Datasets:

Galahallt

/

Panitikan-10

like 0

Jose N. Sevilla

nang ang magpinsan ay patungo na sa kanilang maringal na tahanan, si maneng laban sa dating ugali niya ay lumapit kay ikong at ang sabi: ngayon din ay lumipad ka sa bukawe at bumalik kang kasama mo ang komparsa roon, upang magamit sa sayawan. at dumukot ng isang mayon isang dadalawang puing piso na isinakamay ni ikong iyan ay patinga na ibibigay mo, at kung gaano pa ang kulang ay singilin, wika mo, sa akin. walang salang di mo sila aabutang nagsasanay. opo; ngayon din po. hintay ka; huwag mong kaligtaang di sabihin na magsipagbihis ng malinis na damit, hane. yaong pamista wika mo. hindi ko po malilimutan. at ang bwick ay humagibis na animo'nakikipaghabulan sa lakas ng hangin. ang magandang halamanan at malawak na bakuran ng bahay nina selmo ay nagdudulot ng isang kaaya ayang tanawin.

Jose N. Sevilla

animo'yaong mga likha ng mga hada mga halamanan ng pangarap sa mil una noches na ang mga halaman ay namumunga ng mga granadang ginto, bagamang sa halamanang ito'pawang mga parol na papel na iba'ibang kulay lamang ang nagsabit na tagabalita dito sa ating masaganang lupain ng kasipagan ng mga hapon. kailan pa kaya tayo gagamit ng sarili nating yari! kahanga hanga at kagila gilalas ang banta ng pista. lubhang marami na, ang dalong panauhin, na buhat sa iba'ibang pook. mga lalong tanyag sa mga bayang kalapit. mga dalagang lalawigan na may kanyang sariling tatak na pagkakakilanlan, maging sa yumi, sa kilos at sa pagsasalita; may mga tingig silang nakakikiliti, may mga pangungusap silang kawiliwili, mga anyong kapintupintuho, talaghay na nanghahalina at mga ngiti at titig na tumitigatig sa mga pusong pangarapin; yumayayang umawit sa may diwang makata, at manikluhod, sumuyo at sumamba sa mga kawal ng kapanahunan.

Jose N. Sevilla

mga binata na parang kakambal ng mga babai sa mga gayong pistahan na di rin naman nagpapabaya. sa kanilang anyo, ay mababasa ng mga mapapansinin ang tatlong kiyas na iba'iba. mayroon doong mahahabang buhok, amerikanang mahahaba rin, nguni'makipot at maigsi ang salawal na natatapos sa isang saping malapad ang dulo at tikwas. sila'ang mga yari ng bagong panahon, ang bunga ng civilizacion moderna sa kapanahunang ipinakikipamuhay natin sa mga inakay ng dakilang lawin ng mga washington. ang kanilang mga salita ay maingay, mapalalo ang anyo at magaslaw ang mga kilos na salungat na salungat sa yumi ng tagalog, nguni'mga diwang maliwanag, matang malilinaw, bagamang marami'gumagamit ng salamin, at may mga kaisipang mapapangahas. may pulutong namang binubuo ng kaugaliang yumao niyaong mulat at aral sa mga paaralang kastila at ang kanilang mga anyo kahit hindi palalo ay kagalang galang at mapipitagang makipagusap, at pihikan ang mga kilos. mga buhay na bantayog ng limang daang taong pagkaidlip.

Jose N. Sevilla

nguni'ano mang kapangyarihan ng dalawang civilizacion na nagsumikap pumatay ng ating likas na kakanyahan, ay nababakas din ang dati nating mga kiyas maging sa mga magugulang na, na nangakabarong tagalog, sa mga binatang nadaramtan ng mga damit na pang antipolo, at sa mga dalo na gumagara sa pamamag itan ng kanilang mga kasuotang pinya, husi, at sinamay, sangayon sa pahintulot ng kanilang kalagayan at kaya. sa lahat ng ito'bakit ang mga musiko'di nagsisidating? balisa si selmo at di mapatahimik, parang dinuduro ng karayom, yao'dito at palaging sa malayo ang tingin. si maneng ay poot na poot sangayon sa ibinabadha ng kaniyang nangungunot na kilay na nagbibigay sa kaniyang mukha ng isang anyong mabalasik. si nati at si mameng at sampu ni aleng tayang ay dinadalaw ng lungkot sa malaking kahihiyang sasapitin.

Jose N. Sevilla

tumugtog ang orasan at bumilang ng labing isa; labing isang palo ng bakal na nagbigay ng taginting na nanunuod sa mga buto ni selmo, nagpapalungkot ng gayon na lamang kina nati at mameng, gayon din naman kay aling tayang, na lumapit kay selmo na nasa tabi ng tarangkahan at aniya: kundangan ka lamang ay kung bakit kumatikati pa ang balat mong sa maynila pa sumita ng orkesta sa dito naman sa marilao ay may kamada din ng musiko. si selmo ay hindi umiimik at isinungaw pang muli ang kanyang ulo sa tarangkahan. si maneng, ay hindi makausap. malayo sa karamihan. kay bilis mandin ng lakad ng orasan. si yoyong sa kabilang dako sa nasang makasabagal ay maya'maya'naghahandog ng mga hititin at cerveza sa mga binata, at bulaklak naman at vermouth sa mga babai.

Jose N. Sevilla

ang kasaganaan ng alak at iba pang kailangan ay hindi na mahuhuli sa isang lalong maringal na piging; nguni'piging na walang musiko ay piging na walang pinagibhan sa isang halamang malago nguni'walang bulaklak, bulaklak kayang napakadidilat gaya ng gumamela nguni'wala namang samyo. kung nang mga sandaling yaon, ay may humarap na tikbalang kay maneng, ipinagpalit niya disin ang kaniyang kaluluwa, huwag lamang matayo sa kahihiyan si selmo. nang mga sandaling yaon ay para silang iniinis kapuwa ng iisang kabalisahan, kapuwa nginangat ngat ang kanilang puso ng isang di makitang kaaway, at nagpapasasa sa kanilang kahinaan. tumugtog na pamuli ang orasan at ang balita'isang mataginting na tang ibig sabihi'kalahating oras na naman ang yumaon. lumapit si selmo kay maneng ng boong lungkot at hinarap naman kaagad ng linapitan na parang di man lamang nababahala. huwag kang malungkot selmo at iya'isang malaking subok sa atin. tinataya lamang kung gaano kalaki ang ating diwa.

Jose N. Sevilla

hindi na ako mahuhulog na muli pa sa ganitong katayuan. may pinagsulatan ba kayo ng nangangasiwa ng orkesta? at dinukot ang isang tiklop na papel ng kasunduan nila ng orkesta san juan. hindi pa nababasa ni maneng nang makitang orkesta san juan ay aniya: si kapitang kikoy ay isang taong mahal at di maaaring magpakasira. at tinunghan ang kasunduan. nang mga sandaling yaon ang magkaibigan ay parang wala sa isang malaking pista, katulad nila'ang mga patnugot ng kalakal na bumabasa ng isang babala tungkol sa mga bagay na tatanggapin sa isang sasakyang dumadaong at nasang makapamahagi agad sa mga suki, niyang mga pamunuang digma na nagmamasid ng boong ingat ng mga balak, ng labanan. talagang hindi magpapakasira si kapitang kikoy ang patunay ni maneng at ang dugtong , basahin mo at itinuro ang tanda ng oras. sayawan pag kapananghali hangang sa hating gabi. ako ang may kasalanan kung gayon; hindi ako dapat mabahala at mainip, sila'walang salang di lulan ng tren sa las doce .

Jose N. Sevilla

ano ang wika mo maneng? yaon ang inaasahan ko. ang angal ng bwick ay nagbalita sa kanilang si ikong ay dumarating at walo kataong manunugtog ang kasama. isang comparsa ng mga bandurrista na binubuo ng panay na binata na pawang nakabarong madalang. parang tiniyap sa isang piknik. ang mga hapag ng kainan ay pulupulutong tandang matalinong nangangasiwa ng tanghalian ay nagpapakilala ng kanyang kasanayang maghanda upang ang lahat ng panauhin ay sabay sabay kumain at wala isa mang malipasan ng gutom sa gayong kasaganaan. ito'isang mabuting aral sa ating mga piging na boong dingal na idinaraos, nguni'umasa ka nang madadayukdok pag di ka nabilang sa unang dulugan. ang mga bandurristang bokawe ay nagpamalas ng kisig sa pamamagitan ng malilinis nilang tugtugin at mga bagong likhang higing silangang pawa. dumating din kagaya ng inaantabayanan, ang mga orkesta sa kalahatian pa lamang ng pagkain.

Jose N. Sevilla

at bago natapos ang piging ay nagtalumpatian na sa mga ganitong pagtitipon ay sinasamantala ng mga binata natin. hindi rin naman nagpabaya ang kababaihan: si bg. laurel ay nagparingig ng isang magandang tula niya na bilang paligsa sa mga tula nina ben ruben at gatmaitan na isinasalit sa bawa'talumpati. si tomas ay isang mabuting toastmaster na sa boong panahon na sila'nagsasalosalo ay di nagpabayang di ang piging na yaon ay maging isang makabagong lamayan, na ang tula, talumpati, alak, tugtugin at lapang lapang na ulam na ilinilibot ay tumapos ng kulang kulang na tatlong oras; panahong labislabis upang ang mga orkesta ay makakain, makapaglatag ng mga atril at sa isang kisap mata pagkaliban ng sandaling salitaan at pagiimis ng mga hapag ay pasimulan na ang pagsamba kay tersipcore sa malawak na halamanan. ang rigodon na siyang unang bilang ay binuo ng maraming pareha at nagkatapat na vis si mameng at si nati; kaabay nitong huli si tomas. bakit si maneng ay hindi sumayaw kay nati?

Jose N. Sevilla

tumugtog ang isang mainam na hesitation isang rag isang fox trot mga one step at iba pang pawang nakakayag sa mga mawiwilihin sa sayaw. sa kalagitnaan ay nagkaroon ng isang extra . si mameng at si selmo ay sumayaw ng tango argentino nasiyahan sa kanilang ipinakitang kasanayan na hinangaan ng lahat. si maneng ay di nakita sa mga sumamba kay tersipcore. bakit kaya? saan kaya nagsuot?. kay nati ang kanyang tingin buhat sa isang sanga ng manga na kaniyang pinangublihan. naglisaw ang mga mapagsamantala sa liklikin ng halamanan. kaipala'nangagtatago sandasandali sa mga makasalanang malas upang doo'magdaos ng mga panandaliang kalayaan na di dapat masaksihan nino man. si nati ay nabalisa at hindi matahimik sa bagong inaanyo ni maneng, na ngayon ay parang suya na at di man lamang lumalapit sa kanyang piling. bakit kaya?. minasama kaya niya ang pagkasayaw ng rigodon kay tomas?

Jose N. Sevilla

tunay nga at si nati ay hindi sumayaw na muli pa, nguni'bakit si maneng ay malayo, pinanawan niyaong dating masiglang pakikiharap at pagkamairugin tuwi na? sinuliyapan ni nati ang bwick at nasa sa kaniyang dating tayo na parang isang kimpal na bakal na walang buhay. animo'isang kanuno na nagpapangilabot sa kanyang katawan. hinanap niya sa lahat ng sulok at parang nagtatagong hindi niya mahuli. ang hapon ay hapo na. ang mga parol ay nagniningningan na sa mga sanga ng halaman na parang mga alitaptap na nangakadapo. ang mga ilawang gasolina na nakatirik ng layo layo sa mga baybay ng bakuran ay nakikibanga at di nanaghili sa maniningas na voltaico ng kamaynilaan. gugol na walang patumanga ang ibinadha saan mang dako. lahat ay sakbibi ng tuwa at ligaya; nguni'bakit si maneng ay hindi makisalamuha sa karamihan? patuloy ang paghanap ni nati at nang dinalaw na yata ng yamot ay lumikmo sa lilim ng puno ng manga at doo'handang tangisan magisa ang kaniyang kulang palad na kalagayan.

Jose N. Sevilla

dito nababakas niya na sa isang iglap na ligaya ay tali taling hirap ang kakambal, sa gitna ng langit langitang yaon ng tuwa ay isang malawak na dagat ng kapanglawan ang kaniyang tinatawid. dalawang mabangong kamay ang sabay na tumutop sa kaniyang mata buhat sa dakong likuran, na parang siya'pinapanghuhula. hinawakan niya ng banayad na parang kinikilala at saka nagsabi: maneng!. naku si maneng naman!. saan ka ba nagsuot? may kasalanan ka sa akin, kasalanang walang kapatapatawad. alalahanin mo. ang boong tamis na sabi ng binata. ano kaya ang ginawa ko, na isinukal ng iyong loob?. wala akong maala ala maneng!. wala akong maala ala! wala kang ma alaala?. wala nga maneng, ano ba yaon? salamat nati, talagang wala nga. bakit ba naman ganyan ka maneng!. ngayon pa namang ako'umaasang ang ligaya ko'ganap ay saka ka pa nagalit. bakit di mo sabihin kung ano yaon?

Jose N. Sevilla

tinitigan ng binata ng ubos kayang pag irog at saka nagpatuloy: ako'talagang iyong iyo nati at talagang dahil sa iyo lamang kaya ko minamahal yaring buhay. kay tatalim ng iyong pangungusap. nguni'hindi mo ako iniibig nati. hindi kita iniibig? kung ang mga dahon ng mangang ito'maaaring magsalita, sinaksihan ako marahil ngayon at pinabulaanan ang paratang mo. huwag mo akong pahirapan maneng. at nayukayok na luhaluhaan ang mata. sinapupo ni maneng ang kaniyang giliw; pinahid ng saganang halik ang mga luha, at saka tumugon: nati anya natalastas kong wala kang kasalanan at ang kamalian mo'ang di mo pagkakilalang ganap sa akin. ano ba yang naging kasalanan ko, maneng? inaantay ko sanang ako ang kasayawin mo sa rigodon nati . oh patawarin mo ako maneng. patawarin mo ako at di na muling mangyayari ang gayon. wala na sa akin yaon nati. talagang wala, isang kabaliwan ko lamang yaon. at sa bawa'patlang ng salita'binubusog sa halik ng boong pagpapasasa ang magandang binibini.

Jose N. Sevilla

isang mainam na hesitation ang ipinaringig ng orkesta at buhat sa puno ng manga ay binagayan nila ng bugso bugsong halikan, ang tugtugin. siya na naman maneng, ako'hapong hapo na ang boong lamyos ni nati. isa na lamang ang tawad ni maneng isa na lamang! isa pa, nati, isa na lamang. totoong totoo na isa na lamang. maano namang siyana. ito namang si maneng. at kapuwa nalasing ang dalawang puso sa kanilang pagka lingid sa mga malas ng matang makasalanan. si maneng na talagang linikha yata upang pasakitan ng mga lipi ni eva ay may napapansing isang maliit na bagay na ipinanglalamig ng kanyang puso. bakit di ginagamit ni nati ang imperdibleng kaniyang binile upang gamitin pa naman sa marilao? hindi niya napansin na yao'ibinigay kay binay at nang kaniyang mapuna na di ginagamit ay kinabukasan na sa sayawan. tinutupok mandin siya ng nasa na alamin kung bakit di ginagamit ni nati, nguni'iginalang niya ang lihim na yaon, manatili lamang sa kanila ang katahimikan.

Jose N. Sevilla

si nati naman ay tiwalang tiwala na ang kaniyang kabiglaanang yaon ay maaaring ikagagalit ni maneng, kaya di makapangahas na yao'ipagtapat at ang imperdible sa ganang kay maneng at kay nati ay umidlip sa sinapupunan ng isang lihim na mahiwaga. at sa tuwi na silang magtatagpo ay lalong maningas ang pag ibig ni nati, lalong malambing, lalong boong tiwalang isinasa kamay ni maneng ang boong buhay. nguni'ang imperdibleng yaon ay nagiging ulap kay maneng. usisain ko na kaya kay nati? ang tanong sa sarili. ang lalaking mapagusisa ay hangal. ang lalaki ay dapat makiramdam at gumawa. ang magandang tala sa bokawe na sinasamba ng pihikang manunulat na si tomas ay inanyayahan ni sandiko na magparilag sa kaniyang miting. anyayang di tinangihan at pinairugan ng boong kaya.

Jose N. Sevilla

at sa pagka'si sandiko ay isa riyan sa mga politiko na may sariling kakanyahan, ay maituturing na ang miting ay di sinimulan na gaya ng lahat ng miting politiko, na may mesa presidencial na pinangangasiwaan ng toastmaster at may mga leader na natatalang sunodsunod upang gumamit ng pangungusap tangi pa sa mga talumpaterong pagkakataon na humahanap ng mga pulong upang doo'ipagmarangya na sila'isang malaking imbakan ng mga iba'ibang lumang simulain na bagamang kailan ma'di naisagawa ni nang nagsalita ni nang mga nakikinyig ay may isang kahulugang kaakitakit sa maraming pandingig na lubhang nakahahalina diyan sa tinatawag na bayan, diyan sa karamihan na siyang baytang na hagdanan ng ating mga politiko upang ang kanilang mga munakala ay bigyan ng katawan kung talagang may banal namang nasa, ng pagpasasaan naman ang gayong paghahawak ng kapangyarihan sa kapakinabangang sarili at ng kaniyang mga kapanalig kung talagang politiko de profesion .

Jose N. Sevilla

ang miting ni sandiko yamang wala pa sa tadhanang oras ay nabunsod sa uring entre familia sa tapat ng maliit, nguni'makisig na tindahan ni binay na dinaluhan ng maraming mga taga bokawe sa tapat ng plasoleta sa bayang yaon. si mendoza at si montenegro ay nagkakaharap sa tapat ng tindahan at pinaguusapan ng boong init at ingay ang mga kabulastugan ni osmena; kumatlo sa salitaan si tomas, ang pangbato ng bokawe at ang tudyuhan ay lalong uminit, at ang taong nagbumilog sa kinalilikmuan ng tatlo ay dumami ng dumami upang pagosiosohan ang mainit na matuwiranan. si sandiko ay wala pa at pagdating nito ay umugong ang: ayan na ang heneral bagay na ikinapatindig ni montenegro na naging heneral din naman, at nagtaglay pa ng kartera ng secretaria de estado sa ating di malimutang biyak na bato .

Jose N. Sevilla

kasama ni sandiko ang komparsa ng bokawe, at sa pagka'ang arte ay gumigising sa artista ay ipinakilala ni montenegro, sa mga taga bokawe, tanging tangi sa magandang si binay, na kung nang panahon ng digma ay ginamit niya ang talibong upang ang ating kalayaan ay matuklas, sa panahon ng kapayapaan ang kaniyang panitik at dila ay katulong sa pagpapanatili ng ating bahagyang kaginhawahang bunga ng madugo, nguni'kagalang galang na himagsikan; sa panahong ito naman ng mga mumunting paglilipon, ang kaniyang mga daliri ay lubhang bihasa at boong ligsing kumakalabit ng mga bagting ng gitarra, at siya'isang trovador ding marunong tumawag sa mga pintuang nakalapat ng mga pusong maawain at dagliang dumiringig sa mga malulungkot na kundiman na busog sa kasaysayan at tamis at may uring sariling atin.

Jose N. Sevilla

pagkatapos ng palakpakang tumbas sa kundiman ni montenegro sa kung kaninong laura ay nagtindig ang heneral gaya ng lahat ng mapagsamantala at nagpasalamat ng gayari: mga kaibigan: anya lumalaki ang aking puso kung nakikita ko ang kasiglahan ng ating mga kababayan sa sariling atin. palakpakan ang pumutol. at ang dugtong: kung ang mga osmenista ay hindi tumalikod sa ating makasaysayang sumpa sa inang bayan, ang bill jones no. sana ay nagtagumpay at saka hinarap ang makisig na si mendoza kasabay ng tapik sa balikat at anya que le parece vd. companero? hinarap pagkuwan ang ilang binatang estudiente ng paaralang ingles at anya this is the way to show our people the parasite politicians. watch them closely, my young men for the ruin is yours. si montenegro ay labas na lahat ang tinago kung makipagusap sa bayan. isa sa mga dumalo ay tumugon: simulan na po natin ang miting at marami ng tao.

Jose N. Sevilla

at sa isang iglap ay nakapagtayo ng mesa presidencial at ang inanyayahang mag toastmaster ay ang binatang si tomas. ang mga bantog na leaders ng ay doroong lahat; sina villalon, lara, san jose, mendoza, montenegro, gil, balmori, santiago at iba'iba pang mga ginoo na pawang may maluwag at mariringal na pangungusap, at matatapang sa paglalahad ng mga tuligsa sa mga osmenista at ng kanilang mga kabalbalan . isang panauhin ang laging malayo sa karamihan at nang ang miting ay sinimulan na ay kumubli sa isang dako ng tindahan na naging pook na palamigan ng mga binayani sa pulong na yaon. ang binatang ito'si maneng, ang binatang mayaman na kasintahan ni nati. sinilaw siya ng kagandahan ni binay na nang mga sandaling yaon ay namamayani sa gitna ng lupon kadalagahang bokawe na inanyayahan ng general sandiko. si binay ay larawang buhay ng bagong babai. lumapit na banayad sa lupon ng mga babaing palamuti ng pulong at mamaang maang na nagusisa.

Jose N. Sevilla

huwag pong ikagalit ng inyong mga kamahalan; ano pong pulong ito? pulong po ba ito ng mga osmenista? wala pong osmenista dito sa bokawe ang matapang na sagot ni binay. kung gayon po'mga federal po pala ang nagpupulong na iyan? aba hindi po; iyan po'pulong ng mga tercerista . yan po pala ang mga tupa ni sandiko. noong gobernador na nagpatanim ng mga acasia upang pangublihan ng mga aso, noong general na napakatapang, at sinundan ng isang tuyong ngiti. kahit na po walang nagawang mabuti si sandiko, ginoo gaya ng inyong sabi ang pakli ni binay ay inaanyayahan ko kayong dumaliri ng kanyang kamalian at baka mayroong kaming nalilingid na di nalalaman. ang tao po, mahal na binibini, na walang nagagawang mabuti at walang nagagawang masama ay tao na di dapat ibilang ni sa karamihan man lamang. alalahanin mo po ginoo na nang panahon ni sandiko, ang constabularia dito sa bulakan ay di kinailangan.

Jose N. Sevilla

sa makatuwid, ay malayo ang bulakan sa kapanganyayaang nangyayari sa kabite ng panahon nina baker, na di miminsang isinakdal ng renacimiento at muling pagsilang sa apat na dako ng pinangagalingan ng hangin. alalahanin mo po ginoo, nang sa likod ng bayan ay pagtibayin ng kapulungan sa bagyo yaong di malilimutang bill borja, na nagbibigay bisa, at tumatangkilik sa isang kabulastugan ng ating naging gobernador general na si forbes; sino po ang tumutol ng boong tapang? alalahanin mo rin po ginoo na nang ang puhunang mangagawa sa katubusan ay aagoy agoy na at tinampalasan ng mga bata ni osmena, kung sino ang nagbangon. dito po pala sa bokawe ay may mga babaing politiko. sayang at di kayo sa amerika ipinanganak, sana'nakapagharap kayo ng kandidatura; nguni'dito sa atin, kahit na maaring kayo ay ihalal at idagdag ko pa ang aking voto ay di ako umaasang tayo'magtatagumpay.

Jose N. Sevilla

paano ang ating pagtatagumpay sa ang mga osmenista ay nakagawa na ng mararaming bagay na mahahalaga; naipayari nila ang bill jones no. na nagbigay sa kanila ng boong kapangyarihan. nakayari na sila ng isang quezon, nakapatay sila ng isang gomez na naging kastila kahit na tunay na tagalog, at marami pa pong libolibong bagay na mahalaga para sa pilipinas, gaya halimbawa ng kasalukuyang dictadura ni buencamino, nguni'hindi nila ginawa talagang ayaw nilang gawin ang isang batas upang ang babai ay makapaghalal at mapahalal naman. itutuloy pa sana ni maneng ang pagsasalaysay; nguni'binagabag ng palakpakan ng mga tao ng miting na tumutuligsa sa pagkakahandog ng katao sa presidente wilson upang dalhin sa digmaan sa europa, kahit walang pahintulot ang kapulungan. magsalita si maneng!. magsalita si maneng!. at bumaba sina villalon at lara upang salubungin ang katungali ni binay.

Jose N. Sevilla

isang di matapos tapos na palakpakan ang sumalubong, sa binatang napitang gumamit ng kanyang dilang ginto: laki ng pagkahanga ni binay. maneng ang ulit sa sarile ni binay na parang may isang malungkot na ala alang napupukaw. ang ginoong yaon ay di miminsan kong nakita; ang gayong tingig ay hindi bago sa aking pangdingig. saan ko nakilala ang taong yaon? ang talumpati ni maneng ay nagsimula sa kagitingan ng mga babaing bokawe, niyang mga babaing nakalimot sa manang ugali na: ang bahay at simbahan lamang ang dapat marating mga babaing dapat uliranin ng lahat, sa pagka'ang kanilang mga dila ay di natatalian, ang kanilang galawan sa pagtatangol ng karapatan ng kanilang anak ay lubhang malawak na maaasahan ng lubhang mapakinabang na bunga. ang puso ni binay ay sumisikdo ng sikdong nagbabalita ng isang bagong bagay na dadanasin sa buhay. si maneng sa piling ni tomas na kaniyang kasintahan ay isang malaking tao sa lahat ng anyo ng buhay.

Jose N. Sevilla

lalong mainam ang tindig, lalong mabikas, mataas ang uri at paham mandin sangayon sa mga bigkas niyang animo'matamis at pigta sa pulot; nguni'namumulupot na parang ulango sa mga taong kaniyang tinutuligsa. nang ang miting ay natapos ay wala nang naging bulaklak ng usapan sa lahat ng dako kungdi ang talumpati ni maneng. at si tomas nang malapit sa umpukan nila binay ay nagsabing: napakadalawa ang talim ng mga pangungusap ng palalong yaon tinutukoy niya si maneng. ang kanyang ipinahayag ay nasasalig sa mga simulaing matitibay ang tugon ni binay. alin ang simulaing matitibay na tinukoy mo? ang kanyang ipinahayag na sa politika ay di dapat tuligsain ang mga tao kundi ang kanilang mga pananalig at batayan na itinitimpalak ng kanilang mga hayag na gawa na di maililihim. yang paraang yan ay totoong napakalawak; kung baga sa mandidigma ang ganyan ay naghahanda ng uurungan, hindi niya tinitiyak ang tagumpay na sarili, kungdi ang tagumpay ng kalaban.

Jose N. Sevilla

hindi ko napansin kung saan mo hinagilap ang hinuha mong iyan. ang napansin ko at di ako namamali ay ang sinabi ni maneng na: si osmena, ay lalaki ng malaking malaki kung siya nating papananagutin at siyang dadaganan ng sagutin na dapat lamang panagutan ng bayang nasionalista. ang aking isinasakdal sa iyo bayang bokawe anya ay ang kalaswaang inaasal ng mga nasionalista ngayong sila'maakiyat sa kapangyarihan; masdan ninyo ang kanilang mga gawa gaya ng gawa ng isang lapian at di gaya ng gawa ng iisang tao. sa kanilang pagka nasionalista ay sinikangan nila ang mga manghahalal sa maynila na nasionalista rin dahilan lamang sa aayaw doon ng lukban at ang lukban na ipinipilit na kanilang ihandog ay talaga yatang matamis sa mga nasionalistang pinagpala, kaya si lukban din ang kanilang pilit na binibihisan hangang sa ngayo'magkaroon na ng tawag na veto na kung mabibigla ka'masasabi mong veto veto .

Jose N. Sevilla

ginang, ang pakutiyang tawag ni tomas buhat pa po kailan kayo naging abogada ng inyong defendidong si maneng? kay haba po ng inyong natandaan sa kaniyang talumpati na nagpapakilalang siya lamang ninyong pinagukulan ng boo ninyong pagiisip. at buhat kailan po naman, ginoo, kayo nagkaroon ng kapangyarihan sa mga kaisipan ng inyong kapuwa? talagang ang salapi nga nama'malakas at makapangyarihan. ay ano ba ang ibig mong sabihin noon tomas? na si maneng ay mayaman. kung mayaman ay ano? ang tudyuhan ng dalawang dating magkasintahan ay umasim ng umasim hangang sa sina montenegro, mendoza, sandiko at iba pa ay dumating. huling huling sumungaw si maneng na parang hindi kasali sa talaan ng mga leader baga man siya'isang bantog na mananalumpati. si binay sa nasang lalong pasakitang loob si tomas ay umumpok sa kinalalagyang dako ni maneng at di naglaon at silang dalawa na lamang ang nagusap.

Jose N. Sevilla

natanto ko po kay angko mahal na binibini, na ako'may malaking utang sa inyo, at ang gayong bagay ay ihinihingi ko sa inyong pahintulot na mabayaran ko ng isang dalaw sa inyong tahanan bukas ng hapon ang sabi ni maneng ng boong pitagan. may utang kayo sa akin ang sabi ninyo at idinugtong pang ang maysabi sa inyo ng gayon ay si angko? sino pong angko at anong utang ang inyong sinasabi? isang bagay pong hindi mapaguusapan ng sangdalian kaya ako humihingi sa inyo ng pahintulot at kung kailangan pa'magsasabi din ako sa inyong mga magulang, lalong lalo na sa inyong ama, kahit hindi ko pa nakikilala upang malaman ninyong ang nasa ko'tapat. sayang po'si tatang ay wala po rine at palagi sa meykawayan, kung naririne po disi'nagkaroon ako ng karangalang ipakilala sa inyo. siya po'may malayang pananalig na gaya ko rin. sa meykawayan! ang ulit ni maneng meykawayan! oh malaking suliranin ang handog sa akin ng bayang yaon. sa meykawayan.

Jose N. Sevilla

talaga pong sa mga binata ang lahat halos ng bayan ay may suliranin. marahil po'may celia kayo roon? celia po at sa meykawayan?. opo may matuwid kayo. doon ako nakakita ng unang hiwagang mahigit pa kay celia, ng taga panginay na si kiko, ngunit ako'isang hangal, hindi ako makata, ang umawit ay isang sining na di ko kilala at ang celiang nakita ko ay parang kinain ng laho; nawalang animo'ulap na itinaboy ng hangin, nguni'walang pinagibhan sa pangarap na muli akong pinalad na sa kaniya'sumilay. maaari po bang makilala ginoo? marami po akong kakilala sa meykawayan na mababayani nating kung kailangan ang tulong. bakit po hinde? makikilala po ninyo bukas kung pahintulot ninyong ako'makaparine. sa lahat ng ito ay parang nasa isang hurno na nabalisa mandin si tomas. si binay ay napakaganda sa malas ni maneng.

Jose N. Sevilla

ang kanyang malalamang dibdib, na nasisinag sa maninipis na barong madadalang, ang bilugan niyang katawan at mabilog ding bisig, ang kulot niyang buhok, ang kaniyang kiring lalawigan at malayang kaugalian, mainam na pakikiharap; ang lahat ng yaon ay tulong tulong na sumilo kay maneng na nang mga sandaling yaon ay bihag na bihag na ng talaghay ni binay. ang patalim na kuko ng panibugho gayon din ang matatalas na pangil noon ay kasalukuyang humihimay sa puso ni tomas. at ang isang ginintuang pangarap na busog sa pangako ay nagpasiglang lalo kay binay. nang ang mga panauhin ay yumaon nang lahat ay mapitagang lumapit si tomas at anya: binay ang imperdible mong kaloob sa akin ay maaasahan mong igagawa ko ng isang malungkot na kasaysayan. yao'di ko kaloob sa iyo; dapat mong malaman na di ko maipagkakaloob kangino man ang kaloob lamang sa akin, kaya'kung mangyayari, utang na loob, na aking kikilanlin sa iyo ay mangyaring isauli lamang sa akin.

Jose N. Sevilla

sinasabi ko na nga bang may kahulugan ang mapiling hingi mo. hindi mo kaloob sa akin ang inaasahan kong isang sanla? sa sanla man at sa hindi; ang isang bagay na galing sa iyo ay pahintulutan mong aking mahalin pa. mahalin!. oo, binay mahalin ang iyong imperdible. yao'hindi akin inuulit ko sa iyo at ipinaala ala ko rin na yaon ay hiniram mo lamang sa akin. isauli mo sana, hane tomas. binabawi mo ba? kung gayon ang ibig mong ipalagay ay maaari. nakapangungupinyo ka naman. tila ka may ipinagmamalaki binay. kahit na wala. at kung mayroon ma'ano? talagang ang kiyas nga naman ng pilak. ang tanikalang ginto ay kay daling ipanali. labis na yata iyan. kulang pa binay; kulang pa. ang boong galit na animo'baliw na sagot ng binata: kulang pa lahat yaon. at kung magagawa kong luran sa mukha, sa harap mo, ang hamak na si maneng, kungdi lamang ang gayon ay isang kaimbihan, nakita mo sanang ginawa ko.

Jose N. Sevilla

labis na yan, murahing patalikod ang isang tao ay nalalaman mong di ko pahihintulutan, kaya yumaon ka na. yumaon ka na tomas. ang imperdible ay di na masasauli sa iyo kahit saan tayo dumating. ang letra noo'at at animo'nati ang may bigay sa iyo noon. hindi ko mapaniwalaan. malaman mong yao'isang hiwaga para sa akin. isang suliraning balot ng lihim at ngayon lamang nagliliwanag. ang imperdibleng yao'ipapalpal ko sa kaniyang mukha nang malaman niya kung gaano kahirap tumangis ang puso. hindi mo gagawin ang gayon tomas. wala siyang kinalaman sa imperdible. gagawin ko alang alang sa aking karangalan. huwag, hindi dapat. saka mo makikita, binay; saka mo makikita. at yumaong gaya ng isang frances na di man nagpaalam. gaya ng pinagkasunduan ni maneng at ni binay, kinabukasan ay kapuwa sila nagsihanda sa isang pagtatalastasan gaya ng dalawang bihasang magsamantala sa buhay.

Jose N. Sevilla

kung ang mga mandidigma sa ganitong tagpuan ay nag uubos ng boong talino, sandata at mga paraan sa ikapagtatamo ng tagumpay, si maneng at si binay sa ganang kanila ay may mga pambulaga na nakahanda bawa'isa sa kanilang hinahandaang kabaka na nasang mahuli ng buhay. ang katakot takot at libolibong paraan na naisagawa na ni maneng sa kung ilan nang kulang palad na napasusuko ng kanyang panghikayat ay di niya nasang gamitin sa tala ng bokawe, na pagka'ang kalolwa nito ay ibang iba kay sa kanyang mga sinawi. si binay ay baga man talagang pusong babai ay may isang malayang bait na gumagalaw sa isang malawak na galawan, na kinakailangang pagaralan niyang lahat upang makalatan ng balahong katitisuran.

Jose N. Sevilla

inaakala rin naman niya na ang pagpapahayag ay dapat niyang papanimulain sa tungalian yamang si binay mandin ay nakatatagpo ng ligaya sa ganitong aksayahan ng panahon ng mayaman at mahirap man, at tanging pinakikinabangan lamang niyaong mga pantas at talaisip na nakakukuha ng mapapakinabang na bagay sa mga lalong walang saysay na pangyayari. hindi nakuha ni binay ang matulog ng tanghali; at si maneng ay hindi man lamang nakakain ng boong kapayapaan. kapuwa binabalisa ng nasa ang dalawang pusong ito na hindi pa man halos nagkakawatasan ay nagtitibukan na at nagkaramdamang ang isa at isa'nagkakailanganan. may isang kasabihang tagalog na aniya': huwag palapit (sa apoy) at madadarang, huwag palayo at magiginaw at ang bisa ng salawikaing ito ay siyang sa kanila, sa gayong mga sandali, ay namayani. ang pinakamainam na damit ni binay ay isinuot maaga pa, nagtuhog ng masinsing masinsin ng mga tikom na kampupot at ipinulupot sa kaniyang liig. kay inam na panghalina ng napili ni binay.

Jose N. Sevilla

ang mabangong samyo. sa kabilang dako naman si maneng na sawang sawa na sa mariringal na bihis ay nagsuot na lamang ng isang kasuotang sutlang puti na siya niyang pangkaraniwan, nguni'sa kaniyang supersix sumakay upang huwag namang masuya ang matang laging nakakikita sa kaniyang bwick na talagang panglakbay bayan. napakalaki ang sasakiyang yaon sa iisang tao. pangyayaring nagpatinkad na minsan pa na ang kaniyang pananagana ay labis na labis at lutang na lutang siya sa kaligayahan ng mga iniwi ng biyaya. at ganap na ikaapat ng hapon ay nagkaniig na ang dalawang tinipon sa bokawe ng kapangyarihan ni kupido. sinasabi ninyo ani binay na kayo'may utang sa akin. hindi ko ito nalilimutan, at sa pagka'hindi ako makatatanggap ng bayad sa isang pautang na di ko talastas, kung mamarapatin ninyo ay mangyaring ipaliwanag upang magkawatasan tayo.

Jose N. Sevilla

tunay mahal na binibini anang binata tunay na ako'may utang sa inyo at utang na napakalaki, at kailan ma'di ko mapatatawad ang kapabayaan ko na yao'di ko pa nababayaran, hanga ngayon. noo'ihinandog ko sa iyo ang boo kong kaya, at tinugon ninyo ako ng boong tamis na sa iba ng kataon . naala ala pa po kaya ninyo? tunay pong hindi. ibig ba ninyo akong tulungan upang alalahanin? naparon kayo noon sa meykawayan. ang damit ninyo'payak na dilaw at ang kasama ninyo'di ko kilala; lulan kayo ng isang karretela at ang inyong kotsero ay si angko. noo'nabanga kami ng isang auto na kamuntik na kaming patain. opo naala ala ko na. ang auto po ay akin at ako ang nagpapalakad. ako ang may kasalanan binay hindi na pinupo ni maneng napakahangal ako noon. ang bait ko'pumanaw sa aking katawan at ang gayong kapanganyayaan ay naging bunga ng aking kapaubayaan.

Jose N. Sevilla

ninais kong tuntunin ang iyong tahanan, ang meykawayan ay naliglig ko, nguni'sino ma'walang nakapapaghatid sa akin sa kaganapan ng aking nasa, pagkapalibhasa'ngalan man lamang ay wala akong natandaan kundi ang kay angko lamang at ito'dahilan sa itinala ko sa aking memo . datapuwa'isang kataon na hindi ko sinasadiya ay napasuot ako sa pulong nina general sandiko at nang di ko sinasadya ay natagpuan ko ang aking pakay. narito nga ako sa harap mo binay at handang tumupad ng aking handog na paglilinkod. minamarapat mo baga? at kung magalit ang inyong celia na taga meykawayan? ang biro ni binay. hindi magagalit ang aking celia, binay, sa pagka'siya'kilala mo rin. dala ko rine ang kaniyang larawan. ibig mo bang makita? tignan ko nga; saan ba naroon? dinukot ni maneng ang kaniyang kartera at pagkatapus makalingap sa boong paligid ay boong pitagang nagsabi: binay!. ang larawang ito'malaon kong iniingatan sa aking diwa.

Jose N. Sevilla

sa aking dilidili'di mawawalay at ngayon ko pa lamang naipahayag kaya'pahintulutan mo akong hingan kita ng isang pangako. tinutulutan mo baga? pangakong ano? na ako'tutulungan mong lumuhog upang ang aking pitang banal ay huwag mawakawak. kung kilala ko'inyong maaasahan. at di mo papayagang ako'siphayuin? yao'kahit hindi ko kilala ay katungkulan kong ipagsangalang ang sinisiphayo. at iniabot ni maneng ang isang kahitang balat na agad binuksan ni binay. doo'may isang salaming talihaba na nakakalupkupan ng isang gintong lantay na gilid. ang mukha ni binay ay sumungaw pagdaka. mukhang natina ng pula sa kabiglaanan; nguni'buhay palibhasa ang dugo ay tumugon ng boong kapayapaan. maneng aniya ako'napaglalangan mo. nguni'gaya ng isang tapat na mangako ay tutupad ako kung sa aking itatanong ay tumbasan mo ng pagtatapat din. ano yaon aking giliw? ilan nang babai ang dumungaw sa salaming iyan, magbuhat ng ingatan mo? tanging ikaw binay. ni hindi mo na inisip ang isinagot mo sa akin.

Jose N. Sevilla

papanong iisipin ko pa'siyang totoo. papano ko mapapaniwalaan. inaakala mo bang ako'napakabulaan? ipalagay natin na di ikaw ang may sabi at inaakala kong nagsisinungaling. kung ang recibo ng platero na gumawa niyan ay makikita mo, disin maniniwala ka, na kangina ko lamang kinuha iyan at inantabayanan ko pa bago ako naparine; nguni'. ang recibo ay di ko ipakikita sa iyo upang huwag mong malaman ang halaga. nguni'ibig ko sana'walang ibang mukhang babaing dumungaw sa salaming yan maneng, lalong lalo na yaong magagandang lulan ng auto nang kami'mabangga. oh, yao'huwag mong pagkasalanan. sila'para kong mga kapatid. naniniwala ako maneng at di na natin muli pang paguusapan yaon; datapuwa'paano ako makapapaniwalang wala nang babaing dudungaw sa salaming iyan. ipangako mo man lamang. hindi kailangan ang pangako; ang salamin ay iiwan ko sa iyo bilang sangla ng aking patunay. di nakaimik ang binibini sa biglang tugong yaon ni maneng.

Jose N. Sevilla

ang salaming yaon ay isang mayamang hiyas, gintong lantay na pinakintab ng pait, ilang talsik na diamante ang sa mga palamuting bulaklak ay nangasaubod. hindi niya nasang hingin at siya'napahanga ng ialay sa kaniya. ya'ipinagawa kong para sa iyo binay. kung di mo tatangapin ay daramdamin ko at aakalaing isang pagsiphayo. hindi ko maaaring di tangapin ang isang alaalang galing sa iyo maneng; at mamahalin ko sa pagka'galing sa iyo. at ang dalawa gaya ng lahat ng alagad ni kupido ay malaong nagusap ng panay na kahibangan lamang. at bago umalis si maneng ay hinubad ni binay ang tuhog na kampupot at ilinagay sa leeg ng binatang mapalad, at aniya: mamahalin mo ang bulaklak na yan at ingatang maging laging sariwa, hane? siyang papatnubay sa aking mabuting tala. sayang at ang bulaklak ay dagling maluluoy! ang habol ni maneng sa sarili nang siya'nasa ibaba na. kailan ma'si maneng ay may isang himaling ay hindi natatahimik samantalang di napalulugdan ang pita.

Jose N. Sevilla

at nang mga sandaling ito'binubuko niya kung ano ang mabuting paraan upang ang magandang taga bokawe ay pagtamasahan yayamang ang pakikiayon ay ipinagkatiwala na rin lamang sa kaniyang himok. yaong ugaling halaghag na kinahihimalingan niya ay hindi magpatahimik. nakalikmo sa isang likmuang tikwasin at nakapatong sa kaliwang tuhod ang kanang paa at ang isang pahayagan ay hinahanapan mandin ng balita; nguni'ang kaniyang ala ala ay naglalayag na kasalukuyan sa lawak at ligoy ng mga pakana na kaniyang binubuko upang ipagtagumpay ang nasa niyang ang dilag ni binay ay pagsamantalahang pupulin, kahit na sa kabila noo'magugol ang gaano man. katapat ng kaniyang likmuan ang isang sopa na kinahihiligan ng isang kaibigang may malaya ring gawi na bilang sinasangunian niya sa binabalak na balahong pagbubuliran kay binay. paano po kaya ang mabuting paraan sa babaing yaon, kabisang terio?

Jose N. Sevilla

si kabisang terio ay isang matandang pusakal na sa gulang na apat na puong taon ay may tatlong puong anak na pawang panganay. isang bihasa sa sining na mandaya; kaya'siyang ipinatawag ni maneng upang hingan ng hatol. napasagot na ba ninyo ng: oo? anang matanda. yaon po'de cahon . wala pa po akong babaing linigawan na sumagot sa akin ng ayaw. eh bakit hindi ninyo hingan ng isang tagpuan?. tatanggi po kaya kung ito'inyong hingin? hiningan ko na po at di rin naman tumangi, nguni'. para pala naman kayong di lalaki. di yata'tumangap na ng anyaya ninyo sa tagpuan ay di pa ninyo naitirik ang watawat ng tagumpay? hindi ko magagawa, kabisang terio ang gumawa ng ano man nang walang lubos na pahintulot. ang hinihintay ko'boong puso at walang tutol na ihandog sa akin ang saro ng ligaya. eh ano ang tugon niya ng inyong hingin sa huli ninyong tagpuan? isang talinhaga, kabisang terio. opo isang talinhagang makatuwiran.

Jose N. Sevilla

na kung maipakikita ko raw pong sariwa ang tuhog na bulaklak na kaniyang sanla sa akin ay makaaasa akong kamatayan ma'kanyang tatahakin sa aking kahilingan. ay ano po ang isinagot ninyo? ang pagwawalang kibo po. yaon po'bugtong, mang maneng, baka hindi ninyo naturingan. hindi po ba ang ibig sabihin noo'pakasalan ko siya? yaon na nga ang kauuwian noon sa pagka'yaon lamang ang tunay at matibay na tanda na ang pag ibig, na sa bagay pa ito'ang bulaklak, ay di malalanta. yan ang nakababahala sa akin, kabisang terio. hindi ako matahimik kung hindi ko siya kakamtan at ipalalagay kong napaka hangal ako. inumangan na po ba ninyo ng salapi? hindi masisilo ng salapi kabisang terio. napakaingat sa karangalan na hindi mapapantayan ng anomang yamang mahahaka. iisa ang daan mang maneng. opo, dayain. sundin ninyong lahat ang nasa, lunurin ninyo sa pakitang loob at gawin ninyong maging kailangan niya kayo sa buhay. napagkikilalang hindi ninyo nakikilala ang kaluluwa ng babaing yaon.

Jose N. Sevilla

siya'lubhang mainit na umibig; sabik marahil makipagkita; nguni'batong buhay mandin na di dumaramdam ang kanyang puso. iisa ang kanyang pangungusap, at laging mapalalo na laging umuuwi sa gayari; hindi ako natatakot sa sasabihin ng sino man; nguni'iniingatan ko ang ako'masisi ng sariling budhi . sa pag ibig kabisang terio, si binay, ay isang matatag. kung ako lamang ay handa nang matali, disin ay napabilango na ako sa kanyang piling. isipin ninyong mabuti mang maneng. isipin po ninyong mabuti'ang magasawa'di biro . nang mga sandaling ito'nasok si gorio at dalawang sulat ang isinakamay ni maneng. ginapak ni maneng ang sobre at ang unang sulat ay nagsasabi ng gayari: maneng: ano ang nangyayari sa iyo at ang mag ina mo ay hindi mo na naala ala. kung makailan akong magpabilin upang ipasundo ka, nguni'minsan ma'hindi nagkapalad ang inutusan ko na ikaw ay matagpuan.

Jose N. Sevilla

alin sa dalawa ako'pinagtatapatan ako'di sinunod; kaya nangyaring ako'sumulat sa iyo kahit na kabilin bilinan mong huwag akong susulat ano mang mangyari. papaanhin mo naman kung ang init ng iyong pagyupyop ay ikinakait mo na mandin. alalahanin mo sana na ang luha ang lagi kong kasalo salo sa pagkain, kasiping ko sa pagtulog at kaulayaw naming mag ina sa araw at gabi. buhat nang ang bata ay sumilang sa maliwanag ay kinatakutan mo manding makita at di na ako nagkapalad na kita'masilayan pang muli. ano ba ang ipinagtatampo mo aking maneng? nalalaman kong ang nanay ay totoong napakabigat sa loob mo, nguni'minsan ma'di ka nagpahalata sa akin. ang tatay nama'isa pa. oo, sila'napakalabis; nguni'maitatapon ko kaya sila? parine ka sana maneng kahit na sasandali. yupyupan mo si nene, na naghihintay ng iyong init at makikita mong ang ligayang maging ama ay napakasarap. siya lamang ang umaaliw sa akin tuwina.

Jose N. Sevilla

ang kaniyang maliliit na mga kamay ay palagi ng nakaangat at parang humihingi ng halik at ang bango niya'hindi lumilipas at hindi ka sasawa na makipaglaro sa sinungaling na sangol natin. huwag mong akalain na dahil sa dalawang buwan na ang lumipas, kaya kita pinaparirini, ay dahilan lamang sa kailangan ko ang kuwalta; hindi. ang kaonti kong natitipid na napapautang sa mga magiisda, sa tubo lamang ay nakapagtatago pa ako ng kaonti. umiyak na si nene. adios maneng. paparini ka, hane? sinabayan ng punit ang sulat pagkabasa at nagkiskis ng fosforo at ipinalamon sa apoy. ani kabisang terio. kung padadala kayo sa suyo niyang linikhang mahaba ang buhok na kung tawagi'babai, ay mahuhulog kayo sa balong malalim at lulumutin ang ulo ninyo roon. bakit napakainam po bang maglamyos? ang akala ninyo'totoo ang sinasabi; nguni'alalahanin ninyong sa tunay na katotohanan, ay kayo'mapapadual. naku talagang ayoko nang makipagtalo riyan sa babai.

Jose N. Sevilla

sa babalutin kayo sa katamisan ng pananalita at luha hangang kayo'maalipin; at pinunit ang sobre ng pangalawang liham. ito ang nababasa: maneng niyaring buhay: kay sarap ng magmahalan at magkasamang mangarap ng gising kapuwa at sa lahat ng dako ay tulain ang sumasatitig. hayon masdan mo. sa dako roo'animo ahas na pilak na gumagapang ang mumunting ilog na umaahon sa mga bukirin upang hagkan ang talampakan ng mga lalong tagong halaman. kay inam, ano, hindi ba? at ang halamang maawain ay linalaglagan siya ng mga hinog na bulaklak na kanyang yinayakap at itinatakas hangang sila'kapuwa may buhay. kay inam na halimbawa na panalaminan ng nangagsisiibig. nguni'ano yaong aking nakikita. kay inam na paroparong paligid ligid at padapo dapo sa mga bukang bulaklak na sinisimsiman nila ng samyo at tamis. gayon kaya ang pag ibig? salawahan kung gayon. at maneng, ako pala'nanaginip: ako raw ay may isang halamang bumunga ng isang kay gandang bunga, ninasa kong tikman, nguni'. oh kay askad.

Jose N. Sevilla

animo ba'tinipon ng kanyang ganda ang askad. namunga uli at nang manibalang na ay tinikman kong pamuli, at asim naman ang namayani. kay ganda; nguni'kay asimasim. at hinintay ko uling bumunga. iginalang ko ang kabiglawan, nang manibalang na'pinagyaman ko at iningatan hangang mahinog. kay tamis marahil. kay sarap kaipala! kay linamnam! kailan mo ba nasang ating pagsaluhan? oh tignan ninyo kabisang terio ang sulat na iyan. kay talas ng matang magwari at kay bihasang mag tahi tahi ng mga halimbawa. at binasa ni kabisang terio ng basang panalangin, animo ba'may sakit na malubha si maneng, na nakikinyig ng taimtim sa puso. animo ba'nasasarapan din si kabisang terio. at di nga ba si maneng ay may sakit at sakit na walang lunas kungdi ang tagumpay ng pita? ilang lingo ang nakaraan at si binay at si maneng kahit lihim na lihim ay nagisang puso sa harap ng isang pastor protestante, sa kapilyang nasa avenida rizal.

Jose N. Sevilla

pinagkasunduan nilang manatiling samantala sa dati nilang kalagayan, huwag ipagmakaingay na parang walang ano mang nababago: tatak ng bagong panahon. 'dinalaw ni maneng ang makisig at bantog na casa de modas at doo'kanyang pinanonood ang dalawang suot turko na animo'babala ng omar . dalawang kasuotang babai na payak na sutlang kulay ginto ang isa, at ang isa'kulay perlas; at kapuwa may guhit na pula at bughaw. salawal at baro na pawang maluang at napupungos ng hugos hugos sa laylayan upang matapos sa isang sandallas babuchang turko, na itim na nahihiyasan ng bulaklak na gintong lantay mandin. ang talukbong ay payak na puti na sa nipis at lambot ay nagtutulot na mabakas at masinag ang magandang mukha ng kukulubungan; nguni'sa sinsin noo'di mangyayaring maaninaw. tanging ang mata, ang handang makipagtitigan at siyang tulad sa dalawang durungawang kababasahan ng puso at kalulwa ng nakabalatkayo.

Jose N. Sevilla

sa dako roon ay isang pierrot na payak na puti ang linulutangan ng malalaking bitones na itim, at itim ding apat na dali ang lapad ang sa laylayan ng baro at salawal ay bilang palamuti. ang tatlong balatkayong ito'ipinagawa ni maneng upang magamit nila sa dakilang sayawan ng mga balatkayo. sa lahat ng dako ng maynila, ang biro ay siyang namamayani, animo ba'ang lahat ng tao ay nakalimot na sandali sa dakilang asal at ang araw ay mataas pa halos, ang mga confetti ay nagliliparan na, at nagdadapuan sa mga maiitim na buhok ng magagandang dalagang naglalakad, at ang mga serpentina ay kasalukuyang naninilo, datapuwa'silong marupok, kasing dupok marahil ng isang panandaliang bulong ng pita. iisang iglap. nagkapantay pantay manding lahat ang mga tao sa loob ng isang maskarang nakatawa kung minsan nakangiwi kayang animo'kumagat ng isang bungang kahoy na maasim.

Jose N. Sevilla

sa dako roon ay pulutong ng mga lungtian dimonyong animo'tumakas kay mandagaran; isang pulutong namang demonyo rin nguni'mapupula naman ang animo'mga kawal ni fausto na nakatakas mandin sa bayan ni pluton; at mga dimonyo pa rin na payak na itim buhat sa sungay hangang buntot. talaga yatang ang taong natutuwa ay mahilig sa mga kawal ni pedro botero. ang kamatayan ay di nila gunita. ang mga pierrot na sarisaring kulay, mga domino, mga suot principe at iba'ibang libolibong likha, buhat sa lalong maringal hangang sa kamuramurahan, ang siya lamang halos laman ng lansangan. kay raming colombina na nakapangingiki. sa dakong timog ay doon natatayo ang palalo at maringal, na bayan ni momo. nakaharap sa bagong luneta na nagtaboy ng dagat sa dako pa roon. panggagaling ni maneng sa casa de modas ay nagtuloy kila selmo at doo'ihinatid ang dalawang kasuotang babai na boong kasiyahang tatangapin nang kaniyang mga pinaguukulan. gaya nang dapat ng malaman, ang isa noo'kay mameng at ang isa'kay nati.

Jose N. Sevilla

tayo'maglinawan ani maneng ya'dalawang balatkayong wala akong malamang itulak kabigin. ibig kong malaman kung alin diyan sa dalawa ang gagamitin mo nati. hale mamili ka na. alin ba maneng ang ibig mong aking gamitin? nalaman mo na nati na ang mainam sa iyo ay siya kong ibig. tangi sa kapuwa mainam ang dalawang iyan. nalalaman mo rin naman na kung alin ang mapili mo ay siya kong mamainamin. alin ba ang ibig mo maneng na aking gamitin? hindi ba mainam nati itong kulay perlas? yan nga, yan din ang aking napipili. talagang iisa yata ang ating diwa. siya mong isuot, hane?. eh ikaw ba ano ba ang iyong karamtan? ako'isang pierrot na maputi. nguni'ang kasuotang ito'maraming kamukha. eh ano ang ating palatandaan? ang singsing kong panganan na dati mong kilala. ang auto ay ipadadala ko rine mamayang las cuatro, gamitin ninyo sa paglilibot at sa ciudad na tayo magkita. lubhang malaki ang kaharian ni momo.

Jose N. Sevilla

siya nga; nguni'buhat sa ikapito hangang ikasiyam ng gabi ay sa boong paligid ng gusali ni meralco tayo maghihintayan. bakit hindi ka pa ba sumabay sa amin? marami akong lulutasing gamlay, ngayon, at di ko maipagpapaliban. nang matapos ang biling ito ni maneng ay yumaon ng parang hinahabol. paano'may tiyap siya kay binay, na doon manananghali sa araw na yaon. nang si mameng ay nasok ay nadatnan si nati na nagsusukat ng balat kayo at gaanong pagkahanga ang kaniyang dinanas ng makita niyang si nati sa kulay perlas ay lubhang kaakit akit. halika, mameng, isukat mo nga yang balat kayo mo. at isinukat ni mameng ang kaniyang karamtan na di rin napahuhuli sa dingal at ganda sa karamtan ni nati. talagang pihikang mamili yaong si maneng, ano nati. tignan mo at kay gaan sa katawan, maluwang at di nakaiinis. talagang may pihikan siyang gawi mameng. ito'kaniyang katangian. nguni'mameng, hindi ba ang mga araw na ito'araw ng biro . kung gayon ay bibiruin ko si maneng. ano bang biro ang naisip mo?

Jose N. Sevilla

ang ibig niya'ito ang aking isuot at doon na raw magkita sa ciudad. ang iniisip ko'gayari. ang balat kayong ito na pinili niya para sa akin ay siya mong isuot at yang balat kayo na para sa iyo ay siya kong gagamitin. ano ang sabi mo mameng? magpapalit tayo kung gayon? oo, magpapalit tayo, at walang salang di ikaw ang lalapitan na iisiping ako. baka magalit nati? hindi; pagkatapus ay sasabihin kong nagustuhan ko ang iyong damit at siya kong ginamit. eh ano ba ang kanyang balat kayo? pierrot, nguni'sa singsing makikilalang agad. hindi mo ba natatandaan ang kanyang singsing? iyan ang kanyang ipakikita paglapit. eh ano ang aking gagawin nati? huwag kang pakikilala at tignan mo lamang kung ano ang kanyang gagawin.

Jose N. Sevilla

kung natatalos ni nati ang magiging wakas ng komediang yaon na kanyang naisip na hangang sa isang birong kaibigan lamang sa kanyang akala, nguni'maaring maging daan ng isang di inaantabayanang gusot kagampanan ng mga lihim na tadhanang di talastas ng tao, disin ay di niya isinagawa. ang kanilang komparsa ay binubuo ng maraming babai na pawang nasa kapanahunan at payak na mga kapit bahay si nati at si maneng ay siyang namumukod sa inam ng balatkayo na nagtitimpalak ng kapangyarihan ng salapi., sa lilim ng lihim na kasal ni maneng at ni binay ay nagtatamasa sa likod ng malas ng madla ng masarap at napakaligayang alo ng pagsusuyuan. ang kanilang mga gawi ay bubo sa bagong kaugalian at ang ganito'pinagpasasaan nila ng boong pagtatamasa, bagamang ang lalaki'isang don juan din sa kaniyang tahanan; at ang babai, ay ang dati ring mayuming dalagang tagalog sa halamanan ng kanilang anak.

Jose N. Sevilla

kapuwa sila bihasang maninining na di mawawalan ng malilikhang pakana upang magtagpuan, bagay na di nila sana kailangan, danga'ang kanilang himaling, ay ang paglalangan ang lahat, nguni'simula sa kanilang sarili. anong ligaya ng kanilang sandasandaling pangangarap! ang buhay ay ginagawa nilang isang laruan, at laruang mapanganib. isa'isa sa kanila'parang tunay na may laya baga mang ang tanikala ng pagiisang puso, sa kanila ay nakabigkis. sa lahat ng ito'ang kulang palad na si tomas ay humahanap ng isang kataon upang si maneng, ay matagpuang muli pa, bagay na di pa yata tulot ng tadhana, sapagka'ngayon pa namang araw araw ay na pasa sa bokawe, ay ngayon pa niya hindi makita; paano'hindi na gaya ng dati na humahayag, kungdi ang auto ay laguing tumitigil sa labas ng bayan at doon na niya natatagpuan tuwina, ang magandang si binay.

Jose N. Sevilla

doon nila sinisimulan ang malayang pagsagap ng hangin kung saan saan dako at maituturing na wala silang naging sariling pugad sa pagsasaliw ng awit ng puso, at tulad sa mga ibon na kung saan tawagin ng pita ay doon idinadaos ang kanilang mga kalayaan. sampu nang sa kanila ay magpahiram ng tahanan ay ibinububulid nila sa pagkakasala. ito'isang bagong paraan ng pulot at gata na maituturing na napakaligaya sa ganang kay maneng at kay binay, sa pagka'tuwina'parang bagong tagpo, tuwina'pinaniningas ang kanilang nasa ng kasabikan, at animo'nakaw lamang ang lamyusan nilang pinagtatamasahan. talaga yatang ang nakaw sa pagtagay sa saro ni kupido, ay napakasarap. tumutungo na ang araw nang si maneng ay bumalik sa maynila at nang si binay naman ay umuwi sa bokawe na parang may ginawa lamang na anomang kailangan sa kalapit na bayan na pinananahanan ng kaniyang ama. linipad ni maneng ang maynila.

Jose N. Sevilla

nagbago ng damit pagkatapos na makapagalis ng alikabok sa katawan, binalumbon ang pierrot at pamuling lumakad, pagkasiyasat na ang supersix ay wala na roon at ipinadala na ni gorio kina selmo sangayon sa kanyang utos. sumagi sa kanyang nasa na sa la campana magminindal gayong sa sarili ay iniwang nakahain ang lalong masasarap na pamatay gutom na ihinahanda ni biyang. ang bahay ni maneng ay parang isang babel gayong sila'lilima halos. di sila nagkawatasan kailan man gayong doo'di dumadalaw ang pagtatalo. araw araw halos ay banquete para kina gorio, sa pagka'maigagamot ang araw na doon ikinakain ni maneng; nguni'di naman nagbibigay ng bilin kailan man na di darating at di naman pumapansin ng gugol kumain man siya hindi sa bahay. ang kanyang katiwala ay ubos kay gorio na nakakikilala sa kanya ng ganap, kaya'naglilingkod naman ng higit pa sa isang aliping binili.

Jose N. Sevilla

dumating si maneng na parang hayok na hayok sa gutom sa minandalang la campana at pagkatapos na maituro sa utusan ang mga bilang ng menu na kanyang napili ay tinunghayan ang isang linguhan na nasa ibabaw ng lamensang bubog na minandalan. di pa man halos natutunghan ang linguhan ay para siyang dinagukang bigla at tinamaan ng malas ang hambog na si tomas na nasa kabilang dako at parang ipinagmamalaki sa kanyang korbata ang imperdible na nakikilala na natin. napakalaki ang imperdibleng yaon upang gamitin sa korbata; nguni'kinusa yaon ni tomas sa nasang pasakitang loob si maneng kung makatagpo sa paniwalang yaon ay sanla ni maneng kay binay na kasintahan niyang tumalikod sa salitaan. kung may matuwid si tomas wala ay bayaan natin, sa pagka'ang mga akay ng panibugho may matuwid wala man ay walang ibang nagagawa kungdi kapanganiban. pinagmalas malas ni maneng ang binata na nagpapalamig na kasalukuyan sa tulong ng isang copang sorbetes.

Jose N. Sevilla

sinusukat niya buhat sa paa hangang ulo, na animo ba'ibig na tirisin nang walang tanong tanong at sa pagka'yao'ibinabawal ng dakilang asal ay nagtindig na gahasa na nangapalingon ang mga nagmiminandal na kasabay nila, linapitan si tomas at boong kabanayaran, nguni'punong puno ng kutiya na tinanong: ginoo. kung di po isusukal ng inyong loob ay maaari po bang sabihin sa akin kung saan galing ang imperdibleng yan ng inyong korbata? si tomas ay sumandal. minasdan pamula sa ulo hangang sa paa si maneng na nang mga sandaling yaon ay baliti na ng poot, at saka tumugon: ginoo; tinatanong ninyo ako ng isang tanong na nakatatawa; at nang huwag naman kayong magmukhang api ay malaman ninyo, na sa isang daang libong bagay na di ninyo dapat malaman ito ay isa. hindi ninyo dapat na malimutan na kapag saya ang napagitna sa mga salawal ay pangit na totoong ibuyangyang. ninanais kong malaman ginoo ani maneng ng boong galit at kung hindi ako bibigyang liwanag na ikasisiyang loob ko ay.

Jose N. Sevilla

at ang kamay ay ipinakitang higpit na higpit. tumindig si tomas na handang magtatangol, nguni'ang kamay ni maneng ay bumagsak na bigla sa mukha ni tomas. lamensa, tao at kasangkapan ay nangagsigulong sa lupa kasabay ng tilihan ng mga babai, at tindigan ng mga lalaki, na handang aawat. namagitan ang mga suki ng la campana at ang dalawa'di na nagabot na muli pa; nguni'ang dugo sa mukha ni tomas ay nagdadanak. nagbigay paliwanag sa may ari ng la campana si maneng at pagkatapos na nakapagbigay ng pangungusap na babayaran niya ang kapinsalaang nangyari ay lumulang pamuli sa kanyang auto at iniwan si tomas sa gitna ng gulo. nang dumating ang mga pulis na tagapagpapatili ng kapayapaan si maneng ay malayo na. wala nang makatugon kung saan siya napatungo. nagpatuloy si maneng sa luneta upang magparaan ng oras yamang maaga pa rin.

Jose N. Sevilla

ang araw ay kasalukuyang lumiliblib na sa mga bundukin ng bataan at ang kaniyang mga huling sinag ay naglalagak sa langit ng mga bakas na pula na parang anag ag ng isang malaking sunog. ang mga balatkayo sa kabi kabila ay nangagtatawanan, nangagsasayawan, at ang kanilang mga boses na iniimpit upang huwag mangakilala ay nagpaparingig ng isang tinig na nakapamumuhi. ang mga confetti ay parang gamogamong nagliliparan ng boong saya at ang isang angaw na ilaw na napipiit sa loob ng kaharian ni momo ay nagsisikip at nasasaklaw niya sampu ng papawirin na sa kanya'tumutunghay at nanunuod mandin ng kahangalang ginawa ng mga tao na hibang na hibang sa malaking kasayahan. ang mga kuwitis na pagputok ay animo'bituing nadurog ay naglalaganap sa sapot na itim ng gabi ng mga sarisaring kulay na animo'lumulutang sa dagat ng hangin na na sa papawirin. ang mga pananglaw ay nagsalisalimbay sa apat na sulok ng kaharian ni momo, at ang kanilang liwanag ay gumagapi sa angaw angaw na ilaw na nagpaparingalan.

Jose N. Sevilla

ang taong parang hinahalo ay parang agos na sinasakmal ng malalaking pintuan ng ciudad, na boong maynila ma'makapagsasayaw marahil sa loob ng maaliwalas niyang mga lansangan. ang mga takilla ay punuan at bawa'isa ay nagsusumiksik na makapaghulog doon ng kanyang buwis kay momo, upang makapasok; kung ganito ang sigasig ng tao upang mamili ng bono ng kalayaan, sampuong alemania man marahil ay napuksa na sa pesepesetang sa kanila ay tatabon. ang mga tramvia ay parang prusision na di makalakad halos, ang mga auto at karromata ay nagsisikip sa boong hinabahaba ng bagong bayan at taong lubhang makapal na halo halo, may balat kayo at wala man, ang animo'alon ng isang sinisigwang dagat. parang hinahalina si maneng ng gayong kasiglahan.

Jose N. Sevilla

nang bagot na si maneng sa loob ng auto ng panonood ay humandang siya naman ang panoorin at nagkubling sandali sa isang lansangang madilim at ang kanyang katawang may kasuotang buo ay isinuot na pamuli pa sa kanyang taglay na pierrot at ang gorra at antifas ay isinuot pagdaka. pinatigil ang auto sa salikop ng san luis at daang bago at saka ipinagbilen kay ikong na maghintay doon hangang siya'bumalik. at lumusong nang napatangay sa agos ng tao na naguumugong sa loob at labas ng ciudad. ang biruan sa loob ng ciudad ay nasa kanyang kainitan. ang babaing walang balat kayo at naparoon upang manood ng kasayahan ay siyang nagiging panoorin ng madla kung pagdumugan ng isang kawang balat kayo at bombarheohin ng kanilang confetti na pambati. lubhang maraming tao, ang magsaya lamang ay di marunong, at sa ganitong kataon nakikilala ang mga taong may uring mahal.

Jose N. Sevilla

ang pulutong na unang tinamaan ng malas ni maneng ay pulutong ng mga taong hamak, na, sa loob ng balatkayo nila ay nanganganinag ang isang kaugalian at asal na binatbat ng kasamaan. ang mga babai ay boong kalapastanganan nilang binibiro ng birong malalaswa, at kung may lalaking magtangol ay kanilang tinatampalasan at ang gayon ay sinasamantala upang ang lokbotan ay linisin. lupon daw yaon umano ng mga apaches . nagmamadali si maneng na lumayo sa kawang yaon na nakaririmarim, at lumibot sa ibang dako ng ciudad upang humanap ng ibang panoorin na makasisiya ng loob. at talagang napakasarap na maglibang na parang isang ulol sa gitna ng kanyang mga kasamahan sa loob ng isang ampunang ganoong kalaki. kilala niyang halos ang mga mukhang hindi natatakpan ng maskara antifas man lamang, samantalang siya'nakalalapit sa siping ng lalong matalik na kaibigan ng di man lamang siya napapansin.

Jose N. Sevilla

magdadalawang oras ang nakaraan nang di man lamang siya nainip, at nang sumagi sa kanyang ala ala ang lumapit sa gusali ng meralco ay malapit nang tugtugin ang ikapito ng gabi. napaurong siya nang mapagmalas na ang mga kawan ng mga apaches ay naroon pa rin at umuugong na parang mga sinumpa at ang hinaharap ay isang pulutong ng mga balatkayong may mariringal na karamtan. malayo pa siya'napansin na niya ang kulay perlas na damit ni nati na napatiwalag sa mga kasama na siyang hinaharap ng pulutong ng mga masasamang kaugaliang tao. halos kinapos siya ng panahon sa paglapit sa inaakala niyang si nati na pagkakita sa kanya ay isinaklit kaagad ang bulak niyang kamay sa bisig na kanyang ihinandog. at itinulak sila ng agos ng tao na ilinayo nang ilinayo sa liwanag na kinalalagyan ng palalong gusali ng mga ilaw.

Jose N. Sevilla

at ang kanyang kamay ay isinaklit sa bayawang ng balat kayo na di pa nagsasalita hangang noon, upang pagtamasahan marahil ang handog ng pagkakataon na pawang pangpapasariwa sa kanyang pita na pinaglalabanan ng gayon na lamang. at sila'lumabas sa pintuan ng ciudad sa dakong timog na walang lubhang maraming tao, di gaya nang nakaharap sa kalunuran. at sa di na yata mapaglabanan ni maneng ay ilinilis ang talukbong ng balatkayo at boong bilis na ibinunto sa magandang mukha ang busog sa suyong halik. ano naman iyang ginagawa mo? ani mameng na dili iba'ang nagsuot ng balatkayo ni nati. si maneng ay natigilang sandali at di nakaimik, nguni'gaya niyang mga lalaking walang sawa sa mga handog na di inaantabayanan ng pagkakataon ay boong tapang na tumugon. huwag kang magtaka mameng, at kung hindi ko ipinahalata sa iyo noon pang araw ang bukong ito ng puso, ay dahilan sa walang pagkakataon na gaya nito. kalupitan na yang ginagawa mo sa akin. hindi mameng; hindi, maniwala ka.

Jose N. Sevilla

at kung ang ikasampung bahagi man lamang ng mga lihim na tadhana sa tao ay iyong makikilala kaipala'di mo pagtatakhan. at isinakay pagdaka sa auto at sa laki ng pagkahanga ni ikong ay napahatid sa bahay si maneng. ito lamang ang babai na dadalhin ng aking panginoon sa sariling tahanan anang chaufeur, samantalang ang auto ay parang limbas na lumalayo sa kaharian ng tawanan, at si maneng at si mameng ay naglalatang kapuwa sa pagkakapagisang yaon na lingid sa mga malas ng tao. hindi mo nalalaman mameng ang isang malaking bagay na nangyari. kay lungkot gunitain. ano yaon maneng? na si nati ay di tapat sa akin. ang babai ay babai kailan man at isang katahimikang kakilakilabot ang naghari. si nati ay di tapat sa akin ang patuloy at linoob ni bathala na kita'magkaniig upang sa iyo ko maihinga ang sama niyaring loob. ano ang nangyari? dapat ko bang malaman?

Jose N. Sevilla

ang imperdible na ihinandog ko sa kanya'kanyang winalang kabuluhan; hindi niya minahal at pinalibhasa dahil marahil sa yaon ay galing sa akin. naala ala ni mameng na ang imperdible ay iginawad kay binay nang mabangga ng auto ang karretelang kinalululanan noon; nguni'di man umimik. talagang ako'sawi sa pag ibig mameng. kailan kaya ako makatatagpo ng isang magtatapat sa akin. si nati ay tapat sa iyo maneng. nalalaman ng dios. si mameng ay nanliliit, hindi makakibo man lamang. at sa piling ng binatang yaon ay waring natatakot at nababalisa. ang puso niya'tumitibok ng pangamba. ang imperdible ko ay nasa kamay ng ibang lalaki, nguni'pinagbayaran niya ng mahal ang paggamit ng di sarili. sinukat niya ang mga baldosa sa la campana at kumain siya ng lupa, sa pamamagitan ng isang suntok na di ko napigilan. ano ang wika mo maneng? na ang imperdible ko ay nakita ko kay tomas, yaong manunulat na kinasayaw ni nati ng rigodon sa marilaw. hindi; hindi magkakagayon.

Jose N. Sevilla

nalalaman ko kung kangino niya iginawad ang imperdible. kangino mameng? sa babaing nabangga ng ating auto ang salo ni mameng naaala ala mo pa ba? hindi mawatasang gaano ni maneng ang pabulaan ng babai. lalong nagdilim ang liwanag na kanyang natataho. ang auto ay sumapit sa kanyang bahay. si orang sa kabilang dako na di man lamang tumatangap ng kasagutan ng kanyang mga pabilin at liham kay maneng ay nagbihis ng tapang at lakas ng loob ina. binihisan ang kanyang mutyang sangol at nagpaumat umat na nagbabantay sa tapat ng bahay ni maneng. at nang makitang may tumigil na auto, ang pintuan ay nabuksan at nakiyat ang dalawang balatkayo ay para siyang dinagukan. wala na siyang agam na di si maneng ay may ibang kalaguyo kung kaya siya pinababayaan. at lalong sumasal ang nasa niyang makipagkita upang kanyang tapunan kahit na iisang irap, sa harap ng sangol niyang anak, na bunga ng sinumpang sandali, na siya'parahuyo sa binatang walang kaloluwa.

Jose N. Sevilla

si gorio ay sumalubong kay orang at anya: mahal na ginang: patawarin po ninyo ako na huwag ko kayong papasukin; bilin po ng aking panginoon na huwag kong papasukin kahit sino. ang biling yaon ay hindi kakapit sa ina ng kanyang anak. at sa pilitan at pakiusapan, upang huwag mabulahaw ang dalawang pusong kaipala'naglalasing na kasalukuyan, ay pinahintulutan din si orang na makapasok, nguni'mapayapang naghintay ng kanyang oras, na ikapagkikita kay maneng. at sa gitna ng maringal na bahay ni maneng na punong puno ng mga palamuti at hiyas ay dalawang puso ang kasalukuyang nabibilanggo: si mameng na bago pa lamang tumutungga sa saro ng buhay at si orang na nakakilala na ng mapait na bunga ng gayong ginintuang pangarap na panandalian. naku maneng!. ang ginawa mong ito sa akin. paano ako ngayon? ano ang iyong inaala ala mameng? natatakot ka bang tumangis sa piling ko? natatakot ako maneng sa nahahandang bukas sa aking palad. sa piling ko mameng ay walang sawi. maniwala ka.

Jose N. Sevilla

ano ang mukhang ipakikita ko kay nati? si nati ay isang babaing malihim mameng, at sa kanyang mga himala ay ipinatibong niya ako sa isang kahalay halay na katayuan. ano ang sabi mo, maneng? na si nati ay di tapat na umibig. oh wala pa akong natatagpuang tapat na umibig hangang ngayon. may patunay ka ba noon maneng? bakit wala? at hinalungkat ang retrato at doo'ipinalpal kay mameng ang kanilang dalawang larawan na sa isang pagkakataon ay nakapisan si tomas. eh ano ang ibig mong sabihin niyan maneng? nakikita mo ang lalaking yaon? oo nakikita ko, nguni'hindi ko nakikilala. hindi mo nakikilala ang nakasayaw ni nati ng rigodon sa marilao? oo, si tomas ang kanina'kamuntik ko ng binunutan ng dila. sa pagka'ang imperdibleng sadyang ipinagawa ko upang gamitin ni nati sa marilao ay ipinagkaloob sa kanya, at ano ang malay ko kung ano ang kasama noon nang kanyang ipagkaloob. oh, iyan ang di ko matutulutang paniwalaan mo.

Jose N. Sevilla

ang imperdible ni nati ay nakita ng dalawa kong mata ng ibigay sa kulang palad na babaing nabanga natin ng auto. sinabi ko na ito sa iyo kangina pa; si nati ay hindi taksil. oh mameng anong pagkabutibuti mong pinsan at sinilsil na muli ng halik si mameng. walang salang di ang huling halik na yaon ay patungkol kay nati. at sinabayan ng tindig at parang inaanyayahan ang babai na magbihis na at muling ihatid sa pinangalingan. ang larawan ni binay na pumipiling kay orang sa pagkataksil ay nakikinikinita mandin. hindi na ako makauuwi pa maneng. at tinutop ni maneng ng dalawang palad ang ulo na puputok mandin. anong laking gusot ang nakabanta sa kanyang palad. si maneng, ay napapasuot sa isang lansangang walang labasan; hindi na ako uuwi ani mameng. paano ang mabuting gawin? tumakas kaya? ipagtabuyan ang dalaga ay hindi magagawa nino mang may kalolwa.

Jose N. Sevilla

isang babaing dinaya sa bulong ng isang pangakong pinaniwalaan, pinagpasasaang sinaid ang samyo at bini, at ngayon, maari kayang itapon na tulad sa isang bagay na lipas? si maneng ay salawahan at di nasisiyahan kailan man; subali'isang lalaking hindi nakagagawa ng gayong pag api baga mang laging naniniwala at napadadala sa mga sapantahang mali, at lubhang paniwalain lalo na'kung ang panibugho ang masasalang. sa kanya'walang ibang matuwid tangi sa ipinapalpal sa kanya ng kaniyang sapantaha sa alin mang sapiyaw na mapansin. at lalo na sa babai, ang kaniyang na mga bulaan at mapaglalang at kailan ma'di magtatapat, ay siyang laging nagpapadalamhati sa kanyang puso. sa ganitong kalagayan ay lumikmo sa piling ni mameng at aniya: anong samang masdan mameng na ikaw ay madungawan dini ng lahat ng makasalanang mata at ang bulong bulungan ay iukol sa iyo sa pagalipusta. talastas mong ang gayo'di ko matutulutan. paanong ikaw ay mapahihintulutan kong matira dine? at itinataboy mo ako maneng?

Jose N. Sevilla

ngayong natapos mong simsimin ang kalataklatakan ng iwi kong dangal sa pagkababai ngayong ang aking bini ay nasaid mo nang lahat at napagpasasaan ay tulad sa isang hamak na laruan mo akong itatapon? nasaan maneng ang iyong puso? nasaan ang iyong kalolwa? lingapin mo ang aking kahinaan at huwag gamitan ng lupit. pagkasabi nito ni mameng ay itinago ang mukha sa dalawang palad at tulad sa isang magdalenang pinadaloy ang di mapigilang unang luha ng puso. si mameng ay isang babaing napakarupok. sinapupo ni maneng na parang hinahatdang ginhawa na sinuklay ng kanyang mga daliri ang buhok na napalugay at parang nasisiyahang ibinulong ang gayaring lalang: mameng. talagang sa malalaking pangyayari na sa buhay ng tao ay sumasapit, ang luha ay madalas na manguna, upang ibalitang sa kabila'namimitak ang maligayang araw ng ligaya. aasahan mo mameng ang katotohanang yaon, na sisikapin kong maging isang pangyayari.

Jose N. Sevilla

oo mameng, asahan mo; at ang pangako sa ganang akin ay utang na kinasasanlaan ng karangalan ko at di mangyayaring di ko pagbayaran sukdang ang buhay ko'kailanganin. maneng ang malabis na pangako ay hindi kailangan kung ang mabuting nasa ay siyang papamamayanihin. ang aking pangako mameng ay itaga mo sa bato, at si maneng ay mawawala at di mo na makikitang muli pa kung magkukulang sa kanyang pangungusap. salamat maneng at pinaniniwalaan kong ang kahinaan ko'di mo sasamantalahin upang maapi. oh kailan ma'di ko magagawa ang gayon. ang mga luhang ito na iyong pinapahid nang napakasarap mong halik ay di na muling dudungaw, kung ikaw ay di magbabago sa iyong masuyong anyo. hindi na dadaloy kung dahil sa akin. asahan mo mameng na di ako magbabago. ngayon, ano ang ibig mong aking gawin?. utusan mo maneng ang giliw mo at susundin kang pikit mata, kahit na sa hukay ay lulusong ako nang boong kasayahan kung yaon ang linoloob mo. si maneng ay natigilan sa lakas ng diwa ni mameng.

Jose N. Sevilla

hindi niya akalaing sa pag ibig, si mameng ay may isang pusong napakalaki at isang kaloluang napakatibay, kung laki ng puso at tibay ng kalolwa matatawag ang paubayang tumugon sa tawag ng pita. ang kangikangina'inaari niyang isang ngayon ay lumalaki sa kanyang malas at karapat dapat manding sambahin. ang unang talsik ng pamimintuho ay naglalatang sa kanyang puso at di niya maapula ang paglalagablab. tutupukin manding ang boo niyang katawan ng bagong karamdamang yaon na ngayon pa lamang dinadanas. magpapatuloy yatang pamayanihan siya ng kagitingan ni mameng. si mameng sa harap ng pagwawari ni maneng ay isang babaing uliran ng kapuwa babai. isang babaing marunong paalipin ng ganapan sa udyok ng budhi at walang agam agam na lulusong sa lalong malalim na bangin ng siphayo kung yaon ang linoloob ng kanyang pinagkatiwalaan ng kanyang dilag. siya'isang bulag na mangingibig.

Jose N. Sevilla

sa pagwawaring ito'napagulantang na bigla si maneng nang sa di kawasa ay nakaringig ng tangis ng isang sangol sa loob ng kanyang bahay. ano yaon maneng? ang tanong ng dalaga na animo'ginising sa isang mahimbing na pagkakatulog. ano yaong nariringig ko? aywan, aalamin ko. diyan ka munang sandali. huwag kang lalabas hane? at si maneng ay lumabas sa silid. at sa diwa ni mameng ay gumuhong lahat ang mga pangaraping binubuko. di yata'sa bahay ni maneng ay may isang sangol? sino ang batang yaon, at sino ang kanyang ina, at bakit naroroon? si maneng ay boong kapalaluan at poot na lumapit sa panauhin na di iba'si orang. orang aniya bakit ka naririto? si mameng ay lumapit sa dako ng silid na kinaulinigan niya ng iyak ng sangol at pinakingang lahat na walang naaksaya ng salitaan. oo, maneng anang babai magtataka ka na ako'maparini, nguni'ang pusong ina ay hindi lumilingon sa sasabihin ng mga tao. naparito ako nang maidalaw ko sa iyo ang iyong anak yayamang di ka na nagkaloob na dumalaw sa amin.

Jose N. Sevilla

ikinagagalit mo ba ang gayon? at di mo nahahalatang kaya ako hindi napaparoon ay nahayag na sa akin ang iyong lihim na ikinukubli sa aking kaalaman? ang taka ni orang. oo, ang lihim mong pakikipagsuyuan kay yoyong. kay yoyong?. yao'kabulaanan. si yoyong ay di ko sinisinta. oo si yoyong na isang kaibigang di marunong tumupad ng kanyang tungkulin. si yoyong na pinagkatiwalaan kong makatalastas ng ating pagsusuyuan. doon ka nasungabang. ang aking kapatid ang pinaguusapan ani mameng sa sarili at kanyang inaalipusta. oh iyan ay di ko dapat tulutan. at handang lalabas, nguni'mabubunyag ang isang pagkakataong parang tiniyap; na si yoyong ang umagaw ng dilag ng kasuyo ni maneng, at siya, si mameng na kapatid ni yoyong ay siya namang umugaw ng katahimikan ng kasuyo ni orang. kay lungkot na tungkulin ang ginagampanan nilang magkapatid sa dulang yaon ng buhay. ang kaniyang kapatid ay siyang lumustay sa kalolua ng kanyang maneng at siya nama'siyang sanhi ngayon ng mga pagtangis ni orang.

Jose N. Sevilla

oh, iyan ay isang paratang na walang patunay, maneng. maghunos dili ka. at kulang pang patunay ang mga sulat na iniingatan mong higit sa isang mayamang kiyas. bakit mo ilinilihim sa akin ang mga sulat ni yoyong? namutla si orang pagkabangit ng sulat. yao'di niya akalaing natuklas ni maneng. tunay nga na ang mga sulat ni yoyong ay iningatan niya, nguni'si yoyong ay walang maipakikitang sulat na sa kanya galing. pagkaraan ng isang saglit ay tumugon. ang mga sulat ni yoyong, maneng ay hindi patunay ng aking sa iyo'pagkukulang. isinusumpa ko sa harap ng sanggol natin na ako'tapat sa iyong pag ibig, at kung naging kahinaan ko man ang paglilihim sa iyo ng mga sulat ni yoyong ay dahilan sa pinagiingatan kong huwag kang dalawin ng sukal ng loob. talastas ito ng langit, maneng, na ako'hindi nagkukulang sa pagtatapat sa iyong pag ibig. di ka nagkulang ng pagtatapat, pagkatapos magkaroon ng lihim sa akin? orang ang kasalanan mong ginawa ay walang patawad.

Jose N. Sevilla

humihiyaw sa langit at humihingi ng parusa. hinahamon kita maneng na makapagharap sa akin ng isa man lamang sulat ko kay yoyong; kung ito'magawa mo bagay na di mangyayari ay igawad mo ang parusang minamarapat mo sa akin. hindi kailangan yaon orang. si yoyong ay maaaring pinagbilinan mong sunuging lahat ang mga sulat mo sa kanya lalo na nang matalastas mong ang mga sulat niya ay natutop kong lahat; at sa pagka'siya'ninibig ay sinunod ka niya marahil sa iyong samo. ano nga ang kailangan na bungkalin ko pa ang baho na iyong ilinilihim? maneng, tapatin mo na sa akin na ako'iyo ng pinagsawaan. na, diyan sa loob ay may isang babai na higit sa akin at aapihin mo rin kung siya'pagsawaang gaya ko. nguni'talastasin mong kawawa naman ang ating sangol. lingapin mo sana siya. siya'dugo ng iyong mga dugo; buto ng iyong mga buto at hinog na bunga ng ating suyuan. lingapin mo si nene at humagulgol ng iyak. namamali ka orang. kaming lalaki ay hindi nagaanak, sa pagka'yao'di itinulot sa amin ni bathala.

Jose N. Sevilla

ang anak nga ay iyo; wala akong alinlangan noon ang aglahi. at itinatakwil mo si nene? siya'iyong tunay. may lakas kang magtakwil sa sangol na itong buhay mong larawan? ipinaglihi mo marahil siya sa akin. oh lubos na yan. maaari mo akong dustain, maaaring ang sumpa ay ibabaw mo sa akin kung naging kasalanan ko ang malabis kong pagiingat na ikaw ay dalawin ng masamang sandali, nguni'dustain mo ang walang malay nating sangol, ito'isang kalupitang di ko matutulutan. ikaw ay isang amang walang kalolwa. nang wala ng maraming salitaan, ay mabuti pa orang na umuwi ka na at bayaan mo akong tumahimik. hindi dapat pagtalunan ang bagay na yan. oo, babayaan kitang tumahimik sa piling ng iyong bagong bathala na naririyan at saksi ng ating salitaan ngayon; talastasin niya na siya'babai din at magiging ina rin siyang paris ko at kung ang palad ko'kaniyang sapitin ay siya at ako'magkakasama din sa dagat ng walang pangpang ng pagtangis ng puso. sulong na orang napakahaba ng sermong yan.

Jose N. Sevilla

nalalaman mo nang sa iyo at sa akin ay pitong matatarik na bundok ang namamagitan. hindi ka na nga dapat pang lumapit sa akin gaya ng ako'di magkakamaling lalapit sa iyo. at tayo'kapuwa patawarin ng panginoon. at tinawag si gorio pagkatapus at aniya: gorio. ihatid mo ang babaing ito sa pintuan. at sinabayan ng tindig ng boong kapalaluan at tinalikuran ang kulang palad na babai. ihinatid ng malas hangang pintuan at anong laking pagkamangha ng makitang ang na kanyang ihinandog kila nati ay tumigil at si selmo at yoyong ay nanagsilunsad. napaurong si orang nang masalubong ang nangagsidating na baga mang nangakabalatkayo ay walang antifas at bilad na ipinakikilala ang kanilang mga mukha. si yoyong na lalong mukhang hangal nang mga sandaling yaon si nati na animo'larawang lilok na nagbabadha ng at si selmo na sa gayong mapanganib na pangyayari ay tahimik na tahimik na animo'walang anomang malaking bagay na nangyayari ay sunodsunod na lumunsad.

Jose N. Sevilla

si mameng sa kabilang dako ay gulilat na sumaklit sa leeg ni maneng na noo'nasok sa silid. mameng ang anas ang sigwa ay dumarating. nalalaman ko nang lahat maneng. nalalaman kong ang puso mo'linuray ng babaing yaon na kinatulong ni yoyong na kapatid ko sa paghukay sa libingan ng iyong puso. ang kanilang kamalian, sa malinaw na sabi, ang kasalanan ng kapatid ko sa dulang ito ng buhay ay binayaran ko na ng labis at labis. yaon mameng ay naligtasan na natin. si orang ay yumaon na tumatangis at nagugunita marahil ang kaniyang pagkakamali na ako'kanyang paglaruan; nguni'siya rin ang hangal sa kanyang sarili; ang kanyang palad ang kanyang pinaglaruan at siya rin ang humukay ng libingan ng kanyang pag asa. nguni'si anselmo, si nati at si yoyong ay narito na at tayo ang pakay at ang dugtong ayoko nang ako'kanilang abutan. wala akong mukhang ipakikiharap sa kanila kung aking mababasa sa kanilang anyo na sila'may hinala sa natin. ay paano ang mabuti? ang tanong ng dalaga.

Jose N. Sevilla

lumabas kang agad at ikaw ang bahalang magtangol ng karangalan natin. sabihin mo ang lahat mong naringig kay orang at sabihin mo ring ako'yumaon upang sila'paghanapin. magsinungaling ka kung kailangan. gamitin mo ang lahat ng paraan upang maligtas ang ating puri. at si mameng ay lumabas pagdaka, samantalang si maneng ay nagkubli sa isang sulok na kanyang mapagtataguan; sulok na malapit sa kabahayan at nagtutulot na kanyang maringig ang lahat ng paguusapan. ang sulok na kinalagyan ni mameng. nagpalit sila ng papel; ngayo'siyang makikingig ng paguusapan. sina selmo at nati ay nakiyat samantalang ang ugaw na si yoyong ay sumunod kay orang sa nasa marahil na gumanti sa kapanganibang kinatatayuan ni mameng at kahit na sa sapantaha man lamang ay pagkasanlan siyang kasintahan nga ni orang. aling orang ang bati ni yoyong pahintulutan ninyong kayo'maihatid at nang maipagtangol ko kayo sa aglahi ng mga balat kayo. salamat po. hindi ko po kailangan ang inyong pangangalaga.

Jose N. Sevilla

bakit naman aling orang. nakayayamot naman ang taong ito ang asik ni orang sinabi ko nang hindi ko kailangan ang inyong pangangalaga eh. lason ba ako sa inyo, aling orang. ngayon pa naman na ang paninibugho ni maneng ay nagtatagumpay na ng ganap. huwag nga kayong maulit. kagisagisa ninyo'. at pinukol ng irap. ngayon pa namang handang handa na akong maging ama ng iyong sanggol. aling orang, kung ipahihintulot mo po lamang ay asahan mo pong aking aariing akin ang sangol na iyan. sinabi ko na mang yoyong na huwag kayong makabuisit eh. para naman kayong aso na susunod sunod sa akin. manong lumayo kayo at tinulinan ang lakad na parang hinahabol. si yoyong ay nagmadali ring sumusunod; nguni'napansin yata niyang napakapangit ang kanyang papel na tinutupad kaya'nagbalik na pumisan sa kanyang mga kasamahan na nagsituloy sa bahay ni maneng.

Jose N. Sevilla

walang kapangit pangitang tanawin gaya ng inasal ni yoyong na susunodsunod sa isang babai na sa kanya'naririmarim at binayaan sa kapanganiban ang kapatid niyang gaya ng isang sisiw na dinagit ng limbas. inabutan niyang nangagkakaumpok doon ang nangagsidating at ang dinatnan, at samantalang parang inaantabayanan nila si maneng ay nangaguusapan ng malakas at pangkaramihan. eh ano ang nangyari sa inyo mameng ang tanong ni nati. ang mga apache na gumulo sa atin ay kasalukuyang namamayani at ako gaya ng dapat ninyong sapantahain ay napalayo nang napalayo at ninanasa ko mang masagasa ang kapal ng tao ay di nagawa nang aking kahinaan at sa takot namang malamog sa nagaalimpuyong kapal ng tao. walang ano ano ay isang pierrot ang lumapit sa akin. ipinakita ang kanyang singsing, ihinandog sa akin ang kaniyang bisig at ibinulong sa akin ang gayari: araw natin nati. hindi ko nawatasan ang kahulugan noon. ako'kanyang isinama ang patuloy ni mameng sumakay kami sa auto at; naku!

Jose N. Sevilla

ang aking puso'sumisikde ibig ko nang pakilala, nguni'umaali pa rin sa akin ang bisa ng pagbibiro. at sumapit kami dini na hindi pa niya ako nakikilala. si maneng naman ang dugtong pa rin ay isang lalaking may dangal, pagdating namin ay dahan dahan niyang inalis ang aking kulubong at nang makilalang ako ang kanyang inakalang si nati ay napaurong at anya': ikaw ba mameng. at di ako nakapigil ng pagtawa, nguni'siya ay walang malamang gawin. wari sinalakay siya ng kahihiyan at sumamo sa akin ng gayari: mameng!. patawarin mo ako. isang kamalian itong dinaramdam ko ng labis, nguni'paano kaya ang mabuting gawin? at nang palulugdan na niya ang hatol kong kayo'hanapin ay sa darating ang isang babai. isang ina na kandong ang kanyang sangol at itinututol ang kanyang katuwiran. nguni'ang inang ito'isang sa pag ibig at oh! yoyong ikaw ang katulong niyang lumuray sa puso ni maneng. si yoyong ay nagwalang bahala. oo, mameng nalalaman ko na ang buhay na iyan ani nati huwag mo nang buklatin.

Jose N. Sevilla

ang mga sulat ni yoyong ay nasa akin at iniingatan ko, sa pagka'siyang patunay sa akin ni maneng na siya'walang anomang katungkulang dapat gampanan kay orang. ang ulit ni selmo na parang gumuhit sa kanyang gunita ang larawan ng magandang fondista . eh paano ang dugtong ni selmo hihintayin ba natin si maneng? noo'sapapasok ang isang tao na sa kanyang anyo, ang kapangahasan ay makabakas. siya'isang kagawad na lihim. ang bagong dating ay tumanong. si mang maneng po ay saan naroroon? bakit po ginoo? siya rin po naming inaantabayanan. wala pong ano man, may isang tao po silang ipinahatid kangina sa pagamutan at dahil dito'kailangang humarap sila sa kagawaran namin, upang managot sa harap ng hukuman sa kasalanang maltrato de obra . bakit po kaya? ani selmo bakit po kaya? dahil po sa politica marahil na kanilang pinagtalunan ng boong init. pagdating po'sasabihin namin.

Jose N. Sevilla

inaasahan ko pong ako'hindi nila itatayo sa kahihiyan; ang bilin po sa akin ay dakipin ko sila; nguni'inaasahan kong ito'di kailangan at bukas ay haharap sila at ang kanilang tagapagtangol upang lutasin ang usap na ito, na sa palagay ko'multa lamang ang kailangan. mabuti na lamang kung magkakagayon. at ang panauhin ay yumaon pagkatapos magpaalam nang boong galang. at ang magpipinsan ay yumaon na rin; nguni'nagbilin kay gorio na paparonin si maneng pagdating na pagdating pagkaumaga kung umuwi nang malalim na ang gabi. si nati samantala ay hindi naniniwala sa kuwento na boong kabihasahang ipinahayag sa kanila ni mameng. ang pusong ninibig ay panibughuin at ang panibugho ay dumadagang kasalukuyan kay nati. ako ang may sala anya sa sarili kung hindi ko naisipan ang masama at mapanganib na biro na ang saplot ko'siyang isuot ni mameng, disin di nangyari ang kung ano man ang nangyari.

Jose N. Sevilla

at boong magdamag halos na naguusisaan ang magpinsan, nguni'si mameng ay lubhang maingat na di tinulutang mahalata ni nati na siya'nahulog sa kamay ni maneng, bagkus pinatitingkad niya ang katayuan ni orang na lubhang kawawa bagaman naniniwala siyang yaon ay salarin . nguni'sa kabila noon, kay mameng ay naglaho mandin ang liwanag. ang mga pangako ni maneng ay parang nakikinita niyang sa tubig lamang napaguhit. hindi naman tumpak na ang kaligayahan ay agawin niya kay nati. natatayo siya sa isang kalagayang alanganin, at, walang wala nang nalalabi sa kanya kungdi ang bakas ng yumaong pagkasungabang. magdamag na papihit pihit si maneng sa kanyang malambot na hihigan; ginugunita ang magusot na suliranin ng buhay na likha ng pagkakataon. ang kanyang maling sapantaha kay nati na inakala niyang siyang naggawad ng imperdible ay bumabalisa ng gayon na lamang; at sa isang kapusukan na hindi niya pinagtatakhan, si tomas ay nasa pagamutan ngayon at siya ang dahil.

Jose N. Sevilla

pagkakataon din ang naghatid sa kanya upang si mameng ay samyoing di kinukusa, at ang palad na di pa nasisiyahan mandin ay iliniwanag pa sa kanya ang magusot na kasaysayan ng imperdible na nang magkalupit lupit ay ang babaing ngayo'asawa na niya bagaman lihim na lihim ay siyang di tapat sa kanyang pag ibig at pangalang kanyang ikinatiwala. mga pakana ito ng magusot niyang palad na naghahatid sa kanya sa pook ng lagim, bagamang siya'kasalukuyang lumulutang sa mga alo ng kapanahunan. parang isang mahabang pelikula na humaharap sa kanya nang gabing yaon ang kapalaran ng mga birhen niya, na may iba'ibang anyo at kiyas. si orang at si binay na kakampi ng kataksilan sa kanyang mga malas ay nasa kabilang dako. tumatangis ang una na nakayupyop sa kanyang sanggol. si binay ang pangalawa ay nagagalak na ipinagwawagi ang kasulatan ng kanilang pagiisang puso.

Jose N. Sevilla

sa kabilang dako ay si nati na natutupok sa panibugho dahil sa pangyayaring di inaantabayanan nang gabing yaon, at ang kulang palad na si mameng ay walang ibang panimbulan sa lawak ng pagkasawi kungdi ang tangisan ng lihim na lihim ang kanyang pagkapariwara. wala siya nang kaligayahang makahayag man lamang at makapagsabing ang makata ko ay si maneng . nagsisikip sa ulo ni maneng ang kaniyang kapalaran na napakagusot at anya sa sarili: kung si orang ay naging isang babaing tapat, sana'natipid ang pagdaloy ng maraming luha; sana'kakaunting puso ang tumangis at kaipala'di ako ang sanhi. at pinilit na hinanap si morfeo, nguni'ang diyos na yaon ng pag idlip ay mailap sa kanya at magdamag siyang pinagtampuhan. si nati ay balisang balisa rin, ibig niyang makita si maneng. ibig niyang mabasa sa anyo noon ang bakas ng mga nangyari ng gabi ng mga .

Jose N. Sevilla

ibig niyang maringig na muli pa ang bulong na: sa kabila ng hinala na ang imperdible ay ibinigay niya kay tomas, yaong binatang pagkakilala na niya ay panay nang sigalot ang dulot sa kanilang kalagayan. at si nati ay nagtindig at sumulat kay maneng ng gayari: maneng niyaring buhay: magdamag akong di pinatulog ng pangyayaring nagdaan. talaga nga yatang sa pagkakamali nagbubuhat ang ikinasasawi ng tao. nagkamali ako ng pagkagawad ng imperdible na ala ala mo sa akin, sa babaing nasawi na ating nabangga noong paroon tayo sa marilao, kamaliang naghatid sa iyo sa isang panibughong lihim hangga sa mabulalas at isang kulang palad ang natampalasan. ito'natanto ko kay mameng. nagkamali akong muli nang pakikipagpalit ng balatkayo sa aking pinsan, at kamaliang naghatid sa akin sa nalalaman mo na di ko ikaidlip sandali man. parini kang agad maneng ko at pabulaanan mo ang aking mga sapantaha. kawawa naman si mameng na hindi ko pa pinaniwalaan kahit na ano ang sabihin sa akin.

Jose N. Sevilla

kung bakit bumigat na biglang bigla ang loob ko sa kanya, gayong kung siya ay napanganyaya man ay walang ibang may kasalanan kung di ako. parine ka maneng sa lalong madaling panahon at hanguin mo ako sa lawak na ito ng kapighatian. at ako'may ibabalita sa iyo na isang malaking bagay na iyong ikagagalak. hindi ko maipagkatiwala sa liham ang lihim na ito. ibig kong basahin sa iyong mga mata ang dudungaw na ligaya kung ang balitang ito'iyong tanggapin. hulaan mo maneng kung anong mabuting balita yaon, at sa unang pagkikita natin ay siya mo agad sabihin sa akin, hane? pipilitin kong huwag mahalata ni mameng na ako'nagaalinlangan sa kanyang kalinisan at kung nais mong mailigtas siya sa maling sapantahang ito ay parine kang agad at pabulaanan mo nang mawala sa aking gunita ang makasalanang paratang na tumutupok sa aking kalolua. tanggapin mo ang talagang iyo lamang na ala ala ng iyong at pagkaumaga'dalidaling dumalo si maneng sa tahanan nina selmo, pagkatangap ng liham.

Jose N. Sevilla

si mameng ang tinamaang unang una ng kaniyang malas, ang mukha ay namamarak at mandi'magdamag na naglamay. kawawang si mameng na hindi man lamang maisilay ang titig sa makisig na binata. sino ang makapagsasabi na ang binatang yaon ay siya na lamang laman ng diwa ng apat na dalagang bayani ng ating kasaysayan? at sino ang di maniwala sa mga lalang ng panibugho sangayon sa iba'ibang anyo na dinadanas ni maneng? kung nababasa lamang natin sa mga pangyayari ang mga bunga ng maling hinala, kaipala'iniwasan natin na huwag tayong maging parang isang kasangkapan na iyinayari ng tadhana ng kapangyayaan ng mga walang malay na madalas na maging sawi. disin ay naiwasan nating ang maraming kalunos lunos na pangyayari na pawang utang sa mabilis nating hatol. di naglipat sandali at dumating si nati at ang dalawang puso'nagkaniig: ako'binalisa ng iyong sulat nati, at narito ako upang hugasan agad agad ang marurumi at makasalanang sapantaha mo laban sa kulang palad na si mameng.

Jose N. Sevilla

siya ay isang matimtimang babai, tapat na pinsan at taga pagtanggol mo tuwina. nalalaman mo bang may kasalanan ka sa akin? si maneng nang mga sandaling yaon ay guro ng kabulaanan. ang imperdibleng gawad ko sa iyo ay hindi mo minahal dahilan lamang sa galing sa akin. maneng, huwag mong sabihin yaon. ang imperdible ay ipinagkaloob ko sa babaing kamuntik mo nang mapatay. at bagaman ako'nabigla nang pagkakaloob ng isang bagay na ala ala mo, ay inaasahan kong yaon ay di mo dapat na ikagalit. kung hindi ipinaliwanag sa akin ni mameng, disin ay sinumpa na kita. at talagang iliniligtas din tayo ni bathala; at kung nagkataong ikaw ang aking natagpuan nang mga sandaling yaon na si tomas ay pinagulong gulong ko sa palamigang la campana kaipala'nalagot ang tanikala ng ating pagiibigan; nguni'nakatagpo ka ng isang tagapagtanggol: si mameng. salamat na lamang maneng at naniwala ka, disin ay naging sawi ako kung napadala ka sa iyong maling sapantaha.

Jose N. Sevilla

maala ala ko maneng, nahulaan mo ba ang aking ibabalita sa iyo? ano yaon nati, tunay na hindi ko mahulaan. ano kaya yaon? ilapit mo ang tainga mo at aking ibubulong. si maneng ay parang binusan ng tubig sa balitang tinanggap. oo, ang dugtong ni nati at kinakailangang lutasin mo kung kailan natin pagiisahin ang ating puso nang huwag mabunyag ang lihim. kailan tayo pakakasal? kung isang lintik ang bumagsak sa harapan ni maneng ay di marahil nabahala ng gayon na lamang; ngunit. at kailangang pakasalan si nati, upang maikubli ang lihim na yaong nagtitimpalak ng kanyang kasalanan. si selmo ay mahal ni maneng at di ibig dulutan ng anomang sama ng loob, dangan at ang puso niya'napakarupok sa harap niyang bathalang may laman at may buto, at may mga ngiti at titig na naghahatid sa lalaki hanggang sa kahamakhamakang kalagayan. paano ang kasal nila ni binay? yaong inaakala niyang taksil na asawa, at lilo sa pagibig ay siyang may ganap na karapatan sa kanyang palad.

Jose N. Sevilla

ang mga batas ay napakalupit sa ganitong mga kasalanan, kaya'di siya nakasagot kay nati, at anya pagkaraan ng ilang saglit: bahala na. at napaalam na parang may humahabol. nagmamadaling yumao. at ang bulong sa sarili: bakit walang batas na nagsasauli sa dating kalagayan ng lalaki kung ito'pinagtataksilan ng asawa? sukat na ba ang ipagbunyagan na siya'isang sungayan sa pamamagitan ng pagbibilanggong ilang taon na hindi naman lumalalo sa kahatulan lamang ng hukuman na takda ng mga batas pagka'kinakalag naman pagdaka ng gobernador general sa pamamagitan ng pagpapatawad? nang sulatin ang nobelang ito ay hindi pa pinagtitibay ang bill de devorcio . nang panahon ni harrison, ang ay ipinagdurusa lamang na mga ilang buwan. linisan si nati sa isang alanganing katayuan. ang puso niya'nanggigipuspos at sisinghapsinghap sa dagat ng sakit. bakit hindi man lamang siya tinugon ni maneng? bakit yumaong sakbibi ng lungkot? bakit di linutas ang kanyang kahilingan?

Jose N. Sevilla

ngayon pa namang ibinalita niyang ang bunga ng kaniyang kasalanan ay tumitibok na at nagtitimpalak, at di na malalaunan ay sisilang. gaanong kalunos lunos na sandali ang bumibigti sa puso niyaong kulang palad na bihag ng malupit na pag ibig ni maneng! may mga tao na likhang talaga mandin upang maging sanhi ng kapahamakan ng kanyang kapuwa at sa ganitong pangyayari palibhasa'nagiging kasangkapan siya ng tadhana upang sawiin ang may maiitim na palad ay di naman niya matuklas ang katahimikan. sa mga ganitong likha ay kabilang ang kasuyo ni nati, ang sanhi ng mga luha ng kulang palad na si orang, ang kasawian ng dapat maging mapalad na si mameng, at ano ang malay natin kung siya ring maging dahil ng mga maiitim na sandali ng masayang si binay.