyjścia od Syfonu Dominiki do otworu Jaskini Śnieżnej. Był to ówczesny rekord świata (640 m pomiędzy dnem a otworem wejściowym jaskini) we wspinaczce jaskiniowej bez korzystania z lin i drabinek. Członkami wyprawy byli także Roman Galar, Jerzy Masełko, Kazimierz Piotrowski, Norbert Pospieszny i Marek Trzeciakowski. Wszyscy zostali odznaczeni Medalem za Wybitne Osiągnięcia Sportowe.
W 1969 uczestniczył w wyprawie Sekcji do jaskiń Kaukazu Zachodniego. Był zaprzyjaźniony i uczestniczył w działalności Speleoklubu Warszawskiego.
Inne informacje
Był mężem Anny Marii (Oleńki) z domu Wielowieyskiej (1945–2013).
Uwagi
Przypisy
Urodzeni w 1942
Ludzie urodzeni w Warszawie
Absolwenci Uniwersytetu Wrocławskiego
Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
Polscy geolodzy
Polscy poeci XXI wieku
Polscy prozaicy XXI wieku
Polscy speleolodzy
Taternicy
Członkowie Sekcji Grotołazów Wrocław
Odznaczeni Medalem za Wybitne Osiągnięcia Sportowe
Zmarli w 2021
Polscy korporanci
Absolwenci Liceum Ogólnokształcącego nr III im. Adama Mickiewicza we Wrocławiu |
4965178 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Valea%20T%C3%A2rnei | Valea Târnei | Valea Târnei () – wieś w Rumunii, w okręgu Bihor, w gminie Șinteu. W 2011 roku liczyła 283 mieszkańców.
Przypisy
Wsie w okręgu Bihor |
331 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Akwaforta | Akwaforta | Akwaforta, kwasoryt (wł. acquaforte – mocna woda, czyli kwas azotowy) – technika graficzna wklęsła, także odbitka otrzymana tą techniką. Technika akwaforty została wynaleziona na przełomie XV i XVI wieku, a spopularyzowano ją w XVI wieku.
Polega na wykonaniu metalowej formy drukowej z rysunkiem uzyskanym za pomocą trawienia. W tym celu płytę miedzianą lub cynkową pokrywa się werniksem akwafortowym znajdującym się w kwasie w postaci nieroztwarzonej, a następnie wykonuje się rysunek stalową igłą odsłaniając powierzchnię medalu. Potem przez zanurzenie płyty w kwasie następuje wytrawienie wgłębnego rysunku na płycie. W celu pogłębienia kresek w partiach ciemnych rysunku proces ten powtarza się kilkakrotnie. Po ostatnim trawieniu i usunięciu werniksu w płytę wciera się farbę drukową, która zatrzymuje się tylko w wytrawionych zagłębieniach. Wciśnięta w wytrawione zagłębienia płyty farba przeniesiona zostaje w prasie wklęsłodrukowej na papier.
Akwafortą posługiwali się: Albrecht Dürer, Rembrandt, Jacques Callot, Berthold Hellingrath, Francisco Goya, Giovanni Battista Piranesi, James Abbott McNeill Whistler, Marc Chagall, Pablo Picasso, Taras Szewczenko, Daniel Chodowiecki, Jan Piotr Norblin, Michał Płoński, Leon Wyczółkowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Józef Pankiewicz, Wojciech Weiss, Zbigniew Rabsztyn, Józef Pieniążek, Magdalena Gintowt-Juchniewicz, Cezary Paszkowski, Barbara Rosiak, Leszek Rózga, Barbara Narębska-Dębska, Tadeusz Michał Siara, Beata Nehring i Chaim Goldberg
Pierwsza akwaforta datowana jest na rok 1513, a jej twórcą był szwajcarski sztycharz Urs Graf. W wyniku rozwoju tej techniki w XVIII w. wynaleziono akwatintę poszerzającą możliwości oddawania półtonów.
Przypisy
Bibliografia
Techniki graficzne
Techniki druku |
4965179 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Stylogyne%20depauperata | Stylogyne depauperata | Stylogyne depauperata Mez – gatunek roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje endemicznie w południowo-wschodniej Brazylii – w stanie Rio de Janeiro.
Morfologia
Pokrój Zimozielone drzewo lub krzew. Dorastający do 3,5–6 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa jest skórzasta i ma eliptyczny lub owalnie lancetowaty kształt. Mierzy 12,2–23 cm długości oraz 5,6–10,4 cm szerokości, jest całobrzega, ma tępą lub klinową nasadę i spiczasty wierzchołek. Ogonek liściowy jest nagi i ma 8–19 mm długości.
Kwiaty Zebrane w baldachogronach o 1,5–2,5 cm długości, wyrastających z kątów pędów. Mają 4 lub 5 działek kielicha o owalnym kształcie i dorastające do 1–2 mm długości. Płatki są owalne i mają białawą lub różową barwę oraz 4–5 mm długości.
Owoc Pestkowce mierzące 8-10 mm średnicy, o kulistym kształcie.
Przypisy
Pierwiosnkowate |
332 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aedh | Aedh | Aedh, Aed, (ur. ok. 840, zm. 878) – król Szkotów 877–878.
Życiorys
Młodszy syn króla Kennetha I MacAlpina, objął władzę po swoim bracie Konstantynie I. Szczegóły jego krótkich rządów nie są znane. Miał dwóch synów: starszy objął tron szkocki jako Konstantyn II w 900 r., młodszy, jako Donald I panował w podleglym Szkotom królestwie Strathclyde w latach 908–925.
Aedh zginął w bitwie z Normanami pod Strathallan w 878 r. Zgodnie ze zmodyfikowanym przez Donalda I szkockim zwyczajem tzw. tanistry, następcą wyznaczony był Giric, syn Donalda I. W wyniku spisku królem został także Eochaid, syn króla Strathclyde Rhuna i siostry Aeda. Ostatecznie rządy w Szkocji sprawowali wspólnie Giric i Eochaid.
Zobacz też
kalendarium historii Szkocji
historia Szkocji
władcy brytyjscy
Bibliografia
Alan Orr Anderson, Early Sources of Scottish History A.D 500–1286, volume 1. Reprinted with corrections. Paul Watkins, Stamford, 1990.
Marjorie Ogilvie Anderson, Kings and Kingship in Early Scotland. Scottish Academic Press, Edinburgh, revised edition 1980.
A. A. M. Duncan, The Kingship of the Scots 842–1292: Succession and Independence. Edinburgh University Press, Edinburgh, 2002.
Smyth, Alfred P., Warlords and Holy Men: Scotland AD 80–1000. E.J. Arnold, London, 1984 (reprinted Edinburgh UP).
Władcy Szkocji
Urodzeni w IX wieku
Zmarli w 878 |
4965181 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Tilia%20kiusiana | Tilia kiusiana | Tilia kiusiana Makino & Shiras. – gatunek drzewa z rodziny ślazowatych. Występuje endemicznie w Japonii – na wyspach Honsiu, Sikoku oraz Kiusiu.
Morfologia
Pokrój Zrzucające liście drzewo dorastające do 15 m wysokości.
Liście Blaszka liściowa ma kształt od owalnego do owalnie podługowatego. Mierzy 3–8 cm długości oraz 2–4 cm szerokości, jest piłkowana na brzegu, ma nasadę od sercowatej do ściętej i wierzchołek od ostrego do spiczastego. Ogonek liściowy jest owłosiony i ma 5–12 mm długości.
Kwiaty Zebrane po 20–35 w wierzchotkach wyrastających z kątów podługowatych podsadek o długości 4–5 cm. Mają 5 działki kielicha o owalnym kształcie. Płatków jest 5, mają lancetowaty kształt i osiągają do 5 mm długości. Pręcików jest około 15–20.
Przypisy
Lipowate |