Datasets:

armvectores

/

hyw_wikipedia_2023

like 0

Follow

ArmVectores 3

Ֆրիկ (բանաստեղծ)

Ֆրիկ, (մօտ 1230-ական - մօտ 1310-ական) միջնադարեան հայ բանաստեղծ։ == Կենսագրութիւն == Կենսագրական տեղեկութիւններ չեն պահպանուած. յայտնի են միայն հօր եւ հօրեղբոր անունները՝ Թագւոշ եւ Դոդանա։ Ֆրիկի քերթուածքներուն եղած որոշ անուղղակի տուեալներէն կ'ենթադրուին, որ ծնուած է մոնկոլներու Հայաստան կատարած արշաւանքներու սկիզբը։ Հաւանաբար գերի ընկած է մոնկոլներուն ձեռքը, ապա փրկանգով ազատուած է։ Եղած է հարուստ, սակայն հետագային մասաչիներէն (մոնկոլներէն՝ բանակին հանդրձանք, ձի, զենք մատակարարողներ) մէկի ընկերակիցը դառնալով՝ սնանկցած է, ընկած է ծանր պարտքերու տակ։ Անոր համար անոր խփած են իր ընտանիքը։ Ծերութեան հասակին թշվառ ու մենակ եղած է։ Ցանկացած է վանք մտնել, վանական դառնալ սակայն պարզ չէ արդիոք ան արած է այդ քայլը։ == Բանաստեղծութիւնները == Ֆրիկին պահպանած է մօտ հինգ տասնեակ բանաստեղծութիւններ, որոնց մէծ մասը յայտնաբերած է, հաւաքած է հրատարակութեան պատրաստած է Տիրայր Վարդապետը: Ֆրիկը գրած է ժողովրդին հասկանալի պարզ ու յստակ լեցւով։ Ահա թէ ինչպէս հենց ինքը Ֆրիկը գրած է իր մասին։ Ֆրիկից պահպանվել են մոտ հինգ տասնյակ բանաստեղծություններ, որոնց մեծ մասը հայտնաբերել, հավաքել եւ հրատարակության է պատրաստել Տիրայր Վարդապետը։ Ֆրիկը գրել է ժողովրդին հասկանալի պարզ ու հստակ լեզվով։ Ահա թե ինչպես է հենց ինքը Ֆրիկը գրում իր մասին. Ան իր տաղերուն առատօրէն օգտագործած է ժողովրդական բանահիւսութեան պատկերով արտայայտութիւններ, համեմատութիւններ, առածներն ու ասացուածքները, ինչպէս նաեւ հայերէն տեսակը: === Թեմաները === Հասունութեան տարիներուն Ֆրիկի ստեղծագործութեան կարեւոր թեմաներն դարձած է ազգային ու սոցիալական խնդիրները: Մոնկոլական տիրապետութեան շրջանի գեղարուեստական Ֆրիկի արձագանք հասած է մեզի չորս բանքերը՝ «Ընդդէմ ֆալաքին եւ վասն բախտի», «Վասն Արղուն ղանին եւ Բուղային», «Բան ի Ֆրիկ գրքոյն» («Գանգատ»), «Վասն դալեհի եւ բրջի», «Ընդդէմ ֆալաքին...» քերթուած Ֆրիկը գրած է։ Ազգային քաղաքական խնդիրն աւելի սուր արծարծուած «Վասն Արղուն ղանին եւ Բուղային» եւ «Գանգատ» բանաստեղծութիւններուն, որոնց այն հանդէս եկած է սոցիալական խնդրի հետ զուզգորուած։ Առաջին բանաստեղծութեան մէջ Ֆրիկը վրեժխնդիր սրտով երազած է թաթար-մոնկոլներու դաժան բռնատիրութեան վերջնական անկումը։ «Գանգատի» մէջ հայրենասէր հեղինակը կ'ողբար ժողովրդի ծանր վիճակը։ Դերեւս «Ընդդէմ ֆալաքին» բանքը Ֆրիկը ֆալաքին (ճակատագրին) կը համարուէր անարդար դատաւոր, որ անգետ, վատ, յիմար մարդկանց մէծ հարստութեան տէր դարձած է, իսկ արժանաւորներուն՝ «ուղորդ», իմաստուն մարդոց կը թողէր դժբախտ։ Բայց ըստ Ֆալաքին՝ այդ անհաւասարութեան պատճառը ոչ չէ ինքն է այլ Աստուած. «Արարչէն լինին», -կը պատասխանէ ճակատագիրը։ «Գանգատ» բանաստեղծութեան մէջ Ֆրիկը վէճի աւատատիրական հասարակարգը եղած խոր հակասութիւնները, հասարակական դասերու վիճակներու մէջ տարբերութիւնը կը բացատրուի բախտով կամ Աստուծոյ կամքով («Եւ այս էր բան քոյ հրամանի, Արդար, իրաւ դատաւորի, Մէկն ի պապանց պարոնորդի, Մէկն ի հարանց մուրող լինի...»)։ Շարունակելով հակադրութիւններու շարքը՝ միջնադարեան հեղինակը աստիճանաբար կը բացայայտնէ սոցիալական անհաւասարութիւններու ամբողջական շղթան: Այս չորս բանքերով Ֆրիկը կը համարուէր ոչ միայն միջնադարեան հայ սոցիալական քնարերգութեան սկզնաւորողն ու խոշոր ներկայացուցիչը, այլեւ համաշխարհային գրականութեան նշանաւոր դէմքերէն մէկը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Երուսաղէմի Հայկական Թանգարան

Երուսաղէմի հայկական թանգարան (եբրայերէն՝ המוזיאון הארמני), Երուսաղէմի հայոց պատրիարքարանի «Էդուարդ եւ Էլեն Մարտիկեան» թանգարան։ Հայկական թանգարանը կը գտնուի Երուսաղէմի հայակական թաղամասին մէջ, որ կառուցուած է Սրբոց Յակոբեանց տաճարին շուրջ: == Պատմութիւն == Թանգարանը հիմնադրուած է 1975-ին, նախկին Ժառանգաւորաց վարժարանի շէնքին մէջ, զորը կառուցուած է 1855-ին: 1976-ին Վարժարանին նոր եւ աւելի մեծ մասնաշէնքին կառուցումէն ու տեղափոխումէն ետք, որոշուած է հիմնադրել այս թանգարանը։ Անիկա 700 քառակուսի մեթր տարածքով երկյարկանի շէնք մըն է։ Թանգարանին դռները, ժամանակաւորապէս, փակուած են այցելուներու համար՝ շէնքի վերակարգաւորման աշխատանքներու, գոյքի ու անվտանգութեան նոր համակարգերու տեղադրման պատճառով: Այս տարի այն կրկին կվերաբացվի ու կներկայանա զբոսաշրջիկներին ու Հայկական թաղամասի հյուրերին հայկական մշակույթի ու արվեստի բացառիկ նմուշների ցուցադրությամբ: == Բաժինները == Ընդհանրապէս թանգարանը բաղկացած է երեք մասերէ. Առաջին մասին մէջ ցուցադրուած են Պատրիարքարանին ու եկեղեցիներուն բազմադարեան հաւաքածոն, սպասքն ու հայ հոգեւորականներուն հին կահկարասին: Երկրորդին մէջ ցուղադրուած են արուեստագէտներու գործերը։ Այնտեղ ներկայացուած է Հայկական Երուսաղէմի արուեստի զարգացումը: Երուսաղէմի հայ վարպետներուն գլուխգործոցները, հայ ուխտաւորներուն աշխարհագրական քարտէզները, երկրագունդեր, ձեռագիրներ, խաչակիր ասպետներուն նուիրաուած հանդերձանքն ու զէնքերը, ինչպէս նաեւ Մերձաւոր Արեւելքի առաջին տպագրամեքենան ու Եսայի Պատրիարքին նկարուած, 1853-ին, առաջին լուսանկարները, որոնցմով մարդիկ կրնան պատկերացում մը կազմել 19-րդ դարու Ս․ քաղաքին առօրեային մասին: Երրորդ մասը նուիրուած է Հայոց Ցեղասպանութեան, ուր ներկայացուած են բազմաթիւ փաստեր հայերու կոտորածներուն վերաբերեալ: Մինչեւ Առաջին աշխարհամարտի տարիներուն Երուսաղէմի մէջ հայկական որբանոցի բացումը՝ նախկին Ժառանգաւորաց վարժարանին ու ներկայիս թանգարանին շէնքին մէջ բնակած էին թուրքերու Արեւմտեան Հայաստանի մէջ կազմակերպուած Հայոց Ցեղասպանութենէն մազապուրծ մանկահասակ հայ որբերը, որոնք շէնքին պատերուն վրայ շատ հետաքրքրական յիշողութիւններ ձգած են։ == Ցուցանմուշներ == Այնտեղ կը գտնուին համաշխրհային մշակութային հսկայական ժառանգութիւն մը։ Այնտեղ կը պահուին 1064 թոիականի շքեղ Աւետարանը, կաթողիկոսական, պատրիարքական կոնդակները: Հայոց պատրիարքարանին մէջ կը պահուի Մոհամետ Մարգարէի ֆերմանը, նաեւ` Սալահէտտինը. Երուսաղէմը գրաւելէ ետք ան իր ստորագրութեամբ ֆերման մը գրած է, որ հայերուն ձեռք չտան: 14-րդ դարու շատ գեղեցիկ արձանագրութեամբ, փայտէ դուռը կայ: Աշխարհի մէջ այդպիսի չորս դուռ կայ, որոնցմէ երկուքը Էրմիթաժի, մէկը` Հայաստանի Պատմութեան թանգարանին, միւսը` Թէոդոսիայի մէջ կը գտնուին: Իսկ այդ հինգերորդն է։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Աքրոթիրի հնավայր

Աքրոթիրի հնավայր (յուն․՝ Ο Προϊστορικός Οικισμός του Ακρωτηρίου), կը գտնուի Սանթորինիին հարաւ-արեւմտեան ծայրամասի Աքրոթիրի գիւղը, Ֆիրա մայրաքաղաքէն 15 քլ․ հեռու։ Հնավայրը երեւան եկած է, երբ հնագէտ Սփիրոս Մարինաթոս եւ աշխատախումբը 1967-ին կանոնաւոր հերթականութեամբ հնագիտական պեղումներ կը կատարեն։ == Հնագիտական պեղումներ == Առաջին փաստերը թէ Սանթորինի (Թիրա) բնակուած է նախապատմական շրջանէն կը յայտնաբերուին ԺԹ․ դարուն։ 1866-ին Ֆրանսացի ճարտարագէտ Ֆերտինան տէ Լեսեփս Սանթորինիի հողը կը գործածէ Սուէզի ջրանցքին բացման աշխատանքներուն համար։ 1870-ին Ֆրանսական Հնագիտական Դպրոցին կողմէ հնագիտական պեղումները կը յայտնաբերեն հնավայրի այսօրուան կոչուած Դ․ բաժանումը Συγκρότημα Δ՝ Աքրոթիրի գիւղին հարաւը։ Սակայն, կանոնաւոր հերթականութեամբ հնագիտական պեղումները կը սկսին 1967-ին։ === Յայտնաբերումներ === Հնագիտական յայտնաբերումները կը փաստեն թէ շրջանը բնակուած է Ք․Ա․ 4500-ին եւ Ք․Ա․18-րդ դարուն բնակավայրը քաղաքի վերածուած է։ Ք․Ա․ 17-րդ դարուն քաղաքը կը կործանուի հրաբխային պայթումին ընթացքին որ նաեւ կը պատճառէ Մինոասեան քաղաքակրթութեան կործանումը։ Յայտնաբերուած բնակավայրին շէնքերը երկյարկանի եւ կամ եռայարկանի են։ Անոնք շատ լաւ վիճակի մէջ գտնուած են, որովհետեւ դարեր շարունակ ծածկուած էին հրաբխային մոխիրով։ Տուներուն յատակը հերձաքարէ եւ կամ սեւաքարէ է, իսկ առաստաղը կառուցուած է փայտով եւ կամ եղէգով, որոնց վրայ կոխուած հող կը զետեղէին։ Քաղաքին փողոցները քարաշէն են։ Հարուստ տուներու վերի յարկերուն պատերը զարդարուած էին որմանկարներով։ Կաւէ կոյուղիները եւ ջրուղիները կը գտնուէին շէնքերուն պատերուն մէջ եւ կը հանգէին քարաշէն փողոցներուն տակը։ === Վայրը === Հնավայրի դիրքը իտէալ է նաւակայքի համար․ ապահով, որովհետեւ կը պահպանէ հիւսիսային քամիներէն եւ մակերեսի ձեւաբանութիւնը կը նպաստէ երկրագործական գործունէութեան զարգացման։ Կը կարծուի թէ կղզիին մայրաքաղաքն էր։ === Նախընթացիկ երեւոյթներ եւ հրաբուխին ժայթքումը === Հնագիտական պեղումներուն ընթացքին երբեք չեն գտնուած մարդու կմախքներ։ Կ՛ ենթադրուի թէ շարք մը զգուշացնող/ազդարարող երկրաշարժներ, բնակիչներուն ստիպած են կանուխէն լքել բնակավայրը։ Այդ կը փաստեն ճամբաներ բանալու կիսատ մնացած աշխատանքները եւ հողակոյտի վրայ կուտակուած կարասներու մեծ թիւ մը․ հաւանաբար հոն դրուած էին, որպէսզի փոխադրուին աւելի ապահով վայր մը։ Ինչպէս նաեւ կաւէ անօթներ, կերպասներ եւ զանազան ամաններ կուտակուած դուռերուն տակ եւ կամ որմնախորշերուն մէջ։ == Պատկերասրահ == === Որմանկարներ === === Իրեր === == Ծանօթագրութիւններ ==

180 (թիւ)

180 (հարիւր ութսուն) է զոյգ եռանիշ բնական թիւ մըն է 179 եւ 181 պարզ թիւերու միջեւ == Յատկութիւններ == A005349 յիսունչորսերորդ բերկրալի թիւն է A005101 իր բաժանարարներու 366 գումարով քառասունմեկերորդ աւելցուկային թիւն է երկու քառակուսիներու գումար է՝ 180=122+62 վեց հատ յաջորդական, նաեւ՝ ութ հատ յաջորդական պարզ թիւերու գումար է՝ 180=19+23+29+31+37+41 180=11+13+17+19+23+29+31+37 180°-ը՝ փռուած անկեան մեծութիւնն է եռանկիւնիի ներսի անկիւններու գումարն է կիրառութիւններ 180 տարի ապրած է Իսահակը ըստ Աստուածաշունչի 180 Կարումնա աստեղնեակի կարգային թիւն է Alt + 180 -ի գործադրումով կը ստացուի ┤ նշանը Տարուայ 180րդ օրն է Յունիս 29-ը (նահանջ տարիներուն՝ Յունիս 28-ը) == Ծանօթագրութիւններ ==

Մխիթար Հայրապետեան

Մխիթար Հայրապետեան (15 Մայիս 1990(1990-05-15), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), կուսակցական, պետական գործիչ, «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցութեան հիմնադիր անդամ, Հայաստանի Հանրապետութեան Սփիւռքի նախկին նախարար (11 Մայիս 2018 - 13 Յունուար 2018), Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային Ժողովի «Իմ քայլը» դաշինքի պատգամաւոր, ԱԺ խորհրդի անդամ, թուրքագետ, Հայաստանի Հանրապետութեան կրթութեան, գիտութեան, մարմնակրթութեան եւ մշակոյթի, սփիւռքի, երիտասարդութեան հարցերու մշտական յանձնաժողովի նախագահ։ == Կրթութիւն == 2007-ին աւարտած է Երեւանի Թիւ 127 դպրոցը եւ ընդունուած ԵՊՀ արեւելագիտութեան համալսարանի Թուրքիոյ բաժինը: 2013-ին աւարտած է նոյն համալսարանի մագիստրատուրան: 2012-2013-ներու եղած է ԵՊՀ արեւելագիտութեան համալսարանի Ուսանողական Գիտական Ընկերութեան եւ Ուսանողական խորհուրդի անդամ: Գիտական յօդուածներու հեղինակ է: Վերջին տարիներուն մասնակցած է ոչ պաշտօնական կրթութեան շրջանակներուն իրականացուած տասնեակ միջազգային կրթական ծրագրերու: ՀՀ ԶՈՒ չէ ծառայած։ == Աշխատանքային գործունէութիւն == 2011-ին հիմնադրած է «Երիտասարդ քաղաքական գործիչների ասոցիացիան» եւ մինչեւ Ապրիլ 2015 իրականացուցած է կազմակերպութեան փոխ նախագահի լիազօրութիւնները: Յունուար 2016-էն հանդիսացած է «Քաղաքացիական կրթութեան եւ երիտասարդութեան զարգացման կենտրոնի» հիմնադիր նախագահը: 2010-2017-ին հասարակական-քաղաքական գործունէութեան զուգահեռ աշխատած է քանի մը տեղական թերթերուն` որպէս Մերձաւոր Արեւելքի եւ, մասնաւորապէս, Թուրքիոյ հարցերով փորձագէտ: == Քաղաքական գործունէութիւն == 2012-ին Մխիթար Հայրապետեանը եւ ՀՀ Սփիւռքի նախարարի պաշտօնով անոր օգնական Վաղարշակ Յակոբեանի հետ հանդէս եկած են յայտարարութեամբ, որ կը հիմնեն «Ժողովրդավարական Հայաստան» անուանումը կրող կուսակցութիւն, սակայն խումբի ներսը ծագած սկզբունքային անհամաձայնութիւններու պատճառով չեն գրանցած կուսակցութիւնը: «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցութեան հիմնադիր անդամներէն է: Դեկտեմբեր 2016-ին ընտրուած է ՔՊ Նոր Նորքի տարածքային կազմակերպութեան նախագահ` միաժամանակ ընդգրկուելով կուսակցութեան քաղաքական խորհուրդին մէջ։ 2016-2018-ներուն եղած է ՔՊ Սփիւռքի հարցերով համակարգող: == Սփիւռքի նախարար == 11 Մայիս 2018-ին ՀՀ նախագահ Արմէն Սարգսեանը, հիմք ընդունելով ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի առաջարկութիւնը, համաձայն Սահմանադրութեան 150-րդ յօդուածի՝ Մխիթար Հայրապետեանին նշանակած է սփիւռքի նախարար: Սփիւռքի նախարարի պաշտօնը ստանձնելէ գրեթէ անմիջապէս ետք Մխիթար Հայրապետեանը իր աշխատանքային գործունէութեան եւ յատկապէս վարքի համար արժանացաւ քննադատութեան։ Անոր հասցէին քննադատութիւնները կը վերաբերէին հիմնականին այն հանգամանքին, որ ան իր աշխատասենեակը կ՛օգտագործէ իր ընկերներու հետ ժամանցային հանդիպումներ կազմակերպելու, անոնց նախարարութենէն ներս բարձր պաշտօններ նշանակելուն, արդէն պայմանաւորուած ծրագիրները չեղարկելուն։ == Տետաքրքիր փաստեր == Մխիթար Հայրապետեանը Քաղաքացիի երգի կատարող Հայկ Ստուերի եղբայրն է: Մխիթար Հայրապետեանը քանդակագործ, քարագործ վարպետ Իոսիֆ Հայրապետեանի որդին է։ == Արտաքին յղումներ == Սփիւռքի նախարարութեան պաշտօնական կայք Մխիթար Հայրապետեանը պաշտօնական դիմատետրի էջը == Ծանօթագրութիւններ ==

Գրիգոր Ասլանեան

Գրիգոր Ասլանեան (1896, Կոմոտինի, Յունաստանի՝ Մակետոնիոյ եւ Թրակիոյ Ապակեդրոնացած վարչատարածք․, Յունաստան - անհայտ), դեղագործ։ Աւարտածած է տեղւոյն ազգ. վարաժանը եւ թուրքական Իտատին 1912-ին: Երկու տարի Պոլիս անասնաբուժական վարժարանը յաճախած: Պալքանեան եւ ընդհ. պատերազմներու հետեւանքով իր ուսումն ընդհատուած: Զինադադարէն վերջ, կը յաջողի դեղագործական վարժարանի երկրորդ կարգը մնտել: 1920-ին շրջանաւարտ՝ իբրեւ դեղագործ: 1912-1913 Հելլէն բանակին մէջ «դեր-տեղակալ՝ դեղագործի» աստիճանով ծառայած: 1923էն ի վեր հաստատուած է Կիւմիլճինա (Յունաստան) ունենալով իր սեփական դեղարանը: Վարած է ազգային պաշտօններ: Զաւակն է վաստակաւոր ուսուցիչ Տիգրան էֆ.ի: == Աղբիւրներ == Հայ Հանրագիտակ, Հ. Մկրտիչ Վարդ. Պոտուրեան, 1938, Պուքրէշ, Հատոր Բ., էջ 227:

Նարամսին

Նարամսին, Նարամ-Սուեն (ծննդեան թուականը անյայտ, մահացած է մ.թ.ա. մօտ 2200 թուականին), Աքքադի թագաւոր մ.թ.ա. մօտ 2236 թուականէն: Սարգոն Ա.-ի թոռը: Երկիրը մտրցած է ոռոգման միասնական համակարգ, իր ձեռքը կեդրոնացած է արքունական եւ տաճարային տնտեսութիւնները, հովանաւորած է ներքին եւ արտաքին առեւտուրը: Արշաւած է Էլամ, պարտութեան մատնած է անոր թագաւորին եւ կնքել պատմութեանը յայտնի առաջոն միջազգային պայմանագիրը (գրուած է կաւէ սալիկի վրայ): Հետագայ արշաւանքներուն ընթացքին (դէպի Իրանի սարահարթի հարաւ-արեւմուտք, Հայկական լեռնաշխարհի հարաւ-արեւելք եւ հարաւ-արեւմուտք շրջաններ, Արաբական թերակղզի հարաւ-արեւելք, Ասորիք) պարտութեան մատնած է 17 թագաւորներու դաշնակցութիւնը, կործանած է մ.թ.ա. 3 հազարամեակի ծաղկում ապրող Էբլան (Հալէպէն 70 քմ հարաւ), ստեղծած է իր ժամանակի ամէնամեծ պետութիւնը։ Նարամսինը Միջագետքի պատմության մեջ առաջին միապետն էր, որն աստվածացվել է կենդանության օրոք: Նարամսինը Միջազգային պատմութեան մէջ առաջին միապետն էր, որ աստուածացրուած է կենդանութեան օրոք: «Շումերի եւ Աքքադի թագաւոր» տիտղոսը փոխարինած է «աշխարհի թագաւոր», «տիեզերքի թագաւոր», «աշխարհի չորս կողմերի թագաւոր» տիտղոսով: Սպաննուած է կուտիներու (գուտիներ) արշաւանքի ժամանակ, որոնք կործանեցին Աքքադը: Նարամսինի օրոք ծաղկման հասած է աքքադական մշակոյթը, ստեղծուած է Հին Արեւելքի նշանաւոր վպոսներէն մէկը՝ «Կիլկամէշը»: == Հայաստանի՝ Արմէնիա Armani-այի յիշատակը Նարամսինի արձանագրութիւնը == Մ.թ.ա. 3-րդ հազարամեակի երկրորդ կէսին նարամ-Սուեսը (Նարամսինը) քանի մը անգամ արշաւած է Միջագետքէն դէպի հիւսիս: Անոր արշաւանքներու մասին վկայող աքքադերէն (ասուրաբաբելերէն) եւ խենթերէն արձանագրութիւններ պահպանուած է: Աքքադերէն արձանագրութիւններէն մէկուն (փորագրուած մարմարի բեկորի վրայ) գրուած է ՝ «Աստուածային Նարամ-Սուենը՝ չորս կողմերու հզոր թագաւորը, նուաճող Armani-ի եւ Ebla-ի» (ոմանք այս անունները կը կարդան՝ Armanum, Armanim, Ibla)։ Armani-ի նուաճման մասին կը պատմեն նաեւ աքքադական այլ արձանագրութիւն մը (փորագրուած սկաւառկի վրայ), որ ջարդուած է, պահպանուած է այն մասը, որտէղ Նարամ-Սուենը կը յիշուի իբրեւ Armani-ի նուաճող: Այլ ուրիշ արձանագրութեան մէջ կը յիշուին Արմանիի թագաւորը Ռէդ-Թէշուբ (ըստ այլ ընթերցման Ռէդ-Ադադ): == Արատտայի քուրմ-զօրաւար-արքայ Էնրիդավիզիրը կը ջախջախէ Նարամսինի == Այսպէս մ.թ.ա. 22-րդ դարի վերջերուն Հայկական լեռնաշխարհի հարաւ-արեւելեան մասերէն՝ Կոդրուաց լեռներէն խոշոր արշաւանք մը կազմակերպուած է դէպի Ստորին կազմակերպւող արշաւանքները, որոնք ուղեկցուած էին դաժան սպաննութիւններով, աւերով ու թալանով, մէծ անհանգստութիւն կը պատճառէին բնակիչներուն: Իրեն աստուած հռչակելով, Նարամսինը սկսաւ ոչնչացնել շումերական դիցարանի աստուածներուն՝ շումերական մշակոյթը եւ տաճարները: Շումերական աւագանին հարկադրուած էր օգնութեան համար դիմել Արատտայի (կուտիներո) քրմերուն, որոնք եւ օգնութեան կանչեցին արիւնակէն «սումեր-սումարացիներուն» Արատտայի նահապէտ Էնրիդապիզիրի: Կորդվաց լեռների բնակիչների՝ կուտիների (նաև գուտիներ) կազմակերպած արշավանքը,: Կորդուած լեռներու բնակիչներու՝ կուտիներու (նաեւ գուտիներ) կազմակերպած արշաւանքը, որ կը գլխաւորէ ցեղի առաջնորդ Էնրիդանավիզիրը, նպատակ ունէր վերջ տալ աքքադացիներուն կողոպտչական ներխուժումներուն: Յայտնի է, որ գոռոզ ու դաժան տիրական Նարամ-Սուենը սպանուած է կուտիներու հետ տեղի ունեցած ճակատամարտի մը մօտ մ.թ.ա. 2200 թուականին, որմէ յետոյ կուտիներու առաջնորդ ու զօրաւոր Էնրիդավիզիրը վերցրուած է սպանուած Նարամ-Սուենի «աշխարհի չորս կողմերու թագաւոր» տիտղոսը: Կ'ենթադրուի որ Էնրիդավիզիրը առաջնորդած է թելեւազէն հետիոտն բանակը (այդպիտին էր նաեւ աքքադացիներու բանակը): Էնրիդավիզիրը ոչ միայն փայլուն զօրաւար էր, այլեւ հմուտ կազմակերպիչ, քանի որ մէծ յաջողութեամբ իրագործածէ այն նպատակը, որ համար ուղարկուած էր Միջագետք, այն է՝ վերջ տալ Նարամ-Սուենի բռնապետութեանը եւ բոլոր ցեղերու համար խաղաղ գոյակցութեան պայմաններ ստեղծել: Միջագետքի Նեպուր քաղաքի պեղումներէն յայտնաբերուած է մէծ գրադարան, որտեղ գտնուած է Նարամսինի տիրապետութեանը վերջ տուած Արատտայի Էնրիդավիզիրը քրմի՝ անունով Նեպուրում կազմած է 500 տողանոց աքքադերէն արձանագրութիւնը: Էնրիդավիզիրը արձանագրած է դէպի Միջագետք կատարած է իր արշաւանքի դրդապատճառը՝ սումարիները օգնութեան կանչած է իրենց արիւնակից Կորդուա-կուտիների բանակը, քանի որ նարամսինը իրեն աստուած հռչակելով՝ կ'ոչնչացնուեր սումեր-շումերներու դիցարանը եւ մշակոյթը: Նէպուրի կաւէ սալիկներէն մէկու վրայ պահպանուած է անգամ Էնրիդավիզիրի պատկերը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Սարգիս Արարատեան

Արարատեան Սարգիս (1 Հոկտեմբեր 1886(1886-10-01) կամ 1 Հոկտեմբեր 1884(1884-10-01), Շաքի, Ելիզավետպոլ Նահանգ, Ռուսական Կայսրութիւն - 1943, Պուխարեստ, Ռումանիա), յայտնի հասարակական գործիչ եւ քիմիագէտ: == Կենսագրութիւն == Ծնած է Նուխի (Կովկաս), 1 Հոկտեմբեր 1884-ին, իր նախնական ուսումը ստացած է նախ տեղւոյն Հայոց ծխական վարժարանը, ապառուսական քաղաքային դպրոցը. Իր քննութիւնը տուած է սպայից վարժարան մտնելու համար Թիֆլիսի պետական կիմնազիոնին մէջ ու ապա Ներսիսեան վարժարանին մէջ տուած աւարտականի քննութիւն: Անցած է Ժընեւ եւ աւարտելով բնական գիտութեանց համալսարանը՝ վկայուած է իբր գիտութեանց տօքթոր՝ մասնագիտութիւն ունենալով քիմիագիտութիւնը: Պաշտօնավարած է նաւթային ընկերութեանց մօտ իբր տնօրէն եւ նաւթի արդիւնաբերական ընկերութեանց խորհուրդի կողմէ նշանակուած է ներկայացուցիչ, իբր քիմիագէտ, պետական թէքնիք ընկերութեան մօտ: 1903 թուականին յարած է Հ. Յ. Դաշնակցութեան եւ եկեղեցական կալուածներու գրաւման ընթացքին անդամակցած է Նուխիի շրջանի բողոք կազմակերպող յանձնախումբին, Հայ-Թաթարական կռիւներուն ատեն նոյն շրջանը կազմակերպուած ժողովրդական ինքնապաշտպանութեան գործին մէջ ստանձնած է ղեկավարի դերը: Ընդհ. Պատերազմի ընթացքին մասնակցած է կամաւորական շարժման ղեկավարութեան՝ նախ իբր Կեդր. Յանձնաժողովի ներկայացուցիչ Քեռիի բանակին ու Վան արշաւող Արարատեան բանակին մէջ՝ կեդրոնական շտապի անդամ: Այս բանակին հետ մտած է Վան: Վանի նահանջէն յետոյ ռուս կառավարութեան կողմէ, իբր մասնագէտ հրաւիրուած է Պաքուի Ռազմա-արգիւնաբերական կոմիտէին բացած պատերազմ. Քիմիական արտադրութեանց գործարանի փոխտնօրէն եւ քիմիական բաժնի տնօրէն: Այս գործարանը Անդրոկովկասի մէջ առաջին կը գրաւէր: 1917-ի ռուսական յեղափոխութեան ընթացքին եւ անկէ յետոյ ունեցած է ամենալայն ակտիւ գործունէութիւնը հայ զանգուածներու եւ Հ. Յ. Դաշնակցութեան կազմակերպութեան գործին մէջ՝ Պաքուի շրջանը: Պաքուի հերոսամարտին մէջ Ռոստոմի եւ Ա. Գիւլխանտանեանի հետ ղեկավարած է ինքնապաշտպանութեան շարժումը: Պաքուի ճակատագրական օրերուն, իբր Պաքուի Ազգ. Խորհուրդի անդամ վարած է անգլիական բանակը Պաքու հրաւիրելու գործը եւ Պարսկաստան երթալով յաջողած է Զօր. Տանթէրվէլի բանակը Պաքու բերել 3 Օգոստոս 1918-ին, որուն շնորհիւ Պաքուն կրցաւ իր ինքնապաշտպանութիւնը շարունակել մինչեւ 15 Սեպտեմբեր: Եղած է լիազօր ներկայացուցիչ Պաքուի Ազգ. Խորհուրդին՝ Թէհրանի մէջ՝ պարսիկ կառավարութեան եւ Դաշնակից կառավարութեանց դեսպանատանց մօտ: Իսկ Հայաստանի Հանրապետական կառավարութեան կողմէ,1919-ին, նշանակուած է Պարսկաստանի առաջին հայ դեսպան, բայց մերժելով վերադարձած է Հայաստան: Հայաստանի մէջ յաջողաբար ստանձնած է ելմտական, առեւտրաարդիւնաբերական, պարենաւորման եւ վերջին ճակատագրական շրջանին ներգին գործերու նախարարութիւնները: Հայաստանի խորհրդայնացումէն յետոյ անցած է Պոլիս, Փարիզ, Լոնտոն, կրկին Պոլիս եւ անկէ 1922-ին Պուքրէշ, ուր ցարդ կը զբաղի իր մասնագիտութիւնով: Արարատեան հանրային գործերու մէջ մասնակցած է ազգ. Համագումարներու եւ աչքի ինկնող ազգ. Եւ կուսակցական բոլոր ձեռնարկներուն: Ռումանիոյ մէջ զանազան բեմերէ կատարած է բազմաթիւ բանախօսութիւններ հասարակական ու քաղաքական նիւթերու վրայ՝ յոգնախուռն բազմութեանց առաջ: Գրական մարզի մէջ Արարատեան աշխատակցած է «Ազատամարտ»ի. «Հորիզոն»ի, խմբագրած է Թաւրիզի «Առաւօտ»ը, Եւրոպայի Հայ Ուսանողական Միութեան օրկան «Ուսանող» պարբերականը, Պաքուի «Արեւ»ը: Աշխատակցած է նաեւ արտասահմանեան զանազան պարբերաթերթներու: == Աղբիւրներ == Հայ Հանրագիտակ, Հ. Մկրտիչ Վարդ. Պոտուրեան, 1938, Պուքրէշ, Հատոր Բ., էջ 263:

Ռուանտայի ցեղասպանութիւնը

Ռուանտայի ցեղասպանութիւն, տեղի ունեցած է 1994-ին, իշխանութեան գլուխ անցած ժամանակաւոր կառավարութեան կողմէն։ Ընթացքին զոհուած են 800․000 անմեղ թութսիներ, այսինքն երկրի բնակչութեան 20 տոկոսը։ Ցեղասպանութեան պատճառը երկրի բնակչութիւնը կազմող երկու ցեղախումբերուն` թութսիներուն եւ հութուներու միջեւ գոյութիւն ունեցող դարաւոր թշնամութիւնն էր։ == Պատմութիւն == 1990-ին, այս երկու ցեղախումբերուն միջեւ գոյութիւն ունեցող թշնամութիւնը եւ ատելութիւնը կը սրուի, երբ հութուները կ'ամբաստանեն թութսիները՝ երկրին մէջ ընկերային, տնտեսկան, եւ քաղաքական ծանր կացութիւն ստեղծած ըլլալու մեղադրանքով։ Սակայն թութսիներուն դէմ իրագործուած ցեղասպանութիւնը կը սկսի, երբ Ռուանտայի նախագահ Հապիարիմանայի (հութու ցեղախումբին մաս կը կազմէր) օդանաւը վար կ'առնուի թութսի ծայրայեղականներուն կողմէ, 6 Ապրիլ, 1994-ին։ 1994-ի 7 Ապրիլին Հապիարիմանա նախագահը կը սպաննուի եւ այդ թուականէն սկսեալ երկրին իրավիճակը կը վատթարանայ սկիզբ տալով սարսափելի նախճիրի մը, որ 7 ապրիլէն մինչեւ 19 Յուլիս կը պատճառէ աւելի քան 800 հազար զոհ եւ գաղթականութեան կը մատնէ աւելի քան երկու միլիոն մարդ։ Ջարդերը կը տեւեն 100 օր, մինչեւ որ թութսի յեղափոխականներ կը գրաւեն երկրի մայրաքաղաք Քիղալին: Ցեղասպանութեան վերջ տուած է ըմբոստներու ուժերու հրամանատար Փոլ Քակամէն։ Մայրաքաղաք Քիկալիի մէջ կառուցուած է ցեղասպանութեան զոհերուն նուիրուած յուշակոթող մը։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Սարգիս Կուկունեան

Սարգիս Մովսես Կուկունեան (Յունուար 23, 1863 - նոյեմբեր 26, 1913, Օրյոլի բանտ, Օրյոլ, Ռուսական կայսրութիւն), հայ ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ։ == Կենսագրութիւն == Սարգիս Կուկունեան (Աւետիսեան) ծնած էՅունուար 23 1863–ին Նուխի գավառի Նիժ գիւղին (այժմ՝ Ադրպեճանի Կուտակաշենի շրջանը), չքաւոր Ընտանիքի մէջ։ Նախնական կրթութիււնը ստացած է գիւղի տէր–թոդիկեան դպրոցը, ապա 1877-ին ընդունուած է Էջմիածնի Գէորգեան ճեմարանը: Ուշիմ ու աչքաբաց Սարգիսին վիճակուած չէր աւարտել ճեմարանական դասընթացը: 1883-ին տեղի ունեցած աշակերտական խռովութիւներու պատճառով ճեմարաանէն հեռացուեցան շուրջ 80 աշակերտ, որոնց մէջ էր 6–րդ դասարանի Սարգիսը,որ դեռ կը կրեր Աւետիսեան մականունը: Ան Էջմիածինէն կը մեկնէր Երեւան, կը փորձեր մտնել ուսուցչական սեմինարններու, բայց չէր յաջողէր: Հօրեղբօր աջակցութեամբ անկը տեղափոխուի Թիֆլիս,եւ կը մտնէ զինուորական դպրոց:Սարգիս երկար չի մնար այնտեղ եւ ձգելով զինուորական դպրոցը,կը փորձէ ընդունուիլ Թիֆլիսի Ներսիսեան դպրոցը: Սակայն անոր ղեկավարութիւնը Գէորգեան ճեմարանի վարչութեան կողմէ արդէն տեղեկացած էր արտաքսուածներու մասին: Այդ ժամանակ ան դիմում կը ներկայացնէ Կուկունեան մականունով եւ կ'ընդունուի Ներսիսեան դպրոց: 1884-ինկը մեկնի Բաքու եւ մասնաւոր դասեր կու տայ: Շուտով, կը ձգէ Բագուն, եւ կը մեկնի Սանկտ Պետերբուրգ եւ ուսումը կը շարունակէ տեղական համալսարանոի մէջուր կը տարուի հայրենասիրական գաղափարներով, շուտով կը դառնայ Պետերբուրգի հայ ուսանողութեան կեդրոնական դեմքերէն մէկը: Ան իր ազատ ժամերուն շուրջ մէկ տարի կը զբաղուի զինավարժութեամբ իր ընկերներ Կոստանդին Լիսինեանի եւ Ռուբէն Յովհաննէսեանի հետ: Այստեղ Սրագի Կուկունեան կը ներշնջուի Արեւմտեան Հայաստան տեղափոխուելու գաղափարով: == Կուկունեանի խումբի ձեւաւորումը: == Սարգիս Կուկունեան եւ անոր կողմնակիցներուն գործունէութեան նկատմամբ հետաքրքրութիւն է ցուցաբերէ եւ իր աջակցութիւնը կը յայտնէ Կարապետ Եզեանը, որ խիստ պահպանողական գործիչի համբաւ ունէր: Սարգիս Կուկունեանը կ'օգնէ Կարապետ Եզյեանին՝ կազմել «Պետրոս Մեծին հարաբերութիւնները հայ ազգին հետ» (1898) վավերագրական ժողովածուն։ Կարապետ Եզեանը Սարգիս Կուկունեանին կ'առաջարկէ երթալ Պարսկաստան, այնտեղ անցնիլ ծառայութեան եւ ստանալ խանի տիտղոսը, իր` Եզեանի աջակցութեամբ հաստատուելու թուրք–պարսկական սահմաններուն մօտ, եւ բաւականաչափ ուժ հավաքելէ ետք կազմակերպել շարժումներ Վասպուրականին մէջ։ Բայց Կարապետ Եզեանի ծրագրի կենսագործելը երկարատեւ ժամանակ կը պահանջէր, իսկ Սարգիս Կուկունեանը կը շտապէր օր առաջ նետուիլ պայքարի ասպարեզ: Եւ ահա, 1890-ի Մայիսին մի քանի երիտասարդներու գլուխը անցնելով, Սարգիս Կուկունեան կու գայ Թիֆլիս: Այստեղ Կոջոր ամառանոցին մէջ կը հանդիպի «Մշակ» թերթի խմբագիր Գրիգոր Արծրունու հետ:Արծրունի անոր կու տայ հրաժարիլ Կարապետ Եզեանի առաջարկած ծրագիրէն, որ երկար ժամանակ կը պահանջէր: Փոխարէնը Արծրունի կ'առաջարկէ Կովկասի մէջ կազմաւորլ խումբ մը, տեղափոխուելու Արեւմտեան Հայաստան եւ «Հայկական Դատին» միջազգային ճանաչում տալու համար գործել մի քանի յարձակումներ:Իսկ «Դեյլի նյուս» թերթի թղթակից Ֆից-Ջերալդը կը խօստանայ թղթակցութիւններով հանրային կարծիք ստեղծել մեծ տերութիւններու մէջ: Թիֆլիսի մէջ,ապա Ալեքսանդրապոլ տեղի կ'ունենայ խումբի համալրում: Խումբին կը միանան Ռուբէն Դերձակեանը, Յովսէփ Մովսէսեանը , Եփրեմ Դաւիթեանը Արամայիս Ազնաւուրեանը, Արշակ Գաւաֆեանը , Սարդար Աւետիսեանը , Աբրահամ Տէր-Անդրիասեանը, Ստեփան Ստեփանեանը (բալաջան), Մեսրոպ Վարդանեանը եւ ուրիշներ:Խումբի անդամները կ'ապրէին Կարս մարզի Բերնա, Չորուք, Շադեւան, Արմուդլի գիւղերուն մէջ եւ կը զբաղուէին զինավարժութեամբ: Օգոստոսի 14-ին Կարսի Ճալա գյուղի ձորում Սարգիս Կուկունեանի հանձնարարութեամբ կը սպանուի Մշեցի Յակոբ Գալֆա սարկաւագը (Յակոբ ՏԷր-Ղեւոնդեան) որ Կուկունեանի օգնականն էր եւ տարաձայնութիւններ ունէր վերջինիս հետ: Նոյն օրը Սատաշանեան բաժանմունքի կոմէն Չորուք գիւղի խումբի անդամներէն մէկը կը սպաննուի,իսկ վեցը կը ձեռբակալուին: Միեւնոյն ժամանակ Թիֆլիս հրաւիրուած Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան «Սահմանադիր Ժողովը» կ'որոշէ ոյժ տալ եւ միաժամանակ ղեկավարել Կուկունեանի արշավախումբի նախապատրաստական աշխատանքները, սակայն Արեւմտալ Հայաստանէն Յովսէփ Արղութեանի եւ Մարտիրոս Մարգարեան վերադարյէն ետք ՀՅԴ-ն կը փոխէ իր դիրքորոշումը արշաւախումբի հանդէպ եւ կը հանձնարարէ Կարսի մէջ գտնուող Մարտին Շաթիրեանի՝ յետաձգել արշաւանքը, որովհետեւ Ռուսական ժանդարմերիան մանրամասն տեղեակ է Կուկունեանի խումբի մարտիկներու տեղակաեման վայրերու, անոնց զոնուածութեան, Արեւմտեան Հայսատան անցնելւ մտադրութեանեւ այլն բաներու մասին: Մատին Շաթիրեանի, Յովսէփ Արղութեանի, Կոսդանդին Խատիսեանի եւ Սիմոն Զաւարեանի բոլոէ ջանքերը՝ յետաձգելու Կուկունեանի արշաւախումբի սահմանացումը, ապարդիւն կ'ըլլայ: Հետեւելով Գրիգոր Արծրունիին՝ ինչքան հնարաւորէ շուտ Արեւմտեան Հայաստան տեղափոխուելու յորդորներուն՝ Սարգիս Կուկունեան իր 107 հոգիէ փաղկացած խումբով Սեպտեմբեր 23-ի գիշերը Սաաթվերան Գիւղի վերնամասով կ'անցնի Արաքս Գետը ու ափով կ'ուղղուի դէպի Չիչակլու կիրճը: Թափրակկալէի թրքական կայազորի հրամանատարութիւնն ու ռուս սահմանապահներն արդէն տեղեակ էին խումբի նպատակի մասին: Իսկ երկրի խորքերը տանող լեռնալանջերը ծածկուած էին քրդական աշիրեթներով սահմանանցումէն շատ չանցած խումբը երեք կողմէ շրջապատուած էր արդէն թրքական ուժերով, իսկ չորրորդ կիղմէն՝ ռուսական սահմանի երկարութեամբ կեցած էին ռուս սահմանապահերը: Կը սկսի կռիւը, որ կը տեւէ մինչեւ երեկոյ: Երեկոյան թուրքերը նահանջեցին Ալաշկերտ: Առանց սնունդի եւ ռազմամթերքի մնացած խումբը կ'որոշէ վերադառնալ ռուսական սահման: Խումբը կ'իջնէԱրաքսի հովիտը, կ'անցնի գետը եւ հանգիստ է առնում խառ գիւղի այգիներուն մէջ, ուր Կաղզուանի գավառապետի օգնական Կուգուշեւի եւ անոր օգնութեան եկած ռուսական 154-րդ գունդի զինուորնուն կողմէ խումբին անդամներէն մաս մը կը ձեռթակալուի, իսկ մաս մըն ալ, կռիւի ճանապարհ բանալով, կը հեռանան՝ խուսաբելով ձերբակալութենէն: == Դատաւարութիւնն ու Աքսորը == Ձերբակալուածներուն 25 օր բանտը պահելէ ետք՝ Հոկտեմբերի 23-ին շղթայակապ կը փոխադրեն Կարսի բանտը: Այդ միտքով, թէ իրենց այսօր-վաղը ազատ կ'արձակեն, խումբի անդամներուն կը հեռացնէր փախուստի մտքից: Հակառակ այս սպասումներուն՝ ցարական իշխանութիւնները խումբի անդամներուն հանդէպ կ'ընդունին խստագոյն վճիռները անոնց մեղադրելով, սպանութեան, աւազակութեան եւ իշխանութիւնը դիմադրելւ մէջ: Երկու տարի տեւած նախագրութիւններէն ետք՝ 1893 . Ապրիլի 7-ին Կարսի մէջ կը սկսի 43 ձեռբակալուածներուն դատաւարութիւնը, ուր ձեռբակալուածներէն 16-ը ազատ կ'արձակուին, իսկ 26-ը կը դատապարտուին, որմէ էին Սարգիս Կուկունեանը որ կը դատապարտուի 20 տարուա տաժանակիր աշխատանքներով, խումբէն 19-ը՝ 15, 1-ը՝ 12,4-ը՝ 8, 1-ը՝ 3 տարուայ տաժանակիր աշխատանքներով: Թիֆլիսի վերաքննիչ ատեանը 1893 Մայիս 26-ին, իսկ սենատը 1895 Մարտի 1-ին բանտարկեալները շղթայակապ կ'աքսորեն թէպի Սիբիր: Չնայած Կուկունեանի արշաւանքը շործնականօրէն ձախողեցաւ, սակայն արեւելահայերու շրջանին մէջ իր բերած աննխադէպ ոգեւորութեան եւ Դէպի Երկիր գաղափարախօսութեան տարծման առումով Կուկունեանի արշաւանքը կարեւոր դեր խաղցաւ: բանտարկեալ Սարգիս Կուկունեան կամաւորապէս կը մասնակցի ռուսռճաբնական պատերազմին: Անոր շնորհիւ Սարգիս Կուկունեան ազատ կարձակուի եւ իր հայազգի կնոջ հետ, ոդ իր հետ ծանօթացած էր Սախալինի մէջ, կը վերադառնայ Կովկաս: == Վերադարձ աքսորէն(Կեանքի վերջին տարիները) == 1906 Օգոստոսին Կուկունեանն արդէն Թիֆլիսի մէջ էր, Իսկ երկու ամիս անց՝Հոկտեմբեր 30-ին կը վերադառնայ իր հայրենի գիւղը՝ Նիժ: Այստեղ Կուկունեանը կ'ընկերակցի սոցեալական պայքարին՝ հանունաղքատներուն բարօրութեան ենդդէմ հարուստ գիւղացիներուն: Ան կ'անդամակցի 1907 Սեպտեմբերէն Նիժի մէջ իր գործունէութեան ծաւալած «Գիւղացիական Միութիւն» ընդյատակեայ կազմակերպութեան: 1908-էն յեղափոխականներու հանդէպ Կովկասի մէջ ծայր առած քաղաքական բռնաճնշումները չանտեսեցին Սարգիս Կուկունեանը: Մեղադրելով անոր «Գիւղացիական Միութիւն» անդամակցութեանմէջ՝ 1909 Փետրուարի 6–ին ան Բաքուի մէջ դարձեալ կը ձեռբակալուի եւ հինգ տարուայ դրութեամբ։ == Գրականութիւն == Աւօ, Սարգիս Կուկունեան, «Յեղափոխական ալպոմ (ազատագրական պայքարի յուշամատեան)», հատ. 4, Պէյրութ, 1962, էջ 35–51։ Բդէեան Սարգիս եւ Միսաք «Հարազատ պատմութիւն Տարօնոյ», խմբ. Աղան Տարօնեցի, Գահիրէ, 1962, 676 էջ։ Դիւան Հ. Յ. Դաշնակցութեան, խմբ. Ս. Վրացեան, հատ. 1, Պոսթըն, 1934, 395 էջ։ Դիւան Հ. Յ. Դաշնակցութեան, խմբ. Ս. Վրացեան, հատ. 2, Պոսթըն, 1938, 464 էջ։ Եղիազարեան Կարինէ, Սարգիս Կուկունյանը եւ անոր գլխաւորած արշավանքը, «Պատմա-բանասիրական հանդես», Երեւան, 2000, թիւ1, էջ 69-84։ Եղիազարեան Կարինէ, Սարգիս Կուկունեանի արշավանքը, Երեւան, 2016, 180 էջ։ Եղիազարեան Կարինէ, Սարգիս Կուկունեանի խմբի դատավարութիւնը եւ անոր հետագայ ճակատագիրը, «Բանբեր Հայաստանի արխիվների», Երեւան, 2006, թիւ 1, էջ 216-221։ Լազեան Գաբրիէլ, Դէմքեր հայ ազատագրական շարժումէն, Գահիրէ, 1949, 397 էջ։ Լազեան Գաբրիէլ, Յեղափոխական դէմքեր (մտաւորականներ եւ հայդուկներ), Գահիրէ, 1945, 413 էջ։ Խուդինյան Գեւորգ, «Հայ Յեղափոխական Դաշնակցությանծնունդը», Երեւան, 2000, 227 էջ։ Խուդինյան Գեւորգ, Սարգիս Կուկունեան, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», Երեւան, 1989, թիվ 11, էջ 24-35։ Կուկունեան խմբի դատավարութիւնը. ամբաստանագիր, «Դրօշակ», 1912, թիւ 6, էջ 163-168, թիւ 7-8, էջ 189-191, թիւ 11-12, էջ 280-282։ Մ. Շ.-ի յուշերը, Հայոց հասարակական շարժումներու պատմութիւնէն, գրի առաւ` Ն. Հանգոյց, «Հայրենիք»ամսագիր, 1923, թիւ 5, էջ 27-39, թիւ 6, էջ 50-66։ Յուշեր Կուկունեան արշաւախմբից, Յովսէփ Մովսիսեանի (Արգամ Պետրոսեան), գրի առաւ` Ա. Ամուրեան, «Հայրենիք ամսագիր», Պոսթըն, 1933, թիւ 2, էջ 70-86, 1934, թիւ 1, էջ 116-125, թիւ 2, էջ 100-110, թիւ 3, էջ 121-135, թիւ 4, էջ 79-89, թիւ 5, էջ 57-69, թիւ 6, էջ 108-123, թիւ 7, էջ 128-137, թիւ 8, էջ 97-107, թիւ 10, էջ 116-126, թիւ 11, էջ 106-127, թիւ 12, էջ 107-118, 1935, թիւ 3, էջ 91-113։ Չորմիսեան Լեւօն, Համապատկեր արեւմտահայոց մէկ դարու պատմութեան, Բ. հատ., 1878-1908 թթ., Պէյրութ, 1974, 572 էջ։ Սեւեան Ռուբէն, Հ. Յ. Դ. առաջին գործիչներն ու հերոսները, «Հայրենիք» ամսագիր, 1937, թիւ 9, էջ 107-113, թիւ 10, էջ 126-131, թիւ 11, էջ 137-141։ Սեւեան Ռուբէն, Հ. Յ. Դաշնակցութեան առաջին քայլերն ու գործիչները, «Հայրենիք» ամսագիր, 1937, թիւ 6, էջ 59-81, թիւ 7, էջ 110-121։ Վալադեան Վալադ, Սարգիս Կուկունեանի արշաւանքը, «Հայրենիք ամսագիր», 1957, թիւ 9, էջ 1-9, թիւ 10, էջ 23-32, թիւ 11, էջ 38-50, թիւ 12, էջ 57-70։ Վարանդեան Միքայէլ «Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութիւն», Երեւան, 1992, 536 էջ։ Վարդանեան Մեսրոպ, Կուկունեանի արշաւանքի մասին, «Դրօշակ», Փարիզ, 1930, թիւ 5, էջ 132-135, թիւ 6-7, էջ 168-173, թիւ 10, էջ 246-248։ Վրացեան Սիմոն, Կուկունեան արշաւանքը, տե՛ս Յուշապատում Հ. Յ. Դաշնակցութեան (1890-1950 թթ.), Բոստոն, 1950, էջ 272-279։ Тунян Валерий, Легенды и были: охранка и Армения XIX – нач. XX вв., Ереван, 2008, 131 стр. Վերջին օրերս Սախալինում, Բաքու, 1910։

Զարեհ Ա. Կաթողիկոս

Զարեհ Ա. (աւազանի անունով՝ Սիմոն, 14 Փետրուար 1915(1915-02-14), Մարաշ, Ատանայի վիլայէթ, Օսմանեան Կայսրութիւն - 18 Փետրուար 1963(1963-02-18), Անթիլիաս, Մաթնի շրջան, Լեռնային Լիբանանի նահանգ, Լիբանան), Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոս 1956-1963: == Կենսագրութիւն == Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Զարեհ Ա. Կաթողիկոս Ա. ծնած է 1915-ին Մարաշ, Փայասլեան յարկի տակ: 1931-ին եղած է Մեծն Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան Անթիլիասի նորահաստատ դպրեվանքին անդրանիկ սաներէն: 1933-1938-ին հետեւած է Պրիւքսէլի համալսարանի հայագիտութեան եւ արեւելագիտութեան դասընթացքներուն: 1939-ին Զարեհ վարդապետ առաջնորդական տեղապահ ընտրուած է Հալէպի թեմին, իսկ առաջնորդ՝ 1943-ին: 1947-ին եպիսկոպոս ձեռնադրուած է երջանկայիշատակ Գարեգին Ա. Յովսէփեան Կաթողիկոսի կողմէ։ Գարեգին Ա. Կաթողիկոսի վախճանումէն ետք (1952), շուրջ չորս տարի տեւած ու Հայաստանեայց եկեղեցին պառակտման եզրին հասցուցած ազգային, քաղաքական եւ գաղափարական բուռն վէճերէ ու հակամարտութիւններէ ետք, 20 Փետրուար 1956-ին Զարեհ Ա. ընտրուած է Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոս: Վախճանած է 18 Փետրուար 1963-ին։ Կաթողիկոսական իր պաշտօնավարութեան եօթնամեայ շրջանին, անանձնական մօտեցումով, ներողամտութեան ոգիով եւ անսահման բարութեամբ ու նուիրումով մեծ ներդրում ունեցած է ընտրութեան նախօրէին եւ անոր յաջորդած պառակտումի դառն էջերը փակելու եւ համերաշխութեան ու միասնականութեան ենթահող պատրաստելու։ Անխախտ հաւատքով փարած է Կիլիկեան Ս. Աթոռի անկախութեան տէր կանգնելու իր կոչումին եւ առաքելութեան: Զարեհ Ա. Կաթողիկոս ­յե­տա­դարձ հա­յեաց­քով ար­ժե­ւո­րած է իր ­ընտ­րու­թեան ի­րա­դար­ձու­թիւնները, անոր 6-րդ ­տա­րե­դար­ձի հան­դի­սութեան ­Կի­լի­կեան Միա­բա­նու­թեան ուղ­ղե­լով իր պատ­գա­մը՝ 20 ­Փետ­րո­ւար 1962-ին. == Տե՛ս նաեւ == Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն ՀԵՀՈՄ (Հայ Եկեղեցւոյ Համալսարանական Ուսանողներու Միութիւն) Արամ Ա. Կաթողիկոս Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան Թանգարան == Աղբիւրներ == Ա. ­Կա­թո­ղի­կոս ­1915-1963 ԵՐՋ. ԶԱ­ՐԵՀ Ա. ԿԱ­ԹՈ­ՂԻ­ԿՈ­ՍԻ ՎԱԽ­ՃԱՆ­ՄԱՆ 50-ՐԴ ԵՒ ԵՐՋ. ԽՈ­ՐԷՆ Ա. ԿԱ­ԹՈ­ՂԻ­ԿՈ­ՍԻ ՎԱԽ­ՃԱՆ­ՄԱՆ 30-ՐԴ ՏԱ­ՐԵ­ԼԻՑ­ՆԵ­ՐՈՒ ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԻ ԵՐԵ­ԿՈՅ Զարեհ Ա. Կաթողիկոս Փայասլեան (1915-1963)… Հայոց Սրբակեաց Կաթողիկոսի Լուսապսակ Ճակատը == Ծանօթագրութիւններ ==

Եսամոլութիւն

Եսամոլութիւնը (անձնասիրութիւն, եսապաշտութիւն, անգլերէն՝ Egoism) ծայրայեղութեան հասած եսականութիւն։ Կը քննուի որոշ «էկօ»ի խնդիրներու մէջ, որոնք կը հետաքրքրեն նաեւ նոյնիսկ հոգեբուժութիւնը: Հին ժամանակներէն ի վեր կրօնական, փիլիսոփայական, հոգեբանական, տնտեսական եւ կենսաբանական զանազան կարծիքներ արտայայտուած են եսասիրութեան, «ես»ի կարեւորութեան, նաեւ եսամոլութեան մասին։ Կրօնները յաճախ եսամոլութիւնը կը համարեն մեղք կամ չարիք եւ կը կեդրոնանան այլ անհատներու կարեւորութեան վրայ: == Եսամոլութիւնը տարբեր բնագաւառներու մէջ == Արիստոտել մեղադրած է բոլոր անոնք, որոնք կը մտածէին միայն իրենց շահերու մասին: Այս իրավիճակը ի յայտ կու գայ սեփական անձի հանդէպ սէրը՝ ընկերային գովասանք պահանջող աշխատանքի մէջ: Իսկ Լուսիուս Սենեքա կը մտածէր «ես»ի մասին: Ան գրած է ինքնապահպանման, ինքնամբռնման մասին եւ զանոնք կը համարէ ինքնագիտակցութիւն, ինչ որ եսամոլութիւն չի համարեր: === Տնտեսութեան մէջ === Եսամոլութիւնը տնտեսապէս ուսումնասիրուած է Մարքսի նման փիլիսոփաներու կողմէ եւ այդ մէկը բնութագրուած է՝ իբրեւ դրամատիրութեան գերիշխող յատկանիշներէն մէկը։ Ան ըսած է, թէ մարդիկ եսասէր են, սա բնական է, բայց անոնք կ՚ապրին եսամոլութեան մէջ, ինչ որ պայմանաւորուած է շրջակայ միջավայրով: Էտըմ Սմիթ տնտեսական համակարգը կը սահմանէ՝ որպէս եսամոլութեան նպաստող միջոց: Պեռնար Մանտեւիլ ըսած է. «Ընկերային տնտեսական յառաջընթացը կախեալ է եսամոլութեան թշուառութենէն»: === Կենսաբանութեան մէջ === Հետաքրքրական է նաեւ եսամոլ բառի օգտագործումը կենսաբանութեան մէջ։ Եսամոլութեան բառի օգտագործումը, որ յայտնի դարձած է Ռիչըրտ Տաուքինսի «Եսամոլական ծինը» գիրքով, կը վերաբերի Տարուինէն սկսեալ եսամոլութեան կենսաբանական գործընթացներուն։ === Քրիստոնէութեան մէջ === Քրիստոնէութեան մէջ եսամոլութիւնը կը համարուի եօթ մեղքերէն մէկը՝ ագահութեան, նախանձի, որկրամոլութեան, զայրոյթի եւ ծուլութեան զուգահեռ: Տանթէի «Աստուածային կատակերգութեան» մէջ կը նկարագրուի «էկօ»ն, որ կը համարուի մահացու մեղքերէն մին։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Ռէալ Մատրիտ

Ռէալ Մատրիտ ՖԱ (սպ.՝ Real Madrid Club de Fútbol, անգլերէն՝ Madrid Royal Football Club, առաւել յայտնի որպէս Real Madrid, Los Blancos, Los Merengues), սպանական մասնագիտական ֆութպոլային ակումբ Մատրիտ քաղաքէն: Ստեղծուած է 1902 թուականին եւ նոյն տարին խաղերու կը սկսի աւանդական տնային սպիտակ մարզաշապիկով: Ռեալ սպաներէն կը նշանակէ արքայական, եւ այս անուանումը ստացած է Սպանիոյ թագաւոր Ալֆոնզօ XIII-ի կողմէն 1920 թուականին: Կը մասնակցի Լա Լիկային եւ կը համարուի 20-րդ դարու ամենայաջող ակումբը, Լա Լիկայի մէջ ունի մրցանշային 32 յաղթանակ, 19 Գոբա Տէլ Ռէյ (արքայական բաժակ) եւ մրցանշային տասնմէկ ԻՒԵՖԱ Յաղթականներու Լիկայի բաժակ: Ակումբը իր տնային խաղերը կը հանդիսաւորէ Մատրիտի մէջ գտնուող Սանտիակօ Պերնապէու մարզադաշտին մէջ 1947 թուականէն: 23 Դեկտեմբեր 2000 թուականին ՖԻՖԱ-ն Ռեալին պարգեւատրած է «20-րդ դարու լաւագոյն ակումբ» մրցանակով: Ռեալը ամենայաջողակ ակումբն է նաեւ ԻՒԵՖԱ-ի ակումբային մրցաշարերու պատմութեան մէջ՝ Յաղթականներու Լիկա տասնմէկ բաժակներով եւ ԻՒԵՖԱ-ի երկու բաժակներով: Ռեալը տարեկան եկամուտով աշխարհի ամենահարուստ ակումբն է (€ 351 միլիոն), իսկ «Ֆորպզի» տուեալներով՝ երկրորդ ամենաթանկ ակումբը. 2008 թուականին ան 950 միլիոն եւրօ կ՛արժէր: == Պատմութիւն == === Կանուխ տարիներ (1897-1945) === 1897 թուականին ստեղծուեցաւ Արքայական ֆութպոլային ակումբը՝ դառնալով Մատրիտեան ակումբի հիմքը: Սակայն ակումբի ստեղծման պաշտօնական ամսաթիւը կը համարուի 6 Մարտ 1902 թուականը, երբ Պատրոս եւ Ժուլիան Պալասիոս եղբայրներու կողմէ բացուեցաւ Madrid Football Club ակումբը: Երեք տարի ետք 1905 թուականին, Մատրիտ ՖԱ-ը նուաճեց իր առաջին տիտղոսը՝ յաղթելով Աթլեթիք Պիլպաոյին Սպանիոյ բաժակի եզրափակչին: 29 Յունիս 1920 թուականին Սպանիոյ թագաւոր Ալֆոնզ XIII ակումբին շնորհեց Արքայական տիտղոսը, որ սպաներէն կը հնչուի Ռեալ: Այս տեղէն կու գայ ակումբի անուանումը՝ Ռեալ Մատրիտ: Առաջին իսկ տարիներէն խումբը առաջատառներու շարքերուն եղած է, եւ արդէն 1903-ին Ռեալը դուրս կու գայ Սպանիոյ բաժակի եզրափակիչ, ուր, սակայն, կը պարտուի Աթլեթիք Պիլպաոյին: Քանի մը տարի ետք հեղինակաւոր այդ մրցանակը երկար տարիներ իր տեղը գտաւ Մատրիտեան ակումբին մէջ։ 1905-1908 թուականներուն Ռեալը չորս տարի անընդմէջ Բաժակի յաղթող ճանչցուեցաւ: Իսկ երկրի առաջնութեան մէջ, որ առաջին անգամ եղաւ 1928 թուականին, խումբը երկու տարի անընդմէջ՝ 1932 եւ 1933 թուականներուն, յաղթեց Բրիմիորի մէջ: === 1950-էն 1980-ական Թուականներ === Ռեալի վերելքը կարելի է համարել 1950-ական թուականներուն: 1950-ական թուականներու կէսերուն Եւրոպայի մէջ որոշեցին ստեղծել աշխարհամասի ֆութպոլի ֆետերացիա, որ կը կարգաւորէր ինչպէս ակումբային, այնպէս ալ հաւաքականներու մակարդակով առաջնութիւններ: Եւ երբ Ռեալը դարձաւ Եւրոպայի Յաղթականներու Բաժակի անդրանիկ խաղարկութեան յաղթողը 1954-55 թուականներու մրցաշրջանին: Այդ ժամանակէն սկսեալ խումբը 5 տարի շարունակ յաղթական ճանչցուեցաւ հեղինակաւոր այդ առաջնութեան մէջ։ Եւրոպական յաջողութիւններուն զուգընթաց՝ ակումբը նաեւ անպարտելի էր Սպանիոյ ներքին առաջնութեան մէջ, 1954-էն մինչեւ 1969 թուականը անոնք 12 անգամ Յաղթական ճանչցուեցան երկրին մէջ։ Ռեալը 15 տարի անընդմէջ իրաւունք ստացաւ հանդէս գալ Յաղթականներու Լիկայի մէջ։ Առաջին անգամ, անոնք չյաջողեցան մասնակցիլ Լիկային, 1970 թուականին: Ռեալի անպարտելի կազմին մէջ այդ ժամանակ հանդէս կու գային Եւրոպայի լաւագոյն խաղցողները՝ Ալֆրետօ Տի Սթեֆանօ (Եւրոպայի լաւագոյն ֆութպոլիստը 1957, 1959-ին), ֆրանսացի Ռայմոն Կոպան (1958 թուականի Ոսկէ գնդակի դափնեկիրը), Հունգարացի Ֆերենց Պուշկաշը (1960 թուականի երկրորդ տեղ գրաւող Եւրոպայի լաւագոյն ֆութպոլիստ), Ֆրանսիսքօ Հենթօն: 1960-ական թուականներուն խումբը տեղափոխուեցան Ժոզէ Սանդամարիան, Ամանսիոն, Պիրին: Երբ այս հերոս խաղցողները աւարտեցին իրենց գործի ասպարէզը, Ռեալը կամաց-կամաց սկսաւ զիջիլ իր դիրքերը Եւրոպական ասպարէզին մէջ: === 1980-1990-ական Թուականներ === Յաջորդ վերելքին ակումբի երկրպագուներուն պահանջուեցաւ սպասել 20 տարի, երբ գլխաւորութեամբ Էմիլիօ Բուտրագենիոյի խումբէն եկան Միչելը, Ուկօ Սանչէզը, Մանոլօ Սանչէզը, Մարտին Վասկեսը եւ Միգել Պարդեսան: Անոնք յաղթեցին անընդմէջ ԻՒԵՖԱ-ի բաժակը (1984-էն 1986 թուական) եւ 5 անգամ դարձան Սպանիոյ յաղթական: Յաղթականներու Լիկայի մէջ 7-րդ յաղթանակի հիմքը դրաւ իտալացի մասնագէտ Ֆապիօ Կապելլօն, որ ակումբ հրաւիրեց Ռոպերթօ Քառլոսին, Զէ Էտորֆին, Միյատովիչին, Շուքերին, Պանուչիին: Այս խաղացողները Ռաուլի, Հիերրոյի, Ֆերնանտօ Ռետոնտոյի, Կանիսարեսի հետ միասին կազմեցին խումբի կորիզը եւ արդէն նոր մարզիչ՝ գերմանացի Յուպ Հայնկէզի գլխաւորութեամբ 1997-1998 թուականներու մրցաշրջանին յաղթական ճանչցուեցան ԻՒԵՖԱ-ի Յաղթականներու Լիկայի մէջ։ Սակայն Բրիմիորի մէջ այդ տարի խումբը գրաւեց 4-րդ հորիզոնականը մրցաշարային աղիւսակին մէջ, եւ Հայնկէզը հրաժարական տուաւ: Անոր փոխարինեց Հոլանտացի Կուս Հիտինկը: Հոլանտացին երկար ժամանակ չմարզեց Արքայական ակումբը, ան Մատրիտի մէջ մնաց մինչեւ 1999 թուական Փետրուար ամիսը: === Լոս Կալակտիկոսը եւ Ռամոն Կալդրունի Նախագահ Դառնալը === Հիդինկի հեռանալէն ետք խումբը սկսաւ մարզել ուելսցի մասնագէտ Ճոն Թոշակը, որուն հեռացուցին ակումբէն այդ տարի Նոյեմբերին: Խումբը յանձնեցին սպանացի Վիսենթէ Տէլ Պոսկէին, որ իր ֆութպոլային գործի ասպարէզին մէջ մեծամասնութիւնը անցուցած էր Ռեալի մէջ։ Տէլ Պոսկէն Սպանիոյ առաջնութեան մէջ այդքան ալ յաջողութիւն չունեցաւ, 8-րդ հորիզոնականէն խումբը բարձրացաւ 5-րդ հորիզոնականը: Սակայն Արքայական ակումբին բերաւ իր թիւով 8-րդ յաղթանակը Յաղթականներու Լիկայի մէջ։ Ակումբի նոր նախագահ ընտրուեցաւ Ֆլորենդինօ Բերեսը, որ որոշեց ակումբ հաւաքել ֆութպոլային «Աստղեր»ը: Առաջին ձեռք բերելը եղաւ փորթուկալացի Լուիս Ֆիկուն, որ խումբին տեղափոխեց Ռեալի դարաւոր մրցակից Պարսելոնայէն, մրցանշային 71 միլիոն եւրոյով: Մէկ տարի ետք ակումբ եկաւ ֆրանսացի Զինետին Զիտանը, աւելի մեծ փոխանցման գումարով՝ 75 միլիոն եւրոյով: Եւս մէկ տարի ետք Մատրիտ եկան Ռոնալտօն, 2003 թուական ամրան Պեքեմը, 2004 թուականին՝ Օուէնը: Այսպէսով 2004-05 թուականներու մրցաշրջանին միեւնոյն ակումբին մէջ կը խաղային միանգամայն 4 ֆութպոլիստներ, որոնք «Ոսկի գնդակ»ի դափնեկիրներ էին՝ Ռոնալտօ (1997 եւ 2002 Աշխարհի լաւագոյ ֆութպոլիստ), Զինետին Զիտան (1998), Լուիս Ֆիկու (2000), Մայքլ Օուէն (2001): «Աստղերու» այդ բոյլը սկսան անուանել «Կալագդիկոս»: Բերեսի 5 տարի ղեկավարելու ժամանակահատուածին Արքայական ակումբը երկու անգամ յաղթական ճանչցուեցաւ Բրիմիորի մէջ եւ մէկ անգամ Յաղթականներու Լիկայի մէջ։ Ֆլորենդինօ Բերեսի հեռանալէն ետք ակումբի նոր նախագահ ընտրուեցաւ Ռամոն Կալտերոնը: Նոր ղեկավարի գործելու ոճը կը տարբերէր նախորդէն: Ան խումբ հրաւիրեց Պրեդրագ Միատովիչին, որ նշանակուեցաւ մարզական տնօրէն, ան մնաց մինչեւ 2009 թուականը: Կալտերոնի նպատակը աստղեր հաւաքել չէր ակումբին մէջ, չնայած իր նախընտրական քարոզարշաւին կը խոստանար ձեռք բերել «Մանչեսթըր Իւնայթըտ»ի կիսապաշտպան Քրիսթիանօ Ռոնալտոյին, որ անոր քով չստացուեցաւ: Սակայն խումբը յաղթեց 2007 թուականին Լա Լիկան: Իսկ 2008-ին Արքայական ակումբը յաղթեց Սպանիոյ Սուբըրբաժակը: Ռամոնի ղեկավարման տարիներուն ակումբէն հեռացան Ռոպերթօ Քառլոսը, Պեքեմը, Ռոպինիոն, Ռոնալտօն: 2009-ին Կալտերոնը հրաժարական տուաւ, մեծ աղմուկ հանեց 2006-ի ընտրութիւններուն կեղծելու կապակցութեամբ։ Անոր 4 տարիներու ղեկավարման ընթացքին Ռեալը երկու անգամ յաղթական դարձաւ Սպանիոյ մէջ: === Բերեսի երկրորդ եւ Մոուրինիոյի ժամանակներ (2009-2013) === 1 Յունիս 2009-ին Բերեսը նորէն ստանձնեց ակումբի նախագահի պաշտօնը, առանց քուէարկութեան, որովհետեւ անոր բոլոր մրցակիցները հանեցին իրենց թեկնածութիւնը ընտրութիւններէն: Ան սկսաւ նոր «Կալագդիկոս»ի ստեղծումը: Առաջին քայլը, որ ան կատարեց Զինետին Զիտանին՝ զայն խորհրդականի պաշտօն տուաւ: 9 Յունիսին երկար բանակցութիւններէ ետք Բերեսը ձեռք բերաւ իտալական «Միլան»էն պրազիլցի կիսապաշտպան Քաքային 68 միլիոն եւրոյով, իսկ յետոյ գնեց մէկ այլ ոսկէ գնդակի դափնեկիր՝ Քրիսթիանօ Ռոնալտօն Մանչեսթըր Իւնայթըտէն մրցանիշ 80 միլիոն եւրոյով: Պայմանագիրը նախատեսուած էր 6 տարի ժամկէտով: Յետոյ եկան Ռաուլ Ալպիոլը («Վալենսիա»յէն 15 միլիոն եւրօ), Արպելոան եւ Ալոնզօն (երկուքն ալ «Լիւըրբուլ»էն, համապատասխանաբար 4 եւ 30 միլիոն եւրօ), Պենզեման (Լիոնէն 35 միլիոն եւրօ): Չնայած այդ ձեռքբերումներուն՝ ակումբը այդպէս ալ չկրցաւ ոչ մէկ լուրջ մրցանակ նուաճել: 2009-10 մրցաշրջանին խումբը գրաւեց 2-րդ հորիզոնականը՝ առաջ ձգելով «Պարսելոնա»յին, այն դեպքին, երբ Սուբըր Գլասիգոյի երկու հանդիպումներուն ալ անոնք պարտուեցան «Պարսա»յին: Յաղթականներու Լիկայի մէջ նոյնպէս անյաջող հանդէս եկան եւ 1/8 եզրափակիչէն ստիպուած եղան հրաժեշտ տալ առաջնութեան: Իսկ Սպանիոյ Բաժակին անոնք արդէն իսկ առաջին շրջագայութեան պարտուեցան երկրի 3-րդ բաժանման ներկայացնող «Ալքորիքոն»ին: Մրցաշրջանի աւարտէն ետք ակումբի գլխաւոր մարզիչ պաշտօնէն հեռացուեցաւ Մանուէլ Պելեկրինին եւ նշանակուեցաւ նոր մարզիչ՝ փորթուկալացի Խոզէ Մոուրինիօն: Նոր սկսած մրցաշրջանէն առաջ Բերեսը իր նախորդ ձեռքբերումներուն համեմատ աւելի համեստ գտնուեցաւ: Ան փոխանցման ժամանակ ծախսեց 70 միլիոն եւրօ եւ խումբին տեղափոխեցին փորձառու փորթուկալացի պաշտպան Ռիքարտօ Կառուալիւն, սպանացիներ Բէտրօ Լեոնը եւ Սերժիօ Կանալէզը, գերմանացիներ Մեսութ Օզիլը եւ Սամի Ժետիրան, արժանթինցի Անժել Տի Մարիան (Սակայն հիմա ուրիշ Ֆութպոլային ակումբի մէջ կը գտնուի): Սակայն ակումբէն հեռացաւ վերջին 20 տարիներու խորհրդանիշ Ռաուլ Կոնզալէզը, որ տեղափոխուեցաւ գերմանական «Շալքէ-04»ի: Լա Լիկայի 2011-12 մրցաշրջանին Ռեալ Մատրիտ յաղթեց Լիկան՝ 32-րդ անգամ նուաճելով տիտղոսը եւ դառնալով մրցանակիր Լա Լիկայի բոլոր ժամանակներու պատմութեան մէջ՝ մրցաշրջանը աւարտելով մրցանշային 100 միաւորով, հարուածեց մրցանշային 121 կօլ եւ հարուածեց բաց ձգած կօլերով՝ ստացաւ +89 ցուցանիշը, եւ եւս մէկ մրցանիշ 16 անգամ հիւրընկալուելով յաղթանակ եւ ընդհանուր 32 յաղթանակ Լա Լիկայի մէջ: Նոյն մրցաշրջանին, Քրիսթիանօ Ռոնալտօն անցաւ 100 կօլի սահմանը սպանական Լիկաներուն: Իսկ երբ Ռոնալտօն անցաւ 101 կօլի սահմանները՝ 92 խաղերու մէջ, ան անցաւ հերոս Ֆերենց Պուշկասի արդիւնքը, որ սահմանած էր 100 կօլ 105 խաղերու մէջ։ 2012-2013 խաղաշրջանին խումբին միացած են Մայքլ Էսսիէնը ու Լուքա Մոտրիչը: Լուքա Մոտրիչը Ռեալ տեղափոխուած է Դոդենհեմէն, փոխանցման արժէքը կը կազմէ մօտ 40 միլիոն եւրօ, իսկ Մայքլ Էսսիէնը վարձավճառով տեղափոխուած է Լոնտոնի Չելսիէն: Սակայն այդ ալ չօգնեց, որպէսզի նուաճեն երկրի յաղթական տիտղոսը, բայց կրցան յաղթել Սուբըրբաժակը: Իսկ Սպանիոյ Բաժակին մէջ մէկ քայլով կը բաժնէր Բաժակը նուաճելու, սակայն աւելցած ժամանակին պարտուեցան Աթլեթիքօ Մատրիտին 2-1 հաշիւով (վերջին անգամ Աթլեթները Ռեալին յաղթած էին 14 տարի առաջ), Ֆլորենթինօ Փերեսը յայտարարած էր մրցաշրջանի վերջին Մոուրինիոյի հրաժարականի մասին: Մոուրինիոն վերադարձաւ Անգլիոյ Բրիմիոր Լիկայի Չելսի ակումբ, այդ խումբը մարզած էր նաեւ 2004-էն 2007 թուական: === Անճելոտտիի ժամանակներ (2013-2015) === 25 Յունիս 2013 թուականին, Քառլօ Անճելոտտին դարձաւ Ռեալ Մատրիտի գլխաւոր մարզիչ՝ փոխարինելով Մոուրինիոյին եւ կնքելով երեք տարուան պայմանագիր: Օրեր ետք ան Ռեալի մէջ առաջին մամլոյ ասուլիսուի մէջ նշեց, որ Զինետին Զիտանը եւ Փոլ Կլեմենտը պէտք է ըլլան իր օգնականները:Նոյն շրջագայութեան Ռեալը իրականացուց քանի մը կարեւոր փոխանցումներ: Նախ, խումբին միացաւ Թոթենհեմի առաջատար Կարէթ Պէյլը, մրցանշային՝ 100 միլիոն եւրոյի, այնուհետեւ խումբէն հեռացաւ Մեսութ Օզիլը՝ 47 միլիոն եւրոյի տեղափոխուելով Արսենալ: 2014 թուականին խումբէն հեռացան Անժէլ Տի Մարիան (59.7 միլիոն ֆոնտ) եւ Խաւի Ալոնզօն (10.000.000 եւրօ): Անճելոտտին միանգամէն կրցաւ դրականօրէն փոխել խումբին խաղը, որուն արդիւնքը եղան մրցաշրջանի աւարտին նուաճած երկու բաժակները: Չնայած այն բանին, որ 2013-14 մրցաշրջանին խումբը Լա Լիկայի մէջ գրաւեց 3-րդ տեղը, այնուամենայնիւ նախքան այդ կրցած էր դառնալ Սպանիոյ Բաժակակիր՝ եզրափակչին Կարէթ Պէյլի յաղթական կօլի շնորհիւ 2-1 հաշիւով յաղթելով Պարսելոնային: 24 Մայիս 2014 թուականին, ԻՒԵՖԱ Յաղթականներու Լիկայի եզրափակչին Ռեալը հանդիպեցաւ Աթլեթիքօ Մատրիտի հետ եւ աւելցած ժամանակով յաղթեց 4-1 հաշիւով: Շատ անհանգիստ խաղ էր 36-րդ վայրկեանին Տիէկօ Կոտինը առաջ կը մղէ Աթլեթիքօ Մատրիտին:Մինչեւ 94-րդ վայրկեան Մատրիտցիները չկրցան կօլ հարուածել: 94-րդ վայրկեանին Սերժիօ Ռամոսը Լուքա Մոտրիչի անկիւնէ փոխանցումէ ետք գրաւեց Տիպօ Քորթուայի դարպասը: Եւ անկէ ետք կօլի հեղինակ դարձան Մարսելօն, Կարէթ Պէյլը, եւ Քրիսթիանօ Ռոնալտօն: Այսպիսով, Ռեալ Մատրիտ 12 տարուան ընդմիջումէ ետք կրկին նուաճեց Յաղթականներու Լիկայի Բաժակը, որ իրեն համար տասներորդն էր (La Décima): === Ռաֆայէլ Պենիտես === Քառլօ Անճելոտտին չկրցաւ որեւէ առաջնութեան մէջ յաղթել եւ այդ իսկ պատճառ դարձաւ որ զայն հեռացնեն իր պաշտօնէն: Գլխաւոր մարզիչ նշանակեցին Ռաֆայէլ Պենիտեսին: Այդ ժամանակ խումբէն կը հեռանայ Մատրիտի Սուրբը՝ Իքեր Քասիասը եւ պաշտպան Ֆապիօ Քոնդրաօն: Բայց Պենիտեսը լաւ տարբերակ չէր Ռեալ Մատրիտի համար: Բենիտեսի գլխաւորութեամբ Ռեալ Մատրիտը չկրցաւ յաղթել Լա Լիկայի նորեկ Ժիժոնի Սպորդինկին: Ծանր պարտութիւն կը կրէ գլխաւոր հակառակորդ Պարսելոնայէն (4-0): Չկրցան յաղթել նաեւ Աթլեթիքօ Մատրիտին, Վիառեալին, Վալենսիային եւ Սեւիային: Եւ 4 Յունուար 2016 թուականին Պենիտեսին կ՛ազատեն իր գլխաւորած պաշտօնէն եւ Պենիտեսի փոխարէն որպէս գլխաւոր մարզիչ կը նշանակեն հերոս Զինետին Զիտանին: === Զինետին Զիտան === Զինետին Զիտանը դարձաւ Ռեալի մարզիչ 5 Յունուար 2016 թուականին: Հետաքրքիր պատմական ակնարկ մը կայ Զիտանի մասին: Զիտանը Ռեալի կազմին մէջ որպէս ֆութպոլիստ՝ իր առաջին հանդիպումը ունեցած էր Տեպորտիվոյի դէմ, որպէս մարզիչ նոյնպէս Տեպորտիվոյի դէմ (5-0): Որպէս ֆութպոլիստ Ռեալի կազմին մէջ ԻՒԵՖԱ Յաղթականներու Լիկայի շրջանակներուն առաջին հանդիպումը եղած է Ռոմայի դէմ, որպէս մարզիչ նոյնպէս: Իր առաջին Էլ Քլասիքոյի ժամանակ Զիզուն հիանալի մարտավարութիւն ընտրած էր։ Զիտանը ընտրած էր մարտավարութիւն, ոչ թէ աստղային կազմ: Զինետին Զիտանը դարձաւ Պերնդ Շուստերէն ետք առաջին մարզիչը, որ յաջողեցաւ յաղթել իր առաջին Քլասիքօն: Խաղէն առաջ կայացած մամուլի ասուլիսի ժամանակ Զիտանը նշած էր, որ ֆութպոլիստներու հետ չէ քննարկած առաջին շրջանին 0-4 հաշիւով կրած խայտառակ պարտութիւնը, իսկ խաղին ժամանակ զգացուեցաւ՝ ֆրանսացին յստակ հետեւութիւններ ըրած էր այդ հանդիպումէն եւ Ռաֆայէլ Պենիտեսի սխալները թոյլ տալու մտադրութիւն չունի: Թոնի Քրուսի եւ Լուքա Մոտրիչի հետ Զիտանը խաղադաշտ դուրս բերած էր Կազեմիրոյին, որ պաշտպանութենէն առաջ, ըսաւ՝ «վահան ըլլար»: Մէկնարկային վայրկեաններուն հիւրերը կը խաղային սահանկումներով՝ փորձելով քաթալոնացիներուն թոյլ չտալ, որ զգային գրոհային ռիթմը: Մարտավարութիւնը փոխուեցաւ, երբ Քէյլոր Նաւասի դարպասին մօտ առաջին լուրջ կօլային պահը ստեղծեցին Նեյմարը ու Լուիս Սուարէզը, սակայն ուրուկուացին պարզապէս չկրցաւ հարուածել շատ նպաստաւոր դիրքէն: Անկէ ետք «Ռեալի» ֆութպոլիստները մոռցան յարձակումի մասին, պաշտպանեցին ամբողջ խումբով, անգամ Կարէթ Պէյլը ու Քրիսթիանօ Ռոնալտօն սեփական տուգանային մեծ ծաւալի աշխատանք կատարեցին: Ճիշդ է՝ սխալներ եւ անորակ փոխանցումներ եւս եղան, բայց «Ռեալը» յաջողեցաւ առաջին կէսին կօլ բաց չձգել: Եւ այդ խաղին Ռեալը յաղթեց 2-1 հաշիւով:: Մարզադաշտը անուանուած է ի պատիւ 1943-1975 թուականներու Ռեալի նախագահ Սանտիակօ Պերնապէուի, որ եղած է մարզադաշտի կառուցման հիմնական «մեղաւորը»: Շինարարութիւնը տեւած է 3 տարի: Բացման խաղը եղաւ փորթուկալական Պելենենսեշիի դէմ ընկերական խաղին, որ տեղի ունեցաւ 14 Դեկտեմբեր 1947 թուականին, որ աւարտեցաւ դաշտի տէրերուն յաղթանակով 3-1 հաշիւով: 1950-ական թուականներուն Եւրոպայի Յաղթականներու Բաժակի մէջ Ռեալի վստահ ելոյթներու շնորհիւ ակումբի շահոյթը մեծցաւ, որ հնարաւորութիւն տուաւ նոր մարզադաշտի նստատեղերու աւելացման, որուն շինութիւնը յայտնի էր սպիտակ աշտարակներով, մինչեւ 125.000 նստատեղ: 1955 թուականին մարզադաշտը վերանուանեցաւ Սանտիակօ Պերնապէու, իսկ 1957-ին Եւրոպայի Յաղթականներու Բաժակի եզրափակչին առաջին անգամ վառեցան լոյսերը: 1978 թուականին մահացած Սանտիակօ Պերնապէուն նոր մարզադաշտի կառուցումը կը յուսար տեղափոխել Մատրիտի հիւսիսը, սակայն իր ծրագիրը չիրականացաւ: 1982 թուականի աշխարհի առաջնութեան ժամանակ մարզադաշտը վերակառուցուեցաւ: Այս ժամանակ արդէն կային 32.000 նստատեղ եւ 60.000 հանդիսականի համար նախատեսուած կանգնելու տեղեր: Ընդհանուր առմամբ խմբային փուլի 3 խաղերուն եւ եզրափակիչ խաղին մարզադաշտը հիւրընկալեց 345.000 հանդիսական: Տասը տարի ետք վերանորոգումը շարունակուեցաւ. կառուցուեցաւ մարզդաշտի տրիբունի երրորդ յառուսը: Նստատեղերուն քանակը 65.000-էն հասաւ 105.000-ի: Հերթական վերակառուցմէ ետք նստատեղերուն քանակը նուազեցաւ հասնելով 74.871-ի: Մարզադաշտին մէջ կայացած է 1964 թուականի Եւրոպայի առաջնութեան եզրափակիչը, 2010 թուականի Յաղթականներու Լիկայի եզրափակիչը: 14 Նոյեմբեր 2007 թուականին ԻՒԵՖԱ-ն Պերնապէուին շնորհեց էլիտար ֆութպոլային մարզադաշտի կարգավիճակ: Սանտիակօ Պերնապէու Տարողութիւն - 8.454 Չափեր - 107 x 72 մեթր Հասցէ - Concha Espina, 1 28036 Madrid == Մարզաշապիկի հովանաւորները եւ արտադրողները == === Համազգեստի փոփոխութիւնները === == Ռեալ Մատրիտի աւագներ == == Մրցանիշեր == Այս արդիւնքները կը համարուին լաւագոյնները մրցաշարերու մասնակցող բոլոր ակումբներուն մէջ Վերջին Թարմացում՝ 30 Մայիս 2014 թուական Աղբիւր՝ Ռեալ Մատրիտ 11 յաղթանակ Յաղթականներու Լիկայի մէջ 214 յաղթանակ Յաղթականներու Լիկայի մէջ 32 խաղ անընդմեջ Ռեալը կը գրաւէ մրցակիցներու դարպասները Յաղթականներու Լիկայի մէջ 32 անգամ յաղթած է Լա Լիկայի մէջ 121 կօլ Լա Լիկայի մէկ մրցաշրջանի մէջ === ֆութպոլիստներու Մրցանիշեր === ==== Խաղերու Քանակով ==== Այս խումբին պատմութեան մէջ ամենաշատ հանդիպումներու մասնակցած ֆութպոլիստներու ցանկն է Վերջին Թարմացում՝ 30 Մարտ 2014 թուական Աղբիւր՝ Ռեալ Մատրիտ ==== Կօլերու քանակով ==== Այս խումբին պատմութեան մէջ ամենաշատ կօլեր հարուածած ֆութպոլիստներու ցանկն է Վերջին Թարմացում՝ 24 Մարտ 2014 թուական Աղբիւր՝ Ռեալ Մատրիտ == Գլխաւոր Մրցակիցներ == Սպանիա Պարսելոնա (El Classico) Սպանիա Աթլեթիքօ Մատրիտ (El derby Madrileno) == Ներկայ Կազմ == Կաղապար:Ֆթ սկիզբ Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Թիմի ավագ Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ մեջտեղ Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ խաղացող Կաղապար:Ֆթ վերջ == Փոխանցումներ 2015/2016 == === Եկան === === Գացին === * Վարձավճառով ** Վարձավճառէն *** Ազատ ֆութպոլիստի կարգավիճակով == Անձնակազմ == === Ներկայիս մարզչական անձնակազմ === Վերջին Թարմացում՝ 5 Յունուար 2015 թուական Աղբիւր՝ Ռեալ Մատրիտ === Գլխաւոր մարզիչներ === === Ակումբի Նախագահներու Ցանկ === == Կալակտիկոս == Կալակտիկոս Ռաուլ Կոնսալէզ (1994-2010) Ռոպերթօ Քառլոս (1996-2007) Լուիս Ֆիկու (2000-2005) Զինետին Զիտան (2001-2006) Ռոնալտօ (2002-2007) Տէյվիտ Պեքեմ (2003-2007)Նէօ Կալակթիկոս Քաքա (2009-2013) Քրիսթիանօ Ռոնալտօ (2009-ից) Քարիմ Պենզեմա (2009-ից) Ժապի Ալոնզօ (2009-ից) Կարէթ Պէյլ (2013-ից) == Յայտնի ֆութպոլիստներ == === «Ոսկէ Գնդակի» Մրցանակակիրներ === Հետեւեալ ֆութպոլիստները, հանդէս գալով Ռեալ Մատրիտի կազմին մէջ, արժանացած են France Football-ի «Ոսկէ Գնդակ» մրցանակին: Սպանիա Ալֆրետօ Տի Սթեֆանօ - 1957, 1959 Ֆրանսա Ռայմոն Գոբա - 1958 Փորթուկալ Լուիս Ֆիկու - 2000 Պրազիլ Ռոնալտօ - 2002 Իտալիա Ֆապիօ Կանաւառօ - 2006Հետեւեալ ֆութպոլիստները, հանդէս գալով Ռեալ Մատրիտի կազմին մէջ, արժանացած են ՖԻՖԱ-ի «Ոսկէ գնդակ» մրցանակին: Փորթուկալ Քրիսթիանօ Ռոնալտօ - 2013, 2014 === «Ոսկէ խաղակոշիկ» մրցանակակիրներ === Հետեւեալ ֆութպոլիստները, հանդէս գալով Ռեալ Մատրիտի կազմին մէջ, արժանացած են «Ոսկէ խաղակոշիկ» մրցանակին: Կաղապար:Country data Մեքսիկա Ուկօ Սանչէզ - 1990 Կաղապար:Country data Խորվաթիա Դաւոր Շուքէր - 1998 Փորթուկալ Քրիսթիանօ Ռոնալտօ - 2011 Փորթուկալ Քրիսթիանօ Ռոնալտօ - 2013 Փորթուկալ Քրիսթիանօ Ռոնալտօ - 2014 === ԻՒԵՖԱ-ի Վարկածով Տարուան Լաւագոյն Ֆութպոլիստներ === Հետեւեալ ֆութպոլիստները, հանդէս գալով Ռեալ Մատրիտի կազմին մէջ, դարձած են ԻՒԵՖԱ-ի վարկածով տարուան լաւագոյն ֆութպոլիստ: Արժանթին Ֆերնանտօ Ռետոնտօ - 2000 Ֆրանսա Զինետին Զիտան - 2002 === Եւրոպայի Լաւագոյն Ֆութպոլիստներ === Հետեւեալ ֆութպոլիստները, հանդէս գալով Ռեալ Մատրիտի կազմին մէջ, դարձած են Եւրոպայի լաւագոյն ֆութպոլիստ: Փորթուկալ Քրիսթիանօ Ռոնալտօ - 2013, 2014 === Յաղթականներու Լիկայի Լաւագոյն Գնդակ Յանձնողներ === Հետեւեալ ֆութպոլիստները, հանդէս գալով Ռեալ Մատրիտի կազմին մէջ, դարձած են Յաղթականներու Լիկայի լաւագոյն գնդակ հանցնողները: Սպանիա Ռաուլ - 2002/2003 Փորթուկալ Լուիս Ֆիկու - 2004/2005 Գերմանիա Մեսութ Օզիլ - 2010/2011 Պրազիլ Քաքա - 2011/2012 Արժանթին Անժէլ Տի Մարիա - 2013/2014 === Յաղթականներու Լիկայի Լաւագոյն Ռմբարկուներ === Հետեւեալ ֆութպոլիստները, հանդէս գալով Ռեալ Մատրիտի կազմին մէջ, դարձած են Յաղթականներու Լիկայի լաւագոյն ռմբարկուներ: Սպանիա Ալֆրետօ Տի Սթեֆանօ - 1957/1958 Հունգարիա Ֆերենց Պուշկաս - 1959/1960 Սպանիա Ռաուլ - 1999/2000 Փորթուկալ Քրիսթիանօ Ռոնալտօ - 2012/2013, 2013/2014 2014/2015 === ՖԻՖԱ-ի վարկածով տարուան լաւագոյն ֆութպոլիստներ === Հետեւեալ ֆութպոլիստները, հանդէս գալով Ռեալ Մատրիտի կազմին մէջ, դարձած են ՖԻՖԱ-ի վարկածով տարուան լաւագոյն ֆութպոլիստ: Փորթուկալ Լուիս Ֆիկու - 2001 Պրազիլ Ռոնալտօ - 2002 Ֆրանսա Զինետին Զիտան - 2003 Իտալիա Ֆապիօ Կանա առօ - 2006 Փորթուկալ Քրիսթիանօ Ռոնալտօ - 2013 Փորթուկալ Քրիսթիանօ Ռոնալտօ - 2014 === Մոնտիալի Լաւագոյն ֆութպոլիստներ === Հետեւեալ ֆութպոլիստները, հանդէս գալով Ռեալ Մատրիտի կազմին մէջ, դարձած են Մոնտիալի լաւագոյն ֆութպոլիստներ: Ֆրանսա Զինետին Զիտան - 2006 === Աշխարհի ակումբային առաջնութեան լաւագոյն ռմբարկուներ === Հետեւեալ ֆութպոլիստները, հանդէս գալով Ռեալ Մատրիտի կազմին մէջ, դարձած են Աշխարհի ակումբային առաջնութեան լաւագոյն ռմբարկուներ: Ֆրանսա Նիքոլաս Անելքա - 2000 === Աշխարհի Յաղթականներ === Հետեւեալ ֆութպոլիստները, հանդիսանալով Ռեալ Մատրիտի ֆութպոլիստներ, դարձած են ֆութպոլի աշխարհի Յաղթականներ: Գերմանիա Կիւնտեր Նետցեռ - 1974 Արժանթին Ժորժէ Վալտանօ - 1986 Պրազիլ Ռոպերթօ Քառլոս - 2002 Ֆրանսա Քրիսթիան Կարամպիօ - 1998 Իտալիա Ֆապիօ Կանաւառօ - 2006 Սպանիա Խաւի Ալոնզօ - 2010 Սպանիա Ռաուլ Ալպիոլ - 2010 Սպանիա Ալուարօ Արպելոա - 2010 Սպանիա Իքեր Քասիաս - 2010 Սպանիա Սերժիօ Ռամոս - 2010 Գերմանիա Սամի Խետիրա - 2014 === Եւրոպայի Յաղթականներ === Հետեւեալ ֆութպոլիստները, հանդիսանալով Ռեալ Մատրիտի ֆութպոլիստներ, դարձած են ֆութպոլի Եւրոպայի Յաղթականներ: Սպանիա Ամարօ Ամանսիօ - 1974 Սպանիա Իկնասիօ Զոքօ - 1964 Սպանիա Ֆելիքս Ռուիս - 1964 Սպանիա Ժոզէ Վիսենդէ Տրէյն - 1964 Գերմանիա Ուլի Շտիլիկէ - 1964 Ֆրանսա Նիգոլա Անելքա - 2000 Ֆրանսա Քրիսթիան Կարամպիօ - 2000 Սպանիա Խաւի Ալոնզօ - 2012 Սպանիա Ռաուլ Ալպիոլ - 2012 Սպանիա Ալուարօ Արպելոա - 2012 Սպանիա Իքեր Քասիաս - 2010, 2012 Սպանիա Սերժիօ Ռամոս - 2010, 2012 === Ողիմպիական Յաղթականներ === Հետեւեալ ֆութպոլիստները, հանդիսանալով Ռեալ Մատրիտի ֆութպոլիստներ, դարձած են ֆութպոլի Ողիմպիական Յաղթականներ: Սպանիա Միկել Լասա - 1992 Սպանիա Ալֆոնզօ Բերես - 1992 Սպանիա Լուիս Էնրիքէ - 1992 Կաղապար:Country data Քամերուն Ժերեմի Նժիտապ - 2000 Արժանթին Ֆերնանտօ Կակօ - 2008 Արժանթին Էզեկել Գարա - 2008 == Առաջնութիւններ == === Ազգային === Լա Լիկա: Յաղթական (32, ռեկորտ): 1931-32; 1932-33; 1953-54; 1954-55; 1956-57; 1957-58; 1960-61; 1961-62; 1962-63; 1963-64; 1964-65; 1966-67; 1967-68; 1968-69; 1971-72; 1974-75; 1975-76; 1977-78; 1978-79; 1979-80; 1985-86; 1986-87; 1987-88; 1988-89; 1989-90; 1994-95; 1996-97; 2000-01; 2002-03 2006-07; 2007-08; 2011-12 Փոխյաղթական (21): 1929; 1933-34; 1934-35; 1935-36; 1941-42; 1944-45; 1958-59; 1959-60; 1965-66; 1980-81; 1982-83; 1983-84; 1991-92; 1992-93; 1998-99; 2004-05; 2005-06; 2008-09, 2009-10, 2010-11, 2012-13 Գոբա Տէլ Ռեյ Յաղթական (19): 1905; 1906; 1907; 1908; 1917; 1934; 1936; 1946; 1947; 1961-62; 1969-70; 1973-74; 1974-75; 1979-80; 1981-82; 1988-89; 1992-93;2010-11, 2013-14 Փոխյաղթական (20): 1903; 1916; 1918; 1924; 1929; 1930; 1933; 1940; 1943; 1958; 1959-60; 1960-61; 1967-1968; 1978-79; 1982-83; 1989-90; 1991-92; 2001-02; 2003-04;2012-13; Սուբըրգոբա Տէ Սպանիա Յաղթական (9): 1988, 1989*, 1990, 1993, 1997, 2001, 2003, 2012 Փոխյաղթական (4): 1982, 1995, 2007, 2011 Էվի Դուարտէի Բաժակ Յաղթական (1): 1947 Գոբա Տէ լա Լիկա Յաղթական (1): 1984-85 Փոխյաղթական (1): 1982-83 Կանոնաւոր առաջնութիւն Յաղթական (23, մրցանիշ)1904-05, 1905-06, 1906-07, 1907-08, 1909-10, 1912-13, 1915-16, 1916-17, 1917-18, 1919-20, 1921-22, 1922-23, 1923-24, 1925-26, 1926-27, 1928-29, 1929-30, 1930-31, 1931-32, 1932-33, 1933-34, 1934-35, 1935-36 === Մրցանակներ === ՈՒԵՖԱ Յաղթականներու ԼիկաՅաղթական (10, ռեկորտ): 1955-56*, 1956-57, 1957-58, 1958-59, 1959-60, 1965-66, 1997-98, 1999-00, 2001-02, 2013-14, 2015-16 Փոխյաղթական (3): 1961-62, 1963-64, 1980-81 ՈՒԵՖԱ Բաժակ Յաղթական (2): 1984-85, 1985-86 Բաժակակիրներու Բաժակ Փոխյաղթական (2): 1970-71, 1982-83 ՈՒԵՖԱ Սուբըրբաժակ Յաղթական (1): 2002 Փոխյաղթական (2): 1998, 2000 Միջմայրցամաքային Բաժակ Յաղթական (3): 1960, 1998, 2002 Փոխյաղթական (2): 1966, 2000 Աշխարհի փոքր Բաժակ Յաղթական (2, մրցանիշ): 1952, 1956 Փոխյաղթական (1): 1963 Լատինական Բաժակ Յաղթական (2): 1955, 1957 Իպերիա-ամերիկական Բաժակ Յաղթական (1, մրցանիշ): 1994 Իպերիական Բաժակ Փոխյաղթական (1): 2000 Ֆրանց Պեկենպաուէրի Բաժակ Յաղթական (1): 2010 Սանտիակօ Պեռնապէուի Բաժակ Յաղթական (23, մրցանիշ): 1981, 1983, 1984, 1985, 1987, 1989, 1991, 1994, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2003, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012 Փոխյաղթական (9): 1980, 1986, 1988, 1990, 1992, 1993, 2001, 2002, 2004 == Տե՛ս նաեւ == Ռեալ Մատրիտ ԲԱ ԻւԵՖԱ ԻւԵՖԱ Յաղթականներու Լիկա ԻՒԵՖԱ Եւրոպայի Լիկա == Աղբիւրներ == == Գիրքեր == Dénes, Tamás & Rochy, Zoltán (2002)։ Real Madrid։ Aréna 2000։ ISBN 963-86167-5-X (սպան․)Ball, Phil (2003 New edition)։ Morbo: The Story of Spanish Football։ WSC Books Limited։ ISBN 0-9540134-6-8 (անգլերէն) Ball, Phil (2003)։ White Storm: The Story of Real Madrid։ Mainstream։ ISBN 1-84018-763-8 (անգլերէն) McManaman, Steve & Edworthy, Sarah (2003)։ El Macca: Four Years with Real Madrid։ Simon & Schuster։ ISBN 0-7434-8920-9 (անգլերէն)Ռեալ Մադրիդ Ակումբի պաշտոնական կայքը (անգլերէն) (սպան․) Կաղապար:Ref-all Ռեալ Մադրիդ ՈւԵՖԱ (անգլերէն) (սպան․) Կաղապար:Ref-all Ռեալ Մադրիդ ՈւԵՖԱ Յաղթականներու Լիկա (անգլերէն) (սպան․) Կաղապար:Ref-all Ռեալ Մադրիդ Լա Լիկա (անգլերէն) (սպան․) Կաղապար:Ref-all

Ուտիք

Կաղապար:Տեղեկաքարտ Մեծ Հայքի աշխարհ Ուտիք (նաեւ Ուտի, Ուտեաց աշխարհ), Մեծ Հայքի տասներկրորդ նահանգը։ Տարածոուած է Կուր գետի աջափնեայ տափարակին վրայ եւ Հայկական լեռնաշխարհի հիււսիս-արեւելեան լեռնային շրջաններին մէջ՝ զբաղեցնելով Աղստեւ գետից մինչեւ Կուրի եւ Երասխի ջրկիցն ընկած տարածքը։ Հիւսիսէն եւ արեւելքէն Կուր գետով սահմանակից է Աղուանքին, արեւմուտքէն՝ Դեբեդի եւ Աղստեւի ջրբաժանով՝ Գուգարքին, հիւսիս–արեւմուտքէնէ Մրղուզի եւ Սեւանի լեռնաշղթաներով՝ Այրարատին եւ Սիւնիքին, հարաւ–արեւմուտքէն՝ Արցախին, հարաւէն՝ Երասխ գետով, Փայտակարանին։ == Վարչական բաժանում == Ուտիքը կազմուած էր հետեւեալ 8 գաւառներէն. Առան-ռոտ- կեդրոնը՝ Տիգրանակերտ Տռի- կեդրոնը՝ Բայլական Ռոտ-Պացյան (Ռոտ-Պացեան)- կեդրոնը՝ ՞ Աղվե (Աղուէ)- կեդրոնը՝ Կայեան Տուչքատակ- կեդրոնը՝ Տավուշ (Տաւուշ) Գարդման- կեդրոնը՝ Գարդման Շակաշեն (Շակաշէն)- կեդրոնը՝ Գանձակ Ուտի Առանձնակ- կեդրոնը՝ Պարտավ (Պարտաւ) == Պատմութիւն == Հնագիտական պեղումները կը վկայեն, որ նախնադարեան համայնական հասարակութեան ժամանակաշրջանէն, Ուտիքի բնակչութիւնը ներառուած է Հայկական լեռնաշխարհի ընդհանուր տնտեսական եւ մշակութային հարաբերութիւններու ոլորտը։ Ք․Ա․ 13-րդ դարու 1–ին կեսին Սարդուրի Բ–ի ուրարտական զօրքերը կը մտնեն Ուտիք, իսկ նոյն դարու 2–րդ կէսին․ Ռուսա Ա․ նահանգը, միացուցած է Ուրարտական պետութեան։ Ք․Ա․ 6-րդ դարուն, Ուրարտուի անկումէն ետք, Ուտիքը կը մտնէ Երուանդունիներու Հայկական թագաւորության մէջ ու կը դառնայ արքայական ձմեռանոց։ Ք․Ա․ 2-րդ դարուն, Ուտիքը Մեծ Հայքի Արտաշէսեան թագաւորութեան կազմին մէջ կը մտնէ։ Ք․Ա․ 1-ին դարուն, Տիգրան Բ․ Մեծը Թագաւորաղբիւր կոչուող վայրին մէջ կը կառուցէ Տիգրանակերտ քաղաքը։ Վարչական շարք մը փոփոխութիւններու հետեւանքով, Ուտիքը 3-րդ դարուն կազմուած է՝ նախ 7, ապա 8 գաւառներէ։ 301 թ.-էն, քրիստոնեութիւնը տարածուած է նաեւ Ուտիքի մէջ։ Ուտիքի քրիստոնէութեան ամրապնդման գործին, մեծ դեր ունեցած է Գրիգոր Լուսաւորիչի թոռը՝ Գրիգորիս եպիսկոպոսը։ Մեծ Հայքի 387 թ.–ի բաժանումէն ետք, Ուտիքը մնացած է Խոսրով Գ․–ի Արեւելահայկական թագաւորության կազմին մէջ։ 450-451 թթ.–ին՝ Ուտիքի հայ բնակչութիւնը, մասնակած է Վարդան Մամիկոնեանի գլխաւորած հակապարսկական ապստամբութեան եւ Աւարայրի ճակատամարտին։ 5-րդ դարու վերջաւորութեան, Ուտիք մտած է Արցախի հայ Առանշահիկների թագաւորութեան մէջ։ 12-րդ դարուն, Ուտիքը ինկած է արաբական տիրապետութեան տակ՝ ռազմաբեմ դառնալով իրարու դէմ պատերազմող արաբական եւ խազարական զօրաբանակներու միջեւ։ 9-րդ դարու սկիզբը, Հիւսիսային Կովկասէն Հայաստան մուտք գործած Սեւորդեաց ցեղը հաստատուած է Ուտիքի մէջ, ընդունած քրիստոնէութիւն եւ հայացած։ 840–ական թթ. Ուտիքի մէջ հիմնադրուած է՝ Գանձակ քաղաքը։ 9-րդ դարու վերջաւորութեան, Ուտիքի հիւսիս–արեւմտեան մասը մտած է Բագրատունիներու Հայոց թագաւորութեան մէջ։ 11-րդ դարու 2-րդ կէսին, Ուտիքը գրավել են սելճուք–թուրքերը։ 11-րդ դարու վերջաւորութեան, Զաքարեաններն ազատած են Ուտիքի արեւմտեան շրջանները, որոնք դարձած են Վահրամեան ճիւղի տիրոյթը։ 14-րդ դարու վերջաւորութեան եւ 15-րդ դարու սկիզբը, Ուտիք ասպատակած են Լենկթեմուրի զօրքերը։ 17-էն 18-րդ դարերուն, Ուտիքի հայ բնակչութիւնը հարթավայրային շրջաններէն կը ստիպուի հեռանալ նախալեռնային եւ լեռնային շրջանները, մասամբ կեդրոնացած են Գանձակ քաղաքին մէջ։ 19-րդ դարու 40-50–ական թթ., Ուտիքի տարածքը մտած է Թիֆլիսի, 19-րդ դարու վերջաւորութեան եւ 20-րդ դարու սկիզբը՝ հիմնականօրէն Ելիզավետպոլի եւ մասամբ Պաքուի նահանգի մէջ։ 1918-1920 թթ.-ին նահանգի մեծ մասը ՄԱԿ-ի կողմէն ճանաչուած է որպէս ՀՀ-ի մաս, սակայն Հարաւային Կովկասի մէջ՝ Խորհրդային կարգերու հաստատումէն ետք, հիմնականօրէն ընդգրկուած է Խորհրդային Ատրպէյճանի կազմին մէջ։ ԽՍՀՄ փլուզումէն ետք տարածքային պատկերը գրեթէ չէ փոխուած։ == Բնագիտական-աշխարհագրական առանձնայատկութիւններ == Ուտիքի հիւսիս–արեւմտեան մասը հիմնականօրէն լեռնային անառիկ շրջան է՝ հարուստ անտառներով եւ ալպեան մարգագետիններով։ Կուրի աջափնեայ հարթավայրային շրջանը մինչեւ Կուրի եւ Երասխի խառնուրդը արգաւանդ դաշտավայր է։ Ուտիքի հարաւ–արեւելեան մասը կը կազմէ Մուղանի դաշտավայրի մէկ հատուածը։ Ուտիքի արեւելակեդրոնական մասը՝ Թովմա Արծրունին կը յիշատակէ, որպէսէ Գարգարացւոց, իսկ հիւսիս–արեւմտեանը՝ Շակաշենի կամ Սակասենի դաշտ։ Աղստեւ գետի ստորին հոսանքի շրջանին մէջ է Կակա դաշտը։ Ուտիքէն կը հոսոին բազմաթիւ գետեր եւ գետակներ, որոնք գերազանցապէս Կուրի վտակներն են՝ (Շամխոր, Աղստեւ, Հախում, Տաւուշ, Զակամ, Բանանց, Ոսկանապար կամ Գանձակ, Կուրակ, Գերան, Բարակ, Տրտու կամ Թարթառ, Խաչենագետ, Կարկառ եւ այլն)։ Կուրի եւ Երասխի ջրկիցի շրջանին մէջ կան աղի լճակներ։ Ուտիք՝ հնագոյն ժամանակներէն, նշանաւոր էր երկաթի, պղնձի, նաւթի, ոսկիի, արծաթի եւ արզնի հանքերով։ Այժմ Ուտիքի տարածքը յայտնի է նաեւ ծծմբային կոլչեդանի, մանգանի, բարիտի, գիպսի, կաոլինի, քուարցիտներու, շինարարական քարերու եւ այլ հանքերով։ Ունի հանքային ջուրերու բազմաթիւ աղբիւրներ, որոնք հիմնականօրէն կեդրոնացուած են Աղստեւ, Տաւուշ եւ Զակամ գետերու աւազաններուն մէջ։ Ուտիքի լեռնային շրջանները հարուստ են անտառներով։ Բազմազան է նաեւ Ուտիքի կենդանական աշխարհը։ Յիշատակութիւններ կան այն մասին, որ հնագոյն ժամանակներուն Ուտիքուի մէջ հանդիպած են նաեւ առիւծի, յովազի եւ նմանատիպ այլ կենդանիներու։ Ուտիքի հարթավայրային շրջաններն ունին բարեխառն տաք կիսաանապատային եւ չոր տափաստանային կլիմայ։ Տարեկան տեղումները կը կազմեն 300—600 մմ․, հս-արմ., լեռնային որոշ շրջաններուն՝ մինչեւ 900 մմ․, Յունուարեան միջին ջերմաստիճանը կը կազմէ 3°C–էն մինչեւ -3 °C, իսկ Յուլիսինը՝ 20 °C–27 °C եւ աւելի։ Կաղապար:Մեծ Հայքի վարչական բաժանում

Սեպուհ Արք. Սարգիսեան

== Կենսագրութիւն == Սեպուհ Արք. Սարգիսեան ծնած է Ճուխա՝ Գամիշլիի մերձակայքը եղող հայաբնակ գիւղը, 26 Հոկտեմբեր 1946-ին. նախակրթարանի ուսումը ստացեր է Գամիշլիի Ազգ. Եփրատ Վարժարանին մէջ: 1959-1961-ին եղեր է Հ.Մ.Ը.Մ.ի սկաուտ եւ Զաւարեան պատանեկան միութեան պատանի: 1961-ին մտեր է Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան դպրեվանք. 1965-ին սարկաւագ ձեռնադրուեր է ձեռամբ Գարեգին Եպս. Սարգսեանի (Կաթողիկոս Մեծի Տանն Կիլիկիոյ 1977-1995 եւ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս 1995-1999). 1968-ի Յունիս 16-ի չորս դասընկերներով՝ Պետրոս, Սարգիս, Վարուժան եւ Տիգրան կը ձեռնադրուին Աբեղայ վերակոչուելով Արամ (Այժմ Կաթողիկոս Մեծի Տանն Կիլիկիոյ) Խաժակ, Հրայր եւ Սեպուհ ձ‎եռամբ հանգուցեալ Տ. Տաճատ Արք. Ուրֆալեանի (Առաջնորդ Լիբանանի Թեմի): 1969-1970 ուսանող Սէն ԺոզէՖ համալսարանին մէջ՝ Պէյրութ հետեւելով Արաբական գրականութեան եւ իսլամական փիլիսոփայութեան: 1971-ի Փետրւար 14-ին վարդապետական մասնաւոր իշխանութիւն կը ստանայ ձեռամբ երջանկայիշատակ Տ.Տ. Խորէն Ա. Կաթողիկոսի. վարդապետական իր թեզն էր «Արաբ Քրիստոնեայ բանաստեղծները Ե.Ը դարերուն»: 1970-1974 հոգեւոր հովիւ Պասրա-Իրաք: Այս շրջանին թէ կը դասաւանդէր հայերէն, հայոց պատմութիւն եւ կրօն եւ թէ կը վարէր հոգեւոր հովիւի իր պարտակակնութիւնը: 1974-1977 Հալէպի Քարէն Եփփէ ճեմարանի կրօնագիտութեան եւ հայ գրականութեան ուսուցիչ. 1975-1977 տեղւոյն հայ ծերանոցի խնամակալութեան ատենապետ եւ Առաջնորդական Փոխանորդ Բերիոյ հայոց թեմի: 1977-ի վերջերը վերադարձ Անթիլիաս. 1978-ի Մարտին կը նշանակուի Հայոց Եկեղեցւոյ Կիրակնօրեայ Դպրոցներու Վարիչ Տնօրէն: 1979-1981 ուսանող Պիրմինկհամ-Անգլիա, ուր ուսանեցաւ Իսլամութիւն եւ իսլամ-քրիստոնեայ կրօններու յարաբերութեան պատմութիւն. երկուք ու կէս տարոււան իր ուսումնառութեան շրջանին, իր գլխաւոր ճիւղի կողքին կը հետեւէր նաեւ աստուածաբանական լսարաններուն, Պիրմինկհամի համալսարանի համանուն կաճառին մէջ. ստանալու MA.ի վկայական. 1985-ի Յունիսի 2-ին կը ստանայ Ծայրագոյն Վարդապետութեան աստիճան, իսկ 1997-ի Յունիսի 22-ին Եպիսկոպոսական աստիճան՝ ձեռամբ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Կաթողիկոսի: 1990-1991 Երանաշնորհ Տ.Տ. Վազգէն Ա. Կաթողիկոսի հրաւէրով Ս. Էջմիածնի մէջ կ'աշխատի եւ կը կազմակերպէ կիրակնօեայ դպրոցներ, ուսուցիչներու պատրաստութեան յատուկ լսարաններ եւ ընդհանրապէս զարկ կու տայ քրիստոնէական դաստիարակութեան: Խորան լուսոյ, յայտագիրի ծնունդին մէջ մեծ դեր ունեցեր է: 1992-էն 1998 կաթողիկոսական փոխանորդ Դամասկոսի թեմի. այս շրջանին կ'աշխուժացնէ յատուկ յարաբերութիւններ պետական շրջանակներու հետ եւ այդ յարաբերութիւններու շնորհիւ Դամասկոսի եկեղեցապատկան կալուածները, որոնք Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան սեփականութիւնն էին, կրկին կը վերադարձուին իրաւատիրոջ: 1998-ի կաթողիկոսական փոխանորդ Քուէյթի եւ Պարսից Ծոցի երկիրներու:1999-ի 26 Հոկտեմբերին Առաջնորդական տեղապահ կ'ընտրուի Թեհրանի Հայոց Թեմի եւ 1999-ի Դեկտեմբերի 26-ին կը ժամանէ Թեհրան եւ կը ստանձնէ իր նոր պարտականութիւնը: Յունիս 6, 2000-ին Թեհրանի Հայոց Թեմի Պատգամաւորական Ժողովը միաձայնութեամբ Առաջնորդ կ'ընտրէ Սեպուհ Եպս. Սարգսեանին: 1978-էն ի վեր Միջ-Եկեղեցական գործունէութիւն ունեցեր է, թէ Միջին Արեւելքի եկեղեցիներու Խորհուրդի կեանքին մէջ, թէ եկեղեցիներու համաշխարհային Խորհուրդին եւ թէ Ասիոյ եկեղեցիներու Խորհուրդին մէջ:Արքութեան տիտղոս ստացեր է Մայիս 2003-ին: === Մասնակցութիւն եւ Անդամակցութիւն === Սեպուհ Արք. Սարգիսեան մասնակցեր է Եկեղեցիներու համաշխարհային Խորհուրդի ընդհանուր համաժողովին, Հարարէու, Զիմպապուէ, 1998-ին, Փորթօ Ալէկրէի, Պրազիլ 2006-ին, եւ Միջին Աեւելքի Եկեղեցիներու Խորհուրդի ընդհանուր ժողովներուն 1990, 1994, 1999, 2003, 2007 եւ 2011. Ասիոյ Եկեղեցիներու Խորհուրդի Ընդհանուր Համաժողովի Քուալալամբուր-Մալիզիա, 2010: 1984-էն ի վեր Միջին Արեւելքի Եկեղեցիներու Խորհուրդի Հաւատք եւ Միութիւն միաւորի անդամ: 1990-էն ի վեր անդամ ՄԱԵԽ-ի գործադիր Մարմնի անդամ ու նաեւ Միջին Արեւելքի Եկեղեցիներու Խորհուրդի Քրիստոնեայ-իսլամ Երկխօսութեան Յանձնախումբի անդամ: 1998-էն ի վեր անդամ Միջին Արեւելքի Ուղղափառ երեք Եկեղեցիներու՝ Ղպտի, Ասորի եւ Հայ մնայուն Յանձնախումբի: 1986-ական թուականներէն կը մասնակցի միջազգային շրջանային եւ տեղական բազմաթիւ սեմինարներուն եւ դասախօսութիւններ կարդացեր է անգլերէն եւ արաբերէն լեզուներով: Քրիստոնեայ-իսլամ երկխօսութեան ծիրին մէջ մասնակցեր է միջազգային բազմաթիւ սեմինարներու: Անդամակցեր է Եկեղեցիներու Համաշխարհային Խորհուրդի Կեդրոնական Վարչութեան առընթեր կրօններու միջեւ Երկխօսութեան Խորհրդատու Մարմնի եւ Միջազգային Յարաբերութիւններու Յանձնաժողովին: 2019-ին, 16-էն 19 Յուլիս, Մասնակցած է Ասիոյ Եկեղեցիներու Խորհուրդի Գործադիր Վարչութեան Ժողովին, Քամպոտիոյ մայրաքաղաք Փնոմ-Փենի մէջ:Անդամ է Ասիոյ Եկեղեցիներու Խորհուրդի Ընդհանուր Յանձնախումբին: === ՀԵՂԻՆԱԿԱԾ ԳԻՐՔԵՐԸ === Հոգեյոյզ ցոլքեր 4 հատոր: Բարձրեալին կտակը: Կիրակնօրեան օրրան հայ մանուկի: Քառասնօրեայ պահքն ու Ս. Յարութեան Տօնը: Հայաստանեայց Եկեղեցի ծագումն, զարգացումը Ա-Դ դարեր: Հայաստանեայց Եկեղեցի երէկ եւ այսօր. Արաբերէն լեզուով: Խղճիս պարտքը Առաքելութեանս սեմին: === ՀԵՂԻՆԱԿԱԾ ԴԱՍԱԳԻՐՔԵՐԸ === Քրիստոնէական Հայ Եկեղեցու պատմութիւնԽմբագրեր եւ տպեր է «Նոր Դրազարկ» ամսաթերթը 1984-1999: «Նոր Դրազարկ»ը պաշտօնական ամսաթերթն էր Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ Կիրակնօրեայ դպրոցներուն. Թեհրանի Թեմի Առաջնորդ ընտրուելէն ի վեր Սեպուհ Սրբազանը ամենայն բծախնդրութեամբ ու նախանձախնդիր ոգիով լծուած է աշխատանքի կազմակերպչական, դաստիարակչական, հրատարակչական եւ հովուական այցելութիւններու բնագաւառին մէջ: Յատուկ աշխատանք կը ծաւալէ Միջ-Եկեղեցական, Միջ-Կրօնական Յարաբերութիւններու շրջագծին մէջ թէ տեղական եւ թէ շրջանային ու միջազգային մակարդակներու վրայ: Առաջնորդի գործունէութեան մէկ կարեւոր երեսը կը կազմէ երիտասարդութիւնն ու երիտասարդութեան յատուկ սեմինարներու կազմակերպութիւնը: Առաջնորդական իր պարտաւորութիւններու կողքին մեծ զարկ տուած է հրատարակչական աշխատանքներուն: Անցեալ տարիներուն աւելի քան 130 տեսակ գրական, աստուածաբանական, եկեղեցագրական, աստուածաշնչական, հոգեւոր աղօթքներու եւ մանուկներու յատուկ գիրքեր հրատարակուեր են իր անմիջական հովանաւորութեամբ: Ամէն տարի Թարգմանչաց տօնին առիթով կը կազմակերպէ Հայ Գիրքի ցուցահանդէս, որ մեծ խանդավառութիւն կը յառաջացնէ գաղութի կեանքին մէջ: Առաջնորդ Սրբազանի ջանքերուն շնորհիւ Առաջնորդարանի մէջ հաստատուեցան երեք նոր՝ «Քրիստոնէական Դաստիարակութեան Յանձնախումբ», «Միջ-Եկեղեցական Յարաբերութիւններու եւ Երիտասարդութեան յատուկ Յանձնախումբ», ինչպէս նաեւ յարանուանական բնոյթ ունեցող «Միջ-Եկեղեցական Հրատարակութեան Գրասենեակ»: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Sebouh Ohan Sarkissian Սեպուհ արք. Սարգսեան. «Մարդկային կեանքին մէջ ամենանուիրական գործը հայրենիքի սիրոյն զոհագործութիւնն է» Թ.Հ Թեմի առաջնորդ Տ.Սեպուհ Արք.Սարգիսեան. «Որպես Աստծու ժողովուրդ հաւասար պարտաւորութիւն ունինք իրարու նկատմամբ» ՈՒՂԻՂ ԽՕՍՔ. Իրանի սրբազան Բարձրաշնորհ ՏԷր Սեպուհ Արքեպիսկոպոս Սարգիսեանը՝ Ֆիլատելֆիոյ մէջ տեղի ունեցած Եկեղեցական համաշխարհային համաժողովի մասին:

Ռանի Լի

Ռանի Լի (ֆր.՝ Ranee Lee, 26 Հոկտեմբեր 1942, Պրուքլին, Նիւ Եորք, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ), քանատացի ճազ վոքալիստ եւ երաժիշտ, ով կը բնակի Մոնրէալ, Քէպէք: Ան նաեւ դերասան է, հեղինակ, մանկավարժ եւ հեռուստահաղորդավար: == Կենսագրութիւն == Ռանի Լի ծնած է 1942-ին, Պրուքլինի մէջ։ 1970-ին տեղափոխուած է Մոնրէալ: 1970-ականներուն իբրեւ ճազ թմբկահար եւ թենոր սաքսոֆոնիստ շրջագայած է Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ։ Յետագային կատարած է Պիլի Հոլիտէյի եւ Lady Day-ի երգերը եւ արժանացած՝ Տորա Մաւոր Մուրի մրցանակին: Հետագային ձայնագրուած է որպէս վոքալիստ՝ 1984-ին թողարկելով իր առաջին «Live At The Bijou» ալպոմը: Գրած եւ նկարահանուած է Dark Divas, The Musical երաժշտական ժապաւէնին մէջ, որ յարգանքի տուրք է 20-րդ դարու եօթը ամենահեղինակաւոր կին ճազային երգիչներու կեանքին եւ գործունէութեան (Ժոզեֆինա Պէյքէր, Պիլի Հոլիտէյ, Փերլ Պէյլի, Լենա Հորն, Տինա Վաշինկթօն, Էլլա Ֆիցճերալտ, Սառա Վոան): Ռանի Լիի երգը ներառուած է «Սեւ հոգի» (2002 թ.) շարժուն գծանկարային կարճ ժապաւէնին մէջ: Ռանի Լի նաեւ մանկական գիրքի հեղինակ է («Nana, What Do You Say?»): Իբրեւ մանկավարժ երկար տարիներ կապուած եղած է Քէպէքի Լաւալ եւ Մաքկիլ համալսարաններու Շուլիչ երաժշտական դպրոցին հետ: Հիւրընկալած է «The Performers» հեռուստատեսային շարքին կողմէ։ == Պարգեւներ, մրցանակներ == 1988-ին իր երաժշտական եւ դերասանական գործունէութեան համար արժանացած է Մարթին Լիւթեր Քինկ կրտսերի մրցանակին: 2006-ին դարձած է Քանատայի շքանշանակիր: 2004 եւ 2008 թուականներուն արժանացած է Ճազի Մանկավարժներու Միջազգային Ընկերակցութեան մրցանակին: 2010-ին Ranee Lee - Lives Upstairs ալպոմի համար ստացած է Ճունօ մրցանակը: == Սկաւառակագրութիւն == Live at the Bijou (1984) Deep Song (1989) The Musicals: Jazz on Broadway (1992) I Thought About You (1994) You Must Believe in Swing (1996) Seasons of Love (1997) Dark Divas (2000) Maple Groove (2004) Just You, Just Me (2005) Ranee Lee - Lives Upstairs (2009) === Աւանդ === Stormy Weather: The Music of Harold Arlen (2003) - "The Man That Got Away", "Stormy Weather" == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Justin Time (label): Ranee Lee.

Մկրտիչ Աբգար

Մկրտիչ Աբգար(եան) (4 Յունուար 1884(1884-01-04), Նոր Ջուղա, մարզ 5, Սպահան, Իրան - 1967, Թեհրան, Իրան), Խաչիկ վրդ. Առաջնորդ Իրանի Կաթողիկէ Հայոց: == Կենսագրական գիծեր == Ծնած 1884 4 Յունուարին՝ Նոր Ջուղայի մէջ։ Նախնական կրթութիւնը կը ստանայ Թեհրանի Ֆրանսական դպրոցը, իսկ բարձրագոյնը՝ Հռոմ «Probaganda»-ի համալսարանը: 1907 Նոյեմբեր 3-ին կաթողիկէ Հայոց եկեղեցիին մէջ քահանայ կը ձեռնագրուի: 1908 թուականին ուսումը կ'աւարտէ փիլիսոբայութեան եւ աստուածաբանութեան դոկտորի աստիճանով: 1934-ին երբ Հայ Կաթ. Պատրիարքութեան եւ Հռոմի բանակցութեան հետեւանքով Իրանի Կաթողիկէ Հայոց Թեմի վերականգնումը վերջական փուլի կը հասնի, Գեր. Աբգար Նոր Ջուղա կու գայ իբրեւ Հայ Կաթողիկէ թեմի առաջնորդ, ուր նախ նոր եւ հաստատուն հիմերու վրայ կը գնէ տեղւոյն կաթ. Հայոց առաքելութիւնը: Այդ ատենէն Իրանի Կաթողիկէ Հայերը եկեղեցական անկախ եւ ինքնուրոյն վիճակ կը ստանան եւ Հայ կաթ. պատրիարքութեան հովանաւորութեան ներքոյ կը մտնեն: == Աղբիւրներ == Հայր Մկրտիչ Վրդ․ Պոտուրեան, «Հայ Հանրագիտակ», 1938 Պուքրէշ, Ա․ հատոր, էջ 12։

2 Նոյեմբեր

2 Նոկեմբեր, տարուան 306-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 307-րդ) օրն է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == 1911՝ Օտիսէաս Էլիթիս․ գրականութեան Նոպելեան մրցանակի դափնեկիր նշանաւոր յոյն բանաստեղծ եւ արձակագիր == Մահեր == == Տօներ ==

1733 թուական

1733 թուական, ոչ նահանջ տարի, 18րդ դարու 33րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1733 ծնունդներ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1733 մահեր

Ելեկտրականութիւն

Ելեկտրականութիւն՝ ուժանիւթի տեսակ մըն է, որ կը գործածուի տուները լուսաւորելու եւ տաքցնելու, ելեկտրական շարժակները բանեցնելու, ելեկտրոնիկ սարքերը աշխատցնելու համար։ Ան կը ներկայացնէ էլեքտրական լիցքերու գոյութիւնով, փոխազդեցութիւնով եւ շարժումներով պայմանաւորուած երեւոյթներու հաւաքականութիւն մը: == Պատմութիւն == Առաջիններէն մէկը, որուն ուշադրութիւնը գրաւեց ելեկտրականութիւնը, եղած է յոյն իմաստասէր Թալես, Ք.ա. 7-րդ դարուն: Ան նկատեց, որ բուրդին շփած սաթը կը ստանայ թեթեւ առարկաներ քաշելու յատկութիւն: ==== 17րդ Եւ 18րդ Դարեր ==== Միայն 1600 թուականին յառաջացաւ «ելեկտրականութիւն» եզրը՝ յունարէն ἤλεκτρον [էլէքտրօն]՝ (սաթ) բառէն, որուն հեղինակը անգլիացի աստղագէտ Ուիլիըմ Հիլպերթն էր, իսկ 1663 թուականին Մակտեպուրկին քաղաքապետ Օթո ֆօն Կէրիքէ (Otto von Guericke) ստեղծեց մետաղեայ ձողին վրայ ամրացուած ծծումբէ գունդի տեսքով ելեկտրակայուն մեքենայ մը: 1729-ին անգլիացի Սթիվըն Կրէյ (Stephen Gray) ելեկտրականութիւնը հեռաւորութեան վրայ հաղորդելու փորձեր ըրաւ եւ բացայայտեց, որ ոչ բոլոր նիւթերը միատեսակ կը հաղորդեն ելեքտրականութիւն: 1773-ին ֆրանսացի Շարլ Տիւֆէ նկարագրեց երկու տեսակ ելեկտրականութիւններու գոյութիւնը՝ մին, որ կը յառաջանայ ապակին եւ միւսը՝ ձիւթը բուրդին շփելու միջոցով: 1745-ին հոլանտացի Փիթըր վան Մուշէնպրուք ստեղծաց առաջին ելեկտրական խտացուցիչը՝ Լէյտենեան անօթը: Ելեքտրականութեան առաջին տեսութիւնը ստեղծած է ամերիկացի Պէնճամին Ֆրանքլին (Benjamin Franklin), որ ելեկտրականութիւնը կը ձեւակերպէր որպէս «ոչ նիւթական հեղուկ»: Ան նաեւ կը մտցնէ դրական եւ ժխտական լիցքերու հասկացութիւնները, յօրինեցաւ շանթարգելը եւ անոր միջոցաւ հաստատուեցաւ կայծակներու ելեկտրական բնութիւնը: Հաստատուած չէ, որ սա փորձը իրականացուցած է Ֆրանքլին զինքը, սակայն բոլորին կողմէ անոր կը վերագրուի: Բանալիէն դէպի ձեռքերը վազող կայծերու փունջը ցոյց կու տայ, որ կայծակն ունի ելեկտրական բնաւորութիւն: Ան նաեւ բացատրեց, ըստ ամենայնի Լէյտընի անօթին հանելուկային երեւոյթը որպէս դրական եւ ժխտական լիցքերէն կազմուած մեծաքանակ ելեկտրական լիցքը պահելու սարք: 1791-ին, Լուիճի Կալուանի հրապարակեց իր կենսաելեկտրականութեան գիւտը, որով ցոյց կու տար, որ ելեկտրականութիւնը այն միջոցը եղած է, որով նեարդային բջիջները ազդակներ կ'ուղարկեն մկաններուն: Ելեկտրականութեան ուսումնասիրութիւնը գիտական փուլ կ'անցընէ 1785-ին Քուլոնի օրէնքին յայտնագործուելէն ետք: Ատկէ ետք, 1791 թուականին իտալացի Լուիճի Կալուանի (Luigi Galvani) կը հրատարակէ գիտական աշխատութիւն մը, որուն մէջ կը նկարագրէ ելեկտրական հոսանքին առկայութիւնը կենդանիներու մկաններուն մէջ։ ==== 19րդ Դար ==== 1800-ին այլ իտալացի մը՝ Ալէսսանտրոյ Վօլթա (Alessandro Volta) կ'ընէ հաստատուն հոսանքի առաջին ակին՝ կալուանական մարտկոցին գիւտը, որ իրմէ կը ներկայացնէ աղաջուրին մէջ թաթախած թուղթով անջատած զինքեայ եւ արծաթեայ օղակներէն կազմուած սիւն մը: Ելեկտրամագնիսականութեան՝ ելեկտրական եւ մագնիսական միասնութեան երեւոյթին բացայայտումով, որ կատարուեցաւ 1819-1921-ին Հանս Քրիսթիան Էրսթետին եւ Անրի Մարի Ամփէրին (André-Marie Ampère) կողմէ, պայմանաւորուած է Մայքլ Ֆարատէյի (Michael Faraday) կողմէ 1821-ին ելեքկտրական շարժակին ստեղծումը: Ֆարատէյը նաեւ 1834-ին կը բացայայտէ՝ էլեկտրոլիզին օրէնքը, ապա կը մտցնէ ելեկտրական եւ մագնիսական դաշտերու հասկացութիւնը: Էլեկտրոլիզի երեւոյթին վերլուծութենէն Ֆարատէյ յանգեցաւ այն եզրակացութեան, որ ելեկտրական ուժերու փոխադրումը կ'ընեն ոչ թէ ինչ-որ ելեկտրական հեղուկներ, այլ՝ նիւթին մասնիկները: Ելեկտրականութեան եւ մագնիսականութեան (նաեւ՝ լոյսին) կապը հաստատեց Ճէյմս Քլէրք Մաքսուելլը (James Clerk Maxwell) 1861-ին եւ 1862-ին մասնաւորաբար իր "On Physical Lines of Force" աշխատութիւններու մէջ:1887-ին Հայնրիխ Հերց Heinrich HertzԿաղապար:Rp բացայայտեց, որ անդրամանիշակագոյնով լուսաւորուած էլեկտրոդները շատ աւելի դիւրութեամբ կ'արձակեն ելեկտրական կայծեր: ==== 20րդ Դար ==== 1905-ին Ալպերթ Այնշթայն հրապարակեց յօդուած մը, որուն մէջ կը բացատրուէին փորձերու արդիւնքները, ըստ որոնց լոյսի եռանդը կը տարածուի լիցքաւորուած էլեկտրոններու առանձին քուանթային բաժիններով: Սա գիւտին համար 1921-ին Այնշթայնը ստացաւ Նոպէլեան Մրցանակ՝ «ֆոտոելեկտրիք էֆեքտի օրէնքը բացայայտելուն համար»: == Կայուն Ելեկտրականութիւն == Կայուն ելեքտրականութիւն կարելի է արտադրել շփումի միջոցաւ։ Ամէն նիւթ կը բաղկանայ հիւլէներէ, որոնք միեւնոյն թիւով փրոթոններ եւ էլեկտրոններ կը պարունակեն։ Երբ երկու նիւթեր իրարու շփենք, իսկոյն կ'արտաքսուին որոշ թիւով էլեկտրոններ, որոնք կը փակչին միւսին մակերեսին։ Նիւթերէն մէկը հետեւաբար դրականօրէն եւ միւսը ժխտականօրէն զիրար կը քաշեն, երկու մակերեսները իրարու ուղղութեամբ կը մղուին։ Սանտրած ատեն մազերու եւ սանտրին միջեւ քաշողականութիւնը կայուն ելեկտրականութեան յստակ օրինակ մըն է։ Մթնոլորտին մէջ կայուն ելեկտրականութիւնն է, որ պատճառ կ'ըլլայ կայծակներու գոյութեան։ Սառոյցի մասնիկներու եւ անձրեւի կաթիլներու միջեւ տեղի ունեցած ուժգին բախումի մը արդիւնքն է կայծակը։ Վերի երկու օրինակներու մէջ, ելեկտրական հոսանք չկայ. այդ պատճառաւ ալ կը խօսինք կայուն ելեկտրականութեան մասին։ == Ելեկտրամագնիսներ == 1821-ին Էրսթէտին գիւտը, որ ելեկտրական հոսանք փոխադրող լարին շուրջ կայ մագնիսական դաշտ, ցոյց տուաւ էլեկտրականութեան եւ մագնիսականութեան միջեւ եղած ուղղակի կապը: Ատկէ զատ, կը թուի, որ սա փոխազդեցութիւնը կը տարբերուի բնութեան երկու՝ ձգողական եւ ելեկտրակայուն ուժերէն, որոնք հետագային յայտնի դարձան: Կողմնացոյցի սլաքին վրայ գործող ուժը զայն չ'ուղղեր ոչ դէպի հոսանք փոխադրող լարի կամ հակառակ կողմը, այլ կը գործե անոր հանդէպ ուղիղ անկեան տակ: Էրսթէտին քիչ մը անհասկանալի խօսքերը եղած են, որ «ելեկտրական վէճը կը գործէ պտտական ոճով»: Ուժը նաեւ կապ ունեցած է հոսանքին ուղղութենէն, քանի որ զայն փոխելու ուժը կը փոխուի նոյնպէս: Էրսթէտ ամբողջապէս չէր հասկցած իր գիւտին իմաստը, սակայն, ինք նկատած էր, որ արդիւնքը փոխադարձ է՝ հոսանքը ազդեցութիւն կ'ունենայ մագնիսին վրայ, իսկ մագնիսականութիւնը՝ հոսանքին: Սա երեւոյթը հետագային Ամփեր ուսումնասիրած է, որ բացայայտեցաւ, թէ երկու զուգահեռ հոսանք կրող լարերը կ'ազդեն մէկը միւսին վրայ՝ նոյն ուղղութիւնով հոսանք փոխարող լարերը կը վանեն, այն պարագային, երբ հակառակ ուղղութեան հոսանքներ փոխադրողներ՝ կը քաշեն իրար: Մագնիսական դաշտերու եւ հոսանքներու միջեւ եղած կապը չափազանց կարեւոր եղած է Մայքլ Ֆարատէյին կողմէ 1821-ին ելեկտրական շարժակ ստեղծելուն համար: Ֆարատէյին նոյնաբեւեռ շարժիչը կը պարունակէ սնդիկին աւազանի մէջ տեղադրած հաստատուն մագնիս մը: Հոսանքը կ'արձակուի մագնիսին վերեւը պտոյտի առանցքին կախած լարի մը միջոցաւ եւ կը մտցուի սնդիկին մէջ։ Մագնիսը շօշափող ուժով կ'ազդէ լարին վրայ, որը կը պտտցնէ զայն, քանի դեռ հոսանքը կը պահպանուի:1931-ին Ֆարատէյին կատարած փորձերը ցոյց կու տային որ մագնիասական դաշտին ուղղահայեաց լարին մէջ կը մեծնայ անոր ծայրերու աւիւններու տարբերութիւնը: Սա գործընթացին հետագայ վերլուծութինը, որ յայտնի է որպէս ելեկտրամագնիսական տրամադրում (electromagnetic induction), հնարաւորութիւն տրուեցաւ անոր ձեւակերպելու սկզբունք մը, որ այսօր յայտնի է որպէս Ֆարատէյին տրամադրման օրէնք, որ փակ գիծին մէջ տրամադրուած աւիւններու տարբերութիւնը համեմատական է, օղակին միջով անցնող հոսքի մեծութեանը: Սա բացայայտումին օգտագործումը թոյլ տուաւ անոր 1831-ին ստեղծելու՝ առաջին ելեկտրական ստեղծարարը (electrical generator), որուն մէջ ան պտտող պղինձեայ սկաւառակներու եռանդը կը վերափոխէ ելեկտրականի: Ֆարատէյին սկաւառակները մեծ արդիւնք չէին տուած, սակայն ասիկա ցոյց տուած է մագնիսականութեան միջոցաւ ելեկտրական հոսանք տրամադրելու հնարաւորութիւնը: == Արտադրութիւն Եւ Փոխադրում == Ելեկտրական եռանդը սովորաբար կ'արտադրուի ելեկտրական մեքենաներու միջոցաւ, որոնք իրենց շարժումի համար ոյժ կը ստանան տարբեր վառելանիւթերով (ածուխ, միջուկային վառելիք, բնական կազ եւ այլն) ստացուած շոգիէն: Թուրպինները պտտելուն համար ուժի այլ աղբիւրներ կը հանդիսանան քամին եւ բարձր տեղէն թափող ջուրը: Թերեւս 1884 թուականին Չարլզ Փէրսընսին (Sir Charles Parsons) ստեղծած շոգեթուրպինները մեր օրերը կ'արտադրեն աշխարհին վրայ ջերմութեան զանազան աղբիւրներով արտադրուող ելեկտրական ակի 80%-ը: Այս ստեղծարարները (generator) նմանութիւն չունին 1831-ին Ֆարատէյի ստեղծած նոյնաբեւեռ սկաւառակային ստեղծարարին հետ, սակայն կը յենուին անոր ելեքտրամագնիսական սկզբունքին վրայ, համաձայն որուն մագնիսական դաշտի փոփոխութիւնները զմիմեանս կապելով հաղորդիչը՝ իր ծայրերը կը ստեղծէ աւիւններու (potential) տարբերութիւն: Տասնիններորդ դարու վերջը եղած փոխակերպիչին (transformer) գիւտը բացայայատեց, որ ելեկտրական ակին փոխադրումը կարելի կ'ըլլայ կատարել առաւել արդիւնաւէտ եղանակով՝ բարձր լարումով (higher voltage), բայց հոսանքին ցած ուժով: Ելեկտրականութեան արդիւնաւէտ փոխադրութիւնը կը նշանակէր, որ կարելի է անոր կեդրոնացուած տեղի մէջ արտադրել եւ առանց մեծ կորուստներու փոխադրել պէտք եղած տեղը: Քանի որ երկիրներու պահանջները բաւարարելու համար ելեկտրական ակը մեծ քանակներով հնարաւոր չէ պահել, ամէն ատեն հարկաւոր է արտադրել այնքան, որքան կը պահանջուի այդ պահուն: Ատոր համար կանխատեսումներ կ'ըլլան, թէ որքան հարկաւոր ըլլալու է, ու նաեւ կ'ապահովեն պահուստային քանակ՝ անխուսափելի կորուստները եւ խախտումները հատուցանելու համար: Ելեքտրական ակին պահանջարկը կը մեծնայ տարուէ տարի, երկրին տնտեսութեան զարգացումին եւ նորացումին զուգահեռ: Քսաներորդ դարուն առաջին երեք տասնամեակները Միացեալ Նահանգներու պահանջարկի աճը ամէն տարի 12% կազմած է: Պահանջարկին մեծնալը ներկայիս կը նկատուի անանկ երկրներու մէջ, ինչպիսիք են Չինաստանը եւ Հնդկաստանը:Ելեկտրական ակի արտադրութեան հետ կապուած բնապահպանական խնդիրները ստիպեցին, որ ան արտադրուի ակին նոր աղբիւրներէն, ինչպիսիք են, զոր օրինակ՝ քամիին, արեւուն եւ ջուրին ակերը: == Կիրառութիւն == Ելեկտրականութիւնը շատ յարմար ձեւ մըն է՝ակը փոխադրելու եւ կ'օգտագործուի բազմաթիւ նպատակներու համար, որոնց թիւը անընդհատ կ'աճի: 1870-ին շիկացման լամբին գիւտէ ետք ելեկտրականութիւնը սկսաւ օգտագործուիլ որպէս լոյսի աղբիւր մը: Թէեւ ելեկտրականութիւնը իր հետ բերաւ իր վտանգները, տուներուն եւ գործատուներուն ներսը կազին լուսաւորութեան բաց բոցերու փոխարինումը նկատելիօրէն նուազեց հրդեհին վտանգը: Ելեքտրականութիւնը կ'օգտագործուի հեռահաղորդակցութեան մէջ՝ 1837-ին Ուիլըմ Քուքին եւ Չարլզ Ուիթսդոունին ցուցադրած ելեկտրական հեռագրութիւնը ատոր առաջին գործնական կիրառումին առաջին դէպքերէն մեկը եղած է: Ելեկտրամագնիսականութեան երեւոյթը հնարաւոր կը դարձնէ ելեկտրաշարժիչին աշխատանքը, որը կու տայ ելեկտրականութեան մաքուր եւ արդիւնաւէտ օգտագործումը: Կանգուն շարժիչին համար, ինչպէս ճախարակն է, դիւրին է ապահովել հզօրութեան պաշար, սակայն, անոնք, որ կը շարժին, ինչպէս ելեքտրամոպիլներուն վրայ դրուածներ, կը պահանջեն իրենց հետ կրել սնուցումի աղբիւր, օրինակ՝ կուտակիչ: == Բնութեան Մէջ == Մարդու մարմնին դպած ելեկտրական լարումը հոսանք կ'առաջացնէ հիւսուածքներուն միջով եւ չնայած, որ կախումը գիծային չէ, այնուամենայնիւ, որչափ բարձր է լարումը, նոյնչափ հոսանքն է ուժեղ: Եթէ հոսանքին ուժը բաւարար չափով մէծ է, ապա ատիկա յառաջ կը բերէ մկաններու կծկում, սիրտին աշխատանքի խափանում եւ հիւսուածքներու այրում: Ելեկտրականացած լարին արտաքին նշաններու բացակայութիւնը անոր կը դարձնէ առաւել վտանգաւոր: Ելեկտրական հոսանքին առաջացուցած ցաւը երբեմն կը բերէ անոր օգտագործումին որպէս կոտտանքներու եղանակի: Քանի մը երկիրներուն մէջ ելեկտրահարումը կ'օգտագործուի որպէս մահապատիժի ձեւ մը, սակայն, վերջին ժամանակները անոր օգտագործումը նուազած է: == Աղբիւրներ == Մշակութային Իմ Առաջին Հանրագիտարան, Արամ Սեփեթճեան եւ Լեւոն Թորոսեան, 2001-2002, էջ 8 == Ծանօթագրութիւններ ==

Ոչխար

Ոչխար (լատ.՝ Ovis aries), կաթնասուն կենդանի։ Ոչխարը հնագոյն ժամանականերուն ընտելացուած է մարդու կողմէն։ Մարդիկ կ'օգտագործեն ոչխարի բուրդն ու միսը։ Ներկայիս ոչխարի բուրդը՝ աշխարհի տարածքին, ամենաշատ օգտագործուող բուրդն է։ Ոչխարի միսը շատ երկիրներու մէջ կարեւոր հիմնական տեղը կը գրաւէ մարդոց ճաշացանկին մէջ։ Երբեմն կ'օգտագործուի նաեւ ոչխարի կաթը։ Վերջերս, ոչխարները գիտահետազօտական ուսումնասիրութիւններուն մէջ եւս կ'օգտագործուին։ Ոչխարաբուծութիւնը՝ կենդանաբուծութեան այն ճիւղն է, որ կը զբաղի ոչխարներու բուծմամբ։ Ներկայիս ոչխարաբուծութեամբ յայտնի են Չինաստանը, Աւստրալիան, Մեծ Բրիտանիան եւ Նոր Զելանտան։ == Ծագում == Ոչխարը մարդու կողմէն ընտելացուած է հնագոյն ժամանակներուն, աւելի քան 8 հազար տարի առաջ ժամանակակից Թուրքիոյ, Սուրիոյ եւ հիւսիսային Միջագետքի տարածքին։ Կ'ենթադրեն, որ ոչխարը մուֆլոնի եւ ուրիալի սերունդն է։ == Ծանoթագրութիւններ ==

1751 թուական

1751 թուական, ոչ նահանջ տարի, 18րդ դարու 51րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1751 ծնունդներ Սեպտեմբեր 5՝ Նիլս Թրէշոու (անգլերէն՝ Niels Treschow, մ.1863), նորվեկացի փիլիսոփայ եւ ազգային գործիչ Դեկտեմբեր 8՝ Հայնրիխ Ֆիւկեր (գերմաներէն՝ Heinrich Friedrich Füger, մ.1818), գերմանացի եւ աւստրիացի նկարիչ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1751 մահեր

Գրիգոր Բակուրան

Բակուրան, հայ իշխանմ, Կ. Պոլսոյ Ալէքս Ա. կայսեր արքունիքին մէջ, զօրաւոր եւ ճարտար անձ, որ Ալէքսի օգնած էր երբ դեռ ան Բիւզանդիոնի գահը չէր բարձրացած: Ալէքս իր խոստման համաձայն մեծ պատիւներու կը բարձրացնէ Բակարանը։ Երբ Սկիւթացիք շուրջ 1085-ին Յունաց վէայ յարձակեցան՝ զիրենք ընկճելու համար Բակուրանը ղրկեց Ալէքս՝ Վարազ անուն հայ կտրիճ իշխանին հետ, այդ ճակատամարտին մէջ երկու հայ իշխաններն ալ կը սպաննուին։ == Աղբիւրներ == Հայ Հանրագիսատ, Ձ.Մկրտիչ Վարդ. Պոտուրեան, Տպ. Մուքրէշ, 1938, Էջ 339. == Ծանօթագրութիւններ ==

Չարլզ Տէմութ

Չարլզ Տէմութ (անգլերէն՝ Charles Demuth, 8 Նոյեմբեր 1883(1883-11-08)[…], Լանկաստեր, Փենսիլվանիա, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ - 23 Հոկտեմբեր 1935(1935-10-23)[…], Լանկաստեր, Փենսիլվանիա, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ), ամերիկացի նկարիչ, ԱՄՆ նկարչութեան փրէսիշընիզըմի ներկայացուցիչ (փրէսիշընիզըմ նկարչական ոճը կը բնութագրուի վերացական ձեւով, փխրուն Եզրագիծով, կայուն կազմով եւ սովորաբար պատկերելով արդիւնաբերական կամ ճարտարապետական առարկայ (precisionism): == Կեանք եւ ստեղծագործութիւն == Չարլզ Տէմութը ծնած է ծխախոտի առեւտրով զբաղուող ընտանիքի մէջ: Ուսումնասիրած է նկարչութիւն եւ գեղանկարչութիւն Ֆիլատելֆիայի Փենսիլվանիայի գեղարուեստի ակադեմիայի մէջ: Ուսումնառությեն ժամանակ ծանօթացեր է ապագայ բանաստեղծ Ուիլիըմ Քարլօս Ուիլիըմսի հետ, որու հետ մտերիմ յարաբերութիւններու մէջ էր մինչեւ իր մահը: Աւելի ուշ Չարլզ Տէմութը իր ուսումը կը շարունակէ Փարիզի մէջ, Քօլարոսի ակադեմիայի մէջ եւ Ժիւլիանի ակադեմիայի մէջ: Փարիզի մէջ ան կ'ընկերանայ նկարիչ Մարստէն Հարթլիի հետ, որուն յաջողուեցաւ ծանօթացնել Տէմութին յայտնի ամերիկացի Քալերիսթ Ալֆրէտ Սթիկլիցի հետ: Նկարիչը կը մտնէ մեծահարուստ Կերթրուտ Սթայնի սրահի մշտական հիւրերու շրջանակի մէջ: ԱՄՆ վերադառնալէն յետոյ, 1926 թուականին Ա. Սթիկլիցի Intimate Gallery Նիւ Եորքեան պատկերասրահի մէջ տեղի ունեցաւ նկարիչի առաջին անհատական ցուցահանդէսը: Տէմութը յաճախ կ'այցելէ Նիւ Եորք, ուր ժամանակ կ'անցնէ համասեռականներու (մասնաւորապէս՝ Լաֆայէթի բաղնիքներու) մէջ, սակայն կ'ապրի իր ծնողքին տունը՝ Լանքասթէրի մէջ: Նկարիչը երկար ժամանակ ծանր հիւանդ էր՝ կը տառապէր ազդրի վնասուացքէ եւ շաքարախտէ, որուն հետեւանքով ալ մահացաւ: Տէմութը 20-րդ դարու ամերիկեան գեղանկարչութեան շարք մը նշանաւոր կտաւներու ստեղծողն էր: Ոգեշնչուելով Ու. Կ. Ուիլիըմսի Մեծ պատկերը (The Great Figure) բանաստեղծութեամբ, 1928 թուականին ան կը գրէ իր ամենայայտնի ստեղծագործութիւնը՝ Ոսկեայ № 5 պատկերը: Այս 9 ցուցանակ-դիմանկարներէն մէկն է, որոնք Տէմութը նկարած է իր ստեղծագործական ընկերներու պատուին՝ (Georgia O'Keeffe) Ճորճիա Օ’Քիֆի, (Arthur Dove) Արթուր Տոուվի, (Charles Duncan) Չարլզ Սթեֆֆորտ Տունքընի, (Marsden Hartley) Մարստէն Հարթլի, (John Marin) Ճոն Մարինի, ինչպէս նաեւ (Gertrude Stein) Կերթրուտ Սթայնի, (Eugene O'Neill) Եուճին Օ'Նիլի, (Wallace Stevens) Ուոլլէս Սթիվէնսի եւ ՈՒ.Կ. Ուիլիըմսի: Իր միւս նկարներու (Իմ Եգիպտոս (My Egypt)) նկարիչը կը փառաբանէ իր փոքր հայրենիքի՝ Փենսիլվանիայի ճարտարուեստականութիւնը: Այս աշխատանքները դարձած են 20-րդ դարու ամերիկեան արդիապաշտ գեղանկարչութեան վառ դրսեւորումներէն մէկը: == Պատկերասրահ == == Գրականութիւն == Jonathan Weinberg: Speaking for Vice. Homosexuality in the Art of Charles Demuth, Marsden Hartley, and the First American Avant-Garde. New Haven and London: Yale University Press 1993 (Yale publications in the history of art) ISBN 0-300-05361-4 Stephan Lidl: Art Companies: Bild und Text in William Carlos Williams' Lyrik der 20er Jahre. == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Չարլզ Տէմութի ֆոնտ Фонд Ч.Демута (Demuth Foundation)

Արսէն Ջուլֆալակեան

Արսէն Լեւոն Ճուլֆալակեան (8 Մայիս 1987(1987-05-08), Լենինական, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), հայ յունահռոմէական ոճի ըմբշամարտիկ, 2014 թուականի աշխարհի ախոյեան, 2012 թ. Ողիմպիականի արծաթէ մետալակիր։ Եւրոպայի ախոյեան (2009) եւ պրոնզե մետալակիր (2012), աշխարհի արծաթէ (2010) եւ պրոնզէ (2011) մետալակիր։ 2008 եւ 2012 թուականներու Ողիմպիականներու մասնակից։ Միջազգային կարգի Մարզախաղի վարպետ։ 2014 թուականի ըմբշամարտի աշխարհի ախոյեան։ Ծնած է Գիւմրի։ Աշխարհի եւ ողիմպիականի ախոյեան, ըմբիշ Լեւոն Ճուլֆալակեանի որդին է։ Հօր ղեկավարութեամբ 1998 թուականէն սկսած է զբաղիլ ըմբշամարտով։ 2001, 2003, 2004 թուականներուբ դարձած է Հայաստանի պատանեկան առաջնութեան ախոյեան։ 2002 թուականին պատանեկան Ողիմպիական խաղերու պրոնզէ մետալակիր, Եւրոպայի պատանեկան առաջնութեան կրկնակի մետալակիր (2003, 2004 թթ.)։ 2004 թուականին Ճանչուած է Եւրոպայի լաւագոյն պատանի մարզիկ։ Եւրոպայի երիտասարդական առաջնութեան պրոնզէ (2005) եւ արծաթէ (2006) մետալակիր։ 2007 թուականին աշխարհի պատանեկան առաջնութեան յաղթող։ 2012 թուականին ճանաչուած է Հայաստանի լաւագոյն մարզիկ։ 75 քկ քաշային Արսէն Ճուլֆալակեանի շնորհիւ, 13 տարուան ընդմիջումէն ետք, Հայաստան կրկին ունեցաւ յունահռոմէական ըմբշամարտի աշխարհի ախոյեան. 2014 թուականի Սեպտեմբեր 12-ին Ուզպեքստանի մայրաքաղաք՝ Թաշքենթի մէջ աշխարհի առաջնութեան եզրափակիչին 4։0 հաշուով պարտութեան մատնեց խրուաթ Նեւէն Զուկային եւ հռչակուեցաւ աշխարհի ախոյեան։ Եզրափակիչ հասնելէ առաջ Ճուլֆալակեան յաղթած էր ազրպէյճանցի Էլվին Մուրսալիեւին (9։0), աւստրիացի Ֆլորիան Մաչլիային (12։1), մեքսիքացի Լեւին Էսքոպարին (11։2) եւ վրացի Զուրապ Դաթունաշվիլիին (1։0)։ 2015 թուականի Ապրիլ 24-ին Պուլկարիոյ մայրաքաղաք՝ Սոֆիայի մէջ, տեղի ունեցած «Տան Քոլով – Նիքոլա Փեթրովի» անուան ամենամեայ միջազգային մրցաշարքին, 75 քկ քաշային կարգին վաստակած է ոսկէ մետալ: == Աշխարհի Ախոյեան == 2014 թուականի Սեպտեմբերին Ուզպեքստանի մայրաքաղաք Թաշքենթի մէջ տեղի ունեցաւ յունահռոմէական ըմբշամարտի աշխարհի առաջնութիւնը։ Մինչեւ 75 քկ քաշային կարգով՝ Արսէն Ճուլֆալակեան Սեպտեմբեր 12-ին հինգ գօտեմարտ խաղալով եւ բոլոր մրցումներն ալ յաղթանակով աւարտելով՝ իր մարզական կենսագրութեան մէջ առաջին անգամ նուաճեց աշխարհի ախոյեանի կոչումը։ Հայաստանի յունահռոմէական ըմբշամարտի հաւաքականի գլխաւոր մարզիչ Լեւոն Ջուլֆալակեանի սանը եզրափակիչին յաղթեց Խրուաթիոյ ներկայացուցիչ Նեւէն Ժուկային եւ Հայաստանին բերաւ առաջին ոսկէ մետալը։ Իրեն համար կը մնայ միայն մէկ, տակաւին չնուաճուած մարզական մէկ բարձրագոյն՝ Ողիմպիական ախոյեանի տիտղոսը։ 98 քկ քաշային կարգով հանդէս եկող Արթուր Ալեքսանեան Հայաստանին բերաւ երկրորդ ոսկէ մետալը։ == Պարգեւներ == «Հայրենիքին Մատուցած Ծառայութիւնների Համար» 2-րդ աստիճանի մետալ (2012) == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Լոնտոն-2012. Հայ օլիմպիականները. Արսեն Ջուլֆալակյան

Գիտնականներ

Գիտնականները այն մարդերն են, որոնք կ'ուսումնասիրեն մեզ շրջապատող աշխարհը եւ կը փորձեն զայն հասկնալ։ == Քիմիագէտներ == Քիմիագէտները փորձարկումներ կը կատարեն՝ երեւան հանելու համար, թէ ինչ նիւթերէ կը բաղկանան մեզ շրջապատող իրերը։ == Աստղաբաշխներ == Աստղաբաշխները կ'ուսումնասիրեն տիեզերքի աստղերն ու մոլորակները։ == Երկրաբաններ == Երկրաբանները կ'ուսումնասիրեն աշխարհի ընդերքին մէջ գտնուող ժայռերն ու մետաղները, ինչպէս նաեւ երկրաշարժներու եւ հրաբուխներու պատճառները։ == Բուսաբաններ == Բուսաբանները կ'ուսումնասիրեն բուսական աշխարհը, թէ ինչպէս կ'ապրին ու կը բազմանան բոյսերը։ == Օդերեւութաբաններ == Օդերեւութաբանները կ'ուսումնասիրեն հովն ու ամպերը՝ նախատեսել կարենալու համար յառաջիկայ օրերու եղանակը։ == Կենսաբաններ == Կենսաբանները կ'ուսումնասիրեն մարդկային մարմինը, բոյսերն ու անասունները։ Կենդանաբանները, բուսաբաններն ու բժիշկները զանազան տեսակի կենսաբաններն են։ == Կենդանաբաններ == Կենդանաբաններ կ'ուսումնասիրեն անասունները եւ անոնց ապրելակերպը։ == Բնագէտներ == Բնագէտները կ'ուսումնասիրեն մեզ շրջապատող կարգ մը երեւոյթներ, ինչպէս՝ լոյսը, ձայնը, ջերմութիւնը, ուժերն ու անոնց յառաջացուցած շարժումները։ == Աղբիւրներ == Մշակութային Իմ Առաջին Հանրագիտարանս, Արամ Սեփեթճեան եւ Լեւոն Թորոսեան, 2001-2002, էջ 4-5

Միհրան Իսպիրեան

Միհրան Իսպիրեան (1873, Սվազ) ուսուցիչ, տեսուչ-դասախօս: == Կենսագրութիւն == Ուսումը կ'ստանայ Հալէպի Ֆրանսական եւ ազգային դպրոցները, յետոյ Սիսի Ժառանգաւորացը՝ 6 տարի: Կը շրջի ամբողջ Կիլիկիա եւ Ասորիք, եւ կ'այցելէ Եգիպտոս ու Ֆրանսա: Հայ եւ Ֆրանսական լեզուներու ուսուցիչ՝ ծննդավայրին ազգային վարժարանը՝ 5 տարի, իսկ տասնեակ տարիներէ ի վեր Ազգային Որբանոցի տեսուչ-դասախօս: Աշխատակից թրքահայ թերթերու՝ Վրոյր, Էսփէրօ, Նարհիմ, Պուէտ, Մուշեղ եւ Տորք ծածկանուններով. Իր հայրենակից գրչի եղբայրը Կարապետ Գաբիկեան կ'ենթադրուի պրծած ըլլալ թուրք եաթաղանէն, աքսորադարձ Սեբաստացիի մը վկայութեանը համեմատ.- Երկերը. Խուցեն դուրս պատկերներ. Սրտի եշեր, Գրական շրաջաններ, Հայաստանի ոգին: Կը թողու գրական եւ բանասիրական գործեր ձեռագիր: == Աղբիւրներ == Յուշարձան Տասնըմէկ Ապրիլ 1919, էջ 59

Գոհարիկ (անձնանուն)

Գոհարիկ, հայկական իգական անուն։ Գոհար անուան փաղաքշական ձեւն է։ Յիշատակուած է 14-րդ դարուն, ինչպէս նաեւ թուականը անյայտ արձանագրութեան մը մէջ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Լեւ Պայախչեւ

Լեւ Սերգէյի Պայախչեւ (վրաց.՝ ლევ სერგის ძე ბაიახჩევი, 7 Սեպտեմբեր, 1930, Թիֆլիս – 26 Դեկտեմբեր, 1992), վրացահայ գծագրիչ։ Վրացական ԽՍՀ վաստակաւոր նկարիչ։ ԽՍՀՄ նկարիչներու միութեան անդամ։ == Կենսագրութիւն == Լեւ Պայախչեւ, ծնած է 1930 թուականին, Թիֆլիսի մէջ, ճարտարագէտ Սերգէյ Պայախչեւի եւ Թ. Դ. Բելաեայի ընտանիքին մէջ։ 1959 թուականին աւարտած է Թիֆլիսի գեղարուեստի ակադեմիան: Անոր շուրջ 60 աշխատանքները կը գտնուին Վրաստանի ազգային թանգարանին մէջ, Թիֆլիսի պատմութեան թանգարանին մէջ, ինչպէս նաեւ բազմաթիւ պատկերասրահներու եւ մասնաւոր հաւաքածուներու մէջ։ Պայախչեւի «Խաչելութիւն» կտաւը կը գտնուի Թիֆլիսի Սուրբ Գէորգ հայկական եկեղեցւոյ մէջ։ == Ցուցահանդէսներ == 1974 թուականին երկու անհատական ցուցահանդէս ունեցած է Թիֆլիսի մէջ։ 1979, 1981, 1983, 1984, 1991, 1997, 2010 (հետմահու) անհատական ցուցահանդէսներ Թիֆլիսի մէջ 1985 անհատական ցուցահանդէս Մոսկուայի մէջ 1991 անհատական ցուցահանդէս Գերմանիայի մէջ։ == Գրականութիւն == Мамулов С.С. Армяне в Грузии. Книга вторая. Москва. 2002 Работы тбилисских художников-армян в коллекции Александра Пирадова. Тбилиси. 2005 == Ծանօթագրութիւններ ==

Տմիթրի Ուզնաձէ

Տիմիթրի Նիկոլայի Ուզնաձէ (վրաց.՝ დიმიტრი უზნაძე, 20 Դեկտեմբեր 1886 Սաքարա (ներկայիս՝ Զեստափոնի շրջանը, Վրաստան) — 12 Հոկտեմբեր 1950, Թպիլիսի), վրացի խորհրդային հոգեբան եւ փիլիսոփայ։ Մշակած է դիրքորոշման ընդհանուր հոգեբանական տեսութիւնը։ == Կենսագրութիւն == Տիմիթրի Ուզնաձէ ծնած է 1886 թուականին Դեկտեմբեր 20-ին Սաքարա գիւղին մէջ։ 1905 թուականի յեղափոխութեանը մասնակցելու պատճառով հեռացուած է դպրոցէն։ Նոյն թուականին մեկնած է Զուիյցարիա, ապա Գերմանիա։ Կրթութիւնը ստացած է Լայպցիկի (1909) ու Խարկվի մէջ (1913): Հայրենիք վերադառնալէն ետք՝ 1915-1917 թուականներուն, զբաղուած է մանկաւարժական գործունեութեամբ: Թիբիլիսիի պետական համալսարանի հիմնադիրներէն մէկն է ու այդ համալսարանի պարոն է (1918): Այնտեղ ստեղծած է հոգեբանութեան բաժին։ Վրաստանի Գիտութիւններու ակադէմիայի հոգեբանութեան տնօրէնն է եւ Վրաստանի ԳԱ ակադէմիկոս (1941): 1946 թուականին ստացած է Վրաստանի գիտութիւններու վաստակաւոր գործչի տիտղոսը: Տիմիթրի Ուզնաձէ մահացած է 1950 թուականի Հոկտեմբեր 12-ին Թիբիլիսի մէջ։ Թաղուած է Թիբիլիսիի պետական համալսարանի բակին մէջ: == Աշխատութիւններ == Տիմիթրի Ուզնաձէ հեղինակած է «Դիրքորոշման հոգեբանութեան հիմնական դրոյթները» (1961) եւ «Դիրքորոշման հոգեբանութեան փորձարարական հիմունքներ» (1966) ախատութիւնները, որոնք կը ներկայացուին ու կը հիմնաւորուին դիրքորոշման՝ որպէս սուբյեկտի ու օբյեկտի միջեւ եղած սահմանի հասկացութիւնը։ Ի յայտ գալով սուբյեկտի պահանջմունքի ու անոր բաւարարման օբյեկտիւ իրաւիճակի հակադրութեան պայմաններուն՝ դիրքորոշումը, ըստ Ուզնաձէի, սուբյեկտի ամբողջական, չտարբերակուած վիճակ է, որ կը նախորդէ իրականութիւնը։ == Երկեր == Die metaphysische Weltanschauung W. Ssolowiows mit orientierendem Überblick seiner Erkenntnistheorie, Halle/Saale, 1909. Ընդհանուր հոգեբանութիւն, 1940 (վերահրատարակվել է 2004 թուականին): Դիրքորոշման հոգեբանութեան փորձարարական հիմունքներ, 1949: Психологические исследования. — М., 1966. == Գրականութիւն == Прангишвили А. С. Исследования по психологии установки. — Тб., 1967. Надирашвили Ш. А. Дмитрий Николаевич Узнадзе (к 100-летию со дня рождения) == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Контрастная иллюзия по Узнадзе и расширение ее на 3 и более объектов (ռուս.) Узнадзе Дмитрий Николаевич — статья из Большой советской энциклопедии (3-е издание) Դմիտրի Ուզնաձե (1886—1950) Մատենագրություն, «Մեցնիերեբա» հրատարակչություն, Թբիլիսի, 1984 Վրաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի կայքում

Ռէյմոնտ Սէթլաքուի

Ռէյմոնտ Սէթլաքուի (3 Յուլիս 1928(1928-07-03), Թէթֆորտ Մայնս, Chaudière-Appalaches, Քեպեք, Քանատա - 14 Հոկտեմբեր 2021(2021-10-14), Թէթֆորտ Մայնս, Chaudière-Appalaches, Քեպեք, Քանատա), Քանատայի ծերակոյտի հայազգի անդամ։ Սէթլաքուին մեծ դերակատարութիւն ունեցած է 2002 թուականին Քանատայի ծերակոյտին կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման բանաձեւին ընդունման գծով։ == Կեանք եւ գործունէութիւն == Ռէյմոնտ Սէթլաքուին ծնած է Թէթֆորտ Մայնսի մէջ: Զաւակն էր Գալիլ Սէթլաքուիի եւ Նազելի Նաքքաշի: Ան Քէպէգ հաստատուած առաջին հայու՝ Ազիզ Սէթլաքուիի շառաւիղէն էր, որ իր կարգին հիմնած էր «Setlakwe Limited» հաստատութիւնը, երաշխաւորելով շատ մը գաղթականներու կեցութիւնը Քանատա: Սէթլաքուին իրաւաբանութեան վկայականը ստացած է Լաւալի համալսարանէն: Այնուհետեւ, 2003-ին, Պիշըփ համալսարանը անոր շնորհած է պատուաւոր դոկտորայի վկայական: Ռէյմոնտը աշխոյժ անդամ եղած է Քանատայի Ազատական կուսակցութեան: 2000 թուականին ան նշանակուած է ծերակոյտի անդամ, ընդմիշտ հպարտանալով Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման 44-րդ բանաձեւի ընդունման գործին մէջ իր ունեցած մեծ ներդրումով: == Պարգեւներ == 1996-ին, Քանատայի կառավարիչ Ռոմէօ Լէպլանգի կողմէ պարգեւատրուած է «Order of Canada» շքանշանով, հասարակական կեանքին մէջ իր ունեցած ակնառու աւանդին եւ նուիրումին համար, իսկ 2016-ին« Քէպէգի նահանգապետին կողմէ՝ «Բացառիկ վաստակ»ի մետալով: == Ծանօթագրութիւններ ==

Ունսուրի

Ունսուրի երբեմն ալ Օնսորի կամ ամբողջական անունը Ապուլ Քասէմ Հասան Ունսուրի Պալխի (Պարսկերէն՝ ابوالقاسم حسن عنصری بلخی) (980 կամ 970, Պալխ, Balkh, Աֆղանիստան - 1039, Ղազնի, Աֆղանիստան)։ Անոր մասին կցկտուր տեղեկութիւններ հասած են մեզի։ Բոլոր աղբիւրներուն մէջ կը նշուի, թէ ան եղած է Սուլթան Մահմուտ Ղազնաուիի (Պարսկական հնչիւնով Ղազնաւի, այսինքն Ղազնեցի) արքունիքի բանաստեղծը։ Բազում անգամներ մասնակցած է Ղազնաուիի կատարած արշաւանքներուն, իր բանաստեղծութիւններուն մէջ փառաբանած ու սրբագործած է անոր աւերիշ արշաւանքները, որոնք տեղի կ՛ունէնային Շիա Իսմաիլականներուն (Արաբերէն՝ الشيعة الإسماعيليّة) կամ Հնդկաստանի Հինտուներուն դէմ։ Կ՛ըսուի թէ իր ոտանաւորներու ժողովածոյին (Դիւանին) մէջ կայ 30,000 երկտող, որոնցմէ միայն 2500-ը կը գտնենք այսօր։ Անոր մէջ կը հանդիպինք «Վամէք Ու Ատրա» դիւցազներգութեան (Պարսկերէն՝ وامق وعذرا, Յունական Μητίοχος καὶ Παρθενόπη, «Միթիօխօս Քէ Փարթէնօփի»-ի Պարսկերէն տարբերակը)։Կ՛ըսուի թէ Ունսուրին ծնած է այժմու Աֆղանիստանի Պալխ քաղաքին մէջ (այս պատճառով կը կոչուի Պալխի այսինքն Պալխեցի): Եւ կ՛ենթադրուի թէ անիկա արքունիքին մէջ իր տեղը զիջած է նորելուկ բանաստեղծի մը, այդ պատճառով իր կեանքի վերջին տարիներուն մասին չկայ շատ տեղեկութիւն։ Նկարին մէջ պատկերուած են բանաստեղծներ՝ Ունսուրին, Ֆիրտօուսին եւ Ասճատին։ == Ունսուրիին Բանաստեղծական Այլատեսակները == Ունսուրին գրած բանաստեղծական տարբեր ոճերով, անոնցմէ կարելի է յիշել․ Գեղօններ (Արաբերէն՝ قصيدة, Քասիտա) (Պարսկերէն قصيدة, Ղասիտա), Քիթաա-ներ (կամ Պարսկական հնչիւնով՝ Ղըթաա) (Արաբերէն՝ قطعة). սիրային ոտանաւրներու՝ Ղազալ-ի տեսակ մը, մտքի շարունակականութիւն ունեցող երկտողերու շարք, Երկպատիկներ (Արաբերէն شعر مزدوج, Շիիր Մուզտաուաճ) (Պարսկերէն՝ مثنوي, Մասնաւի), Քառեակներ, 68 հատ (Արաբերէն եւ Պարսկերէն՝ رباعيّة, Ռուպաիիա) == Թարգմանութիւններ == Իրաճ Պաշիրին կարգ մը իր գործերէն թարգմանած է անգլերէնի ինչպէս «Արծիւն ու ագրաւը, երկխօսութիւն» (Անգլերէն՝ The Eagle and The Crow: A Dialogue, Iraj Bashiri)։ Արմանոյշ Կոզմոեանը զանազան Պարսիկ բանաստեղծներու մասին իր «Մարգարտաշար» (1990) գիրքին մէջ (իր Յառաջաբանով եւ ծանօթագրականով) ներկայացուցած է տարբեր պարսիկ բանաստեղծներու, որոնցմէ էր Ունսուրին (Օնսորի), գեղանիօրէն թարգմանուած քերթուածքները: Ստորեւ տուները Արեւմտահայերէնի փոփոխուած են իր Արեւելահայերէն թարգմանութենէն․ Ջուրն ու կրակը իրար հետ ու նոյն դէմքին՝ ո՞վ տեսած է, Մութ գիշէրը հիւսուած լոյսին ու ցերեկին՝ ո՞վ տեսած է, Անմեղութիւնը ընդելուզուած կուպրով մեղքի՝ ո՞վ տեսած է, Հաւատացեալն ու անհաւատը իրար կողքի՝ ո՞վ տեսած է։ ֍ ֍ ֍ Ըսի թէ՝ ինչու՞ այսպէս մթնած եմ ես՝ ամպի պէս, Որովհետեւ, ըսաւ, դիմացդ եմ ես բացուած վարդի մը պէս, Ըսի թէ՝ ես առանց քեզի ինչու՞ միշտ վշտահար եմ, Որովհետեւ, ըսաւ, դուն սոսկ մարմին ես, իսկ հոգին՝ ես։ ֍ ֍ ֍ Երբ որ ունիմ բարի անուն, վատին հետ ի՞նչ գործ ունիմ, Երբ ձիրգ ունիմ, ալ Աստուծոյ դատին հետ ի՞նչ գործ ունիմ, Երբ տգեղն ալ լաւ կը թուի, ինչու՞ տենչամ գեղեցիկին, Երբ որ քիչն ալ հերիք է ինծի, շատի հետ ի՞նչ գործ ունիմ։ ֍ ֍ ֍ Թէ արծաթէ մարմին ունիս, թէ ալ մազեր ալ մշկաբոյր, Թէ դէմք ունիս մեղմ ու բարի, թէ ալ անուն մը մաքուր․ Շուրթդ՝ գինի, խոպոպներդ որոգայթ է նրբացանց, Խմեցի քու շուրթիդ գինին, ինկայ ցանցդ սեւաթոյր։ ֍ ֍ ֍ Ես քեզ լուսին չեմ անուաներ, պաշտելիս, Լուսինը քու լոյսէդ կ՛առնէ, պաշտելիս, Ես աշխարհի տէրն եմ, իմ տէրը դու՛ն, Հրամանովդ կեանքս կ՛ընթանայ, պաշտելիս։ ֍ ֍ ֍ Ըսի՝ քեզ կը փնտրեմ ամէն տեղ, Ըսաւ՝ քու տարտին իմ համբոյրը դեղ, Ըսի՝ ճամբադ դժուար է եւ նեղ, Ըսաւ՝ անտե՜ղ են փերիները անմեղ։ ֍ ֍ ֍ Քու համբոյրէն մեռածը ողջ կը դառնայ, Քու բոյրերէն հիւանդը առողջ կը դառնայ, Քու հայեացքէն ծիլը բողբոջ կը դառնայ, Քու հմայքէն վհուկը ո՛չ կը դառնայ։ ֍ ֍ ֍ Ես քեզ հուրի չեմ անուաներ, ք՛եզի վնաս է, յիշէ, Հուրին քովդ չերեւիր՝ ո՜ւր ալ երթաս, յիշէ, Դուն, որ այդքան գեղեցիկ ես եւ հեզանազ, յիշէ, Ճիշդ կ՛ըլլայ, որ քեզի արժանի եար ունենաս, յիշէ։ ֍ ֍ ֍ Քու երեսին վարդ ու լալայի այդքան վառ ներկը ո՞վ տուած է, Սեւ խոպոպը սիրահարի՝ նուռի ծաղիկը ո՞վ տուած է, Քու լոյս դէմքը՝ սեւ մազերդ գիշերուայ ձեռքը ո՞վ տուած է, Սիրահարը այդ արժանի՝ սիրածի գիրկը ո՞վ տուած է։ == Տե՛ս նաեւ == Հաֆէզի Ժողովածոն։ Հնդկաստանի Սերտումը։ Փաֆնութիոս Խստակեաց։ Սուրբ Ոնոփրիոս։ Իրանագիտութիւն։ Արեւելագիտութիւն։ == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւներ == Մարգարտաշար, Ռուպայիաթ, Երեւան, «Խորհրդային Գրող» (1990), Արմանուշ Կոզմոեան։

Վահէ (բժիշկ)

Վահէ, հայ բժիշկ։ == Կենսագրութիւն == Բժշկական կրթութիւն է ունեցած եւ որպէս բժիշկ աշխատած։ 1914 թուականին՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, զօրակոչուած է Օսմանեան բանակ, ուղարկուած՝ Կարնոյ ռազմաճակատ եւ որպէս զինուորական բժիշկ ծառայած է։ Կինը՝ Արաքսին, ամուսնոյն հետ մեկնած է Կա­րին։ 1919 թուականին դոկտոր Ս. Զարեւանդը այցելած է Չանղըրը եւ հանդիպած Արաքսիին, որ ամուսնացած էր թուրք բժիշկ Զիա պէյին հետ եւ դարձած՝ Միւնիրէ հանըմ։ Կ՛ենթադրուի, որ Զիա պէյ Կարնոյ մէջ սպանած է բժիշկ Վահէին եւ բռնութեամբ անոր կնոջը տիրացած է։ == Գրականութիւն == Կարոյեան Գասպար, Մեծ Եղեռնի նահատակ հայ բժիշկները (անոնց պատգամները), Պոսթըն, 1957։ == Աղբիւրներ == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։

Գոհար Մելիքեան

Գոհար Մելիքեան, ծնած է Պէյրութ: == Կենսագրութիւն == Աւարտած է Սահակեան ազգային նաթակրթարանը, դարուհի Յակոբեան Աղջկանց Ամերիկեան Գոլէճը: Պաշտօնավարած է Դարոգհի Յակոբեան վրժ. մէջ, դասաւանդելով հայերէն լեզու եւ ուսողութիւն։ Հայերէն դասաւանդած է նաեւ Պէյրութի Գոլէժ Փրոսփեսեան-ի մէջ։ 1947 թուականին կ՛ամուսնանայ գրագէտ Զարեհ Մելքոնեանի հետ։ Մէջ ընդ մէջ կը հետեւի գրականութեան եւ արուեստի համալսարանական դասընթացքներու, թէ Պէյրութ եւ թէ, յետագային՝ Միացեալ Նահանգներ: 1968 թուականին կը փոխադրուին Միացեալ Նահանգներ ու կը հաստատուին Տիթրոյթ: Աշխատակցած է Պէյրութի «Ծիածան» գրական ամսագրին. մաս կազմած է անոր խմբագրական մարմնին։ Աշխատակցած է Պոսթոնի «Պայքար» տարեգիրքին։ խմբագրութիւնը վարած է Հ.Բ.Ը.Մ.-ի Ամերիկայի Սանուց Միութեան «Ծիածան» տարեգիրքին: Ունեցած է գործօն դերեր ազգային կազմակերպութիւններու մէջ։ Ներկայիս կը բնակի Գալիֆորնիոյ Ֆրիմոն քաղաքը։ «Պայքար» տարեգիրքերուն մէջ ստորագրած է գողտրիկ պատմուածքներու շարք մը, իրական կեանքէ առնուած, եւ գրուած իւրայատուկ ոճով: == Ծանօթագրութիւններ ==

Փոլ Պoղոսեան

Փոլ Արթին Պօղոսեան (անգլերէն՝ Paul Artin Boghossian, 4 Յունիս 1957(1957-06-04), Հայաստան), ամերիկահայ փիլիսոփայ, Նիւ Եորքի համալսարանի փիլիսոփայութեան արծաթէ փրոֆէօր, ուր այժմ ամպիոնի վարիչ է (այդ պաշտօնը զբաղեցուցած է նաեւ 1994-2004 թուականներուն)։ Անոր հետազօտական հետաքրքրութիւններն են իմացաբանութիւնը, միտքի եւ լեզուի փիլիսոփայութիւնը։ Ան նաեւ Նիւ Եորքի փիլիսոփայութեան հիմնարկի տնօրէնն է եւ Պիրմինկհեմի համալսարանի փիլիսոփայութեան վաստակաւոր հետազօտող պրոֆէսօր։ == Կրթութիւն եւ ասպարէզ == Փոլ Պօղոսեանն ունի հայկական ծագում։ 1976 թուականին Փոլ Պօղոսեան Թրենթի համալսարանէն ստացած է փիլիսոփայութեան պսակաւոր աստիճան, իսկ 1987 թուականին Փրինսթոնի համալսարանէն՝ դոկտորի աստիճան։ Բացի Նիւ Եորքի համալսարանին մէջ զբաղեցուցած այժմեան պաշտօնէն, ան 1984-1992 թուականներուն եղած է Միշիկընի համալսարանի փիլիսոփայութեան փրոֆէսօր, ան եղած է նաեւ Փրինսթոնի համալսարանի հրաւիրեալ փրոֆէսօր։ Պօղոսեան նախապէս եղած է մարդասիրական գիտութիւններու ազգային հիմնադրամի, Մակտալէն քոլէճի, Օքսֆորտի, Լոնտոնի համալսարանի եւ Աւստրալիոյ ազգային համալսարանի կրթաթոշակառու։ Նիւ Եորքի մարդասիրական գիտութիւններու հիմնարկի անդամ է։ «Philosophical Studies եւ Philosophers' Imprint » ամսագիրներու խմբագրական խորհուրդի կազմին մաս կը կազմէ։ Պօղոսեան նաեւ «Գիտելիքներու համաշխարհային երկխօսութիւն» հիմնադրամի Գիտական խորհրդակցական խորհրդի անդամ է։ Անոր «Վախ գիտելիքէն» գիրքը արժանացած է «Ընտրութիւն» մրցանակի, իբրեւ 2006 թուականի լաւագոյն ակադեմիական գիրք։ 2012 թուականին ան ընտրուած է Ամերիկայի արուեստներու եւ գիտութիւններու ակադեմիայի անդամ։ == Ընտրուած հրատարակութիւններ == === Գիրքեր === Content and Justification: Philosophical Papers, Oxford University Press, 2008. Fear of Knowledge: Against Relativism and Constructivism, Oxford University Press, 2006. === Յօդուածներ === "How Are Objective Epistemic Reasons Possible?" in Philosophical Studies, Dec 2001, pp. 340–380. "Inference and Insight," in Philosophy and Phenomenological Research, November, 2001, pp. 633–641. "On Hearing the Music in the Sound," in The Journal of Aesthetics and Art Criticism (2002). "The Gospel of Relaxation" (review of The Metaphysical Club by Louis Menand), The New Republic, September 2001. "What is Social Construction?" in Times Literary Supplement, February 23, 2001, pp. 6–8. New Essays on the A Priori (co-edited with Christopher Peacocke), Oxford University Press 2000. "Knowledge of Logic," in New Essays on the A Priori, Oxford University Press 2000. "Analyticity," in Bob Hale and Crispin Wright (eds.): The Philosophy of Language (Oxford: Basil Blackwell, 1997), pp. 331–368. === Լրատուամիջոցներով === 'The Secrets of the World': Debate with philosophers Rebecca Roache and Hilary Lawson, and author Rupert Sheldrake. 'The Word and the World': Debate with philosopher Ray Monk and novelist Joanna Kavenna. 'Strange New Worlds': Debate with literary critic Terry Eagleton and Chocolat author Joanne Harris. == Ծանօթագրութիւններ ==

Վարդան Եպս․ Թէքէեան

Վարդան Եպս․ Թէքէեան (5 Մարտ 1921, Ատանա - 12 Ապրիլ 1999, Թեհրան) Թրքահայ Կաթոլիկ հոգեւորական, խմբավար՝ բազմաձայն երգչախումբի, գրագէտ, խմբագրապետ, թարգմանիչ եւ hիմնադիր՝ բարեգործական հաստատութեանց: Ընտանեօք արտագաղթած է Լիբանան 1921 ին: Հայրը Աւետիս Թէքէեան, մայրը Խաթուն Տէմիրճիեան: == Ուսում և Կրթութիւն == 1929 ին կը հետեւի Զմմառու Կաթողիկոսական Միաբանութեան փոքր նորընծայարանը: Հիմնական ուսումները աւարտելէ ետք 1935 ին կ'երթայ Հռոմ, շարունակելու համար իր իմաստասիրական եւ աստուածաբանութեան ուսումներուն: Եկեղեցական իրաւաբանութիւն նիւթի վրայ կը մասնագիտանայ: Իր բոլոր բարձրագոյն ուսումները ստացած է Գրիգորեան Համալսարանը (Pontificia Universita Gregoriana): Պէյրութ վերադառնալէ յետոյ կը յաճախի Սուրբ Յովսէփ Համալսարանը (St. Joseph University) եւ շրջանաւարտ կ'ըլլայ Բանասիրութեան բաժինէ 1952 ին: == Հոգեւորական Կեանք == 1 Յունուար 1944 ին կուսակրօն քահանայ կը ձեռնադրուի Երջ.Սարգիս Եպիսկոպոս Տէր Աբրահամեանի ձեռամբ Institut du Clerge Patriarcal de Bzommar մէջ եւ կը պաշտօնավարէ նոյն տեղւոյն: Կը վերադառնայ Պէյրութ Համաշխարհային Բ. Պատերազմ էն յետոյ: Իր առաջին առաքելութիւնը կը կատարէ Պաղտատ քաղաքի մէջ։ Իբր պատրիարքական փոխ – ժողովրդապետ ըլլալով կը հրաւիրուի Պէյրութ 1946 ին, որ կը վստահուի իր հոգածութիւնը Հայ Կաթողիկէ զանազան միութիւններու: Կարիքաւոր ընտանիքներու համար կը հիմնէ Աղքատախնամ Միութիւնը 1966 ին: 6 Դեկտեմբեր 1972 ին կը նշանակուի Սպահան՝ իբր եպիսկոպոս Թեհրանի թեմին: Իսկ օծումը կը կատարուի 25 Դեկտեմբեր 1973 ին երջանկայիշատակ Իգնատիոս Պետրոս ԺԶ.Կաթողիկոսի կողմէ: Կը մեկնի Թեհրան, մինչեւ սրտի անակնկալ կաթուած՝ նուիրումով կը վաստակի իր համայնքի հաւատացեալներուն: == Գործունէութիւնները == Կուսակրօն քահանայ՝ Հռոմ 1944-1946, Պէյրութ 1949 - 1972 Եպիսկոպոս Թեհրանի թէմի, Իսֆահան, 1973 - 1999 Անդամ, Նախագահ Եկեղեցական Դատարանի, Պէյրութ, 1946 - 1973 Անդամ, Նոր Արեւելեան Եկեղեցական Օրէնքներու Պապական Յանձնաժողովի, Հռոմ, 1974 - 1989 Նախագահ, Հայ Կաթոլիկ Բարձրագոյն Եկեղեցական Դատարանի եւ Պարսկաստանի Եպիսկոպոսական Համագումարի Անդամ, Տիեզերական Յանձնաժողով Քրիստոնեաներու Միաբանութեան Հիմնադիր՝ Պէյրութի Աղքատախնամ Միութեան 1966, Թեհրանի Տարեցներու Հանտստեան Տան 1980 եւ Մշակոյթային Կեդրոնի 1987 : == Գրական Աշխատութիւնները == Խմբագրապետ՝ քաղաքական - կրօնական շաբաթաթերթ Մասիս ի եւ աստուածաբանական ամսաթերթ Աւետիք ի (1953 - 1973), ուր հրատարակած է ուսումնասիրութիւններ Քրիստոնէական հաւատքի, Կիլիկիա Հայ Կաթողիկէ Պատրիարքութեան եւ անցեալ դարավերջի Հայ Կաթողիկէ թեմերու մասին: Հեղինակ՝ 37 գիրքերու, որոնք եղած են Քրիստոնէական գիրքեր, Աղօթագիրք եւ թարգմանած է Տրիտենդեան Ժողովին Քրիստոնէականին գիրքը: Կարգ մը գիրքերուն մէջ գործածած է ծածկանուններ: Իր աշխատութիւններէն են. Աղօթամատեան Սուրբ Պատրիարքի – Թէքէեան, Վարդան Եպիսկոպոս (Թեհրան, տպ.Նաիրի, 1987) Բեռնատէթի Երգը : [վէպ] – Վերֆել, Ֆրանց – Թէքէեան, Վարդան Եպիսկոպոս (Պէյրութ, տպ.Հայ Կաթողիկէ, 1954) Մարգոյ Բոլոյի Ճամբորդութիւնները : 1271 - 1295 - Թէքէեան, Վարդան Եպիսկոպոս (Երեւան, տպ.Ա.Հ., 1992) Մարգոյ Բոլոյի Ճամբորդութիւնները : 1271 - 1295 - Բոլո, Մարգո : Թէքէեան, Վարդան Եպիսկոպոս (Պէյրութ, տպ.Հայ Կաթողիկէ, 1964) Չորս Առեղծուածները - Մոր, Թովմաս : Թէքէեան, Վարդան Եպիսկոպոս (Պէյրութ, տպ.Հայ Կաթողիկէ, 1964) Պաշտպանութեան Հաւատքի : Գիրք Ա. Հիմնական Ճշմարտութիւններ - Թէքէեան, Վարդան Եպիսկոպոս (Պէյրութ, տպ.Հայ Կաթողիկէ, 1961) Սրբուհի Թերեզ Մարտին - Գօշէ, Գի : Թէքէեան, Վարդան Եպիսկոպոս (Փարիզ, տպ.Ա.Հ., 1997) Փոքրիկ Քրիստոնէական : Երկրորդ Գրքոյկ - Թէքէեան, Վարդան Եպիսկոպոս (Պէյրութ, տպ.Հայ Կաթողիկէ, 1964) == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս, Հատոր Ժթ., Պէյրութ, 1999, էջ 447

ՔՕՓ 21

ՔՕՓ 21, մեծ խորհրդաժողով, որ տեղի ունեցած է Փարիզի մէջ՝ խօսելու կլիմայի ջերմացման հետ կապուած հարցերուն մասին: == Պատմութիւն == Ամէն տարի մասնագէտներ եւ տարբեր երկիրներու ղեկավարներ կը հաւաքուին խօսելու համար կլիմայի եւ մոլորակին օդին ջերմանալուն հետ կապուած հարցերուն մասին: Առաջին խորհրդաժողովը տեղի ունեցած է Պերլինի մէջ, Գերմանիա, 1995-ին: 2015-ին Ֆրանսան՝ Փարիզի մէջ, հիւրընկալած է այս ժողովը, 30 Նոյեմբերէն 11 Դեկտեմբեր: Անիկա եղած է կլիմային յատկացուած 31-րդ խորհրդաժողովը: Այդ պատճառով է, որ ան 21 թիւը կը պարունակէ իր անուան մէջ: Իսկ երեք գիրերը` ՔՕՓ, եկած են անգլերէն «Քոնֆըրընս օֆ տը Փարթիզ» նախադասութենէն: == Մասնակցութիւն == Կը մասնակցին բոլոր այն պետութիւնները, որոնք Միացեալ ազգերու կազմակերպութեան մօտ ընդունած են կլիմայի ջերմացման դէմ պայքարիլ: Այդ 195 երկիրներէն ներկայացուցիչներ, ինչպէս նաեւ գիտնականներ, կլիմայի մասնագէտներ, կազմակերպութիւններ եւ քաղաքացիներ կը մասնակցին ժողովներուն: Ընդամէնը 40 հազար հոգի ներկայ եղած է Պուրժէի մէջ, ուր տեղի ունենցած է խորհրդաժողովը: == Թիրախներ == Խորհրդաժողովին նպատակը եղած է լուծումներ գտնել Աշխարհ մոլորակին ջերմաստիճանի բարձրացումը միայն 2 աստիճան սելսիուսի վրայ պահելու համար մինչեւ 2100 թուականը: ՔՕՓ 21-ին մասնակցող երկիրները պէտք է համաձայնին եւ գործադրեն Խորհրդաժողովին որոշումները: == Ծանօթագրութիւններ ==

Լիանա Աղաճանեան

Լիանա Աղաճանեան Ամերիկահայ լրագրող մըն է: Անոր գործը կը կեդրոնանայ երկար եւ պատմելու բնոյթով լրագրողութեան վրայ: Աղաճանեան ծնած է Թեհրան, Իրան եւ մեծցած Լոս Անճելըս, Քալիֆորնիա: Ան այժմ կ'ապրի Տիթրոյթ, Միշիկըն: == Ասպարեզ == Աղաճանեանին գործերը հրատարակուած են բազմաթիւ լրատուական միջոցներէ, ինչպէս՝ The New York Times, BBC, The Guardian, Newsweek, Foreign Policy, The Nation, Mental Floss, SB Nation, The Atlantic, Racked, եւ Al Jazeera America: Ան նաեւ խմբագիրն է Հայկական լուրերու թերթ՝ Ianyan-ի: Աղաճանեան լրագրած է Հայաստանէն, Անգլիայէն, Գերմանիայէն, եւ Մոնկոլիայէն, ինչպէս նաեւ ուրիշ երկիրներէ: Ան ստացած է շնորհումներ, ինչպէս՝ Metlife Foundation Journalists in Aging Fellowship, International Reporting Project (Ճոն Հոփքինզ Համալսարանէն), ինչպէս նաեւ Հրանդ Տինք Հիմնարկի Հայ-Թրքական զրոյցի ընկերակցութիւնը: == Մրցանակներ == 2015 թուականին, Աղաճանեան կ'արժանանայ Տուն Մը Գրէ (անգլ.՝ Write A House) երկրորդ մրցանակի առաջնութիւնը, ստանալով Տիթրոյթի մէջ տուն մը: == Արտաքին յղումներ == Պաշտօնական կայքէջ ianyanmag.com Horgan Richard (5 October 2015)։ «Freelance Journalist Moves Into Her Free Detroit House»։ AdWeek == Ծանօթագրութիւններ ==

Երուանդունիներ

Երուանդունիներ, թագաւորական հարստութիւն Հայաստանի մէջ Ք․Ա․. 570- 72 թուականներուն։ Կը կոչուի հարստութեան հիմնադիրն' Երուանդ Սակաւակեացին անունով։ Երուանդունիները իբրեւ թագաւորներ եւ սատրապներ Հայաստանի մէջ իշխած են Ք․Ա․. 570-201 թուականներուն։ Պատմահայր Մովսէս Խորենացին կը տեղեկացնէ, թէ Ք․Ա․7-րդ դարու առաջին կիսուն Հայկական լեռնաշխարհի հարաւ-արեւմուտքը վերականգնած էր Հայկազուններու տոհմին իշխանութիւնը' Սկայորդիւին գլխաւրութեամբ։ Երուանդ Ա. հայոց թագաւոր Պարոյրին ազգականներէն էր։ Հայոց նահապետ, Սկայորդիին որդի Պարոյր կը միաւորէ Վանայ լիճէն մինչեւ Եփրատ ինկած ամբողջ տարածքը եւ դաշինք մը կը կնքէ Մարաստանի ու Բաբելոնի հետ' ընդդէմ Ասորեստանի։ Ք․Ա․ 612-ին դաշնակից զօրքերը կը գրաւեն Ասորեստանի մայրաքաղաք Նինուէն, որուն մասնակցելու համար Պարոյր նահապետ Մարաստանի արքային կողմէն կը թագադրուի եւ կը ճանչցուի Հայաստանի թագաւոր։ Ք․Ա․6-րդ դարավերջին Հայաստան կը դառնայ առաջին մեծագոյն կայսրութեան' Աքեմենեան պետութեան, մէկ մասը։ Երուանդունիները կը դառնան Հայաստանի սատրապներ։ Երկու դար ետք' Ք․Ա․331-ին, Երուանդ Գ. կը վերականգնէ հայկական թագաւորութեան մեծ մասը, եւ կը թագադրուի որպէս Մեծ Հայքի թագաւոր։ Մեծ Հայքի մէջ Երուանդունիները կը շարունակեն իշխել մէկ դար եւս' մինչեւ Ք․Ա․201-ին։ Սելեւկեան թագաւոր Անտիոքոս Գ. Մեծի հայազգի զորավարներ Արտաշէսն ու Զարեհը կը գրաւեն Հայաստանը եւ կը վերացնեն Երուանդունիներու թագաւորութիւնը, հետագային հիմնադրելով հայկական նոր թագաւորութիւններ։ Երուանդունիներու իշխանութիւնը կը կործանուի նաեւ Ծոփքի թագաւորութեան մէջ, Ք․Ա․3-րդ դարուն ընթացքին։ Երուանդունիներու վերջին թագաւորութիւնը կը դառնայ Կոմմագենէն, ուր անոնք կ'իշխեն մինչեւ 72 թուականին։ == Ծագում == Երուանդունիներու մասին պահպանուած տեղեկութիւնները հակասական են։ Այդ պատճառով Երուանդունիներու ծագումը, Հայաստանի մէջ անոնց միասնաբար եւ անընդմէջ իշխելու հանգամանքները վիճելի են պատմագիտութեան մէջ։ Ք.Ա. 681-ին Ասորեստանի Սենեքերիմ արքային որդիները ՝Սարասար եւ Ադրամելեքը կը սպաննեն իրենց հայրը եւ կ'երթան Հայաստան։ Կ'ենթադրուի, թէ անոնք հիմնադրած են այս հարստութիւնը։ Ըստ Մովսէս Խորենացիի, Հայոց թագաւոր Երուանդ Ա. Սակաւակեաց եւ անոր գահաժառանգ որդի Տիգրան, Մարաց թագաւոր Աժդահակի ժամանակակիցներէն էին։ Այս տեղեկութիւնը կը հաստատէ նաեւ Տիգրանի եւ անոր հօր մասին Քսենոփոնի հաղորդմամբ։ Պերգամոն քաղաքէն 12 Քմ. հեռաւորութեան վրայ գտնուած յունարէն արձանագրութեան մը մէջ Հայաստանի սատրապ Երուանդ Բ.-ին վերագրուած է բակտրիական ծագում։ Իսկ Կոմմագենէի Անտիոքոս Ա. Երուանդունի թագաւորի նախնիներուն նուիրուած Նեմրութ լերան արձանագրութեան մէջ Երուանդունիները դասուած են Դարեհ Աքեմենեան արքային յաջորդներու ցանկին մէջ։ Քանի որ Երուանդ Բ. Աքեմենեան Արտաքսերքսես Բ. արքային փեսան էր, ուրեմն անոր սերունդը կրնար մօրենական կողմէն ճանչցուիլ Աքեմենեան։ Երուանդունիներու Աքեմենեան շառաւիղ ըլլալու հանգամանքը երբեմն ընդգծուած եւ գերագնահատուած է։ Ստրաբոն Երուանդ Դ. Վերջինը կը համարէ Դարեհ Ա.-ի զինակից Հիտարնեսի սերունդէն։ Ստրաբոնի այդ վկայութեան հիման վրայ ուսումնասիրողները կը կարծեն, որ ԴարեհԱ.-ը, վերացնելով Հայաստանի թագաւորութիւնը, որուն գահակալները կը սերէին Երուանդ Ա. Սակաւակեացէն, Հայաստանի սատրապ նշանակած է Հիտարնեսը, եւ անոր յաջորդները ժառանգաբար իշխած են մինչեւ Ք․Ա․. 3-րդ դարու վերջը։ Որովհետեեւ այդ տոհմին մէջ կը յիշատակուին Երուանդ անունով չորս թագաւոր ու սատրապ, ուստի կ' ենթադրուի, որ Հիտարնես Ա. կամ անոր յաջորդ համանուն որդին, իրենց իշխանութիւնը Հայաստանի մէջ ամրապնդելու համար խնամիացած են հայոց Երուանդունիներու տոհմին հետ։ == Պարոյր Սկայորդի եւ Երուանդ Սակաւակեաց == Հայկական հողերու միաւորում Առաջաւոր Ասիոյ նախկին հզօր տէրութիւնները՝ Ասորեստանն ու Վանի թագաւորութիւնը Ք․Ա․. 7-րդ դարու վերջերուն սկսած էին խիստ տկարանալ։ Հայկական լեռնաշխարհին մէջ ստեղծուած առաջին պետութեան՝ Վանի թագաւորութեան փլատակներուն վրայ կը ստեղծուին կարգ մը իշխանութիւններ, որոնց մէջ աչքի կ'իյնայ Պարոյր Սկայորդիին թագաւորութիւնը։ Անոր թագաւորութիւնը կը միաւորէր պատմական Հայաստանի հարաւային եւ հարաւ-արեւելեան շրջանները։ Հետագային ան աւելի կը հզօրանայ։ Պարոյր աշխուժօրէն կը սիրաշահի Առաջաւոր Ասիոյ երկու հզօր պետութիւնները՝ Մետիան (Մարաստան) եւ Բաբելոնը՝ ընդդէմ Ասորեստանի։ Անոնք Պարոյրին թագ կը խոստանան։ Պարոյր մարական թագաւոր Կիաքսարէն թագ կը ստանայ Նինուէի վրայ մարա-բաբելոնեան զօրքերու արշաւանքին եւ Ասորեստանի կործանման մասնակցելուն համար։ Կ'ենթադրուի, թէ Պարոյրը Արմէ-Շուպրիա երկրի ցեղային միութեան առաջնորդն էր։ Ք․Ա․. 609 -ին ան Կիաքսարի զօրքերուն հետ կը գրաւէ Վանի թագաւորութեան մայրաքաղաք Տուշպան, որուն իբրեւ արդիւնքը, Ուրարտական տիրոյթները կ'անցնին հայերուն ու հայկական պետական կազմաւորումներուն, որոնցմէ ամէնէն հզօրը Երուանդունիներն էին։ Անդրադառնալով Պարոյրի թագադրութեան՝ պատմահայր Մովսէս Խորենացին, որ հոգեկան հրճուանք կը զգար Հայոց պետութեան մեծագործութիւններու մասին, կը նշէ. « Ահա այժմ ես կ'ուրախանամ' ոչ փոքր խնդութիւն զգալով, որ կը հասնիմ այն տեղերը, ուր մեր բնիկ նախնիին սերունդները թագանորութեան աստիճանի կը հասնին»:Պարոյր նահապետին թագաւորութիւնը երկար չի տեւեր։ Մէկ թագաւորութեան ներքեւ ամբողջ երկիրը միաւորելու գործը կ'իրականացնէ անոր ազգականներէն Երուանդ Ա. Սակաւակեացը։ Վերջինիս իշխանութեան կեդրոնը Այրարատն էր։ Պատմագիտութեան մէջ կայ վարկած մը, ըստ որուն' Մովսէս Խորենացի կը շփոթէ Վանի թագաւոր Արամը (Արա Գեղեցիկին հայրը) Երուանդունի Արամանիին հետ, զոր ան նոյնպէս Արամ կը կոչէ,։ Վերջինս պայքար կը սկսի օտար նուաճողներու դէմ, կը ջախջախէ անոնց առաջնորդ կութար Մատեսի զօրքերը, իսկ Մատեսը կը հրամայէ գամել Արմաւիրի պարիսպին աշտարակին։ Արաման, որ իր մայրաքաղաքը կը դարձնէ Արմաւիրը, մեծ քաղաքագէտի եւ զինուորական յատկանիշներով օժտուած էր։ Դաշնակցելով մարերուն հետ' կը գրաւ Ասորեստանի մեծ մասը։ Մեծ բանակով կ'արշաւէ դէպի արեւմուտք' գրաւելով Մաժակ (հետագային' Կեսարիա) քաղաքը եւ հայոց պետութեան սահմանները կը հասցնէ մինչեւ Սեւ ծովու ափերը։ Ռազմական եւ քաղաքական այս յաջողութիւններուն շնորհիւ Երուանդունիներու թագաւորութիւնը կը վերածուի Առաջաւոր Ասիոյ կարեւոր պետութեան։ Հայոց թագաւորութեան սահմաններ Համահայկական թագաւորութեան ստեղծմանը կը նպաստէր կարեւոր դարակազմիկ իրադարձութիւն. Հայկական լեռնաշխարհի հայալեզու ցեղերն ու ցեղային միութիւնները սկսած էին միաւորուիլ, աւարտին կը մօտենար հայ ժողովրդի կազմաւորումը։ Ան աշխուժացած էր Ք․Ա․. 2-րդ հազարամեակի վերջերուն, բուռն ընթացած Վանի թագաւորութեան շրջանին, իսկ Երուանդունիներու թագաւորութեան օրով թեւակոխեց իր աւարտական փուլը։ Արամանի թագաւորի կողմէն արեւմուտքի մէջ գրաւուած երկրներու բնակչութիւնը, որ հնդեւրոպական էր եւ շատ մօտ հայերուն, աստիճանաբար ներառուեց հայ ժողովրդու կազմաւորման գործընթացներու մէջ։ Արծաթեայ պտեակ Երզնկայէն, Ք․Ա․. 5-րդ դար Հարեւան ժողովուրդները հայոց թագաւորի Արամանի անունը տարածեցին թագաւորութեան բոլոր բնակիչներու վրայ։ Հայերը հարեւաններու կողմէն կը դիտէին որպէս Արամանի թագաւորի ժողովուրդ, ուստի, հակառակ անոնց հայ ինքնանվանման, սկսան անուանել արամանի (որ ժամանակի ընթացքին վերածուեցաւ արմենի), իսկ երկիրը' Արմենիա։ Այս գործընթացներու հետեւանքով հայ ժողովուրդի կազմաւորումը թեւակոխեց աւարտական փուլ, եւ երկրի ամբողջ բնակչութիւնը դարձավ հայախօս։ Հայերուն արմէն անուանելու տեսակետներէն է նաեւ լեռնաշխարհի հարաւը Արմեէ եւ Ուրմէ ցեղերի գոյութիւնը, որոնք աշխոյժ դեր խաղցած են հայ ժողովուրդի կազմաւորման եւ անոր' այդ ժամանակուայ հանրութեանը յայտնի դարձնելու գործին մէջ։ Երուանդունեաց Հայաստանի պետական սահմանները համընկած են ճիշտ հայ ժողովուրդի էթնիկական սահմաններուն' ընդգրկելով ամբողջ Հայկական լեռնաշխարհը։ յոյն պատմագիր Հերոդոտոսը, վկայակոչելով Հեկատեոս Միլեթացիի աշխարհացոյցը, Ք․Ա․. 6-5-րդ դարերու Հայաստանը ներկայացուա է միաձոյլ, հայ ժողովուրդով բնակեցուած ընդարձակ երկիր, որուն սահմանները հարաւ-արեւելքին մէջ տարաուած են մինչեւ Տիգրիսի վտակ Փոքր Զաւ գետի ակունքները եւ Մարաստան, հարաւին մէջ' մինչեւ Ադիաբենէ (նախկին Ասորեստանի կազմին մէջ), հիւսիս-արեւմուտք' մինչեւ Պոնտոս, արեւմուտք' մինչեւ Մեծ կամ Բուն Կապադովկիա, իսկ հարաւ-արեւմուտ' մինչեւ Կիլիկիա։ Պատմագիրը Հայաստանի անբաժան մասն կը համարուի Եփրատէն արեւմուտք ինկած Պակտիկեն, որ համընկած է հին պարսկական արձանագրութիւններուն մէջ յիշատակուող Կատպատուկա (հին հայկական աղբիւրներուն մէջ' Կապուտկէ, Կապուտկող, աւելի ուշ' Փոքր Հայք) երկրամասին։ Այսպիսով, Հերոդոտոսին ծանօթ Հայաստանը ամբողջովին կ' ընդգրկէր Հայկական լեռնաշխարհը։ Համահայկական նորաստեղծ պետութիւնը կ' ընդգրկէր Վասպուրականը, Աղձնիքը, Մոկքը, Կորճայքը, Տուրուբերանը, Ծոփքը, Բարձր Հայքն ու Փոքր Հայքը, իսկ աւելի ուշ' նաեւ Այրարատը, Ուտիքը, Արցախը եւ Սիւնիքը։ Բանակ Երուանդ Առաջինի մասին աւանդախառն տեղեկութիւններ կը հաղորդուին Մովսէս Խորենացին եւ Քսենոփոնը։ Վերջինս կը նշէ, որ հայոց արքան ունեցած է ընդարձակ տիրապետութիւն, շուրջ 3 000 արծաթ տաղանդ (75 տոննա արծաթ) հարստութիւն, 40 000 հետեւակային եւ 8 000 հեծելակային զինուորական ուժ։ Երուանդը իր արքունիքը շրջապատած է հայ աւագաի ներկայացուցիչներով' «պատուաւոր հայերով»։ Երուանդի օրով հայկական թագաւորութեան մայրաքաղաքը եղած է Տուշպա-Վանը։ Ք․Ա․. 585 -ին Աժդահակ թագաւորի դէմ կը կռուի պարտուելով' Երուանդը ճանչցած է անոր գերիշխանութիւնը, վճարած տարեկան 50 տաղանդ հարկ, հայկական զորամասերով մասնակցած Մարաց արշաուանքներուն։ Սակայն, երբ Աժդահակը պատերազմի դուրս եկած է Բաբելոնի դէմ, Երուանդը հրաժարած է մասնակցիլ։ Մարաստանի զօրքերու գլխաւոր հրամանատար Կիւրոս Աքեմենեանը ներխուժած է հայոց թագաւորութիւն, կալանաւորած Երուանդին եւ անոր ընտանիքին։ Երուանդի գահաժառանգ որդի Տիգրանի միջնորդութեամբ կնքուած է նոր հաշտութիւն. Երուանդը վերստին ճանչցած է Աժդահակի գերիշխանութիւնը, տարեկան վճարած 100 տաղանդ հարկ, պարտաւորուած զօրքի կէս մասով մասնակցիլ արշաւանքներուն։ Ըստ աւանդական պատմութեան' Երուանդի որդիներն էին Տիգրանը եւ Շաւարշը, իսկ դուստր Տիգրանուհուն կնութեան տուած է Աժդահակին։ Հետագային հայկական ուժերը մեծապես կ' օժանդակեն Կիւրոս Մեծին գրաւած Մարաստանը։ «Կիւրոպեդիա» աշխատութեան մէջ նշուած է, որ հայոց թագաւորը մարերու դէմ կրվին մէջ տրամադրած է 20 000 հեծելազոր եւ 4 000 հետեւակ։ Նոյն աշխատութիւններէն տեղեկութիւններ պահպանուած են նաեւ հայերու եւ անոնց հարեւան խալդաեներու փոխհարաբերութիւններու մասին։ Խալդայները Փոքր Հայքի եւ Պոնտոսի միջեւ գտնուող Խաղտիք (Խալդիկա) կոչուող լեռնային երկրին մէջ բնակուող, մշակելի հողերէն զուրկ, աղքատ, ծառերու ճիւղերէն հիւսուած կավեպատ վահաններով ու նիզակներով զինուած, խաշնարած ցեղեր էին, ովքեր կողոպուտի նպատակով մշտապէս կը յարձակէին հարթավայրերու երկրագործ հայերու վրայ։ Խալդայներու ու հայերու միջեւ մղուող մշտական կռիւներուն պատճառով Հայոց երկրի մասը մը մնացած էր անմշակ ու անմարդաբնակ։ Որոշ ժամանակ ետք կնքուած է հաշտութիւն, որով, մէկ կողմէն, խալդայները, հայոց թագաւորին սահմանուած հողային հարկը վճարելու պայմանով, իրաւունք կը ստանան տիրել ու մշակել հարթավայրի հողերը, իսկ միւս կողմէն' հայերը, խալդայներուն որոշ տուրք վճարելու պայմանով, իրաւունք կը ստանան օգտուիլ արոտավայրերէն։ Մարաստանի դէմ Երուանդի եւ անոր որդի Տիգրանի պայքարը արտացոլուած է հին հայկական բանահիւսութեան մէջ, որմէ պահպանուած են պատառիկներ։ == Տիգրան Երուանդեան == === Յարաբերութիւնները Մարաստանի հետ === Դեռ Ք․Ա․. 612 -ին մարական եւ բաբելոնական զօրքերը, որոնց հետ միասին կը կռուէին նաեւ հայկական զօրաբանակներ, գրաւեցին Ասորեստանի մայրաքաղաք Նինվեն եւ կործանեցին զայն։ Հայոց թագաւորը փորձեց իր դաշնակիցներէն' մարերէն ու բաբելոնցիներէն, աստիճանաբար հեռանալ եւ երկրի անւտանգութիւնը ապահովելու համար ամրացնել պետութեան բերդերն ու ամրոցները։ Մարական զօրքերը Ք․Ա․. 28 մայիս 585-ին ճակատամարտ տուին Լիւդիական թագաւորութեան բանակներուն Հալիս գետի մօտ։ Զայն աւարտեց արեւի խաւարման պատճառով, ինչը կողմերը համարեցին աստուածային նշան։ Պատերազմը դադրեցաւ, երկու կողմերու միջեւ սահման ճանչցուեցաւ Հալիս գետը, իսկ մինչեւ զայն ինկած հողերը հանձնուեցան Երուանդունիներու թագաւորութեանը։ Ք․Ա․. 6-րդ դարու 70-ական թուականներուն Հայոց թագաւորութիւնը, բախուելով մերձաւոր արեւելեան մարա-պարսկական տերութեանը եւ հարկադրուած ճանաչելով անոր գերիշխանութիւնը, այնուամէնէնյնիւ պահպանած է իր պետական անկախութիւնը, տարածքային ամբողջականութիւնը, հոգեւոր-մշակութային ինքնուրոյնութիւնն ու կենսունակութիւնը, որոնք հաստատուն հիմքերու վրայ դրուած էին նախընթաց դարերուն։ Համաձայն Մար Աբաս Կատինային վերագրուող «Նախնական պատմութեան» (որու պատառիկները բանաքաղութեամբ աւանդած է պատմահայր Մովսէս Խորենացին), Ք․Ա․. 6-4-րդ դարերուն Հայաստանի մէջ շարունակած են իշխել Արամի հիմնադրած Հայկազեան արքայատան ներկայացուցիչները։ Պատմագիտութեան մէջ այդ արքայատունը յաճախ անուած են Երուանդունի կամ Երուանդական' Երուանդ Ա. Սակաւակեաց Հայկազեանի (Ք․Ա․. 570-560) անունով։ === Տիգրան եւ Աժդահակ === Երուանդ Սակաւակեացէն ետք գահ կը բարձրանայ իր որդիներէն Տիգրանը (Ք․Ա․. 560-535)։ Հայոց թագաւորութեան սահմանները հարաւ-արեւելքի մէջ կը հասնէին մինչեւ Մարաստան, իսկ հիւսիս-արեւմուտքին մէջ՝ մինչեւ Սեւ ծովու ափերը։ Ան իր մէջ կը ներարէր ոչ միայն Վանի թագաւորութեան ամբողջ տարածքը, այլեւ անդրեփրատեան շարք մը երկրամասեր։ Նշանակալից էին թագաւորութեան ռազմական ուժերը։ Երուանդունիներու թագաւորութիւնը հզոր դաշնակից ձեռք կը բերէ ի դեմս պարսից արքա Կիւրոս Մեծի, որ ապստամբեց մարական տիրապետութեան դէմ։ Տիգրան Երուանդեանը պարսից զորաւար Կիւրոսի հետ Ք․Ա․. 550 -ին մասնակած է Մարաստանի, իսկ Ք․Ա․. 538 կամ 537 -ին Բաբելոնի թագաւորութիւններու կործանմանը։ Զօրաւարը կը հիմնադրէ նախադեպ չունեցող աշխարհակալ կայսրութիւն մը, որ իր սերունդներու' Աքեմենեաններու անունով կը կոչուի Աքեմենեան Իրան' արիացիներու պետութիւն։ Կիւրոս Մեծը' Երուանդ թագաւորին ու իր ընտանիքին գերած մարական զօրաւար Կիւրոսի թոռը, Աքեմենեան պետութեան սահմանները արեւմուտքի մէջ կը հասցնէ մինչեւ Եգեեան եւ Միջերկրական ծովեր, արեւմուտքի մէջ' Ինդոսի հովիտ (արեւմտեան Հնդկաստան)։ Եգիպտոսը կը նուաճուի Ք․Ա․. 525 -ին։ Հիւսիսի մէջ բնական սահմանը Մեծ Կովկաս լեռնաշղթան էր։ Հայոց թագաւորութիւնը, ըլլալով Կիւրոս Մեծի դաշնակիցը, իր արտոնեալ տեղը ունէր այդ տերութեան մէջ' շարունակելով մնալ գործնականին մէջ անկախ պետութիւն։ Տիգրանին յաջորդած է Վահագն Երոպանդեանը (Ք․Ա․. 535-515)]])։ Մովսէս Խորենացին նմանացուած է անոր հայոց աստուածներէն Վահագնի հետ։ Այս թագաւորներու օրով Վանը կը շարունակէր մնալ հայոց պետութեան մայրաքաղաք։ Երկրորդ կարեւոր քաղաքն էր Անի-Կամախը (Բարձր Հայքի մէջ), որը հոգեւոր ու մշակութային կեդրոն էր։ Իրանի մէջ գահ կը բարձրանայ Կիւրոսի որդի Կամբիւսես II-ը (Ք․Ա․. 529-Ք․Ա․. 522)։ Աքեմենեան կայսրութեան մէջ քաղաքական վիճակը արմատապես փոխուեցաւ, երբ իշխանութեան գլուխ եկաւ Դարեհ Ա. Վշտասպ թագաւորը (Ք․Ա․. 522-Ք․Ա․. 486)>։ Աքեմենյան կայսրությունում քաղաքական վիճակն արմատապես փոխվեց, երբ իշխանության գլուխ եկավ Դարեհ Ա Վշտասպ թագավորը (Ք․Ա․. 522-Ք.Ա. 486)։ == Սատրապական Հայաստան == === Հիդարնես սատրապ === Երուանդունիներու թագաւորութեան երրորդ փուլը Սատրապական Հայաստանն է։ Շուրջ 2 դար (Ք․Ա․. 522-331) Հայաստան, բաժնուած ըլլալով երկու մասի, մտած է Աքեմենեան Պարսկաստանի կազմի մէջ։ Հայաստանի առաջին սատրապ դարձած է Հիդարնես Ա.-ը։ Սատրապութեան հիմնադրումը կապուած էր Դարեհ Ա. Վշտասպ Աքեմենեանի հետ։ Անոր գահ բարձրանալու ժամանակ պարսկահպատակ բոլոր երկիրները, այդ թիւին մէջ նաեւ Հայաստան, կ'ապստամբին անոր դէմ։ Մեծ դժուարութեամբ ճնշելով տէրութեանը համակած ապստամբութիւնները' Դարեհ Ա., ի փառաբանութիւն իր՝ ապստամբներուն դէմ տարած յաղթանակներուն, փորագրել կու տայ Բեհիսթունեան ժայռի եռալեզու արձանագրութիւնը։ Ապստամբութիւնը ճնշելէ ետք, նոր հարցերու տեղ չտալու համար, պարսից թագաւորը կը վերականգնէ Երուանդունիներու հպատակ թագաւորութիւնը, որուն թագաւորները միաժամանակ կը վերածուին պարսկական սատրապներու։ Հայկական թագաւորութիւնը վերածելով սատրապութեան-նահանգի' Աքեմենեան արքայ Դարեհ անոր ղեկավար կը նշանակէ Վահագն Երուանդեանի որդի Հիդարնես Ա.-ը։ Աւելի ուշ երկրի տարածքին մէջ կը ստեղծուին երկու սատրապութիւններ։ Արեւմտեան Հայաստանը կ' ընդգրկէր 13-րդ սատրապութիւնը։ Անոր կեդրոնն էր Տուշպան (Վան)։ Ամէն տարի պարսկական գանձարանին կը վաճարէր 400 արծաթէ տաղանդ (10 տոննա արծաթ) եւ պարսկական բանակին կը տրամադրէ 20 000 նժոյգ։ Արեւելեան Հայաստանը կ' ընդգրկէր 18-րդ սատրապութեան տարածքը եւ ամէն տարի պարսկական գանձարանին կը վաճարէր 200 արծաթէ տաղանդ։ Անոր կեդրոնն էր Էրեբունին (Երեւան)։ Նոյն ժամանակ Հին Արեւելքի զարգացած ու հարուստ երկրներէն Եգիպտոսը կը վաճարէր 700, Բաբելոնիան' 1000, իսկ Փոքր Ասիա թերակղզու երեք սատրապութիւնները' միասին 1760 տաղանդ արծաթ։ Հայաստանի այս երկու սատրապութիւնները միմեանցից անկախ ինքնուրոյն միաւորներ չէին, այլ փոխկապակցուած երկու ստորաբաժանումներ։ Ասոնք առաջացած էին հայ ժողովուրդի կազմաւորման մէջ ներգրաւուած բազմաթիւ, այդ թիւին' հիմնականին հայկական ցեղերու ու անոնց գրաւած տարածքներու հետեւանքով։ Այսպիսով' հայ ժողովուրդի բնակութեան ու հայապատկան հողերու տարածքը զգալիօրէն ընդարձակուած էր։ Դարեհ Առաջինը կը կառուցէ նաեւ «Արքայական» կոչուող մեծ ճանապարհը։ Ան, դուրս գալով Պարսկաստանի մայրաքաղաք Շոշէն կամ Սուզայէն, կը հասնէր մինչեւ Փոքր Ասիոյ արեւմտեան ծովափին գտնուող Լիդիայի նախկին մայրաքաղաք Սարդես։ Մօտ 2 400 քիլոմեթր տարածութիւն ունեցող այս ճանապարհը իր ապահովութեան եւ բարեկարգութեան պատճառով կը դառնայ միջազգային կարաւանային առեւտուրի հիմնական մայրուղին։ Ապրանքափոխանակութեան եւ առեւտուրի զարգացմանը զգալի չափով կը նպաստեն նաեւ Դարեհի կողմէն' ոսկէ, արծաթէ եւ պղինձէ դրամները գործածությեն մէջ մտցնելը եւ միասնական չափ ու կշռի սահմանումը։ Արքայական ճանապարհի որոշ հատվածը, որ ունէր մօտ 330 քիլոմեթր երկարութիւն եւ 15 կայարան, կ'անցնէր սատրապական Հայաստանի հարաւային նահանգներու' Աղձնիքի եւ Ծոփքի վրայով։ === Երուանդ սատրապ === Հայաստանի մէջ երբեմն գահ բարձրացած են ոչ հայազգի սատրապներ։ Իրավիճակը կը կայանանայ, երբ սատրապ կը նշանակուի Օրոնտաս-Երուանդը կամ Երուանդ Բ.-ը։ Ան կը սերէր Երուանդունիներու տոհմէն, եւ կնութեան առած էր պարսից արքայ Արտաքսերքսեսի(Ք․Ա․. 404-358) քրոջը։ Անոր հետ էապես բարելաւած էր Հայաստանի քաղաքական դրութիւնը։ Մինչդեռ արքայի եղբայր Կիւրոս Կրտսերը Ք․Ա․. 401 -ին կ' ապստամբի ամոր դէմ։ Յոյները յաղթանակի դէպքին նոր թագաւորէն զիջումներ ստանալու յոյսով, կ'ընդարաջեն Կիւրոսի խնդրանքին եւ անոր օգնելու համար կ' ուղարկեն վարձկաններէ կազմուած տասը հազարանոց զօրաբանակ մը։ Սակայն Կիւրոս Կրտսերը իր եղբոր դէմ մղած կռիւներուն մէջ կը պարտուի եւ կը սպաննուի։ Յոյն վարձկաններու 10 000-անոց (բիւր) զօրաբանակը ստիպուած կ' ըլլայ Բաբելոնի մօտէն Միջագետքի, Կորդվաց աշխարհի եւ սատրապական Հայաստանի վրայով վերադառնալ Յունաստան։ Յոյներուն Իրան կանչելը կապուած էր յոյն-պարսկական պատերազմներուն աթենացիներու ու սպարտացիներու յաղթանակներու հետ։ Անոնք հմուտ զինուորներու համբաւ ձեռք բերաղ էին Մերձաւոր Արեւելքի մէջ։ Այդ զօրաբանակի հրամանատարներէն էր յոյն գրող եւ զօրաւար Քսենոփոնը, որ «Անաբասիս» աշխատութեան մէջ բաւականին հանգամանօրէն պահպանուած է հայկական սատրապութեան նկարագրութիւնը։ Հայոց թագաւորութիւնը, որ կը շարունակէր մնալ պարսկական սատրապութիւն։ Հայաստանի սատրապ Երուանդը (Ք․Ա․. 404 – Ք․Ա․. 360), որ ամուսնացած էր Աքեմենեան արքայ Արտաքսերսքես Բ.-ի դստեր' Հռոդուգունէի հետ, կը շարունակէր միաժամանակ ներկայացնել հայոց թագաւորական իշխանութիւնը։ Անոր տեղապահներն էին սատրապութեան երկու վարչական շրջաններու հիւպարքոսները, որոնցմէ մէկը ազգութեամբ պարսիկ էր։ Նահանջող յոյները, Կորդուխներու երկրի (Կորդուք) վրայով անցնելէ ետք կը հասնին Կենտրիտես գետին (Բոհտանսու կամ Արեւելեան Տիգրիս)։ Այստեղ անոնք գետի հակադիր ափին կը տեսնեն զինուած ձիաւորներ եւ անոնցմէ վեր' բլուրներու վրայ, շարքերով կանգնած հետեւակ զօրքեր, որոնք նպատակ ունէին թոյլ չտալ յոյներուն անցնելու գետը եւ մտնելու Հայկական լեռնաշխարհ։ Մեծ վահաններով ու երկար նիզակներով զինուած այս զօրքերը Օրոնտաս-Երուանդի զօրքերն էին, որոնք կազմուած էին հայերէ եւ խալդայներ)։ է։ Սակայն յոյները կրնան անցնել գետը եւ մտնել Հայաստան, իսկ Օրոնտաս-Երուանդի զօրքերը, հաշուի առնելով իրենց ուժերու փոքրաթիւ ըլլալը, կը խուսաբին ընդհարուիլ անոնց հետ։ Շարժուելով դէպի հիւսիս, յոյները կ' անցնին Հայկական Տաւրոսը եւ կ' իջնեն Մուշի դաշտը, ուր կային բազմաթիւ գիւղեր։ Այստեղէն սկսած' երկիրը կը կոչուէր Արեւմտեան Հայաստան, որու հիւպատոսը, այսինքն' փոխկառավարիչն էր պարսից թագաւորի բարեկամ Տիրիբազը։ Ան բանակցութիւններկը վարէր եւ պայման կը կապէր, որ յոյները պէտք չէ այրեն հայկական գիւղերը, իսկ կենսամթերքներ կրնան վերցնել այնքան, որքան անհրաժեշտ է իրենց։ == Հայոց պետութեան անկախութեան վերականգնումը == === Մեծ Հայքի Երուանդունիներ === Պալքանեան թերակղզիին մէջ կ'ուժեղանար Մակեդոնիոյ ոչ մեծ թագաւորութիւնը։ Ռազմական վերափոխութիւններու շնորհիւ, որոնց մէջ կարեւոր դեր ունէր փաղանգի (ֆալանգ) ստեղծումը, մակեդոնական բանակը դարձաւ իր ժամանակի ամէնէն մարտունակ բանակը։ Իրեն բաւարար չափով ուժեղ զգալով' Մակեդոնիոյ թագաւոր Աղեքսանտր Մակեդոնացին Ք․Ա․. 334 -ին իր բանակով անցաւ Վոսպորի ու Տարտանելի նեղուցները եւ մէկ տարուան համար կռիւներէն ետք կը գրաւէ Աքեմենեան տէրութեան արեւմտեան սատրապութիւնները։ Ք․Ա․. 331 -ին նախկին Ասորեստանի տարածքին մէջ տեղի ունեցած Գավգամեայի ճակատամարտին մէջ Աքեմենեան վերջին արքայ Դարեհ Գ. Կոդոմանի զօրքերը պարտութիւն կը կրեն։ ճակատամարտի ընթացքին Դարեհ Գ. փախուստի կը դիմէ՝ յուսալքութեան մատնելով իր զօրքերը. աւելի ուշ, կը սպաննուի իր իսկ մերձաւորներուն ձեռքով։ ճակատամարտին մասնակցած են Մեծ Հայքի եւ Փոքր Հայքի զօրաբանակները։ Մեծ Հայքի զօրքերը կը գլխաւորէր Երուանդ Գ. սատրապը։ Ալեքսանտր Մակեդոնացիի զօրքերը Հայոց երկիր չմտան եւ շարունակեցին իրենց ռազմերթը դէպի Միջին Ասիա եւ այնուհետեւ' Հնդկաստան, որոնց նուաճումը մեծ դժուարութիւններ ստեղծեց հունա-մակեդոնական զօրքերու համար։ Հատկապես մեծ փորձութիւն էր անոնց համար մարտական փիղերու դէմ պայքարիլը։ Արշաւանքը ստիպուած եղան դադրեցնել։ Սակայն անոր արդիւնքը նուաճեցաւ Աքեմենեան տերութիւնը, եւ ստսաւ նոր մը ու տարածքով անոր չզիջող պետութիւն, որ ընդունուած է կոչուիլ Ալեքսանտր Մակեդոնացիի տերութիւն։ Վերջինս իր պետութեան մայրաքաղաք դարձուց վաճառաշահ Բաբելոն քաղաքը։ Մերձաւոր Արեւելքի մէջ սկսաւ հելլենիզմի կամ յունականութեան դարաշրջանը, որ տեւեց 6-7 դար։ Արեւելքի երկիրներուն մէջ, այդ թիւով' Հայաստանի մէջ, լայնօրէն տարածուեցաւ յունարէնը, որ դարձաւ իշխող խաւերու խօսակցական լեզուն։ Մեծ Հայքի մէջ իրեն թագաւոր կը հռչակէ ճակատամարտի մասնակից Երուանդը, որով դարեր առաջ հիմնադրուած Երուանդական արքայատոհմը կը վերականգնէ իր լիակատար իշխանութիւնը։ Փոքր Հայքի մէջ թագաւորական իշխանութիւնը կ' անցնի Երուանդական արքայատոհմի ներկայացուցիչ Միթրաուստեսին (Միհրվայիշտ)։ Երուանդ Գ. արքան, հակահարուած հասցնելով անոր զորաւարներ Մեմնոնի եւ Սելեւկոս Նիկատորի ոտնձգութիւններուն, յաջողութեամբ պաշտպանած է Մեծ Հայքի թագաւորութեան անկախութիւնը։ Անոր աջակցութեամբ իրենց անկախութիւնը պահպանած են նաեւ Փոքր Հայքի, Պոնտոսի եւ Կապադովկիայի թագաւորութիւնները։ Կայսրին մահէն (Ք․Ա․. 323) ետք իշխանութեան համար պայքար սկսաւ անոր զորաւարներու միջեւ։ Նախկին տերութեան տարածքին մէջ ստեղծուեցան քանի մը պետութիւններ, որոնց մէջ ամէնէնխոշորը եւ, թերեւս, ամէնէնուժեղը Սելեւկեան տերութիւնն էր' Անտիոք մայրաքաղաքով։ Այս պետութիւնը հիմնած է Ալեքսանդրի զօրաւարներէն Սելեւկոս Նիկատորը Ք․Ա․. 305 -ին։ Ասորիքէն բացի' տերութիւնը կը նեռարէր Միջագետքը, Իրանը, Միջին Ասիան' ընդհուպ մինչեւ Հնդկաստան։ Մեծ Հայքի Երուանդունիները, ինչպէս նախկինին մէջ, այնպէս ալ այժմ, իրենց պետութեան կեդրոնը դարձուցին Այրարատեան դաշտը։ Անոնք իրենց աթոռանիստը հաստատեցին Արմաւիր քաղաքին մէջ, որ Վանի թագաւորութեան շրջանին մէջ ստացած էր Արգիշտիխինիլի անունը։ Մեծ զարգացում կ' ապրի քաղաքաշինութիւնը։ Ք․Ա․. 3-րդ դարու վերջին քսանամյակին Մեծ Հայքի մէջ գահակալած է Երուանդ Դ. Վերջինը (Ք․Ա․. 220-201)։ Մովսէս Խորենացին կը հաղորդէ, որ Երուանդ Դ.-ն Արաքս եւ Ախուրեան գետերու խառնարանի մօտ իր անունով կը կառուցէ նոր քաղաք մը' Երուանդաշատը եւ Արմաւիրէ այնտեղ կը տեղափոխուի արքունիքը։ Նոր մայրաքաղաքի կառուցման պատճառը Երասխի հունի փոխուելն էր, որուն պատճառով Արմաւիրը զրկուած էր բաւարար ջրէ։ Երուանդաշատի միջնաբերդը ամրացնի մէջ է բարձր պարիսպներով, պարիսպներու մէջ կը դնէ պղինձէ դռներ եւ ներքեւէն մինչեւ վեր բարձրացող երկաթէ սանդուխներ։ Բացի այդ, հայոց թագաւորը Ախուրեան գետի ձախ ափին կը կառոցէ Երուանդակերտ դաստակերտն ու Բագարան փոքր քաղաքը։ Արմաւիրէն ան Բագարան կը փոխադրէ հեթանոս աստուածներու արձանները եւ իր եղբորը' Երուազին, կը նշանակէ քրմապէտ։ Ք․Ա․. 3-րդ դարուն կ' առաջանան նաեւ Երուանդաւան, Նախճաւան, Վարդգեսաւան (հետագային Վաղարշապատ), Երազգաւորս եւ այլ քաղաքատիպ բնակավայրեր։ Զգալի թիւով քաղաքներու ու քաղաքատիպ աւաններու առաջացումն ու զարգացումը Մեծ Հայքին մէջ առաջին հերթին պայմանաւոուած էին աշխատանքի հասարակական բաժանման հետագայ խորացման, ուրարտական ժամանակաշրջանի հետ համեմատած՝ գիւղատնտեսութեան ու արհեստագործութեան աւելի բարձր զարգացման եւ անոնց հիման վրայ, առեւտուրի ու դրամական շրջանառութեան ծաւալման հետ։ Առեւտուրի եւ քաղաքներու զարգացման որոշ չափով կը նպաստէ նաեւ միջազգային տարանցիկ առեւտուրի ճանապարհներէն մէկը, որ Սելեւկեաններու նախկին մայրաքաղաք Սելեւկիայէն Միջագետքի, Մարաստանի ու Արարատեան դաշտի վրայով, կ'երթար Կոլխիդա եւ Սեւ Ծովու նաւահանգիստները, իսկ այնտեղէն ալ Բոսպոր (Ղրիմի թերակղզի) եւ մերձազովեան երկրները։ Այս ճանբուն շնորհիւ Մեծ Հայքը եւս կը ներգրաւէ միջազգային առեւտուրի մէջ։ Երուանդունիներու մայրաքաղաք Արմաւիրի մէջ կը գտնուին Ք․Ա․. 3-րդ դարու վերջին պատկանող յունարէն արձանագրութիւններ, որոնցմէ մէկուն մէջ Մեծ Հայքի թագաւորութիւնը անուանուած է «գեղեցիկ երկիր Արմենիա»։ Ք․Ա․. 200 -ին սելեւկեան զօրքերու աջակցութեամբ հայ զօրաւար Արտաշէսը գահընկեց ըրաւ Երուանդ Դ Վերջինին եւ կարգեց երաւ Մեծ Հայքի կուսակալ։ ճակատամարտին մէջ հայոց թագաւորը սպաննուած է։ Արտաշէսը հրամայած է սպանել տալ նաեւ ամոր եղբորը' քրմապէտ Երուազին։ Սելեւկեան արքայ Անտիոքոս Գ.-ը Կոմմագենեի մէջ կուսակալ կը կարգէ յոյն զօրավար Պտղոմէոսը, իսկ Ծոփքի մէջ՝ հայազգի Զարիադրէսը (Զարեհ)։ === Փոքր Հայքի երուանդունիներ === Ք․Ա․330-ին Միթրաուստեսի կողմէն հիմնադրուած Փոքր Հայքի թագաւորութիւնը իր սահմաններուն մէջ կ' ընդգրկէր Եփրատ եւ Գայլ գետերու վերին հոսանքներու միջեւ ինկած տարածքը։ Ք․Ա․. 2-րդ դարու սկիզբը Փոքր Հայքը իրեն կը հպատակացնէ նաեւ խալդայներն ու տիբարենները եւ հիւսիսէն կը տարածուի մինչեւ Սեւ ծովու ափերը։ Ք․Ա․. 322 -ին Կապադովկիոյ, Պաֆլադոնիայի եւ Սեւ ծովու մէջ մօտակայ շրջանները նուաճելու ատեն յունամակեդոնական զօրքերը կը գրաւեն նաեւ Փոքր Հայքը եւ զայն կը միացնեն Ալեքսանտր Մակեդոնացիի քարտուղար Եւմենեսի յանձնուած սատրապութեան։ Հոս կառավարիչ կը նշանակուի Նեոպտղոմէոս, որուն վարած դաժան քաղաքականութեան պատճառով Փոքր Հայքի հայերը ապստամբութիւն կը բարձրացնեն նուաճողներուն դէմ։ Միայն Եւմենեսի միջամտութեան շնորհիւ, որ կը վարէր համեմատաբար մեղմ քաղաքականութիւն, հնարաւոր կ'ըլլայ ժամանակաւորապէս հանգստացնել ու հնազանդեցնել ապստամբ հայերը։ Սակայն Իսոսի ճակատամարտէն ետք՝ Ք․Ա․. 301-300 թուականներուն Փոքր Հայք կրկին ապստամբութիւն կը բարձրացնէ եւ կը վերականգնէ իր անկախութիւնը։ Սկզբնաղբիւրներու հաղորդած կցկտուր եւ պատահական տեղեկութիւններէն կ'երեւի, որ Ք․Ա․. 4-3-րդ դարերուն Փոքր Հայքի մէջ եւս զգալի չափով կը զարգանան երկրագործութիւնը, այգեգործութիւնը, անասնապահութիւնը, մետաղամշակութիւնը եւ արհեստագործութեան միւս ճիւղերը։ Մեծ զարկ կ ը ստանան նաեւ առեւտուրն ու դրամական շրջանառութիւնը։ Ասոնց զարգացման մէջ զգալի դեր կը կատարեն Միջագետքէն ու Ասորիքէն, Մեծ Հայքի ու Ծոփքի վրայով եկող եւ Փոքր Հայքի մէջ խաչուող առեւտրական ճանապարհները, որոնք կ'երթային դէպի Պոնտոս եւ Սեւ ծովու հարաւային նաւահանգիստները։ Փոքր Հայք իր անկախութիւնը ու ինքնուրոյնութիւնը կը պահպանէ գրեթէ երկու հարիւր տարի։ === Ծոփքի ու Կոմմագենէի երուանդունիներ === Մեծ Հայքի Երուանդունիները կ'իշխէին ընդարձակ երկրի մը, որ կը տարածուէր Կուր եւ Երասխ գետերու միջագետքէն մինչեւ Եփրատ՝ ներառելով Կոմմագենէ երկիրը։ Ծոփքը կամ Ծոփաց աշխարհը կը գտնուի Մեծ Հայքի հարաւ-արեւմտեան մասին մէջ։ Անոր թագաւորութեան տարածքը կը տարածուի Արածանի գէտի ստորին հոսանքի շատ բարեբեր հովտին մէջ, որուն Պոլիբիոսը կ' անուանէ «գեղեցիկ դաշտ»։ Կոմմագենէն եւ Ծոփքը իրենց աշխարհագրական դիրքի պատճառով դեռեւս աքեմենեան դարաշրջանէն սկսած' տնտեսական, մասամբ նաեւ մշակութային աւելի սերտ կապերու մէջ կը գտնուէին Ասորիքի, Միջագետքի ու Կապադովկիոյ, քան Մեծ Հայքի հետ։ Սելեւկեան տերութեան թագաւորներու քաղաքականութեան հետեւանքով թագաւորութեան առաւել զարգացած երկրամասերէն Ծոփքը եւ Կոմմագենէն կը բաժնուին Մեծ Հայքէն եւ կը վերածնուի առանձին թագաւորութիւն։ Այստեղ իշխանութեան գլուխ կ'անցնի Երուանդական արքայատոհմի կրտսեր ճիւղի ներկայացուցիչ, Երուանդ Գ.-ի որդի կուսակալ Սամոսը (Ք․Ա․. 260-240)։ Ծոփքը ինչպէս հին ժամանակ, նոյնպէս եւ այս դարաշրջանին միջազգային տարանցիկ առեւտուրի կարեւոր հանգոյցներէն էր։ Ծոփքի վրայով կ'անցնէր ոչ միայն հին աշխարհի տարանցիկ առեւտուրի գլխաւոր մայրուղին, անոր զարկերակը հանդիսացող «Արքայական ճանապարհը», այլեւ հարաւէն դէպի Սեւ ծովու ափերը տանող բանուկ ու կարճ ճանապարհը։ Հոս կը գտնուէր նաեւ Եփրատի կարեւոր գետանցներէն մէկը եւ անոր մօտ կառուցուած Տոմիսա ամրոցը, որու կայան էր Փոքր Ասիայէն, Սեւ ծովու ափերէն, Միջագետքէն եւ Ասորիքէն եկած կարաւաններու համար։ Ծոփքի նշանաւոր քաղաքներն էին Արշամաշատը եւ Արկաթիակերտը, որոնցմէ առաջինը կը գտնուէր Արածանի գէտի մօտ, իսկ երկրորդը' Տիգրիսի աղբիւրագետակ Արղանայի վրայ։ Արշամաշատը Ծոփքի մայրաքաղաքն էր։ Այս երկու քաղաքներն ալ ոչ միայն վարչական, այլեւ արհեստագործութեան ու առեւտուրի կարեւոր կեդրոններ էին։ Հայ թագաւորներէն Ծոփքի թագաւորները առաջինն են իրենց անունով սեփական դրամներ հատել։ Մինչեւ այժմ հայտնաբերուած են Արշամ, Աբդիսարես, Քսերքսես եւ Զարեհ թագաւորներու հատած արծաթէ եւ պղինձէ դրամները, որոնք կը պահուին եւրոպական տարբեր թանգարաններուն մէջ։ Սամոս-Շամին կը յաջորդէ անոր որդի Արշամը (Ք․Ա․. 240-220)։ Շամի եւ անոր յաջորդներու օրով թագաւորութեան բուռն զարգացում կ' ապրին քաղաքները։ Շամը Կոմմագենեիի մէջ կե կառուցէ Սամոսատ քաղաքը, իսկ Արշամը՝ Ծոփքի մէջ, Արշամաշատը, որ կը դառնայ պետութեան մայրաքաղաքը։ Արշամ Երուանդունու մահէն ետք թագաւորութիւնը կը բաժնուի երկու մասի։ Ք․Ա․. 200 -ին Ծոփք-Կոմմագենէի թագաւորութիւնը կը տրոհուի՝ ծնունդ տալով առանձին Ծոփքի եւ Կոմմագենէի թագաւորութիւններուն։ Տրոհուած եւ թուլացած Հայաստան այլեւս ի վիճակի չէր դիմադրելու Սելեւկեաններու նուաճողական քաղաքականութեան։ Սելեւկեանները որոշակի քայլերու կը ձեռնարկեն զայն գրաւելու ուղղութեամբ։ Ծոփքի Աբդիսարես թագաւորը, օգտուելով Սելեւկեաններու 217-ի Եգիպտոսի պտղոմեականներէն կրած ծանր պարտութիւնէն, կը հրաժարի ճանչնալ Անտիոքոս Գ .Մեծի (Ք․Ա․. 223-187) գերիշխանութիւնը եւ անոր հարկ վճարել։ Անտիոքոս Գ., իր ուժերը վերականգնելէ ետք, կ'որոշէ կրկին Ծոփքը ենթարկել իրեն։ Այդ նպատակով ան 212 -ին զգալի ուժերով կը ներխուժէ Ծոփք եւ բանակ կը դնէ Արշամաշատ մայրաքաղաքի մօտ։ Ծոփքի Քսերքսես թագաւորը, նկատի ունենալով թշնամիի ուժերու գերազանցութիւնը, դեսպաններ կ' ուղարկէ Անտիոքոսի մօտ եւ կը յայտնէ, որ կը ցանկայ բանակցութեան մէջ մտնել անոր հետ։ Անտիոքոս իր մօտ կը կանչէ Քսերքսեսըն, կը հաշտուի անոր հետ եւ նոյնիսկ անոր կը զիչի հարկին մեծագոյն մասը, որ մերժած էր իրեն վճարել Քսերքսեսի հայրը։ Այնուհետեւ, Անտիոքոս կը վերցնէ Քսերքսեսէ 300 տաղանդ, 100 ձի եւ նոյնքան ջորի, իրենց լծասարքերով, կը վերադարձնէ անոր ամբողջ իշխանութիւնը եւ կ'ամուսնանայ քրոջ իր հետ։ Անոնք կը յաջողին իրենց տիրապետութիւնը հաստատել հայկական բոլոր թագաւորութիւններուն մէջ՝ Մեծ Հայքի մէջ կառավարիչ նշանակելով Արտաշէսը, իսկ Ծոփքի մէջ՝ Զարեհը։ Կոմմագենէիի մէջ հայկական արքայատոհմը կը շարունակէ իր թագաւորութիւնը մինչեւ Ք.Ե. 72՝ իշխելով շուրջ 3 դար։ Հայ թագաւորներէն ամէնէննշանաւորն էր Անտիոքոս Ա. Կոմմագենացին (Ք․Ա․. 70-34)։ Անոր նախնիներուն նուիրուած արձանագրութեան մէջ Երուանդունիները դասուած են Դարեհ I Վշնասպ Աքեմենեանի յաջորդներու ցանկին մէջ։ == Երւանդունիների արքայացանկը == === Հայաստանի թագաւորներ ու սատրապներ === === Մեծ Հայքի թագաւորներ === === Ծոփքի ու Կոմմագենեի թագավորներ === == Աղբիւրներ == Հ. Մանանդեան, Քննական տեսութիւն հայ ժողովուրդի պատմութեան, հ 1-3, Երեւան.1945-52 == Ծանօթագրութիւններ ==

Աղեակ (անձնանուն)

Աղեակ, հայկական իգական եւ արական անուն։ Յառաջացած է միջին հայերէն աղեակ, որ իր կարգին գաւառական աղէկ՝ «լաւ» բառէն։ 10-րդ դարուն արական անուն էր, իսկ 15-րդ դարուն՝ իգական։ Այս անունէն ալ յառաջացած է Աղէկեան (Աղեկեան) մականունը։ == Գործածութիւններ == Աղեակ քահանայ, գրիչ կամ Աւետարանի պատուիրատու։ Աղէկ, կին Սիմէոնի եւ մայր տէր Ստեփանոսի, որ գնեց հին Աւետարան մը։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Զաւէն Պարտաքճեան

Զաւէն Պարտաքճեան (ծն․՝ 30 Մարտ 1948, Հալէպ, Սուրիա), երկրաչափ՝ ճարտարագէտ, արուեստագէտ, գեղանկարիչ։ == Կենսագրութիւն == Պարտաքճեան ծնած է 30 Մարտ 1948-ին, Հալէպ, Սուրիա: Նախնական Ուսումը ստացած է Մխիթարեան վարժարանէն ներս: 1970-ին աւարտած է Քարէն Եփփէ Ազգային ճեմարանը: 1979-ին Աւարտած է Հալէպի Պետական Համալսարանի ճարտարագիտութեան կաճառը եւ միաժամանակ վարած է համալսարանի գեղանկարչական ցուցահանդէսներու րնղհանուր պատասխանատուի պաշտօնը 1974-1978։ 1974-էն սկսեալ եղած է գծագրութեան ուսուցիչ Քարէն Եփփէ Ազգային ճեմարանին մէջ, ինչպէս նաեւ իր աշխոյժ մասնակցութիւնը բերած է Հալէպի Սարեան ակադեմիային մէջ: Հանդէս եկած է անհատական եւ հաւաքական բազմաթիւ ցուցահանդէսներով։ Պար­տաքճ­եան պատւոյ ան­դամ է Հա­յաս­տա­նի Նկա­րիչ­նե­րու Միու­թեան: 1974-ին Զաւէն Պարտաքճեանի ջանքերով հիմնուած է Համազգայինի անդրանիկ ակադեմիան, որ յետագային 1985-ին պիտի կոչուէր Արշիլ Կորքի Կերպարուեստի Ուսումնարան։ == Զաւէն Պարտաքճեան Սուրիոյ Հայ համայնքի գեղանկարիչը == Գեղանկարիչ Զաւէնը Սուրիոյ Հայ համայնքի իրականութեան գեղանկարային լեզուին մէջ արդիականութիւնը ներածողներէն մէկը եղաւ, գոյնին տուաւ ծաւալ եւ հնչողական ոյժ, իսկ արժէքին նոր ըմբռնում: Գեղանկարիչին բոլոր գործերը կարելի է միաւորել Մարդու Աշխարհը խորագրին տակ, ուր կան ժամանակակից մարդու տագնապները, մտահոգութիւնները, հոգեկան փլուզումներն ու բարդոյթները եւ կայ անոնցմէ ձերբազատուելու փորձը, յոյսը: 1969-էն սկսեալ կ՛ունենայ անհատական ապա հաւաքական ու խմբային ցուցահանդէսներ: == Զաւէն Պարտաքճեանի գեղանկարչութեան ոճը == Ան սիրահարն է մարդուն եւ արուեստին։ Ան իր վրձինի մոգական հարուածներով կր պնդէ մարդուն չյայտնաբերուած, բայց վստահաբար ապրուած ամենաթրրթոան բառերր եւ իր գոյներով կիսէ այն,ինչ որ պիտի չրսէր խօսքի վարպետը: Պար­տաքճ­եա­նի գե­ղան­կար­նե­րուն մէջ գե­րի­րա­պաշ­տու­թիւնն ու արդ­ի­ա­պաշ­տու­թիւնը տի­րա­կան են: Կտաւին իր երանգաշարերը կը ստեղծեն հանդարտ մթնոլորտ բայց յուզառատ հորիզոն: Զաւէն Պարտաքճեան ունի ինքնավստահ վրձին ու ներքին տեսողութիւն, կեանքը ըմբռնելու իւրայատուկ դատողութիւն, անոր համար իր կտաւները իր իսկ էութիւնն են: Պար­տաքճ­եան կը պայ­քա­րի իր ողջ էու­թեամբ, տա­րի­ներ շա­րու­նակ իր կող­քին ապ­րող ու երա­զա­յին Հա­լէ­պի խճան­կա­րը պահ­պա­նող իր քոյ­րե­րուն եւ եղ­բայր­նե­րուն հետ: Ան կը գծէ ու գծե­լով կ՛ար­տա­յայ­տէ Հա­լէ­պի նկատ­մամբ իր սէրն ու անոր կառ­չած մնա­լու փա­փա­քը: == Զաւէն Պարտաքճեանի արտայայտող արուեստը Հալէպի պատերազմական տարիները == == Զաւէն Պարտաքճեանի արուեստի փիլիսոփայութիւնը == Պար­տաքճ­եան ու­նի այն­պի­սի նե­րաշ­խարհ մը, որուն մէջ սուզ­ուե­լով միայն կա­րե­լի է ըմբռ­նել սուր­ի­ա­կան թէ հայ­կա­կան գե­ղար­ուես­տա­կան հար­թակ­նե­րու վրայ մերթ ընդ մերթ յայտ­նուող անոր ար­ուես­տը ու փոր­ձա­ռու­թիւնը: == Զաւէն Պարտաքճեանի 2017 թուականի ցուցահանդէսները == 25 Ապրիլ, 2017-ին Հալէպի Պետական համալսարանի, Բժշկական կաճառի «Ալ Րազի» սրահին մէջ, տեղի ունեցաւ Հալէպի հայ համայնքի արուեստագէտ Զաւէն Պարտագճեանի, 100+ Պահանջքի խորհրդանիշը «Հալածուած Ժողովուրդներու» 1915 - 2017 խորագրով նկարչական ցուցահանդէսը: 9 Մայիս, 2017-ին, Հալէպի մէջ, երեքշաբթի, Ճամիլիէ շրջանի «Ալ-Ասատ» սրահին մէջ, տեղի ունեցաւ հալէպահայ արուեստագէտ Զաւէն Պարտագճեանի, «Միասին ահաբեկչութեան դէմ» խորագրով նկարչական ցուցահանդէսը:Ցուցահանդէսը կազմակերպուած էր Պաըս կուսացութեան Հալէպի մասնաճիւղի քարտուղար ՖատըլՆաճճարի եւ Լրագրողներու Միութեան հովանաւորութեամբ, համագործակցութեամբ՝ Հալէպի գեղարուեստական նկարիչներու Միութեան: .- == Բանաստեղծութիւններ == Զաւէն Պարտագճեան ունի նաեւ բանաստեղծութիւններ, որոնք իրենց խօսքի եւ ոճի ինքնատպաթեամբ առաւել եւս կր շեշտեն իր արուեստագէտի խառնուածքը, հարուստ ներաշխարհն ու աշխարհայեացքր։ == Անդամակցութիւն == Զաւէն Պարտաքճեան պատւոյ ան­դամ է Հա­յաս­տա­նի Նկա­րիչ­նե­րու Միու­թեան: == Ծանօթագրութիուններ == == Աղբիւրներ == Ծննդավայրին Եւ Արմատներուն Կառչած Արուեստագէտը Հալէպահայ արուեստագէտ Զաւէն Պարտագճեանի ցուցահանդէսը Հալէպի մէջ ԳՈՅՆԵՐՈՒ ԵՒ ԲԱՌԵՐՈՒ ԱՇԽԱՐՀԻՆ ՄԷՋ == Տե՛ս նաեւ == Մխիթարեան վարժարան (Հալէպ) Քարէն Եփփէ

Սփիւռքի հայկական կրթական հաստատութիւններու ցուցակ

== Նախակրթարան – Միջնակարգ - Երկրորդական == === Ամերիկա === ==== Ա․Մ․Ն․ ==== Արի Կիրակոս Մինասեան վարժարան, Սանթա Անա, Քալիֆորնիա ՀԲԸՄ Մանուկեան-Տէմիրճեան վարժարան, Քանոկա Փարք, Քալիֆորնիա Մեսրոպեան Դպրոց, Փիքօ Ռիվերա, Քալիֆորնիա Հայ Քոյրերու գոլէճ, Մոնթրոզ, Քալիֆորնիա Շամլիան վարժարան, Կլէնտէյլ, Քալիֆորնիա Ֆերահեան վարժարան, Նորթ Հիլս, Քալիֆորնիա Գռուզեան-Զաքարեան-Վասպուրական ազգային վարժարան, Սան Ֆրանսիսքօ, Քալիֆորնիա Ռոզ եւ Ալեք Փիլիպոս Վարժարան, Լոն Անճելըս Արշակ Տիգրանեան դպրոց, Հոլիղուտ, Քալիֆորնիա Չարլի Քէյեան համագաղութային հայ վարժարան, Ֆրեզնօ Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցուոյ Ա․ եւ Մ․ Յովսէփեան վարժարան, Փասատինա Սահակ Մեսրոպ Քրիստոնէական դպրոց, Ալթատենա, Քալիֆորնիա Անարատ Յղութեան Հայ Քոյրերու Վարժարան, Ֆիլատելֆիա, Պոսթըն Ս․Ստեփանոս Ազգային Վարժարան, Ուոթըրթաուն Սուրբ Լուսաւորիչ դպրոց, Ուտսաիտ, Նիու Եորք Սրբոց Նահատակաց վարժարան, Պէյսայտ, Նիու Եորք Յովնանեան դպրոց, Նիու Միլֆորտ, Նիու Ճըրսի Հայ Քոյրերու գոլէճ, Ռատնոր, Փասատինա Ալեքս եւ Մարի Մանուկեան վարժարան, Սաութֆիլտ Դանիէլ Վարուժան Դպրոց, Կլենվիու, Իլինոյս ==== Գանատա ==== Սուրբ Յակոբ Դպրոց, Մոնրէալ Ալեք Մանուկեան վարժարան Նոթր Տամ Նարեկ, Լաւալ, Քեպէգ ՀՕՄ-ի Գոլոյեան Ամէնօրեայ Դպրոց, Թորոնթօ, Օնթարիօ Զարուկեան Դպրոց, Թորոնթօ, Օնթարիօ ==== Հարաւային Ամերիկա ==== ===== Արժանթին ===== Սահակ Մեսրոպ դպրոց, Քորտոպա Մարի Մանուկեան կրթական հաստատութիւն, Պուէնիոս Այրէս Թերիզաքեան - Վիչենթէ Լոփեզ, հայկական գոլէճ, Պուէնիոս Այրէս Արժանթինի Հայկական գոլէճ N°8 D.E. 9, Պուէնիոս Այրէս Իսահակ Պահճելեան կրթական հաստատութիւն, Պուէնիոս Այրէս Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ կրթական հաստատութիւն, Պուէնիոս Այրէս Արծրունի գոլէճ, Պուէնիոս Այրէս Խրիմեան Գոլէճ, Վալենթին Ալսինա, Պուէնոս Այրէս ===== Ուրուկուէյ ===== Նուպարեան Գոլէճ, Մոնթէվիտէօ, Ուրուկուէյ Դպրոց թիւ 16, «Հայաստանի Հանրապետութիւն», Սալթօ, Ուրուկուէյ ===== Պրազիլ ===== Փարեն եւ Ռեկինա Պազարեան Դպրոց, Սաօ Փաոլօ, Պրազիլ Գրիգոր Մաւեան մանակապարտէզ === Աւստրալիա === Ալեքսանտր դպրոց, Սիտնի Կալսթոն գոլէճ, Ինկլսայտ, Սուրբ Գրիգոր Հայկական Դպրոց Համազգայինի Արշակ եւ Սոֆի Գոլըստըն (Գալստեան) երկրորդական վարժարան === Եւրոպա === ==== Անգլիա ==== Գէորգ Թահթայեան Կիրակնօրեայ Ազգային Վարժարան ==== Թուրքիա, Պոլիս ==== Ազգային Կեդրոնական Վարժարան (Պոլիս) Տատեան վարժարան, Պաքիրքոյ, Պոլիս Գալֆայեան Վարժարան (Սկիւտար) Գարակէօզեան որբանոց, Շիշլի, Պոլիս Սուրբ Խաչ վարժարան, Սկիւտար, Պոլիս Եշիլքոյ հայկական վարժարան, Պէյողլու, Պոլիս Եսայեան վարժարան Թարգմանչաց վարժարան, Օրթագոյ, Պոլիս Արամեան-Ունճեան վարժարան, Քատըքոյ, Պոլիս Ֆերիքոյի Մերամեչեան վարժարան, Շիշլի, Պոլիս Փանկալթի Մխիթարեան վարժարան, Շիշլի, Պոլիս Պեզճեան վարժարան, Քումքափու, Պոլիս Անարատ յղութեան վարժարան, Պոլիս Սահակեան Նունեան վարժարան, Պոլիս Լեւոն Վարդուհեան վարժարան, Թոփքափի, ՊոլիսՍթամպուլի Հրանդ Տինքի Անուան Հայ Երեխաներու Դպրոց ==== Իտալիա ==== Մուրատ-Ռափայէլեան Վարժարան, Վենետիկ ==== Կիպրոս ==== Նարեկ հայկական վարժարան, Լառնաքա Նարեկ Հայկական Վարժարան, Նիկոսիա Նարեկ Հայկական Վարժարան, Լիմասոլ Մելգոնեան Կրթական Հաստատութիւն ==== Յունաստան ==== Հ․Կ․Խ․-ի Զաւարեան ազգային վարժարան, Նիքէա, Փիրէա Հ․Կ․Խ․-ի Լ․ եւ Ս․ Յակովեան ազգային վարժարան, Նէոս Քոսմոս, Աթէնք Արտաքի Քալփաքեան վարժարան, Ամֆիթէա, Աթէնք Հ․Կ․Խ․-ի Ճենազեան ազգային վարժարան (միջնակարգ), Նէոս Քոսմոս, Աթէնք ==== Ֆրանսա ==== ===== Փարիզ ===== Մեսրոպեան-Արապեան վարժարան, Ալֆորվիյ Հրանդ Տինք վարժարան Դպրոցասէր վարժարան Համազգայինի Թարգմանչաց վարժարան, Իսի լէ Մուլինօ Մուրատեան Վարժարան Սամուէլ-Մուրատ Վարժարան (Փարիզ) ===== Լիոն ===== Մարգարեան-Փափազեան, Լիոն ===== Մարսիլիա ===== Համազգայինի դպրոց, Մարսիլիա ===== Նիս ===== Պարսամեան վարժարան, Նիս === Միջին արեւելք === ==== Լիբանան ==== Ազգային Եղիշէ Մանուկեան Քոլէճ, Պէյրութ Նշան Փալանճեան ճեմարան‎ , Պէյրութ (այժմ վերանուանուած Մելանքթոն եւ Հայկ Արսլանեան, Էշրեֆիէ) Լեւոն եւ Սոֆիա Յակոբեան գոլէճ, Պուրճ Համուտ Հայ Աւետարանական Փիթըր եւ Էլիզապէթ Թորոսեան վարժարան, Պուրճ Համուտ Վահան Թէքէեան Միջնակարգ Վարժարան (Լիբանան) Թրատի հայ աւետարանական դպրոց, Պուրճ Համուտ Հայ Աւետարանական Շամլեան Թաթիկեան երկրորդական վարժարան, Պուրճ Համուտ Հայ Աւետարանական Գոլէճ (Պէյրութ) Հայ Աւետարանական Կեդրոնական Բարձրագոյն Վարժարան, Էշրեֆիէ, Պէյրութ Եփրեմ եւ Մարթա Ֆիլիպոսեան հայ աւետարանական գոլէճ, Պէյրութ Հայ Աւետարանական Երկրորդական Վարժարան, Այնճար ՀԱՅ ԿԱԹՈՂԻԿԷ ՄԵՍՐՈՊԵԱՆ ԲԱՐՁՐԱԳՈՅՆ ՎԱՐԺԱՐԱՆ - Մեսրոպեան արուետից վարժարան, Պուրճ Համուտ Ազգային «Յառաջ Գ. Կիւլպէնկեան» վարժարան, Պէյրութ Հայ Կաթողիկէ Ս. Խաչ - Հարպոյեան Բարձրագոյն Վարժարան Գալուստ Կիւլպէնկեան Երկրորդական Վարժարան (Այնճար) ==== Սուրիա ==== «Քարէն Եփփէ» Ազգային ճեմարան, Հալէպ Ազգ․ Միացեալ Նախակրթարան միացում՝ Ազգային Սահակեան, Ազգային Զաւարեան, Ազգային Հայկազեան եւ Կիւլապի Կիւլպէնկեան վարժարաններու Կեդրոնական վարժարան, Հալէպ Հայ Աւետարանական Բեթէլ Երկրորդական Վարժարան (Հալէպ) Հայ Աւետարանական Երկսեռ Վարժարան, Քեսապ Կիւլապի Կիւլպէնկեան վարժարան, Դամասկոս Ալիշան Վարժարան (Դամասկոս) ==== Իսրայէլ ==== Սրբոց Թարգմանչաց Վարժարան, Երուսաղէմ Ժառանգաւորաց վարժարան, Երուսաղէմ ==== Յորդանան ==== Սուրբ Սահակ եւ Սուրբ Մեսրոպ, Ամման Եուզպաշեան-Կիւլպէնկեան, Ամման, Յորդանան ==== Իրաք ==== Պաղտատի հայկական միացեալ վարժարան ==== Եգիպտոս ==== «Գալուստեան-Նուպարեան Ազգ. Վարժարան» Գահիրէ ==== Պարսկաստան ==== Սահակեան Դպրոց (Թեհրան) Արամեան Դպրոց (Թաւրիզ) Հայկազեան Դպրոց (Թեհրան)Մարի Մանուկեան վարժարան, Թեհրան Նուարդ Կիւլպէնկեան վարժարան, Թեհրան Ալիշան վարժարան, Թեհրան === Հնդկաստան === Կալկաթայի հայոց մարդասիրական ճեմարան == Հայկական համալսարաններ == Հայկազեան Համալսարան, Պէյրութ, Լիբանան Մաշտոց Գոլէճ, Կլենտէյլ, Ա․Մ․Ն․ == Հայագիտական ծրագիրներ == Հայկական Ուսումնասիրութիւններու Կեդրոն, Միշիկընի համալսարան, Տիրպորն, Ա․Մ․Ն․ Հայագիտական Ամպիոն, UCLA Քալիֆորնիոյ համալսարան Հայագիտական Ամպիոն, Հարուարտ Համալսարան Քալիֆորնիոյ Նահանգի Համալսարանի Հայագիտական ծրագիրներ, Ֆրեզնօ, Ա․Մ․Ն․ Հրէական Համալսարանի Հայագիտութեան ամպիոն, Երուսաղեմ, Իսրայէլ Օքսֆորտ համալսարանի արեւելեան լեզուներու ամպիոն, Հայագիտութիւն, Օքսֆորտ, Միացեալ Թագաւորութիւն Հայագիտութեան դասընթացքի ծրագիրներ, Պերքլէյ Հայերէն Լեզուի եւ Հայկական Մշակոյթի Ամառնային դասընթացքներ, Վենետիկ, Իտալիա Հայագիտութեան USC Հիմնարկ, Լոս Անճըլես, Քալիֆորնիա Էքս ան Փրովանս Համալասարանի Արեւելեան լեզուներու Հայերէնի Բաժին, Էքս ան Փրովանս, Ֆրանսա Ժընեւի Համալսարանի հայագիտութեան ամպիոն, Զուիցերիա INALCO Արեւելեան Լեզուներու եւ Մշակոյթներու Հիմնարկ, Փարիզ, Ֆրանսա Կլենտէյլ Համայնքային Համալսարանի Հայագիտական բաժին, Կլէնտէյլ, Քալիֆորնիա Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ Հայագիտութեան Կեդրոն, Մոսկուա Պոսթընի Համալսարանի Չարլս Գ․ եւ Էլիզաբէթ Քենոսեան ամպիոն․ Դասախօս Նորագոյն Հայոց Պատմութեան եւ Գրականութեան, Պոսթըն == Առցանց Գոլէճ == Հայկական Առցանց Գոլէճ (Armenian Virtual College) == Ծանօթագրութիւններ ==

Լամա Ապու-Աուտէ

Լամա Ապու-Աուտէ (արաբ․՝ لمى أبو عودة‎‎), 1962), պաղեստինցի-ամերիկացի դասախօս եւ հեղինակ: Կը դասաւանէ Ճորճթաունի համալսարանի իրաւաբանական կեդրոնին մէջ։ Կը գրէ իսլամական օրէնքի, ֆեմինիզմի եւ ընտանեկան իրաւունքի մասին նիւթեր: == Կենսագրութիւն == Ապու-Աուտէ ծնած է 1962-ին Ամմանի մէջ, Յորդանանի խորհրդարանի նախկին ծերակուտական եւ դեսպան Ատնան Ապու-Աուտէի ընտանիքին մէջ: Յորդանանի Համալսարանէն վկայուած է Իրաւագիտութեան Պսակաւոր Արուեստից վկայականով, իրաւագիտութեան մագիստրոսի աստիճան՝ Պրիսթոլի համալսարանէն, արուեստի մագիստրոսի կոչում՝ Եորքի համալսարանէն, Անգլիա, իրաւագիտութեան դոկտորի կոչում ստացած է Հարուըրտ համալսարանէն: Դասաւանդած է Սթենֆորտի Իրաւունքի Համալսարանին մէջ, աշխատած է Համաշխարհային Դրամատան Միջին Արեւելք / Հիւսիսային Ափրիկէ բաժանմունքին մէջ: Ապու-Աուտէ գրած է նաեւ Իսրայէլա-պաղեստինեան հակամարտութեան մասին եւ աջակցած է bi-national լուծման կամ մէկ պետութիւն՝ Իսրայէլ/ Պաղեստին ստեղծելուն: Տարբեր հարթակներու վրայ ծաւալած գիտական գործունէութեան կողքին, Լամա Ապու-Աուտէ քննարկած է աշխարհի քաղաքական եւ իրաւական միտումները, որոնք կը վերաբերին իսլամներու նախա-Սեպտեմբեր 11-ի ահաբեկչական յարձակումները հասարակութեան: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Georgetown Law Full-Time Faculty Biography The Case for Bi-Nationalism: Why one state — liberal and constitutionalist — may be the key to peace in the Middle East, The Boston Review, December 2001-January 2002

Արմէն Էլչիեան

== Կենսագրութիւն == Արմէն Էլչիեանի ծնողքը՝ Հայրը ծնած է Սիւնիքի Կապան քաղաքը, մայրը՝ Արցախի Մարտակերտի շրջանին Թալիշ գիւղը։ Ծնողքը հանդիպած եւ պսակուած են Երեւանի մէջ եւ 1976 թուականին տեղափոխուած են Մոսկուա։ Արմէն Էլչիեան ծնած է Մոսկուա 1980 թուականին: 19 տարերկանին տեղափոխուած է Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ եւ 28 տարեկանին վերադարձած է Մոսկուա: == Կրթութիւն եւ մասնագիտացում == 2002 թուականին ընդունուած է եւ 2002 թուականին աւարտած Ամերիկիոյ Ֆիլատելֆիայի համալսարանը՝ ուսանելով «Ծրագրաւորում» մասնագիտութիւնը։ Երկրորդ բարձրագոյն կրթութիւնը Ռուսիա ստացած է 2003 թուականին՝ աւարտելով Մոսկուայի տնտեսական համալսարանին «Միջազգային դրամաֆինանսական գործարքներ» մասնագիտութիւնը: 2005 շարունակած է ուսումս Հարվըրտի համալսարանին մէջ՝ «MBA/General management» ուղղութիւնով, ուր 2007 թուականին ստացած է մագիստրոսի կոչումը: == Մասնագիտական գործունէութիւն == Առաջին մասնագիտական քայլերը եղած է IT (ծրագրաւորում) ոլորտին մէջ։ 2002 թուականին դասաւանդած է Ծրագրաւորում Ֆիլատելֆիայի համալսարանին մէջ, յետոյ 2002-2005 թուականներուն աշխատած է, որպէս ծրագիրներու նախագիծող միջազգային «Քսերոքս» ընկերութեան մէջ։ Շուկայագիտութեան մասնագէտի որոկաւորում ստանալէ ետք 2006-2008 թուականներուն Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու «Ճոնսոն եւ Ճոնսոն» ընկերութեան մէջ զբաղած է բժշկական սարքաւորումներու համար շուկայագիտութեան ռազմավարութիւններուն մշակումով, յետոյ՝ Ռուսիոյ մէջ GPS համակարգերու մշակումով: 2008-2010 թուականներուն աշխատած է, որպէս մասնաւոր ընկերութեան բիզնես խորհդատու՝ կեդրոնանալով Ռուսիոյ եւ յետխորհրդային երկիրներու կրթական հաստատութիւններու զարգացումով: 2010 թուականին կազմած է իր անձնական համալսարանը, որ հիմնուած էր ժամանակակից հեռահար արհեստագիտութեանց վրայ: Համալսարանիս մէջ կը սորվէր աւելի քան 1000 աշակերտ: 2012 թուականէն ի վեր Ռուսիոյ մէջ գործող մասնաւոր խորհրդատուական ընկերութեան գործընկերներէն մէկն է: Կը զբաղի ոչ արդիւնաւէտ աշխատող ընկերութիւններու վերազինումով, ինչպէս նաեւ միջազգային ֆինանսաւորումներու նախագիծերով: == Հայեցիութիւն == == Գրական գործեր == Հիմնական գրական գործերուն ցանկը կ’ընդգրկէ հետեւեալ ինքնակենսագրական նոթերը. Երկկողմանի նախանձը (2015) Խաշկերոյթ (2015) Փառասիրութեան ցաւալի դասը (2015) Գայիանէն (2015) Աստծոյ նուէրները (2015) Հարսանեկան կարաոկէն (2015) Հիասթափութիւն (2015) Թանգարանային գիշերը (2015) «Մամա». մի երգի պատմութիւն (2015) Երկու համերգ, երկու երգիչ (2015) Ռուսական հովտաշուշանը (2015) Հիւանդանոցում (2015) Մի հանդիպում օդանաւակայանում (2015) Անիծուած բնակարանը (2015) Ամենակարեւոր որոշումը (2015) Հայելու միջով (2016) Երջանկութեան որոնումները (2016) Վախճան, զարթօնք եւ յարութիւն (2016) Հրեշտակի մը թեւերը (2019) == Երաժշտութիւն == Փոքր տարիներէն ունեցեր է սէր երաժշտութեան հանդէպ: Ընդունուած է Մոսկուայի երաժշտական դպրոցը, սակայն միայն երեք տարի սորված է հոն: Հայերէնով ձայնագրած երգերուն ցանկը կ’ընդգրկէ հետեւեալ երաժշտական գործերը. ժողովրդական երգերը acapella ոճով՝ «Չինար ես» (հեղինակ՝ Կոմիտաս) եւ «Թամամ աշխարհ» (հեղինակ՝ Սայեաթ-Նովա), Ռոբերտ Ամիրխանեանի հեղինակութեամբ երգերը՝ «Քո աչքերի խաւարում» եւ «Կարմիր Ծաղիկ մը գարունի» (թէ՛ acapella ոճով, թէ՛ աւանդական գործիքաւորումով), Առնօ Բաբաջանեանի հեղինակութեամբ «Չքնաղ երազ» երաժշտական գործը, Էլուինա Մակարեանի հեղինակութեամբ ճազային «Սէր Աստծոյ» երգը, Մոցարթի յայտնի դասական գործին հիման վրայ գրուած «Ռեքուիեմ» երգը:Արմէն Էլչիեան Մոսկուայի մէջ գտնուող ձայնագրման արուեստանոցի մը համասեփականատէրն է: Ձայնագրման արուեստանոցին միւս համասեփականատէրը Ալեքսէյ Ռոստով է, ով Ռուսիոյ ամենատաղանդաւոր երաժիշտներէն, երգեցողութեան ուսուցիչներէն, գործիքաւորողներէն ու երգահաններէն մէկն է: Արուեստանոցէն ներս կը ձայնագրուին վառ ու տաղանդաւոր գործիքաւորողներ ու երգիչներ ինչպէս Ռուսիայէն, այնպէս ալ արտերկիրէն: == Աղբիւրներ == Տարբեր ոլորտներու մասնագէտ Արմէն Էլչիեան - Արեւմտահայերէն խօսողն ու գրողը: Հարցազրոյց https://www.youtube.com/watch?v=Og57Yu6fIck Armen Elchiyan CEO Adviser Արմէն Էլչիեան Կարմիր Ծաղիկ Մը Գարունի Armen Elchiyan == Արտաքին յղումներ ==

1785 թուական

1785 թուական, ոչ նահանջ տարի, 18րդ դարու 85րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1785 ծնունդներ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1785 մահեր

Քանթավիեխա

Քանթավիեխա կամ ար․ Կանտավիեխա (սպ.՝ Cantavieja), քաղաք եւ համայնք Սպանիայի մէջ, կը մտնէ Տերուել պրովինցիայի կազմին մէջ, Արագոն։ Համայնքը կը գտնուի Սարագոսա գավառի կազմին մէջ։ Տարածքը 125 քկմ։ Բնակչութիւնը 748 մարդ (ըստ 2007 թուականի մարդահամարի)։ Պրովինցիայի ադմինիստրացիայէն ունի 92 կմ հեռաւորութիւն։ == Բնակչութիւն == == Պատկերասրահ == == Ծանոթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Պաշտոնական էջ Web no oficial de Cantavieja

Ճուզէփփէ Ամպրոզոլի

Ճուզէփփէ Ամպրոզոլի (իտալ.՝ Giuseppe Ambrosoli, 25 Յուլիս 1923(1923-07-25), Ռոնագո, Կոմո, Լոմբարդիա, Իտալիոյ Թագաւորութիւն - 27 Մարտ 1987(1987-03-27), Լիրա, Հյուսիսային շրջան, Ուկանտա), իտալացի միսիոնար բժիշկ, Ուկանտայի մէջ երանելի հռչակուած է == Կենսագրութիւն == Ծնած է Իտալիոյ Քոմօ քաղաքը։ Ան եղած է ընտանիքին եօթներորդ զաւակը․ մեծ հայրը աշխատած է իբրեիւ գրադարանավար։ Ճուզէփփէ մանագիտացած է իբրեւ բժիշկ։ Ափրիկէ երթալով, մինչեւ մահ, բժշկական եւ հոգեւոր ծառայութիւն մատուցած է։ == Մահ == Հայր Ամպրոզոլին իր մահկանացուն կնքած է 27 Մարտ 1987-ին, ձգելով հիւանդանոց մը նուիրուած աղքատներուն։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Սուէզի Ջրանցքը

Սուէզի ջրանցք (արաբերէն՝ قناة السويس,‎) Միջերկրական ծովը Կարմիր ծովուն միացնող Եգիպտոսի արհեստական նաւարկելի ջրանցքը։ Փորուած է 1859 - 1869 թուականներուն։ Անիկա Միջերկրական ծովը եւ Հնդկական ովկիանոսը միացնող ամէնէն կարճ ջրուղին է (այլընտրանքային ուղին աւելի երկար է շուրջ 8 հազար Քմ.-ով)։ Ջրանցքին գիծը Ափրիկէի եւ Ասիոյ միջեւ պայմանական սահմանը կը համարուի։ Գլխաւոր նաւահանգիստներն են՝ Փոր Սայիտը Միջերկրական ծովուն վրայ եւ Սուէզը՝ Կարմիր ծովուն վրայ։ Կը գտնուի Սինայի թերակղզիին արեւմուտքը, երկայնքը՝163 Քմ., լայնքը` 250 մեթր, իսկ խորքը`20 մեթր: Սուէզի ջրանցքը աշխարհի ամէնէն ծանրաբեռնուած ծովային առեւտուրի ուղիներէն մէկը կը համարուի: == Պատմութիւն == === Նափոլէոնի Յայտնաբերած Հնադարեան Ջրանցքը === 1798-ին Եգիպտոսի եւ Սուրիոյ վրայ ֆրանսական արշաւանքին ընթացքին, Նափոլէոն Պոնափարթ հետաքրքրուած էր հնագոյն ջրանցքի մը մնացորդներուն որոնման աշխատանքներով։ Այս գործին համար կը հրաւիրէ հնագէտներ, գիտնականներ, քարտէսագիր մարդիկ եւ ճարտարապետեր, որոնք կ'ուսումնասիրեն եւ կը հետազօտեն ամբողջ հիւսիսային Եգիպտոսը։ Եգիպտոսի նկարագրութեան մէջ արձանագրուած են անոնց աշխատանքներուն արդիւնքները, որոնց մէջ ներառուած էր նաեւ քարտէս մը, ուր մանրամասն նկարագրուած էր հնադարեան ջրանցք մը, որ կ'երկարէր մինչեւ Կարմիր ծովուն հիւսիսը, ապա արեւմուտք՝ դէպի Նեղոս։ Աւելի ուշ, Նափոլէոն, որ 1804-ին Ֆրանսայի կայսրը պիտի դառնար, կը մտածէր կառուցել հիւսիս-հարաւ ջրանցք մը, որ պիտի միացնէր Միջերկրական ծովը Կարմիր ծովուն։ Սակայն ծրագիրը չ'իրականանար, որովհետեւ դիւրիմացութեամբ կ'ենթադրուի, թէ ջրանցքին աշխատանքներուն համար անհրաժեշտ են ամբարտակներ։ Կառուցումը բաւական ծախսալից պիտի ըլլար եւ երկար ժամանակի պիտի կարօտէր։ Այս որոշումը հիմնուած էր այն սխալ տեսակէտին վրայ, որ Կարմիր ծովը Միջերկրական ծովէն 10 մ. բարձր է։ Այս սխալը պայմանաւորուած էր Նափոլէոնի եգիպտական արշաւանքին ընթացքին կատարուած պարբերական հետազօտութիւններով։ === Սուէզի Ջրանցքին Կառուցման Անհրաժեշտութիւնը === 1840-ին Մուհամմետ Ալիի դրամատիրութենէն ետք, Եգիպտոս կը բացուի արտասահմանեան դրամատիրութեան։ 1842-ին Եգիպտոսի մէջ կը տարածուին 1838-ի Անգլիա-թրքական պայմանագիրին պայմանները, որմով անգլիացիները կրնային ազատօրէն եգիպտական բամպակ ներածել իրնց արտադրողէն։ Արեւելեան տիրութեան շրջանին, Եգիպտոս կը վերածուի Բարձր Դրան վասալ նահանգի։ Սակայն փաստօրէն Եգիպտոս կ'անցնի Ֆրանսայի եւ Անգլիոյ համատեղ պաշտպանութեան տակ։ Եգիպտոսի մէջ բուռն պայքար կ'ընթանայ երկու կողմերուն միջեւ։ Առաջինը՝ յետադիմական այն աւատատէրերն էին, որոնք կ'ուզէին պահպանել Թուրքիոյ հետ կապը։ Անոնք Անգլիոյ կողմնակից էին, որոնց ազդեցութիւնը Կ․ Պոլսոյ վրայ կը գերակշռէր։ Երկրորդը՝ առեւտրականներն ու ազատատիրական աւատատէրերն էին։ Անոնք բարեկարգման կողմնակից էին եւ կը հաւակնէին Ֆրանսայի։ Այս պայքարը կ'արտացոլայ Իպրահիմ փաշային 1848-1848 եւ Աբաս փաշային 1848-1854 գործունէութեանց մէջ։ Երկիրին կառավարիչը Իպրահիմն էր։ Մուհամմետ Ալին այն ատեն տարեց էր եւ իր պարտականութիւնները յանձնած էր անոր։ Իպրահիմ, որ կաշարակեր էր, մեծ տեղ կու տար Եգիպտոսի տնտեսական զարգացման. կը փորձէր բարելաւել Եգիպտոսի պետական վարչակարգին գործունէութիւնը, որ էր՝ վերականգնել տնտեսութիւնը։ Ան կը ստեղծէ մշտական պետական պիւտճէ մը։ 1842-ին կ'ընդարձակուին հողատէրերուն իրաւունքները։ 1848-ին ան պաշտօնապէս Եգիպտոսի կառավարիչը կը դառնայ, սակայն երեք ամիս ետք կը մահանայ։ Իպրահիմի կը յաջորդէ Մուհամմետ Ալիին թոռը՝ Աբաս փաշան, 1849-1854 թուականներուն, որ իր հօր հակապատկերն էր։ Ան նպատակադրած էր հիմնովին արմատախիլ ընել բարեկարգումներու արդիւնքները։ Ան կը լուծէ Ալիին կողմէ կառուցուած գործարանները, կը փակէ դպրոցները, կը նուազեցնէ բանակին թիւը։ Եթէ Մուհամմետ Ալիի օրով բանակը կը ստանար ազգային բնոյթ, ապա ան բանակը կ'անձնականացնէ։ Աբաս փաշա միշտ կ'ընդգծէր իր սերումը Օսմանեան կայսրութենէն։ Ան կ'ատէր արեւմտեան մշակոյթը եւ եւրոպացիները, բայց եւ այնպէս ան կը կատարէր անգլիացիներուն հրամանները։ 1851-ին ան անգլիացիներուն իրաւունք կու տայ կառուցելու Սուէզի երկաթուղին, որ մեծ նշանակութիւն ունէր Անգլիան Հնդկաստանին կապելու համար։ Սուէզի ջրանցքը դեռ չէր փորուած, բայց արդէն ԺԹ. դարու սկիզբը անգլիացիները կը փորձէին Ափրիկէի երկար ճանապարհը կրճատել Եգիպտոսի միջոցով՝ աւելի կարճ ճանապարհով մը։ Ֆրանսական դրամատէրերը, որոնք Մուհամմետ Ալիի եւ Իպրահիմի կառավարման շրջանին վճռորոշ դեր ունէին, ի հակադրութիւն անգլիացիներու երկաթուղիի ծրագիրին, կ'առաջարկեն ջրանցքին կառուցման ծրագիրը, որ կը կապէր Միջերկրական ծովը Կարմիր ծովուն։ === Գերտիրութիւններուն Շահերը === ԺԹ. դարու սկիզբը, Նափոլէոն Պոնափարթ իր ճարտարագէտէրէն մէկուն կը հրամայէ մշակել ջրանցքին կառուցման նախագիծը։ Հետագային Մուհամմետ Ալին եւ Անգլիան կը խոչընդոտեն ֆրանսացիներուն ջրանցքին կառուցման հետ առնչուող բոլոր փորձերը։ Մուհամմետ Ալի կը գիտակցէր, որ ջրանցքը մեծ նշանակութիւն ունի, եւ կը հրապուրէ եւրոպական տէրութիւնները, ինչպէս նաեւ Եգիպտոսը կը դառնար նուաճողական ծրագիրներու առարկայ։ Իսկ Անգլիա դէմ էր այդ ծրագիրին մինչեւ այն պահը, երբ Եգիպտոս ֆրանսական իշխանութեան ենթակայ էր, յատկապէս մինչեւ Սուէզ, որ Հնդկաստան տանող բանալին էր։ ԺԹ. դարու 50-ականներուն ծրագիրը կը զարգանայ շնորհիւ ֆրանսացի դիւանագէտ Ֆերտինան տէ Լեսսեպսի։ Ծրագիրը կը խոչընդոտեն Անգլիան եւ Աբաս փաշան։ Երկիրին տնտեսական պահանջները կը ստիպէին, որ Աբասը գահընկեց ըլլայ։ Ան կը սպաննուի եւ 1854-ին անոր կը յաջորդէ Մուհամմետ Ալիին որդին՝ Սայիտ փաշան 1854-1863-ին։ Ան արեւմտամէտ էր եւ Ֆերտինանտ Մարիի տը Լեսեփս (Ferdinand Marie, Comte de Lesseps) կը յանձնէ ջրանցքը կառուցելու պարտականութիւնը։ Այս քայլը կ՚արագացնէ Եգիպտոսի եւրոպական երկիրներէն կախեալ ըլլալը, ինչպէս նաեւ՝ կը նպաստէ անոր գաղութացման։ 1855-ին նոր ուսումնասիրութիւններ կը կատարուին եւ Ապրիլ 1859-ին կը սկսի կառուցումը։ 25-40 հազար գիւղացի կը մասնակցի կառուցման։ Անոնց տաժանակիր աշխատանքը կը զզուեցնէ ֆրանսացիները, որմէ կ'օգտուի Անգլիան եւ մեծ պայքարի դուռ կը բանայ Ֆրանսայի հետ։ Սայիտ փաշան կը մահանայ նախքան ջրանցքին կառուցման աւարտը: Անոր կը յաջորդէ Իսմայիլ փաշան 1863-1879-ին, որ արեւմտամէտ էր, դէմ չէր ջրանցքին կառուցման եւ կը ձգտէր Եգիպտոսը դարձնել Եւրոպայի մէկ մասը։ Սակայն ան 1863-ին հրովարտակ մը կը հռչակէ, ընդ որում կը յայտարարէ կասեցնել շինարարութեան հետ առնչուող պարտադիր բոլոր աշխատանքները։ Այս քայլը կը պաշտպանուի Բարձր Դրան կողմէ, որուն աջակից կ'ըլլայ Անգլիան։ Այս որոշումէն Լեսեփսը տնտեսական մեծ հարուած կը ստանայ։ Սակայն Իսմայիլ ոչ միայն չի կրնար «ֆելահներ»ու աշխատանքը կասեցնել, այլեւ կը պարտաւորուի 84 մլն. ֆրանկ վճարել Սուէզի ընկերութեան, իբրեւ վնասի հատուցում։ Աշխատանքները կ՚աւարտին 1869-ին եւ նոյն տարուան 17 Նոյեմբերին տեղի կ՚ունենայ ջրանցքին պաշտօնական բացումը։ Իսմայիլի հրամանով Ճիւզեփփէ Վերտի (Giuseppe Verdi) կը յօրինէ «Աիտա» օփերան։ Եգիպտոս Ջրանցքին կառուցուման համար կը ծախսէ 400 միլիոն ֆրանկ։ === Եգիպտոսի Տնտեսական Հարցերը Եւ Սուէզի Ջրանցքին Կորուստը === Սուէզի ջրանցքին կառուցման հետ կապուած մեծ ծախսերը կը ստիպեն եգիպտական իշխանութիւններուն դիմել օտար երկիրներու նիւթական օժանդակութեան։ Անոր նախաքայլը կ'առնէ Սայիտ փաշան 1854-1863-ին։ Ան թէեւ առանց Բարձր Դրան գիտութեան այլ երկիրներու հետ պայմանագիր կնքելու իրաւունք չունէր, սակայն կը դիմէ այդ քայլին, որուն հետեւանքով ալ իր մահէն ետք Եգիպտոս կ՚ունենայ 6 միլիոն ֆունտ արտաքին պարտք։ Այս գործին մէջ իր մեծ ներդրումը կ՚ունենայ Գերման Օփենhէյմը, որ կը համագործակցէր Միացեալ Թագաւորութեան եւ բրիտանական իշխանութիւններուն հետ եւ կը սատարէր անոնց շահերուն։ 1862-ին անոր միջնորդութեամբ Սայիտ կ'առնէ Եգիպտոսի առաջին պետական պարտքը, ապա՝ տարուէ տարի պարտքը կը դիզուի։ Յատկանշական է, որ նոր պարտք առնելով Եգիպտոս կը փակէր նախորդ պարտքը։ 1865-ին Իսմայիլ փաշա 1863-1879 կրկին պարտք կը վերցնէ Անգլիա-եգիպտական դրամատունէն, զորս կ՚օգտագործէ շաքարի գործարաններու կառուցման համար։ Այսպիսով, 11 տարուան ընթացքին Եգիպտոսի Անգլիայէն վերցուցած պարտքերուն գումարը կը հասնի 68 միլիոն ֆունտի, իսկ 1876-ին՝ 94 միլիոն ֆունտի։ Անոր մէկ մասը Իսմայիլ կը վատնէ սեփական կարիքներու վրայ, միւս մասը՝ գործարաններու, երկաթուղի-երկաթագիծերու, կամուրջներու, նաւահանգիստներու կառուցման վրայ, իսկ մեծագոյն մասը կը վատնէ արտասահմանի ճարտարագէտերուն եւ շինարարական ընկերութիւններուն վճարելով։ Օրինակ՝ Աղեքսանդրիոյ նաւահանգիստը կառուցելու համար եգիպտական դրամատունէն եւրոպական շինարարական ընկերութեան կը վճարուի 2,5 միլիոն ֆունտ ստերլինկ 1,5-ի փոխարէն։ Միւս կողմէ գրեթէ 22 միլիոն ֆունտ կ՚իւրացուի դրամատուներու կողմէ՝ փոխարժէքի տատանումներու պատճառաբանութեամբ։ 1875-ի վերջը, որպէսզի նուազի հերթական պարտքը, Իսմայիլ կ՚որոշէ վաճառել Եգիպտոսին պատկանող Սուէզի ջրանցքին գործարքները։ Բրիտանական կառավարութիւնը առանց տեղեակ պահելու վարչապետ Իսմայիլին՝ իր ընկեր Ռոտշիլտէն 4 միլիոն ֆունտ պարտք առնելով կը գնէ Սուէզի ջրանցքը։ Համաձայնութիւնը տեղի կ՚ունենայ 25 Նոյեմբեր 1875-ին։ 176 հազար գործարք կ՚անցնի բրիտանական կառավարութեան ենթակայութեան տակ։ Իբրեւ արդիւնք՝ ջրանցքը, որուն պատճառով Եգիպտոս խրուած էր 300 մլն.-ի հասնող պարտքի մէջ եւ որուն կառուցման համար ծախսուած էր 16 մլն. Ֆունտ, կը վաճառուի ընդամէնը 4 մլն.-ով։ 1910-ին արդէն բաժնետոմսերու գինը կը հասնի 35 միլիոնի։ Գործարքը ունէր նաեւ քաղաքական կողմ։ Անգլիան, ինչպէս ծանօթ է, ԺԹ. դարու ընթացքին կը ձգտէր իրեն ենթարկել Եգիպտոսը, սակայն կը հանդիպէր Ֆրանսայի ուժեղ դիմադրութեան։ Իսմայիլի այս խօսքերը «ջրանցքը կը մնայ Եգիպտոսին, ոչ թէ Եգիպտոսը՝ ջրանցքին» ինքզինք չ'արդարացներ։ Ջրանցքին 55%-ը կը պատկանէր Ֆրանսային, սակայն տարբեր բաժնետէրերու։ Իսկ մնացեալ 45%-ը ամբողջութեամբ բրիտանական կառավարութեան կը պատկանէր։ === Հզօրութիւն === Ջրանցքը հնարաւորութիւն կու տայ անցնելու այն նաւերուն, որոնք ունին 240,000 թոն տարողութիւն, ջուրի մակարդակէն 68մ. բարձրութիւն եւ առաւելագոյնը՝ 77,5մ. նաւահեծան։ Սուէզի ջրանցքը Փանամայի ջրանցքէն աւելի մեծ նաւեր կրնայ տանիլ։ Կարգ մը նաւթատար նաւեր շատ մեծ են ջրանցքը անցնելու համար, իսկ ուրիշներ կրնան բեռնաթափել իրենց ապրանքին մէկ մասը եւ ջրանցքին պատկանող նաւերով տեղափոխել զանոնք, ապա կրկին բեռցնել։ 1955-ին Եւրոպայի նաւթին երկու երրորդը անցած է այս ջրանցքէն։ Ծովային համաշխարհային առեւտուրին մօտաւորապէս 8%-ը կը կատարուի Սուէզի ջրանցքէն։ 2008-ին ջրանցքէն անցած է 21,415 նաւ։ Ջրանցքին մէկ մասը բաւարար չէ երկու նաւերու համար եւ ունի մէկ ճանապարհային գօտի եւ քանի մը նաւախուց, ուր նաւերը կրնան հոն սպասել ուրիշներուն անցնելուն: Մինչեւ Օգոստոս 2015, ջրանցքը շատ նեղ էր երկկողմանի ազատ երթեւեկութեան համար, ուստի նաւերը շրջանցում կը կատարէին, իսկ շրջանցումը շուրջ 78 քմ. էր։ Հիւսիսէն հարաւ կան հետեւեալ անցումները՝ Փոր Սայիտ՝ 36,5 քմ., Պալլահ՝ 9 քմ., Թիմսահ՝ 5 քմ., Տիվիրզուարը՝ 27.5 քմ։ Այս շրջանցումները իրենց աւարտին կը հասնին 1980-ին։ Սովորաբար 12-էն 16 ժամ կը տեւէ մէկ նաւու համար ջրանցքը անցնիլը։ 24 ժամուան ընթացքին, ջրանցքէն կրնան անցնիլ շուրջ 76 սովորական նաւեր։ Ապտ էլ Ֆաթթահ էլ-Սիսին Եգիպտոսի նախագահ դառնալէն ամիսներ ետք՝ 2014-ի ամրան կը յանձնարարէ ընդարձակել Պալլահի անցումը։ Այս նոր ծրագիրը կը ստանայ Նոր Սուէզի ջրանցք անուանումը։ Ծրագիրը կ'արժէ 8 միլիար տոլար եւ գործադրութեան կը դրուի մէկ տարուան ընթացքին։ Օգոստոս 2014-ին կը սկսի ջրանցքին նոր հատուածին կառուցումը 60-էն 95 քմ. հեռաւորութեան վրայ, որ կը զուգորդուէր ջրանցքին ընդարձակման եւ անոր մէկ այլ հատուածին մէջ 37 քմ. խորութիւն փորելու հետ։ Ասիկա հնարաւորութիւն կու տայ, որ նաւարկութիւնը կատարուի երկու ուղղութիւններով միաժամանակ։ Այս ընդլայնուած հատուածներուն պաշտօնական բացումը կը կատարուի 6 Օգոստոս 2015-ին, նախագահ Ալ Սիսիի կողմէ։ Այս ընդլայնման նպատակներէն մէկն ալ այն էր, որ Սուէզի ջրանցքով օրական 49 նաւու փոխարէն 97 նաւ կրնար անցնիլ։ Սուէզի ջրանցքը ներկայիս կը գործէ Սուէզի ջրանցքին ղեկավարութեան կողմէ: Անոր շահոյթը Եգիպտոսի զբօսաշրջութենէն ստացած եկամուտերը գերազանցելով։ === Դամբարան-Յուշակոթողի Բացում === 6 Հոկտեմբեր 2015-ին, Սուէզի ջրանցքին արեւելեան ափին գտնուող Փոր Սայիտ քաղաքին ուղղափառ համայնքներուն յատկացուած գերեզմանատան մէջ տեղի կ'ունենայ բացման արարողութիւն` հաւաքական դամբարան-յուշակոթողին, որ կը վերակառուցուի ի յիշատակ Մուսա Լերան հերոսամարտէն փրկուած եւ Փոր Սայիտ ապաստանած հայորդիներուն ու գաղթակայան-վրանաքաղաքին ննջեցեալներուն: == Ծանօթագրութիւններ ==

Հայկական Հարցի Եւ Հայերու Ցեղասպանութեան Արտացոլումը Գրականութեան Մէջ

Հայկական հարցի եւ հայերու ցեղասպանութեան թեման իր արձագանքը գտած է հայ եւ համաշխարհային գրականութեան մէջ։ == Հայ գրականութիւն == === 19-րդ դար === Երկփեղկուած ազգային կացութիւնը ուրոյն երանգ տուած է հայ գաղափարաբանութեան։ Ազգային ազատագրական շարժման առանցք արեւմտեան Հայաստանի ազատագրումը ազգային ճնշման կամայականութիւններու, տեղահանութեան, ցեղասպանութեան, բռնի ձուլման պատկերները դարձած են 19-րդ դարու հայ գեղարուեստական գրականութեան գլխաւոր թեմաները։ ==== Խաչատուր Աբովեան ==== Իր ուղեգրութիւններուն, պատմական ակնարկներուն, հայրենասիրական խոհերուն մէջ Արաքսէն անդին գտնուող երկիրը Խաչատուր Աբովեանին (1809-1848) կը ներկայացնէ որպէս մութ, խաւար ու դժոխային աշխարհ մը, ուր լենկթեմուրներու, թաթար մոնկոլներու եւ այլ վայրենի հորդաներու հետնորդը՝ «բարբարոս թուրքը», բռնութեան ու սարսափի ուրուականը կախած է հայոց երկնակամարին վրայ, եւ ուր հայ ժողովուրդը «ինքնայորդոր զոհաբերութեամբ» իր լինելիութիւնը կը պահպանէ «բարբարոսներու» վրիժարկներու մէջ»: ==== Մկրտիչ Պեշիկթաշլեան ==== 1862 թուականի Զէյթունի ապստամբութիւնը բռնադատուած ժողոուրդի բողոքի ու ցասման ելոյթ էր օսմանեան Թուրքիոյ հայահալած քաղաքականութեան դէմ, որ սակայն, ճնշուած է արիւնոտ հաշուեյարդարով։ «Քնար Եւ Շիրիմ», «Մերձ Ի Մահ» եղերերգութիւններուն մէջ Մկրտիչ Պէշիկթաշլեան (1828-1868) հայրենի երկիրը կը պատկերէ որպէս «աւերակուած ամայութիւն», ուր «սեւ գիշերներու» մղձաւանջին մէջ կը լսուի միայն բուի «չարագուշակ կռինչը»։ ==== Պետրոս Դուրեան ==== «Նոր սեւ օրեր», «Աչերս տեսան արցունքներու լոկ երկինք», «Մոխիր հագած, արիւն ծծած սեւ հողեր», «Ուր կը տիրեն սոսկում, տխուր յիշատակը», «Մառախուղ են հագեր ղաշտքն ու լերինք», «Ահ, ոտնակոխ Հայուն սիրտը եւ տաճար», «Աշխարհ մը կայ արցունք թափող սարերը. Արեամբ պղտոր դեռ գետերուն ափունքը», այսպէս ընկալեց Պետրոս Դուրեան (1851-75) Հայաստան աշխարհի վրայ կախուած մղձաւանջը։ === Ապտուլ Համիտի բռնապետութեան շրջան === Բռնութիւններն ու ֆիզիքական ոչնչացման աղէտները առաւել բացայայտ ու համատարած բնոյթ կը ստանան յատկապէս ռուս-թրքական պատերազմէն ետք։ Կը սկսի սուլթան Ապտլ Համիտի արիւնոտ բռնապետութեան շրջանը, երբ հայերու տեղահանութիւնն ու բոնի մահմեդականացումը, սովը, թալանը, կողոպուտը, ֆիզիքական հաշուեհարդարը կը դառնան պետական քաղաքականութիւն, որու նպատակն էր հայերուն ոչնչացնելով ի չիք դարձնել հայկական հարցը եւրոպական դիւանագիտութեան օրակարգին մէջ յայտարարելով, թէ «Հայաստանի մէջ հայ չկայ»։ ==== Միքայէլ Կիւրճեան ==== «Պանդուխտին կեանքէն» վաւերագրութեան մէջ, պանդխտութիւնը ներկայացնելով որպէս չարիք, Միքայէլ Կիւրճեանը կը գրէ. «Պանդխտութիւնը եթէ այսպէս շարունակուի, մեր գաւառները անմարդի կ'ընէ այսօր կամ վաղը, այս համոզումը ունեցէք, ահաւոր ճշմարտութիւն է» (Կիւրճեան Մ., Ամբողջական Երկեր, 1931, էջ 121)։ ==== Գարեգին Սրուանձտեան ==== Ցեղասպանութեան այլ իրողութիւն մը կը ներկայացնէ Գարեգին Սրուանձտեանը (1840-1892) «Թորոս Աղբար» գիրքին մէջ. «Թրքաց հին բռնութեան արդիւնք է, որ Զիլէի հայք ամբողջ թրքերէն կը խօսին, երբեք հայերէն չեն գիտեր։ Այնքան կը զարհուրէն տաճկերէն եւ կատարելապէս ստրուկ են անոնց առջեւ... Ազգութեան ոգին մեռած է, եւ ժամանակ չէր կ՛ըրցեր զարթուցանել ասոնք, կեանքի ճառագայթ երբեք ծագած չէր հոս... (Սրուանձտեան Գ., Թորոս Աղբար, 1879, էջ 73-74)։ ==== Մատթէոս Մամուրեան ==== Ականաւոր հրապարակախօս Մատթէոս Մամուրեանի (1830-1901) բնորոշմամբ, ազատութիւնը Թուրքիոյ մէջ իրական է միայն «գերեզմանի մէջ»։ Անիրաւութիւններու համատարած դժոխքին մէջ իշխող բարբարոսը «առաջնորդը, կուսակալը, քննիչը, դիւանագէտը, քիւրտը ու չերքեզը խօսքը մէկ ըրեր են Փոքր Ասիոյ եւ Հայաստանի ժողովուրդները կեղեքելու, խուզելու եւ անոր կործանումը փութացնելու համար...», «...ջուրի տեղ արիւն կը խմեն, հացի տեղ մարդու միս կ'ուտեն, անկողնի տեղ արիւնալի դիակներու վրայ կը պառկին եւ ժողովուրդը կը սպասէ. ինչպէս կը սպասեն գառնուկներ սպանդարանին դուռն...» («Արեւելեան մամուլ», 1879, №202)։ ==== Յակոբ Պարոնեան ==== Թրքական ժանտախտի սարսափները այլաբանական դիպուկ ու խորիմաստ բնութագրումներ ձեւակերպած են Յակոբ Պարոնեանի (1843-91) երգիծական առածներուն մէջ, արժանիքներու եւ լուրերուն մէջ։ Յատկապէս նշանակալից են «Կսմիթները» (1875), «Հոսհոսին ձեռատետրը» (1880), «Ծիծաղը» (1883)։ Թուրքիոյ մէջ «ճշմարտութիւնը դագաղի մէջ դրուած է», իսկ ողջամտութիւնը, անաչառութիւնը, անկեղծութիւնը արձանագրուած են «յանցանքներուն ցանկին մէջ»։ «Գաւառներուն մէջ հայերը ապահովութիւն չունին, ոչ ստացուածքի, ոչ կեանքի եւ ոչ պատուի։ Խեղճերը կը կողոպտուին, կը սպանուին, կ'ոանպատւուին եւ այս վիճակին մեջ բազկատարած գթութիւն կը հայցեն։ ...Տաճկաստանի մէջ բանտ... բանտի էջ բանտ» (Պարոնեան Յ., Երկեր ժող., հ. 4, 1965, էջ 476)։ ==== Ռափայէլ Պատկանեան ==== Հայերու հանդէպ թուրք, ոճրագործութիւնները ամբողջական բներգ կը կազմեն Ռափայէլ Պատկանեանի (1830-92) բանաստեղծութեան մէջ։ «Մշեցու հեկեկանքը», «Ղարիբ մշեցի», «Ծերուկ վանեցի», «Հազարէն մէկը», «Հայի արիւն», «Թալանած գեղ», «Երկու պատկեր» եւ այլ բանաստեղծութիւններու մէջ, ազատագրական պայքարի կոչերով նահատակ ժողովուրդին, բանաստեղծը արեւմտեան Հայաստանը կը նեկայացնէ որպէս ոճիրներու, մահուան ու ողբի երկիր, ուր թուրքը «հաճոյքի համար» իր սուրը կը լուայ հայու արիւնով, «սուլթանի տռփոտ պասքը կը հագենայ» պարկեշտասուն հայ աղջիկներով, որդեկորոյս ու տնանկ ծերունին ծովու ալիքներու մէջ կը գտնուի իր գերեզմանը, «տուն, եկեղեցի, պարտէզ ու այգի Անսիրտ, անհոգի մատնած են կրակի», եւ դեռ Երէկ ճոխ ու վաստակած նահապետական գերդաստանը այսօր կը մխէ «թշուառներու անթաղ դիերով»։ ==== Րաֆֆի ==== Թուրքիոյ պետ-քաղաքական կառուցուածքի եւ արեւմտահայերու ողբերգական կացութեան հիրաւի գեղարուեստական հանրագիտարան մըն է Րաֆֆիի (Յակոբ Մելիք-Յակոբեան, 1835-1888) ստեղծագործութիւնը։ Ուղեգրութիւններուն, նամականիներուն, վէպերուն ու հրապարակախօսական աշխատութիւններուն մէջ, վերլուծելով XIX դ. Թուրքիոյ սոցիալ., իրաւական ու տնտեսական կեանքը, գրողը բացայայտած է աւատականութիւնն ու կրօնը, մոլեռանդութեան ուռճացած բռնապետութեան այլանդակութիւնը, քաղաքակրթութեան ողբերգական բախումը բարբարոսութեան արշաւին։ «Խենթը» (1881) վէպին մէջ արդէն ցեղասպանութեան իրական սպառնալիքի հանգամանքներուն մէջ Րաֆֆին կ'առաջադրէ ագգ-ագատագրութեան գաղափարը. «Կրօնական մոլեռանդութիւնը խառնուած զինուորական անգթութեան հետ, կ'անցնէր բարբարոսութեան ամէն չափէն ու սահմանէն։ Մարդը, գազան դարձած, կը կեղեքէր. կը մահացնէր իր նմանին»։ Ցեղասպանութեան գաղափարը որոշակի ընդգիծին մէջ ունի «Կայծեր» (հ. 1-2, 1883-87) վէպի նիւթերուն մէջ։ «Ի՞նչ է պարսիկը», «Ինչ է քիւրտը եւ ի՞նչ է թուրքը» ակնարկներուն մէջ Րաֆֆին պատասխան կու տայ որոշակի հարցերու, ցոյց կու տայ էթնիկական այն միջավայրը, որուն մէջ դրուած էր հայ ժողովուրդը։ Եւ բարբարոս ցեղախումբերու ասպատակութիւններուն հանդէպ միանգամայն նպատակային կը գործէ պետութիւն ներկայացնող թուրքը։ Որպէսզի ոչինչ թոյլ չտայ ուրիշին, ան կը հրդեհէ ամբողջ գիւղեր, կ'աւերէ քաղաքները. կրակ կու տայ հասունացած հունձքերը եւ բոլորովին անապատ կը դարձնէ երկիրը։

Վարդերես Գարակէօզեան

Վարդերես Գարակէօզեան (18 Օգոստոս 1939(1939-08-18), Պոլիս, Թուրքիա - 31 Դեկտեմբեր 2012(2012-12-31), Լոս Անճելըս, Քալիֆորնիա, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ), մաս կը կազմէ Պոլսահայ արդի բանաստեղծներու խմբակին որ բեղուն շրջան մը կ՛արձանագրէ գրականութեան պատմութեան մէջ։ == Կենսագրութիւն == Վարդերես Գարակէօզեան ծնած է Պոլիս, 18 Օգոստոս 1939-ին, սեբաստացի ընտանիքի մէջ: Պօղոսեան-Վառվարեան վարժարան յաճախելէ յետոյ, իր գիտելիքները հիմնաւորած է Կեդրոնական վարժարանէն ներս, ուր ունեցած է հանրածանօթ դաստիարակներ – Վարդան Կոմիկեանՙ հայերէնի, Հրանդ Անդրէասեանՙ գրաբառի եւ Հայր Ներսէս Սեթեանՙ մատենագրութեան: 1958-ին աւարտած է կեդրոնական լիսէն: Վարդերես Գարակէօզեան Պոլիսէն ետք հաստատուած է Հայաստան, ուր երկար ժամանակ տարած է մշակութային գործունէութիւն, հիմնած «Էրեբունի» հրատարակչատունը, ու հրատարակեց թանկարժէք հատորներ, ապա անցած է Ամերիկա ու բնակութիւն հաստատած Լոս Անճելըսի մէջ, ուր իր մահկանացուն կը կնքէ 31 Դեկտոմբեր 2012-ին։ == Գարակէօզեանի «Թօ» ամսագիրը եւ «Թօ» հրատարակչութիւնը == Այդ տարիներուն, 1959-ին, Մկրտիչ Մարկոսեանի հետ կը հիմնէր, կը խմբագրէր եւ կը հրատարակէր «Թօ» ամսագիրը, որ այդ շրջանի պոլսահայ նոր գրականութեան ամբիոնը պիտի ըլլարՙ առիթ ընծայելով նոր գրողներուն որ փարին նոր կազմաւորուող գրական շարժումին, յանդուգն տեսակէտներ պարզելով ու մանաւանդ գրական դասական կապանքներէն ձերբազատՙ նոր ոճ ու գրական նոր լեզու գործածելով, նոր գաղափարներ, նոր միտքեր, նոր ըսելիքներ արտայայտելու: Նոր խօսք ըսելու պատեհութիւն մը: Յանդուգն ու դժուարին առաքելութիւն մը արդարեւ, որ հազիւ տարի մը դիմացաւ, սակայն թողուց իր կնիքը: Բանաստեղծ Զարեհ Խրախունիի համար առիթը ներկայացած էր բացատրելու եւ մեկնաբանելու իր ստեղծած «Առարկայական խորհրդանշապաշտութիւն» շարժումը: Գարակէօզեանի «Թօ» հրատարակչութիւնը անվեհեր կերպով լոյս կ՛ընծայէր աւելի քան 50 մանկապատանեկան գրքոյկներ, առիթ ընծայելով նորահաս սերունդին հայերէն կարդալու, հայ լեզուին հետ մտերմանալու կարելի եղածին չափ, ճոխացնելով հայ մշակոյթի ու գրականութեան գանձարանըՙ երբ Գարակէօզեան տակաւին 23 տարիքը չէր բոլորած: Հայակերտումը երկարաձգելու կարեւոր աշխատանք մը արդարեւ: == Գարակէօզեանի ուսումը Հայաստանի մէջ == Անկիւնադարձ մը եղաւ Գարակէօզեանի կեանքին մէջ, երբ 1963-ին մեկնեցաւ Երեւան ուսանելու եւ 1967-ին աւարտեց Երեւանի պետական համալսարանի բանասիրական բաժինըՙ աշակերտելով Մկր Մկրեանի, Էդուարդ Ջրբաշեանի, Հրանդ Թամրազեանի եւ ուրիշներուՙ աւելի խորացնելով իր գրական գիտելիքները, զօրացնելով իր ստեղծագործական կիրքը, մինչ իր երրորդ հատորըՙ «Շատ լաւ», լոյս կը տեսնէր Փարիզի մէջ 1965ին: == Գարակէօզեանի «Էրեբունի» հրատարակչութիւն-մատենաշարը == Ապա 1967-ին ստեղծելով «Էրեբունի» հրատարակչութիւն-մատենաշարը, լոյս ընծայեց սփիւռքահայ ժամանակակից բանաստեղծներու հատընտիրներ – Արսէն Ճանեանէն, Բիւզանդ Թօփալեանէն, Զահրատէն, Զարեհ Խրախունիէն, Մուշեղ Իշխանէն եւ այլ բանաստեղծներէ, իւրաքանչիւր գրքոյկը 1500 տողովՙ ընտրուած հեղինակներուն կողմէ: Նաեւ իր նախաձեռնութեամբ Գարակէօզեան յարաժամ եւ մեծ եռանդով ու նուիրումով փարեցաւ հայ արուեստը տարածելուՙ ըլլալով հրատարակիչը նախանձելի որակով հատորներու: Այսպէս. Գարակէօզեան արուեստի սիրահար մը ըլլալով՝ «Էրեբունի» հրատարակչութենէն, ծրագրած եւ հրատարակած է փոքրատիպ գունաւոր «Մանրանկարիչներ» շարքը (Թորոս Տարօնացի – 1984, Ծերուն -1984, Սարգիս Պիծակ – 1986, Գրիգոր – 1986, Թորոս Ռոսլին – 1986, Աւագ եւ ուրիշներ): Լոյս ընծայած է նաեւ «Վրձնի հայ վարպետներ» շարքը` Վարդգէս Սուրէնեան, Բաշինջաղեան, Յովհաննէս Այվազովսկի, Մարտիրոս Սարեան, Յակոբ Յակոբեան, Մինաս Աւետիսեան եւ ուրիշներ): Հրատարակած է գեղարուեստական գրքոյկներ նուիրուած հանրածանօթ գեղանկարիչներ Ռուտոլֆ Խաչատրեանի (1985), Գրիգոր Խանճեանի (1998) եւայլն: Իր «էրեբունի» Հրատարակչատունը, որ Երեւան-Պէյրութ-Փարիզ շրջագիծի իր 10-ամեայ գործունէութենէն վերջը, 1981-ին շարունակուեցաւ երեւան-Հելսիքին-Լոս Անճելըս՝ նոր ծիրին մէջ։ Սոյն հրատարակչութիւնը 1981-ին հրատարակած է պատկերազարդ ու գունատիպ երկու մանկական գրքոյկնե։ == Գարակէօզեանի ուսումը Փարիզի մէջ == (1967-1971) Գարակէօզեան 1967ին մեկնեցաւ Փարիզՙ հետեւելու Սորպոնի գրականութեան եւ գրականագիտութեան բաժինի դասընթացքներունՙ ուսումնասիրելու Անատոլուի հայ աշուղներու, քրտական բանահիւսութեան եւ ընդհանրապէս ժողովրդական մշակոյթներու հանգիտութիւններն ու մասնայատկութիւնները: Այս յաւելեալ գիտութիւնը անտարակոյս կարեւոր դեր ունեցաւ իր բանաստեղծութեան իւրայատուկ արգասիքին մէջ: Գարակէօզեան կարեւոր ներդրում ունի նաեւ մանկապատանեկան հայ գրականութեան մէջ: Վաղ ժամանակէն ինքնագիր գործեր հրատարակած է, ինչպէս «Շնիկիս հետ» Իսթանպուլ 1961ին, ապա Փարիզ, 1970ին: «Կենդանիներս խաղերով» Իսթանպուլ 1962ին, իսկ երկրորդ տպագրութիւնըՙ Փարիզ 1970ին, «Վարդերես Գարակէօզեանի հանելուկները» 1981ին եւայլն, իսկ Զարեհ Խրախունիի հետ արեւմտահայերէնի վերածած է Յովհաննէս Թումանեանի պատմուածքներըՙ յատկապէս մանկական աշխարհին համար, եւ զայն հրատարակած է: == Գրական Կեանք == === Իր առաջին բանաստեղծութիւնը Պոլսոյ «Մարմարա» օրաթերթին մէջ === Իր առաջին բանաստեղծութիւններէ լոյս տեսած են Պոլսոյ «Մարմարա» օրաթերթին մէջ։ Ահաւասիկ նմոյշ մը տակաւին 21 տարեկանը չաւարտած Գարակէօզեանի այդ երախայրիքէն. ԵՐԳ ՄԱՐԴԿՈՒԹԵԱՆ === Հրատարակած է բանաստեղծութեանց հետեւեալ գիրգերը === Իմ Մասիս (Պոլսոյ,1960), Զոյգ Աչքերէս (Պոլիս, 1962, Երեւան 1967), Շատ լաւ (Փարիզ, 1965), մատենաշար ժամանակակից սփիւռքահայ բանաստեղծութեան (Պէյրութ, 1971) Գարակէօզեան 1981ին լոյս ընծայեց «Կեանքին զուգահեռ» բանաստեղծութեան հատորը Լոս Անճելըսի «Ապրիլ» գրատան հովանաւորութեամբ եւ Էրեբունի հրատարակչութեամբՙ 144 էջերու վրայ տարածուող, 6 բաժիններով: Այս քերթուածները երկնուած են Փարիզ, Մարսէյ, Հելսինքի եւ Պէյրութ. 1974-1980 շրջանին: Ձեւաւորում եւ գծանկարներՙ Վիգէն Թադեւոսեանի: Գարակէօզեանի ուրիշ հատորներն ալ Թադեւոսեանի կողմէ ձեւաւորուած են: Այստեղ եւս Գարակէօզեանի խոհերն ու մտորումները հիմնուած են կեանքի փորձառութեան վրայ, միշտ թելադրական ճանապարհով կեանքի այլազան վիճակներու ստեղծած հաճելի կամ խոտելի երեւոյթները իր պրիսմակէն անցընելով իր իսկ համոզումներուն վրայ հիմնուածՙ նոր ճանապարհ ցոյց կու տայ: Թէեւ անձնական մտածումներ են, սակայն իր մասին չեն այնքան, որքան ընկերութեան եւ մարդկութեան Գարակէօզեան 1989ին լոյս ընծայեց «Վերցրէք Մի Պուտ երկնքի Մովից» հատորը (Լոս անճելըս: հատորը դարձեալ Էրեբունի հրատարակչականի կողմէ լոյս ընծայուածՙ 135 էջերով եւ 5 բաժիններով: Բանաստեղծութիւնները գրուած են տարբեր վայրերու մէջ, 1979-1986 տարիներուն: === Հեղինակն է նաեւ մանկական գրքոյկնըրու === Շնիկիս հետ (Պոլիս, 1961, Փարիզ, 1970), կենդաիներս խաղերով(Պոլիս, 1962, Փարիզ,1970): Վ. Գարակէօզեանի՝ հանելուկները (նկարեց՝ Ալ. Բաղրամեան). Յովհաննէս Թումանեանի՝ Սուտլիկ Որսկանը (նկ.Ռ. Մանուկեան. արեւմտահայերէնով վերապատմեց՝ Զ. Մելքոնեան): «Էրեբունի» հրատարակչութիւնը լոյս ընծայած է նաեւ Ս. Էջմիածին գունատիպ ալպոմը, ուր աւելի քան 100 գունաւոր վերատպութիւններով կը ներկայացուին մայր աթոռը Ս. Էջմիածինն ու իր հարստութիւնները։ Համակրելի բանաստեղծը արտադրած է մարդասիրական ու հայրենասիրական տաղեր։ Իր ոճը առոյգ է ու կենսունակ, միեւնոյն ատեն ջերմ ու սրտայոյզ: == Մրցանակ == Վ. Գարակէօզեան արժանացած է Սարգիս Պօղոսեան (ֆրանսահայ) 1961-1962 տարեշրջանին մրցանակին։ == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == ԳԱՐԱԿԷՕԶԵԱՆ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾԸ ԵՒ ՄՇԱԿՈՅԹԻ ԳՈՐԾԻՉԸ (ՕՇԻՆ ՔԷՇԻՇԵԱՆ)

Հայ գրականութիւնը 1960-2000-ական տարիներուն

Հայ գրականութիւնը 1960-2000-ական տարիներուն, 1960–ականներու աւարտին՝ Սփիւռք եւ Հայաստան կը գտնուին մշակութային՝ շրջափոխութեան որոշ փուլի մը, որ կը յատկանշուի դրական եւ բացասական երեսներով։ Սփիւռքեան որոշ կարեւոր գօտիներ, հակառակ շրջանային անկայութիւններու, ապրած են մշակութային բարգաւաճում։ Առաջին փորձերը եղած են կրթական ցանցը տարածելու դէպի արեւմուտք՝ Եւրոպա եւ հիւսիս՝ Ամերիկա։ Բարձարագոյն հիմնարկներ, հայագիտական ամպիոններ բազմացած են, օրաթերթային մամուլը` մորթ փոխած։ Գրական պարբերականներ ճամբայ հանուած են՝ «[[Բագին (հանդէս, Լիբանան)|Բագին]]», «Շիրակ», «Ահեկան»` Պէյրութ. «Անդաստան»` Փարիզ։ Ընթացիկ մամուլի գրական յաւելուածներ` Մոնթրէալէ ու Լոս Անճելըսէ՝ Թեհրան։ Նորահաս սերունդի մէկ թեւը, Սուրիա-Լիբանանէն, մասամբ՝ նոյնիսկ հասնելով մինչեւ Պոլիս, Փարիզ, ճիգ դրսեւորած է լուրջ իքնանորոգման մը ուղղութեամբ։ Հայրենի հողի վրայ, «ձիւնհալ»ը կարելի դարձուած է գրական աննախընթաց ծաղկում մը յատկապէս արձակի մարզին մէջ։ «Գարուն» եւ «Գրական Թերթ», աւանդապահ «Սովետական Գրականութիւն» օրկանի կողքին, կը թարմացնեն գրական մթնոլորտը։ Նշումներով երեւցողներու կողքին, 1960-1970–ական սերունդի յիշատակելի անուններէն են՝ Սուրիա-Լիբանան՝ Կորիւն Շահինեան, Պետրոս Հերեան, Խոսրով Ասոյեան, Սարգիս Կիրակոսեան, Շուշիկ Տասնապետեան, Փանոս Ճերանեան, Սարգիս Վահագն,Մարուշ Երամեան. Պոլիս-Եւրոպա-Ամերիկա՝ Հիլտա Գալֆայեան, Իրմա Աճէմեան, Սարգիս Վահագն,Կարիկ Պասմաճեան, Կարօ Արմէնեան, Արա Գազանճեան. Իրան` Վարանդ Քուրքչեան։ Հայրենի գրականութեան մէջ` շատերէ մի քանին՝ Արտեմ Յարութիւնեան, Դաւիթ Յովհաննէս, Սլավիկ Չելոյեան եւ ուրիշներ։ == Չափածոյ մարզը == Խօսքը մասնաւորելով չափածոյին, 1970–ի շուրջ ու աւելի ետք՝ աւանդական եւ նոր ձգտումներու երկութիւնը կը շարունակուի։ Այդ գոյգ հակումները կը ցոլանան հոս ընտրուած քերթուածներու փունջէն, տասնեակ մը, սփիւրքեան եւ հայրենի բանաստեղծներէ։ Անկասկած որակ եւ ուրոյնութիւն ունին շատերը, ինչպէս՝ ուրիշներ ալ, որոնք հոս չեն երեւիր գործերով։ Բայց քերթողական լեզուի նորոգման առումով՝ կ'անջատուին յատկապէս՝ Վ. Օշական, Պըլտեան, էդոյեան։ == Բացասական երեսը == Ի հարկէ, կայ մետալին միւս երեսը արեւմտեան գօտիներու կենդանութիւնը յաճախ արեւելեաններուն ի վնաս է (արտագաղթ)։ Գրական պարբերականներէն ոմանք, երէց սերունդի գործ, արդէն շուտով կը հասնին իրենց մահուան ն («Հայրենիք», «Նոր Գիր», «Անդաստան»). իսկ նորերէն շատեր կարճ շունչ ունին։ Հայախօսութեան նահանջը, կէս-հայախօսութեան երեւոյթին տարածումը եւս՝ ծանր հարուած են գրական նոր սերունդի հասունացման։ Դեռ չհաշուած՝ միջին-արեւելեան տագնապներու ծանրացումը եւ արտագաղթի ծաւալումը՝ 1970–ականներու երկրորդ կէսին։ Իսկ հայրենի գրականութեան տագնապը աւելի նոր է։ Արդէն յիշատակուեցան գլխաւոր հարցերը, որ հայրենի ժողովուրդը դիմագրաւեց 80–ականներու աւարտէն...։ Նախորդող երկու տասնամեակներուն աճած հայրենի բանաստեղծներու սերունդը, աննախընթրաց այդ փլուզումներուն առջեւ ընկրկեցաւ, բայց չինկաւ։ Անիկա իր երկրորդ շունչը կ'առնէ, լաւագոյն՝ վաղորդայիններու յոյսով։

Արսէն Այտընեան

Արսէն Այտընեան (7 (19) Յունուար 1825, Պոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - 8 (21) Յուլիս 1902, Մաուեր), հայ բանասէր, հագեւորական եւ լեզուաբան, տիրապետած բազմաթիւ լեզուներու։ == Կեանք եւ գործունէութիւն == Այտընեանի կեանքն ու գործունէութիւնը զուգընթաց է աշխարհաբարի զարգացման հետ։ Իր անունը բացառիկ կարեւորութիւն ունեցած է բանասիրական ուսումնասիրութեան տեսակէտէն. աշխարհաբարը, որ մինչ այդ անկանոն վիճակ ունէր, կանոնաւորուեցաւ անոր պատրաստած քննական քերականութեան շնորհիւ։ Որդի՝ Պետրոս Այտընեանի, ծնած է Պոլիս՝ Բերայի մէջ։ Ժամանակի ձախորդ պատահարներէն ստիպուած, ծնողքը լքած են իրենց տունը եւ 1828-1830-ին Ղալաթիա ապրած։ Այտընեան Վենետիկի Մխիթարեաններու եւ ապա Ղալաթիոյ Վիեննայի Մխիթարեաններու վարժարանը յաճախած է։ Ուսման սաստիկ սիրահար, գրեթէ ինքնօգնութեամբ, լատիներէն սորված է եւ օր մըն ալ իր ուսուցիչներուն անակնկալ մը ըրած ՝ այդ լեզուով ատենախօսութիւն մը կատարելով, որով արժանացած է մէկ դասարան բարձրանալու։ Ան ութը տարեկանին Բերայի Վիեննական հայրերու վարժարանին մէջ աշակերտած է Հ. Վրթանէս Չալըխեանին, իսկ 1835-ին Վիեննա ղրկուած, ուր սորված է իտալերէն, ֆրանսերէն, արաբերէն, թրքերէն եւ ձեռնարկած՝ հոգեւոր ճառախօսութիւններու եւ այլ աշխատութիւններու։ Տասնեօթ տարեկանին ուխտած է պատրաստուիլ եկեղեցական ծառայութեան։ 1845-ին Ագաթանգեղոս-ի կրկնագիր օրինակը, որ իր հնութեամբ զմայլեցուցած էր Այտընեանը, նիւթ մատակարարած է մանր քննութեան մը, որուն արդիւնքով յայտնի դարձած է, որ այս հին ձեռագիրը անընթեռնելի գիրեր ունի իր ընթեռնելի գիրերուն տակ, որուն քանի մը էջերուն առաջին անգամ ընթերցումը Այտընեանին յանձնուած է։ Գերպ. Արիստակէս՝ վանահայրը, Այտընեանին հրահանգած է Նոր Կտակարան-ի քննութիւն մը կատարել, համեմատելով զայն ծանօթ ձեռագիրներու հետ։ 1848-ին ան պատրաստած է հայերէն մեծ աշխարհագունդ մը, որ չորս գոյներով տպուած է։ Այդ աշխարհագունդը կը մրցի նմանօրինակ որեւէ եւրոպական օրինակի հետ եւ Վիեննայի Աշխարհագրական Ընկերութեան զարմանքը շարժած է։ 1851-ին Այտընեան պատրաստած է արաբերէն մեծ երկրագունդ մը, որ հակառակ իր կամքին, ձեռագիր մնացած է։ Այսպիսի գործունէութեամբ գրեթէ տասը տարիներ այլ եւ այլ տեղեր այցելեց՝ Պոլիս, Զմիւռնիա, Այտըն, Փարիզ եւ 1862-ին այցելեց նաեւ Ս. Ղազար։ Ճամբորդութիւններէն միտքը սփոփած, գրիչը սրած, սկսաւ գլուխ հանել իր գործը, որուն տարիներէ ի վեր աշխատած էր եւ որ պիտի անմահացնէր իր անունը՝ «Քննական քերականութիւն աշխարհաբար կամ արդի հայերէն լեզուի», որ աշխարհաբարի նոր դարագլուխ մը բացաւ, այդ ճամբորդութիւնները կատարած էր լեզուն մօտէն ուսումնասիրելու համար եւ իբրեւ արդիւնք իր քրտնաջան աշխատութեան, 1866-ին կը հրատարակուէր այդ գործը Վիեննայի տպարանէն՝ 836 էջերով։ Ունէր լեզուներու ընդունակութիւն, կը խօսէր յունարէն, պարսկերէն, ասորերէն, հայերէնի կողքին: == Ծանօթագրութիւններ ==

Հորիզոն (թերթ, Մոնրէալ)

Հորիզոն, հասարակական-քաղաքական, մշակութային շաբաթաթերթ։ ՀՀԳ Կանադայի շրջանի պաշտօնաթերթ։ Լոյս կը տեսնէ 1979 թուականէն, Մոնրէալի մէջ՝ հայերէն, անգլերէն, ֆրանսերէն։ Կ՜անդրադառնայ սփիւռքի եւ, ընդհանրապէս, հայութեան յուզող հարցերուն, հրատապ ու բազմաբնոյթ տեղեկութիւններ կը հաղորդէ հայ համայնքներու մասին, մշտապէս ուշադրութեան կեդրոնը կը պահէ Հայաստանն ու Արցախը։ Ունի գրական յաւելուած։ Խմբագիր՝ Կիրօ Մանոյեան։

Շուէտի Ազգային Օր

Շուէտ ազգային օր կամ Շուէտի դրօշի օր (շուէտ.՝ Sveriges nationaldag կամ svenska flaggans dag), Շուէտի մէջ կը նշուի ամէն տարի 6 Յունիսին: Տօնը սահմանուած է Ռիքսհակի (շուէտական խորհրդարան) կողմէ 1983-ին. մինչեւ այդ թուականը այն կը նշուէր իբրեւ Շուէտի դրօշի օր: == Պատմութիւն == Ժամանակակից Շուէտի հիմնադիրները առաջարկեցին յաւերժացնել 1523-ին թագաւոր Կուսթաւ I Վազայի ընտրութեան ամսաթիւը, իսկ 1910-ականներէն տօնը աւանդաբար կը նշուի Սթոքհոլմի ողիմպիական մարզադաշտին մէջ: Սակայն, քանի մը տասնամեակ այս ամսաթիւը չէր համարուիր ազգային տօն: 6 Յունիս 1523-ին Քալմարեան միութիւնը կազմալուծուեցաւ, եւ աւարտեցաւ Դանիայի գահակալութիւնը, այսինքն այդ օրը Շուէտը անկախութիւն ձեռք բերաւ: Բայց այս իրադարձութիւնները տեղի ունեցած էին բաւականին վաղ ժամանակներուն եւ բաւարար նշանակութիւն չունէին հասարակական գիտակցութեան համար: 2005-ին տօնի օրը դարձաւ ոչ աշխատանքային, որուն փոխարէն աշխատանքային դարձաւ Սուրբ Հոգիի օրը: Այդ նուազեցուց ոչ աշխատանքային օրերու ընդհանուր քանակը տարուան ընթացքին, քանի որ 6 Յունիսը երբեմն կը համընկնէր հանգստեան օրերուն հետ, մինչդեռ Սուրբ Հոգիի օրը միշտ կը նշուէր Երկուշաբթի օրը (եւ Շուէտի մէջ այն կը կոչուէր «Երրորդութեան Երկուշաբթի»): Կառավարութեան այս որոշումը դժգոհութիւն առաջացուց բազմաթիւ արհմիութիւններու մօտ: Յետագային այդ հարցը լուծուեցաւ, շուէտներուն տրուեցաւ ութ ոչ աշխատանքային ժամ, որ անոնք կրնային օգտագործել ցանկացած օր: == Իրադարձութիւններ == 6 Յունիսին Շուէտի պատմութեան մէջ տեղի ունեցած իրադարձութիւններ` 1523 - Կուսթաւ Ա. Վազան ընտրուեցաւ Շուէտի թագաւոր, որ յատկանշուեցաւ Քալմարեան միութեան փլուզմամբ: 1654 - Քարլ Կուսթաւը ժառանգեց Շուէտի գահը թագուհի Քրիստինայի հրաժարականէն ետք: 1809 - Կառավարական նոր իշխանութիւնը շուէտական ազնուականութեան վերադարձուց քաղաքական իշխանութիւնը: 1857 - Սոֆիա Նասավացին ամուսնացաւ Շուէտի եւ Նորվեկիայի թագաւոր Օսքար Բ.-ի հետ: 1974 - Կառավարութիւնը Շուէտը հռչակեց սահմանադրական միապետութիւն, որ կը ղեկավարուէր խորհրդարանին կողմէ:1523 եւ 1809-ականներու իրադարձութիւնները կը համարուին ամենակարեւորները. առաջինը Քալմարեան միութենէն Շուէտի պետութեան անկախութեան վերականգնումը, երկրորդը՝ կառավարման նոր համակարգի ստեղծումը, որ շարունակուեցաւ մինչեւ 1970-ականները: == Պատկերասրահ == == Ծանոթագրութիւններ ==

1616 թուական

1616 թուական, նահանջ տարի, 17րդ դարու 16րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1616 ծնունդներ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1616 մահեր Ապրիլ 23՝ Ուիլիըմ Շէյքսփիր (անգլերէն՝ William Shakespeare, ծն.1564), անգլիացի բանաստեղծ եւ թատերագիր

Հրանդ Տինք Հիմնարկ

Կաղապար:Տեղեկաքարտ կազմակերպութիւն Հրանդ Տինք Հիմնարկը, հասարակական կազմակերպութիւն մըն է, որու կեդրոնատեղին կը գտնուի Պոլսոյ մէջ։ Հիմնադրուած է Հրանդ Տինքի սպանութենէն ետք, 2007-ին։ Նպատակադրած է աջակցիլ Թուրքիոյ բազմազգ ու բազմաշերտ հասարակութենէ ներս երկխօսութեան զարգացման, հայ եւ թուրք ժողովուրդներու միջեւ նախապաշարումներու վերացման, Թուրքիա-Հայաստան յարաբերութիւններու բնականոնացման գործընթացին։ == Հիմնադրութեան Պատմութիւն ու Գործունէութիւն == «Ակօս» շաբաթաթերթի հրատարակութեան տնօրէն Հրանդ Տինքի 19 Յունուար 2007 թուականի սպանութենէն ետք, Տինքի այրին՝ Ռաքէլ Տինք, ընտանիքն ու բարեկամները գաղափար կը յղանան սպանեալ մտաւորականին առաքելութիւնն ու տեսլականները մարմնացնել ու անոնց իրականացումին համար աշխատիլ հիմնարկի մը միջոցով։ Հիմնարկի հոգաբարձութեան հիմնադիր նախագահն է Ռաքէլ Տինք։ Լայն գետնի վրայ կը զբաղի կրթական, ազգամիջեան յարաբերութիւններու եւ պատմութեան վերաբերող նիւթերով։ Հիմնարկը իր հիմնադրման գլխաւոր նպատակը կը հռչակէր հետեւեալը․ «Աշխատիլ հասարակութենէ ներս ստեղծելու տնտեսական, ընկերային եւ մշակութային վստահելի ու առողջ մթնոլորտ մը, նպաստել ժողովրդավար քաղաքացիական գիտակցութեան, մշակութային բազմազանութեան գաղափարի տէր անհատներու զարգացման»։Հիմնարկը կ՚իրականացնէ ծրագիրներ, որոնք կը միտին զարգացնելու Թուրքիոյ, Հայաստանի եւ եւրոպական հասարակութիւններու միջեւ մշակութային յարաբերութիւնները, ազգայնականութենէ զերծ պատմական ուսումնասիրութիւններու կատարման։ Հիմնարկը կը հաւաքէ, կը դասաւորէ, կը թարգմանէ ու կը հրատարակէ նաեւ Հրանդ Տինքի յօդուածները, իրեն վերաբերող գրաւոր, տեսողական եւ այլ նիւթեր, կը հրատարակէ գիրքեր, կը կազմակերպէ գիտաժողովներ, արեւմտահայերէնի դասընթացքներ։ Հիմնարկը ամէն տարի, Հրանդ Տինքի տարեդարձին՝ Սեպտեմբերի 15-ին կը շնորհէ «Հրանդ Տինք» միջազգային մրցանակը։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Սոլար Իմփալս

Սոլար իմփալս, Զուիցերիաական երկարատեւ փոձարական ծրագիր, որ սկսած է մօտաւորապէս 2002 թուականին։ Ծրագիրին նպատակն է, իբրեւ վառելանիւթ քարիւղ գործածող օդանաւերուն փոխարէն, ստեղծել արեւային օդանաւեր, որոնք կ՛աշխատին արեւուն ուժանիւթին շնորհիւ։ Օդանաւերը իբրեւ վառելանիւթ քարիւղ կը գործածեն բանելու համար, այս արեւային օդանաւը կ՛աշխատի շնորհիւ արեւուն ուժանիւթին։ Սոլար իմփալսին թեւերը երկար են ամէնէն մեծ օդանաւերուն թեւերուն նման, սակայն անոնք ինքնաշարժի մը ծանրութիւնը ունին: Այս օդանաւը շինուած է երկարատեւ թռիչքի համար, հետեւաբար ան շատ արագ չէ՝ ժամական 50-100 քմ. արագութիւն ունի, սակայն ան կրնայ թռչիլ սովորական օդանաւէ մը աւելի երկար ժամանակ: Օդանաւին առջեւը գոյութիւն ունի օդաչուին համար փոքրիկ խցիկ մը: Օդանաւը ծածկուած է արեւային տախտակներով՝ արեւուն ուժանիւթը ամբարելու համար. այս ուժանիւթին շնորհիւ է, որ շարժակները կը բանին: Արեւուն շնորհիւ մարտկոցները կը լեցուին օրուան ընթացքին: Իսկ իրիկունը անոնք օդանաւին կարելիութիւնը կու տան իր թռիչքը առնելու մինչեւ յաջորդ առտու՝ արեւուն ծագիլը: Զուիցերիացի գիտնական եւ Պերթրան Փիքար այս գաղափարը յղացած է օդաչուի մը` Անտրէ Պորշպըրկի հետ: Առաջին արեւային օդանաւէ մը ետք, «Սոլար իմփալս»ը թիւ 2 օդանաւն է: == Ծանօթագրութիւններ ==

Տաթեւ Ա. Քհնյ. Միքայէլեան

Տէր Տաթեւ Ա. Քհնյ. Միքայէլեան, (1959, Հալէպ), աւաղանի անունով Ներսէս, որդի Միքայէլի եւ Լիտիայի, ծնած է քիլիսցի ծնողքէ, Հալէպ, 1959-ին։ Նախնական կրթութիւնը ստացած է Զաւարեան վարժարանէն, ուրկէ շրջանաւարտ եղածէ 1973-ին։ Նիւթական դժուարութիւններու պատճառով չէ կրցած ուսումը շարունակել եւ մտած է ազատ ասնարէզ ու հետեւած է ելեկդրագործութեան։ Հանապազօրեայ աշխատանքին զուգահեռ, հետաքրքրուած է մարմնակրթական ու գաղափարական կեանքով։ 1978-ին կանչուած է զինուորական ծառայութեան, որ տեւած է մինչեւ 1982։ 1983-ին, իր մէջ փափաք կ'արթննայ եկեղեցական ձեռնադրուելու։ Կը դիմէ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան դպրխանքի տեսչութեան, որ սերտելէ ետք իր պարագան, կ'ընդունի զինք իբրեւ քահանայից դասարանի աշակերտ։ Ան կ'ընտրէ իր կեանքի ընկեր՝ Յարութիւննեան Գեւորգ ու Ատէլի դուստրը՝ Սօսին, որուն հետ կը մսակուի 29 Յուլիս 1985-ին, Հալէպի Ս. Քարասնից Մանկանց եկեղեցւոյ մէջ, ձեռամբ Տէր Սահակ Ա. քհյն. Արապաթլեանի ու Հալէպի քահանայից դասուն մասնակցութեամբ եւ կ'ունենայ երկու զաւակներ՝ Քրիստափոր եւ Արազ։ Իր քահանայական ձեռնադրութիւնն ու օծումը տեղի կ'ունենան ձեռամբ Բերիոյ Թեմի Առաջնորդ՝ Տէր Սուրէն Արք. Գաթարոյեանի ու խարտաւիլակութեամբ Տ. Զարմայր Ա. քհյն. Հինտոյեանի, Ս. Քառասնից Մանկանց մայր եկեղեցւոյ մէջ, 22 Սեպտեմբեր 1985-ին, վերակոչուելով Տ. Տաթեւ։ Տէր Հօր տարիներու փորձառութիւնը իր մէջ կը ձեւակերպէ ու կը զօրացնէ նախ ինքնախստահութիւնը ու ապա՝ վարչական կարողութիւնը։ Այս պատճառով ալ, Առաջնորդ Սրբազան Հայրը իրեն կը վստահի վարչական նօր պաշտօն մը։ Հայաստանի մէջ քրիստոնէութեան պետական կրօն հրչակման 1700 ամեակի Բերիոյ Թեմի կեդրոնական յանձնախումբի ատենապետ։ Այս պաշտօնը կը վարէ աւելի քան 3 տարի 1997-1999 եւ 2001։ Առ ի գնահատանք իր տարիներու բարւոք ծառայութեան, ան ստացած է Լանջախաչ կրելու իրաւունք 1992-ին, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Գարեգին Բ. Կաթողիկոսէն։ 2003-ին, սեւ Ծաղկեայ փիլոն գործածելու իրաւունք Արամ Ա. Կաթողիկոսէն Մեծի Տանն Կիլիկիոյ։ Իսկ 2007-ին, նոյն Վեհափառեէն ստացած է Աւագութեան տիտղոս եւ պատիւ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Հայաստանի Հանրապետութիւն (օրաթերթ)

Հայաստանի Հանրապետութիւն, կրճատ ՀՀ, Հայաստանի մէջ լոյս տեսնող օրաթերթ։ Ստեղծուած է ՀՀ Գերագոյն խորհուրդի 6 Սեպտեմբեր 1990-­ի որոշմամբ։ Սկիզբը տպուած է հայերէն եւ ռուսերէն տարբերակներով՝ որպէս Գերագոյն խորհուրդի պաշտօնաթերթ։ Առաջին համարը լոյս տեսած է 9 Հոկտեմբեր 1990-­ին։ Առաջին խմբագիրը եղած է Այդին Մորիկեանը։ Յետագային՝ Նոյեմբեր 1992 Ռեսպուբլիկա Արմէնիա ռուսէրէն տարբերակը առանձնացած է եւ սկսած լոյս տեսնել որպէս առանձին թերթ։ Իսկ «Հայաստանի Հանրապետութիւնը»-ը իբրեւ Գերագոյն խորհուրդի, այնուհետեւ՝ ՀՀ Ազգային Ժողովի պաշտօնաթերթ շարունակելած է լոյս տեսնել մինչեւ 2000 թուականի վերջը։ 2001 թուականի Հայաստանի Հանրապետութեան կառավարութեան 9 Փետրուարի որոշմամբ ստեղծուած է «Հանրապետութիւն» ՓԲԸ-ը, որու հրատարակութիւնն ալ այսօր կը հանդիսանայ «Հայաստանի Հանրապետութիւն» օրաթերթը։ Այս կարգավիճակով թերթը սկսած է լոյս տեսնել 9 Ապրիլ 2001-էն։ Թերթն ունի սեփական թղթակից նաեւ Արցախի մէջ։ == Գլխաւոր խմբագիրներ == Այդին Մորիկեան (1990-1997 ), Մեսրոպ Յարութիւնեան (1997-­1998 Յունուար), Լիզա Ճաղարեան (Փետրուար 1998 - ­Հոկտեմբեր 1998 ), Աշոտ Աղաբաբեան (Հոկտեմբեր 1998 ­- Փետրուար2001 )։Այժմ թերթի գլխաւոր խմբագիրն է Տիգրան Ֆարմանեանը, որ նաեւ «Հանրապետութիւն» ՓԲԸ գործադիր տնօրէնն է։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Պսկով

Պսկով (ռուս.՝ Псков), քաղաք Ռուսաստանի հիւսիս-արեւմուտքին։ Պսկովի մարզի մարզի վարչական կեդրոնն է։ Բնակչութիւնը՝ 206 154 մարդ (2013)։ == Քույր քաղաքներ == Կաղապար:Country data Էստոնիա Թարթու, Էստոնիա Կաղապար:Country data Բելառուս Վիտեբսկ, Բելառուս == Ծանօթագրութիւններ ==

18 Ապրիլ

18 Ապրիլ, տարուայ 108-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 109-րդ) օրն է Տարուայ աւարտին կը մնայ 257 օր 17 Ապրիլ 18 Ապրիլ 19 Ապրիլ == Դէպքեր == 1506. Հռոմին մէջ կը դրուի Սուրբ Պետրոսի տաճարի հիմնաքարը շինարարութիւնը հարիւր քսան տարի տեւած է եւ 18 Նոյեմբեր 1626-ին աւարտուած է 1906. երկրաշարժը եւ անոր յաջորդած հրդեհը կ'ավիրեն Սան Ֆրանսիսքոյի մեծ մասը զոհերու թիւը 3 000 կազմած է եւ քաղաքի 80%-ը աւերուած է 1983. Պէյրութին մէջ ահաբեկիչի արկի պայթիւնէն կ'աւերուէ ԱՄՆ դեսպանատան շէնքը, 63 զոհ 2007. Պաղտատին մէջ քանի մը պայթիւններու 198 զոհ == Ծնունդներ == Տես նաեւ՝ 18 Ապրիլի ծնածներ 1858. Շիրվանզադէ (Ալեքսանդր Մովսիսեան, մ.1935) հայ թատերագիր 1862. Հենրի Ֆինիս Լինչ (անգլերէն՝ Henry Lynch, մ.1913) անգլիացի հայագէտ 1926. Ճիմ Թորոսեան (մ.2014) հայ ճարտարապետ 1947. Չարլզ Էլաչի (անգլերէն՝ Charles Elachi) լիբանանեան ծագումով ամերիկացի ճարտարագէտ 1974. Տէյվիտ Թէնընթ (անգլերէն՝ David Tennant) սկովտացի դերասան 1989. Ճեսիքա Ճոն (제시카, անգլերէն՝ Jessica Sooyoun Jung) երգչուհի, դերասանուհի == Մահեր == Տես նաեւ՝ 18 Ապրիլի մահացածներ 1737. Աբրահամ Գ.Կրետացի (ծն.տարեթիւը՝ անյայտ) պատմագիր 1955. Ալպերթ Այնշթայն (անգլերէն՝ Albert Einstein, ծն․1879) բնագիտութեան տեսաբան, ֆիզիքոս 1983. Շահան Նաթալի (Յակոբ Տէր Յակոբեան, ծն.1884) հայ հասարակական-քաղաքական գործիչ == Տօներ == Յուշարձաններու եւ տեսարժան վայրերու միջազգային օր Պատմութեան եւ մշակոյթի յուշարձաններու օր (Ուքրաինա) Անկախութեան օր՝ Զիմպապուէ (Միացեալ թագաւորութենէն, 1980) Ռուսիոյ ռազմական փառքի օր (Ռուսիոյ Դաշնութիւն) 18 Ապրիլ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == BBC: On This Day [1] (անգլերէն)

Օսման Քաւալա

Օսման Քաւալա (2 Հոկտեմբեր 1957(1957-10-02), Փարիզ), թուրք հասարակական գործիչ, գործարար, «Անատոլու Քուլթիւր» հասարակական կազմակերպութեան հիմնադիր նախագահ, յառաջդիմական «Իլեթիշիմ» հրատարակչութեան, «Պիրիկիր» ամսագիրի սեփականատէր։ Ան ընդունած է Հայոց Ցեղասպանութիւնը եւ հայկական մշակոյթը ներկայացնող ձեռնարկներ կազմակերպած է: Պաշտպանած է Թուրքիոյ հայկական եւ միւս փոքրամասնութիւնները։ Քաւալան 2010-էն ի վեր իւրաքանչիւր Ապրիլ 24-ին Հայոց ցեղասպանութեան նահատակներու ոգեկոչման ձեռնարկներու հիմնական կազմակերպիչը եղած է: 2013-ի ամրան մասնակցած է «Կեզի» զբօսայգիին մէջ տեղի ունեցած հակակառավարական ցոյցերուն եւ բանտարկուած է 2017 թուականի Դեկտեմբերին, որմէ ետք բազմաթիւ թրքական եւ միջազգային իրաւապաշտպան կազմակերպութիւններ բողոքած են անոր բանտարկութեան դէմ՝ պահանջելով, որվերջ տրուի անոր ապօրինի բանտարկութեան։ Քաւալա անակնկալօրէն ազատ արձակուեցաւ, 840 օրեր բանտարկուելէ ետք, սակայն, միայն քանի մը ժամ ետք, Պոլսոյ դատախազութիւնը որոշեց դարձեալ ձերբակալել Քաւալան, ոտնակոխելով դատարանին որոշումը։ Ան 24 ապրիլ 2016-ին այցելած է Հայաստան` յարգանքի տուրք մատուցելով Հայոց ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակին: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == ՀԱՅԱՄԷՏ ԹՈՒՐՔ ԳՈՐԾԻՉ ՕՍՄԱՆ ՔԱՒԱԼԱՆ ԱԶԱՏ ԱՐՁԱԿՈՒԵՑԱՒ ԵՒ ՄԻ ՔԱՆԻ ԺԱՄ ԵՏՔ ԴԱՐՁԵԱԼ ՁԵՐԲԱԿԱԼՈՒԵՑԱՒ։

Էտմընթըն

Էտմոնդոն (անգլերէն՝ Edmonton), քաղաք Գանատայի հարաւ արեւմուտքին մէջ, Հիւսիսային Սասկաչեւան գետի ափին։ Հիմնադրուած է 1795 թուականին։ Ալպերթա նահանգի վարչական կեդրոնն է։ Բնակչութիւնը 2012 թուականի դրութեամբ 817 498 մարդ։ Մակերեսը 684 քմ², միջին բարձրութիւնը ծովու մակարդակէն՝ 668 մ։ == Արտաքին յղումներ == քաղաքի պաշտօնական կայք

Ծաղկինէ (անձնանուն)

Ծաղկինէ, հայկական իգական անուն։ Առաջացած է հայերէն ծաղիկ բառէն եւ -ինէ վերջաւորութեամբ։ Նորակերտ անուն է։ Գործածական էր Կոստանդնուպոլսոյ մէջ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Միքոնոս

Միքոնոս (յուն․՝ Μύκονος) Էգէական Ծովուն Քիքլատես կղզեխումբին արեւելեան կողմը գտնուող լեռնային կղզի, Սիրոս կղզիին արեւելքը, Թինոս կղզիին հարաւ-արեւելքը եւ Նաքսոս կղզիին հիւսիս-արեւելքը։ Տարածութիւնն է 106 քռ․քլմ․, ծովեզր 89 քլմ․ իսկ բնակչութեան թիւն է՝ 10 134։ Յունաստանի առաջին շրջաններէն է, ուր զբօսաշրջիկութիւնը կը զարգանայ (1960 թուականէն)։ Աշխարհածանօթ իր գիշերուան վառ կեանքով։ Մայրաքաղաքն է Հորա կամ Միքոնոս։ Կղզիին ամենածանօթ վայրն է Փոքրիկ Վենետիկը μικρή Βενετία։ == Ընդհանուր տեղեկութիւններ == === Աշխարհագրութիւն === Միքոնոս ունի անկանոն եռանկիւնի ձեւ, բազմաթիւ ծոցեր, որոնցմէ հանրածանօթ են՝ Փանորմոս (հիւսիս), Թուրլոս (արեւմուտք) ուր կը գտնուի նաեւ կղզիին գլխաւոր նաւահանգիստը եւ մայրաքաղաքը՝ Հորա (Միքոնոս)։ Գլխաւոր հրուանդաններ են՝ Ալիղոմատրա (հարաւ-արեւմուտք), Արմենիստիս (հիւսիս-արեւմուտք) եւ Էվրի (արեւելք)՝ Տրաղոնիսիին դիմացը։ Միքոնոսէն 2 ծովային մղոն հեռաւորութեամբ կը գտնուի Տիլոս պատմական սրբավայրը եւ վերջինիս արեւմուտքին Ռինիա եւ ուրիշ ժայռակղզիակներ․ այս բոլորն ալ չեն բնակուիր եւ վարչականօրէն Միքոնոսին կը պատկանին։ === Պատմական ակնարկ === Ըստ առասպելին, կղզին անումը կ՛ առնէ Միքոնոս հերոսէն՝ Ափոլոնաս աստուծոյ թոռը։ Մայրն էր Տիոնիսոս աստուծոյ աղջիկը։ Միքոնոս առաջին անգամ բնակած են Եգիպտացիները, Իքարիացիները, Փիւնիկեցիները, Մինոասեանները եւ աւելի ետք Յոնիացիները (Իոնես)։ Կղզիին հիւսիսային կողմը (Ֆթելիաս ծոց) Նոր Քարէ Դարուն պատկանող բնակավայր գտնուած է։ Ամենահին կառոյցները Ք․Ա․ 5-րդ հազարամեակին կը թուագրուին ըլլալ։ Միքոնոս կղզիին պատմութիւնը կը հետեւի Քիքլատեսի պատմութեան։ 1923-ին, Փոքր Ասիոյ աղետէն ետք, կղզին գաղթականներ կը հաստատուին, որոնք թափ կու տան տնտեսութեան եւ մշակոյթին։ Միքոնոս կը դառնայ հիւսքի կեդրոն։ Միքոնոսին հողը հարուստ է երկաթի, պղինձի եւ կապարի հանածոյի հանքերով, որոնք սակայն չեն շահագործուիր։ ==== Երկրագործական արտադրութիւններ ==== Բնակչութիւնը զբօսաշրջիկութեան բնագաւառէն զատ, կը զբաղի նաեւ հողագործութեամբ, ձկնորսութեամբ եւ անասնապահութեամբ։ Գլխաւոր արտադրութիւններն են՝ գարի, խաղող եւ թուզ։ Ուրոյն է Միքոնոսին պանիրը՝ քոփանիսթի, որուն համը սուր կծու է։ == Ժողովրդակագրութիւն == Կղզիին բնակիչը կը կոչուի Միքոնիոս կամ Միքոնիաթիս / Միքոնիաթիսա (իգական սեռին համար)։ Մնայուն բնակչութեան թիւն է 10 134 (ըստ 2001-ի մարդահամարին․ 2011-ի մարդահամարին թիւը անփոփոխ մանացած է)։ === Վարչական === Միքոնոս քաղաքապետութիւնը կը բաղկանայ Միքոնոս, Ռինիա եւ Տիլոս (հանրածանօթ հնագիտական վայրերուն եւ թանգարանին համար) կղզիներէն եւ անոնց շուրջը գտնուող ցիր ու ցան ժայռակղզիակներէ։ Գլխաւոր բնակավայրերն են՝ Հորա կամ Միքոնոս (3 783), Անօ Մերիա (1.459), Քլուվաս (953), Թուրլոս (669), Քալաֆաթի (278), Այիոս Իոանիս Տիաքոֆթիս (259), Այիոս Սթեֆանոս (178), Ֆարոս Արմենիսթիս (109)։ === Թանգարաններ === Հնագիտական թանգարան, կառուցուած է 1902-ին Էգէականի նաւային թանգարան Միքոնոսի Ժաղովրդական Արուեստիի թանգարան Պոնիս ջաղացք․ երկրագործութեան թանգարան == Տեսարժան վայրեր == == Ծանօթագրութիւններ ==

Քաղկեդոնի Ժողով

Քաղկեդոնի ժողով, 8 Հոկտեմբեր 450 թուականէն մինչեւ 1 Նոյեմբեր տեղի ունեցած եկեղեցական ժողով, որու հրաւիրուած է Կոստանդնուպոլսէն ոչ հեռու գտնուող Քաղկեդոն քաղաքին մէջ (ներկայիս Պոլսոյ արուարձաններէն մէկն է) Բիւզանդիոնի կայսր՝ Մարկիանոսի կողմէ Լեւոն Բ. Պապի համաձայնութեամբ՝ Եւտիքեսի ուսմունքը քննելու եւ Քրիստոսի բնութեան մասին վէճերուն լուծում տալու նպատակով։ Կաթոլիկ եւ Ուղղափառ եկեղեցիներու կողմէ Քաղկեդոնի ժողովը կը ճանչցուի որպէս տիեզերական։ Հայ առաքելական եկեղեցին, տենելով Քաղկեդոնի ժողովի որոշ թերութիւնները, հրաժարած է ճանչնալ ժողովին կողմէ հռչակուած քրիստոսաբանական բանաձեւը, որու հիման վրայ դրուած է Լեւոն Պապի տոմարը։ == Եվտիքեսի վարդապետութիւնը == Եվտիքեսը Կ.Պոլսոյ վանքերէն մէկուն վանահայր էր, որ 430-ական թթ. սկսաւ ուսուցանել, որ Քրիստոսը ունի միայն մէկ՝ աստուածային բնութիւն, իսկ անոր մարդկային որակները լուծուած են աստուածային բնութեան մեջ, իբրեւ կաթիլ մը մեղրը օվիկանոսի մեջ, որով եւ մարդկային բնութիւնը աստուածացած է։ Ըստ Եվտիքեսի, թեեւ Քրիստոսը ունի մարդկային մարմին, սակայն ան նման չէ սովորական մարմնի, այլ անապակ է ու իջեցուած երկնքէն։ Եվտիքեսի ուսմունքը դարձաւ բուռն եկեղեցական աստուածաբանական վեճերու առիթ։ Անտիոքի քրիստոնիա աստուածաբանական դպրոցը դէմ դուրս եկաւ Եվտիքեսին՝ հիմնուելով իր վարդապետներ Թեոդորիտոս Կիրոսացու եւ Թեոդորոս Մոփսուեստացու գաղափարներու վրայ։ Ալեքսանդիրիոյ աթոռը այս հարցին մէջ աւելի չափաւոր էր. չպաշտպանելով Եվտիքեսին՝ ան այնուամենայնիւ դէմ էր Քրիստոսի մարդկային եւ աստուածային բնությունների տարանջատմանը, երկյուղում էր Եփեսոսի ժողովում դատապարտուած Նեստորի ուսմունքի վերածնումէն եւ կասկածներ կը յայտնէր Անտիոքիայի վարդապետներու գաղափարներու ուղղափառութեան վրայ։ 448 թ. գումարուած Կ.Պոլսոյ պատրիարքութեան տարեկան ժողովը կը նզովէ Եվտիքեսի ուսմունքը, կը զրկէ անոր կարգէն եւ վանահայրութիւնէն։ Եվտիքեսը կը դիմէ Ալեքսանդրիոյ աթոռին, Հռոմի պապին այլ եպիսկոպոսական աթոռներու։ Հռոմի պապը իր դիրքորոշումները հարցի վերաբերեալ կ՝ արտայայտէ գրութեան մը մեջ, որ հետագային կը ստանայ Լեւոնի տումար անունը։ Լեւոնի տումարը Քրիստոսի մեջ կ՝ ընդունէր դէմք մը երկու բնութեամբ եւ էութեամբ։ Երկու բնութիւնները չեն խառնուիր եւ չեն շփոթուիր իրար հետ («Երկու բնութիւնք եկեալ առ իրեարս ի միանձնաւորութիւն»)։ == Եփեսոսի 449 թ. եկեղեցական ժողովը == 449 թ. Բիւզանդիոյ կայսր Թեոդոս Բ. կարգադրութեամբ Եփեսոս քաղաքին մէջ կը գումարուի եկեղեցական ժողով, որ կը նախագահէր Ալեքսանդրիոյ պապ Դիոսկորոսը։ Ժողովը կը հարկադրէ Եվտիքեսին հրաժարած իր վարդապետութիւնէն։ Միեւնոյն ժամանակ, ժողովը մերժող Լեւոնի տումարը եւ դատապարտում Կ.Պոլսոյ Փլաբիանոս պատրիարքին իբրեւ երկու բնութիւն ուսուցանողի։ Լեւոն Բ. պապը, անուանելով Եփեսոսի ժողովը «աւազակային», չի ընդունուիր անոր որոշումները։ Սակայն Թէոդոս Բ. կայսրը կարեւորութիւն չի տար պապի բողոքներուն։ == 451 թ. Քաղկեդոնի ժողովի ընդունած բանաձեւը == 450 թ. Թէոդոս Բ. կայսրի մահէն ետք գահ կը բարձրանայ անոր քոյր Պուլքերիան եւ վերջինիս ամուսին Մարկիանոսը, որոնք եկեղեցական հարցերուն հակադիր էին հանգուցեալ կայսեր։ 8 Հոկտեմբեր 451-ին Քաղկեդոնի մէջ կը գումարուի նոր ժողով, որուն նախագահութիւնը կը հանձնուի պապի պատուիրակներուն։ Ժողովը իբրեւ դաւանութեան հիմք կ՝ ընդունուի Լեւոնի տումարը, կը դատապարտուի Նեստորին եւ Եվտիքեսին։ Իբրեւ հաւատի ամփոփին մէջ կ՝ ընդունուի «Մի Քրիստոս յերկուս բնութիւնս» բանաձեւը։ Բացի այս բանաձեւէն Քաղկեդոնի ժողովը կրօնադավանաբանական կողմէն ունէր նաեւ առաջնայնութեան խնդիր։ Այսպէս Եփեսոսի 431 թ. Տիեզերաժողովին մէջ Նեստորը նզովուեց, որ Կ.Պոլսոյ պատրիարքն էր եւ Անտիոքեան դպրոցի ներկայացուցիչ։ Այսպէս այս ժողովին սահմանուեցաւ աթոռներու նոր կարգ՝ Հռոմ, Կոստանդնուպոլիս, Անտիոք, Երուսաղէմ, Ալեքսանդրիա։ == Քաղկեդոնի ժողովի որոշման նկատմամբ հակազդեցութիւնը == Քաղկեդոնի ժողովի քրիստոսաբանական բանաձեւը լուրջ ընդդիմութեան հանդիպըցաւ եւ դատապարտուեցաւ Ալեքսանդրիոյ եւ արեւելեան շարք մը աթոռներու կողմէն։ Հրավիրուեցան բազմաթիւ տեղական եկեղեցական ժողովներ, որոնք մերժեցին Քաղկեդոնի վարդապետութիւնը։ Այդ ընդդիմութիւնը հանգեցաւ այն բանին, որ Բիւզանդիոյ Զենոն կայսրը 482 թ. հրապարակեց Հենոտիկոն անունով փաստաթուղթ, որով հաւատքի կանոն կը համարուէին Նիկիայի, Կ.Պոլսոյ եւ Եփեսոսի տիեզերական ժողովներու դավանաբանական որոշումները, իսկ Քաղկեդոնի ժողովը եւ Լեւոնի տումարը բնաւ չեն հիշատակուիր։ == Հայ եկեղեցին եւ Քաղկեդոնի ժողովի որոշումները == 451 թ., երբ գումարուեցաւ Քաղկեդոնի ժողովը, Հայաստանի մէջ տեղի կ՝ ունենար Վարդանանց պատերազմը։ Հայոց եկեղեցին, զբաղուած ըլլալով պարսկական զրադաշտական կրօնի դէմ պայքար մղելով, ի վիճակի չէր հստակեցնել իր դիրքորոշումը Բիւզանդական կայսրութեան մեջ ծաւալուող դաւանաբանական վիճաբանութիւններու նկատմամբ։ Դրութիւնը փոխոգեցաւ 480-ական թթ.` Վահան Մամիկոնեանի մարզպանութեան շրջանին մէջ, երբ Հայաստանի մէջ դրութիւնը փոքր-ինչ խաղաղուեցաւ եւ կայունացաւ։ Հայոց եկեղեցին այս վեճերուն մէջ որդեգրեց այդ ժամանակ Բիւզանդական եկեղեցիին մէջ գերիշխող պաշտօնական դաւանաբանութիւնը` Զենոն կայսեր «Հենոտիկոնը»։ Այդ դիրքորոշումը պաշտօնապէս ամրագրուեցաւ 506 թ. Դուինի մէջ գումարուած եկեղեցական ժողովի կողմէն, որուն կը մասնակցէին «Հայոց, Վրաց, Աղվանից եւ Սիւնյաց» եպիսկոպոսները։ Հայ եկեղեցին ունի հստակ վերաբերմունք կապուած Քաղկեդոնի ժողովի նկատմամբ։ Այս դարաշրջանը յայտնի է իր բազմաթիւ քրիստոսաբանական վէճերով։ Բազմիցս քաղկեդոնականները հայ եկեղեցիին մեղադրած են միբնակութեան մեջ, սակայն հայ եկեղեցին չի հետեւիր ծայրահեղ միաբնակներուն (ինչպիսին էր օրինակ Եվտիքեսը), այլ այսպէս կոչուած, Կիւրեղեան (եփեսոսեան) դաւանաբանութեանը։ Այսպէս հայ եկեղեցւոյ քրիստոսաբանութիւնը ձեւաւորուեցաւ Եփեսոսի ժողովին մէջ, իսկ անկէ ետք դեռեւս կենդանի հայ եկեղեցւոյ մեծագոյն գործիչներու՝ Սահակ Պարթեւի եւ Մեսրոպ Մաշտոցի կողմէն աւելի եւս հստակեցուց։ Այս մասին մենք կ՝ իմանանք «Գիրք թղթոց» ժողովածուէն։ Հետագայի հայ մտածողները քաղկեդոնականութիւնը համարած են կեղծ նեստորականութիւն, եւ անոր հիման վրայ մերժած այս ժողովի կանոնները զայն համարելով թաքնուած նեստորականութիւն։ == Աղբիւրներ == Հայ եկեղեցու պատմություն, մասն Ա (սկզբից մինչեւ 1441 թ.), Էջմիածին, 2002։

KitKat

KitKat, տուրմով ծածկուած կսկուծ մըն է: Ստեղծուած է Rowntree-ին կողմէ Անգլիոյ մէջ։ Nestlé ընկերութիւնը 1988 թուականին գնած է KitKat-ի արտադրութիւնը եւ մինչեւ այսօր կը վաճառուի համաշխարհային գծով: Բուն կսկուծը կը կազմուի 2 կամ 4 մատիկներէ, բաժնուած եւ ծածկուած է մի քանի արտաքին տուրմի յարկերով: KitKat-ը նաեւ ունի տարբեր համեր: == Պատմութիւն == KitKat անունը եկած է 18-րդ դարէն, երբ KitKat անունով կարկանդակներ կը հրամցուէին Լոնտոնի մէջ կայացած քաղաքական գործիչներու ժողովներուն ընթացքին: 1920 թուականին Rowntree-ն առաջին KitKat-ին ծագումը կատարեց Անգլիոյ մէջ: Անոր սկիզբի ծագումներուն ժամանակ, KitKat-ին ուղղագրութիւնը տարբեր էր եւ կը գրուէր KitCat ձեւով, այս մէկը շարունակուեցաւ մինջեւ 1930 թուական որմէ ետք Rowntree իր կեդրոնացումը եւ արտադրութիւնը շեղեց Dairy Milk վաճառանիշին վրայ։ Այս հետեւանքով՝ KitKat-ի վաճառանիշը տկարացաւ եւ վերջ գտաւ: 4 մատիկներէ կազմուած կսկուծը երկրորդ անգամ կրկին լոյս տեսաւ գործաւորի մը կողմէ որ կ'աշխատէր Եորք գործատեղին մէջ։ Այս կսկուծը թողարկուած է 29 Օգոստոս, 1935 թուականին, Rowntree's Chocolate Crisp հրատարակչութեան անունով եւ վաճառուած է Անգլիոյ մէջ: Kitkat-ին համապատկերը կը փոխուի Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմին ընթացքին, ու թուղթին տեսքն ու գոյնը կը դառնան կապոյտ: կը փոխուի նաեւ անոր համը եւ այսպիսով, շրջան մը KitKat-ը կը դառնայ լեղի տուրմ: Այս արտադրեալ իրը մեծ յաջողութիւն արձանագրելով Անգլիոյ մէջ, կը սկսի արտադրուիլ Քանատայի, Իրլանտայի, Աւստրալիոյ, Նիւ Զիլանտի եւ Հարաւային Ափրիկէի մէջ։ 1958 թուականին Տոնալտ Կիլզ, որ այս ընկերութեան պատասխանուներէն մէկն էր, կը ստեղծէ KitKat-ին համաշխարհային ծանուցումը՝ "Have a Break, Have a Kit Kat": == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == KitKat-ի պաշտոնական կայքը(անգլերէն) Հետաքրքիր փաստեր KitKat-ի մասին(անգլերէն) KitKat բրենդի նորություններ (ռուս.) KitKat ապրանքանիշի պատմությունը(ռուս.) Ռուսաստանում KitKat-ի նոր գովազդը(ռուս.)

Փանցիր հրթիռային համակարգ

Փանցիր Ս1 (ռուս.՝ Панцирь-С1, ՆԱԹՕ-ի դասակարգումով՝ SA-22 Greyhound (նշանակութիւնը՝ քերծէ)՝ ռուսական ինքնաշարժ զէնիթային հրթիռա-հրանոթային համակարգ ցամաքային եւ ծովային տեղակայումով: == Նշանակութիւն == Համակարգը նախատեսուած է ժամանակէն եւ հեռանկարային միջոցներու օդային յարձակումներէն քաղաքացիական եւ ռազմական առարկաներու (այդ թիւին՝ մեծ հեռահարութեան հակաօդային պաշտպանութեան համալիրներու) մոտակայ ծածկոյթի համար: Նաեւ կրնայ իրագործել առարկայի պաշտպանութիւնը ցամաքային եւ վերջուրեայ սպառնալիքներէն:Համակարգի ստեղծման աշխատանքներն աւարտուած են 1994 թուականին, առաջին անգամ ցուցադրուած է Մոսքուայի միջազգային օդային-տիեզերական սալոնին: 2012-ի Նոյեմբեր 16-ին ՌԴ Կառավարութեան նախագահ Տմիթրի Մետվետեւի հրահանգով սպառազինութեան ընդունուած է:2016 թուականին աւարտուած է «Панцирь-СМ» համալիրի նորակազմութեան մշակումը, որուն մէջ նորէն մշակուած բազմագործողային նշանառման կայանի հաշուին թիրախներու խոցման հեռաւորութիւնը մեծցած է մինչեւ 40 քմ == Բնութագրական տուեալներ == արտադրող Ռուսաստան Ռուսիա շահագործում՝ 2008-էն ներկայ ժամանակ անձնակազմ՝ 3 հոգի համալիրի քաշը՝ մինչեւ 30 թօն ծաւալման արագութիւնը՝ < 5 վրկ արձագանքման ժամանակը՝ 4-6 եկվ զինապաշար՝ 12 57Է6-Ե հրթիռ, 1400 մարտագլխիկ թիրախի առաւելագոյն արագութիւն՝ 1000 մ/եկվ մինչեւ թիրախ հեռաւորութիւնը՝ 1.2-20 քմ թիրախի բարձրայնութիւնը՝ 15 մ-15 քմ == Գործողութիւններու Պատմութիւն == === Սուրիա === 2012-ի Յունիս 22-ին յայտնուեցաւ, որ Սուրիոյ բանակի Փանցիր-Ս1 զօրամիաւորումը խոցած է Լաթաքիային վրայով թռչող Թուրքիոյ օդային ոյժի RF-4E ռազմական օդանաւը: Նաեւ 2015 թուականէն համակարգ մը տեղակայուած է որպէս Սուրիոյ քաղաքացիական պատերազմին ներխուժած Ռուսիոյ զօրամիաւորումներու մաս: 2018-ի Յունուար լոյս 6-ի գիշերը Հմէյնիմ օդային հենակէտը գրոհած են 13 անօդաչու թռչող սարքեր: Փանցիր-Ս-ի համակարգի պաշտպանիչ համակարգը խոցած է եօթ տրոն: 2018-ի Ապրիլ 14-ին ամերիկեան, բրիտանական եւ ֆրանսական ոյժերը ութ թիրախներուն վրայ արձակեցին 103 օդէն-ցամաք տեսակի հրթիռներ: Ռուսական աղբիւրներուն համաձայն Փանցիր-Ս1-ի քսանհինգ հրթիռ արձակուեցան ոչնչացուցին եկողներէն քսաներեքը Սակայն, ամերիկեան Պաշտպանութեան երատեսչութիւնն ըսած է, որ դաշնակիցներու ոչ մեկ հրթիռ խոցուած է: Սուրիոյ Հակաօդային պաշտպանութեան ոյժերուն պատկանող ՍԱ-22 համակարգը կործանուած է իսրայէլական զինուած ոյժերուն կողմէ 2018-ի Մայիսին Ըստ ռուսական վերլուծաբաններու եւ ռազմական անձերու հարուածի պահուն համակարգը կրնայ անջատած ըլլար: Զեկուցվել է, որ հիմնական սպառազինության մնացորդները նկատվել են === Ուքրայինա === Տարբեր անկախ փորձագետներ կը հաւատան, որ Փանցիր-21-ը գործարկած են անջատողական ոյժերը Տոնպասի պատերազմին: Զեկոյցներու համաձայն հիմնական սպառազինման առարկաները Ուքրայինային մէջ նկատուած են 2014-ի Նոյեմբերին: Նաեւ կը զեկուցուի, որ ատոնք նկարահանուած են Լուհանսք եւ լուսանկարուած՝ Մաքիիվքա ապստամբող տարածքներուն մէջ 2015-ի սկիզբներուն: == Սպառազինութեան Մէջ == Ալժիր Ալճերիոյ ժողովրդական ազգային բանակ՝ 104 Իրան Իրան 10 համալիր Փանցիր-Ս1Է, 2012-ի դրութեամբ: Կաղապար:Country data Իրաք Իրաք՝ 2016-ի դրութեամբ՝ 96Ք6 երեք համալիր, Փանցիր-Ս1Է ութ համալիր եւ 200 միաւոր 9М331 մատակարարուած են 2014-ին, ընդամենը 2012-ին պատուիրուած են Փանցիր-Ս1Է 48 համալիր եւ 1200 միաւոր 9М331 (պայմանագիրի գումարը կազմած է $ 2.3 մլր.): 2016 թուական՝ 20 մեքենայի մատակարարում (ոչ պաշտօնական տուեալներով 2012-ին 4.2 մլր տոլլարի պայմանագրով նախատեսուած է 24 համալիրի մատուցում:) Կաղապար:Country data Հասարակածային Գվինեա Հասարակածային Կուինէայի զինեալ ոյժեր՝ երկու համալիր 2017-ի Օգոստոսի Կաղապար:Country data ԱՄԷ Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններ՝ 2016-ի դրութեամբ 96Ք6-ի 50 համալիր Կաղապար:Country data Օման Օմանի սուլթանի զինեալ ոյժեր՝ 2012-ի դրութեամբ Փանցիր-Ս1Է-ի մինչեւ 12 համալիր Ռուսաստան Ռուսիա՝ 2016-ի Փետրուար 25-ի դրութեամբ 30 96К6 համալիրՌուսիոյ դաշնութեան Օդային-տիեզերական ոյժեր 2016-ի դրութեամբ 12 96К6 համալիր Կաղապար:Country data Սիրիա Սուրիոյ արաբական զինեալ ոյժեր՝ 2008-էն մինչեւ 2011-ը մատակարարուած է 96Ք6-ի 36 համալիր 50 հատ պատուիրածէն եւ 700 միաւոր 9Մ311 ==== Չեղեալ Պատուերներ ==== Բրազիլիա Պրազիլի զինեալ ոյժեր՝ Պրազիլը եւ Ռուսիան 2013-ի Փետրուարէն մեկ միլիար տոլլարի չափով գնման բանակցութիւններ վարած են 2013-ի սկիզբէն: 2015-ին ձեռքբերումը հետաձգուեցաւ մինչեւ 2016-ը եւ իվերջոյ 2015-ին Պրազիլը որոշած է չեղարկել գնումը: == Ծանօթագրութիւններ == Կաղապար:Ծանցանկ2

Արտեմ Յարութիւնեան

Արտեմ Միքայել Յարութիւնեան (19 Սեպտեմբեր 1945, Ստեփանակերտ, ԼՂԻՄ, Ազրպ.ԽՍՀ, ԽՍՀՄ)՝ հայ բանաստեղծ, գրականագետ, թարգմանիչ։ Բանասիրական գիտությունների տոքթոր (1989), փրոֆեսոր (1991)։ Հայկական հանրագիտարանի խմբագրութեան գիտխմբագիր Միքայէլ Յարութիւնեանի որդին է։ 1968 թուականին ավարտած է Երեւանի Պետական Համալսարանի բանասիրական բաժանմունքը, ապա՝ Մոսկուայի Մաքսիմ Կորքիի անուան համաշխարհային գրականութեան հիմնարկի արտասահմանեան գրականութեան մասնագիտական բարձրագոյն կրթութեան անգլիական բաժինը։ 1972 թուականէն կը դասախոսէ ԵՊՀ-ի մէջ։ 1979 թուականին Հայաստանի Գրողներու Միութեան անդամն էր։ 2010 թուականին հրատարակած է Յարութիւնեանի «Հեռուստապոեմներ «Շուշի» եւ «Բաբելոն» հիւրանոցների աշտարակից» գիրքը։ Դասախոսած է, Սորպոնի, Մոնպելիեյի, Մարսէյլի, Դարեմի, Քլիվլընտի, Քոլամպիոյ, Հարվըրտի, Քոլգեյթի պետական համալսարանների մէջ, Իսթանպուլի Ամերիկեան համալսարանը։ 1995 թուականին Ֆուլբրայթի կրթաթոշակով դասախոսած է Համիլթոնի Քոլգեյթի համալսարանի մէջ։ Նոյն կրթաթոշակով, 2002 թուականին Լոս Անճելըսի համալսարանը։1994-1995 թուականներուն աշխատած է Ուաշինկթընի մէջ որպէս Լերնային Ղարապաղի Հանրապետութեան դեսպան։ Մասնակցած է արտերկրի մէջ կազմակերպուած պոեզիայի փառատոներուն Մոսկուայի մէջ (1983, Մաքսիմ Կորքիի անուան մրցանակ), Միացեալ Թագաւորութեան մէջ (1983, Լոնտոն-Նիւքասլ, Դիլըն Թոմասի անվան մրցանակ) Ֆրանսայի մէջ (1989, Փարիզ-Ռոտեզ, Ռընե Շարի անվան մրցանակ), Շուէտին մէջ (Սթոքհոլմ, 2008, միջազգային փառատոնի մրցանակ), Թուրքիոյ մէջ (Իսթանպուլ, 2010, միջազգային փառատոնի մրցանակ)։ 1994 թուականին ԱՄՆ-ի մէջ Արտեմ Յարութիւնեանի անգլերէն թարգմանուած «Նամակ Նոյին» ժողովածուն ("Letter to Noah", 1994, New York) ամերիկեան շարք մը համալսարաններ ներկայացուցած են Նոպելեան մրցանակի։ 2011-ին պարգեւատրուած է «Հայրենիքին մատուցած ծառայութիւններու համար» 2-րդ աստիճանի մետալով։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Լեւոն Օրբելիի Կիսանդրի

ԼԵւոն Օրբելիի կիսանդրի, կը գտնուի Երեւանի Արաբկիր համայնք՝ Լեւոն Օրբելիի անուան կենսանաբանութեան հիմնարկի շէնքի առջեւ։ Յուշարձանը տեղադրուած է 1973 թուականին։ Ընդգրկուած է Երեւանի Արաբկիր վարչական շրջանի պատմութեան եւ մշակոյթի անշարժ յուշարձաններու ցանկին մէջ։ == Հեղինակ == Քանդակագործ՝ Գաբրիէլ Եփրոյեան == Ծանօթագրութիւններ ==

Ազնաւուրեան

Ազնաւուրեան, հայկական մականուն։ == Մականունը կրողներ == Այտա Վաղինակի Ազնաւուրեան (ծ. 1923), երգչուհի։ Արամ Ազնաւուրեան (ծ. 1905), մշակութային գործիչ, հրապարակախօս: Արուս Միսաքի Ազնաւուրեան (1904-1989), դերասանուհի։ Գոհար Ազնաւուրեան (ծ. 1906), բանասէր: Գրիգոր Յովհաննէսի Ազնաւուրեան (ծ. 1928), լրագրող։ Լեւոն Ազնաւուրեան (1889-?), նկարիչ: Կարինա Բորիսի Ազնաւուրեան (ծ. 1974), սուսերամարտիկ։ Յովսէփ Ազնաւուրեան (1854-1935), ճարտարապետ: Շահնուր Վաղինակի Ազնաւուրեան (ծ. 1924), ֆրանսահայ նշանաւոր շանսոնիէ, երգիչ, երգահան, բանաստեղծ, կինոդերասան, հասարակական գործիչ։ Շաւարշ Մնացականի Ազնաւուրեան (1905-1982), մանկավարժ, լրագրող: Պերճ Պերճի Ազնաւուրեան (1917), մանկավարժ, Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակից: Քերոբէ Ազնաւուրեան (1791-1845), թարգմանիչ: Քնարիկ Ազնաւուրեան (1901-1965), թարգմանիչ: Հիւրմիւզ Ազնաւուրեան (ծնունդ եւ մահ 20-րդ դար), փաստաբան։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Խաղող

Խաղող (լատիներէն՝ Vítis ), խաղողազգիներու ընտանիքի բոյսերու ցեղ, իսկ՝ անոր ողկոյզները հասած վիճակին մէջ, քաղցր հատապտուղներ են։ Խաղողին հայրենիքը Առաջաւոր Ասիան է։ Շուրջ 70 տեսակի խաղող գոյութիւն ունի աշխարհի տարածքին։ == Բուսաբանական Նկարագիր == Խաղողին մատները կ'անուանեն խաղողի վազ։ Խաղողին սերմը ծլելէն ետք, առաջին տարին փոքր «մատ» մը կու տայ։ Անոր տերեւներուն բողբոջներէն միւս տարին նոր երկար, լաւ զարգացած «մատներ» կ'աճին, այնուհետեւ յաջորդ տարին, իւրաքանչիւր բողբոջը աւելի նուազ «մատներ» կու տայ, որոնք աշնան կը չորնան մինչեւ՝ իրենց բողբոջը, այնպէս որ այդ մատէն կը մնայ միայն ստորին՝ հանգոյցը «կարճ մատ»ը։ Կարճ մատին միակ բողբոջը միւս աճողական շրջանին կը զարգանայ եւ կը դառնայ հզօր երկար «մատներ», որոնցմէ դարձեալ «կարճ մատներ» կ'աճին։ «Երկար մատները» կը ծաղկին եւ բերք կու տան, իսկ կարճերը՝ ոչ։ Մշակաբոյսին մօտ՝ «մատներու» երկար ու կարճ հերթափոխումը չի նկատուիր շնորհիւ՝ խաղողին կարճ հատման եւ անիկա կը ծաղկի ու բերք կու տայ ամէն տարի։ Ծաղիկները մանր են եւ ծաղկաբոյլ մը կը կազմեն (բարդ վրձին): Կախուած՝ կը ծաղկի արական եւ իգական մասնաբաժինէն՝ անոնց զարգացածութեան աստիճանէն կ'առանձնացուին ծաղիկներու հետեւեալ երեք տեսակները. իսկական-իգական, արական, երկսեռ։Խաղողին վերջին երեք տեսակները հիմնականն են։ Երկսեռ տեսակի ծաղիկը յատկանշական է ընտանի տեսակներու համար։ Խաղողին պտուղները գնդիկանման կամ ձուանման հատապտուղներ են, որոնք կը կազմեն քիչ կամ շատ ցանցառ (սակաւ խիտ) ողկոյզներ։ Հատապտուղներու գունաւորումը տեսակէն կախեալ է (դեղին, կանաչաւուն, մութ-կապոյտ, մանիշակագոյն, սեւ եւ այլն)։ == Բուսաբանական Դասակարգում == Vitis ցեղը ներկայացուած է 70 տեսակներով եւ կը բաժնուի երկու ենթացեղի՝ Euvitis Planch եւ Muscadinia Planch։ Euvitis Planch ենթացեղին կը պատկանի 68 տեսակ, որոնք կը բաժնուին երեք խումբի. եւրոպա-ասիական, ամերիկեան, արեւելա-ասիական։Վաւիլով առանձնացուցած է խաղողի ծագման եւ անոր մշակաբոյս դարձնելու հետեւեալ հիմնական կեդրոնները՝ միջինասիական, որ կը ներառէ Հիւսիս-Արեւմտեան Հնդկաստան, Աֆղանիստան, Թաճիկիստան, Ուզպեքիստան, Արեւմտեան Թեան-Շան: Առաջաւոր-ասիական, որ կը ներառէ ներքին Փոքր Ասիան, Անդրկովկասը, Իրանը եւ Թուրքմենիստանի լեռնային մասը։ Այս տարածաշրջանին մէջ, խաղողը ներկայացուած է ընտանի եւ վայրի տեսակներու հսկայ բազմազանութեամբ։ == Օգտագործում == Գիտական բժշկութիւնը խաղողը կ'օգտագործէ ախորժակի կորուստի, նիւթափոխանակութեան անկման, նեարդային համակարգի հիւծուածութեան, ուժասպառութեան եւ թոքախտի պարագաներուն։ Խաղողէն կը ստանան «նաթուրոզա դեղամիջոցը», որ կ'օգտագործուի ներերակային սրսկումներու ձեւով արեան կորուստի, ընկճախտի եւ կաթուածի պարագաներուն։ Խաղողը մեղրի պէս ներս կը թափանցէ արեան մէջ։ Հաւանական է, որ վերացուի խաղողը շաքարախտով հիւանդներուն յանձարարելու արգելքը, ինչպէս՝ մեղրի պարագային։ Եւ պատահական չէ, որ շտուդգարդցի բժիշկ Հէյն բազմաթիւ ապացոյցներ ունի խաղողի հիւթով արեան շաքարի տոկոսը իջեցնելու վերաբերեալ։ Ինչպէս միւս միրգերու, այնպէս ալ խաղողի պարագային, անհրաժեշտ է խաղող ուտելը դատարկ ստամոքսին կամ՝ ուտելէն 2-3 ժամ ետք։ Խաղողով կը պատրաստուի թարմ եւ վերամշակուած՝ գինի, քոնեակ, անուշ, խաղողահիւթ, ռուպ, մրգանուշ, չամիչ, թթուաջուր, ընկոյզի միջուկով երշիկ եւ այլն։ Ունի նաեւ սննդական եւ բուժիչ յատկութիւն (բժշկութեան մէջ կայ առանձին բաժին մը՝ խաղողաբուժութիւն)։ Գինեգործութեան մնացորդներէն կը ստանան ոգելից ըմպելի, քացախ, գինեքարային թթու, գինեքար, տնկաղ, սերմերէն՝ թանկարժէք ճարտարագիտական եւ սննդային իւղ, եւ այլն։ Տերեւները եւս կ'օգտագործուին թափօններէն ու որթատունկերէն հեռացուող զանգուածը՝ իբրեւ անասնակեր։ Սեւ խաղողը, բաղդատած դեղինին եւ կարմիրին, աւելի հարուստ է հակաօքսիտաններով եւ հակաբորբոքային նիւթերով: Յանձնարարելի է զայն ուտել ամբողջութեամբ` կուտով միասին: Խաղողին տունկը ցուրտին չի դիմանար, այդ պատճառով ալ կարգ մը շրջաններու մէջ, օրինակ՝ Արարատեան դաշտի մէջ, ուշ աշնան կը ծածկեն հողով (այգեթաղ)։ == Խաղողը Հայկական Լեռնաշխարհին մէջ == Ս. Գիրքին մէջ կ'ըսուի, որ Նոյ նահապետ ջրհեղեղէն ետք Արարատ լերան ստորոտին կը տնկէ խաղողի առաջին որթատունկը: Երբ այծը կ'ուտէ վայրի խաղողին պտուղները, հարբելով` կը սկսի հրմշտել միւս անասունները: Աւելի ուշ, Նոյ նահապետ Արարատ լերան լանջերուն խաղողի այգի մը կը տնկէ եւ պտուղներէն գինի կը ստանայ: Գինին այնքան համեղ կ'ըլլայ, որ ան չի դիմանար, «կը խմէ եւ կ'արբենայ»: Հայոց բնաշխարհին մէջ գինիի վերաբերեալ առաջին տեղեկութիւնները նոյնքան հին են, որքան` աշխարհը: Հնագիտական պեղումներու արդիւնքները ցոյց կու տան, որ խաղողը Հայկական լեռնաշխարհին մէջ գոյութիւն ունեցած է Նոյէն միլիոնաւոր տարիներ առաջ: Հնագիտական պեղումներու արդիւնքները կը վկայեն, որ Քրիստոսէ հազարամեակներ առաջ գինին առաջին անգամ պատրաստուած է այն վայրի մէջ, ուր հետագային կազմաւորուած են հայկական ցեղախումբերն ու պետութիւնները: Այս պատճառով համայն մարդկութիւնը նախապատմական աշխարհի մէջ խաղողի եւ գինիի կեդրոնը կը վերապահէ Հայաստանին, իսկ Նոյ նահապետը կը հռչակէ առաջին այգեպանն ու գինեգործը: Գինին ու խաղողը իրենց ուրոյն տեղը ունեցած են հայոց կենցաղին եւ հոգեւոր կեանքին մէջ: Թագաւորները` իբրեւ սիրոյ ու յաւերժութեան խորհրդանիշ, այգիները անուանած են իրենց կիներուն ու դուստրերուն անուններով: Արարատեան թագաւորութեան ժամանակաշրջանը ոսկէ դարեր եղած են ոչ միայն հայոց այլեւ համաշխարհային գինեգործութեան պատմութեան մէջ: Հայ դիցաբանութեան մէջ «Խաղողը» եւ «Մայրութիւն»ը իրենց ուրոյն տեղը ունին եւ երբեք չեն առանձնացուած իրարմէ` իբրեւ պտղաբերութեան խորհրդանիշներ: ====== Խաղողօրհնէք ====== Եկեղեցական հիմնական տօներէն է խաղողօրհնէքը: Նախաքրիստոնէական շրջանին հայոց նախնիները համոզուած էին, որ Օգոստոս ամիսը խաղողի հասունացման եւ բերքահաւաքման ամիսն է: Խաղողի բերքահաւաքին օրը պաշտամունքի արարողակարգը ամէնէն կարեւորն էր հին հայոց մօտ, որ հետագային` քրիստոնէութեան շրջանին կը դառնայ «Խաղող օրհնութեան օր»: Յոյն գրող Քսենոֆոն գարեջուրի մասին իր յիշատակումէն բացի` կը նշէ հայկական խաղողն ու գինին: Քրիստոսէ առաջ 401-400 թուականներուն, անցնելով Հայաստանէն, Քսենոֆոն կը հանդիպի զարմանահրաշ «բուրաւէտ գինիներու»: Ինչպէս չէր արտօնուած խնձոր ուտելը մինչեւ Վարդավառ, այնպէս ալ չէր արտօնուած խաղող ուտել մինչեւ 15 Օգոստոսի նախորդող կամ յաջորդող Կիրակի օրը` խաղաղօրհնէքի տօնը: == Գրականութիւն == Francesco Emanuelli, Silvia Lorenzi, Lukasz Grzeskowiak, Valentina Catalano, Marco Stefanini, Michela Troggio, Sean Myles, José M. Martinez-Zapater, Eva Zyprian, Flavia M. Moreira, and M. Stella Grando (2013)։ «Genetic diversity and population structure assessed by SSR and SNP markers in a large germplasm collection of grape»։ BMC Plant Biology (BioMed Central Ltd.) 13: 39։ doi:10.1186/1471-2229-13-39 Hui Ren & Jun Wen։ Vitis, S. 210 - textgleich online wie gedrucktes Werk, In։ Wu Zheng-yi, Peter H. Raven, Deyuan Hong (Herausgeber)։ Flora of China, Volume 12 - Hippocastanaceae through Theaceae, Science Press und Missouri Botanical Garden Press, Beijing und St. Louis, 19. November 2007, ISBN 978-1-930723-64-1. (Abschnitt Beschreibung, Verbreitung und Systematik) S. Nazimuddin & M. Qaiser։ Vitis in der Flora of Pakistan. Siegmund Seybold (Hrsg.)։ Schmeil-Fitschen interaktiv (CD-Rom), Quelle & Meyer, Wiebelsheim 2001/2002, ISBN 3-494-01327-6 (für Merkmale) Walter Hillebrand, Heinz Lott, Franz Pfaff։ Taschenbuch der Rebsorten, 13. Auflage, Fachverlag Dr. Fraund GmbH, Mainz 2003, ISBN 3-921156-53-X (für Systematik) == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Wissenswertes zum Thema Wein. Rolf Blaich: Weinbau und Reben in der Flora Mitteleuropas - Ein online-Lehrbuch der Universität Hohenheim. bundderweinkenner.ch: Systematische Gliederung der Reben. (7. Dezember 2010)

Կամաւորներու Միջազգային Օր

Կամաւորներու միջազգային օր (5 Դեկտեմբեր), լրիւ անունը՝ Կամաւորներու միջազգային օր՝ յանուն տնտեսական եւ սոցիալական զարգացման (ՄԱԿ-ի լեզուներով. անգլերէն՝ International Volunteer Day (IVD) for Economic and Social Development, ռուս.՝ Международный день добровольцев во имя экономического и социального развития), հաստատուած է ՄԱԿ-ի կողմէ եւ 1985-էն կը հանդիսանայ միջազգայնօրէն յիշատակելի օր։ Կամաւորական կազմակերպութիւններուն եւ կամաւորներուն հնարաւորութիւններ կ՚առաջարկէ, որպէսզի անոնք տեսանելի դարձնեն տեղական, ազգային, միջազգային մակարդակներու վրայ կատարած իրենց ներդրումը։ == Նախապատմութիւնը == Օրը հաստատուծ է 17 Դեկտեմբեր 1985-ին, ՄԱԿ-ի Գլխաւոր Ժողովի 40-րդ նստաշրջանի ժամանակ: Այս որոշմամբ ՄԱԿ-ը կը ցանկայ նպաստել Հազարամեակի զարգացման նպատակներուն (MDGs) հասնելու համար կամաւորներու ներդրած ջանքերու ու անոնց գործունէութեան ճանաչելիութեան։ === ՄԱԿ-ի բանաձեւերը === ==== 17 Դեկտեմբեր 1985-ի 40/212 բանաձեւ ==== Գլխաւոր Ժողով (ԳԱ) կառավարութիւններուն կ՚առաջարկէ ամէն տարի 5 Դեկտեմբերին նշել իբրեւ Կամաւորներու միջազգային օր՝ յանուն տնտեսական եւ ընկերային զարգացման, ինչպէս նաեւ կոչ կ՚ընէ միջոցներ ձեռք առնել՝ բարձրացնելու տեղեկացուածութիւնը կամաւորներու ծառայութեան, անոնց ներդրումներու կարեւորութեան մասին, այդպիսով շահագրգռելով աւելի շատ մարդոց կեանքի բոլոր ոլորտներուն մէջ իրենց կամաւորական ծառայութիւնը առաջարկելու համար՝ ինչպէս սեփական համայնքին, այդպէս ալ արտերկրին մէջ։ ==== 20 Նոյեմբեր 1997-ի 52/17 բանաձեւ ==== ԳԱ-ն 2001-ը կը հռչակէ Կամաւորներու միջազգային տարի՝ նպատակ ունենալով նպաստել կամաւորներու ճանաչելիութեան, անոնց գործունէութեան հեշտացման, ցանցերու ստեղծման եւ կամաւորական ծառայութեան առաւելութեան ընդունման։ ==== 5 Դեկտեմբեր 2001-ի 56/38 բանաձեւ ==== ԳԱ-ն կ՚ընդունէ շարք մը խորհրդատուական առաջարկներ՝ ուղիներու վերաբերեալ, որոնց օգնութեամբ կառավարութիւններն ու ՄԱԿ-ի համակարգը կը կարողանային աջակցիլ կամաւորութեան, եւ կը խնդրէ լայնօրէն տարածել այդ առաջարկները։ ==== 18 Դեկտեմբեր 2008-ի 63/153 բանաձեւ ==== ԳԱ-ն կը սահմանէ, որ մօտաւորապէս 5 Դեկտեմբեր 2011-ին, Ժողովի 66-րդ նստաշրջանի երկու լիագումար նիստ պէտք է նուիրուին Միջազգային տարուան արդիւնքներուն, յետագայ գործունէութեանն ու անոր տասներորդ յոբելեանը նշելուն։ == Համագործակցութիւն եւ զարգացում == ՄԱԿ-ի մանդատն ու աջակցութիւնը, կայացուցած որոշումը իւրայատուկ հնարաւորութիւն կը ստեղծեն կամաւորական կազմակերպութիւններու ու անհատներու համար, որոնք կ՚աշխատին կառավարական հաստատութիւններու, ոչ առեւտրային կազմակերպութիւններու, հասարակական խումբերու, գիտական օղակներու եւ մասնաւոր սեկտորի հետ։ Երկար տարիներ Կամաւորներու միջազգային օրը ունեցած է ռազմավարական նշանակութիւն. բազմաթիւ երկիրներու մէջ ուշադրութեան արժանացած են կամաւորներու ջանքերը աղքատութեան, սովի, հիւանդութիւններու, անգրագիտութեան յաղթայարման ու շրջակայ միջավայրի վատթարացման եւ անհանդուրժողականութեան դէմ պայքարին։ Դրական ձեռքբերումները հիմնականին արդիւնք են ՄԱԿ-ի, կառավարութիւններու, կամաւորական կազմակերպութիւններու ու նուիրեալներու միջեւ համագործակցութեան։ Անոր մաս կը կազմեն նաեւ ԶԼՄ-ներու ներկայացուցիչները, գիտական օղակները, հիմնադրամները, մասնաւոր սեկտորը, կրօնական խումբերը, մարզական ու ժամանցային կազմակերպութիւնները։ Ամէն տարի հազարաւոր կամաւորներ հաեմախմբելէն բացի, ՄԱԿ-ը գործարկած է Կամաւորներու ծրագիր, որ կ՚աշխատի գործընկերներու ու կառավարութիւններու հետ սերտ համագործակցութեամբ՝ կամաւորներու համար ազգային ծրագրեր, կառուցուածքներ ստեղծելու նպատակով, որոնք զգալի աջակցութիւն են ճշգրիտ երկիրներու կամաւորներու համար։ Առցանց կամաւորական ծառայութեան օգնութեամբ, կամաւորները կրնան մարդկային կայուն զարգացման նպատակով քայլեր ձեռնարկել՝ աջակցելով կազմակերպութիւններու գործունէութեան համացանցի միջոցով։ == Օրուան յիշատակումը == Միջազգային այս օրը կը նշուի շարք մը ոչ կառավարական կազմակերպութիւններու կողմէ, ինչպէս՝ Կարմիր Խաչի, սկաուտներու եւ այլոց։ Այն բազմաթիւ կազմակերպութիւններու անդամներու ու անհատներու համար կը հանդիսանայ տօն։ Օրը նշում եւ միջոցառումներուն կ՚աջակցին ՄԱԿ-ի կամաւորները: Իւրաքանչիւր տարի ՄԱԿ-ի Գլխաւոր քարտուղարը հանդէս կու գայ օրուայ խորհուրդին համապատասխան ուղերձով։ Այդ օրը հիմնական ուշադրութիւնը ոչ միայն կամաւորութեան տօնումն է՝ իր տարբեր տեսակներով, այլ նաեւ տեղական, ազգային ու համաշխարհային մակարդակներուն վրայ փոփոխութիւններու տանող հասարակական մասնակցութեան համար առանձնայատուկ երախտագիտութեան արտայայտումը։ Այդ օրը կ՚ընդգծուի կամաւորներու ջանքերը, որմով անոնք կը փորձեն մարդոց ներգրաւել որոշումներու կայացման մէջ՝ վերջնական արդիւնքով, մասնակցային միջավայրի ստեղծման, որ կը բերէ ուժեղ կառավարման, հասարակական համախմբուածութեան, խաղաղութեան եւ կայուն զարգացման։ == Թեման == == Ծանօթագրութիւններ == == Յղումներ == ՄԱԿ-ի Գլխաւոր Ժողովի № A/RES/40/212 որոշումը ՄԱԿ-ի կամաւորական շարժման կայքը ՄԱԿ-ի գլխաւոր քարտուղարի՝ 2014-ի ուղերձը ՄԱԿ-ի գլխաւոր քարտուղարի՝ 2016-ի ուղերձը

Այիա Քիրիաքի, Քալիմնոս

Այիա Քիրիաքի (յուն․՝Αγία Κυριακή), հարաւային Էգէականի անբնակ կղզիակ, Տոտեքանիսա։ Կը գտնուի Քալիմնոսի արեւմտեան ծովեզրին, Թելենտոսին հարաւը։ == Հակիրճ տեղեկութիւններ == Այիա Քիրիաքի կը գտնուի Քալիմնոսի բացերը։ Տարածութիւնն է 0,147 քլ․²։ Կը պատկանի Քալիմնոսի քաղաքապետութեան։ Կղզիակը անունը առած իր վրայ գտնուող համանուն վանքէն։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Ինչու է Աղմկում Գետը

Ինչու է Աղմկում Գետը, 1959 թուականին, «Հայֆիլմ» կինոստուդիայը նհարահանուած հայկական սեւ-սպիտակ ֆիլմ: == Սուժէ == Սահմանեմերձ գիւղի բնակիչ Աթանես Ղամբարեանը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներուն գերի ինկած է ու յայտնուած է սահմանի միւս կողմը՝ Թուրքիա: Ան կ'երազէ վեդադառնայ հայրենիք, որ Արաքս գետի միւս ափին է: Սահմանապահ Արմէնը, որ սիրահարուած է Ղամբարեանի դստերը՝ Սեդային, կը տեսնէ գետի միւս ափին գտնւող Ղամբարնային ու կը ճանչնայ: Ղամբարեանը գետ կը նետուի, որ փրկէ խեղդւող Փիրուզային, որ կը յայտնուի միւս ափին՝ հայրենիքը: == Դերերը == Ղամբարեան – Հրաչեայ Ներսիսեան Բուռնազեան – Աւետ Աւետիսեան Մանուկեան – Ֆրունզէ Դովլաթեան Սեդա – Լիլիա Հովհաննիսեան Սամոխին – Նիկոլայ Կազակով Սուրեն – Լեւոն Թուխիկեան Պայծառ – Վերջալոյս Միրիջանեան Աշխեն – Ամալյա Արազյան Դարբինյան – Դավիթ Մալյան Սոկոլով – Խորեն Աբրահամեան Արսեն - Լեւ Լոբով Բիգիլդեեւ – Սայֆուլո Ջուրաբաեւ Անդրեեւ – Օլեգ Գերասիմով օտարերկրյա սահմանապահային կոմիսար – Ազեր Կուրբանով Փիրուզա – Անաիդա Ադամեան Խաչատուր - Մհեր Մկրտչեան ծերունի – Աշոտ Ներսիսեան ոռոգող – Լեոնիդ Չեմբարսկի == Երգ == Արաքս-տեքստի հեղինակ՝ Ա. Սաղաթելեան, երաժշտութիւնը՝ Արտեմի Այվազեան, կատարող՝ Յասմիկ Գափրիէլեան: == Ծանօթագրութիւններ ==

Ալեքսանտր Սատոյեան

Ալեքսանտր Գրիգոր Սատոյեան (13 Սեպտեմբեր 1954(1954-09-13), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), հայ գեղանկարիչ։ == կենսագրութիւն == Սատոյեան ծնած է Երեւան, 1954-ին: Ան 1975-ին աւարտած է «Թերլեմեզեան» գեղարուեստի համալսարանը եւ մասնակցած է անհատական եւ խմբային աւելի քան 100 ցուցահանդէսներու, աշխարհի տարածքին: Անոր գործերը մաս կը կազմեն անհատական հաւաքածոներու՝ Միացեալ Նահանգներու, Ֆրանսայի, Քանատայի, Անգլիոյ, Իտալիոյ, Ռուսիոյ, Զուիցերիոյ, Հարաւային Քորէայի, Չինաստանի, Նորվեկիոյ եւ Լիբանանի մէջ: 1995-ին, ան անդամ դարձած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Արուեստի միջազգային միութեան: Անոր գործերը լոյս տեսած են նաեւ եւրոպական եւ ամերիկեան հրատարակութեանց մէջ: == Ստեղծագործութիւններ == Դիմանկարներ՝ Ուիլըմ Սարոյեան Ուիլիըմ Սարոյեան, Սերգէյ Փարաջանով, Շարլ Ազնաւուր, Աւետիք Իսահակեան, Մհեր Մկրտչեան, Պարոյր Սեւակ, Եղիշէ Չարենց, կը գտնուի Եղիշէ Չարենցի տուն-թանգարանին մէջ։ == Ցուցահանդէսներ == ==== Անհատական ցուցահանդէսներ ==== 2000 Կլենտէյլի գեղարուեստի պատկերասրահ, ԱՄՆ 2002 Լոս Անճելըսի շրջանի արուեստի թանգարան, Լոս Անճելըս, ԱՄՆ 2003 Կաւարթ պատկերասրահ, Փարիզ, Ֆրանսա 2006 Հարուեսթ պատկերասրահ, Կլենտէյլ, ԱՄՆ 2008 Սատաքօ պատկերասրահ, Կլենտէյլ, ԱՄՆ 2011 Հոլիվուտ արտադրական կեդրոն, Կլենտէյլ, ԱՄՆ 2013 Լոս Անճելըսի հայկական համայնք, Կլենտէյլ, ԱՄՆ ==== Խմբայինն ցուցահանդէսներ ==== 2001 Իկլ Ռոք համայնքի մշակոյթի կեդրոն, Լոս Անճելըս, ԱՄՆ 2002 Փինօ Փասքալի պատկերասրահ, Բարի, Իտալիա 2002 Ֆորեսթ Լոուն թանգարան, Կլենտէյլ, ԱՄՆ 2002 Շուէտ-ամերիկեան թանգարան, Շիքակօ, ԱՄՆ 2003 արուեստ եւ իրականութիւն պատկերասրահ, Փարիզ, Ֆրանսիա 2003 ԱՍԹՕ թանգարան, Լոս Անճելըս, ԱՄՆ 2003 Ինսըն պատկերասրահ, Կլենտէյլ, ԱՄՆ 2003 Կլենտէյլ, ԱՄՆ 2003 արուեստի տուն պատկերասրահ, Կատիս, Սպանիա 2004 Լոս Անճելըսի քաղաքապետարանի արուեստի պատկերասրահ, Լոս Անճելըս, ԱՄՆ 2005 Բրենդ պատկերասրահ, Կլենտէյլ, ԱՄՆ 2006 Նակասաքի-Քեն թանգարան, Նակասաքի, Ճափոն 2006 Սէյհաուն պատկերասրահ, Արեւմտեան Հոլիվուտ, ԱՄՆ 2007 Լոս Անճելըսի քաղաքապետարանի արուեստի պատկերասրահ, Լոս Անճելըս, ԱՄՆ 2008 Լատինական արուեստի թանգարան, Փոնոմա, ԱՄՆ 2008 Ժամանակակից արուեստի պատկերասրահ, Լոս Անճելըս, ԱՄՆ 2009 Արեւմտեան պատկերասրահ, Լոս Անճելըս, ԱՄՆ 2009 Անտրիւս արուեստի թանգարան 2013 Միջազգային պիէնալէ «De Curitiba 2013», Քուրիթիպա, Պրազիլ 2013 Forest Lawn թանգարան, ԿԵԴ (Կլենտէյլի երիտասարդական դաշինք - հիմնադրամ), Կլենտէյլ, ԱՄՆ 2013 Իրանահայ միութեան կեդրոն, Իրաք == Ծանօթագրութիւններ ==

Apple Watch

Կաղապար:Տեղեկաքարտ Բջջային հեռախոս Apple Watch, Smartwatch-ը ներկայացուած է Apple Live-ի ժամանակ (Սեպտեմբեր 9, 2014) թուականին, iPhone 6-ի հետ միասին։ Վաճառքի մէջ կը յայտուի երկու տարբերակով` 38 եւ 42 մմ անկիւնագծով։ Գործիքին ետեւի մասի վրայ կը գտնուի սրտի բաբախման սենսըրը (sensor) եւ տարածք` մագնիսական լիցքաւորիչը միացնելու համար։ Apple Watch թողարկուեցաւ 3 տարբերակներով` սովորական, սպորտային եւ բրիմիում։ Վաճառքով կը յայտնուի 2015 թուականի սկիզբին։ == Տե՛ս նաեւ == iPhone iPhone 6 Apple == Արտաքին յղումներ == Apple Watch պաշտօնական էջ Կաղապար:Էփլ անաւարտ Կ'ատեգորիայ:Էփլ

Կրետէի հայերը

Կրետէի հայերը․ Ժ. դարէն հայեր ապրած են Կրետէ։ Կրետէ(Յունաստան). կը գտնուի Միջերկրական Ծովուն արեւելեան կողմը եւ Էգէական Ծովուն հարաւը։ ԻԱ. դարուն, կղզիին մայրաքաղաքին մէջ՝ Իրաքլիօ, քանի մը տասնեակ հայեր կ՛ապրին ու մնացեալ մեծ քաղաքներուն մէջ ապրող հայերուն թիւը մէկ ձեռքի մատներուն վրայ կը հաշուի։ Հայ համայնքներու հետքերուն փաստը այժմ կայ միայն անուանակոչումներով այն բոլոր վայրերուն, ուր հայերը բնակած ու գործած են։ == Պատմական == Հայերուն ներկայութիւնը Կրետէ, հազար տարուան պատմութիւն ունի։ Բիւզանդիոնի կայսր՝ Նիքիֆորոս Ֆոքաս, երբ Կրետէն կ՛ազատագրէ Սարաքինի արաբներէն, անոր բանակին մէջ ծառայող մեծ թիւով հայ զինուորներուն կ՛արտօնէ կղզին հաստատուիլ իրենց ընտանիքներով եւ կամ ալ ամուսնանալ տեղացի աղջիկներու հետ։ Կը ստեղծուին հայկական թաղամասեր, որոնց անուանումը կը վերաբերէ հայ զինուորներուն ծագումին՝ Խանիայի հայեր, Րեթիմնոյի հայեր, Սիթիայի հայեր, Արմենոխորիօ (Αρμενοχωριό=Հայկական գիւղը), Արմենոփեթրա (Αρμενόπετρα =Հայկական քարը), Արմենոս, եւայլն։ Ժամանակի ընթացքին, պատմական հոլովոյթներուն զուգահեռ, կը յաջորդեն Փոքր Ասիայէն եւ Հայաստանէն հայերու տեղափոխումներ, որոնք կը վերագրուին մեծ մասամբ հայերու բերած նպաստը կղզիին տնտեսութեան։ === 1363 մինչեւ 20-րդ դար === Վենետիկեան գերիշխանութեան շրջանին (1217-1669), Իրաքլիոյի մէջ (հին անունով Խանտաքա Χάνδακα կամ նաեւ՝ Քանտիա Κάντια) գտնուած Վենետիկեան Ծերակոյտի արձանագրութիւնները, կը փաստեն թէ Սեւ Ծովու եւ Միջին Արեւելքի շրջաններէն հայեր, չդիմանալով Մոնկոլներուն եւ օսմանցիներուն ճնշումներուն, Վենետիկեան Ծերակոյտէն Կրետէ հաստատուելու արտօնութիւն կը խնդրեն։ 1363 թուականին, 2 000 հայեր կը հաստատուին Իրաքլոնի ԺԲ. դարու Այիոս Եորղոս Տորեանեցի (Ս․ Գէորգ) եկեղեցուոյ շուրջը․ այս իսկ պատճառով թաղամասը կը կոչուի «Հայերուն թաղամասը»՝ (Սինիքիա թոն Արմենիոն συνοικία των Αρμενίων)։ 1414 Վենետիկեան Ծերակոյտին որոշումով եւ Կրետէի Կառավարութեան արտօնութեամբ, Տրապիզոնի շրջանէն 80 հայ ընտանիքներ Կրետէ կը հաստատուին։ Վենետիկի Հանրապետութեան տկարացումով, Օսմանեան բանակները գլխաւորութեամբ Քիոփրուլի Ֆազի Ահմեթ փաշային, երկարատեւ կռիւներէ ետք եւ Իրաքլիօ քաղաքին 10 տարուան պաշարումէն ետք (1648-1669) կղզին կը գրաւեն 1669-ին։ Թուրք փաշան հետը բերած էր նաեւ, կոյուղիներու կառուցման համար հայ վարպետներ, որոնք կը մասնակցին քաղաքին վերակառուցման եւ մեծ թիւով շէնքերու ճակատափոխութեան աշխատանքներուն՝ մզկիթներ, բաղնիքներ եւ բանակավայրեր։ Իսկ օսմանցի հայ վաճառական՝ Աբրօ Άμιτρο անունով, Այիոս Եորղոս Տորեանեցի եկեղեցին կը գնէ եւ քաղաքին հայերուն կը նուիրէ եւ անոնք կ՛անուանափոխեն զայն, տալով Սուրբ Յովհաննու Կարապետ անունը։ Խանիա քաղաքին մէջ հայերու ներկայութիւնը կը վկայեն չորս դամբանասիւներ հայկական արձանագրութիւններով, որոնք կը պատէին քաղաքի գերեզմանատան առաքեալ Ղուկասի (Լուքաս՝ յունարէնով) անունով մատուրին մուտքին գտնուող գերեզմանները։ Ժամանակի ընթացքին անոնք վնասներ կրած են, սակայն մատուրի վերանորոգումով եւ Յունաստանի Հնագիտական Սպասարկութեան ընդմիջումով, այժմ կը գտնուին Խանիայի թանգարանը։ Ժամանակի ընթացքին, Կրետէի գաղութը կը նոսրանայ․ տեղացիներու հետ ձուլում, հեռացում ու մեկնում ուրիշ տեղեր եւ կամ անժառանգ մահկանացուն կնքողներ։ 1896 թուականին Պատմական Հայաստանի գլխաւոր քաղաքներուն մէջ հայութեան դէմ համատարած հալածանքներէն Իրաքլոնի հայութիւնն ալ զերծ չի մնար (փաստացի նկար R.Behaeddin Photogr.)։ === Ժամանակակից շրջան === Ի․ դարասկիզբին, Իրաքլիոյին մէջ կը բնակին քանի մը հայ ընտանիքներ, որոնք կը զբաղին ընդհանրապէս կերպասեղէնի եւ սուրճի վաճառականութեամբ։ Փոքր Ասիոյ Աղէտէն ետք՝ 1922, մօտաւորապէս 2 000 հայեր Կրետէ կ՛ապաստանին։ Անոնք կը հաստատուին Խանիա (27 ընտանիք), Ռեթիմնօ (46 ընտանիք), Սիթիա (24 ընտանիք) եւ Իրաքլիօ (230 ընտանիք)։ Վերջինին մէջ կը կազմուի Թաղային Խորհուրդը, որուն առաջնահերթութիւնը կ՛ըլլայ հայ գաղթականներուն տեղաւորումը։ Կը հիմնուին «Իաքլիոնի Հայ Մարզիկներու Միութիւն» մարզական միութիւնը (1924, առաջինը Իրաքլիոնի մէջ) իր ոտնագնդակի խումբով՝ նկար հոս եւ եկեղեցուոյ շրջափակին մէջ դպրոց մը։ Դպրոցը (մանկապարտէզ եւ նախակրթարան) կը գործէ մինչեւ Բ․ Համաշխարհային Պատերազմը։ Կ՛ունենայ վեր ի վարոյ 200 աշակերտներ, որոնք կը սորվին հայերէն եւ յունարէն լեզուները։ Մինչեւ 1947 Կրետէի հայերուն թիւը 700 է։ 1947-ի Խորհրդային Հայաստան ներգաղթին եւ անոր յաջորդող տարիներուն արտագաղթին (Ամերիկա եւ Եւրոպա) ու ներգաղթին դէպի Յունաստանի հայաշատ կեդրոններ( յատկապէս Աթէնք), պատճառով համայնքներուն թիւը կը նոսրանայ։ Բացի Իրաքլիօ քաղաքէն, մնացեալ քաղաքներուն մէջ գրեթէ հայ չի մնար։ 1960-ական թուականներուն Իրաքլիոնի հայերը 97 հոգի կը հաշուեն։ Իսկ Ռեթիմնօ քաղաքին հայերը ՝45 հոգի, ունեցած են անջատ եռանդամ թաղային Խորհուրդ որ ուղղակի կապուած է Աթէնքի Հայկական Առաջնորդարանին։ Իրաքլիոնի քանի մը տասնեակ հայերը տնտեսապէս լաւ վիճակի մէջ են եւ կը փորձեն պահել իրենց ինքնութիւնը․ համախմբուած են Սուրբ Կարապետ եկեղեցուոյ շուրջ։ 1991 թուականէն ետք, ժամանակաւոր կերպով Կրետէ կ՛ապաստանին Հ․Հ․ տնտեսական գաղթականներ։ Անոնցմէ շատեր հայրենիք վերադարձած են, ուրիշներ ալ տեղափոխուած են Յունաստանի զանազան շրջաններ եւ կամ արեւմուտքի ուրիշ երկիրներ։ == Իրաքլիոնի Ս․ Յովհաննու Կարապետ եկեղեցին == Հայերը Այիոս Եորղոս Տորեանեցի եկեղեցին իրենց սեփականութիւնը դառնալէ ետք, կ՛անուանափոխեն ու կը շնորհեն Սուրբ Յովհաննու Կարապետ անունը։ Իրաքլիօ քաղաքին երեք եկեղեցիներէն մէկն է որ քրիստոնեաներուն կը տրուի։ Մինչեւ այսօր, եկեղեցին կը գործէ։ Եկեղեցին փոքր է եւ եռադաս։ Ժամանակի ընթացքին յաճախ վերանորոգուած է։ Այժմ իր հին վիճակէն կը պահպանուի միայն հարաւային մուտքը, իսկ 1981 թուականին կը կառուցուի հայկական ոճով զանգակատունը (հին փայտաշէն կառուցումին արեւմտեան կողմը)։ Եկեղեցուոյ շրջափակին մէջ կը գտնուին 1669 - 1854 թուականներէն լաւ վիճակի մնացած 30 դամբանասիւներ։ Անոնք քարաշէն են եւ կրած արձանագրութիւնները հայերէնով են, իսկ շատերուն աւելցուած են՝ յունարէն կամ թրքերէն ալ․ կը յիշատակեն հոգեւորականներու, դպրապետներու եւ աշխարհաիկներու անուներ, որոնք համայնքի խորհուրդին մաս կը կազմէին եւ հոն թաղուած են օսմանեան տիրապետութեան ընթացքին։ Եկեղեցուոյ հիւսիս-արեւմտեան անկիւնը կառուցուած է 1915 Ցեղասպանութեան զոհերը յիշատակող պարզ յուշարձան մը։ Սուրբ Յովհաննու Կարապետ եկեղեցին կապուած է՝ Կոստանդնուպոլսոյ Հայկական Պատրիարքութեան։ === Սուրբ Յովհաննու Կարապետ եկեղեցուոյ 350-ամեակ === 2019 կը տօնակատարուի մեծ շուքով եկեղեցուոյ 350-ամեակը, գործակցութեամբ Կրետէի Արքեպիսկոպոսարանին եւ Կրետէի Շրջանային Միաւորումին։ Կիրակի 5 Մայիսին, Սուրբ Պատարագ կը մատուցուի հանդիսապետութեամբ՝ հովուապետական այցով Կրետէ ժամանած, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Երկրորդ Ծայրագոյն Պատրիարք եւ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին (նկարը հոս): == Տե՛ս նաեւ == Կրետէ Քոքինիոյ հայկական գաղութը Սելանիկի հայկական գաղութը Փաթրայի հայերը Քերքիրայի հայերը Քեֆալոնիայի հայերը Նաֆփլիոնի հայերը Սիրոս == Աղբիւրներ == Ամենուն Տարեգիրքը 1960, Կարօ Գէորգեան == Ծանօթագրութիւններ ==

Քութպ Մինար

Քութպ Մինար, ամէնէն բարձր քարէ փարոսն է ամբողջ աշխարհի տարածքին։ Կը գտնուի Հնդկաստանի մայրաքաղաք Նիւ Տելհիի հարաւ-արեւմուտքը։ Փարոսը սկսած է կառուցուիլ Տելհիի սուլթանութեան կառավարիչներու քանի մը սերունդներուն կողմէ, 1192-ին։ Ներառուած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Համաշխարհային ժառանգութեան ցանկին մէջ։ == Նկարագրութիւն == Քութպ Մինարը կառուցուած է կարմիր աւազաքարէ եւ լուսաքարէ: Փարոսը կը պարունակէ պարուրաձեւ 379 աստիճաններ: Բազմաթիւ փորագրութիւններով հարուստ հինգ յարկանի վիթխարի այս աշտարակը ունի 73 մեթր բարձրութիւն, հիմքին լայնքը՝ 14.74 մեթր է, իսկ գագաթը՝ 3.05 մեթր: Քութպ Մինարը կը տարբերի Հնդկաստանի միւս աշտարակներէն, որովհետեւ անոր պատերուն վրայ չեն քանդակաուած կենդանի էակներ, այլ արաբական տառերով փորագրութիւններ կան, որոնք մէջբերումներ են իսլամական կրօնական բարոյախօսութենէն։ Այս զարդաքանդակները կը յիշեցնեն Սամարղանտի աշտարակները։ Այսպիսի աշտարակները յատուկ են նաեւ Միջին Ասիոյ եւ Իրանի մէջ, ու հոնկէ ալ անցած են դէպի հիւսիսային Հնդկաստան։ == Պատմութիւն == Քութպ Մինարի պատմութիւնը կապուած է Մեծ Մոնկոլներու տիրապետութեան ժամանակաշրջանին հետ։ Պատմութենէն ծանօթ է, որ Ֆերկանայի Մուհամետ Պապուրի իշխանութեան ընթացքին, ԺԶ. դարուն, տեղի կ'ունենայ Հնդկաստանի գրաւումը եւ կը հաստատուի Մեծ Մոնկոլներուն իշխանութիւնը, որ կը տիրապետէ երկիրին (յատկապէս հիւսիսի մէջ) մինչեւ ԺԹ. դար (1859), մինչեւ որ Հնդկաստան կը գրաւուի անգլիացիներուն կողմէ։ Մեծ Մոնկոլներուն տիրապետութեան շրջանէն մնացած են ճարտարապետական հրապուրիչ կոթողներ, բերդեր, պալատներ, տաճարներ, դամբարաններ եւ աշտարակներ։ Վերջինէն ամէնէն շքեղն ու գրաւիչն է Քութպ Մինարը։ Աշտարակը կերտուած է պարսկական ոճով, բայց կառուցող Հնդիկ վարպետները, հոն շատ ներդրումներ ունեցած են։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Qutub Minar Archaeological Survey of India | Qutb Minar and its Monuments, Delhi

Աբրահամ Վարդապետեան

Աբրահամ ծնած Վարդապետեան, Մարաշցի, ծնած 1891-ին == Կենսագրութիւն == Մեծ Ջարդին, հայրը եւ հօրեղբայրը կորսնցնելու դժբախտութիւնը կ՝ ունենայ եւ Երուսաղէմի Շնէլնէր գերմանական որբանոցը կը ղրկուի։ Հոն նախակրթարանը աւարտելէ յետոյ կը սորվի բրուստի արհեստը։ 1908-ին, երբ Պրն. Վարդապետեան շրծանաւարտ կ՝ ըլլայ, կարգ մը Լիբանանցի տիւրզի շէյխեր կը խորհին հոս բրուտի գործը արդիականացնել։ Երուսաղէմ կ՝ երթան վարդապետ մը ճարելու, որուն որպէս օգնական վարպետ՝ դպրոցին կողմէ կը յանձնարարուի Պրն. Աբրահամ Վարդապետեան վարպետ կը նշանակուի այս ձեռնարկին եւ երկու տարի գորղե յաջողութեամբ կը վարէ։ 1910-ին, Պրն. Յովսէփ Վարդապետեան եւս կու գայ Լիբանան եւ երկու եղբայրներ կը ձեռնարկեն բրուտի անձնական գործին։ Պրն. Աբրահամ վարդապետեան ամուսնացած է Օր. Արշալոյս Չէթէճեանի հետ եւ ունի մանչ մը՝ Սերքօ, եւ երեք աղջիկ՝ Շաքէ, անահիտ եւ Վարդանուշ։ Պրն. Վարդապետեան իր արհեստին վերաբերեալ մասնագիտական գործերու համար յաճախ այցելած է Եւրոպա եւ նորագոյն մեթոտները կիրարկած: == Ծանօթագրութիւններ ==

Գեղարդ Ծ. Վրդ. Քիւսպէկեան

Գերապատիւ Տ. Գեղարդ Ծ. Վրդ. Քիւսպէկեան, Գանատայի Հայոց Թեմի Առաջնորդական Փոխանորդ:Ազգային Առաջնորդարանի Քրիստոնէական եւ Երիտասարդական Բաժանմունքներու Վարիչ: == Կենսագրութիւն == Տ. Գեղարդ Ծ. Վրդ. Քիւսպէկեան, Աբեղայական ձեռնադրութիւն ստացած է 2001 թուականին, ձեռամբ Վարուժան Արք. Հերկելեանի, այնուհետեւ ծառայելով որպէս կուսակրօն քահանայ, Հայ Եկեղեցւոյ անդաստանէն ներս: 2009 թուականին ստացած է վարդապետական աստիճան, ձեռամբ՝ Նարեկ Արք. Ալէմէզեանի, իսկ 2016ին ստացած է Ծայրագոյն Վարդապետական աստիճան, ձեռամբ Խաժակ Արք. Յակոբեանի:Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան (Մ.Տ.Կ.) Դպրեվանքը աւարտելէ ետք, Հայր Գեղարդ հետեւած է աստուածաբանական յատուկ դասընթացքներու, Մերձաւոր Արեւելքի Աստուածաբանական Դպրոցէն ներս, ինչպէս նաեւ՝ Զուիցերիոյ Պոսէի Միջ-Եկեղեցական Հիմնարկէն ներս: == Ստանձնած պատասխանատուութիւնները == Հայր Գեղարդ ստանձնած է հետեւեալ պատասխանատուութիւնները. ▪ Մ.Տ.Կ. Կաթողիկոսութեան Միջ-Եկեղեցական Յարաբերութիւններու գրասենեակի վարիչի օգնական ▪ Քրիստոնէական Դաստիարակութեան բաժանմունքի տեսուչի օգնական ▪ Երիտասարդական Բաժանմունքի վարիչ ▪ Թեսաղոնիկահայ գաղութի հոգեւոր հովիւ, Յունաստան == Հաստատուած է Գանատա == 2009 թուականէն ի վեր, Հայր Գեղարդ հաստատուած է Գանատա, նախ ծառայելով Սէնթ Գաթրինզի Ս. Պօղոս եկեղեցւոյ, միեւնոյն ժամանակ՝ ստանձնելով Միացեալ Նահանգներու Նիակարա Ֆոլզ շրջանի Ս. Յակոբ եկեղեցւոյ այցելու հովիւի պարտականութիւնը: Ապա, 2012ին Հայր Սուրբը նշանակուած է Գէյմպրիճի Ս. Նշան Եկեղեցւոյ Հովիւ: 2009-2012 Հայր Սուրբը վարած է Գանատայի Ազգային Առաջնորդարանի Քրիստոնէական դաստիարակութեան Խորհուրդի Վարիչի պաշտօնը: == Աստուածաբանական բարձրագոյն ուսման == Գանատա հաստատուելէ ետք, Հայր Գեղարդ հետեւած է աստուածաբանական բարձրագոյն ուսման, Համիլթըն քաղաքի Մքմասթըր համալսարանէն ներս, եւ արժանացած Սուրբ Գրային Աստուածաբանութեան Մագիստրոսի (Master's) վկայականին: 2016-2019 Հայր Սուրբը ստանձնած է Թորոնթոյի Ս. Աստուածածին Հայց. Առաքելական Եկեղեցւոյ Հոգեւոր Հովիւի պաշտօնը։ == Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան ներկայացուցիչը՝ Եկեղեցիներու Համաշխարհային Խորհուրդի == 2017-ին, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Կաթողիկոսի բարձր տնօրինումով, Հայր Գեղարդ նշանակուեցաւ Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան ներկայացուցիչը՝ Եկեղեցիներու Համաշխարհային Խորհուրդի «Խաղաղութեան եւ Արդարութեան Ուխտագնացութիւն» Յանձնաժողովին: == Առաջնորդական Փոխանորդ == Բարձր տնօրինութեամբ, Բարեխնամ Առաջնորդ՝ Գերաշնորհ Տ. Բաբգէն Արք. Չարեանի, 6 Յունուար 2018-ին, Գերապատիւ Տ. Գեղարդ Ծ. Վրդ. Քիւսպէկեան նշանակուեցաւ Առաջնորդական Փոխանորդ։ Հայր Սուրբը իր Աստուածատուր շնորհներով, ձեռներեցութեամբ վարած է իրեն վստահուած առաքելութիւնը եւ ծառայական իր այս նոր հանգրուանին կը մաղթենք նորանոր յաջողութիւններ: == Ազգային Առաջնորդարանի Քրիստոնէական եւ Երիտասարդական Բաժանմունքներու Վարիչ == Բարձր տնօրինութեամբ, Բարեխնամ Առաջնորդ՝ Գերաշնորհ Տ. Բաբգէն Արք. Չարեանի, Գերապատիւ Տ. Գեղարդ Ծայրագոյն Վարդապետ Քիւսպէկեան նշանակուեցաւ Ազգային Առաջնորդարանի Քրիստոնէական եւ Երիտասարդական Բաժանմունքներու վարիչ եւ իրեն վստահուեցաւ պատասխանատուութեան քաղցր լուծը։ == Աղբիւրներ == Տ. ԳԵՂԱՐԴ Ծ. ՎՐԴ. ՔԻՒՍՊԷԿԵԱՆ ԿԸ ՄԱՍՆԱԿՑԻ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ՈՐԲԵՐՈՒ ՓՐԿԱՐԱՐ ՍԱՌԱ ՔՈՐՆԻՆԿԻ ԱՐՁԱՆԻ ՔՕՂԱԶԵՐԾՄԱՆ ՀԱՆԴԻՍՈՒԹԵԱՆԹԱՐԳՄԱՆՉԱՑ ՎԱՐԴԱՊԵՏԱՑ ՏՕՆԻՆ ԱՌԻԹՈՎ. Հիւսիսային Ամերիկայի Հոգեւորականաց Միացեալ ՀամագումարEvent Dedicated to the Armenian Genocide == Ծանօթագրութիւններ ==

Սպանիա-Մարոքեան պատերազմ

Սպանա-մարոքեան պատերազմ, յայտնի է նաեւ որպէս Ափրիկեան պատերազմ (սպ.՝ La Guerra de África), Սպանական կայսրութեան նուաճողական պատերազմը ընդդէմ Մարոքոյի թագաւորութեան, որ սկսած է 2 Հոկտեմբեր 1859-ին։ Պատերազմող Սպանիան նպատակ ունէր ամրապնդել իր սահմանները Ճիպրալթարի նեղուցի հարակից տարածքներին մէջ՝ նուաճելով Հիւսիսային Ափրիկէի ափամերձ շարք մը բնակավայրեր։ == Նախապատմութիւն == 19-րդ դարու պատերազմներուն Մարոքը բազմաթիւ պարտութիւններ կը կրէ եւրոպացի նուաճողներէն։ Յատկապէս ակնառու էր 1844-ի ֆրանս-մարոքական պատերազմը, երբ ֆրանսական բանակը առանց լուրջ դժուարութեան պարտութեան կը մատնէ վերջինս։ 1856-ին անգլիացիները մարոքեան կողմին կը հարկադրեն ստորագրել երկկողմ համաձայնագիր, որով կը սահմանափակուէր Մարոքի մաքսային պարտաւորութիւնները ու վերջ կը դրուէր արքայական մենաշնորհին։ Աչքի տակ ունենալով Մարոքի պարտութիւնները՝ սպանական բանակը կը նախապատրաստուի ներխուժել ափրիկեան մայր ցամաք։ Պատերազմի սկսման համար սպանացիներուն անհրաժեշտ էր ընդամէնը շարժառիթ մը։ == Պատերազմի ընթացք == 1859-ի վերջը մարոքեան ցեղերը կը սկսին ապստամբիլ Սեուտա կղզիին մէջ կեդրոնացուած սպանական կայսերական կայազօրներու դէմ։ Սպանիան անտեսելով Մեծն Բրիտանիայի հետ կնքած պայմանագիրը կը ներխուժէ Մարոքի տարածք՝ խախտելով Մարոքի խաղաղ կարգաւորման բրիտանական ծրագիրները։ Սպանական կայազօրները արագօրէն պարտութեան կը մատնեն սուլթանական զօրքերուն եւ սրընթաց կերպով կը զարգացնեն մարտավարական յաջողութիւնները։ 3 Փետրուար 1860-ին սպանական զօրքերը կը հաստատուին Տետուանի մէջ։ Անոնք երկու օր շարունակ կը ռմբակոծեն քաղաքը եւ քաոս կը ստեղծեն հարակից բնակավայրերուն մէջ։ Քաղաքը կը լքեն բազմաթիւ մարդիկ, շատերը կը վնասուին։ Մարոքցի պատմաբան Ահմատ իպն Խալիտ ալ-Նասիրին սպանական ռմբակոծութիւններն ու թալանը կը ներկայացնէ հետեւեալ կերպով․ == Պատերազմի աւարտ == Տետուանի ճակատամարտէն ետք սպանացիներու յաղթանակը անխուսափելի էր։ Բրիտանական կողմը կը ճնշէր գործադրում թէ՛ մարոքցիներու, թէ՛ սպանացիներու նկատմամբ՝ խաղաղութիւն հաստատելու պահանջով։ Յաղթանակած Սպանիան կը յայտարարէ, որ կայսերական բանակը իր առաջխաղացումը կը կասեցնէ միայն 100 միլիոն պասետայ ռազմատուգանքի վճարումէն ետք։ Շուտով բրիտանացիները կը վճարեն պատերազմական տուգանքի մէկ մասը, իսկ մինչեւ գումարի լրիւ մարումը սպանական ուժերը կը զբաղեցնեն Տեուտան։ Շուտով սպանական արքունիքը մաքսային գործակալներ կ'ուղարկէ Մարոքի նաւահանգիստներ՝ առեւտրային եկամուտները որպէս փոխհատուցում գանձելու նպատակով։ == Ծանօթագրութիւններ ==

159 (թիւ)

159 (հարիւր յիսունինը)՝ կենտ եռանիշ բնական թիվ մըն է 158-ի եւ 160-ի միջեւ == Յատկութիւններ == A001358 յիսուներեքերորդ կիսապարզ թիւն է երեք պարզ թիւերու գումար է՝ 159=47+33+59 կիրառութիւններ՝ 159 Այմիլիա աստեղնեակի կարգային թիւն է Microsoft Windows-ի Alt + 159 -ի գործադրումով կը ստացուի կիւրեղեան Я (եա) տառը Տարուայ 159րդ օրն է Յունիս 8-ը (նահանջ տարիներուն՝ Յունիս 7-ը) == Ծանօթագրութիւններ ==

Լեւոն (անձնանուն)

Լեւոն, հայկական արական տարածուած անուն։ Իբրեւ անձնանուն կը յիշատակուի ԺԲ դարէն։ Ծագած է յունարէն «λέων» բառէն, որ կը նշանակէ՝ առիւծ։ Տարածուած է շատ եւրոպական ժողովուրդներու մէջ։ Լատինագիր ձեւը՝ LEVON Անունէ ստեղծուած մականուն՝ ԼեւոնեանԵւրոպական լեզուներուն մէջ տարածուած համանման անուններն են՝ Լէոյ (Leo), Լէոն (Leon, ֆրանսերէն՝ Léon) Լէոնարտ (Leonard), Լէոնարտոյ (Leonardo), Լէոփոլտ (Leopold), Լէոնիտ (ռուս.՝ Леонид), Լեւան (վրաց.՝ ლევან): == Անունը Կրողներ == Լեւոն Աթաբեկեան (1877-1918, Պաքու) բանաստեղծ, բժիշկ, հասարակական գործիչ Լեւոն Աբրահամեան (ծն. 1947) ազգագրագէտ, պատմաբան Լեւոն Ասմարեան (1922-1993) գականագէտ Լեւոն Արիսեան (ծն.1903-սպ.1938) պետական գործիչ Լեւոն Արոնեան (ծն. 1982) ճատրակի վարպետ Լեւոն Գարմէն (Տէր Ստեփանեան, 1915-1966) բանաստեղծ եւ խմբագիր Լեւոն Ստեփան Զօրեան (1926-1996) ճարտարապետ Լեւոն Ժամկոչեան (Ծն.1946) նկարիչ Լեւոն Լարենց (Քիրիշճեան, 1882-1915) խմբագիր եւ թարգմանիչ Լեւոն Խեչոյեան (1955-2014) հայրենի արձակագիր Լեւոն Կիւրեղեան (1871-1950) ճարտարապետ Լեւոն Հայրապետեան (1949-2017) գործարար, բարերար Լեւոն Ղալումեան (1940-2017) ճարտարապետ Լեւոն Մանասէրեան (Ծն.1925) նկարիչ Լեւոն Մելքոնեան (1924-2001) ճարտարապետ Լեւոն Մեսրոպ (1880-1960) գրող եւ բանասէր Լեւոն Շանթ (Նահաշպետեան-Սեղբոսեան, 1869, Կ.Պոլիս-1951, Պէյրութ) թատերագիր Լեւոն Չորմիսեան (1896-1980) պատմագէտ Լեւոն Չորպաճեան (ծն. 1942) ընկերաբան Լեւոն Զաւէն Սիւրմէլեան (անգլերէն՝ Levon Zaven Surmelian, 1905-1995) հայազգի ամերիկացի գրող Լեւոն Վարդանեանց (1893-1971) հայ խորհրդային երկրաբան Լեւոն Տապաղեան (1933-2017) թրքահայ պատմագէտ Լեւոն Տէր-Պետրոսեան (ծն. 1945, Հալէպ) Հայաստանի Հանրապետութեան առաջին նախագահ Լեւոն Քաթըրճեան (ծն. 1940, Հալէպ) երգիչ Կիլիկիոյ հայոց թագաւորներ Լեւոն Ա․ Ռուբինեան (ծն.անյայտ - 1139) Լեւոն Բ. (1150 - 1219) == Ծանօթագրութիւններ ==

Ռոզա Լին

Ռոզա Կոստանդեան (28 Նոյեմբեր 2000(2000-11-28), Վանաձոր, Հայաստան), ճանաչցուած իբր Ռոզա Լին (անգլ.՝ Rosa Linn), հայ երգչուհի, երգահան, եւ արտադրիչ: Ռոզան ներկայացնում է Հայաստանը 2022 Եւրոտեսիլ Երգի Մրցույթին, Թուրին, Իտալիա, «Snap» երգով: == Մանկութեան տարիներ == Կոստանդեան ծնած եւ հասակ առած է Վանաձորի մէջ, Հայաստան: Ան սկսած է դաշնակ նուագել վեց տարեկանին: 2013 թուականին ան մասնակցեցաւ Հայաստանի Մանկական Եւրատեսիլ Երգի Մրցոյթի ներքին ընտրութիւններուն «Գիտեմ» երգով: == Ասպարէզ == === 2020–ներկայ՝ Սկիզբ եւ Եւրատեսիլ Երգի Մրցույթ === Լին իր երաժշտական ասպարէզը սկսած է գործակցելով ԱՄՆ հիմնուած Նուագ Քոլէքթիւ երաժշտութեան ընկերութեան հետ, հիմնադրուած Ամերիկահայ երգչուհի եւ երգահան Թամար Գաբրիելեանի կողմէ: 2021 Սեպտեմբերին Լին հրապարակեց իր առաջին երգը, «King», մասնակցութեամբ Ամերիկացի երգչուհի Քիյարայի: Առաջին անգամ ներկայացուց երգը Առաւոօտ Լուսոյ յայտագրէն Հայաստանի Հանրային Հեռուստաընկերութեան ալիքին, Նոյեմբեր 2021 թվականին:2022 Փետրուարին կային տարաձայնութիւններ որոնք յայտարարեցին թէ Լին պիտի ներկայացնէ Հայաստանը 2022 թուականի Եւրատեսիլ Երգի Մրցոյթին, Թուրին, Իտալիա: 11 Մարտին, ան պաշտօնապես յայտարարուեցաւ ներկայացուցիչ: Երգը, անունը «Snap», հրապարակուեցաւ 19 Մարտին, իր տեսահոլովակով: Երգը գրած են Լինը, Թամար Գաբրիելյան, Լարզ Փրինսիփաթո, Ճերմի Տուսուլեթ, Էլի Քրիսթլը եվ Քորթնի Հերլը: == Երգեր == == Ծանոթագրություններ == == Արտաքին հղումներ == Rosa Linn on Eurovision.tv

Տանիէլ Ռատքլիֆ

Տանիէլ Ճէյքըպ Ռատքլիֆ, (անգլերէն՝ Daniel Jacob Radcliffe, ծնած է 23 Յուլիս, 1989 թուականին), Մեծ Պրիթանիա: Անգլիացի դերասան մըն է որ ճանչցուած է իր Հէրի Փոթըր դերակատարութեամբ Հէրի Փոթըրի 8 ֆիլմերուն մէջ։ Ան իր դերասանութեան գործընթացքը սկսաւ միայն 10 տարեկանին, մասնակցելով BBC 1-ին, 1999 թուականի Տէյւիտ Քափըրֆիլտ ֆիլմին: Երբ Տանիէլ 11 տարեկան եղաւ, ան ընդունուեցաւ որ կատարէ Հէրի Փոթըրի դերը, առաջին ֆիլմին՝ Harry Potter and The Philosopher's Stone-ին մէջ։ Ան շարունակեց այս դերը կատարել 10 տարի մինչեւ 8-րդ եւ վերջին ֆիլմին հրատարակութիւնը, որն էր՝ Harry Potter and The Deathly Hallows-ը: Տանիէլ բեմերու վրայ բարձրացաւ 2007 թուականէն սկսեալ եւ մասնակցեցաւ թատրոններու: Իսկ անոր ֆիլմերէն են՝ The Woman in Black, independent film եւ Kill Your Darlings: Տանիէլը նաեւ իր մասնակցութիւնը բերած է բազմաթիւ բարեսիրական գործերու, տարբեր կեդրոններու եւ կազմակերպութիւններու հանդէպ ու այս պատճառաւ հերոսի մրցանակը շահած է 2011 թուականին: == Կենսագրութիւն == Տանիէլ ծնած է Անգլիա, Լոնտոնի արեւմտեան շրջանին մէջ: Ան միակ զաւակն է Ալան Ճորճ Ռատքլիֆին եւ Մարիա Կրեշմանին (որ նաեւ դերասանուհիէ եւ մասնակցած է մի քանի ֆիլմերու մէջ:): Անոր մայրը հրեայէ, իսկ հայրը՝ Իրլանտացի բողոքական է: Մօր արմատները կու գան Ռուսաստանէն եւ Լեհաստանէն: Տանիէլի երկու ծնողները իրենց երիտասարդութեան ժամանակ եղած են դերասաններ: 2012 թուականին, հարցազրոյցի մը ընթացքին, Տանիէլ ըսած է: «Մեր տան մէջ կրօնական հաւատք երբեք չէ եղած: Ես ինծի կը նկատեմ Հրեայ եւ Իրլանտացի, հակառակ այդ դէպքին որ Անգլիացի եմ:»: Ան նաեւ ըսած է թէ ինք շատ հպարտ է իր Հրէական արմատներով: Ան 5 տարեկանէն հետաքրքութիւն ցուցաբերած է դերասանական մասնագիտութեան հանդէպ: Դեկտեմբեր, 1999 թուականին, 10 տարեկան Տանիէլը իր առաջին դերը խաղցած է որպէս Չարլզ Տիքընզ, Տէյւիտ Քափըրֆիլտ վէպին վրայ հիմնադրուած ֆիլմին մէջ, որ ցուցադրուեցաւ BBC 1-ին վրայ։ Տանիէլը կը կատարէ փոքրիկ երեխայի կերպարը: Տանիէլ յաճախած է Սուսեքս եւ Լոնտոնի դպրոցները: Ռատքլիֆ դժուարութիւն կը գտնէ իր դպրոցին մէջ Harry Potter and The Philosopher's Stone-ի հրատարակութիւնէն ետք, որովհետեւ մի քանի աշակերտներ անոր հետ ատելութեամբ կը վարուէին ու Տանիէլ կ'ըսէ թէ անոնք կը ծիծաղէին իր Հէրի Փոթըր կերպարին վրայ եւ ոչ թէ կը նախանձէին իրմէ: Չնայած իր դպրոցի հարցերուն, Տանիէլ կը շարունակէ իր կրթութիւնը, բայց ան չյաճախեր համալսարան: == Գործընթացք == 2000 թուականին, որոշուեցաւ որ Տանիէլը կատարէ Հէրի Փոթըրին դերը, Harry Potter and The Philosopher's Stone ֆիլմին մէջ որ վիպաշար մըն է՝ գրուած Ճոան Ռոուլինկին կողմէ: Ճոան կը փնտռէր անծանօթ Անգլիացի դերասան մը որ կատարէ Հէրիին դերը, ու օր մը Ճոան եւ Քրիս Քոլոմպըսը (արտադրողը) Տէյւիտ Քափըրֆիլտ ֆիլմը դիտելով, կ'որոշեն որ Տանիէլը պէտք է ըլլայ Հէրին: 8 ամիս ետք, վերջնականապէս հաստատուեցաւ Տանիէլին դերը: Ռոուլինկը նաեւ ըսած է «Չեմ կարծեր Քրիս Քոլոմպըսը Տանիէլէն տաղանդաւոր Հէրի Փոթըր մը գտնէ:»: Harry Potter and The Philosopher's Stone-ը հրատարակուեցաւ 2001 թուականին եւ Տանիէլ ստացաւ մեծ գումար մը, սակայն Ռատքլիֆ ըսաւ թէ դրամը իրեն համար կարեւոր չէ: Շուտով, մէկ տարի ետք, հրատարակուեցաւ երկրորդ ֆիլմը՝ Harry Potter and The Chamber of Secrets-ը ու քննադատութիւնները դրական էին: 2004 թուականին հրատարակուեցաւ Harry Potter and The Prisoner of Azkaban-ը, երրորդ ֆիլմը, իսկ 2005-ին չորրորդը՝ Harry Potter and The Goblet of Fire: 4-րդ ֆիլմը եղաւ ամէնէն շահաւոր Հէրը Փոթըր ֆիլմերէն մէկը, եւ պատճառն էր Տանիէլի տաղանդաւոր դերասանութիւնը: 4-րդ ֆիլմէն ետք, Տանիէլ, Էմմա եւ Ռուփերթ կը տատամսէին իրենց Հէրի Փոթըրի գործընթացքը շարունակելու համար, սակայն վերջնական որոշեցին որ մինչեն վերջ ամբողջացնեն բոլոր ֆիլմերը: 2007 թուականին հրատարակուեցաւ Harry Potter and The Order of The Phoenix ֆիլմը որ Հէրիին համար ամէնէն հաճելին էր.: Տանիէլ շահեցաւ մի քանի մրցանակներ իր կատարողութեան համար: 6-րդ ֆիլմը՝ Harry Potter and The Half Blood Prince նոյնպէս ստեղծեց մեծ շահ, սակայն վերջին ֆիլմը՝ Harry Potter and The Deathly Hallows-ի երկրորդ բաժինը որ հրատարակուեցաւ Յուլիս, 2001 թուականին ամէնէն յաջող ֆիլմերէն մէկն էր եւ ժողովուրդը յուզումով հրաժեշտ տուաւ Հէրիին, Ռոնին եւ Հըրմայոնիին: Տանիէլ ըսաւ թէ ան հպարտ է խաղալու Հէրի Փոթըրի դերը, սակայն երբ Ռոուլինկ ըսաւ թէ ան կարող է հրատարակել 8-րդ գիրք մը, Տանիէլ մերժեց կրկին կատարել Հէրիին դերը, ըսելով թէ 10 տարի բաւարար է մէկ կերպարի մը համար: == Ծանօթագրութիւններ ==

Փենսիլվանիոյ Պալէ

Փենսիլվանիայի պալեթ (անգլ.՝ Pennsylvania Ballet), ամերիկեան պալէի առաջատար թատրոններէն մէկը Ֆիլատելֆիոյ մէջ։ == Թատրոնի պատմութիւնը == Փենսիլվանիոյ պալէն հիմնադրուած է 1963 _ին Պարպարա Վայսպրկըրի կողմէ, Ճորճ Պալանչինի հետեւորդներէն մէկն էր։ Պալեթը կը համարուի Ֆիլատելֆիոյ յառաջատար մշակութային հաստատութիւններէն մէկը, լաւ հեղինակութիւն կը վայելէ իր կատարողական արուեստով, ժամանակակից եւ դասական խաղացանկի բազմազանութեամբ ստացած է քննադատներու բարձր գնահատանքը։ Որպէս 1960-ական թուականներու պալեթային շարժման ղեկավար՝ թատրոնը 1968 -ին հիւրախաղերով հանդէս եկաւ Նիւ Եորքի մէզ։ 1987-1989 թուականներուն Փենսիլվանիոյ պալեթը միաւորուեցաւ Միլվոկի պալեթին հետ։ Իր նոր թատրոնը 43 պարողներով եւ մեծապէս ընդլայնուած խաղացանկով միակ կազմակերպութիւնն էր երկրին մէջ, որ իր պարողներէն մէկ տարուան աշխատանք կ'առաջարկէր։ 1995 _ին Փենսիլվանիոյ պալեթի հոգաբարձուները Ռոյ Կայսրը կ'ընտրեն որպսէս գեղարուեստական ղեկավար։ Ռոյ Կայսրը, որ 1979 -ին պալեթ ընդունած էր Բարբարա Վայսպերկր, որ 1990 -ին մենապարող դարձած էր։ Մինչեւ իր ներկայիս պաշտօնը ստանձնելը Կայսեր 1992 -ին բեմէն հեռանալէն ետք կը դառնայ թատրոնի գլխաւոր պալէի եւ գեղարուեստական ղեկավար Քրիստոֆըր Դամբուազի օգնականը։ Կայսեր գլխաւորութեամբ թատրոնը ընդլայնեց իր բալանչինեան խաղացանկը պալէի ղեկավարներ Մերս Քանինհեմի, Քրիստոֆըր Դամբուազի, Թրէյ Մակինտայրի, Մէթյու Նինանի, Դաւիթ Փարսոնսի, Վալ Կանիպարոլիի, Բենիամին Միլպիյի եւ Քրիստոֆըր Ուիլթոնի նորանոր պալեթներով։ Յաջողութեան հասած է յատկապէս վերջինիս «Կարապի լիճ» եւ Մեթյու Նինանի «Կարմինա Պուրանա» պալեթները։ Ներկայիս թատրոնը ունի 37 պարողներ, ամէն թատերաշրջան կը ներկայացնէ 6 ծրագիր՝ դասական եւ նոր աշխատանքներով, որ կը հրապուրէ բազմատեսակ հանդիսատեսի եւ պարողներու առջեւ նոր մարտահրաւէրներ։ Թատրոնը նաեւ հիւրախաղերով հանդիսացած ամբողջ Փենսիլվանիոյ եւ Նիու Եորքի։ 2005 -ի Օգոստոսի առաջին անգամ մասնակցած է տինպուրկի միջազգային փառատօնին։ == Թատրոնը ներկայիս == Փենսիլվանիոյ պալեթի 14 անդամներ նկարահանուած են Տարրեն Արոնոֆսկու «Սեւ կարապ» ֆիլմին մէջ (2010)-ին։2012-2013 թուականներուն խաղաշրջանի պալլատը կը ներկայացնէ վեց ներկայացում Ֆիլատելֆիոյ երաժշտական ակադեմիոյ մէջ եւ Մերիամ թատրոնին մէջ։ Թատրոնը ծրագրուած է 2012-ի Հոկտեմբեր-ին ուր հիւրախաղերով հանդէս կու գայ Մակ Քարտեր թատրոնին մէջ, իսկ 2013-ին Յունիս-ին ներկայ կը գտնուի «Պալեթն Ամերիկայի» ծրագրին, որ տեղի կ'ունենայ Յոն Քենետիի անուան կատարողական արուեստի կեդրոնին մէջ։ Այս ելոյթներուն հետ մէկտեղ Փենսիլվանիոյ պալեթ Բ.-ը հանդէս կու գայ կրթական եւ ուսուցման ծրագիրներով։ == Պարողներ == Փենսիլվանիոյ պալեթի պարողները 2012-ին դրութեամբ՝ == Փենսիլվանիայի պալեթ Բ. == Փենսիլվանիայի բալետ Բ.-ը ստեղծուած է 2002-ին Ճոյս եւ Հերպըրտ Քիների կողմէ։ Պալեթի այս ճիւղը ստեղծուած է որպէս նախամասնագիտական ուսումնական հաստատութիւն։ Այստեղի պարողները փորձերը յաճախ կը կազմակերպեն հիմնական պալեթի պարողներուն հետ եւ մեծ ներկայացումներու ժամանակ կը հանդիսանան այս կամ այն պալեթը։ Երկրորդ պալեթը կազմուած է 8 պարողներէ, որոնք ղեկավարուած են Ուիլիամ Տըկրեկորին։ Այստեղի պարողները ընդգրկոած են նաեւ շատ կրթական եւ ուսումնական ծրագրերուն մէջ։ == Ուսումնական ծրագրեր == Փենսիլվանիայի բալետը մեծապես ընդլայնել է իր ուսումնական ծրագրերը, որի արդյունքում ամեն տարի այստեղ սովորում են 11000 երեխաներ։ Փենսիլվանիայի բալետ II-ը շուրջ 25 շոու է կազմակերպում Ֆիլատելֆիայի համայնքների համար։ == Գեղարվեստական կազմ == Գեղարվեստական ղեկավար՝ Ռոյ Կայսեր Բալետմեյստեր՝ Ջեֆրի Գրիլբեր Բալետմեյստեր-ռեպետիտոր՝ Թամարա Հեդլի Փենսիլվանիայի բալետ II-ի ղեկավար՝ Ուիլյամ Դեգրեգորի Գեղարվեստական ղեկավարի օգնական՝ Մայքլ Շերիդան Բալետմեյստեր՝ Մեթյու Նինան Երեխաների ղեկավար՝ Քրիստին ՔոքսՌոյ Կայսերը Փենսիլվանիայի բալետի գեղարվեստական ղեկավարն է։ Նա թատրոնի գլխավոր պարողն էր մինչեւ 1992 թվականը։ Մասնակցում է նաեւ Նյու Յորքի Բալետմեյստերական ինստիտուտի ծրագրերինՋեֆրի Գրիլբերը թատրոնի բալետմեյստերն է 1986 թվականից։ Նա իր կարիերան սկսել է թատրոնում 1975 թվականին, երբ ընդունվել է որպես ուսանող, այնուհետեւ շարունակել է իր կարիերան հասնելով գլխավոր պարողի։ Թամարա Հեդլին ընդունվել է թատրոն 1975 թվականին, եղել է թատրոնի գլխավոր պարուհիներից մեկը։ Ուիլյամ Դեգրեգորին թատրոնի գլխավոր պարողներից է եղել։ Դարձել է Փենսիլվանիայի բալետ II-ի ղեկավարն այն ստեղծվելու օրվանից՝ 2002 թվականից։ Մայքլ Շերիդանը պարել է թատրոնում եւ այժմ հանդիսանում է գեղարվեստական ղեկավարի օգնականը։ Մեթյու Նինանը Փենսիլվանիայի թատրոնի բալետմեյստերներից է։ Պարել է թատրոնում 1994-2007 թվականներին։ Քրիստին Քոքսը Փենսիլվանիայի բալետի երեխաների բաժնի ղեկավարն է։ Հանդիսանում է նաեւ Բալետ Իքս թատրոնի համահիմնադիրը։ == 2012-2013 թատերաշրջան == Ադոլֆ Ադանի «Ժիզել», հոկտեմբերի 18-28, 2012 թ Ջորջ Բալանչինի «Շելկունչիկ», դեկտեմբերի 8-30, 2012 թ Ջորջ Բալանչինի եւ Ֆելիքս Մենդելսոնի «Ամառային գիշերվա երազը», մարտի 7-17, 2013 թ Քրիստոֆեր Ուիլդոնի «Կենդանիների կարնավալը», մայիսի 9-12, 2013 թ Ուիլյամ Ֆորսայթի «Ֆորսայթ եւ Կիլիան», հունիսի 13-16, 2013 թ == յղումներ == Թատրոնի պաշտոնական կայքը == Աղբիւրներ ==

386 (թիւ)

386 (երեք հարիւր ութսունվեց) զոյգ եռանիշ բնական թիւ է 385-ի եւ 387-ի միջեւ == Յատկութիւններ Եւ Կիրառութիւններ == A001358 հարիւրքսաներորդ կիսապարզ թիւն է Alt 386 գործադրելիս կը ստացուի կիւրեղեան В գլխատառը 386 Զիկենէ աստեղնեակի կարգային թիւն է այլ լեզուներով՝ յունարէն՝ τριακόσια ογδόντα έξι հունկարերէն՝ háromszáznyolcvanhat իտալերէն՝ trecentoottantasei == Ծանօթագրութիւններ ==

Աւետիս Ամատունեան

Աւետիս Ամատունեան, ատամնաբոյժ, ծնած Վան 1886-ին: Նախնական կրթութիւնը ստացած է տեղւոյն Ս. Աստուածածնայ դպրոցին մէջ։ Հայկական ջարդերուն երբ իր Գասպար եղբայրը կը նահատակուի՝ նիւթականի պատճառով դպրոցէն կը հեռանայ եւ կօշկակարի աշկերտ կ’ըլլայ: Դժգոհ մնալով այդ արհեստէն՝ կը հեռանայ Վանէն իր մօրեղբօր Տքթ. Գ. Ասլեանեանի նիւթական օժանդակութեամբ եւ 1899-ին Սելանիկ կը հասնի եւ 8 տարի իր մօրեղբօր Տքթ. Գալուստ Ասլանեանի քով իբր վիրաբոյժ կը ծառայէ: 1909-ին Փարիզ մեկնելով ատամնաբուժութիւն կ’ուսանի եւ 1912-ին փայլուն կերպով շրջանը կ’աւարտէ, հոն միջոց մը մնալէ ետք 1914-ին չկարենալով ծննդավայրը վերադառնալ՝ Սելանիկ կ’երթայ եւ հոն կը կիրարկէ ատամնաբուժութեան արուեստը: Տքթ. Ամատունեան Սելանիկի մէջ վարած է ազգային զանազան պաշտօններ, իբր թաղական խորհրդոյ եւ հոգաբարձութեան անդամ: == Աղբիւրներ == Հայ Հանրագիտակ, Հ. Մկրտիչ Վարդ. Պոտուրեան, 1938, Պուքրէշ, Հատոր Ա., էջ 124:

Հայաստանի Բժշկութեան Պատմութեան Թանգարան

Երեւանի Մխիթար Հերացիի անուան պետական բժշկական համալսարանի Հայաստանի բժշկութեան պատմութեան թանգարան, բժշկութեան պատմութեան թանգարան Հայաստանի մէջ, հիմնադրուած է 1978-ին։ == Պատմութիւն == Երեւանի Մխիթար Հերացիի անուան պետական բժշկական համալսարանի Հայաստանի բժշկութեան պատմութեան թանգարանը հիմնադրուած է ակադեմիկոս Լեւոն Յովհաննիսեանի հաւաքածոյի մէկ մասի եւ թանգարանի հիմնադիր, երկարամեայ տնօրէն, բժշկապատմաբան Վլադիմիր Մարտիրոսեանի անձնական հաւաքածոյի հիման վրայ։ 1985-ին Հայաստանի առողջապահութեան նախարարութեան նախաձեռնութեամբ թանգարանի նիւթերը յանձնուած են Սարդարապատի ազգագրութեան թանգարանին՝ բժշկութեան պատմութեան ենթաբաժին ստեղծելու համար։ Մտայղացումը չիրականանալու պատճառով՝ ՀՀ առողջապահութեան նախարարի 1990-ի թիւ 2147 հրամանի համաձայն, Երեւանի պետական բժշկական համալսարանի թանգարանը վերաբացուած է։ 1998-ին՝ համաձայն ՀՀ առողջապահութեան նախարարի 24 Սեպտեմբերի թիւ 550 հրամանի, Երեւանի պետական բժշկական համալսարանի թանգարանի հիման վրայ ստեղծուած է Հայաստանի բժշկութեան պատմութեան հանրապետական թանգարանը։ == Ցուցադրութիւն == Թանգարանը ունի 8000 ցուցանմուշ, որոնք կը ներկայացնեն բժշկութեան զարգացման փուլերը Հայաստանի մէջ՝ հնագոյն ժամանակներէն մինչեւ մեր օրերը։ Այստեղ կան անուանի գիտնականներու ձեռագիրներ, փաստաթուղթեր, անձնական իրեր, շքանշաններ, տպագրուած աշխատութիւններ, բժշկական գործիքներ, ժողովրդական բժշկութեան մէջ օգտագործուող նիւթեր եւ իրեր, ինչպէս նաեւ՝ գեղարուեստական ստեղծագործութիւններ՝ քանդակներ, իւղաներկ դիմանկարներ յուշանուէրներ, ներկայացուած են Հայաստանի գիտաբժշկական կեդրոնները՝ իրենց գործունէութիւնը արտացոլող ցուցանմուշներով, Հայրենական մեծ պատերազմին հայ բժիշկներու մասնակցութեան, 1988-ի աղէտալի երկրաշարժի հետեւանքներու վերացման, արցախեան ազատամարտի տարիներուն մեր բժիշկներու անձնուէր գործունէութեան մասին նիւթեր, ինչպէս նաեւ բժշկական համալսարանի ստեղծման, անցած ճանապարհի, նշանակալի իրադարձութիւններու մասին հաւաստող բազմաթիւ նիւթեր ու փաստաթուղթեր։ Ցուցանմուշները ներկայացուած են ըստ ժամանակաշրջաններու՝ հնագոյն հեթանոսական հին միջնադարեան 19-րդ դար 20-րդ դար == Հասցէ == Թանգարանը կը գտնուի Երեւանի Պետական Բժշկական համալսարանի շէնքին մէջ, Կորիւնի 2 հասցէի վրայ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

7 Մայիս

7 Մայիս, տարուայ 127-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 128-րդ) օրն է Տարուայ աւարտին կը մնայ 238 օր 6 Մայիս 7 Մայիս 8 Մայիս == Դէպքեր == 1904,Ռուսիոյ Կայսրութեան մէջ կը վերացուի լատինատառ լիթուաներէնով տպագրութեան արգելքը(ռուս.) == Ծնունդներ == 1840, Փիոթըր Չայքովսքի (ռուս.՝ Петр Ильич Чайковский, ծն.1893), ռուս երաժշտահան 1861, Կէրի Քուփըր անգլերէն՝ Gary (իսկական անունը՝ Frank James) Cooper, Ծն.1961), ամերիկացի դերասան == Մահեր == 1995, Էռնեստ Մարտիրոսեան (ծն.1937), խորհրդային հայ բեմադրիչ, սենարիստ == Տօներ == Լիթուանիա՝ Տպագրութեան վերադարձի օր (Spaudos draudimas) Ղազախիստան՝ Հայրենիքի պաշտպանի օր 7 Մայիս == Արտաքին յղումներ == BBC: On This Day [1] (անգլերէն) == Ծանօթագրութիւններ ==

Առաքելեան

Առաքելեան, հայկական մականուն։ == Մականունը կրողներ == === Ա === Ալպերտ Արամի Առաքելեան (1933), հայ քանդակագործ։ Ալեքսան Առաքելեան (ծն. 1982), ապրիլեան քառօրեայ պատերազմի հերոս, փոխգնդապետ: Ալեքսանդր Առաքելեան (1879-1918), թղթակից։ Ալիկ Առաքելեան (1947-1992), հայ ազատամարտիկ։ Ալվարդ Սահակի Առաքելեան (ծն. 1947), քիմիկոս: Առաքել Առաքելեան Առաքել Գէորգի Առաքելեան (1887-1980), բանասէր։ Առաքել Սեդրակի Առաքելեան (1927-1991), հայ գեղանկարիչ, ՀԽՍՀ վաստակաւոր նկարիչ։ Աւետիք Առաքելեան (19-20-րդ դարեր), թղթակից։ Արազի Մուշեղի Առաքելեան (1949), լրագրող։ Արամ Առաքելեան Արամ Հմայակի Առաքելեան (1945), մաթեմատիկոս: Արամ Առաքելեան (1870-1933), լրագրող, մանկավարժ։ Արամայիս Առաքելեան (1958-1994), հայ ազատամարտիկ։ Արարատ Առաքելեան (ծն. 1984), հայ ֆուտպոլիստ: Արթուր Առաքելեան Արթուր Կոմունարի Առաքելեան (1958), հայ ազատամարտիկ։ Արթուր Ռոպբերտի Առաքելեան, հայ իրաւաբան, ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի դատաւոր։ Արթուր Վարդանի Առաքելեան (1976), ՀՀ պետական գործիչ, ՀՀ տրանսպորտի եւ կապի նախարարի առաջին տեղակալ։ Արմէն Պորիսի Առաքելեան (1962-1993), հայ ազատամարտիկ։ Արմինէ Առաքելեան (1962), իրանահայ քաղաքագէտ, միջազգային իրաւաբան, փորձագէտ։ Արսէն Առաքելի Առաքելեան (1899-1939), հայ ճարտարապետ։ Արտաշես Առաքելեան Արտաշէս Արտակի Առաքելեան (1989), հայ ֆուտպոլիստ, պաշտպան: Արտաշէս Առաքելեան (1909-1993), հայ տնտեսագէտ։ Արտեօմ Առաքելեան (1960-1992), հայ ազատամարտիկ: Արփինէ Առաքելեան, օրիորդ, դաշնակի հանրածանօթ ուսուցիչ եւ նոյնքան հանրածանօթ ընկերացող։ === Բ === Բ. Ս. Առաքելեան (1850-ական թթ.-1896), թղթակից։ Բաբկէն Նիկոլայի Առաքելեան (1912-2004), հնագէտ, պատմաբան: === Գ === Գագիկ Առաքելեան (1972-1993), հայ ազատամարտիկ։ Գարիկ Ալեքսանդրի Առաքելեան (1965-1994), հայ ազատամարտիկ։ Գենադի Առաքելեան (1963-1994), հայ ազատամարտիկ: Գեւորգ Աբրահամի Առաքելեան (1937), հայ նկարիչ։ Գրիգոր Առաքելեան Գրիգոր Աշոտի Առաքելեան (1963), երաժիշտ, կոմպոզիտոր, թաւջութակահար, քեմանիահար: Գրիգոր Առաքելեան (1948), դիւանագէտ, արտակարգ եւ լիազօր դեսպան։ Գուրգէն Առաքելեան Գուրգէն Աշոտի Առաքելեան (1925), հայ արձակագիր, լրագրող, կինոսցենարիստ: Գուրգէն Առաքելեան (1975-1993), հայ ազատամարտիկ: === Դ === Դաւիթ Առաքելեան (1973-անյայտ), հայ ազատամարտիկ: === Ե === Երջանիկ Գեղամի Առաքելեան (1918-1981), հայ բանաստեղծ, թարգմանիչ: Եուրի Առաքելեան (1954-1994), հայ ազատամարտիկ։ === Է === Էդիկ Առաքելեան (1959-1992), հայ ազատամարտիկ: Էդուարդ Առաքելեան (1950), հայ նկարիչ։ === Թ === Թեւան Առաքելեան (1912-1945), թղթակից: === Ի === Իմիդ Առաքելեան (1955-1992), հայ ազատամարտիկ: Իսաջան Առաքելեան (անյայտ-1903), հայ ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ։ === Խ === Խաչատուր Առաքելի Առաքելեան (1666-1740), բանասէր: === Կ === Կառլէն Առաքելեան (1962-1993), հայ ազատամարտիկ։ Կարապետ Առաքելեան (1820-1890-ական թթ.), գրող, թարգմանիչ: Կարէն Առաքելեան Կարէն Արամայիսի Առաքելեան (1964-1992), հայ ազատամարտիկ: Կարէն Վահիկի Առաքելեան (1964-1992), հայ ազատամարտիկ: Կարօ Ներսէսի Առաքելեան (1909-1940-ական թթ. ետք), լրագրող: Կորիւն Վարդանի Առաքելեան (1944), հայ բանաստեղծ, ՀՀ պետական եւ քաղաքական գործիչ։ === Յ === Յակոբ Առաքելեան Յակոբ Առաքելեան (1913-194?), թղթակից: Յակոբ Բարսեղի Առաքելեան (1894-1977), հայազգի դիմահարդար։ Յակոբ Մկրտչի Առաքելեան (1916-1985), բժիշկ: Համբարձում Աստուածատուրի Առաքելեան (1865-1918), հայ լրագրող, գրող, հասարակական գործիչ: Համօ Առաքելեան (20-րդ դար), լրագրող: Հայկ Պողոսի Առաքելեան (1907-198?), լրագրող: Հենրիկ Սուրէնի Առաքելեան (1927-1998), հայ ճարտարապետ։ Հրաչ Առաքելեան (19-20-րդ դարեր), բանաստեղծ: === Ղ === Ղուկաս Առաքելեան (1916-1990), հոգեւոր գործիչ, բանասէր: === Մ === Մարտիրոս Համբարձումի Առաքելեան (1915-1986), պատմաբան: Մելիք Տիգրանի Առաքելեան (1954), օդաչու-ավիատեխնիկ: Միշայ Առաքելեան (1955-1993), հայ ազատամարտիկ։ Միքայել Առաքելեան Միքայել Միքայելի Առաքելեան (1923-2009), հայ բեմանկարիչ։ Միքայէլ Արշակի Առաքելեան (1905-1985), հայ անասնաբոյծ։ Միքայէլ Անտօնի Առաքելեան (1913-1976), հայ լրագրող: === Ն === Նապոլէոն Առաքելեան (1952-1993), հայ ազատամարտիկ: Նարինէ Ալեքսանի Առաքելեան (1976-1992), ազատամարտիկ, կապաւոր։ Նորայր Հունանի Առաքելեան (ծն. 1936), հայ մաթեմատիկոս: Նորիկ Ռազմիկի Առաքելեան (1973-1994), հայ ազատամարտիկ։ Նուեր Առաքելեան (1974-1994), հայ ազատամարտիկ։ === Շ === Շաքէ Առաքելեան (20-րդ դար), թղթակից: === Պ === Պարգեւ Առաքելեան (1953-2000), հայ ազատամարտիկ։ Պօղոս Առաքելեան (1850-1895), հայ բժիշկ։ === Ռ === Ռադիկ Առաքելեան (1975-1995), հայ ազատամարտիկ։ Ռեւիկ Առաքելեան (1967-1992), հայ ազատամարտիկ։ Ռիկոյ Առաքելեան (1963-1992), հայ ազատամարտիկ։ === Ս === Սեդրակ Առաքելեան Սեդրակ Առաքելի Առաքելեան (1884-1942), հայ նկարիչ: Սեդրակ Թովմասի Առաքելեան (1896-1957), անասնաբոյժ, դերասան: Սենեքերիմ Առաքելեան (1902-2000), Առաջին համաշխարհային պատերազմի հայ մասնակից: Սերգէյ Առաքելեան (1952-1994), հայ ազատամարտիկ։ Սերեօժայ Մնացականի Առաքելեան, Յակոբ Պարոնեանի անուան երաժշտական կատակերգութեան պետական թատրոնի թանգարանի տնօրէն։ Սիլվա Մկրտչի Առաքելեան (1937), հայ գեղանկարչուհի, քանդակագործ, փորագրող։ Սոկրատ Վաղարշակի Առաքելեան (1917-1993), խորհրդային կուսակցական եւ պետական աշխատող։ Ստեփան Եղիայի Զորեան (1889-1967), արձակագիր: Սուրէն Առաքելեան Սուրէն Առաքելեան (1927-2003), հայ ռեժիսոր։ Սուրէն Օնիկի Առաքելեան, հայ իրաւաբան, դատախազ, Մխիթար Գոշի մետալակիր։ Սուրէն Սմբատի Առաքելեան (1911–1943), Խորհրդային Միութեան հերոս։ Սուրէն Համբարձումի Առաքելեան (1877–1979), իրաւաբան, երաժիշտ: === Վ === Վազգէն Գէորգի Առաքելեան (1941-2016), հայ բանաստեղծ։ Վահրամ Բազմասէրի Առաքելեան (1949), Ֆիզիկական կուլտուրայի հայկական պետական ինստիտուտի ռեկտոր։ Վանեայ Առաքելեան (1961-1993), հայ ազատամարտիկ։ Վարագ Դաւթի Առաքելեան (1910-2000), խորհրդահայ լեզուաբան, հայերէնագէտ: Վարդան Առաքելեան Վարդան Խաչատուրի Առաքելեան (ծն. 1936), ռումինագիր հայ արձակագիր, հրապարակախօս, պատգամաւոր: Վարդան Առաքելեան, հայ քաղաքական գործիչ, Հայաստանի Հանրապետութեան Խորհրդարանի (1918-1920) 1-ին գումարման պատգամաւոր: Վլադիկ Առաքելեան (1957-1994), հայ ազատամարտիկ։ Վրոյր Զաւենի Առաքելեան (ծն. 1950), ՀՀ պետական եւ կապի ոլորտի գործիչ։ === Ք === Քերոբ Առաքելեան (1909-1999)։ === Օ === Օֆելիա Վազգենի Առաքելեան (1948), հայ մանկավարժ: === Ֆ === Ֆերդինանտ Եգորի Առաքելեան (ծն. 1943), հայ քանդակագործ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Եւրոպայի եՈՒՆԵՍՔՕ-ի Համաշխարհային ժառանգութեան վայրերու ցանկ

Այստեղ ներկայացուած են Եւրոպայի ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Համաշխարհային ժառանգութեան վայրերու ցանկը։ == Ծանօթագրութիւններ == == Տե՛ս նաեւ == ԵՈՒՆԵՍՔՕ Համաշխարհային ժառանգութիւն Ասիոյ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Համաշխարհային ժառանգութեան Վայրերու ցանկ Ափրիկէի ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Համաշխարհային ժառանգութեան վայրերու ցանկ Հարաւային Ամերիկայի ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Համաշխարհային ժառանգութեան Վայրերու ցանկ Հյուսիսային Ամերիկայում Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկ Օվկիանիայում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկ == Արտաքին յղումներ == ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի համաշխարհային ժառանգութեան Վայրերու ցանկ. ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի պաշտօնական կայք (անգլերէն) ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի համաշխարհային ժառանգութեան Վայրերու վիճակագրութիւն. ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի պաշտօնական կայք (անգլերէն)Կաղապար:Համաշխարհային ժառանգութեան վայրերու ցանկեր

Պղպեղով Ապուր

Պղպեղով ապուր, Արեւմտեան Ափրիկէի մէջ տարածուած ապուր, կը պատրաստուի զանազան միսերու օգտագործմամբ, առաջնային բաղադրիչներ ունենալով՝ կծու պղպեղն ու մշկընկոյզը։ Կծու, թեթեւ եւ ջրիկ ապուր մըն է։ Այն ախորժելի կը նկատուի Արեւմտեան Ափրիկէի մէջ ապրող որոշ մարդոց համար, իսկ կարգ մը արեւմտեան ափրիկէցիներ կը հաւատան, որ ապուրը ունի բուժիչ յատկութիւններ։ == Ընդհանուր Ակնարկ == Պղպեղով ապուրը, Արեւմտաեան Ափրիկէի աւանդական խոհանոցին ամէնէն սիրելի ապուրներէն է, որ կը պատրաստուի միսի տարբեր տեսակներու օգտագործմամբ, իսկ կծու պղպեղն ու մշկընկոյզը՝ առաջնային բաղադրիչներն են։ Այն կծու ապուր է, գարեջուրի եւ կամ այլ զովացուցիչ ըմպելիքի հետ համտեսելը իսկական հաճոյք է։ Թէպէտեւ այն պաշտօնական հաւաքներուն կը հրամցուի որպէս թեթեւ նախուտեստ, սակայն աւելի շատ ընդհանրացած է սրճարաններու մէջ։ Նիճերիոյ հանգստեան վայրերուն մէջ կը ծառայէ իբրեւ հանգիստեան կամ լաւ զգալու կերակուր։ Պղպեղով ապուրին մէջ կ՛օգտագործուի խառն խառնուրդ համեմներ, որոնք նիճերիական ընկերութեան մը արդադրութիւնն է։ == Նկարագրութիւն == Թեթեւ եւ ջրալի ուտեստը՝ Արեւմտեան Ափրիկէ մէջ, ունի շատ մը տարբերակներ։ Կարելի է պատրաստել միսի տարբեր տեսնակներու օգտագործմամբ, զորօրինակ՝ ձուկ, կարիտոս, քաղիրթ, եզան պոչ, հաւ, որսեր, այծ եւ կով կամ կովու մորթ։ Երբեմ կը պատարաստուի մի քանի միսի տեսակ ապակեայ ամանի մը հաւաքելով։ Որպէս լրացոիցիչ բաղադրիչներ կարելի է օգտագործել՝ լոլիկ, սոխ, կանաչ սոխ, սխտոր, քաղցր պղպեղ, կոճապղպեղ, մեխակ, կասեայ եւ կիտրոնի հիւթ։ Պղպեղով ապուրը Արեւմտեան Ափրիկէի գետափնեայ շրջաններուն մէջ ապրող հանրութեան ախորժելի ուտեստն է, Նիճերիոյ ժողովուրդին սիրելի ապուրն է, ինչպէս նաեւ Արեւմտեան Ափրիկէի տարբեր անգլիախօս քաղաքներուն՝ Լիպերիոյ, Սիերա Լիոնի եւ Կանայի մէջ։ Որոշ Արեւմտեան Ափրիկէցիներ կը հաւատան, որ հաւով պատրաստուած պղպեղով ապուրը բուժիչ յատկութիւն ունի եւ հիւանդներուն համար կը ծառայէ որպէս բարելաւման միջոց։ Կ՛օգտագործեն նաեւ նոր ծննդաբերած մայրերը, մայրական կաթի արտադրութիւնը ապահովելու առումով։ Ի վերջոյ կ՛օգտագործեն հարսանեկան հաւաքոյթներուն՝ որպէս առողջութիւնը վերականգնելու միջոց։ == Ծանօթագրութիւններ ==

1728 թուական

1728 թուական, նահանջ տարի, 18րդ դարու 28րդ տարին է == Դէպքեր == Հոկտեմբեր 20-23՝ Քոփընհակընի հրդեհը ==== Անստոյգ ամսաթիւով՝ ==== ժանտախտի համաճարակ․ Սիրոս կղզի, Քիքլատես, Յունաստան == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1728 ծնունդներ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1728 մահեր

Գուրգէն (անձնանուն)

Գուրգէն, պարթեւական ծագումով հայկական եւ վրացական (վրաց.՝ გურგენ} արական տարածուած անուն։ Ըստ Հրաչեայ Աճառեանի կը նշանակէ «գայլեղէն, գայլի պէս քաջ»: Գերմաներէնին մէջ կը համապատասխանէ Ատոլֆ (գերմաներէն՝ Adolf) անունը, հունկարերէնին մէջ՝ Ֆարքաշ (հունգարերէն՝ Farkas}: Լատինագիր ձեւը՝ KOURKEN Անունէ ստեղծուած մականուններ՝ Գուրգէնեան եւ Կուրկէնիձէ == Անունը Կրողներ == Գուրգէն Ալէմշահ (1904-1947) ազատամարտիկ Գուրգէն-Խաչիկ Արծրունի (991-1003) Վասպուրականի հինգերորդ թագաւոր Գուրգէն Գէն (1906 Մոսքով-1980 Երեւան) դերասան Գուրգէն Կ. Եազըճեան (1898 Այնթապ-1984 Ֆրանսա) գրող Գուրգէն Եանիգեան (անգլերէն՝ Gourgen Yanikian, 1895 Կարին-1984 ԱՄՆ) գրող եւ ճարտարագէտ Գուրգէն Պաղտասար Մալեան (1878-1899) ազատամարտիկ Գուրգէն Մահարի (Աճէմեան, 1903 Վան-1969 Երեւան) բանաստեղծ, արձակագիր Գուրգէն Մարգարեան (1978-2004) զինուորական Գուրգէն Մխիթարեան (1890-1962) հասարակական գործիչ Գուրգէն Գ. Սեւակ (1904-1981 Թպիլիսի) լեզուաբան, հայագէտ == Ծանօթագրութիւններ ==

Մարտիրոս Գուշաքճեան

Մարտիրոս Գուշաքճեան (29 Նոյեմբեր 1927(1927-11-29), Եօղուն Oլուխ, Սամանդաղ, Հաթայ, Թուրքիա - 9 Մայիս 1999(1999-05-09), Այնճար, Զահլեի շրջան, Պեքաա, Լիբանան), մանկավարժ, խմբագիր, թարգմանիչ, բանաստեղծ, բառարանագիր, պատմաբան։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է 1926-ին, Մուսա լերան Եողուն Օլուգ գիւղը: Նախակրթութիւնը ստացած է ծննդավայր գիւղին մէջ, ապա 1938-1944, յաճախած է Կիպրոսի Մելգոնեան Կրթական Հաստատութիւն։ Մելգոնեանի աշակերտական շրջանին, խմբագ­րած է «Վերելք» եւ «Հայ Սփիւռք» աշակերտական պարբերաթերթերը, առաջինը ձեռագիր, երկրորդը մե­քենագիր։ 1945-47, Հալէպի մէջ լոյս տեսած է «Դէպի երկիր գրա­կանութեան եւ արուեստի» պարբերագիրքը, որուն խմբագիրներէն եղած է ան, Անդրանիկ Նաճարեանի խմբագրապետութեան շրջանին։ 1948-ին, իր իսկ խմբագրութեամբ լոյս տեսած է վերջին համար մը: 1955-ին լոյս ընծայած է «Յուշարձան Մուսա Լերան» պարբերագիրքը (մի­այն մէկ թիւ)։ Իսկ 1956-ին սկսած է հրատարակել «Երկիր» պարբերաթեր­թը, որուն խմբագիրը տարի մը ետք եղած է Հայկ Գույումճեանը, հիմնադիր-խմբագրին Պէյրութ հաստատուելուն պատճառով։ Բանաստեղծ Մարտիրոս Գուշաքճեան 1951-ին Հալէպի մէջ լոյս ըն­ծայած է իր բանաստեղծութիւններու միակ ժողովածուն՝ «Կեանքի կարօտ» խորագրով: Թարգմանիչ Գուշաքճեանէն հատորի մը կողքին տակ ամփոփուած կայ Հ. Լ. Կէյցի «Հոգիներու Աճուրդը» (The Auction of Souls). «Մեծ եղեռնէն վերապրող հայուհի Օրորա Մարտիկանեանի վաւերական պատմութիւնը» (Պէյրութ, 1965), որ նախապէս լոլս տեսած է իբրեւ թերթօն՝ Զարթօնքի մէջ: Բառարանագիր Մարտիրոս Գուշաքճեան Վեր. Տիգրան Խնդրունիի աշխատակցութեամբ, պատրաստած է Անգլերէն-Հայերէն [եւ] Հայերէն-Անգլերէն բառարան (Պէյրութ, 1970), որ հետագային որոշ յաւելումներով ու փոփոխութիւններով արժանացած է քանի մը տպագրութիւններու: Հալէպի մէջ լոյս տեսած է իր Անգլերէն-Հայերէն բառարանը (Հալէպ, 1998): Պատմաբան Մարտիրոս Գուշաքճեանէն կը մնան, կողքի տակ մտած երկու հատորներ: Աոաջինը ծաւալուն աշխատասիրութիւն մը՝ «Յուշամատեան Մուսա Լերան», զոր խմբագրած են ինք եւ Պօղոս Մատուռեան (Պէյրութ, 1970): Իր խմբագրած այս հատորին մէջ Գուշաքճեան ունի երկու ընդարձակ ուսումնասիրութիւն՝ «Պատմութիւն Անտիոքի եւ շրջակայքի Հայկական Անտիոքը» եւ «Մուսա Լերան գոյամարտը»: Երկրորդ հատորը իբրեւ խորագիր ունի «Մուսա Լերան Հայկական գաղթօճախը» (Պէյրութ, 1988): Այս երկրորդը եղած է Գուշաքճեանի տոկտորա­կան աւարտաճառը, զոր ներկայացուցած է Երեւանի Պետական Համալսարանի Հայ ժողովրդի պատմութեան ամպիոնին: Գուշաքճեան մահացած է Այնճար, 9 Մայիս 1999-ին: == Աղբիւրներ == Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս, Հատոր ԺԹ., Պէյրութ, 1999, էջ 448-449

Քունի Շնչադադար

Քունի շնչադադարը կը պատահի առանց սեռի խտրութեան, եւ ընդհանրապէս տարեցներու եւ երոտասարդներու մօտ, սակայն երբեմն կը տեսնենք մաեւ երեխաներու մօտ: == Ախտապատճառներ == === Ուղեղային Կեդրոնական Պատճառներ === Ուղեղային որոշ հիւանդութիւններ կրնան խանգարել ուղեղի շնչառական համակարգի գործունէութիւնը եւ ժամանակաւոր շնչադադար կը յառաջացնեն: === Շնչարական Համակարգի որոշ բաժիններու Մասնակի Խցում === Տարբեր ձեւեր կան, օրինակ, երբ անձը քիթի խցում կ՛ունենայ, խոշոր գեղձուռոյցներ եւ նշագեղձեր, կոկորդի զանազան տեսակի ուռեր, թոյլ մկանային քիմք, մեղցած լեզուակ, լեզուի յետսմասի ուռեր, ետեւ քաշուած ծնօտ, խոշոր լեզու, գիրութիւն եւ մեծցած վահանգեղձ, այս բոլորը պատճառ կը դառնան շնչարգելութեան: Քունի շնչադարութիւն կը կատարուի երբ ուղեղը իր պէտք ունեցաղ թթուածինը չի ստանար: Այս պարագային հիւանդը խոր քունէն կ՛անցնի թեթեւ քունի, ուղիղի շնչառական կեդրոնը կը գրգռուի եւ շնչառութիւնը կը վերսկսի խռկալով: == Աղբիւր == Բժիշկ, Անթիլիաս-Լիբանան, 2000, էջ 184-186:

Սարգիս Ճէպէճեան

Սարգիս Ճեպեճեան, Ճեբեշի (1864, գ․ Ուզունլու, Յոզղաթի գավառ, Թուրքիա - 1920, Հաճըն)։ Հաճընի 1920 թուականի ինքնապաշտպանական մարտերու (տես Հաճընի հերոսամարտ 1920) մասնակից և հրամանատար։ 1914 թուականի վերջին զորակոչուած է թրքական բանակ և ուղարկուած Կովկասեան ռազմաճակատ։ Երբ սկսուած են հայ զինւորներու նկատմամբ թրքական հալածանքներն ու անոնց զանգուածային բնաջնջումը, Ճեպեճեանը փախած է բանակից և անցած ռազմաճակատի գիծը։ 1918 թուականին մտաւ Անդրանիկի կամավորական ջոկատը, ու մասնակցեցաւ բազմաթիւ մարտերու։ 1919 թուականի սկիզբին մեկնած է Կ․ Պոլիս, այնտեղից Կիլիկիա։ 1920 թուականին նշանակուեցաւ Հաճընի ինքնապաշտպանութեան ուժերու հրամանատար։ 1920 թուականի մարտին քեմալական 20 հազար զորքերը պաշար ած են Հաճընը։ Անհավասար մարտին մէջ Ճեպեճեանը ծանր վիրարավորուեցաւ և խուսափելով գերի բռնուելէն, վերջին գնդակով ինքնասպան եղաւ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Հայաստանի Հանրապետութեան Սահմանադրութիւն

Հայաստանի Սահմանադրութիւնը Հայաստանի իրաւական համակարգի հիմքն է՝ երկրի հիմնական օրէնքը, որուն պէտք է համապատասխանեն միւս բոլոր օրէնքները։ Սահմանադրութիւնը նաեւ արժէքաբանական-գաղափարական փաստաթուղթ է, որ կը սահմանէ հասարակութեան կազմակերպման ամենահիմնական սկզբունքները, որոնց գործնական կիրառման եւ ամրապնդման պէտք է ձգտի պետութիւնը։ == Պատմական ակնարկ == Ժամանակակից իմաստով սահմանադրութիւնները՝ իբրեւ պետութեան գրուած հիմնական օրէնք, նոր ժամանակաշրջանի երեւոյթ են։ Այդպիսի առաջին սահմանադրութիւն Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու 1787-ին Սահմանադրութիւնն է, որ կը գործէ մինչ օրս՝ իհարկէ, աւելի քան 200 տարուան ընթացքին կատարուած էական փոփոխութիւններով։ Եւրոպայի մէջ առաջին սահմանադրութիւնները ընդունուած են 1791-ին՝ նախ՝ այդ տարուայ 3 Մայիսին, Լեհաստանի մէջ, այնուհետեւ՝ նոյն տարուան 3 Սեպտեմբերին, Ֆրանսայի մէջ։ Սակայն «սահմանադրութիւն» եզրը շատ աւելի հին պատմութիւն ունի։ Ընդունուած է ըսել, որ եզրը կը ծագի լատինական «constitution» բառէն, որ կը նշանակէ «սահմանում», «կառուցուածք»։ Իսկ դեռեւս Ք.ա. 4-րդ դարուն անտիկ յոյն մտածող Արիստոտէլը «սահմանադրութիւն» հասկացութիւնը կ՚օգտագործէր պետութեան կառուցուածքի, պետական իշխանութեան արդիւնաւէտ կազմակերպման, անոր՝ ժողովրդավարական եւ արդարացի ըլլարու մասին խօսելու ժամնակ։ Հին Յունաստանի եւ Հին Հռոմի մէջ երկար ժամանակ սահմանադրութիւն կը կոչուէին նաեւ կայսրերու, միապետներու ընդունած իրաւական արարքները։ Հայկական իրականութեան մէջ կ՚առանձնանայ 5-րդ դարուն Վաչական թագաւորի նախաձեռնութեամբ ընդունուած «Կանոնական սահմանադրութիւնը»։ Վաչականը Նուարսակի 484-ին պայմանագրէն ետք Արցախ-Ուտիք իշխանութիւնը հռչակած էր իբրեւ թագաւորութիւն, որ ճանչցուած էր Պարսկաստանի կողմէ։ Կանոնական սահմանադրութիւնը յատկանշական է այն առումով, որ մշակուած եւ ընդունուած է ժամանակի աշխարհիկ եւ հոգեւոր իշխանութեան ներկայացուցիչներու լայն ընդգրկմամբ։ Այդուհանդերձ, Վաչական թագաւորի Աղուէն ամառանոցին մէջ ընդունուած Կանոնական սահմանադրութիւնը հիմնականին կը կարգաւորէր հոգեւոր կեանքի յարաբերութիւնները։ Հայո պատմութեան մէջ Սահմանադրութեան նախագծման ամենահամարձակ փորձերէն է 18-րդ դարուն Հայաստանի ազատագրութեան Մատրասի խմբակի, մասնաւորապէս՝ Շահամիր Շահամիրեանի կողմէ շարադրուած «Որոգայթ փառացը», որ միաժամանակ ե՛ւ Հայաստանի ազատագրութեան ծրագիր էր, ե՛ւ ապագայ անկախ Հայաստանի սահմանադրութեան նախագիծը։ «Որոգայթ փառացը» ամբողջութեամբ հիմնուած էր ժամանակի արեւմտաեւրոպական լուսաւորական գաղափարներուն վրայ։ Հրատարակուած է Մատրասի մէջ, Շահամիր Շահամիրեանի որդի Յակոբի անունով, 1788-89-ին (թէեւ տիտղոսաթերթին նշուած է 1773-ին)։ Գիրքի առաջաբանին մէջ կը դատապարտուին ֆէոտալական-միապետական կարգերը, կը սահմանուին թուրք-պարսկական տիրապետութենէն Հայաստանի ազատագրման ուղիները եւ այնտեղ բուրժուադէմոկրատական կարգերու հաստատման սկզբունքները։ Գիրքի երկրորդ՝ հիմնական մասը սահմանադրութեան նախագիծն է (521 յօդուած), որ կը ներկայացնէ ապագայ անկախ Հայաստանի հասարակական-պետական կառուցուածքը, կառավարման կարգը, պետական մարմիններու իրաւասութիւնները, քաղաքացիներու իրաւունքներն ու պարտականութիւնները, տնտեսութեան, կրթութեան, զինուած ուժերու կազմակերպման հարցերը։ Նախագիծով կը նախատեսուէր հռչակել բոլոր քաղաքացիներու հաւասարութիւնը օրէնքի առջեւ, անոնց անձի, խօսքի, դաւանանքի եւ գործունէութեան լիակատար ազատութիւնը։ Կը նախատեսուէր գերագոյն եւ օրէնսդիր իշխանութիւնը վերապահել ընտրովի մարմնին (խորհրդարան)՝ Հայոց տունը, որ ալ պէտք է կազմաւորէր գործադիր իշխանութիւնը՝ Նախարարութիւնը։ Վերջինս պէտք է բաղկացած ըլլար նախարարից (նախագահ) եւ 12 տեղակալներէ։ Նախարարը պէտք է յամարուէր նաեւ երկրի արտաքին գործերու պատասխանատուն եւ զինուած ուժերւկ գերագոյն հրամանատարը։ կառավարութիւնը պիտի ըլլարր Հայոց տան վերահսկողութեան ներքոյ, որ իրաւունք պէտք է ունենար փոխելու կառավարութիւնը։ Քաղաքական նկատառումներէն՝ նախագիծին մէջ կ՚առաջարկուէր նախարար ընտրելու մէկ այլ՝ բացառիկ տարբերակ. հին հայկական արքայատուներու, մասնաւորապէս՝ Բագրատունիներու շառաւիղներէն մէկը իր ցանկութեամբ կրնար ընտրուիլ ցմահ նախարար, եթէ հաւատարիմ ու հնազանդ մնար Հայոց տան սահմանած օրէնքներուն։ Այս առաջարկի նպատակն էր շահագրգռել վրաց Բագրատունի թագաւոր Հերակլ 2-րդին, որուն Մատրասի խմբակը կարեւոր դեր կը վերագրէր Հայաստանի ազատագրման գործին մէջ։ Նախագիծով կ՚առաջարկուէր նաեւ դատական համակարգի կառուցուածքը եւ իրաւասութիւնը, կը նախատեսուէր եկեղեցւոյ առանձնացումը պետութենէն, դպրոցի առանձնացումը եկեղեցիէն։ Կը նախատեսուէր պարտադիր կրթութիւն՝ առանց սեռի տարբերութեան։ Կը նախատեսէին նաեւ հանրապետութեան զինուած ուժերու մասին դրոյթներ, համաձայն որոնց՝ մշտական 90 հազարանոց բանակը պէտք է համալրուէր վիճակահանութեամբ (100 տղամարդու 5-ը, ռազմական ուսուցումն ու ծառայութիւնը՝ 7 տարի)։ Այդուհանդերձ, ինչպէս 17-18-րդ դարուն նախաձեռնուած՝ Հայաստանի ազատագրութեան շարք մը փորձերը, այդպէս ալ Մատրասի խմբակի ծրագիրը, ցաւոք, մնաց անկատար, իսկ «Որոգայթ փառացը»՝ թուղթի վրայ։ Սեփական իրաւական համակարգ, եւ առաջին հերթին՝ սահմանադրութիւն ունենալու իրական նախադրեալներ ստեղծուեցան 1918-ին Արեւելեան Հայաստանի անկախացմամբ, սակայն անկախութեան երկուքուկէս տարին բաւարար չէր արտաքին եւ ներքին քաղաքական, տնտեսական եւ մարդասիրական ոլորտներուն ծանրագոյն իրավիճակի մէջ գտնուող պետութեան համար սեփական սահմանադրութիւն մշակելու եւ ընդունելու համար։ 1920-ին Հայաստանի խորհրդայնացումէն, ապա նաեւ՝ 1922-ին Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետութիւններու Միութեան ստեղծումէն ետք հայկական իրաւական համակարգը ամբողջութեամբ դարձաւ Խորհրդային Միութեան իրաւական համակարգի անբաժան մասը։ Խորհրդային շուրջ 70-ամեայ պատմութեան ընթացքին Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետութիւնը ունեցաւ երեք սահմանադրութիւն։ Առաջինը ընդունուեցեւ 3 Փետրուար 1922-ին ՀԽՍՀ բանուորներու, գիւղացիներու եւ կարմիր բանակայանիններու դէպուտատներու խորհուրդներու առաջին համագումարին։ ԽՍՀՄ-ի եւ Անդրֆեդերացիայի կազմաւորէն ետք ՀԽՍՀ սահմանադրութիւնը փոփոխուեցաւ եւ լրացուեցաւ, եւ 1925-ին ՀԽՍՀ խորհուրդներու 4-րդ համագումարը վաւերացուց այդ փոփոխութիւններն ու լրացումները։ ՀԽՍՀ երկրորդ սահմանադրութիւնը ընդունուեցաւ 23 Մարտ 1937-ին ՀԽՍՀ խորհուրդներու 9-րդ արտակարգ համագումարի ընթացքին, իսկ երրորդը՝ 1978-ին ՀԽՍՀ 9-րդ գումարման Գերագոյն խորհուրդի արտահերթ նստաշրջանին։ Այնուամէնայնիւ, ՀԽՍՀ սահմանադրութիւնները դժուար է գնահատել իբրեւ Հայաստանի իրաւական համակարգը բնորոշող երեւոյթներ, քանի որ անոնք ընդունուած էին համապատասխանաբար՝ Ռուսաստանի ԽՖՍՀ 1918-ի սահմանադրութեան, ԽՍՀՄ 1924-ի, 1936-ի եւ 1977-ի սահմանադրութիւններու հիման վրայ։ == ՀՀ Սահմանադրութեան ընդունումը եւ կատարուած փոփոխութիւնները == 1991-ին Հայաստանի Հանրապետութեան անկախութեան վերականգնմամբ անխուսափելի դարձաւ նոր՝ ազգային սահմանադրութեան ընդունումը։ Սահմանդրութիւնը ընդունուեցաւ 5 Յուլիս 1995-ին համաժողովրդական հանրաքուէով։ Սահմանադրութեան ընդունումէն ետք 5 Յուլիս դարձաւ պետական տօն՝ Սահմանադրութեան օր։ Սահմանադրութիւնը ամրագրեց Հայաստանի Հանրապետութեան բնոյթը՝ իբրեւ ինքնիշխան, ժողովրդավարական, իրաւական եւ ընկերային պետութեան, հռչակեց մարդու եւ քաղաքացիի հիմնական իրաւունքներն ու ազատութիւնները, սահմանեց հանրապետութեան կառավարման ձեւը՝ հիմնուած օրէնսդիր, գործադիր եւ դատական իշխանութիւններու տարանջատման սկզբունքի վրայ։ Սահմանադրութեամբ ձեւաւորուեցաւ կիսանախագահական կառավարման ձեւ՝ պետութեան գլխին՝ Հանրապետութեան Նախագահին վերապահուած լայն լիազօրութիւններով։ 2001-ին Հայաստանի Հանրապետութեան անդամակցութիւնը Եւրոպայի խորհուրդին անհրաժեշտութիւն առաջացուց որոշակի փոփոխութիւններ մտցնելու Սահմանադրութեան մէջ։ Սակայն 2003-ին հանրաքուէի դրուած սահմանադրական փոփոխութիւններու նախագիծը չընդունուեցաւ։ Փոփոխութիւններու յաջորդ նախագիծը հանրաքուէի դրուեցաւ 27 Նոյեմբեր 2005-ին եւ ընդունուեցաւ։ Փոփոխութիւնները նշանակալի էին յատկապէս հանրապետութեան կառավարման կարգի, իշխանութիւններու բաժանման, զսպումներու եւ հակակշիռներու կառուցուածքներու ապահովման տեսանկիւնէն։ Մասնաւորապէս, սահմանադրական փոփոխութիւններով նշանակալիօրէն կրճատուեցան Նախագահի լիազօրութիւնները, իսկ Ազգային ժողովի դերը ընդլայնուեցաւ։ Այսպէս, փոփոխութիւններով վերացուեցաւ Հանրապետութեան Նախագահի՝ վարչապետ նշանակելու ամբողջութեամբ հայեցողական լիազօրութիւնը. Ներկայիս Հանրապետութեան Նախագահը պարտաւոր է վարչապետ նշանակել Ազգային ժողովի մեծամասնութեան վստահութիւնը վայելող անձի՝ պատգամաւորական խմբակցութիւններու հետ խորհրդակցութիւններու հիման վրայ։ կառավարման կարգի հետ կապուած յաջորդ կարեւոր փոփոխութիւնը Ազգային ժողովը արձակելու՝ Հանրապետութեան նախագահի՝ կրկին, ըստ էութեան անսահմանափակ լիազօրութեան վերացումն էր։ Փոփոխութիւններով սահմանուեցան այն բացառիկ դէպքերը, որոնց առկայութեան պարագային միայն Հանրապետութեան Նախագահը կրնայ արձակել Ազգային ժողովը։ Այդ բոլոր դէպքերը ըստ էութեան կը վերաբերին Ազգային ժողովի կողմէ անգործութիւն դրսեւորելու իրավիճակներուն։ Կարեւոր փոփոխութիւններ տեղի ունեցան նաեւ դատական համակարգի կազմակերպման ոլորտին մէջ։ Էապէս փոխուեցաւ արդարադատութեան խորհուրդի կազմաւորման կարգը, որ իր հերթին դատական համակարգի կազմաւորման գործին մէջ վճռորոշ նշանակութիւն ունի. արդարադատութեան խորհուրդի ներկայացման հիման վրայ Հանրապետութեան Նախագահը կը կատարէ դատաւորներու նշանակումները։ Այսպէս, մինչեւ 2005-ին սահմանադրական փոփոխութիւնները ՀՀ Նախագահը կը գլխաւորէր արդարադատութեան խորհուրդը, իսկ խորհուրդի փոխնախագահներն էին գործադիր իշխանութեան ներկայացուցիչներ՝ արդարադատութեան նախարարը եւ գլխաւոր դատախազը։ Խորհուրդի կազմի մէջ կը մտնէին նաեւ Հանրապետութեան Նախագահի կողմէ հինգ տարի ժամկէտով նշանակուող տասնչորս անդամ, որոնցմէ երկուքը՝ իրաւաբան գիտնական, ինը՝ դատաւոր, երեքը՝ դատախազ։ Սահմանադրական փոփոխութիւններու արդիւնքով Հանրապետութեան Նախագահի ազդեցութիւնը արդարադատութեան խորհուրդի վրայ կտրուկ նուազեցաւ։ Ներկայիս Արդարադատութեան խորհուրդի կազմի մէջ կը մտնեն Հայաստանի Հանրապետութեան դատաւորներու ընդհանուր ժողովի կողմէ գաղտնի քուէարկութեամբ հինգ տարի ժամկէտով ընտրուած ինը դատաւորներ, Հանրապետութեան Նախագահի եւ Ազգային ժողովի կողմէ նշանակուած երկուքական իրաւաբան-գիտնականներ։ Արդարադատութեան խորհուրդի նիստերը կը վարէ վճռաբեկ դատարանի նախագահը՝ առանց քուէարկութեան իրաւունքի։ Սահմանադրութեան մէջ կատարուած կարեւոր փոփոխութիւններէն էր նաեւ Սահմանադրական դատարան դիմելու իրաւունք ունեցող շրջանակի ընդլայնումը։ Մասնաւորապէս, ներկայիս օրէնքներու եւ այլ իրաւական արարքներու սահմանադրականութիւնը ՀՀ Սահմանադրական դատարանին մէջ կրնան վիճարկել (ստուգել) մարդու իրաւունքներու պաշտպանը, դատարանները եւ դատախազները՝ իրենց վարոյթին մէջ գտնուող գործերով, ինչպէս նաեւ իւրաքանչիւր ոք՝ ճշգիտ րգործով, երբ առկայ է դատարանի վերջնական արարքը, սպառուած են դատական պաշտպանութեան բոլոր միջոցները եւ կը վիճարկի այդ արարքով իր նկատմամբ կիրառուած օրէնքի դրոյթի սահմանադրականութիւնը։ Միւս կարեւոր փոփոխութիւնը կը վերաբերի բարձրագոյն դատական ատեանի (բացի սահմանադրական արդարադատութեան հարցերէն)՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի սահմանադրաիրաւական կարգավիճակին։ Սահմանադրական փոփոխութիւններով ՀՀ վճռաբեկ դատարանին վերապահուեցաւ դատարաններու կողմէ օրէնքի միատեսակ կիրառութեան ապահովման գործառոյթ։ Այդ գործառոյթի իրագործումը Հայաստանի մէջ սկիզբ դրաւ դատական նախադէպի՝ իբրեւ իրաւունքի աղբիւրի կիրառութեան։ Իհարկէ, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումներու՝ իբրեւ դատական նախադէպի էութիւնը էականօրէն կը տարբերի անգլոամերիկեան իրաւունքին մէջ դատական նախադէպի էութենէնց, քանի որ Հայաստանի իրաւական համակարգին մէջ դատական նախադէպը ոչ թէ իրաւաստեղծ, այլ առաւելապէս իրաւունքը մեկնաբանող աղբիւր է։ Սահմանադրական շարք մը այլ փոփոխութիւններով Սահմանադրութեան մէջ ամրագրուած՝ մարդու եւ քաղաքացիի հիմնական իրաւունքներու ու ազատութիւններու շրջանակը եւ անոնց ձեւակերպումը առաւել համապատասխանեցուեցան ՀՀ ստանձնած միջազգային իրաւական պարտաւորութիւններուն, սահմանադրաիրաւական կարգավիճակ ստացան (Սահմանադրութեամբ նախատեսուեցան) շարք մը պետական մարմիններ, մասնաւորապէս՝ ՀՀ մարդու իրաւունքներու պաշտպանը, ՀՀ կեդրոնական դրամատունը, հեռուստատեսութեան եւ ռատիոյի ազգային յանձնաժողովը, վերահսկիչ պալատը։ == ՀՀ Սահմանադրութեան կառուցուածքը == ՀՀ Սահմանադրութիւնը բաղկացած է նախաբանէ եւ 9 գլուխներէ։ Նախաբանը կը սահմանէ սահմանադրութեան ընդունման ընդհանուր սկզբունքները եւ նպատակները (Հայ ժողովուրդը, հիմք ընդունելով Հայաստանի անկախութեան մասին հռչակագրին մէջ հաստատագրուած հայոց պետականութեան հիմնարար սկզբունքները եւ համազգային նպատակները, իրականացած ինքնիշխան պետութեան վերականգնման իր ազատասէր նախնիներու սուրբ պատգամը, նուիրուած հայրենիքի հզօրացման եւ բարգաւաճման, ապահովելու համար սերունդներու ազատութիւնը, ընդհանուր բարեկեցութիւնը, քաղաքացիական համերաշխութիւնը, հաւաստելով հաւատարմութիւնը համամարդկային արժէքներուն, կ՚ընդունէ Հայաստանի Հանրապետութեան Սահմանադրութիւնը)։ Նախաբանը իրաւական տեսանկիւնէն կը կարեւորէ նաեւ այն առումով, որ յղում կը կատարէ 23 Օգոստոս 1990-ին ընդունուած Հայաստանի անկախութեան հռչակագրի վրայ՝ այդպիսով հռչակագրին մէջ ամրագրուած սկզբունքներն ու հայոց պետականութեան նպատակները բարձրացնելով սահմանադրաիրաւական մակարդակի։ === Գլուխ 1. Սահմանադրական կարգի հիմունքները. === Այս գլխով կը սահմանուի պետութեան բնոյթը (ինքնիշխան, ժողովրդավարական, ընկերային, իրաւական պետութիւն), իշխանութեան պատկանիլը ժողովուրդին, պետութեան սահմանափակուածութիւնը մարդու իրաւունքներով եւ ազատութիւններով, Սահմանադրութեան բարձրագոյն իրաւաբանական ուժը մնացած բոլոր իրաւական արարքներոն նկատմամբ, անոր անմիջական գործողութիւնը, իշխանութիւններու բաժանման եւ հաւասարակշռման սկզբունքը, քաղաքական, տնտեսական եւ ընկերային համակարգերու հիմունքները, եկեղեցին անջատ ըլլալը պետութենէն, զինուած ուժերու կարգավիճակը, պետութեան վարչատարածքային կազմակերպումը, պետական լեզուն, պետութեան խորհրդանիշները եւ մայրաքաղաքը։ === Գլուխ 2. Մարդու եւ քաղաքացիի հիմնական իրաւունքները եւ ազատութիւնները. === Կ՛ամրագրուին մարդու եւ քաղաքացիի հիմնական իրաւունքներն ու ազատութիւնները՝ միջազգայնօրէն ընդունուած հանրաճանաչ կանոններուն համապատասխան։ Մարդու եւ քաղաքացիի իրաւունքներն ու ազատութիւնները կը բաժնուին անձնական, քաղաքական, քաղաքացիական եւ ընկերա-տնտեսական իրաւունքներու։ Այս գլխով կը սահմանուին նաեւ մարդու եւ քաղաքացիի ճշգրիտ պարտականութիւնները, այն է՝ իւրաքանչիւր մարդու պարտականութիւնը օրէնքով սահմանուած կարգով եւ չափով մուծելու հարկեր, տուրքեր, կատարելու պարտադիր այլ վճարումներ, Սահմանադրութիւնը եւ օրէնքները պահպանելու, այլոց իրաւունքները, ազատութիւնները եւ արժանապատուութիւնը յարգելու պարտականութիւնը, ինչպէս նաեւ իւրաքանչիւր քաղաքացիի պարտականութիւնը՝ օրէնքով սահմանուած կարգով մասնակցելու Հայաստանի Հանրապետութեան պաշտպանութեան։ === Գլուխ 3. Հանրապետութեան Նախագահը. === Կը սահմանէ Հանրապետութեան Նախագահի կարգավիճակը, անոր լիազօրութիւնները, ընտրութեան կարգը եւ լիազօրութիւններու ժամկէտը, Նախագահի թեկնածուին ներկայացուող պահանջները։ Հանրապետութեան Նախագահի, Ազգային ժողովի, տեղական ինքնակառավարման մարմիններու ընտրութիւնները, ինչպէս նաեւ հանրաքուէները տեղի կ՚ունենան ընդհանուր, հաւասար, ուղղակի ընտրական իրաւունքի հիման վրայ՝ գաղտնի քուէարկութեամբ։ === Գլուխ 4. Ազգային ժողովը. === Կը սահմանէ օրէնսդիր մարմնի՝ Ազգային ժողովի կարգավիճակը, լիազօրութիւնները, ընտրութեան կարգը, պատգամաւորներու կարգավիճակը եւ ընտրութեան կարգը, օրէնսդրական գործընթացը։ === Գլուխ 5. Կառաւարութիւնը. === Կը սահմանէ գործադիր իշխանութեան՝ կառավարութեան լիազօրութիւնները եւ գործունէութեան կարգը։ === Գլուխ 6. Դատական իշխանութիւնը. === Կը սահմանէ դատական համակարգի կառուցուածքը, կազմաւորման կարգը, Սահմանադրական դատարանի կազմաւորման կարգն ու լիազօրութիւնները, ինչպէս նաեւ դատական իշխանութեան մէջ չներառուող՝ ՀՀ դատախազութեան լիազօրութիւնները, գլխաւոր դատախազի նշանակման կարգը։ === Գլուխ 7. Տեղական ինքնակառավարումը. === Կ՚երաշխաւորէ համայնքներուն մէջ տեղական ինքնակառավարումը, այն է՝ համայնքի իրաւունքն ու կարողութիւնը՝ սեփական պատասխանատուութեամբ բնակիչներու բարօրութեան նպատակով Սահմանադրութեան եւ օրէնքներուն համապատասխան լուծելու տեղական նշանակութեան հարցերը։ Կը սահմանուին տեղական ինքնակառավարման մարմինները՝ համայնքի ղեկավար եւ աւագանի, անոնց լիազօրութիւնները, համայնքներու ֆինանսաւորման կարգը, կառաւարութեան կողմէ հսկողութիւնը համայնքներու նկատմամբ։ === Գլուխ 8. Սահմանադրութեան ընդունումը, փոփոխումը եւ հանրաքուէն. === Կը սահմանուի, որ Սահմանադրութիւնը կ՚ընդունուի եւ կը փոխուի բացառապէս հանրաքուէով, որ կը նշանակէ Հանրապետութեան Նախագահը՝ Ազգային ժողովի առաջարկով կամ համաձայնութեամբ։ Հանրաքուէով կրնան ընդունուիլ նաեւ սովորական օրէնքները, որոնք այդ պարագային ենթակայ են փոփոխման կրկին հանրաքուէով։ Կը սահմանուին հանրաքուէի անցկացման հիմունքները։ === Գլուխ 9. Եզրափակիչ եւ անցումային դրոյթներ. === Կը սահմանուին սահմանադրական փոփոխութիւններու հետ կապուած անցումային շրջանի կարգաւորման առնչուող դրոյթներ։ == Արտաքին յղումներ == Հայաստանի Սահմանադրութիւն (2015) Հայաստանի Սահմանադրութիւն (2005) Հայաստանի Սահմանադրութիւն (1995) Հռչակագիր Հայաստանի անկախութեան մասին (1990 թ.)