Datasets:

armvectores

/

hyw_wikipedia_2023

like 0

Follow

ArmVectores 3

Հելսինքիի համալսարան

Հելսինքիի համալսարան (ֆին.՝ Helsingin yliopisto, շուէտ.՝ Helsingfors universitet, լատ.՝ Universitas Helsingiensis), Ֆինլանտայի հնագոյն եւ խոշորագոյն համալսարանը: Համալսարանի մէջ կ'ուսանին մօտաւորապէս 38 հազար ուսանող (այդ կ'ընդգրկէ՝ 5500 թեկնածու): Պոլոնիայի հռչակագիրի եւրոպական չափանիշերու համապատասխան՝ համալսարանը 2005 թուականի Օգոստոս 1-էն կ'առաջարկէ ուսուցում Պսակաւոր, Մագիստրոս եւ Գիտութիւններուդոկտորի աստիճաններու համար: Համալսարանը Եւրոպական հետազօտական համալսարաններու միութեան, «Unica»-ի (Եւրոպայի մայրաքաղաքներու համալսարաններ) անդամ է: Համալսարանը ընդգրկուած է Եւրոպական համալսարաններու Ութրեխթի ցանցի միութեան մէջ։ Համալսանի շրջակայքը կայ բուսաբանական այգի: 2012 թուականի Յունուարէն համալսարանին կից բացուեր է Ռուսաստանի հետազօտութիւններու նոր կեդրոն: 2017 թուականէն համալսարանի Քանցլերը Քաարլէ Հիամերին է: Ըստ 2018 թուականի տուեալների՝ Հելսինքիի համալսարանը «Times Higher Education»-ի համալսարաններու համաշխարհային վարկանիշի մէջ զբաղեցուցած է 48-րդ հորիզոնականը: == Պատմութիւն == Համալսարանը հիմնադրուեր է 1640 թուականին (Տուրկու) Ապօ քաղաքում՝ որպէս թագաւորական ակադեմիա: 1809 թուականին՝ Ռուսական կայսրութեանը Ֆինլանտայի դքսութեան միանալէն յետոյ, համալսարանը սկսեր է կոչուիլ Ապոյի կայսերական ակադեմիա: === Ալեքսանդրի կայսերական համալսարան (1828-1917) === 1827 թուականին տեղի ունեցած աւերիչ հրդեհէն յետոյ կայսր Նիկոլայ I-ի հրամանով համալսարանը տեղափոխուեր է Հելսինքֆորս եւ ստացեր Ալեքսանդրի կայսերական համալսարան (ի պատիւ կայսեր հանգուցեալ եղբոր՝ Ալեքսանդր I-ի) անուանումը: Համալսարանի գլխաւոր շէնքը նախագծեր է ճարտարապետ Քարլ Լիութվիք Էնկելը (1832): === Հելսինքիի համալսարան (2017-ներկայ ժամանակներ) === Ֆինլանտայի անկախութեան հռչակումէն յետոյ (1917) ուսումնական հաստատութիւնը ստացեր է Հելսինքիի համալսարան անուանումը: 1944 թուականին համալսարանի շինութիւններու մասը մը ոչնչացեր է Հելսինքիի խորհրդային ռմբակոծութեան ժամանակ։ 1990 թուականի Օգոստոսի 28-ին՝ ԽՍՀՄ պատմութեան մեջ առաջին անգամ, խորհրդային «Ռելկոմ» գիտական ցանցը Հելսինքիի համալսարանի գիտնականներու հետ հեռախօսային մոտեմի կապ հաստատեր է, որ Ռունետի զարգացման ելակետերէն մէկն է: Համալսարանին մէջ կայ դոցենտներ Արթո Լուկանենից եւ Փեքքի Քաուփալայից կազմուած խումբ, որ կը զբաղուի ԽՍՀՄ-ի եւ Ռուսաստանի կողմէն Ֆինլանտայի տարածքին հետախուզական գործունէութեան պատմութեան ուսումնասիրութեամբ: 1990 թուականին Ֆինլանտայի մէջ համալսարանի հիմնադրման 350-ամեակի առթիւ 150 հազար տպաքանակով թողարկուեր է «350 տարեկան Հելսինքիի համալսարան» անուանումով 100 նամականիշ: 2015 թուականի նոյեմբերին համալսարանի դասախօսները կ'որոշեն կայացնել գործադուլ յայտարարել՝ ի նշան կառավարութեան կողմէն ծրագրուող ֆինանսաւորման զգալի կրճատման դէմ բողոքի: 2016 թուականին համալսարանի վարչական բաժնի կառուցուածքը փոփոխութիւններու ենթարկուեր է, կրճատուեր է 200-300 աշխատակից: 2017 թուականին համալսարանը ստացեր է իր գոյութեան պատմութեան մէջ ամենամեծ դրամական նուիրատուութիւնը։ Ընդհանուր գրականագիտութեան եւ գեղագիտութեան նախկին Փրոֆեսոր Մայա Լեհտոնենը համալսարանին 4 միլիոն եւրո կտակեր է՝ նպատակ ունենալով դրանք օգտագործել ֆրանսերէնի, ֆրանսական գրականութեան, Ֆրանսայի պատմութեան, ֆինն-ֆրանսական մշակութային յարաբերութիւններու եւ ֆիննական գրականութեան ուսումնասիրութեանը աջակցելու համար: == Վարկանիշ == 2015 թուականին համաշխարհային կարգի համալսարաններու հետազօտութեան կեդրոնը (CWCU) Շանհայի Ցզեաո Տունի համալսարանի մէջ Հելսինքիի համալսարանին շնորհեր է 67-րդ տեղը (500-ից), որ վեց հորիզոնականով աւելի բարձր է, քան 2014 թուականին: «Times Higher Education»-ի վարկանիշի մէջ. Բրիտանական հեղինակաւոր «Quacquarelli Symonds» (QS) ընկերութեան վարկանիշի մէջ. == Դասախօսներ == Լէօ Աարիօ, աշխարհագրագէտ Ուիլհելմ Պոլին, փիլիսոփայ Վիքտոր Աքսել Հաքման, երկրաբան Եաքով Քարլովիչ Կրոթ, բանասէր Հեյքի Քլեմեթի, գիտությունների դոկտոր, երաժշտահան, խմբավար, ֆիննական երգչախմբային երաժշտութեան դպրոցի հիմնադիր Իոսիֆ Եմելեանովիչ Մանտելշթամ, ռուսաց լեզուի եւ գրականութեան փրոֆեսոր Կունար Միքվից, պատմաբան Օքոնեն Օնի, ակադեմիկոս, արուեստագէտ Աննա-Մարի Սարայաս, ակադեմիկոս գրականագէտ Ֆրետերիք Սիկնէուս, գեղագիտութեան եւ գրականութեան փրոֆեսոր Իլմարի Սուսիլուոթո, քաղաքագէտ Ֆրետերիք Էլվինկ, բուսաբան Թոյվո Հաափանեն, երաժշտագէտ Եուլի Քարլովիչ Շիմանովսքի, վիրաբոյժ == Ռեքթորներ == 1640-1641, 1649-1650 Էսքիլ Փետրէուս 1647-1648, 1652-1653 Գէորգ Ալանուս 1676-1677, 1683-1684 Էլիաս Թիլանտս 1729-1730 Դանիել Եուլենիուս 1755-1756 Քարլ Աբրահամ Քլեւպերկ 1756-1757, 1765-1766, 1772-1773 Փեռ Քալմ 1767-1768 Մարթին Վալենիուս 1786-1787, 1798-1799 Հենրիխ Գաբրիէլ Փորթան 1803-1804, 1811-1812, 1825-1827 Եուհան Կատոլին 1806-1807, 1813-1814, 1827-1828, 1829-1832 Կուստաւ Գաբրիէլ Գիոլսթրիոմ 1824-1825 Քարլ Ռեյնկոլտ Զալպերկ 1828-1829 Դանիիլ Միրեն 1832-1833 Էրիք Գաբրիէլ Մելարթին 1833-1839 Ֆրետերիք Ուիլհելմ Փիփինկ 1839-1845 Նիլս Ապրամ ֆոն Ուրսին 1845-1848 Ուիլհելմ Գաբրիէլ Լակուս 1848-1858 Կավրիիլ Ռեյն 1859-1869 Ատոլֆ Էտուարտ Արփե 1869-1872 Լոուրենս Լինտելիոֆ 1872-1875 Ատոլֆ Մոպերկ 1875-1878 Սակարիաս Տոպելիուս 1878-1884 Ուիլհելմ Գաբրիէլ Լակուս 1884-1887 Ավկուսթ Ալքվիսթ 1887-1896 Թէոտոլֆ Ռեյն 1896-1899 Եաքո Ֆորսման 1899-1905, 1905-1907 Էտուարտ Հիելթ 1905 Ռապպէ Աքսել Վրետէ 1907-1911, 1920-1922 Իվաեւ Հեյքել 1911-1915 Անտերս Սեւերին Տոներ 1915-1920 Վալտեմար Ռուին 1926-1930 Անտի Թուլենհեյմօ 1941-1945 Ռոլֆ Հերման Նեւանլինա 1956-1962 Էտուին Լինկոմիես 1971-1973 Միքքո Եուվա 2003-2008 Իլքա Նիյնիլուոթօ 2008-2013 Թոմաս Ուիլհելմսոն 2013-2018 Եուքա Քոլա Եարի Նիեմելիա (2018 թուականէպ) == Արտաքին յղումներ == համալսարանի պաշտօնական կայքէջը Դիմումներու ներկայացում Միջազգային մագիստրոսական ծրագիրեր Պաշտօնական youtube-հարթակլ == Ծանօթագրութիւններ ==

Հայերը Երուսաղէմի մէջ

Հայերը Երուսաղէմի մէջ հաստատուած են վաղնջական ժամանակներէն։ Անոնց ներկայութիւնը վկայուած է դեռեւս նախաքրիստոնէական ժամանակներուն՝ պատմական հեռաւոր անցեալին։ Իբրեւ ձեւաւորուած համայնք, Երուսաղէմի հայկական համայնքը Միջնադարէն մինչ օրս կը գործէ։ Սկզբնական ժամանակներուն Երուսաղէմ մեկնած են հիմնականին հայ ուխտագնացներ եւ հոգեւորականներ, որոնք կ՚այցելէին Յիսուս Քրիստոսի գերեզմանը։ Բացի այդ, Երուսաղէմ կը մեկնէին նաեւ հայ ուսանողներ եւ առեւտրականներ։ Անկէ ետք անոնց հիմնական մասը հաստատուեցաւ քաղաքին մէջ։ Այսօր Երուսաղէմի մէջ կը բնակի շուրջ 3 հազար հայ՝ հիմնականին արհեստաւորներ, բժիշկներ, ձեռնարկատէրեր, հոգեւորականներ, մտաւորականներ։ Այստեղ կը գտնուի Երուսաղէմի հայոց պատրիարքութիւնը՝ Սրբոց Յակոբեանց վանքով ու վանքապատկան կալուածքներով, հայկական տպարանով։ Երուսաղէմը հայ մշակոյթի եւ մատենագիտութեան կեդրոններից է։ Սրբոց Յակոբեանց վանքի թանգարանին մէջ կը պահուին տարբեր ժամանակներու ուխտաւորներու ձեռքով Երուսաղէմ բերուած հայ վարպետներու պատրաստած ոսկիէ, արծաթէ, փայտէ իրեր, ձեռագրակազմեր, կանթեղներ, վարդապետական եւ եպիսկոպոսական գաւազաններ, Կիլիկիոյ հայոց թագաւոր Հեթում Ա.-ի մականը, Թորոս Ռոսլինի նկարազարդ ձեռագրերու հիմնական մասը։ Վանքի ձեռագրատան մէջ կը պահուի հայերէն ձեռագրերու՝ աշխարհի երկրորդ հաւաքածոն։ Հայրենիք-Սփիւռք կապերու ամրապնդման, հայապահպանութեան կ՚աջակցին Հայկական բարեսիրական, Հայ երիտասարդաց միութիւնները, «ՀԵՄ» եռամսեայ թերթը, «Սիոն» գրական ամսագիրը։ Կը գործեն երգի-պարի, թատերական խումբեր, Երուսաղէմի ժառանգաւորաց եւ Սրբոց թարգմանչաց վարժարանները։ Փօքրաթիւ հայեր կ՚ապրին նաեւ Իսրայէլի այլ քաղաքներու մէջ։ == Պատմութիւն == 6-րդ դարուն Երուսաղէմ կ՚այցելէ վարդապետ Անաստասը, որ ուխտագնացութենէն բացի Երուսաղէմ եկած էր որոշ ուսումնասիրութիւններու համար։ Ըստ անոր վկայութեան, Երուսաղէմի հայակական եկեղեցիներու թիւը կը հասնի եօթանասունի։ Վիկթոր Ազարիայի «Երուսաղէմի հայկական թաղամասը» աշխատութեան մէջ կը նշուի, որ Հին Երուսաղէմի մէջ հայերը ունեցած են իրենց առանձին թաղամասը։ Արաբական նուաճումներէն ետք Երուսաղէմի մէջ ստեղծուած իրադրութիւնը հայ համայնքի համար աւելի բարեկեցիկ էր, քանի Բիւզանդիոյ կառավարութեան շրջանին։ 7-11-րդ դարերուն Երուսաղէմի վրայ իշխող արաբ եւ իսլամադաւան այլ իշխանաւորներ ճանչցած են հայ համայնքի ինքնուրոյնութիւնն ու անոր իրաւունքները որոշ քրիստոնէական սրբավայրերու նկատմամբ։ 11-րդ դարուն Երուսաղէմի հայկական թաղամասը, որ հին քաղաքի չորս թաղամասերէն մէկն է, արդէն իսկ զբաղեցուցած է իր ներկայիս (շուրջ 120000 մ) տարածքը։ Կիլիկեան հայոց թագաւորներու օրօք հայերը աւելի ամրացած են Երուսաղէմի մէջ Քաղաքի հայ բնակչութիւնը աւելցած է 11-րդ դարու վերջը -12-րդ դարու սկիզբը, երբ այն նուաճած են խաչակիրները, որոնց բանակին մէջ եղած են հայեր Կիլիկիայէն եւ Սուրիայէն: Կիլիկիոյ Թորոս Բ. իշխանապետի (1145-1169) եւ Երուսաղէմի թագաւոր Ամալրիխի (1162-1173) միջեւ բանակցութիւններ եղած են 30 000 հայերու Կիլիկիայէն Պաղեստին վերաբնակեցնելու վերաբերեալ (Երուսաղէմի թագաւորութեան ռազմական ուժը մեծցնելու նպատակով)։ Երուսաղէմի մէջ բնակող հայերը հիմնականին կեդրոնացած էին քաղաքի փողոցներէն մէկուն մէջ, որ կը կոչուէր Հայկական։ Պատմիչները կը վկայեն, որ այդ շրջանին Երուսաղէմի մէջ հաստատուած հայկական միաբանութեան անդամներու թիւը հասած է 500-ի, իսկ աշխարհիկ բնակչութիւնը շուրջ 1000 ընտանիք էր։

178 (թիւ)

178 (հարիւր եօթանասունութ) զոյգ եռանիշ բնական թիւ մըն է 177-ի եւ 179-ի միջեւ == Յատկութիւններ == A001358 յիսունութերորդ կիսապարզ թիւն է երկու քառակուսիներու գումար է՝ 178=132+32 կիրառութիւններ 178 Պելիսանա աստեղնեակի կարգային թիւն է Microsoft Windows-ի Alt + 178 -ի գործադրումով կը ստացուի ▓ նշանը Տարուայ 178րդ օրն է Յունիս 27-ը (նահանջ տարիներուն՝ Յունիս 26-ը) == Ծանօթագրութիւններ ==

Դուինի Եկեղեցական Ժողով (648)

Դուինի եկեղեցական ժողով 648 թուականին Մարզպանական Հայաստանի մայրաքաղաք Դուինի մէջ հայոց կաթողիկոս Ներսես Գ Տայեցիի եւ Հայոց իշխան Թեոդորոս Ռշտունիի օրոք ու նախաձեռնութեամբ գումարուած ժողով։ Ըստ Սեբեոսի, ժողովին մասնակցած են Հայոց բոլոր եպիսկոպոսներն ու նախարարները (անոնց անուններն ու թիւը չի նշուիր)։ 640-ական թուականներուն, Հայաստանի վրայ արաբական արշաւանքներու ժամանակ, Բիւզանդիոն ձգտած է իր կողմը գրաւել հայերուն, «դաւանական միութեան» առաջարկով պարտադրած է քաղկեդոնականութիւն։ Բիւզանդական Կոստանդիանոս III կայսրը եւ Կոստանդնուպոլիսի պատրիարքը նամակ ուղղարկած են Հայոց կաթողիկոսին եւ Թեոտորոս Ռշտունի իշխանին՝ յորդորելով ընդունիլ քաղկեդոնական դաւանանքը եւ վերջ տալ թշնամանքին։ Կաթողիկոսը եւ իշխանը Դուինի Ե ժողովը հրավիրած են նախ պատրաստելու կայսրին եւ պատրիարքին ուղարկուելիք պատասխանը, երկրորդ՝ կազմելու դաւան. ձեռնարկ փաստական պատճառաբանութեամբ, եւ երրորդ՝ իբրեւ ուղեցոյց հավատի ձեռնարկ սահմանելու հայերուն համար, որպէսզի պարզ ելլայ հայոց դաւանութիւնը եւ անոր տարբերութիւնը յունականէն։ Սեբէոսի (7-րդ դար) «Պատմութիւնէն» չերեւիր, որ ժողովին մէջ կազմած թուղթը ուղարկած են կայսրին։ Սակայն ընդարձակօրէն բերուած է դաւան. ձեռնարկը։ Անոր ընդհանուր բովանդակութիւնը հայոց դաւանութեան ամփոփումն է, ուր մասնաւորապէս շեշտուած է Քաղկեդոնի եւ Հայ եկեղեցիի վարդապետութիւններու տարբերութիւնը։ Հեղինակները հիմնավորած են Հայ եկեղեցիի դաւանութեան ուղղափառութիւնը՝ համաձայն 3 տիեզերաժողովներուն(Նիկիայի-325 թուական,Եփեսոսի-381 թուական, Քաղկեդոնի-451 թուական) որոշումներուն։ Վերջոաւորութեան, բանադրած են բոլոր հերձուածողներուն եւ քաղկեդոնականներուն։ Ժողովը բանադրած է նաեւ Յովհան Մայրավանեցիի աշակերտ Սարգիսի հերձուածը (յայտնի է Մայրագոմեցիներու աղանդ անունով), բացատրած «Սուրբ Աստուած» երգը «խաչեցարով» ըսելու դաւանական սկզբունքը։ Թուղթին մէջ կը խոսուի է նաեւ երկրորդ անգամ ամուսնացողներուն եռամեայ ապաշխարությունէն յետոյ հաղորդութիւն ընդունելու, իսկ երրորդ եւ չորրորդ անգամ ամուսնացողներուն՝ եկեղեցիի հաղորդութիւնէն զրկելու կանոններու մասին։ Ժողովի որոշումները ստորագրած են հոգեւորական եւ աշխարհական բոլոր ժողովականները, կնքած իրենց մատանիներով եւ հանձնած կաթողիկոսին՝ ի պահպանութիւն։ == Տե՛ս նաեւ == Դուինի Եկեղեցական Ժողով (506) Դուինի Եկեղեցական Ժողով (554) Դուինի Եկեղեցական Ժողով (609-610) Դուինի Եկեղեցական Ժողով (645) Դուինի Եկեղեցական Ժողով (719-720) == Արտաքին յղումներ == Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու ժողովներ, պաշտոնական կայք

Արաբական Խալիֆայութիւն

Արաբական խալիֆայութիւն (արաբերէն՝ الدولة العربية` արաբական պետութիւն), իսլամադաւան պետութիւն՝ միջնադարուն (632-1258)։ Յառաջացած է իսլամական նուաճումներուն իբրեւ արդիւնք՝ Է. դարու առաջին կիսուն։ Կը ղեկավարէին իսլամութեան հիմնադիր Մուհամմէտ մարգարէին (570-632) յաջորդները կամ փոխանորդները (արաբերէն՝ خليفة՝ խալիֆա)։ 762-ին հիմնուած է մայրաքաղաք Պաղտատը, որուն անունով պետութիւնը կոչուած է նաեւ Պաղտատի խալիֆայութիւն։ Արաբական խալիֆայութիւնը ունեցած է երեք հիմնական շրջաններ՝ Բարեպաշտ խալիֆաներու պետութիւն (արաբերէն՝ الخلافة الرشيدون՝ ալ-խիլաֆա ալ-ռաշիտուն, 632-661), Օմայեան խալիֆայութիւն (արաբերէն՝ الدولة الأموية, ալ-տաուլա ալ-ումաուիյյա, 661-750) եւ Աբասեան խալիֆայութիւն (արաբերէն՝ الدولة العباسية, ալ-տաուլա ալ-աբասիյյա, 750-1258)։ Խալիֆայութեան տարածութիւնը ներառած է երեք ցամաքամասերէն մեծ հատուածներ։ Հիւսիսէն՝ անոր սահմանները հասած են Կովկասեան լեռներուն ու Միջին Ասիոյ, հարաւէն՝ Հնդկական ովկիանոսին ու Սահարա անապատին: Արեւմուտքէն պետութեան մէջ ընդգրկուած էին Իպերական թերակղզին ու Մարոքը, արեւելքէն՝ Ինտոս գետին հովիտն ու Աֆղանիստանը։ Այսպիսով՝ ան կը ներառէր հսկայական տարածութիւն մը՝ Հայկական լեռնաշխարհը, Իրանական բարձրաւանդակը, Միջին Ասիան (Կեդրոնական Ասիա), արեւմտեան Հնդկաստանը, Արաբական թերակղզին, Հիւսիսային Ափրիկէն եւ մասամբ՝ Հարաւային Եւրոպան։ Այսօր այդ տարածքներուն մէջ գոյութիւն ունին շուրջ 4 տասնեակ ազգային պետութիւններ։ == Պատմութիւն == === Մատինայական Համայնքը === Արաբական խալիֆայութեան պատմութիւնը կը սկսի Մատինայէն՝ (արաբերէն՝ المدينة المنورة` լուսաւորեալ քաղաք) ձեւաւորուած իսլամադաւան համայնքէն։ 610-ին քառասունամեայ Մուհամմէտ կը սկսի քարոզել իսլամութիւնը, որուն համար տարիներ ետք կը ստիպուի լքել հայրենի Մեքքա (արաբերէն՝ مكة المكرمة՝ պատուարժան Մեքքէ), իսկ 622-ին, գաղափարակիցներուն հետ վերջնականապէս կը հաստատուի Մատինայի մէջ։ Այդ թուականը ծանօթ է իբրեւ Հիժրայի թուարկութեան սկիզբ։ Նախաիսլամական Մատինան ծանօթ էր «Եասրիպ» (արաբերէն՝ يثريب) անունով։ Անիկա Մեքքէէն հիւսիս գտնուող ովասիս մըն էր, որ կը բնակուէր արաբական հեթանոս աուս եւ խազրաժ ցեղերով, ինչպէս նաեւ յուդայականներով։ Երկու կրօնական համայնքները երկարատեւ պայքարի մէջ եղած են՝ յանուն բարեբեր հողերու։ Այդ հարցը լուծելով՝ Մուհամմէտ մարգարէ կը հաստատուի Եասրիպի մէջ, ուր վերոնշեալ ցեղերը իսլամութիւնը կ'ընդունին։ Անոնք կը կոչուին «զինակիցներ» (արաբերէն՝ أنصار՝ անսար), իսկ Մեքքէէն եւ այլ վայրերէն Մատինա տեղափոխուածները՝ ներգաղթեալներ (արաբերէն՝ مهاجر՝ մուհաժիր)։ Այդպիսով կը ձեւաւորուի իսլամադաւան առաջին համայնքը՝ «Ումմա»ն (արաբերէն՝ أمّة)։ Մատինայական համայնքը կը դառնայ իսլամական պետութեան կորիզը, ուր հաստատուելով՝ Մուհամմէտ մարգարէ իր ազդեցութիւնը կը տարածէ Արաբական թերակղզիին վրայ։ Մեքքեցիներուն դէմ քանի մը յաղթանակ տանելէ ետք՝ 630-ին ան կը վերադառնայ հայրենի քաղաք։ Երկու տարի ետք մարգարէն կը մահանայ, եւ իրեն կը յաջորդէ առաջին բարեպաշտ խալիֆան, իր զինակիցը՝ Ապու Պաքրը։ Ան իսլամութիւնը ընդունող առաջին անձն էր եւ մարգարէին կենդանութեան երբեմն ինք կը կատարէր Ուրբաթօրեայ աղօթքները։ Ապու Պաքրի դուստրը՝ Այիշան, մարգարէին երկրորդ կինն էր։ 632-ին Մատինայի մէջ խալիֆա կը հռչակուի Ապու Պաքրը ու կը սկսի Բարեպաշտ խալիֆաներու ժամանակաշրջանը։ === Բարեպաշտ Խալիֆաները === Իսլամական առաջին պետութեան պատմութեան առաջին շրջանին կառավարած են չորս «բարեպաշտ» խալիֆաներ (արաբերէն՝ الخلفاء الرشيدون՝ ալ-խուլաֆա ալ-ռաշիտուն)։ Անոնք էին՝ Մուհամմէտ մարգարէին զինակիցները եւ բարեկամները Ապու Պաքր (632-634), Օմար իպն ալ Խաթթապ (634-644), Օսման իպն Աֆֆան (644-656) եւ Ալի իպն Ապի Թալեպ (656-661)։ Առաջին երեքին օրերուն, մայրաքաղաքը կը շարունակէր մնալ Մատինան, իսկ Ալիի օրերուն՝ Մեքքա. թէեւ քաղաքական կեդրոնը կը համարուէր Միջագետքը (Իրաք)։ Բարեպաշտ խալիֆաները մարգարէին յաջորդներն էին։ Անոնք կ'ընտրուէին իսլամական համայնքին կողմէն եւ կը հանդիսանային համայնքին հոգեւոր եւ աշխարհիկ առաջնորդները։ Անոնց իշխանութեան տարիներուն Արաբական խալիֆայութիւնը դուրս կու գայ թերակղզիին սահմաններէն եւ կը ներառէ հարեւան ու հեռաւոր տասնեակ երկիրներ։ Արաբները կը յաջողին յաղթել Մերձաւոր Արեւելքի երկու կայսրութիւններուն՝ պատերազմէն թուլցած Բիւզանդական կայսրութեան եւ Սասանեան Պարսկաստանին։ Անոնցմէ առաջինին տարածութիւնը կը կրճատուի չորս անգամ՝ արաբներուն զիջելով Արեւելեան Միջերկրականը եւ Հիւսիսային Ափրիկէն, իսկ երկրորդը կը վերանայ աշխարհի քաղաքական քարտէսէն։ Արաբներուն կ'ենթարկուին նաեւ Հնդկաստանի որոշ նահանգներ՝ Ինտոս գետին ափը, Միջին Ասիան, Հայկական լեռնաշխարհն ու Կովկասը, աւելի ուշ՝ Ը. դարու սկիզբը՝ Սպանիան։ Առաջին բարեպաշտ խալիֆան՝ Ապու Պաքր, մարգարէին երկրորդ կնոջ՝ Այիշային հայրն էր, եւ անոր հաւատարիմ զինակիցը։ Ան ծնունդով Մեքքէէն էր։ Մուհամմէտի մահէն ետք հիասթափուած արաբական ցեղերը վերստին կը վերադառնան հեթանոսութեան։ Կարեւոր էր Ապու Պաքրի տարած աշխատանքը՝ վերստին միաւորելու Արաբական թերակղզին, եւ ստեղծելու արաբական պետութիւն մը՝ իսլամութեան կանաչ դրօշին ներքեւ։ Անոր մահէն ետք, արաբական իսլամադաւան համայնքը իր ղեկավար մարգարէին յաջորդ կ'ընտրէ Օմար իպն ալ Խաթթապը, որ կ'իշխէ 10 տարի (634-644)։ Ան եւս Մուհամմէտի զինակիցներէն էր եւ սերած էր Ալ Քուրէյշ ցեղէն։ Անոր իշխանութեան տարիներուն արաբները բազմաթիւ արշաւանքներ կատարած են հարեւան ու հեռաւոր երկիրներու վրայ։ Կարեւոր էր 638-ին Երուսաղէմի գրաւումը, ապա՝ Բիւզանդական կայսրութենէն ասիական ու հիւսիս-ափրիկեան տարածքներու գրաւումը։ 642-ին Նեհավենտի ճակատամարտին արաբները կը կործանեն Սասանեան պետութիւնը եւ կը նուաճեն Իրանը եւ Իրաքը։ Այդ ընթացքին անոնք երկու անգամ (640, 642) կ'արշաւեն Հայաստան։ 644-ին, Օմարի մահէն ետք, խալիֆա կ'ընտրուի Օսմանը։ Ան Մուհամմէտի առաջին զինակիցներէն էր, եւ իր չորս դուստրերէն երկուքին ամուսինը։ Պատմութեան մէջ ծանօթ է նաեւ «Երկու լոյսերու տիրակալ» (արաբերէն՝ ذو النّورين՝ զու ան-նուրէյն) անունով։ Շարունակուած են նուաճողական արշաւանքները դէպի Միջին Ասիա եւ Հնդկաստան եւ դրուած՝ նորաստեղծ կայսրութեան կառավարման հիմքերը։ Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ Ղուրանը անգիր յիշող եւ Մուհամմէտը ճանչցող մարդոց թիւը հետզհետէ կը նուազէր, եւ նոր կրօնը կրնար վտանգի ենթարկուիլ, Օսման կը հրամայէ գրի առնել Ղուրանի սուրբ գիրքը։ Օսման խալիֆ բնական մահով չի մահանար. յառաջացած տարիքին զինք կը սպաննեն իր տան մօտ՝ 656-ին։ 656-ին խալիֆա կ'ընտրուի Ալի իպն Ապի Թալէպ։ Ան Մուհամմէտի հօրեղբօր՝ Ապու Թալէպի որդին էր. երեք տարեկանէն կ'ապրէր անոր տունը։ Մուհամմէտ տղայ զաւակ չունէր, եւ Ալին կը սիրէր իր հարազատ զաւկին պէս։ Ալի առաջիններէն էր, որ իսլամութիւնը ընդունած էր, եւ բազմիցս մարտի դաշտ գացած։ Ան ամուսնացած էր մարգարէին ամէնէն կրտսեր աղջկան՝ Ֆաթիմային հետ, շարունակելով մարգարէին սերունդը։ Շատեր Ալիին ընտրութիւնը կը համարէին ճիշդ եւ արդարացի։ Սակայն Ալի եւս երկար կեանք մը չ'ունենար, եւ 661-ին կը սպաննուի։ Ալիին մահէն ետք, իսլամութիւնը կը ճիւղաւորուի երկու մասի. անոր սատարողները կը փափաքին խալիֆա ընտրել իր որդիները՝ Հուսէյնն ու Հասանը, սակայն խալիֆա կը դառնայ Ասորիքի արաբ կառավարիչ Մուաւիան։ Միւսները կը հաստատեն չորս խալիֆաներուն ընտրութիւնը եւ Մուաւիային՝ խալիֆա դառնալն ու Օմայեան տոհմին հիմնումը (661-750)։ Առաջինները կը ճանչցուին իբրեւ Ալիին կուսակիցները (արաբերէն՝ شيعة علي՝ շիաթ Ալի) կամ Շիաներ, իսկ միւսները՝ Սիւննիներ՝ Մուհամմէտ մարգարէին եւ զինակիցներուն վարքը լուսաբանող գիրքին՝ Սիւննայի անունով (արաբերէն՝ سنة)։ === Օմայեան Խալիֆայութիւնը === Օմայեան տոհմը Արաբական խալիֆայութեան մէջ իշխած է շուրջ մէկ դար (661-750)։ Անիկա առաջին ժառանգական ազնուատոհմն էր, որ ստեղծուած էր վերջին բարեպաշտ խալիֆային՝ Ալի իպն Ապի Թալէպի եւ Դամասկոսի արաբ կառավարիչ Մուաւիայի միջեւ տեղի ունեցող պայքարին իբրեւ արդիւնք։ Մուհամմէտի զինակիցներէն Տալհան, ալ-Զուպէյրը, սպաննուած խալիֆա Օսմանին հօրեղբօրորդին, Սուրիոյ կառավարիչ Մուաւիան, Այիշան՝ Ապու Պաքրին դուստրը եւ Մուհամմէտին ամէնէն սիրելի կինը կը հրաժարէին Ալին ճանչնալ իբրեւ օրինական խալիֆա։ Այս երեւոյթը աւելի կը շեշտէ Մուաւիային ազդեցութիւնը իսլամական տարածքին մէջ։ Սկզբնական շրջանին յաջողութիւնը Ալիին կողմն էր, սակայն Մուաւիա եւս զգալի ռազմական ուժ ունէր եւ չէր պատրաստուած յանձնուելու։ Ալի իր նստավայրը կը տեղափոխէ Իրաք՝ Քուֆա, ուրկէ կը սկսի պայքարիլ սուրիացիներուն դէմ։ 657-ին Սիֆֆինի ճակատամարտին, երբ Ալի արդէն կը յաղթէր, Մուաւիային զօրքերը, ըստ իսլամական աւանդութեան, իրենց նիզակներուն վրայ կը բարձրացնեն Ղուրանի թերթիկները, որ կը նշանակէր հարցը դատարանին մէջ լուծել՝ Ղուրանի օրէնքներուն համաձայն։ Ալի կը համաձայնի, բայց դատարանին Մուաւիայի ներկայացուցիչը կը յաջողի ապացուցել իրենց ճշմարտացի ըլլալը։ Այսինքն՝ Աստուծոյ որոշումը՝ ճակատամարտին յաղթանակը, ան կասկածի տակ կը դնէ, եւ դատը կը յանձնէ մարդոց, ինչպէս գնահատած են ժամանակակիցները։ Ալի կը պարտուի, որուն պատճառով մեծ թիւով կողմնակիցներ կը տարածուին։ Ան այլեւս ի վիճակի չէր շարունակելու պատերազմը, մանաւանդ, որ իրմէ հեռացողները, որոնք «խարիժի»ներ կը կոչուէին, կը սկսին պայքարիլ նաեւ Ալիին դէմ։ 661-ին անոնց հասցուցած նիզակի հարուածէն ալ Ալի կը սպաննուի Քուֆայի մզկիթ մտնելու պահուն։ Այսպիսով պայքարը կ'աւարտի Մուաւիայի յաղթանակով։ Մուաւիա արաբական պետութեան մայրաքաղաքը կը դարձնէ Դամասկոսը։ Մուաւիա իրեն ժառանգորդ կը նշանակէ իր որդին՝ Եազիտ Ա.-ը (680-683)։ Ազնուատոհմական-ժառանգական սկզբունքը կը դառնայ արաբական բոլոր պետութիւններուն կառավարման միակ ձեւը։ Մուաւիա կը յաջողի հնազանդեցնել ոչ միայն շիաներն ու խարիժիները, այլեւ Արաբիոյ վերնախաւը։ Եազիտին կը յաջորդէ Մուաւիա Բ., որ սակայն ժանտախտի զոհ կը դառնայ։ Յաջորդ խալիֆան կ'ընտրուի Մրուան իպն ալ-Հաքիմը եւ գահը Օմայեաններու Ապու Սուֆեանի ճիւղէն կ'անցնի Մրուանեան ճիւղին։ Մրուանի որդին՝ Ապտ ալ-Մալիք (685-705), կը շարունակէ նախորդներուն նուաճողական քաղաքականութիւնը։ Ապտ ալ-Մալիքի օրով կը սկսի նաեւ Հայաստանի նուաճումը։ Արաբները կը գրաւեն Հայաստանը, ապա Վիրքը, Աղուանքը եւ մերձակայ տարածքները։ Նուաճուած տարածքներուն մէջ 701-ին անոնք կը ստեղծեն նոր վարչական տարածք մը՝ Արմինիա կուսակալութիւնը՝ Դուին կեդրոնով։ Մինչ այդ Հայաստան կ'ընդունէր արաբներուն գերիշխանութիւնը՝ Դամասկոսի պայմանագիրով (652), սակայն կը պահպանէր իր ինքնուրոյնութիւնը։ Ապտ ալ-Մալիքի որդին եւ յաջորդը՝ Ուալիտ 711-716 թուականներուն կը նուաճէ Սպանիան, որմէ ետք, արաբական նուաճումները Եւրոպայի մէջ կանգ կ'առնեն։ Արեւելքի մէջ 713-715 թուականներուն արաբական իշխանութեան կ'ենթարկուի Միջին Ասիան։ Ը. դարու 20-30-ականներէն կը սկսի տնտեսական վիճակին վատթարացումը՝ պետական գանձարանին եկամուտին չգոյութեան պատճառով։ Արաբները արդէն նուաճած էին այն, ինչ որ հնարաւոր էր եւ այլեւս եկամուտի աղբիւր չկար։ Օմայեաններէն վերջնականապէս երես կը դարձնէ Մեքքէի եւ Մատինայի արաբական վերնախաւը։ Միայն 744-ին գահ կը բարձրանայ չորս խալիֆա՝ Ուալիտ Բ. (743-744), Եազիտ Գ.(744), Իպրահիմ (744) եւ վերջապէս Օմայեան վերջին խալիֆա՝ Մրուան Բ. (744-750)։ Օգտուելով խալիֆայութեան ներքին դժուարութիւններէն, շիաները կ'աշխուժանան, կ'ապստամբին Միջին Ասիոյ (721-728) եւ Սուրիոյ բնակիչները (744-745), Իրաքի խարիժիները եւ Արմինիան (748-750)։ Այսպիսով ամբողջ խալիֆայութիւնը կը համակուէր ապստամբական շարժումներով եւ Օմայեանները տապալելու համար անհրաժեշտ էր վճռական հարուած մը, զոր կը հասցնեն Աբասեանները՝ Մուհամմէտ մարգարէի հօրեղբօր՝ աբասի ժառանգները։ Օմայեաններուն իրաւունքները ժխտելով, կը յայտարարեն, որ իրենք են միակ օրինական կառավարիչները եւ 747-ին ապստամբութեան դրօշ կը պարզէ Մերվի Ովասիսը։ Ան կը ղեկավարէր ծագումով պարսիկ Ապու Մուսլիմը։ Անոր հրամանով սեւ հագուստներ հագած ապստամբները 9 Յունիսի վաղ առաւօտեան խարոյկ կը վառեն եւ սեւ դրօշներ կը բարձրացնեն։ Սեւը այդ օրերէն կը դառնայ Աբասեաններուն պաշտօնական գոյնը։ Անոնք կը գրաւեն ամբողջ Իրանը եւ կը շարժին դէպի Իրաք եւ կը գրաւեն Քուֆան։ Օմայեաններու եւ Աբասեաններու միջեւ վճռական ճակատամարտը տեղի կ'ունենայ 750-ին Միջագետքի մէջ՝ Մեծ Զաբ գետի ափին, ուր Օմայեանները պարտութիւն կը կրեն եւ Մրուան կը փախչի Եգիպտոս։ Օմայեան տոհմը, որ 90 տարուան պատմութիւն ունէր, կը տապալի։ === Աբասեան Խալիֆայութիւն === Աբասեան խալիֆայութեան հիմնադիրն է Ապու ալ-Աբաս (750-754), որ սերած է Մուհամմէտ մարգարէի հօրեղբայր Աբասի գերդաստանէն։ Ան այս տոհմին ամէնէն երկարակեացն էր (750-1258)։ Ապու ալ-Աբաս խալիֆա կը հռչակուի 749-ին, երբ ապստամբները մուտք կը գործեն Իրաքի Քուֆա քաղաքը։ Ան ինքզինք կը կոչէ «առատաձեռն» (արաբերէն՝ السفّاح՝ ալ-սաֆահ)։ Օմայեաններէն միայն մէկը, որ յաջողած էր կենդանի մնալ՝ Ապտ ալ-Ռահման իպն Մուաւիա, կը փախչի Սպանիա, ուր 756-ին կը հիմնէ Քորտոպայի Օմայեան խալիֆայութիւնը։ Օմայեաններու տոհմին բնաջնջումէն ետք Սուրիա ընդվզում կը յայտնէ, որ պետութեան կեդրոնը Իրաք տեղափոխուելէն ետք վերածուած էր սովորական նահանգի մը։ Յարաբերութիւնները կը լարուին նաեւ շիաներուն հետ, որոնք կ'օգնէին Աբասեաններուն՝ Օմայեաններու դէմ պայքարին։ Թշնամիներուն յաղթելով՝ Ապու ալ-Աբաս յաջողութեամբ գահը կը ժառանգէ եղբօրը՝ Ապու Ժահֆար ալ-Մանսուրին (754-775)։ Անոր անուան հետ կապուած է նաեւ Պաղտատի կառուցումը 762-ին։ Նոր մայրաքաղաքը կը կոչուի «Մատինաթ ալ-Սալամ» (արաբերէն՝ مدينة السلام)՝ «խաղաղութեան քաղաք»։ 786-ին գահ կը բարձրանայ ալ-Մանսուրի յայտնի թոռը՝ Հարուն ալ-Ռաշիտ (786-809)։ Նոր խալիֆային օրով պետութիւնը կը հասնի հզօրութեան գագաթնակէտին։ Ան առաջին խալիֆան էր, որ կը փարի իսլամ հոգեւոր առաջնորդներու աջակցութեան եւ քաղաքական օժանդակութեան՝ անոնց մեծ հողաբաժիններ եւ կալուածներ տալով։ Ան ունէր երկու որդի՝ Մամունն ու Ամինը։ Առաջինին մայրը պարսկուհի հարճ էր, միւսինը՝ արաբ ազնուական։ 799-ին գահաժառանգ կը նշանակուին զոյգ որդիները. Ամին՝ Իրաքի, Սուրիոյ, Արաբիոյ, Եգիպտոսի եւ Հիւսիսային Ափրիկէի կառավարիչ, իսկ Մամուն՝ Իրանի, Միջին Ասիոյ, Աֆղանիստանի ու արեւմտեան Հնդկաստանի։ Ամին իրաւունք չունէր Մամունը զրկելու այդ պաշտօնէն, վերջինս ալ պէտք էր հաւատարիմ մնար Ամինի։ Այսպիսով ան խալիֆայութիւնը կը բաժնէ երկու մասի, որոնցմէ իւրաքանչիւրը ունէր իր կառավարիչն ու մայրաքաղաքը՝ Պաղտատը եւ Մերվը։ Հարուն ալ-Ռաշիտ կը զոհուի 809-ին՝ Թուս քաղաքին մօտ, որ ուղեւորուած էր՝ ճնշելու միջինասիական ապստամբութիւնը։ Մամուն Ամինը կ'ընդունի իբրեւ խալիֆա եւ անոր հաւատարմութեան երդում կու տայ։ Ամին 810-ին գահաժառանգ կը նշանակէ ոչ թէ Մամունը, այլ իր որդին։ Մամուն կը յայտնէ իր անհամաձայնութիւնը, որուն համար Ամին հրովարտակով մը կը յայտարարէ անոր արեւելեան շրջաններու փոխարքայի պաշտօնէն զրկելը։ Մամուն չ'ընդունիր անոր որոշումը։ Եղբայրներու միջեւ պատերազմի ընթացքին Մամունի զօրքերը կը շրջապատեն Պաղտատը։ Ամին կը յայտարարէ, որ պատրաստ է հրաժարիլ գահէն յօգուտ Մամունի։ 813-ին Պաղտատ կը գրաւուի, իսկ Ամին կը սպաննուի։ Գահը կ'անցնի Մամունի (813-833)։ Կեդրոնական իշխանութեան եւ խալիֆայի պաշտօնին թուլացման արդիւնքով Թ. դարուն խալիֆայութիւնը կը սկսի բաժան- բաժան ըլլալ։ Սկզբնական շրջանին խալիֆաները կրնային արաբա-պարսկական հակամարտութիւնը պահել իրենց հսկողութեան տակ։ Սակայն այս հակամարտութիւնը կը գործէր նաեւ Ամինն ու Մամունը յաջորդող խալիֆաներու գահակալութեան շրջանին։ Տեղական կառավարիչները կը ստեղծէին իրենց անձնական զինուած ուժերը։ Հարուն ալ-Ռաշիտի օրերուն Պաղտատ բերուած միջին ասիացի թրքական զօրքերը կարեւոր ռազմական ուժ մը կը ներկայացնէին։ Անոնք 847-ին խալիֆա Ուասիքի մահէն ետք խալիֆա կ'ընտրեն անոր եղբայրը՝ Մութաուաքիլը, որ կը սպաննուի 861-ին՝ իր թուրք հրամանատարներուն ձեռքով՝ անդրանիկ որդիին Մուսթանսիրի գիտութեամբ։ Այսպիսով, Արաբական խալիֆայութիւնը իբրեւ պետութիւն կը սկսի թոյլնալ ու նահանջել։ == Պետութեան թուլացում եւ անկում == Ը. դարուն տեղի ունեցած ապստամբական ելոյթները Թ. դարուն կը վերածուին ազատագրական հզօր շարժման, որուն իբրեւ արդիւնք խալիֆայութեան շարք մը նահանգներ անկախութեան կարգավիճակ ձեռք կը բերեն։ Ը. դարու 50-ական թուականներուն՝ քաղաքական կեդրոնը Սուրիայէն Իրաք տեղափոխելու Աբասեաններու որոշումին՝ ապստամբութեան դրօշ կը բարձրացնեն Դամասկոսի, Հաուրանի եւ այլ քաղաքներու բնակիչները։ 759-760 թուականներուն խալիֆայութեան դէմ կ'ապստամբի ժամանակակից Լիբանանը, 774-775 թուականներուն՝ Արմինիան։ Քորտոպայի մէջ նախկին գահի առաջնորդները՝ Օմայեանները, կ'ապստամբին, որուն իբրեւ արդիւնք արաբական Սպանիա կ'անկախանայ՝ իբրեւ Քորտոպայի (Անտալուսի) իշխանութիւն։ Ասիկա առաջին բաժանումն էր։ Թ.-Ժ. դարերուն խռովութեան ալիք մը կը բարձրացնեն Եգիպտոսի արաբ եւ ղպտի բնակիչները։ 816-837 թուականներուն խալիֆայութիւնը հիմնայատակ կը ցնցէ Բաբեկի ապստամբութիւնը Ատրպատականի մէջ, որ արագ կը տարածուի։ Հերթական գիւղացիական ընդվզումներուն մէջ յատկապէս աչքի կը զարնէ ստրուկ-սեւամորթերու ապստամբութիւնը, որ կը տեւէ շուրջ 15 տարի (869-883)։ Արաբական խալիֆայութենէն մէկը միւսին հետեւելով կ'անջատուին հետեւեալ նահանգները. Այսպիսով՝ թուլցած ու տրոհուած խալիֆայութեան վերահսկողութեան տակ կը մնան միայն Իրաքը եւ Արաբական թերակղզին։ Ուստի պետութիւնը օտարներու կողմէ կը գրաւուի։ 945-ին Պաղտատ կը գրաւուի Բուիներուն կողմէ, որոնք կը դառնան աշխարհիկ տիրակալներ (945-1055)։ Խալիֆան այսուհետեւ կը ստանձնէ միայն հոգեւոր պաշտօն։ Այդ ընթացքին Հիւսիսային Ափրիկէի մէջ կը հիմնուի Ֆաթիմեան (909-1171), իսկ Սպանիոյ մէջ՝ Քորտոպայի խալիֆայութիւնը (929-1031)։ Բուիներուն կը յաջորդեն սելճուքները, ապա 1258-ին Պաղտատը կը գրաւեն ու կը հրկիզեն մոնկոլները։ Արաբական խալիֆայութեան պատմութիւնը կ'աւարտի։ == Կառավարման համակարգ == === Վարչական բաժանում === Արաբական պետութեան կառավարման համակարգը կ'անցնի ցեղային միութիւններու մակարդակէն դէպի կազմակերպուած պետութեան ստեղծում։ Այդ ճանապարհին զգալիօրէն կը նպաստեն Մերձաւոր Արեւելքի նախկին երկու հզօր կայսրութիւնները՝ Բիւզանդիան եւ Սասանեան Պարսկաստանը։ Եթէ բարեպաշտ խալիֆաները կ'ապրէին Մեքքէի կամ Մատինայի սովորական տուներու մէջ եւ չէին ձգտեր ճոխ կեանք մը ապրիլ՝ արաբական սովորութիւններուն համաձայն, ապա Օմայեան խալիֆաները արդէն կը փորձէին նմանիլ բիւզանդական կայսրերուն։ Խալիֆան կը կառավարէր ոչ միայն քաղաքական ու կրօնական, այլեւ ռազմական ու դատական բարձրագոյն իշխանութիւնը՝ տեղական փոխարքաներու կամ կուսակալներու միջոցաւ։ Օմայեաններու ժամանակաշրջանին, խալիֆայութիւնը կը բաժնուի 9 կուսակալութիւններու՝ Սուրիա եւ Պաղեստին (Դամասկոս) Միջագետք (Քուֆա) Իրանական բարձրաւանդակ (Պասրա) Արմինիա (Դուին) Ալ-Հիժազ (Մեքքէ եւ Մատինա) Արեւմտեան Հնդկաստան եւ Աֆղանիստան Եգիպտոս (Ֆուստատ) Հիւսիսային Ափրիկէ (Կայրաւան) Եմէն Հետագային կը նուաճեն նաեւ ամբողջ Միջին Ասիան եւ Բիրենեան թերակղզին։ Վարչական միաւորները յաճախ կ'ենթարկուին փոփոխութիւններու։ Փոխարքաները խալիֆային յենարանն էին՝ պետականութիւնը կազմակերպողները։ Անոնց պաշտօնը ընտրովի էր։ Ազդեցիկ փոխարքաները կրնային հասնիլ խալիֆայի աստիճանին։ === Խալիֆա === խալիֆան (արաբերէն՝ خليفة, փոխանորդ) աշխարհիկ ու քաղաքական միապետական պաշտօն ունէր, որ պէտք է տրուէր Մուհամմէտ մարգարէի իրաւայաջորդներուն։ Անոր յաջորդած առաջին 4 բարեպաշտ խալիֆաներն էին՝ Օմայեան թագաւորութեան անկումէն ետք խալիֆային կառավարման զարգացումը շարունակ կ'ընթանայ արեւելեան ոճով։ Պետութեան կեդրոնը կը տեղափոխուի նախկին Սասանեան Իրանի մայրաքաղաք Տիզպոնի մօտ, ուր կը կառուցուի Պաղտատ քաղաքը։ Օմայեան դարաշրջանին կը գահակալեն հետեւեալ խալիֆաները՝ խալիֆան միջնադարեան աւատատիրական պետութեան գլխաւոր ղեկավարն էր ու առաջնորդը, որուն իրաւունքներն ու լիազօրութիւնները անսահմանափակ էին։ Անոնք հոգեւոր եւ աշխարհիկ առաջնորդներ էին, եւ կը համարուէին Ալլահի ստուերը երկիրի վրայ (ինչպէս փարաւոնները Եգիպտոսի կամ շահերը Իրանի մէջ)։ === Պետական Յատկանիշեր === Օմայեան խալիֆա Ապտ ալ-Մալիքի օրով արքունի եւ նահանգային գործավարութիւնը կը սկսի կատարուիլ արաբերէնով։ Ասիկա կարեւոր քայլ մըն էր միասնական արաբական պետութեան կայացման ճանապարհին։ Յաջորդ կարեւոր քայլը ազգային արաբական դրամի ստեղծումն էր։ Մինչ այս, արաբներու պաշտօնական գրագրութիւնը եւ առեւտուրը, այսինքն՝ քաղաքական ու տնտեսական կեանքը, կ'իրականացուէր օտար ճանապարհով՝ օտար լեզուներու եւ օտար դրամներու հիման վրայ։ Արաբները ցեղային ջոկատներէն կը յաջողին ստեղծել կանոնաւոր բանակ մը։ Անկա կը բաժնուէր 5 զօրամասերու՝ կեդրոն, աջապահ, ձախապահ, յառաջապահ եւ վերջապահ։ Զօրքը բաղկացած էր հետեւակներէ ու հեծելազօրքերէ։ Հոն կը սկսին ներգրաւուիլ ոչ միայն արաբները, այլեւ խալիֆայութեան միւս ժողովուրդներու ներկայացուցիչները։ Բացի հիմնական զօրքէն՝ մեծ քաղաքներու ու բերդերու մէջ կը տեղակայուի աշխարհազօրը, որ կ'ենթարկուէր կուսակալին։ == Աղբիւրներ == Արաբական երկիրների պատմութիւն, Հատոր Ա . Արաբները Ե. դարից մինչեւ 1516, Երեւան, 2003, 418 էջ: Arnold, T. W. (1993). "Khalīfa". In Houtsma, M. Th (ed.). E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936. Volume IV. Leiden: BRILL. pp. 881–885. ISBN 978-90-04-09790-2. Retrieved 23 July 2010. Crone, Patricia; Hinds, Martin (1986), God's Caliph: Religious Authority in the First Centuries of Islam, Cambridge, England: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-32185-3 Donner, Fred McGraw (1981), The Early Islamic Conquests, Princeton, N.J: Princeton University Press, hdl:2027/heb.00877, ISBN 978-0-691-05327-1 Goeje, Michael Jan de (1911). "Caliphate" . In Chisholm, Hugh (ed.). Encyclopædia Britannica. 5 (11th ed.). Cambridge University Press.

Լիտիա Մանուցցու

Lidia Mannuzzu.jpg Լիտիա Մանուցցու (իտալ.՝ Lidia Mannuzzu, 21 Ապրիլ 1958, Սասսարի, Սարտինիա, Իտալիա - 24 Հոկտեմբեր 2016, Սասսարի, Սարտինիա, Իտալիա), իտալացի կենսաբան, բնախօսեւ ակադեմիկոս։ == Կենսագրութիւն == === Վաղ տարիներ === Լիտիա Մ․ Մանուցցուն ծնած է Սասսարի, Իտալիա։ Ան գրող Սալվատոր Մանուցցուի դուստրն էր, եւ ունէր քոյր՝ Մարին։ Մանուցցուն 1984-ին աւարտած է Սասսարիի համալսարանի բժշկութեան բաժինը՝ պաշտպանելով ֆավիզմի մասին թէզը։ Շարունակած է իր ուսումը Լոնտոնի Մաքս Պլանկի գիտական հետազօտութիւններու ընկերութեան մէջ, ապա Վեստֆալիայի Աաչէն բժշկութեան դպրոցը։ Ուսումը աւարտելէ անմիջապէս ետք եւ մինչեւ 1986-ը որպէս հետազօտող աշխատած է Թուրինի համալսարանի Պիօքիմիայի եւ կենետիկայի բաժիններուն մէջ` մասնակցելով խցաբջիջներու եւ արեան ձեւաւոր տարրերու բջջաթաղանթի ուսումնասիրութեամբ, որոնք հիմնական դեր կը խաղան հաւասարակշռութեան մէջ։ === Քալիֆորնիայի Պերքլի համալսարան === 1987-ին ան լքած է Իտալիան՝ Քալիֆորնիայի Պերքլի համալսարանին մէջ ֆիզիոլոկիայի ոլորտին մէջ մագիստրոսի աստիճան ստանալու համար։ Այստեղ 1990-ին ստացած է փիլիսոփայութեան դոկտորի աստիճան։ 1990-ականներուն իր գործընկերներու՝ Մարիօ Մորրոնէի եւ Էհուտ Իսաքոֆֆի հետ, ուսումնասիրած է բջջին մէջ վոլտաժով սահմանափակուած իոնային ալիքները։ Երեք հետազօտողները մշակած են նոր ճարտարագործութիւն՝ վերահսկելու համար տարբեր ամինաթթուներու շարժը բջջաթաղանթներու իոնային ալիքային սպիտակուցներուն մէջ`զանոնք ֆտորոֆորներով պիտակաւորելով։ Ան մշակեց եւ արտօնագրեց պիոաբժշկական ճարտարագործութիւնը, որոնք թիրախաւորուած էին արեան կարմիր բջիջներու գործընթացներու եւ նեարդային համակարգի բջիջներու գործառոյթներու բարելաւման։ 2000-ին Լիտիան՝ որպէս պրոֆեսոր, կ՛աշխատէր Պերքլիի մէջ՝ շարունակելով սինափսի ուսումնասիրութիւնները։ 2005-ին ան կը լքէ Պերքլին՝ հիմնելու համար Նանօ բժշկական արուեստագիտութիւնը, որ կ՛ուսումնասիրէր բջիջային թաղանթներու դիսֆունկցիայի հետ կապուած հիւանդութիւններու համար նոր դեղամիջոցներու օգտագործումը։ Անոր աշխատանքներէն շատերը հրապարակուած են այնպիսի ամսագրերու մէջ, ինչպիսին են PNAS-ը (ԱՄՆ-ի մէջ Գիտութիւններու Ազգային Ակադեմիայի պաշտօնական պարբերականը), Nature-ը եւ Science-ը։ == Վերադարձ Իտալիա == Մանուցցուն 2006-ին Իտալիայի գիտական հետազօտութիւններու ծրագրի շնորհիւ, որ կ՛աջակցէր իտալացի գիտնականներու ներգաղթին, վերադարձած է հայրենի Իտալիա։ Ան Սասսարիի համալսարանի Պիոբժշկական բաժնին մէջ շարունակած է իր հետազօտական աշխատանքները։ Սասսարիի մէջ ան ուսումնասիրած է արեան կարմիր գնդիկներու եւ հեմոլիտիկ սակաւարիւնութեան միջեւ եղած կապը։ Մահացել է 24 Հոկտեմբեր 2016-ին՝ թոքային զարկերակի թրոմբոէմպոլիայէն։ == Արտօնագիր == Արտօնագիր համար 5,756,351, 13 Յունուարի 1997, Պիոմոլեկուլային օպտիկական սենսորներ։ == Աշխատություններ == Conformational switch between slow and fast gating modes: allosteric regulation of voltage sensor mobility in the EAG K+ channel. Roland Schönherr, Lidia M Mannuzzu, Ehud Y Isacoff, Stefan H Heinemann. Neuron 35:935-49 2002-10-09 Structural rearrangements in single ion channels detected optically in living cells. AloisSonnleitner, Lidia M Mannuzzu, Susumu Terakawa, Ehud Y Isacoff. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 99:12759-64 2002-09-12 Independence and Cooperativity in Rearrangements of a Potassium Channel Voltage Sensor Revealed by Single Subunit Fluorescence Increased Red Cell Calcium, Decreased Calcium Adenosine Triphosphatase, and Altered Membrane Proteins During Fava Bean Hemolysis in Glucose-6-Phosphate Dehydrogenase-Deficient (Mediterranean Variant) Individuals, By Franco Turrini, Anna Naitana, Lidia Mannuzzu, Gianpiero Pescarmona, and Paolo Arese Estimate of the number of urea transport sites in erythrocyte ghosts using a hydrophobic mercurial == Ծանօթագրութիւններ ==

Համպուրկ

Համպուրկ (գերմաներէն՝ Hamburg), մեծութեամբ՝ Գերմանիոյ երկրորդ քաղաքն է (Պերլինէն ետք), եօթներորդ մեծագոյնը՝ Եւրոմիութեան մէջ եւ ամէնէն խիտ բնակչութեամբ քաղաքը Եւրոպական միութեան ոչ մայրաքաղաքներուն մէջ։ Համպուրկ մեծ նաւահանգստային քաղաք է։ Անոր բնակչութիւնը 1,7 միլիոնէն աւելի է, իսկ Համպուրկ Մեթրոփոլիթըն մարզը ունի աւելի քան 5 միլիոն բնակիչ։ Քաղաքը կը գտնուի Էլպա գետին մօտ։ Համպուրկ կը համարուի փոխադրամիջոցներու հանգոյց, որովհետեւ Եւրոպայի երկրորդ մեծ նաւահանգիստն է։ Անիկա կը հանդիսանայ ԶԼՄ-ներու եւ արդիւնաբերութեան կեդրոն։ Ձայնասփիւռի եւ հեռուստաալիքներ հեռարձակող Norddeutscher Rundfunk Gruner + Jahr եւ Spiegel-Verlag կը համարուին Համպուրկի լրատուական կարեւորագոյն սիւները։ Համպուրկ դարեր շարունակ եղած է կարեւոր տնտեսական կեդրոն եւ կը համարուի աշխարհի երկրորդ հնագոյն դրամատան՝ Berenberg Bank-ի նստավայրը։ == Անուանում == Հիմնադրած է ֆրանկներու կայսր Քարլոս Մեծը 811 -ին ձկնորսական գիւղին տեղը՝ իբրեւ պաշտպանական կէտ։ Անուանումը, որ կազմուած է ստորին գերմաներէն Ham - «խորշ» եւ Burg- «ամուր քաղաք» բառերէն, կը նշանակէ՝ «ամրոց՝ խորշի ափին»։ == Կլիմայ == Համպուրկ ունի ովկիանոսային կլիմայ։ Հազուադէպօրէն կը ձիւնէ, սովորաբար տարուան ընթացքին մէկ կամ երկու անգամ։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Քուենքա

Քուենքա (սպ.՝ Cuenca) քաղաք Սպանիոյ մէջ։ Մատրիտէն հազիւ երկու ժամ հեռու գեղատեսիլ գիւղաքաղաքմը։ Բնակչութեան թիւը կը կազմէ 56 189 մարդ, տարածքը՝ 954,2 քմ²։ 1996 թուականին ներառուած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Համաշխարհային ժառանգութեան ցուցակի մէջ, որպէս լաւ պահպանուած միջնադարեան քաղաք։ == Բնակչութիւն == == Ծանօթագրութիւններ ==

Ֆութպոլի Աշխարհի Ախոյեանութիւնը

` Եթէ կ'ուզեք նոր տեղեկութիններ աւելցնել սեղմեցէք մկնիկով այս տեղ որպեսզի խմբագրեք

Մկրտիչ Խրիմեան

Մկրտիչ Խրիմեան (Մկրտիչ Ա. Վանեցի, 4 Ապրիլ 1820(1820-04-04), Վան, Վանի էյալէթ (նահանգ), Օսմանեան Կայսրութիւն - 29 Հոկտեմբեր 1907(1907-10-29), Վաղարշապատ, Երեւանի նահանգ, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն), հայ եկեղեցւոյ 125-րդ կաթողիկոս, հասարակական, քաղաքական, հոգեւոր եւ մշակութային գործիչ, մտաւորական ու գրող։ Յաջորդած է Մակար Ա․ Թեղուտցիին։ Այն եղած է ուսուցիչ, հրապարակագիր, վարդապետ, եպիսկոպոս, Վանի Վարագայ վանքի եւ Տարօնի Ս. Կարապետ վանքի վանահայր, եղած է Պոլսոյ պատրիարք, ծառայած է Երուսաղէմի Ս. աթոռէն ներս, եւ ի վերջոյ՝ Ս. Էջմիածինի Ամենայն Հայոց հայրապետ: == Կենսագրութիւն == === 1820 - 1862 Վան, Պոլիս, Տարօն === Մկրտիչ Խրիմեան ծնած է Վան 1820-ին։ Պատանի Մկրտիչ շատ կանուխ կը կորսնցնէ հայրը: Նոյնիսկ չի ճանչնար զինք: Իր դաստիարակութեամբ կը զբաղի հօրեղբայրը՝ ծայր աստիճան առաքինի, ընթերցասէր եւ բարեսէր անձնաւորութիւն մը: Առաջին ուսուցիչը կը հանդիսանայ հօրեղբայրը, իսկ երկրորդ ուսուցիչը՝ Վասպուրական աշխարհը իր յիշատակներով, հին դարերու կիսաւեր եւ կանգուն եկեղեցիներով, հայոց պատմութեան եւ մշակոյթի կապուած յուշարձաններով: Պատանին կը շրջագայի Վասպուրական աշխարհի գաւառները եւ ուշադրութիւնը կը գրաւէ իր ժողովուրդին դժնդակ վիճակը, իրաւազուրկ կացութիւնը, աղքատ եւ տգէտ ըլլալը, անցեալին հետ հոգեկան կապերու խզումը: Խրիմեան համալսարանական կրթութիւն չ'ստանար․ քոլէճ կամ երկրորդական վարժարան ալ չի յաճախեր: Ան իր ամբողջ գիտութիւնը կը պարտի ինքնազարգացման եւ կատարած շրջագայութիւններուն: Խրիմեանի բարոյական եւ մտաւոր հարստութիւնը կը մշակուի իր ընթերցումներուն, մտածումներուն եւ խոկումներուն ճամբով: Իր շրջագայութիւններուն շնորհիւ, ան ձեռք կը բերէ կեանքի մեծ փորձառութիւն, կը ծանօթանայ հայ ժողովուրդի բոլոր խաւերուն, իր մէջ կը կրէ անոր զրկանքներն ու տառապանքները եւ կեանքի բովին մէջ կը մշակէ կրօնական-բարոյական իր ըմբռնումները: Երիտասարդութեան սեմին, ան կը փափաքի վարդապետ ըլլալ, սակայն մօրը կամքին հնազանդելով, գրեթէ ակամայ, 27 տարեկանին կը պսակուի Յովհաննէս Սեւիկեանի աղջկան հետ: Վրայ կը հասնի 1847-ի քրտական ապստամբութիւնը: Կառավարութիւնը կոչ կ'ուղղէ Վասպուրականի հայ երիտասարդութեան զօրակոչի ենթարկուիլ՝ քիւրտերու դէմ կռուելու համար: Խաղաղասէրի իր խառնուածքով, Խրիմեան կը մերժէ քիւրտերու դէմ զէնք վերցնել, կ'անցնի Կովկաս, իր ետին ձգելով դեռատի կինն ու նորածին աղջնակը: Դէպի Կովկաս եւ անկէ Պոլիս կատարած ուղեւորութեան ժամանակ, ան աւելի մօտէն կը ծանօթանայ հայրենի երկրին, անոր պատմութեան ու ներկային: Կը պատրաստուի կռուիլ խաւարի եւ յետամնացութեան դէմ: Կը պատրաստուի անձնուիրաբար աշխատիլ «Գիւղաբնակ եղբարց» լուսաւորութեան համար, զանոնք պաշտպանելու համար ընկերային չարիքներէ եւ անմարդկային անարդարութենէ: Պոլիս՝ սուլթաններու մայրաքաղաքին մէջ, Մկրտիչ Խրիմեան ամբողջովին անծանօթ մըն է: Ապրուստը ապահովելու համար ան կը ստիպուի երկու տարի կօշկակարութիւն ընել: Անոր շուրջ կը հաւաքուին մշեցի եւ վանեցի պանդուխտները: Կօշկակարը կը դառնայ «ղարիպներու վարժապետ»: Ան կը մխիթարէ պանդուխտ հայրենակիցները, յոյս եւ հաւատք կը ներշնչէ անոնց: Շուտով, պանդուխտներու շրջանակէն հռչակը կը հասնի ամիրայական շրջանակներ: Կը հրաւիրուի պաշտօնավարելու Խասգիւղի աղջկանց վարժարանը: «Հայաստանցի վարժապետ»ը լայն ընդունելութիւն կը գտնէ պոլսահայութեան մօտ, որովհետեւ «Հայաստանի ցաւերու պատմիչ»ն է ան: Պատրիարքարանը կրթական գործով զայն կը գործուղէ Սիս, ուր ան կը մնայ մէկ տարի: Խրիմեան կ'այցելէ նաեւ Երուսաղէմ՝ աւետեաց երկրին ծանօթանալու համար: Այս հանգրուանին, ի յայտ կու գան Խրիմեանի բանաստեղծական շնորհները: Ան լոյս կ'ընծայէ «Հրաւիրակ Այրարատեան» եւ «Հրաւիրակ երկրին աւետեաց» գործերը՝ առաջինը հայրենասիրական, իսկ երկրորդը կրօնական ապրումներով բանաստեղծութիւններ: Զոյգ «Հրաւիրակ»ները երեւան կը հանեն Խրիմեանի ազգային ու հոգեւոր մտածողութեան գլխաւոր ըմբռնումները: 1853-ին, եօթը տարուան բացակայութենէ ետք, Խրիմեան կը վերադառնայ Վան, ուր ծանր հարուած մը կը սպասէր իրեն: Վանի մէջ մահացած էին մայրը, կինն ու դուստրը: Տարի մը ետք, Ախթամարի վանքին մէջ կը ձեռնադրուի Վարդապետ անփոփոխ պահելով աւազանի անունը: Ընտանեկան ողբերգութիւններէն ետք, կը յարի եկեղեցւոյ ճամբով ժողովուրդին ծառայելու առաքելութեան։ Ախթամարի պահպանողական միաբանութիւնը թոյլ չի տար նորընծայ վարդապետին Մխիթարեաններու օրինակով Ախթամարը վերածել հայկական Վենետիկի: Խրիմեան կը փափաքէր Ժառանգաւորաց վարժարան բանալ, տպարան եւ մամուլ հիմնել, վանքին ու ժողովուրդին ծառայել: 1854-ին Պոլսոյ Սկիւտարի Ս. Խաչ եկեղեցւոյ քարոզիչն է ան: Իր քարոզներուն նիւթը Հայաստանն է ու հայութիւնը: Խրիմեան առիթով մը կը դիմէ եկեղեցւոյ մէջ ներկայ հայազգի դէմքերուն եւ իր խօսքը սուլթանի վառօդապետին՝ Տատեան ամիրային ուղղելով կ'ըսէ. Ապա, խօսքը արքունի ճարտարապետին՝ Պալեան ամիրային ուղղելով կ'ըսէ. == Խրիմեան եւ «Արծուի Վասպուրական»ը == Խրիմեան անհրաժեշտ կը գտնէ ունենալ գրաւոր խօսք, մամուլ եւ տպարան: Հետեւաբար, Պոլսոյ ազդեցիկ հայ գերդաստաններու նիւթական աջակցութեամբ, 1855-ին ան կը սկսի հրատարակել «Արծուի Վասպուրական» ամսաթերթը, նպատակ ունենալով խօսիլ պատմական մեր հայրենիքին, անոր անցեալի բարգաւաճութեան, ներկայի դժբախտ վիճակին, հայրենաշէն հայ քաջերու եւ հայրենիքին վերաբերող հոգեւոր հարցերուն մասին: «Արծուի Վասպուրական»ի էջերէն Խրիմեան կը պայքարի պանդխտութեան դէմ եւ կոչ կ'ուղղէ հայրենադարձութեան: Ան աշխարհասփիւռ հայութենէն կը պահանջէ վերադառնալ հայրենիք եւ շէնցնել մեր պապերէն ժառանգ մնացած երկիրը: Ան կը հաւատայ, որ հայութեան հոգեւոր եւ նիւթական բոլոր ուժերը պէտք է կեդրոնացնել Հայաստանի մէջ եւ ստեղծել այնպիսի պայմաններ, որպէսզի հայը չլքէ հայրենի հողը, չհեռանայ «դրախտանման ոստան»էն: Ան սեփական ուժի կերտման պաշտպանն է: Կը մերժէ օտարին կապուած յոյսերը: «Արծուի Վասպուրական»ը Պոլսոյ մէջ լոյս կը տեսնէ 12 թիւ՝ Յունիս 1855-էն Յունիս 1856: Այնուհետեւ, ան կը փոխադրուի Վասպուրական: Խրիմեանի երազը կ'իրականանայ եւ հայ գաւառը կ'ունենայ իր առաջին թերթը: Վասպուրականի մէջ, Խրիմեան կը ստանձնէ Վարագայ Վանքին վանահայրութիւնը: Անմիջապէս կը ձեռնարկէ բարեկարգութիւններու, կը հիմնէ տպարան, կը ստեղծէ գաւառի առաջին ժառանգաւորաց վարժարանը՝ դպրոցական դասարաններով, գրասեղաններով, գրատախտակներով, աշխարհագրութեան քարտէսներով եւ բնագիտական դասանիւթերով, ինչ որ նորութիւն էր Հայաստան աշխարհին մէջ: Մասնակից կը դառնայ մեր Ազգային սահմանադրութեան մշակումին ու յարակից զարգացումներու եւ նուաճումներու։ Կը պայքարի ժողովուրդին ներազգային իրաւունքներուն ի խնդիր, ընդդէմ Օսմանեան ու Ռուսական կայսրութիւններուն։ === 1862- Տարօն === 1862-ին կ'ընտրուի Տարօնի առաջնորդ եւ կը փոխադրուի Մշոյ Սուլթան Ս. Կարապետ վանք՝ իր հետ տանելով թերթը, վերանուանելով զայն՝ «Արծուի Տարօնոյ»։ Տարօնի հայութեան իրավիճակին աւելի մօտէն ծանօթանալու համար, Խրիմեան ձին հեծած յաճախ շրջագայութեան կ'ելլէ Մշոյ դաշտին գիւղերը: Ան կը շրջի գիւղէ գիւղ, կը ծանօթանայ թշուառ գիւղացիներու ստրկական վիճակին, տառապանքներուն, կը հիւրընկալուի անշուք ու կիսամութ խրճիթներու մէջ ու կը լսէ հայոց հալածանքներուն ու բռնութիւններուն ահաւոր պատմութիւնները: Կը պատմուի, թէ այդ շրջագայութիւններուն ընթացքին, այն գիւղին մէջ ուր հիւանդի մը հանդիպէր վրան գլուխ մը Նարեկ կը կարդար: Երբ գիւղի մը մէջ յուղարկաւորութիւն ըլլար անձնապէս կը մասնակցէր: Երբ տեղ մը հարսանիք ըլլար ինքն ալ ժողովուրդին հետ շուրջպար կը բռնէր: Երբ իմանար, որ այս կամ այն գիւղը հարկահաւաքներ մտած են եւ բռնութիւններու կը դիմեն, անձնապէս կը միջամտէր եւ ոստիկանները կը հեռացնէր: Երբ տեղ մը քրտական հարստահարութիւններու մասին իմանար, քիւրտ բէկերուն մօտ կը միջնորդէր: Իսկ գիւղացիներու գլխուն պատուհաս հայ վաշխառուները անողոքաբար կը սանձէր: Ան ամէնուրեք կը խօսէր ազգի, հայրենիքի, սիրոյ, համերաշխութեան, ուսման եւ կրթութեան մասին, կը թելադրէր, որ գիւղերուն մէջ դպրոցներ բացուին եւ մանուկները գրել կարդալ սորվին, խոստանալով որ առաջնորդարանը պիտի օժանդակէ գիւղական դպրոցներուն: Ան նաեւ կ'արծարծէր ինքնապաշտպանութեան եւ հայրենեաց ազատութեան գաղափարները: Իր շրջագայութիւններուն եւ տպաւորութիւններուն լոյսին տակ Մկրտիչ վարդապետ տեղեկագիրներ կը պատրաստէր, նկարագրելով Տարօնի հայութեան առօրեայ կեանքը եւ վկայութիւններ տալով ժողովուրդի տառապանքներուն մասին: Այդ տեղեկագիրները ան Պոլիս` պատրիարքարան կ'ուղարկէր, պահանջելով, որ ազդու միջամտութիւններ ըլլան պետութեան մօտ, վերջ տալու համար Տարօնի հայութեան տառապանքներուն: Մկրտիչ վարդապետ մեծ աշխատանք կը տանի քիւրտ աւատատէր բէկերը համոզելու համար, որ վերջ տան թափառական կեանքին, աւարառութիւններուն, նստակեցութեան անցնին եւ զարկ տան հողագործութեան, իր կարգին խոստանալով քրտական գիւղերուն մէջ դպրոցներ բանալ եւ հայ ուսուցիչներ տրամադրել` քիւրտ մանուկներուն ուսում եւ դաստիարակութիւն տալու համար: Մկրտիչ վարդապետ կը խոստանայ նաեւ հայատառ քրտերէն քերականներ եւ դասագիրքեր հրատարակել: === 1869 - 1907 Պոլիս, Երուսաղէմ, Էջմիածին === 1869-ին կ'ընտրուի Պոլսոյ պատրիարք, ուր կը գործէ երեք տարի։ Ժողովուրդը զինք կը կոչէ «Հայրիկ» ի յարգանս իր տարած հայրենասիրական գործերուն։ Իբրեւ պատրիարք՝ Պոլսոյ ազգային ժողովի քննարկման առարկայ կը դարձնէ 1860-ին ընդունուած Ազգային սահմանադրութեան վերանայման, գաւառահայութեան հարստահարութեան, գաւառներու հոգեւոր առաջնորդներու ընտրութեան հարցերը: Կը պայքարի գաւառական երեսփոխաններու թիւը Պոլսոյ հայոց ազգային ժողովին մէջ աւելցնելու համար: Անոր նախաձեռնութեամբ կը ստեղծուի գաւառահայութեան հարստահարութիւնը քննող յանձնաժողով մը, որուն կազմած տեղեկագիրը Պոլսոյ ազգային ժողովը 1872-ին կը ներկայացնէ Բարձր Դրան: Այդ գործունէութիւնը թրքական կառավարութեան եւ Կոստանդնուպոլսոյ հայ մեծահարուստներու դժգոհութիւնը կը յարուցէ, որուն պատճառով Մկրտիչ արքեպիսկոպոս Խրիմեան 2 Հոկտեմբեր 1873-ին իր վերջնական հրաժարականը կ'ուղղէ Ազգային Ժողովի Դիւանին: Հրաժարական գիր մըն ալ կ'ուղղէ կառավարութեան: 13 Հոկտեմբերին հրաժարագիր մը կ'ուղղէ ազգային երեսփոխաններուն: Ան կ'ըսէր, որ իրեն համար այլեւս անհնար է մնալ աթոռի վրայ եւ քաշուելէ զատ ուրիշ որեւէ միջոց չունի ցոյցերուն եւ աղմուկին առաջքը առնելու համար: Հայրիկ կ'ըսէ, թէ Սահմանադրութիւնը կը թողու այնպէս ինչպէս գտաւ եւ կը մաղթէ, որ խաղաղութիւնը հաստատուի ազգին մէջ։ Ան կ'եզրափակէ ըսելով. «Կ'անցնի փոթորիկը, զի Յովնան ի ծով գնաց»: Խրիմեանի հրաժարականէն ետք, Օրմանեան Պատրիարք հետեւեալը կը գրէ իր մասին. Պատրիարքութենէն հրաժարելէն ետք Մկրտիչ արք. Սկիւտարի Իճատիէ թաղին մէջ գտնուող ամայի տան մը մէջ կ'առանձնանայ: Անգործ մնացած վանեցի քանի մը պանդուխտներ իր մօտ կը փոխադրուին եւ կը ստանձնեն առտնին աշխատանքներ: Ընդարձակ սրահին մէկ կողմը անկողիններն էին: Գետինը սփռոց կը փռէին եւ հաւաքաբար կը ճաշէին: Գուզկունճուքի նաւամատոյցին դիմացը գտնուող Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցւոյ շրջափակին մէջ անշուք սենեակ մը կար, ուր յետոյ հոն կը փոխադրուի Հայրիկ: Բարեկամներ եւ գաւառացիներ այցելութեան կ'երթան եւ կը փորձեն համոզել զայն, որ Բերա փոխադրուի, բայց Հայրիկ կ'ըսէ. Հայրիկ կը փափաքի Տարօն երթալ եւ շարունակել Ս. Կարապետի վանքի վանահայրութիւնը, բայց Ազգային ժողովը, «Ղալաթիոյ օճախ»ի ճնշումներուն վրայ, Խրիմեանէն կ'առնէ Ս. Կարապետի վանահայրութիւնը եւ օրինական արգելքներ կը յարուցէ, որպէսզի ան չկարենայ Հայաստան վերադառնալ: Խրիմեան բողոքներ կ'ընէ, իր եպիսկոպոսական ուխտն ու օծումը յառաջ կը բերէ իբրեւ Տարօնոյ եպիսկոպոս, եկեղեցւոյ օրէնքը կը յիշեցնէ, սակայն ի զուր: Հակառակ իրեն դէմ եղած բողոքներուն, նոյն օրերուն Րաֆֆի Թիֆլիս հրատարակուող «Մշակ» թերթին մէջ կը գրէր. Գուզկունճուքի եկեղեցւոյ շրջափակին մէջ առանձնացած, Խրիմեան Հայրիկ օրն ի բուն կը կարդար ու կը գրէր: Հազիւ շաբաթը անգամ մըն ալ պտոյտի կ'ելլէր, կ'երթար Բերայի, Գում Գաբուի, Պէշիկթաշի եւ Ղալաթիոյ կողմերը, տեսնուելով բարեկամներու եւ գաւառացի պանդուխտներու հետ: Կառավարութիւնը 3 Նոյեմբեր 1873-ին կ'ընդունի Մկրտիչ արքեպիսկոպոսի հրաժարականը: Իբրեւ Պերլինի վեհաժողովի (1878) հայկական պատուիրակութեան ղեկավար՝ նախապէս կ'այցելէ եւրոպական մեծ տէրութիւններ (Գերմանիա, Անգլիա, Ֆրանսա, Իտալիա) կը տեսակցի պետական պաշտօնեաներու հետ եւ կը փորձէ ձեռք բերել անոնց բարեացակամութիւնը Հայկական հարցին լուծման համար: 1878-ին կը նախագահէ Պերլինի վեհաժողովին մասնակցող հայ պատուիրակութեան նպատակ ունենալով հայկական վիլայէթներու մէջ բարենորոգումներու գործադրութեան օրակարգը։ «Սան Սթեֆանոյի» դաշնագիրին հայանպաստ 16-րդ յօդուածը կը դառնայ 61-րդ յօդուած Պերլինի ժողովին: Հիասթափելով վեհաժողովին արդիւնքներէն՝ կը փոխէ իր դիրքորոշումը եւ ժողովուրդին ազգային-ազատագրական պայքարի կոչ կ'ընէ, նշանաւոր «Հերիսայի կաթսան եւ երկաթէ շերեփ» ճառով։ 1879-ին Մկրտիչ Խրիմեան կ'ընտրուի Վասպուրականի հոգեւոր առաջնորդ, եռանդուն գործունէութիւն ծաւալելով նահանգին մէջ, կ'օժանդակէ Վանի «Սեւ խաչ» եւ Կարինի «Պաշտպան հայրենեաց» ազգային-ազատագրական գաղտնի կազմակերպութիւններուն ստեղծման ու գործունէութեան: Խրիմեանի անուան հետ կապելով արեւմտահայ գաւառներու ժողովրդական յուզումները՝ 1885-ին Բարձր Դուռը զինք կը կանչէ Կոստանդնուպոլիս: Հակառակ խիստ հսկողութեան՝ այդտեղ նոյնպէս կը ծաւալէ հասարակական գործունէութիւն: Ազգային ժողովը իր նախաձեռնութեամբ թրքական կառավարութեան կը ներկայացնէ երկու տեղեկագիր-բողոքագիր՝ հայ գաւառներու օրըստօրէ վատթարացող վիճակին մասին: Հայրիկին հակառակորդները կը գրէին. 15 Յուլիս, 1890-ին Գում Գաբուի ցոյցէն ետք թրքական կառավարութիւնը զինք կ'աքսորէ Երուսաղէմ: === Մկրտիչ Խրիմեան՝ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս === Մայիս 1892-ին կ'ընտրուի Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս։ Սակայն սուլթանը չի համաձայնիր Խրիմեանը ազատ կացուցել թրքահպատակութենէն եւ միայն 13 ամիս ետք, Ռուսիոյ ցարին միջնորդութեամբ, անոր կը թոյլատրուի Ս. Էջմիածին երթալ: Յունիս 1893-ին ընտրութիւնը կը վաւերացուի եւ Սեպտեմբերի 26-ին կ'օծուի Ամենայն հայոց 125-րդ կաթողիկոս ։ 1895-ին կը մեկնի Ս. Փեթերսպուրկ, ներկայանալով Նիկոլա Բ. ցարին, Արեւմտեան Հայաստանի մէջ խոստացուած բարենորոգումներու իրականացման խնդրագիրով մը: 1894-1896 արեւմտահայերու ջարդերուն ատեն, իր կարելին կ'ընէ նիւթապէս օգնելու գաղթականներուն, պայմաններ ստեղծելու հայրենի երկիր վերադառնալու համար: Յատկանշական դէպքեր կը պատահին Հայրիկի գահակալութեան ատեն, որոնցմէ ամէնէն նշանաւորն է՝ հայ եկեղեցական կալուածներու գրաւումը ցարական իշխանութիւններուն կողմէ։ Հայրիկին եւ ժողովուրդին ընդդիմութիւնը կը պարտադրեն ցարին՝ ետ դառնալ իր որոշումէն։ Մկրտիչ Ա. Վանեցիի օրով, Ս. Էջմիածին վանքին մէջ կը կառուցուի նոր հիւրանոց մը, Սինոտի նոր շէնքը, թանգարան մը եւ նոր մատենադարան մը: Հայրիկ կը մնայ կաթողիկոսական աթոռին վրայ մինչեւ իր մահը՝ 1907։ Հայ­րի­կին ա­ճիւն­նե­րը ի­րենց մնա­յուն դամ­բա­րա­նը կ'ու­նե­նան Ս. էջ­միածի­նի ­Մայր ­Տա­ճա­րին մուտ­քին։ == Երկերու մատենագիտութիւն == Հրաւիրակ Արարատեան, Կ. Պոլիս, 1850, 96 էջ: Հրաւիրակ երկրին աւետեաց, Կ. Պոլիս, 1851, 144 էջ: Արծուի Վասպուրական, Վարագ, 1858, 332 էջ: Մարգարիտ արքայութեանց երկնից, Կ. Պոլիս, 1866, 128 էջ: Դրախտի ընտանիք (ի պէտս հայոց ընտանեաց), Կ. Պոլիս, 1876, 248 էջ: Հրաւիրակ Արարատեան, Կ. Պոլիս, 1876, 136 էջ: Մարգարիտ արքայութեանց երկնից: Յիսուսի վարդապետութեան համառօտ դասեր, Կ. Պոլիս, 1876, 144 էջ: Յիսուսի վերջին շաբաթ: Խաչի ճառ եւ կորուսելոց յիմարութիւն, Կ. Պոլիս, 1876, 140 էջ: Սիրաք եւ Սամուէլ, Կ. Պոլիս, 1878, 224 էջ: Դրախտի ընտանիք (ի պէտս հայոց ընտանեաց), Կ. Պոլիս, 1887, 216 էջ: Մարգարիտ արքայութեանց երկնից: Յիսուսի վարդապետութեան համառօտ դասեր, Կ. Պոլիս, 1887, 124 էջ: Յիսուսի վերջին շաբաթ: Խաչի ճառ եւ կորուսելոց յիմարութիւն, Կ. Պոլիս, 1887, 141 էջ: Սիրաք եւ Սամուէլ, Կ. Պոլիս, 1887, 181 էջ: Դրախտի ընտանիք (ի պէտս հայոց ընտանեաց), Թիֆլիս, 1892, 252 էջ: Հրավիրակ երկրին աւետեաց, Երուսաղէմ, 1892, 160 էջ: Սիրաք եւ Սամուէլ, Թիֆլիս, 1892, 216 էջ: Դրախտի ընտանիք (ի պէտս հայոց ընտանեաց), Թիֆլիս, 1893, 247 էջ: Սիրաք եւ Սամուէլ, Թիֆլիս, 1893, 209 էջ: Մարգարիտ արքայութեանց երկնից: Յիսուսի վարդապետութեան համառօտ դասեր, Էջմիածին, 1894, 154 էջ: Յիսուսի վերջին շաբաթ: Խաչի ճառ եւ կորուսելոց յիմարութիւն, Վաղարշապատ, 1894, 185 էջ: Պապիկ եւ թոռնիկ, Էջմիածին, 1894, 214 էջ: Ժամանակ եւ խորհուրդ իւր, Թիֆլիս, 1895, 46 էջ: Վերջալոյսի ձայներ, Գահիրէ, 1901, 80 էջ: Օրացոյց 1901-ին Քրիստոսի, Վաղարշապատ, 1901, 256 էջ: Դրախտի ընտանիք (ի պէտս հայոց ընտանեաց), Թիֆլիս, 1902, 247 էջ: Սիրաք եւ Սամուէլ, Վաղարշապատ, 1902, 240 էջ: Օրացոյց 1902 -ին Քրիստոսի, Վաղարշապատ, 1902, 256 էջ: Օրացոյց 1903 -ին Քրիստոսի, Վաղարշապատ, 1903, 256 էջ: Օրացոյց 1906 -ին Քրիստոսի, Վաղարշապատ, 1905, 256 էջ: Դրախտի ընտանիք (ի պէտս հայոց ընտանեաց), Կ. Պոլիս, 1911, 176 էջ: Ամբողջական երկեր, Նիւ Եորք, 1929, 872 էջ: Պապիկ եւ թոռնիկ, Պէյրութ, 1957, 184 էջ: Յիսուսի վերջին շաբաթ եւ Խաչի ճառ, Անթիլիաս, 1983, 120 էջ: Երկեր, Անթիլիաս, 1989, 356 էջ: Երկեր, Երեւան, 1992, 448 էջ: Յիսուսի վերջին շաբաթ: Խաչի ճառ եւ կորուսելոց յիմարութիւն, ա. տ., 2000, 69 էջ: Դրախտի ընտանիք (ի պէտս հայոց ընտանեաց), Թեհրան, 2004, 156 էջ: Դրախտի ընտանիք, Էջմիածին, 2009, 248 էջ: Պապիկ եւ թոռնիկ, Էջմիածին, 2009, 336 էջ: Սիրաք եւ Սամուէլ, Էջմիածին, 2009, 224 էջ: Դրախտի ընտանիք, Էջմիածին, 2011, 248 էջ: Պապիկ եւ թոռնիկ, Պէյրութ, 2011, 223 էջ: Պապիկ եւ թոռնիկ, Նոր Ջուղա, 2014, 146 էջ: == Երկերու յղումներ == Մկրտիչ Խրիմեան, Հրաւիրակ Արարատեան, 1850 թ. Մկրտիչ Խրիմեան, Հրաւիրակ Երկրին Աւետեաց, 1851 թ.։ Մկրտիչ Խրիմեան, Մարգարիտ Արքայութեան Երկնից, 1866 թ.։ Մկրտիչ Խրիմեան, Յիսուսի Վերջին Շաբաթը. խաչի ճառ ..., 1876 թ.։ Մկրտիչ Խրիմեան, Դրախտի Ընտանիք, 1876 թ.։ Մկրտիչ Խրիմեան, Հայ Գոյժ Աշխարանք Հայոց Աշխարհին, 1877 թ.։ Մկրտիչ Խրիմեան, Վան Գոյժ, 1877 թ.։ Մկրտիչ Խրիմեան, Սիրաք Եւ Սամուէլ, 1878 թ.։ Մկրտիչ Խրիմեան, Պապիկ Եւ Թոռնիկ, 1894 թ.։ Մկրտիչ Խրիմեան, Թագաւորաց Ժողով։ Մկրտիչ Խրիմեան, Ժամանակ Եւ Խորհուրդք իւր։ == Ծանօթագրութիւններ == == Գրականութիւն == Մուշեղ Իշխան, Արդի Հայ Գրականութիւն, Զարթօնքի շրջան, 1850 - 1885, Պէյրութ, 1980 Աշճեան Մեսրոպ Արք., Էջեր Հայ Եկեղեցւոյ Պատմութենէն, Նիւ Եորք, Ն. Ե., 1994 Lynch H.F.G., Armenia Travels and Studies, Vol. II, London, 1901. Օրմանեան Մաղաքիա Արք., Ազգապատում, հտ. Գ, Պէյրութ, 1961 Hovhannisian Richard G., Armenian Van/Vaspurakan, Costa Mesa, CA., 2000. Tootikian Vahan H. Rev. Dr., Highlights of Armenian Christendom, Southfield, MI., 2002 Կոստանդեան Է. Ա., Մկրտիչ Խրիմեան (մահուան 90-ամեայ տարելիցի առթիւ).- «Լրաբեր Հասարակական Գիտութիւնների», 1997, № 3, էջ 33-44։ Կոստանդեան Է. Ա., Տարօնի հոգեւոր առաջնորդը.- «Լրաբեր Հասարակական Գիտութիւնների», 1999, № 1, էջ 66-76։ Կոստանդեան էմմա, Մկրտիչ Խրիմեան, ՀՀ ԳԱ հրատ, Երեւան, 2000, 440 էջ։ Յովհաննէս Յովհաննիսեան, Հայ Առաքելական Եկեղեցու բարենորոգութեան հիմնահարցը 1901-1906 թթ., Երեւան, 2012։ Գաղափարի եւ Ազատութեան Ջահակիրը, «Արամ Մանուկեան» մատենաշար,թիւ 1,Համազգայինի Վահէ Սէթեան տպարան,Պէյրութ,2018: == Տե՛ս նաեւ == Վարագայ (Սուրբ Նշանի) Վանք == Արտաքին յղումներ == «Վասպուրական հայրենակցական միութիւն» http://vaspurakan.blogspot.com

Կափարիչ (Պզտիկ Ծածկոց)

Պզտիկ ծածկոցը Ս. Պատարագի սկիհին ծածկոցին տակ դրուող քառակուսի կափարիչ մըն է: Արեւմտեան ծէսէն քաղուած սովորութիւն մըն է: Լատին եկեղեցուոյ մօտ վուշէ շինուած կ՛ըլլայ, իսկ արեւելեան Եկեղեցիներու մօտ՝ բամպակէ, վուշէ կամ մետաքսէ եւ այլազան գոյներով: Կրնայ ըլլալ քառակուսի կամ կլորակ: Քահանան անով կը ծածկէ սկիհը թռչող մժեղներուն դէմ: Կարգ մը արեւելեան Եկեղեցիներու մօտ երկրորդ կափարիչ-զարդ մը կը գործածուի՝ մաղզման հովէն պատսպարելու համար: == Աղբիւր == Աւետաբեր, 1997, Պէյրութ, Լիբանան

Բաբգէն Սիւնի

Պետրոս Բարեան (1873-26 Օգոստոս 1896), ճանչցուած է իր պատերազմական անունով Բաբգէն Սիւնի։ Ան կարեւոր գործիչ եղած է հայ ազգային շարժման մէջ, որպէս ՀՅԴ-ի անդամ եւ նախագահ։ == Կենսագրութիւն == Ան ծնած է 1873 թուականին Ակն գիւղին մէջ՝ ուր ծնած էր Սիամանթօ։ Կանուխ տարիքէն կը փոխադրուի Պոլիս, ուր կը շարունակէ ուսումը։ Պոլիսի մէջ ան կւ սկսի հետաքրքրուիլ յեղափոխական շարժումներով։ Ան կը միանայ Ծովային ընկերութեան, ուր կը գտնէ համակրելի ու խեղճ երիտասարդներ որոնց հետ կը կազմէ Սիւնիք ազգային խումբը, յետագային անոնք կը միանան Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան հետ։ ՀՅԴ-ի հետ անդամակցելէ ետք, ան ճանչցուեցաւ իր լաւ կարողութեամբ ու հետախուզութեամբ առանց կասկած մը արթնցնելու ուրիշին մէջ։ Հետագային ան դարձաւ անհրաժեշտ անդամ ազգային շարժման մէջ։ Համիտեան ջարդերու ընթացքին ան կորսնցուց իր ծնողքը։ ՀՅԴ նշանակեց Բաբգէն Սիւնիի իրենց առաջնորդը։ Օգոստոս 26 1896-ին Բաբգէն Սիւնին Գարեգին Պասդրմաճեանի եւ այլ Ֆետայիններու հետ յարձակեցան Օսմանեան պանքը, ան առաջին 5 հարձակողներէն էր, բայց առաջ որ նոյնիսկ կրնար պանք մտնել կապար մը մտաւ իր կծքին որ իր սպաննութեան պատճառը եղաւ։ Թէեւ իր կարճ կեանքին ան միշդ մեծ գործ կատարած է Հայոց Ազգային շարժման մէջ։ == Ծանօթագրութիւններ == ARF Lebanon page From the Armenian։ Mihran Kurdoghlian, Badmoutioun Hayots, C. hador [Armenian History, volume III], Athens, Greece, 1996, pg. 44.

Never Gonna Change

"Never Gonna Change" երգ մըն է արձանագրուած Նոր Զիլանտական զոյգ Պրուտզի (Broods) կողմէ իրենց ալպոմ Broods (EP)-ի համար, 2014: Թողարկուած է 29 Յունուար 2014-ին Polydor Records-ի կողմէ իբրեւ առաջին երգ Անգլիոյ մէջ, եւ իբրեւ երկրորդ երգ ընդանհրապէս: == Յօրինում == "Never Gonna Change" խառնուրդ մըն է glitch, synth եւ trip hop ժանրի: Բառերու առմամբ, երգը զոյգի մը բաժանումի մասին է եւ ինչպէս ամբողջութեամբ անկարելի է լգել իրենց: Ինչպէս Ճորճիա Նոթ յայտնեց The Fader-ին, երգը ներշնչուած էր անձնական փորձարութեամբ եւ ինք ալ գրած էր երգը մինչ Քէյլըպը արտադրած էր: == Քննադատական == Idolator-ի Սէմ Լանսքի արտայայտուեցաւ դրական ձեւով երգին հանդէպ, մասնաւորապէս Ճորճիայի «աննման» ձայնի կարողութեան հանդէպ: Ճոն Թէնըրզը Pigeons & Planes-ի բախդատեց այս երգը նախորդ իրենց թողարկած երգ Bridges-ի, երկուքն ալ հաւասարապէս քովելով: == Երգի Տեղադրութիւն == Digital download "Never Gonna Change" - 4:10Digital download (Remix) "Never Gonna Change (Lone Remix)" - 5:57 == Լաւագոյն Երգերու Ցանկերու Վրայ == == Թողարկում == == Ծանօթագրութիւններ ==

Դեղեր եւ բժշկութիւն

Դեղեր եւ բժշկութիւն, գիտաբժշկական տեղեկագիր, կը հրատարակուի 1993-էն եւ անվճար կը տրուի հանրապետութեան բոլոր բժշկական կազմակերպութիւններմոն։ 1999 -էն տեղեկագիրը Անկախ տեղեկագրերու միջազգային ընկերութեան (International Society of Drug Bulletins - ISDB) անդամ է։ Տեղեկագիրը հասցէագրուած է բժիշկներուն եւ բժշկագիտական ոլորտի այլ մասնագէտներուն։ == Աղբիւր == Գիտական տեղեկատուական վերլուծութեան եւ մոնիթորինգի կեդրոն, Հայաստանի մէջ հրատարակուող գիտական պարբերականներու ցանկ

Անոյշ (Օփերա)

Անոյշ (Օփերա), հայ ժողովրդական երաժշտական լեզուով գրուած առաջին լիաւարտ օփերան, որ ազգային օփերային գրականութեան մէջ ստեղծեց նոր ոճական ուղղութիւն։ Երաժշտութիւնը եւ թատերակը Արմէն Տիգրանեանի (ըստ Յովհաննէս Թումանեանի համանուն պոէմի)։ Գրուած է 1908-1912 թուականներուն Աղեքսանտրայի մէջ: Հայկական առաջին օփերան` «Անուշ»-ը առաջին անգամ Երեւանի մէջ կը ներկայացուի հեղինակ Արմէն Տիգրանեանի բեմադրութեամբ եւ ղեկավարութեամբ, Ջանփոլատեան թատրոնին մէջ` 1913-ին, ապա 25 եւ 28 յունիս 1920-ին։ Անուշ օպերայի առաջին ներկայացումների պաստառները == Բեմականացումներ == 1908 - առանձին հատուածներ աշակերտներու ուժերով ներկայացուած են Թիֆլիսի մէջ։ 1912 - առաջին բեմադրութիւնը Աղեքսանտրիայի մէջ, սիրողական դերակատարներով։ 1919 - Թիֆլիսի Արտիստական թատրոնին մէջ, ներկայացուած է Յ. Թումանեանի 50-ամեակին։ 1935 - առաջին բեմադրութիւնը Երեւանի մէջ։ Յետագային ներկայացուած է 1000-էն աւել անգամ։ 1939 - Վերաբեմադրուած է Երեւանի մէջ։ 1939 - Երեւանեան ներկայացումը Մոսկուայի մէջ։ 1941 - Ատրպէյճանի օփերայի եւ բալետի թատրոնին մէջ։ 1956 - Վերաբեմադրուած է Երեւանի մէջ։ 1956 - Երեւանեան ներկայացումը Մոսկուայի մէջ։ 1956 - Ատրպէյճանի օփերայի եւ բալետի թատրոնին մէջ։ 1959,1962 - Երեւանեան ներկայացումը Պաքուի մէջ 1963,1979,1987 - Երեւանեան ներկայացումը Թիֆլիսի մէջ 1969 - Երեւանեան ներկայացումը Մոսկուայի մէջ 1970 - Մարսէլի մէջ 1971 - Երեւանեան ներկայացումը Սոչիի մէջ 1972 - Փարիզի մէջ 1976 - Երեւանեան ներկայացումը Մոսկուայի մէջ 1978 - Երեւանեան ներկայացումը Քիեւում 1978 - Երեւանեան ներկայացումը Ռոստով-Տոնի մէջ 1979 - Երեւանեան ներկայացումը Լենինկրատի մէջ 1989 - Երեւանեան ներկայացումը ԱՄՆ-ի մէջ == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == «Յառաջ», Բ. տարի, թիւ 131, 24 Յունիս 1920, Երեւան, էջ 1։

Թատրերգութիւն

Թատրերգութիւն, գեղարուեստական գրականութեան սեռ, ուր հեղինակը ոչ թէ դեպքերու եւ հերոսներու մասին կը պատմէ, այլ ուղղակիօրէն այդ բոլորը կը ցուցադրէ հանդիսատեսին առջեւ։ Թատրերգութիւնը ունի հերոսներ ու գործողութեան ընթացք։ == Սեռին բնորոշ գիծերը == Ինչպէս պատմողական սեռի երկերը, թատրերգութիւնը եւս կը զարգանայ գործողութիւններու եւ կերպարներու միջոցով, բայց հեղինակը չի միջամտեր գործողութիւնները պատմելու կամ հերոսները ներկայացնելու համար. անոնք կը ներկայանան ուղղակի։ Իրենց խօսքերով եւ շարժումներով «կը ստեղծեն» իրենք զիրենք եւ կը կատարեն գործողութիւնը՝ իբրեւ տեղւոյն վրայ ծնող, իրականացող գործողութիւն (եւ ոչ՝ արդէն տեղի ունեցած ու հիմա պատմուող, ինչպէս կ'ըլլայ պատմողական սեռի պարագային)։Հեղինակային այս «բացակայութիւն»ը կը դժուարացնէ թատերագիրին գործը։ Իրեն համար, արտայայտուելու միակ ճամբան գործող անձերու խօսքն է. ան պարտաւոր է ե՛ւ հերոսներու հոգեբանութիւնը, ե՛ւ գործողութեան զարգացումը տեղաւորել այդ խօսքերուն մէջ։ Առաւելագոյնը՝ կրնայ փակագծուած շատ կարճ նշումներ արձանագրել, ինչպէս՝ բեմանկարի, հերոսներու ելեւմուտքին, կամ որոշ պահերու՝ անոնց կեցուածքին մասին։ Թատրոնը այն համադրական, «խառն» արուեստի վայրն է, ուր կը միանան գրականութիւնը եւ բեմական ներկայացումը։ Թատրոնը յատուկ կառոյց կը պարտադրէ։ Հանրութեան դադարներ տալու եւ բեմանկար փոխելու համար, անոնք գործողութեան ընթացքին համաձայն՝ բաժնուած կ'ըլլան արարներու (երեքէն հինգ արար)։ Արարները իրենց կարգին բաժնուած կ'ըլլան պատկերներու կամ տեսիլներու։ Նշուած յատկանիշներով՝ կը բացատրուի նաեւ թատրերգութեան գործողութեան կուռ կառուցուածքը՝ կեդրոնացումը, լարումն ու արագութիւնը։ Որեւէ շեղում կամ դանդաղում, որ այս կամ այն ձեւ կարելի պիտի ըլլար վէպի կամ բանաստեղծութեան մէջ, ըմբռնելի եւ ընդունելի չէ հոս։ == Թատերական Տեսակներ == Թատերական երկերը կը բաժնուին ըստ իրենց հիմնական նիւթին, բայց մանաւանդ արտայայտած տրամադրութիւններու «գոյնին»։ Այդ տեսակները երեք են՝ Ողբերգութիւն Կատակերգութիւն [ Դրամա (թատերախաղ)]] === Ողբերգութիւն === Թատերգական այս տեսակը կը ցուցադրէ կեանքի պատկերներ՝ իրականութեան տխուր երեսներու խտացած ներկայացումով եւ անխուսափելի ողբերգական վերջաւորութեամբ (մինչ՝ այլ տեսակներ ողբերգական դրուագներ կը ներկայացնեն պարագայաբար միայն)։ Ողբերգութիւնը հնադարեան դիցաբանական ժամանակներէն ժառանգ հասած է հելլենական դասական գրականութենէն։ Այդ դասական շրջանին է (Ք.Ա. 5-րդ- 4-րդ դարեր), որ անիկա ստացած է իր առաջին գրական կայուն ձեւը։ Դիցաբանութեան մէջ, գլխաւոր գործող անձը՝ ողբերգական հերոսը, մարդկային արտասովոր տիպար էր առհասարակ, որ կ'ապրէր ճակատագրական բախում մը, կը գործէր ճակատագրական սխալ մը եւ ինքն իր վախճանին պատճառ կը դառնար։ Հետեւելով անհատական իր ճակատագիրին, հանդիսատեսին մէջ ան կը ստեղծէր կարեկցութիւն մը, որ գեղագիտական յուզումին ու բարոյական իտէալին միացած՝ կ'ունենար զգալի դաստիարակիչ ազդեցութիւն մը։ Հակառակ իրենց այս մասնայատկութիւններուն, հելլենիստական շրջանին, մեծ ողբերգակներու գործերը յաջողած են արծարծել մարդկային-բարոյական ընդհանրական հարցադրումներ, որոնք իբրեւ ժառանգութիւն փոխանցուած ու մնացած են անփոփոխ՝ հետագայ դարերուն եւ հազարամեակներուն՝ տեսակի հոլովոյթին ու ձեւաւորումներուն մէջ։ Ողբերգութիւնը երկրորդ ծնունդ մը ունեցած է նոր ժամանակներուն, եւրոպական Վերածնունդին։ ԺԶ. դարուն՝ Անգլիան (Շէյքսփիր), իսկ աւելի ետք՝ Ֆրանսան (Փ. Քորնէյ, Ժ. Ռասին), Գերմանիան (Շիլլըր, Կէօթէ), Ռուսիան (Փուշքին) եւ ուրիշներ, նոր ձեւեր տուած են անոր։ Հայ նոր գրականութիւնը ուշագրաւ ողբերգական գործեր չէ արտադրած ։ === Կատակերգութիւն === Կատակերգութիւնը ամէնէն ծաւալունն է երգիծական շեշտ կրող տեսակներէն։ Անոր սկզբունքն է կեանքը ներկայացնել իր հեգնելի, եւ թերի կողմերով։ Դասական կատակերգութեան ծագումը, ինչպէս ողբերգութեանը, կը տեղադրուի հելլենական հնադարուն (Արիստոֆանէս), փայլուն վերածաղկումով մը լատին գրականութեան ծաղկման դարերուն, Հռոմ։ Հնադարու դասական այս կատակերգութիւնները ունէին թեմաթիք լայն ընդգրկում - մարդկային տիպարներու, բայց մանաւանդ հանրային կեանքի թերիներու մատնանշումով, երբեմն հանճարեղ երգիծական շեշտով։ Նոր ժամանակներուն, եւրոպական գրականութիւնները երկրորդ շունչ մը տուին նաեւ կատակերգութեան տեսակին Շէյքսփիր, ՄոլիԷռ, Կոկոլ... Իսկ հայ գրականութեան մէջ յիշատակութեան արժանի են Յ. Պարոնեանը եւ Գ. Սունդուկեանը (վերջինին նուազ ծանօթ գործերէն մէկ քանին)։ Կատակերգութեան առաջադրանքը կեանքը եւ կերպարները տալ թերիներու, ծաղրելի երեսներու մէջէն, ունի պատկերումի քանի մը ձեւեր, որոնք կը նոյնանան երգիծանքի ստեղծման ընդհանուր սկզբունքներուն հետ։ Ասոնցմէ գլխաւորներն են՝ Բնականոնի չափազանցումը, խտացումը, երբեմն մինչեւ այլանդակում։Օրինակ՝ կատակերգութեան մէջ է միայն, որ փաստաբան մը «նրբացուցիչ դէպք յանցանաց»ի կրնայ տալ ծիծաղելիօրէն անիմաստ այնպիսի սահմանում մը, ինչպէս՝ «Պաղտասար Աղբար» թատերակին փաստաբանը։ Գործող անձերու միջեւ՝ անսպասելի վիճակ մը, տեսողական պատկեր կամ յարաբերական կացութիւն։Օրինակ՝ նոյն Պաղտասարը իր հակառակորդին դէմ պաշտպանութիւն եւ խորհուրդ կը խնդրէ իր «բարեկամ» Կիպարէն, առանց գիտնալու, որ ան է նոյնինքն իր հակառակորդը։ Խօսելով կատակերգութեան ենթատեսակներուն մասին, կարելի է յիշել՝ Զաւեշտը, որ աւելի՝ կոպիտ միջոցներով «ծանր» խնդուք կը ստեղծէ: Կենցաղային կատակերգութիւնը, որ առաւելաբար ընկերային երեւոյթներ եւ բարքեր թիրախ կը դարձնէ: «Նկարագրային» կատակերգութիւնը, որ աւելի կը կեդրոնանայ անհատներու, նկարագրային տիպերու վրայ։ Այս ենթատեսակը լուրջ միտումներ ու մթնոլորտ կ'ունենայ աւելի յաճախ՝ քան նախորդները, եւ որոշ գործերու պարագային՝ տեղ-տեղ կրնայ հասնիլ մինչեւ իսկ ողբերգական շեշտի։Հասկնալի է անշուշտ, որ այս ենթատեսակները նոյնպէս երբեմն իրարու միջեւ կը խառնուին. այսպէս, լուրջ տիպի կատակերգութիւն մը կրնայ ունենալ զաւեշտային մասեր։ === Թատերախաղ (Դրամա) === Թատրերգութեան երրորդ տեսակը թատերախաղն է, որ ԺԸ. դարէն ծնունդ առած՝ յաջորդական փոքր փոփոխութիւններէ անցնելով յանգած է ձեւի մը, որ մօտ է ժամանակակից թատերգական գործերուն։ Թատերախաղին զարգացման կարեւորագոյն հանգրուանը եղած է ԺԹ. դարուն առաջին կէսին վիպապաշտ հոսանքը կամ դպրոցը (ՇիլլԷր, Հիւկօ)։ Հայկական թատրերգութեան ամէնէն ծանօթ թատերախաղերն են Գ. Սունդուկեանի եւ Ալ. Շիրվանզադէի թատերակները։ Լ. Շանթի թատերական գործերը նոյնպէս թատերախաղի տարբերակներ են։ Իր ընդհանուր գիծերուն մէջ, թատերախաղը՝ Կը կայացնէ միջին եզրը՝ ողբերգութեան եւ կատակերգութեան միջեւ, Այս երկուքէն տարրեր ունենալով հանդերձ, անիկա սակայն պարզ «խառնուրդ» մը չէ. ունի ուրոյն յատկանիշներ, Կ'արտայայտէ կեանքի բնական հոսքը, անոր իրական պատկերը, ուր ծիծաղ եւ արցունք խառնուած են իրարու՝ սովորական դէպքերու եւ տիպերու շարանի մը մէջ, Կը խուսափի գաղափարներու խտացումներէ, միակողմանի դիտանկիւններէ (ողբերգութիւն), չափազանցումներէ (կատակերգութիւն)։ Կերպարները կը ներկայացնէ իրենց իրական բարդութիւններուն մէջ։ == Բեմագրութիւն կամ շարժագրութիւն (սենարիօ) == Շարժանկարի մը պատրաստութեան հիմք ծառայող գրութիւնը անոր համառօտ պատմութեամբ եւ խօսակցութիւններով, կը կոչուի բեմագրութիւն կամ շարժագրութիւն, կամ՝ միջազգային գործածութեան հասած բառով մը՝ սենարիօ։ Կարելի է այս վերջինը նկատել թատրերգութեան տեսակ մը, մանաւանդ եթէ ստեղծագործ արտադրութիւն է, եւ ոչ պատշաճեցում՝ արդէն գոյութիւն ունեցող պատմողական կամ թատերգական գործէ մը։ Բեմագրութիւնը իբրեւ բնագիր՝ կը յիշեցնէ թատրերգութիւնը։ Բայց բնականաբար աւելի անկախ է բեմական հրամայականներէ եւ հեղինակային նշումներէ, որոնք թատրերգութեան մէջ քանի մը բառէն աւելի չեն ըլլար, հոս կրնան աւելի երկար ըլլալ եւ ուրուագծել պատմութիւնը։ == Աղբիւրներ == Է. Ջրբաշեան, Գրականութեան տեսութիւն, Երեւան, 1980, էջ 336-339։

Քարել Հանսա

Քարել Հանսա (չեխ․՝ Karel Hansa,25 Նոյեմբեր 1890(1890-11-25), Վիեննա, Աւստրո-Հունգարիա - 4 Յունիս 1967(1967-06-04), Փրակա, Չեխոսլովաքիա), չեխ գրող, ճանապարհորդ, հայ ժողովուրդի մեծ բարեկամ: == Կենսագրական գիծեր == Ծնած է Վիեննա։ Հայրնը ունեցած է աւստրիական կամ գերմանական ծագում, մայրը` չեխական: Չեխական պաշտօնական արխիւային փաստաթղթերէն յայտնի դարձած է, որ Հանսան մայրենի լեզուն նկատած է չեխերէնը: Անոնց ընտանիքը Աւստրիայէն Չեխիա տեղափոխուախ է մինչեւ 1919 թուական: Իսկ 1932 թուականին Հանսան արդէն ստացած է Չեխիոյ քաղաքացիութիւն: == «Արեւելքի Սարսափները» աշխատութիւնը == 1923 թուականին հրատարակած է «Արեւելքի Սարսափները» խորագիրը կրող գիրքը, անիկա Հայոց ցեղասպանութեան վերաբերող չեխերէն գրուած առաջին գիրքն է: Հանսա «Արեւելքի արհաւիրքները» գիրքին մէջ վաւերագրած է իր տեսածը։ 1922 թուականին, Հանսա Զմիւռնիա երթալու ճանապարհին, առաջին անգամ նաւուն վրայ տեսած է յոյն փախստականներ, իսկ երբ հասած է Պէյրութ եւ Սուրիա, հանդիպած է Հայոց ցեղասպանութիւնը վերապրածներու: Ան աշխատանքի անցած է Մերձաւոր Արեւելքի նպաստամատոյց կազմակերպութեան մէջ եւ սկսած է արձանագրել հայ որբերը, իսկ որոշ ժամանակ ետք նաեւ մասնակցած է որբերուն Ուրֆայէն եւ Խարբերդէն դէպի Հալէպ եւ Պէյրութ տեղափոխման աշխատանքին: 2022-ի աշնան, լոյս տեսած է Հանսայի «Արեւելքի արհաւիրքները» գիրքին հայերէն քննական թարգմանութիւնը` «ՕՐԵՐ» եւրոպական ամսագիրի կայքէջի գլխաւոր խմբագիր, Քարլի համալսարանի դոկտ. Աննա Կարապետեանի աշխատասիրութեամբ եւ մեկենասութեամբ «Մարլենքա ինթըրնէշընըլ» ընկերութեան նախագահ Գէորգ Աւետիսեանի: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == ՉԵԽԻՈՅ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆԸ ՃԱՆՉՑԱՒ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԻՒՆԸ։ «Ցեղասպանութեան յաւերժ վիշտը» վաւերագրական ֆիլմին անդրանիկ ցուցադրութիւնը տեղի ունեցաւ Պրահայի մէջ։

Մոնթէֆորթինօ

Մոնթեֆոթտինօ (իտալ.՝ Montefortino), քոմունա Իտալիաի մէջ, կը գտնուի Մարկէ շրջանին մէջ՝ Ֆերմո փրովինցիային մէջ։ Բնակչութիւնը կը կազմէ 1285 մարդ (2008), բնակչութեան խտութիւնը՝ 17 մարդ/կմ²։ Տարածքը կը կազմէ 78 քմ²։ Փոստային ինդեքս՝ 63044։ Հեռախոսային կոդ՝ 0736։ == Բնակչութիւն == == Համայնքի վարչակազմը == Հեռախոսահամար։ 0736 859101 Էլեկտրոնային փոստ։ [email protected] Պաշտոնական կայք։ http://www.montefortino.com/ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Բնակավայրի պաշտոնական կայք (իտալ.) Վիճակագրության ազգային ինստիտուտ (իտալ.) Վիճակագրության ազգային ինստիտուտ (անգլերէն)

Կիվաթայմ

Կիվաթայմ (եբր.՝ גִּבְעָתַיִם‎ , բառացիօրէն՝ «Երկու բլուր»), քաղաք Իսրայէլի՝ Թել Աւիւի արեւելքը։ Այն Կուշ Տանի շրջանի մէկ մասն է։ Կիվաթայմը հիմնադրուեր է 1922-ին երկրորդ ալիայի ներգաղթեալներու կողմէն։ 2018-ին այն ունէր 60,212 մարդ բնակչութիւն։ Քաղաքի անունը կը նշանակէ «երկու բլուր», քանի որ հիմնադրուեր է երկու (Պորոչով եւ Գոզլովսկի) բլուրներու վրայ։ Կոզլովսկին Կուշ Տան շրջանի ամենաբարձր բլուրն է ՝ ծովի մակարդակէն 85 մեթր բարձրութեան վրայ։ Քաղաքը ընդարձակուեցաւ 1930-ականներուն, այդ իսկ պատճառով այսօր այն փաստացի տեղակայուած է 4 բլուրներու ՝ Պորոչով, Գոզլովսկի, Երկաթուղու աշխատողներու եւ Ռամպամ բլուրներու վրայ։ == Պատմութիւն == Կաղապար:Պատմական բնակչութիւն === Հին ժամանակներ === Կիվաթայմի տարածքում գտնուող հնագիտական աւերակները կը փաստեն, որ այստեղ մարդիկ բնակած են դեռ էնեոլիթի ժամանակաշրջանէն։ === Նորագոյն ժամանակաշրջան === Ժամանակակից քաղաքը հիմնադրուեր է 1922 թուականի Ապրիլի 2-ին երկրորդ ալիայի 22 ներգաղթեալների կողմէն Դաւիթ Շնայտերմանի գլխաւորութեամբ։ Խումբը գներ է 0․3 կմ2 տարածք Թել Աւիւի արուանձանի մէջ, որը հետագային դարձաւ Պորոչովի թաղամասը՝ երկրի առաջին աշխատաւորական թաղամասը։ Այն կոչուեր է Փոալեյ Սիոն բանուորական կուսակցութեան հիմնադիր Տով Պեր Պորոչովի անունով։ Աւելի ուշ խումբին միացան եւս 70 ընտանիքներ ՝ ստանալով աւելի փոքր հողամասեր։ Հողը ձեռք է բերուած իրենց անձնական խնայողութիւններով, բայց նաեւ կամաւոր փոխանցուեր է Հրէական ազգային հիմնադրամին, որը ժամանակին կը հիմնէր հրեական բնակավայրներ՝ պահպանելով ազգային հասարակական համոզմունքները։ Ժամանակի ընթացքին զարգացան աւելի շատ թաղամասեր՝ Շեյնքին, Կիվաթ Ռամպամ, Քիրյաթ Յոսեֆ եւ Արլոզորով։ Այս բոլոր թաղամասերը միաւորուեր են տեղական խորհուրդ ստեղծելու համար 1942 թուականի Օգոստոսին։ Կիվաթայմը քաղաք հռչակուեց 1959 թուականին։ == Աշխարհագրութիւն == Կիվաթայմը կը գտնուի Թել Աւիւի արեւելքը եւ հիւսիսէն ու արեւելքէն սահմանակից է Ռամատ Գանին։ == Կրթութիւն == Կիվաթայմն ունի 41 մանկապարտէզ, 9 հիմնական դպրոց եւ 4 աւագ դպրոց։ Քաղաքապետ Ռուվեն Պեն-Շահարը նախաձեռներ է աւագ դպրոցի քննութիւններու օժանդակութեան յատուկ ծրագիր, որը 3 տարի անց 11%-ով բարձրացեր է աւագ դպրոցի աւարտական քննութեան ցուցանիշները 2010-ին։ == Քաղաքաշինութիւն == Կիվաթայմի մէջ կառուցուող «Եվրոքոմ» աշտարակը 70 յարկանի երկնաքեր է, որ աւարտելէն յետոյ կը դառնայ Իսրայելի ամենաբարձր շէնքը։ Այն համալիրի մէկ մասն է, որը իր մեջ կը ներառէ չորս բնակարանային աշտարակներ եւ 50 յարկանի գրասենեակային շէնք։ Մեծ հրապարակը կը միանայ շրջակայ տարածքներուն կամուրջներով եւ ստորգետնեայ թունելներով։ Համալիրը տեղակայուած է Ռամաթ Գանի եւ նրա Ադամանդի փոխանակման շրջանի մերձակայքը։ Բացի «Եվրոքոմ» աշտարակէն, քաղաքին մէջ կը նախատեսուին բարձրորակ այլ ծրագիրներ։ Ըստ Կիվաթայմի նախկին քաղաքապետ Ռուվեն Պեն-Շահարի՝ քաղաքապետարանի քաղաքականութիւնը քաղաքի արտաքին ծայրերուն բարձրայարկ շէնքերու շինարարութժեանը խթանելն է։ == Քաղաքապետեր == Շիմոն Պեն-Զվի (1941–65) Քուպա Քրայզման (1965–78) Եիցհաք Եարոն (1978–93) Էֆի (էֆրայմ) Սթենզլեր (1993–2006) Իրիս Ավրամ, փոխարինեց նախորդ քաղաքապետին ՝ իր վաղաժամկետ հրաժարականի պատճառով, այն բանէն յետոյ, երբ ան դարձաւ Հրէական ազգային հիմնադրամի տնօրէն։ (2006–07)։ Ռուվեն Պեն-Շահար (2007–13) Ռան Քունիք (2013 – առ այսօր)Ռուվեն Պեն-Շահարը «Քատիմայից» առաջին թեկնածուն էր, որ յաղթեց քաղաքային ընտրութիւններուն, եւ առաջին քաղաքապետը Կիվաթայմի մէջ, որը Իսրայէլի բանուորական կուսակցութիւնէն չէր։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Հէրի Փոթըրը եւ Փիլիսոփայի Քարը (ֆիլմ)

Հէրի Փոթըրը եւ Փիլիսոփայի Քարը (անգլ.՝ Harry Potter and the Philosopher's Stone) բեմադրիչ Քրիս Քոլոմպոսի ֆիլմերէն, որու գլխաւոր դերերը կը մարմնաւորեն Տանիէլ Ռատքլիֆը, Ռուբերդ Կրինդը, Էմմա Ուաթսընը, Ռիչըրտ Հէրիսը, Ալան Ռիքմանը, Մակկի Սմիթը, Ռոպպի Կոլտրեյնը, Թոմ Ֆելթոնը, Մաթեու Լուիսը, Յեն Հարտը։ Ֆիլմը նկարահանուած է անգլիացի գրող Ճոան Ռոուլինկի համանուն վէպի հիման վրայ։ === Նիւթ === Հէրի Փոթըր տղեկ մըն է, որ կ'ապրի Լոնտոնի մէջ իր ազգականներուն՝ Տուրսլիներուն հետ։ 11րդ տարեդարձին կ'իմանայ, Հակրիտ անունով օտար անձի մը կողմէ, թէ ինք կախարդ մըն է, հռչակաւոր կախարդական աշխարհին մէջ ազատելէ ետք Վոլտըմորդի յարձակումը, ինչ որ գործուած էր զինք սպանելու նպատակով։ Ան նաեւ կ'իմանայ, թէ իր ծնողքը չէ մահացած ինքնաշարժի մը արկածի պատճառաւ՝ այլ Վոլտըմորդէն։ Հակրիտ կը փոխանցէ, թէ ան հրաւիրուած է Հոկուըրդս՝ Հրաշագործութեան եւ Կախարդութեան Դպրոցը, որմէ ետք կը մեկնին Տիակոն Ալի կախարդական շրջանը, գնելով Հէրիի դպրոցական գիրքերն ու գոյքերը, կը նստի Քինկ Գրոս կայարանի, Փլաթֆորմ 9¾-ի շոքեկարգին մէջ՝ դէպի Հոկուըրդս։ Շոգեկառքին վրայ կը ծանօթանայ Ռօն Ուիզլի՝ հսկայ բայց աղքատ եւ կախարդներու ընտանիքէ մը սերած։ Նաեւ կը ծանօթանայ Հըրմայնի Կրէյնճըրին, որուն ծնողքը ոչ մէկ կապ ունէին կախարդական աշխարհին հետ, սակայն Հըրմայնին ծնած էր կախարդ։ Դպրոց յաճախելէ ետք, Հէրի եւ առաջին տարուան մնացեալ աշակերտները կը տեղադրուին 4 հսկայ խումբերու մէջ՝ Կրիֆինտոր, Սլիտըրին, Ռէյվընգլո եւ Հաֆլբաֆ։ 3 նոր ընկերները կ'անցնին Կրիֆինտոր՝ կախարդական զատողութեան գլխարկին կողմէ նշանակուած։ Հէրի տարեշրջանը կ'անցնէ նոր կախարդանքներ սորվելով եւ կ'անդամակցի Քուիտիչ կախարդական խաղին, որ խառնուրդ մըն է ոտնագնդակի եւ կողովագնդակի, սակայն վազելու փոխարէն՝ անոնք կը քշէին թռչող աւելներ։ Գիշեր մը, ինք, Ռոն եւ Հըրմայնին կը գտնեն 3 գլուխով շուն մը որուն անունն էր Ֆլաֆի, որը կը պատկանէր Հակրիտի եւ կը գտնուէր դպրոցի արգիլուած բաժնին մէջ։ Ժամանակ մը ետք, կը տեղեկանան թէ այդ շունը կը հսկէր Փիլիսոփայի քարը՝ ինչ որ իր տիրոջ կու տար անմահութեան պարգեւը։ Երկար արկածներէ ետք, Հէրի կ'եզրակացնէ, թէ դպրոցի ուսուցիչներէն Սնէյբը կ'ուզէր տիրանալ այդ քարին եւ զայն յանձնել Վոլտըմորդին։ Գիտնալէ ետք Հակրիտէն, որ Ֆլաֆին քունի կ'անցնի երբ լսէ մեղմ եղանակ մը՝ անոնք կը որոշեն գտնել քարը։ Ֆլաֆիին յաջողութեամբ անցնելէ ետք, անոնք ուրիշ տեսակի արկածներու կը հանդիպին՝ ինչպէս մահացու պատատունկեր, թռչող բանալիներ եւ չափազանց վտանգաւոր կենդանացած ճատրակի կտորներու մարտ։ Այս բոլորէն ետք, կը հասնին վերջին հանգրուանին՝ տեսնելով, թէ Սնէյբը չէր քարը ուզողը այլ Գուիրըլ ուսուցիչը, որուն գլխուն ետեւ ալ կ'ապրէր Վոլտըմորդը։ Հէրիին դպնալէ ետք Գուիրըլ կը դառնայ աւազ եւ Վոլտըմորդի հոգին բախչեցաւ։ === Դերեր === === Հետաքրքրական փաստեր === Ֆիլմի առաջին ելոյթը մեծ պաստառի վրայ, նախատեսուած էր 2001 թ.-ի ամրանը, սակայն Warner Bros.-ի ղեկավարութիւնը որոշեց յետաձգել զայն 2001 թ., նոյեմբերի 16-ին։ Հէրի Փոթըրի առաջին շարժապատկերին մէջ գլխաւոր դերակատարի համար ներկայացած են մօտ 60.000 թեկնածուներ։ Բոլոր դերասաններուն պայմանագրերուն մէջ շեշտուած էր, որ դերասանները պիտի խաղային Հէրի Փոթըրի մասին 3 վէպերու էկրանավորումներուն մէջ այն նույն դերերով, որ մարմնաւորած էին առաջին մասին մէջ։ Այդ մէկը պատճառ դարձաւ, որ մի շարք դերասաններ, որ չէին փափաքէր կապուած ըլլալ նման երկար պայմանագրով՝ հրաժարեցան։ Թիմ Ռոթը երկար ժամանակ տատամսած է թէ "Հէրի Փոթըր"ի կամ "Կապիկնեու մոլորակը" ֆիլմի մէջ դեր ստանցնէ։ Ապա, ան որոշած յ դեր ստանձնել «կապիկներու մոլորակը» ֆիլմին մէջ։ Լոնդոնաբնակ երիտասարդ մը, հնչունաւորած էր Հէրի Փոթըրը Nintendo եւ PlayStation խաղերու համար։ Հէրի Փոթըրի բուի՝ Բուկլյայի (անգլ.՝ Hedwig) դերի համար ներգրաւուած են միաժամանակ 3 բուեր՝ Օոկը, Գիզմոն եւ Սպրաուտը։ Առաջին ֆիլմը ամբողջ աշխարհի մէջ յայտնի է որպէս «Հէրի Փոթըրը եւ Փիլիսոփայի քարը» (անգլ.՝ "Harry Potter and the Philosopher's Stone") բացի ԱՄՆ-ից։ ԱՄՆ մէջ գիրքը արդէն լոյս տեսած էր այլ անուանումով (Sorcerer's stone), քանի որ հրատարակիչները համոզուած էին, որ երեխաները չեն կարդար գիրք մը, որու վերնագրին մէջ կայ «Փիլիսոփայի» արտայայտութիւնը։ Այդ պատճառով բոլոր այն տեսարանները, ուր յիշատակուած է Փիլիսոփայի քարը, նկարահանուած են երկու անգամ. Առաջինին մէջ դերասանները կ՛ըսենեն «Փիլիսոփայի քար» (Philosopher's Stone), երկրորդին մէջ՝ «կախարդական քար» (Sorcerer's stone)։ Նոյնը կը վերաբերի ֆիլմին վրայ հիմնուած եւ համանուն խաղին։ Ֆիլմի տեսարաններէն մէկուն մէջ, երբ Հէրին, Ռոնը եւ Հերմիոնան գալիս են Հագրիդի խրճիթը, ան նուագած է ինքնաշէն շվիով։ Այդ պահուն ան կը նուագէր ֆիլմի սաունդթրեքէն "Hedwig's Theme" հատուածը։ Անյայտացող աստիճաններու մօտ գտնուող դիմանկարներու շարքին մէջ նկատելի է Հենրի VIII-ի երկրորդ կնոջ եւ Եղիսաբեթ I-ի մօր՝ Աննա Բոլեյնի պատկերը։ Անոր շատ մը ժամանակակիցները կը պնդեն, որ Աննան կախարդուհի էր։ Նկարահանումներու ժամանակ օգտագործող շերտաւոր կատուն անհետացաւ եւ լուրջ փնտրտուքներէ ետք 2 օր անց գտնուեցաւ։ == Նմանատիպ ֆիլմեր == «Փըրսի Ճեքսընը եւ որոտներ գողցողը» «Փըրսի Ճեքսընը եւ հրեշներու ծովը» «Կամուրջ դէպի Տերաբիթիա» «Նարնիայի ժամանակագրութիւններ. Առիւծը, կախարդը եւ զգեստապահարանը» «Նարնիայի ժամանակագրութիւններ. Արքայազն Կասպիանը» «Նարնիայի ժամանակագրութիւններ. Լուսաբացի նվաճողը» «Թանակէ սիրտը» «Կրաբատ. Հրաշագործի աշակերտը» == Ծանօթագրութիւններ ==

Նազարէթ Պէրպէրեան

Նազարէթ Պէրպէրեան ծնած է 3 Օգոստոս, 1951-ին Սուրիա, Հալէպ: Հրապարակագիր, Խմբագիր: Մտաւորական Նազարէթ Պէրպէրեանը, աւելի քան քառասուն տարիներու վրայ երկարող մամլոյ ու ազգային իր ծառայութիւններուն համար, պարգեւատրուած է «Ս. Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանով: == Կենսագրութիւն == Նազարէթ Պէրպէրեան ծնած է Նոր Գիւղ (Հալէպ, Սուրիա), 3 Օգոստոս 1951-ին: Մինչեւ նախակրթարանի Բ. դասարանը յաճախած է Նոր Գիւղի Ազգային «Զաւարեան» վարժարանը: 1959-ին ընտանեօք տեղափոխուած են Լիբանան, ուր հաստատուած են Պուրճ Համուտի Նոր Սիս թաղամասը: Նախնական Ուսումը ստացած է տեղի հայկական վարժարաններուն մէջ։ Նախակրթարանէն ետք մէկ տարի Տպայայի «Կենաց» վարժարանը յաճախելէ ետք, միջնակարգ եւ երկրորդական ուսումը շարունակած է Պուրճ Համուտի առաջին ազգային երկրորդական վարժարանին` նորաբաց «Լեւոն եւ Սոֆիա Յակոբեան» քոլեճի մէջ: Նախակրթարանի վերջին տարիներուն կ'անդամակցի թաղի ՀՅԴ «Քրիստափոր» պատանեկան միութեան: Երկրորդականի աշակերտութեան վերջին տարիները վճռորոշ նշանակութիւն ունեցան դաշնակցականի իր կազմաւորումին մէջ։ Անդամակցելով եւ աշխուժ մասնակցութիւն բերելով ՀՅԴ «Զաւարեան» աշակերտական միութեան Պուրճ Համուտի մասնաճիւղին: 1969-1970 կրթական տարեշրջանը կըսկսի՝ մէկ կողմէ Ա. պաքալորէան «գիտական» բաժնի մէջ ստանալէն ետք, ուսումը շարունակելու համար կ'ընտրէ հրապարակագրութիւնը, Բ. պաքալորէան «Փիլիսոփայութեան» (արաբերէն լեզուով) ճիւղին մէջ մտնելով կը յաջողի մտնել Լիբանանի պետական համալսարանի նորաբաց «Հրապարակագրութեան կաճառ»ը, որ այդ շրջանին հրապարակագրութեան մէջ լիսանս տուող միակ համալսարանն էր երկրին մէջ: 1977-ի օգոստոսին կ'ամուսնանայ Էվա Տէրվիշեանի հետ, որ եղած էր տարիներու գործընկերը «Ազդակ»ի յարկին տակ: Ունին երեք զաւակ` Խաժակ, Շաղիկ եւ Հրակ: == Նազարէթ Պէրպէրեանի Ազդակ Օրաթերթի խմբագրութեան գործունէութիւնը == Ուսանողական շրջանին մասնակցած է Ազդակ Օրաթերթի խմբագրութեան՝ աշխատակցելով «Ազդակ»ին, առանց որ ուղղակի խմբագրութեան մաս կազմէ. խմբագրութեան կը միանայ 1971-ին, երբ «Ազդակ»ը թեւակոխեց ութէջեայ ամէնօրեայ հրատարակութեան շրջանը: Նազարէթ Պէրպէրեան կը գրէ՝ 1973-ին, երբ Պօղոս Սնապեան կոչուեցաւ «Բագին» ամսագրի լիաժամ խմբագրի պաշտօնին, «Ազդակ»ի մէջ գլխաւոր խմբագրի պատասխանատուութիւնը կը վստահուի Նազարէթ Պէրպէրեանին: Համալսարանի վերջին տարին էր։ Նաեւ ՀՅԴ Զաւարեան ուսանողական միութեան ատենապետ ընտրուած էր: Միասին իր տիկնոջ՝ Էվա Տէրվիշեանի հետ, որ եղած էր տարիներու գործընկերը «Ազդակ»ի յարկին տակ. սկսած էին խմբագրել ութէջեայ «Ազդակ»ը, առաջին իսկ օրերէն, լիբանահայ ազգային կեանքի լրատուութեան եւ յօդուածագրութեան էջը: == Նազարէթ Պէրպէրեանի «Դրօշակ»ի խմբագրութեան գործունէութիւնը 1982 - 2005 == 1969-ին սկաւ Ազդակ Շաբաթօրեակ-Դրօշակի հրատարակութիւնը, որ փաստօրէն «ԴՐՕՇԱԿ»ն էր՝ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան կեդրոնական օրկանը, որ արտօնագրային շարք մը դժուարութիւններու պատճառով Ազդակ շաբաթօրեակի պաշտօնական գրանցումով կը հրատարակուէր: Դրօշակի այս երկրորդ շրջանի առաջին Գլխաւոր խմբագիրն էր Բաբկէն Փափազեանը մինչեւ 1978-ը, որմէ ետք Սարգիս Զէյթլեանը ստանձնեց գլխաւոր խմբագրի պաշտօնը: Ն. Պէրպէրեանը 1982-էն եղած է օգնական խմբագիր, իսկ 1985-էն երբ Սարգիս Զէյթլեանը զոհ դարձաւ անարգ ոճիռին, Նազարէթ Պէրպէրեանը ստանձնած է Դրօշակի գլխաւոր խմբագիրի պատասխանատուութիւնը եւ հաստատուելով Յունաստան վարած է Դրօշակի խմբագիրի պաշտօնը: Նոյն շրջանին կը դասաւանդէ նաեւ Համազգայինի Հայագիտական բարձրագոյն հիմնարկէն ներս ընկերային շարժումներու պատմութիւն: 1999-ի Յունուարէն սկսեալ «Դրօշակ»ի խմբագրութիւնը հաստատուեցաւ Երեւան, ուրկէ եւ շարունակուեցաւ մեր պաշտօնաթերթին հրատարակութիւնը: Այդ տարիներուն, ընտանիքը Աթէնք մնալով հանդերձ, տարին ութ ամիս Նազարէթ Պէրպէրեան կ՛ապրի եւ կը գործէ Երեւանի մէջ մինչեւ 2005-ին երբ ՀՅԴ Բիւրոն ժամանակաւորապէս դադրեցուց Դրօշակի հրատարակութիւնը: == Նազարէթ Պէրպէրեանի գաղափարական ու քաղաքական մեկնաբանութիւնները == Ըլլալով աւելի քան երկու տասնամեակ Դաշնակցութեան կեդրոնական օրգանի գլխաւոր խմբագիրը, Նազարէթ Պէրպէրեանը իւրայատուկ է իր գաղափարական ու քաղաքական մեկնաբանութիւններով, մեկնաբանութիւններ որոնք երկար տարիներ առաջնորդեցին դաշնակցութեան շուրջ համախմբուած երիտասարդութիւնը՝ այն տարիներուն երբ սփիւռքի դժուար պայմաններուն կազմաւորուեցաւ Հայ Դատի աշխատանքներու նոր հանգրուանը եւ երբ սփիւռքին մէջ ծնած ու ուսում առած գաղափարական երիտասարդութիւնը կը փորձէր Դաշնակութեան տեսաբանական դաշտը համապատասխանեցնել իր առօրեային: == Նազարէթ Պէրպէրեանի «Ազատ Օր»ի խմբագրութեան աշխատակցութիւնը == 2008 թուականէն ասդին մաս կը կազմէ Յունաստանի ՀՅԴ պաշտօնաթերթ «Ազատ Օր»ի խմբագրութեան` իբրեւ մնայուն աշխատակից, որ կը պահէ «Յուշատետր» վերտառութեամբ ամէնօրեայ սիւնակ մը` ներկայացնելով այդ օրուան զուգադիպող դէմքեր ու դրուագներ հայ ժողովուրդի կեանքէն: == Նազարէթ Պէրպէրեանի «Ասպարէզ»ին` «Օրուան մտածումը» խմբագրութեան աշխատակցութիւնը == 2009-էն սկսեալ կանոնաւորաբար կ՛աշխատակցի նաեւ «Ասպարէզ»ին` «Օրուան մտածումը» վերտառութեամբ շաբաթական յօդուածով մը: == Նազարէթ Պէրպէրեան Կը Պարգեւատրուի «Ս. Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանով == 14 Հոկտեմբերի 2011-ին, «Ասպարէզ» օրաթերթի խմբագրութեան կողմէ ի պատիւ Արամ Ա. վեհափառ հայրապետին կազմակերպուած ընդունելութեանը, առիթ եղաւ պատուելու բազմաշխատ խմբագիր ու մտաւորական հրապարակագիր Նազարէթ Պէրպէրեանը, աւելի քան քառասուն տարիներու վրայ երկարող մամլոյ ու ազգային իր ծառայութիւններուն համար «Ս. Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանով։ == Հեռացումը ՀՅԴ-էն == 2019 թ. հեռացուեր է ՀՅԴէն։ == Արտաքին յղումներ == ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ ARTICLES ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ Յուշատետր == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == ՄԱՄԼՈՅ ԾԱՌԱՅՈՒԹԵԱՆ ՔԱՌԱՍՆԱՄԵԱԿԻ ԱՌԻԹՈՎ-ԻՆՔՆԱԿԵՆՍԱԳՐԱԿԱՆ Ազատ Օր օրաթերթի խմբագիր՝Նազարէթ Պէրպէրեանի հետ Արամ Ա. Վեհափառին Ի Պատիւ Ընդունելութիւն «Ասպարէզ»ին Կողմէ. Կը Պարգեւատրուի Հրապարակագիր Նազարէթ Պէրպէրեան

Կարէն Ջանիբեկեան

Կարէն Ջանիբեկեան (1 Յուլիս 1937(1937-07-01), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն - 22 Մարտ 2015(2015-03-22), Երեւան, Հայաստան), հայ դերասան։ Ծնած է Երեւան։ 1966 թուականին աւարտած է Երեւանի գեղարուեստա-թատերական հիմնարկը։ 1966-67 թթ. աշխատած է Թիֆլիսի հայկական դրամատիկական թատրոնէն ներս, 1967-69 թթ.՝ Երեւանի Սունդուկեանի անուան ազգային ակադեմիական թատրոնէն ներս։ Նկարահանուած է աւելի քան 50 ֆիլմերու մէջ՝ «Յատուկ Յանձնարարութիւն», «Սովի Ժամանակներից», «Չախ-չախ Թագաւորը», «Մորգանի Խնամին», «Քաոս», «Աշնան Արեւ», «Արեւիկ», «Խոշոր Շահում», «Մեզանից Երեքը», «Դէմքով Պատին», «Արիւն», «Ընկեր Փանջունի», «Լաբիրինթոս», «Երեւան Ջան», «Լովեմբեր», «Արահետ», «Անառակ Որդու Վերադարձը» եւ այլ ֆիլմերու մէջ։ 1970-ականներուն, հեռուստաթատրոնէն ներս, բազմաթիւ դերերով հանդէս եկած է։ Կարէն Ջանիբեկեանն արժանացած է բազմաթիւ մրցանակներու, պատուոյ գիրերու, պետական կոչումներու, ինչպէս նաեւ՝ ՀՀ Մովսէս Խորենացիի մետալին։ 2004 թուականին արժանացած է ՀՀ վաստակաւոր, 2010 թուականին՝ ժողովրդական արտիստի կոչմանը։ Կարէն Ջանիբեկեանի հայրը դերասան Գուրգէն Ջանիբեկեանն է։ Ան մահացած է 2015 թուականի Մարտ 22-ին։ == Ֆիլմագրութիւն == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Կարէն Ջանիբեկեան Կարէն Ջանիբեկեան Կարէն Ջանիբեկեան (ռուս.)

Ստեփան Էքշեան

Ստեփան Էքշեան (1834, Պոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - 24 Ապրիլ 1901(1901-04-24), Պոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն), հայ թատերական գործիչ: Թատերական դերասան եւ թարգմանիչ: == Կենսագրութիւն == Ստեփան Էքշեան ծնած է 1834-ին Բերա, Հայ Կաթողիկէ ընտանիքի մէջ։ Տասներկու տարեկանին հայրը զինք կը ղրկէ Փարիզ, ուր Մուրատեան վարժարանին մէջ կ՛ուսանի ութ տարի: Երբ տուն կը վերադառնայ, կը նուիրուի բեմին եւ հետզհետէ յաջողութիւններու կը հասնի: Էքշեան կը մահանայ Կ.Պոլսոյ մէջ 1901-ին, 67 տարեկնին, երբ չորս զաւակներու հայր էր: == Թատերական Գործունէութիւն == Ստեփան Էքշեանի յաճախած վարժարանին մէջ սովորութիւն էր տօնական եւ հանդիսական առիթներուն վարժարանի սրահին մէջ թատերախաղեր ներկայացնել: Ստեփան բուռն կերպով կը մասնակցէր այս թատերախաղերուն։ Աշակերտներուն ամենախանդավառն էր ու հետզհետէ աւելի կը նուիրուի բեմին: Պոլիս վերադառնալէ ետք, Օսմանեան կայսրութեան մէջ կը վարէ պետական թարգմանիչի պաշտօն: Միաժամանակ, Միջագիւղի մէջ մաս կը կազմէ Մ. Պէշիկթաշլեանի ներկայացումներու խումբին, որ Բերայի մէջ ալ ներկայացում մը կը բեմականացնէ: Ան նաեւ կը մասնակցի Խասգիւղի մէջ տեղի ունեցած ներկայացումներուն: Էքշեան մեծ համբաւ կ՛ունենայ Միջագիւղի մէջ: 1856-ին Ս.Հէքիմեանի եւ Մաղաքեանի հետ միասին կը կազմէ թատերախումբ մը, որ նաեւ ներկայացումներ կ՛ունենայ Բերայի Նաումի բեմին վրայ։ Այս խումբը ամառնային շրջանը կ՛անցընէր Գատըգիւղի Մէօհրիւտարի զբօսարանին մէջ, ուր առաջին անգամ բեմ կ՛ելլէ Էքշեանի քենին՝ Աղաւնի Խամսեան-Ճէզիրեանը՝ ծանօթ Ֆաննի կեղծանունով: Էքշեան 1858-59-ի թատերական շրջանը Բերայի մէջ կ՛անցընէ Սրապիոն Հէքիմեանի հետ: 1858-ին, Հէքիմեանի խումբը Թէաթրը Ֆրանսի մէջ երկու ներկայացում կը բեմականացնէ. «Նեղսիրտ բարեգործը» եւ «Ամօթխածութեան Վարձատրութիւնը»։ Երկու ներկայացումները կ՛արժանանան բարձր գնահատանքի: Այս ներկայացումներուն կը մասնկացին Էքշեան եւ Աղաւնի Գէորգեան: 1860-ին, Ս. Էքշեան գլխաւոր դերակատարը կ՛ըլլայ Հէքիմեանի խումբին բեմադրած Մոնթիի «Արիստոդէմ» ողբերգութեան, որ կը կատարուի Հայերէն գրաբար լեզուով: Պոլսոյ մէջ թատերական լաւագոյն դերասանները թատերական խումբ մը կը կազմեն, որուն մէջ գլխաւոր դերասաններէն մէկը կ՛ըլլայ Էքշեան: Ան դերասանի իր մեծ համբաւը հիւսեց Արեւելեան թատրոնին մէջ։ Արեւելեան թատերաշրջանի երկրորդ սկիզբը իր համբաւի գագաթնակէտն էր։ Այս շրջանին, թատերական վարչութեան եւ դերասանախումին մէջ երկպառակութիւն մը կ՛ըսկսի. դերասանները իրենց ամսականները չէին ստացած, եւ այդ պատճառով վարչութեան կը մեղադրէին: Այս բոլորը պատճառ դարձաւ որ Էքշեան դադրի իր դերասանական ներկայացումներէն: Այս բոլորէն ետք, 1863-ին, Իզմիրէն Սարգիս Վանանդեցիէն հրաւէր ընդունելով, կրցաւ իր շուրջ համախմբել դերասաններուն մեծ մասը ու մեկնիլ Զմիւռնիա: Խումբը կը բաղկանար հետեւեալ անձերէն. Էքշեան, Պէնկլեան, Մնակեան, Աճէմեան, ֆասուլեաճեան, Թրեանց, Այտընեան, Չերազի, Ռ. Սետեֆճեան, Մէրասեէտեան, Արուսեակ, քոյրը՝ Աղաւնի եւ Պայծառ: Զմիւռնիոյ մէջ սկիզբըր «Վասպուրական Թատրոն»-ին մէջ ներկայացումներ կ՛ըլլան եւ արդիւնքը շատ բարեբեր կ՛ըլլայ, սակայն հետզհետէ դերասաններէն ոմանք դժուարութեամբ Պոլիս կը վերադառնան եւ յաջողութիւնները կը նուազին: Զմիւռնիոյ մէջ Էքշեան խումբին կեդրոնական դէմքն էր, եւ կատարելապէս կը փայլի: Պոլիս վերադարձին ան վերջնականապէս կը հրաժարի դերասանութենէն, սակայն անշուշտ միշտ կը հետաքրքրուէր թատերական կեանքով: Բեմէն հեռանալէ ետք, ամէն անգամ որ իր դերակատարութիւնը խնդրած են՝ բարեսիրական ձեռնարկի մը համար, սիրահօժար իր մասնակցութիւնը բերած է: Էքշեանի դերերը ընդհանրապէս մարդկային հոգիի չափազանցութեան ներկայացումն էր, եւ ինք շատ լաւ կը կատարէր այդ մէկը, զայն բնականի վերածելով: Ան կը յաջողէր սրտի փոթորիկներու, կիրքերու, անպարփակելի սիրոյ եւ վիշտի արտայայտութիւնները բնական տեսարաններով կատարել: Էքշեան դիւցազներգակ էր, եւ միակ թրքահայ դերասան էր, որ մինչեւ վերջ միեւնոյն սեռին մէջ մնացած էր։ Իր ներկայացուցած գլխաւոր դէմքերէն են՝ Ռոպէրթ աւազակապետը, Արիստոդէմ, Անճէլօ Մալիբիէրի, Հայկ դուցազն, Վրադան Մամիկոնեան, Լեւոն Զ., Սանատրուկ, եւ այլն: == Թարգմանական Գործունէութիւն == Էքշեան եղած է թարգմանիչ: Ան կը տիրաբետէր Թրքերէնին, Ֆրանսերէնին, եւ Հայերէնին: Անոր լեզուագիտութեան մէկ փաստը կը տեսնուի իր լուսանկարին ետեւը, որ նուիրուած էր իր կնոջ՝ Թագուհիի (Խամսեան) հետեւեալ տողով. «Սէվկիւլիւ Թագուզումա սուվընիր. Ստեփան Էքշեան»: == Աղբիւրներ == «Թատերական Դէմքեր», Նշան Պէշիկթաշլեան, Հրտրկ. Գէորգ Մելիտինեցի Գրական մրցանակի թիւ 4, էջ 51-59։

351 (թիւ)

351 (երեք հարիւր յիսունմեկ) կենտ եռանիշ բնական թիւ է 350-ի եւ 352-ի միջեւ A005349 բերկրալի թիւ է A034964 հինգ յաջորդական պարզերու գումար է՝ 351=61+67+71+73+79 երկու խորաններու գումար է՝ 351=23+73 Alt 351 գործադրելիս կը ստացուի _ նշանը տարուայ 351րդ օրն է Դեկտեմբեր 18-ը (նահանջ տարիներուն՝ Դեկտեմբեր 17-ը) 351 Իրսէ աստեղնեակի կարգային թիւն է +351-ը Փորթուկալ զանգելու միջազգային քոտն է == Ծանօթագրութիւններ ==

Նեփալ

Նեփալ, պաշտոնապէս՝ Նեփալի Դաշնային Ժողովրդավարական Հանրապետութիւն (նեփալերէն नेपाल)։ Պետութիւնը կը գտնուի Հիմալայներու, հարաւային Ասիոյ մէջ։ Սահմանակից է Հնդկաստանի եւ Չինաստանի մէջ։ == Աշխարհագրութիւնը == === Տեղադրութիւնը === Նեփալը կը գտնուի Ասիոյ մէջ եւ սեղմուած է աշխարհի ամենաշատ բնակեցուած երկու պետութիւններու միջեւ։ Ատկէ հիւսիս կը գտնուի Թիպեթը՝ ՉԺՀ-ի ինքնավար մարզը, իսկ հարաւային սահմանը, արեւմուտքէն արեւելք Նեփալը սահմանակից է Ութթարանչալ, Ութթար-Փրատեշ, Պիխար, Հիւսիսային Պենկալ, Սիքկիմ հնդկական նահանգներուն։ Հիւսիսը Նեփալը սահմանակից է Մեծ Հիմալաեան լեռնաշղթային, որ յայտնի է 8000մ-էն բարձր մի քանի գագաթներով։ Որմէ ամենաբարձրն է Էւերեսթը (8848մ)՝ ամենաբարձր լեռը աշխարհի մէջ։ Նեփալի ամենացած կէտը կը գտնուի 70 մ բարձրութեան վրայ։ Նեփալի տարածքի աւելի քան 40 %-ը կը գտնուի աւելի քան 3000 մեթր բարձրութեան վրայ։ Անոր համար ալ Նեփալը կը համարուի ամիաբարձրադիրը աշխարհի մէջ։ == Բնակչութիւնը == Բնակչութեան թիւը - 28,95 միլիոն (Յուլիս 2010-ի դրութեամբ) Տարեկան աճը - 1,4 % (պտղաբերութիւնը՝ 2,5 ծնունդ մէկ կնոջ) Կեանքի միջին տեւողութիւնը - տղամարդկանց համար՝ 64,6, կանանց համար՝ 67 ՄԻԱՎ վարակակիր - 0,5 % ( 2007 թուականի դրութեամբ) Քաղաքային բնակչութիւնը - 17 % Գրագիտութիւնը - տղամարդկանց 62,7 %-ը եւ կանանց 34,9 %-ը (ըստ 2001 թուականի մարդահամարի)։Մշակութա-ցեղային Նեփալը կը ներկայացնէ իրմէ հարիւրաւոր ազգերու եւ քասթաններու խառնուրդը։ Կաստաններու սահմանները, ինչպէս կանոն, թափանցիկ են եւ որեւէ քասթային սահմանի պատկանելիութիւնը կախուած է նաեւ դիտորդի ընդունուած աւանդոյթներէն։ Նեփալի բնակչութիւնը կը խոսի յոթանասուն տարբեր լեզուներով եււ բարբառներով։ == Ազգագրութիւնը == Նեփալի ժողովուրդները բունով կը պատկանին սինո-թիպետեան (թիպետո-պիրմայան խումբ) եւ հնդեւրոպական ընտանիքներու խումբերուն։ Քիչ չեն այն ժողովուրդները, որոնք կը հանդիսանան փախստականներ, նուաճողներ կամ վերաբնակներ։ Բնակչութեան 49 %-ի մայրենի լեզուն կը հանդիսանայ նեփալերէնը։ Միւս տարածուած լեզուներէն են մայտհին (12,4 %), պհոճփուրին (7,6 %), թհարուն (5,9 %), թամանկը (5,2 %), նեւարին (3,6 %) եւ մակարին (3,4 %)։ == Կրօնը == Ըստ պաշտօնական տուեալներու բնակչութեան 90 %-ը հինտուիսդներ են։ Ըստ անկախ հաշուարկներու, հինտուիզմի կողմնակիցներ են անոնց միայն 70 %-ը կամ աւելի քիչ։ Այս կը շեղի այն պատճառով, որ կան բազմաթիւ ազգերու ներկայացուցիչներ, որոնք, թէեւ պաշտօնապէս կը յայտարարէն հաւատարմութիւն հինտուիզմին, բայց իրականութեան մէջ կ'ընդունեն կամ Անիմիզմ, կամ Պուտտայականութիւն։ Այնուամենայնիւ, հինտուիզմը Նեփալի գերիշխող կրօնն է։ Բնակչութեան 11 %-ը իրէն կը համարէ պուտտայական, յատկապէս Մուսթանկի Թագաւորութեան մէջ։ Գոյութիւն ունին նաեւ փոքրամասնութիւններ, որոնք Իսլամներ են, Քիրանտներ եւ կը պատկանին առանձին անիմիսթական հաւատալիքներու։ == Նեփալի մասին նկարներ եւ լուսանկարներ == Կաղապար:Ասիական երկիրներ Կաղապար:Միապետութիւններ

Վոլփրամ

Վոլփրամ, (Անգլ.՝ Tungsten, or wolfram), քիմիական տարր մը, որուն նշանն է W (լատ.՝ Wolframium), կարգահամարը՝ 74, աթոմական զանգուածը՝ 183,81: == Պատմութիւն == Վոլփրամը յայտնաբերած եւ WO3-ի ձեւով անջատած է Քարլ Վիլհեմ Շէելէն (Carl Wilhelm Scheele) 1781-ին, թունկսթեն հանքանիւթէն, որուն իբրեւ արդիւնք կը ստացուի դեղին, ծանր քար մը (Վոլփրամի եռաթթուիդ (trioxide)), որ հետագային վերանուանուած է՝ շէելիթ։ 1783-ին սպանացի քիմիագէտ Էլհույեար (Elhuyar) եղբայրները կը յայտարարեն, թէ սաքսոնական Վոլփրամիթ հանքանիւթէն ստացած են նոր մետաղ մը։ Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմի տարիներուն Վոլփրամ քաղաքական գործընթացներուն համար ունեցած է նշանակալի դերակատարութիւն։ Փորթուկալ, իբրեւ Եւրոպայի այս տարրին գլխաւոր մատակարարը, ճնշման տակ էր երկու կողմերէն, որովհետեւ Փանասքերայի մէջ (Panasqueira) Վոլֆրամի հանքավայրեր ունէր։ Վոլփրամ այդ օրերուն ռազմարդիւնաբերութեան կարեւոր նիւթերէն եղած է։ == Անուանումը == Անունը ստացած է Վոլփրամիթ հանքանիւթէն, որ կը նշանակէ «Գայլի փրփուր» (լատ.՝ Spuma Lupi կամ գերմաներէն՝ Wolf՝ գայլ, Rahm՝ փրփուր): Շուէտերէն tungsten («ամուր քար») անունը կը գործածուի անգլերէնի մէջ։ == Բնութեան Մէջ == Վոլփրամ հազուագիւտ տարր է, երկրակեղեւին մէջ պարունակութիւնը 1•10−4 զանգուած%, տարածութեամբ 55րդն է: Կը յառաջացնէ հանքանիւթեր, որոնցմէ արդիւնաբերական նշանակութիւն ունին Վոլփրամիթը՝ (FeMn) WO4 եւ շեէլիթը՝ CaWO4։ == Բնութենական յատկութիւններ == Վոլփրամ ծանր, դժուարահալ, արծաթափայլ մոխրագոյն մետաղ մըն է, հալման ջերմաստիճանը՝ 3420°C, եռմանը՝ 5700°C, խտութիւնը՝ 19,3 կ/սմ3, տեսակարար ելեկտրահաղորդականութիւնը՝ 1,82•105 • օհմ−1 սմ−1) (20°C)։ Պահուածքին յատկութիւնները կախեալ են մաքրութեան աստիճանէն եւ վերամշակման եղանակէն։ Սովորական պայմաններուն, օդին մէջ քիմիապէս կայուն է։ Միացութիւններուն կը ցուցաբերէ +2-էն +6 ժանգահարման աստիճաններ (առաւել կայուն է վեցարժէք Վոլփրամը)։ Սենեկային ջերմաստիճանին, չոր օդին քիմիապէս բաւականին անաշխոյժ է, բայց բարձր ջերմաստիճանին՝ 400 – 500°C-ին դանդաղօրէն կը ժանգահարի թթուածինով: Ջրածինին հետ գործնական գետնի վրայ չի փոխազդեր, նոյնիսկ հալման ջերմաստիճանին։ Բորակածինին հետ կը փոխազդէ 2000°C-էն բարձր ջերմաստիճանին։ Ածխածինը 1100 – 1200°C-ին կը փոխազդէ Վոլփրամին հետ՝ յառաջացնելով WC եւ W2C միացութիւնները։ Վոլփրամ կը փոխազդէ նաեւ աղածիններու (քիմիական), ծծումբի եւ սեղէնի հետ։ == Քիմիական Յատկութիւններ == Անցումային տարր է։ Պարբերական համակարգին գրաւած դիրքին համապատասխան ունի 6 արժէքական ելեկտրոն 5s2 5p6 5d4 6s2: K, L, M, N թաղանթները լրացուած են։ Վոլփրամ միացութիւններ կը յառաջացնէ +2, +3, +4, +5 եւ +6 ժանգահարման աստիճաններով, սակայն զինք աւելի կը բնութագրէ +6 օքսիտացման աստիճանը։ == Արդիւնահանում == Վոլփրամի միացութիւնները բնութեան մէջ բաւականին քիչ տարածում ունին։ Երկրակեղեւին անոր պարունակութիւնը կը կազմէ 0,0013%: Վոլփրամի ընդհանուր համաշխարհային պահեստային քանակը կը կազմէ 7,5 միլիոն թոն։ Վոլփրամի մեծ պաշարներ կան Չինաստանի, Քանատայի, Ռուսիոյ, Պոլիվիոյ եւ Փորթուկալի մէջ: Վոլփրամի հանքեր կան նաեւ Հայաստանի մէջ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Kings and Queens

«Kings and Queens», 30 Seconds to Mars խումբին This Is War ալպոմին առաջին երգը։ Երգին թողարկումը ռատիոյով տեղի ունեցած է 6 Հոկտեմբեր 2009-ին։ Ֆիզիգական գրիչով երգը թողարկուած է 13 Հոկտեմբեր-ին == Ստեղծագործութիւններու Ցանկ == Բոլոր երգերը գրած է Ճարետ Լեդոն։ Digital download«Kings and Queens» (Album Version) — 5:47Digital download EP«Kings and Queens» (Album Version) — 5:47 «Night of the Hunter» (Static Revenger Redux) — 4:57 «Kings and Queens» (Innerpartysystem Remix Main) — 6:14Promo CD Single«Kings and Queens» (Radio Edit) — 5:05 «Kings and Queens» (Album Version) — 5:47EU CD single«Kings and Queens» (Album Version) — 5:47 «Kings and Queens» (Radio Edit) — 5:05UK White 7" Vinyl«Kings and Queens» (Radio Edit) — 5:05UK Black 7" Vinyl«Kings and Queens» (Album Version) — 5:47 «Night of the Hunter» (Static Revenger Redux) — 4:57UK Blue 7" Vinyl«Kings and Queens» (Album Version) — 5:47 «Night of the Hunter» (Static Revenger Redux) — 4:57 == Հիթ-Շարքեր == == Պարգեւներ == == Պարգեւատրման Անուանակարգը == == Օգտագործուած Երգեր == «Kings and Queens» երգը հնչած է գիշերային պահակներու հերոսը ֆիլմին յետակառքին մէջ։ Ինչպէս նաեւ երգը օգտագործուած է Երկնակամարին ֆիլմին մէջ։ Երգը օգտագործուած է Ժամանակի Պահապանները ֆիլմին մէջ։ Երգը օգտագործուած է Ինչպէս «Վարժեցնել Վիշապին 2» ֆիլմին մէջ։ == Հաւելեալ Փաստեր == Սկիզբէն Ճարետ Լեդոն կը ցանկանար երգը անուանել Heaven and Hell, սակայն այն պատճառով, որ գոյութիւն ունի Ծանր Մետալ խումբ այդ անունով, ան ստիպուած պէտք է հրաժարէր այդ միտքէն։ Կաղապար:Չկա АИ == Ծանոթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Խումբին պաշտօնական կայք(անգլերէն) Կաղապար:YouTube user 30 Seconds to Mars խումբի դիմանկարը Last.fm կայքին մէջ

Մկրտիչ Քհնյ. Մարտոյեան

Տ. Մկրտիչ Քհնյ. Մարտոյեան (1856-1941) ծնած է Նիդիպ, նիգիպցի ծնողքէ, 1856-ին: Նախնական կրթութիւնը ստացած է ծննդավայրի ծխական վարժարանը, զորր աւարտելէ ետք, մտած է գործնական կեանքի մէջ ու հետեւած է արհեստի։ Տարիներու աշխատանքի վաստակով ան պատրաստուած է ընտանիքի կազմութեան։ Իր քահանայական քառասնօրեայ պատրաստութեան շրջանը աւարտելէ ետք, հոգեւոր հովիւ նշանակուած է Հալէպի Ս. Խաչ եկեղեցւոյ ծխական ժողովուրդին։ Իր գործակիցները եղած են Տ. Խորէն վրդ. Թաշճեան, Տ. Պարգեւ քհնյ. Պարտիզպանեան եւ Տ. Խաչատուր քհնյ. Գերմանիկեան։ Ան շրջուն հոգեւոր հովիւ եղած է Ալեքսանտրէթ, Գրըզ Խան եւ այլուր։ 1922-1937 տարիներուն քահանայագործած է Ս. Խաչ եկեղեցւոյ մէջ, իսկ 1937էն ետք, Ս. Խաչը փոխարինող Ս. Գէւորգ եկեղեցւոյ մէջ։ Ան միջահասակ կազմով, բայց տոկուն նկարագրի տէր հոգեւորական մըն էր։ Թէեւ կրօնական համեստ գիտելիքներով, բայց լաւ վարք ու բարքով զօրաւոր հաւատքի տէր քահանայ ճանչուած էր իր ծխական ժողովուրդին ու գործակից եկեղեցականներուն կողմէ։ Վախճանած է 14 Նոյեմբեր 1941-ին, խոր ծերութեան մէջ։ Մարմինը ամփոփուած է Հալէպի հայոց Ազգ. Գերեզմանատան մէջ։ Ան իր ետին ձգած է աւելի քան չորս տասնամեակներու քահանայութեան վաստակ եւ յարգուած քահանայի մը համեստ յիշատակը Յուսիկ Ա. քնյ. Սեդրակեան, Վարք Քահանայից Բերիոյ թեմի, հ. Ա, Հալէպ, էջ 57։: == Ծանօթագրութիւններ ==

Յարութիւնեան (այլ կիրառումներ)

Յարութիւնեան անուանումը կրնայ ունենալ յետեւեալ կիրառումները՝ Ալեքսանտր Յարութիւնեան, հայ երգահան եւ բազմաժանր ստեղծագործող, երաժշտահան եւ դաշնակահար Արա Յարութիւնեան, հայ քանդակագործ, ժողովրդական նկարիչ Արայիկ Յարութիւնեան, հայ պետական-քաղաքական գործիչ, Արցախի Հանրապետութեան գործող նախագահ, գործարար, Արցախի նախկին պետական նախարար Արմէն Յարութիւնեան, հայ գործարար, բարերար, գրող, հրապարակախօս Արշակ Յարութիւնեան, հայ դերասան Արտաշէս Յարութիւնեան, Մեծ Եղեռնի զոհ, հայ արձակագիր եւ գրագէտ Արտեմ Յարութիւնեան, հայ բանաստեղծ, գրականագետ, թարգմանիչ Գրիգոր Յարութիւնեան, կամ Գորգին Խան (անհայտ - 1763), Պենկալի 1760-63-ին անգլիացի գաղութարարներու դէմ հնդիկ ժողովուրդի մղած ազատագրական պայքարի առաջնորդ Յակոբ Յարութիւնեան, հայ փիլիսոփայ, երաժշտագէտ, մանկավարժ, գրականագէտ, լեզուաբան Յովհաննէս Յարութիւնեան, ծանօթ իբր Թլկատինցի, Մեծ եղեռնի զոհ, գրող, մանկավարժ, հասարակական գործիչ Սերիոժա Սուքիաս Յարութիւնեան, Արցախեան պատերազմի հերոս, ֆետայի Վարազդատ Յարութիւնեան, հայ ճարտարապետ, գրող, մանկավարժ

Լիզա Բերքեան–Աբրահամեան

Լիզա Բերքեան–Աբրահամեան (գերմ.՝ Lisa Berkian-Abrahamian, 13 Դեկտեմբեր 1949(1949-12-13), Գեղարոտ, Հայաստան), հայ լրագրող, թարգմանիչ, մատենագէտ, Հայաստանի Լրագրողներու միութեան անդամ (1978)։ Լիզա Բերքեան-Աբրահամեան աւագ քոյրն է մանկավարժ-լրագրող, Հայաստանի Լրագրողներու միութեան անդամ, Արցախեան ազատամարտիկ, «Ծովակալ Իսակով» մետալակիր Շուշանիկ Աբրահամեանի (1953-2020)։ == Կենսագրութիւն == Լիզա Բերքեան–Աբրահամեանը ծնած է 13 Դեկտեմբեր 1949-ին, Սպիտակի շրջանի, ներկայիս Արագածոտնի մարզի Գեղարօտ գիւղին մէջ , Զարզանդ (Ժորա) եւ Վարիքօ Աբրահամեաններու ընտանիքին մէջ։ Աւարտեր է Խաչատուր Աբովեանի անուան ՀՊՄՀ-ի մշակոյթի բաժանմունքը, Պաքուի կուսակցական բարձրագոյն դպրոցը, Վիսպատենի ժողովրդական բարձրագոյն դպրոցի եւ Կէօթէի հիմնարկի գերմաներէնի դասընթացքները։ Աշխատեր է Գեղարոտի գրադարանի վարիչ, «Արագած» շրջանային թերթի բաժնի վարիչ, նոյն թերթի գլխաւոր խմբագիր, ՀԿԿ Արագածի շրջկոմի քաղլուսկապինեթի վարիչ, նոյն շրջկոմի գաղափարախօսական բաժնի վարիչ, շրջխորհրդի գործկոմի նախագահի օգնական։ 1989՝ ՀԿԿ Արագածի շրջկոմի գաղափարախօսական բաժնի վարիչ աշխատելուն զուգահեռ, ընտրուեր է Արագածի շրջանի՝ Արցախին օգնող եւ օժանդակող յանձնախմբի նախագահ։ Հանգանակեր են սննդամթերք, պարէն, օգնութիւնը Լենինականի (Կիւմրի), Երեւանի օդանաւակայաններէն՝ ինքնաթիռով հասցուցեր Արցախ։ Այդ գործը շարունակեր է մինչեւ 1992 ։ Ապրելով արտերկրի մէջ, ամուսնոյն՝ Արա Բերքեանի հետ շարունակեր են աջակցիլ Արցախին։ 1993-ի Ապրիլին, ամուսնոյն՝ Արա Բերքեանի հետ (Ան Մայնցի հայկական համայնքի նախագահն էր) մեկներ են Արցախ։ Այցի նպատակը եղեր է Մայնցի հայկական համայնքի օգնութիւնը Արցախ հասցնելը։ 1992 թուականին բնակութիւն հաստատեր է Գերմանիայի Վիսպատեն քաղաքին մէջ։ Լիզա Բերքեան–Աբրահամեանի ամուսինն է ճարտարապետութեան եւ Ճարտարագիտութեան դոկտոր, գրող, հայագէտ, գերմանահայ ճանչցուած գործիչ Արա Բերքեանը ։ Գերմանիոյ մէջ աշխատեր է Վիսպատենի քաղաքային գրադարանի գլխաւոր մասնագէտ, հասարակական կարգով եղեր է Մայնցի հայկական համայնքի շաբաթօրեայ դպրոցի վարժուհի եւ համայնքի «Բանբեր» երկլեզու ամսաթերթի խմբագիր։ Ընտրուեր է ՀԿԿ Արագածի շրջկոմի բիւրոյի, օրէնսդիր մարմնոյ անդամ, Արագածի շրջանային խորհուրդի պատգամաւոր, կանանց շրջանային խորհուրդի նախագահ։ Թղթակցեր է ՀՀ գիտութիուններու ազգային ակադեմիայի «Նպատակ», «Գիտութիւն», ինչպէս նաեւ՝ «Ակունք», «Ազգ», «Իրատես de facto», Պէյրութի «Ազդակ» թերթերուն, Գերմանա-հայկական ընկերութեան օրկան՝ «Հայ-գերմանական-հանդէսին», «Haysociety» ամսագիրին, Հայաստանի ազգային գրադարանի «Հոգեւոր Հայրենիք» ամսաթերթին։ 1992 թուականէն մինչեւ օրս Հայաստանի մասին բանասխօսութիւններով, ելոյթներով հանդէս եկեր է Մայնցի հայկական համայնքի մէջ, Վիսպատենի քաղաքապետարանի, Վիսպատենի ժողովրդական բարձրագոյն դպրոցի Կանանց եւ «Թանդեմ» կուրսերում, Վիսպատենի, Քելքհայմի աւետարանական հինգ եկեղեցիներու համայնքներու, Մայնի Ֆրանքֆուրթի՝ Հեսսենի հայկական մշակութային միութեան, Գերմանիոյ Հայաստանի դեսպանատանը, Շթութկարթի, Հանաուի հայ համայնքներու, Վիսպատենի Հայրենի տանը եւ Գրականութեան տանը, Քէօլնի գերմանահայ կանանց միութեան մէջ։ == Երկեր == Հեղինակեր է «ԱՐԱ Յ․ ԲԵՐՔԵԱՆ» «ՎԵՐՅՈՒՇԻ ՄԱՍՈՒՆՔՆԵՐ» գիրքերը, գերմաներէնէն հայերէն թարգմաներ է եւ հրատարակեր Էննօ Մեյերի եւ Արա Բերքեանի՝ «ՀՌԵՆՈՍԻ ԵՒ ԱՐԱՔՍԻ ՄԻՋԵՒ. 900 ՏԱՐՈՒԱՅ ԳԵՐՄԱՆԱ-ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՅԱՐԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐ» գիրքը ։ == Գրականութիւն == «Արա Բերքեան․ կեանք եւ գործունէութիւն», Լիզա Բերքեան-Աբրահամեան, Երեւան, 2014, «Տիգրան Մեծ» հրատարակչատուն։ Էննօ Մեյեր, Արա Յ. Բերքեան «Հռենոսի եւ Արաքսի միջեւ. Գերմանա-հայկական յարաբերութիւններու 900 տարին», Գերմաներէնէն թարգմանեց եւ հրատարակութեան պատրաստեց Լիզա Բերքեան-Աբրահամեանը.― 2016, Երեւան, «Տիգրան Մեծ» հրատ. 284 էջ։ «Վերյուշի մասունքներ», «ՎՄՎ-Փրինթ» հրատ․, Երեւան, 2018, էջ 307։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Friendship Between the Rhine and the Arax, Oct/22/2016 — Muriel Mirak-Weissbach «Դու քեզ ու քո ժողովրդի արմատին նայիր», Իրատես de facto, Հրաչեայ Մաթեւոսեան, 21.10.2014 Memoirs of an Armenian in Germany, Feb/22/2019

120 (թիւ)

120 (հարիւր քսան)՝ բնական թիւ մըն է, որ կը գտնուի 119-ի եւ 121-ի միջեւ == Յատկութիւններ == A005349 բերկրալի թիւ է երկու հարեւան եւ չորս յաջորդական պարզ թիւերու գումար է՝ 120=59+61=23+29+31+37 8րդ քառանիստ թիւն է 5-ի բազմորոշիչն է՝ 120=5! 120 տարի ապրած է Մովսէս մարգարէն 120-ն են Իսրայէլի քնեսեթի տեղերը Microsoft Windows-ի Alt + 120 -ի գործադրումով կը ստացուի ղատինական x (իքս) տողատառը 120 Լաքէսիս աստեղնեակի կարգային թիւն է Տարուայ 120րդ օրն է Ապրիլ 30-ը (նահանջ տարիներուն՝ Ապրիլ 29-ը) == Ծանoթագրութիւններ ==

Airbus A320 ընտանիք

Airbus A320-ը միջակ չափի օդանաւերու ընտանիք մըն է։ Աշխարհի ամէնէն շատ վաճառուող օդանաւերէն մէկն է, «Boeing 737»-էն ետք։ Առաջին օդանաւն է, որ ելեկտրական վարիչի մեքենաներ (անգլերէն՝ fly-by-wire) կը կիրարկէ։ Այս յառաջացումներուն հետ օդանաւին ապահովութեան մակարդակը կը բարձրանայ՝ ինչպէս նաեւ ճամբորդներուն հանգստութիւնը։ Ընտանիքը կը միաւորէ A318, A319, A320 եւ A321 քաղաքացիական օդանաւերը, ինչպէս նաեւ՝ ACJ պիզնըս-ճեթը: Airbus A320-ը կը կազմէ նոր օդանաւի ընտանիք մը, որ կը շինուի միւս «Airbus»-ներուն պէս, սակայն իրենց չափերը եւ կարողութիւնները կը տարբերին։ Այս ընտանիքը օդանաւի ընկերութիւններուն խնայողութիւն կը բերէ: Ընտանիքին վերջնական հաւաքման գործարանները կը գտնուին Թուլուզ, Ֆրանսա եւ Համպուրկ, Գերմանիա։ 2009 թուականէն սկսեալ Չինաստանի Թիանճին քաղաքին մէջ նոյնպէս կ'արտադրուին այս ընտանիքի օդանաւերէն՝ Չինաստանի համար։A320 ընտանիքին արտադրութիւնը կը սկսի Մարտ 1987-ին, իր առաջին թռիչքը կը կատարէ 22 Փետրուար 1987-ին եւ առաջին առաքումը տեղի կ'ունենայ Մարտ 1988-ին։ Շուտով ընտանիքը կը համալրէ A321-ը (1994-ին), այնուհետեւ՝ A319-ը (1996-ին) եւ A318-ը (2003-ին)։ == Airbus A320 ընտանիքին օդանաւները == === A318 === === A319 === === A320 === === A321 === == Airbus A320-ին հետ կապուած արկածներ == Airbus A320 ընտանիքին օդանաւերու արկածներու պատճառով ընդհանուր 3047 զոհ եւ 34 կորսուած օդանաւ արձանագրուած է։ 14 Փետրուար 1990-ին Հնդկաստանի Պանկալոր քաղաքի օդակայանին մէջ օդաչուներու սխալին հետեւանքով վայրէջքի ժամանակ օդանաւը կը ջախջախուի եւ պատճառ կը դառնայ 92 զոհի։ 20 Յունուար 1992-ին Սթրասպուրկի մօտ նոյնպէս վայրէջքի ժամանակ եւ նոյնպէս անձնակազմի սխալին պատճառով Լիոնէն եկած Air Inter ընկերութեան A320-111 օդանաւը կը բախի վազքուղիին: Կը զոհուին բոլոր 87 ճամբորդներն ու անձնակազմի անդամները։ 23 Օգոստոս 2000-ին Պահրէյնի մէջ Գահիրէէն եկած Gulf Air ընկերութեան օդանաւը վայրէջքի երկրորդ շրջանը կատարելու ժամանակ կ'իյնայ Պարսից ծոցի ջուրերուն մէջ՝ պատճառելով 143 զոհ։ 3 Մայիս 2006-ի լուսցող գիշերը նոյնպէս ծովու մէջ իյնալու դէպք մը կը պատահի, այս անգամ՝ հայկական «Արմավիա» Երեւանէն Սոչի մեկնող օդանաւը վայրէջքի ժամանակ կ'իյնայ Սեւ ծովուն մէջ եւ ամբողջովին կը ջախջախուի։ Այս արկածը կը խլէ 113 մարդոց կեանք։ 18 Յուլիս 2007-ին պրազիլական Փօրթու Ալեկրիէն Սան Փաուլօ հասած օդանաւը անձրեւէն թռչուած վազքուղիին վրայ իջնելու ժամանակ սահելով կը մխրճուի վառելանիւթի պահեստին շէնքին եւ կը բոցավառուի։ Կը զոհուին 199 հոգի, որոնցմէ 12-ը երկրին վրայ էին։ 28 Յուլիս 2010-ին Փաքիստանի Իսլամապատ քաղաքին մօտակայքը Քարաչիէն եկած Airblue ընկերութեան A321-200 օդանաւը կը բախի Հիմալայայի ստորոտին ժայռերուն՝ զոհելով 152 անձեր։ 28 Դեկտեմբեր 2012-ին Քալիմանտան կղզիին մօտ Ճաւայի ծովին մէջ կը խորտակուի Indonesia AirAsia ընկերութեան դէպի Սինկափուր մեկնող օդանաւը: Կը զոհուին 162 անձեր։ 24 Մարտ 2015-ին տեղի կ'ունենայ օդանաւի միտումնաւոր խորտակում մը, երբ Պարսելոնայէն Տիւսէլտօրֆ մեկնող GermanWings ընկերութեան օդանաւին երկրորդ օդաչու Անտրէաս Լիւպից ֆրանսական Ալպերուն վրայ թռչելու ժամանակ կը փակուի օդաչուներու խցիկին մէջ եւ օդանաւը կ'ուղղէ դէպի վար։ Կը զոհուին օդանաւին մէջ գտնուող 23 երկիրներէ բոլոր ուղեւորները, որնցմէ 70-ը՝ Գերմանիոյ, 48-ը՝ Սպանիոյ քաղաքացիներ էին, ինչպէս նաեւ՝ անձնակազմի անդամները, ընդհանուր՝ 137 հոգի։ 31 Հոկտեմբեր 2015-ին տեղի կ'ունենայ ահաբեկչութեան զոհ դարձած օդանաւ մը խորտակոպելու դէպք մը, երբ Շարմ ալ Շէյխէն Սանթ Փեթերզպուրկ վերադարձող զբօսաշրջիկներու ռուսական «Քակալիմավիա» ընկերութեան Airbus A321-231 օդանաւը անոր մէջ տեղադրած ռումբի պայթիւնէն կ'իյնայ Արաբական թերակղզիի կեդրոնական մասին մէջ։ Արկածի հետեւանքով կը զոհուին 224 անձ: == Մրցակցութիւն Պօյինկ 737-ին հետ == A320 ընտանիքը կը ստեղծէ Boeing 737-ին եւ McDonnell Douglas MD-80/90-ին կարգերու հետ մրցելու համար։ Airbus-ը 1988-ին ներկայացումէն ետք կ'արտադրէ A320 շարքի 6700 օդանաւ, նաեւ կը ստանայ է 5439 հատ օդանաւերուն համար վստահելի ապսպրանքներ (2015-ի օգոստոսին դրութեամբ): Մրցակից Boeing-ը կ'արտադրէ 8674 հատ 737 ընտանիքի օդանաւեր՝ 1967-ի վերջաւորութենէն սկսեալ, միաժամանակ 7168 ապսպրանքներ կը ստանայ 1988-ի Մարտէն սկսեալ ու նաեւ ունի 4269 օդանաւերու վստահելի պատուէր (31 Օգոստոս 2015-ի դրութեամբ)։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Վաղինակ Ծ. Վրդ. Թորիկեան

Վաղինակ Ծ. Վրդ. Թորիկեան (1870 - 1915) վարդապետ: == Կենսագրութիւն == Վարդապետ ձեռնադրուեցաւ 1901-ին: Միաբան Սեբաստիոյ: Ատեն մը վանահայր եղած է Ածպտերի, իսկ վերջերը Շապին Գարահիսարի առաջնորդ՝ մինչեւ 1915: == Աղբիւրներ == Յուշարձան Տասնըմէկ Ապրիլ 1919, էջ 85

Ծխախոտ

Ծխախոտ, ծխախոտ բոյսին մշակուած եւ մանրակրկիտ կտրուած տերեւներ, որոնք փաթթուած են թուղթէ գլանակի մէջ՝ ծխելու համար։ Ժամանակակից ծխախոտի գլանակները մեծ մասամբ զտուած են։ «Սիկար» կամ «սիկարեթ» (cigarette) բառը ծագում առած է մայաներու լեզուին (Մայաները հնդիկ ժողովուրդ են Մեքսիքոյի մէջ)՝ «սիյար» բառէն, որ կը նշանակէ ծխախոտին փաթթուած տերեւները ծխել. ) բառը առաւելապէս կը բնութագրէ տափակ կոչուող բոյսը, սակայն երբեմն այս բառը կը կապուի նաեւ ծխախոտի ուրիշ տեսակներու՝ մեխակի կամ կանեփի հետ, որոնք ըստ ծխամոլներուն, զանոնք ծխելով «հաճոյք» կը ստանան։ Ծխախոտը մորմազգիներու ընտանիքին միամեայ, երբեմն բազմամեայ խոտաբոյս մըն է։ Գլխաւորաբար կ'աճի Ամերիկայի եւ Աւստրիոյ մէջ։ Տարածուած է ծխախոտի աւելի քան 65 տեսակ։ Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ ծխախոտը մշակուած է Արագածոտնի, Կոտայքի, Տաւուշի, Գեղարքունիքի, Արարատի եւ Վայոց ձորի մարզերուն մէջ։ == Կառուցուածք == Ծխախոտին արմատային համակարգը հզօր է եւ առանցքային: Ցօղունը կանգուն է, կլորաւուն, վերի մասը՝ ճիւղաւորուող, բարձրութիւնը՝ 120-150 սմ: Տերեւները կրնան ըլլալ՝ կլորաւուն, ձուաձեւ, շեղակի, նշտարաձեւ եւ այլն։ Ծաղկաբոյլը գնդաձեւ, վահանաձեւ, փռուած, հակադարձ բրգաձեւ կոթ մըն է, ծաղիկը՝ երկսեռ, վարդագոյն կամ կարմիր: Պտուղը՝ բազմասերմ, երկբուն եւ ձուաձեւ տուփիկ մըն է: Սերմերը մանր են, հարթ, մութ շագանակագոյն։ Ծխախոտը ջերմասէր բոյս է, կ'աճի տաք, խոնաւ եւ անձրեւոտ վայրերու մէջ։ Տերեւները համապատասխան մշակումէն ետք կ'օգտագործուին գլանակներ, սիկար, սիկարեթներ, ծխամորճի համար թելաւոր (կտրտուած) ծխախոտ պատրաստելու համար: Տերեւները կը պարունակեն ածխաջուրեր, նիքոթին, սպիտակուցներ, թթուներ, եթերաիւղեր, բուրաւէտ նիւթեր, սերմերը՝ 36-39% իւղ, զոր կ'օգտագործեն արհեստական նպատակներով։ == Տարածում == Հայաստանի մէջ բաւական զարգացած է ծխախոտի արտադրութիւնը: Բայց միշտ պէտք է յիշել, որ ծխելը վնասակար է առողջութեան։ Ծխախոտին հայրենիքը Հարաւային Ամերիկան է։ Սերմերը հոնկէ Եւրոպա բերած են ԺԶ. դարուն սկիզբը, մէկ դար ետք՝ Ռուսաստան, իսկ ԺԷ. դարուն վերջը՝ Կովկաս։ Ծխախոտը Հայաստանի մէջ կը մշակեն ԺԹ. դարու վերջը։ === Ծխախոտին մնացորդները === Ծխախոտին մնացորդները կը կազմեն ծխախոտին սկզբնական երկարութեան շուրջ 30%-ը: Անիկա բաղկացած է հիւսուած խողովակէ մը, որ կը պարունակէ զտիչ մը եւ ծխախոտի որոշ մնացորդներ՝ մոխիրի հետ խառնուած: Անոնք թուային առումով ամէնէն յաճախակի աղբն են աշխարհի տարածքին: Ծխախոտին մնացորդները կը կուտակուին շէնքերէ դուրս եւ փողոցները, ուրկէ փոթորիկներու միջոցով կը տեղափոխուին դէպի առուներ, գետեր եւ լողափեր: 2013-ին, Վանքուվըրի Պրիթիշ Քոլումպիա քաղաքը համագործակցելով TerraCycle-ի հետ՝ կը ստեղծէ ծխախոտի մնացորդներու վերամշակման համակարգ մը: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Ծխելու եւ առողջութեան բազա(անգլերէն) Global Link (անգլերէն) Հակածխախոտային միջազգային հասարակական միութիւն (գերմ.) Ծխախոտ

Believe (ալպոմ)

Believe (հայ.՝ վստահութիւն), գանատացի երգիչ Ճասթին Պիպերի երրորդ սդուտիական ալպոմը, թողարկուած է 19 Յունիս 2012-ին, ԱՄՆ-ի մէջ: == Երգեր == 22 Փետրուար 2012-ին Պիպերը իր Թուիթ էջին մէջ գրած է, որ իր երրորդ սդուտիական ալպոմը՝ Believe, պիտի փողարկուի 2012 թուականի Մարտին: 1 Մարտ 2013 թուականին Պիպերը ներկայ եղած է «The Ellen DeGeneres Show»-ի մէջ եւ յայտարարած է, որ ալպոմին առաջին երգը պիտի ըլլայ «Boyfriend» երգը եւ այդ երգը պիտի թողարկուի Մարտ 26-ին: 7 Մարտ 2012 թուականին Պիպերը յայտարարած է, որ Մարտ 11-ին պիտի թողարկուի երգ մը եւս՝ «Turn to You»: Ճասթին ըսած է, որ երգին ամբողջ հասոյթը կ'օգնէ միայն մայրերուն։ Սակայն այս երգը ալպոմին մէջ չյայտնուեցաւ։ == Երգացանկ == == Շարքեր եւ Հաւաստագիրեր == === Чарты недели === |style="width:50%; "| === Հաւաստագիրեր === |} == Թողարկման Ժամանակագրութիւն == == Ծանօթագրութիւններ ==

Մուսա Ալ-Սատր

Մուսա Ալ-Սատր (արաբերէն՝ السيد موسى الصدر‎, 15 Ապրիլ 1928(1928-04-15) կամ 15 Մայիս 1928(1928-05-15), Ղոմ, Իրան - 31 Օգոստոս 1978(1978-08-31), disappearance) իրանցի-լիբանանցի շիա իսլամ փիլիսոփայ եւ շիա իսլամ կրօնական ղեկավար է: Ծնած է Իրանի Քոմ քաղաքին մէջ ու մասնակցած բազմաթիւ կրօնագիտական դասընթացքներու եւ սեմինարներու Իրանի մէջ։ Ան կը մեկնի Նաժաֆ, ուր կրօնագիտութիւն կ'ուսանի, սակայն 1958-ի իրաքեան յեղափոխութենէն ետք կը վերադառնայ Իրան: Ան կը պատկանի Լիբանանի Ժապալ Ամելի Մուսաուի գերդաստանին պատկանող Սատր ընտանիքին: Մուսաուի գերդաստանը Մուհամմէետ մարգարէի դուստր Ֆաթիմայի եւ եօթներորդ շիա իմամ Մուսա Ալ-Քատիմի ժառանգորդն է: Այս պատճառով ալ Մուսա Ալ-Սատրի կը տրուի սայյիտ տիտղոսը: 1958-ի Իրաքէն վերադարձէն քանի մը տարի ետք, Սատր կու գայ Սուր, Լիբանան Պրուժերտի եւ Հաքիմ այաթոլլաներու լրտես: Ֆուատ Աժամի զայն կը կոչէ մեծ արդի շիա քաղաքական մտածող եւ հրահանգող: Ան Լիբանանի շիա իսլամութիւնը «համայնքի կը վերածէ»: Լիբանանի մէջ, ան կը հիմնէ եւ կը վերականգնէ բազմաթիւ կազմակերպութիւններ, ինչպէս՝ դպրոցներ, բարեսիրական կազմակերպութիւններ եւ Ամալ շարժումը: Ընդառաջելով Մուամմար Ալ-Քատտաֆիի հրաւէրին, 25 Օգոստոս 1978-ին, Սատր եւ երկու ընկերակիցներ կը մեկնին Լիպիա՝ տեսակցութիւն ունենալու կառավարական անձնաւորութիւններու հետ: Անոնք վերջին անգամ կը յայտնուին 31 Օգոստոսին, որմէ ետք անոնցմէ որեւէ լուր չկայ: բազմաթիւ տարակարծութիւններ կը շրջանառուին Սատրի աներեւութացումին գծով, սակայն ոչ մէկը փաստուած է: == Նախնական կեանք եւ ուսում == === Նախնական կեանք === Մուսա Ալ-Սատր ծնած է 4 Յունիս 1928-ին, Շեհարմարտան թաղամաս, Քոմ, Իրան: Կը յաճախէ Քոմի Հայաթ նախակրթարան դպրոցը, որմէ ետք 1941-ին կը սկսի ճեմարան յաճախել : Ուսուցիչները զինք կը նկատէին դիւրին սորվող եւ մանկութենէն ինքնազարգացում ունեցող անձ մը: Ժամանակ մը ետք, կը սկսի սորվեցնել տարրական դասեր: Այս մէկը կը զուգադիպի «իրանեան քաղաքականութեան ազատագրութեան»: Որպէսզի ազդեցիկ դառնայ իր երկրին կեանքին մէջ, ան կը նկատէ, որ պէտք է քաջատեղեակ ըլլայ արդի գիտութեան եւ ժամանակակից աշխարհին, ուստի ան կրօնական դասերուն կողքին կը ստանայ աշխարհիկ կրթութիւն: Ան կը տեղափոխուի Թեհրան, ուր կ'աւարտէ իսլամական դատավարութիւնը (Ֆիքհ), Թեհրանի համալսարանին մէջ քաղաքական գիտութիւններ կ'ուսանի եւ անգլերէն ու ֆրանսերէն կը սորվի: Ապա, կը վերադառնայ Քոմ, Ալլամա Մուհամմէտ Հիւսէյն Թապաթապայի հետ կրօնագիտութիւն եւ իսլամական փիլիսոփայութիւն սորվելու համար: == Իրաքի մէջ == Իր հօր մահէն ետք, 1953-ին կը մեկնի Նաժաֆ՝ Մուհսին Ալ-Հաքիմ եւ Ապուլ Քասիմ Խուի այաթոլլաներուն հետ կրօնագիտութիւն սորվելու համար: Հոն, ան Այաթոլլահ Հաքիմի, շէյխ Մորթեզա Ալ-Եասինի, Այաթոլլահ Ապուլ Քասեմ Խուիի, շէյխ Հոսէյն Հիլլիի եւ շէյխ Սատրա Պատքուպահիի նման ուսուցիչներ ունեցած է, որոնք Այաթոլլահ Պրուժերտիի մահէն ետք կը դառնան մարժաներ: Մուսա Ալ-Սատր Նաժաֆի մէջ մուժթահիտ կը դառնայ: 1955-ին, ան կ'այցելէ Լիբանան, ուր հանդիպում մը կ'ունենայ Ապտ Ալ-Հոսէյն Շարաֆըտտինի հետ: Ան նախապէս տեսած էր Շարաֆըտտինը 1936-ին, երբ իր ընտանիքը զինք հիւրընկալած է Իրանի մէջ։ Նոյն տարին, ան կը վերադառնայ Նաժաֆ եւ 1956-ի աշնան կ'ամուսնանայ Այաթոլլահ Ազիզոլլահ Խալիլիի դուստրին հետ: == Վերադարձ դէպի Իրան == Իրաքի 1958-ի յեղափոխութենէն եւ վարչակարգի փոփոխութենէն ետք, Սատր կը վերադառնայ Իրան: Հոն, ան կ'ընդունի Այաթոլլահ Շարոաթմատարիի կողմէ ղրկուած Ալի Տաւանիի առաջարկը ու կը դառնայ Ալաթոլլահ Պրուժերտիի կողմէ հովանաւորուած Քոմի Հաուզային մէջ լոյս տեսնող «Տարշայի ազ մաքթապ-է իսլամ»-ի («Մաքթապ-է իսլամ») խմբագիրը: Ան կը սկսի ներդրել երրորդ բաժինին, որ կը կեդրոնանար իսլամական տնտեսութեան վրայ։ Յետագային, այս բաժինին մէջ գրած իր յօդուածները առանձին գիրքի մը մէջ կը հրատարակուին: Սատր կը դառնայ պարբերաթերթին «ընդհանուր խմբագիրը»: Դեկտեմբեր 1959-ին, բազմաթիւ հիմնադիրներու հետ ան կը լքէ պարբերաթերթի աշխատանքը: == Մեկնում դէպի Լիբանան == Ալ-Սատր իբրեւ Այաթոլլահ Պրուժերտիի ներկայացուցիչ Իտալիա մեկնելու առաջարկը մերժելով, կը մեկնի Նաժաֆ: Այդտեղ, Ալ-Սատր Այաթոլլահ Մուհսին Ալ-Հաքիմի ստիպումով կ'ընդունի Սուրի մէջ շիա ղեկավար դառնալու հրաւէրը՝ յաջորդելով Ապտիւլ Հուսէյն Շարիֆ Ալ-Տինի, որ մահացած էր 1957-ին: Ան կը հասնի Սուր 1959-ին՝ իբրեւ Այաթոլլահ Պրուժերտիի եւ Այաթոլլահ Հաքիմի լրտես: Ընդառաջելով շարք մը կրօնաւորներու խնդրանքին, ան քանի մը անգամ կ'այցելէ Իրան, ուր ան կը դասախօսէ շարք մը կրօնական նիւթերու շուրջ, ինչպէս՝ «Իսլամութիւնը կեանքի կրօն մըն է» եւ «Աշխարհը պատրաստ է իսլամութեան ձայնը լսելու»: Վերջինս կը խօսէր Լիբանանի մէջ իր փորձառութեան մասին՝ կարեւոր նկատելով իսլամներու բարելաւման գործընթացը: 1967-ին, իմամ Ալ-Սատր կ'այցելէ Արեւմտեան Ափրիկէ՝ նպատակ ունենալով հանդիպելու այդ շրջանի լիբանանցի համայքին հետ, հետազօտելու անոնց աշխատանքները եւ կապելու զանոնք իրենց հայրենիքին: Ան հանդիպում կ'ունենայ Փղոսկրեայ Ափունքի նախագահ Ֆելիքս Հուֆուէ-Պուայնիի եւ Սենեկալի նախագահ Լէոփոտ Սետար Սենղորի հետ ու յատկանշական հոգատարութիւն կը ցուցաբերէ Սենեկալի որբերուն: Սենղոր կը գնահատէ իմամին աշխատանքը՝ նշելով, որ ան շատ մեծ հետաքրքրութեամբ կը հետեւի անոր աշխատանքներուն, որոնք շատ մեծ ազդեցութիւն ունին քաղաքացիներուն միջեւ սիրոյ եւ հաւատքի զգացումներու տարածման գործին մէջ: Սատր, որ հանրածանօթ կը դառնայ իմամ Մուսա անունով, պաշտպանը կը դառնայ Լիբանանի շիա իսլամ բնակչութեան, որ այդ ժամանակ տնտեսապէս եւ քաղաքականապէս շատ յետամնաց էր: Ըստ Վալի Նասըրի, Սատր տքնաջան աշխատանք կը տանի իր համայնքը զարգացնելու, անոնց ձայնը լսելի դարձնելու եւ զանոնք պատերազմներէ եւ ներքին խռովութիւններէ պաշտպանելու ուղղութեամբ: Սատր կը վայելէ լիբանանցիներու համակրանքը՝ առանց համանքային խտրականութեամբ բոլորին գործնական օգնութիւն ցուցաբերելով: Ան պարկեշտ կ'երեւի եւ կ'ուզէ, որ մարունի համայնքը ետ քաշէ իր ուժերուն մէկ մասը՝ նպատակ ունեալով այս երկու համայնքներուն միջեւ խաղաղ կապեր հաստատել: 1969-ին, իմամ Մուսա Ալ-Սատր կը նշանակուի Լիբանանի մէջ Շիա Իսլամութեան Բարձրագոյն Ժողովի պետը (արաբերէն՝ المجلس الإسلامي الشيعي الأعلى‎), ինչ որ կը նպաստէ կառավարութեան մէջ շիա համայնքի ձայնը ազդեցիք դառնալուն: Յաջորդ չորս տարիներուն, Սատր յարաբերութեան մէջ կը մտնէ Սուրիոյ Ալաուիներուն հետ՝ նպատակ ունենալով իրենց քաղաքական ուժերը միացնելու 12-ական շիաներուն հետ: Ըստ ապատեղեկատուութիւններու, Ալաուի կրօնքը իբրեւ շիա իսլամութեան ճիւղաւորում ի յայտ կու գայ Յուլիս 1973-ին, երբ ինք ու ալաուի կրօնական պետերը միասին ալաուի միւֆթի մը կը նշանակեն 12-ական համայնքին մէջ: Ան կը վերականգնէ Ժամիաթ Ալ-Պիրր ուալ-Իհսան բարեսիրական կազմակերպութիւնը, որ հիմնուած էր Սալիհ Մոհամմէտ Շարաֆըտտինի կողմէ եւ Սուրի մէջ գտնուող Ընկերային Կազմակերպութիւն որբանոցին համար դրամահաւաք կը կազմակերպէ: 1963-ին, Սատր կը հիմնէ կարի դպրոց եւ մանկամսուր մը, որ կը կոչուի «Աղջիկներու տուն» (Պէյթ ըլ-ֆաթաթ): Նոյն տարին, ան կը հիմնէ Իսլամական գիտութիւններու հիմնարկը: 1964-ին, Սատր կը հիմնէ Պուրժ Ալ-Շամալիի արհեստից հիմնարկը, որուն շինութիւնը կը ֆինանսաւորուի շիա բարերարներու, դրամատնային վարկերու եւ Լիբանանի կրթութեան նախարարութեան կողմէ: 1974-ին, Հուսէյն Ալ-Հուսէյնիի հետ կը հիմնէ «Զրկուածներու շարժում»-ը՝ ամրապնդելու համար շիաներու տնտեսական եւ ընկերային իրավիճակը: Անոնք Հարաւային Լիբանան] տարածքին կը հիմնեն բազմաթիւ վարժարաններ ու դարմանատուներ, որոնցմէ շատեր մինչեւ այսօր կը գործեն: Պէյրութի մէջ մզկիթի մը մէջ ծոմապահութեամբ, Սատր կը փորձէ Լիբանանի Քաղաքացիական Պատերազմի մղող վայրագութիւններ կանխարգիլելու համար: Լիբանանի բոլոր համայնքները այցելութիւն կու տան Սատրի: Միասնութեան նիստ կազմելու միտքը կու գայ այս հանդիպումին ընթացքին եւ Սատր կը յաջողի կարճ ժամանակի համար խաղաղութիւն հաստատել: Պատերազմի ժամանակ, ան կը հակի Լիբանանի Ազգային Շարժման եւ Զրկուածներու շարժման ու Մուսթաֆա Շարանի հետ համագործակցելով կը հիմնէ Աֆուաժ ալ-Մուքաուամաթ ալ-Լուպնանիա (արաբերէն՝ أفواج المقاومة اللبنانية‎) խումբը, որ աւելի կը ճանչցուի Ամալ Շարժում անունով): Այս կազմակերպութիւնը կը համախմբէ երիտասարդներն ու Հուսէյնի եւ Մուսաուի ընտանիքներու զարգացած սերունդը: Շիաները կը դառնան միակ մեծ համայնքը առանց զինեալ խմբաւորումի զինուորական գետնի վրայ։ Ամալ կը ստեղծուի Սատրի կողմէ շիա իսլամներու իրաւունքներն ու շահերը պաշտպանելու համար: 1976-ին՝ երբ Սուրիա կը յարձակի Լիբանանի վրայ, Սատր կը կասեցնէ Սուրիոյ տուած իր օժանդակութիւնը: Քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ, ան աշխուժօրէն կը համագործակցի Մուսթաֆա Շամրանի, Սատեծ Ղոթպզատեհի եւ այլ իրանցի իսլամական շարժման պարագլուխներու հետ: Սատր եւ Շամրան շատ կարեւոր դեր կը խաղան Իրանի Իսլամական Յեղափոխութեան մէջ։ Անոնք ձեռնամուխ կ'ըլլան Իրանէն դուրս շահին դէմ կատարուող ցոյցերուն: Ըստ Ամալի ներկայացուցիչ Ալի Խարիսի, Մուսա Սատր ու Շամրան իրանեան յեղափոխութեան նեցուկն էին եւ ոչ ոք չի կրնար այս յեղափոխութեան մասին առանց իրենց մասին անդրադառնալու, խօսիլ: Աւելին, Սատր միջոց մըն էր Սուրիոյ օրուան նախագահ Հաֆէզ Ալ-Ասատի եւ Իրանի շահին՝ Մուհամմէտ Ռեզա Փահլաւիի հակառակորդներուն միջեւ: == Անձնական կեանք == Սատր շատ մօտիկ ազգականական կապեր կ'ունենայ Իրանի, Լիբանանի եւ Իրաքի քաղաքական գործիչներու հետ: Իրանցի Սատեք Թապաթապէյը Սատրի զարմիկն է: Մուհամմէտ Խաթամին իր զարմիկին ամուսինն է: Իսկ Այաթոլլահ Խոմէյնիի որդին՝ Ահմատ Խոմէյնին ամուսնացած է իր զարմիկներէն մէկուն հետ: Սատրի որդին ամուսնացած է Խոմէյնիի թոռան հետ: Սատրի քոյրը՝ Ռապապը, բարեսիրական գործերով կը զբաղի, Իտալիոյ մէջ սորված է գեղանկարչութիւն ու ստացած է տոքթորական վկայական: == անհետացում == Մուամմար Ալ-Քատտաֆիի հրաւէրով, 25 Օգոստոս 1978-ին, Սատր եւ իրեն ընկերակցող շէյխ Մուհամմէտ Եաաքուպն ու լրագրող Ապպաս Պատրըտտինը կը մեկնին Լիպիա՝ հանդիպում ունենալու համար քաղաքական անձնաւորութիւններու հետ: Անոնք վերջին անգամ տեսնուած են 31 Օգոստոսին: Մինչեւ այսօր անոնք կը մնան անյայտ կորած: Շիա իսլամները կը հաւատան, որ Քատտաֆին է այս երեքին սպանութեան հրաման տուողը, բայց այլ տարակարծութիւններ ալ գոյութիւն ունին: Լիպիա մշտապէս կը մերժէ ստանձնել այս գործողութեան պատասխանատուութիւնը՝ ըսելով, որ Սատր եւ իր ընկերակիցները մեկնած են Իտալիա: Սակայն Սատրի համակիրները կը պնդեն, որ Սատրի ճամբորդական պայուսակները գտնուոած են Թրիփոլիի մէջ գտնուող պանդոկներէն մէկուն մէջ եւ իր Հռոմ մեկնելուն մասին ոչ մէկ փաստ գոյութիւն ունի: Օդանաւային ընկերութիւններն ալ չեն կրնար հաստատել Սատրի Լիպիայէն Իտալիա մեկնած ըլլալը: Ալ-Սատրի որդին յայտնած է, որ իր հօր բանտին մէջ ըլլալը գաղտնի կը պահուի՝ առանց որեւէ փաստացի տուեալներ ունենալու: Սատրի անհետացումը Լիբանանի եւ Լիպիոյ մէջ կը շարունակէ մնալ շատ մեծ պայքարի դրդապատճառ: Ըստ Լոնտոնի մէջ գտնուող սէուտական Շարք Ալ-Աուսաթ օրաթերթի 27 Օգոստոս 2006-ի թիւին, Լիբանանի խորհրդարանի նախագահ Նապիհ Պըրրի յայտարարած է, որ լիպիական վարչակարգը՝ յատկապէս Լիպիոյ ղեկավարը պատասխանատու է Սատրի անյայտացման: Ըստ իրանցի հրամանատար Մանսուր Քատարի, Սուրիոյ ապահովութեան պետ Ռիֆաաթ Ալ-Ասատ յայտնած է, որ Սուրիոյ մէջ Իրանի դեսպանը խօսած է Սատրը սպանելու Քատտաֆիի ծրագիրին մասին: 27 Օգոստոս 2008-ին, Լիբանանի կառավարութիւնը Սատրի անյայտացման համար կ'ամբաստանէ Քատտաֆին: Քատտաֆիի վարչակարգի փլուզումէն ետք, Լիբանան ու Իրան կը դիմեն Լիպիոյ զինեալներուն՝ հետախուզելու համար Մուսա Ալ-Սատրի ճակատագիրը: Ըստ քաղաքական վերլուծաբան Ռուլա Թալժի, Քատտաֆիի որդիներէն Սայֆ Ալ-Իսլամ Քատտաֆին յայտնած է, որ Սատրն ու իր պատուիրակութեան անդամները՝ Մոհամէտ Եաաքուպն ու Ապպաս Պատրըտտինը չեն հեռացած Լիպիայէն: Ըստ Գահիրէի մէջ գտնուող Լիպիոյ Ազգային Փոփոխութեան Ժողովին, Շիա իսլամութեան մասին խօսելէ ետք, Քատտաֆի կը հրամայէ Սատրը սպանել: Սատր զայն կ'ամբաստանէ, իբրեւ անտեղեակ իսլամական կրթութեան եւ իսլամական կրօնքի Սիւննի եւ Շիա համայնքներու ճիւղաւորումներուն մասին ու Քատտաֆի զայրանալով կը հրամայէ Սատրի եւ իր պատուիրակութեան անդամներուն սպանութիւնը: Այլ աղբիւրներու համաձայն, Քատտաֆի Պաղեստինի ղեկավարի առաջարկով կը սպանէ Սատրն ու իր ընկերակիցները. այն ժամանակ շիաներն ու պաղեստինցիները Հարաւային Լիբանանի մէջ հակամարտութիւններու մէջ էին: Ըստ Լիպիոյ գաղտնի սպասարկութեան նախկին անդամի մը, Սատր մինչեւ մահ կը քարկոծուի, երբ կրօնագիտական նիւթ մը կը խօսի Քատաֆֆիներու տան մէջ: «Ալ-Այն» պատկերասփիւռի կայանին հետ հարցազրոյցին ժամանակ, Քատաֆիի վարչակարգի ամէնէն ազդեցիկ դէպքերէն եւ Սատրի ու Քատտաֆիի հանդիպումի ականատես Ահմատ Ռամատան կը յայտնէ, որ հանդիպումը տեւած է երկուքուկէս ժամ եւ աւարտին Քատտաֆի կը հրամայէ զայն տանիլ: Ռամատան կու տայ երեք քաղաքական գործիչներու անուններ, որոնք հաւանաբար պատասխանատու են Սատրի մահուան: == Ժառանգութիւն == Մինչեւ այսօր Իմամ Մուսա Ալ-Սատր շիա համայնքին կողմէ կը նկատուի իբր քաղաքական եւ հոգեւոր պետ մը: Իր անունը աւելի կը բարձրանայ իր անհետացումէն ետք եւ այսօր իր ժառանգութիւնը կը մեծարուի Ամալ եւ Հըզպ Ալլահ կուսակցութիւններու համակիրներուն կողմէ: Շատերու համար ան նահատակ ու «անհետացած իմամ» մըն է: Իր յիշատակը վառ պահելու համար, Լիբանանի կարգ մը շրջաններուն մէջ Սատրի պարսկական խօսելաոճը կը կապկեն: Սատրի հիմնած կուսակցութիւնը՝ Ամալ շարժումը, կը շարունակէ կարեւոր շիա իսլամական կուսակցութիւն մը մնալ Լիբանանի մէջ եւ Սատր կը նկատուի անոր հիմնադիրը: == Գործեր == Ալ-Սատր երկար նախաբան մը գրած է Հենրի Քորպինի «Իսլամական փիլիսոփայութեան պատմութեան»: Ալ-Սատրի «Իսլամութիւն, մարդկութիւն եւ մարդկային արժէքներ» թերթիկը հրատարակուած է Ահլ Ալ-Պէյթ Համաշխարհային Նիստին կողմէ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Արտեմիս (գրական հանդէս)

Արտեմիս գրական հանդէսը առաջին հայ կանանց գրական հանդէսներէն մէկն էր: Հրատարակուած եւ խմբագրուած է Աղեքսանդրիոյ մէջ, Եգիպտոս, Մարի Պէյլերեանի կողմէ, 1902 թուականի Յունուարէն մինչեւ Դեկտեմբեր 1903: Պէյլէրեանի կեանքի երազն էր հիմնել հանդէս մը ուր հայ կանայք կրնային իրենք զիրենք ազատօրէն արտայայտել: Ժամանակաշրջանի մը մէջ երբ կիները մուտք կը գործէին տարբեր ոլորտներու մէջ, Արտեմիսը հարթակ մը հանդիսացաւ ուր կիներ կրնային հրատարակել իրենց կարծիքները արդի հայ կանանց կեանքերու մասին: Յօդուածները կը ղրկուէին սփիւռքի տարբեր քաղաքներէ, ինչպէս Կարս, Նոր Ջուղա (Իսֆահան), Թիֆլիս, Մոսկուա, Փարիզ, եւ Նիւ Եորք: Հանդէսը գովաբանուած էր սփիւռքահայութեան կողմէ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Ալիս Շատարեւեան-Ճանճիկեան

Դաշնակահարուհի Ալիս Շատարեան Ճանճիկեան (1917, Մարաշ) Ծնած 1917-ին բնիկ Մարաշցի ծնողներէ։ Շրջանաւարտ Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանի Գեղարուեստից ճիւղէն 1943-ին։ Մասնագիտացած դաշնակի մէջ, որու դասընթացքը կ'աւարտէ պտտուող։ կ'աշակերտէ ծանօթ դաշնակահար Փրոֆ. Արքատի Քուկէլին։ Կու տայ դաշնակի մասնաւոր դասեր Ամերիկեան Դեսպանատան եւ Ամերիկեան «Քոմիւնիւթի Սքուլի» շրջանակին մէջ։ Ընկերակցած է ջութակի մենակատարներուն եւ մասնակցած է արժանանալով գնահատանքի: == Ծանօթագրութիւններ ==

Աշոտ Մատաթեան

Աշոտ Մատաթեան (8 Սեպտեմբեր 1884(1884-09-08), Թեհրան, Իրան - 22 Ապրիլ 1965(1965-04-22), Պոլիս, Թուրքիա), հայ դերասան, բեմադրիչ, թարգմանիչ։ == Կենսագրութիւն == Մատաթեան ծնած է Թեհրան, փոքր տարիքին Պոլիս կը փոխադրուի, ուր կը յաճախէ Սկիւտարի ազգային եւ Պէրպէրեան վարժարանները: == Գործունէութիւն == Աշոտ Մատաթեան առաջին անգամ 1903-ին բեմ կը բարձրանայ, դերուսցոյց Ռէշատ Ռըտվանի Չափրաստճեանի կազմած փատերախումբին մէջ։ Շրջան մըն ալ կը մասնակցի Մնակեան թատերախումբին: Ենովք Շահէին հետ, Օսմանեան Սահմանադրութենէն ետք, կը հիմնէ «Ազատ բեմ» թատերախումբը՝ Շահին Յովհաննիսեան, Շանտանճեան, Արմէն Աժտէրեան, Եդուարդ Չափրաստ, օր. Էլիզ Պիննէմէճեանեւ ուրշներ: Կարճ շրջան մը յուշարարութիւն կ՛ընէ Զարիֆեանի խումբին մէջ։ Ապա կը մասնակցի պատահական ներկայացումներու: Սեւ ծովու փոքրասիական եզերքները թատերական պտոյտ մը կը կազմակերպէ՝ Շահին Յովհաննիսեանին հետ: Կը մասնակցի հայ տրամաթիք թատերախումբի թատերապտոյտներուն, դէպի Իզմիթ եւ Իզմիր: Պատերազմի ընթացքին, իբրեւ յեղափոխական, կը տարագրուի Հալէպ: Իսկ զինադադարին՝ տարագիր երիտասարդներով, կը կազմէ «Մելպոմէն» թատերախումբը ու կը շրջի Կիլիկիան: 1919-ին Պոլիս կը վերադառնայ ու կը նշանակուի դերուսցոյց հայ տրամաթիք ընկերութեան թատերախումբին, զոր կը վարէ մինչեւ մահ: Քեմալական յաղթանակէն ետք կը մնայ Պոլիս եւ երկար տարիներ կը տարապի հայ թատրոնի կարօտով՝ հայերէն լեզուով ներկայացումները արգիլուած ըլլալուն պատճառով: Արտօնութիւն ձեռք բերուելէն ետք կը կազմէ «Սթիւտիօ» թատերախումբը.ապա Պոլիսէն կը մեկնի Պէյրութ, ուր կը սարքէ պարբերական ներկայացումներ: == Աղբիւրներ == «Թատերական Դէմքեր», Նշան Պէշիկթաշլեան, 1965 Անթիլիաս, էջ 1109-1110:

Երուանդ Գարագաշեան

Երուանդ Գարագաշեան, ծնած է 1864-ին Պոլսոյ մէջ։ == Կենսագրութիւն == Մեծահամբաւ պատմաբան-բանասէր Մատաթիա Գարագաշեանի եղբօրորդին է Երուանդ Գարագաշեան որ ծնած է Պոլիս 1864-ին։ 1884-ին կ՝ աւարտէ Պոլսոյ թրքական Լիսէն եւ 1887-ին շրջանաւարտ կ՝ ըլլայ քաղաքական դիտութեանց պետական Ճեմարանէն, Պոլիս։ 1887-1891 Հրոդա կղզին կ՝ ուղարկուի որպէս պետական պաշտօնեայ, Կառավարչին Օգնական տիտղոսով։ Այս ատեններն է որ հայկական հարցը սուր հանգամանք մը կը ստանայ եւ իր հայ ելլալուն համար կը հեռացուի պետական-քաղաքական ասպարէզէն եւ 1891-ին կ՝ ուղարկուի Պուրսա որպէս այդ քաղաքի Երկրագործական Վարժարանին հաշուակալ։ Երուանդ Գարագաշեան տեսնելով թէ հայ ըլլալուն համար շառաջացում չկայ պետական քաղաքական ասպարեզին մէջ՝ կը նուիրուի ուսուցչութեան։ 1892-ին փոխ Տնօրէն կը կարգուի Պէյրութի Պետական Լիսէին. Պաշտօն մը զոր մեծ ձեռնհասութեամբ կը վարէ մինչեւ 1908: Սահմանադրութեան՝ Տնօրէն կը կարգուի վարժարանին։ Սակայն հազիւ թէ հոն տարի մը կը մնայ, պաշտօնի բարձրացումով կը ղրկուի Պէյրութ որպէս այս քաղաքի պետական Լիսէին Տնօրէն։ 1915-ին Պէյրութի Լիսէն կը փոխադրուի Դամասկոս ուրրժամանակ մը յետոյ գարագաշեան հանգստեան կը կոչուի հակառակ որ տարիքի սահմանը չէր հասած։ անշուշտ այս տեսակ մը կղզիացում էր հայ ըլլալուն համար։ 1918-ին Զինադադարէն յետո Պէյրութ կու գայ ուր ֆրանսացիներու կողմէ պաթտօնի կը կոչուի Ներքին Գործոց Տնօրէն եւ թէ ալ Ներքին Գործոց տնօրէնութեան մէծ որպէս Ծոխ Տնօրէն։ Մեծ ձեռնահասութեամբ կը վարէ այս գործը եւ պաշտօնի վրայ ալ կը մեռնի1922 Մայիս 23-ին։ Թէ որպէս Լիսէի Տնօրէն եւ թէ ալ Ներքին Գործոց բարձրաստիճան պաշտօնեայ Երուանդ Գարագաշեան բոլորէն սիրուած էր անխտիր։ Հազուագիւտ յատկութիւններով օժտուած շատ արժէքաւոր հայ մըն էր որ պատիւ կը բերէր իր ժողովուրդին։ Իր հայրենասիրական ու ազգայնական շունչին տակ մեծցաւ արաբ մահմետական սերունդ մը, որու անդամներէն շատեր դեռ մինչեւ երէկ ողջ էին եւ որոնք զինք երախտագիտութեամբ կը յիշէին ըսելով թէ Փրօֆ. Գարագաղեանէ սորուած էին ազգ եւ հայրենիք բառերու իսկական իմաստը։ Իր աշակերտները շատ բարձրաստիճան պաշտօններ եղան նախ Օսմանեան ապա անկէ բաժնուած զանազան արաբախօս պետութիւններու կառավարութեանց մէջ։ Փրօֆ. Երուանդ Գարագաշեանը ճանչցող մը որ տակաւին ողջ է կ՝ ըսէ. «իրապէս մեծ արժանիքներով օժտուած հայ մըն էր, շատ ազնիւ, բարի տիպար մարդ մը»: Այս վկայութիւնը կը խորհինք կը բաւէ տալու լուսաւոր դէմքը այդ մեծ հայուն եւ ազնիւ մարդուն որ Փրօֆ. Երուանդ Գարագաշեան կը կոչուէր։ Իր զաւակներնեն Պրն. Հրանդ Գարագաշեան, որ Հիւս. Ամերիկա կը գտնուի եւ կը պարապի վաճառականութեամո։ Նաեւ Տօքթ. Ատոմ Գարագաշեան, շրջանաւարտ Ֆրանսական Համալսարանի Ատամնաբուժական բաժինէն։ Ան ապա հաստատուած է Պէյրութ։ ԻՍկ իր դուստրն է Օր. Շաքէ Գարագաղեան, ծանօթ դաշնակահարուհի, շրջանաւարտ Պէյրութի Ամեր. Համալսարանի Երաժշտական ճիւղէն եւ Փարիզ գացած կատարելագործելու համար երաժշտական իր բարձր ուսումը։ Ան ապա հաստատուած է Պէյրութ ուր կը դասաւանդէ դաշնակի դասեր: == Ծանօթագրութիւններ ==

Տենիզ Պիելման

Տենիզ Պիելման (11 Դեկտեմբեր 1962(1962-12-11), Զիւրիխ), զուիցերիացի գեղասահորդ, աշխարհի եւ Եւրոպայի չեմպիոն (1981), Զուիցերիացի եռակի ախոյեան: == Մարզական գործունէութիւն == Մարզուած է մօր՝ Հայտի Պիելմանի (Heidi Bielmann) եւ Օթթը Հիւկինի (Otto Hügin) մօտ: 11 տարեկանին դարձած է Զուիցերիոյ պատանեկան առաջնութեան ախոյեան: Միջազգային մրցոյթներուն նորամուտը կատարած է 1976-ին: 1977-ին Հելսինքիի Եւրոպայի առաջնութեան, որ անոր գործունէութեան ընթացքին առաջին Եւրոպայի առաջնութիւնն էր, կատարած է եռակի սալխով եւ իրանը հետ թեքելով ու ազատ ոտքը բռնելով պտոյտ (ֆիրմային պտոյտ): Մրցավարական կազմը արհեստավարժութեան համար անոր նշանակած է 2 հատ 5,9, իսկ ազատ ծրագրին ան զբաղեցուցած է երկրորդ տեղը: Գեղասահքի պատմութեան մէջ մտած է պտոյտներու բացառիկ արհեստավարժութեան եւ յատկապէս ոտքը բռնած վիճակով պտոյտներու շնորհիւ, որ անոր պատուին կը կոչուի «պիելման» (bielmann spin), չնայած ան զանոնք առաջին կատարողը չէ (օրինակ՝ 1974-ին այդպիսի պտոյտներ կատարած է զուիցերացի Քարին Իթէնը (Karin Iten)): Պիելմանը այդ պտոյտները կատարած է առաւելագոյնս ձգուած եւ ընդհանրապէս մեծ արագութեամբ, ճշգրիտ կեդրոնադրումով եւ մեծ քանակութեամբ դարձաշրջաններով: 1981-ին ազատ ծրագրում բոլոր պտոյտները միասին ան կատարած է 105 դարձաշրջան՝ վայրկեանին 1,8 պտոյտ արագութեամբ, որ կազմած է ծրագրի ամբողջ ժամանակի 24%-ը: Ատկէ ետք բացառիկ պտոյտները վերջնականապէս սկսան համարել գեղասահքի զուիցերարական դպրոցի այցեքարտը: Աշխարհի առաջին գեղասահորդուհին է, որ Եւրոպայի առաջնութեան ժամանակ կատարած է եռակի լուտց (1978), որու համար գեղասահորդուհիներու մէջ առաջին անգամ ստացած է 6,0 միաւոր (եւ 5 հատ 5,9 միաւոր) արհեստավարժութեան համար: Առաջիններէն մէկն է, որ աշխարհի առաջնութեան ժամանակ կատարած է եռակի հանգոյցով ցատկ (1978, Ելենա Վոտորեզովայի հետ միասին): Ընդհանուր առմամբ Տենիզ Պիելմանի կարճ եւ ազատ ծրագրերը կը տարբերէին բարդ եւ որակեալ արհեստավարժութեան ներդաշնակ համադրութեամբ, միեւնոյն ժամանակ՝ բարձր ոճով, վարպետութեամբ եւ երաժշտականութեամբ: Սակայն Պիելմանը շատ անյաջող կատարած է պարտադիր շարժումները, որու պատճառով նոյնիսկ մրցանակակիր չէ դարձած: Եւ միայն 1981-ին, բարելաւելով շարժումներու որակը, կարողացած է դառնալ Եւրոպայի եւ աշխարհի ախոյեան (նաեւ աշխարհի առաջնութեան պատմութեան մէջ առաջին անգամ կատարած է եռակի լուտց: == Մարզանքէն ետք == 1982-էն կը մասնակցի մասնագիտական ներկայացումներու՝ տարիներ ետք կատարելով Պիելման պտոյտներ եւ եռակի բարդ ցատկեր: Կ՛ապրի Ցիւրիխի մէջ: 2007-ին մասնագէտ պարող Սուէն Նինեմանի հետ մասնակցած է պարային Եւրատեսիլին, որտեղ զբաղեցուցած են վերջին՝ 16-րդ տեղը: == Մարզական ձեռքբերումներ == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == (գերմ.) Կաղապար:En icon Տենիզ Բիելմանը Olympics at Sports-Reference.com կայքէն YouTube video - 1980 թվականի Ձմեռային օլիմպիական խաղեր

135 (թիւ)

135 (հարիւր երեսունհինգ)՝ կենտ եռանիշ բնական թիվ մըն է 134-ի եւ 136-ի միջեւ == Յատկութիւններ == յաջորդականութիւններ A005349 բերկրալի թիւ է A038369 135 = (1+3+5)×1×3×5 A032799 135 = 11 + 32 + 53 135 Հերթա աստեղնեակի կարգային թիւն է Microsoft Windows-ի Alt + 135 -ի գործադրումով կը ստացուի կիւրեղեան З (զէ) տառը Տարուայ 135րդ օրն է Մայիս 15-ը (նահանջ տարիներուն՝ Մայիս 14-ը) 135°-ի են կանոնաւոր ութանկիւնիին ներսի անկիւնները == Ծանօթագրութիւններ ==

Արման Կոթիկեան

Արման Կոթիկեան (15 (27) Սեպտեմբեր 1896, Տրապիզոն, Օսմանեան Կայսրութիւն - 3 Հոկտեմբեր 1968(1968-10-03), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), հայ դերասան, բանաստեղծ եւ թարգմանիչ։ == Կենսագրական գիծեր == Ծնած է Տրապիզոն: Բեմ բարձրացած է 1918 թուականին: 1920-1936 թուականներուն ապրած է Փարիզ եւ Պրիւքսէլ: 1925 թուականին աւարտած է Փարիզի համալսարանի իրաւաբանական բաժանմունքը, ուսանած է նաեւ Սորպոնի համալսարանին մէջ: Փարիզի մէջ խաղցած է հայկական թատերախումբերու մէջ: 1936 թուականին ներգաղթած է Հայաստան եւ նոյն թուականին աշխատանքի անցած Գաբրիէլ Սունդուկեանի անուան ազգային ակադեմական թատրոնին մէջ: Անոր լաւագոյն դերերէն են` Լաերտ («Համլետ»), Եագօ («Օթելլօ»), էլիզպարով («Պատուի համար»), Ֆրանգուլեան («Աւերակների վրայ»), Մանուկ աղա («Մեծապատիւ մուրացկաններ»), Հայրապետ («ժայռ»): Նկարահանուած է նաեւ շարք մը ֆիլմերու մէջ, ներառեալ «Տժվժիկ», «Նուագախմբի տղաները» ֆիլմերուն մէջ: Մահացած է Երեւանի մէջ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Սերիոժա Սուքիաս Յարութիւնեան

Սերիոժա Սուքիաս Յարութիւնեան (9 Յունիս 1940, Երեւան - 3 Մայիս 1994, Մարտակերտ, Թաղուած է Եռաբլուր (Երեւան), Արցախեան պատերազմի հերոս, ֆետայի: == Մանկութիւն եւ Պատանեկութիւն == Ծնած է Երեւան, 1940-ին: Հայրը՝ Սուքիաս, մասնակցած է ֆիննական պատերազմին ու անհետ կորսուած: Մայրը՝ Քաթիան, չդիմանալով պատերազմական տարիներու դժուարութիւններուն, կ'անհանգստանայ եւ անկարող կը դառնայ ստանձնելու իր որդւոյն՝ Սերիոժայի հոգատարութիւնը: Երեք տարեկան Սերիոժան դրացիները կը յանձնեն Լենինականի մանկատուն, ուր կը մնայ եօթը տարի: Կը վերադառնայ հօրենական տունը, կը գտնէ մայրը ու կը սկսի աշխատանքի փնտռտուքի, ապահովելու իր եւ մօր ապրուստը: Տասնամեայ տղան կը հանդիպի Գուրգէն Պաղտասարեան անունով մարդու մը, որ իր կնոջ՝ Կարինէի հետ կը խնամեն Սերիոժան: Ան սկզբնական շրջանին կ՝աշխատի ոսկերչական գործարանի մը մէջ, ապա Երեւանի թիւ 1 դպրոցը կը յաճախէ, որու տասնամեայ ընթացքը աւարտելէ ետք, կը մեկնի Փոթի, ուրկէ Վրաստանի ովկիանոսային ձկնորսական վարչութեան իբրեւ ծովագնաց աշխատող՝ կը վերադառնայ հայրենիքի զինուոր՝ «թանկիստ»ի մասնագիտութեամբ: == Ընտանեկան Կեանք == Կ՝ամուսնանայ Գոհար անունով աղջկայ մը հետ, որմէ կ՝ունենայ երկու զաւակ՝ Եդուարդ եւ Գայեանէ, զորս կը սնուցանէ հայրենասիրական գաղափարներով: == Գաղափարի մարդը == Յաճախ իր շուրջինները կը խրախուսէր ըսելով.«Հայոց պատմութիւն սորվէ՛, Տէր–Զօր յիշէ՛, Զէյթունի, Վանի հերոսամարտերը կարդա՛ եւ սորվէ՛...»: 1988-ին, Ազատութեան հրապարակին մէջ, առաջին յայտնուողներէն էր Սերիոժան, ուր կը տեսնէր իր երազներու իրականացման առաջին ծիլերը: Իրեն համար, անկախ ու միացեալ Հայաստանի երազը...: Բայց իր մեծագոյն ցանկութիւնը Մեծ Հայք հասնիլն էր...: == «Մեծ Հայք» ջոկատն ու Սերիոժան == 1989-ին, կամաւորներէն բաղկացած « Մեծ Հայք» ջոկատի անդամագրուելով, իր ամբողջ կարողութիւններն ու գիտելիքները կը տրամադրէ մարտական գործողութիւններու իրականացման գործին: Ան իր գիտելիքներու պաշարը ամբարած էր ծովային նաւարկութիւններու եւ բանակային ծառայութեան ընթացքին S-54 թնդանօթը վարելու հմտութիւններ ձեռք բերելու ատեն: Յանուն բռնագրաւեալ հողերու ազատագրութեան, 1992-ին,«Մեծ Հայք» ջոկատը կը մարտնչի Արաբկիրի կամաւորական գումարտակի կազմին մէջ, կը մասնակցի Երասխի, Գորիսի, Սիսիանի սահմաններու պաշտպանական եւ Արցախի Քարագլուխ, Սարդարաշէն, Մեծշէն, Մաղավուզ, Յակոբ Կամարի, Մատաղիս գիւղերու ինքնապաշտպանական ու ազատագրական մարտերուն: Հայկական զօրքերուն յաղթարշաւը անկասելի էր, որովհետեւ անոնք կը կռուէին ո՛չ թէ նուաճելու, այլ ազատագրելու համար: == Նահատակութիւն == Ազատագրուած Թալիշ գիւղը թշնամիին շարունակական յարձակումներէն պաշտպանող մեր մարտիկները դիրքերը փոխարինողներուն յանձնելով՝ Երեւան պիտի վերադառնային 24 Ապրիլի ենթադրեալ յարձակումները կասեցնելէ ետք: Այդ օրը թշնամին յարձակումներու կը դիմէ, որ կ՝աւարտի հայ մարտիկներու հակագրոհով, բայց «Մեծ Հայք» ջոկատի վեց քաջարի մարտիկներ, որոնց թիւին մէջ էր նաեւ՝ Ալաշկերտցի Սերիոժա Յարութիւնեան, ականի մը ուժեղ պայթիւնէն ետք, կը մնան մարտադաշտին վրայ: == Յետ մահու == Իր կինը՝ Գոհար, հետեւելով իրեն յայտնուած երազին, Նուռնուսի մէջ, իր հոգնատանջ ձեռքերով եւ ճակտի քրտինքով կը կառուցէ եկեղեցի մը, յանուն Արցախի մէջ նահատակուած մարտիկներու եւ իր ամուսնոյն հոգիներուն անմահացման: == Աղբիւրներ == «Ապրելու Բանաձեւ»,Դ. Գիրք, Մարտիկեան Գոհար,Եր: Ոսկան Երեւանցի, 2009, էջ 264:

Պերճ Ֆազլեան

Պերճ Հայկ Ֆազլեան (4 Դեկտեմբեր 1926(1926-12-04), Կոստանդնուպոլիս - 15 Փետրուար 2016(2016-02-15), Պէյրութ, Լիբանան), դերասան, բեմադրիչ։ == Կենսագրութիւն == Աւարտած է Պոլսոյ Մխիթարեան եւ Կեդրոնական վարժարանները, քաղաքապետարանի թատրոնի դասընթացները։ 1944-ին մասնակցած է նոյն թատրոնին ներկայացումներուն։ 1965-1967-ին իր արուեստը կատարելագործելու համար Փարիզի մէջ հետեւած է դասընթացներու։ Պէյրութի մէջ 1956-ին հիմնած է «Նոր բեմ», 1959-ին Հայ Երիտասարդական Ընկերակցութեան «Վահրամ Փափազեան» թատերախումբը (ղեկավարած է մինչեւ 1971), 1963-ին՝ Լիբանանեան Արաբական Թատրոնը, 1971-ին՝ իր սեփական «Ազատ բեմ» թատերախումբը։ 1976-ին հաստատուած է Մոնրէալ, կազմակերպած «Հայ Բեմ» թատերախումբը։ Հանդէս եկած է Քանատայի եւ ԱՄՆ-ի քաղաքներու, նաեւ՝ Լոնտոնի մէջ։ 1959-ին ամուսնացած է նկար­չու­հի Սիր­վարդ Գրի­գո­րեա­նի հետ, որ դարձած է իր կեան­քի, ա­րուես­տի ու բե­մի մնա­յուն ըն­կե­րուհին։ Ունեցած են եր­կու զա­ւակ­. ման­չը՝ Յարութ Ֆազլեան, խմբա­վար ու գե­ղա­րուես­տա­կան ղե­կա­վար է Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի տարբեր եր­կիր­նե­րու մէջ սիմ­ֆո­նիկ նուա­գա­խում­բե­րու:Պերճ Ֆազլեանի բեմադրութիւններէն են՝ Փանէօլի «Տոպազ», Լեւոն Շանթի «Հին Աստուածներ», Յակոբ Պարոնեանի «Պաղտասար Աղբար», Գարլօ Կոլտոնիի «Երկու Տիրոջ Ծառան», Ուիլիըմ Շէյքսփիրի «Ամառնային Գիշերուան Երազը», Մոլիէռի «Թարթիւֆ» («Խաչագողը»), Նիքոլայ Կոկոլի «Ամուսնութիւն» եւ այլ թատերախաղեր։ Ան դերեր ստանձնած է իր բոլոր ներկայացումներուն մէջ։ Հայաստանեան հեռուստաթատրոնին մէջ բեմադրած է «Քարիտէզճին» (ըստ Երուխանի «Ձուկին Փոխարէն» պատմուածքին, 1986)։ Նկարահանուած է լիբանանեան եւ եգիպտական շարժանկարներու մէջ («Մատանի Վաճառողը», «Պահակին Աղջիկը» եւ այլն): Մոլիերի «Ագահը» գործին բեմադրութեամբ իր վրայ հրաւիրած է լուսարձակները. լիբանանեան եւ լիբանանահայ կեանքին մէջ անոր բեմադրութիւններէն կարելի է յիշել Իսամ Մահֆուզի «Զանզալախթը», Մ. Փանէոլի «Թոպազ», Լ. Շանթի «Հին աստուածներ», Յ. Պարոնեանի «Պաղտասար աղբար», Կ. Կոլտոնիի «Երկու տիրոջ ծառան», Վ. Շէյքսփիրի «Ամառնային գիշերուան երազը», Մոլիերի «Թարթիւֆ» («Խաչագողը»), Ն. Կոկոլի «Ամուսնութիւն», Կապրիէլ Պուսթանիի «Ժըպրան Խալիլ Ժըպրան»-ը եւ բազմաթիւ ուրիշներ: Աշխատած է լիբանանցի նշանաւոր արուեստագէտներու հետ` Ռեմոն Ժըպարա, Նեպիլ Ապու Հըսըն, Ֆիլիփ Աքիքի, Ֆրիալ Քարիմ եւ շատ ուրիշներ: Դերերով հանդէս եկած է իր բեմադրած ներկայացումներուն, ինչպէս նաեւ լիբանանեան եւ եգիպտական ժապաւէններու մէջ: Իբրեւ դե­րա­սան մաս­նակ­ցած է տաս­նեակ մը ֆիլ­մե­րու նկարահանումներուն, ո­րոնց բե­մադ­րիչ­նե­րը ե­ղած են Եու­սուֆ Շա­հին, Հան­րի Պա­րա­քաթ, Ան­թուան Ռէ­մի, Նի­յա­զի Մուս­թա­ֆա եւ ­ուրիշ­ներ։ Գլխա­ւոր դեր ստանձ­նած է նաեւ աշխարհահռչակ գանատահայ բեմադրիչ Ատոմ Էկոյեանի առաջին ֆիլմին՝ «Next of Kin»»ի մէջ։ === Պարգեւ եւ Շքանշան === Պերճ Ֆազլեան` պարգեւատրուած է 1985ին Հայաստանի մէջ, Սփիւռքահայութեան Հետ Մշակութային Կապի Կոմիտէի նախագահ Վարդգէս Համազասպեանէն եւ 2000ին Պէյրութի մէջ Արամ Ա. կաթողիկոսէն ստանալով Ս. Մեսրոպ մաշտոց շքանշանը։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Քորնիլիըս Սմիթ

Քորնիլիըս Սմիթ (անգլերէն՝ Cornelius Smith, Jr., ծնած 18 Մարտ, 1982, Տիթրոյթ, Միչիկըն, ԱՄՆ[1]) Ամերիկացի դերասան մըն է ամէնէն շատ ճանչցուած իր դերին համար իբրեւ Ֆրէնքի Հապըրտ ABC կայանի տրամա All My Children հեռուստաշարին մէջ 2007-ի Դեկտեմբերէն ի վեր։ Ան ստացաւ Daytime Emmy Award nomination for Outstanding Younger Actor in a Drama Series մրցանակը 2009-ին: Սմիթ ներկայիս գլխաւոր դեր ունի իբրեւ Մարքըս Ուաքըր ABC կայանի քաղաքական տրամա drama series Scandal հեռուստաշարին մէջ։ Սմիթ աւարտած է 2000 թուականին իբրեւ Cs Tech High School վարժարանէն՝ Տիթրոյթ, Միչիկըն։ Ետքը, Southern Methodist University կ'երթայ Տալասի մէջ, ԱՄՆ: Քորնիլիըս անդամ է Alpha Phi Alpha եղբայրութեան։ Աւարտելէ ետք Southern Methodist University համալսարանը, ան կ'երթայ NYU եւ կը դառնայ մագիստրոս դերասանութեան մասնագիտութեան մէջ։ == Մրցանակներ == === Յաղթած === NAACP Image Awards՝ 2010, Outstanding Actor in a Daytime Drama Series === Նշանագրուած === Daytime Emmy Awards՝ 2009, Outstanding Younger Actor in a Drama Series NAACP Image Awards՝ 2009, Outstanding Actor in a Daytime Drama Series == Դերեր == All My Children իբրեւ Ֆրէնքի Հապըրտ՝ Դեկտեմբեր 2007 մինչեւ Սեպտեմբեր 2011 Life Lines: Before His Last Breath իբրեւ մարդը (2009) Major Crimes իբրեւ Ռէյնճմասթըր Մորթըն (2013) Anatomy of Deception իբրեւ Սթիվ (2014) Forever իբրեւ Ֆապիըն Նորթ (2014) Whitney իբրեւ Մայքըլ Հիութսըն (2015) Agents of S.H.I.E.L.D իբրեւ Չէյս (2015) Scandal իբրեւ Մարքըս Ուաքըր (2015-ներկայ) You Never Left (կարճ ֆիլմ) իբրեւ Լամար (2015) == Տե՛ս նաեւ == Գայթակղութիւն (հեռուստաշար) Քէրի Ուաշինկթըն Հենրի Այըն Քուսիք Քոլամպըս Շորթ Տարպի Սթանչֆիլտ Քէյթի Լոուզ Կիլէրմո Տիազ Ճէֆ Փէրի Թոնի Կոլտուին Պէլըմի Եանկ Ճաշուա Մալինա Սքոթ Ֆոլի Փորշա Տը Ռոսի Ճո Մորթըն == Արտաքին յղումներ == Քորնիլիըս Սմիթ Internet Movie Database կայքէջին վրայ == Ծանօթագրութիւններ ==

29 Յուլիս

29 Յուլիս, տարուան 210-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 211-րդ) օրն է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == 1925․ Միքիս Թէոտորաքիս, միջազգային համբաւի արժանացած, դափնեկիր՝ «Լենին Խաղաղութեան մրցանակ» եւ «Բրիտանական Ժապաւէնի Ակատեմիոյ Մրցանակներ» (BAFTA) պարգեւներու արժանացած նշանաւոր յոյն բանահիւս, յօրինող, երգահան, խմբավար եւ քաղաքագէտ (եղած է նախարար եւ չորս անգամ Յունաստանի խորհրդարանի անդամ ընտրուած է) == Մահեր == == Տօներ ==

Յուստինիանոսի Ժանտախտ

Յուստինիանոսի ժանտախտ, պատմութեան մէջ արձանագրուած ժանտախտի առաջին մեծ համաճարակը, որ սկսած է 541-ին, Բիւզանդական կայսրութեան մէջ, Յուստինիանոս Ա. կայսեր օրով։ Արձանագրուած է իբրեւ Յուստինիանոսի ժանտախտ: == Պատմութիւն == Ժանտախտը 542-ի գարնան հասած է Կոստանդնուպոլիս։ Կոստանդնուպոլսոյ մէջ 544-ին օրական դրութեամբ հինգէն տասը հազար մարդ մահացած է: Ժանտախտը տարածուած է Միջերկրական ծովուն շուրջ, այնուհետեւ արեւելք` դէպի Փոքր Ասիա եւ արեւմուտք` Յունաստան ու Իտալիա: Իսկ հետագային տարածուած է դէպի Հիւսիսային Ափրիկէ, Արաբիա եւ Կեդրոնական Ասիա: Մինչեւ 750-ական տարիները տեւած համաճարակին զոհ գացած է 25-էն մինչեւ 50 միլիոն անձ: == Ծանօթագրութիւններ == == Տե՛ս նաեւ == Սեւ Մահ Պսակաձեւ Ժահր Սպանական Կրիփ

Աստուածածին Անապատ

Աստուածածին Անապատ, հին մենաստան Վայոց ձոր գաւառին մէջ, կը կոչուի նաեւ Մարիամ Աստուածածին՝ եկեղեցւոյն սպիտակագոյն քարերուն համար, իսկ այլազգիք կը կոչեն Կիւլ վանք, շուրջը խիտ առ խիտ բուսած վայ վարդենիներու համար: Հիւսիսային կողմը պարսպապատ է, միւս կողմերը կան 30-ի չափ սենեակներ ոմանք կամարակապ: Եկեղեցին փոքր է, քառակուսի եւ բարձրագմբէթ. ունի չորս դեղնագոյն քարէ սիւներ, վայելուչ քանդակուած պատկերներ սեղանին վրայ, որոնք անվնաս մնացած են գմբէթի չորս անկիւնները եղող չորս աւետարանչաց քանդապատկերներուն հետ: Վէմքարին վրայ քանդակուած կայ ծերունի քահանայի մը պատկերը, ձեռքերը վեր բարձրացուած: Արեւմտեան դրան ճակատը սպիտակ քարի վրայ քանդակուած է Տիրամայրը՝ Յիսուս գիրկը: Եկեղեցիս ունի նաեւ փոքր գաւիթ մը, որուն առաստաղը բոլորովին խոնարհած է, եւ գեղեցկաշէն զանգակատուն մը: Արտաքին հիւսիսային որմոյն վրայ կայ քանդակապատկեր մը, որ կը ներկայացնէ լայն զգեստով մեծաշուք եւ գլուխը խոյր դրած մարդ մը՝ ձեռքը ուղիղ բռնած, կը կարծուի թէ Պռօշ իշխանն է, նոյն ձեւով զարդարուն զգեստներով պատանի մըն ալ կայ մօտը, որուն գլխուն վրայ գրուած է Ամեր Հասան որդի Պռաշայ: Եկեղեցւոյ արեւելեան որմոյն վրայ ագուցուած են խաչքարինք. Հարաւայնոյն վրայ կայ երկու խաչակիր ձեռաց քանդակ եւ 1334 թուականը, այդ քանդակները տեղերնէն ինկած լինելով՝ դրուած են եկեղեցւոյ մէջ։ Վանացս եկեղեցւոյ դուրսը եւ ներսը կան բաւական թիւով արձանագրութիւններ զանազան միաբանող եւ նուիրատու անձանց: == Աղբիւրներ == Հայ Հանրագիտակ, Հ. Մկրտիչ Վարդ. Պոտուրեան, 1938, Պուքրէշ, Հատոր Բ., էջ 233:

Գիւլբենկեան փողոց (Երեւան)

Կաղապար:Երեւանի փողոց Գիւլբենկեան փողոց, փողոց Երեւանի Արաբկիր վարչական շրջանին մէջ։ Անուանուած է ի պատիւ հայ գործարար եւ բարեգործ Գալուստ Կիւլպէնկեանի։ Խորհրդային տարիներուն կոչուած է Կուտուզովի անունով։ == Տուեալներ == 4 Հոկտեմբեր 2014-ին Գիւլբենկեան-Խաչատրեան փողոցներու խաչմերուկի հարակից այգիին մէջ տեղադրուած է Գալուստ Կիւլպէնկեանի կիսանդրին։ == Հատող փողոցներ == Կոմիտաս-Գիւլբենկեան խաչմերուկը Թաւրիզեան փողոց Յովսեփ Էմինի փողոց Մանուշեան փողոց Արամ Խաչատրեան փողոց Կոմիտասի պողոտայ Գրիգոր Արծրունիի փողոց Հրաչեայ Քոչարի փողոց Սունդուկեան փողոց Աւետ Աւետիսեան փողոց Գուլակեան փողոց Աղբիւր Սերոբի փողոց == Նշանակալի օբյեկտներ == Գալուստ Կիւլպէնկեանի կիսանդրի (Երեւան) ՀՅ Դաշնակցութեան Արամ Մանուկեան երիտասարդական կեդրոն Արեւմտահայութեան հարցերու ուսումնասիրութեան կեդրոն (Գիւլբենկեան 38) Յատուկ լեռնափրկարարական ծառայութիւն Միաւորուած աշխատանքային կուսակցութիւն == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Երեւան քաղաքի հասցէների տեղեկատու, Երեւան, 1983, էջեր 369-506, Երեւան քաղաքի փողոցների անուանումները Սերգէյ Աւագեան, Երեւանի փողոցները, Երեւան, «ՎՄՎ-ՊՐԻՆՏ», 2010 — 272 էջ։

Գրիգոր Յակոբեան

Գրիգոր Արշակ Յակոբեան (7 Յուլիս 1907(1907-07-07), Արմըտլու - 16 Փետրուար 1981(1981-02-16), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), բանաստեղծ, գրականագէտ եւ բանասէր: == Կենսագրութիւն == 1922 էն-1924 Գ. Յակոբեան կ'ուսանի Ալեքսանդրապոլի Սարատակ գիւղի դպրոցին մէջ:1924 էն -1929 որպէս ուսուցիչ ու դպրոցի տնօրէն կը պաշտօնավարէ Լենինականի Ղուկասեան շրջանին մէջ:1932-ին կ'աւարտէ Երեւանի Պետական Համալսարանի Լեզուի եւ գրականութեան բաժանմունքի ընթացքը:1932էն 1935 ասպիրանդական ուսանող է նոյն համալսարանի մէջ:1947էն 1957, ուսուցչական պաշտօնով կը ծառայէ քանաքեռի Խ. Աբովեանի անուան միջնակարգ դպրոցին մէջ։ 1958-ին՝ «Ներսէս Շնորհալու Շարականները» աւարտաճառով կ'արժանանայ Դոկտոր Փիլիսոփայութեան բանասիրական գիտութիւններու աստիճանին: 1969-ին կը ստանայ Դոկտոր Բանասիրական Գիտութիւններու կոչումը, որպէս աւարտաճառ պաշտպանելէ ետք «12-րդ Դարի Կիլիկիայի Հայ Գրականութիւնը (Ներսէս Շնորհալի, Գրիգոր Տղայ, Ներսէս Լամբրոնացի)» խորագրով թեզը: Գրիգոր Յակոբեան 1957էն 1981 որպէս աւագ գիտաշխատող կը պաշտօնավարէ ՀՍՍՀ Գիտութիւնների Ակադեմիայի Մանուկ Աբեղեանի անուան Գրականութեան ինստիտուտի Հայ Հին Գրականութեան բաժանմունքին մէջ: Բանաստեղծ, Գրականագէտ եւ բանասէր Գրիգոր Յակոբեանի Գրչին կը պատկանին բանասիրական հետեւեալ մենագրութիւնները.ՆԵՐՍԷՍ ՇՆՈՐՀԱԼԻ (Երեւան, 1964), ՆԵՐՍԷՍ ՇՆՈՐՀԱԼԻ (ԲՆԱԳՐԵՐ) (Երեւան, 1968), ՆԵՐՍԷՍ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑԻ (Երեւան, 1971), ՆԵՐՔԻՆ ԲԱՍԵՆԻ ԱԶԳԱԳՐՈՒԹԻՒՆԸ ԵՒ ԲԱՆԱՀԻՒՍՈՒԹԻՒՆԸ (Երեւան, 1974), ՀԱՅՐԵՆԻ ԵԶԵՐՔ, ԲԱՍԵՆԻ ՊԱՐԵՐԳԵՐԸ (Երեւան, 1970), ՇԱՐԱԿԱՆՆԵՐԻ ԺԱՆՐԸ ՀԱՅ ՄԻՋՆԱԴԱՐԵԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՄԷՋ (5-15 ԴԱՐԵՐ) (Երեւան, 1980): Գրիգոր Յակոբեան կը մահանայ 16 Փետրուար 1981-ին: == Աղբիւրներ == Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս, Պէյրութ 1981, Էջ (359)

Նորիկ Լեւոնեան

Նորիկ Համազասպ Լեւոնեան (1947, 5 Հոկտեմբեր, Պաղտատ, Իրաք), հայ բանաստեղծ, թարգմանիչ։ Հայաստանի Գրողներու միութեան անդամ (1984): == Կենսագրութիւն == Նորիկ Լեւոնեանը ծնած է 1947 թուականին, Պաղտատի մէջ։ Սորված է Պէյրութի առեւտուրի եւ լեզուներու արուեստից վարժարանի մէջ։ 1971 թուականին հայրենադարձած է եւ հաստատուած էԷջմիածնում: Լեւոնեանի ստեղծագործութիւնները, արաբերէնի կատարած թարգմանութիւնները պարբերաբար տպագրուած են գրական հանդէսներու մէջ, հեռարձակուած ձայնասփիւռով, ներկայացուած են «Կարդում է թարգմանիչը» հեռուստատեսային հաղորդաշարով: == Երկեր == «Փորագրութիւններ աշնան պատերին» (1981) «Երգեր ձմրան դարպասի մօտ» (1986) «Խօսքեր դատարկ դահլիճի մէջ» (1994)ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ Մահմուդ Դարվիշ, «Թռչունները մեռնում են Գալիլիայում» (1989) == Մրցանակներ == Ռուբէն Սեւակի անուան մրցանակ, 1995 ՀԳՄ «Գրական վաստակի համար» մեդալ 2007 == Ծանօթագրութիւններ ==

Կոստանեան

Կոստանեան, հայկական մականուն։ == Մականունը կրողներ == Ալպերթ Յովհաննէսի Կոստանեան (1927), խորհրդային հոգեբան։ Արամ Արսէնի Կոստանեան (1894-1937), կուսակցական, պետական գործիչ։ Արշակ Սիմոնի Կոստանեան (1865-1920), հայ օփերային երգիչ։ Գէորգ Սուրիկի Կոստանեան (ծն. 1977), ՀՀ պետական գործիչ, ՀՀ գլխաւոր դատախազ։ Կարապետ Կոստանեան (1853-1920), հայագէտ, մանկավարժ։ Կոստան Արտաւազդի Կոստանեան (1926-2007), հայ քիմիկոս։ Հայկազ Արամի Կոստանեան (1897-1938), կուսակցական եւ պետական գործիչ։ Մուրատ Կոստանի Կոստանեան (1902-1992), հայ դերասան, ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ։ Ռադիկ Բենիկի Կոստանեան (1940), հայ ֆիզիկոս։ Վռամ Քրիստափորի Կոստանեան (1899-1941), հայ տնտեսագէտ, փրոֆեսոր։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Էջմիածին (ամսագիր)

«Էջմիածին», կրօնագիտական եւ հայագիտական պարբերական։ Պաշտօնական ամսագիր Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսութեան։ Լոյս կը տեսնէ 1944-էն, Էջմիածնի մէջ (մինչեւ 1961-ը տպագրուած է Երեւանի մէջ)։ Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի պաշտօնական ամսագիր «Էջմիածին» կրօնական եւ հայագիտական հանդէսը «Արարատ» ամսագրի (1868—1919) աւանդոյթներու անմիջական ժառանգորդն ու շարունակողն է։ Լոյս կը տեսնէ 1944 թուականէն Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գէորգ Զ. Չորէքչեանի յառաջաձեռնութեամբ։ Զուտ գիտական նիւթերէն բացի՝ ամսագրին մէջ յամառօտ անդրադարձ կայ Մայր Աթոռի միաբանութեան, ներքին ինչպէս եւ Սփիւռքի թեմերու եկեղեցական կեանքին, կը տպագրուին Հայոց հայրապետներու կոնդակները, շրջաբերականները, քարոզներն ու ճառերը։ == Գլխաւոր խմբագիրներ == Առաքել Առաքելեան (1944-1948, 1955-1956), Լեւոն Կիսաբեկեան (1948-1950), Աշոտ Աբրահամեան (1950-1955), Արթուն Հատիտեան (1956-1982), Պարգեւ Շահպազեան (1983-1984), Երուանդ Մելքոնեան (1985-1993), Ասողիկ եպիսկոպոս Արիստակէսեան (1994-1996), Բագրատ աբեղա Գալստանեան, այժմ՝ եպիսկոպոս (1996-1998), Մարիամ Վարդանեան (պաշտօնակատար) (1998-1999), Արշակ աբեղա Խաչատրեան, այժմ՝ եպիսկոպոս (պաշտօնակատար) (1999), Անդրանիկ Զէյթունեան (2000-2001), Վարդան Դեւրիկեան (2001-2009), Արշակ Մադոյեան (2009-2015), Արսէն Բոբոխեան (2015-2017), Անդրէաս աբեղա Եզեկեան (պաշտօնակատար) (2017-2018), Գէորգ Մադոյեան (2018)։ == Արտաքին յղումներ == «Էջմիածին» ամսագիր առցանց «Էջմիածին» ամսագիր առցանց «Էջմիածին» ամսագրի մատենագիտութիւնը՝ 1944-1973 «Էջմիածին» ամսագրի մատենագիտութիւնը՝ 1974-2008

42 (թիւ)

42 (քառասուներկու)՝ երկնիշ զոյգ բնական թիւ մըն է 41 եւ 43 հարազատ պարզ թիւերու միջեւ == Թուագիտութիւն == երեք պարզ թիւերու արտադրեալ է՝ 42=2×3×7 == Գիտութիւն == մողիպտէյնիոն քիմիական տարրի (42Mo) ատոմային թիւն է Իսիս (42 Isis) աստեղնեակի կարգահամարն է == Գրականութիւն == Լուիս Քերըլի Ալիսը Հրաշքներու Աշխարհին Մէջ գիրքին թագաւորը կը յայտարարէ. «42րդ օրէնքին համաձայն մղոնէն բարձր անձերը դու՛րս դատի դահլիճէն» == Այլ == Ֆրանսայի Լուար տեփարթեմանի կարգային թիւն է ճափոնական մշակոյթին մէջ չսիրուած թիւ է, քանի որ «շի նի» 四十二 (չորս երկու) արտասանութիւնը կը նմանի «դէպի մահ» արտայայտութեանը 42-ն են շան ակռաները == Արտաքին յղումներ == Prime Curios! 42 Prime Pages-էն (անգլերէն) == Ծանօթագրութիւններ ==

Երուանդ Քոչար

Երուանդ Սիմոնի Քոչար (Քոչարեան) (15 Յունիս 1899, Թիֆլիս – 22 Յունուար 1979, Երեւան), հայ խորհրդային նկարիչ-արձանագործ։ ԽՍՀՄ ժողովրդական նկարիչ (1976)։ Երուանդ Քոչար հայ քանդակագործութեան եւ գեղանկարչութեան ամէնէն նշանաւոր ներկայացուցիչներէն է:Անոր ստեղծագործութիւնը՝ Ժթ.դարու ամէնէն հետաքրքրական երեւոյթներէն: == Կենսագրութիւն == Երուանդ Քոչար ծնած է 15 Յունիս 1899-ին, Թիֆլիս: Ծնողքն են՝ շուշեցի Սիմէոն Քոչարեանն ու Ֆեոկլա Մարտիրոսեանը։ 1906-1918 թուականներուն աւարտած է Թիֆլիսի Ներսիսեան դպրոցը։ 1915-1918 թուականներուն, միաժամանակ, սորված է Գեղարուեստը խրախուսող կովկասեան ընկերութեան նկարչութեան եւ քանդակի դպրոցին մէջ (Շմերլինկի դպրոց): 1918-1919 թուականներուն՝ ուսանած է Մոսկուայի Պետական ազատ գեղարուեստական արուեստանոցներուն մէջ` Պ. Կոնչալովսկիի դասարանը: 1919-ին վերադառնալով Թիֆլիս, մասնակցած է «Վրաց նկարիչներու աշնանային երկրորդ ցուցահանդէսին»։ 1921-ին Քոչար գեղանկարչութեան ուսուցիչ էր եւ մինչեւ Փարիզ մեկնիլը՝ արդէն համբաւաւոր նկարիչ։ 1922-ին կը գտնուի Կ. Պոլիս: Ուղեւորութիւնը շարունակելու համար անհրաժեշտ էին նիւթական միջոցներ, ուստի Բերայի մատենադարանին մէջ կը կազմակերպէ անհատական ցուցահանդէս մը:Յաջորդ հանգրուանը Վենետիկն էր, ուր երիտասարդ արուեստագէտը կ'ուսումնասիրէ Ս. Ղազարի մատենադարանի մանրանկարչական հարուստ հաւաքածոն, կը ծանօթանայ հռոմէական եւ Վերածնունդի շրջանի արուեստի գանձերուն։ Վենետիկի մէջ, ստեղծած դիմաքանդակներուն համար կ'արժանանայ արծաթէ շքանշանի: 1923-ին Քոչար կը մեկնի Փարիզ։ Նոյն տարուան Սեպտեմբերին Ա.Չօպանեանի աջակցութեամբ կը բացուի Փարիզի առաջին անհատական ցուցահանդէսը: Քոչարի համար յատկապէս ոգեւորող էին Էդ. Շահինի եւ Հ.Կիւրճեանի հիացական կարծիքները: Փետրուար 1924-ին կը մասնակցի «Անկախականներու սալոնի» ցուցահանդէսին` իր վրայ բեւեռելով ժամանակի յայտնի արուեստաբաններու ուշադրութիւնը: Ֆրանսայի մէջ կը ստեղծէ կերպընկալէ-նկարչական նոր արտայայտչաձեւ «Տարածական նկարչութիւնը» (Peinture dans l’espace), որ կը ներառէ ժամանակը՝ որպէս լրացուցիչ չորրորդ չափ։ Փարիզի մէջ կը բնակի 13 տարի, կը մասնակցի բազմաթիւ նշանաւոր ցուցահանդէսներու, կ'ունենայ 5 անհատական ցուցահանդէս՝ կ'արժանանայ արուեստաբաններու ամենաբարձր գնահատանքին: 1936-ին Քոչար կը ներգաղթէ ԽՍՀՄ։ Կ'ընդունուի Հայաստանի նկարիչներու միութեան շարքերը եւ կը մասնակցի տեղական ցուցահանդէսներու։ Պահպանելով նորարարական որոշ ձեւամիջոցներ՝ առաջնակարգ նշանակութիւն կու տայ բովանդակութեան, նկարուողին ճշգրիտ անհատական նկարագիրին ու ներաշխարհին բացայայտման։ 1944-1945 թուականներուն նկարչութիւն կը դասաւանդէ Երեւանի թատերական եւ պոլիտեխնիկական հիմնարկներուն մէջ։ Քոչար բազմաժանր արուեստագէտ էր։ 1948-ին մոմաներկերու գիւտին համար «Գիւտերու եւ յայտանգործութիւններ»ու կոմիտէէն կը ստանայ հեղինակային վկայագիր։Մեծ արուեստագէտին ճակատագիրը եղեռական ընթացք կը ստանայ։ Հայրենիքի մէջ ան կը մեղադրուի ֆորմալիզմի մէջ, որ «ժողովուրդի թշնամի»ի հոմանիշն էր։ Բաւական է ըսել, որ հայրենիքի մէջ Քոչարի առաջին անհատական ցուցահանդէսը կը բացուի վերադառնալէն 30 տարի ետք միայն՝ 1965-ին։ Արգելքները, բանտը, մեկուսացումը, անտարակոյս, կ'ազդեն Քոչարի ստեղծագործական ընթացքին վրայ, բայց այս պարագային կարծես կը գործէ հակազդման օրէնքը։ Որոշիչ դեր կ'ունենայ նաեւ Խրուշչովեան «ձիւնհալը»։ Այս տարիներուն կը ստեղծուին «Էքստազը» (1960), «Պատերազմի արհաւիրքը» (1962), «Զուարթնոցի արծիւը» (1955), «Կիբեռնետիկի մուսան» (1972), «Վարդան Մամիկոնեանը» (1972), Հայաստանի ու հայութեան խորհրդանիշ դարձած «Սասունցի Դաւիթը» (1959) եւ այլ մեծարժէք ստեղծագործութիւններ։ Քոչարի արուեստը իր մէջ կ'ամփոփէ համաշխարհային հին ու նոր արուեստի, ինչպէս եւ ժամանակակից նորարարական ուղղութիւններու շատ գիծեր ու սկզբունքներ: Երուանդ Քոչար կը մահանայ 1979-ին Երեւան։ Անոր անունով կը կոչուի Երեւանի փողոցներէն մէկը։ 1984-ին Երեւանի մէջ կը բացուի Երուանդ Քոչարի թանգարանը, ուր արուեստասէրը կրնայ ամբողջական պատկերացում կազմել վարպետին ստեղծագործական ուղիին մասին։ Միայն Երուանդ Քոչարի թանգարանին մէջ եւ Փարիզի Փոմփիտու կեդրոնին մէջ կարելի է տեսնել Քոչարի տարածական նկարները։ 2015-ին Հայաստանի ազգային պատկերասրահը Երուանդ Քոչարի թանգարան (Երեւան)ին հետ համատեղ ներկայացուցած է «Երուանդ Քոչար. սերունդներու երկխօսութիւն» ցուցահանդէսը (գեղանկար, քանդակ եւ տարածական նկարչութիւն): == Ստեղծագործական գործունէութիւնը == === Առաջին շրջան === Ստեղծագործութեան առաջին շրջանը կապուած է Թիֆլիսեան տարիներուն հետ: Քոչարի ի վերուստ տրուած գեղարուեստական ընդունակութիւնները կը դրսեւորուին վաղ հասակին, Ներսիսեան դպրոցի առաջին դասարանէն, ուր ան ուսում ստացած է 1906-1918 թուականներուն: Շուտով Քոչարի կարողութիւնները կը նկատէ անոր գեղանկարչութեան դասատուն ՝ Յարութիւն Շամշինեան: Վերջինիս խորհուրդով Քոչար կ'ընդունուի Գեղարուեստը խրախուսող կովկասեան ընկերութեան նկարչական դպրոցը, որու տնօրէնն էր Թիֆլիսի մէջ յայտնի գեղանկարիչ եւ ծաղրանկարիչ Օսքար Շմեռլինկը: Այդ շրջանին անոր ստեղծած աշխատանքները հիմնականին մէջ դիմանկարներ ու կենցաղային տեսարաններ են: Ստեղծագործական աւելի կայուն ու երկարատեւ յափշտակութեան մասին կը վկայեն փոքրադիր իւղանկարներ, ջրանկարներ, մատիտանկարներ, որոնք ստեղծուած են 1918-ին,մինչեւ Մոսկուա մեկնիլը:Անոնցմէ են «Պարտէզ Թիֆլիսի մէջ», «Պարտէզը», «Զրոյց», «Երեքը պարտէզին մէջ», «Մտերմական խօսակցութիւն»: Մինչեւ 1922 Քոչար մնացած է Թիֆլիս, շարունակելով իր ստեղծագործական աշխոյժ որոնումները, յենելով հին արուեստին եւ Վերածնունդի դասական աւանդոյթներուն վրայ։ Դասական միտումը առաւել ցայտուն կը դրսեւորուի Քոչարի ածխամատիտով գծագրութիւններուն մէջ, որոնցմէ են «Տղու գլուխը», «Կանացի դիմանկարը», «Արփենիկ Յովսէփեանի դիմանկարը» աշխատանքներուն մէջ: Դասական եւ նորարարական այդ երկու միտումները հաշտեցնելու փորձ ըրած է վաղ շրջանի առաւել յաջող գործերէն մէկուն մէջ `1919 գծած «Ի խորոց» մեծադիր իւղանկարին մէջ։ === Երկրորդ շրջան === 1922-ին Քոչար Եւրոպական արուեստին մօտէն ծանօթանալու եւ զայն ուսումնասիրելու նպատակով կ'երթայ Եւրոպա: Նախ Կոստանդնուպոլիսն էր անկէ ետք՝ Վենետիկ: Վենետիկի մէջ արուեստագէտը կը մնայ Ս.Ղազար կղզիի հայ մխիթարեան վանականներու հովանիին տակ: Հոն առաջին անգամ լրջօրէն կը զբաղի քանդակագործութեամբ` կը կերտէ Աւ. Իսահակեանի, Վենետիկի Քարտինալ Լաֆոնթենի, Ժ. Զաքարեանի եւ Աբբահայր Կիւրեղեանի քանդակները: Վենետիկի մէջ կը ստեղծէ նաեւ քանի մը երփնագիր գործեր` «Իտալացի բանաստեղծը», «Ղազարոսի յարութիւն»ը: «Իտալացի բանաստեղծը» նկարին մէջ պատկերուած է սրճարանի սեղանին հանգիստ նստած, գինիի գաւաթով եւ ծխամորճով երիտասարդ մը։ Անոր աչքերուն արտայայտութեան մէջ կը նկատուի միտքի լարուած ու կեդրոնացած աշխատանքը, իսկ ազնուական նուրբ դիմագիծերը բանաստեղծին խոր իմացականութեան կնիքը կը կրեն։ 1923-ին Քոչար կը հաստատուի Փարիզ։ 1923 -1925 թուականներուն անոր աշխատանքները կը ներկայացուին Աշնանային սալոնին մէջ, Անկախականներու սալոնին մէջ, Գիտական ընկերութեան ցուցահանդէսին մէջ, ժամանակակից արուեստի միջազգային ցուցահանդէսին մէջ, իսկ 28 Հոկտեմբեր 1926–ին Փարիզի ,,Le Sacre du Printemps,, (1959, Սրբազան գարուն) պատկերասրահին մէջ կը բացուի անոր անհատական անդրանիկ ցուցահանդէսը։ 1923 -1926 թուականներուն Քոչար շարք մը ուշագրաւ աշխատանքներ կը ստեղծէ՝ «Հաստլիկը յարդարուելու ատեն» ,« Հուրին» ,« Պտուղներով հուրին», «խնձորով աղջիկը» ,« Արեւելեան կանայք», «Տեսիլք», «Ընտանիք» եւ «Սերունդներ»։ Նկարիչին նշուած աշխատանքները կը գրաւեն՝ Վալտեմար ժորժի, Սենթ – էնեանի, Անտրէ Փասքալ–Լեւիի, Ռայմոն Սելիկի, Մորիս Ռեյանլի եւ ֆրանսացի այլ յայտնի քննանդատներու ուշադրութիւնը։ Քոչարի մասին կը գրեն ՝ «L'Art Vivant»(Կենդանի արուեստ ), «La Revue Moderne das Arts es de la Vie»(Արուեստներու եւ կեանքի ժամանակակից հանդէս), «La Revue du Vrai et du Beau»(ճշմարտութեան եւ գեղեցկութեան հանդէս), «Les Artistes daujourdhui»( Արդի արուեստագէտները ), «Cahiers d Art»( Արուեստի տետրեր) գեղարուեստական լրագիրները եւ ամսագիրները։ Քոչարի մեծ ճանաչում կը շնորհէ անոր երկրորդ ցուցահանդէսը՝ «Le peinture dans l'espace» (Նկարչութիւն տարածութեան մէջ կամ տարածական նկարչութիւն) վերնագիրով, որ կայացած է Նոյեմբեր 1928–ին փարիզեան «Van Leer» պատկերասրահին մէջ։ «Տարածական նկարչութիւն» անուան տակ արուեստի պատմութեան մէջ կը մտնեն Քոչարի այդ ստեղծագործութիւնները։ «Տարածական նկարչութիւնը» Քոչարի միտքին փայլուն նուաճումը կը հանդիսանայ։ === Երրորդ շրջան === 1936-ին Քոչար կը ներգաղթէ խՍՀՄ․։ Շատ չանցած՝ 1941-ին պատերազմի սկսելուն առաջին օրը զինք կը ձերբակալեն։ Բանտէն ետք Քոչար կարեւոր յայտանգործութիւն կը կատարէ, իր առանձին կտաւներուն՝ «Կանացի դիմանկար», 1945,«Տղու գլխանկար» 1946, «Կոմիտաս» 1946, ան սովորական իւղաներկերու կամ ածխաներկերու փոխարէն օգտագործած է յատուկ մոմաներկեր, որոնց պատրաստման համար 19 Փետրուար 1948-ին ՍՍՌՄ նախարարներու խորհուրդին առընթեր Գիւտարարութիւններու եւ յայտանգործութիւններու կոմիտէի որոշմամբ անոր հեղինակային վկայագիր կը տրուի։ Ք.ա. Ե. դարուն յոյները մշակած էին մոմաներկերու կիրառման՝ «տաք եղանակը», որմով երկար ատեն կը նկարէին նաեւ բիւզանդացի նկարիչները։ Բայց շատ ժամանակ չանցած այդ ոճը իր տեղը կը զիջի իւղաներկին։ Մոմաներկերու պատրաստման դեղագիրը ժամանակի ընթացքին աստիճանաբար կը մոռցուի։ Ժը.-Ժթ. դարերու հնագիտական պեղումները, նոր լոյս կը սփռեն։ Քոչար կրնայ վերականգնել «սառը եղանակը»՝ որ շարք մը առաւելութիւններ ունէր։ Իւղաներկերու համեմատութեամբ, անոնք չեն ենթարկուիր քիմիական քայքայիչ հակազդումներուն, չեն մգանար ժամանակի ընթացքին, չեն ծածկուիր մանր ճաքերով ու ճեղքուածքներով, չեն վախնար ցուրտէն եւ տաքէն, ընդունակ են դարերով պահպանելու իրենց սկզբնական թարմութիւնը։ 1930-1940 թուականներուն Քոչարի ստեղծագործութեան մէջ կ'առանձնանան անոր ածխամատիտի աշխատանքները։ == Երուանդ Քոչարի յայտնի արտայայտութիւններէն == Աւելի լաւ է շտապել, քան ուշանալ։ Մարդը կը ծնի իր անաւարտ դէմքով ու բնաւորութեամբ, բայց անոր ապրելաձեւը կը յղկէ ու կ'աւարտէ պակասը։ Սէրը միակ բանն է, որ կ'ապրի, երբ սոված է, կը մեռնի, երբ կը կշտանայ։ == Պատկերներ == == Ծանօթագրութիւններ == == Յուշեր Երուանդ Քոչարի մասին == Ռուբէն Զարեան, Յուշապատում, գիրք 3, Երեւան, 1981: Վիգէն Իսահակեան, Փարիզ, Քոչար, Անցած օրեր..., Երեւան, 2006:Կաղապար:Օրվա հոդված նախագծի մասնակից

Մկրտիչ Պուլտուքեան

Մկրտիչ Յակոբ Պուլտուքեան (ծնած է 1937-ին Պէյրութ, Լիբանան), լիբանանահայ ծանօթ տնտեսագէտ, տնտեսական հարցերու մեկնաբան, տնտեսական բազմաթիւ գիրքերու եւ ուսումնասիրութիւններու հեղինակ, դասախօս: Հրապարակախօս, ազգային հասարակական գործիչ: == Կենսագրութիւն == Մկրտիչ Յակոբ Պուլտուքեան, Յակոբ Պուլտուքեանի եւ Արաքսի Առաքելեանի որդին է: Իր միջմակարգ կրթութիւնը ստացած է Պէյրութի Յովակիմեան-Մանուկեան վարժարանէն: Յաջողութեամբ աւարտած է Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանը: 1977-էն ի վեր, Մկրտիչ Յակոբ Պուլտուքեան դասախօսութեամբ ելոյթներ կ՛ունենայ դրամավարկային եւ ֆինանսական հարցերու մասին եւ միջազգային տնտեսական յարաբերութիւններու խոշոր միջազգային համաժողովներուն, մասնաւորապէս Լոնտոն, Փարիզ, Հռոմ, Մալթա, Թրիփոլի-Լիպիա, Պէյրութ, Պահրէյն, Ապու Տապի եւ Երեւան: 1985-1990 տարիներուն Մկրտիչ Յակոբ Պուլտուքեան վարած է Լիբանանի Կեդրոնական դրամատան փոխկառավարիչի խիստ պատասխանատու պաշտօնը լիբանանեան եւ միջազգային դրամատնային: Ան վարած է ղեկավար պաշտօններ Լիբանանի եւ Մերձաւոր Արեւելքի դրամատան հաստատութիւններու մէջ։ Ան Լիբանանը ներկայացուցած է Միջազգային Ելեւմտական Հիմնարկին մէջ (IMF ), մասնակցած է միջազգային տնտեսական բազմաթիւ խորհրդաժողովներու, ինչպէս ` Եւրոպական յանձնաժողովը (TACIS ծրագիրը) նախկին Խորհրդային Միութեան երկրներու ֆինանսական վերակազմաւորման համար, արժանանալով տուեալ հաստատութեանց բարձր գնահատանքին: Մկրտիչ Յակոբ Պուլտուքեան ամուսնացած է Քանդակագործ Նիքօլ Պերժօնի հետ եւ ունին Երեք երեխաներ, Շողիկ, Թալին եւ Ծովիկ: == Հրատարակութիւններ՝ Ուսումնասիրութիւններ == Մկրտիչ Յակոբ Պուլտուքեան՝ Տնտեսագիտական գիրքերու եւ ուսումնասիրութիւններու հեղինակ: 1991-ին, լոյս կը տեսնէ Մկրտիչ Յակոբ Պուլտուքեանի «Ակնարկներ ու նշմարներ տնտեսագիտական այժմու հարցերու մասին», Կաթողիկոսութեան Հայոց Մեծի Տանն Կիլիկիոյ, Անթիլիաս: Մկրտիչ Յակոբ Պուլտուքեան – Զրոյց – «Տնտեսութեան զօրութիւնը Սահմաններից Չի Կախուած» – «Ազգ» եռօրեայ – 18 Դեկտեմբեր 1991, Երեւան: Մկրտիչ Յակոբ Պուլտուքեան – «Ընկերային Նոր Պայմանագրութեան Մը Կարիքը», «Զարթօնք» Նոր Տարուան բացառիկ՝ 1994: 2012-ին, ընթերցողներու սեղանին վրայ դրաւ «Հայ Սեղանաւորներ Միջին Արեւելքի Տարածքին, Պոլիսէն մինչեւ Պէյրութ» արժէքաւոր ուսումնասիրութեան անգլերէն հատորը` (Armenian Bankers In The Ottoman Empire): Սոյն գիրքին արաբերէն թարգմանութիւնը՝ «Ալ Սայարիֆա Էրմէն Ֆի Իմփերաթորիաթ Օսմանիէ» լոյս տեսաւ 2015-ին: Գիրքի նախաբանին մէջ Մկրտիչ Յակոբ Պուլտուքեան հայ նոր սերունդին կը թելադրէ խոր գիտակցութեամբ ուսումնասիրել թուրքերու կողմէ հայ ժողովուրդէն յափշտակուած դրամագլուխը եւ աննահանջ շարունակել պահանջատիրական պայքարը: Արխիւային նիւթերով հարուստ, բծախնդրութեամբ պատրաստուած այս ուսումնասիրութիւնը կը ներկայացնէ Թուրքիոյ տնտեսութեան մէջ հայ սեղանաւորներու դերակատարութիւնը, անոնց նախաձեռնութիւնները, ներդրումները, հայ ժողովուրդին հանդէպ թուրք իշխանութիւններու աւազակաբարոյ արարքները,ֆիզիքական հաշուեյարդարին զուգահեռ, յափշտակուած դրամագլուխը: Մկրտիչ Յակոբ Պուլտուքեան ընթերցասէր հասարակութեան սեղանին վրայ կը դնէ «Հայաստանի դրամատնային համակարգը» գիրքը: Մկրտիչ Պուլտուքեան մանրակրկիտ ու յամառ պրպտումներու, փաստագրական աղբիւրներու լոյսին տակ հայ ընթերցողին կը ներկայացնէ Հայաստանի դրամատնային համակարգը` սկսելով առաջին հանրապետութեան ժամանակաշրջանէն, անցնելով Խորհրդային Հայաստանի դրամատնային համակարգ եւ, վերջապէս, հասնելով երկրորդ հանրապետութեան ժամանակաշրջանի դրամատնային համակարգի կազմաւորումը, իրագործած նուաճումները եւ հեռանկարները: Գիրքի յաւելուածին մէջ Մկրտիչ Յ. Պուլտուքեան 1992-էն ի վեր կատարած իր դասախօսութիւններուն, հարցազրոյցներուն եւ յօդուածներուն ընդմէջէն կը փոխանցէ ներկայ շուկայական տնտեսութեան մէջ գործող Հայաստանի մէջ մնայուն դրամատնային համակարգ ստեղծելու կարելիութիւններուն մասին իր թելադրութիւնները: == Հրատարակչական Նուիրատուութիւններ == 1 Յուլիս, 2015-ին Հայաստանի ազգային գրադարանի մեծ դահլիճին մէջ տեղի ունեցաւ հանդիպում Փրոֆէսոր Մկրտիչ Յակոբ Պուլտուքեանին հետ: Ան գրադարանին նուիրեց 74 միաւոր գիրք եւ 2 տեսաերիզ: == Պարգեւներ == 1 Յուլիս, 2015-ին, Հայ մշակույթին ու գիտութեանը մատուցած ծառայութիւններու, ազգային հասարակական, մշակութային կյանքին ունեցած աւանդի համար Հայաստանի ազգային գրադարանի տնօրէն Տիգրան Զարգարեանը հայ առաջին տպագրիչ ‹‹Յակոբ Մեղապարտ›› շքամետալով պարգեւատրեց Փրոֆէսոր, տնտեսագէտ, հրապարակախօս, ազգային հասարակական գործիչ Մկրտիչ Յակոբ Պուլտուքեանին: == Հովանաւորութիւն «Զուարթնոց» կեդրոնին == 18 Դեկտեմբեր, 2014-ին, տեղի ունեցաւ աւանդական դարձած ուտեստեղէնի եւ ձեռային աշխատանքներու տօնավաճառը ` «Զուարթնոց» կեդրոնին մէջ, Պուրճ Համուտ, կազմակերպութեամբ հայ համայնքի ընկերային ծառայողներու միութեան եւ մտքով թերաճ հայ մանուկներու «Զուարթնոց» կեդրոնին: Մկրտիչ Յակոբ Պուլտուքեան սիրայօժար ստանձնած էր ձեռնարկին հովանաւորութիւնը: == Աղբիւրներ == Լոյս Տեսաւ Լիբանանահայ Ծանօթ Տնտեսագէտ Մկրտիչ Պուլտուքեանի «Հայ Սեղանաւորները Միջին Արեւելքի Տարածքին, Պոլիսէն Մինչեւ Պէյրութ» Գիրքին Անգլերէն Հատորը Աշխատութիւն Մը` Մկրտիչ Յ. Պուլտուքեանի «Հայ Սեղանաւորներ»-ը ՀԻՄՆԱՒՈՐՈՒԱ՞Ծ ԵՆ ԱՐՏԱԳԱՂԹԻՆ ԴՐԴԱՊԱՏՃԱՌՆԵՐԸ ՄԿՐՏԻՉ Յ. ՊՈՒԼՏՈՒՔԵԱՆ, ՊԷՅՐՈՒԹ, ՄԱՐՏ 2014 Մկրտիչ Յ. Պուլտուքեան Գրախօսական՝ Հայ Սեղանաւորներ Միջին Արեւելքի Տարածքին՝ Պոլիսէն Մինչեւ Պէյրութ Լոյս Տեսաւ Լիբանանահայ Ծանօթ Տնտեսագէտ Մկրտիչ Պուլտուքեանի «Հայ Սեղանաւորները Միջին Արեւելքի Տարածքին, Պոլիսէն Մինչեւ Պէյրութ» Գիրքին Անգլերէն Հատորը «Հայ Սեղանաւորներ Միջին Արեւելքի Տարածքին Պոլիսէն Մինչեւ Պէյրութ» «Զուարթնոց» Կեդրոն. Ուտեստեղէնի Եւ Ձեռային Աշխատանքներու Տօնավաճառ Պուլտուքեանի 24 տարիներ առաջ՝ Լիբանանի ընդհանուր պարտքերը մարելու նպատակով սնտուկ մը հիմնելու առաջարկը:ութիններ

Շքանշան

Շքանշան, պետական պատուաւոր պարգեւ ծառայութիւններու համար։ Կը պատրաստուի տարբեր նիւթերէ (հիմնականին՝ մետաղներէ կամ համաձուլուածքներէ), խաչի, հնգաթեւ կամ բազմաթեւ աստղի, շրջանակի եւ այլնի ձեւերով։ Շքանշանները կը կրեն ժապաւէնով կամ շղթայով, բարձրագոյն շքանշանները՝ որոշակի գոյնի լայն ուսաժապաւէնով։ Շքանշանը կրնայ ունենալ մէկ կամ քանի մը աստիճան։ Որոշակի աւագութիւն սահմանուած է պետութեան բոլոր շքանշաններու միջեւ։ Շքանշաններու մասին կանոնադրութիւնով կը սահմանուի շքանշանի յանձնման ծիսակատարութիւն կամ հանդիսութիւն։ Արեւմտեան Եւրոպայի մէջ շքանշանի ծագումը կը կապուի կաթոլիկական միջնադարեան կանոններու հետ [այստեղէն ալ՝ օրտէն ( լատինատառ ordo — շարք, կարգ) եզրը եւրոպական լեզուներուն մէջ]։ 18-19-րդ դարերուն շքանշանը կը կիրառուէր գրեթէ բոլոր երկիրներուն մէջ։ Առանձին պարագաներու շքանշան ստացողը ձեռք կը բերէր ազնուականի տիտղոս կամ այլ արտօնութիւն։ Ռուսաստանի մէջ առաջին շքանշանները հիմնադրած է Պետրոս Ա.ը։ Հոկտեմբերեան մեծ յեղափոխութենէն ետք ՀԿԳԿ-ի եւ ԺԿԻ-ի հրամանագիրով դասային արտօնութիւններու հետ վերացուեցան ցարական բոլոր շքանշանները։ Խորհրդային առաջին շքանշանը սահմանուած է 1918-ին։ Պատմական Հայաստանի մէջ, ինչպէս ամէնուրէք, ընդունուած եղած է պարգեւատրումը կալուածքներով, թանկարժէք իրերով ու մետաղադրամներով։

Եւրատեսիլ Երգի Մրցոյթ

Եւրատեսիլ երգի մրցոյթ (անգլերէն՝ Eurovision Song Contest, ֆրանսերէն՝ Concours Eurovision de la chanson), երգի ամենամեայ մրցոյթ, որ կը կազմակերպուի Եւրոպական հեռարձակողներու միութեան կազմին մէջ գտնուող երկիրներու միջեւ։ Իւրաքանչիւր երկիր կ'ուղարկէ երգ, որ կենդանի հնչողութեամբ պէտք է կատարուի ուղիղ եթերով հեռուստատեսութեամբ եւ ռատիոյով, այնուհետեւ տեղի կ'ունենայ քուէարկութիւն, եւ կ'որոշուի յաղթող երգը։ Մրցոյթը սկսած է հեռարձակուիլ 1956 թուականէն եւ ըստ վերջին տարիներու տուեալներուն ան ունի 100 միլիոնէն աւելի հեռուստադիտող Եւրոպայի մէջ եւ ընդհանուր 600 միլիոն հեռուստադիտող ամբողջ աշխարհի վրայ։ Եւրատեսիլը կը հեռարձակուի նաեւ Եւրոպայէն դուրս գտնուող երկիրներուն մէջ, ինչպէս՝ Արժանթին, Աւստրալիա, Պրազիլ, Քանատա, Չինաստան, Քոլոմպիա, Եգիպտոս, Հնդկաստան, Ճափոն, Յորդանան, Մեքսիք, Նոր Զելանտա, Ֆիլիփիններ, Հարաւային Քորէա, Թայուան, Թայլանտ, Միացեալ Նահանգներ, Ուրուկուէյ եւ Վենեզուելա, չնայած այն հանգամանքին, որ այդ երկիրները չեն մասնակցիր մրցոյթին։ 2000 թուականէն սկսած մրցոյթը կը հեռարձակուի նաեւ համացանձի վրայ եւ 2006 թուականին ունեցած է 74,000 դիտող 140 երկիրներէ համացանցի վրայ։ == Մասնակցութիւն == Եւրատեսիլին կրնան մասնակցիլ այն երկիրները, որոնք կը գտնուին Եւրոպա աշխարհամասին մէջ եւ ԵՀՄ-ի անդամ են։ Մրցոյթին իրենց մասնակցութիւնը ունին նաեւ այնպիսի երկիրները, որոնց տարածքին մէկ մասը կը գտնուի Ասիոյ մէջ։ 1980 թուականին մրցոյթին մասնակցած է նոյնիսկ Մարոքը, որ կը գտնուի Ափրիկէին հիւսիսը։ 2015 թուականին մրցոյթին առաջին անգամ մասնակցեցաւ Աւստրալիան։ Մինչեւ օրս մրցոյթին առնուազն գոնէ մէկ անգամ մասնակցած են 52 երկիրներ։ Ստորեւ ներկայացուած ցանկին մէջ նշուած են երկիրներու առաջնելոյթները ըստ տարիներու. == Ծանօթագրութիւններ ==

Արմենակ Սագըզեան

Արմենակ Սագըզեան, (1872, Պոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - 1944, Պոլիս, Թուրքիա), Հայ արուեստագէտ։ == Կենսագրութիւն == Արմենակ ծնած է 1872 թուականին Կոստանդնուպոլիսի մէջ, պոլսահայ մտաւորական՝ Յովհաննէս Սարգըզի ընտանիքին մէջ։ Ան ուսանած է Փարիզի մէջ, ուր սորված է իրաւաբանութիւն: Կոստանդնուպոլիսին մէջ ստանձնած է պետական պաշտօններ եւ արժանացած է բազմաթիւ շքանշաններու։ Արմենակ եղած է Կոստանդնուպոլիսի Հայ գեղարուեստական միութեան հիմնադիրը (1919 թուական) եւ անոր նախագահը։ Սագըզեանի ջանքերով Փոքր Ասիոյ քաղաքներէն ու գաւառներէն հաւաքուած են ոչնչացումէն փրկուած հայկական մշակոյթի նշխարները։ Ան զբաղած է արեւելեան արուեստի, հայկական մանրանկարչութեան եւ արուեստի հարցերով։ Մահացած է 1944 թուականին՝ Կոստանդնուպոլիսի մէջ։ == Աշխատութիւններ == Արմենակ Սագըզեան եղած է աւելի քան 25 աշխատութիւններու հեղինակը («17-18-րդ դարերու պարսկական մանրանկարչութիւնը»՝ 1929 թուականին՝ Ֆրանսերէն լեզուով)։ 1940 թուականին լոյս ընծայած է անոր յօդուածներու ընտրանին՝ «Հայ արուեստի էջեր» խորագրով՝ Ֆրանսերէն լեզուով ստեղծագործութիւնը։

Ֆեմինիզմ

Ֆեմինիզմ (ֆր.՝ féminisme, լատ.՝ femina - կին), քաղաքական եւ ընկերային շարժումներու եւ գաղափարախօսութիւններու ամբողջութիւն մըն է, որ ունի մէկ ընդհանուր նպատակ՝ սեռերու համար սահմանել, զարգացնել եւ հասնիլ հաւասար քաղաքական, տնտեսական, մշակութային, անձնական եւ ընկերային իրաւունքներու: Ֆեմինիզմը կը պայքարէր՝ վերացնելու կիներու շահագործումը, տղամարդու բացարձակ իշխանութիւնը, կնոջ լուսանցքային դեր վերապահող կարծրատիպերն ու վերջապէս ստեղծելու այնպիսի միջավայր մը, ուր կին արարածը կը վայելէ հաւասարութիւն, ազատութիւն եւ արդարութիւն` ներգրաւուելով քաղաքական թէ հասարակական տարբեր ոլորտներու մէջ: Ֆեմինիզմը կրնայ նաեւ համարուիլ գործունեայ քաղաքականութեան ջատագովութիւն մը, որ կը պայքարի կնոջ միայն վերարտադրողական կարողութիւն ունենալուն, ընտանեկան բռնութեան, սեռային ոտնձգութիւններուն եւ սեռական խտրականութեան դէմ: Կը պայքարի նաեւ՝ կանանց ընտրական իրաւունքի, աշխատելու իրաւունքի, աշխատավայրէն ներս հաւասար իրաւունքներու եւ հաւասարաչափ վարձատրութեան, սեփականութիւն ունենալու, կրթութիւն ստանալու, պայմանագիրներ կնքելու եւ ամուսնութեան մէջ հաւասար իրաւունքներ ունենալու համար։ === Պատմութիւն === Շարլ Ֆուրիէ (ֆրանսերէն՝ Charles Fourier) ֆրանսացի ընկերվարական փիլիսոփայ մըն էր։ Ան կը համարուի «féminisme» բառը ստեղծողը (1837): Féminisme (feminism) եւ féministe (feminist) արտայայտութիւնները առաջին անգամ օգտագործուած են՝ Ֆրանսայի եւ Հոլանտայի մէջ՝ 1872-ին, Անգլիոյ մէջ՝ 1890-ին եւ Ամերիկայի մէջ՝ 1910-ն: Իգական սեռի իրաւունքներու ջատագովները տարբեր նպատակներ կը հետապնդեն: Ամենամեծ արեւմտեան պատմաբանները՝ իգական սեռի իրաւունքներու ջատագովները, կը պնդեն, որ բոլոր այն շարժումները, որոնք կը հետապնդեն կանանց իրաւունքներու պաշտպանութիւնը, պէտք է ֆեմինիստական համարուին, նոյնիսկ եթէ անոնք չեն (կամ չէին) կիրարկեր այդ եզրը: Ուրիշ պատմաբաններ ալ կ'ըսեն, թէ եզրը պէտք է վերագրուի արդի ֆեմինիստական շարժման եւ անոր ժառանգորդներուն։ Ուստի, անոնք կը գործածեն protofeminist բառը, նկարագրելու վաղ ժամանակաշրջանի շարժումները: === Ալիքներ === Արեւմտեան Ֆեմինիզմի պատմութիւնը բաժնուած է չորս «ալիքներու»: Առաջինը կը ներառէ կանանց ընտրական իրաւունքը (Թ.- Ի. դարեր): Երկրորդ ալիքը կը սկսի 1960-ականներուն, երբ կիները կ'ունենան օրինական եւ հասարակական հաւասարութիւն: 1992-ին, երրորդ ալիքը կը յայտնուի, որ կը նկարագրուի անհատականութեան եւ կիներու իրաւունքներու գաղափարախօսութեան պայքարով: Չորրորդ ալիքը՝ 2012-ին, սեռային ոտնձգութիւններուն դէմ պայքարն է․ կը նկարագրուի նաեւ իբրեւ Me Too շարժում : === Ի. եւ Թ. դարեր === Առաջին Ալիք Առաջին ալիքը տեղի կ'ունենայ Թ.- Ի. դարերուն: Անգլիա եւ Ամերիկա կը պաշտպանեն կնոջ եւ մարդու միջեւ հաւասար ըլլալու գաղափարը ամուսնութեան մէջ: 1839-ին Անգլիոյ մէջ նոր շարժում մը կը սկսի, որ կը կոչուի «Custody of Infants»: Անիկա կը միտի ապահովել կանանց իրաւունքը իրենց երեխաներուն հետ («Նորածիններու խնամակալութիւնը»), ըստ որուն առաջին անգամ կիներուն թոյլ կը տրուի իրենց երեխաներուն հանդէպ խնամակալութեան իրաւունք ունենալ: Աւելի ուշ, դարձեալ Անգլիոյ մէջ, 1870-1882 թուականներուն, այլ շարժում մը կը սկսի, որ կը կոչուի «Married Women's Property»: Այս շարժումը նաեւ կը յայտնուի հարաւային Ուելսի մէջ 1889-ին, իսկ Աւստրալիոյ միւս գաղութները 1890-1897 թուականներու ընթացքին: ԺԹ. դարը կը կեդրոնանայ քաղաքական զօրութեան եւ աւելի ճիշդ կանանց ընտրական իրաւունքին վրայ, թէեւ ուրիշ իգական սեռի իրաւունքներու ջատագովները կը զբաղէին նաեւ կանանց սեռային, վերարտադրողական եւ տնտեսական իրաւունքներով: Կանանց ընտրական իրաւունքին համար մղուող պայքարը Բրիտանական Աւստրալասիական գաղութներուն մէջ կը սկսի ԺԹ. դարու վերջը, Նոր Զելանտայի ինքնավար գաղութներուն մէջ, 1893-ին կանանց ընտրական իրաւունքի ընդունմամբ, իսկ Հարաւային Աւստրալիոյ մէջ 1895-ին՝ կանանց թոյլ տալով մասնակցելու ընտրութիւններուն եւ իրենց թեկնածութեան առաջադրման խորհրդարանական պաշտօններու։ Այս բոլորին կը յաջորդէ 1902-ին Աւստրալիոյ մէջ Կանանց ընտրական իրաւունքի ընդունումը: 1918-ի շարժումը կանանց ընտրական իրաւունք կու տայ, բայց պէտք էր, որ անոնք 30 տարեկանէն աւելի ըլլային: Անոնք կը ստանան նաեւ սեփականութիւն ունենալու իրաւունք։ 1928-ին վերոնշեալ օրէնքը փոփոխութեան կ'ենթարկուի եւ ընտրական տարիք կը ճշդուի՝ 21-ը ։ Էմմէլին Փենքհարսթ, Անգլիոյ ամենագործօն քաղաքականութեան ջատագովը կը դառնայ: Ան կը հաստատէ, թէ ինք փոխած է կնոջ բնատիպը հասարակութեան մէջ: === Ի. դարու կէս === ==== Երկրորդ Ալիք ==== Ի. դարու կէսերուն եւրոպական շարք մը երկիրներու մէջ կանայք զրկուած էին որոշ կարեւոր իրաւունքներէն։ Այս երկիրներուն մէջ ֆեմինիստները կը շարունակէին պայքարիլ ընտրական իրաւունքի ձեռքբերման համար։ Զուիցերիոյ կանայք դաշնային ընտրութիւններուն մասնակցելու իրաւունք ստացած են 1971-ին, սակայն Ափենզել Ինըր Ռոտըն (Appenzell Inner Rhoden) գաւառակի կանայք տեղական հարցերուն վերաբերող ընտրութիւններուն մասնակցելու իրաւունք կը ստանան միայն 1991-ին, երբ Զուիցերիական Դաշնային Գերագոյն դատարանը կը պարտադրէ գաւառակին ընդունելու օրէնքը։ Լիխտենշտայնի մէջ կանայք ընտրութեան իրաւունք ձեռք կը բերեն 1984-ի հանրաքուէի իբրեւ արդիւնք։ Նախորդ երեք հանրաքուէները՝ 1968, 1971 եւ 1973 թուականներուն կը ձախողեցնեն իրաւունքի ամրագրումը։ Ֆեմինիստները կը շարունակէին պայքարիլ «Ընտանիքի մասին» օրէնքին համար, որ ամուսիններուն իրենց կանանց նկատմամբ վերահսկման իրաւունք կու տար։ Օրինակ, Ֆրանսայի մէջ ամուսնացած կանայք իրաւունք չունէին աշխատելու առանց իրենց ամուսիններուն թույլտուութեան մինչեւ 1965։ Ֆեմինիստները նաեւ կ'աշխատէին վերացնել «ամուսնական ազատութիւնը» բռնաբարութեան օրէնքներուն մէջ, որոնց համաձայն ամուսինները չէին դատապարտուեր իրենց կիները բռնաբարելու համար։ Ամուսնական յարաբերութիւններուն մէջ բռնաբարութիւնը քրէականացնող նախորդ փորձերը ձախողած էին։ Հակառակ անոր, որ արարքի քրէականացումը արեւմտեան երկիրներու մեծ մասին մէջ կ'ընդունուի մէկ դար ետք, անպատժելի է աշխարհի զանազան այլ երկիրներու մէջ։ === Ի. դարու վերջը եւ Ի. դարու սկիզբը === ==== Երրորդ ալիք ==== 1990-ական թուականներու սկիզբը ԱՄՆ-ի մէջ կը սկսի «երրորդ ալիքը» իբրեւ «երկրորդ ալիքի» ձախողութիւններուն պատասխան եւ ըննդէմ անոր նախաձեռնութիւններուն եւ շարժումներուն։ «Երրորդ ալիք»ին ֆեմինիզմը կը տարբերի «երկրորդ ալիք»էն սեռականութեան վերաբերող հարցերով` մարտահրաւէրի կանչելով իգական սեռականութիւնը նշելով իբրեւ կանանց հզօրացում։ «Երրորդ ալիք»ին ֆեմինիզմը կը փորձէ նաեւ խուսափիլ «երկրորդ ալիք»ին՝ կանացիութեան վերաբերող նիւթապաշտական սահմանումէն, ուր կը գերակշռէ միջին դասէն բարձր սպիտակամորթ կանանց կենսափորձը։: «Երկրորդ ալիք»ին ֆեմինիստական շարժման առաջնորդները, ինչպէս՝ Կլորիա Անզալտուա, Պելլ Հուսք, Շելա Սանտովալ, Շորի Մորական, Օտրի Լորտ, Մաքսին Հոնկ Քինկսթոն եւ շարք մը այլ ոչ սպիտակամորթ ֆեմինիստներ, կը փորձէին ֆեմինիստական շրջանակներուն մէջ բանակցիլ ցեղային հարցերու շուրջ։ «Երրորդ ալիք»ն ֆեմինիզմը կը ներառէր նաեւ ներքին բանավէճեր «տարաձայնային ֆեմինիստներ»ու միջեւ, որոնք կը հաւատան, որ սեռերու միջեւ կան էական տարբերութիւններ, եւ անոնց, որոնք հաւատացած են, որ սեռերու միջեւ չկան բնորոշ տարբերութիւններ, եւ կը պնդեն, որ սեռական դերերը պայմանաւորուած են ընկերային հանգամանքներով։ ==== Քլարա Ցեթքինի գաղափարախօսութիւնը ==== ԺԹ. դարու վերջաւորութեան եւ Ի. դարու սկզբնաւորութեան ֆեմինիստական շարժումին մէջ կար քաղքենիական ուղղութիւն մը, որ կիներու իրաւունքները կը սահմանափակէր միայն ու միայն քաղքենի դասակարգի կիներուն ընտրելու եւ ընտրուելու իրաւունք շնորհելու երեւոյթին մէջ` առանց անդրադառնալու կիներու դիմագրաւած ընկերային թէ քաղաքական միւս հարցերուն: Ընկերվարական ֆեմինիզմի տեսութիւնը հակադրելով քաղքենիական ֆեմինիզմի տեսութեան` գերմանացի Քլարա Ցեթքին (Clara Zetkin) եւ իրեն համախոհ ընկերվարական մտածողներ կու գան այն եզրակացութեան, որ կայ կիներու ազատագրումի հարց` իբրեւ մէկ բաժինը աշխատաւոր մարդուն ազատագրման (ընկերային-տնտեսական, դասակարգային ազատագրում): Չի բաւեր միայն քաղաքական իրաւունքներ տալ սակաւաթիւ կիներու, որոնք կը պատկանին հարուստ դասակարգին, այլ անհրաժեշտ է կնոջական իրաւունքներուն մօտենալ համապարփակ հասկացողութեամբ` սկսելով աշխատանքային պայմաններուն բարելաւման համար պայքարէն մինչեւ ընկերութեան մէջ արմատացած կարծրատիպերուն քանդումը: Ընկերվարական ֆեմինիստները մանաւանդ շեշտը կը դնեն հայրիշխանական դրսեւորումներուն դէմ պայքարին եւ ազատ սիրոյ գաղափարին վրայ: Ինք` Քլարա Ցեթքին, մեկնելով ազատ սիրոյ գաղափարի արմատական սկզբունքէն, թէեւ համակրական ու սիրոյ կապ ունեցած է տղամարդու մը հետ, որդեգրած է անոր մականունը, անկէ երկու զաւակ ունեցած է ու հետը ապրած եւ պայքարած, բայց երբեք պաշտօնապէս չէ ամուսնացած անոր հետ` մերժելով ընտանիքի հաստատութեան գաղափարը: Քլարա Ցեթքին կը նշէ, որ աշխատավարձի համար տունէն դուրս աշխատիլը կը մեծցնէ կնոջ անկախութեան շրջագիծը, ինչ որ ազատութեան նախապայմաններէն մէկն է, սակայն անպայմանօրէն չի նշանակեր այդ ազատութեան իրականացումը, որովհետեւ այդպիսով թէեւ աշխատաւոր դասակարգին մէջ կիները տնտեսական անկախութիւն ձեռք կը ձգեն, բայց տակաւին իբրեւ անհատներ չեն ունենար լիարժէքօրէն ապրելու կարելիութիւն, որովհետեւ կը ստանան միայն դրամատիրական արտադրութեան սեղանէն ինկած փշրանքները: Հետեւաբար աշխատաւոր դասակարգին մէջ կիներու պայքարը` իրենց ազատագրումին համար, երբեք ուղղուած չէ նոյն դասակարգէն տղամարդոց դէմ, ինչպէս որ քաղքենիական հասարակութեան մէջ քաղքենի կնոջ պայքարը ուղղուած կ՛ըլլայ քաղքենի տղամարդուն դէմ: Կիներու պայքարին վերջնական նպատակը, ըստ Քլարա Ցեթքինի, աշխատաւոր դասակարգին կողմէ քաղաքական իշխանութիւնը ձեռք ձգելն է` ուս ուսի պայքարելով աշխատաւոր տղամարդուն կողքին` դրամատիրական հասարակարգին դէմ: Նոյնիսկ եթէ կիները ձեռք ձգեն քաղաքական հաւասարութիւնը, ասիկա գոյութիւն ունեցող իրականութենէն ոչինչ պիտի փոխէ, որովհետեւ պիտի շարունակուի աշխատաւոր կնոջ շահագործումը` յար եւ նման աշխատաւոր տղամարդուն շահագործման: Ըստ Քլարա Ցեթքինի, աշխատաւոր կիները պէտք չէ իրենց պայքարը սահմանափակեն քաղաքական մասնակի պահանջներու ներկայացումով, ինչպիսին էր ընտրելու իրաւունքը: Անոնք պէտք է պայքարին աշխատելու իրաւունք ձեռք ձգելու, աշխատավարձի հաւասարութեան, երեխաներու հոգատարութեան համար վճարուած արձակուրդի, կրթութեան իրաւունքին եւ այլ իրաւունքներու համար ալ: Կնոջական պայքարը դժուար է, կ'ենթադրէ շատ աշխատանք եւ հսկայական զոհողութիւններ. === Տեղափոխութիւններ եւ գաղափարախօսութիւն === Ֆեմինիզմի շարժումներ եւ գաղափարախօսութիւններ ==== Քաղաքական շարժումներ ==== Ֆեմինիզմ գաղափարին արմատները յառաջացած են քաղաքական հակումներէ, ինչպէս նաեւ ազատականութեան, պահպանողականութեան եւ կամ բնութեան վրայ կեդրոնացումէն: Ֆեմինիզմի ազատ հաւատացեալները կը փնտռեն հաւասարութիւն կանանց եւ մարդոց միջեւ, քաղաքական եւ օրինական բարեկարգութիւնը, առանց խանգարելու միաբանութիւնը: Catherine Rottenberg կը նշէ, որ Ֆեմինիզմի նոր պրակը՝ հաւատացեալները ազատօրէն կ'առաջնորդէ, ինչ որ չի հաւաքականացներ եւ կ'անջատէ անհաւասարութենէն: Այսպէս ան կը փաստէ, որ «Ֆեմինիզմի ազատ հաւատացեալները» (Liberal Feminism) չեն կրնար միօրինակ քննարկել մարդոց իշխանութիւնը, ուժը եւ առանձնաշնորհումը: Արմատական Ֆեմինիզմը (Radical feminism) կը քննադատէ արական դրամատէր նուիրապետութիւնը՝ անոնք իբրեւ կանանց ապագան որոնող։ Ազատամիտ Ֆեմինիզմը կ'ըմբռնէ մարդոց իբրեւ սեփականատէր եւ կ'անուանէ ազատութեան հարկադրիչ միջամտութիւն: Իգական սեռի իրաւունքներու ուրիշ ջատագովներ կը քննադատեն հերձուած Ֆեմինիզմը իբրեւ «sexist»: Բնապաշտ ֆեմինիզմները Ecofeminists կ'ըսեն թէ՝ այր մարդոց (men) հսկողութիւնը պատասխանատու է կանանց կեղեքման: Այս շարժումը քննադատուած է, որ շատ կը կեդրոնանայ կիներու եւ բնութեան միջեւ խորհրդաւոր (mystical) կապին: == Փոսթ ֆեմինիզմ == Փոսթ ֆեմինիզմ եզրը կը կիրարկէ նկարագրելու համար ֆեմինիզմին վերաբերող այն տեսակէտերը, որոնք ի յայտ եկած են 1980-ական թուականներէն սկսեալ։ Հակաֆեմինիստ չըլլալով հանդերձ՝ փոսթֆեմինիստները հաւատացած են, որ կանայք «երկրորդ ալիք»ի նպատակներուն հասած են։ Եզրը առաջին անգամ օգտագործուած էր նկարագրելու «երկրորդ ալիք»ի ֆեմինիզմին դէմ ուղղուած ճնշումը։ Սակայն այսօր փոսթ ֆեմինիզմը դարձած է շարք մը այնպիսի տեսութիւններու պիտակը, որոնք քննադատօրէն կը մօտենան ֆեմինիստական նախորդ ճառախօսութիւններուն եւ կը ներառեն «երկրորդ ալիք»ին գաղափարները։ Այլ փոսթֆեմինիստներ կը կարծեն, որ ֆեմինիզմը այլեւս չի համապատասխաներ արդի հասարակութեան։ Ամերիկացի գրող, փրոֆ. Ամելիա Ճոնս կը գրէ, որ 1980-ական եւ 1990-ական թուականներուն յայտնուած փոսթֆեմինիստական հատուածները «երկրորդ ալիք»ին ֆեմինիզմը կը նկարագրէին իբրեւ միասնականութիւն։ Փրոֆ. Տորոսի Ճէյն (Dorothy Jane) կը նշէ. «շատ ֆեմինիստներ կ'արտայայտեն իրենց անհանգստութիւնը առ այն, որ իրաւունքներու եւ հաւասարութեան վերաբերող շարք մը դատողութիւններ այժմ կը կիրարկուին ֆեմինիստներուն դէմ»։ == Տեսութիւն == ==== Նիւթապաշտ գաղափարախօսութիւնները ==== Ռոզմարի Հենեսի (Rosemary Hennessy) եւ Քրիս Ինկրահամ (Chrys Ingraham) կը նշեն, թէ Ֆեմինիզմի նիւթապաշտ ձեւերը ծագում կ'առնեն արեւմտեան Marxist շրջանակներէն եւ ներշնչած են ուրիշ եւ տարբեր շարժումներ։ Marxist ֆեմինիստները կը փաստեն, թէ դրամատիրութիւնը մեղաւոր է կանանց կեղեքման համար եւ կնոջ զանազանման առօրեայ կեանքին մէջ: Ընկերվարական Ֆեմինիզմը կը զանազանուի Marxist ֆեմինիզմէն․ կը վիճի, թէ կանանց ազատագրումը կրնայ յաջողիլ միայն երբ ան կ'աշխատի, որ վերջ դնէ կնոջ կեղեքման պատճառ եղող տնտեսական եւ մշակութային աղբիւրներուն: Անիշխանական ֆեմինիստները (Anarcha-feminists) կը կարծեն, թէ այս ձեւի տուայտանքը եւ պարտադիր անիշխանութիւնը նաեւ կը պայքարի տղամարդոց պատրիարքութեան դէմ: ==== «Սեւ» եւ յետգաղութային գաղափարախօսութիւնները (postcolonial ideologies) ==== : Սարա Ահմետ (Sara Ahmed) կը նշէ, թէ Սեւ եւ յետգաղութային Postcolonial Ֆեմինիզմը մարտահրաւէր մըն է «արեւմտեան Ֆեմինիզմի մտածումներուն քանի մը առաջադրանքներով»: Պատմութեան ընթացքին արեւմտեան Եւրոպայի եւ հիւսիսային Ամերիկայի Ֆեմինիստ շարժումները եւ անոնց տեսական զարգացումը «ճերմակամորթ» կիները կը կառավարեն: Այս հակումը կ'արագանայ 1960-ին քաղաքային իրաւունքներու շարժման հետ զուգահեռ․ Ամերիկայի եւ Ափրիկէի, Քարիպեան (Caribbean) կղզիներու, լատին Ամերիկայի եւ Ասիոյ հարաւ արեւելքի մէջ եւրոպական գաղթօճախներու տկարացման: Տարբեր ազգերու եւ կամ ցեղերու կիներ առաջադրած են տարբեր Ֆեմինիզմի ձեւեր: Կանացի իրաւունքներու շարժումը կ'աճի «Ճերմակամորթ» եւ միջին դասակարգի նախաֆեմինիստական շարժումներէն ետք։ Յետգաղութային ֆեմինիստները կը փաստեն, թէ գաղթօճախներու ճնշումը եւ արեւմտեան Ֆեմինիզմը լուսանցքի տակ դրած են յետգաղութային ֆեմինիստ կիները, սակայն զանոնք կրաւորական կամ անձայն չեն դարձուցած։ Երրորդ աշխարհի եւ բնիկ ֆեմինիստ շարժումները շատ մօտիկ են յետգաղութային ֆեմինիստներուն։ Այս գաղափարները շատ մօտիկ են Ափրիկէի ֆեմինիստական, motherism, Stiwanism, negofeminism, femalism, transnational feminism, and Africana womanism շարժումներուն։ ==== Արական հակազդեցութիւնը ==== Արականի եւ Ֆեմինիզմի ազգակցութիւնը բաղադրութիւն մըն է: Մարդիկ մասնակցած են Ֆեմինիզմի ամէն ալիքի իրենց նշանակալից պատասխանով: Տեղի կ'ունենան դրական եւ ժխտական հակազդեցութիւններ: Այս պատասխանները փոխուած են փրօ-ֆեմինիզմէն (pro-feminism) մինչեւ անդի-ֆեմինիզմ (anti-feminism): === Փիեռ Պուրտիէոյի գաղափարախօսութիւնը === Փիեռ Պուրտիէօ` ֆրանսացի ընկերաբան եւ մարդաբան, իր «Արական գերիշխանութիւնը» (La Domination Masculine, 2002) փորձագրութեան մէջ կը բացատրէ, որ կին-այր աւանդական դերերու վերանորոգումը արդիւնքն է աշխատանքներու սեռային բաժանումին. ընտանիքը, ընկերային առաջին եւ ամենանեղ օղակը կազմուած է այր մարդէն, կնոջմէն եւ երեխայէն, որ մանկութենէն սկսեալ կը դիտէ իր մօր եւ հօր աշխատանքները, կը ներառէ սեռային բաժանումը, եւ անոր համեմատ կը կազմէ իր սեռային ինքնութիւնը` հետագային յանձն առնելու համար իրեն վերապահուած դերը` իբրեւ կին կամ այր: Սեռային բաժանումը ներառող ընկերային մարմինը առիթը չունի մտածելու, թէ ինչո՞ւ իր մօրը եւ հօրը կատարած դերերը սահմանուած են անոնց սեռային պատկանելիութեամբ: Այս իմաստով, Սիմոն տը Պովուար իր «Երկրորդ սեռը» փորձագրութեան մէջ կը գրէ. « Համակերպումի եւ ենթարկումի աւանդութիւն մըն է, համապարտութեան եւ հաւաքական գիտակցութեան պակաս մը… »: Սեռային խտրութեամբ եւ արական գերիշխանութեամբ դաստիարակուող մարմինը կը վերանորոգէ աւանդական կանոնները իր իսկ կազմած ընկերային օղակին ընդմէջէն: == Տե՛ս նաեւ == Շարլ Ֆուրիէ (անգլերէն) Էմմելին Փենքհարսթ (անգլերէն) == Ծանօթագրութիւններ ==

Ջղային Անախորժակութիւն

Ջղային անախորժակութիւնը (anorexia nervosa) կը յատկանշուի նիհարնալու տենչով, գիրութեան վախով, ընդունելի եւ բնական մարմինի ծանրութեան կշիռքի մերժումով ու կիներու մօտ դաշտանի խանգարումով (amenorrhea): Անիկա շատ բարդ եւ լուրջ բժշկական հարց մըն է։ Այս անուանումը հաւանաբար սխալ եղած է, որովհետեւ ենթականները ախորժակ կ'ունենան, սակայն նախապաշարուած կ'ըլլան կերակուրով: Այս հիւանդութենէն տառապողներուն 95 տոկոսը կիներ են: Անիկա ընդհանրապէս կը սկսի պատանեկան տարիներուն: Ջղային անախորժակութեան հիմնական պատճառը անորոշ է, սակայն արդի կենցաղային մօտեցումներուն հետեւանքով նիհարնալու կամ նիհար տեսնուելու փափաքը տիրական ազդակ է: == Յաւելեալ == Մասնագէտ հոգեբոյժներու համաձայն՝ անհատական ճնշուածութիւն, առանձնութիւն, անապահովութիւն, կատարեալին ձգտում, բարդ հարցեր եւ զգացական կացութիւններ ունեցողները աւելի հակամէտ կ'ըլլան ունենալու ջղային անախորժակութիւն, քան ուրիշներ: Ըստ մասնագէտներուն՝ հիմնական հարցը ընկերային, զգացական եւ կենսաբանական (biological) խորք ունի: Ծնողական պարտադրանք, ընկերային շրջանակի ճնշում, մարմնական լաւ երեւոյթ ունենալու մարմաջ եւ պարուհի դառնալու փափաք՝ որոշապէս մեծ դերակատարութիւն ունին այս հիւանդութեան յառաջացման մէջ: Այս հիւանդութենէն տառապողներուն անհատականութիւնը (self-esteem) հիմնուած է որքանով նիհարնալու եւ կշիռք կորսնցնելու վրայ։ Անոնք կը խորհին, որ ուրախ պիտի ըլլան, եթէ կշիռք կորսնցնեն: Անոնց հիմնական նպատակը նիհարնալն է եւ ո՛չ թէ առողջութիւնը: Անոնք նախպաշարուած են միայն իրենց մարմինին երեւոյթով։ Հիւանդներուն մեծամասնութիւնը տնտեսական լաւ վիճակ ունեցողներ են: Անոնք կ'ըլլան շատ բծախնդիր, ուշիմ եւ լաւագոյնին, կատարեալին ու մեծ յաջաղութեան ձգտողներ: Անոնք շարունակ կերակուրի մասին կը մտածեն եւ կը խօսին, կը սերտեն կերակուրներու տեսակները եւ սննդեղէններու ջերմոյժի քանակը, շուկայի պատրաստ կերակուրներու տուփերուն վրայ գրուած գրութիւնները շարունակ կը կարդան, կերակուրի պատրաստութեան թերթիկները կը պահեն, կերակուր պատրաստելու դասընթացքներու կը հետեւին, սննդականոնի գիրքեր կը կարդան, ճաշացուցակներ կ'ուսումնասիրեն, դժուար եւ բարդ կերակուրներ կը պատրաստեն ուրիշներու համար, յաճախ կը ստեն իրենց կերածին մասին, իրենց կերակուրը գաղտնի տեղ մը կը պահեն կամ կը թափեն, որպէսզի չուտեն: Անոնք շատ քիչ կ'ուտեն, կը հետեւին զօրաւոր սննդականոնի, կը սպառեն քիչ շաքար պարունակող սննդեղէններ, հանրութեան դիմաց չեն ուտեր եւ կը փորձեն փախուստ տալ, կը մերժեն հրամցուած կերակուրը, շատ կը ծամեն եւ ծամելէ ետք կուլ չեն տար: Որքան նիհարնան, այդքան աւելի նիհարնալ կ'ուզեն: Ջղային անախորժակութենէ տառապող անձը կ'ունենայ փքուածութիւն, փորի անորոշ ցաւ, փորի պնդութիւն, սեռային կեանքի նկատմամբ անտարբերութիւն, ընկճուածութիւն, թեթեւ մարմնական ջերմ, դաշտանի խանգարում, եւ անդաշտանութիւն (amenorrhea), ջրանուազում (dehydration), սիրտի զարկի դանդաղանք եւ անկանոն տրոփում, զարկերակային ճնշումի նուազում, սիրտի աշխատանքի դանդաղում եւ երբեմն սրտականգ (cardiac arrest): Այս անձերը կը հետեւին ծանր եւ երկարատեւ մարզանքի եւ կ'ըլլան շատ շարժուն: Անոնք չեն ընդունիր, որ հարց մը ունին, չեն ուզեր բժիշկ տեսնել եւ կը մերժեն դարմանումի բոլոր ձեւերը: Ամէն օր եւ նոյնիսկ մէկ օրուան ընթացքին քանի մը անգամ կը կշռուին՝ տեսնելու համար կշիռքի փոփոխութիւնները: Կը պժգան եւ կը զզուին, եթէ 5 կրամ աւելցած են: Անոնց միակ մտասեւեռումը կերակուրներն են, ջերմոյժն է, խիստ սննդականոնն է եւ մարմինի արտաքին երեւոյթն է: Անոնք շատ քիչ ժամանակ կը տրամադրեն ընկերային կեանքի, ընկերներու, ընտանեկան կեանքին եւ այլ հաճելի աշխատանքներու եւ ժամանցներու: Յաճախ կը թերանան իրենց ընտանեկան պարտականութիւններուն մէջ եւ կ'ունենան ընտանեկան անհասկացողութիւններ: Ջղային անախորժականութիւնը կրնայ ըլլալ մեղմ եւ անցողակի կամ զօրաւոր եւ երկարատեւ: Ջղային անախորժակութիւնը կը յառաջանայ երկու ձեւերով. Խիստ ծոմապահութիւն, չուտել, կշիռք կորսնցնել, նուազագոյն ջերմոյժ առնել եւ առաւելագոյն չափով ջերմոյժ կորսնցնել մարզանքով. Միզամղիչ դեղերու (diuretics) եւ լուծողական դեղերու գործածութեամբ, ինչպէս նաեւ ինքնափսխունք յառաջացնելով:Երկարատեւ ջղային անախորժակութեան պատճառով ենթական կ'ունենայ նորաստեղծ ընկճուածութիւն, մարմնական տկարութիւն, յոգնածութիւն, մտածելու դանդաղանք, մոռացկոտութիւն, տկար յիշողութիւն, չոր եւ դեղնորակ մորթ, դիւրաբեկ եղունգներ, փորի պնդութիւն, փքուածութիւն, ակռաներու փտում, սակաւարիւնութիւն, սիրտի անկանոն զարկ, տկարութիւն, դաշտանի խանգարում եւ դադար, տղոց մօտ թեսթոսթերոնի (testosterone) նուազում, արեան ճնշումի նուազում, գլխապտոյտ, նուաղում, գլխու ցաւ, աղուամազերու աճ ամբողջ մարմինին վրայ, անքնութիւն, ջրանուազում, ոսկրափխրում, պաղի անհանդուրժողականութիւն, ոտքերու եւ ձեռքերու ուռեցք, ջղագրգռութիւն եւ անձնասպանութեան մտածողութիւն: 10 տոկոսը ջղային անախորժակութիւնէ տառապող հիւանդներուն, որոնք դարմանումի չեն ենթարկուիր կ'ունենայ վատ հետեւանքներ, մինչեւ իսկ մահ: Յառաջացած պարագաները պէտք է ենթարկուին շտապ դարմանումի եւ հիւանդանոցային խնամքի ու հսկողութեան: Անոնց կը կիրարկուին ներերակային հեղուկներ եւ աղ, կրածին (calcium), D կենսանիւթ եւ առողջապահական սննդեղէններ: Շատեր պէտք կ'ունենան հոգեբուժական դարմանումի: Ջղային անախորժակութիւն ունեցող անձը երբ առողջ ինքնաճանաչում ունենայ եւ ընդունի, որ հիւանդագին հարց մը ունի՝ կրնայ դարմանուիլ շուտով եւ վերջնականապէս: == Տե՛ս Նաեւ == Փայծաղ Ականջային Արիւնահոսութիւն Գլխապտոյտ Մանկական Անդամալուծութիւն Ողնայարի Կողմնածռութիւն == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == «Asbarez» օրաթերթ, Յօդուածներ, դտկ. Կարպիս Հարպոյեան, 19 Յունիս 2015:

411 (թիւ)

411 (չորս հարիւր տասնմեկ) կենտ եռանիշ բնական թիւ է 410-ի եւ 412-ի միջեւ == Յատկութիւններ Եւ Կիրառութիւններ == A001358 հարիւրքսանութերորդ կիսապարզ թիւն է A038599 4113-2-ը պարզ թիւ է Alt 411 գործադրելիս կը ստացուի կիւրեղեան Ы գլխատառը 411 Քսանթէ աստեղնեակի կարգային թիւն է == Ծանօթագրութիւններ ==

Մոնսերաթ Քապալիէ

Մոնսերաթ Քապալիէ (Montserrat Viviana Concepción Caballé i Folch, Մարիա տէ Մոնսերաթ Վիվինա Քոնսեփսիոն Քապալիէ, 12 Ապրիլ 1933(1933-04-12)[…], Պարսելոնա, Սպանիա - 6 Հոկտեմբեր 2018(2018-10-06)[…], Պարսելոնա, Սպանիա), սպանացի օփերայի երգչուհի, սոփրանօ։ == Կենսագրական գիծեր == Ան կը նկատուի 20-րդ դարու լաւագոյն սոփրանոներէն մէկը: 1974-ին ճանչցուած է ՄԱԿ-ի պատուոյ դեսպան, իսկ 1991-ին` Խաղաղութեան դեսպան: 1994-էն մինչեւ մահ՝ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Բարի կամքի դեսպան: 7 Յունիս 2013-ին Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահի հրամանագիրով պարգեւատրուած է Պատուոյ շքանշանով: Սպանացի աշխարհահռչակ երգչուհի Մոնսերաթ Քապալիէ երկու անգամ այցելած է Արցախ. առաջինը` Յունիս 2013-ի սկիզբը, իսկ երկրորդը` 2014-ի Հոկտեմբերի կիսուն` չընկրկելով Ազրպէյճանի ղեկավարութեան ջղագրգռութենէն ու Սպանիոյ արտաքին գործոց նախարարութեան յղուող բողոքագիրներէն: Ստեփանակերտի մէջ ան յայտարարած էր. «Ես այստեղ եմ իբրեւ երգչուհի: Բացի ատկէ, նաեւ կը ներկայացնեմ ՄԱԿ-ը: Ձեզի կ'առաջարկեմ ձեռքս ու սիրտս»:Ան 6 Յունիս 2013-ին համերգ ունեցած է Ստեփանակերտի մէջ, իսկ նոյն թուականի 12 Դեկտեմբերին Փարիզի մէջ տեղի ունեցած էր Մոնսերաթ Քապալիէի «Հայաստան եւ Արցախ. քրիստոնէութեան կղզեակ» ձայնասկաւառակին շնորհահանդէսը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Հայոց Ցեղասպանութեան Յուշարձան (Մոնթեվիտէօ)

Հայոց Ցեղասպանուեան Յուշարձան, յուշարձան Ուրուկուայի Մոնթեվիտէոյի հայկական եկեղեցւոյ բակին մէջ։ == Պատմութիւն == Հուշարձանը նուիրուած է Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերուն յիշատակին։ Տեղադրուած է 1975 Ապրիլ 24-ին։ Յուշարձանը կառուցուած է Մոնթեվիտէոյի հայ համայնքին միջոցներով։ == Հեղինակներ == Քանդակագործ՝ Ներսէս Ունանեան Ճարտարապետ՝ Խ. Վարդանեան == Տե՛ս նաեւ == Ուրուկուայի հայերը == Ծանօթագրութիւններ ==

Նշան Արք. Քարաքէհէեան

Նշան Արք. Քարաքէհէեան (ծնած՝ 17 Ապրիլ 1932, Յունաստան), հայ կաթողիկէ առաջնորդ։ == Կենսագրութիւն == Նշան Արք. Քարաքէհէեան միացած է Զմառու պատրիարգարանի համախմբումի հիմնարկին եւ ստացած է 2 Յուլիս 1960-ին քահանայութեան տիտղոսը: Յովհաննէս Պողոս երկրորդ նշանակած է զինք իբրէւ Հայ Կաթողիկէ եպիսկոպոս Յունաստանի մէջ։ 27 Սեպտեմբեր 2000-ին նշանակուած է իբրեւ եպիսկոպոս Սպահանի: Յաջորդ տարի, ՆԷրսէս Պետրոս 19-րդ Կաթողիկոս Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկէ Հայոց նշանակած է 28 Յունուարին իբրեւ Եպիսկոպոս, ըլլալով Գրիգոր Կապրոյեանի կողքին, իբրեւ եպիսկոպոս «Eparchy of the Sainte-Croix-de-Paris of Armenians»ի եւ Մանուէլ Պաթաքեան՝ Եպիսկոպոս Հայ Կաթողիկէ Նարեկ եկեղեցւոյ Նիւ Եորքի մէջ: 7 Յունուար 2003-ին, Քարաքէհէեան նշանակուած է Յունաստանի Առաքելական ղեկավար: 2 Ապրիլ 2005-ին եղած է ընդհանուր պատասխանատու Արեւելեան Եւրոպայի եւ Արգեպիսկոպոսի տիտղոսը ստացած է Ատանայի «Degli Armeni»ի: 6 Յունուար 2010-ին Պէնէտիգդոս 16-րդ Պապը ընդունած է իր հրաժարականը: == Ծանօթագրութիւններ == == Այլ էջեր == http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bkara.html http://www.cathecclesia.gr/hellas/index.php/dioceses/ordinariat-of-armenian-rite/apostolic-administrator

Քոս (կղզի)

Քոս կամ Գոս, (յուն․՝ Κως [kos]) Էգէական ծովուն հարաւ-արեւելքը գտնուող Տոտեքանիսա կղզեխումբի Δωδεκάνησα (յոգնակի իմաստով) կամ՝ Δωδεκάνησος (եզակի իմաստով) պատկանող յունական կղզի`Թուրքիոյ Անատոլիոյ ափերուն բացերը: Քոսը Տոտեքանիսա կղզեխումբին երրորդ ամենամեծ կղզին է Ռոտոս Rhodes եւ Քարփաթոս Karpathos կղզիներէն ետք։ Իսկ բնակչութիւնը՝ 33 338 (2011 թուականի մարդահամարով) հոգի է, ինչ որ զայն կը դարձնէ Տոտեքանիսա կղզեխումբի երկրորդ ամենախիտը` Ռոտոսէն յետոյ: Վարչականօրէն Քոսը համանուն շրջանի առանձին միաւոր է: Կղզիին գլխաւոր քաղաքը եւ քաղաքապետարանը կը գտնուի համանուն Քոս քաղաք-նաւահանգիստին մէջ: === Անուն === Քոս անունը (հին յուն․՝ Κῶς, Κῶ) առաջին անգամ գործածուած է Հոմեռոսի Իլիատայի մէջ եւ այդ ժամանակէն ի վեր կը գործածուի: Այլ անուններն են (Meropis) Մերոփիս, Քիա, եւ Նիմֆաէա:Ուրիշ լեզուներով Քոսը նախապէս յայտնի էր իբրեւ Սթանչօ, Սթանչիօ կամ Սթինքօ: Օսմանեան եւ ժամանակակից թրքերէնով յայտնի է İstanköy (յունարէնի բառացի թարգմ․ εις την Κω 'to Kos' «իս թին Քօ» ): Իտալերէնով կղզին յայտնի է Քու անուամբ: Քոսի բնակիչը յունարէնով կը կոչուի Քոթիս Κώτης (արական)/ Քոթիսա Κώτισσα (իգական): == Ժողովրդագրութիւն == === Կրօն === Քոսի բնակիչներուն ջախջախիչ մեծամասնութիւնը յոյն ըլլալով, հիմնականօրէն ուղղափառ քրիստոնեաներ են: Բացի եկեղեցիներէ, կղզիին մէջ կայ Հռոմէական կաթոլիկ եկեղեցի եւ մզկիթ՝ թրքալեզու համայնքին համար: Սինակոկն այլեւս չի օգտագործուիր կրօնական արարողութիւններու համար, քանի որ Քոսի հրէական համայնքը ոչնչացուած է Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի ժամանակ: Այն, այնուամենայնիւ, վերականգնուած է եւ կը պահպանէ բոլոր կրօնական խորհրդանիշները եւ այժմ Գոսի քաղաքապետարանը կ'օգտագործէ մշակութային միջոցառումներու համար: === Թուրք բնակչութիւն === 1920-ական թուականներու վերջը, Քոս քաղաքին մէջ՝ գլխաւորապէս քաղաքի արեւմտեան մասը, կը բնակէր շուրջ 3700 թուրք, բնակչութեան 50%-էն աւելին: Այսօր Քոսի մէջ թրքական բնակչութեան թիւը կը գնահատուի 2000 հոգի: Թուրքերով բնակուած ամենամեծ գիւղը՝ Փլաթանին (Քերմենթես) կը գտնուի Քոսի մերձակայքը: == Տեսարժան վայրեր == === Ամրոցներ === Կղզին իր նաւահանգստի մուտքին մօտ ունի 14-րդ դարու Անտիմահիա Αντιμάχεια ամրոցը, որ կառուցուած է 1315 թուականին՝ Բիւզանդական շրջանին: Իսկ 14-րդ դարուն վերջաւորութեան Մալթայի միաբանութիւնը Ordre de Malte կը կառուցէ Քոսին Բերդը κάστρο της Κω ծանօթ իբրեւ՝ «Քասթրօ թիս Ներանծիաս» κάστρο της Νεραντζιάς․ բերդին շրջակայքը նոյն դարավերջին եւ 15-րդ դարասիզբին թթու նարինջենիներ եւ լիմոնի ծառեր կը տնկեն, այս պատճառով ծանօթ է իբրեւ Թթու նարինջենիին Բերդը κάστρο της Νεραντζιάς Νεραντζιά․ (թթու նարնջենի)։ === Հին Աղորա === Քոսի հնագոյն շուկան կը համարուի աշխարհի ամենամեծերէն մէկը: Այդ առեւտրական եւ վարչական կեդրոն էր հին քաղաքի կեդրոնին մէջ: Ունի 82 մեթր լայնք եւ 152 մեթր երկարութիւն: Կը տարածուի նաւահանգիստին հնագիտակն վայրին մէջ՝ հիւսիսային շրջանէն մինչեւ հարաւի` քաղաքը ճեղքող ճանապարհի վրայ (Տեքումանուս): Այնտեղ կար յիշատակերտային կամ կոթողային մուտք: Արեւելեան կողմը խանութներ կային: Ք.Ա. 469 թուականին երկրաշարժէն յետոյ կը քանդուի: Հնագիտական պեղումներէն ետք կը յայտնուի թէ շուկային ընդհանուր երկարութիւնը 300 մեթր է։ Շուկայի հարաւը կար հռոմէական գմբէթով կլոր շինութիւն եւ արհեստանոց, որ կ'արտադրուէիր գունանիւթեր յատկապէս «Եգիպտական կապոյտ»ը: Հնագէտները հետագային կը յայտնաբերեն հռոմէական շրջանէն մնացած ոսկեդրամներ, գանձեր, պղինձէ արձաններ: Արեւմտեան կողմէն պեղումները կը անգին խճանկարներու յատակներով սենեակներու գտածոներու, որոնց պատկերները ցոյց կու տան գազաններու մարտեր, որը Քոսի մէջ բաւականին տարածուած նիւթ էր: === Ասքլիփիոն === Ասքլիփիօ․ Հին Յունաստանի ամենամեծ բուժարանը։ Քոս կղզիին հանրածանօթ հնագիտական վայրը։ Կը սկսի կառուցուիլ Ք․ա 4-րդ դարուն։ Անոր գաւիթին մէջ հաստատուած էր Հիփոքրաթիին* Բժշկութեան Դպրոցը Ιατρική Σχολή του Ιπποκράτη։ Անոր մօտ հնադարեան տարիներուն կային տաք հոսուն բուժիչ ջուրեր։ Հիփոքրաթիս․ կը սեպուի Բժշկութեան հայրը։ Աշխարհի բոլոր բժիշկները, երբ կը ձեռքբերեն բժշկութեան վկայականը, երդումը որ կու տան կը կոչուի՝ Հիփոքրաթիսին Երդումը όρκος του Ιπποκράτη։ == Յայտնի մարդիկ == Էփիհարմոս Epicharmus of Kos (Ք.ա. 6-5-րդ դարեր), թատերագիր Հիփոքրաթիս Hippocrates (Ք.ա. 5-րդ դար), "բժշկութեան հայրը" Ֆիլիթաս Philitas of Cos (Ք.ա.4-րդ դար), բանաստեղծ եւ գիտնական Միխալիս Քեֆալիանոս Michael Kefalianos, մասնագէտ body builder Մարիքա Փափակիքա Marika Papagika, 20-րդ դարու երգչուհի Քոսթաս Սքանտալիտիս Kostas Skandalidis, Յունաստանի նախկին ՆԳ նախարարի եւ վարչապետի Անտրէաս Փափանտրէուի մտերիմ գործընկեր Ալ Քամպանիս Al Campanis, Major League Baseball-ի խաղացող Սթերիոս Մարինոս Stergos Marinos, միջազգային ֆութպոլիսթ, որ հիմա կը խաղայ Փանաթինայիքոսի կազմին մէջ: Շուքրու Քայա Şükrü Kaya, թուրք քաղաքական գործիչ․ Թուրքիոյ Արտաքին եւ Ներքին գործերու նախարար: Ան Հայոց ցեղասպանութեան իրագործման եւ կազմակերպման յանցագործներէն մէկն է: == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

10 Դեկտեմբեր

10 Դեկտեմբեր, տարուան 344-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 345-րդ) օրն է Տարուան աւարտին կը մնայ 21 օր == Դէպքեր == 1864, Միքայէլ Նալպանտեանը աքսորուեցաւ Քամիշին քաղաք 1901, Սթոքհոլմի մէջ առաջին անգամ կայացաւ Նոպելեան մրցանակ շնորհելու արարողութիւնը 1997, Աքմոլա (նախկին՝ Ցելինոկրատ, ներկայիս՝ Ասթանա) քաղաքը յայտարարուեցաւ Ղազախստանի մայրաքաղաք == Ծնունդներ == 1936, Արա Պալիոզեան հայ հեղինակ, թարգմանիչ եւ քննադատ == Մահեր == 1896, Ալֆրետ Նոպել (շուէտ.՝ Alfred Bernhard Nobel, ծն.1833), շուէտացի քիմիագէտ 1937, Մովսէս Միխայիլ Սիլիկեան (Ուտի ազգութեան, ծն.1862), ռուսական եւ հայկական բանակներու ռազմական գործիչ 1932, Մատթէոս Աղայեան (ծն.1863, Կարճեւան, Նախիճեւան), դերասան 2004, Մարգարիտա Իսահակ Միքայէլեան (Սերգէյ Միքայէլեանի կինը, ծն.1927, Մոսքուա), թատրոնի եւ ֆիլմի բեմադրիչ 2010, Մայքլ Յակոբ Յակոբեան (ծն.1913), ամերիկահայ ֆիլմ արտադրող == Տօներ == Մարդու իրաւունքներու պաշտպանութեան օր Ֆութպոլի համաշխարհային օր == Ծանօթագրութիւններ ==

354 (թիւ)

354 (երեք հարիւր յիսունչորս) զոյգ եռանիշ բնական թիւ է 353-ի եւ 355-ի միջեւ == Յատկութիւններ Եւ Կիրառութիւններ == A007304 սեպային թիւ է A000538 յաջորդական չորրորդ աստիճաններու գումար է՝ 353=14+24+34+44 Alt 354 գործադրելիս կը ստացուի b տողատառը տարուայ 354րդ օրն է Դեկտեմբեր 21-ը (նահանջ տարիներուն՝ Դեկտեմբեր 20-ը) 354 Էլէոնորա աստեղնեակի կարգային թիւն է +354-ը Իսլանտա զանգելու միջազգային քոտն է == Ծանօթագրութիւններ ==

Մերի Լուիզ Կրաֆամ

Մէրի Լուիզ Կրաֆամ (11 Մայիս, 1871, Մոնսոն - 17 Օգոստոս, 1921, Սեբաստիա) ամերիկացի ուսուցչուհի, դպրոցի տնօրէնուհի, քրիստոնեայ միսիոնար է: 1915 թուականին արտաքսուած է որպէս հայերու ցեղասպանութեան կարեւոր վկաներէն մէկը: Մէյն նահանգին Մանսըն քաղաքը ծնած է: Հայրը հողագործ էր իսկ մայրը որ վատառողջ էր, 31 տարեկանին, աղջկան միջնակարգ կրթութիւնը աւարտելէ քիչ ժամանակ վերջ մահացած է: Հինգ տարեկանին ընտանիքովը տեղափոխուած է դէպի Անտովըր, որ կը գտնուի Մասաչուսեցի մէջ։ Քոյրը Վինոնան ու ինքը Քրիստոնէութեան կանոններով մեծցած են: Երիտասարդութեան ընթացքին ստացած կրօնական փորձարութեան մը շնորհիւ մասնակցած է տեղական եկեղեցւոյ ու եկեղեցւոյ ծիսակատարութիւններուն: Օհայոն՝ միսիոնարական կրթութեամբ յայտնի Օպերլինի գոլէճը սկսած է ուսանիլ միսիոնար ըլլալու նպատակով: 1894-ին շրջանաւարտ ըլլալէ ետք Մասաչուսեցի, Նիւ ճըրզիի, Ուաշինկթընի տարբեր դպրոցներ աշխատած է: Չէ յաջողած երթալ Ճափոն իբր միսիոնար: == Գրաֆամը եւ ցեղասպանութիւնը == Մերի Գրաֆամը այն սակաւաթիւ միսիոնարներէն էր, ովքեր մնացին Սեբաստիոյ մէջ, երբ Օսմանեան կառավարութիւնը խզեց դիվանագիտական յարաբերութիւնները ԱՄՆ հետ՝ վերջինիս կողմէ Առաջին համաշխարհային պատերազմին ներագրաւելու պատճառով։ 1915 թ. Յուլիսի 7-ին Գրաֆամը իր աշակերտներու եւ 2000 հայերու հետ միասին կը տեղահանուի։ Տեղահանուածներուն «պաշտպանուելու» կոչուած ոստիկանները զինամթերք կը տրամադրուի տեղւոյն քրդերուն, որոնք կը թալանեն մարդոց եւ կ'առեւանգեն աղջիկներուն։ Որոշ քրդական խումբեր կը քարկոծեն տեղահանուած հայերուն։ Քալելու ընթացքին Գրաֆամն ականատես կ'ըլլայ հայերու գնդակահարութեանը, որոնք կը փորձէին ջուր խմել մօտակայ գետէն։ Նաեւ լուրեր կը ստանան, որ մօտ տեղեր «դիակներու դաշտ» կայ։ Գրաֆամը կը նկարագրէ իրավիճակը մինչ կը հասնէր Մալաթիա, ուր թուրք ոստիկանները իրեն կ'արգիլեն շարունակել ճանապարհը. 1915 թ. օգոստոսին Գրաֆամը կը վերադառնայ Սեբաստիա եւ կը գրէ ընտանիքին եւ ընկերներուն, որոնք Ամերիկայի լուրերը կը սպասէին։ Սեբաստիոյ մէջ Գրաֆամը ուժասպառ էր այլեւս խնամելով հայ որբերուն։ Կը ստանձնէ պահել ֆինանսական միջոցները եւ թանկարժեք իրերը, որ կը յանձնէին իրեն հայերը ապահովութեան համար, եւ կը փորձէ արժէքաւոր ապրանքները տեղափոխել ապահով վայրեր։ Կը պահէ նաեւ հայ աղջիկներուն, որոնց կ'առեւանգէին մուսուլմանական ընտանիքները։ Իշխանութիւնների ուշադրութիւնը չգրաւելու համար Գրաֆամը գաղտնի կը պահէ հարիւրաւոր աղջիկներու՝ տեղաւորելով անոնց շրջակայ քաղաքներու ընտանիքներուն մօտ։ 1916 թ. կը դիմէ Օտար երկիրներո միսիոներութեան լիազօրներու ամերիկեան խորհուրդի գանձապահ Ուիլիամ Վ. Փիթին՝ 1919 թ. Յունուարի 27-ին թուագրուած նամակով Գրաֆամը դիմեր է նաեւ ԱՄՆ լիազօր Լիւիս Հեքին՝ պատմելով հայ որբ աղջիկներու բռնի իսլամափոխութեան մասին1919 թ. ան կը գրէ իր ապրումներու մասին՝ վերնագրելով «Սեփական պատմութիւն»։ Գրաֆամը անկախ Հայաստանի եռանդուն պաշտպաններէն էր, ուր հայերը ազատ կ'ըլլային «թուրքական տիրապետութենէն»։ Անոր մահը սգացին հազարաւոր մարդիկ, ովքեր անոր պարտական էին կեանքով։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Սարգիս Սիւնգիւճեան

Սարգիս Սիւնգիւճեան (15 Օգոստոս 1870, Կոստանդնուպոլիս, Օսմանեան կայսրութիւն - 1915, հայ բժիշկ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է 1870 թուականի Օգոստոս 15-ին, Կոստանդնուպոլիս։ Մասնագիտութեամբ եղած է գանկաբան եւ դիմագէտ։ 1900-ական թուականներուն տպագրած է Վառնայի «Իրա­ւունք» եւ Կ. Պոլսոյ «Ժա­մա­նակ» թերթերունմէջ։ Կրած է Ս.Ս., Սուին Ս., Սարգիս Սուին, Սուին Սարգիս, *** ծածկանունները։ Կարեւոր պաշտօններ է վարած Կ. Պոլսոյ պատրիարքարանէն ներս, ինչպէս՝ պատրիարքարանի քարտուղարութիւն, ընտրուած Ազգային կեդրոնական վարչութեան Քաղաքական ժողովի անդամ։ 1909 թուականի Կիլիկիոյ կոտորածներէն ետք այցելած է աղէտի վայրերը եւ Կ. Պոլսոյ մէջ կազմակերպած՝ վերապրած որբերու ու այրիներու օժանդակութեան աշխատանքը, պատրիարքարանի ծիրէն ներս։ Սպանուած է 1915 թուականին՝ 45 տարեկան հասակին։ == Գրականութիւն == Օտեան Երուանդ, Մեր երեսփոխանները, Մեր Ազգային ժողովը, Երեւան, 1999։ Յովակիմեան Բախտիար, Հայոց ցեղասպանութեան նահատակ գործիչների ծածկանուններ, Երեւան, 2002։ == Աղբիւրներ == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։

Սուրէն Աղաբաբեան

Սուրէն Բարդուղի Աղաբաբեան (22 Յունուար 1922(1922-01-22), Վանաձոր, Ալեքսանդրապոլի գավառ, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն - 19 Մարտ 1986(1986-03-19), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), հայ գրականագէտ, բանասիրական գիտութիւններու տոքթոր, փրոֆէսոր (1969), ՀԽՍՀ գիտութիւններու վաստակաւոր գործիչ (1974), Հայկական ԽՍՀ 1979-ի պետական մրցանակի դափնեկիր («Եղիշէ Չարենց» երկհատոր մենագրութեան համար), ԽՍՀՄ գրողներու միութեան անդամ 1949-էն։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Ղարաքիլիսէ (այժմ՝ Վանաձոր) քաղաքին մէջ։ 1944-ին աւարտած է Երեւանի պետական համալսարանի բանասիրական հիմնարկի եւրոպական լեզուներու եւ գրականութեան բաժինը։ 1945-1948-ններուն սորված է ՀԽՍՀ ԳԱ Մանուկ Աբեղեանի անուան գրականութեան հիմնարկի յետ-ընթացաւարտէն ներս։ 1945-1951-ններուն աշխատած է «Աւանգարդ» թերթի խմբագրութեան մէջ որպէս բաժինի վարիչ, խմբագիրի տեղակալ, պատասխանատու քարտուղար։ 1950-1951-ններուն եղած է «Սովետական գրականութիւն» ամսագիրի քննադատութեան բաժինի վարիչը։ 1954-1986-ններուն եղած է ՀԽՍՀ ԳԱ Մանուկ Աբեղեանի անուան գրականութեան հիմնարկի խորհրդային գրականութեան բաժինի վարիչ։ 1950-ին «Գիւղը Նայիրի Զարեանի ստեղծագործութեան մէջ» թէմայով քննական ճառ կատարած է եւ ստացած է բանասիրական գիտութիւններու թեկնածուի աստիճան։ 1963-ին «Աքսել Պակունց» թէմայով քննական ճառ ներկայացուցած է եւ ստացած է բանասիրական գիտութիւններու տոքթորի աստիճան։ Կազմած եւ խմբագրած է «Հայ սովետական գրականութեան պատմութիւն» (1966, ռուսերէն) աշխատութիւնը։ Ռուսերէն լոյս տեսած են Ստեփան Զորեանին, Նայիրի Զարեանին եւ Ակսել Բակունցին նուիրուած անոր մենագրութիւնները։ Միջնակարգ դպրոցի 10-րդ դասարանի համար գրած է «Հայ սովետական գրականութիւն» դասագիրքը (1969-1986)։ Գրած է «Սովետական բազմազգ գրականութեան պատմութիւն» վեցհատորեակի առաջին եւ երրորդ հատորներու (1970, Ռուսերէն) հայ գրականութեան նուիրուած գլուխները։ 1976-ին Մոսկուայի մէջ ռուսերէն լոյս տեսաւ անոր «Հայ գրականութիւն» աւելի բարձր ուսման դասագիրքը (հեղինակակիցներ Վաչէ Նալպանտեան, Սերկէյ Սարինեան)։ 1980-ին Երեւանի մէջ ռուսերէնով լոյս տեսած է անոր «Հայ գրականութեան կերպարները եւ ոճերը» քննադատական յօդուածներու ժողովածուն։ Պարգեւատրուած է «Պատւոյ նշան» (1972) եւ ժողովուրդներու բարեկամութեան (1982) շքանշաններով։ Մահացել է Երեւանի մէջ։Օգտագործած է Ա., Ս. Ա., Ա. Սուրենեան, Սուրիկ, Ա. Սուրիկ ծածկանունները: == Երկերու մատենագրութիւն == Նայիրի Զարեան, Երեւան, Հայպետհրատ, 1954, 220 էջ։ Նայիրի Զարեան, Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1954, 132 էջ։ Ստեփան Զօրեան, Երեւան, ՀԱԱՀ ԳԱ, 1955, 207 էջ։ Աքսել Պակունց, Երեւան, Հայպետհրատ, 1959, 252 էջ։ Գուրգէն Մահարի, Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1959, 152 էջ։ Սովետահայ գրականութեան պատմութիւն, առաջին հատոր (1917-1941, հատորի «Սովետահայ գրականութիւնը 20-ական թուականներուն», «Մովսէս Արազի», «Աքսել Պակունց», «Ստեփան Զորեան», «Գուրգէն Մահարի» եւ «Մկրտիչ Արմէն» գլուխները գրած է Ս. Աղաբաբեանը), Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1961, 800 էջ։ Արձագանքներ, Երեւան, Հայպետհրատ, 1963, 306 էջ։ Աքսել Պակունց, Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1963, 504 էջ։ Արդիականութիւն եւ գրականութիւն, Երեւան, «Հայաստան», 1965, 268 էջ։ Սովետահայ գրականութեան պատմութիւն, երկրորդ հատոր (1941-1964, հատորի «Գրականութիւնը Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներուն», «Հետպատերազմեան արձակը», «Նայիրի Զարեան», «Հրաչեայ Քոչար», «Յովհաննէս Շիրազ», «Համօ Սահեան», «Սերօ Խանզադեան» եւ «Սիլվա Կապուտիկեան» գլուխները գրած է Ս. Աղաբաբեանը), Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1967, 655 էջ։ Հայ ժողովուրդի պատմութիւն, հատոր 7 (հատորի «Սովետահայ գրականութիւն» գլուխը գրած է Ս. Աղաբաբեանը), Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1967, 655 էջ։ Հայ ժողովուրդի պատմութիւն, հատոր 8 (հատորի «Գրականութիւն» գլուխը գրած է Ս. Աղաբաբեանը), Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1970, 580 էջ։ Աքսել Պակունց, Երեւան, «Հայաստան», 1971, 276 էջ։ Եղիշէ Չարենց, գիրք 1, Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1973, 442 էջ։ Գրական բաժինին մէջ, Երեւան, «Հայաստան», 1974, 316 էջ։ Գուրգէն Մահարի, Սուրէն Աղաբաբեան, Հրանդ Թամրազեան, Մկրտիչ Սարգիսեան, Յովհաննէս Շիրազի մասին, Երեւան, «Հայաստան», 1974, 104 էջ։ Ստեփան Զօրեան, Երեւան, «Սովետական գրող», 1976, 108 էջ։ Եղիշէ Չարենց, գիրք 2, Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1977, 399 էջ։ Դերենիկ Դեմիրճեան (ծննդեան 100-ամեակի առիթով), Երեւան, «Գիտելիք», 1977, 58 էջ։ Դէպի աղբիւրը լոյսի (գրականագիտական-քննադատական յօդուածներու ժողովածու), Երեւան, «Սովետական գրող», 1979, 348 էջ։ Արամաշոտ Պապաեան, Երեւան, Հայկական թատերական ընկերութիւն, 1979, 76 էջ։ Հայ սովետական գրականութիւնը վաթսուն տարուան ընթացքին, Երեւան, «Գիտելիք», 1980, 64 էջ։ Գրականութիւնը եւ ժամանակը. սովետահայ գրականութեան զարգացման հարցեր (ժողովածուին մէջ տեղ գտած է նաեւ Ս. Աղաբաբեանի յօդուածը), Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1980, 360 էջ։ Յօդուածներ, դիմանկարներ, յուշեր, Երեւան, «Սովետական գրող», 1982, 368 էջ։ XX դարու հայ գրականութեան զուգահեռականներուն մէջ, գիրք 1 (հետազօտութիւններու, յօդուածներու, գրախօսութիւններու եւ յուշադիմանկարներու ժողովածու), Երեւան, «Սովետական գրող», 1983, 432 էջ։ XX դարու հայ գրականութեան զուգահեռականներուն մէջ, գիրք 2 (յօդուածներու ժողովածու), Երեւան, «Սովետական գրող», 1984, 524 էջ։ Յովհաննէս Շիրազ (գրական ուսումներ), Երեւան, «Սովետական գրող», 1984, 84 էջ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Ճենէ (Մալի)

Ճենէ (պամպարա՝ ߘߖߋߣߣߋ թարգմ․՝Djenne)․ քաղաք եւ քաղաքային համայնք, Մալի, արեւմտեան Ափրիկէ։ Ենթասահարա Ափրիկէի հնագոյն քաղաքներէն է։ 1988-ին յայտարարուած է Եունեսքոյի Համաշխարհային ժառանգութեան Յուշարձան։ == Ընդհանուր տեղեկութիւններ == Ճենէ կը գտնուի կեդրոնական Մալի եւ համանուն նահանգին վարչական կեդրոնն է։ 2009-ին բնակչութեան թիւը կ՛ենթադրուի եղած ըլլայ 32 944։ Կը գտնուի Մալիի մայրաքաղաք Պամաքոյէն 570քլ․ հիւսիս-արեւելք։ Շրջանը բնակուած է Ք․Ա․250-ին եւ ենթասահարա Ափրիկէի հնագոյն քաղաքներէն է։ == Պատմական ակնարկ == Հնաբանական պեղումները յայտնաբերած են թէ Ճենէ բնակուած է Ք․Ա․250-ին։ Հիմնուած է առեւտրականներէ։ Քաղաքը Թիպուքթուին հետ զարգացած է ԺԵ․ եւ ԺԷ․ դարերուն միջեւ։ Սահարայի շրջանին մէջ աղի, ոսկիի եւ ստրուկներու առեւտուրի մեծ մասը Ճենէէն կ՛անցնէր։ Սակայն երբ Փորթուկալացիները Ափրիկէի արեւմտեան ափերուն առեւտրական կայաններ կը հիմնեն, քաղաքը կը դադրի վաճառականութեան կարեւոր կեդրոն ըլլալէ։ 1893-ին Ճենէն ֆրանսացիները կը գրաւեն եւ Մոպթին Մալիի մայրաքաղաք կը հռչակեն։ Քաղաքին ճարտարապետութիւնը կը նկարագրուի իբրեւ նախաիսլամական եւ իսլամական-ափրիկեան․ ցեխը շինութեան գլխաւոր նիւթն է։ == Տեսարժան վայրեր == Ճենէի Մեծ Մզկիթը աշխարհի մեծագոյն շէնքն է որ ցեխով կառուցուած է։ Կառուցուած է 1906-1907։ Ուրիշ տեսարժան վայրեր են՝ Չենէի հնաբանական վայրը, Հապարկեթոլօ, Թոնոպա եւ Քանիանա։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Պատմագիտութիւնը Հայաստանի մէջ

Պատմագիտութիւնը Հայաստանի մէջ, 5-18-րդ դարերու պատմագիտութիւնը Հայ մշակոյթի ոսկեդարը (5-րդ դար) նշանաւորուած է նաեւ հայ պատմագրութեան ստեղծմամբ։ == Հայ պատմագիրներ == Առաջին պատմագիրներու (Ագաթանգեղոս, Փաւստոս Բիւզանդ Կորիւն, Եղիշէ, Մովսէս Խորէնացի, Ղազար Փարպեցի) երկերը ունին ազգային բովանդակութիւն, գրուած են գործնական նպատակադրումով՝ կապուած ժամանակի առաջադրած որոշակի խնդիրներու հետ: Ագաթանգեղոսի երկը պայմանաւորուած է քրիստոնէութեան դարձով, Կորիւնինը` հայ գիրերու ստեղծմամբ, Եղիշէինը` պարսկական գերիշխանութեան դէմ Աւարայրի Ճակատամարտով (451 թուական), Փաւստոս Բիւզանդինը, Մովսէս Խորէնացիինը եւ Ղազար Փարպեցիինը` քաղաքական եւ հոգեւոր մաքառմամբ: Օգտագործելով աստուածաշնչեան եւ յունա-հռոմէական պատմափիլիսոփայութիւնը միտքը` 5-րդ դարու պատմիչները ստեղծած են պատմագրութեան նոր ձեւեր ու բարոյագիտական նորմեր, նոր պատկերացում՝ պատմութեան նշանակութեան մասին: Մովսէս Խորէնացին բարձր գնահատած է նախորդ մատենագիրներու (հայ եւ օտար) երկերն ու հմտօրէն օգտագործած զանոնք իր պատմութիւնը շարադրելու ընթացքին: Ղազար Փարպեցին պատմագիրին ընդմէջէն կը պահանջէ չեղածը չաւելացնել, եղածները չպակասեցնել եւ չկրճատել, այլ բոլորը հրապարակ հանել բարեմիտ զգուշաւորութեամբ: Մովսէս Խորէնացին իր երկի վերջը զետեղած «Ողբում» մէջ կ՛անդրարառնայ Հայաստանի 5-րդ դարու քաղաքական, սոցիալ-տնտեսական ծանր վիճակին, կը մերկացնէ հասարակական կեանքին մէջ արմատացած արատաւոր բարքերը: Համաբնոյթ գործ է նաեւ Ղազար Փարպեցիի նամակը՝ յղած սպարապետ Վահան Մամիկոնեանին: Փաւստոս Բիւզանդի «պատմութիւն Հայոց»-ը, ստեղծուած ըլլալով ժողովրդական աւանդոյթներու հէնքի վրայ, ներշնչուած է հայրենիքի, հայրենի հողի եւ ջուրի հզօրութեան գաղափարով, քաղաքական գործիչները ներկայացուած են ժողովրդական վէպին բնորոշ գեղարուեստական գիծերով: Եղիշէի «վասն Վարդանայ եւ Հայոց պատերազմին» երկը արժէքաւոր է պատմական ճշմարտացիութեան եւ բանաստեղծ, շարադրանքի միահիւսմամբ: == Հայ ժողովուրդի ծննդեան վկայականը == Հայ դասական պատմագիտութեան հիմնասիւնը Մովսէս Խորէնացիի «Հայոց Պատմութիւն»-ն է, որ Հայաստանի առաջին համակարգուած պատմութիւնն է: Կը սկսի հայ ժողովուրդի ծննդաբանութենէն եւ կը հասնի մինչեւ 5-րդ դարու 40-ական թուականները: Մովսէս Խորէնացին քննադատաբար կը վերաբերի իր օգտագործած բազմաթիւ աղբիւրներուն (Աստուածաշունչ, հայկական, յունական, ասորական աղբիւրներ, բանաւոր զրոյցներ, ժողովրդական աւանդութիւններ՝ աւելին քան 40 աղբիւր), ըրած է հայոց պատմութեան ժամանակագրութեան մշակման առաջին փորձը: Մովսէս Խորէնացին (անուանուած է Պատմահայր, Քերթողահայր) «Հայոց Պատմութեան» մէջ կը գրէ, որ «առանց ժամանակագրութեան պատմութիւնը ստոյգ չէ»: == Սկզբնաղբիւրներ == 6-7-րդ դարերու (մինչեւ 661 թուականը) իրադարձութիւններու մասին կարեւոր սկզբնաղբիւր է Սեբէոս Եպիսկոպոսի «պատմութիւն»-ը, ուր Հայաստանի պատմութիւնը շարադրուած է համաշխարհային նշանակութեան իրադարձութիւններու ծիրին մէջ։ Սեբէոս կը մերկացնէ Բիւզանդիայի ու Սասանեան Պարսկաստանի վարած հայահալած քաղաքականութիւնը: 7-8-րդ դարերու պատմիչ Մովսէս Կաղանկատուացին «պատմութիւն Աղուանից աշխարհի» երկրին մէջ, չնայած ժամանակի աւատատիրական մասնատուածութենէն բխող անջատող, տրամադրութեանը, Արցախ եւ Ուտիք նահանգներու պատմութիւնը ներկայացուցած է Հայաստանի պատմութեան միահիւսուած: Նոյն ժամանակաշրջանի մատենագիր Յովհան Մամիկոնեանը «պատմութիւն Տարօնոյ» երկին մէջ կարեւոր տեղեկութիւններ կը հաղորդէ վաղմիջնադարեան Հայաստանի պատմութեան մասին: 8-րդ դարու հեղինակ Ղեւոնդ Վարդապետի «պատմութիւնը» արաբ, արշաւանքներու, հայ նախարար, տուներու ոչնչացման, հայրենասեր ուժերու ապստամբութեան եւ պարտութեան մասին պատմող ճշմարտացի սկզբնաղբիւր է: 9-րդ դարու վերջէն սկսուած է հայ պատմագրութեան նոր վերելքը՝ պայմանաւորուած հայկական պետականութեան վերականգնմամբ: 9-12-րդ դարերումնշարունակուած են 5 դարու մատենագիրներու, յատկապէս Մովսէս Խորէնացիի աւանդոյթները: Յովհաննէս Է. Ղրասխանակերտցին (9 դարու 12-րդ դարու կէս 929 թուական, Ամենայն հայոց կաթողիկոս՝ Ք.այ. 898- 521 թուականներէն) դատապարտած է երկիրը պառակտող իշխաններուն եւ պաշտպանած միասնական պետութեան պահպանման անհրաժեշտութիւնը:

Եղիշէ

Եղիշէ (410 - 475), հայ գրականութեան Ոսկեդարի գրող, պատմագիր։ == Կենսագրութիւն == Այս պատմիչի մասին քիչ բան գիտենք, այն քիչն ալ մեզ հասցրած է աւանդութիւնը, որու համաձայն Եղիշէն եղած է վարդապետ Սահակի եւ Մաշտոցի կրտսեր աշակերտներէն։ Եղիշէն սկզբնական կրթութիւնը ստացած է հայրենիքին մէջ, նորաբաց դպրոցներու մէջ հայերէնի հետ սորված է նաեւ յունարէն, ասորերէն եւ պարսկերէն։ Ապա Մեսրոպ Մաշտոցի եւ Սահակ Պարթեւի կողմէ խումբ մը այլ աշակերտներու հետ 432-433 թթ ուղարկուած է Ալեքսանտրիայի հռչակաւոր համալսարան։ Մի քանի տարի այնտեղ սորվելէ յետոյ 441-442 թթ վերադարձած է Հայաստան՝ ստանալով վարդապետական աստիճան։ Եթէ ընդունենք, որ Եղիշէն Ալեքսանտրիա մեկնելիս եղած է 24-25 տարեկան հասակին, ապա ան պետք է ծնած ըլլար 410-415 թթ ժամանակամիջոցին։ Հայրենիք վերադառնալով՝ ըստ աւանդապատման, դարձած է Վարդան Զօրավարի գրագիրը, 451 թ հայոց ազատագրական պայքարի՝ Ավարայրի հերոսամարտի ժամանակակիցն ու մասնակիցն եղած է։ Յայտնի է, որ հայոց պատերազմէն յետոյ Եղիշէն դարձած է մենակեաց եւ ճգնաւոր՝ մեկուսանալով Մոկաց լեռներու մէջ՝ քարայրի մը մէջ, որ յետագային կոչուած է «Եղիշէի Այր»։ Հենց այդտեղ ալ գրած է «Վարդանի եւ Հայոց Պատերազմի Մասին» երկը եւ աստուածաբանական եւ կանոնական, խրատական բնոյթի աշխատութիւններ։ Մահացած է խոր ծերութեան հասակին, ենթադրաբար 470-475 թթ միջեւ ընկած ժամանակամիջոցին մէջ։ == Աշխատութիւններ == Եղիշէի ամենայայտնի ստեղծագործութիւնն է «Վարդանի եւ հայոց պատերազմի մասին» («Վասն Վարդանայ եւ հայոց պատերազմի»), որու պատմական հիմք ծառայած է 5-րդ դարուն մէջ հայ ժողովուրդի մղած անձնուրաց ազատագրական պայքարը Սասանեան Պարսկաստանի դէմ եւ առանձնապէս 450-451 թուականներուն Վարդան Մամիկոնեանի գլխաւորած հերոսական ապստամբութիւնն ու Ավարայրի Ճակատամարտը։ «Վասն Վարդանայ եւ Հայոց պատերազմին» մատեանի շնորհիւ Եղիշէն իր հետեւորդներու կողմէն կոչուած է «Ոսկեբերան»։ Եղիշէի գիրքը սկզբնաղբիւր դարձած է Դերենիկ Տեմիրճեանի «Վարդանանք» վեպի համար։ Ան իր պատմութիւնը գրած է քահանայ Դաւիթ Մամիկոնեանի պատուերով, եւ աւարտած է մօտ (458-464) թթ։ Եղիշէի երկը սովորական պատմութիւն չէ, այլ վկայաբանական բնոյթի պատմական դիւցազներգութիւն։ Եղիշէի նպատակը, ինչպէս ինքը կը գրէ, յոյս եւ քաջութիւն ներշնչած սիրելիներու համար։ Իր այս երկի աղբիւրը ինքն է, քանի որ իրմէ առաջ որեւէ գիրք չէ եղած Վարդանանց պատերազմի հետ կապուած։ Եղիշէն ազատագրական շարժումը կը դիտէ որպէս հայրենիքի եւ եկեղեցի հարատեւումը պահպանող շարժում։ Բայց քանի որ ուժերը անհաւասար էին, ուստի հայերու ազատագրական պայքարը պետք է դառնար նահատակութեան, այսինքն՝ հանուն հաւատի զոհաբերութիւն։ Երբ Եղիշէն կ'ըսէ գիտակցուած մահը անմահութիւն է, նկատի ունի հանուն հաւատի եւ հայրենիքի իրեն զոհաբերելը, ան կը գտնէ որ նախարարներու միասնութեան դեպքին մէջ Հայաստանը կարող է դառնալ հզոր, պահպանել իր անկախութիւնը, ուստի ան իր ոսկեղենիկ մատեանին մէջ միասնութեան կը կոչէ, եւ կը նշէ, որ միաբանութիւնը՝ «Մայր է բարեաց», իսկ անմիաբանութիւնը կը ծնի չարիքներ։ Եղիշէն կը կարծէ որ երկրին մէջ պետք է առաջնութիւն ունենան հոգեւոր առաջնորդները, եկեղեցին։ == Գրականութիւն == Հատուածներ Եղիշէի ՎԱՐԴԱՆԻ ԵՒ ՀԱՅՈՑ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՄԱՍԻՆ երկէն Նալպանտեան, Վ. Ս. Եղիշէ.- «Պատմա-բանասիրական հանդէս», 1987, № 2, էջ 210-225 Հ. Ներսէս Վ. Ակինեան, Եղիշէ վարդապետ եւ իւր Պատմութիւնն Հայոց պատերազմի: Մատենագրական - պատմական ուսումնասիրութիւն, հտ. Ա, Վիեննա, Մխիթարեան տպարան, 1932 (Ազգային մատենադարան, ՃԼԳ) Հ. Ներսէս Վ. Ակինեան, Եղիշէ վարդապետ եւ իւր Պատմութիւնն Հայոց պատերազմի: Մատենագրական - պատմական ուսումնասիրութիւն, հտ. Բ, Վիեննա, Մխիթարեան տպարան, 1936 (Ազգային մատենադարան, ՃԽ) Տ.-Մինասեան Ե., Եղիշէի «Վարդանանց պատմութիւնը» եւ անոր նորագոյն քննադատը. ՍՍՌՄ ԳԱ հայկական ֆիլիալի Տեղեկագիր. Հասարակական գիտութիւններ, 1943, № 3, էջ 63-98։ Տ.-Մինասեան Ե., Եղիշէի «Վարդանանց Պատմութեան» մասին եղած քննութիւններու շուրջը.- ՀՍՍՌ ԳԱ Տեղեկագիր հասարակական գիտութիւններու, 1944, № 1-2, էջ 89-104։ Հ. Ներսէս Վ. Ակինեան, Եղիշէ վարդապետ եւ իւր Պատմութիւնն Հայոց պատերազմի։ Մատենագրական - պատմական ուսումնասիրութիւն, հտ. Գ, Վիեննա, Մխիթարեան տպարան, 1960։ Zekiyan Boghos Levon, Quelques observations critiques sur le "Corpus Elisaeanum",- The Armenian Christian Tradition /Taft Robert Francis. - Roma։ Pontificium Institutum Studiorum Orientalium / Pontificio Istituto Orientale, 1997. - p. 71-123. Юзбашян К. Н. Армянская эпопея V века։ От Аварайрской битвы к соглашению в Нуарсаке. Елишэ. Слово о войне Армянской / Пер. с древнеармян. И. А. Орбели. — ИД XXI век — Согласие, 2001. — 344 с. == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Élisée, Histoire de Vartan et de la guerre des arméniens. Եղիշեի երկի Ռուսերէն թարգմանությունը («Слово о войне Армянской») Ełišēi. History of Vardan and the Armenian War. Translation and Commentary by R. W. Thomson. Cambridge, Mass.։ Harvard University Press, 1982, ISBN 0674403355. Ełišē, Storia di Vardan e dei martiri armeni, edited by Riccardo Pane, Città Nuova, 2005. ISBN 8831131826 Սուրբ Եղիշէ վարդապետ, Աստուածաբանական երկեր, թարգմ. գրագարէն Մարթա Արաբեան, Ս. Էջմիածին, 2007։

Just The Way You Are

«Just the Way You Are», Պրունօ Մարսի առաջին երգը, Doo-Woops & Hooligans երգատետրի համար։ Երգը կ՛երգուի 2010 20 Յուլիս-ին, ԱՄՆ-ի մէջ, եւ 19 Սեպտեմբերին Մեծն Բրիտանիոյ մէջ, The Smeezingtons, Needlz: Երգի հեղինակներն են՝ Պրունօ Մարսը, The Smeezingtons, Հալիլ Ուօլթոնը եւ Needlz: Տեսահոլովակի բեմադրիչները՝ Իտալ Ռէյտերն է եւ դերասանուհի Նադալի Քելլին։ Տեսահոլովակը կը ցուցադրուի 2010 8 Սեպտեմբեր-ին: Երգը 2011 թուականին կ'առաջադրուի «Կրեմմի» մրացանակի, լաւագոյն արական ձայնալառային (վոքալ) փօփ երգող անուանակարգին մէջ: == Տեղեկութիւն երգին մասին == 4music-ին տուած հարցազրոյցին Պրունօ Մարս կը նշէ, որ «Just the Way You Are» երգին վրայ կ'աշխատի ընդամէնը քանի մը ամիս, եւ ան կը նղէ «ոչ մէկ բան այսքան խորը ու բանաստեղծական չի բացատրուիր, որքան այս երգը»: «Ես շատ կ՛երկրպագեմ հետեւյալ երգերու «You Are So Beautiful» Ջո Կոկեր եւ «Wonderful Tonight» Էրիք Կրեպտոն։ Դուք գիտէք, որ ոչ մէկ բան նիւթով չէ, ամէն ինչ կու գայ մինակը, ամէն ինչ կը բխի սրտէն։ Ինծի համար «Just The Way You Are»-ը նման երգերէն մէկն է։ Այստեղ, բացի մտքէն բան չի կայ։ Ես պարզապէս կը պատմեմ կնոջ մը մասին, ով շատ գեղեցիկ է, եկէք ազնիւ ըլլանք, որ կինը կը սիրէ նման բաներ!», կ՛ըսէ երգիչը: Պրոտոյսէր Մարսը հարցազրոյցին կ՛ըսէ , որ «Just the Way You Are»-ի տեղը գիտէ, թէ որ երգատետրին մէջ պէտք է դրուի։ == Քննադատութիւններ == Երաժշտական քննադատներու կողմէն, երգը հիմնականին դրական կարծիքներ կը ցուցադրէ։ Digital Spy-ը երգը գնահատել է 4 կէտ, 5 կէտի համակարգին մէջ: Billboard ամսագրին մէջ երգը կանանց ուշադրութիւնը կը սեւերէ իր վրայ: Contactmusic.com-ը կը հրապարակէ, որ երգը այդքան ալ հստակ չէ, որովհետեւ չունի արտասովոր եւ յիշարժան պահեր: == Դիրքը ցանկին մէջ == 2010 հոկտեմբեր 1-ին երգը կը գլխաւորուի Billboard Hot 100: Սեբտեմբեր 26-ին եւ հոկտեմբեր 24-ին բրիտանական երգերուն աղոյսակին մէջ՝ from sales of 116,000 առաջին տեղն էր։ Երգը կը գլխաւորէ նաեւ աւստրալիական ցանկերը from sales of 116,000: === Ցանկ === === Ցանկ === == Արտաքին յղումներ == Երգը You Tube-ի վրայ (աւելի քան 668 միլիոն դիտող) == Ծանօթագրութիւններ ==

Հայկական Շաղախ

Հայկական Շաղախ կամ Հայկական Մազտաքէ, գոհարեղէնները փակցնելու համար գործածուող մածուցիկ մաստակ, որ կոչուած է հայկական մազտաքէ (mastic armenian, armenian ciment)։համար։ Տարրաբան Մօռիս տը Կէկէլ, 1926-ին իր Traite des Colles անունով ընդարձակ գիրքին մէջ կու տայ «Հայաստանի սոսինձ»ին պատրաստութիւնը հետեւեալ կերպով. Ա.- Արտասուաձեւ մազտաքէ (mastic en larme) 10 մաս, ալքոհոլ 100օ , 60 մաս. Բ.- Ձկնասոսինձ (Ichtyocolle) 20 մաս, թորեալ ջուր 90 մաս, ալքոհոլ 60օ, 12 մաս. Գ.- Կորտոփանի սոսինձ (gomme de Kordofan) 5 մաս, ալքոհոլ 60օ 25 մաս. Առանձին պատրաստուած այս երեք լուծոյթները իրար խառնելէ ետք, անոր մէկ մասը շոգիացնելու համար զանոնք կը լեցնեն շիշի մը մէջ ու կը դնեն եռացող ջուրի մէջ ու մէկ կամ երկու ժամ կը տաքցնեն, պէտք եղած թանձրութիւնը տալու համար։ Այս խիստ գնահատուած սոսինձը, որ ծանօթ է հայկական կամ Հայաստանի սոսինձ անունով, կը գործածուի գոհարագործութեան մէջ, փակցնելու համար գոհարաքարերը, մարգարիտները եւ բուստերը։ Կը գործածուի նաեւ փակցնելու համար ապակիէ եւ յախճապակիէ նուրբ առարկաները։ Ունի երկար ատեն ջուրի ազդեցութեան դիմադրելու յատկութիւն։ == Գրականութիւն == Պապէսեան Յովհաննէս (1961), «Հանրագիտակ», Կաթողիկութիւն Հայոց Մեծի Տանն Կիլիկիոյ, Անթիլիաս, Լիբանան, էջ 8։

Տումիի յուշարձանները

Տումիի յուշարձանները, Տումին Արցախի հինաւուրց բնակավայրերէն է` Իշխանագետի Շնաքար վտակի ափին. Դիզափայտ լերան ստորոտը, որ եղած է Արցախի հարաւային շրջաններու իշխանութեան կեդրոններէն: == Տումիի պատմական յուշարձանները == Տումիի եւ յարակից շրջանները հարուստ են պատմական յուշարձաններով: Տումիի պատմական յուշարձանները, եկեղեցիներն ու սրբավայրերն են․ === Սուրբ Յովհաննէսը === Տումի գիւղին կեդրոնը կը գտնուի Սուրբ Յովհաննէս եկեղեցին, որ կառուցուած է 17-րդ դարուն: Անոր հարաւային ճակատը` մասնաւորապէս շքամուտքը եւ աջ ու ձախ կողմերուն ագուցուած խաչաքանդակ քարերը շքեղ պատկեր մը կը ներկայացնեն: Աջակողմեան քանդակազարդ քարին վրայ զոյգ խաչաքանդակներ կան եւ արձանագրութիւն մը: Խորհրդային տարիներուն զարդաքանդակներն ու արձանագրութիւնը քերուած են, կ՛երեւի միայն «1868 … ՍՐ …» գրութիւնը: Սա եկեղեցւոյ վերանորոգման թուականն է: Խորհրդային տարիներուն Տումիի այս հնագոյն եկեղեցին անխղճաբար գործածուած է իբրեւ հացահատիկի պահեստ, կատարուած են ձեւափոխութիւններ: Հարաւէն մուտքը գոցուած է, եւ նոր մուտք մը բացուած է արեւելեան ճակատէն` խորանէն: Հիւսիսային պատին վրայ բացուած է անցք մը, որպէսզի հացահատիկը պարպելու նպատակով գործածուի, լայնցուած է արեւմտեան լուսամուտը հարաւային ճակատէն, մուտքէն դէպի աջ բացուած է մեծ լուսամուտ մը: Արցախի առաջին պատերազմի տարիներուն եկեղեցին չէր վնասուած: 2019 թուականին սկսած էին եկեղեցւոյ վերանորոգման աշխատանքները, որոնց կը հսկէին պատմաբաններ, ճարտարապետներ` նպատակ ունենալով եկեղեցին վերադարձնել իր պատմական տեսքին: Վերականգնուած էր զանգակատան բոլորաձեւ շէնքը, բացուած էր հին մուտքը, սակայն վերականգնումը աւարտին չէր հասած: 2020 թուականին սկսած է պատերազմը, սակայն ռազմական գործողութիւններուն ընթացքին եկեղեցին չէ տուժած: Գիւղը մնացած է սահմանէն անդին: === Կարմիր Խաչը === Կարմիր եկեղեցի կամ Կարմիր խաչ։ Ան կառուցուած է 11-րդ դարուն (1000 թուականին): Այս մասին կը վկայէ յուշարձանին վրայ տեղադրուած արձանագրութիւնը, որ այժմ կը գտնուի Արցախի պատմա-երկրագիտական թանգարանին մէջ: Կիսաւեր եկեղեցւոյ մէկ պատը կը վկայէ, որ 1000 թուականին կառուցուած էր կրաքարերով` հիմնականօրէն մոխրագոյն կրաշաղախով: Ներսը պահպանուած է մէկ խաչքար, իսկ շրջակայքը կան գերեզմանոց եւ Քրիստոսէ առաջ 2-1 հազարամեակներուն թուագրուող դամբարանաբլուրները: մինչեւ 2020 թուականին պատերազմը եկեղեցին կիսաքանդ էր: === Ղլենքար Բերդը === Ղլենքար բերդը կը գտնուի Տումի գիւղէն 6-7 քիլոմեթր դէպի արեւմուտք, հիւսիսէն հարաւ թեքած բարձր, անմատչելի ժայռի մը վրայ: Բերդի մուտքին` հիւսիսային կողմը նկատելի են պարիսպին մնացորդները, սեղանի մեծութեամբ բազմաթիւ յղկուած քարերու կոյտեր, բնակատեղեր եւ պաշտպանական օժանդակ այլ շինութիւններու հետքեր: Կ՛ենթադրուի, որ ամրոցը ունեցած է գաղտնի դուռ մը, որուն տեղը անյայտ է: Բերդը կաւէ խողովակներով ջուր ստացած է 800 մեթր ցած գտնուող աղբիւրէն: Ղլենքար բերդէն հիւսիս կը գտնուի Թաղալ աղբիւրը: Տեղացիներուն վկայութեամբ, այս աղբիւրը (որուն ջուրը ունի 4 զանազան աստիճաններ` ըստ եղանակի) շատ հին ժամանակ թշնամիներէն քողարկուած, թաքցուած է եւ յատուկ կաւէ խողովակներով գետնին տակէն բարձրացուած է մինչեւ Գորոզ բերդին մուտքը: Աղբիւրին անունը կապուած է թաղուած, քողարկուած աղբիւր մը ըլլալու հանգամանքին հետ: === Խտտրոխութը === Խտտրոխութը ընդարձակ հնավայր մըն է, որ կը գտնուի Տումիէն 3 քիլոմեթր դէպի արեւմուտք: Հոս կը գտնուին հին, կործանուած եկեղեցւոյ մը փլատակները, տուներուն հիմնապատերը եւ ընդարձակ գերեզմանատան մը հողմահարուած տապանաքարերը: Անոր արեւելեան լանջին վրայ կը գտնուի Վարդապետի աղբիւր յուշարձանը: === Ստեփնոցենց Խութը === Ստեփնոցենց խութը կը գտնուի Տումի գիւղին հիւսիսային մասը, չորս քիլոմեթր հեռաւորութեան վրայ, բլուրի գագաթին, ուր կան հին գիւղատեղիի աւերակներ, գերեզմանաքարեր, ցիր ու ցան խաչքարեր: Տումեցիները փլած եկեղեցին եւ բլուրը կոչած են Ստեփանոսին անունով: Մկրտիչի տեփերը հին գիւղատեղի է, ուր ամարանոցներ եղած են: Այս հնավայրը կը գտնուի Ծաւեր անունով անտառի եւ Դիզափայտ լերան ալպեան մարգագետիններուն գօտիին միջեւ, Տումի-Խանձաձոր ճամբուն աջ կողմը: === Հայկազունի Կամուրջը === Տումին հարուստ է նաեւ հնագոյն կամուրջներով, որոնք պահպանուած եւ հասած էին մեր օրերը: Հայկազունի կամուրջը միակամար է` կառուցուած Իքեակ գետին վրայ: Պահպանուած վիմագրութեան համաձայն, ան 18-րդ դարու յուշարձան մըն է, որմէ անցնող ճամբան Վարանդա գաւառակը կը կապէ Գտչավանքին եւ Կատարովանքին: Այսօր կամուրջն ալ, Գտչավանքն ալ, Կատարոն ալ անցած են Ազրպէյճանի հսկողութեան տակ: === Եօթը Դուռերով Վանքը === Տումիի մէջ կար նաեւ աւերակի վերածուած վանք մը, որ հակառակ աւերակ ըլլալուն` կը կոչուէր Եօթը դուռերով վանք եւ ուխտատեղի էր թէ՛ արցախցիներուն եւ թէ՛ Արցախ այցելած ուխտագնացներուն համար, որոնք կը հաւատային Եօթը դուռով վանքին զօրութեան եւ ուխտեր կը կատարէին: === Արքունական Բաղնիքը === Տումին հին ժամանակ նաեւ արքունական բաղնիք մը ունեցած է: Անոր տեղը Տումիէն դէպի Ճոխտպռվածառի վանքը տանող ճամբուն վրայ էր, Քեֆաձորին անտառափէշ բացատին մէջ, հանքային աղբիւրին մօտ: Հոս էր Դիզակի իշխանութեան առողջարանը, բաղնիք-բուժարանը: === Դիզափայտը === Տումիի բոլոր յուշարձանները, անկախ իրենց նշանակութենէն, ուխտատեղի եղած են տեղացիներուն եւ այցելուներուն համար, իսկ ամենամեծ ուխտատեղին եղած է Դիզափայտ լեռը։ Դիզափայտի գագաթին հիմնուած էր Կատարովանքը` 4-5-րդ դարերուն: Լեռնագագաթը Արցախի գլխաւոր ու պատմական սրբավայրերէն մէկն է: Լեռնագագաթէն կ՛երեւին Մուղանի դաշտավայրը, Իրանի սահմանը` Արաքսի հովիտը, Զանգեզուրի լեռնաշխարհը, Մռովի կատարները, իսկ աւելի մօտէն` հիւսիսային կողմը, Հարոս լեռնաշղթան: Ըստ աւանդութեան, լերան գագաթին, հինաւուրց Կատարովանքին տեղը 330-ականներուն նահատակուած են մազքթաց Սանեսան արքային զաւակներն ու բազմաթիւ քրիստոնեաներ, որոնց դարձի բերած է Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչին թոռը` Արցախ աշխարհի առաջին եպիսկոպոս Ս. Գրիգորիսը: Նորահաւատները փայտերու պէս դիզած եւ այրած են, հոսկէ ալ ծագած է լերան անունը: == Աղբիւրներ == Տումին` Փշալարերէն Անդին ԿՈՐՍՒԱԾ, ԲԱՅՑ ՈՉ ՄՈՌԱՑՒԱԾ

Վանուշ Խանամիրեան

Վանուշ Խանամիրեան (5 Նոյեմբեր 1927(1927-11-05), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Անդրկովկասի ԽՖՍՀ, Խորհրդային Միութիւն - 5 Հոկտեմբեր 2011(2011-10-05), Երեւան, Հայաստան), Հայաստանի ժողովրդական արուեստագէտ, պարի պետական անսամպլի մենակատար, երկարամեայ գեղարուեստական ղեկավար։ == Կենսագրական գիծեր == Ծնած է 1927-ին։ Հայրը գնդակահարուած է ստալինեան մաքրագործումներու տարիներուն։ Աւարտած է Ստեփան Շահումեանի անուան միջնակարգ դպրոցը, իսկ 1941-ին՝ Երեւանի պարարուեստի ուսումնարանը։ Նոյն տարին, մտած է Ալ. Սպենդիարեանի անուան օփերայի եւ պալէի թատրոնին մէջ, ուր մենապարող եղած է մինչեւ 1971։ Առաջին գլխաւոր դերը կատարած է «Վալպուրգեան գիշեր» բեմադրութեան մէջ։ Պարած է Արամ Խաչատուրեանի «Գայիանէ» եւ «Սպարտակ», Ալեքսանդր Սպենդիարեանի «Խանդութ» եւ «Ալմաստ», Էդգար Յովհաննիսեանի «Մարմար» պալէներուն, Արմէն Տիգրանեանի «Անուշ» օփերային մէջ, եւ այլն։ 1941-1969 թուականներուն թատրոնի օփերային գրեթէ բոլոր բեմադրութիւններու պարային հատուածներուն կա՛մ գլխաւոր մենակատարը եւ կա՛մ բեմադրիչը եղած է։ 1953-ին., երբ Երուանդ Քոչար կը քանդակէր «Սասունցի Դաւիթ» արձանը, տեսնելով «Խանդութ» պալէի մէջ Վանուշ Խանամիրեանի՝ Դաւիթի կերպարի փայլուն մարմնաւորումը, որոշած է արձանի դէմքը անոր պատկերով քանդակել։ 1963-ին Խանամիրեան արժանացած է Հայաստանի ժողովրդական արուեստագէտի տիտղոսին։ 1968-1992 թուականներուն Հայաստանի պարի պետական համոյթի գեղարուեստական ղեկավարը եղած է։ Դասական պարէն դէպի ժողովրդական պարարուեստ անցումը փայլուն արդիւնք ունեցած է։ Ան ժողովրդական պարի գեղագիտութիւնը բեմ բերելով, աշխարհին ներկայացուցած է հայկական պարը։ 1962-էն ետք, հիւրախաղեր ունեցած է աշխարհի տարբեր երկիրներու մէջ։ Բեմադրած է տասնեակներով ներկայացումներ՝ «Գայիանէ», «Բախչիսարայի շատրուանները», «Սպարտակ», «Լոռեցի Սաքոն», «Ռայմոնդա», «Խանդութ», «Կարապի լիճը», պարային համարներ՝ «Տօնական սուիթ», «Կարաւան», «Անմահութիւն», Կոմիտաս վարդապետի «Վաղարշապատի պար», Արամ Խաչատուրեանի «Էնզելի», «Կակաչներ», ազգագրական պարերու շարք, եւ այլն։ Սփիւռքի տարբեր համայնքներու մէջ, աշխատած է իր աշակերտներուն եւ հետեւորդներուն հետ՝ հայկական պարը զարգացնելու համար։ 1998-ին մեծարուած է «Մովսէս Խորենացի» պետական մետալով։ 2000ին հիմնած ու մինչեւ մահ ղեկավարած է Հայաստանի Պարարուեստի Գործիչներու Միութիւնը, որ 2009-ին իր անունը կը կրէ։ 2004-ին ստեղծած է վեթերան պարուսոյցներու «Վանուշ» պարախումբը, իսկ 2010-ին՝ «Բարդիներ» պարախումբը։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Սուբհի Նէժադ Աղըրնասլը

Սուբհի Նէժադ Աղըրնասլը(Քոպանիի մէջի անունով՝ Փարամազ Քըզըլպաշ), (22 Սեպտեմբեր 1984, Այտըն – Հոկտեմբեր 2014, Քոպանի) Թուրք ընկերաբան, թարգմանիչ, միջազգայնական, համայնաւար յեղաբոխական: Սուբհի Նէժադը, Պօղազիչի Համալսարանի ընկերաբանական բաժնի մէջ ուսում առած է: Քոպանիի մէջ YPGի(Ժողովուրդի Պաշտպանման Ջոկատներ) անդամ ըլլալով, ISISի դէմ պայքարած ժամանակ նահատակուած է: == Կենսագրութիւն == Սուբհի Նէժադ, 22 Սեպտեմբեր 1984-ին ծնած է Այտընի մէջ։ Մայրը Նուրճան Աղըրնասլը, հայրը Հիքմէթ Աճուն է: Իր ընտանիքը, քաղաքական գաղթական ըլլալով կը զետեղուի Քերմանիա: Քերմանիոյ մէջ իր ուզած համալսարանը շահելուն հանդէպ Թուրքիոյ մէջ ուսանիլ ուզած է, որովհետեւ շատ ազդուած է Թուրքիոյ քաղաքական ուժականութենէն: Սուբհին կ'ըներ թարգմաութիւններ նոյնաժամանակ կը գրէր թերթերու մէջ՝ մասնաւորաբար Քրտական հարձի մասին: === Ակադեմական Կեանք === Առաջ կը մտնէ Մարմարա Համալսարանի ընկերաբանութեան բաժինը: Բայց հոն ապրած քաղաքական ճնշումներու պատճարաւ(նոյնաժամանակ իր ագատեմիգական հաջողութիւններու հետեւանքով) կ'անցնի Պօղազիչի Համալսարան: 2011-ին կ'աւարտէ համալսարանը, Թուզլայի նավաշինարանի մէջ պատահած գործական ոճիրներու մասին գրած մրցագիրով: ==== Փարամազ Քըզըլպաշ Գաղտնանուն ==== Փարամազ անունը առնելուն պատճարը, Թուրքիոյ մէջ գտնուող Հայու հարցին հանդէպ ունեցած հետաքրքրութիւնն էր։ Փարամազ ծածկանունը կը պատկանէր 1900ներու սկզբին Սոցիալ-Տէմոգրադական Հնչակեան Կուսակցութեան առաջնորդական անձնակազմին մէջ գտնուող ՄատթԷոս Սարգիսեանին(Նոյնաժամանակ Փոքր Ասիայի առաջին յեղափոխականներէն մին էր): Փոքր Ասիայի մէջ միշտ կ'անտեսուէր Մատթէոս Սարգիսեան եւ իր ընկերները, իրենց հայութեանը պատճարաւ: Բայց Սուբհին այս անարդարութեան վերջ տալով Թուրք եւ Հայ ժողովուրդներու միջեւ կապ հաստատած է: ===== Մահ ===== Մահացած է Հոկտեմբեր 2014-ին, Քոպանիի մէջ:

Յունական Դիցաբանութիւն

Յունական դիցաբանութիւնը Հին Յունական կրօնքին արմատը կը կազմէ: Ընդհանուր ըլլալով յունական դիցաբանութիւնը արեւելեան եւ շատ մը Եւրոպական դիցաբանութիւնները ազդած է: Հռոմի դիցաբանութիւնը գրեթէ ամբողջովին յունական դիցաբանութիւնը օրինակ առնուելով գրուած է: Յունական չաստուածները 12 հատ են (4 կին, 8 այր): Օլիմպոս լերան կը նստին: Հէքիաթը Օլիմպոսցի չաստուածներուն եւ Տիտաններուն պատերազմին հետ կը սկսի եւ Օլիմպոսցիներուն շահով վերջ կը գտնէ: Պատերազմէն ետք Տիտանները կը պատժուին ղրկուելով Դարդարուս անուն դժոխքը: Յունական չաստուածները աշխարհին կը տիրապետեն Օլիմպոս լերան վրայէն: Կայծակներուն իշխանը Զեւս հարիւրաւոր պատերազմեր տալով իշխանութիւնը իր հօրը Քրոնոսին եւ տիտաններուն ձեռքէն առած է: Իր 3 եղբայրներով երկինքը, ծովերը եւ դժոխքը բաժանուած են: Ծովերը Բոսէիտոնին, դժոխքը Հատէսին իսկ երկինքը Զեւսին իշխանոութեան տակ եղած է: === Աշխարհին Արմատը Եւ Չաստուածներ === Յունական դիցաբանութեան համեմատ ամէնէն առաջ Քաոսը կար, որուն իմաստն է բացութիւն կամ պարապութիւն: Այս պարապութենէն առաջ Կաիան կը ծնի: Կաիան ծնելէն ետք Ուրանոսը(երկինք) եւ Բոնդոսը կը ծննդաբերէ եւ Ուրանոսով միանալով Ովկիանոս, Քոիոս, Քրիոս, Հյբերիոն, Իաբեդոս, Քրոնոս, Թէիա, Րէիա, Տէմիս, Ֆիպէ, Թէդիս եւ Մնէմոսինը յառաջ կը բեռէ: Յունական դիցաբանութեան չաստուածները հրաշալի կարողութիւններու տէր են, հիւանդութենէն չեն ազդուիր, անմահ են, որովհետեւ ամբրոսիա եւ նեկտարով կը սնուցանեն: Շատ մը չաստուած կեանքին վերաբերեալ յատկութիւններ ունին: Օրինակ Աստղիկը, սիրահարութեան եւ գեղեցկութեան, Արէսը պատերազմի, Հատէսը դժոխքի, Աթէնքը իմաստութեան եւ պատերազմի եւ Բոսէիտոնը ծովերու չաստուածն է: === Արեւմտեան Արուեստին Ազդեցութիւնը === Քրիստոնէութեան տարածումը դիցաբանութեան ժողովրդականութիւնը չկործանեց: Վերածնունդին կանուխ տարիներէն ի վէր Լէօնարտօ Տա Վինչի, Միքէլանճէլօ եւ Ռաֆաէլի պէս գծագրիչները Քրիստոնէական նիւթերուն քով Յունական դիցաբանութիւնն ալ ձեռք առին: Հիւսիսային Եւրոպային Յունական դիցաբանութիւնը գրականութեան, տեսողական արուեստներէն աւելի շատ ազդեցիկ ունեցաւ: Ճհաուճերէն սկսեալ Միլթոն, ՇԷյքսփիր եւ Րոպէրդ Պրիտկէսը Յունական դիցաբանութենէն օգտուէցաւ իրեն գրութիւններուն համար: Ֆրանսայի մէջ Րաճինէ, Գերմանիոյ մէջ Կէոթէ Յունական դիցաբանութիւնը յարմարցուց թատրոնի: Թովմաս Պուլֆինջ եւ Նաթանիէլ Հավդորնի պէս 19-րդ Դարու ամերիկեան գրողները կը պահանջէին, որ առանց քլասիկ շրջանի առասպելները հասկնալով անգլիական եւ ամերիկեան գրականութիւնը չէին կրնար պրպտել: == Ծանօթագրութիւններ ==

Արաբական Երաժշտութիւն

Արաբական Երաժշտութիւն, արաբ ժողովուրդին յատուկ երաժշտութիւն, որ կազմուած է երկիրներու երաժշտական մշակոյթներու միաձուլումով: == Պատմութիւն == Արաբական երաժշտութիւնը ձեւաւորուած է 7-10-րդ դարերուն եւ նուաճուած է երկիրներու երաժշտական մշակոյթներու միաձուլումով: 7-8-րդ դարերու կիսուն արաբական մշակոյթի կեդրոններէն էին Դամասկոսը՝ Ասորիքի մէջ, Մեքքան եւ Մետինան՝ Արաբիոյ մէջ եւ Պասրան՝ Իրաքի մէջ: 9-10-րդ դարերուն արաբական երաժշտութիւնը բարգաւաճելով կը հասնի իր բարձունքին եւ զգալի ազդեցութիւն կ'ունենայ Սպանիոյ եւ Փորթուկալի երաժշտութեան վրայ, ինչպէս նաեւ եւրոպական շարք մը նուագարաններու ձեւաւորման վրայ: 16-րդ դարուն արաբական աշխարհը Օսմանեան կայսրութեան տիրապետութեան տակ կ'իյնայ եւ արաբական մշակոյթը անկում կ'արձանագրէ: 19-րդ դարու երկրորդ կիսուն կը սկսի արաբական երաժշտութեան նոր շրջանը: Արաբական միասնական մշակոյթը կը քայքայուի եւ նորաստեղծ արաբական առանձին պետութիւններուն մէջ կը ձեւաւորուի ազգային երաժշտութիւն: Արաբական երաժշտութիւնը կապուած է կենցաղի հետ, որովհետեւ իսլամական կրօնին մէջ ընդունուած չէ երաժշտութեան լայն կիրառումը: == Երգային երաժշտութիւն == Արաբական աշխարհի երաժշտութիւնը թէեւ կը տարբերի իր զարգացման ընթացքով եւ կրած ազդեցութիւններով, սակայն ան ունի ընդհանուր յատկանիշներ՝ միաձայն երգեցողութիւն եւ յանպատրաստից (improvisation) կատարում: == Ձայնաշարեր == Արաբական հնչիւնաշարերը բոլորովին տարբեր են արեւմտաեւրոպական երաժշտութեան մէջ գործածուող հնչիւնաշարերէն: Արաբական երաժշտութեան ձայնաշարերը կը կոչուին (Maqam)ներ, որոնց թիւը եօթանասունէ աւելի է: Մաքամները բաղկացած են քսանչորս աստիճաններէ, որովհետեւ կը պարունակեն քառորդ եւ երեք-քառորդ թոներ: Արաբական երգային երաժշտութեան յատուկ է նաեւ առատ ձայնազարդութիւնը եւ Glissando-ն (հնչիւնէ հնչիւն սահիլը): == Աղբիւրներ == «Երաժշտութիւն, Պատմութիւն եւ Տեսութիւն», Նարդուհի Էքիզեան-Մարկոսեան, Պէյրութ 2017, էջ 37:

Միքայէլ Տէր-Պօղոսեան

Միքայէլ Տէր-Պօղոսեան (21 Ապրիլ 1925(1925-04-21), Պերլին, Գերմանական ռայխ - 19 Յունիս 1996(1996-06-19), Փարիզ), Ֆրանսա) Ա­մե­րի­կա­հայ աշ­խար­հահռ­չակ գիւ­տա­րար գիտ­նա­կա­նը ,Բ­նա­գէտ ու ճար­տա­րա­գէտ, կեն­սա­բան եւ հիւ­լէա­կան գի­տու­թեանց ան­խոնջ հե­տա­զօ­տող ու տա­ղան­դա­ւոր գիւ­տա­րար: ­Տէր-­Պօ­ղո­սեան եւ իր գոր­ծա­կից­նե­րը հան­դի­սա­ցան աշ­խար­հի տա­րած­քին գոր­ծող PETի մար­զի ան­վի­ճե­լի վար­պետ­նե­րը։ «­Փո­զիթ­րո­նա­յին ճա­ռա­գայթ­ման թո­մոկ­րա­ֆիի (Positron emission tomography PET)) յայտ­նա­գոր­ծող­նե­րէն եւ գիւ­տա­րար հայ­րե­րէն մէ­կը»: == Կենսագրութիւն == Միքայէլ Տէր-Պօղոսեան, միակ զա­ւակն էր ծնող­քին, որ 1915-ին թրքա­կան պե­տու­թեան գոր­ծադ­րած ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն մա­զա­պուրծ՝ ա­պաս­տա­նած էր ­Գերմանիա։ ­Մի­քա­յէլ տա­կա­ւին մա­նուկ էր, երբ ծնող­քը ո­րո­շեց տե­ղա­փո­խո­ւիլ եւ Ֆ­րան­սա հաս­տա­տուիլ։ Այդ­պէս, մին­չեւ 21 տա­րե­կա­նը եւ Երկ­րորդ Աշ­խար­հա­մար­տի ա­ւար­տը, ա­պա­գայ գիտ­նա­կա­նը ու­սա­նե­ցաւ եւ կազ­մա­ւո­րո­ւե­ցաւ Ֆրանսայի մէջ։ 1943-ին ան ստա­ցաւ Պ­սա­կա­ւոր Ա­րո­ւես­տից աս­տի­ճա­նը բնա­կան գի­տու­թեանց մէջ՝ ­Փարիզի հա­մալսա­րա­նէն։ Այ­նու­հե­տեւ եր­կու տա­րի ու­սա­նե­ցաւ տի­կին ­Ժո­լի ­Քիւ­րիի մօտ՝ ֆրան­սա­կան հե­ղի­նա­կա­ւոր ­Ռա­տիու­մի ­Հիմ­նար­կին մէջ։ 1946-ին իբ­րեւ շրջա­նա­ւարտ ու­սա­նո­ղի իր ու­սու­մը կա­տա­րե­լա­գոր­ծե­լու դի­մում կա­տա­րեց Միացեալ Նահանգներ­ու հռչա­կա­ւոր Ո­ւա­շինկ­թը­նի հա­մալ­սա­րա­նը, ուր ըն­դու­նո­ւե­ցաւ եւ նոյն տա­րո­ւան աշ­նան իսկ տե­ղա­փո­խո­ւե­ցաւ։ Մինչ կ­’ու­սա­նէր ­Մա­գիստ­րո­սի աս­տի­ճա­նին տի­րա­նա­լու հա­մար, ­Մի­քա­յէլ ­Տէր-­Պօ­ղո­սեան սկսաւ օգ­նա­կան հե­տա­զօ­տո­ղի աշ­խա­տանք տա­նիլ միեւ­նոյն հա­մալ­սա­րա­նի բնա­գի­տու­թեան բա­ժան­մուն­քին մէջ։ ­ Հիւ­լէա­կան բնա­գի­տու­թեան մէջ ­Տոք­թո­րա­յի աս­տի­ճան ստա­ցաւ 1950-ին եւ նոյն տա­րին իսկ միա­ցաւ ­Մա­լինք­րոթ ­Հիմ­նար­կի (Mallinckrodt Institute) դա­սա­խօ­սա­կան կազ­մին։ 1961-ին ան նշա­նա­կո­ւե­ցաւ նոյն հիմ­նար­կու­թեան ճա­ռա­գայ­թու­մի գի­տու­թեանց (radiation sciences) դա­սա­խօս։ Միա­ժա­մա­նակ, հա­յազ­գի գիտ­նա­կա­նը հա­մա­տե­ղու­թեան կար­գով բնա­կազ­մու­թեան մէջ կեն­սաբ­նա­գի­տու­թեան դա­սա­խօ­սի պաշ­տօն ստանձ­նեց Ո­ւա­շինկ­թը­նի հա­մալ­սա­րա­նի Բժշ­կու­թեան Դպ­րո­ցէն ներս։ 1973-ին ­Միքայէլ Տէր-Պօղոսեան հա­սաւ ա­կա­դե­մա­կան-դա­սա­խօ­սա­կան իր աս­պա­րէ­զի գա­գաթ­նա­կէ­տին, երբ ­Մա­լինք­րոթ ­Հիմ­նար­կի ճա­ռա­գայ­թու­մի գի­տու­թեանց բա­ժան­մուն­քը գլխա­ւո­րե­լու պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւ­նը յանձ­նո­ւե­ցաւ ի­րեն։ Թէեւ հա­յազ­գի գիտ­նա­կա­նը ա­մե­նայն ձեռն­հա­սու­թեամբ ղե­կա­վա­րեց ի­րեն վստա­հո­ւած հա­մալ­սա­րա­նա­կան բա­ժան­մուն­քը, այ­սու­հան­դերձ — ինչ­պէս որ կեն­սա­գիր­նե­րը կ'ընդգ­ծեն — ա­նոր սիր­տը հե­տա­զօ­տա­կան իր ա­ռա­քե­լու­թեան վե­րա­դառ­նա­լու մտա­սե­ւե­ռու­մով կը բա­բա­խէր, մին­չեւ որ 1990-ին ան կա­մո­վին հրա­ժա­րա­կան տո­ւաւ վար­չա­կան իր պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեան եւ լրիւ ժա­մա­նա­կով տրա­մադ­րո­ւե­ցաւ տար­րա­լու­ծա­րա­նա­յին աշ­խա­տան­քի՝ հե­տա­զօ­տա­կան եւ գիւ­տա­րա­րա­կան իր մտայ­ղա­ցում­նե­րը կա­տա­րե­լա­գոր­ծե­լու հա­մար։ Իբ­րեւ մարդ ան­հա­տի՝ հա­յազ­գի գիտ­նա­կա­նը սի­րո­ւած ու յար­գո­ւած անձ­նա­ւո­րու­թիւն մըն էր, ինչ­պէս որ կը վկա­յեն իր կեն­սա­գիր­նե­րը։ Միքայէլ Տէր-Պօղոսեան կը սի­րէր ճամ­բոր­դու­թիւ­նը, նաեւ՝ ճա­շեր համ­տե­սելն ու պատ­րաս­տե­լը։ === Սրտի կա­թո­ւած ու­նե­ցաւ === 1996-ի ­Յու­նիս 19-ի օ­րը, այ­ցե­լու­թեամբ ­Փա­րիզ գտնո­ւող ա­մե­րի­կա­հայ աշ­խար­հահռչակ գիտ­նա­կան մը՝ ­Մի­քա­յէլ ­Տէր-­Պօ­ղո­սեան ա­նակն­կա­լօ­րէն սրտի կա­թո­ւած ու­նե­ցաւ եւ առ­յա­ւէտ բաժ­նո­ւե­ցաւ այս աշ­խար­հէն։ ==== «­Փո­զիթ­րո­նա­յին ճա­ռա­գայթ­ման թո­մոկ­րա­ֆիի (Positron emission tomography PET)) յայտ­նա­գոր­ծող­նե­րէն եւ գիւ­տա­րար հայ­րե­րէն մէ­կը»: ==== Հա­յազ­գի այս ար­ժա­նա­ւո­րը 71 տա­րեկանին, իր փառ­քի օ­րե­րուն, ա­նակնկալ կա­թո­ւա­ծահար եղաւ: Իր ա­պա­ժամ մա­հո­ւան ա­ռի­թով, ա­մե­րի­կեան «Բ­նա­գի­տու­թիւ­նը Այ­սօր» (Physics Today) ա­կա­դե­մա­կան հան­դէ­սը, ­Նո­յեմ­բեր 1996-ի իր հա­մա­րով, մեծ գիտ­նա­կա­նին կեանքն ու գոր­ծը հան­գա­մա­նօ­րէն ար­ժե­ւո­րող մա­հագ­րու­թիւն մը լոյս ըն­ծա­յեց՝ Michael J. Welchի եւ Vicki L. Kunklerի ստո­րագ­րու­թեամբ, եր­կուքն ալ դա­սա­խօս­ներ ու գի­տաշ­խա­տող­ներ ­Մի­զու­րիի Ս. ­Լո­ւիզ քա­ղա­քի Mallinckrodt Institute of Radiology հա­մալ­սա­րա­նին մէջ, ուր ­Մի­քա­յէլ ­Տէր-­Պօ­ղո­սեան եր­կար տաս­նա­մեակ­ներ ծա­ռա­յած էր իբ­րեւ դա­սա­խօս, եւ գիւ­տա­րար հե­տա­զօ­տող։ ­Մա­հագ­րու­թիւ­նը կա­րե­ւո­րու­թեամբ կը շեշ­տէր, որ ­Մի­քա­յէլ ­Տէր-­Պօ­ղո­սեան կը հան­դի­սա­նայ «­Փո­զիթ­րո­նա­յին ճա­ռա­գայթ­ման թո­մոկ­րա­ֆիի (Positron emission tomography PET)) յայտ­նա­գոր­ծող­նե­րէն եւ գիւ­տա­րար հայ­րե­րէն մէ­կը»: == Հնարեց հիւ­լէա­կան բժշկու­թեան նկա­րա­հան­ման գոր­ծիք մը == Ս­կիզ­բէն իսկ ­Միքայէլ Տէր-Պօղոսեանի յայտ­նա­գոր­ծում­ներն ու գիւ­տա­րա­րա­կան հե­տա­զօ­տու­թիւն­նե­րը ուղ­ղուած էին բժշկա­կան նկա­րա­հան­ման բնա­գա­ւա­ռի կա­տա­րե­լա­գոր­ծու­մին։ Յայտ­նա­գոր­ծեց ճա­ռա­գայ­թու­մի մի­ջո­ցաւ բժշկա­կան բուժ­ման նոր ե­ղա­նակ­ներ՝ հա­մա­պա­տաս­խան գիւ­տեր կա­տա­րե­լով եւ, յատ­կա­պէս, հնա­րե­լով հիւ­լէա­կան բժշկու­թեան նկա­րա­հան­ման գոր­ծիք մը, որ իր ա­նու­նով կո­չո­ւե­ցաւ «­Տէր-­Պօ­ղո­սեա­նի քա­մե­րա» (Ter-Pogossian camera)։ ­Բայց իր բա­զում ի­րա­գոր­ծում­նե­րու շար­քին, ան ա­մէ­նէն ա­ւե­լի պի­տի յի­շա­տա­կո­ւի իբ­րեւ « PETի ­Հայ­րը» (PET — Positron emission tomography)։ == Գլխաւորեց քի­միա­գէտ­նե­րէ եւ բժիշկ­նե­րէ բաղ­կա­ցած հե­տա­զօ­տա­կան գոր­ծակ­ցու­թեան խումբ մը == 1970ա­կան­նե­րու սկզբնա­ւո­րու­թեան, ան գլխա­ւո­րեց բնա­գէտ­նե­րէ, քի­միա­գէտ­նե­րէ եւ բժիշկ­նե­րէ բաղ­կա­ցած հե­տա­զօ­տա­կան գոր­ծակ­ցու­թեան խումբ մը, որ մշա­կեց PET-ի հաս­կա­ցու­թիւ­նը։ Միքայէլ Տէր-Պօղոսեան հիմ­նա­կան դեր խաղ­ցաւ PETի մշակ­ման մէջ՝ կար­ճա­կեաց այ­զո­թոփ­ներ (isotopes) օգ­տա­գոր­ծե­լով բժշկու­թեան մէջ, ինչ որ ա­ռա­ւե­լու­թիւ­նը ըն­ծա­յեց հի­ւանդ­ներ ու­սում­նա­սի­րե­լու՝ ցածր չա­փի ճա­ռա­գայ­թու­մի կի­րար­կու­մով։ === PETի ա­ռա­ջին նկա­րա­հան­ման գործիքը (scanner) === Ա­նոր ղե­կա­վա­րած հե­տա­զօ­տա­կան խում­բը, Ո­ւա­շինկ­թը­նի հա­մալսա­րա­նին մէջ, յա­ջո­ղե­ցաւ մշա­կել եւ կա­ռու­ցել PETի ա­ռա­ջին նկա­րա­հան­ման գործիքը (scanner), հե­տա­գա­յին PETի ա­ւե­լիով կա­տա­րե­լա­գոր­ծո­ւած գործի­քներ հնա­րե­լով։ PETի գործի­քնե­րը կ­’օգ­տա­գոր­ծո­ւին քաղց­կե­ղա­յին գո­յա­ցու­թեան յայտ­նա­բեր­ման հա­մար, ինչ­պես նաեւ՝ սրտա­յին հի­ւան­դու­թիւն­նե­րու վե­րահսկ­ման ժա­մա­նակ: PETը յե­ղաշր­ջում ա­ռաջ բե­րաւ ու­ղե­ղի գոր­ծո­ղու­թեանց ըմբռն­ման աս­պա­րէ­զին մէջ: == Գի­տա­կան հե­ղի­նա­կա­ւոր հան­դէս­նե­ր եւ հրա­տա­րա­կու­թիւն­նե­ր == Եր­կա­րա­մեայ իր գոր­ծու­նէու­թեան ըն­թաց­քին ­Միքայէլ Տէր-Պօղոսեան մաս կազ­մեց նաեւ հա­մաշ­խար­հա­յին հռչակ վա­յե­լող գի­տա­կան հե­ղի­նա­կա­ւոր հան­դէս­նե­րու խմբագ­րա­կան մար­մին­նե­րուն, ինչ­պի­սին են American Journal of Roentgenology, Journal of Nuclear Medicine եւ Journal de Biophysique et Medecine Nucleaire ա­կա­դե­մա­կան հրա­տա­րա­կու­թիւն­նե­րուն։ == Գի­տա­կան զե­կոյց­ներ եւ ժո­ղո­վա­ծու­նե­րու մէջ տեղ գտած ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­ներ == Միքայէլ Տէր-Պօղոսեանի վաս­տա­կը մեծ է նաեւ գի­տա­կան գրա­կա­նու­թեան մէջ։ Ա­ւե­լի քան 250 գի­տա­կան զե­կոյց­ներ եւ ժո­ղո­վա­ծու­նե­րու մէջ տեղ գտած ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­ներ կը կազ­մեն ա­նոր ժա­ռան­գու­թիւ­նը։ == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Միքայէլ Տէր-Պօղոսեան (Michel Ter-Pogossian, 1925-1996)

Փալամիտի բերդ

Փալամիտի բերդ (յուն․՝ Παλαμήδι)․ կը գտնուի Նաֆփլիօ, Պելոպոնես, Յունաստան։ Կառուցուած է 1711 - 1714 թուականներուն Վենետիկցիներուն կողմէ, 216 մ․ բարձրութեամբ բլուրի մը վրայ եւ Աքրոնաֆփլիա հնադարեան բերդին (Ք․Ա․ 7-րդ դար) արեւմուտքը։ == Պատմական ակնարկ == 1686 - 1715 Վենետիկցիներուն եւ օսմանցիներուն միջեւ պատերազմին ընթացքին, վենետիկցիները 1687-ին կը գրաւեն բլուրը եւ անոր վրայ կը սկսին կառուցել բերդը։ Կառուցման աշխատանքները կը վերջանան 1714-ին։ Բերդին ութը (8) աշտարակները սկզբնական շրջանին provveditori կ՛անուանուին, այսինքն՝ նախատեսող (յուն․՝ προβλεπτής)։ 1715-ին օսմանցները կը գրաւեն բերդը եւ սուրէ կ՛անցընեն վենետիկեան պահակազօրքը։ 30 Նոյեմբեր 1822-ին (Յունական Ապաստամբութեան կռիւներուն ընթացքին) յոյները բերդին կը տիրանան։ Ապստամբութենէն ետք, բերդը իբրեւ բանտ կը գործածուի։ Հոն, 1833-ին կը բանտարկուի Յունական Ապստամբութեան հերոսներէն՝ Թէոտորոս Քոլոքոթրոնիս եւ 11 ամիս ետք ազատ կ՛ արձակուի․ թագաւոր Օթոնաս ներում կը շնորհէ։ === Անուանում === Բերդին տրուած է Դրոեան Պատերազմի Նաֆփլիօ հերոսին զաւակին անունը՝ Փալամիտաս։ == Նկարագրութիւն == === Բերդը === Բերդը կառուցուած է Նաֆփլիոյի հարաւ-արեւելեան ծայրամասի 216 մ․ բարձրութեամբ բլուրի մը վրայ․ կ՛ իշխէ քաղաքին եւ Արղոլիքոս ծոցին վրայ։ Բաղկացած է ութ աշտարակներէ, որոնք իրարու միացած են պարիսպներու միջոցով։ Վենետիկցիները անոնց տուած էին Վենետտիկի շրջաններու անուններ, որոնք թուրքերը վերանուանած են։ Երբ յոյները բերդը կը գրաւեն, անոր կու տան այսօրուան անունը, ինչպէս նաեւ իւրաքանչիւր աշտարակին յունական հնադարի եւ կամ դիցաբանութեան (Ախիլէասի պարագան) հերոսներու անուններ․ բացառուած են վերջին երկուքը որոնք կը գտնուին բերդին հիւսիս-արեւմուտքը։ Դարձուածք աստիճանին 913 սանդուխները կը թոյլատրեն քաղաքէն բերդ բարձրանալ, սակայն իսկութեան մէջ մինչեւ բերդին մուտք հասնիլը, աստիճանները 999 են։ === Աշտարակներուն անունները․- === Էփամինոնտաս․ բերդին գլխաւոր մուտքը Միլթիատիս Լէոնիտաս Ֆոքիոն Ախիլէաս Թեմիսթոքլիս Այիոս Անտրէաս Ռոպերթ․ ֆրանսացի յունասէր սպայի անունը, որ 1826-ին իր զինուորներուն հետ յոյներու կողքին կը կռուի Աթէնքի Աքրոփոլիսի պաշարման ընթացքին։ == Բնապահպանում == Փալամիտի եւ Աքրոնաֆփլիա շրջանը Natura 2000 պահպանուած բնակավայր են (3,7քլ²․ տարածք)։ Բլուրին բուսական աշխարհը կը բաղկանայ թուփերով ժայռոտ վայրերէ, ցած շոճիներու պուրակներէ, սեպ կրաքարէ լանջերէ, ոսկիայ խճաքարէ, բազմատեսակ բոյսերէ՝ «ֆրիղանա», թափնի, Կորնթոսեան «էրիսիմօ», եւայլն։ Կ՛ ընդգրկէ նաեւ պահպանումի ենթակայ կենդանիներ՝ կանանչ կրեայ, Մորիասի մողէս, Պելոպոնեսի խլէզ, տենտրողալիես օձի տեսակը՝ Hierophis gemonensis, Տաւրոսի խշէզ, եւայլն։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Նիկոլ Աղբալեան

Նիկոլ Աղբալեան (24 Մարտ 1875(1875-03-24), Թիֆլիս, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն - 15 Օգոստոս 1947(1947-08-15), Պէյրութ, Լիբանան), Գրագէտ, մանկավարժ, Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան խորհրդարանի անդամ եւ Հ.Յ. Դաշնակցութեան փայլուն գաղափարախօսներէն։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Թիֆլիս 1875-ին: Յաճախած է թաղին ծխական վարժարանը, ապա Էջմիածինի Գէորգեան Ճեմարանը, յետոյ Թիֆլիսի Ներսիսեան վարժարանը, վերջը Ս. Փեթերսպուրկի համալսարանը։ Երիտասարդ տարիքէն սկսած է զբաղիլ ուսուցչութեամբ միաժամանակ աշխատակցած է Թիֆլիսի «Մուրճ» ամսագիրին՝ գրական – քննադատական յօդուածներով: Հետեւած է նաեւ համալսարանական կարգ մը դասընթացքներու՝ Մոսկուայի, Փարիզի եւ Լօզանի մէջ։ Կանուխէն մաս կազմած է Հ. Յ. Դաշնակցութեան շարքերուն։ 1900-ականներու սկիզբը, Նիկոլ Աղբալեան իրագործած է հայոց հոգեմտաւոր աշխարհի հայացման իր առաքելութեան առաջին փուլը՝ ռուսական եւ եւրոպական ազատախոհ ու յառաջադէմ արժէքներով հունաւորելով հայ գրական մշակութային կեանքի վերաշխուժացումը։ Յովհաննէս Թումանեանի հետ ձեռնամուխ եղած է Թիֆլիսի հայ երիտասարդ մտաւորականութեան «Վերնատան հանդիպում-ներ»ու կազմակերպումին։ Դարձած է դրօշակիրը գրական այն մեծ շարժումին, որ հայոց հոգեմտաւոր բազմադարեան հարստութեան վերանորոգումին մէջ տեսած եւ հաստատած է վաղուան հայ մշակոյթի որակական ոստումին ակունքները։ 1909 – 1912 Թեհրանի ազգային վարժարանի տնօրէն եղած է: Որպէս կուսակցական գործիչ մասնակցած է Հ.Յ.Դ. ընդհանուր ժողովներու։ Այցելած է Վան, Էրզրում: 1913-ին՝ Թիֆլիսի մէջ վարած է «Հորիզոն» օրաթերթի խմբագրութիւնը, որ մինչեւ Հայաստանի անկախութեան կերտումն ու Հանրապետութեան հռչակումը արեւելահայ իրականութեան մէջ կատարած է հանրային լուսաւորումի մեծ գործ։ 1914-1915 թուականներուն մաս կազմած է հայ կամաւորական խումբերու Կարգադրիչ Մարմինին եւ Ազգային Բիւրոյին: Առաջին Աշխարհամարտի բռնկումին հետ, Նիկոլ Աղբալեան յառաջապահներէն եղած է Հայոց Ազգային Խորհուրդի ստեղծումին՝ իր հեղինակութիւնն ու կազմակերպական շնորհը ծառայեցնելով կամաւորական շարժման կազմակերպումին։ Այնուհետեւ, զբաղած է արեւմտահայ գաղթականութեան պատսպարման, սնուցման եւ բուժման դժուարին գործը։ 1918-ին, Հայաստանի հանրապետութեան հռչակումէն ետք, ընտրուած է Հայաստանի Խորհրդարանի անդամ: 1919-ին նշանակուած է լուսաւորութեան նախարար Ալ. Խատիսեանի կառավարութեան մէջ։ Աղբալեան հիմը դրած է Երեւանի պետական համալսարանին, ինչպէս նաեւ ստանձնած է պետական հովանաւորութիւնը նորահաս արժէքներու, ինչպէս օրինակ՝ Եղիշէ Չարենցի, ի սպաս հայ մշակոյթի եւ արուեստի պետական ծաղկումին: 1921-ին, Հայաստանի Խորհրդայնացումէն ետք, Լ. Շանթի, Հ. Օհանջանեանի եւ այլ պետական ու մշակութային դէմքերու հետ բանտարկուած է Փետրուար 9-18, ուրկէ ազատած է Փետրուարեան ապստամբութեան շնորհիւ:Ապստամբութեան ընկրկումէն ետք եւ Հանրապետութեան դաշնակցական ղեկավարութեան երկրէն հեռացումին հետ, Աղբալեան անցած է Ատրպատական՝ Պարսկաստան, ապա՝ Եգիպտոս, ուր զբաղած է մանկավարժական եւ մշակութային գործունէութեամբ իբր Ալեքսանդրիոյ ազգային վարժարանի տնօրէն: 1928-ին, Գահիրէի մէջ, Լ. Շանթի, Հ. Օհանջանեանի եւ Գ. Իփէկէանի հետ միասին հիմնած են Հայ Կրթական եւ Հրատարակչական Համազգային Ընկերութիւնը: 1930-ին, Լեւոն Շանթի հետ հիմնած են Համազգայինի Պէյրութի Հայ Ճեմարանը: Այնուհետեւ ապրած է Լիբանան եւ մահացած՝ 15 Օգոստոս 1947-ին։ Մինչեւ իր մահը Լեւոն Շանթի կողքին անխոնջ կանգնած՝ Աղբալեան ծաւալած է ե՛ւ մանկավարժական, ե՛ւ հայագիտական եռուն գործունէութիւն։ Դասաւանդած է հայ գրականութեան պատմութիւն, գրաբար եւ հայ մատենագիտութիւն։ Ժողովրդային լսարաններ կազմակերպած է, որպէսզի տարագիր ու գաղթական հայութեան լայն բազմութիւններուն մէջ սերմանէ հայ մշակոյթին եւ արուեստին պաշտամունքը։ Իր անունը անջնջելիօրէն կապած է Համազգայինի Հայ Ճեմարանին (հետագային «Նշան Փալանճեան», իսկ այժմ «Մելանքթոն եւ Հայկ Արսլանեան» Ճեմարան) ժառանգութեան։Հրատարակած է բազմաթիւ յօդուածներ, որոնք հետագային լոյս տեսած են ամբողջական երկերու իր Գ. հատորին մէջ։ Տարիներու իր տքնաջան աշխատանքին արգասիքը կ'ըլլան գրական-քննադատական, բանասիրական եւ ազգային-գաղափարաբանական իր արժէքաւոր գործերը։ Այդ շարքին մաս կը կազմեն «Սայեաթ-Նովա» մենագրութիւնը, «Հայ Մատենագիտութիւն» դասագիրքը, «Մտածումներ Հ.Յ.Դաշնակցութեան մասին» աշխատութիւնը ու համազգային հնչեղութեամբ առանձին դէմքերու եւ դրուագներու նուիրուած իր արժէքաւոր յօդուածները, «Մեր կանոնագիրը»(1937), «Կրկին մեր կանոնագիրը» (1937)։ Նիկոլ Աղբալեանի յիշատակին կը գործէ Հ.Յ.Դ. «Նիկոլ Աղբալեան» Ուսանողական Միութիւնը, եւ իր անունով կոչուած է Երեւանի թիւ 19-րդ հիմնական միջնակարգ դպրոցը։ == Աղբալեանի Խօսքերը == == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Հայ Պատանիին Գիրքը, Ա. Հատոր.

Կարտեսականութիւն

Կարտեսականութիւն կամ Քարթէսականութիւն, Ռընէ Տէքարթին փիլիսոփայական ու գիտական եղանակն է, իր յետագայ զարգացումով հանդերձ զոր կատարուեցաւ ԺԷ (17-րդ) դարու այլ մտածողներու կողմէն․ մասնաւորապէս Ֆրանսուա Փուլան Տը Լա-Պար, Նիքոլաս Մալէպրանշ եւ Պարուխ Սփինօզա։ Տէքարթը հաճախ կը համարուի առաչին մտածողը ով շեշտ դրաւ բնական գիտութիւնները զարգացնելու համար խելքի գործածութեան վրայ։ Ըստ անոր, փիլիսոփայութիւնը մտածողութեան եղանակ մըն էր որ կը մարմնաւորէր ողջ գիտութիւնը։ Արիստոտէլի եւ Սբ․ Օգոստինոսի աշխատութիւնները ազդեցութիւն ունեցած են Տէ-Քարթի Քոճիթօ (Լատիներէն՝ Cogito) առարկութեան վրայ։ Բացի այսկէ, նմանութիւն մը կայ Տէքարթի ստեղծագործութեանց եւ Սքովտիացի փիլիսոփայ Ճօրճ Քամփպէլլի (Անգլերէն՝ George Campbell) 1776-ին հրատարակուած «Փիլիսոփայութիւն եւ Ճարտասանութիւն» աշխատութեան մէջ։ Իր «Մտախոհութիւնիւններ Առաջին Փիլիսոփայութեան Մասին» գիրքին մէջ ան կը գրէ․ Սակայն ի՞նչ եմ ես ապա, բան մը որ կը մտածէ։ Ի՞նչ է մտածող բանը, անիկա բան մըն է որ կը կասկածի, կը հասկնայ, կ՛ըմբռնէ, կը վաւերացնէ, կը ժխտէ, կը կամենայ, կը մերժէ, ով նաեւ կ՛երաւակայէ ու կը զգայ։ Կարտեսականները միտքը կը դիտարկեն որպէս նիւթական մարմինէն ամբողջապէս անկախ։ Կ՛ենթադրեն թէ զգացողութիւնն ու իրականութեան ընկալումը անճշմարտութեան եւ պատրանքներուն աղբիւրն են, միակ վստահելի ճշմարտութիւնները, որոնք պէտք է ունենալ բնազանցական ու վերացական մտքին գոյութեան մէջ: Այսպիսի միտք մը հաւանաբար կրնայ փոխազդեցութիւն ունենալ նիւթական (Ֆիզիքական) մարմնին հետ, բայց անիկա գոյութիւն չունի մարմնին մէջ, նոյնիսկ նոյն նիւթական հարթութեան մէջ որուն մէջ գոյ է մարմինը։ Այն հարցումը թէ ինչպէ՞ս մարմինն ու միտքը կը փոխազդեն իրար, յարատեւող դժուարութիւն մը պիտի ըլլան Տէքարթին եւ անոր հետեւորդներուն համար, տարբեր Կարտեսականներ տարբեր պատասխաններ կու տան։ Այս մասին Տէքարտը կը գրէ․ «Մենք այս ամէնէն պէտք է եզրակացնենք, թէ այն բանեը որոնք մենք կ՛ըմբռնենք որոշապէս ու յստակօրէն որպէս զանազան նիւթեր, ինչպիսին մենք կը դասենք միտքն ու մարմինը, իրականութեան մէջ մէկը միւսէն էապէս տարբեր են․ եւ ասիկա վեցերորդ մտախոհութեան եզրակացութիւնն է»։ Հետեւաբար, կարող ենք տեսնել թէ, մինչ միտքն ու մարմինը իրաւ որ անջատուած են իրարմէ, սակայն միտքը մէկ ամբողջութիւն է, ինքն իրմէ անբաժանելի։ Մինչդեռ մարմինը կրնայ որոշ չափով մը, ինչպէս երբ մէկը կը կորսնցնէ ձեռքը կամ ոտքը»։ == Գոյաբանություն == Տէքարթը կը հաւատար թէ ամբողջ գոյութւինը կը բաղկանայ երէք տարբեր էութիւններէ, ամէն մէկը իր սեփական իսկութեամբ․ - Նիւթը, տիրացած ընդարձակումին երէք տարածութիւններուն մէջ։ - Միտքը, տիրացած ինքնագէտ մտածութեան։ - Աստուած, տիրացած անհրաժեշտ գոյութեան։ == Հմտաբանութիւն == Տէքարթը փիլիսոփայական հարձաքննութեան մէջ յառաջ բերաւ հետազոտութեան այն հարցը, թէ ինչպէս կարելի է վստահելի գիտելիք ստանալ (Հմտաբանութիւն, Անգլերէն՝ Epistemology). Կարտեսականութիւնը բանապաշտութեան (փիլիսոփայական ուղղութիւն որ իբբեւ ճանաչողութեան աղբիւր կ'ընդունի ոչ թէ փորձը, այլ տրամաբանօրէն հիմնաւորուած միտքը, բանականութիւնը) ձեւերէն մէկն է, քանզի կը պնդէ թէ գիտութեան հետ կապուած գիտելիքները կարելի է ստանալ նախօրօք (Լատիներէն՝ a priori) բնածին գաղափարներէն, մակաբերական պատճառաբանութեան միջոցով։ Տէքարթին համար բանականութեան զօրութիւնը կը հայթայթուի Աստուծոյ կողմէն, ուստի կարելի է վստահիլ անոր որովհետեւ Աստուած մեզի չի խաբեր։ == Աշխարհագրական Տարածումը == Նէտրնալնտներուն (Հոլանտայի) մէջ, ուր Տէքարթը երկար ժամանակ ապրած է, Կարտեսականութիւնը նշանաւոր վարդապետութիւն մըն էր գլխաւորապէս համալսարաններու դասախօսերուն եւ աւագ ուսուցիչներուն մէջ։ Գերմանիոյ մէջ այս վարդապետութիւնը Նետրլանտներուն համաչափ չէր, եւ այս երկու երկիրներուն մէջտեղին գտնուող սահմանային Գերմանախօս շրջաններուն մէջ ապրող Կարտեսականութեան հետեւորդները, օրինակի համար բժշկաուսողագիր (Անգլերէն՝ Iatromathematician) Իւօ Խաուքէս (Հոլանտերէն՝ Yvo Gaukes), յաճախ նախընտրեցին իրենց աշխատութիւնները տպել Նետրլանտներուն մէջ։ Ֆրանսայի մէջ, շատ նշանաւոր էր, եւ ազդեցութիւն ունեցաւ նաեւ Եանսէնականներուն վրայ որոնցմէ էր «Անթուան Արնօ»-ն Ֆրանսերէն՝ Antoine Arnauld), հակառակ անոր որ, ինչպէս Իտալիոյ մէջ, եկեղեցին ընդիմացաւ Կարտեսականութեան։ Իտալիոյ մէջ, այս վարդապետութիւնը չկարողացաւ իր երթը կատարել, հաւանաբար անոր համար որ Տէքարթին աշխատութիւնները 1663 թուականին դրուեցան «Արգլիուած Գիրքերու Ցուցակ»-ին մէջ (Լատիներէն՝ Index Librorum Prohibitorum)։ Անգլիոյ մէջ, կրօնական եւ այլ պատճառներով, Կարտեսականութիւնը լայն հաւանութեան չարժանացաւ։ Թէպէտ «Հէնրի Մօր»-ը (Անգլերէն՝ Henry More) սկիզբը կը հակէր իր վարդապետութեան, սակայն Տէքարթի նկատմամբ անոր փոխուող վեեւաբերմունքը կ՛ատրացոլէր երկրին վերաբերմունքը․ «Արագ ընդունում, աճող կասկածով լուրջ քննում, վերջնական մերժում»։ == Յիշարժան Կարտեսականներ == - Անթուան Արնօ (Ֆրանսերէն՝ Antoine Arnauld): - Պալթազար Պէքքըր (Հոլանտերէն՝ Balthasar Bekker)։ - Թոմազօ Քանփայլլա (Իտալերէն՝ Tommaso Campailla)։ - Եօհաննէս Քլաուպէրկ (Գերմաներէն՝ Johannes Clauberg)։ - Միքէլանճէլօ Ֆարտէլլա (Իտալերէն՝ Michelangelo Fardella)։ - Անթուան Լը կղան (Ֆրանսերէն՝ Antoine Le Grand)։ - Ատրիան Հիղըպուրտ (Հոլանտերէն՝ Adriaan Heereboord)։ - Նիքօլա Մալըպրանշ (Ֆրանսերէն՝ Nicolas Malebranche)։ - Ֆրանսուա Փուլան Տը Լա Պաղ (Ֆրանսերէն՝ François Poullain de la Barre)։ - Էտմօն Փուղշօ (Ֆրանսերէն՝ Edmond Pourchot)։ - Փիէր-Սիլւան Րէժիս (Ֆրանսերէն՝ Pierre-Sylvain Régis)։ - Հէնրիքըս Րէյխիըս (Հոլանտերէն՝ Henricus Regius)։ - ժաք Րօհօ (Ֆրանսերէն՝ Jacques Rohault)։ - Քրիստոֆըր Ուիթիխ (Հոլանտերէն՝ Christopher Wittich)։

Պերլիներ Համոյթ

Կաղապար:Տեղեկաքարտ թատրոն Պերլիներ Համոյթ (գերմաներէն՝ Berliner Ensemble), կատակերգական թատրոն Պերլինի, Գերմանիոյ ամենայայտնի թատրոններէն մէկը, որ համաշխարհային ճանաչում ձեռք բերած է՝ բեմադրելով իր հիմնադիրի՝ Պերթոլտ Պրեխթի կտորները: 1954 թուականին Պերլիներ Համոյթ թատրոնը կը տեղափոխուի մայրաքաղաքի կեդրոն՝ Շիֆպաուերտամի վրայ գտնուող թատրոնի շէնք: == Թատրոնի Պատմութիւնը == Պերլիներ Համոյթ թատրոնը ստեղծուած է Պերթոլտ Պրեխթի կողմէ 1948 թուականի աշնան: ԱՄՆու հակաամերիկեան գործունէութիւնը ուսումնասիրող կոմիտէն 1948 թուականի Հոկտեմբերին Պերթոլտ Պրեխթին եւ իր կնոջը՝ դերասանուհի Հելենա Վայկելին հարցաքննելէ ետք ջերմօրէն ընդունեց Արեւելեան Պերլինի մէջ։ Թատերախումբի կազմին մէջ մտան դերասաններ Պերլինի գերմանական թատրոնէն եւ Ցիւրիխի կատակերգական թատրոնէն: Թատրոնի խորհրդանիշը դարձաւ վարագոյրի վրայ պատկերուած Փիկասօյի խաղաղութեան աղաւնին: 1949 թուականի Յունուարին կայացաւ Պրեխթի «Քուրաժ մայրիկը եւ իր երեխաները» կտորի արտածումը՝ Էրիխ Էնկելի եւ հեղինակի համատեղ բեմադրութեամբ: Քուրաժի դերին մէջ հանդէս եկաւ Հելենա Վայկելը, Քաթրինի դերը խաղաց Անկելիքա Խուրվիցը: Ներկայացումը մեծ յաջողութիւն ունեցաւ, անոր ստեղծողները եւ գլխաւոր դերակատարները արժանացան Ազգային մրցանակի: 1954 թուականին «Քուրաժ մայրիկը» ներկայացուեցաւ Փարիզի մէջ տեղի ունեցող Համաշխարհային թատերական փառատօնին եւ ստացաւ առաջին մրցանակ:Մինչեւ 1954 թուականը Պերլիներ Համոյթը չունէր սեփական շէնք եւ ներկայացումները կը բեմադրուէին հիմնականին Գերմանական Թատրոնի շէնքին մէջ՝ 2 բեմերէն մէկուն մէջ: Բազմիցս հիւրախաղերով հանդէս եկած է ԿՏՀ-ի եւ այլ երկիրներուն մէջ։ 1954 թուականին թատերախումբը տեղափոխուեցաւ նոր շէնք, ուր 1928 թուականի Օգոստոսին Էնկելը բեմադրեց առաջին ներկայացումը՝ Պրեխթ-Քուրթ Վայլի «Երեքգրոշանոց օփերան»:1957 թուականի Մայիսին Պերլիներ Համոյթը արդէն որպէս հանրայայտ թատրոն հիւրախաղերով հանդէս եկաւ ԽՍՀՄի մէջ եւ մեծ տպաւորութիւն թողեց: Հիւրախաղերը բացուեցան Էնկելի եւ Պրեխթի համատեղ բեմադրած «Կալիլէի կեանքը» կտորով (գլխաւոր դերին Էռնստ Պուշ), որուն առնչութեամբ Փաւել Մարկովը գրած է․ «Մենք տեսանք ներկայացում մը, որ մանրամասնօրէն յղկուած էր․․․Պատրաստողները գիտեն, թէ գործողութեան որ պահուն վրայ պէտք է հրաւիրուած ըլլայ հանդիսատեսի ուշադրութիւնը: Բեմին վրայ չկայ ոչ մէկ աւելորդ զարդեղէն: Ճշգրիտ եւ շատ պարզ զարդարուն ձեւաւորում․ շագանակագոյն, ողորկ, բարձր պատերը ազատ կը թողուն լայնարձակ բեմական յարթակը եւ միայն առանձին փոքր դետալներն կը փոխանցեն դարաշրջանի մթնոլորտը: Նմանապէս կառուցուած են նաեւ միզանսցենները: Դերասաններուն յարմար է խաղալ այնտեղ: Բեմական կերպարները, նոյնիսկ դրուագային կերպարները, մշակուած են ճշգրիտ եւ բծախնդիր պահանջկոտութեամբ, որ բնորոշ է ներկայացմանը»:Պերլիներ Համոյթը դարձաւ ինչպէս Պրեխթի, այնպէս ալ իր թատերական տեսությ'եան լաւագոյն քարոզիչը՝ զգալի ազդեցութիւն ունենալով այլ երկիրներու թատերական արուեստին վրայ: 1968 թուականին ԽՍՀՄ երկրորդ հիւրախաղերուն ժամանակ Մարկովը նշեց, որ, իր գոյութեան 20 տարիներուն ընթացքին վերածուելով «պրեխթեան համոյթի», Պերլիներ Համոյթը չմէկուսացաւ, մնաց կենդանի եւ միշտ նորացուող՝ պահպանելով ոչ միայն գեղարուեստական սկզբունքներու միասնութիւնը, այլեւ իր աշխարհայեացքը, աշխարհընկալումը:Թատրոնի առաջատար դերասաններն էին Հելենա Վայկելը, Էռնստ Պուշը եւ Էրուին Կեշոնեքը: Թեև թատրոնի գաղափարական ոգեշնչողը Պրեխթն էր, սակայն թատրոնը հիմնադրման օրէն մինչեւ իր վերջը՝ 1971 թուականի Մայիս, կը գլխաւորէր Հելենա Վայկելը: 1956-1966 թուականներուն թատրոնի գլխաւոր պատրաստողն էր Էրիխ Էնկելը: === Խաղացանկը === Պերլիներ Համոյթը իր գեղարուեստական փորձի ընթացքին հետեւած է Պրեխթի «Դիւցազներգական թատրոն» տեսութեան, ինչպէս դրամատուրգի օրերուն, այնպէս ալ անոր մահէն ետք: Թատրոնին մէջ բեմադրուած են իր գրեթէ բոլոր կտորները, որոնցմէ՝ Պրեխթի եւ Էնկելի համատեղ բեմադրած «Պարոն Պունտիլան Եւ Իր Ծառայ Մաթին» (1949), «Կալիլէի Կեանքը» (1956), Ա․ Կորքիի վէպի հիման վրայ բեմադրուած «Մայրը» (1951), Պրեխթի եւ Գասպար Նիերի համատեղ բեմադրած «Կովկասեան Կաւիճէ Շրջան» (1954), «Բարի Մարդը Սեզուանէն» (1957), «Վախ Եւ Յուսահատութիւն Երրորդ Կայսրութեան Մէջ» (1957), «Արտուրօ Ուիի Ասպարեզը» (1959), «Երեքգրոշանոց Օփերա» (1960): Թատրոնի առաջին ներկայացումներէն էր Մաքսիմ Կորքիի «Վասսա Ժելեզնովա»-ն (1949), հետագային բեմադրուեցան նաեւ Նիքոլայ Պոկոտինի «Քրեմլի Կուրանտները» (1952) եւ Վսեւոլոտ Վիշնեւսկիի «Լաւատեսական Ողբերգութիւն»-ը (1958): Թատրոնի խաղացանկին մէջ կը գերակշռէր ժամանակակից դրամատուրգիան, սակայն կը բեմադրուէին նաեւ դասական ստեղծագործութիւններ՝ Եոհան Կիոթէի «Փրա-Ֆաուստ» (1952), Մոլիէրի «Տոն Ժուան» (1953), Ալեքսանդր Օսթրովսքիի «Սանուհին» (1955): 1960-ական թուականներուն թատրոնի լաւագոյն ներկայացումներէն էր Ուիլիամ Շեքսպիրի «Կորիոլան»: == Ժամանակակից Թատրոնը == 1971 թուականին Հելենա Վայկելէն ետք թատրոնը գլխաւորեց Ռութ Պերկհաուսը: 1977 թուականին իրեն փոխարինեց Մանֆրետ Վեկուերտը, որ դեռեւս Պրեխթի ժամանակ կ'աշխատէր թատրոնին մէջ: 1991 թուականին Վեկուերտը հեռացաւ թատրոնէն, եւ երկար ժամանակ թատրոնը ճգնաժամի էեջ էր՝ 1992-1994 թուականներուն փոխուեցաւ 2 ղեկավարութիւն, իսկ յաջորդ քանի մը տարիներուն ընթացքին՝ 3 գեղարուեստական ղեկավար: Վերջապէս, 1999 թուականին թատրոնը գլխաւորեց Քլաուս Փայմանը:Ներկայիս Պերլիներ Համոյթը կո հանդիսանայ սահմանափակ պատասխանատուութեամբ ընկերութիւն՝ Քլաուս Փայմանի ղեկավարութեամբ: Խաղացանկը նախկինին պէս կը կազմեն Պրեխթի կտորները, նոր բեմադրութեամբ կ'ընթանան «Քուրաժ Մայրիկը Եւ Իր Երեխաները», «Երեքգրոշանոց Օփերա», «Կովկասեան Կաւիճէ Շրջան», «Վահ Եւ Յուսահատութիւն Երրորդ Կայսրութեան Մէջ», «Շուեյկը Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմի Ժամանակ» եւ այլ ներկայացումները:Խաղացանկին մէջ կը գերակշռէ 20րդ դարուն դրամատուրգիան՝ Պրեխթէն բացի Պերլիներ Համոյթը կը բեմադրէ նաեւ Թոմաս Պեռնհարտ, Մաքս Ֆրիշ, Սեմիուէլ Պեքեթ, Անթոն Չեխով («Բալենիի այգին»), Մաքսիմ Կորքի («Վասսա Ժելեզնովա»): == Աղբիւրներ == == Յղումներ == Պերլիներ Համոյթ թատրոնի պաշտօնական կայքէջը

Լրաքաղ

«Լրաքաղ», Սուրբ Յակոբ հայկական եկեղեցւոյ հրատարակութիւն։ Առաջին անգամ լոյս տեսած է 1958-ին, Մոնրէալի մէջ։ Տպագրած է յօդուածներ կրօնի մասին եւ կրօնական նորութիւններ Մոնրէալի, Քանատայի հայ գաղութի եւ այլ համայնքներու վերաբերեալ։

Ստնաւորներ

Ստնաւորներ (նաեւ կաթնասուններ, լատ.՝ Mammalia), ողնաշարաւոր անասուններու դաս, որու գլխաւոր առանձնայատկութիւնը ձագերուն կաթով կերակրելն է։ == Աղբիւրներ ==

Նինա Կարսոյեան

Նինա Գէորքի Կարսոյեան (11 Ապրիլ 1923(1923-04-11)[…], Փարիզի 15-րդ շրջան, Փարիզ - 14 Օգոստոս 2022(2022-08-14), ), պատմաբան, արեւելագէտ։ Պատմական գիտութիւններու դոկտոր (1958)։ == Կենսագրութիւն == Նինա Կարսոյեան ծնած է Փարիզի մէջ՝ Ռուսաստանէն արտագաղթած հայ ընտանիքի մէջ: 1933 թուականին ընտանիքին հետ բնակութիւն հաստատած է Նիւ Եորք։ 1939 թուականին ընդունուած է ԱՄՆ-ի Փենսիլվանիա նահանգին մէջ գործող կանանց Պրին Մօր քոլէճը եւ աւարտած 1943 թուականին՝ անտիկ հնէաբանի բակալաւրի աստիճանով։ 1946 թուականին Գոլոմպիա համալսարանին մէջ ստացած է մագիստրոսի, իսկ 1958 թուականին՝ դոկտորի աստիճան՝ Բիւզանդիոնի, Մերձաւոր Արեւելքի եւ Հայաստանի պատմութեան գծով։ Երկար տարիներ վարած է Գոլոմպիա համալսարանի հայագիտութեան եւ Բիւզանդիոնի պատմութեան ամբիոնը։ Նինա Կարսոյեանը պաշտօնավարած է նաեւ իբրեւ Փրինսթըն համալսարանի Բարձրագոյն դպրոցի տեսուչ՝ այդ պաշտօնը ստանձնող առաջին կինը դառնալով։ Երկու անգամ ընտրուած է Ֆորտ հիմնադրամի հոգաբարձուներու խորհուրդի անդամ։ Ն. Կարսոյեան Սմիթ քոլէճի փրոֆեսոր, ինչպէս նաեւ Գոլոմպիա համալսարանի պատուաւոր փրոֆեսոր։ Ամերիկեան միջնադարագէտներու ակադեմիայի իսկական եւ Բրիտանական ակադեմիայի թղթակից անդամ է։ Փարիզ լոյս տեսնող հայագիտական «Ռըվիւ տէ զ'Էթիւտ զ'Արմենիէն» հանդէսի գլխաւոր խմբագիրն է։ == Գիտական հետաքրքրութիւններ == Նինա Կարսոյեանի աշխատութիւնները կը վերաբերին միջնադարեան Հայաստանի, Հայոց Եկեղեցի պատմութեան, աղբիւրագիտութեան եւ մշակոյթին, հայ-բիւզանդական, հայ-պարսկական, պարսկա-բիւզանդական յարաբերութիւններուն, հայ ազգային ինքնագիտակցութեան ձեւաւորման հարցերուն, Պաւլիկեան շարժման: Անգլերէն թարգմանուած է Փաւստոս Բիւզանդի «Պատմութիւն հայոց», Նիկողայոս Ադոնցի «Հայաստանը Յուստինիանոսի դարաշրջանին մէջ», Յակոբ Մանանդեանի «Հայաստանի առեւտուրի եւ քաղաքներու մասին.» եւ այլ հեղինակներու աշխատութիւնները։ == Աշխատութիւններ == Nina Garsoïan, The Paulician heresy: A study of the origin and development of Paulicianism in Armenia and the eastern provinces of the Byzantine empire, The Hague: Mouton, 1967. Nina Garsoïan, East of Byzantium: Syria and Armenia in the formative period, Washington: Dumbarton Oaks, 1982. Nina Garsoïan, Armenia between Byzantium and the Sasanians, London: Variorum Reprint, 1985. Nina Garsoïan, Mémorial Sirarpie Der Nersessian, Paris, 1992. Nina Garsoïan, Jean-PierreMahé, Des Parthes au Califat: quatre lecons sur la formation de l'identitè arménienne, Paris: De Boccard, 1997. Nina Garsoïan, L' église Arménienne et le grand schisme d'orient, Lovanii: Peeters, 1999. Nina Garsoïan, Church and culture in early medieval Armenia, Aldershot [u.a.]: Ashgate Variorum, 1999. Nina Garsoïan, Studies on the formation of Christian Armenia, Farnham: Ashgate Variorum, 2010. Nina Garsoïan, Interregnum: introduction to a study on the formation of Armenian identity (ca 600 - 750), Lovanii: Peeters, 2012. == Թարգմանութիւններ == The epic histories attributed to P'awstos Buzand transl. and commentary by Nina G. Garsoian, Cambridge, Mass.: Harvard Univ. Press, 1989. Hakob Manandyan, The trade and cities of Armenia in relation to ancient world trade, Transl. from the 2. rev. ed. by Nina G. Garsoian, 1965 Aram Ter-Ghewondyan, The Arab emirates in Bagratid Armenia, Transl. by Nina G. Garsoïan, Lisbon: Livraria Bertrand, 1976. == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին Յղումներ == Nina G. Garsoïan: A Professor Who Incubated Scholars, a Scholar Who Vitalized an Historical Era1, Dickran Kouymjian

Քինկսթըն

Քինկսթըն (անգլերէն՝ Kingston), ճամայքայի մայրաքաղաքը։ Կը գտնուի Ժամայքա կղզիի հարաւային ափը։ 1976 թուականին ունէր 614 000 բնակչութիւն (արուարձաններով), իսկ 2010-ին՝ 936 600։ Մենթ Անտրուի հետ կ՛առաջացնէ առանձին վարչական միաւոր։ Կը հանդիսանայ երկրի գլխաւոր առեւտրա-արդիւնաբերական եւ մշակութային կեդրոնը, նաւահանգիստը, երկաթուղային եւ ինքնաշարժներու ուղիներու հանգոյցը։ == Պատմութիւն == Հիմնուած է 1692 թուականը որպես Փօրթ Ռոյըլը աւերած երկրաշարժը վերապրածներու համար նախատեսուած վայր մը: Նախքան երկրաշարժը Քինկսթընին տեղը պարապ վայր մը եղած էր։ Երկրաշարժէն ողջ մնացածները ճամբար մը տեղավորեցան ծովուն դիմացը: Մօտավորապէս երկու հազար հոգի մահացանայդ ատենը մոսքիթներու տարածած ախտերէն: 1703-ին հրդեհէն Փօրթ Ռոյըլին վերջնական աւերուելէն ետք քաղաքը սկսաւ աճիլ: Կազմուեցաւ Քինկսթընին նախագիծ, մը, ըստ որու քաղաքը կազմուած էր ուղիղ փողոցներու ցանցէ կը սահմանափակուէր չորս փողոցներով: Առաջին ազատ դպրոցը բացուեցաւ 1729-ը: Նաեւ կար թատրոն մը, որ կը գործէ մինչ օրս: 1755-ին նահանգապետ որոշեցաւ կառաւարութիւնը Սփէնիշ Թաունէն Քինկսթըն տեղափոխիլ: XVIII դարու վերջը քաղքին մէջը կար 3 000-է աւել աղիւսէ շենք: Ծովախորշը կը նպաստեր առեւտուրը եւ մաս կազմեցաւ XVIII դարու քանի մը ծովային պատերազմներու: Քինկսթըն իր վրայ վերցրաւ սպանական քաղաքին գործառույթներ, որոնց թիւը՝ գիւղտնտեսութիւն, առեւտրային, մշակութիւն եւ գլխաւոր փոխադրային հանգոյց դեպի կղզիին միւս մասերը: Կառաւարական հաստատութիւնները Քինկսթըն տեղափոխուեցան 1872-ին, եւ իր մայրաքաղաքին կարգավիճակը պահպանեցաւ, երբ 1962-ին կղզին ձեռք բերաւ անկախութիւն: 1907-ին երկրաշարժեն զոհուեցան 800 հոգի: Սա երկրաշարժը ավերեցաւ գրեթէ բոլոր պատմական շինութիւնները: Քինկսթընին մէջ ներկայիս կը գտնուին Ուէսթ Ինդիո համալսարանը, որ կը սպասարկէ Քարիպին աւազանի երկրները, նաեւ Պոպ Մարլիի թանգարանը: Քինկսթընին աղքատ թաղամասերը ծագած է ռէկկեյ (անգլերէն՝ reggae) երաժշտական ուղղութիւնը: 1960-ի Քինկսթըն Պրիթական Համագործակցութեան խաղերը անց կացուած են: == Բնակչութիւն == Քինկսթընին բնակչութեան մեծ մասը ունէ ափրիկէան ծագում: Խոշոր ազգային փոքրամասնութիւններ XIX դարու վերջերը որպես պայմանագիրային ծառայողներ ժամանած Գարիպեան աւազանի երկիրներէն եկածներու եւ չինացիներու ժառանգները կը հանդիսանան: Եւրոպացիները հիմնականը ծագած են Գերմանիայէն եւ Մեծն Պրիթանիայէն եկածներէ ծագած են: Ազդեցիկ էթնիք խումբ կը կազմեն նաեւ սուրիացիներ եւ լիբանանցիներ: Թէեւ փոքրամասնութեանը լիբանանցիներէ ելած է Ժամայքային վարչապետներէն Ետուարթ Սէակա Edward Philip George Seaga: Սեւադեմ մեծամասնութիւն ունեցող այլ երկիրներուն նման ոչ սեւերը կը ձեւավորեն ընկերա-տնտեսային վերնախաւը: ==== Կրօնքը ==== Քաղքին մէջ կան շատ տարբեր քրիստոնեական եկեղեցիներ: Մեծ մասը բողոքականներու եկեղեցիներ են, որ ժառանգած են կղզիին պրիթանական գաղութացումէն: Երկրորդը հռովմեայ-կաթողիկէ եկեղեցիներն են: Հրեայ բնակչութիւնը կը սպասարկէ սինակոկ, կան նաեւ պհուտտիստներու եւ մուսլիմներու հոգեւոր շինութիւններ: Քինկսթըն կը գտնուէն Ժամայքայի իսլամական խորհուրդը եւ Իսլամական կրթական կեդրոնը: ==== Քինկսթընը Ապրած Նշանաւոր Անձերը ==== Երաժիշտներ՝ Տիսմընտ Տեգգըր (1941-2006) Թութս Հիպպըրթ (ծն.1942) Պոպ Մարլի (1945-1981) Զիկկի Մարլի (ծն.1968) Տէմիըն Մարլի (ծն.1978) Կրեկըրի Այզըքս (1951-2010) Eak-A-Mouse (ծն.1957) Շին Փոլ (ծն. 1973) Մարզիկներ՝ Փաթրիք Իւինկ (ծն.1942)՝ պասքըթպոլիստ Իւսէյն Պոլթ (ծն.1968)՝ արագավազորդ == Ծանoթագրութիւններ ==

Արտեմ Միկոյեան

Արտեմ Միկոյեան (Անուշաւան, 23 Յուլիս (5 Օգոստոս) 1905, Սանահին, Բորչալուի գավառ, Ռուսական Կայսրութիւն - 9 Դեկտեմբեր 1970(1970-12-09), Մոսկուա, Խորհրդային Միութիւն), օդանաւերու նշանաւոր նախագծող, «ՄԻԿ» ռազմական օդանաւերու ստեղծող։ == Կենսագրական գիծեր == Ծնած է 1905-ին, Լոռիի Սանահին գիւղը։ Տարրական կրթութիւնը ստանալէ ետք գիւղական դպրոցին եւ ապա՝ Թիֆլիսի մէջ, Ռոստովի մէջ գործի անցած է իբրեւ մեքենագործ, եւ 1924-1928-ին աշխատած է Մոսկուայի «Տինամօ» գործարանին մէջ՝ զինուորական ծառայութիւնը ընելէ առաջ։ 1931-ին մտած է օդուժի «Ժուկովսկի» ակադեմիան, ուր նախագծած է իր առաջին օդանաւը։ 1937-ին շրջանաւարտ ըլլալէ ետք, աշխատած է Նիկոլայ Պոլիկարպովի հետ, իսկ յետոյ օդանաւային նախագծումի նոր գրասենեակի մը տնօրէն նշանակուած՝ Դեկտեմբեր 1939-ին։ 1941ին Միկոյեան շահած է առաջինը իր վեց «Ստալին» մրցանակներէն։ Յետպատերազմեն առաջին նախագիծերը հիմնուած էին գերմանական գրաւուած ռազմական օդանաւերու եւ Մեծն Բրիտանիոյ ու Միացեալ Նահանգներու հայթայթած տեղեկութիւններու վրայ։ Արտադրուած առաջին բնորդը 1946ի «ՄԻԿ-9»ն էր։ I-270 նախատիպը, որ հիմնուած էր գերմանական գաղափարներու ու բրիտանական շարժիչի մը վրայ, դարձաւ «MiG-15»ը։ Հակառակ խառն ծագումին, վերջինը գերազանց օդանաւ մը դարձած է եւ հիմքը՝ ապագայ ռազմական օդանաւերու։ 1953ին, «ՄԻԿ-17»ը ձայնի արագութիւնը նուաճած, իսկ այնուհետեւ «ՄԻԿ-19»ը առաջին զանգուածային արտադրութեամբ խորհրդային գերձայնային ռազմական օդանաւը եղած է ։ 1952էն սկսեալ, Միկոյեան նաեւ նախագծած է հրթիռային համակարգեր իր օդանաւերուն, յատկապէս հռչակաւոր «ՄԻԿ-21»ին համար։ Ան շարունակած է բարձր արդիւնաւէտութիւն ունեցող օդանաւեր արտադրել 1950-1960ական թուականներուն, ներառեալ ամենէն արագ ու ամենաբարձր թռչող «ՄԻԿ-25»ը»։ Անոր օդանաւերը 55 մրցանիշ կոտրած են։ Ի մասնաւորի՝ «ՄԻԿ-15»ը եւ «ՄԻԿ-29»ը արագութեան եւ բարձրութեան մրցանիշեր պահած են երկար ժամանակ։ «ՄԻԿ-15» յատկապէս նշանաւոր դեր խաղացած է Քորէայի պատերազմին (1950-1953)։ Կաթուածահար ըլլալէ ետք 1969-ին, Արտեմ Միկոյեան մահացած է 9 Դեկտեմբեր, 1970-ին ու թաղուած՝ Նովոտեվիչի գերեզմանատունը (Մոսկուա)։ Նախագծման գրասենեակի անունը փոխուած է անոր մահէն ետք, կոչուելով պարզապէս «Միկոյեան», որ շարունակած է արտադրել «ՄԻԿ» օդանաւերը։ Միկոյեանի անունը Սան Տիէկոյի (ԱՄՆ) օդի եւ անջրպետի թանգարանի միջազգային հռչակաւոր մարդոց սրահը ընդունուած է 1996-ին։ Հայաստանի մէջ շարք մը վայրերու մէջ կը յիշատակուի ան.՝ Երեւանի երկրորդական վարժարան մը եւ կոթող մը՝ «Էրեբունի» օդակայանին մէջ, Կիւմրիի զինուորական միաւորում մը, Սանահինի Միկոյեան եղբայրներուն նուիրուած թանգարանին մէջ կոթող մը եւ նոյն քաղաքին մէջ առանձին յուշարձան մը։ == Մրցանակնեչ == Միկոյեան շահած է վեց «Ստալին» մրցանակներ՝ 1941-ին, 1947-ին, 1948-ին, 1949-ին, 1952-ին եւ 1953-ին։ == Պատուոյ կոչումներ == Միկոյեան երկու անգամ ստացած է «Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս»ի պատուոյ կոչումը եւ խորհրդային Գերագոյն Խորհուրդի վեց անգամ անդամակցած։ == Շքանշաններ == Լենինի շքանշան (վեց անգամ), Կարմիր դրօշի շքանշան, Հայրենական պատերազմի շքանշան, Կարմիր Աստղի շքանշան (երկու անգամ), Լենինի անուան մրցանակ (1962)։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Կուսակցութիւն

== Բացատրութիւն == Կուսակցութիւն մը կազմակերպուած ամբողջութիւնն է քաղաքական կամ ընկերային միեւնոյն ուղութիւնը եւ միեւնոյն առաջդրանքները ունեցող մարդոց։ Ազգային, քաղաքական թէ ընկերային-տնտեսական մեծ ծրագիրներ կարելի չէ իրականացնել իրարմէ անջատ եւ իրարմէ անկախ աշխատող անհատներու ցրուած ճիգերով։ Ահա թէ ինչո'ւ հիմնական միեւնոյն նպատակներն ու գործելակերպը բաժնող անհատները քով քովի կու գան, կը կազմակերպուին, կը համադրեն իրենց ճիգերը, հնարաւորութիւններն ու միջոցները՝ միասնաբար հասնելու համար իրենց հաւաքական առաջադրանքներուն։ այս ձեւով է որ կը կազմուին կուսակցութիւնները։ Պարզ է, անշուշտ, մեկնակէտը կ'ըլլայ միշտ՝ որոշ իտէալ մը ունեցող գաղափարապաշտ ուժեղ անհատ մը կամ ընկերային-քաղաքական յստակ տեսլականի մը իրականացման ձգտող նուիրեալներու կորիզ մը, որոնք իրենց շունչով եւ հաւատքով կը վարակեն բազմութիւնները, անհատներու ամբողջիւթեան մը կուտան կազմակերպական կառոյց, իրագործելի հստակ առաջադրանքներ եւ, իրենց իսկ նուիրումով, օրինակ կը ծարայեն բոլորին։ Եթէ առաջադրանքը ժամանակաւոր է կամ հետապնդուած նպատակը ոչ հիմնական, կազմակերպութիւնը ժամանակի ընթացքին ինքնաբերաբար կը քայքայուի, մանաւանդ հիմնադիր կամ առաջնորդող անհատներու մահէն ետք։ Իսկ երբ նպատակները հիմնական են, ունին գաղափարական ուժեղ խարիսխ եւ համավարակ բնոյթ, կուսակցութիւնը կը գոյատեւէ եւ կը բարգաւաճի՝ նաեւ հիմնադիրներու մահէն շատ ետք։ == Ծրագիրներ == Իւրաքանչիւր կուսակցութիւն կ'ունենայ իր ծրագիրը։ Ծրագիրը կուսակցութեան անդամներուն գաղափարական առաջնորդն է, կուսակցութեան հիմնական առաջադրանքներուն եւ հետապնդաց նպատակներուն տեսական եւ պատճառաբանուած բանաձեւումը։ «Որոշ պահանջների յայտագիր եւ որոշ մտածումի յայտարար»։ == Կանոնագիր == Իւրաքանջիւր կուսակցութիւն կ'ունենայ նաեւ իր կանոնագիրը, որ կազմակերպական կանոններու ամբողջութիւնն է։ Կանոնագիրն է որ կը ճշդէ կուսակցութեան անդամներու պարտաւորութիւններն ու իրաւունքները, ընդհանուր կերպով՝ գործելու եւ վաուելու եղանակը, անհատ անդամներո եւ անոնցմէ ընտրուած մարմիններու փոխ-հարաբերութիւնները, ժողովական կադգ-կանոնը եւայլն։ Անհատին մասնկացութիւնը կուսակցութեան մը չի կրնար ըլլալ պարտադիր, այլ միայն ինքնական։ Գիտակցօրէն եւ ազատ ընտրութեամբ կատարուած ինքնական այդ մասնակցութիւնը, սակայն, եթէ անկեղծ է, կ'ենթադրէ ամբողջական engagement մը՝ որոշ մարզերու մէջ զոհելու իր անհատական եսը, զայն միաձուլելու համար յստակ առաջադրանքներով գործող կազմակերպութեան մը հաւաքական եսին հետ։ Կուսակցութեան մը անդամներուն անհատական վարմունքի եւ գործելակերպի ազատութեան ինքնապարտադիր այդ սահմանափակումը՝ այդ կուսակցութեան ոյժն իսկ է։ Արդ, ուրեմն, կոսակցութեան մը անդամակցելու համար հարկ է ամէն բանէ առաջ անկեղծօրէն հաւատացող ըլլալ անոր նպատակներուն եւ առաջադրանքներուն,- այսինքն՝ իւրացնել այդ կուսակցութեան գաղափարական աշխարհը բանաձեւող ու մտածելակերպը տարազող ծրագիրը։ Ապա նաեւ նոյնքան անհրաժեշտ է ճանչնալ եւ ընդունիլ անոր կազմակերպական կառոյցը պայմանաւորող կանոնները, անհատ անդամաներու, մարմիններու եւ ժողովներու փոխադարձ պարտաւորութիւններն ու իրաւասութիւնները,- մէկ խօսքով առաջնորդուիլ այդ կուսակցութեան կանոնագրով։ Ասով իսկ՝ անհատը ընդունուած կ'ըլլայ կազմակերպութեան հաւաքական տրամադրութիւննեէրը- ժողովներու եւ մարմիններու որոշոմներով արտահայտուող—գերադասել իր անհատական տրամադրութիւններէ՝ հաուանական որեւէ հակադրութեան պարագային։ Ան կը դարնա կուսակցութեան մարդ՝ բառին գաղափարական ( ծրագիր, մտածելակերպ) եւ կազմակերպական ( կանոնագիր, որոշումներու ենթակայութիւն) կրկնակ բովանդակութեամբ։ Եւ ընդհանրապէս կուսակցութիւնները այսպէս է որ կը պայմանաւորեն անհատ թեկնածուներու ընդունելութիւնը իրենց կազմէն ներս։ ենթական պէտք է իրը ընէ կուսակցութեան ծրագիրը, ենթարկուի անոր կանոնաքրին եւ կատարէ կազմակերպական պատկան միաւորներուն կողմէ իր վրայ դրուած նիւթական եւ բարոյական պարտականութիւնները։ Նիւթական պարտաւորութիւնները կը կազմեն ընդհանուր հատկանիշ՝ կազմակերպուած բոլոր հաւաքականութիւններուն համար, իսկ բարոյական պարտաւորութեանց հրամայականը կարեւոր չափով փոփոխական է՝ ժողովական պարզ ներկայութենէն մինչեւ զոհողութեան եւ զոհաբերութեան ծայրագոյն աստիճանները, նաեած տըւեալ կուսակցութեան գաղափարական ուժին, առաջադրանքներուն եւ աւանդութեանց։ Այսքան։ Ընդհանուր առմամբ, կուսակցութիւնները այլ պահանջ չեն ունենար իրենց անդամներէն։ Եւ ի մասնաւորի՝ անդամներու զուտ անհատական կեանքը, խառնուածքը, անձնական թէ հանրային բարոյական ըմբրնումները, նկարագրային գծերը, արտակուսակցական հարցերու մէչ անոր կեցուածքն ու վարուելակերպը ընդհանրապէս նկատի չեն առնւիր։ Կամ նկատի կարնւին մասնիկի կերպով եւ բացառիկ պարագաներու միայն՝ երբ անհատի նկարագրին այս կամ այն հատկանիշը, անոր մարդկային այս կամ այն տկարութիւնը կրնան զինք ոչ պիտանի դարձնել կուսակցական որոշ առաջադրանքի մը իրականացման մարզին մէջ, պատճառ հանդիսանալ մասնաւոր ծրագրի մը ձախողութեան, հրապարակային գայթակցութեան մը եւ, ատով իսկ, վնասել կազմակերպութեան վարկին։ Ան առհասարակ, սակայն, անձնական խարնուածքի եւ վարմունքի նման հատկանիշներ անհատին կազմակերպութեան անդամ լինել թէ չլինելը չեն պայմանաւորէր։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Յարութիւն Շահինեան

Յարութիւն Շահինեան, Ուրֆացի, ծնած 1890-ին, Պէյրութ հաստատուած 1912-ին եւ աշխատած Սարաֆեան եղբայրներու աթըլիէն որպէս լուսանկարիչ։ ժամանակ մը յետոյ, Պէյրութի մէջ կը բանայ լուսանկարչական աթըլեէի մը։ Առաջին Ընդհանուր Պատերազմին կը զինուորագրուի Թրք. բանակին մէջ եւ կը ղրկուի Դամասկոս, ուր նորեկ գաղթականներու շատ օգտակար կը հանդիսանայ՝ հայ աղջիկներ եւ կիներ գաղտնի կերպով թրքական հարէմներէ աղատելով։ Երբ դաշնակից բանակներ կը գրաւեն Պաղեստինը, կը փախի Փոր Սպիտ, կը միանայ հայ կամաւորներու Լեգէոնին եւ կ'երթայ մինչեւ Ատանայ։ 1920-ին կ'ամուսնանայ բնիկ Անտիոքցի Օր. Անուշ Գալայճեանի հետ, կ'ունենան մանչ մը՝ Գէորգ, եւ աղջիկ մը՝ մարի, Տիկ. Շահինեան Ա. Ընդհ. Պատերազմին հիւանդապահուհի ըլլալով գերմանական զինուորական հիւանդանոցներուն մէջ, թէ՛ Պէյրութ եւ թէ ՛ Դամասկոս, օգտակար հանդիսացած է բազմաթիւ հայ երիտասարդներ զինուորադրութենէ աղատելու եւ գաղթականներու բազմաթիւ ծառայութիւններ մատուցանելու մէջ, Յարութիւն Շահինեան մեռաւ Պէյրութ, 1938 Նոյեմ. 27-ին: == Ծանօթագրութիւններ ==

Հայ Աւետարանական Երկսեռ Վարժարան (Քեսապ)

Հայ աւետարանական երկսեռ վարժարան, հիմնուած է 1848 թուականինին, Քեսապի մէջ։ 1959 թուականին դարձած է նախակրթարան եւ կոչուած Հայ աւետարանական նահաաակաց վարժարան։ 1981-1982 թուականներուն ուսումնական տարին վարժարանի միացած են Քյորքիւնեու, էքիզ-օլուքի եւ Կաթադուրանի դպրոցները, իսկ վարժարանը ստացած է «Հայ Աւետարանական Նահատակաց Միացեալ Վարժարան» անունը։ Աշակերտներուն թիւը 60 էր՝ 2001-ին տուեալներով։

Վահան Տէրեան

Վահան Տէրեան (Վահան Տէր Գրիգորեան) (9 Փետրուար 1885 - 7 Յունուար 1920), անուանի հայ բանաստեղծ, քնարերգակ եւ հասարակական-քաղաքական գործիչ։ == Կենսագրութիւն == Բուն անունով Վահան Տէր Գրիգորեան։ Ծնած է Ախալքալաքի Գանձա գիւղը։ Ուսումը ստացած է Գանձայի ծխական դպրոցը, 4 ամիս՝ Ախալքալաքի քաղաքային դպրոցին մէջ, 1899 –1906՝ Մոսկուայի Լազարեան ճեմարանը: 1906-ին ընդունուած է Մոսկուայի համալսարանի պատմաբանասիրութեան բաժանմունքը: Բարձրագոյն ուսման հետեւած է Մոսկուայի եւ Փեթերսպուրկի համալսարաններուն մէջ, ուր խորապէս ուսումնասիրած է հայոց լեզուն ու գրականութիւնը։ Տիրապետած է քանի մը լեզուներու (արաբերէն, պարսկերէն եւ վրացերէն)։ Մամուլով տպագրած է իր առաջին բանաստեղծութիւնները: 1908-ին Թիֆլիսի մէջ լոյս կը տեսնէ Տէրեանի «Մթնշաղի անուրջներ» առաջին ժողովածուն, որմով նոր դարագլուխ մը կը բացուի հայ քնարերգութեան պատմութեան մէջ։ Գրական աշխարհը կ'ողջունէ տաղանդաւոր բանաստեղծին յայտնութիւնը: Այս գործով, մեր բանաստեղծութեան կը բերէ նոր շունչ, քնքուշ եւ նուրբ զգացումներ, գրուած՝ վճիտ ու կատարելութեան հասնող լեզուով։ 1915-ին «Մշակ» թերթին մէջ կը հրատարակուի անոր հայրենասիրական բանաստեղծութիւններու «Երկիր Նայիրի» շարքը։ 1910 –1912 Պօղոս Մակինցեանի, Ալեքսանտր Ծատուրեանի եւ Կարէն Միքայէլեանի հետ կը հրատարակէ «Գարուն» ալմանախը (3 հատոր), 1912-ին կը հիմնէ «Պանթէոն» հրատարակչական ընկերութիւնը: 1914-ին Տէրեան Թիֆլիսի մէջ հանդէս կու գայ «Հայ գրականութեան գալիք օրը» ծրագրային զեկուցումով, որ Ի. դարու նորագոյն շրջանի հայ գրականութեան զարգացման հռչակագիրի արժէք կը ստանայ: 1917 Հոկտեմբերին ան աշխոյժ մասնակցութիւն կը բերէ բոլշեւիկեան յեղափոխութեան եւ անոր յաջորդած քաղաքացիական պատերազմին։ Ան կը յուսար,որ ինք Հայկական հարցին լուծման մէջ դրական ներդրում մը պիտի ունենար: Մինչեւ Պրեստ-Լիթովսկ մեկնիլը, կը հանդիպի Հ.Յ.Դ գործիչներ՝ Ռոստոմի (Ստեփան Զօրեան) եւ Լիպարիտ Նազարեանցի, ինչպէս նաեւ հրամանատար՝ Լեւոն Տիգրանեանի, փրոֆ. Նիկողայոս Աթոնցի եւ Մովսէս Աճեմեանի հետ, անոնց հետ կը կազմէ Հայկական հարցին վերաբերող «ընդարձակ տեղեկագիր» մը: Այդ տեղեկագիրը ինք պիտի ներկայացնէր բանակցութիւններու ընթացքին (Պրեստ-Լիթովսկը իրմէ խնդրած էր մանրամասն տուեալներ ուղարկել Հայաստանի եւ սփիւռքի մէջ բնակող հայերուն մասին): 1918-ին Լենինի ստորագրութեամբ կը մասնակցի Պրեստ-Լիթովսկի հաշտութեան բանակցութիւննե- րուն` որպէս համառուսաստանեան ազգութիւններու` հայկական գործերու խորհրդական: Ոչ այդ տուեալները, ոչ ալ տեղեկագիրը ներկայացնելու հնարաւորութիւն կ'ունենայ, աւելին՝ հաշտութեան այդ պայմանագիրով հայերը կը կորսնցնեն Արեւմտեան Հայաստանը: Իսկ պայմանագիրը ստորագրողներէն մէկը Լեւ Քարախանը կ'ըլլայ (Լեւոն Քարախանեան):Պրեստի մէջ կը տեղեկանայ, որ ռուսական զօրքերը կը լքեն Արեւմտեան Հայաստանը՝ վերադառնալով Ռուսաստան, որովհետեւ ռուսական կառավարութիւնը հողեր կը բաժնէր զինուորներուն: 1918-ին կը շրջի Հիւսիսային Կովկասի քաղաքները, սատարած եղեռնապուրծ հայ գաղթականութեան, կը գրէ հոգեցունց բանաստեղծութիւններ («Մենք բոլորս, բոլորս մանուկներ ենք որբ...», «Հայրենիքում իմ արնաներկ» եւ այլն), ողբացած հազարամեակներու խորքէն եկած, ուղեմոլոր, յուսահատ ու վիրաւոր իր ժողովուրդին անամոք վիշտը:Նուրբ ու զգայուն հոգիի տէր բանաստեղծը իր մեծ նախորդին՝ Թումանեանի նման իր յոյսն ու հաւատքը չի կորսնցներ իր ժողովուրդին ապագային նկատմամբ՝ խորապէս գիտակցելով, որ մարդկային զգացումներուն գերագոյնը՝ հայրենիքի նկատմամբ ունեցած սէրն է: Ֆիզիքապէս հիւծած բանաստեղծը կ'իրականացնէ ազգային հարցերու վերաբերող պետական կարեւոր յանձնարարութիւններ, որոնցմէ մին իրականացնելու նպատակով, Մոսկուայէն կը մեկնի Միջին Ասիա եւ ճամբան կը մահանայ իր հայրենիքէն հեռու՝ Օրենպուրկ քաղաքին մէջ, 7 Յունուար 1920-ին, 35 տարեկան հասակին։ == Գրական վաստակը == Տէրեան կատարելութեան հասցուցած է հայ բանաստեղծութեան կշռոյթը: Առաջինն է, որ գրած է սոնեթ (հնչեակ) եւ թրիոլեթ (ութտողեան քերթուած), զարգացուցած է գազէլը (սիրերգութիւնը): Տէրեան ստեղծած է ինքնատիպ գրական ոճն ու դպրոցը, որուն հետեւած են մեծ թիւով բանաստեղծներ: Գրած է նաեւ գրաքննադատական ու հրապարակախօսական յօդուածներ, կատարած՝ թարգմանութիւններ: Անոր գրական ժառանգութեան անբաժան մաս կը կազմեն նամակները:Տէրեանի դերը շատ մեծ է` արեւելահայ բանաստեղծութեան բերած իր կենսական նպաստով: Փաստօրէն ինքն է որ իսկական քերթողութեան յղացքը յստակացուցած հայ գրականութեան արեւելահայ թեւին մէջ, ուր աւելի շատ աշուղական գրականութեան մօտ բանաստեղծութիւն մը կը մշակուէր: Տէրեան կը հարցադրէր քերթողութեան յղացքը, վանկային բանաստեղծութեան դիմաց շեշտային քերթողութիւնը կը փորձարկէր` առաջինն ըլլալով այս մարզին մէջ: Առաւել, ոչ միայն բանաստեղծութեան յանգը տողի վերջաւորութեան կու գար, այլեւ ներքին յանգը կ'օգտագործուէր երաժշտականութիւն ստեղծելու համար. այսպէս, «Հրաժեշտի գազէլ»-ին մէջ կը գրէր. «Երկնի մովին, կանաչ ծովին, անտառներին խոր ու մթին, / Գարնան ամպին լոյս ոլորտում, ասում եմ ես մնաք բարով»: Ան տարբեր բանաստեղծական ձեւեր կը գործածէր` գազէլէն մինչեւ հնչեակ:Պոլշեւիզմի պայքարի, միջազգայնացումի շեփորահարման բուռն տարիներուն, այս համայնավար բանաստեղծը կը դրսեւորէ իր անսահման սէրը՝ հայրենիքին հանդէպ, որուն վկայարանը կը հանդիսանայ «Երկիր Նայիրի»-ն. հատոր մը, որ իր նիւթով ու յղացումով ամբողջութիւն մը կը կազմէ: Անոր կենդանի օրինակն է «Դու հպարտ չես իմ հայրենիք» տողերով սկսած բանաստեղծութիւնը, ուր ան կը խոստովանի. «Չըշլացայ խնդուն փառքիդ / Անցեալ ու հին փայլով երբե՛ք. / Սիրեցի հեզ, անքէն հոգիդ / Եւ երազներըդ մեղմ ու բեկբեկ, / Խեղճութիւնըդ` խաւար ու լուռ, / Աղօթքներըդ` դառն ու ցաւոտ, / Զանգակներիդ զարկը` տըխուր / Եւ խուղերիդ լոյսերն աղօտ…»: Կարդալով այս տողերը եւ այս շարքէն քանի մը ուրիշ քերթուածներ, կարելի է յանգիլ այն եզրակացութեան, թէ Եղիշէ Չարենց իր հանրածանօթ «Ես իմ անուշ Հայաստանի»ն գրած ատեն ներշնչուած է Տէրեանէն, որովհետեւ նոյն սկզբունքն է, որ երկու գործերուն մէջ կը գործէ` կը սիրես հայրենիքդ իր բոլոր երեսներով, թէ՛ իր հպարտութիւն պատճառող կողմերով, եւ թէ իր ցաւերով, տխրութեամբ ու համեստ հիւղերով: == Բանաստեղծական շարքեր == «Մթնշաղի անուրջներ» «Գիշեր եւ Յուշեր» «Ոսկի Հեքիաթ» «Վերադարձ» «Ոսկէ շղթայ» «Երկիր Նայիրի» «Կատուի Դրախտ» == Վահան Տէրեանի մասին == === Վահան Տէրեանի յիշատակին === === Մեռած պոետին === == Յետ Մահու == Երեւանի մէջ կը գործէ «Տէրեան մշակութային կեդրոնը», որու ջանքերով լոյս ընծայուած է Տէրեանի բանաստեղծութիւններու «Ընտրանին» (2005) եւ «Տէրեան հանրագիտարանը» (2010): Տէրեանի բանաստեղծութիւններով յօրինուած են բազմաթիւ երգեր (Նիկոլ Գալանտէրեան, Էտկար Հովհաննիսեան եւ ուրիշներ): Երեւանի, Հայաստանի Հանրապետութեան այլ քաղաքներու, Ջաւախքի եւ Օրենպուրկի մէջ Տէրեանի անունով կոչուած են թաղամասեր, փողոցներ, դպրոցներ, կանգնած են յուշարձաններ: Գանձայի մէջ 1957-էն կը գործէ բանաստեղծին տուն-թանգարանը: Ամէն տարի Յուլիսին անոր ծննդավայրը տեղի կ'ունենան Տէրեանական բանաստեղծական երեկոներ: == Գրականութիւն == Էդուարդ Թոփչեան, Վահան Տէրեան, Երեւան, Հայպետհրատ, 1945, 47 էջ։ Խորէն Սարգսեան, Վահան Տէրեան, Երեւան, Պետհրատ, 1926, 36 էջ։ Սաքո Սուքիասյան, Էջեր Վահան Տէրեանի կյանքից, Երեւան, Հկլետհրատ, 1959, 307 էջ։ Արսէն ՏէրՏէրեան, Վահան Տէրեան։ Ցնորքի, ծարաւի եւ հաշտութեան երգիչը, Թիֆլիս, տպարան «Հերմես», 1910, 106 էջ։ Արսէն ՏէրՏէրեան, Հայոց նոր գրականութեան պատմութիւն։ 19-20-րդ դդ. (սղագրուած դասախօսութիւններ ձեռագրի իրաւունքով), պրակ 8, Վ. Տէրեան, Երեւան, Երեւանի համալսարանի հրատարակչութիւն, 1939, 58 էջ։ Հայկազ Յակոբջանեան, Կեանքս այնպէս դժուարին էր. Վահան Տէրեան (կենսապատում), Երեւան, ԳԱՍՊՐԻՆՏ, 2011, 390 էջ։ Գէորգ Էմին-Տէրեան, Անտիպ եւ անյայտ Էջեր (Նամակներ, յօդուածներ, գրախօսութիւններ), Երեւան, «Տիգրան Մեծ», 2014, 740 էջ։ == Աղբիւրներ == Հայ Կեանք եւ Գրականութիւն, Յարութիւն Քիւրքճեան, երկրորդական բաժին Ա. տարի, էջ 150: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին Յղումներ == Վահան Տէրեանին նուիրուած կայք՝ teryan.com ArmenianHouse.org: Կենսագրութիւնը եւ ստեղծագործութիւնները «Վահան Տէրեանի մասին» Յ․ Թումանեան Վահան Տէրեանի բանաստեղծութիւններու ընտրանի Վահան Տէրեան Վ. Տէրեանի մասին ֆիլմ Youtube-ի մէջ, «Վերջին Ուղեւորութիւնը» Վահան Տէրեանի բանաստեղծութիւնները

Շուշիի Գորգերու Թանգարան

Շուշիի գորգերու թանգարան, արցախեան հնագոյն գորգերու եւ կարպետներու թանգարան (բնական բուրդէ պատրաստուած գորգեր), որ հիմնադրուած է 2011-ին, բացուած՝ 2013-ին Արցախի Հանարապետութեան Շուշի քաղաքին մէջ: == Պատմութիւն == Թանգարանի հիմնադիրն է Վարդան Ասծատրեանը, որ աշխարհի տարբեր երկիրներէ` Աւստրիայէն, Զուիցերիայէն, Սթամպուլէն, Գերմանիայէն գտած եւ գնած էր հին հայկական գորգեր՝ զանոնք տեղափոխելով Արցախ, որոնք միացան Արցախի յայտնի գորգագործներու հին գորգերուն, բերուած` Հայաստանի ու Արցախի տարբեր գիւղերէ: Թանգարանը ունի երկու հիմնական շէնք: 2011-ին Շուշիի մէջ բացուեցաւ թանգարան-հիմնադրամ, որու տարածքը տրամադրուեցաւ շնորհիւ ամերիկեան հովանաւորներու կողմէ: Այնուհետեւ Օգոստոս 2012-ին, մոսկուայաբնակ հովանաւորու կողմէ անյատոյց տրամադրուեցաւ համապատասխան շէնք՝ իբրեւ գորգերու թանգարան: Թանգարանին մէջ կան ոչ միայն արցախեան գորգեր, այլ նաեւ աւանդական արհեստներու հին առարկաներ: Զանոնք ուսումնասիրելէ ետք, կը տրուի փորձագիտական գնահատական, անհրաժեշտութեան պարագային՝ կը վերականգնուի, ապա կը ցուցադրուին: Այսօր թանգարանը ունի շուրջ 300 գորգ, որոնք գործուած էին 17-րդ դարէն մինչեւ 20-րդ դարասկիզբ: Անոնք հիմնականին արցախեան աւանդական գորգեր են: Մօտ 300 գորգերէ կազմուած թանգարանի մշտական ցուցադրութիւնը կը ներառէ 120-ը՝ «Վիշապագորգ», «Խնձորեսկ», «Աստղագորգ», «Ծաղկագորգ», «Արծուագորգ», «Ծաղկած խաչեր», «Պատկերագորգ» եւ այլն: Հաւաքածոյէն վերականգնուած են առաւել վնասուած գորգերը: Բացի այդ, թանգարանին մէջ կը ցուցադրուին նաեւ թուրքմենական եւ աֆղանական գորգերու օրինակներ, ինչպէս նաեւ կան ռուսական մշակոյթի որոշ արտեֆակտներ: Օգոստոս 2013-ին՝ թանգարան այցելած Արցախի հանրապետութեան նախագահ Բակօ Սահակեանը, յայտարարեց, որ գորգերու թանգարանը զգալի աջակցութիւն կը ցուցաբերէ ազգային աւանդոյթներու եւ արժէքներու պահպանման գործին, նպաստելով նաեւ Արցախի մէջ զբօսաշրջութեան առաջընթացին: == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Նուարսակի Դաշինքը

Նուարսակի Դաշինք, 484 թուականին Վահան Մամիկոնեանի եւ պարսկական արքունիքի ներկայացուցիչ Նիխոր զօրավարին միջեւ Պարսկահայքի Նուարսակ բնակավայրին մէջ կնքուած պայմանագիր, որմով վերջ դրուեցաւ 481-84 թուականներու ապստամբութեան։ Պերոզ ինկած էր կռիւի ընթացքին եւ գահ բարձրացած էր անոր եղբայրը՝ Վաղարշ։ Ան հաշտութիւն կնքած էր քուշաններուն հետ, անոնց զիջելով երկու նահանգներ։ Այս պայմաններուն մէջ ան անիմաստ գտաւ կռիւը շարունակել Հայաստանի եւ Վրաստանի մէջ եւ Տիզբոն կանչեց Շապուհ մարզպանն ու բանակին հրամանատարը։ Մինչ այդ, մանրամասն տեղեկանալէ ետք Հայաստանի եւ Վրաստանի կացութեան մասին, Վաղարշ յայտնեց վերջ տալու հայկական տագնապին, որ սուր բնոյթ ստացած էր եւ կրնար յագնիլ Հայաստանի բաժանման։ Ուստի, 484-ին, Նիխոր անունով մեծ պաշտօնատարի մը գլխաւորութեամբ ան պատգամաւորութիխն մը ղրկեց Հայաստան՝ բանակցելու եւ հաշտութիւն կնքելու նպատակով։ Նիխոր խոհեմաբար չմտաւ Հայաստանի սահմաններէն ներս, այլ Հեր գաւառի Նուարսակ գիւղէն պատգամաւորներ ղրկեց ու իր մօտ հրաւիրեց Վահանը: Այս վերջինը նախ պատգամաւորութիւն մը ղրկեց համար իր պայմանները, ապա պահանջեց որ պարսիկ մեծամեծներ պատանդ ղրկուին իրեն։ == Նուարսակի Պայմանագիրի Պայմանները == Դաշինքը կնքուեցաւ Վահանի առաջարկած հետեւեալ պայմաններով.- Կրօնական կատարեալ ազատութիւն հայերուն։ Ոչ ոքի պիտի պարտադրուի պարսկական կրօնքը. Ատրուշաններ պիտի չշինուին Հայաստանի մէջ։ Անարձան մարդիկ պատուի պիտի չարժանանան։ Եթէ որեւէ տարակարծութիւն ծագի, կամ մէկը ամբաստանուի արքայից արքան ամէն մարդու խօսքին հաւատք պիտի չընծայէ այլ՝ անձամբ տեղեկանայ խնդրին։ Հայ նախարարները իրաւունք պիտի ունենան դիմելու ուղղակի իրեն։ Հայաստանի օրինաւոր տէրը արքայից արքան է։ Հայաստան կ՛ընդունի Պարսկական գերիշխանութիւնը իր վրայ։Վահան Մամիկոնեանի դրած այս պայմանները ընդունուեցան թէ՛ Նիխոր եւ թէ Վաղարշի կողմէ։ == Աղբիւրներ == Հայոց Պատմութիւն, Հայաստան ու Հայութիւնը Գ.-ԺԳ. Դարերուն, Ա. Տպագրութիւն, Պէյրութ, 2009:

Աշպահեան

Աշպահեան, հայկական մականուն։ == Մականունը կրողներ == Լեւոն Աւետիսի Աշպահեան (1890-1956), բանաստեղծ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Երիտասարդութիւնը Եւ Գինեմոլութիւնը

Երիտասարդներն ու նոյնիսկ պատանիները յուզող գլխաւոր խնդիրներէն մէկը գինեմոլութիւնն է: Անոնք իրենց մտահոգութիւններուն եւ հարցերուն, այսպէս կոչուած, լուծումը կը տեսնեն ալքոլի գործածութեան մէջ՝ անջատուելով իրականութիւններէն եւ իրադարձութիւններէն: Ուրիշներ կը հաւատան, որ ուրախ ժամանակ կարելի չէ անցընել առանց խմիչքի չափազանցուած գործածութեան: Ուրիշներ ալ համոզուած են, որ ոգելից ըմպելիներով աճման նոր հանգրուան անցած են, ուստի՝ «մեծցած են»: Այս բոլորին պատասխանատուն բնականաբար երիտասարդները չեն, այլ՝ ընկերութիւնը, որ իր միջավայրի նորահաս սերունդին չի փոխանցեր ճիշդ եւ օգտակար դաստիարակութիւն, որուն իրագործման մէջ մեծ դերակատարութիւն ունին ծնողքն ու դպրոցը: Առաջին քայլը օրինակելի դառնալն է: Երբ երիտասարդը տեսնէ, որ իր ծնոշքն ու պատասխանատուն մնայուն կերպով խմիչքով տարուած են, ինք եւս կը հետեւի միեւնոյն ուղիին, ինչ որ «բնական» ընթացքն է: Այլ դիտանկիւնէ, ծնողքը պէտք է մօտէն հետեւի իր զաւակներուն աշխատանքներուն, ծանօթանայ ընկերներուն եւ հետեւի արտաքին ծրագիրներուն: Երիտասարդը պէտք է զգայ, որ ինք առանձին չէ, որ ինք կը վայելէ շրջապատին վստահութիւնը, ունի ազատութիւններ եւ արժանի է սիրոյ եւ յարգանքի: Երիտասարդը պէտք է գիտնայ, որ դժուարութիւնները չեն յաղթահարուիր խմիչքով եւ երբեմն ալ դժբախտաբար թմտեցուցիչով, որովհետեւ այս բոլորը ժամանակաւոր են ու առաւել եւս կը բարդացնեն կացութիւնը: Վերջապէս, երիտասարդը լաւապէս պէտք է գիտնայ, որ ոգելից ըմպելիները պատանիներու եւ երիտասարդներու աճման կրնան վնասել եւ ունին առողջապահական հետեւանքներ: Այս յոռի երեւոյթներուն «Ո՝չ»-ը ծնողները պէտք չէ ըսեն, անոնք պէտք է մղեն, որ առողջ մթնոլորտի եւ դաստիարակիչ պայմաններու մէջ երիտասարդը ինք ընկալէ կացութիւնը ու ինք ըսէ «Ո՝չ» եւ «Պիտի Դադրիմ Խմելէ»: Մեծերուն «Ո՝չ»-ը միշտ ալ ընդունելի չէ եւ արդէն շարժառիթ է հակադրութեան ու բախումներու: Իսկ արգելք հանդիսանալը պարզապէս ժամանակաւոր կասեցում է, եւ կամ ալ ախտի անմիջական շրջանակէ հեռացումն է: Յաւաքական ճիգերով կարելի է դէմ յանդիման կանգնիլ գինեմոլութեան եւ ստեղծել յարաբերաբար առողջ ու մաքուր միջավայր: Տակաւին ուշ չէ: == Աղբիւրներ == (ԶԳՈՅՇ),Առողջապահական-նախազգուշական պարբերաթերթ,Բ տարի,թիւ 2 (6),2016 էջ 4-5