url
stringlengths 17
297
| title
stringlengths 0
318
| text
stringlengths 0
772k
|
|---|---|---|
http://kompy.info/avtomobil-neqliyyat-ile-sernisin-ve-baqaj-dasnmas-qaydalar.html | Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj daşınması Qaydaları | “Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj
daşınması Qaydaları”na
1 nömrəli əlavə
Unudulmuş (itirilmiş) əşyaların təhvil-təslim aktı
№________
____________ «_____»_______________20 ____il
(yerin adı)
sərnişinlər tərəfindən unudulmuş (itirilmiş) əşyalara dair
___________________________________________________________
___________________________________________________________
əşyaların tapılma (götürülmə) yeri və tarixi göstərilməli (avtobus, taksi minik avtomobili, avtovağzal, avtostansiya və s.Taksi (frans. taxi), taksomotor - yoʻlovchilar yoki yuk tashishda foydalaniladigan yengil yoki yuk avtomobili. Odatda kira haqi taksometr boʻyicha toʻlanadi. Birinchy T.lar Londonda 1903 y., Moskvada 1907 y. )
___________________________________________________________(avtobusun, taksinin dövlət qeydiyyat nişanı)
___________________________________________________________ (avtobus marşrutunun № - si)
___________________________________________________________
(daşıyıcı hüquqi şəxs olduqda adı, fərdi sahibkar olduqda soyadı, adı, atasının adı)
___________________________________________________________
Sıra
№-si
|
Qiymətli və digər əşyaların adı
|
Qablaşdırma forması
|
Əşyaların fərqlənmə əlamətləri və onların təsviri
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Qeyd. Pul, qiymətli kağız olduqda onun məbləği göstərilir (yazı ilə)
Təhvil verdi:________________________________________________ (vəzifəsi, soyadı, adı və imzası)
Qəbul etdi__________________________________________________
. (vəzifəsi, soyadı, adı və imzası)
Əşyanın saxlama anbarına təhvil verilməsi:
Təhvil verdi: _______________________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı və imzası)
Qəbul etdi: _________________________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı və imzası)
“___”__________20 __ il.
Qəbul və təhvil aktında göstərilən əşyanı aldı:______________________
(əşya sahibinin soyadı, adı və imzası)
___________________
“Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj
daşınması Qaydaları”na
2 nömrəli əlavə
Anbarda saxlanılmaqda olan unudulmuş (itirilmiş) əşyaların
qeydiyyat kitabı
Sıra
№-si
|
Təhvil
verilmə və qəbul aktının tarixi və № -si
|
Əşyanın anbara daxilolma tarixi
|
Əşyanı qaytaranın soyadı, adı, atasının adı
|
Daimi yaşayış yerinin ünvanı
|
Təqdim
edilən
sənədin adı, nömrəsi,
tarixi və kim tərəfindən verilmişdir
|
Əşyanın saxlanmasına görə ödənilib, manatla
|
Qəbul və təhvil aktında göstərilən əşyanı aldı (sahibin imzası)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
“Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj
daşınması Qaydaları”na
3 nömrəli əlavə
nümunəvi forma
Taksi minik avtomobili dayanacağının
PASPORTU
№_______
1. Dayanacağın ünvanı _______________________________________
2. Dayanacağın təşkil edilmə tarixi _____________________________
3. Dayanacağın sahəsi (uzunluğu, eni)____________________________
4. Dayanacağa eyni vaxtda buraxıla
bilən taksi minik avtomobillərinin sayı ___________________________
5. Taksi minik avtomobillərinin dayanacaqda icazə verilən yerləşdirmə üsulu (bir, iki, üç və daha çox sırada səkiyə paralel, küncdən səkiyə doğru və s.)
___________________________________________________________
6. Dayanacağın küçədə (sahədə) yerləşməsinin sxemi (əlavə olunur).
Şəhər (rayon) icra hakimiyyəti ilə razılaşdırılmışdır:
____________________________
(şəhər (rayon) icra hakimiyyəti)
____________________________ _______________
(vəzifəsi, soyadı, adı) (imza, möhür)
BDYPİ ilə razılaşdırılmışdır:
____________________________
(BDYPİ bölməsinin adı)
____________________________ _______________
(vəzifəsi, soyadı, adı) (imza, möhür)
Azərbaycan Respublikasının Nəqliyyat Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir.
_______________ _____________________________
(imza) (vəzifəsi, soyadı, adı)
M.Y.
«____» ______________20 ____ il.
“Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və baqaj
daşınması Qaydaları”na
4 nömrəli əlavə
nümunəvi forma
Avtobus dayanacağının
PASPORTU
№_______
1. Dayanacağın ünvanı ______________________________________
2. Dayanacağın təşkil edilmə tarixi_______________________________
3. Dayanacağın sahəsi (uzunluğu, eni) __________________________
4. Dayanacağa eyni vaxtda buraxıla bilən avtobusların sayı __________
5. Dayanacağın küçədə (sahədə) yerləşməsinin sxemi (əlavə olunur).
Şəhər (rayon) icra hakimiyyəti ilə razılaşdırılmışdır:
___________________________
(şəhər (rayon) icra hakimiyyəti)
___________________________ _______________
(vəzifəsi, soyadı, adı) (imza, möhür)
BDYPİ ilə razılaşdırılmışdır:
___________________________
(BDYPİ bölməsinin adı)
___________________________ _______________
(vəzifəsi, soyadı, adı) (imza, möhür)
Azərbaycan Respublikasının Nəqliyyat Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir.
_______________ __________________________
(imza) (vəzifəsi, soyadı, adı)
M.Y.
«____» ______________20 ____ il.
| |
http://kompy.info/ders-m-o-vzula-r-saat-tarix-qeyd-v2.html | Dərs m ö vzula r. Saat Tarix Qeyd | 65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
|
3.10
3.10
3.10
3.11
3.11
4.1
4.1
4.2
4.3
4.4
4.4
|
İşığın elektromaqnit təbiəti.
İşığın interferensiyası.
Məsələ həlli.
İşığın difraksiyası.
İşığın dispersiyası
İşığın polyarizasiyası.
Məsələ həlli.
Məsələ həlli.
Yoxlama yazı işi.
IV fəsil. Kvant fizikası. ( 24 saat )
Giriş: İşığın təbiətinə yeni baxış.
Plank fərziyyəsi.
Məsələ həlli.
Fotoeffekt.
Məsələ həlli.
Foton və onun xassələri.
Məsələ həlli.
Maddənin əsas zərrəcikləri: Elektron. Proton. Neytron.
Məsələ həlli.
Radioaktivlik. Radioaktiv çevrilmə qanunu.
Məsələ həlli.
Atomun nüvə modeli. Bor postulatları.
İşığın udulması və şüalanması.
|
1
1
1
1
1
1
1
1
1
24
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
|
|
| |
http://kompy.info/icmali-2016-2017-fenn.html | Fənn: Texnologiya | Gəncə şəhəri İ.Qayıbov adına 1№li tam orta məktəbin texnologiya müəllimi Məmmədova Ulduzun 21.10.2016-ci il tarixdə Texnologiyadan 5 –ci sinfində “Oduncağın emalı üçün iş yeri və alətlər” mövzusunda apardığı açıq dərsin
İCMALI
2016 - 2017
Fənn: Texnologiya
Tarix: 21.10.2016
Sinif: 5
Mövzu: “Oduncağın emalı üçün iş yeri və alətlər”
Standartlar: 1.2.1, 2.1.1
Məqsəd:
Əl alətlərindən istifadə etməklə, oduncağdan məmulat hazırlamaq üçün iş yerini təşkil edir.
Oduncağı emal etmək üçün əl alətlərinin təsnif edir və növlərini sadalayır.
İnteqrasiya: A-d 1.2.2.
İş forması: Quruplarla iş
İş üsulları: Beyin həmləsi, müzakirə
Dərsin tipi: İnteraktiv
Resurslar: Mövzuya aid şəkillər, oduncaq emalı üçün müxtəlif alət və tərtibatlar.
Dərsin mərhələsi.
Motivasiya:
Oduncaqla işləmisinizmi və ya oduncaq məmulatı təmir etmisinizmi?
Bunun üçün hansı alətlərdən istifadə etmisiniz?
Tətqiqat sualı
“Oduncağı harada və hansı alətlərlə emal etmək olar?”
Müəllim qruplara aşağıdakı suallarla müraciət edir:
-
Xarrat emalatxanasında işçi yeri necə adlanır?
-
Oduncaqla işləyərkən hansı və tərtibatlardan istifadə olunur?
-
Mişarlama qutusu nə üçün istifadə olunur?
-
Sıxıcının təyinatı nədir?
-
Oduncaqla işləyərkən hansı təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmək lazımdır?
Qruplara iş vərəqləri paylanır
I qrup
1. Verstakın quruluşunu təsvir edin
2. Oduncağın təmizləməsi üçün alət və tərtibatları sadalayın
II qrup
1.Oduncaqla işləmək üçün tərtibatları sadalayın
2.Oduncaqla işləyirkən istifadə edilən alətləri sadalayın.
Müzakirə:
-
Taxta məmulatlarının düzəldiyi yer necə adlanır?
-
Oduncaqla işləyərkən hansı alətlərdən istifadə edilir?
-
Oduncaqla işləyərkən hansı tərtibatdan istifadə edilirlər?
Nəticə:
Bir daha verstakın tərkib hissələrini sadalaır və oduncaqla işləmək üçün alət və tərtibatlarından istifadəqaydalarını izah edir.
Qiymətləndirmə
|
I qrup
|
II qrup
|
Oduncaqla işləmək üçün lazım olan alətləri tanıyir və sadalayır
|
|
|
Oduncaqla işləmək üçün əsas tərtibatları sadalayır
|
|
|
Əməkdaşlıq
|
|
|
| |
http://kompy.info/muhazire-15-gaus-teoremi.html | Mühazirə 15 Gaus teoremi | - -
Mühazirə 15
Gaus teoremi
Fərz edək ki, bircinsli elektrik sahəsinə baxırıq. Onda intensivliyi olan bircinsli elektrik sahəsində yerləşən səthindən keçən intensivlik seli
(1)
(2) olar.
Elektrik sahəsi nöqtəvi yükləri tərəfindən yaradılarsa, bu halda baxdığımız yüklərin sahəsində götürülmüş istənilən qapalı səthdən keçən intensivlik seli superpositivb prinsipinə əsasən
(3) olar.
yəni qapalı səthindən keçən intensivlik seli, ayrı-ayrı yüklərin yaratdıqları sahə intensivliklərin həmin səthdən keçən intensivlik sellərinin cəbri cəminə bərabərdir.Burada iki hal ola bilər:
1) elektrik yükləri baxdığımız qapalı sıthin daxilinə yerləşib,
2) qapalı səthin daxilində elektrik yükü yoxdur.
Fərz edək ki. Elektrik sahəsi nöqtəvi yükü tərəfindən yaradılıb.sadəlik üçün qəbul edək ki, nöqtəvi yük radiusu r olan sferik səthin mərkəzində yerləşib. Onda bu səthin elementar sahəsindən keçən intensivlik seli
(4)
təyin olunar. Nəzərə alsaq ki, fəza bucağı adlanır, onda alarıq. Fəza bucağı steradianla ölçülür. Kürənin daxilində steradian fəza bucağı yerləşir. Onda qapalı sferik səthindən keçən intensivlik seli
(5) təyin olunar.
Bu axırıncı ifadənin ümumiləşməsi Gaus teoremi adlanır.
Vakuumda qapalı ixtiyari səthdın keçən intensivlik seli, bu səthin daxilində yerləşən nöqtəvi elektrik yüklərinin cəbri cəmininn, BS-in elektrik səthinə olan nisbətinə bərabərdir. (5)
Qapalı səthin daxilində elektrik gücü olmazsa bu halda qapalı səthdən keçən intensivlik seli sıfra bərabər olar. Elektrostatik sahənin intensivliyi mühitin dielektrik sabitindən asılıdır. Sahə intensivliyindən başqa elektrostatik sahəni xarakterizə etmək üçün elektrostatik induksiya vektoru anlayışından da istifadə olunur. Bu iki vektorial kəmiyyət arasında əlaqə var.
(6)
Bir mühitdən başqa mühitə keçdikdə elektrostatik induksiya vektoru dəyişmir.Onda Gaus teoremi induksiya vektoru seli üçün aşağıdakı şəkildə yazılar:
(6')
Yəni qapalı səthdən keçən induksiya vektorunun seli; bu səth daxilində yerləşən elektrik yüklərinin cəbri cəminə bərabərdir.
Gaus teoremindən istifadə edərək müxtəlif həndəsi formasda olan yüklü cisimlərin yaratdıqları elektrik sahələrinin intensivliyinin təyin edək.
Bərabər yüklənmiş sferik səthin elektrik sahəsinin intensivliyi.
Fərz edək ki, radiusu olan sferik səth bərabər yüklənmiş və elektrik yükünün səthi sıxlığı -dır. Yük bərabər paylandığına görə yaranmış elektrik sahəsi sferik simmetriyaya malik olacaqdır, yəni intensivlik xətləri sferanın radiusu boyunca yönələcək. Mərkəzə yüklənmiş sferanın mərkızində olan radiuslu köməkçi sferik səth quraq (Şəkil 2).
olarsa. Elektrik yükü köməkçi sferanın daxilində yerləşir. Onda Gaus teoreminə əsasən yazmaq olar ki,
|
Səkil 2
|
buradan (7) alarıq, yəni sahə intensivliyi; nöqtəvi yükün yaratdığı sahə intensivliyi kimi məsafədən asılı azalır. radiuslu köməki sferik səth qursaq, bu qapalı səthin daxilində elektrik yükləri olmadığına görə ondan keçən intensivlik seli sıfra bərabər olar, yəni, bu sferik səthin daxilində elektrik sahəsi yoxdur ( ) (Şəkil 3) İntensivliyin paylanma əyrisi Şəkil 3-də verilir.
|
Səkil 3
|
İntensivliyin paylanma ərgisi Şəkil 3-də verilir
Bərabər yüklənmiş kürənin yaratdığı elektrik sahəsinin intensivliyi
Radiusu olan kürə yüklərinin həcmi sıxlığı olan yükü ilə bərabər yüklənib. Aydındır ki, olarsa, alınan nəticə (7) ifadəsi ilə eyni olacaq.
Kürənin daxilində elektrik sahəsinin intensivliyini təyin edək. olarsa, onda radiuslu kürəninyükü olar. Onda Gaus teoreminə görə alarıq. Buradan
(8) alarıq.
|
Səkil 4
|
Deməli, kürənin daxilində elektrik sahəsinin intensivliyi xətti olaraq artır, kürənin sət-hində maksimal qiymətini aldıqdan sonra (7) ifadəsi əsasən azalmağa başlayır (Səkil 4)
Bərabər yüklənmiş telin elektrik sahəsi
Fərz edək ki, sonsuz müsstəvi səthi sıxlığı olan elektrik yükü iləbərabər yüklənib. Müstəvinin elektrik sahəsinin qüvvə xətləri müstəvininsəthinə perpendikulyar yönələcəkdir. Oturacaqları olan və müstəvinin səthinə perpendikuılyar olan köməkçi silindrik səth təsəvvür edək. Bu silindrik səthin yan səthindən keçən intensivlik seli sıfra bərabər olduğu üçün onun səthindən keçən intensivlik seli oturacaqlarından keçən intensivlik selinin cəminə bərabər olasıdır, yəni
buradan (10) alarıq.
Deməli, bərabər yüklənmiş sonsuz müstəvinin elektrik sahəsi bircinsli sahədir.
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası Fizika kafedrası
Mühazirə № 15 Mühazirətçi-dosent: Akif Ağayev
| |
http://kompy.info/category/Mühazirə/?page=3 | Mühazirə | | Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Sumqayıt Dövlət Universitetinin nəzdində Sumqayıt Dövlət Texniki Kolleci Elektrik şəbəkələrinin gərginlikləri və neytralın rejimləri. Sinxron generatorlar Mühazirə 1,07 Mb. 18 | o'qib |
| Mühazir Arxitektura anlayışı. Fon Neyman prinsipləri. Ehm-lərin inkişаf tаriхi və nəsilləri Bu amillərdən əsasları kompüterin qiyməti, tətbiq sahəsi, funksional imkanları, istismarın asanlığı hesab olunur. Kompüterin arxitekturasının əsas tərkib hissələri aşağıdakı kimi təsvir olunur Mühazirə 3,92 Mb. 99 | o'qib |
| Mühazirə1: Əməliyyat sistemləri haqqında anlayışı S kompüter resurslarını idarə edən tətbiqi proqramların isə salınmasını, onların xarici qurğular və digər proqramlarla qarşılıqlı əlaqəsini, həmçinin, istifadəçi ilə kompüter arasındakı dialoqu təmin edən proqram vasitələrinin məcmusudur Mühazirə 270,84 Kb. 5 | o'qib |
| TeleviZİyanin fiZİKİ saslari Digər rabitə vasitələrindən fərqli olaraq, televiziya sistemi ilə hərəkətli obyektlərin təsvirləri uzaq məsafələrə vərilib, qəbul oluna bilərlər Mühazirə 3,49 Mb. 38 | o'qib |
| Mühazirə Qrup məşğələləri Praktiki məşğələlər Labarotoriya məşğələləri Mövzu № Çoxluq. Məhdud və qeyri-məhdud çoxluqlar. Həqiqi ədədlər çoxluğu və onlar üzərində əməllər Mühazirə 55,38 Kb. 12 | o'qib |
| Тема: История развития информатики Ehm-in meydana gəlməsi nəticəsində formalaşmışdır. Kompüter elmlərinin (informatikanın) tərkibinə: informasiyanın kodlaşdırılması nəzəriyyəsi, proqramlaşdırma dilləri və metodlarının işlənib hazırlanması Mühazirə 1,21 Mb. 34 | o'qib |
| Mühazirə 1 Mövzu: Cihaz texnologiyasının əsas anlayışları Ümumi məlumat Xüsusi texniki elmlərin metodları ümumi elmi dərketmə metodları empirik (təcrübə)- nəzəri metodlara bölünür. Empirik dərketmə metoduna- müşahidə, müqayisə, nəzarət, hesablama, ölçmə, eyniləşdirmə (identifikasiya) və elmi eksperment aiddir Mühazirə 1,91 Mb. 39 | o'qib |
| «İxtisasa giriş» Biosfer Yer kürəsinin həyati varlığı olan və həyati proseslər gedən hissəsidir. Biosfer Mühazirə 1,12 Mb. 22 | o'qib |
| Mühazirə konspekti Tərtib edən: dos.İsayeva T. M. G I r I Ş Qarşılıqlı əvəzolunma problemlərinin, standartlaşdırma problemlərinin həlli texniki cəhətdən inkişaf etmiş ölçmə bazası olmadan mümkün deyildir Mühazirə 1,71 Mb. 58 | o'qib |
| T texniki kolleci Yükün nəqliyyat xarakteristikasının konkret keyfiyyət və kəmiyyət göstəricilərinin Mühazirə 1,22 Mb. 70 | o'qib |
| Mühazirələr konspekti Riyazi məntiq və onun sadə elementləri. Mülahizə anlayışı Məntiqi proqramlaşdırmanın əsas cəhətlərindən biri də məntiqi fikirlərin qurulmasının və onların düzgünlüyünün yoxlanılmasının avtomatlaşdırılmasıdır. Məntiqi fikirlər kimi mülahizələrə baxaq Mühazirə 229,21 Kb. 31 | o'qib |
| Mühazirə №20-21 Klassik elektron nəzəriyyəsinin əsasları. Om və Coul-Lens qanunları Mkl elektrik yükü keçmişdir. Silindrlərin bir –birini sıxdıqları sahədə heç bir dəyişiklik Mkl müsahidə olunmamışdır. Bu göstərir ki Mühazirə 159,92 Kb. 3 | o'qib |
| Mühazirə 17 L. Məmmədov Generatorlar. Impuls gurğuları Sinisoidal lc və rc avtogeneratorlar Generator qida mənbəyindən aldığı sabit cərəyanı dəyişən siqnala çevirən qurğuya deyilir Mühazirə 76,48 Kb. 3 | o'qib |
| Mühazirə 5: İnformasiya təhlükəsizliyi risklərinin idarə edilməsi Mühazirə 0,87 Mb. 11 | o'qib |
| Mühazirə konspekti Bakı 2020 I mövzu Ehm və radioyayım xidmətləri ilə təmin etmək və həmçinin dövrü mətbuatın ölkə ərazisində yayımlanmasına şərait yaratmaq üçündür Mühazirə 0,51 Mb. 30 | o'qib | |
http://kompy.info/pdfview/280145.html | 2023-11-06-05-40-57 4e97bf2c7d8f86fa13381d79cee597b1 | 2023-11-06-05-40-57 4e97bf2c7d8f86fa13381d79cee597b1
Download
9,61 Mb.
Matnni ko'rish
Sana
03.11.2024
Hajmi
9,61 Mb.
#280145
Download
9,61 Mb.
Matnni ko'rish
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Dərs
Mühazirə
Qaydalar
Referat
Xülasə
Yazı
2023-11-06-05-40-57 4e97bf2c7d8f86fa13381d79cee597b1
Download
9,61 Mb.
Matnni ko'rish |
http://kompy.info/pdfview/280142.html | Urushboyeva Mohira Alibek qizi | Urushboyeva Mohira Alibek qizi
Download
0,71 Mb.
Matnni ko'rish
Sana
03.11.2024
Hajmi
0,71 Mb.
#280142
Download
0,71 Mb.
Matnni ko'rish
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Dərs
Mühazirə
Qaydalar
Referat
Xülasə
Yazı
Urushboyeva Mohira Alibek qizi
Download
0,71 Mb.
Matnni ko'rish |
http://kompy.info/muhazireotagcedvel-401-402-meslehetsaatlar.html | Mühazirəotağı/Cədvəl 401, 402 Məsləhətsaatları | Ümumi məlumat
|
Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı
|
ICS 101- Introduction to computer sciences – 3kredit
|
Departament
|
Computer Science
|
Proqram (bakalavr, magistr)
|
Bakalavr
|
Tədris semestri
|
Yaz, 2015
|
Fənnitədrisedənmüəllim (lər)
|
Hicran Q. Mirzəyeva, Ph.D., Assistant Professor
|
E-mail:
|
[email protected]
|
Telefon:
|
|
Mühazirəotağı/Cədvəl
|
401, 402
|
Məsləhətsaatları
|
Çərşənbə axşamı, 12:00 – 13:20, Çərşənbə 12:00-13:20, Cümə 10:30-11:50,
12:00-13:20
|
Prerekvizitlər
|
Elementar ingilis dili
|
Tədrisdili
|
Azərbaycan
|
Fənninnövü
(məcburi, seçmə)
|
Məcburi
|
Dərsliklər və əlavəədəbiyyat
|
Core textbook:
-
Windows 7- Windows 8
-
Microsoft Office 2010
-
Computer Essential 2002-2003 Timothy J.O’Leary, Linda I. O’Leary (available at library)
http://www.freetechbooks.com/introduction-to-computer-science-f10.html
http://freecomputerbooks.com/compscMiscBooks.html
http://www.computingbook.org/
|
Tədris metodları
|
Mühazirə
|
+
|
Qrupmüzakirəsi
|
+
|
Praktikitapşırıqlar
|
+
|
Praktikiməsələnintəhlili
|
+
|
Digər
|
|
Qiymətləndirmə
|
Komponentləri
|
Tarix/son müddət
|
Faiz (%)
|
Aralıq imtahanı
|
|
30
|
Praktikiməsələ
|
|
|
Fəallıq
|
|
10
|
Tapşırıq və testlər
|
|
20
|
Kursişi (Layihə)
|
|
|
Prezentasiya/Qrup müzakirə
|
|
|
Final imtahanı
|
|
40
|
Digər
|
|
|
Yekun
|
|
100
|
Kursun təsviri
|
Bu kompyutor elmlərinə giriş kursudur. Bu kursun tədrisi ilətələbələr müasir səviyyədə kompyutor bilgiləri əldə edəcəkdir. Əməliyyat sistemləri ilə işləməyi və populyar xidmət proqramları ilə işləmək bacarıqlarına yiyələnəcəklər. Bu kurs uğurla başa çatdıqdan sonra tələbələr həm kompyutoru təşkil edən qurğular, həm də bu və ya digər sahələrdə gərəkli olan ofis proqramları ilə işləyə biləcəklər.
|
Kursun məqsədləri
|
Bu kurs Xəzər Universitetinin bütün tələbələri üçün, o cümlədən riyaziyyat və informatika ixtisası üzrə tələbələr üçün işlənib hazırlanmışdır.
Kursun məqsədləri: Bu kursun əsas məqsədi müasir dövrdə aktual olan əməliyyat sistemlərini, ofis proqramlarını, müxtəlif səpgili tətbiqi və xidməti proqramlardan istifadəbacarığı, İKT avadanlıqlarının təyinatını, kompyutorun ibarət oldugu elektron qurğuların tanıdılması, internetlə iş bacarığını tələbələrə aşlamaqdır.
|
Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri
|
Kursunsonunda tələbələraşağıdakıbacarıqvəbiliklərəyiyələnəcəkdir:
• kompyutornəsilləri, hissələri, girişvəçıxışqurğuları;
• alqoritmlər, əməliyyatsistemlərivətətbiqiproqramlar;
• sərtdiskin format olunması, əməliyyatsistemlərininqurulması;
• ofisproqramlarlaişləməkbacarığı;
• internet və internet bələdçilər;
|
Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış)
|
Kursundahamükəmməlöyrənilməsiüçünsinifinxaricindəsizinfərdişəkildətədqiqataparmağınızvəhazırlığınızçoxvacibdir. Mühazirə material mətn formasında təqdim edilən əsas məsələlər üzərində fikrinizi cəmləşdirəcək. Kursdanəvvəltəyinedilmişfəsillərioxumaqvəonlarlabirqədərtanışlığamalikolmaqmühazirənibaşadüşmənizəçoxköməkedəcək. Mühazirəninvəyafəsilinsonundasiztipikimtahansuallarını, qeydlərinizi, həlledilmişproblemlərivəhadisələriöyrənməlisiniz.
-
Effektivlik (keçid /uğursuzluq)
Bu kurs ardıcıl olaraq Təhsil fakultəsinin apardığı qiymətləndirmə siyasətini ciddi izləyir. Beləliklə, tələbəkursdan normal olaraqkeçməküçünənazı 60% həddiaşmalıdır. Müvəffəqiyyətsizlikhalında, o növbətimüddətvəyailkursutəkraretməyəməcburolacaq.
Yoxlamasorğuları, aralıqvəburaxılışimtahanlarıərzindəaldadaraqvəyabaşqaplagiatdanistifadənəticədənimtinayagətirəcəkdir. Bu haldatələbəavtomatikolaraqheçbirmüzakirələrsizsıfır (0) alacaq.
-
Professional davranışdirektivləri
Tələbələr sinifsaatlarıərzində professional olaraq tədris üçün əlverişli ətraf mühiti yaratma qüçündavranışamalikolacaqdır. Kursaaidolmayanmüzakirələrvəqeyri-etikdavranışciddiqadağanedilir.
|
Cədvəl (dəyişdiriləbilər)
|
Həftə
|
Tarix
(planlaşdırılmış)
|
Fənnin mövzuları
|
Dərslik/Tapşırıqlar
|
-
|
28.01.2015
|
Hesablama texnikasının tarixi və kompyutor nəsilləri.
İkilivəonluq say sistemi.
|
Elektron formada
|
-
|
04.02.2015
|
Kompyutor hissələri.
Giriş və çıxış qurğuları.
Mərkəzi prosessor qurğusu. Yaddaş.
|
Elektron formada
|
-
|
11.02.2015
|
Software. Əməliyyat sistemləri.
Tətbiqi proqramlar. Xidmət proqramları.
|
Elektron formada
|
-
|
18.02.2015
|
Windows 7 əməliyyat sisteminin qurulması.
Microsoft Office 2010 qurulması.
|
Elektron formada
|
-
|
25.02.2015
27.02.2015
|
Pəncərələrlə iş. İşçi masa. Əsas menyu. Qovluqlar. Direktoriyalar. Standart tətbiqi proqramlar (Windows 7)
|
Elektron formada
|
-
|
04.03.2015
|
Microsoft Office Word 2010.
Mətnlərləişləmək. Menyular. Radiodüymələr.
|
Elektron formada
|
-
|
11. 03.2015
|
Mətnlərin format olunması. Fontlar, səhifələrin qurulması. Çap.
|
Elektron formada
|
-
|
18.03.2015
|
Aralıq imtahan
|
|
-
|
25.03.2015
|
Cədvəllərin qurulması və format olunması. Çeşidləmə. Mətninistiqamətininseçilməsi.
|
Elektron formada
|
-
|
01.04.2015
|
Faylların xüsusiyyətləri. Səhifələrin kəsilməsi. Nömrələnmə. Zaman və tarix.
|
Elekton formada
|
-
|
08.04.2015
|
Sərhədlər və kölgələr. Sütunlar.
Şəkillərlə işləmək.
|
Elektron formada
|
-
|
15.04.2015
|
Multimedia.Obyekt və şəkillərin seçilməsi. Faylların sıxılması.
|
Elektron formada
|
-
|
22.04.2015
|
Microsoft Office Excel 2010
|
Elektron formada
|
-
|
29.04.2015
|
Microsoft Word Power Point 2010
|
Elektron formada
|
-
|
06.05.2015
|
Internet. Internet Explorer. Bələdçilər. İnternet səhifələrinyaradılması.
|
Elektron formada
|
|
|
Final imtahan
|
| |
http://kompy.info/derslik--1-hisse-azerbaycan-respublikas-tehsil-nazirliyinin-03.html | Cabbar əLƏKBƏrov | Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03 oktyabr 2006-cı il tarixli 727 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir
G İ Rİ Ş
Dünyada xalq təsərrüfatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada avtomobil nəqliyyatından istifadə edilməsin.
Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib,
ularning tili,
madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi.
Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin və sərnişinlərin miqdarı başqa nəqliyyat növlərinə (dəmir yolu, hava, su və s.) nisbətən xeyli çoxdur. Odur ki, avtomobil nəqliyyatı başqa nəqliyyat növləri içərisində ən kütləvi nəqliyyat növüdür.
Azərbaycanda 2004-cü ildə daşınan 96,9 milyon ton yükün 25,05%-i dəmir yolu, 13,83%-i su və və 65,12%-i isə avtomobil nəqliyyatı ilə daşınımşdır. Deməli, avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin miqdarı nəqliyyat sistemindəki başqa nəqliyyat növləri ilə birlikdə daşınan yüklərin miqdarından təxminən 2 dəfə çox olmuşdur. Sərnişin daşınmasında da avtomobil nəqliyyatı üzrə göstəricilər, başqa nəqliyyat növlərinə nisbətən daha yüksək olmuşdur. Belə ki, 2000-ci ildə respublikamızda ümumi sərnişin daşımalarının 85,30%-i avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilmişdir.
Avtomobillərin texniki istismarı avtomobil nəqliyyatının əsas sistemlərindən biridir. Onun inkişafı və təkmilləşdirilməsi aşağıda göstərilən səbəblərə görə vacibdir: Respublikamızın nəqliyyat sistemində avtomobil nəqliyyatının və onun rolunun intensiv inkişafı, yük və sərnişin daşımalarında əmək, material, yanacaq və energetika resurslarına qənaət edilməsinin labüdlüyü; nəqliyyat sisteminin etibarlı işləyən, yüksək keyfiyyətli hərəkət tərkibi (bütün tip avtomobillər, qoşqular və yarımqoşqular) ilə təmin edilməsi.
A
3
vtomobil nəqliyyatının qarşısında duran ən mühüm problemlərdən biri avtomobillərin istismar etibarlılığının yüksədilməsi və onların saxlanmasına xərclərin azaldılmasından ibarətdir. Bu problemin həlli bir tərəfdən yüksək etibarlılığa malik avtomobillər istehsal edən avtomobil sənayesindən və digər tərəfdən-texniki istismarın metodlarının təkmilləşdirilməsindən, əmək məhsuldarlığının yüksədilməsindən, təmirlər arası yürüşləri artırmaqla avtomobillərin texniki xidmət (TX) və təmirinə əmək və istismar xərclərini azaltmaqdan ibarətdir.
Başqa nəqliyyat növlərindən avtomobil nəqliyyatının üstünlüyü aşağıdakılardır:
-
Manevrlilik - tələb edilən halda nəqliyyatın bir yerə toplanma imkanı. Avtomobil hərəkət edə biləcəyi bütün məntəqələrdə yüklərin və sərnişinlərin birbaşa yığılması və daşınması. Başqa nəqliyyat növlərinə nisbəton daxili daşınmalarda bu xarakteristika daha yüksək səviyyədə avtomobil nəqliyyatının üstünlüyünü sübut edir.
-
Daşımaların təcili olması və müntəzəmliyi. Daşımalar sutkanın istənilən vaxtında həyata keçirilə bilər. Bu, xüsusən yüklərin yüklənməsi və boşaldılması üçün işçi qüvvəsinin və yükləyici maşınların istənilən vaxt iş yerində olmasını təmin etməyə imkan verir. Eyni zamanda sərnişinlərin də nəzərdə tutulan vaxtda daşınmasının təşkili mümkün olur.
-
Daşımaların etibarlı olması. Başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə daşınan yüklərin itkisi(itməsi), çirklənməsi, xarab olması və s. xeyli az olur, çünki sürücü daşınan yüklərə cavabdehlik daşıyır. Sərnişinlərin daşınmasında da xeyli müsbət göstəricilər mövcuddur. Belə ki, başqa nəqliyyat növləri ilə müqayisədə başlanğıc xərclər az olur, sərbəst hərəkət edə bilir, ətraf mühitə tez uyğunlaşır, istənilən vaxtda və yerdə dayanaraq sərnişinlərin dincəlməsinə şərait yaranır və s.
Dünyada avtomobil nəqliyyatı çox böyük sürətlə artır. Artım dinamikası aşağıdakı kimidir: 1900-cü ildə - 11.000., .1914-cü ildə - 1.826.000., .1921-ci ildə 10.922000., .1940-cı ildə-46.057000., 1950-ci ildə - 70.388000., 1960-cı ildə -126.955000., 1965-ci ildə - 177.902000 odəd. 1968-cı ildə dünyada 18 milyon avtomobil istehsal edilmişdir. 1975 və 1985-ci ildə istehsal müvafiq olaraq 315.000000 və 496.000000 ədəd olmuşdur.
A
4
4
vtomobillərin belə sürətlə artması istismar zamanı onun texniki vəziyyətinin hom nəqliyyat işinin yerinə yetirilməsi və həm də ətraf mühitə mənfi təsiri (havanın zəhərlənməsi, yol nəqliyyat hadisələrinin baş verməsi və s.) nöqteyi nəzərindən saz olmasını tələb edir. Avtomobillərin texniki cəhətdən saz vəziyyətdə saxlanma probleminin həllini "Avtomobillərin texniki istismarı" fənni öyrədir. Bu fənn keçən əsrin 50-ci illərində yaranmışdır. Fənnin yaranmasında və inkişafında rus alimlərindən V.V.Yefremovun, Q.V.Kramarenkonun, L.L.Afanasyevin, L.İ.Davidoviçin, E.S.Kuznetsovun və başqalarının xidmoti çox böyükdür. Azorbaycanda bu sahədə A.C.Canmirzəyev tərəfındən yazılan dərslik də təqdirə layiqdir.
"Avtomobillərin texniki istismarı" aşağıdakı istiqamətlər üzrə inkişaf etdirilir: istismar prosesində avtomobilin texniki vəziyyətinin saz saxlanması üçün texniki istismarın metodları təkmilləşdirilir; istehsalat mütərəqqi texnika və texnologiya əsasında qurulur, kompleks mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma vasitələri tətbiq edilir, avtomobilin TX və təmirinə əmək sərfinin və xərclərin aşağı salmması üçün mütərəqqi texnologiya tətbiq edilməklo texniki diaqnostika vasitələrindən istıfadə edilir, avtomobil nəqliyyatı müəssisələrinin (ANM) layihələndirilməsində qabaqcıl iş üsulları və müvafiq əməli tədbirlər həyata keçirilir.
Texnika (techne
- mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui.
Odur ki, avtomobillərin texniki istismarı düzgün təşkil edilməlidir.
"Avtomobillərin texniki istismarı" fənni Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş proqrama uyğun olaraq yazılmışdır. Dərslik iki hissədən ibarətdir.
B
5
irinci hissədə aşağıdakı məsolələr verilmişdir: avtomobillərin elibarlılığı, uzunömürlülüyü, təmirəyararlılığı; dayanmadan işləməsinin paylanma qanunları, texniki vəziy-yətinin proqnoz edilməsinin əsasları, parametrlərin dəyişmə prosesinə təsir edən amillər, düyünlərin və hissələrin qalıq resursunun təyin edilməsi, etibarlılığa və uzunömürlülüyə təsir edən amillər, sürtünmə, yeyilmə və nasazlıqlar haqqında anlayış, avtomobillərə texniki xidmət və təmirin planlaşdırılması; avtomobillərin texniki diaqnostikası, diaqnostikanın məqsəd və vəzifələri; diaqnoz qoymanın effektivliyi, diaqnostika parametrləri, normativləri, testləri, avadanlıqları və metodları; TX sistemində diaqnostikanın yeri və rolu və avtomobil nəqliyyatı müəssisəsinin istehsalat bazasının gücünün təyin edilməsi və s.
Avtomobillərin texniki istismarına aid olan qalan məsələlər dərsliyin ikinci hissəsində (Əliyev Q.İ. Avtomobillərin texniki istismarı - dərslik, II hissə) verilmişdir.
Bu gün elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq avtomobil nəqliyyatının istismarı üzrə yüksək ixtisaslı mütüxəssislərin hazırlanmasında azərbaycan dilində yazılan bu dərsliyə böyük ehtiyac var.
Kitabın hazirlanmasında yaxından kömək edən t.e.n., dosent F.Ə.Namazova və N.K.İsmayılova dərin təşəkkürümüzü bildiririk.
Dərslik barədə irad və təkliflərini göndərən şəxslərə əvvəlcədən təşəkkürümüzü bildiririk. Ünvan: Gəncə şəhəri, Çaxırçılar küçəsi lOa.
Formatı 60x84 1/16. Tirajı 300. |
http://kompy.info/m-i-memmedov-v-t-agayev.html | M. İ. MƏMMƏdov V. T. AĞAyev | Аzərbаycаn Respublikаsı Kənd Təsərrüfаtı Nаzirliyi Аzərbаycаn Dövlət Aqrar Universiteti
M. İ. MƏMMƏDOV V.T.AĞAYEV
N.M.BAYRAMOVA
İNTERNET XİDMƏTLƏRİ
Azərbaycan Respublikasi Təhsil Nazirliyi Elmi-Metodiki Şurasının “informatika və kompüter texnologiyası” bölməsinin 03.07.2014-cü il tarixli iclası- nın qərarı ilə təsdiq edilmişdir (Əmr
№765 )
GƏNCƏ – 2014
L – 104
Аz – 2014
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03.07.2014-ci il tarixli 765 saylı əmri ilə qrif verilmişdir.
M.İ.MƏMMƏDOV, V.T.AĞAYEV, N.M.BAYRAMOVA–
İnternet xidmətləri. (Dərs vəsaiti). ADAU nəşr., 2014. –səh
Rəy verənlər:
Azərbaycan Texnologiya Universitetinin İnformatika və telekommunikasiya kafedrasının müdiri, prof., fizika- riyaziyyat elmləri doktoru S. Q.Verdiyev
Gəncə Dövlət Universitetinin İnformatika kafedrasının müdiri dosenti, fizika-riyaziyyat elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Ə.Ə. Aslanov
Dərs vəsaitindən ali təhsil müəssisələrinin informasiya texnologiyaları və sistemləri mühəndisliyi, kompüter mühəndisliyi, kompüter elmləri, informatika və riyaziyyat ixtisaslarının tələbələri, müəllimlər və mütəxəssislər istifadə edə bilərlər.
Rəy və təkliflərini bildirən oxuçularımıza təşəkkürümüzü bildiririk.
[email protected]
-qrifli nəşr
© “Araz-M poliqrafiya” MMC, 2014
©. M.İ.MƏMMƏDOV, V.T.AĞAYEV, N.M.BAYRAMOVA
KOMPÜTER ŞƏBƏKƏLƏRİNƏ GİRİŞ
Kompüter şəbəkələrinin inkişaf mərhələləri
İnsan cəmiyyətinin tarixində müəyyən elmi kəşflər və ixtiralar nəinki onun gedişatına güclü təsir göstərmiş hətta sivilizasiyanın inkişafına (köklü dəyişməsinə) səbəb olmuşdur. Bunlara misal olaraq ilk mühərrikin ixtirasını, elektrikləşmənin kəşfini, atom enerjisinin əldə edilməsini, radionun ixtirasını və s. göstərmək olar. Belə elmi kəşflərin və ixtiraların nəticəsində istehsal prosesinin xarakterində və məişətdə baş verən kəskin dəyişiriklər prosesi elmi-texniki inqilab kimi qiymətləndirilir.
XX əsrin ikinci yarısında kompüter texnikasının yaranması və sürətli inkişafı elmi-texniki inqilabın mühüm faktorarından biridir. Bu prosesi şərti olaraq üc mərhələyə bölmək olar.
Birinci mərhələ (1950-1960). 1945-ci ildə ilk elektron hesablama maşınının yaradılması ilə başlayır. Təqribən 30 il ərzində (1970-ci illərədək) kompüterlər məhdud sayda insanlar tərəfindən əsasən elmi və istehsalat sahələrində istifadə edilmişdir. Çəkisinin ağırlığı, enerji tutumluluğuu və bahalığı ilk Elektron Hesablama Maşınlarından demək olar ki, yalnız paket rejimdə istifadə etməyə imkan verirdi (Şəkil 1.1.) alınması ilə məlumatların verilməsi proqramının hazırlanmasını nəzərdə tuturdu.
Bu rejim informasiya daşıyıcısında məsələnin həlli proqra- mının hazırlığını nəzərdə tuturdu, EHM-ə proqram və verilənlər daşıyıcıdan daxil edilirdi və nəticələr də daşıyıcılara çıxarılırdı.
Bu isə EHM-lə istifadəçilərin inkeraktiv rejimininin praktik olaraq reallaşmasına imkan vermirdi. Yəni istifadəçi öz əmrlərinə EHM-in reaksiyalarını görmürdü, və proqramın işinin son nəticəsi cavab şəklində daşıyıcıda alınırdı.
| |
http://kompy.info/muhazireci-t-e-n-prof-i-meliyev-fenn-avtomatikanin-esaslari-mu-v3.html | Avtomatikanin rele elementləRİ VƏ onlarin | AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI KƏND TƏSƏRRÜFATI NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ
MÜHƏNDİSLİK fakültəsi
ELEKTRİK MÜHƏNDİSLİYİ kafedrası
Mühazirəçi: T.E.N., PROF. İ.M.Əliyev
FƏNN: AVTOMATİKANIN ƏSASLARI
Mühazirə 13
MÖVZU: AVTOMATİKANIN RELE ELEMENTLƏRİ VƏ ONLARIN ƏSAS XARAKTERİSTİKALARI
P L A N
-
Relelərin təsnifatı.
-
Relenin parametrləri.
-
Elektromaqnit relelər.
-
Elektromaqnit relelərin əsas xarakteristikaları.
5. Elektron, ion və zaman relələri.
ƏDƏBİYYAT
-
İ.M.Əliyev, Q.İ.Abbasov Avtomatikanın əsasları Gəncə 2008.
-
Г.И.Головинский. Основы автоматики М.2001.
-
В.И.Загинайлов, Л.Н.Шеповалова. Основы автоматики. М.2001.
GƏNCƏ 2011
AVTOMATİKANIN RELE ELEMENTLƏRİ VƏ ONLARIN
ƏSAS XARAKTERİSTİKALARI
Rele – müxtəlif avtomatik sistemlərin ən çox yayılmış elementlərindən biri olub, onun girişinə xarici fiziki kəmiyyət təsir etdikdə çıxış kəmiyyətinin qiyməti sıçrayışla dəyişir.
Relelər hiss etdiyi (qavradığı) fiziki kəmiyyətlərin növünə görə (iş prinsipinə görə) elektrik, mexanik, maqnit, istilik, optik, radioaktiv, akustik və kimyəvi relelərə bölünürlər. Proqramda yalnız elektrik relelərinin öyrənilməsi nəzərdə tutulmuşdur. İş prinsipinə görə elektrik releləri aşağıdakı siniflərə bölünürlər:
Şəkil 1.
“Rele” sözü fransızcadan götürülüb. Hərfi mənası dəyişmə, əvəz etmə, “yenidən qoşma”- dır. Fransada hələ dəmiryol olmayan zaman onları dəyişən və yenidən qoşan poçt stansiyaları belə adlanırdı.
Rele xaricdən verilən siqnala görə elektrik dövrələrinin avtomatik kommutasiyası üçün qurğudur.
Rele – rele elementindən və qrup elektrik kontaktlarından ibarətdir.
Rele – elementinin vəziyyəti dəyişdikdə kontaktlar qapanırlar yaxud açılırlar. Relelər avtomatik idarəetmə, nəzarət, siqnallaşdırma, mühafizə, kommutasiya və s. sistemlərdə istifadə olunurlar.
Maqnitoelektrik rele quruluşca maqnitoelektrik ölçü cihazına oxşayır. Relenin dolağı çərçivə şəklində hazırlanır və sabit maqnit sahəsində yerləşdirilir. Çərçivə, ondan cərəyan keçdikdə yayın müqavimətini dəf edərək dönür və elektrik kontaktlarını idarə edir.
Elektrodinamik rele iş prinsipinə görə maqnitoelektrik releyə oxşayır, amma onda maqnit sahəsi maqnit məftilində yerləşdirilmiş xüsusi təsirlənmə dolağı vasitəsilə yaradılır.
İnduksion relenin iş prinsipi onun dolağında yaradılmış dəyişən maqnit seli və mühərrik lövhədə, silindrdə yaxud qısa qapanmış çərçivədə induksiyalanan cərəyanın qarşılıqlı təsir hadisəsinə əsaslanır.
Ferromaqnit rele maqnit kəmiyyətlərinin (maqnit seli, maqnit sahəsinin gərginliyi) yaxud ferromaqnit materialların maqnit xarakteristikalarının (maqnit nüfuzluluğu qalıq induksiyası və s.) dəyişməsini qavrayırlar.
İnduksion relelər elektrik qurğularının avtomatik mühafizə quruluşlarında güc, faza, cərəyan və tezlik releləri kimi geniş tətbiq tapmışlar.
Elektron və ion releləri bilavasitə elektron, yarımkeçirici yaxud ion cihazların keçiriciliyinin sıçrayışlı dəyişməsinə səbəb olan cərəyanın yaxud gərginliyin qiymətini qavrayırlar.
Elektrik istilik relesi istilik kəmiyyətlərinin (temperatur, istilik seli və s.) dəyişməsini qavrayır. Onların iş prinsipi temperaturun təsiri altında materialların xassəsinin dəyişməsinə əsaslanır: xətti yaxud həcmi genişlənmə, maddənin bərk haldan maye halına keçməsi yaxud maye halından qaz halına keçməsi, materialların xüsusi müqavimətinin yaxud dielektrik nüfuzluluğunun dəyişməsi və s.
Rezonans relelər elektrik rəqsi sistemlərdə rezonans hadisəsinə əsaslanır, mühafizə və telemexaniki tezlik qurğularında tətbiq olunurlar.
Əgər releyə ümumi şəkildə baxsaq, o ilk çevirici, icra orqanı, yavaşıdıcı orqan, tənzimləyici orqanı özündə birləşdirmiş olar.
İlk çeviriciyə xaricdən verilən siqnallar təsir edirlər.
İcra orqanı siqnalları reledən xarici dövrəyə vermək üçündür.
Yavaşıdıcı orqan relenin təsirini yavaşıtmağı təmin edir.
Tənzimləyici orqan relenin işləmə parametrini dəyişdirir. Rele bir neçə müstəqil elektrik dövrələrini eyni vaxtda idarə edə bilər.
Xarici fiziki hadisələrin təsirinə öz parametrlərini (müqavimət, tutum, induktivlik yaxud e.h.q.) elektrik idarə dövrələrinin görünmədən ayırmaqla sıçrayışla dəyişən relelər kontaktsız relelər adlanır. XX əsrin 50-ci illərindən etibarən relelərin konstruksiyalarına elektrik dövrələrinin idarə olunması üçün mexaniki yerdəyişmələri tələb etməyən maqnit gücləndiriciləri, tranzistorlar və tiristorlar daxil olunmuşdur.
Kontaktsız relelərə rele rejimində işləyən maqnit gücləndiricisi və məntiq elementləri misal ola bilər.
Bütövlükdə konstruksiyasına görə relelər hermetik və qeyri-hermetik adlanır.
Elektromaqnit relelər müxtəlif əlamətlərə görə ayrı-ayrı növlərə bölünür:
1. Cərəyanın növünə görə sabit və dəyişən cərəyan (sənaye və yüksək tezlikli);
2. Dolaqların sayına görə: - bir dolaqlı və çox dolaqlı;
3. Kontakt qrupların sayına görə: bir cüt kontaktlı və çox kontaktlı;
4. Dolağından keçən cərəyanın istiqamətindən asılı olaraq işləməyə görə: - qütb-
lənmiş və neytral (neytral relelərin işlənməsi dolağından keçən cərəyanın isti-
qamətindən asılı deyildir);
5. İşləmə baxımına görə relelər cəld işləyən (tişl = 1...50 ms), normal işləyən
(tişl = 50...150 ms) və yavaş işləyən (tişl =0,15...1 ms) olurlar.
olan relelər ətalətsiz, olan relelər isə zaman releləri
adlanır;
6. Vəzifələrinə (təyinatlarına) görə relelərdə əsas, köməkçi, zaman və siqnal rele-
lərinə bölünürlər.
Əsas relelərə cərəyan, gərginlik və b. relelər aiddir.
Köməkçi relelərə: aralıq, zaman dözümlü, siqnal releləri aiddir. Aralıq releləri kontaktların sayını artırmaq, təsiri bir reledən başqasına vermək və kontaktların kommutasiya xüsusiyyətini yüksəltmək üçündür.
Zaman relesi zamana görə ləngimə yaratmaq üçündür.
Siqnal releləri - əsas relelərin işini qeyd edir (fiksasiya), işıq və səs siqnalları ilə idarə olunur. Aralıq releləri elektrik intiqallarının avtomatik idarə sxemlərində, habelə avtomatikanın digər sxemlərində tətbiq olunurlar.
MKУ-48 növlü dəyişən və sabit cərəyan elektromaqnit releləri (24 – 127 B gərginlikli) kənd təsərrüfatı maşınlarının texnoloji proseslərin avtomatik idarəetmə sxemlərində, elektrik avadanlıqlarının mühafizə sxemlərində, o cümlədən elektrik mühərriklərinin iki fazada işləməsindən mühafizə sxemində istifadə olunur.
PПТУ – 1 aralıq relesi nəqliyyat sistemlərinin və mexanizmlərinin (nəqletdiricilər, elevatorlar və b.) idarə dövrələrində tətbiq olunurlar.
PПТ – 100 növlü aralıq relesi əməliyyat dövrələrinin açılması, yaxud kontaktların gücünün artırılması tələb olunan dəyişən cərəyan dövrələrində tətbiq olunurlar.
Relenin parametrləri
İş prinsipi və konstruksiyalarının müxtəlif olmasına baxmayaraq relelər bir sıra ümumi parametrlərlə xarakterizə olunurlar. Onlardan mühümləri aşağıdakılardır.
İşləmə parametri – giriş siqnalının minimum qiyməti olub bu qiymətdə relenin işləməsi daha doğrusu kontaktlarının çevrilməsi baş verir. Elektrik releləri 10 mkA-dən (elektron releləri) 10-larla A-ə (elektromaqnit relelər) qədər işləmə cərəyanına hazırlanırlar.
Buraxma parametri – giriş siqnalının maksimum qiymət olub, bu qiymətdə relenin ilk vəziyyətə qayıtması baş verir. Relenin işləmə və buraxma parametrləri bir-biri ilə qayıtma əmsalı ilə bağlıdır. Buraxma parametrinin işləmə parametrinə olan nisbətinə relenin qayıtma əmsalı deyilir.
Elektromaqnit relelərin qayıtma əmsalı 0,4...0,9, elektron relelərin isə qayıtma əmsalı 0,98...0,99-a çatır.
İşçi parametr – relenin işçi nominal rejimində fiziki kəmiyyətin qərarlaşmış qiymətidir.
İşçi parametrin işləmə parametrinə olan nisbətinə işləmədə ehtiyat əmsalı deyilir. Məsələn, güc relesi üçün:
burada Pişçi –relenin işçi gücüdür.
Buraxma parametrinin işçi parametrə olan nisbətinə buraxmada ehtiyat deyilir. Məsələn, həmin rele üçün:
İşləmədə ehtiyat əmsalı həmişə vahiddən böyük, qayıtmada isə həmişə vahiddən kiçik olur.
Relenin mühüm parametrləri – onun işləmə müddəti və buraxma müddətidir.
Şəkil 2
İşləmə və buraxma zamanı relenin dolağından axan cərəyanın dəyişməsi.
Relenin dolağına gərginlik verildikdə o həmin anda deyil, tişl. müddətində (müəyyən vaxt müddətində) işləyir ki, həmin müddətə relenin işləmə müddəti (vaxtı) deyilir.
Gərginlik kəsildikdə yaxud buraxma parametrinin qiymətinə qədər azaldıqda rele dərhal buraxmır, müəyyən vaxtdan sonra buraxır ki, buna relenin buraxma vaxtı (tbur.) deyilir.
ttər tərpənmə müddəti ərzində relenin mütəhərrik (tərpənən) hissələri sakit vəziyyətdə olur, cərəyan isə relenin Iişl. cərəyanına qədər artır. tişl – ttərp. zaman intervalında (həddində) relenin mütəhərrik hissələri bir dayanıq vəziyyətdən digər dayanıq vəziyyətə keçirlər, yəni rele işləyir.
Relenin kontaktları
Relenin etibarlılığı və kommutasiya xüsusiyyəti əsas etibarı ilə kontaktlarla müəyyən edilir. Relenin kontaktları aşağıdakı istismar parametrləri ilə xarakterizə olunurlar: cərəyan, gərginlik, güc və qoşulmaların sayının məhdudluğu.
Məhdud buraxılabilən cərəyan Iməh. kontaktların qızma temperaturu ilə müəyyən edilir. Bu temperaturda kontaktlar yumşalmır və lazımi fiziki – mexaniki xassələri saxlayırlar.
Məhdud buraxılabilən gərginlik Uməh. kontaktların izolyasiyasının deşilmə gərginliyi və açıq kontaktlar arasındakı aralığın deşilməsi ilə müəyyən edilir.
Məhdud buraxılabilən cərəyanı artırmaq üçün kontaktların müqavimətini azaltmaq və onların səthinin soyudulmasını artırmaq lazımdır. Kontaktların müqaviməti onların toxunma yerlərinin müqaviməti ilə müəyyən edilir və o bir-birinə sıxılmış kontakt yaradan hissənin qüvvəsindən asılıdır. Zəif cərəyanlı relelər üçün bu qüvvə Nyutonun yüzdə birini, 3...10 A-lik kontaktlar üçün qüvvə 1 N-a qədər çatır. Bu zaman kontaktların müqaviməti 10-5...10-3-a bərabər olur.
Məhdud buraxılabilən güc Pməhs. elektrik dövrəsinin gücü olub, həmin gücdə kontaktlarda dayanıqlı elektrik qövsü yaranmadan onu qıra bilər. Bu güc, kontaktlar açıldıqdan sonra onlar arasındakı qövsün sönməsi şəraitində (şərtində) müəyyən edilir.
nisbəti relenin güc üzrə güclənmə əmsalı adlanır.
Bu parametrlər kontaktların materialından, forma və ölçülərindən, kontakt təzyiqindən və xüsusi qövssöndürən qurğuların olmasından asılıdırlar.
Kontaktların materialından asılı olaraq cərəyan və gərginliyin müəyyən minimal qiymətlərində qövs əmələ (yaranır) gəlir.
Relelərin kontaktlarının işini (qığılcım əmələ gəlməsinin azaldılması) yüngülləşdirmək üçün əlavə elementlər tətbiq olunurlar. Onları relenin kontaktlarına yaxud dolaqlarına paralel birləşdirirlər.
Şəkil 3
P dolağının induktivliyində yaranan maqnit enerjisi kontaktlar arasındakı boşluqda deyil, əlavə elementdə - R rezistorunda və C kondensatorunda yaxud relenin dolağının özündə (şək . d) sərf olunur. R söndürücü rezistorun müqaviməti dolağın aktiv müqavimətindən 5-10 dəfə böyük, C kondensatorunun tutumu isə C= 0,5...2 mkF götürülür.
Bütün növ relelər içərisində kənd təsərrüfat qurğularının elektro-avtomatikasında elektromaqnit relelər daha geniş tətbiq tapmışlar.
Elektromaqnit relelər
Relelərin ən geniş yayılmış növünə elektromaqnit relelər aiddir.
Elektromaqnit relelər – dolağından keçən cərəyanı hiss edir. Yaranan maqnit sahəsi ferromaqnit lövbərin yaxud kontaktlı nüvənin dartılmasına səbəb olur.
Elektromaqnit relelər müəyyən parametrlərin dəyişməsinə öz kontaktlarının qapanması yaxud açılması ilə cavab verirlər.
Dolaqdan axan cərəyanın növünə görə elektromaqnit relelər sabit və dəyişən cərəyan relelərinə, sabit cərəyan releləri isə öz növbəsində neytral və qütbləşmiş relelərə bölünürlər.
Neytral relelər siqnalın qütblüyünü fərqləndirmir və dolaqdan axan sabit cərəyanın hər iki istiqamətini eyni hiss edirlər.
Şəkildə sadə elektromaqnit relenin sxemi göstərilmişdir. Rele aşağıdakı hissələrdən ibarətdir:
-
tərpənən lövbər;
-
tərpənməyən nüvə;
-
dolaq;
-
əks təsir edən yay;
-
kontaktlar;
-
ştift.
Şəkil 4
Relenin dolağından cərəyan axdıqda tərpənən lövbər elektromaqnitin tərpənməyən nüvəsinə dartılır. Lövbərin yerdəyişməsi kontaktların qısaqapanmasına səbəb olur. Dolaqda cərəyan olmadıqda lövbər və kontaktlar əks təsir yaradan yay vasitəsi ilə ilk vəziyyətə qayıdır.
Qütbilənmiş rele neytral elektromaqnit rele kimi tərpənən lövbərə və dolağa malikdir. Amma relenin nüvəsi, onu qütbləşdirən, daha doğrysy releni cərəyanın istiqamətinə həssas edən sabit maqnitə malikdir:
-
sabit maqnit;
-
nüvə;
-
dolaq;
-
4′ - tərpənməyəm kontaktlar.
1 - sabit maqniti nalşəkillidir. Cərəyanın istiqamətindən asılı olaraq 2 lövbəri bu və ya digər istiqamətə maqnitlənir. 3 dolağının içərisində yerini dəyişdirir, bu və ya digər qütbə dartılır və 4 yaxud 4′ kontaktını qapayır.
Dəyişən cərəyan elektromaqnit relesi sabit cərəyan relesinə nisbətən başqa cür qurulur.
-
sabit maqnit; 2- lövbər; 3 - sonluq; 4 - maqnit məftili ləçək; 5 - ox;
6- maqnit keçirən yiv; 7 - elektromaqnit.
S – cənub qütbü;
N – şimal qütbü.
Şəkil 5. Qütbilənmiş rele
a – maqnit sellərinin paylanma sxemi;
b – sağ kontaktı qapanmış iki mövqeli (vəziyyəti)
Dəyişən cərəyan elektromaqnit relesi sabit cərəyan relesinə nisbətən başqa cür qurulur.
Həqiqətən, əgər adi sabit cərəyan elektromaqnit relesinin dəyişən cərəyan dövrəsinə qoşsaq, onda lövbər titrəyəcəkdir, çünki bir period ərzində cərəyan iki dəfə sıfırdan keçir. Titrəmə səs əmələ gətirir, yeyilməni sürətləndirir və kontaktların işini çətinləşdirir.
Titrəməni aradan qaldırmaq üçün dəyişən cərəyan relesi elə hazırlanır ki, lövbərə fazaca biri digərinə nisbətən sürüşdürülən iki maqnit seli təsir edə bilsin. Bunun nəticəsində də dartı qüvvəsi heç vaxt sıfıra düşmür. Şəkildə telefon tipli dəyişən cərəyan relesinin konstruktiv sxemi göstərilmişdir.
Şəkil 6.
Bunun üçün relenin nüvəsinin qütbü iki hissəyə ayrılır və birinə ekran adlandırılan qısa qapanmış mis sarğı geydirilir. Sarğıda e.h.q.-si induksiyalanır və öz növbəsində maqnit seli yaradan cərəyan əmələ gəlir.
Nəticədə qısa qapanmış sarğıdan keçən F2 maqnit seli, qütbün sərbəst hissəsindən keçən F1 maqnit selindən φ bucağı qədər geri qalır.
Bir-birindən φ bucağı qədər sürüşmüş F1 və F2
Beləliklə, FA və FB maqnit selləri
bir-birindən φ bucağı qədər sürüşdürülür.
Şəkil 8
Elektromaqnit relenin vektor
diaqramı
Şəkil 7
Şəkil 9 Qısa qapanmış sarğılı dəyişən cərəyan
elektromaqnit relesinin konstruksiyası
Maqnit sellərinin yaratdıqları FЭ1 və FЭ2 dartı qüvvələrinin cəmi heç vaxt sıfıra bərabər olmur.
Dartı qüvvələrinin cəmi orta qiymət ətrafında nisbətən az meyl edir, relenin etibarlı işini təmin edir və titrəməni demək olar ki, tamamilə aradan qaldırır.
Şəkil 10. Qısa qapanma sarğısı olmayan dəyişən cərəyan relesinin dartı
qüvvəsinin dəyişmə qrafiki
Şəkil 11. Qısa qapanma sarğısı olan dəyişən cərəyan relesinin dartı
qüvvəsinin dəyişmə qrafiki
Elektromaqnit relelərinin əsas xarakteristikaları
Elektromaqnit relelərin düzgün və etibarlı işləməsi onların dartı və mexaniki xarakteristikalarının uyğun olmasından çox asılıdır.
Dartı xarakteristikası dedikdə elektromaqnit qüvvənin (FЭ) relenin lövbəri ilə elektromaqnitin nüvəsi arasındakı δ hava aralığı arasındakı asılılıq başa düşülür. Dartı qüvvəsi FЭ relenin amper – sarğılarının kvadratı yaxud Ф maqnit selinin kvadratı ilə düz, δ hava aralığının kvadratı ilə tərs mütənasibdir.
Əks təsir yaradan yayın qüvvəsinin lövbərin yerdəyişməsindən asılılığına relenin mexaniki (əks təsiredici) xarakteristikası deyilir.
Relenin işləməsi üçün dartı xarakteristikası mexaniki xarakteristikadan yuxarıda, buraxması üçün ondan aşağı yerləşməlidir.
dartı xarakteristikaları aralıq δmin-dan δmax-a qədər dəyişmələrdə müxtəlif amper-sarğılar üçün hiperbol ailəsindən ibarətdir. mexaniki xarakteristika sınıq xətdən ibarətdir.
Əgər lövbər dartılıbsa (δmin) onda elektromaqnit qüvvəsinin artması onun əlavə yerdəyişməsinə səbəb olmayacaqdır (1-2 parçası). Relenin buraxması 2 nöqtəsində baş verir, bundan sonra δ artdıqca relenin yayının əks təsir qüvvəsi tədricən azalır (2-3 parçası), sonra isə bizdən son qiymətinə qədər aşağı düşür (3-4 parçası). Dolaqda cərəyan artdıqda relenin lövbəri 4 nöqtəsində tərpənir, yalnız 3 nöqtəsində FЭ iş.-də nüvəyə dartılır.
Şəkil 12 Elektromaqnit relenin dartı Fe və mexaniki xarakteristikaları.
- dartı xarakteristikası.
Fm – relenin mexaniki xarakteristikası (əks təsir edici).
FЭ –relenin dartı xarakteristikası.
Şəkil 13. Relenin statik xarakteristikası
Şəkil 14. Elektromaqnit relenin vektor diaqramı.
Elektron və ion releləri
Elektron relelərdə müxtəlif yarımkeçirici cihazlar və vakuum elektron lampalar, ion relelərdə isə közərən boşalmalı tiratronlar (soyuq katodlu ion cihazları) istifadə olunurlar.
Adətən elektron relelər sabit cərəyan gücləndiricisi olub, müsbət əks rabitə ilə əhatə olunur. Bu relelər başqa relelərə nisbətən böyük həssaslığa (işləmə gücü 10-12...10-8 Vt), yüksək güclənmə əmsalına, kiçik ətalətliyə malik olub, kontakt və tərpənən hissələri yoxdur.
Əsasən onları sıfır indikator (müqayisə edilən kəmiyyətlərin kiçik fərqlənmə qiyməti və işarəsinə həssas olan müqayisəedici element kimi), zaman dözümlü rele kimi, qeyri-elektrik kəmiyyətlərin yüksək omlu vericilərindən alınmış kiçik siqnalların rele gücləndiricisi kimi istifadə edirlər.
Elektron və ion relelərin çıxışına adətən idarə dövrələrini artırmaq üçün daha güclü kontakt releləri qoşurlar.
Zaman dözümlü relelər
Zaman dözümlü relelər avtomatikanın bir elementindən digərinə siqnal verildikdə müəyyən vaxt ləngiməsi yaratmaq üçündür.
Zaman relesi xarici təsirin verilişində zamana görə ləngimə funksiyasını yerinə yetirir.
Proqram relesi (qurğusu) zaman dözümlü relenin müxtəlif növü olub adətən bir neçə müstəqil nisbətən böyük zaman ləngiməsi almağa imkan verir.
Nisbətən kiçik zaman dözümləri (5 saniyəyə qədər) yaratmaq üçün ən çox sadə sxem metodları tətbiq edirlər.
Şəkil 15. Sabit cərəyan relesinin buraxma və işləməsinin
yavaşıdılmasının sxem üsulları.
| |
http://kompy.info/azerbaycan-hava-yollar-v3.html | Azərbaycan Hava Yolları | Giriş……………………………………………..................
|
5
|
Cəbri və transsendent tənliklərin təqribi həll üsulları..........
|
6
|
Köklərin ayrılması........................................................
|
6
|
Köklərin verilmiş dəqiqliklə təyin edilməsi.................
|
12
|
Parçanın yarı bölünməsi (biseksiya) metodu.....
|
12
|
Toxunanlar (Nyuton) üsulu................................
|
15
|
Vətərlər üsulu.....................................................
|
21
|
Sadə iterasiya metodu........................................
|
27
|
Matlab mühitində cəbri və transsendent tənliklərin həlli texnologiyaları....................................................................
|
30
|
Xətti cəbri tənliklər sisteminin həlli....................................
|
36
|
İterasiya metodu...........................................................
|
37
|
Zeydel üsulu........................................................
|
43
|
Matlab mühitində qeyri-xətti tənliklər sisteminin həlli.......
|
50
|
İnterpolyasiya çoxhədlilərinin qurulması....................
|
54
|
Matlab mühitində interpolyasiya məsələlərin həlli..............
|
59
|
Ən kiçik kvadratlar metodu.................................................
|
66
|
Matlab mühitində çoxhədli şəkilli asılılığın qurulması.....
|
76
|
Ədədi inteqrallama..............................................................
|
92
|
9.1. Düzbucaqlılar metodu..........................................
|
92
|
9.2 Trapesiyalar metodu...........................................
|
97
|
9.3.Simpson metodu...................................................
|
102
|
Matlab mühitində inteqralların ədədi üsullarla həlli............
|
106
|
Sıranın cəminin tapılması……………………….…...........
|
108
|
Diferensial tənliklərin ədədi üsullarla həlli..........................
|
117
|
12.1. Eyler metodu.....................................................................
|
117
|
12.2. Runge-Kutta metodu...................................................
|
120
|
12.3. Qovma üsulu......................................................
|
128
|
Matlab mühitində adi diferensial tənliklərin ədədi üsullarla həlli texnologiyaları..............................................
|
135
|
Xüsusi törəməli diferensial tənliklərin həlli metodları........
|
140
|
Matlab mühitində xüsusi törəməli diferensial tənliklərin ədədi üsullarla həlli texnoligiyaları.....................................
|
145
|
İstifadə olunmuş ədəbiyyat..................................................
|
148
|
Əlavə1..................................................................................
|
149
|
Əlavə2..................................................................................
|
155
| |
http://kompy.info/bug-bilan-isitish-tizimlari.html | Bugʻ bilan isitish tizimlari | |
Bugʻ bilan isitish tizimlari
|
Sana | 24.12.2023 | Hajmi | 4,95 Kb. | | #128029 |
Bog'liq Bugʻ bilan isitish tizimlari-fayllar.org
Bugʻ bilan isitish tizimlari
Bugʻ bilan isitish tizimlari
BUGʻ BILAN ISITISH TIZIMLARI BUGʻ BILAN ISITISH — issiklik eltuvchi sifatida suv bugʻidan foydalaniladigan isitish tizimi. Suv bugʻi binolarga oʻrnatilgan isitish asboblariga quvurlarda keltiriladi. Bugʻ bilan isitish tizimlarida bugʻ isitish asboblarida kondensatsiyalanayotganda uning issiqlik ajratish xossasidan foydalaniladi; hosil boʻlgan kondensat quvurlarda markazlashgan issiklik bilan taʼminlash tarmogʻiga yoki isitiladigan binodagi bugʻ qozoniga qaytadi. Bugʻ bilan isitishi . da ishlatilgan (mas, bugʻ mashinalari, turbinalari va b. dan chiqqan) bugʻdan ham foydalanish mumkin. Bunday tizim xonadonlarni isitiщda deyarli qoʻllanilmaydi, u asosan sanoat binolarini isitish uchun moʻljallangan O'z qo'llaringiz bilan bug 'isitish juda mumkin, lekin avval siz ushbu tizim bilan tanishishingiz kerak.
O'z qo'llaringiz bilan bug 'isitish juda mumkin, lekin avval siz ushbu tizim bilan tanishishingiz kerak.
Uy yoki kvartirani bug 'isitish yopiq tizim bo'lib, uning asosiy komponentlari isitish qozoni, quvur liniyasi va isitish radiatorlari hisoblanadi. Qo'shimcha komponentlar tizim orqali sovutish suvining majburiy aylanishi zarur bo'lganda nasosni o'z ichiga oladi.
Ishlash printsipi oddiy: sovutish suvi qozon idishida isitiladi va quvur liniyasi orqali radiatorlar tomon harakatlanadi. Isitilgan sovutish suvi radiatorlar va quvurlarga issiqlik beradi, soviydi va qozonga qaytadi. Aylanmaning uzluksizligi to'g'ri o'rnatilgan quvurlar va radiatorlar yoki bir necha qavatli uy uchun isitish zarur bo'lsa, nasos bilan ta'minlanadi.
Bir qavatli uyda bug 'isitishini amalga oshirish va shu bilan birga sovutish suvining tabiiy aylanishini ta'minlash juda qiyin vazifadir. Axir, quvur liniyasi ma'lum bir burchak ostida joylashtirilishi kerak. Qizdirilganda, sovutish suvi zichligini yo'qotadi, engilroq bo'ladi va o'z kuchi ostida tizimni yuqoriga ko'taradi. Bunga faqat to'g'ri burchak yordam beradi. Sovutish suyuqligining majburiy aylanishi bilan bug'li isitishni qanday qilish kerak - ko'p bilim talab etilmaydi. Bundan tashqari, bu erda erkin fikrlashga ruxsat beriladi, chunki nasos sovutish suvini quvurlar orqali har qanday qiyalikda, har qanday burilish va deyarli son-sanoqsiz radiatorlar bilan haydashi mumkin
Bir qavatli uyda bug 'isitishini amalga oshirish va shu bilan birga sovutish suvining tabiiy aylanishini ta'minlash juda qiyin vazifadir. Axir, quvur liniyasi ma'lum bir burchak ostida joylashtirilishi kerak. Qizdirilganda, sovutish suvi zichligini yo'qotadi, engilroq bo'ladi va o'z kuchi ostida tizimni yuqoriga ko'taradi. Bunga faqat to'g'ri burchak yordam beradi. Sovutish suyuqligining majburiy aylanishi bilan bug'li isitishni qanday qilish kerak - ko'p bilim talab etilmaydi. Bundan tashqari, bu erda erkin fikrlashga ruxsat beriladi, chunki nasos sovutish suvini quvurlar orqali har qanday qiyalikda, har qanday burilish va deyarli son-sanoqsiz radiatorlar bilan haydashi mumkin
Endi bug 'isitish plastik quvurlar yordamida amalga oshirilganda tendentsiya mavjud. Bu haqiqatan ham estetik jihatdan yoqimli va bu masala bo'yicha bahslashish qiyin. Ammo plastmassaning issiqlik o'tkazuvchanligi metallga qaraganda ancha past. Bir metr uzunlikdagi dyuymli metall quvur 0,75 m2 sirt maydoniga ega. Butun quvur liniyasining bunday isitish maydoni qancha ekanligini tasavvur qilish yoki hatto hisoblash oson. Shu bilan birga, har doim katta quvur diametridan keyin ta'qib qilish kerak emas. Shunga qaramay, issiqlik manbasining asosiy turi radiatorlardir. Bu shuni anglatadiki, qozonning ortiqcha energiya sarfini kuzatmaslik uchun kamroq miqdorda sovutish suvi bo'lishi muhimdir.
Bug 'isitishning afzalliklari
Bug 'isitishning afzalliklari
Avvalo, bug 'tizimlari o'rnatish bosqichida past narx tufayli suv tizimlari bilan raqobatlasha oladi. Axir, ular kichikroq umumiy isitish moslamalarini o'z ichiga oladi. Va isitish davrlaridagi quvurlarning diametri, qoida tariqasida, kichikroq.
Bundan tashqari, sovutish suyuqligining yuqori harorati tufayli bug 'isitish suv hamkasbiga nisbatan kamroq inertsiyaga ega. Shunga ko'ra, xonadagi harorat ancha tez yuqoriga o'zgara boshlaydi.
Bundan tashqari, kamida minimal sanitariya-tesisat ko'nikmalariga ega bo'lgan kishi bug 'isitishini o'z qo'llari bilan yig'ishga qodir. Lekin buning uchun siz o'rnatish tartibining bir qator xususiyatlarini bilishingiz kerak.
http://fayllar.org
http://fayllar.org
|
| | |
http://kompy.info/mavzu-ulush-butunning-ulushini-topish-ulushga-kora-butunni-top.html | Mavzu: Ulush. Butunning ulushini topish. Ulushga ko'ra butunni topish. Kasr tushunchasi bilan tanishtirish metodikasi | |
Mavzu: Ulush. Butunning ulushini topish. Ulushga ko'ra butunni topish. Kasr tushunchasi bilan tanishtirish metodikasi
|
bet | 1/2 | Sana | 19.01.2024 | Hajmi | 13,02 Kb. | | #141589 |
Bog'liq Mavzu Ulush. Butunning ulushini topish. Ulushga ko\'ra butunni t-fayllar.org
Mavzu: Ulush. Butunning ulushini topish. Ulushga ko'ra butunni topish. Kasr tushunchasi bilan tanishtirish metodikasi
Mavzu:Ulush. Butunning ulushini topish. Ulushga ko'ra butunni topish. Kasr tushunchasi bilan tanishtirish metodikasi.
R E J A :
1. Ulush va kasr tushunchasi bilan tanishtirish metodikasi.
2.O‘nli kasrlarning yozilishi va o‘qilishi. Tayanch tushunchalar: o‘nli kasr, aralash kasr, surat, maxraj, kasr chizig‘i, matematika, texnologiya, axborot, interfaol, didaktika, dars, metod, ko‘rsatmalilik, taqdimot, talablar, ulush, butunni topish, butunning qismini topish. 1. Ulush va kasr tushunchasi bilan tanishtirish metodikasi.
Kasrlar bilan tanishtirishning mohiyati.
O‘quvchilarni kasrlar bilan tanishtirish dasturiga binoan 3-sinfdan boshlanadi. Kasrlarning hosil bo‘lishi, ularni taqqoslash, nonning ulushini topish va berilgan ulushga ko‘ra sonning o‘zini topish bilan tanishadilar. 4-sinfda 1 ning ulushi va bir necha ulushi va uning yozma ko‘rinishi tasavvurlariga ega bo‘ladilar. Kasr tushunchasi geometriyada kesma ulushi, miqdorlarning ulushi va boshqa geometrik shakllarning ulushlari bilan bevosita bog‘langan.
Kasr tushunchasini hosil qilish har xil narsalarni teng bo‘laklarga bo‘lish, kesish, sindirish, maydalashdan kelib chiqadi deyiladi. Boshlang‘ich sinfdan oldin, ya’ni maktabacha yoshdayoq kasr tushunchasining boshlang‘ich tushunchalari berilgan. Masalan, olma, tarvuz, bodring, non va boshqalarni bir necha bo‘laklarga bo‘lib ko‘rgan va boshlang‘ich tushunchalar berilgan. SHu maqsadda bolalarni ulushlar bilan, ularning yozilishi bilan tanishtirish, taqqoslashni o‘rgatish, nonning ulushlari va ulushi bo‘yicha sonni topishga doir masalalarni yechish kuzda tutiladi. Aytib o‘tilgan barcha masalalar ko‘razmali qilib ochib beriladi.
Miqdorlarning ulushlari bilan tanishtirish metodikasi
Yuqorida ko‘rdikki, 3-sinfda birning ulushlari, ya’ni 1/2, 1/3, 1/4 va hokazo ulushlarga oid tasavvurlarni hosil qilishdan iborat. Kasrlarni o‘rgatish deyarli ko‘rgazma asosida tushuntiriladi. Bu ko‘rgazmalarga meva, qovun, tarvuz, geometrik shakl, cho‘p, qog‘oz va boshqa atrofdagi narsalarni olish mumkin.
Ko‘rgazmali tushuntirishda, masalan, olmani teng ikkiga bo‘lish, yordamida kasr hosil qilinadi. SHunga mos olmani teng bo‘lmagan 2 bo‘lakka bo‘lib, u yarim olma emasligini, demak, kasrni hosil qilmaslikni tushuntirish kerak. Faqat teng bo‘lakka bo‘lgandagina kasr son yoki butunning ulushi hosil bo‘lishini mustahkam singdirish lozim.
Turli xil geometrik shakllar bilan ishlayotganda bu shakl yordamida ulushlarni hosil qiladilar, hamda uning ba’zi xossalarini keltirib chiqaradilar. Masalan, kvadratni teng 4 bo‘lakka bo‘lishda, uni ikkita yo‘l bilan bo‘lib, burchaklarining o‘zaro tengligiga, hamda tomonlarining ham o‘zaro tengligiga asoslanib, shuningdek kvadrat simmetriyasi haqida tasavvurlarga ega bo‘ladilar.
Shuningdek, boshqa o‘quvchilarga doirani, ba’zilariga to‘g‘ri to‘rtburchakni 4 bo‘lakka bo‘lish topshiriladi. Bundan keyingi ish teng bo‘laklarga bo‘lingan ulushlardan bittasini, ikkitasini, uchtasini olib ularni qanday sonlar bilan yozish mumkinligi o‘qitiladi. Kasrlarni ikkidan bir, uchdan bir, to‘rtdan bir kabi o‘qish va 1/2, 1/3, 1/4 larga narsalarni qanday bo‘lib, qancha qismi olinayotanligi orasidagi bog‘lanishni hosil qilish lozim. SHu asosda surat va maxraj hamda kasr kabi yangi terminlar kiritmasdan o‘qiladi. Lekin chiziq chizish, chiziqning pastida butunni nechaga bo‘lgan son, yuqorisiga necha ulushni olgan son yozilishi tushuntiriladi.
"Ulushlar" mavzusida figuralarni teng bo‘laklarga bo‘lish asosida ulushlarni taqqoslash ham tushuntiriladi. Masalan, o‘qituvchi 5 ta bir xil to‘g‘ri to‘rtburchakli qog‘ozdan yo‘lakchali qilib qirqishni taklif qiladi.
Bu yo‘lakchaning birinchisini teng ikkiga, ikkinchisini teng to‘rtga, bo‘lib, ularni ustma-ust qo‘yish asosida har bir teng bo‘laklarni taqqoslaydi. Unda 1/2 >1/4, 1/4 > 1/8, 1/3 >1/6 kabi ekanligiga ishonch hosil qiladilar. 3-sinfda sonning ulushini topishni amaliy masalalardan boshlash kerak. Masalan, uzunligi 12 sm bo‘lgan qog‘oz yo‘lakchani olib uni ikkiga buklash topshiriladi. Yo‘o‘lakchaning yarmi necha sm? 12/2=6 sm. Endi yo‘lakchani yana ikki buklab to‘rt qismga bo‘ladi. Yo‘lakchaning qanday qismi hosil bo‘ldi va uning uzunligi qancha? Javob: 12:4=3 sm. 1/4 qism. Bu ish chizg‘ich yordamida ham o‘lchab ko‘riladi.
Masala. Kitob 80 bet, o‘quvchi uning 1/4 qismini o‘qidi. Necha bet kitob o‘qilgan. 80 betning 1/4 qismi qancha? 80:4=20 bet.
1. Boshqa masalalarni yechayotganda chizmadan foydalanish yetarli: son kesma orqali tasvirlanadi, u berilgan sondagi teng bo‘laklarga bo‘linadi, ulushi belgilanadi, so‘ngra yechishni og‘zaki yoki yozma bajaradi. Masalan, 1/2 m da, 1/4 m da, 1/5 m da necha sm bor? 1/2 soatda, 1/5 soatda, 1/6 soatda necha minut bor?
Vaqt o‘lchovlarini o‘rganayotganda nima uchun "bir yarim", "chorak kam 10" deb aytilishlarini tushuntirishlari kerak. Aksincha, sonning ulushiga qarab sonning o‘zini topishga ham katta e’tibor beriladi. Masalan, "TU-104" samolyot 1/3 minutda 5 km uchadi. 1 minutda necha km uchadi? 1/3 qismi 5 km bo‘lgan son necha?
5•3=15 km
2. Keyinchalik, sonni uning ulushi bo‘yicha topishga doir masalalar bilan sonning ulushini topishga doir masalalar aralashtirib kiritiladi. 3-sinfda ulushni va ulushga qarab sonni topishga doir faqat sodda masalalar, 4-sinfda esa murakkab masalalar yechdiriladi.
3. Kasrlarni o‘rganish metodikasi .
"Ulushlar" mavzusiga asoslangan holda kasrlarning hosil bo‘lishi bilan
4-sinfda tanishtiriladi. Bu yerda ham ko‘rgazma qurol bilim berishning bosh
mezoni bo‘ladi. Narsalarni, shakllarni va boshqa atrofdagilarni teng bo‘laklarga bo‘lish va shu bo‘laklardan bittasini, ikkitasini, uchtasini, ... olish masalasi, uni ifodalash, va yozish asosiy vazifa bo‘ladi. Bunda kasr, kasrning surati, maxraji kabi terminlar bilan tanishtiriladi.
Kasrlarni yozishni bajarishda quyidagi qoidaga amal qilish eslatiladi. CHiziq ostiga yozilgan son kasrning maxraji deyilib, butun narsa nechaga teng bo‘linishini ifodalaydi. Kasrning ustiga yozilgan son kasrning surati deyilib, teng qismlardan qanchasi olinganini ko‘rsatadi. Boshlang‘ich sinfda maxraji 10 dan katta bo‘lmagan kasrlar qaraladi.
Bundan keyin kasrlarni maydaroq ulushlarga maydalash va aksincha masalalar qaraladi. Masalan, 3/4=6/8 yoki 2/8=1/4 larni tushuntirish uchun bir xilda yo‘lakcha olamiz va 1-sini 4 ta teng bo‘lakka, 2-sini 8 ta teng bo‘lakka bo‘lib, 1-sidan 3 ta ulushni, 2-sidan 6 ta ulushni olamiz. Bu ikkala yo‘lakchadagi yuzalar tengligi ko‘rinarli bo‘ladi. SHuningdek 2/8=1/4 ifoda tushuntiriladi.
Sonning kasrini topishga doir masalalarni yechishda 3-sinfda o‘rganilgan sonning ulushini topish masalasi asos bo‘lib xizmat qiladi.
Masala. Uzunligi 10 sm bo‘lgan kesma chizilgan, 3/5 qismi necha sm ga teng? Uzunligi 10 sm bo‘lgan kesmani chizadi va uning 1/5 ulushi necha sm ekanligini 3-sinfdan biladi. 10:5=2 sm. So‘ngra kesmaning 3/5 qismini topishda
2•3=6 sm ishni bajaradi, yoki birdaniga 10 : 5•3=6 sm deb bajarish ham mumkin.
Masala. Daftar 24 betlik, o‘quvchi daftarning 5/8 qismini to‘ldiradi. Necha bet yozilmay qoldi? Masala shartining qisqacha yozuvi quyidagicha:
Bor edi - 24 bet.
Yozildi - 5/8 qismi.
Qoldi - ?
Yechish. Masalani yechishda kesma tasviridan foydalanamiz. Kesmani 24 bet deb olib, uni 8 ta teng bo‘lakka bo‘lamiz va uning 5 qismini ajratamiz.
1) 24:8=3 bet
2) 3•5=15 bet
3) 24-15=9 bet yozilmadi.
Umumiy ifoda ko‘rinishda 24-24:8•5=9 bet.
4-sinf darsligida berilgan sonning kasrini topishga doir ba’zi masalalarni yechishda kata 8 qismi ishlatildi. Qolganidan necha metr ortiq sim ishlatilgan?, murakkab ifodalar hosil bo‘ladi. Bunday masalalarning yechimlarini amallarni bajarish yordamida ifodalash kerak bo‘ladi. Masalan: o‘ramda 240 m. sim bor edi. SHu simning 5
Echimning ifoda ko‘rinishidagi yozuvini quyidagicha bajaramiz:
240:8•5=150m.
240-150=90m.
150-90=60m.
Umumiy ifodasi 240:8•5-(240-240:8•5)
Kasrlarni taqqoslashda teng to‘g‘ri to‘rtburchaklarning tasvirlaridan ham foydalanish qulaydir. O‘quvchilarga daftarlarida bo‘yi 16 sm ga , eni esa 1 sm bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak chizish topshiriladi. Bu bitta to‘g‘ri to‘rtburchakka
1 sonini yozamiz. 1-to‘g‘ri to‘rtburchak tagida shunday to‘g‘ri to‘rtburchak chizing va uni teng ikkiga bo‘ling. Qanday ulushlar hosil qildingiz? (ikkidan bir, yarim ulushlar). Tagida shunday to‘g‘ri to‘rtburchak chizing va uni teng to‘rt
bo‘lakka bo‘ling. har bir bo‘lak nima deb ataladi va qanday son bilan ifodalanadi? 1 butunda nechta chorak (to‘rtdan bir) bor? Yarimda nechta chorak bor?
O‘quvchilarni kasrlar bilan tanishtirish o‘kitish dasturiga binoan ikkinchi sinfdan boshlanadi. Bunda o‘quvchilar 5 soat davomida kasrlarning hosil bo‘lishi, ularni taqqoslash, nonning ulushini topish va berilgan ulushiga ko‘ra sonning o‘zini topish bilan tanishadilar. III sinfda birning ulushlari haqidagi ma’lumotlar ancha kengaytiriladi. Bunda o‘quvchilar II sinfda qaralgan ba’zi ulushlarni hosil qilish usulini takrorlash bilan bir qatorda birning bir nechta ulushidan iborat ulushlarning hosil bo‘lish protsessi bilan tanishadilar; shu asosda o‘quvchilarda kasr butunning bir nechta ulushi to‘plamidan iborat, degan tasavvur hosil bo‘ladi.
Bu temani o‘rganish kasr sonlarni o‘rganishning boshlang‘ich zvenosi bo‘ladi, shu bilan birga sonlar arifmetikasi bilan geometriya boshlang‘ich elementlari (kesma ulushi) orasidagi bog‘lovchi zveno ham bo‘ladi. Kasr tushunchasi matematikada katta rol o‘ynovchi hamda boy amaliy tatbiqlarga bo‘lgan (miqdorlarni o‘lchash) miqdor tushunchasining o‘zi bilan uzviy bog‘langan. SHu shababli bu temani o‘rganishda o‘quvchilarda kasrlar haqida to‘g‘ri tasavvurlarning shakllanishini, shu tushuncha bilan bog‘liq masalalarni yechish malakalarining tarkib topishini ta’minlash muhimdir.
Kasr tushunchasini shakllantirish har xil predmetlarni teng qismlarga bo‘lishdan boshlanadi, bu predmetlarning har birini biz bir butun deb qaraymiz. Abstrakt kasr tushunchasi, aftidan, shu konkret bo‘lishdan, sindirishdan, maydalashdan, yoyishdan kelib chiqqan bo‘lishi mumkin.
Bu boshlang‘ich bosqichni o‘quvchi bir necha yil ilgari bosib o‘tgan. Maktabacha yoshdayoq unga olmalar, pryaniklar va konfetlarni bo‘lishga; qovun va tarvuzlarni, bodring, pomidorlarni kesishga to‘g‘ri kelgan edi va o‘sha davrdayoq ko‘p marta butunning yarmi, choragi, uchdan biri va boshqa ba’zi bir ulushlari haqida gapirilgan.
Bolalarning figurani teng bo‘laklarga bo‘lish borasida to‘plagan tasavvurlari va malakalari ularda butunning ulushlari tushunchasini tarkib toptirishda asosiy boshlang‘ich tayanch bo‘ladi.
II sinfda matematika o‘qitishning asosiy maqsadi birning 1/2, 1/3, 1/4, 1/6, 1/8 ulushlariga oid aniq tasavvurlarni hosil qilishdan iborat.
Kasrlarni o‘rganishda ko‘rsatmalilik va ko‘rsatma qurollar masalasi, ayniqsa muhimdir. Kasrlarni o‘rganishning bu bosqichida o‘qitish to‘la ko‘razmali bo‘lishi, ayniqsa zarur. SHuning uchun ulushlarning hosil bo‘lish jarayonini ko‘rilayotanligi munosabati bilan iloji boricha ko‘proq turli aniq predmetlar: olma, lenta va boshqa har xil geometrik figuralarning modellarini teng bo‘laklarga bo‘lishga doir amaliy mashqlarni ko‘proq o‘tkazish kerak.
Kasrlarni taqqoslash
Bir xil maxrajli kasrlardan qaysi birining surati katta bo‘lsa,
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Mavzu: Ulush. Butunning ulushini topish. Ulushga ko'ra butunni topish. Kasr tushunchasi bilan tanishtirish metodikasi
| |
http://kompy.info/tarix-ve-arxeologiya-departamentinin-mudiri-roza-arazova-tesdi.html | Tarix və arxeologiya departamentinin müdiri: Roza Arazova Təsdiq edirəm | |
Tarix və arxeologiya departamentinin müdiri: Roza Arazova Təsdiq edirəm
|
bet | 1/3 | Sana | 24.03.2017 | Hajmi | 33,26 Kb. | | #1833 | Turi | Mühazirə |
Tarix və arxeologiya departamentinin müdiri: Roza Arazova
Təsdiq edirəm:______________
Ümumi məlumat
|
Fakültə,Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı
|
Humanitar və Sosial Elmlər fakültəsi,Azərbaycan tarixi, HIST211, 3 kredit
|
Departament
|
Tarxi və Arxeologiya departamenti
|
Proqram (bakalavr, magistr)
|
Bakalavr
|
Tədris semestri
|
Payız 2015
|
Fənni tədris edən müəllim (lər)
|
PhD Günay Novruzova
|
E-mail:
|
[email protected]
|
Telefon:
|
(012) 421-79-16 (departament)
|
Mühazirə otağı/Cədvəl
|
|
Məsləhət saatları
|
Tələbələrlə razılaşdırılan vaxtda
|
Prerekvizitlər
|
|
Tədris dili
|
Azərbaycan dili
|
Fənnin növü
(məcburi, seçmə)
|
Məcburi
|
Dərsliklər və əlavə ədəbiyyat
|
Əsas dərsliklər:
1. Azərbaycan tarixi (uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər). Red. Prof. Süleyman Əliyarlı. Bakı, 1996.
2. Azərbaycan tarixi, I cild (Ən qədim zamanlardan XX əsrədək). Z. Bünyadovun və Y. Yusifovun redaktəsilə. Bakı, 1994, 2005.
3. İsmayıl Məmmədov. Azərbaycan tarixi. Bakı, 2005
4. Azərbaycan tarixi (ən qədim zamanlardan - XXI əsrin ilk onilliklərinə dək)Ali məktəblər üçün dərslik. M.Q.Abdullayevin redaktəsi ilə.Bakı, 2014. (cədvəldə bu dərsliyin səhifələri göstərilmişdir).
5. XX əsr Azərbaycan tarixi, II cild, Red. Y.B. Yusifov və T.T. Vəliyev. Bakı, 2004.
Əlavə dərsliklər, vəsaitlər və elmi monoqrafiyalar:
6. Azərbaycan tarixi. Red. İqrar Əliyev. Bakı, 1993.
7. Kərim Şükürov. Azərbaycan tarixi, 2-ci hissə, Bakı, 1998.
8. Azərbaycan tarixi. Yeddi cildlik. V cild. Bakı, 2001. VII cild. Bakı, 2003.
9. Qafqazda Sovet totalitarizmi (1920-30-cu illərdə). Sovet-GERMANIYA BITIMLARI (1939) - 1) hujum qilmaslik haqida 1939 y. 23 avg .da tuzildi ("MolotovRibbentrop pakta"); bitimga ilova qilingan maxfiy hujjat tomonlarning "manfaatlar doirasi"ni chegaralab berdi (Boltiqboʻyi, Sharqiy Polsha, Finlyandiya, Bessarabiya va Shim. Bukovina SSSR ning "manfaatlar doirasi"ga kiritildi) Elmi Konfrans. Xəzər Universitəsi, 1998.
10. M.Ə.Rəsulzadə və ictimai-siyasi ideallar. Bakı, Xəzər Universitəsi, 2005.
11. Araz Aslanlı. Qarabağ problemi, (tarixi, mahiyyəti, həll prosesi). Bakı, 2009.
12. Oqtay Əsədov. Heydər Əliyev. Bakı, 2008.
13. Əli Həsənov. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti. Bakı, Azərbaycan, 2005.
14. Natiq Əliyev.Neft sənayesinin intibah dövrü. Bakı, 2013.
|
|
İnternet saytları
|
www.azerbaijan.az;
www.aztarix.azeriblog.com;
www.azerbaycanli.org
|
Tədris metodları
|
Mühazirə
|
Tədris prosesində aşağıdakılar nəzərdə tutulur:
- mühazirələr
- mövzu ətrafında müzakirələr
- xəritələr, video( mövzu ilə əlaqədar bir parça sənədli və ya bədii filmdən nümunə) və digər əyani materiallardan istifadə
- müəyyən mövzularla əlaqədar olaraq muzey və qoruqlara ekskursiyaların təşkil edilməsi (Azərbaycan tarixi muzeyi, Şirvanşahlar sarayı, İncəsənət muzeyi və s.)
- bəzi mövzularla əlaqədar olaraq dəyirmi masanın təşkili, tanınımış alimlərin dərslərə dəvət edilməsi
|
Qrup müzakirəsi
|
Praktiki tapşırıqlar
|
Praktiki məsələnin təhlili
|
Digər
|
Qiymətləndirmə
|
Komponentləri
|
Tarix/son müddət
|
Faiz (%) , bal
|
|
|
|
Aralıq imtahanı
|
Noyabr
(sentyabr və oktyabr aylarında keçirilən dərslər əsasında imtahan verilir).
|
40
|
Davamiyyət
|
|
5
|
Fəallıq
|
Dərslərdə,diskussiyalarda iştirak etmək
|
5
|
Yoxlama yazı işi (quiz)
|
Aralıq imtahan qabağı sınaq işi – 5 b.
Final imtahan qabağı sınaq işi – 5 b.
|
10
|
Tapşırıq və testlər
|
|
|
Kurs işi (Layihə)
|
|
|
Prezentasiya/Qrup müzakirə
|
|
|
Final imtahanı
|
Yanvar
(noyabr və dekabr aylarında keçirilən mövzular əsasında final imtahan verilir).
|
40
|
Digər
|
|
|
Yekun
|
|
100 bal
|
Kursun təsviri
|
|
Kursun məqsədləri
|
Azərbaycan tarixi kursu vətənimizin qədim zamanlardan bu günümüzədək olan dövrünün tarixini özündə əks etdirir. Müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkəmizdə baş verən bir sıra konseptual dəyişikliklərin fonunda elmimizə, mədəniyyətimizə, o cümlədən də tariximizə yanaşma tərzi dəyişmiş, yeni, müasir tələblərə uyğun bir baxış formalaşmışdır. Bəzi tarixi faktlar daha da dəqiqləşdirilmiş, tariximizdə mövcud olan bəzi təhriflər aradan qaldırılmış, müxtəlif səbəblər ucbatından tariximizin boşluqları doldurulmuşdur. Tədris proqramı tərtib olunarkən bütün bu amillər diqqətlə nəzərə alınmış, tarixin qaranlıq səhifələrinə diqqət daha da artırılmış, əvvəllər təhrif olunmuş formada təqdim olunan tarixi faktlara aydınlıq gətirilməsinə cəhd edilmişdir. Bütün bunların fonunda tərtib olunmuş iş planı Azərbaycan tarixi barədə olduqca müfəssəl, dolğun və tam obyektiv bir təsəvvürün formalaşmasına imkan yaradır.
|
Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri
|
Fənnin ümumi tədrisi prosesində tələbələrdə:
- Azərbaycan tarixi haqqında daha dolğun, daha müfəssəl və tam obyektiv təsəvvürün formalaşmasına səbəb olacaqdır ;
- Azərbaycanın bir ölkə kimi qədim dünya sivilizasiyasının ilk ocaqlarından biri və Şərq dünyasının ayrılmaz hissəsi olması ilə bağlı bilgi və məlumatları daha da genişləndirəcəkdir ;
- Azərbaycanın Türk Dünyasının ayrılmaz bir parçası olması ilə bağlı daha obyektiv məlumatlar əldə edəcəkdir ;
- Azərbaycan etnosunun təkraredilməz və avtoxton olmasına dair daha geniş təsəvvürlərin əldə edilməsinə imkan yaranacaqdır ;
- Vətənimizin tarixinə, mədəniyyətinə və ölkəmizin mənəvi dəyərlərinə hörmət və rəğbətin daha da artmasına və vətənpərvərlik ruhunun yüksəlməsinə səbəb olacaq, vətənimiz, tariximiz qarşısında məsuliyyət hissini daha da artıracaqdır.
Qazanılmış təcrübə
- Tarixi hadisələrin təhlili və analizi ;
- Tarixi hadisələrə tənqidi və obyektiv yanaşma ;
- Tarixin müxtəlif dövrlərində Azərbaycanın mədəni-tarixi inkişaf mərhələlərinin araşdırılması ;
- Müasir dövrdə Azərbaycanın regionda, Türk dünyasında və bütün dünya miqyasında rolunun və yerinin müəyyənləşdirilməsi.
|
Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış)
|
Davamiyyət
Tələbələrin bütün dərslərdə iştirakı vacibdir. Tələbələr müəyyən səbəblərdən dərslərin buraxılması (xəstəlik, ailə vəziyyəti və s.) haqqında məlumatı fakültə dekanlığına təqdim etməlidirlər. 20%-dən artıq dərs buraxan tələbələr imtahana buraxılmır.
Dərsə gecikmələr və ya digər dərs pozuntuları
Dərsə 5 dəqiqədən artıq gecikən tələbə dərsə buraxılmır. Buna baxmayaraq, tələbə ikinci dərs saatına buraxıla bilər.
Yoxlama işi
Sənədlə təsdiq edilən üzrlü səbəbə görə yoxlama işində iştirak etməyən tələbə yoxlama işini növbəti həftədə yaza bilər.
İmtahanlar
Tələbənin imtahanda iştirakı və ya imtahanın buraxılması ilə bağlı bütün məsələlər fakültə rəhbərliyi tərəfindən həll olunur.
Aralıq və yekun imtahanı mövzuları tələbələrə imtahandan öncə verilir. Aralıq imtahanının sualları yekun imtahanında təkrarlanmırlar.
İmtahan qaydalarının pozuntuları
Aralıq və yekun imtahanları vaxtı tələbə tərəfindən imtahanın gedişini pozmaq və köçürülmələr qadağandır. Bu qaydaya riayət etməyən tələbələrin imtahan işi ləğv olunur və tələbə 0 (sıfır) qiymət ilə imtahandan kənarlaşdırılır.
Fənni bitirmək qaydası
Universitənin qaydalarına müvafiq olaraq kursu bitirmək üçün ümumi müvəffəqiyyət faizi 60% və yuxarı hesab edilir. Kəsiri olan tələbə bu fənni növbəti semestr və ya növbəti il təkrarən götürə bilər.
Tələbələrin davranış qaydaları
Dərs zamanı dərs prosesini pozmaq və etik qaydaları pozmaq qadağandır. Həmçinin tələbələr arasında icazəsiz müzakirələr və mobil telefonlardan istifadə qadağandır.
|
Cədvəl (dəyişdirilə bilər)
|
Həftə
|
Tarix
(planlaşdırılacaq)
|
Fənnin mövzuları
|
Dərslik/Tapşırıqlar
|
1.
|
|
Giriş. Tələbələri Azərbaycan tarixi fənninin iş proqramı və onların qarşısında duran vəzifələr ilə tanış etmək. Azərbaycan tarixi nədən bəhs edir; onun analizi, öyrənilməsi, başlıca dövrləri, tarixi qaynaqlar.
Azərbaycanda ibtidai-icma dövrü. Azərbaycanın etnosiyasi xəritəsi. Azərbaycan ərazisində erkən cəmiyyət, ilk dövlətlərin, qurumların yaranması (Aratta, Lullubi, Kuti). Manna dövləti.
|
Azərbaycan tarixi (ən qədim zamanlardan -XXI əsrin ilk onilliklərinə dək) Ali məktəblər üçün dərslik. M.Q.Abdullayevin redaktəsi ilə.Bakı, 2014.
s.3-4
[fəsil 1, s.4-19]
|
2.
|
|
Atropatena və Alban dövlətləri ( siyasi tarix, təsərrüfat, mədəniyyət). Azərbaycan erkən orta çağda, yeni ictimai münasibətlər. Alban dövləti III-VII əsrlərdə. Sasani işğalı və hökmranlığı. Siyasi tarix. Mədəniyyət.
|
[fəsil 1, s.19-29];
[ fəsil 2,
s.30-40];
|
3.
|
|
Azərbaycanda xilafət ağalığı və ona qarşı mübarizə. Xürrəmilər hərəkatı.
Etnogenez problemi. Azərbaycan xalqının formalaşması.
IX-cu yüzilliyin ikinci yarısı – XI yüzilliyin birinci yarısında Azərbaycan feodal dövlətləri. Şirvanşahlar dövləti. Saci və Salari dövlətləri, Rəvvadi və Şaddadi dövlətləri.
|
[ fəsil 2,
s. 40-61];
[ fəsil 3,
s.61-69]
|
4.
|
|
Azərbaycan Səlcuq imperatorluğunun tərkibində. Şirvanşahlar dövləti Kəsranilər sülaləsi dövründə. Eldənizlər dövləti. X-XII yüzilliklərdə Azərbaycan mədəniyyəti. Azərbaycan Monqol ağalığı dövründə.
|
[fəsil 3,
s. 69-94];
[fəsil 4,
s.94-106]
|
5.
|
|
Azərbaycan XIV yüzilliyinin sonu- XV-ci yüzillikdə. Ölkənin ictimai siyasi həyatı. Şirvanşahlar dövləti. Toxtamış və Teymurun Azərbaycana yürüşləri. Hurufilik.
Qaraqoyunlu dövləti. Ağqoyunlu dövləti. Sosial- iqtisadi vəziyyət, xarici siyasət.
|
[fəsil 4,
s.106-109]
[ fəsil 5,s.110-119]
|
6.
|
|
Azərbaycan XVI yüzillikdə. Mərkəzləşdirilmiş Azərbaycan Səfəvi dövlətinin yaranması. Daxili və xarici siyasət. Azərbaycan XVI yüzilliyin sonu - XVII yüzilliyin əvvələrində. Şah Abbas hakimiyyəti. Mədəniyyət.
Azərbaycan Səfəvi dövlətinin zəifləməsi və Azərbaycanın beynəlxalq rəqabət meydanına çevrilməsi (XVII yüzilliyin sonu - XVIII yüzilliyin 20-30-cu illəri).
|
[fəsil 6, s.120-142];
[ fəsil 6,s.142-152]
|
|
|
Qeyd: Oktyabr ayında dərslərin biri “Azərbaycan Milli Tarixi Muzeyi”ndə keçiriləcək
|
|
Aralıq imtahanı
|
7.
|
|
Azərbaycanda dövlət müstəqilliyi uğrunda mübarizə. Azərbaycan xanlıqlarının yaranması, idarəçilik sistemi, təsərrüfat həyatı, xarici syasəti.
|
[fəsil 7, s.153-172];
|
|
|
|
|
8.
|
|
Azərbaycan beynəlxalq münasibətlərdə (XVIII əsrin sonu - XIX əsrin əvvəli). Azərbaycanın Rusiya və İran arasında bölüşdürülməsi. Gülüstan və Türkmənçay müqavilələri.
XIX-cu yüzilliyin birinci yarısında Şimali Azərbaycanda ictimai - siyasi həyat. İqtisadi durum. Müstəmləkə zülmünə qarşı üsyanlar. Cənubi Azərbaycan.
Şimali Azərbaycan XIX-cu yüzilliyini ikinci yarısında. Kapitalist münasibətlərin yaranması və inkişafı. Bakının dünya neft mərkəzi kimi yüksəlişi.
|
[fəsil 9, s.210-250];
[ fəsil 10
s.250-268;]
|
9.
|
|
Şimali Azərbaycan XX əsrin əvvəllərində. Demokratik və milli hərəkatın başlanması. Güney Azərbaycanda demokratik hərəkat.
Azərbaycan Birinci dünya müharibəsi illərində. Azərbaycan Rus inqilabı illərində (fevral – oktyabr 1917-ci il).
Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycanın istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsi. ADR-in daxili siyasəti. Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyəti. Aprel işğalı. ADR-in süqutu.
|
[fəsil 11,
s.268-298];
[ fəsil 12,
s. 298-315]
|
10.
|
|
Azərbaycan SSR. Azərbaycan 1920-1930-cu illərdə. Azərbaycan SSR-in ZSFSR və SSRİ-yə daxil edilməsi. Sovet hakimiyyətinin qurulması. Sosialist təsərrüfatçılığın yaranması. Mədəni inqilab. İctimai və siyasi vəziyyət. Azərbaycanda Sovet totalitarizmi. 30-cu illərin repressiyaları.
Azərbaycan SSR İkinci Dünya müharibəsi illərində.
Güney Azərbaycan İkinci Dünya müharibəsi illərində.
Milli azadlıq hərəkatı - 21 Azər.
|
[ fəsil 13,
s.315--330];
[fəsil 14,
s.331-348]
|
11.
|
|
Azərbaycan SSR müharibədən sonrakı illərdə (1946-1980-ci illərin ortaları). Sosial-iqtisadi vəziyyət. Totalitar rejimin möhkəmlənməsi. Azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dən deportasiyası. M.C.Bağırov hakimiyyətinin devrilməsi.
İ.Mustafayev. V.Axundov. Azərbaycan SSR rəhbərliyində dəyişikliklər. H.Əliyev. Respublika “yenidənqurma” yolunda. Respublika (lot. respublica, res - ish va publicus - ijtimoiy, umumxalq) - davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar.
Azərbaycan SSR 80-ci illərin sonu, 90-cı illərin əvvəllərində. Sosial-siyasi həyatın canlanması. Milli demokratik hərəkat. “Dağlıq Qarabağ problemi”nin ortaya atılması. Yeni siyasi partiyalar, ictimai təşkilatlar. AXC-nin yaranması və onun rolunun artması.
|
[fəsil 14, s.331-348];
[fəsil 14,s.331-
s. 348]
|
12.
|
|
Azərbaycanıların Ermənistandan deportasiyası. Daxili vəziyyətin kəskinləşməsi. 1990-cı il 20 Yanvar faciəsi.
Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsi. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının inkişaf problemləri. Daxili və xarici vəziyyət.
Ayaz Mütəllibovun siyasi xəttinin iflası. Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü və Dağlıq Qarabağ müharibəsinin başlanması, Xocalı soyqırımı. Respublikada ictimai - siyasi böhran, torpaqların işğalı. Hərbi uğursuzluqlar.
|
[fəsil 14,s.348-349]
[ fəsil 14,
s. 348-358];
|
13.
|
|
Xalq hərəkatının yüksəlişi. Elçibəy - AXC iqtidarı. Siyasi və iqtisadi islahat təşəbbüsləri. Gəncə qiyamı (1993, 4 iyun). AXC iqtidarının devrilməsi.
Prezident səlahiyyətlərinin Heydər Əliyevə verilməsi; 1993-cü il prezident seçkiləri. Heydər Əliyevin yeni siyasi kursu. Siyasi sabitliyə doğru. Azərbaycan - Ermənistan münasibətləri. Atəşkəs. Neft siyasəti. Əsrin müqaviləsi. Heydər Əliyevin 5 illik prezidentlik fəaliyyətinin yekunları.
|
[ fəsil 14,
s. 358-361; ]
[ fəsil 14,
s. 361-373; ]
|
14.
|
|
Yeni prezident seçkiləri (1998-ci il). Heydər Əliyevin əvvəlki kursunun davam etdirilməsi. Beynəlxalq münasibətlərin genişlənməsi. Daxili və xarici siyasət. Azərbaycan dövlətçiliyi. Azərbaycan Respublikasının neft strategiyası.
İlham Əliyevin prezident seçilməsi ( 2003-cü il, 15 oktyabr ). 2008-ci il dövlət idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi. 2013-cü il, növbəti dəfə prezident seçilməsi. Ümumilli lider Heydər Əliyevin siyasi kursunun davam etdirilməsi.
|
[ fəsil 14,
s. 361-373; ]
[ fəsil 14,
s. 361-373; ]
|
15.
|
|
Azərbaycan XXI yüzilliyə doğru. İlham Əliyevin daxili və xarici siyasətinin uğurları. Dağlıq Qarabağ uğrunda aparılan diplomatik mübarizə.
|
|
|
Final imtahanı
|
|
|
| | |
http://kompy.info/elektron-chipta-v2.html#Elektron_chipta | Elektron chipta | |
Elektron chipta
|
bet | 1/2 | Sana | 13.10.2024 | Hajmi | 18,35 Kb. | | #274889 |
Bog'liq IATA
IATA (Xalqaro havo transporti assotsiatsiyasi) bosh direktori Toni Tayler zamonaviy elektron texnologiyalarning global fuqaro aviatsiyasini rivojlantirishdagi o‘rni haqida gapirdi. Aviakompaniyalar o'z samaradorligini oshirish uchun har bir imkoniyatni qadrlashini taxmin qilish oson. Ular xarajatlarni yanada qattiqroq nazorat qilish, shuningdek, daromadni oshirish uchun yangi imkoniyatlarga muhtoj. Shu bilan birga, ular yo'lovchilar uchun qo'shimcha imtiyozlarni doimo yodda tutishlari kerak. Bu jarayonda axborot texnologiyalari muhim rol o‘ynaydi.
Elektron chipta
2008 yilda aviakompaniyalarning 100% elektron chiptalarga o'tishi havo qatnovi uchun yangi texnologiyalarning ahamiyatiga eng mashhur misol bo'ldi. Bu Biznesni soddalashtirish (StB) dasturining asosiy loyihasidir. Elektron chiptalar har kimning sayohat hujjatlarini chop etishi va blankalarni agentlar va kassalar tarmog‘i orqali tarqatishiga bo‘lgan ehtiyojni yo‘qotib, xarajatlarni kamaytirdi. Elektron chiptalar butun sanoatda o'zgarishlar uchun katalizator bo'lib xizmat qildi. Bu qo'shimcha daromad olish imkoniyatlarini oshirdi. Aviakompaniya veb-saytlarida transport sotuvi tez o'sishni boshladi. Sayyohlik agentliklari o'z mijozlariga aviachiptalarni yetkazib berishning og'ir mas'uliyatidan ozod qilindi. Yo‘lovchilar esa sayohatga olib kelingan elektron chiptalar qulayliklaridan bahramand bo‘lishdi. Elektron chipta uni amalga oshirish samarasini to'ldiradigan boshqa o'zgarishlarga ruxsat berdi, bu o'zgarishlar ham Biznesni soddalashtirish dasturining bir qismi edi. Bir misol shtrix kodli bortga chiqish talonidir (BCBP). Ushbu bortga chiqish talonini uyda printerda chop etish yoki undan ham qulayroq bo'lgan holda smartfon yoki boshqa mobil qurilmaga yuborish mumkin. U magnit chiziqli bortga chiqish talonlarini almashtirdi, ular ancha qimmatroq va ularni faqat aeroportda olish mumkin edi. Hatto bortga chiqish moslamasidan ma'lumotlarni o'qiy oladigan tizimning texnik xizmat ko'rsatish xarajatlari ham kamaydi. Shtrixli skanerlar magnit chiziqdan ma'lumotni o'qish uchun zarur bo'lganlarga qaraganda arzonroq va kamroq buziladi. Yangi bortga chiqish talonlari ko'pincha aeroportga kelishdan oldin chop etiladi, bu bosib chiqarish moslamalari sonini kamaytiradi va yo'lovchi terminallarining ichki maydonidan samaraliroq foydalanish imkonini beradi. Biznesingizni soddalashtirishning navbatdagi bosqichi Tez sayohat bosqichidir. Elektron chiptalar va BCBPni joriy etish orqali faollashtirilgan ushbu IATA tashabbusi yoʻlovchilarga sayohat davomida imkon qadar koʻproq oʻziga xizmat koʻrsatishni taʼminlashga qaratilgan. Oltita Fast Travel loyihasi o'z-o'zidan ro'yxatdan o'tish, o'z-o'zini ro'yxatdan o'tkazish, o'z-o'zini skanerlash hujjatlari (pasportlar), reyslarni o'z-o'zidan qayta bron qilish, o'z-o'zidan samolyotga chiqish va yo'qolgan bagajni qidirish so'rovini o'z-o'zidan yuborish imkoniyatini o'z ichiga oladi. Endi 100 dan ortiq juftlik aeroportlari va aviakompaniyalari tavsiflangan variantlardan kamida uchtasini taklif qilishadi. Ishonamizki, 2020 yilga kelib, barcha sayohatchilarning taxminan 80 foizi ushbu jarayonlarning barchasi uchun mas'ul bo'lib, aviakompaniya hamkorlari uchun katta imkoniyat yaratadi. Bu biznesni soddalashtirishning oxiri emas. Endi aviakompaniyalar yo‘lovchining mobil qurilmasiga bortga chiqish talonini yuborishi mumkin bo‘lganligi sababli, ular sayohatchi bilan real vaqt rejimida suhbatni boshlash, ularga parvoz holati, mumkin bo‘lgan parvoz vaqtini o‘zgartirish, bagajni yetkazib berish va yangilash yo‘llari haqida ma’lumot berish uchun real imkoniyatga ega. sayohat holati va aeroportlarda biznes zallaridan foydalanish. Ushbu texnologiyani takomillashtirish jarayonlari mashhur bo'lib bormoqda, chunki ular aviakompaniyalarga xarajatlarni kamaytirish, qo'shimcha daromad olish imkoniyatlarini oshirish va yo'lovchilar uchun sayohat tajribasini yaxshilashga yordam beradi. Va bu muvaffaqiyatning asosiy elementi shundaki, butun dastur jahon standartlari asosida qurilgan. Aviatsiya jahon standartlari tufayli paydo bo'ldi, ular bugungi kunda sanoatni oldinga siljitishda davom etmoqda. Yangi ishlanmalar, jumladan, axborot texnologiyalaridagi innovatsiyalar bitta aviakompaniyadan boshlanishi mumkin. Biroq, ularning to'liq salohiyatini ro'yobga chiqarish uchun ular global bo'lishi kerak. Agar X aviakompaniyasi ma'lum bir aeroportda qulay IT tizimini o'rnatsa, yo'lovchilar juda minnatdor bo'lishadi. Biroq, tez orada ular boshqa aeroportlarda ham xuddi shunday qulay xizmatlarni olishni xohlashadi. Aviakompaniya nuqtai nazaridan, global aloqa ham mantiqiy. Aks holda, yangi tizimlarni saqlash xarajatlari juda yuqori bo'ladi. IATAning asosiy vazifalaridan biri umumiy global standartlarni ishlab chiqish va joriy etishni rag'batlantirishdir. Endi biz tarqatish tizimlarini modernizatsiya qilishda jahon standartlari va IT-ni joriy etish uchun katta imkoniyatlarni ko'rmoqdamiz.
|
| | |
http://kompy.info/vazirligi-muhammad-al-xorazmiy-v2.html | Vazirligi muhammad al-xorazmiy | |
Vazirligi muhammad al-xorazmiy
|
bet | 1/7 | Sana | 14.05.2024 | Hajmi | 1,02 Mb. | | #232452 |
Bog'liq 1-MUSTAQIL ISH
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIAXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
SAMARQAND FILIALI
Elektronika va sxemalar 2
Guruh: 22-06 Talaba: Nurullayeva Sevinch Rahbar: O’rinov Jamshid
Mavzu: Qarshiliklarni ketma- ket, parallel va aralash ulash usullari.
Reja:
Qarshiliklarni ketma-ket ulash.
Qarshiliklarni parallel ulash. Kirxgofning birinchi qonuni
Qarshliklarni aralash ulash. Kirxgofning ikkinchi qonuni
QARSHILIKLARNI KETMA-KET ULASH
Eng oddiy elektr zanjir ham bir necha asbob va qurilmalardan iborat bo’ladi. 54-rasmda tok manbai, kalit, ampermetr, lampa va reostatdan iborat bo’lgan elektr zanjir tasvirlangan. Manbadan chiqqan elektr toki kalit, ampermetr, lampa va reostat orqali о tadi. Asboblarning bunday ulanishi ketma-ket ulash deyiladi. Ketma-ket ulashni o’rganamiz.
1. Ketma-ket ulangan zanjirda tok kuchi. Asboblar ketma-ket ul- angan zanjirning istalgan nuqtasida tok kuchi bir xil bo’Iadi. Agar shunday bo’lmaganda edi, elektr zaryadlar biror joyda to’planib qolardi. Bu suvquvur tarmog’idagiga o’xshaydi: bir joydan qancha suv oqib o’tsa. boshqa joydan ham shuncha suv oqib o’tishi kerak.Agar bitta karshilikning (iste’molchining) oxirgi qismasi ikkinchi qarshilikning (iste’molchining) bosh qismasi bilan, ikkinchi qarshilikning (iste’molchining) oxirgi qismasi uchinchi qarshilikning (iste’molchining) bosh qismasi bilan va hokazo ulansa, bunday ulanishga ketma-ket ulanish deyiladi.
U holda hamma qarshiliklar (iste’molchilar) orqali bir xil tok o’tadi, chunki zanjirning birorta nuqtasida zaryadlar yig’ilmaydi. Ketma-ket, parallel yoki kombinatsiyalangan sxemaning qarshiligini hisoblash kerakmi? Agar siz taxtani yoqishni xohlamasangiz, kerak! Buni qanday qilishni ushbu maqola sizga aytib beradi. O'qishdan oldin, iltimos, rezistorlarning "boshlanishi" va "oxiri" yo'qligini tushunib oling. Ushbu so'zlar taqdim etilgan materialni tushunishni osonlashtirish uchun kiritilgan.
Om qonuni bo’yicha qarshiliklardagi kuchlanishlar:
Qarshiliklardagi kuchlanishlarni ularning qisqichlardagi potentsiallar ayirmasi bilan ifodalash mumkin:
Shu tenglamalarning chap va o’ng qismlari hadma-xad qo’shilsa, quyidagi tenglamani olamiz:
ya’ni ketma-ket ulangan qarshiliklarda kuchlanishlar tushuvining yig’indisi zanjirning qisqichlar orasidagi kuchlanishiga teng.
So’nggi ifodani hadma-had tokka bo’lsak, quyidagini topamiz:
yoki
Rэ=R1+R2+R3
Bunda: Rэ — zanjirning umumiy (yoki ekvivalent) qarshiligi.
Shunday ilib, ketma-ket ulangan qismlardan tashkil topgan zanjirning ekvivalent qarshiligi barcha qarshiliklarning yig’g’indisiga teng ekan. Elektr zanjirga ulanadigan asboblarni bir-biriga bog’liq bo’lmagan holda ulash va uzish zarur bo’lgan hollarda ketma-ket ulash yaramaydi. Masalan, ketma-ket ulash uydagi xonalarni yoritish uchun yaroqsizdir. Chunki bir vaqtda hamma xonalardagi lampalarni yoqish shart emas. Biz bittasini o’chirganimizda ketma-ket ulangan boshqalarini ham o’chirib qo’yamiz. Ketma-ket ulash rozetkalarni va boshqa asboblarni ulash uchun ham yaroqsizdir.
Zanjirning hamma nuqtalarida tok kuchi bir xil bo’lishiga tajribada ishonch hosil qilish mumkin. Ketma-ket ulangan zanjirning turli joylariga ampermetrlar ulaymiz. Bu 55-rasmda uchta ampermetr yordamida ko’rsatilgan. Bu ampermetrlar bir xil tok kuchini ko’rsatadi.
Shunday qilib,
|
| | |
http://kompy.info/muhazireci-t-e-n-prof-i-meliyev-fenn-avtomatikanin-esaslari-mu.html | Mühazirəçi: T. E. N., Prof. İ. M.Əliyev FƏNN: avtomatikanin əsaslari mühazirə 3 | AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI KƏND TƏSƏRRÜFATI NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ
MÜHƏNDİSLİK fakültəsi
ELEKTRİK MÜHƏNDİSLİYİ kafedrası
Mühazirəçi: T.E.N., PROF. İ.M.Əliyev
FƏNN: AVTOMATİKANIN ƏSASLARI
Mühazirə 3
MÖVZU: KƏND TƏSƏRRÜFATINDA İSTEHSAL PROSESLƏRİNİN AVTOMATLAŞDIRILMASININ NÖVLƏRİ
P L A N
-
Avtomatlaşdırma dərəcəsinə görə istehsal proseslərinin avtomatlaşdırma növləri.
-
Müasir avtomatik idarəetmə sistemlərinin növləri.
-
İstehsalat texnoloji proseslərin avtomatik idarəetmə dərəcəsinə görə avtomatlaşdırmanın növləri.
ƏDƏBİYYAT
-
В.И.Загинайлов, Л.Н.Шеповалова. Основы автоматики. М.2001.
-
И.Ф.Бородин, Н.М.Недилко. Автоматизация технологических процессов. М. 1986.
-
И.И. Мартыненко и др. Автоматика и автоматизация производственных процессов. М.1985.
GƏNCƏ 2011
KƏND TƏSƏRRÜFATINDA İSTEHSALAT PROSESLƏRİNİN AVTOMATLAŞDIRILMASININ NÖVLƏRİ
Xüsusi avtomatik qurğuların yerinə yetirdiyi funksiyalardan asılı olaraq avtomatlaşdırma aşağıdakı əsas növlərə bölünür: avtomatik nəzarət, avtomatik mühafizə, avtomatik və məsafədən idarəetmə, telemexanik idarəetmə.
Avtomatik nəzarətə isə aşağıdakılar daxildir: avtomatik siqnallaşdırma, avtomatik ölçmə, avtomatik çeşidləmə və məlumatların avtomatik toplanması.
Avtomatik siqnallaşdırma avtomatik nəzarətin ən sadə növü olub, texnoloji prosesin gedişini xarakterizə edən hər hansı fiziki parametrlərin hədlərinə (kənar qiymətlərinə) nəzarət edilməsindən ibarətdir. Siqnal qurğuları kimi lampalardan, zənglərdən, sirenlərdən və xüsusi mnemonik göstəricilərdən istifadə olunur.
Avtomatik ölçmə texnoloji prosesin yaxud maşının işini xarakterizə edən fiziki kəmiyyətləri ölçmək və xüsusi göstərici və qeydedici cihazlara ötürməkdən ibarətdir. Xidmətçi heyyət cihazların göstəricilərinə görə texnoloji prosesin keyfiyyəti yaxud maşınların və aqreqatların iş rejimləri haqqında mühakimə yürüdür.
Avtomatik çeşidləmə məhsulun ölçüsü, çəkisi, bərkliyi, özlülüyü və başqa göstəriciləri üzrə nəzarət etməyi və ayırmağı nəzərdə tutur (məs: dənin, yumurtanın, meyvənin, kartofun çeşidlənməsi).
Məlumatların avtomatik toplanması texnoloji prosesin gedişi, buraxılan məhsulun keyfiyyəti və kəmiyyəti haqqında təlimat almaq, xidmətçi heyətə məlumatı vermək, işləmək (emal etmək) və saxlamaq üçündür.
Avtomatik mühafizə qeyri-normal və qəza rejimləri yarandıqda ya nəzarət edilən istehsalat prosesini dayandırır (məsələn, qısa qapanma zamanı elektrik maşınlarını və ya elektrik dövrələrini işdən çıxarır) və yaxud qeyri-normal rejimi avtomatik olaraq aradan qaldırır. Avtomatik mühafizə avtomatik idarə etmə və siqnallaşdırma ilə sıxı surətdə bağlıdır. O idarə orqanlarına təsir edir və xidmətçi heyətə yerinə yetirilmiş əməliyyat haqqında xəbər verir.
Rele vasitəsilə yerinə yetirilən mühafizə rele mühafizəsi adlanır. Rele mühafizəsi elektrik stansiyalarında, yarımstansiyalarında, şəbəkələrdə və müxtəlif elektrik qurğularında geniş tətbiq olunurlar.
Avtomatik mühafizəyə həmçinin avtoblokirovka (avtomatik bloklama) daxildir. Avtoblokirovka qurğuları əsasən xidmətçi heyətin dövrələri düzgün olmayaraq qoşmasını və açmasını və səhv əməliyyatlarını aradan qaldırmaq üçündür. Hər şeydən əvvəl onlar mümkün olan zədələnmələri və qəzaları xəbər verir.
QƏZA ƏLEYHİNƏ AVTOMATİKA
Məsafədən idarəetmə qurğuların və mərkəzləşdirilmiş obyektlərin məsafədən idarə edilməsinin metodlarını və texniki vasitələrini özündə birləşdirir. İdarə impulsları (əmrləri) xidmətçi heyət tərəfindən müvafiq düymələr, açarlar və digər əmr aparatlarının köməyilə elektrik birləşdirici naqillərlə verilir.
(Avtomatik idarəetmə, telemexanik idarəetmə və kibernetika haqqında əvvəlki mövzularda məlumat verilmişdir). Kibernetika maşınların, sistem maşınların istehsalat proseslərinin, fizioloji, biokimyəvi, biofiziki və s. proseslərin idarə edilmə məsələlərini əhatə edir.
Avtomatlaşdırma dərəcəsinə görə əl ilə, avtomatlaşdırılmış və avtomatik idarəetmə növləri vardır.
Əl ilə idarəetmə bütün idarəetmə funksiyası insan-operatorun üzərinə düşür.
Avtomatlaşdırılmış idarəetmədə funksiyanın bir hissəsini insan, digər hissəsini isə - avtomatik qurğu yerinə yetirir.
Avtomatik idarəetmədə bütün idarəetmə funksiyasını avtomatik qurğular yerinə yetirirlər.
Avtomatikada idarəetmə sistemləri aşağıdakılara bölünürlər:
- İstehsalın avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemləri (ACУП – İAİS)
- Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemləri (АСУ ТП – ТРАİS)
-Texnoloji proseslərin avtomastik idarəetmə sistemləri (САУ-ТП – TPAİS)
ACУП (İAİS) – insan maşın sistemi olub, informasiyanın avtomatik
toplanmasının və emalını təmin edir.
Misal: müəssisənin təsərrüfat-plan fəaliyyətinin idarə edilməsi.
АСУ ТП (ТРАİS) - bu da insan – maşın sistemi olub, istehsalatda yerinə yetirilən texnoloji proseslərin yerinə yetirilməsi haqqında iş rejiminə nəzarət, informasiyanın toplanmasına və emalına nəzarət etmək.
САУ-ТП – TPAİS – insanın iştirakı olmadan bir-birinə təsir edən avtomatik idarəedici qurğu və idarə olunan obyektin məcmuudur.
Beləliklə, САУ-ТП – TPAİS sırf texniki məsələ olub, bir-birindən asılı olmayaraq işləyən qurğuların verilmiş işləmə alqoritmini bilavasitə yerinə yetirir.
Bunlar idarəetmə sistemlərinin iyerarxik pilləkənində ən aşağı pillədədir, orta pillədə АСУ ТП (ТРАİS); daha yüksək pilləni isə ACУП (İAİS) tutur.
[iyerarxiya – aşağı rütbələrin yuxarı rütbələrə tabe olmaq qaydası]
İstehsalat texnoloji proseslərin avtomat idarəetmə dərəcəsinə görə qismən kompleks və tam avtomatlaşdırma mövcuddur. Qismən idarəetmədə bütün vəzifələri insan-operator yerinə yetirir. Bu növ avtomatlaşdırma yalnız ayrı-ayrı istehsalat əməliyyatlarında və qurğularında istifadə olunur. İstehsalat prosesində o insan əməyini mühüm dərəcədə yüngülləşdirir, iştirakından azad etmir. Misal olaraq fermalarda yemin paylanması və peyinin yığılması üçün elektrik intiqallarının məsafədən idarə edilməsini göstərmək olar.
Kompleks avtomatlaşdırma – obyekti bir mərhələdən idarə etməklə bütün əsas texnoloji əməliyyatları, həmçinin bütün texnoloji proses ərzində istehsal edilən məhsula nəzarət və onun nəql edilməsinin avtomatlaşdırılması deməkdir. Bu halda insanın vəzifəsi prosesin gedişini müşahidə etmək, onu təhlil etmək, ən səmərəli texniki – iqtisadi göstəricilər əldə etmək üçün avtomatik qurğuların iş rejimini dəyişməkdən ibarətdir. Misal olaraq dənin yığımdan, sonra təmizlənməsi və qurudulmasının, yem hazırlayan aqreqatların idarə edilməsi ola bilər.
Tam avtomatlaşdırma hesablayıcı maşınlar və ya başqa avtomatik qurğular vasitəsilə həyata keçirilən idarəetmə sistemi də daxil olmaq şərtilə bütün əsas və köməkçi istehsalat proseslərinin avtomatlaşdırılması deməkdir. Bu halda xidmətçi heyyətə dövri nəzarət, profilaktik təmir və bütün sistemi yeni iş rejiminə sazlamaq vəzafəsi qalır. Məsələn, istilikxanalarda və tərəvəz saxlanılan binalarda mikroiqlimin idarəetmə sistemi.
Hal-hazırda əl əməyinin mühüm dərəcədə ixtisar olunmasını manipulyatorların və sənaye robotlarının tətbiqi təmin edir.
Sənaye robotları sənaye və kənd təsərrüfatı istehsalının avtomatlaşdırılmasının inkişafında keyfiyyətcə yeni cağar açmışlar. Məs: Qoyun qırxımını avtomatlaşdırmaq üçün roboto texnikanın tətbiqi mühüm əhəmiyyət kəsb edir (Şək. ).
Məlimdur ki, qoyun qırxımının avtomatlaşdırılması çətin olan ən ağır əl əməliyyatlarından biridir. Robototexnika burada da köməyə gəlir. Bunun üçün qoyunu qırxan maşın alət kimi lokasion sistemlə təchiz olunur. Lokasion sistem orta qoyunun forma və ölçülərinə hesablanmış alətin hərəkətinin proqram trayektoriyasının sazlanma imkanını təmin edir. Adətən qoyun ayaqları və boynunu xüsusi kəmərlə bərkidilmiş halda xüsusi arabacıqda qırxım zonasına ötürülür. Qırxım üçün maçınkada qoyulmuş tutum vericiləri kəsici haşiyələrdən qoyunun dərisinə qədər məsafəni qeyd edir. Bu məlumatdan istifadə edərək aləti şaquli və maili dəyişərək hərəkəti idarə etmək üçün robot proqram trayektoriyasını təshihləyərək (korrektirovka edərək) maşının bucağının yerini dəyişərək qoyunun dərisi ilə maşın arasındakı məsafəni qoyun nəfəs alan zaman onun bədəninin səthi dəyişsə belə məsafə sabit saxlanılır. Belə adaptiv robototexnikin kompleks tətbiqi heyvandarların əmək şəraitini yaxşılaşdırmaqdan başqa, həmçinin qırxım keyfiyyətini də yüksəldir.
| |
http://kompy.info/muhazire-17-dielektrikler.html | Mühazirə №17 Dielektriklər | - -
Mühazirə № 17
Dielektriklər
Bütün maddələrdə olduğu kimi dielektriklər də atom və molekulalardan təşkil olunmuşdur.Molekulaların nüvələrinin ümumi müsbət yükü elekronların ümumi mənfi yükünə bərabər olduğu üçün. Molekula (atom) elektrik cəhəşdə neytral olur. Beləki, sin molekulanın nüvəsinin müsbət yüklərinin ümumi cəmini ilə, işərə və elektronların ümumi yükünü – ilə işarə etsək, onda bu yüklər sisteminə elektrik dipolu kimi baxmaq olar.
Bir qrup dielektriklərdə () müsbət və mənfi yüklərin “ağırlıq” mərkəzləri xarici elektrik sahəsi olmadıqda üst-üstə düşür, yəni belə maddələrin molekulalarının dipol momentləri sıfra bərabər olur. Molekulaların bu tipdan dielektriklər qeyri polyar adlanır olan. Xarici elektrik sahəsinin təsiri altında müsbət və mənfi yüklərin ağırlıq” mərkəzləri” xarici elektrik sahəsinin intensivliyindən asılı olaraq yerlərini dəyişdirirlər və nəticədə molekula özünü elektrik dipolu kimi aparır.Yaranmış elektrik dipolunun qolu (sürüşmə) xarici elektrik sahəsindən asılı olduğu üçün belə dipollar elastiki dipollar adlanır.Xarici elektrik sahəsi götürüldükdə molekulanın qeyri simmetrikliyi ani olaraq pozulur və molekula əvvəlki simmetrik vəziyyətinə qayıdır.
Qeyri polyar molekulanın elastiki dipol momenti
(1)
Ifadəsinə görə təyin olunur. Burada -molekulanın (atomun) radiusu, molekulanın polyarlaşma əmsalıdır. Polyarlaşma əmsalı ancaq molekulanın ölçüsündən asılıdır.
Bəzi maddələrdə (dielektriklərdə) atomların mənfi yüklərinin ağırlıq mərkəzləri nüvənin müsbət yükünün ağırlıq mərkəzi ilə eyni olmur. Belə molekulalar polyar molekula və dielektrik polyar dielektrik adlanır.
Polyar molekulanın dipol momenti xarici elektrik sahəsindən asılı olmur,(deformasiya çox kiçik olduğu üçün nəzərə alınmır), yəni onun dipol momenti sabitdir.Maddə daxilində istilik hərəkəti nəticəsində polyar molekulaların elektrik momentləri müxtəlif istiqamətlərdə yönəldiklərindən dielektrikin ümumi elektrik momenti sıfra bərabər olar, yəni dielektrik neytral olur.
Qeyd etmək lazımdır ki, polyar molekula xarici bircinsli elektrik sahəsində olarsa, ona əks istiqamətlərdə yönəlmiş cüt qüvvə təsir edir və molekula xarici sahə istiqamətində nizamlanır. Xarici elektrik sahəsi qeyri bircinsli olarsa, bu halda molekulanın elektrik momentinin xarici sahə istiqamətində nizamlanmasından əlavə molekula elektrik sahəsinin intensivlıiyinin artması istiqamətində öz yerini dəyişdirir.
Dielektriki xarici elektrik sahəsinə daxil etdikdə polyar və qeyri polyar molekulaların dipol momentləri xarici elektrik sahəsinin intensivliyi istiqamətində nizamlanmağa başlayır.Bu dielektrikin polyarizasiyası adlanır. Polyarlaşma nəticəsində yaranmış elektrik sahəsinin intensivliyi xarici elektrik sahəsinin intensivliyinin əksinə yönəldiyindən dielekrik daxilində ümumi sahə intnsivliyi azalır.
Dilelektrik molekulalarının quruluşundan asılı olaraq üç növ polyarizasiya müşahidə olunur:istiqamətlənmiş polyarizasiya, elektron polyarizasiyası və bərk dielektriklərdə müşahidə olunan ion polyarizasyası.
Dielektriklərin polyarlaşmasını xarakterizə etmək üçün polyarlaşma vektoru anlayışından istifadə olunur. Dielektriklərin vahid həcmində olan molekulların elektrik momentlərinin vektorial cəminə polyarlaşma vektoru deyilir.
(2)
Dielektrik bircinsli olarsa alarıq. (1) ifadəsindən istifadə etsək polyarlaşma vektoru üçün (bircins izotrop mühitdə)
(3)
Ifadəsi almış olarıq. Bu ifadə də işarə etsək
(4) olar.
Burada - dielektrik qavrayıcılığı adlanır.
Dileketrik daxilində elektrik sahəsinin intensivliyini təyin edək. Fərz edək ki, iki paralel müstəvinin yaratdığı bircinsli elektrik sahəsində dielektrik yerləşib (şəkil 1)
Xarici elektrik sahəsinin təsiri nəticəsində dielektrik polyarlaşır. Dielektrikin mənfi lövhəyə yaxın səthində müsbət yüklər toplanır. Bu yüklərə bağlı yüklər deyilir. Onların səth sıxlığı . Dielektrik əks səthində yükünün səthi sıxlığı olan bağlı yüklər yaranır. Xarici elektrik sahəsinin qüvvə xətlərinin bir hissəsi bağlı yüklər tərəfindən kompensasiya olunurlar. Deməli dielektrikin polyarlaşması dielektrik daxilində elektrik sahəsinin zəifləməsinə səbəb olur.
|
Şəkil 1
|
Bağlı yüklərin yaratdıqıarı elektrik sahəsi xarici elektrik sahəsinin əksinə yönəlir. Nəticədə dielektrik daxilində elektrik sahəsinin intensivliyi üçün aşağıdakı ifadəni almış olarıq
(5)
Bağlı yüklərin səth sıxlığını təyin edək. Dielektrik lövhəsinin tam elektrik momenti
Digər tərəfdən
Burada - dielektrik səthində olan müsbət bağlı yükün ümumi miqdarı, - isə dielektrikin qalınlığıdır. Bu axırıncı ifadələrdən
, yəni alarıq.
Onda və ya
işarə olunur. Burada - mühitin dielektrik sabiti adlanır. Dielektrik sabiti mühit daxilində elektrik sahəsinin vakuuma nəzərən neçə dəfə zəiflədiyini təyin edir.
Qeyd etdik ki, sahə intensivliyi mühitin dielektrik sabitindən asılıdır.Bircinsli izotrop mühit daxilində dəfə azalır. Elektrostatik sahələri xarakterizə etmək üçün ikinci vektorial kəmiyyət olan elektrostatik induksiya vektorundan istifadə olunur. Bu iki vektorial kəmiyyət arasında
(6)
İfadəsi ilə təyin olunan əlaqə vardir.Induksiya vektoru da elektrik sahəsinin qüvvə xətlərinə toxunan yönəlir. İndiksiya vektorunu xarakterizə edən qüvvə xətləri sərbəst və bağlı yüklərdə başlayıb, sərbəst yükdə də qurtarır. Sahənin bağlı yüklər yerləşən hissəsini induksiya xətləri kəsilmədən keçir. İxtiyari qapalı səthdən keçən induksiya vektorunun seli təyin olunurş
Onda dielektrik mühitdə Qaus teoremi aşaqıdakı şəkildə yazılır
(7)
Qapalı səthdən keçən yerdəyişmə vektorunun (induksiya vektoru) seli bu qapalı səth daxilində yerləşən elektrik yüklərinin cəbri cəminə bərabərdir.
Vakuumda , onda ,
Seqnetoelektriklər
Seqnetoelektrikləri adi dielektriklərdən fərqləndirən əsas xassə ondan ibarətdir ki, onlar müəyyən temperaur intervalında xarici elektrik sahəsi olmadıqda belə yüksək polyarlaşma qabiliyyətinə malikdirlər.Seqnetoelektriklərə seqnet düzünü və birləşməsini göstərmək olar.
Seqnetoelektriklərin daxilində güclü polyarlaşma qabiliyyətinə malik olan kiçik sahələr movcuddur ki, onlara domenlər deyilir. Domenlərin elektrik momentlərinin istiqaməti kristalın simmetriya quruluşu ilə bağlıdır.Xarici elektrik sahəsinin təsiri nəticəsində domenlərin sərhəddi dəyişir, elektrik momenləri xarici sahənin intensivliyi istiqamətinə yaxın olan domenlərin xətti ölçüləri artır, bundan əlavə domenlərin elektrik momentləri xarici sahə istiqamətində nizamlanmağa çalışırlar.Xarici elektrik sahəsinin intensivliyinin artması doyma polyarizasiyasına səbəb olur.Bu halda polyarizasiya vektoru , xarici elektrik sahəsinin intensivliyindən asılı olmayıb sabit qalır.
Seqnetoelektriklərdə dielektrik histerezisi müşahidə olunur.Şəkildən görünür ki, xarici elektrik sahəsinin intensivliyi sıfra yaxınlaşdıqda seqnetoelektrikdə qalıq polyarizasiya müşahidə olunur.().Qalıq polyarizasiyanın tamamilə yox olması üçün dielektrikə əks istiqamətdə yönəlmiş, intensivliyini tətbiq etmək lazımdır. Burada -koersativ qüvvə adlanır.
|
Şəkil 2
|
Seqnetoelektrikin polyarlaşmasının periodik olaraq dəyişməsi onun qızmasına səbəb olur. Bir period müddətində ayrılan istilik miqdarı histerezis ilməyinin (şəkil 2) sahəsi ilə mütənasibdir.
Hər bir seqnetoelektrik üçün müəyyən temperatur var ki, bu temperaturlardan yuxarı temperaturlarda seqnetoeletriklər özlərini adi polyar dielektrik kimi aparırılar. Bu temperaturaya Küri nöqtəsi deyilir.Bu temperaturda maddədə İİ-ci növ faza keçidi baş verir.
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası Fizika kafedrası
Mühazirə № 17 Mühazirətçi-dosent: Akif Ağayev
| |
http://kompy.info/muhazire-16-elektrostatik-sahede-yukun-hereketi-zaman-gorulen.html | Mühazirə 16 Elektrostatik sahədə yükün hərəkəti zamanı görülən iş. Potensial | - -
Mühazirə 16
Elektrostatik sahədə yükün hərəkəti zamanı görülən iş. Potensial.
Fərz edək ki, nöqtəvi yükünün elektrik sahəsində sınaq yükü 1 nöqtəsindən 2 nöqtəsinə öz yerinii ixtiyarı trayektoriya boyunca dəyişir. (şəkil 1)
ifadəsini yazmaq olar.
Sınaq yükünün bir nöqtəsindən 2 nöqtəsinə yerdəyişməsi zamanı görülən iş
(1)
bərabərdir. (1) ifadəsindən görünür ki, elektrostatik sahədə yükün hərəkəti zzamanı görülən iş yolun formasından asılı olmayıbbaşlangıc və son nöqtələrin vəziyyətindən asılıdır. Deməli nöqtəvi yükün elektrik sahəsi potensiallı sahədir və elektrostatik qüvvələr konservativ qüvvələrdir. Elektrostatik sahədə yük qapalı xətt boyunca yerini dəyişərsə, bu zaman görülən iş sıfra bərabər olar, yəni
Başqa şəkildə yazsaq,
Burada yükünü müsbət vahid yük qəbul etsək, , onda
(2)
almış olaraq.
(2) ifadəsi elektrostatik sahənin sahə intensivliyinin burulğanlığı (sirkulyasiyası) adlanır.
Deməli qapalı ixtiyari kontur boyunca elektrostatik sahənin sahə intensivliyinin burulğanlığı sıfra bərabərdir. (2) şərtini ödəyən qüvvə sahələri potensiallı sahələr adlanır. Bu ifadə ancaq elektrostatik sahələrdə ödənir.
Potensiallı sahədə yerləşən cismin müəyyən potensial enerjisi olur və bu enerjinin hesabına sahənin qüvvəsi müəyyən iş görür. Nəzərə alsaq ki, konservativ qüvvələrin gördükləri iş potensial enerjinin azalması hesabına olur, onda elektrostatik sahədə görülən işin nöqtəvi yükünün potensial enerjisinin ( başlanğıc və son nöqtələr arasında) dəyişməsi hesabına baş verdiyini söyləmək olar,yəni,
Deməli, yükünün yükünün sahəsindəki potensial enerjisi
(3)
ifadəsinə görə təyin olunur.
Qəbul etsək ki, yükü sonsuzluğa öz yerini dəyişir , onda, potensial enerji sıfra bərabər olmalıdır, yəni . Nəticədə yükünün yükünün elektrostatik sahəsindəki potensial enerjisi
(4)
ifadəsinə görə təyin olunar.
Elektrik sahəsi nöqtəvi yüklər çoxluğu tərəfindən yaradılıbsa, onda bu yüklərin sahəsində yerləşən yükünün potensial enerjisi
(5)
ifadəsinə görə təyin olunur.
(4) və ya (5) ifadələrindən görünür ki, dkjfdfjgldf (6) nisbəti, yükündən asılı deyil. Bu nisbəti elektrostatik sahənin verilmiş nöqtədəki potensialı deyilir.
Potensial elektrostatik sahənin enerji xarakteristikasıdır.
yük vahid olarsa, olar, yəni, elektrostatik sahənin istənilən nöqtəsinin potensialı,ədədi qiymətcə, həmin nöqtəyə gətirilmiş müsbət vahid yükün potensial enerjisinə bərabərdir. (4) ifadəsindən görünür ki, nöqtəvi yükün elektrik sahəsinin potensialı
(7)
ifadəsinə bərabərdir. Elektrostatik sahə elektrik mühitdə olarsa,
(7')
Potensial anlayışından istifadə edərək elektrostatik sahədə yükün hərəkəti zamanı görülən işi
ifadəsinə görə də təyin etmək olar. Nəzərə alsaq ki, elektrostatik sahədə görülən iş
digər tərəfdən bu iş ifadə olunur. Onda
alarıq.
Nəzərdən keçirdiyimiz yükü öz yerini sahənin müəyyən nöqtəsindən sonsuzluğa dəyişirsə, onda görülən iş
Buradan alarıq.
Deməli sahənin müəyyən nöqtəsinin potensialı, bu nöqtədə yerləşən potensial müsbət yükünü sonsuzluğa aparmaq üçün görülən işin bu yükə olan nisbətinə bərabərdir.
Potensial skalyar kəmiyyətdir.elektrik sahəsi bir neçə nöqtəvi yüktərəfindən yaradılıbsa, müəyyən nöqtədəki potensial , ayrı-ayrı yüklərin həmin nöqtədə yaratdıqları potensialların cəbri cəminə bərabərdir, yəni,
(8)
Elektrostatik sahənin intensivliyi ilə potensialı arasında olan əlaqəni müəyyən edək.
Qeyd etdik ki, elektrostatik sahəyə gətirilmiş yükünə sahə tərəfindən qüvvəsi təsir edir. Digər tərəfdən bu sahənin potensial enerjisi təyin olunur. Nəzərə alsaq ki, potensiall sahədə qüvvə ilə potensial enerji arasında əlaqə
şəklindədir. Onda yazmaq olar ki,
(9)
Axırıncı ifadəni koordinat oxlarına görə yazsaq
(9') alarıq.
Burada - oxları istiqamətində təyin olunmuş vektorlardır.
Elektrik yükünün elementar yerdəyişməsi zamanı görülən iş
təyin olunur. Bu iş potensial enerjinin azalması hesabına olduğu üçün
Buradan
(10)
Deməli, sahə intensivliyi potensialın qradiyentinə bərabərdir. Mənfi işarəsi sahə intensivliyinin potensialının azalması istiqamətində yönəldiyini göstərir.
Eyni potensiallı nöqtələrin həndəsi yerinə ekvipotensial səth deyilir. Elektrik yükünün ekvipotensial sıth boyunca hərəkəti zamanı görülən iş sıfra bərabərdir. Elketrik sahəsinin intensivlik xətləri ekvipotensial səthə perpendikulyar istiqamətdədir.(10) ifadəsindən istifadə edərək bərabər yüklənmiş teldən və məsafədə yerləşən nöqtələr arassındakı potensiallar fərqini təyin etmək olar. Nəzərə alsaq ki, yüklərinin xətti sıxlığı olan telin intensivliyi təyin olunur. Onda potensiallar fərqi
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası Fizika kafedrası
Mühazirə № 16 Mühazirətçi-dosent: Akif Ağayev
| |
http://kompy.info/korxona-mahsulotiga-qachon-talab-pasayadi.html | Korxona mahsulotiga qachon talab pasayadi? | |
Korxona mahsulotiga qachon talab pasayadi?
|
bet | 1/12 | Sana | 18.05.2024 | Hajmi | 32,99 Kb. | | #240946 |
Bog'liq Korxona mahsulotiga qachon talab pasayadi -www.fayllar.org
Korxona mahsulotiga qachon talab pasayadi?
Korxona mahsulotiga qachon talab pasayadi?
{=Korxona sifatsiz mahsulot ishlab chiqarsa;
~Korxona xizmati qoniqarsiz bo‘lsa;
~Korxona boshqaruv tizimi oqilona tashkil etilmasa;
~Korxonada kadrlar qo‘nimsizligi yuzaga kelsa}
Korxonaning ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish faoliyati nimada namoyon bo‘ladi?
{=Mahsulot va xizmatlarda;
~Reklamada;
~Sotuvda;
~Ishlab chiqarishda}
Korxona aylanma mablag‘lari necha yilda o‘z qiymatini yo‘qotadi?
{=1 yilda;
~2 yilda;
~3 yilda
~4 yilda}
Korxonaning debitor qarzi ko‘payishiga nima sabab bo‘ladi?
{=Sotilgan mahsulotlarning o‘z vaqtida pulini to‘lamasligi;
~Sotilgan mahsulot va ko‘rsatilgan xizmatlarning mablag‘i o‘z vaqtida to‘lanmasligi;
~Korxona ishining to‘xtab qolishi;
~Korxona bankrotga uchrashi}
Korxonadagi aylanma mablag‘lar hajmi qachon ko‘payadi?
{=Korxonaga debitor qarzlar qaytganda;
~Korxona faoliyati barqarorlashganda;
~Investor mablag‘lari ulushi ko‘payganda;
~Korxonaga debitor qarzlar qaytganda, investor mablag‘lari ulushi ko‘payganda}
Korxona qanday holatda investorga aylanadi?
{=Ichki va tashqi invetsitsiya kiritganda;
~Sarmoyador o‘z xissasini pasaytirganda;
~Ichki va tashqi investitsiya kiritganda, sarmoyador o‘z hissasini pasaytirganda;
~Ichki imkoniyatlar oshganda}
Korxonalarni sanatsiyalash deganda nimani tushunasiz?
{=Korxonaning oyoqqa turishi uchun qarzlarni muzlatish;
~Korxona qarzlarini kechish;
~Korxona soliq stavkalarida imtiyozlar berish
~Korxona faoliyatini sug‘urtalash}
Aylanma ishlab chiqarish fondlarida ishlab chiqarish zahiralari necha foizni tashkil etadi?
{=60 %
~80 %
~75 %
~70 %}
|
| | |
http://kompy.info/1-amaliy-mashgulot-v8.html | 1-amaliy mashg’ulot | |
1-amaliy mashg’ulot
|
Sana | 18.12.2023 | Hajmi | 2,61 Mb. | | #122823 |
Bog'liq laboratoriya 5-2. 1-AMALIY MASHG’ULOT
Mavzu: Kist bilan ishlash.
Kerakli jihozlar: kompyuter va Adobe photoshop dasturi.
Birinchi yangi varoq hosil qilish uchun Файл menyusidan Создать buyrug’i tanlaymiz va yangi varoq hosil qilamiz,
Keyin yana yangi varoq hosil qilish uchun Файл menyusidan Создать buyrug’i tanlanadi va прозрачный tipidagi varoq hosil qilamiz:
Unga ixtiyoriy shakl chizamiz va huddi shu shakldagi biroz kichikroq belgilashni amalga oshiramiz:
Avvalgi shaklimizni shu belgilash orqali o’chiramiz va yangi sloy hosil qilib, shu belgilashimizga rang beramiz. Yangi sloyimizni rangini biroz pasaytiramiz:
Uni kist holatida saqlash uchun kerakli buyruqni amalga oshiramiz:
Unga nom beramiz:
Avval hosil qilgan varogimizda yangi sloy hosil qilib unga rang beramiz:
va undan ixtiyoriy ravishda turli kompozitsiyalarni hosil qilishimiz mumkin:
va varog’imizda yangi sloy hosil qilib, quyida ko’rinishni hosil qilishimiz mumkin:
So’ngra ixtiyoriy ravishda turli shakllar hosil qilamiz:
Iloji boricha shakllarni alohida –alohida yaratib fonga sochishimiz maqsadga muvofiq bo’ladi.
So’ngra hosil qilgan kistimizni tanlab, uda turli amallar bajarib quyidagicha fon hosil qilishimiz mumkin:
Nazorat savollari:
Kist bilan ishlashni afzalliklari qanday?
Kist hosil qilish uchun qaysi buyruqlardan foydaniladi?
Kistni rasmga tashlash ketma-ketligini ayting.
Xulosa:
Shunday qilib, biz “Kist bilan ishlash” mavzusidagi laboratoriya orqali yuqoridagi rasmlarni olishga erishdim. Bu darsda o’tgan mavzu orqali turli ajoyib fonlar yaratish mumkinligini va uning afzalliklari bilan tanishdim.
Ushbu olgan bilimlarimni kelajakda amaliyotda keng qo’llashga harakat qilaman.
|
| | |
http://kompy.info/muhazireci--dos-huseynov-ismayl-firuddin-movzu-neqliyyat-vasit.html | Mühazirəçi : dos. Hüseynov İsmayıl Firuddin Mövzu: Nəqliyyat vasitələrinin aktiv təhlükəsizliyi istismar xüsusiyyətləri. Plan | Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi
Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
Fakultə : Mühəndislik
Kafredra : Maşınların istismarı və yerüstü nəqliyyat vasitələri
Fənn : YHT və ekspertizası
Mühazirəçi : dos. Hüseynov İsmayıl Firuddin
Mövzu: 2. Nəqliyyat vasitələrinin aktiv təhlükəsizliyi istismar xüsusiyyətləri.
PLAN:
-
Avtomobil, nəqliyyat axımının əsas elementidir.
-
Müxtəlif növ yerüstü nəqliyyat vasitələrinin hərəkətin təhlükəsizliyinə təsiri.
-
Nəqliyyat vasitələrinin təhlükəsizliyində istismar keyfiyyətlərinin rolu.
-
İstismar keyfiyyətləri.
-
Kompanovka parametrləri.
-
Çəki parametrləri.
ƏDƏBİYYAT
-
B.M.Bağırov. Nəqliyyat vasitələrinin təhlükəsizliyi. Gəncə 2005.
-
Tağızadə Ə.H., Bayramov R.P. Yol hərəkətinin təşkili və təhlükəsizliyi. Bakı. «Çaşıoğlu». 2002. 243 s.
-
Yol hərəkəti haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı. «Hüquq ədəbiyyatı nəşriyyatı». 1993. 160 s.
-
Azərbaycan nəqliyyatı və rabitəsi. Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi. Bakı. 2000.
-
Bağırov B.M. Qabaq təkərləri aparıcı olan minik avtomobillərinin aktiv dayanıqlıq xüsusiyyətləri. AKTA Aqrar mühəndislik fakültəsinin elmi əsərlər toplusu. Gəncə. 2003.
-
Bağırov B.M., Avtonəqliyyat prosesləri və ekologiya. AKTA əsərləri. Gəncə. 2003. səh. 94-99.
-
Bəşirov F.M., İsayev B.Q., Hüseynov İ.F. Traktorlar və avtomobillər. AKTA mətbəəsi. Gəncə. 2004. 194 s.
Gəncə 2010
1. Avtomobil nəqliyyat axımının əsas elementidir.
Müasir yollarda müxtəlif tip nəqliyyat vasitələri istismar olunurlar. Bütün yol boyu bu nəqliyyat vasitələri – avtomobillər (minik, yük), avtobuslar, qoşqulu maşınlar və s. ümumi nəqliyyat axını yaradırlar. Bu axının parametrləri burada olan nəqliyyat vasitələrinin hər birinin istismar-konstruktiv parametrləri və onların axındakı nisbətindən asılı olur. Nəqliyyat axınının hərəkət tərkibi müxtəlif şəraitdə müxtəlif olur. məsələn, şəhər nəqliyyat axınında minik və yük avtomobilləri, avtobuslarla bərabər həm də trolleybus və tramvaylarda olur.Trolleybus (inglizcha trolley - „g‘ildirakli tok uzatuvchi“ va lotincha omnibus - "„har yerda“, "„hamma uchun“ so‘zlaridan) tashqi manbadan beriladigan elektr tokini isteʼmol qiluvchi elektr dvigateli yordamida harakatlanuvchi avtomobildir. şəhərətrafı yollarda avtotraslarda və digər yollarda avtomobil və avtobuslarla yanaşı, motosikllər, traktorlar, traktor qoşquları, dartı traylerləri, müxtəlif tip özüyeriyən kənd təsərrüfatı maşınları kombayn, silosyığan və s. (özüyeriyən şassilər), həmçinin tikinti maşınları daşıyan texnikalar (buldozer, qreyder, kran və s.) olurlar.
Müşahidələr göstərir ki, belə axınların hər iki halda 75-80%-ni avtomobillər təşkil edir. Çoxmüddətli statistik məlumatlara görə baş verən yol nəqliyyat hadisələrinin 80-85%-ni avtomobillər, 10-185%- traktorlar və özüyeriyən şassilər və 2-3%-i motosikllər və 1-2%-i troleyybus və tramvaylarla törədilir. Göründüyü kimi avtomobillər ümumi nəqliyyat axınında doninatdır və ona görə də nəqliyyat vasitələrinin təhlükəsizliyində avtomobillərin təhlükəsizliyi əsas götürülür. Digər nəqliyyat vasitələri xüsusi hal kimi baxılır. Bu baxımdan yol hərəkətinin təhlükəsizliyinin artırılması üçün avtomobillərin təhlükəsiz və yüksək aktiv istismar göstəricilərinə malik olmağı vacib məsələdir.
2. Müxtəlif növ yerüstü nəqliyyat vasitələrinin hərəkətin təhlükəsizliyinə təsiri.
Müasir şəraitdə küçə –yol şəbəkələrində eyni yolda, küçədə müxtəlif növ nəqliyyat vasitələri hərəkət edirlər. Yolda əgər eyni tip, eyni texniki-konstruktiv göstəriciyə malik hərəkətin təhlükəsizliyini təmin etmək nisbətən asan olar. lakin hər hansı yolda hər iki istiqamətdə hərəkət edən həm minik, həm də yük avtomobilləri və həm də digər tip nəqliyyat vasitələri ola bilər. Bu nəqliyyat vasitələrinin, qabarit ölçüləri, sürət parametrləri, manevr etmə xüsusiyyətləri dərəcələrə görə yolda müxtəlif qaydada düzülürlər, yolayrıclarında müxtəlif üstünlük dəcərələrinə malik olurlar. Bununla belə yolda hərəkət edən nəqliyyat vasitələrinin müxtəlifliyi yol qəza hadisəsinin yaranma ehtimalını artırır, yolda ləngimələrə səbəb olur. Bu baxımdan müxtəlif tip nəqliyyat vasitələrinin yolda hərəkət intensivliyini və hərəkətin təhlükəsizliyini əngəlləmə dərəcəsinə görə müxtəlif əmsallarla qiymətləndirirlər. Bu əmsal onların hərəkət intensivliyinə və qəza törətmə ehtimalını təsirini xarakterizə edir və intensivliyin gətirmə əmsalı adlanır, k hərfi ilə işarə olunur. Minik avtomobilləri üçün bu əmsal k=1 qəbul olunur. Digər nəqliyyat vasitələrinin minik maşınlarına nisbətən intensivliyə gətirmə əmsalları aşağıdakı kimidir:
- motosikllər ……………………………………0,5
- minik avtomobilləri…………………………...1,0
-yük avtomobilləri yük götürümü 2t-dək……….1,5
-yük avtomobilləri yük götürümü 5t-dək……….2
-yük avtomobilləri yük götürümü 8t-dək……..…2,5
-yük avtomobilləri yük götürümü 14t-dək………3,5
- avtombuslar ……………………………………2,5
-trolleybuslar……………………………………3,0
-avtoqatarlar, yük götürümü 6t-dək…………….3,0
-avtoqatarlar, yük götürümü 2t-dək…………….3,5
-avtoqatarlar, yük götürümü 20t-dək……………4,0
-avtoqatarlar yük götürümü 30t-dək, və çox……5,0
Yol hərəkətinin təşkili fənnində intensivliyin gətirmə əmsalından geniş istifadə olunur.
3. Nəqliyyat vasitələrinin təhlükəsizliyində istismar keyfiyyətlərinin rolu.
Müxtəlif yol şəraitində avtomobillər və digər nəqliyyat vasitələri öz istismar göstəricilərini biruzə verirlər. İstismar göstəriciləri yüksək olan nəqliyyat vasitələri xarici təsirlərə daha davamlı olur və sürücü tərəfindən daha münasib idarə olunurlar. İstismar göstəricilərini ümumi şəkildə daha dürüst xarakterizə edən kəmiyyət-nəqliyyat vasitəsinin istismar keyfiyyətləridir. Nəqliyyat vasitələrinin istismar keyfiyyətlərinə aşağıdakılar aiddir: tutumu, şəkildən (kütlədən); istifadə qabaritindən istifadə; dinamiklik; qənaətçilik; hərəkət ehtiyatı; dayanıqlıq; keçidlik; hərəkət səlisliyi; manevrlik; etibarlıq; idarəedilmə yüngüllüyü; qulluq edilmə yüngüllüyü. Bu və ya digər nəqliyyat vasitələrinin üstünlüyü əsasən sadala-nan keyfiyyət göstəricilərinə görə müqayisə olunurlar. Bu barədə avtomobil nəzəriyyəsi fənnində geniş məlumat verilir.
Nəqliyyat vasitələrinin konstruktiv təhlükəsizliyi onun ümumiləşdirici digər istismar xüsusiyyətlərini: minimal tormoz yolu; maksimal yavaşıma təcilləşməsi; kiritik sürüşmə və aşma sürətləri; manevrlilik; məlumatlılıq; eqronomiklik və s. kimi xüsusiyyətləri xarakterizə edir.
Aktiv təhlükəsizlik nəqliyyat vasitəsinin çəki və həndəsi parametrlərindən, onların komnonovka sxemindən də çox asılıdır.
Nəqliyyat vasitəsinin konstruktiv təhlükəsizliyinin xarakterik cəhəti ondan ibarətdir ki, o bu xüsusiyyəti bütün istismar müddətində saxlamalıdır. Məsələn, avtomobillərin yanacaq qənaətcilliyinin, komfortluğunun azalması ilə müəyyən qədər keçinmək oar, lakin heç vəclə təhlükəsizliyin azalması ilə barışmaq olmaz. Daha doğrusu nəqliyyat vasitəsi istənilən yerdə, istənilən hava şəraiti və məqamlarda təhlükəsiz olmalıdır. Hər bir avtonəqliyyat işçisi, yol hərəkətinin təşkili ilə məşğul olan mühəndis avtomobilin onun müxtəlif tip və markalarının konstruktiv təhlükəsizliyi barədə kifayət qədər məlumatlı olmalı, onu qiymətləndirməyi bacarmalı və əməli işdə xəttə buraxılan avtomobil və digər nəqliyyat vasitələrinin daima texniki, konstruktiv təhlükəsizliyini təmin etmək üçün lazımi tədbirlər götürülməlidir. Bunun üçün işdən qayıdan maşının təhlükəsizliyin azaldan səbəblər araşdırılmalı və vaxtında aradan qaldırılmalıdır.
4. İstismar keyfiyyətləri.
Nəqliyyat vasitəsinin tutumu – onun faydalı yükün miqdarı və ya sərnişinlərin sayı ilə ölçülür. Bu göstəricinin böyük istismar əhəmiyyəti vardır. İstismar şəraitindən asılı olaraq tutum dəyişə bilər. Belə ki, adi asfalt yollarda 2t yük aparan avtomobil torpaq yollarda və ya enişli-yoxuşlu yollarda bundan az yük apara bilər.
Yük avtomobilləri 1. 5,2,3,4,5,7,10,25,30-40-45t yük götürə bilirlər. Avto-mobilin tutumunu artırmaq üçün oxların sayını artırırlar, qoşqulardan istifadə olunur. Belə halda yük tutumu 100t və daha artıq etmək mümkündür.
Yüngül minik avtomobillərində sərnişin tutumu 3,4,5,7,9 olur. Ən çox yayı-lan 4-5,7 nəfərlik yeri olan avtomobillərdir.
Avtobuslar 13, 29, 33, 60 və daha çox yerli olurlar. Avtobuslarda sərnişinlərin yerini artırmaq üçün onlar iki mərtəbəli düzəldilir və ya arxaya qoşqu qoşulur.
Nəqliyyat vasitəsində çəkidən (kütlədən) istifadə əmsalı – onun faydalı yükünü, quru çəkisinə nisbəti ilə müəyyən edilir.
G = Ge/Go
burada G –çəkidən istifadə əmsalı;
Ge – effektli yükün kütləsi (sərnişinlərin orta kütləsi 75kq götürülür) və ya çəkisi (sərnişinin çəkisi 750H qəbul edilir);
Go – nəqliyyat vasitəsinin quru çəkisi (kütləsi), H, kq.
Avtomobilin səmərəli konstruksiyaya malik olması bu əmsalla xarakterizə edilir.
Nəqliyyat vasitələrinin quru çəkisinə düşən maksimal məhsuldarlıq – müasir minik avtomobilləri üçün vacib istismar parametrdir. Bu aşağıdakı düstur ilə təyin edilir. G = Ge Vmak/Go
burada G – vahid çəkinin maksimal məhsuldarlığı və ya maksimal xüsusi məhsuldarlıqdır, Vmak – maksimal sürət, m/s.
nəqliyyat vasitəsinin qabaritindən istifadə əmsalı – faydalı yük üçün olan sahənin, nəqliyyat vasitəsinin yerləşdiyi yerin sahəsinə nisbətidir.
burada Fe; a; b-faydalı yük üçün olan sahə, onun uzunluğu, eni;
FA; A; B- nəqliyyat vasitəsinin durduğu yerdə tutduğu sahə, onun uzunluğu və eni.
Həmin əmsalın yüklədilməsi üçün nəqliyyat vasitəsinin konstruksiyasında, mühərrik yanda, kabinə ilə kuzanın arasında, kabinənin altında və ya kuzanın arxasında yerləşdirilir.
Nəqliyyat vasitəsinin dinamikliyi – nəqliyyat vasitəsinin dinamikliyi onun dinamiki keyfiyyətini göstərən əmsala deyilir. Bu göstərici arasında təkərdə toxunan çəkici qüvvə ilə hava müqavimət qüvvəsi fərqinin maşının tam ağırlığına nisbətindən asılıdır və aşağıdakı formula ilə təyin olunur:
burada D – dinamiklik əmsalı;
Pk – təkərin toxunan (çevrə üzrə) dartı qüvvəsi;
PW – hava müqavimət qüvvəsi;
Ga; Go; Ge- nəqliyyat vasitəsinin tam çəkisi; quru çəkisi və effektli çəkisidir.
Nəqliyyat vasitəsində mühərrik nə qədər güclü olsa Pk-çox olur, dinamiklik çox olur. Hava müqaviməti PW və maşının çəkisi nə qədər az olsa da bu dinamik-liyə müsbət təsir göstərir. Hava müqavimətini azaltmaq üçün maşının banı axımlı düzəldilir, alın sahəsi azaldılır. Nəqliyyat vasitələrinin dinamiki keyfiyyətin göstə-riciləri bunlardır:
Vmak – maksimal hərəkət sürəti, m/s; Cmak – maksimal təcilləşmə, m/s2;
t – təcilləşmə müddəti, s;
s- tərpənəndən maksimum sürəti alana qədər gedinə yol, m.
Bunlardan birinci və ikinci nə qədər çox, üçüncü və dördüncü nə qədər az olsa nəqliyyat vasitəsi o qədər dinamikli hesab olunur.
Nəqliyyat vasitəsinin qənaətcilliyi. Buna yanacaq qənaətcilliyi də deyirlər. Avtonəqliyyat vasitələrinin qənaətlərinin qənaətcilliyi onun vahid işə sərf etdiyi yanacağın miqdarı ilə xarakterizə olunur. Beynəlxalq almədə yük daşıyan avtonəqliyyat vasitələri üçün iş vahidi ton-kilometr qəbul edilir. Yanacaq sərfinin ölçü vahidi olaraq 100km yola sərf olunan yanacağın miqdarı qəbul olunur. Digər göstərici saatlıq yanacaq sərfidir. Saatlıq yanacaq sərfi ilə vahid işə sərf olan yanacaq sərfi arasında aşağıdakı əlaqə vardır. Saatlıq yanacaq sərfi
100km-ə olan yanacaq sərfi:
burada ge – mühərrikin xüsusi yanacaq sərfiyyatı;
Ne – mühərrikin gücü, kVT;
Va – avtonəqliyyat vasitəsinin sürəti, km/saat.
Nəqliyyat vasitəsinin hərəkət ehtiyatı – hərəkət ehtiyatı. Nəqliyyat vasitələrinin yanacaq bakının tam sərf olunana qədər getdiyi km-lə yola deyilir. Bu bakın tutumundan, nəqliyyat vasitəsinin qənaətcilliyindən, işəmə şəraitindən (torpaq yol,, asfalt yol, dağ yolu, yoxuşlu və enişli yol və s.) asılıdır və bu düsturla tapılır:
burada Q/ - yanacaq bakının tutumu, litr;
Q1/100 – 100km yola sərf olunan yanacaq müəyyən hərəkət sürətində, litrlə.
-
Kompanovka parametrləri.
-
Həndəsi qabarit ölçüləri. Hərəkətin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün nəqliyyat vasitələrinin məhdud konstruktiv ölçüsü (eni, uzunluğu, hündürlüyü) və kütləsi olmalıdır. Bu məhdudiyyət Beynəlxalq standartlarda nəzərdə tutulur və hər bir zavod bunu nəzərə alır.
Nəqliyyat vasitəsində həndəsi parametrlər: konstruktiv uzunluq – La; konstruktiv hündürlük –H; konstruktiv en-Ba və baza-L hesab edilir. Nəqliyyat vasitələrinin hərəkət axınının formalaşmasında kornstruktiv uzunluğun yolun və hərəkət zolağının eninin müəyyən edilməsində konstruktiv uzunluğun, körpülərin və tramvay, trolleybus xəttlərinin hündürlüyünün müəyyən edilməsində konstruktiv hündürlüyün böyük rolu vardır.
Dinamiki qabarit ölçüləri – dinamiki qabarit ölçüləri nəqliyyat vasitəsinin hərəkəti zamanı təhlükə törədə biləcək məkanın xətti parametrləridir.
Dinamiki qabarit ölçüləri üç cürdür: uzununa dinamiki qabarit; eninə dinamiki qabarit-dinamiki koridor və hündürlük dinamiki qabarit.
Dinamiki qabapritin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, yoda hərəkət edən nəqliyyat vasitəsi bu və ya digər xarici təsirlərdən öz həndəsi ölçülərindən artıq ölçüdə məkanı zəbt edir, yəni hərəkət zamanı yolun qeyri-bərabərliyi, mailliyi, küləyin təsiri və s. nəticəsində yana (sağa, sola) ləngərlənir, vertikal rəqslər edir. Ona görə də maşının hərəkəti zamanı dinamiki məkanda digər maşina toxunmaması üçün dinamiki faktor nəzərə alınmalıdır.
Dinamiki qabarit ölçüləri üç toplanandan ibarətdir, nəqliyyat vasitəsinin uyğun həndəsi ölçüsü (uzunluğu, eni, hündürlüyü); müxtəlif sürətlərdə yol və sürət xarakterindən asılı olaraq yaranan əlavə dinamiki ölçü və buraxıla bilən minimal təhlükəsizlik məsafəsi.
Dinamiki uzunluq Ld. Fərz edək ki, avtomobilin həndəsi uzunluğu Ld = 5m-dir. Onda 1km uzunluqda yolda 1000:5=200 belə avtomobili dal-dala yerləşdirmək olar. Əgər həmin avtomobil hzərəkətdədirsə və normal asfalt – beton yolda 40km/saat sürətlə hərəkət edirsə, yol hərəkətinin təhlükəsizlik baxımından o qabaqda gedən avtomobilə ən azı 35-40m ara məsafəsi saxlamalıdır. Belə olan halda 1km uzunluqda yolda 1000:40=25 belə avtomobilin bir-biri arxasınca təhlükəsiz hərəkət etməsi mümkündür. Göstərilən misalda 5m avtomobilin həndəsi uzunluğudursa, 40m onun həmin sürətdə dinamiki uzunluğudur. Uzununa dinamiki qabarit maşının həndəsi uzunluğu, təhlükəsiz dayandırılma məsafəsi və buraxıla bilən təhlükəsizlik məsafələri cəminə bərabərdir (şəkil 1.).
Şəkil. 1. Dinamiki uzunluq
burada Ld – uzununa dinamiki qabarit, m;
La – nəqliyyat vasitəsinin qabarit uzunluğu, m;
So – nəqliyyat vasitəsinin təhlükəsiz dayandırılma məsafəsi, m;
Va – hərəkət sürəti, m/s;
ta – sürücünün reaksiya müddəti, s;
lo – buraxıla bilən minimal təhlükəsizlik məsafəsi (lo=2m) m;
- nəqliyyat vasitəsinin tormoz yolu, m.
Dinamiki hündürlük – Hd. Dinamiki hündürlük hərəkət zamanı nəqliyyat vasitəsinin ən hündür hissəsinin vertikal müstəvidə ləngərlənməsi – qalxıb enməsi amplitudu, maşının konstruktiv hündürlüyü və buraxıla bilən təhlükəsilik məsafəsinin cəminə bərabərdir (şəkil 2.).
Şəkil. 2. Dinamiki hündürlük.
burada Hd – dinamiki hündürlük, m;
Ha – həndəsi dündürlük ölçüsü, m;
- dinamiki şaquli amplituda, m;
ho – buraxıla bilən minimal təhlükəsizlik məsafəsi (ho=0,3m), m.
Dinamiki en- dinamiki koridor Bd. Fərz edək ki, avtomobilin həndəsi eni Ba=1,5m-dir. Onda eni 6m olan yolda yan-yana dayanmış halda 6:1,5=4 ədəd bu cür avtomobili yerləşdirmək olar. Əgər həmin endə avtomobilə hərəkətdə olarlarsa göstərilən endə yolda yalnız iki bu tip avtomobilin hərəkəti mümkündür. Bu onunla izah edilir ki, nəqliyyat vasitəsi hərəkət edərkən ona bir sıra xarici təsirlər olur (kələkötürlük, yandan əsən külək, yolun yamaclığı və s.) təkərlə edilən belə təsirlər onun qabaq təkərlərinin istiqamətini hərəkət istiqamətindən meyilləndirir. Təkərin meylləşməsi ilə maşın müəyyən qədər öz istiqamətindən kənara çıxır.
Şəkil. 3. Dinamiki en-düz yol hissəsində dinamiki koridor:
a-nəqliyyat vasitəsinin hərəkət sxemi; b-nəqliyyat vasitəsinin eninə yerləşdirilməsinin yc hərəkət sürətindən v asılılığı; 1-ZİL-130, 2-QAZ-53A; 3-QAZ-24 «Volqa»; 4-VAZ-2103 «Ciquli».
Sürücü meyllənməni hiss edənə və ona reaksiya verib sükan mexanizmi ilə təkəri əvvəlki istiqamətinə döndərənə qədər maşın I vəziyyətindən V vəziyyətinə gəlir, maşının hərəkət istiqaməti kurs istiqamətinə yönəlsə də, o əvvəlki vəziyyətdən Bk məsafəsi qədər yerini dəyişir.
Dinamiki koridor sürətin artması ilə artır. Eksperiment yolu ilə alınmış və praktiki hesabat üçün tiəklif olunan dinamiki koridorun qiyməti aşağıdakı düstur ilə tapılır: Bk = 0,054Va Ba 0,3
burada Va-hərəkət sürəti, m/s;
Ba-nəqliyyat vasitəsinin həndəsi eni, m;
0,054-eksperimental əmsal;
0,3-standartlara görə hərəkət zamanı iki maşının yan səthləri arası buraxıla bilən ən az ara məsafəsi, m.
Yolların layihələndirilməsində dinamiki koridor əsas şərtləndici amil kimi qəbul edilir. Bu amil nəzərə alınaraq normativ qaydalara görə yolda sutkada 3000-dən çox avtomobil hərəkət edərsə hərəkət zolağının eni 3,75m, ondan az avtomobil hərəkət edərsə hərəkət zolağının eni 3,0….3,5m götürülür. Eninə dinamiki koridor yüksək sürətli hərəkət olan yollarda daha çox götürülür. Ensiz yolda sürücü nisbətən aşağı sürətlə maşını idarə etməyə məcburdur. Əks təqdirdə o tez-tez yol hadisəsinin iştirakçısı olmalıdır.
Avtoqatarların, qoşqulu maşınların hərəkəti zamanı dinamiki koridor sürət artdıqca daha tez artır. Bu qoşqu və yarımqoşluların üfiqi müstəvidə ləngərlənmələri hesabına baş verir. Bəzən belə ləngərlənmələr o qədər çox olur ki, sükan çarxını döndərməklə onu dəf etmək olmur. Hərəkət istiqamətini və ləngərlənməni sabitləşdirmək üçün sürəti azaltmağa məcbur olur.
Yolun əyri hissəsində dinamiki koridor. Yolun əyri hissəsində adətən hərəkət sürəti az olur. buna baxmayaraq burada dinamiki koridorun eni daha çox olur. ümumi uzunluq və bazadan qabağa və arxaya olan çıxıntıların nisbətindən asılı olaraq dinamiki koridor az və çox ola bilər. Qoşqulu və yarımqoşqulu maşınlarda döngələrdə yana çıxma daha böyük olur və nəqliyyat vasitəsinin hərəkət trayektoriyası çevrəvi, elliptik, hiperbolik forma alır (Şəkil 4).
Şəkil 4. Yolun əyri hissəsində dinamiki koridor: a-tək nəqliyyat dönəndə; b-avtoqatar dönəndə.
Əyri yolda və döngələrdə hərəkət edərkən qoşqusuz maşınlarda dinamiki koridoru təyin etmək üçün aşağıdakı düsturlardan istifadə edilir:
burada RH və Rb – xarici və daxili dönmə radiuslarıdır, m;
L/=L C –arxa körpüdən maşının qabağına qədər olan məsafə (L-baza; S-qabağa çıxıntı), m.
Avtoqatarların əyri yollarda, döngələrdə hərəkəti zamanı dinamiki koridor daha çox olur və aşağıdakı düstur ilə hesablanır:
burada Ro – dönmənin əyrilik radiusu, m;
Ba, L və C – qabarit en, baza və qabağa çıxıntı, m;
Ck – qoşqunun arxa körpüsünün maşının arxa körpüsünə nisbətən sürüşməsi.
Axırıncı iki tənliyin müqayisəsi göstərir ki, avatoqatarlarda dinamiki koridor daha böyükdür. Döngələrdə bəzən onların dinamiki koridorunun eni 6m-ə çatır. Ona görə də döngələrdə yol daha enli götürülür.Dinamiki koridorun enini azaltmaq üçün qabaq təkərləri idarə olunan qoşqulardan istifadə olunur. Belə qoşqular dartan nəqliyyat vasitəsinin hərəkətinə uyğun hərəkət edir və dinamiki koridor demək olar ki, əlavə olaraq artmır. Həndəsi parametrlərin hərəkətin təhlükəsizliyinə ciddi təsirini nəzərə alaraq nəqliyyat vasitələrinin müxtəlif tipləri üçün qabarit ölçülərinin maksimal hədlərinə məhdudiyyətlər qoyulur və aşağıdakı hədən çox olmamalıdır.
Qabarit en, m………………………..2,5
Qabarit uzunluq:
-tək avtomobil üçün…………………12
-dartı maşını qoqşu və ya yarımqoşqu ilə……20
-dartı maşını bir neçə qoşqu ilə………………24
Çəki parametrləri.
Avtomobillərin və digər nəqliyyat vasitələrinin kütlə parametrləri QOST 93 M-59 ilə tənzimlənir. Bu dünya standartlarına uyğunlaşdırılmış Dövlət Standartı-dır.Öz oxlarına düşən yükə görə avtomobillər A və B qrupuna bölünürlər.
A qrupuna daxil olan avtomobillərdə hər oxa düşən yük 9-10t təşkil edir. Belə avtomobillər I və II dərəcəli yollarda işlənməlidir. III və IV dərəcəli yollarda da işləyə bilərlər.
B qrupuna daxil olan avtomobillərdə hər oxa düşən kütlə 5,5-6t təşkil edir və istənilən tip yolda işləyə bilərlər.
Avtonəqliyyat vasitələrində buraxıla bilən və hər oxa düşən kütlə
Parametrlərin adı
|
Qrup A
|
Qrup B
|
Maksimum yüklənən oxa düşən yükün miqdarı, t
|
|
|
-oxlar arası məsafə 3m-dən çox olmayanda
|
10
|
6
|
-oxlar arası məsafə 3m-dən az olanda
|
9
|
5,5
|
Tam kütlə, t
|
|
|
-ikioxlu avtomobil və ya qoşqu
|
17,5
|
10,5
|
-üçoxlu avtomobil və ya qoşqu
|
25,0
|
15,0
|
-dördoxlu avtoqoşqularda
|
25,0
|
16,0
|
-dartıcı avtoqatar 4 oxlu qoşqu ilə
|
33,0
|
20,0
|
-dartıcı avtoqatar, qoşqu ilə 4 oxlu
|
40,0
|
30,0
|
Qeyd: «A qrup» maşınların yalnız yaxşı təmir olunmuş örtüklü yollarda işləyə bilər. «B qrup» maşınlar istənilən tip yolda işləyə bilərlər.
|
Hər oxa düşən yük göstərilən normadan artıq olduqda şaquli və üfüqi silkələnmələr və onun təsirindən əmələ gələn qüvvə yol örtüyünə dağıdıcı təsir edir, onun xidmət müddətini azaldır. Ona görə də cədvəl 2.1-ə uyğun olaraq uyğun tonnacl maşın ona uyğun yolla hərəkət etməlidir. Hündür maşınlar, hündür yüklə yükləndikdə onlar ağırlıq mərkəzi daha da hündürə qalxır. Bu çox təhlükəlidir. Belə maşınlar yanlara ləngərlənir, yol örtüyünə mənfi təsir edirlər. Maşının özünü idarə etmək çətin olur. ona görə də belə hallarda daha aşağı sürətlə hərəkət etmək lazımdır.
| |
http://kompy.info/1-mavzu-chiziqli-algebraik-tenglamalar-sistemasini-v8.html?page=2 | Chiziqli tenglamalar sistemasini Gauss usuli yordamida yechish algoritmi va dasturi | |
Chiziqli tenglamalar sistemasini Gauss usuli yordamida yechish algoritmi va dasturi
|
bet | 2/2 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 494,99 Kb. | | #274793 |
Chiziqli tenglamalar sistemasini Gauss usuli yordamida yechish algoritmi va dasturi
1-misol.
Gauss usuli bilan quyidagi sistema yechilsin.
(8) tenglamadan x1 ni topamiz
2 x1 −3 2 x+ 2 x3 − 4 x4 = 5,
2 x1 = 5 + 3 x2 − 2 x3 + 4 x4 , (12) x1 = 52 + 32 x2 − x3 + 2 x4 ,
(12) tenglamani (9) tenglamadagi x1 ni o‘rniga qo‘yamiz va uni ixchamlaymiz.
3 x1 + x2 − 2 x3 − 2 x4 = 4,
(12) tenglamani (10) tenglamadagi x1 ni o‘rniga qo‘yamiz va uni ixchamlaymiz.
4 x1 + 2 x2 −3 x3 + x4 = 2,
tenglamani (11) tenglamadagi x1 ni o‘rniga qo‘yamiz va uni ixchamlaymiz.
x1 + x2 + x3 + x4 = 2,
+ 32 x2 − x3 + 2 x4 + x2 + x3 + x4 = 2,
5+ 3 x2 − 2 x3 + 4 x4 + 2 x2 + 2 x3 + 2 x4 = 4,
5 x2 + 6 x4 =−1.
Yuqoridagilardan quyidagi yangi tenglamalar sistemasini hosil qilamiz
tenglamadan x2 ni topamiz
Algoritmi:
Dasturi:
a x a x11 1 + 12 2
a x a x21 1 + 22 2
......
a x a xn1 1 + n2 2 + +... a x1n n =b1
+ +... a x2n n =b2
+ +... a xnn n =bn
Program Gauss1; label 1,2,3,4,5; var a:array[1..10, 1..10] of real; b,x:array[1..10] of real; c,s:real; i,j,k,n:integer; begin readln(n); for i:=1 to n do begin for j:=1 to n do read(a[i,j]); readln(b[i]); end; k:=1; 3: i:=k+1; 2: c:=a[i,k]/a[k,k]; a[i,k]:=0; j:=k+1; 1: a[i,j]:=a[i,j]-c*a[k,j]; if j1 then begin i:=i-1; goto 5 end;
for i:=1 to n do writeln(x[i]:4:2); end.
a x a x11 1 + 12 2 + +... a x1n n =a1 1n+
a x a x21 1 + 22 2
......
a x a xn1 1 + n2 2
|
+ +... a x2n n + +... a xnn n
|
=a2 1n+
=ann+1
|
program Gauss; var a:array[1..10, 1..10] of real; x:array[1..10] of real; c,s,d:real; i,j,k,n,l,p:integer;
begin readln(n); for i:=1 to n do for j:=1 to n+1 do readln(a[i,j]); for k:=1 to n do begin
l:=k; while a[k,k]=0 do begin
if a[l+1,k]=0 then else begin for p:=k to n+1 do7 begin d:=a[k,p]; a[k,p]:=a[l+1,p]; a[l+1,p]:=d; end; break; end; l:=l+1; end; for i:=k to n-1 do begin c:=a[i+1,k]; for j:=k to n+1 do
a[i+1,j]:=(a[k,j]/a[k,k])*c-a[i+1,j]; end; end; x[n]:=a[n,n+1]/a[n,n]; for k:=n-1 downto 1 do begin s:=0; for i:=k+1 to n do s:=s+a[k,i]*x[i]; x[k]:=(a[k,n+1]-s)/a[k,k] end; for i:=1 to n do writeln(x[i]:4:2); end.
2-masala. Quyidagi chiziqli tenglamalar sistemasini yeching:
3x x1 − +2 5x3 + =x4 7 2x1 +5x2 −3x3 =−1
2x1 −4x3 +3x4 =6
−
6x1 +4x2 −3x3 −2x4 =3
Bajarish. 1-masaladagidek, tenglamalar sistemasini AX =B ko`rinishda yozib olamiz. Bu yerda A – noma`lumlar koeffisentlardan tashkil topgan matritsa, B– ozod hadlardan tashkil topgan ustun (vektor), X– noma`lumlar ustuni (vektori).
3 -1 5 1
A=-22 5 -3 0 -4 03, B=7−1, X = xx12
6 4 -3 -2
Demak, X =A−1B .
A matritsani, ya`ni noma`lumlar koeffisentlarini A1:D4 maydonga, B vektorni, ya`ni ozod hadlarni F1:F4 maydonga kiritamiz. X vektor uchun H1:H4 maydonni belgilab =МУМНОЖ(МОБР(A1:D4);F1:F4) formulani kiritamiz va Ctrl+Shift+Enter tugmalarini birgalikda bosamiz. Natijada H1:H4 maydonda izlanayotgan noma`lumlar hosil bo`ladi:
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI
Isroilov M. «Hisoblash metodlari», T., "O`zbekiston", 2003
Shoxamidov Sh.Sh. «Amaliy matematika unsurlari», T., "O`zbekiston", 1997
Boyzoqov A., Qayumov Sh. «Hisoblash matematikasi asoslari», O`quv qo`llanma. Toshkent 2000.
Abduqodirov A.A. «Hisoblash matematikasi va programmalash», Toshkent. "O`qituvchi" 1989.
Vorob`eva G.N. i dr. «Praktikum po vichislitel’noy matematike» M. VSh. 1990.
Abduhamidov A., Xudoynazarov S. «Hisoblash usullaridan mashqlar va laboratoriya ishlari», T.1995.
Siddiqov A. «Sonli usullar va programmalashtirish», O`quv qo`llanma. T.2001.
Internet ma`lumotlarini olish mumkin bo`lgan saytlar:
|
| | |
http://kompy.info/bozor-iqtisodiyoti-va-uning.html | Bozor iqtisodiyoti va uning | |
Bozor iqtisodiyoti va uning
|
bet | 1/3 | Sana | 22.02.2024 | Hajmi | 76,66 Kb. | | #160518 |
Bog'liq Abdug`aniyev Azamat IQ nazariya
BOZOR IQTISODIYOTI VA UNING
TUZILISHI
1.Bozor iqtisodiyotining vujudga kelishi va uning
asosiy modellari;
2. Bozor iqtisodiyotining mazmuni va uning asosiy belgilari;
3. Bozor iqtisodiyotining afzalliklari va ziddiyatlari;
4. Bozor tushunchasi, uning vazifalari va turlari;
5. Bozor infratuzilmasi va uning unsurlari.
REJA:
Bozor iqtisodiyoti modellari — bozor iqtisodiyotining turlari. Bozor iqtisodiyoti modellari m.ning iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarga xos boʻlgan aralash iqtisodiyot, ijtimoiy bozor xoʻjaligi va korporativ iqtisodiyot koʻrinishlari mavjud.
Aralash iqtisodiyot modeli — bozor iqtisodiyotining yuksak mehnat unumi, neʼmatlar toʻkinchiligini taʼminlaydigan, eng mukammal texnologiya va yuqori malakali ish kuchiga ega boʻlgan turi. Bu modedda mulkiy xilmaxillik mavjud boʻladi; xususiy mulkning individual va hissabay shakllari ustuvorlik qiladi, davlat va nodavlat mulki, iqtisodiyotning davlat va nodavlat sektorlari taraqqiy etadi. Yirik, oʻrta va kichik biznes muvozanatli holatda rivojlanadi. Bozor munosabatlari bilan birgalikda nobozor munosabatlari ham mavjud boʻladi. Bu esa sahovat va xayrehson ishlarining keng rivojlanishiga zamin yaratadi, raqobat bilan birgalikda hamkorlik aloqalari yuzaga keladi. Iqtisodiyotni boshqarishda bozor mexanizmi bilan bir qatorda davlat mexanizmi ham qoʻllanadi. Mazkur modelga ommaviy farovonlik xos boʻlsada, ijtimoiy tafovutlar cheklanmaydi, davlat daromadlarni qayta taqsimlashda faol ishtirok etmaydi, bu vazifalarni bozor mexanizmi bajaradi. Aralash iqtisodiyot modeli AQSH, Angliya, Fransiyada mavjud.
Bozor iqtisodiyotini vujudga kelishi va unga o’tishning asosiy modellari Kishilik jamiyati tarixiy taraqqiyoti davomida tovar xo’jaligi bag’rida bozor iqtisodiyoti vujudga kelib, u borgan sari rivojlanib borishini ko’rsatdi. XVII–XVIII asrlarga kelib, insoniyat xususiy mulkchilikka asoslangan bozor iqtisodiyotiga o’tdi. Iqtisodiyotda unga xos bo’lgan tub belgilar sekin-asta shakllanib, pirovard natijada qator afzalliklar hamda ayrim kamchiliklari bo’lgan hozirgi zamon bozor iqtisodiyotiga xos yaxlit iqtisodiy tizim tashkil topdi. Dastlab, yakka xususiy mulk monopoliyasi xukmron bo’lib, kapitalistik jamiyatga xos ziddiyatlar kuchaygan. XIX asr o’rtalarida marksistik g’oya vujudga keldi. Bu g’oyaga binoan jamiyat a’zolarining farovon yashashi, adolat o’rnatilishi uchun adolatsizlikning bosh manbai xususiy mulkchilik yo’qotilishi lozim edi. Shu g’oyaga binoan sobiq ittifoq va ayrim mamlakatlarda xo’jalik yuritishning alternativ varianti tarzida ma’muriy buyruqbozlik, markaziy rejalashtirishga asoslangan xo’jalik yuritish vujudga keldi.
- Bu xo’jalik yuritish shaklida: Xususiy mulkchilikni yo’qotish;
- Bozor, tovar-pul munosabatlarini tugatish;
- Ne’matlar va resurslarni taqsimlashning bozor mexanizmi o’rniga ijtimoiy mulkchilikka asoslangan davlat taqsimoti va nazoratini o’rnatish;
- Har bir kishini yaratgan ne’matlardagi ulushini qilgan mehnatiga qarab belgilash, mehnat miqdorini esa ish vaqti asosida aniqlash ko’zda tutiladi.
Bozor munosabatlari tizimida shunday rag’batlantiruvchi kuch joylanganki, u muttasil iqtisodiy o’sish va sotsial rivojlanishni ta’minlaydi. Bozor tizimining afzalligini Tailand, Janubiy Koreya, Tayvan, Singapur kabi Osiyo mamlakatlari ham namoyish etdi. Hozirgi paytda Xitoy, Sharqiy Germaniya (Sobiq GFR), Vetnam ham uning ustunligini ko’rsatmoqda. Bozor iqtisodiyotiga o’tish tarixiy ob’ektiv zarurat bo’lib, kelajakda ravnaq topishining, oqilona xo’jalik yuritishga erishishning yagona yo’li sifatida O’zbekiston ham bozor iqtisodiyotiga o’tish yo’lini tanladi. XX asrga kelib bozor iqtisodiyotiga o’tish global, ya’ni umumjahon voqyeligiga aylandi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish murakkab jarayon, shuning uchun u uzoq vaqt davom etadi. Undan tashqari, har bir mamlakatning o’ziga xos xususiyatlari mavjud bo’lib, bozor iqtisodiyotiga o’tishning turli modellari, yo’nalishlari asosida amalga oshadi. Har bir mamlakatning bozor iqtisodiyotiga o’tishining o’ziga xos yo’li quyidagi omillarga bog’liq: Geografik o’rni;
- Geografik o’rni; Tabiiy resurslarning mavjudligi va ularning zaxirasi; Tarixiy taraqqiyot darajasi; Aholining an’analari va urf-odatlari; Ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish darajasi; Jamiyatning ijtimoiy yo’nalishi.
- Shu bilan birga bozor iqtisodiyoti modellarining umumiy tomonlari bo’lib, bular:
Bozor iqtisodiyotining turli-tuman mulkchilikka asoslanganligi; Tovar va xizmatlarga erkin narxlar ustunligi; Raqobat kurashiga asoslanishi; Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning ma’lum tizimi mavjudligi va boshqalardan iborat.
|
| | |
http://kompy.info/tercume-edeni-akif-eli.html | Tərcümə edəni: Akif ƏLİ | Mayk Gelprin
(ABŞ)
Şam yanırdı
Tərcümə edəni: Akif ƏLİ
---------------------------------
Ümidi hər yerdən kəsilən Andrey Petroviçin əli dünyadan üzüldüyü vaxt qəflətən qapının zəngi çalındı.
-Salam, mən Sizin elanı oxuyub gəlmişəm. Siz ədəbiyyat dərsi deyirsiniz?
Andrey Petroviç diqqətlə videofonun ekranına baxdı. Qapıda otuz yaşlarında bir adam dayanmışdı. Geyimi ciddi - kostyum, qalstuk. Sifəti gülümsər, lakin baxışları da çox ciddi. Andrey Petroviçin ürəyi guppuldadı, çünki axır vaxtlar o, elanı elə-belə, vərdiş elədiyinə görə internet səhifəsində yerləşdirirdi. Son on ildə cəmi altı adamdan zəng gəlmişdi. Onlardan üçü nömrəni səhv salmışdı, ikisi köhnə fikirli sığorta agentləri çıxdı, biri də ədəbiyyatla ətriyyatı səhv salmışdı.
- B-bəli, d-dərsi d-deyirəm...– Andrey Petroviç həyəcandan dili dolaşa-dolaşa cavab verdi. Dili - Timor o.dagi shahar, Sharqiy Timorning maʼmuriy markazi. Aholisi 60 ming kishidan ziyod (1990-y.lar oʻrtalari). Parfyumeriya, kulolchilik buyumlari, kofega ishlov berish korxonalari bor. Yirik port; chetga kopra, kofe, kauchuk, paxta, jun, teri va b. – Özü də e-evimdə... Sizi ədəbiyyat maraqlandırır?
- Bəli, maraqlandırır, - qapıda dayanan adam başını tərpətdi. – Adım Maksimdir. İcazənizlə, şərtləri bilmək istərdim.
“Nə şərt? Havayı!” – az qaldı qışqıra-qışqıra desin Andrey Petroviç. Ancaq birtəhər özünü məcbur edib:
- Saat hesabı haqqını ödəmək şərti ilə, - dedi. – Razılaşarıq. Siz haçan başlamaq istərdiniz... dərslərə?
- Mən, əslində... – həmsöhbəti mızıldandı.
- Baxın, birinci dərsimiz pulsuz olacaq! – Andrey Petroviç tələsik əlavə etdi. – İşdir-şayət birdən xoşunuza gəlməsə, onda... Olur da...
- Yaxşı, sabahdan başlayaq, - Maksim qətiyyətlə dedi. – Səhər saat onda gəlsəm olar? Çünki doqquzda uşaqları məktəbə aparıram, sonra ikiyə qədər boşam.
- Olar, əlbəttə, – Andrey Petroviç sevindi. – Koordinatlarımı yazın.
- Siz deyin, yadımda qalar.
O gecəni ilan vuran yatdı, Andrey Petroviç yatmadı, həyəcandan əlləri titrəyə-titrəyə quş damına oxşayan balaca, darısqal otağında var-gəl elədi, fır-fır fırlandı. Düz on iki il idi o işsizliyə görə müavinətlə birtəhər dolanırdı. Ta ki işdən qovulduğu gündən bu günədək.
-Sizin ixtisasınız çox dardır, məhduddur, - o vaxt işlədiyi humanitar təmayüllü liseyin ditrektoru baxışlarını oyan-buyana gəzdirə-gəzdirə demişdi. – Biz Sizi təcrübəli bir pedaqoq kimi əlbəttə, çox qiymətləndiririk, amma dərs dediyiniz fənn... təəssüf ki.... Bura baxın, bəlkə ixtisasınızı dəyişəsiniz? Əlavə oxumaq lazımdırsa, təhsil haqqının müəyyən qismini liseyimiz ödəyə bilər. Məsələn, virtual etika, virtual hüququn əsasları, robot texnikasının xüsusiyyətləri... bu fənləri asanlıqla mənimsəyib tədris edə bilərsiniz. Uzaqbaşı kinematoqrafdan dərs deyərsiniz, axı kino hələ tam ölməyib, özünü birtəhər saxlayır. Düzdür tez-gec o da ömrünü bağışlayacaq, amma hələlik vaxtınız çatar... Nə deyirsiniz?
O zaman Andrey Petroviç hikkə göstərib bütün təkliflərdən imtina etsə də, sonralar peşiman oldu. Başqa yeni iş yeri tapa bilmədi, çünki ədəbiyyat dərsləri barmaqla sayılası bir neçə təhsil ocağında qalmışdı, kitabxanalarsa bir-birinin ardınca bağlanırdı, filoloqlar hamısı tələm-tələsik ixtisaslarını dəyişib başqa sahələrə keçirdilər. O, düz iki il gimnaziyaların, liseylərin, xüsusi məktəblərin kandarını yağır elədi. Nəhayət, bezib əl çəkdi. Yarım il ixtisasartırma kurslarına getdi-gəldi, nəsə eləmək istədi, amma arvadı bezib onu tərk edəndən sonra o da həmin kursları atdı.
Ehtiyat üçün yığdığı pullar tez xərclənib qurtardı və Andrey Petroviçin qara günləri başlandı. Köhnə də olsa, ona sədaqətlə xidmət edən avtomobilini satdı. Anasından yadigar qalan əntiq qab-qacağı, sonra ev əşyalarını satışa çıxartdı. Sonra... Sonra hər yadına düşəndə təpəsindən tüstü qalxan Andrey Petroviç kitablara keçdi. Qədimi, qalın, gözəl vərəqləri olan, yenə də anasından qalan kitabları xırıd elədi... Kolleksiyaçılar hər kitaba yaxşı da pul verdilər, hətta qraf Tolstoy Andrey Petroviçi düz bir ay yedirib-içirtdi. Dostoyevski – iki həftə, Bunin isə on gün dolandırdı...
Nəticədə Andrey Petroviçin özünə cəmi otuz-qırx kitab qaldı - ən sevimliləri, dönə-dönə oxuduğu, əlindən yerə qoya bilmədiyi nadir kitablar. Remark, Heminquey, Markes, Bulqakov, Brodski, Pasternak... Bu kitabları səliqə ilə dörd cərgədə rəfə düzüb hər gün tozunu alırdı.
“Hə... Əgər bu oğlan... Maksim... - otaqda var-gəl edən Andrey Petroviçin fikriləri bir-birini qovur, beynini qarışdırırdı. - Hə, əgər o mənə... aha, demək... onda gedib Balmontu geri ala bilərəm. Uzaqbaşı Murakamini. Ya da Jorj Amadunu qaytararam... Nə isə, bunlar boş-boş fikirlərdir, - Andrey Petroviç düşündü. - Əsas o deyil ki, kitab almağa pulum qalacaq, ya yox. Əsas odur ki, bildiklərimi kiməsə öyrədəcəm. Buvaxtadək yığdığım bilikləri insanlara sərf edəcəm...”
Düz səhər saat on tamamda, dəqiqəbə-dəqiqə dediyi vaxtda Maksim qapının zəngini çaldı.
-Oooo... Keçin, keçin, - Andrey Petroviç əl-ayağa düşdü. – Əyləşin. Belə, yaxşı... Siz hardan başlamaq istərdiniz, nədən başlayaq...
Maksim sıxıla-sıxıla, sanki qırılacağından qorxub ehmalca stulun kənarına çökdü.
- Siz özünüz nədən məsləhət bilsəniz. Mən bu sahədə tamamilə cahiləm. Profan... Mənə heç nə öyrətməyiblər.
- Hə-hə, əlbəttə, təbiidir, elə olar da... - Andrey Petroviç başını yellədi. – Hamı eyni gündədi. Hamı necə Siz də elə. Axı ümumtəhsil məktəblərində artıq yüz ildir ədəbiyyat keçilmir. Heç xüsusiləşdirilmiş məktəblərdə də keçmirlər ədəbiyyatı.
-Necə yəni keçmirlər? Heç? – Maksim astaca soruşdu.
-İnan ki heç... Bilirsiz, dünyanın böhranı iyirminci əsrin sonlarından başladı. Hamının başı pula qarışdı, kitab oxumağa vaxt qalmadı. Əvvəl-əvvəl heç kim uşağına kitab oxumadı, sonra həmin uşaqlar böyüyüb öz uşaqlarına da kitab oxumadılar... Valideynlər ümumiyyətlə kitaba maraq göstərmədilər... Başqa-başqa həzz mənbələri meydana çıxmışdı - əsasən də virtual aləmdə. Oyunlar, proqramlar, testlər, əyləncələr...əh! - Andrey Petroviç əsəbiliklə əlini yellədi. – Bu məsələdə əlbəttə, texnikanın da günahı az deyil. Texniki fənlər humanitarları sıxışdırıb çıxartdı hər yerdən. Kibernetika, kvant mexanikası, elektrodinamika, yüksək enerjilər fizikası... Tarix, ədəbiyyat, coğrafiya - bunlar keçdi arxa plana. Xüsusən də ədəbiyyat... Ədəbiyyat... Sizin fikriniz məndədir, Maksim?
-Bəli, bəli, buyurun, davam edin.
-Hə, iyirmi birinci əsrdə tədricən kitab çapı azaldı, azaldı və tamam dayandı. Kağızı elektron mətnlər əvəz elədi. Amma yenə də, hətta elektron variantda da, ədəbiyyata maraq sürətlə azalmağa başladı, hər gələn yeni nəsil kitabdan bir az da uzaqlaşdı. Bu səbəbdən get-gedə ədəbiyyat adamlarının sayı azaldı və axırda ümumiyyətlə yoxa çıxdı, – daha heç kim yazıçı olmaq istəmədi. Yalnız filoloq alimlər birtəhər sonrakı yüzillikdə özlərini saxladılar. O da bilirsiniz nəyin hesabına? Əvvəlki iyirmi əsr ərzində yazılmış gözəl kitabların hesabına. Onları elmi cəhətdən araşdırmaqla, tədqiqata cəlb edib o tərəf-bu tərəfə çevirməklə başlarını girlədilər...
Andrey Petroviç sözünü bitirib əlinin arxası ilə alnının tərini sildi.
- Bu barədə danışmaq mənim üçün asan deyil, Maksim, - dedi. – Mən anlayıram ki, bütün bunlar təbii proseslərdir. Ədəbiyyat ona görə sıradan çıxdı ki, bəşəriyyətin tərəqqisi ilə ayaqlaşa bilmədi. Amma bəs uşaqlar var axı, Maksim, uşaqlar yazıqdı, başa düşürsünüzmü... Uşaqlar! Ədəbiyyat insanda təfəkkürü formalaşdırar, idraka təsir edərdi. Xüsusən də poeziya. Poetik düşüncə insanın iç dünyasını müəyyən edər, onun mənəviyyatını cilalayardı. İndi isə uşaqlar mənəviyyatdan bixəbər böyüyürlər, Maksim, bax bu pisdir, çox pis, hətta dəhşətli dərəcədə qorxuludur bu!
-Mən özüm sərbəst şəkildə analitik araşdırmalar aparıb bu qənaətə gəlmişəm, Andrey Petroviç. Elə ona görə də Sizə müraciət etdim.
-Uşaqlarınız var?
-Bəli, - Maksim yerində qurcalandı. – İkisi. Pavlik və Aneçka, təxminən həmyaşıddırlar. Bilirsiniz, Andrey Petroviç, mənə yalnız ədəbi işin əlifbası lazımdır. Bilim ki nə - nədir. Ədəbiyyat deyəndə nəyə fikir verməliyəm. Siz bunları öyrədin mənə. Qalan materialları, lazım olan ədəbi-bədii mənbələri özüm internetdən tapıb oxuyaram.
-Əlbəttə, öyrədəcəm, Maksim, – dedi Andrey Petroviç. – Çox mətləblərdən agah olacaqsan. Məsələn, baxın... - O sıçrayıb ayağa qalxdı, qollarını sinəsində çarpazladı, fikrini toparlayıb baxışlarını uzaqlara dikdi.
- Pasternak!!! – Təntənəli ədayla əzbərdən deməyə başladı:
“Yağır, yağır, ələnirdi,
Çovğunda qar sovrulurdu.
Masam üstə şam yanırdı,
Yanır, yanır, qovrulurdu...”
Ah!...
-Maksim, Siz sabah da gələcəksinizmi? - Andrey Petroviç səsindəki kövrək titrəyişi sezdirməmək üçün təmkinlə soruşdu.
- Mütləq. Ancaq məsələ ondadır ki... Bilirsiz, mən bir varlı ailədə işlər müdiriyəm. Təsərrüfata baxıram, haqq-hesabı aparıram, cürbəcür tapşırıqlar olur... Amma maaşım elə də çox deyil, pulum azdır. Mən... Sizə... - Maksim otağa göz gəzdirdi, - Mən ərzaq gətirə bilərəm. Əşyalar da mümkündür, məişət texnikası, müxtəlif cihazlar... Yəni zəhməthaqqı kimi... Buna razı olarsınız?
Andrey Petroviç yanaqlarının qızardığını hiss elədi. Əslində o sevdiyi fənni havayı da deməyə razı idi. Amma... kitab almaq arzusu...
- Əlbəttə, Maksim, - dedi. – Bu nə sözdür? Versəniz də sağ olun, verməsəniz də. Sabah gəlin, gözləyəcəm... Bilirsiniz, ədəbiyyat təkcə o deyil ki, adam əlinə qələm alıb nəsə yazsın, - Andrey Petroviç danışa-danışa otaqda var-gəl elədi. – Ədəbiyyat işi həm də necə yazmaq məsələsidir. Yəni yazarın dili. Bilirsən, Maksim, dil – bütün böyük nasir və şairlərin istifadə etdiyi alətdir. Əmək aləti. Siz kitab oxuyanda mütləq bu cəhətə də fikir verin.
Maksim diqqətlə qulaq asırdı. Sanki o, müəllimin dediyi hər sözü yadında saxlamağa, onun nitqini beyninə yazmağa çalışırdı.
-
Baxın, Puşkin! - Andrey Petroviç yenə əzbərdən deməyə başladı. – “Tavrida”,
“Ançar”, “Yevgeni Onegin”... Yaxud Lermontov – “Mıtsıri”. Eh!!! Baratınski, Yesenin, Mayakovski, Blok, Balmont, Axmatova, Qumilyov, Mandelştam, Vısotski... Görün bir zamanlar dünyada nələr var idi !
Maksim diqqətlə ona qulaq asırdı.
- Yorulmadınız ki? - arada Andrey Petroviç soruşurdu.
- Yox-yox, qətiyyən, davam edin, xahiş edirəm.
...Beləcə günlər bir-birini əvəz edirdi. Andrey Petroviçin sanki çiçəyi çırtlamışdı, kişi birdən birə ruhlanmış, ömrü mənalanmış, qəlbində həyat eşqi oyanmışdı. Gah həzin-həzin şeir oxuyurdu, gah şeirdən nəsrə keçirdi, danışdıqca cuşə gəlir, sanki ağzından alov püskürürdü.
Maksim çox qədirbilən və bacarıqlı şagird çıxmışdı. Müəlliminin hər sözünü göydə tuturdu. Andrey Petroviç hətta təəccüb edirdi ki, əvvəl-əvvəl az qala söz anlamayan, sözü hiss etməyən, ədəbi mətnin dilindəki sehrli harmoniyanı duya bilməyən Maksim bu qədər sürətlə inkişaf edir, hər gün bir az irəliləyir, deyiləni daha yaxşı qavrayır, daha dərindən dərk edirdi.
O bütün dünya ədəbiyyatını mənimsəmişdi. Balzak, Hüqo, Mopassan, Dostoyevski, Turgenev, Bunin, Kuprin, Bulqakov, Heminquey, Babel, Remark, Markes, Nabokov... On cəkkizinci əsr, on doqquzuncu, iyirminci əsrlərin ədəbiyyatı... Klassik dövr, zərif belletristika, fantastika, detektiv janr... Janr (fransuzcha genre - „koʻrinish“) - shakliy va tarkibiy xususiyatlar majmui bilan tavsiflanuvchi asar turi. Stivenson, Tven, Konan Doyl, Şekli, Struqatskilər, Vaynerlər, Japrizo... Heyrətamiz idi!
... Günlərin bir günü, çərşənbə axşamı Maksim gəlib çıxmadı. Andrey Petroviç səhər-səhər onu çox gözlədi, fikirləşdi ki, bəlkə nasazlayıb. Amma daxilindən gələn səs ona deyirdi ki, yox, işinə dəqiq, inadkar, hətta bir qədər pedant olan Maksim xəstələnsə də dərsdən qalmazdı. Bu il yarım ərzində o heç vaxt bir dəqiqə də gecikməmişdi. Hər gün düz on tamamda qapının zəngi çalınırdı. Amma indi o heç telefonla da zəng vurmur.
Axşama doğru Andrey Petroviç artıq narahat olmağa başladı, özünə yer tapa bilmirdi. Bütün gecəni isə gözünü belə qırpmadı. Ertəsi gün səhər saat onda artıq üzgün və halsız Andrey Petroviçin ümidləri tamam kəsildi. Maksimin daha gəlməyəcəyini başa düşsə də, yenə qapıya yaxınlaşıb videofonla bayıra baxmaq istədi.
“Sizin nömrəniz xəttdən ayrılmışdır” , - mexaniki səs onu xəbərdar etdi.
Sonrakı bir neçə gün isə bütöv bir dəhşətli yuxu kimi keçdi. Hətta sevimli kitablar da onu sıxıntıdan qurtara bilmirdi. İl yarım idi yadına belə düşməyən üzücü, əzabverici “gərəksizlik” fikri yenə onun bütün varlığını sarmışdı. Beynini cürbəcür fikirlər deşirdi, nə etsin, xəstəxanalara, morqlara zəng vursun, oğlanı axtarsın. Amma zəng vurub nə desin? Kimi soruşsun? Desin sizə otuz yaşlarında Maksim adlı bir adam gətirməyiblər ki? Familyası? Bağışlayın, familiyasını bilmirəm...
Artıq dörd divar arasında qüssədən darıxan Andrey Petroviç günlərin bir günü geyinib evdən çıxdı.
- A, Petroviç ! – Andrey Petroviç pilləkənin başında görünən kimi aşağıdan qonşusu qoca Nefyodov onu səslədi. – Çoxdandı görünmürsən? Niyə çölə çıxmırsan, yoxsa xəcalət çəkirsən? Axı sən yazığın nə taqsırı?
- Anlamadım, mən niyə xəcalət çəkməliyəm, Nefyod? - Andrey Petroviç təəccüblə dedi.
- Əşi, o oğlana görə deyirəm də, - Nefyodov əlini xirtdəyinə çəkdi. – Sənin yanına gəlib-gedən... Qoy rədd olsun, fikri eləmə... Mən də məəttəl qalmışdım ki, bu Petroviç qoca vaxtında avaralar dəstəsinə niyə qoşulub?
- Başa düşmədim, Siz nədən danışırsınız? - Andrey Petroviçin içindən qəribə gizilti keçdi. – Nə dəstəbazlıq, mən kimə qoşulmuşam?
- Məzələnmə, kişi... Mən o cür dələduzları uzaqdan görən kimi tanıyıram, bilirəm kim nə yuvanın quşudur. Otuz il onları ram eləməklə məşğul olmuşam, zarafat deyil.
- Onları, yəni kimi axı? - Andrey Petroviç heç nə başa düşmürdü. – Siz ümumiyyətlə nə haqda danışırsınız, bir izah edin?
- Bay, Petroviç, sən doğrudan heç nə bilmirsən? – Bu dəfə Nefyodov təəccübləndi. – Onda get hərdənbir Xəbərlərə bax, bütün kanallar car çəkib bu hadisədən danışır...
Andrey Petroviç qapıdan qayıdıb liftə necə girdiyini bilmədi. On dördüncü mərtəbəyə qalxıb əlləri əsə-əsə cibindən açarları çıxartdı. Beşinci cəhddən sonra nəhayət, qapını açıb özünü kompyüterin üstünə atdı, soyuq cihazı enerjiyə qoşub düyməsini basdı, tələm-tələsik son xəbərlər lentinə göz gəzdirməyə başladı. Və birdən... qocanın ürəyindən ağrı tutdu. Monitordan Maksim ona baxırdı, şəklin altından sürətlə keçən sətirlərə göz gəzdirdi.
“Ev sahibləri tərəfindən ifşa olunub, - bu cümləni oxuyanda Andrey Petroviçin gözü alacalandı, güclə özünü toparlayıb sonrasını oxudu, - ərzaq məhsulları, pal-paltar və məişət əşyaları oğurlayaraq... DRQ-439 K seriyalı ailə robot-təsərrüfatçısı... Onun idarəetmə proqramında yaranan defekt nəticəsində... Bildirmişdir ki, özü müstəqil surətdə uşaqların mənəviyyat dünyasının kasadlığı qənaətinə gəlmişdir və bununla mübarizəyə qalxmışdır... Robot özbaşına olaraq uşaqlara məktəbdənkənar tədris proqramları təqdim etməyə çalışmışdır. Cihaz özünün bu fəaliyyətini sahiblərindən gizlin icra etmişdir... O artıq dövriyyədən çıxarılmışdır və... Fakta əsasən sxemi sökülərək utilləşdirilmişdir... Şəhər ictimaiyyəti bu hadisədən xeyli təşviş keçirmiş, uşaqlara nəzarət artırılmışdır... Robotu istehsal edən firma əhaliyə dəyən ziyanın xərcini ödəməyə hazır olduğunu bildirmişdir.... İnsidentlə bağlı yaradılmış faktaraşdırıcı missiya qərara almışdır ki... ”
Andrey Petroviç kompyüterdən gözünü çəkib birtəhər dikəldi. Qalxıb ayaqlarını sürüyə-sürüyə mətbəxə doğru getdi. Dolabın alt gözünü açıb ordan Maksimin zəhməthaqqı olaraq gətirdiyi konyak şüşəsini götürdü. Şüşənin ağzındakı mantarı çəkib çıxartdı, qədəh üçün o yan-bu yana boylandı. Gözünə heç nə dəymədi və hövsələsizcəsinə konyakı başına çəkdi. Çox içdiyindən boğazı tutuldu, çəçidi, şüşəni əlindən salıb geri-geri səndərləyərək divara dəydi. Dizləri büküldü və Andrey Petroviç ağır-ağır yerə çökdü.
“Hədər imiş, - düşündü. - Hər şey boş-boşuna imiş. Bütün bu müddət ərzində robota dərs deyirmiş... Hissiz, duyğusuz, qəlbsiz, defektli dəmir-dümür yığnağını öyrədirmiş. Bildiklərini havaya üfürürmüş. İnsanın bu dünyaya niyə gəlməsi, həyatın mənası barədə fəlsəfi düşüncələrini cansız dəmirə döşəyirmiş. Özü üçün nəyi həyatının mənası sayırdısa, nəyə görə yaşayırdısa hamısını robot Maksimə təlqin etməyə çalışırmış... Heyhat!”
Andrey Petroviç ürəyini parçalayan sancmalara məhəl qoymayıb birtəhər ayağa qalxdı. Pəncərəyə tərəf süründü, hər yeri kip örtüb möhkəm-möhkəm bağladı... İndi qalır qaz sobası. Qazın bütün gözlərini açmaq və yarım saat gözləmək... Yarım saatdan sonra...
Vəssalam.
Sobaya doğru getdiyi anda qəflətən qapının zəngi çalındı. Andrey Petroviç bu yersiz qonağın gəlişinə əsəbiləşdi, hirslə dişini-dişinə sıxıb qapıya tərəf getdi. Qapının o üzündə iki uşaq dayanmışdı. On yaşlarında bir oğlan və bir qız uşağı.
-Siz ədəbiyyat dərsi deyirsiniz? – qızcığaz gözünün üstünə düşən telini əli ilə yana itələyib altdan-yuxarı qocaya baxa-baxa soruşdu.
-Nə? - Andrey Petroviçin gözləri bərəldi. – Siz kimsiniz?
-Mən Pavlikəm, - oğlan bir addım irəli atdı. - Bu isə Aneçkadır, bacım. Bizi Maks yollayıb.
- Kim? Kim yollayıb dedin?
- Maks, - oğlan qürurla təkrar etdi. – O bizə dedi ki sizin yanınıza gələk. Onu... onu... məhv eləməmişdən qabaq... dedi....
- “Yağır, yağır ələnirdi... Çovğunda qar sovrulurdu...” - birdən qızcığaz cır səslə
oxudu.
Andrey Petroviç titrək əli ilə ürəyini tutub bir neçə dəfə udqundu, doluxsundu, gözlərinə yaş gəldi, handan-hana qəhərini boğub özünü ələ aldı.
- Zarafat edirsən, qızım? – səsi güclə çıxdı.
- “Masam üstə şam yanırdı...Yanır, yanır, qovrulurdu...” – oğlan qətiyyətlə əlavə etdi.
– Bunları bizə Maks öyrədib, dedi gələk Sizə də deyək... Bizə ədəbiyyat dərsi keçərsiniz?
Qapının çərçivəsindən yapışıb asta-asta kandardan geri çəkilən Andrey Petroviç:
-
Aman Allah! – dedi. – Gəlin, ay uşaqlar, keçin içəri.
-----------------------------------------------------------------------
Əsər məxsusi olaraq NK yanında Tərcümə Mərkəzinin
elan etdiyi “Dəf(i)nə” müsabiqəsi üçün ilk dəfə
Rus dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə eilmişdir.
Akif ƏLİ
4 dekabr 2014.
P.S. B.Pasternakın şeiri orijinalda belədir:
“Мело, мело по всей земле
Во все пределы.
Свеча горела на столе,
Свеча горела...”
| |
http://kompy.info/pdfview/texnologiyalar-vazirligi-muhammad-al-xorazmiy-nomidagi-toshken-v60.html | Texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi | Texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi
|
Bosh sahifa
Aloqalar Bosh sahifa Texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi
| |
http://kompy.info/online-imzalama-servis-proqram-istifadeci-telimat.html | Online İmzalama Servis proqramı Istifadəçi təlimatı | |
Online İmzalama Servis proqramı Istifadəçi təlimatı
|
bet | 1/2 | Sana | 15.03.2017 | Hajmi | 3,26 Mb. | | #118 | Turi | Yazı |
Online İmzalama Servis proqramı
Istifadəçi təlimatı
Giriş
Yeni Online İmzalama Servis proqramı Java Applet texnologiyasının Google Chrome və digər brauzerlərdə istifadəsindən imtina edilməs səbəbindən hazırlanmışdır. Yeni Online İmzalama Servis proqramı müxtəlif Microsoft Windows əməliyyat sistemləri üzərində işləyir.
Proqram aşağıdakı qovluğa yazılır: "C:\Program Files (x86)\OnlineImzalayici"
Sistem minimal tələbləri:
Əməliyyat Sistemi:
|
Windows 7, Windows 8.1, Windows 10
|
.NET Framework:
|
3.5 və 4.5
|
Səlahiyyət:
|
Administrator səlahiyyətləri
|
Açıq şəbəkə portu:
|
10281, 10281 və ya 10283
|
Sertifikatlar:
|
AZ Root Authority(RCA),
AZ Policy Authority(PCA),
AZ Governing Bodies Authority(ICA),
AZ E-Government Authority(ICA),
Şəxsi e-imza kartı
|
Əlavə proqram təminatı:
|
Charismatics (Siemens tipli smart kartlar üçün) və ya Gemalto (Gemalto tipli smart kartlar üçün)
|
|
| | |
http://kompy.info/muhazireci-t-e-n-dos-s-z-memmedov-fenn--elektrotexnika-movzu-1.html | Mühazirəci: t e. n., dos. S. Z. Məmmədov. Fənn " Elektrotexnika" Mövzu 10 elektriK ÖLÇMƏLƏRİ. ƏSas anlayişlar | AZƏRBAYCAN KƏND TƏSƏRRÜFATI NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ
“ Mühəndislik “ fakültəsi
“Energetika” kafedrası
Mühazirəci: t.e.n., dos.S.Z.Məmmədov.
Fənn
“Elektrotexnika”
Mövzu 10
ELEKTRİK ÖLÇMƏLƏRİ. ƏSAS ANLAYIŞLAR
Plan
1.Elektrik ölçmələri. Əsas anlayışlar
2. Ölçmələr haqqında ümumi məlumat və əsas anlayışlar
3. Bilavasitə qiymətləndirən cihazlarla ölçmənin əsas göstəriciləri
4. Elektron cihazlar. Elektron cihazların iş prinsipi
5. Yarımkeçirici cihazlar
6. Yarımkeçiricilərin elektrik keçiriciliyi
7. Yarımkeçiricilərin elektrik cərəyanının yaranması
8. Yarımkeçirici cihazların hazırlanma prinsipi
Ədəbiyyat
1.K.Quluzadə “Elektrotexnika, elektrik avadanlığı və sənaye elektronikası”
Maarif -1977
2.N.S.Axundov, M.V.Yolçuyev “Elektrotexnika və elektronika” ADPY.
Bakı- 2001
3.Б.А.Волынский и др. «Електротехника» Энергоиздат. Москва – 1987
4.А.Т.Блажкина « Общая електротехника » Энергоатомиздат.
Ленинград - 1986
GƏNCƏ 2010
ELEKTRİK ÖLÇMƏLƏRİ. ƏSAS ANLAYIŞLAR
Beynəlxalq vahidlər sistemində əsas ölçü vahidləri. Bu sistem 1960-ci ilodə qəbul olunmuşdur: uzunluq – m; kütlə - kq; zaman – san; cərəyan şiddəti –A; temperatur – 0K; işiq şiddəti –cd.
Elektrik ölçü cihazları aşağıdakı əlamətlərə görə sinflərə ayrılırlar: ölçüləcək kəmiyyətə, iş prinsipinə, cərəyanın növünə, dəqiqlik dərəcəsinə, istifadə edilməsinə görə.
Ölçmələr haqqında ümumi məlumat və əsas anlayişlar
Ölçmə hər hansı kəmiyyətin, şərti olaraq, vahid qəbul edilmiş eyni cinsli diqər kəmiyyətlə müqayisəsi prosesinə deyilir. Ölçü vahidi qəbul edilmiş və dəqiq hazırlanmış nümunə kəmiyyəti ölçü adlanır.Ölçülən kəmiyyəti ölçü vahidi ilə müqayisə etməyə imkan verən quruluşlara ölçü cihazları deyilir. Hər bir ölçmədə tamamilə müəyyən ölçü vahidləri sistemindən və müvafiq ölçü qurğularından istifadə edilməlidir. Elektrik və maqnit vahidləri sistemi dörd əsas vahidlərə (m, kq, san, A) əsaslanır. Bu və ya digər elektrik kəmiyyətini ölçən quruluşlar elektrik ölçü cihazları adlanır.
Müasir zamanda bütün ölçü növləri və vasitələrindən ən geniş inkişaf ediləni elektrik ölçü üsullarıdır. Bunlar yüksək dəqiqliyi, sadəliyi və etibarlılığı ilə fərqlənir. Odur ki, elektrik ölçü cihazlarının mexanizmləri bir çox qeyri- elektrik kəmiyyətləri ölçmədə istifadə edilməklə, son zamanlar müxtəlif istehsal proseslərinin avtomatlaşdırılması və nəzarət işlərində daha geniş tətbiq olunur.
Elektrik ölçü cihazları bilavasitə qiymətləndirən cihazlara və müqayisə cihazlarına bölünür.Qiymətləndirən cihazlar , bu və ya digər ölçülən kəmiyyəti bilavasitə cihazın şkalası üzrə hesablanmağa imkan verən cihazlara deyilir (ampermetr,voltmetr,hersmetr və s).
Müqayisə elektrik ölçü cihazlarında ölçmə, ölçülən kəmiyyətlərin verilən kəmiyyət ölçüsü ilə müqayisə yolu ilə icra edilir (körpülər,kompensasiya öğlçü quruluşları).
Elektrik ölçüləri texnikasında bilavasitə göstərən cihazlar daha geniş yayılmışdır. Bu ölçü üsulu nisbətən sadə olub, tez ölçü aparmağa imkan verməklə kifayət qədər dəqiq (0,05-2%) nəticələr verir. Müqayisə üsulu nümunəvi ölçülər və dəqiq cihazlar tələb etməklə, ölçü aparmağa kifayyət qədər çox vaxt sərf olunması və nisbətən mürəkkəb və baha cihazların tətbiqi ilə əlaqədardır.
Bilavasitə qiymətləndirən cihazlarla ölçmənin əsas göstəriciləri
Ölçü cihazlarının göstərişi, adətən, ölçülən ölçülən kəmiyyətin həqiqi qiymətindən bir qədər fərqlənir. Bu ölçü parametrlərinin qeyri-sabitliyi, ölçü mexanizmi konstruksiyasının qeyri-mükəmməlliyi və xarici amillərin təsiri ilə əlaqədardır. Cihazın göstərişi ilə ölçülən kəmiyyətin həqiqi qiymətinin fərdi cihazın mütləq xətası adlanır:
Mütləq xətanın əks istiqamətinə isə düzəliş deyilir:
Buradan ölçülən kəmiyyətin həqiqi qiyməti
Cihazın şkalasının verilmiş hissəsində ölçmənin dəqiqiliyinin nisbi xəta müəyyən edir və faizlərlə ifadə edilir
Mütləq xəta cihazın bütün şkalası üzrə sabit qaldığı halda, nisbi xəta şkalanın başlanğıcına doğru artacaqdır. Ona görə də cihazlar elə seçilməlidir ki, ölçülən kəmiyyət onların nominal ölçü həddindən çox fərqlənməsin. Cihazın xətasını onun tam şkalası üzrə qiymətləndirmək üçün əsas köçürülmüş xəta məfhumundan istifadə edilir ki, bu da ən böyük mütləq xətanın cihazın nominal göstəriş həddinə nisbəti ilə təyin olunur
Bu kəmiyyətin ən böyük qiyməti cihazların təsnifatında onların dəqiqilik dərəcəsini müəyyən edir.
Elektron cihazlar. Elektron cihazların iş prinsipi
Bir-birindən xarakteristikaları, parametrləri və s. Fərqlənməsinə baxmayaraq , müasir elektron cihazlarının iş prinsipi eyni bir hadisəyə -bərk cisimlərin səthində yaranan elektrok emissiyası hadisəsinə əsaslanır. Bu hadisənin mahiyyəti aşağıdakı kimidir.
Məlumdur ki, bərk cisimlərin atomları kristallik qəfəs quruluşu təşkil edir. Naqillərdə, kristallik qəfəsin atomları arasında bu atomları tərk etmiş bir çox sərbəst hərəkət edən elektronlar mövcuddur. Naqıldə elektrik sahəsi olduqda bu elektronlar cərəyanlar əmələ gətirir, sahə olmadıqda isə müxtəlif istiqamətdə xaotik hərəkət edir.Naqilin səthinə doğru hərəkətdə olan elektronlar onu tərk edə bilmir, çünki naqilin səthində yaranan ikiqat elektrik təbəqəsi və elektronların öz daxilindəki müsbət yüklərin cazibə qüvvəsi onların naqil səthindən xaricə çıxmasına maneçilik törədir. Deməli, elektronun naqili tərk etməsi, yəni elektron emissiyasının alınması ücün elektronlara xaricdən əlavə enerji vermək lazımdır. Elektro, naqilin səthindən çıxarkən onu saxlayan ikiqat elektrik təbəqəsinə üstün gələn iş görmüş olur; bu çıxış işi adlanır. Elektron emissiyasının əsas xarakteristikasından biri onun çıxış işidir.Çıxış işi nə qədər kiçikdirsə, materialın elektron emissiyası bir o qədər güclü olur.
Yarımkeçirici cihazlar
Yarımkeçirici cihazlar elə cihazlara deyilir ki, bunlarda yarımkeçirici materialın xassələrindən istifadə edilir və elektrik cərəyanı maddənin müxtəlif növ elektrik keçiriciliyiilə əlaqədar olaraq yaranır. Yarımkeçirici cihazlar elektron və ion cihazlarına nisbətən bir sıra üstünlüklərə (az enerji tələb edir, ucuz başa gəlir, böyük mexaniki möhkəmliyə malikdir, istismarı sadədir) görə son zamanlar geniş tətbiq edilməyə başlamışdır. Radiotexnika, energetika, avtomatika, bütün ölçü cihazlarının və hesablama texnikasının bir sıra sahələrində yarımkeçirici cihazlar elektron və ion cihazlarını əvəz edir.
Yarımkeçiricilərin elektrik keçiriciliyi
Elektrik keçiriciliyinə görə naqillərdə dielektriklər arasında orta vəziyyət tutan materiallara yarımkeçiricilər deyilir. Naqillərin xüsusi həcmi elektrik müqaviməti , dielektriklərin ki olduğu halda yarımkeçiricilər bərabərdir. Yarımkeçiricilər üçün elektrik keçiriciliyinin temperaturdan, elektrik sahəsindən, işıqlanmadan və s. Təsirindən çox asılı olması xarakterikdir.
Elektronikada ən çox istifadə olunan yarımkeçirici maddələrə germanium, silisium və qallium aiddir. Yarımkeçiricinin,məsələn germanium kristallik qəfəsinin quruluşuna baxaq.germanium dördvalentli elementdir. Kristalda hər atom dörd yaxın atomla rabitədədir.
Yarımkeçiricilərin elektrik cərəyanının yaranması
Əgər kristalı elektrik sahəsində yerləşdirsək, onda elektronların hərəkəti hesabına elektrik cərəyanı yaranacaq. Eyni zamanda əks istiqamətdə boş yerlərin hərəkəti meydana çıxacaq, atomla boş yerə qonşu atomun elektronu keçəcəkdir. Nəticədə kristalda elektronların və boş yerlərin nizamlı hərəkəti, yəni elektrik cərəyanı əmələ gələcəkdir.
Sərbəst elektronların hərəkəti ilə əlaqədar elektrik keçiriciliyinə elektron , yaxud n tipli (neqativ),yerlərin hərəkəti ilə əlaqədar elektrik keçiriciliyinə p-tipli (pozitiv) keçiricilik deyilir.
n-tipli keçiricilik haqqında məlumat
Kristallik qəfəsdə beşvalentli aşqar, məsələn arsen atomu olduqda onun valent elektronlarından dördü kovalent rabitəyədaxil olur,beşinci elektron isə yalnız aşqarın atomu ilə qarşılıqlı təsirdə qalır. Buna görə də beşinci elektron asanlıqla arsen atomunu tərk edib, xarici elektrik sahəsinin təsiri ilə
hərəkət edir.
Yarımkeçiriçidə müəyyən qədər aşqar atomları olduqda çoxlu
sayda sərbəst elektronlar yaranır və belə yarımkeçiricidə n tipli
keçiricilik üstünlük təşkil edir, belə yarımkeçiriciliyə n tipli
yarımkeçirici deyilir.
p-tipli keçiricilik haqqında məlumat
Yarımkeçiriciyə üçvalentli aşqar, məsələn indium daxil etdikdə tamamilə başqa xarakterli keçiricilik yaranır. Üçvalentli indium atomu germaniumun dörd atomu ilə kovalent rabitəyə girir, lakin rabitələrdən birində elektronla tutulmuş bir yer qalır. Xarici rabitələrdən birində elektronla tutulmuş bir boş yer qalır. Xarici elektrik sahəsinin təsiri ilə qonşu atomun elektronu bu boş yeri tuta bilər.Azad olmuş yerə öz hövbəsində başqa qonşu atom elektronu keçə bilər və s. beləliklə
elektronların növbə ilə hərəkəti mümkün olur. Bu zaman
elektronlar yarımkeçiricinin atomlarından uzaqlaşmayaraq,
həmişə onlarla qarşılıqlı təsirdə olur. Elektronların belə
ardıcıl yerləşməsinə, tamamilə şərti olaraq elektronların
hərəkətinin əksi istiqamətində boş yerlərin müsbət
yüklü hərəkəti kimi baxmaq daha münasibdirş Müəyyən
miqdar akseptor aşkar daxil edilmiş yarımkeçiricidə p tipli
keçiricilik üstünlük təşkil edir və o, p tipli yarımkeçirici adlanır.
Yarımkeçirici cihazların hazırlanma prinsipi
Təcrübədə xalis donor və yaxud xalis akseptor aşqarlı yarımkeçirici həmişə hər iki tip keçiriciliyə malikdir. Lakin bunlardan biri üstünlük təşkil edir. Yaxşı elektrik xarakteristikalarına malik yarımkeçirici cihaz almaq üçün aşqarın hər bir atomun payına yarımkeçirici atomu düşən saf yarımkeçiricilərdən istifadə edilir. n və p tipli keçiricilik yaratmaq ötrü saf yarımkeçiricilərə qatılan aşqarın konsentrasiyası daha böyük olmalıdır: aşqarın bir atomunun payına yarımkeçiricinin atomu düşür.
Qeyd etmək lazımdır ki, temperaturun artması yarımkeçiricidə kovalent rabitələrin bəzilərinin pozulmasına səbəb olur və nəticədə yarımkeçiricinin müqaviməti azalır.
| |
http://kompy.info/muhazire-metnleri-gence-2012-ekoloji-proseslerde-elektrik-olcm.html | Mühazirə mətnləri GƏNCƏ 2012 Ekoloji proseslərdə elektrik ölçmələri haqqında ümumi məlumat | MURADLI C.Ə.
fənnindən
Mühazirə mətnləri
GƏNCƏ 2012
Ekoloji proseslərdə elektrik ölçmələri
haqqında ümumi məlumat
Elektrik ölçmələrinin vəzifəsi təcrübə yolu ilə xüsusi elektrotexniki vasitələrin köməyi ilə fiziki kəmiyyətlərin qiymətlərinin tapılması və onların qəbul olunmuş vahidlərlə ifadə edilməsindən ibarətdir. Fiziki kəmiyyət - əksər fiziki obyektlər və fiziki sistemlər, onların vəziyyəti və onlarda baş verən proseslər üçün miqyasca ümumi olan xassədir (məsələn, cismin elektrik müqaviməti, elektrik sahəsinin gərginliyi, zaman, temperatur-bunlar fiziki kəmiyyətlərdir).
Ölçmə nəticələrinin ümumi qəbul olunmuş vahidlərlə ifadə edilməsi üçün hər bir ölkədə beynəlxalq təşkilatların məsləhətləri nəzərə alınmaqla xüsusi qanunla vahidlər qəbul olunur. Keçmiş SSRİ ərazisində, o cümlədən Azərbaycanda 1 yanvar 1963-cü ildən Beynəlxalq Vahidlər Sistemi (Sİ sistemi – System İnternational) qəbul olunmuşdur. Yanvar (lot.; Jānuārius mēnsis 'Yanus oyi' rimliklar xudosi Yanus nomidan) - Grigoriy kalendari boʻyicha yilning birinchi oyi. Yanvar 31 kundan iborat (yana q. Kalendar). Sİ sisteminin vahidləri öz ölçülərinə görə praktiki tətbiq olunmaq üçün çox münasibdir və onlardan istifadə edilməsi ölçmələrin dəqiqliyinin artırılmasına, fiziki kəmiyyət vahidlərinin unifikasiyasına səbəb olmuşdur.
Ölçmə maddi aləmi öyrənməyə, təbii qanuna uyğunluqları mənimsəməyə kömək edir. Bu nəzəriyyə və təcrübəni birləşdirir və hər yerdə, hər sahədə istifadə olunur: elmdə, istehsalatda, materialların qiymətləndirilməsində, keyfiyyətin standart parametrlərinin təminində, texnoloji proseslərin təkmilləşdirilməsində, standartlaşdırmalarda və s.
Ölçmə -ölçüləcək fiziki kəmiyyətin təcrübi yolla xüsusi texniki vasitələrlə qiymətinin tapılmasına deyilir. Ölçmə - tədqiq olunan fiziki kəmiyyətin miqdarı qiymətinin tapılmasıdır.
Elektrik ölçü texnikası çox böyük müxtəlif arsenala malikdir. Bunların xüsusiyyətləri çoxlu faktorlarla təyin olunur. Məsələn: ölçüləcək kəmiyyət, ölçmə şəraiti, dəqiqlik, kəmiyyətin qiyməti və s. Müxtəlif şinlər, növlər hərəsi öz spesifik xüsusiyyətlərinə malikdir. Bunlara baxmayaraq onlar ümumi xassələrə malikdirlər.
Məlumdur ki, ölçü vasitələri ölçü çeviricilərinə malikdirlər. Ölçmə zamanı çeviricilər ( informasiya alınması) enerji sərfi nəticəsində yaranır. Bəzən bir enerji növü digərinə çevrilir, məsələn: istilik enerjisi elektrik enerjisinə - termocütlə temperaturun ölçülməsi – çevrilir. Burada elektrik xüsusiyyəti əsas təyinedici faktor olmur. İnformasiya siqnalları üçün əsas parametr; dəqiqlik, xəta, həssaslıq və s.
Cihaz və çeviricilərin statik və dinamik xarakteristikaları öyrənilir. Statik xarakteristika ölçü vasitələrinin elə iş rejimidir ki, burada ölçüləcək kəmiyyət determina olunur və ölçü müddətində qiymətcə dəyişmir. Dinamik rejimdə ölçü müddətində ölçüləcək kəmiyyət zamana görə dəyişir.
Ölçü siqnalı müəyyən zaman tələb edir. Çevrilən kəmiyyətin zaman xarakteristikası və çevrilmə zamanından asılı olaraq çeviricinin konstruktiv parametrləri təyin olunur, ölçü vasitələrinin dinamik parametrləri müəyyənləşdirilir.
Hər bir çevirici və cihazlarda giriş və çıxış parametrləri elektrik, maqnit və qeyri – elektrik kəmiyyət ola bilər. Çıxış kəmiyyəti əsasən mexaniki kəmiyyətlər olur.
Statistik xarakteristika.
Cihaz sabiti və həssaslıq həddi
Metroloji xarakteristikalar ölçmə vasitələrinin seçilməsi və ölçmə nəticələrinin dəqiqliyinin qiymətləndirilməsi üçündür.
Ölçmə nəticələrinin əsas metroloji xarakteristikalarından biri xətadır. Mühüm metroloji xarakteristikalardan biri cihazın (çeviricisinin) göstərişlərinin (çıxış siqnalının) variasiyasıdır. Ölçmə diapazonunun müəyyən nöqtəsinə yaxınlaşma prosesində cihazın (çeviricinin) giriş kəmiyyətinin eyni bir həqiqi qiymətinə uyğun olan göstərişləri (çıxış siqnalının qiymətləri) arasındakı fərq variasiya adlanır.
Metroloji xarakteristikalara ölçmə vasitələrinin dinamik xarakteristikaları (ətalətlilik xassələri xarakteristikaları) aiddir. Bunlar həm tam, həm də xüsusi dinamik xarakteristikalara bölünürlər. Tam xarakteristikalara diferensial tənlik, impuls xarakteristikası, keçid xarakteristikası, ötürmə funksiyası, amplituda və faza-tezlik xarakteristikaları cəmi (toplusu) aiddir.
Xüsusi dinamik xarakteristikalara tam dinamik xarakteristikaların ölçmə vasitələrinin dinamik xassələrini tam əks etdirməyən ayrı-ayrı parametrləri aiddir.
Göstərişlərin qərarlaşma müddəti xüsusi dinamik xarakteristikalardır. Hərəkət edən hissəsi olan cihazların əksəriyyəti üçün göstərişlərin qərarlaşma müddəti ən çox 4 san. olur.
Ölçmə vasitələrinin metroloji xarakteristikalarına giriş və çıxış müqavimətləri də aiddir. Giriş müqavimətinin böyük, çıxış müqavimətinin kiçik olması arzu olunandır.
Ölçülən x kəmiyyətinə elektrik ölçmə cihazının həssaslığı (S) əqrəbin (və ya göstəricinin) yerdəyişməsindən həmin kəmiyyətə görə alınmış törəməyə deyilir.
(1)
burada α - əqrəbin yerdəyişmə bucağıdır.
Əgər F(x) sabitdirsə, yəni cihazın şkalası müntəzəmdirsə, onda həssaslıq əqrəbin yerdəyişməsinin ölçülən kəmiyyətim dəyişməsinə olan nisbətinə və ya əqrəbin tam yerdəyişməsinin ölçülən kəmiyyətin ən böyük qiymətinə olan nisbətinə bərabərdir. Həssaslığın tərs qiymətinə cihazın sabiti deyilir.
(2)
Əgər cihazın həssaslığı sabit deyilsə, onda belə cihaz üçün ölçmə diapazonu adlanan ölçülən kəmiyyətin qiymətlərinin müəyyən sahəsində buraxıla bilən xəta normalaşdırıla bilər.
Cihazın göstərişini hiss edilə bilən qədər dəyişdirən giriş kəmiyyətinin ən kiçik qiymətinə həssaslıq həddi deyilir.
Çeviricinin çevirmə əmsalı onun çıxışındakı siqnalın dəyişməsinin girişindəki siqnalın dəyişməsinə nisbətinə deyilir.
Ölçmə vasitələrinin əsas xarakteristikalarından biri onların etibarlılığıdır. Bu verilmiş xarakteristikanı müəyyən iş şəraitində verilmiş zaman ərzində saxlama qabiliyyətidir. Ölçmə vasitələrinin xarakteristikalarına həmçinin onun işçi rejimə qərarlaşma müddəti, elektriki davamlılığı, izolyasiya müqaviməti, mexaniki təsirlərə (vibrasiya və zərbəyə) dayanıqlığı və s. aiddir.
Ekoloji proseslərdə elektrik
ölçmələri vasitələri
Elektrik ölçmələrində istifadə edilən və normalaşdırılan metroloji xarakteristikaları olan texniki vasitələr elektrik ölçmələri vasitələri adlanır. Elektrik ölçmələri vasitələri növlərinin təsnifatı şəkil 1-də göstərilmişdir.
Elektrik ölçmələri vasitələri
Ölçülər
Elektrik ölçmə cihazları
Ölçmə çeviriciləri
Elektrik ölçmə qurğuları
İnformasiya ölçmə sistemləri
birqiymətli
Çoxqiymətli
Ölçülər dəsti
Elektrik kəmiyyətlərini elektrik kəmiyyətlərinə çevirən ölçmə çeviriciləri
Qeyri-elektrik kəmiyyətlərini elektrik kəmiyyətlərinə çevirən ölçmə çeviriciləri
Ölçmə sistemləri
Avtomatik nəzarət sistemləri
Texniki diaqnostika sistemləri
Təsvirləri tanıma sistemləri
ŞƏKIL 1.
Ölçülər – məlum fiziki kəmiyyəti özündə təcəssüm etdirən ölçmə vasitəsinə deyilir.
Ölçülər birqiymətli, çoxqiymətli və ölçülər dəstinə ayrılır. Birqiymətli ölçü- vahid ölçülü fiziki kəmiyyəti, çoxqiymətli ölçü isə eyni adlı müxtəlif ölçülü fiziki kəmiyyətləri təcəssüm etdirir. Çoxqiymətli ölçülərə dəyişən tutumlu kondensator misal ola bilər. Ölçülər dəsti bir sıra eyni adlı, müxtəlif ölçülü kəmiyyətləri təcəssüm etdirən xüsusi seçilmiş ölçülər komplektindən ibarətdir. Ölçülər dəstinə, müqavimətlər, tutumlar, induktivlər mağazası və s. misal ola bilər.
Elektrik ölçmə cihazları – müşahidəçinin bilavasitə qəbul edə bildiyi formada ölçmə informasiyası siqnalları, yəni ölçülən fiziki kəmiyyətlə funksional asılılığı olan siqnallar yaradan elektrik ölçmə vasitələrinə deyilir. Elektrik ölçmə cihazları iş prinsipinə və konstruktiv quruluşuna görə çox müxtəlifdir.
Göstərişləri ölçülən kəmiyyətin dəyişmələrinin kəsilməz funksiyası olan elektrik ölçmə cihazlarına analoq cihazları deyilir.
Göstərişləri rəqəm formasında təsvir olunan elektrik ölçmə cihazları rəqəm cihazları adlanır.
Elektrik ölçmə cihazları göstərişləri oxuma və qeydetmə imkanından asılı olaraq iki qrupa ayrılır: göstərici cihazlar və qeydedici cihazlar. Əgər qeydedici ölçmə cihazı göstərişləri diaqram formasında qeyd edirsə, belə cihazlara özüyazan cihazlar deyilir. Göstərişləri rəqəm formasında çap edən qeydedici cihazlar çapedici cihaz adlanır.
Göstərişi iki və daha çox kəmiyyətin cəmi ilə funksional əlaqədar olan elektrik ölçmə cihazları cəmləyici cihazlar adlanır. Belə cihazlara cəmləyici cihazlar adlanır. Belə cihazlara bir neçə generatorun cəm gücünü ölçən vattmetr misal ola bilər.
Göstərişləri ölçülən kəmiyyətin zamana görə və ya digər asılı olmayan dəyişənə görə inteqralı ilə müəyyən olunan cihazlar inteqrallayıcı cihazlar adlanır.
Bəzi cihazlarda ölçülən kəmiyyət qiyməti məlum olan kəmiyyətlə bilavasitə müqayisə olunur. Belə elektrik ölçmə cihazlarına müqayisə cihazları deyilir. Bunlara körpülər, kompensatorlar misal ola bilər.
Bundan başqa, cihazlar tətbiq olunma xarakterinə görə stasionar, qeyri-stasionar (gəzdirilən), ölçülən kəmiyyətin növünə görə ampermetr, voltmetr, ommetr və s. cihazlara ayırırlar.
Ölçmə çeviriciləri – ölçmə informasiyasını ötürmək, sonradan çevirmək, işləmək və ya yadda saxlamaq üçün münasib formada siqnallar yaradan elektrik ölçmə vasitəsidir. Lakin ölçmə çeviricilərinin yaratdığı siqnalları müşahidəçi bilavasitə qəbul edə bilmir.
Ölçülən kəmiyyətin növündən asılı olaraq ölçmə çeviricilərini iki qrupa ayırmaq olar:
1) elektrik kəmiyyətlərini elektrik kəmiyyətlərinə çevirənlər. Bunlara şuntlar, gərginlik bölücüləri, ölçmə transformatorları və s. aid ola bilər.
2) qeyri-elektrik kəmiyyətlərini elektrik kəmiyyətlərinə çevirənlər. Bunlara termorezistorlar, induktiv çeviricilər, pyezoelektrik çeviricilər və s. daxildir.
Elektrik ölçmə qurğuları – ölçmənin səmərəli təşkili üçün olan funksional və konstruktiv cəhətdən birləşmiş ölçmə vasitələri və köməkçi qurğular cəminə deyilir. Ölçmə qurğusu müəyyən ölçmə metodunun nəzərdə tutulmasına və əvvəlcədən ölçmə xətasının qiymətləndirilməsinə imkan verir.
İnformasiya – ölçmə sistemləri (İÖS) – bir sıra mənbələrdən ölçmə informasiyasını avtomatik olaraq toplayan, onu rabitə kanalı ilə məsafəyə ötürən və təsvir edən ölçmə vasitələri və köməkçi qurğular cəminə deyilir. İÖS-də ölçmə informasiyası daşıyan eyni siqnal çeviricilərindən dəfələrlə istifadə olunur.
İÖS dörd qrupa bölünə bilər:
1. Ölçmə sistemləri. Bunlar yuxarıda göstərilən funksiyaları yerinə yetirir və ölçmə informasiyasını müşahidə, yaxud qeyd etmək üçün müvafiq formada təsvir edir.
2. Avtomatika nəzarət sistemləri. Bunlar nəzarət olunan kəmiyyətlərin qiymətlərinin nominal qiymətlərdən kənara çıxması haqqında informasiya almaq üçündür.
3. Texniki diaqnostika sistemləri. Bu sistemlər nasazlığın səbəblərinin aydınlaşdırılmasına və onların lokallaşdırılmasına imkan verir.
4. Təsvirləri tanıma sistemləri. Bunlar obyektləri müəyyən təsvirə uyğun etmək üçündür.
DƏRS 4???
Ekoloji proseslərdə elektrik
ölçmələri metodları
Ölçmə vasitələri və ölçmə prinsiplərindən istifadə üsullarından asılı olaraq elektrik ölçmə metodları bilavasitə qiymətləndirmə metodunun və müqayisə metoduna bölünür.
1. Bilavasitə qiymətləndirmə metodu. Bu halda ölçmə nəticəsi birbaşa, heç bir əlavə əməliyyat yerinə yetirmədən, alınır: məsələn, gərginliyin voltmetrlə ölçülməsi nəticənin tez alınmasına və sadəliyinə görə bu metoddan geniş istifadə olunur.
2. Müqayisə metodu. Bu metodda ölçülən kəmiyyət nümunəvi ölçü kimi götürülmüş kəmiyyətlə müqayisə edilir. Müqayisə metoduna öz növbəsində aşağıdakılar aiddir: a) sıfır metodu; b) diferensial metod; c) əvəzetmə metodu; d) üst-üstə düşmə metodu.
a) sıfır metodu. Bu metoda geniş məlum olan kompensasiya və körpü metodları aiddir. Həmin metodda nümunəvi UN kəmiyyəti ilə ölçülən Ux kəmiyyətinin fərqi ∆U sıfır gətirilir, yəni ; əgər olarsa, . Bu halda həmin fərqi ölçən deyil, onun olmadığını göstərən “sıfır-indikator” lazım olur. Belə cihazlardan yüksək dəqiqlik deyil, yüksək həssaslıq tələb olunur.
V
∆U
Ux
UN
Yüksək həssaslığı olan cihaz yaradılması, yüksək dəqiqlikli cihaz yaradılmasından asandır. Maqnitoelektrik qalvanometrin həssaslığı 10-9...10-12 A-dır və elektron texnikası həssaslığı xeyli yüksəltməyə imkan verir.
ŞƏKIL 2
b) diferensial metod (fərq metodu). Bu halda ölçülən Ux kəmiyyəti ilə nümunəvi UN kəmiyyəti arasındakı fərq ölçülür, yəni burada və ya .
c) əvəzetmə metodu. Bu metodla ölçmə belə aparılır: ölçülən kəmiyyət uyğun cihazları (məsələn, voltmetri) olan hər hansı ölçmə dövrəsinə qoşularaq ya müvazinətlənir, ya da dövrədə müəyyən rejim yaradılır. Sonra ölçülən kəmiyyət əvəzinə uyğun nümunəvi ölçü qoşulur və o, dövrədə əvvəlki rejim yaranana qədər tənzim edilir. Bu iki ölçmənin nəticəsində görə ölçülən kəmiyyətin qiyməti müəyyən oluna bilir.
d) üst-üstə düşmə metodu. Bu metodda şkalanın müəyyən bölgülərinin və ya siqnalların üst-üstə düşməsindən istifadə edilir və o, ölçmə dəqiqliyini artırmaq üçün işlədilən cihazlarda geniş tətbiq olunur.
KORRELYASİYA FUNKSİYASININ TƏCRÜBİ
HESABLANMASI QAYDASI
Əvvəl qeyd edək ki, spectral sıxlıq siqnalın tezliyə görə tərkibini aşkarlayırsa, korrelyasiya funksiyası siqnalın zamana görə özünə bağlılığını göstərir. Korrelyasiya ümumiyyətlə əlaqə deməkdir. Korrelyasiya funksiyasının qrafiki nümunələrinə baxaq.
1
1
1
1
1
K(τ)
K(τ)
K(τ)
K(τ)
K(τ)
τ
τ
τ
τ
τ
Dövrü proses üçün
Sabit kəmiyyət üçün
Sıfır təsadüfi funksiya üçün
Sürüşmə prosesi üçün
Normal təsadüfi proses üçün
ŞƏKIL 3
Sonuncu qrafikdə siqnalın tərkibində τs sürüşmə müddəti özünü göstərir. Bu o deməkdir ki, siqnalda periodiklik var və o τs qədər müddətdən sonra təkrarlanır. Belə qiymətli informasiyanı yalnız korrelyasiya funksiyasının köməkliyi ilə əldə etmək olar.
Indi korrelyasiya funksiyasının indeksləşmə sxeminə baxaq. Qeyd edək ki, korrelyasiya funksiyası avto korrelyasiya və qarşılıqlı korrelyasiya kimi növlərə malikdir.
Qarşılıqlı korrelyasiya fuksiyası 2 siqnal arasındakı əlaqəni əks etdirir. Əgər korrelyasiya funksiyasını hesablamaq üçün siqnal gecikmiş qiymətinə vurulub inteqrallanırsa, qarşılıqlı korrelyasiya funksiyası da bir siqnal zaman sürüşməsinə məruz qalmış digər bir siqnala vurularaq inteqrallanır. Bu iki funksiyanın təcrübi yolla təyin olunma qaydası ilə tanış olaq.
Aşağıda korrelyasiya funksiyasının riyazi ifadəsi və strukturu göstərilmişdir.
(3)
X(t-τ)
K(τ)
X
τ
τ
X(t)
K(t)
τ
ŞƏKIL 4
Idarə qurğusu τ gecikməsini və registratorun üfüqi ox boyunca mövqeyini müəyyən edir. X(t) funksiyası τ gecikdirmə qurğusundan keçərək müəyyən gecikmə ilə hasil qurğusuna daxil olur. Sonrakı qurğuda hasil inteqrallanır.
(4)
X
τ
K(t)
X(t)
Y(t)
ŞƏKIL 5
Qarşılıqlı korrelyasiya funksiyasından istifadə edərək hansı məsələlərin həll edilməsinə baxaq. əgər avtokorrelyasiya funksiyasının τ=0 anında K(τ)=1 olması mütləqdirsə, qarşılıqlı korrelyasiya funksiyasında bu belə deyil. Məs: burada τi 2 proses arasında əlaqənin zaman sürüşməsidir. Bu əlaqəni yalnız korrelyasiya funksiyasının köməyilə aşkarlamaq mümkündür.
τi
Kxy(t)
τ
ŞƏKIL 6
Əsas elektrik kəmiyyətlərinin ölçülməsi.
Körpü üsulu ilə ölçmələr
Körpü sxemləri vasitəsilə müqaviməti, tutumu, induktivliyi, itgi bucağını, qarşılıqlı induktivliyi və tezliyi ölçmək mümkündür. Onlardan həmçinin qeyri-elektrik kəmiyyətlərini də ölçmək olur.
Körpü üsulunun əsas üstünlükləri onun, ölçülən kəmiyyətin qiyməti qabaqcadan yüksək dəqiqliklə məlum olan etalonla müqayisə etdiyi üçün, yüksək həssaslığa və dəqiqliyə malik olmasıdır.
ŞƏKIL 7. Sabit cərəyan körpüsünün struktur sxemi.
(Uqida-körpünü qidalandıran gərginlik; R1 və R4-qollardakı müqavimətlər; Sİ-sıfır indikatoru və ya qalvanometr ).
Şəkildə a, b, v, q nöqtələri körpünün təpələri, ab, bv, vq, qa budaqları körpünün qolları, av-qidalandırma dioqanalı, bq-indikator (çıxış) dioqanalı, U-qidalandırma mənbəyi (sabit və ya dəyişən), Sİ-sıfır indikatorudur. Sİ kimi körpülərdə sabit cərəyanda həssas maqnitoelektrik qalvanometrləri və ya mikroampermetrləri, dəyişən cərəyanda isə vibrasiyalı qalvanometrlər, elektron göstəriciləri və s. istifadə olunur. Körpülər tezlikdən asılı və tezlikdən asılı olmayan olurlar. Nəticəsinin alınmasına görə isə körpülər tarazlaşmış və tarazlaşmamış olurlar.
Qalvanometr dövrəsinin açıq halında b və q nöqtələri arasındakı gərginlik aşağıdakı şəkildə olur:
(5)
Körpünün tarazlaşması üçün Ubq=0 olmalıdır. Bunun üçün aşağıdakı şərt yerinə yetirilməlidir:
R1R4=R2R3 (6)
Dəyişən cərəyan körpüləri üçün (bu zaman qollardakı aktiv müqavimətlər R kompleks müqavimətlər ilə əvəz olunmalıdır) oxşar hesablamalar aparmaqla aşağıdakı şərti tapmaq olar:
Z1Z4=Z2Z3 (7)
Kompleks ifadələri açılış formasında yazdıqda aşağıdakı şərtləri almaq olar:
Z1Z4=Z2Z3 (8)
φ1 φ4= φ2 φ3 (9)
Burada Z1, Z2, Z3, və Z4 körpünün qollarındakı kompleks müqavimətlərin modulları; φ1, φ 2, φ3 və φ4 uyğun qollardakı cərəyanın gərginliyə görə sürüşmə bucağıdır.
Axırıncı ifadədən görünür ki, körpünün tarazlaşması üçün onun qollarındakı yüklərin xarakterinə fikir vermək lazımdır. Aktiv müqavimətlərdə φ=0, induktivliklərdə φ=900, tutumlarda isə φ=-900 olduğunu nəzərə almaqla qollardakı yükün xarakterini seçmək olar. Məs., 1-ci və 4-cü qollara aktiv müqavimətlər qoşulubsa, onda digər 2 əks qollardan birinə induktivlik, digərinə isə tutum qoşulmalıdır.
Körpülərin xətaları qollardakı müqavimətlərin hazırlanma dəqiqliyindən və sıfır indikatorunun həssaslığından asılıdır. DÜİST-ə görə körpülər aşağıdakı dəqiqlik siniflərinə malik ola bilərlər: 0.005; 0.01; 0.05; 0.1; 0.2; 0.5; 1.0; 2.0.
Körpü ilə ölçü apardıqda onun 3 qoluna məlum yüklər, bir qoluna isə parametri ölçülən element qoşulur. Tarazlaşma alındıqdan sonra (8) və ya (9) şərtlərindən istifadə etməklə axtarılan kəmiyyət tapılır.
KOMPENSASIYA ÜSULU İLƏ ÖLÇMƏ
Kompensasiya ölçmə üsulunun mahiyyəti elektrik vasitəsilə əlaqəsi olmayan iki gərginliyin və ya EHQ-nin və ya ayrı-ayrılıqda tənzimlənən cərəyanların tarazlayıcı indikatora əks istiqamətdə qoşulmasından ibarətdir.
Şəkil 1 də ən geniş yayılmış kompensatorun sxemi verilmişdir. Bu sxemdə ölçülən Ux gərginliyi ona qiymətcə bərabər və işarəcə əks olan Uk gərginliyi ilə kompensasiya edilir. Uk gərginlik düşgüsü İ cərəyanı vasitəsilə Rk kompensasiyaedici nümunəvi müqavimətində yaradılır. Rk müqavimətinin dəyişməsi o vaxta qədər davam etdirilir ki, Uk=Ux olsun (maqnitoelektrik sistemli qalvanometrin göstərişi sıfra bərabər olsun). Bu zaman sxemin ölçmə obyektində güc sərfi sıfra bərabər olur.
Bu ölçmə üsulu yüksək dəqiqlik təmin edir və üsulu reallaşdıran qurğulara kompensatorlar və ya potensiometrlər deyilir. Kompensatorlarda yüksək dəqiqliyi normal elementin EHQ-si vasitəsilə əldə edirlər. Normal elementlər zaman ərzində sabit və 20 0S temperaturda qiyməti 1.01865 V olan EHQ istehsal edirlər. Onların daxili müqaviməti 500-1000 Om və dolub daşma cərəyanı 1mkA-dir. Otaq temperaturunun dəyişməsi ilə normal elementin də EHQ-si (Et) aşağıdakı düsturla dəyişir.
Et=E20 - 0.00004(t-20) - 0.000001(t-20)2 (10)
Normal elementin EHQ-sinin yüksək dəqiqliklə təyin olunması və maqnitoelektrik sistemli qalvanometrlərin yüksək dəqiqliyi sayəsində kompensatorlar sabit cərəyan dövrələrində çox yüksək ölçmə dəqiqliyi təmin edirlər.
Dəyişən cərəyan dövrələrində yüksək dəqiqlik təmin edən gərginlik mənbəyi və ölçmə mexanizmi olmadığından dəyişən cərəyan kompensarorları adi ölçmə cihazlarından fərqlənmirlər.
Kompensatorlar böyük və kiçik müqavimətli olurlar. Böyük müqavimətli kompensatorlarda mənbə gərginliyinin hər V-na 1000 Om müqavimət düşür. Həm-çinin böyük kritik müqavimətli qalvanometrlərdən də geniş istifadə olunur. Böyük kritik müqavimətli qalvanometrlər U=1,2-2,5V diapazonunda olan gərginlikləri ölçmək üçün istifadə olunur.
Böyük müqavimətli kompensatorla kiçik EHQ və gərginlikləri ölçmək əlverişli deyil. Bu zaman xəta çox olur. Kiçik EHQ (məs. termocütün EHQ) ölçmək üçün kiçik müqavimətli kompensatorlar istifadə olunur. Bu zaman işçi cərəyan I =1-25 mA olur. Qalvanometr –kiçik kritik müqavimətli götürülür.
Une
MQ
Rk
İ
Ux
ŞƏKIL 8. Sabit cərəyan kompensatorunun sadələşdirilmiş sxemi.
Ekoloji proseslərdə ölçmə xətaları
Ölçmə xətası ölçülən kəmiyyətin həqiqi qiyməti ilə alınan nəticə arasındakı fərqə deyilir. Ölçmə xətalarını bir neçə cür təsnifata ayırmaq olar:
1. Alət xətası.
2. Üsul xətası.
3. Təsadüfi xətalar (insan faktoru və s.)
Alət xətası alətlərin hazırlanması, düzgün istifadə olunması və onlara təsir edən kənar faktorlardan (temperatur, təzyiq, rütubət və s.) asılıdır.
Üsul xətası dedikdə ölçmədə qabaqcadan nəzərdə tutulmuş elə xətaya aiddir ki, orada ölçmə nəticəsinin müəyyən fərqlə qeydə alıması qabaqcadan buraxıla bilən hesab edilmişdir. Məs: Ampermetrlə ölçmə apararkən onun daxili müqavimətinin cərəyana təsiri qabaqcadan məlum olduğu halda onu nəzərdən atırlar.
Təsadüfi xəta ətraf mühit parametrlərinin dəyişməsi hansısa dövrə elementinin sıradan çıxması və s. səbəbdən baş verə bilər.
Ölçmə nəticəsini götürərkən yanlışlıq halları da baş verə bilər. Yəni rəqəmlərin təsadüfən başqa cür oxunması əqrəbli cihaza başqa bucaq altında baxmaq və s. səbəbdən baş verə bilər. Alət xətasını 3 yerə bölürlər:
1. Mütləq xəta.
2. Nisbi xəta.
3. Gətirlimiş xəta.
Mütləq xəta fiziki kəmiyyətin əsl qiyməti ilə ölçmə nəticəsi arasındakı fərqə deyilir.
Δ=Aölç-Ahəq
Ölçü vahidi ölçülən kəmiyyətin vahidi ilə eynidir.
Nisbi xəta mütləq xətanın ölçülən kəmiyyətə nəzərən neçə faiz təşkil etməsini göstərir.
Burada Aölç-ölçülən fiziki kəmiyyətdir.
Məs: 10 mV gərginliyi ölçərkən 5 mV xəta edilibsə, onun mütləq və nisbi xətasını belə təyin edirlər.
Δ=5 mV=0.005 V
Gətirilmiş xəta adına görə xətanın harasa gətirilməsini ifadə etməlidir. Bu baxımdan gətirilmiş xətanın məqsədi ölçmə xətasının həmin cihazın ölçmə həddinin yuxarı qiymətinə nəzərən neçə faiz təşkil etməsini göstərir.
Burada Aölçmax-ölçülə bilən kəmiyyətin ölçmə cihazlarındakı maksimal həddidir. Yuxarıdakı misalı gətirilmiş xəta üçün istifadə etsək yazarıq,
Burada 100 V cihazın ölçmə həddidir.
Cihazların gətirilmiş xətaların çoxlu müşahidələr arasında müəyyən edilmiş maksimal qiymətinə görə dəqiqlik sinfi tələb olunur. Standarta görə 0.01, 0.02, ... 4 rəqəmləri ilə müəyyən olunan dəqiqlik sinifləri vardır. Bu müxtəlif ölçmələrdə və zamanlarda fərqli ola bilər.
Bu rəqəm əksər cihazların üzərində yazılır. Məs: Üzərində yazılmış dəqiqlik sinfi onu göstərir ki, bu cihazın gətirilmiş xətası həmin rəqəmdən yüksək ola bilməz. Əlavə edək ki, gətirilmiş xətanın qiyməti dəqiqlik sinfindən çox ola bilməz.
Ölçmə prosesi zamanı ölçmə cihazının dəqiqliyindən və metodikanın düzgünlüyündən asılı olmayaraq ölçülən kəmiyyət həqiqi qiymətdən fərqli olur. Ölçmənin xətası xarici faktorların təsirindən (temperaturun dəyişməsindən, titrəyişdən, xarici elektrik və maqnit sahələrindən), metodik və alət xətalarından, hesabatın qeyri-dəqiqliyindən və s. yaranır.
Mütləq xətanın əks işarə ilə götürülmüş qiymətinə düzəliş deyilir.
Onu ölçülən kəmiyyətin üstünə əlavə etməklə kəmiyyətin daha dəqiq qiymətini tapmaq olar.
Ölçmə nəticəsi həqiqi qiymətdən böyük olarsa xəta müsbət, əksd halda isə mənfi olur.
Nisbi xəta ölçünü xarakterizə etdiyi üçün ölçmə cihazını xarakterizə etmir. Odur ki, ölçmə cihazlarını xarakterizə etmək üçün gətirilmiş xəta anlayışından istifadə edilir.
Gətirilmiş xəta mütləq xətanın ən böyük qiymətinin cihazın normallaşdırılmış qiymətinə olan nisbətinin faizlərlə ifadə olunmuş qiymətinə deyilir.
Burada - cihazın şkalasının işçi hissəsinin ən böyük qiyməti götürülür.
Normal iş şəraitində təyin olunmuş ən böyük gətirilmiş xəta cihazın əsas xətası adlanır. Normal şərait dedikdə ətraf mühitin temperaturası 20 0S və ya cihazın sənədlərində göstərilmiş temperatura, xarici elektrik və maqnit sahələrinin olmaması, gərginliyin və tezliyin nominal qiymətləri, cihazı qidalandıran dəyişən cərəyanın əyrisinin sinusoidal forması və s. nəzərdə tutulur.
Ekoloji proseslərdə istifadə olunan
elektron ölçmə cihazları
Elektron ölçmə qurğuları çoxlu sayda çeviricidən ibarət olan mürəkkəb qurğudur. Onlar müəyyən formalı elektrik rəqslərinin generasiyası, bir növ cərəyanın başqa növ cərəyana çevrilməsi, güclənmə və s. funksiyaları yerinə yetirir. Elektron ölçmə cihazlarının elektromexaniki ölçmə cihazlarından fərqi ondan idarətdir ki, onların giriş dövrəsinə müxtəlif elektron ölçmə çeviriciləri qoşulur (məsələn zəif giriş siqnallarını gücləndirmək üçün gücləndiricilər, dəyişən gərginliyin amplitud qiymətini ayırmaq üçün amplitud
detektorları, dəyişən gərginliyin orta qiymətini ölçmək üçün düzləndirici körpülər, böyük tezlik diapazonunda stabil və dəqiq ölçmələr aparmaq üçün düzləndirici sxemlər və s.).
Bir-birindən konstuksiyaları, xarakteristikaları, parametrləri və s. ilə fərqlənməsinə baxmayaraq, müasir elektron cihazlarının iş prinsipi eyni bir hadisəyə-bərk cisimlərin səthində yaranan emissiyası hadisəsinə əsaslanır. Bu hadisənin mahiyyəti aşağıdakı kimidir.
Məlumdur ki, bərk cisimlərin atomları kristallik qəfəs quruluşu təşkil edir. Naqillərdə, kristallik qəfəsin atomları arasında bu atomları tərk etmiş bir çox sərbəst hərəkət edən elektronlar mövcuddur. Naqildə elektrik sahəsi olduqda bu elektronlar cərəyan əmələ gətirir, sahə olmadıqda isə müxtəlif istiqamətdə xaotik hərəkət edir. Naqilin səthinə doğru hərəkətdə olan elektronlar onu tərk edə bilmir, çünki naqilin səthində yaranan ikiqat elektrik təbəqəsi və elektronların öz daxilindəki müsbət yüklərin cazibə qüvvəsi onların naqil səthindən xaricə çıxmasına maneçilik törədir. Deməli, elektronun naqili tərk etməsi, yəni elektron emissiyasının alınması üçün elektronlara xaricdən əlavə enerji vermək lazımdır. Elektron, naqilin səthidən çıxarkən onu saxlayan ikiqat elektrik təbəqəsinə üstün gələn iş görmüş olur. Bu çıxış işi adlanır və Açıx kimi işarə olunur. Elektron emissiyasının əsas xarakteristikasından biri onun çıxış işidir. Açıx nə qədər kiçikdirsə, materialın elektron emissiyası bir o qədər böyük olur. Xaricdən verilən enerjinin növündən asılı olaraq termoelektron, avtoelektron, fotoelektron və s. elektron emissiyaları mövcuddur.
Ölçmə texnikasının mükəmməlləşməsinin istiqamətlərindən biri elektronikanın element bazasının istifadə edilməsi ilə cihazların işlənməsidir. Əsas funksional bəndləri elektron çeviriciləri və qurğuları olan ölçmə cihazları elektron ölçmə cihazları adını almışdır. elektron cihazların çıxış çeviriciləri maqnitoelektrik cihazlar, osilloqraflarda isə elektron – şüa borularıdır.
Elektron cihazları da elektromexaniklər kimi analoq cihazlarıdır. Belə ki, onların göstərişləri də özlüyündə ölçülən kəmiyyətlərin arasıkəsilməyən funksiyasıdır. Lakin elektron cihazlar elektromexaniklərlə müqayisədə yüksək tez təsirliliyə, ölçülən kəmiyyətlərin geniş diapazonuna və yüksək dəqiqliyə malikdirlər.
Elektron ölçmə cihazları 4 əsas qrupa bölünürlər: siqnalların parametrlərini və xarakteristikalarını ölçən cihazlar (elektron voltmetrləri, tezlikölçənlər, ossiloqraflar, spektr analizatorları və s ); elektrik və elektron sxemlərinin parametrlərini və xassələrini, həmçinin aktiv və passiv ikiqütblü və dördqütblülərin xarakteristikalarını ölçən cihazlar (məsələn, müqavimət, lampaları və tranzistorların parametrlərini ölçən cihazlar), müxtəlif səviyyəli, formalı və tezlikli siqnallar mənbəyi olan ölçmə generatorları; ölçmə sxemlərinin elementləri (məsələn, fazafırladıcıları, attenyuatorlar-siqnal zəiflədiciləri və s.).
Elektron ölçmə cihazlarının elektromexaniki cihazlara nisbətən aşağıdakı üstünlükləri var: giriş müqaviməti çox böyük olduğu üçün ölçülən dövrədən az enerji sərf edir, daha geniş tezlik dapazonuna malikdirlər; daha yüksək cəldişləməyə malikdirlər; həssaslığı daha yüksəkdir. İnteqral sxemlərin texnologiyası inkişaf etdikcə onların dəqiqliyi, stabilliyi və etibarlılığı daha da artır və ölçüləri, çəkisi və enerji sərfi daha da azalır.
Elektron ölçmə cihazlarının nöqsanları göstərişlərin ölçülən cərəyanın və ya gərginliyin formasından asılılığı, qida mənbəyinə olan tələbat və nisbətən baha olmalarıdır.
Ölçülən kəmiyyətlərin növündən asılı olaraq elektron ölçmə cihazlarını aşağıdakı siniflərə bölürlər: B – gərginlikləri ölçmək üçün cihazlar; Γ – ölçmə gücləndiriciləri və generatorları; E – elektrik dövrələrinin paylanmış parametrlərini ölçmək üçün cihazlar; C – siqnalların formasını izləmək və onu tədqiq etmək üçün cihazlar; Ч – tezlikölçənlər və s.
Ekologiyanın müxtəlif sahələrində elektron voltmetrlər, ommetrlər, tezlikölçənlər, osillaqraflar, ölçmə gücləndiriciləri və generatorları istifadə olunur.
Yağıntının ölçülməsi – atmosfer yığıntılarını ölçmək üçün Tretyakov yağıntı ölçənindən, tarla yağışölçənindən, sıxlığını və qalınlığını ölçən BS-43, M-78 cihazlarından, radioelektronlu qar ölçəndən istifadə edilir.
Elektron voltmetrlər
Elektron voltmetrlər – sabit və dəyişən cərəyan dövrələrində gərginliyi ölçmək üçün ən geniş yayılmış elektron cihazlardır. Elektron voltmetrlər giriş gərginlik bölücüsündən, gücləndiricidən və maqnitoelektrik ölçmə mexanizmindən ibarətdir. Təyinatından asılı olaraq voltmetrləri sabit cərəyan, dəyişən cərəyan və universal (sabit və dəyişən cərəyan) cihazlara ayırırlar.
a). sabit cərəyan voltmetrləri
Sabit cərəyan voltmetrlərində (şək.9) ölçülən gərginlik bölücüdən B sabit cərəyan gücləndiricisinin GCG girişinə daxil olur ki, onun da çıxışına maqnitoelektrik mikroampermetr C qoşulmuşdur.
ŞƏKIL 9. Sabit cərəyan elektron voltmetrinin struktur sxemi
Gərginlik bölücüsü voltmetrin ölçmə diapazonunu seçmək üçün xidmət edir. Onu ardıcıl birləşdirilmiş rezistorlar qrupundan yığırlar. Onların hər biri müəyyən gərginlik düşgüsünə hesablanmışdır. Ölçmə diapazonunu uyğun rezistorlar qrupunun kommutasiyası vasitəsilə seçirlər.
ŞƏKIL 10. Sabit cərəyan elektron voltmetrin prinsipal sxemi.
Elektron voltmetrin sabit cərəyan gücləndiricisi elektrovakuum və ya yarımkeçirici cihazlar əsasında körpü sxemi üzrə yerinə yetirilmişdir. Nümunə kimi şək.10-də voltmetrin tranzistorlu sadə sxemi verilmişdir. Belə cihazda körpü sxemi R1, R2, R3 rezistorları və tranzistorun VT kollektor-emitter keçidinin müqaviməti ilə yaradılmışdır. Dəyişən R1 rezistoru ilə cihazın sıfrını quraşdırırlar. Belə voltmetrin çatışmazlığı – sxemin parametrlərinin qeyri – stabilliyidir, bu da əslində onun xətasını yaradır. Qeyri – stabilliyi azaltmaq üçün gücləndiricini simmetrik sxem üzrə iki tranzistorda yerinə yetirirlər.
b). dəyişən cərəyan voltmetrləri
Dəyişən cərəyan voltmetrlərində ölçüləcək gərginlik, gərginlik bölücüsü vasitəsilə dəyişən cərəyan gücləndiricisinə daxil olur. Gücləndirdikdən sonra gərginlik orta, təsiredici və ya amplituda qiymətləri çeviricilərinə (cihazın təyinatından asılı olaraq) daxil olur.
Dəyişən cərəyan voltmetrlərində gərginlik bölücüləri sabit cərəyan voltmetrlərinin giriş dövrələri kimi analoji birləşdirilmiş dövrələrdir. Voltmetrlərin bəzi tiplərində ölçmə diapazonunu əks rabitəsindəki müqaviməti dəyişməklə seçirlər.
Gərginliyin orta və təsiredici qiymətlərinin, elektron voltmetrlərdə istifadə olunan çeviricilərini gücləndiricinin çıxışına qoşurlar. Gərginliyin amplitud qiymətinin çeviricisini adətən sabit cərəyan gücləndiricisinin girişinə qoşurlar.
Dəyişən cərəyanın orta və təsiredici qiymətlərini ölçən voltmetrlərin struktur sxemləri analojidir (şək.11 və şək.12).
VD1...VD4
ŞƏKIL 11 ŞƏKIL 12
Bölücü ilə məhdudlaşdırılmış giriş gərginliyi dəyişən cərəyan gücləndiricisinə daxil olur, ondan isə orta və ya təsiredici qiymət çeviricisinə daxil olur. Çeviricinin çıxışında isə göstərici cihaz P qoşulmuşdur. Həmin cihaz vasitəsi ilə dəyişən cərəyanın orta və ya təsiredici qiyməti göstərilir.
Dəyişən cərəyanın amplitud qiymətlərinin voltmetrləri (şək.13) gərginlik bölücüsündən sonra qoşulmuş amplitud qiymətləri çeviricisindən AQÇ ibarətdir. Çeviricinin çıxışında sabit cərəyan gücləndiricisi istifadə olunur. Voltmetrlərin belə qurulma prinsipi sadə çevirmə ilə (SA çevirgəci) sabit cərəyanın gərginliyini ölçməyə imkan verir, yəni universal voltmetr yaranır.
ŞƏKIL 13. Gərginliyin amplitud qiymətlər çeviricisinin sxemi.
Sənayenin buraxdığı B3 tipli elektron voltmetrlər gərginliyin orta (B3-38, B3-39 və B3-48) və təsiredici (B3-42, B3-45 və B3-48) qiymətlərini ölçmək üçün nəzərdə tutulmuşlar. Onların tezlik diapazonu 10Hs-dən 50MHs-ə qədərdir. Ölçüləcək gərginliklər diapazonunun başlanğıc qiyməti 1mV-dur. Cihazların əsas gətirilmiş xətası 4...10%-dir.
c). Elektron ommetrləri
Müqavimətlərin bir başa ölçülməsi üçün istifadə olunan elektron cihazlar elektron ommetrlər adlanırlar. Belə cihazların iş prinsipi stabilləşdirilmiş qida zamanı cihaza ölçüləcək və nümunəvi rezistorlardakı gərginlik düşgülərinin müqayisəsinə əsaslanır. Belə cihazların struktur sxemi şək.6-da göstərilmişdir. Sxem nümunəvi Rn və naməlum Rx rezistorlarından ibarət olan gərginlik bölücüsündən, sabit cərəyan gücləndiricisindən və göstərici cihazdan P ibarətdir.
ŞƏKIL 14. Elektron ommetrin sxemi.
Nümunəvi rezistordakı gərginlik düşküsü cərəyana görə gücləndirilir və göstərici cihaza, maqnitoelektrik mikroampermetrə daxil olur. Mikroampermetrin hərəkətli hissəsinin yerdəyişməsi Rx-ə mütənasib olduğundan onu müqavimət vahidlərinə görə bölgüləyirlər.
Elektron ampermetrlərlə ölçmələrin xətası nümunəvi rezistorun hazırlanma keyfiyyətindən, qida mənbəyinin və sabit cərəyan gücləndiricisinin stabilliyindən asılıdır.
Müasir elektron ommetrlərin ölçmə diapazonu 10-4-dən 1012Om-a qədərdir. Cihazların gətirilmiş xətası 1,5...2,5%-dir.
Kənd təsərrüfatı istehsalatında elektron ommetrləri əsasən elektrik qurğularının izolyasiyasının ölçülməsi üçün, elektrik verilişi xətlərində zədə yerlərinin təyin edilməsi üçün və s. istifadə edirlər.
Generator
Generator - elektrik maşını olub mexaniki enerjini elektrik enerjisinə çevirir və quruluşca elektrik mühərriki ilə oxşardır. Generatorlar Maykl Faradeyın 1831-ci ildə elektromaqnetik induksiya prinsipini kəşf etdikdən sonra düzəldilməyə başlanılmışdır.
Generatorların hamısının işləmə prinsipi eynidir. Mexaniki enerji generatorun valını fırlatmağa sərf olunur.
Çevrilmə Lorens qüvvəsinə əsaslanır. Lorens qüvvəsi elektrik yükünün maqnit sahəsində hərəkəti zamanı ona təsir edən qüvvəni nümayiş edir. Əgər keçirici maqnit sahəsində eninə hərəkət edərsə, onda Lorens qüvvəsi keçiricidə olan yükləri bu keçirici boyunca hərəkətə gətirir. Yükün hərəkəti keçiricinin uclarında gərginlik fərqinin yaranmasına səbəb olur. Gərginliyi artırmaq üçün dolaq şəklində olan keçiricilərdən istifadə edirlər. Generatorda rotor gövdəyə nisbətən fırlanır. Üzərində maqnit olan stator maqnit sahəsində fırlanan zaman Lorens qüvvəsi elektrik cərəyanı yaradır.
Əldə edilmiş elektrik gücü mexaniki gücə bərabər olur, əlbəttə ki, müəyyən itkilər istisna olmaqla. Beləki, elektrik generatorun gücü
Pgen = Pmex − Pitki (11)
Pgen yaradılmış elektrik gücü, Pmex tətbiq olunmuş mexaniki güc. Pitki isə itkiyə sərf olunan gücdür.
Generatorun ixtiraçısı Verner Fon Simens sayılır. O 1866-cı ildə dinamoelektrik prinsipini kəşf etmiş və ilk dinamo maşınını düzəltmişdir. Bundan sonra əlavə cərəyan mənbəyinə ehtiyac olmadan bir başa mexaniki enerjidən elektrik enerjisinin alınması mümkün olmuşdur.
Elektrik mühərriki - elektromexaniki çevrici olub elektrik enerjisini mexaniki enerjiyə çevirir. Elektrik mühərriklərində (EM) valda oturdulmuş dolaqlarda maqnit sahəsinin yaratdığı qüvvə nəticəsində hərəkət yaranır və beləliklə val fırlanır. Buna görə də, elektrik mühərrikləri həm də generatorun əks tərəfi kimi qəbul edilir. EM-lərində çox vaxt fırlanma, bəzi hallarda isə xətti hərəkət almaq mümkündür. Bu mühərriklər müxtəlif iş maşınlarını hərəkət etdirmək üçün tətbiq olunur.
EM-nin 2 növü məlumdur:
Sabit elektrik cərəyanla işləyən EM,
Dəyişən elektrik cərəyanla işləyən EM.
Bundan əlavə elektrik mühərriklərinin sinxron və asinxron kimi növləri də məlumdur.
-Sinxron EM-lərinin rotoru maqnit sahəsi ilə sinxron hərkət edir.
-Asinxron EM-lərdə cərəyan mənbəsindən yaradılan maqnit sahəsinin fırlanma tezliyi ilə rotorun fırlanma tezliyi üst-üstə düşmür.
Addım mühərrikləri – bunlarda rotorun vəziyyəti addımlarla təyin olunur. Rotoru istənilən vəziyyətə döndərmək üçün lazımi dolağa cərəyan impulsu vermək lazımdır. Vəziyyəti dəyişmək üçün başqa dolağa impuls ötürülür.
Ventil mühərriklər – EM-i olub qapalı sistemdən ibarətdir. Bu sistemə rotorun vəziyyətini təyin edən datçik, idarə sistemi və güc çeviricisi daxildir.
ŞƏKİL 15.
Elektrik mühərrikinin quruluşu.
ŞƏKİL 16
Elektron – şüa osilloqrafları
Elektron – şüa osilloqrafları – zamana görə dəyişən prosesləri vizual izləmək və onları qeyd etmək üçün nəzərdə tutulmuş cihazlardır.
Təyinatından və hazırlanması zamanı istifadə olunan elementlərdən asılı olaraq elektron osilloqrafların konstruksiyaları və sxemləri müxtəlifdir. Şəkil 17-də ümumi təyinatlı osilloqrafın sadələşdirilmiş struktur sxemi göstərilmişdir.
ŞƏKIL 17. Elektron-şüa osilloqrafının struktur sxemi:
1- qızdırıcı tel; 2- katod; 3- modulyator; 4,5,8- anodlar; 6 və 7 - üfüqi və şaquli meylləndirmə elektrodları.
Elektron – şüa osilloqrafının əsas elementi elektron – şüa borusudur EŞB. Elektron – şüa borusu EŞB – osilloqrafın ölçmə elementidir. Ölçüləcək siqnalları gözlə görünən təsvirə çevirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Boru konusvari və ya düzbucaqlı şəkilli hermetik, dərin vakuum altında olan şüşə borudan ibarətdir. Borunun daxili təpə səthi lüminofor qatı-elektron selinin təsiri altında işıqlanma qabiliyyəti olan maddə ilə örtülmüşdür. Borunun boğazlığında metallik elektrodlar sistemi-yüksək temperaturun təsiri altında sərbəst yüklər (elektronlar) daşıyıcıları mənbəyi olan qızdırıcı tel (sim)1 və katod 2 yerləşdirilmişdir. Katod, mənfi potensial altında olan, silindrik modulyatorla 3 əhatə olunmuşdur. Katod və modulyator arasındakı potensiallar fərqini dəyişməklə elektronlar selini nizamlayaraq, onları nazik bir dəstə halına gətirmək olar. Elektron şüasının sonrakı konsentrasiyası anod 4 (fokuslayıcı elektrod) ilə həyata keçirilir. Bu anod katoda nəzərən müsbət potensiala malikdir. Həmçinin, katoda nəzərən müsbət potensial altında olan anod 5 elektronları sürətləndirən elektrik sahəsi yaradır. Bu sahənin təsiri altında elektronlara lüminofor qatının həyəcanlanması və onun işıqlanması üçün vacib olan kinetik enerji ötürülür.
Elektron şüasının üfüqi və şaquli müstəvi üzrə idarə sistemi iki cüt meyletdirici elektrodlardan ibarətdir: üfüqi elektrodlar 6 şüanı şaquli idarə etmək üçün istifadə edirlər, şaquli elektrodlar 7 isə şüanı üfüqi idarə etmək üçün istifadə edirlər. Elektron şüasını borunun ekranında meylləndirilməsi onun konstruktiv parametrlərindən asılıdır: meylləndirici elektrodların ölçülərindən (uzunluğundan),onlar arasındakı məsafədən, ekrandan aralanmasından və ikinci anoddakı gərginlikdən. Borunun ekranında şüanın vəziyyətinin dəyişməsinin h bu dəyişməsini yaradan gərginliyə U nisbəti borunun gərginliyə görə həssaslığını müəyyən edir:
(12)
Müasir elektron – şüa borularının həssaslığı 0,1mm/V-a çatır.
Rəqəm ölçmə cihazları
Rəqəm ölçmə texnikası nisbətən yeni və sürətlə inkişaf edən sahədir. İlk rəqəm ölçmə qurğuları (RÖQ) elektromexaniki tipli idilər, yəni onların qurulmasında elektron lampalarından və elektromaqnit relelərdən istifadə olunurdu. Sonralar tranzistor və diod əsaslı elementlərdən, daha sonra isə inteqral sxemlərdən daha çox istifadə edilməyə başlandı. Diod (du... va (elektr)od) - ikki elektrodli elektron lampa. Bir tomonlama oʻtkazuvchanlik xususiyatiga ega. Vakuum va yarimoʻtkazgich D.lar boʻladi. Vakuum D. anod va katoddan iborat. Tok berilib, katod qizdirilsa, elektronlar oqimi anodga qarab yoʻnaladi va anod toki hosil boʻladi. Bu da RÖQ –in etibarlığını, işləmə sürətini və dəqiqliyini artırmağa, güc sərfini və azaltmağa imkan vermişdir.
RÖQ –in üstünliklərinə nəticənin qeyd olunmasının əlverişli və obyektiv olması, yüksək həlletmə qabiliyyəti zamanı ölçmənin diapazon genişliyi, mexaniki keçid elementlərinin olmaması hesabına yüksək işləmə sürəti (adi əqrəbli cihazlardan fərqli olaraq) və başqa xüsusiyyətlər daxildir. Mənfi cəhətləri isə onların istehsal texnologiyasının nisbətən mürəkkəbliyi və baha olmasıdır.
RÖQ müasir ölçmə texnikasına qoyulan tələblərə, yəni ölçmə prosesinin avtomatlaşdırılması və zəruri dəqiqliyi saxlamaqla ölçmə sürətinin artırılmasına tam cavab verir.
Hal- hazırda geniş diapazonlu texniki xarakteristikalara malik olan RÖQ buraxılır (voltmetrlər, ampermetrlər, aktiv müqavimətləri, tutumları və induktivlikləri ölçənlər, tezlikölçənlər, fazaölçənlər, sayğaclar, saatlar və s.). Onlardan ən çox yayılmışı rəqəm voltmetrləridir və onlar bəzi hallarda 0,0013% -dən də az gətirilmiş xətaya malik olurlar. Rəqəm çevricilərinin isə işləmə sürəti saniyədə bir neçə milyon çevirməyə çatır.
RÖQ –lərin girişindəki kəmiyyətlər zamana və qiymətinə görə fasiləsiz ola bilərlər. Odur ki, fasiləsiz siqnalları rəqəm formasına çevirmək üçün analoq-rəqəm çevricilərindən (ARÇ) istifadə edilir.
ARÇ-nin girişində ölçülən analoq kəmiyyəti, çıxışında isə rəqəm kodu olur. Bu rəqəm kodu (adətən ikilik kod) kompüterə emal üçün daxil olur. Texnoloji obyektlərin idarəedilməsinin həyata keçirmək üçün kompüterin çıxışına rəqəm- analoq çevricisi (RAÇ) qoşulur. Bu çevrici girişinə verilən rəqəm analoq siqnalına çevirərək texnoloji obyektin idarəetmə orqanlarına təsir edir.ARÇ-nin çıxışına rəqəm indikatorları qoymaqla hesabatı əlverişli şəkildə aparmaq olur. Hal- hazırda ARÇ-lər ayrıca blok şəklində (bir kristalda) hazırlanır.
RÖQ daxilində qida mənbəyi, çıxışında isə rəqəm indikatoru olan bir cihazdır və rəqəm qeydedicisinin qoşulması üçün xüsusi çıxışa malikdirlər.
Rəqəm-analoq çevriciləri rəqəm idarəli sistemlər şəklində müstəqil əhəmiyyətə malikdirlər (məs, proqramla idarə olunan dəzgahlar).
Dəqiqliyinə, işləmə sürətinə və etibarlığına görə RÖQ analoq ölçmə cihazlarından çox üstündürlər ( cədv.1).
Dəqiqlik
Dəqiqlik sinfi
|
Analoq ölçmə qurğuları
|
Rəqəm ölçmə qurğuları
|
Aşağı
|
1,5-2,5
|
0,5-0,2
|
Orta
|
0,5-1,0
|
0,1-0,06
|
Yüksək
|
0,1-0,2
|
0,01-0,005
|
RÖQ dəqiqlik sinfi 0,001-0,005 olan yoxlayıcı qurğuların yaradılması üçün istifadə olunur.
İşləmə sürəti. RÖQ işləmə sürətinə görə geniş spektrə malikdirlər. Qeydedici cihazların işləmə sürəti saniyədə bir neçə min ölçməyə çatır və qeydedicinin sürəti ilə məhdudlaşır. Ölçmə fasiləsiz deyil nöqtələr üzrə aparılarsa, onda işləmə sürəti saniyədə yüzlərlə ölçmə əməliyyatına çatır. Orta işləmə sürəti RÖQ-də saniyədə on minlərlə, yüksək işləmə sürəti RÖQ-də saniyədə milyonlarla və çox yüksək işləmə sürəti RÖQ-də saniyədə yüzlərlə milyon ölçmə əməliyyatları aparılır.
Ölçmə prosesinin avtomatlaşdırılması. Bu zaman avtomatik olaraq ölçmənin diapazonu və işarə seçilir. Cihaz sıfır gətirilir və kalibrlənir.
RÖQ-in daha bir üstün cəhəti parallaks xətasının olmaması və miniatürləşməyə daha qabiliyyətli ( yəni inteqral sxemlərin tətbiqinə) olmasıdır. Bu zaman onların etibarlığı artır, çəkisi və güc sərfi azalır.
Ekoloji proseslərdə ölçmə qurğularında
maneələrlə mübarizə
Ümumi növlü maneələrlə mübarizə aşağıdakı üsullarla aparılır: cihazın giriş hissəsinin düzgün qurulması yolu ilə; ekranlama; qalvanik ayrılma; yerlə birləşdirmə nöqtələrinin düzgün seçilməsi.
Ümumi növlü maneələri ləğv etmək dərəcəsi aşağıdakı kimi təyin olunur:
(13)
Normal növlü maneələrlə mübarizə üçün 4 üsul mövcuddur.
1. SÜZMƏ ÜSULU. Cihazın girişində maneələri ləğv etmək üçün süzgəclər (adətən RC) qoyulur. Bu, cihazın işləmə sürətini azaldır. Şəbəkə maneələrini (50 Hs) süzmək üçün passiv süzgəclər çox böyük olduğundan adətən, aktiv süzgəclərdən istifadə edirlər. Bu üsuldan digərləri ilə yanaşı istifadə edirlər.
2. KOMPENSASİYA ÜSULU. Bu üsulda cihaz üçün maneəni ayırma kanalı (MAK) (şəkil 18) yaradılır. Bu kanalda maneə işarəsini dəyişərək giriş siqnalı ilə toplanır. Nəticədə ideal halda, maneə tamamilə kompensasiya olunur. Real halda isə qismən kompensasiya gedir. Bu üsul cihazın işləmə sürətini azaltmır. Adətən, bu üsul birinci üsulla birgə istifadə olunur.
3. ÖLÇMƏ NƏTİCƏLƏRİNİN STATİSTİK EMALI. Giriş kəmiyyətini n dəfə ölçərək onların riyazi gözləməsini və digər statistik momentlərini tapırlar. Bunun nəticəsində maneələr qismən ləğv olunur. Özü də təkrar ölçmələrin sayı n nə qədər çox olarsa, maneələrin ləğv olunması o qədər yaxşı olur.
Əvvəllər, hesablama qurğusunun tətbiq olunması zərurətinə görə bu üsul mürəkkəb hesab olunurdu. Mikroprosessora qoşulmuş ölçmə cihazlarının inkişafı ilə əlaqədar bu üsul geniş tətbiq olunmağa başlamışdır.
4. MANEƏLƏRİN İNTEQRALLANMASI. Bu cür cihazlara inteqrallayan cihazlar deyilir. Ölçmənin nəticəsi çevirmə vaxtı ərzində siqnalın orta qiymətinə (inteqral qiymətinə) mütənasib olur. Fərz edək ki, cihazın girişinə ölçülən siqnal və sinusoidal maneə təsir edir. Cihazda bu siqnalın ölçmə müddəti ərzində inteqrallanması gedir:
Maneə gərginliyinin orta qiyməti (Um.orta) aşağıdakı düsturla hesablanır:
(16)
Maneənin ləğv olunması dərəcəsi aşağıdakı kimi tapılır:
(17)
Ux ln
MAK
-ln'
Ux (ln-ln')
ŞƏKIL 18. Maneəvi ayırma kanalı vasitəsilə maneənin kompensasiya edilməsi.
| |
http://kompy.info/texnologiyalar-vazirligi-muhammad-al-xorazmiy-nomidagi-toshken-v60.html#___________Sh.Xudayberdiyev___Qarshi-2024 | Texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi | Texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi
amaliy ish 1
|
Bosh sahifa
Aloqalar Bosh sahifa Texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi
| |
http://kompy.info/1-ilova-ozbekiston-respublikasi-maktabgacha-talim-vazirligi.html | 1-ilova o‘zbekiston respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi | |
1-ilova o‘zbekiston respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi
|
bet | 1/279 | Sana | 28.05.2024 | Hajmi | 1,77 Mb. | | #255854 |
Bog'liq 1-ilova o‘zbekiston respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi-fayllar.org
1-ilova o‘zbekiston respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi
O‘zbekiston Respublikasi
Maktabgacha ta’lim vazirining
2020 yil 27 martdagi 54-son buyrug‘iga
1-ILOVA
|
O‘zbekiston respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi
“Ilm yo‘li” variativ dastur
6 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash
Toshkent – 2019
Mualliflardan:
Mazkur dastur mulkchilik shakllaridan qat’iy nazar bolalarning boshlang‘ich ta’limga majburiy bir yillik tayyorgarlik guruhlari mavjud bo‘lgan maktabgacha ta’lim tashkilotlarining pedagog-xodimlari uchun mo‘ljallangan. Dasturda ilovalarning keng doirasi taqdim etilgan bo‘lib, ishonamizki, ular nafaqat maktabgacha ta’lim sohasidagi mutaxassislarga, ota-onalarga ham foydali bo‘ladi.
Dastur mualliflari mazkur dasturning ishlab chiqilishida uni qo‘llab-quvvatlagan, o‘z fikrlari va tavsiyalarini berganlarga chuqur minnatdorchilik bildiradilar.
Mualliflar:
Grosheva I.V.,ssay E.F.,Mirjalilova S.S., Medvedeva N.I.
Taqrizchilar:
Mikailova U.
|
YUNISEF ning xalqaro maslahatchisi
|
Djanpeisova G.E.
|
Nizomiy nomidagi TDPU “Maktabgacha ta’lim metodikasi” kafedrasi mudiri p.f.n, dotsenti
|
Nekrasova E. A.
|
Toshkent shahar 369-maktabgacha ta’lim tashkiloti metodisti
|
“Ilm yo‘li” variativ dasturi Maktabgacha ta’lim muassasalari rahbarlari va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti ilmiy-metodik kengashining 2019 yil 29 avgust 7-sonli yig‘ilish qarori bilan, maktabgacha ta’lim vazirligi huzuridagi o‘quv metodik ishlarni muvofiqlashtiruvchi yig‘ilishining 2019 yil 20 sentyabrdagi 1-son bayoni bilan tasdiqlangan va nashrga tavsiya etilgan.
Mundarija
|
| | |
http://kompy.info/moliya-bozorida-nobank-kredit-institutlari.html | Moliya bozorida nobank kredit institutlari | MOLIYA BOZORIDA NOBANK KREDIT INSTITUTLARI
Reja:
Moliya bozorida banklarning ishtiroki
Tijorat banklari tomonidan depozit sertifikatlari chiqarish.
Aksiyadorik tijorat banklari aksiyalar emitenti sifatida
Banklar moliya bozorining faol ishtirokchilari hisoblanadi. Zamonaviy moliya bozori murakkab tizimga ega boʻlib, pul bozori, kredit bozori, qimmatli qogʻozlar bozori, valyuta bozori va boshqalarni oʻz ichiga oladi hamda ularning har birida banklar ishtiroki kuzatiladi. Umumiy holda banklar moliya bozorida emitent, investor, investitsion vositachilar sifatida ishtirok etadi. Ayrim davlatlarda banklar depozitariy vazifasini ham bajaradi. Banklarning emitent sifatida faoliyati aksiyalar, korporativ obligatsiyalar, depozit sertifikatlari muomalaga chiqarishi va investorlar oʻrtasida joylashtirishi bilan izohlanadi. Shuningdek, “Markaziy bank davlatning qimmatli qogʻozlari, shuningdek Markaziy bankning oʻzi chiqargan qarz majburiyatlarini xarid qilishi va ochiq bozorda sotishi mumkin”.
Oʻzbekiston Respublikasi “Banklar va bank faoliyati toʻgʻrisida”gi Qonuniga asosan tijorat banklari “qimmatli qogʻozlar chiqarish, xarid qilish, sotish, hisobini yuritish va ularni saqlash, mijoz bilan tuzilgan shartnomaga binoan qimmatli qogʻozlarni boshqarish, qimmatli qogʻozlar bilan boshqa operatsiyalarni bajarish” kabilarni amalga oshiradi. Umumiy holda banklar qimmatli qogʻozlar bozorida quyidagi operatsiyalarni amalga oshirishi mumkin: - qimmatli qogʻozlarni chiqarish, sotib olish, sotish, saqlash;
- qimmatli qogʻozlarga mablagʻlar kiritish;
- ishonchli boshqaruvchi sifatida mijoz topshirigʻi asosida qimmatli qogʻozlarni boshqarish;
- qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi jarayonida mijoz topshirigʻi asosida uning hisobidan vositachilik funksiyalarini bajarish, broker vazifasini bajarish;
- qimmatli qogʻozlar chiqarish va muomalasi masalalari boʻyicha konsultatsion xizmatlar koʻrsatish (invetitsiya maslahatchiligi);
- investitsion kompaniya, anderrayter sifatida qimmatli qogʻozlar chiqarilishini tashkil etish;
- qimmatli qogʻozlarni joylashtirish boʻyicha uchinchi shaxslar foydasiga kafolat berish. Oʻzbekiston Respublikasi “Qimmatli qogʻozlar bozori toʻgʻrisida”gi qonuniga asosan, mamlakatimizda korporativ obligatsiyalar investorlarga tegishli mablagʻlarning emitentlar tomonidan toʻlanishi boʻyicha toʻlov agentlari vazifasini bajaruvchi tijorat banklari ishtirokida chiqariladi. Infratuzilma obligatsiyalari chiqarilganda esa ularni joylashtirishdan tushgan mablagʻlar alohida bank hisobvaragʻida jamlanadi va emitentning ulardan maqsadli foydalanilishini nazorat qiluvchi kuzatuv kengashi yoki yuqori boshqaruv organi qaroriga koʻra sarflanadi.
Emitent majburiyatlarining bajarilishi garov, bank kafolati yoki qonunda nazarda tutilgan boshqa usullar bilan qoʻshimcha taʼminlanadigan obligatsiyalarni chiqarish toʻgʻrisidagi qarorda qoʻshimcha taʼminot bergan shaxs toʻgʻrisidagi va taʼminot shartlari haqidagi maʼlumotlar ham koʻrsatilishi kerak. Bu holda obligatsiyalarni chiqarish toʻgʻrisidagi qaror qoʻshimcha taʼminot bergan shaxs tomonidan ham imzolanishi kerak. Bundan ham koʻrinib turibdiki tijorat banklari kafolati ostida ham obligatsiyalar chiqarilishida chiqarilishi mumkin.
Tijorat banklari tomonidan depozit sertifikatlarini chiqarish qimmatli qogʻozlar bozorini tartibga solish boʻyicha vakolatli davlat organi bilan kelishilgan holda Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Bunda depozit sertifikati – bankka qoʻyilgan omonat summasini va omonatchining (sertifikat saqlovchining) omonat summasini hamda sertifikatda shartlashilgan foizlarni sertifikatni bergan bankdan yoki shu bankning istalgan filialidan belgilangan muddat tugaganidan keyin olish huquqini tasdiqlovchi noemissiyaviy qimmatli qogʻozdir. Veksellarni chiqarish esa qimmatli qogʻozlar bozorini tartibga solish boʻyicha vakolatli davlat organi bilan kelishilgan holda Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Bunda veksel beruvchining yoxud vekselda koʻrsatilgan boshqa toʻlovchining vekselda nazarda tutilgan muddat kelganda veksel egasiga muayyan summani toʻlashga doir qatʼiy majburiyatini tasdiqlovchi noemissiyaviy qimmatli qogʻoz veksel hisoblanadi. Mamlakatimizda va xorijiy emitentlar qimmatli qogʻozlarni mustaqil ravishda, shuningdek banklar va investitsiya vositachilari orqali joylashtirish huquqiga ega.
Ayni paytda Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy baki tomonida “Kvars” aksiyadorlik jamiyati aksiyalari joylashtirilayotganligi bunga yaqqol misol boʻladi. Shu oʻrinda “qimmatli qogʻozlarga doir narxlarning, talab va taklifning darajasini saqlab turish uchun birja bitimlari tuzilganda market-meyker birjaga, Qimmatli qogʻozlar markaziy depozitariysiga, shuningdek Oʻzbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy bankiga yigʻimlar va boshqa toʻlovlar toʻlashdan ozod qilinganligini” taʼkidlash lozim.
Emitentlar qimmatli qogʻozlarni mustaqil ravishda, shuningdek banklar va investitsiya vositachilari orqali joylashtirish huquqiga ega. Bunda banklar va investitsiya vositachilari emitentlar tomonidan chiqarilgan emissiyaviy qimmatli qogʻozlar chiqarilishining joylashtirilmagan qismini sotib olish majburiyatini olib yoki olmagan holda emissiyaviy qimmatli qogʻozlarni emitent nomidan sotish toʻgʻrisida emitentlar bilan shartnomalar tuzishi mumkin. Bunda emitent, shuningdek u bilan shartnomaga koʻra emissiyaviy qimmatli qogʻozlar joylashtirilishini amalga oshiruvchi banklar va investitsiya vositachilari mazkur qimmatli qogʻozlar olinguniga qadar investorga qimmatli qogʻozlar emissiya risolasi va emissiyaviy qimmatli qogʻozlarni joylashtirish shartlari bilan tanishib chiqish imkoniyatini taʼminlashi shart. Qimmatli qogʻozlarning uyushgan savdosida qimmatli qogʻozlarga doir bitimlar natijalari boʻyicha pul mablagʻlarining hisob-kitoblari Oʻzbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki tomonidan amalga oshiriladi. Qimmatli qogʻozlarning uyushgan savdosida qimmatli qogʻozlarga doir bitimlar natijalari boʻyicha qimmatli qogʻozlardagi hisob-kitoblar esa Qimmatli qogʻozlar markaziy depozitariysi va (yoki) investitsiya vositachisi tomonidan amalga oshiriladi. Moliya bozorida tijorat banklari kredit operatsiyalari orqali faol ishtirok etishi barchaga maʼlum holat. Shuningdek valyuta bozorida ham banklarning faolligi bozor iqtisodiyoti sharoitida alohida ahamiyatga ega.
Mamlakatimizda «Yuridik va jismoniy shaxslarni umumiy kreditlash hajmida nobank kredit tashkilotlari ulushini 2020-yilda 0,35 foizdan 2025-yilga kelib 4 foizgacha oshirish» borasida vazifalar belgilab berilgan. Ushbu vazifalarni samarali amalga oshirishda nobank kredit tashkilotlari sirasiga kiruvchi mikromoliya tashkilotlari va lombardlarning ijtimoiy va iqtisodiy samaradorligini oshirishga qaratilgan ilmiy asoslangan qarashlarni o’rganishga zaruriyat yaratmoqda. Shuningdek, nobank kredit tashkilotlarining iqtisodiy va ijtimoiy samaradorliklarini belgilovchi ko’rsatkichlar tizimini aniqlashga, ular orqali nobank kredit tashkilotlarining aholi farovonligini oshirishdagi o’rnini o’rganishga hamda mikromoliya tashkilotlarining iqtisodiy va ijtimoiy samaradorligiga taʼsir ko’rsatuvchi ichki va tashqi omillarni jadallashtirish dolzarb masalalardan biri bo’lib qolmoqda.
Nobank kredit tashkilotlari tijorat banklaridan farqli ravishda bank litsenziyasiga ega emaslar, lekin ular kredit va moliyaviy xizmatlarni ham ko‘rsatadilar. Nobank kredit tashkilotlarining banklardan asosiy farqi shundaki, birinchisida bank litsenziyalari yo'q. Bu shuni anglatadiki, ular mijozlardan depozitlarni qabul qila olmaydi. Nobank kredit tashkilotlari ko'pincha o'z faoliyatini jismoniy va yuridik shaxslarga kreditlar berishga qaratilgan. Ular iste'mol, ipoteka, kichik va o'rta biznes va boshqalar kabi muayyan turdagi kreditlarga ixtisoslashgan bo'lishi mumkin. Nobank kredit tashkilotlari, odatda, asosan kredit berishga qaratilgan cheklangan miqdordagi moliyaviy xizmatlarni taqdim etadilar. Ular omonat hisobvaraqlari, hisobvaraqlarni tekshirish va hokazo kabi to'liq bank xizmatlarini taqdim etmaydi. ankdan tashqari kredit tashkilotlari ko'pincha mijozlarning kredit kuchi va zaif kredit sharoitida mijozlarga kredit berish bo'yicha ko'proq moslashuvchan bo'lishi mumkin.
Kredit berishning yuqori xavfi tufayli, bankdan tashqari kreditorlar tijorat banklariga qaraganda yuqori foiz stavkalari bilan ishlaydilar. Ular, shuningdek, kredit ballari past yoki garovi bo'lmagan qarz oluvchilarga yaxshi shartlarni taklif qilishlari mumkin. Bankdan tashqari kreditorlar ko'pincha tijorat banklariga qaraganda kamroq qat'iy tartibga solish va nazoratga ega. Biroq, ular kredit faoliyatini tartibga soluvchi qoidalar va qonunlarga ham rioya qilishni kutishadi. Bank litsenziyasi bilan bog'liq cheklovlarning kamayishi tufayli bankdan tashqari kredit bozori yanada raqobatbardosh shaklda bo’ladi. Material va metod. Nobank kredit tashkilotlarining moliyaviy xizmatlari sifatini oshirish va uning faоliyati bо‘yicha kо‘рlab ilmiy ishlar qilingan, kitоblar yоzilgan va ta’riflar berilgan. Xususan, sо‘nggi yillarda nobank kredit tashkilotlarining nazariy va amaliy masalalari xоrijlik iqtisоdchi оlimlar tоmоnidan keng о‘rganilayоtgan dоlzarb mavzulardan biri bо‘lib kelmоqda. Bu borada amerikalik iqtisodchi olim Douglas W. Diamond moliya va bank ishi sohasidagi muhim tadqiqotlar muallifi bo‘lib, uning ishi nobank kredit institutlari va ularning moliya tizimidagi roli haqida qimmatli ilmiy ma’lumotlar beradi. Jumladan, bankdan tashqari kredit tashkilotlari qanday faoliyat ko'rsatayotgani, ular qanday xizmatlar ko'rsatayotgani va qanday xavf-xatarlarga duch kelishi mumkinligini hamda nobank kredit tashkilotlari faoliyati bilan bog'liq tizimli risklarni o’rganib chiqqan.
Taniqli frantsuz iqtisodchisi JanCharlz Rochening tadqiqotlari nobank kredit tashkilotlarini tartibga solishning roli va samaradorligini tahlil qilish hamda moliyaviy nazorat masalalari va muvofiqlik choralarini ko'rib chiqqan . Amerikalik iqtisodchi Duglas Arnold nobank kredit tashkilotlarining moliya tizimidagi o'rni va ularning iqtisodiyotga ta'sirini o'rgangan. Duglas Arnold bank bo'lmagan kreditorlar kichik biznes va kam ta'minlangan uy xo'jaliklari uchun kredit olish imkoniyatini qanday oshirishini tushunish uchun keng qamrovli tadqiqotlar o'tkazgan. U ushbu tashkilotlar aholining an'anaviy banklardan foydalanish imkoniyati bo'lmagan qatlamlariga moliyaviy xizmatlar ko'rsatishda muhim rol o'ynashini aniqlagan. Shuningdek, nobank kredit institutlarining iqtisodiy o'sishga ta'sirini o'rganib, shunday xulosaga keldiki, bunday tashkilotlarning rivojlanishi korxonalarning kredit olish imkoniyatini oshirishga, kichik biznesning jadal rivojlanishiga yordam beradi. Duglas Arnold nobank kredit tashkilotlarini rivojlantirish uchun qulay muhit yaratishga faol yordam berdi. Ularning faoliyatini davlat qo‘llab-quvvatlashi, bu sohaning yuksalishi uchun sharoit yaratishi kerak, deb hisobladi. Shuningdek, u yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan tavakkalchilik va firibgarlikning oldini olish uchun nobank kredit tashkilotlarini tartibga solish va nazorat qilish muhimligini ta’kidladi.
Umuman olganda, Duglas Arnoldning tadqiqotlari nobank kredit institutlarining moliya tizimidagi o‘rni haqida tushunchani kengaytirishga va ularning rivojlanishining iqtisodiy o‘sishdagi ahamiyati haqida xabardorlikni oshirishga yordam bergan. Richard Scott Beyker - Stenford universitetining iqtisod professori, u bankdan nobank kredit tashkilotlarining xatti-harakatlari, ularning raqobatbardoshligi va kredit bozoridagi roli bo'yicha tadqiqot olib borgan. Richard Skott Beyker bankdan tashqari kredit tashkilotlari faoliyatiga turlicha yondashadi. U ushbu tashkilotlar an'anaviy banklar tomonidan qaytarilishi mumkin bo'lganlarga kredit olish imkoniyatini berish orqali zamonaviy iqtisodiyotda muhim rol o'ynashini tan oladi. Beyker iste'molchilar manfaatlarini himoya qilish va moliya tizimining barqarorligini ta'minlash uchun bank bo'lmagan kreditorlarni yanada ko'proq tartibga solishga chaqiradi. Bundan tashqari, an'anaviy banklar tomonidan ushbu xizmatlardan bosh tortganlar uchun moliyaviy xizmatlardan foydalanishning muqobil variantlarini ishlab chiqish zarurligini ta'kidlaydi. Beyker, shuningdek, bankdan tashqari kredit tashkilotlari bilan bog'liq bo'lgan yuqori foizli qarz olish muammosiga ham e'tibor qaratadi. U iste'molchilarni ushbu muassasalar tomonidan suiiste'mol qilishdan himoya qilish uchun foiz stavkalari va kredit shartlari bo'yicha qat'iy qoidalarni taklif qiladi .
Marlo Butcher - London Iqtisodiyot maktabining moliyaviy iqtisod professori bo‘lib, u bankdan tashqari kredit tashkilotlarini modellashtirish va ularning moliya tizimidagi rolini o‘rgangan.
Butcher nobank kredit tashkilotlari faoliyati bilan bog'liq ma'lum risklar mavjudligini ham tan oladi. Xususan, u ba'zilar yuqori foiz stavkalari va yashirin to'lovlarni taklif qilishi mumkinligini ta'kidlaydi, bu esa qarz oluvchilar uchun moliyaviy muammolarga olib kelishi mumkin. Shuning uchun u iste'molchilar manfaatlarini himoya qilish uchun bunday tashkilotlarni to'g'ri tartibga solish va nazorat qilishni talab qiladi. Tadqiqot metadologiyasi ushbu maqolani tayyorlashda meʼyoriy-huquqiy xujjatlar, foydalanilgan adabiyotlar va internet maʼlumotlari rasmiyligi, undagi iqtisodchi olimlarning mavzuga oid ilmiynazariy qarashlarining qiyosiy va tanqidiy tahlil qilingan. Mavzuni oʼrganish davomida umumiqtisodiy usullar bilan bir qatorda tizimli tahlil, umumlashtirish, abstraktmantiqiy fikrlash, statistik usullaridan foydalanilgan. Natijalar. Nobank kredit tashkilotlari tashkiliy-huquqiy shakli va ixtisoslashuviga ko‘ra turli xil bo‘lishi mumkin.
Quyida nobank kredit tashkilotlari turlariga alohida to’xtalib o’tamiz. Kredit uyushmalari: Bular o'z a'zolariga kreditlar va depozitlar kabi moliyaviy xizmatlar ko'rsatish uchun tuzilgan kooperativ tashkilotlardir. Kredit uyushmasining a'zolari uning egalari bo'lib, tashkilotni boshqarishda ishtirok etadilar. Mikromoliya tashkilotlari: Bular kichik tadbirkorlar va kam ta’minlangan guruhlarga kichik qarz kapitali va boshqa moliyaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyatini beruvchi tashkilotlardir. Ular odatda mintaqaviy yoki mahalliy darajada ishlaydi. Investitsiya kompaniyalari: Bular mijozlarning pul mablag'larini qimmatli qog'ozlar, aktsiyalar, obligatsiyalar va boshqa moliyaviy vositalarga investitsiya qiluvchi tashkilotlardir. Shuningdek, ular boylikni boshqarish, moliyaviy maslahat va boshqa investitsiya xizmatlarini taklif qilishlari mumkin.
Lombardlar: Bu zargarlik buyumlari, elektronika yoki avtomashinalar kabi qimmatbaho buyumlarga qarz beruvchi tashkilotlardir. Qarz oluvchi o'z mulkini garov sifatida qoldirib, kredit summasini oladi. Kredit byurolari: Bular jismoniy shaxslar va korxonalarning kredit tarixi to'g'risidagi ma'lumotlarni to'playdigan va saqlaydigan tashkilotlardir. Ular ushbu ma'lumotni kreditorlarga kredit qarorlarini qabul qilishlari uchun taqdim etadilar. Faktoring kompaniyalari: Bu korxonalardan debitorlik qarzlarini chegirmali narxda sotib olib, keyin ularni undiruvchi tashkilotlardir. Ushbu xizmat kompaniyalarga o'z tovarlari yoki xizmatlari uchun mijozlardan to'lovni kutmasdan darhol pul olishga yordam beradi.
Kredit iste'mol kooperativlari: bu o'z a'zolariga tovar va xizmatlar sotib olish uchun kredit beradigan kooperativ tashkilotlardir. Ular o'zaro yordam va hamkorlik tamoyili asosida ishlaydi. Bu turli mamlakatlarda mavjud bo'lgan nobank kredit tashkilotlariining ayrim turlari. Ularning har biri o'ziga xos xususiyatlarga, huquqiy maqomga va tartibga solishga ega. Nobank kredit tashkilotlari kapitalining yetarliligini baholash, ularning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, kapital yetarliligining haqiqiy darajasini tahlil qilishga asoslanadi. Nobank kredit tashkilotlari turli mikromoliyaviy xizmatlarni taqdim etadilar, jumladan:
• mikrokreditlar: bular kichik yoki mikrobiznesning faoliyatini rivojlantirish va kengaytirish uchun beriladigan kichik miqdordagi pul mablag‘laridir;
• mikro depozitlar: bu mijozlar o‘z jamg‘armalarini saqlab qolish va ko‘paytirish maqsadida bankdan tashqari kredit muassasasida ochishlari mumkin bo‘lgan omonatdir;
• mikrosug‘urta: bu bankdan tashqari kredit tashkilotlari tomonidan taklif etilayotgan sug‘urta turi bo‘lib, mijozlarga o‘z mol-mulki, salomatligi yoki hayotini xavf-xatarlardan himoya qilish imkonini beradi;
• pul o'tkazmalari: ba'zi nobank kredit tashkilotlari bank hisob raqamini ochmasdan, mamlakat ichida yoki xalqaro miqyosda pul o'tkazish xizmatlarini ko'rsatadi;
• moliyaviy maslahat: bu xizmat mijozlarga moliyaviy rejalashtirish, qarzlarni boshqarish, investitsiyalar va shaxsiy yoki biznes moliyasining boshqa jihatlari bo'yicha maslahat va ko'rsatmalar berishni o'z ichiga oladi;
• boshqa xizmatlar: ayrim nobank kredit tashkilotlari tadbirkorlarni o‘qitish, treninglar va seminarlar tashkil etish, biznes rejalar va strategiyalarni ishlab chiqish bo‘yicha ham xizmatlar ko‘rsatishi mumkin. Yuqorida keltirilgan jadvalga qo’shimcha ravishda nobank kredit tashkilotlari afzalliklariga quyidagilarni keltirishimiz mumkin:
• ko'proq moslashuvchan kreditlash shartlari: nobank kredit tashkilotlari ko'pincha past foiz stavkalari, garov yoki kafolatsiz kredit olish imkoniyati va noqulay kredit tarixiga ega bo'lgan qarz oluvchilar bilan ishlashga ko'proq tayyorlik kabi moslashuvchan kreditlash shartlarini taklif qiladilar;
• murojaatlarni tez ko‘rib chiqish: murojaatlarni ko‘rib chiqish va kredit berish to‘g‘risida qaror qabul qilish uzoq vaqt talab qiladigan banklardan farqli o‘laroq, nobank kredit tashkilotlari tez qaror qabul qilib, bir necha soat yoki kun ichida pul mablag‘larini berishlari mumkin;
• qulaylik: bankdan tashqari kreditorlar, ayniqsa, bankka kirish imkoniga ega bo'lmagan yoki muayyan moliyalashtirish ehtiyojlariga ega bo'lgan mijozlar uchun qulayroq va qulayroq bo'lishi mumkin. Nobank kredit tashkilotlarining kamchiliklari: • yuqori foiz stavkalari: Bankdan tashqari kreditorlar ko'pincha banklarga qaraganda yuqori foiz stavkalarini taklif qilishadi, ayniqsa kredit ballari past yoki noan'anaviy daromad manbalari bo'lgan qarz oluvchilar uchun;
• firibgarlik va adolatsiz amaliyotlar xavfi: Banklardan farqli o'laroq, bankdan tashqari kreditorlar firibgarlik va yashirin to'lovlar, oshirilgan foiz stavkalari yoki kredit shartlarini noto'g'ri ko'rsatish kabi adolatsiz amaliyotlar xavfiga ko'proq moyil bo'lishi mumkin;
• kreditlar hajmi va turlari bo'yicha cheklovlar: Ba'zi nobank kredit tashkilotlari o'zlari beradigan kreditlarning hajmi va turlari bo'yicha cheklovlarga ega bo'lishi mumkin. Masalan, ular faqat ma'lum hajmdagi iste'mol yoki korporativ kreditlarni berishga ixtisoslashgan bo'lishi mumkin.
| |
http://kompy.info/texnologiyalar-vazirligi-muhammad-al-xorazmiy-nomidagi-toshken-v60.html#4-bosqich_AKT-11-21_guruh_talabasi_Saidova_Farzonaning_“Ilmiy_ta’lim”__fanidan_tayyorlagan | Texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi | Texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi
amaliy ish 1
|
Bosh sahifa
Aloqalar Bosh sahifa Texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi
| |
http://kompy.info/-ders-cedvelleri.html | • Dərs cədvəlləri | ADPU-nun Fizika fakültəsinin «Elektrik və Optika» kafedrası
tarixi, strukturu, əməkdaşlar, elmi fəaliyyət, tədris işi...
• Əlaqə
• Əməkdaşlar
• Tarix
• Stuktur
• Statistika
• Elmi fəaliyyət
• Tədris işi
• Xarici əlaqələr
• Dərs cədvəlləri
• Elmi məqalələr
Əlaqə
Ünvan:
Telefon:
Faks:
WEB:
Əməkdaşlar
|
|
|
|
|
Cahangir İslam oğlu Hüseynov
(kaf.m., dos., f.f.d)
|
Mirzəli İsmayıl oğlu Murğuzov
(prof., f.e.d.)
|
Vaqif İbad oğlu Nəsirov
(prof., f.e.d.)
|
İltifad Şabanəli oğlu Dadaşov
(dos., f.f.d.)
|
Rəna Feyzulla qızı Məmmədova
(dos., f.f.d.)
|
|
|
|
|
|
Şərif Saleh oğlu İsmayılov
(dos., f.f.d.)
|
Əliqulu Nağı oğlu Quliyev
(dos., f.f.d.)
|
Aydın Səfərbəy oğlu Ələkbərov
(dos., f.f.d.)
|
Xatirə Ağakərim qızı Adıgözəlova
(dos., f.f.d.)
|
Cəlal Mirəli oğlu Səfərov
(b/m., f.f.d.)
|
|
|
|
|
|
Ağaxəlil Ələsgər oğlu Əliyev
(b/m., f.f.d.)
|
Oktay Mayıl oğlu Həsənov
(m., f.f.d.)
|
İsrail Musa oğlu Məmmədov
(m.)
|
Tapdıq Aslan oğlu Cəfərov
(m.)
|
Böyükxanım Həsən qızı Həsənova
(lab.m.)
|
|
|
|
|
|
Tura Mixayılovna Aydınova
(lab.m.)
|
Aybəniz Güloğlan qızı Rzayeva
|
Gözəl Ulduz qızı Hacıyeva
|
Nübar Bayram qızı Nadirova
|
Razim Baba oğlu Bayramov
|
|
|
|
|
|
Gülər Əlican qızı Qaraşova
(b/lab.)
|
Məlahət Əvəz qızı Abbasova
|
|
|
|
Tarixi
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universtetinin Elektrik və optika kafedrası 1976-cı ildən müstəqil fəaliyyət göstərir. Kafedraya 1982-ci ilə qədər dosent A.Məmmədov və professor K. Məmmədov, 1982-ci ildən 2012-ci il may ayına qədər professor Mirzəli Murquzov rəhbərlik etmişdir. Hal hazırda kafedra müdiri dos. Cahagir İslam oğlu Hüseynovdur.
Kafedranın inkişafında prof. K.Məmmədov, prof. Ə.Rüstəmov, prof.B.Quliyev, prof. Q.Səfərəliyev, prof. B.Haqverdiyev, prof. M.Əliyev, dos. M.Xəlilov, dos.X.Xəlilov, dos.V. Nağıyev, dos.V.Yusifov, Y.Yusifov və başqalarının səmərəli xidmətləri olmuşdur.
Strukturu
Kafedranın nəzdində aşağıdakı laboratoriyalar fəaliyyət göstərir:
-
Elektrik və maqnetizm;
-
Optika;
-
Атом və nüvə fizikası;
-
Yarımkeçiricilər fizikası və fiziki elektronika;
-
Radiofizika;
-
Rentgenquruluş təhlil;
-
Nadir torpaq metalları materialları fizikası.
Elektrik və maqnetizm laboratoriyası
Tədris prosesində aşağıdakı laboratoriya işləri icra olunur:
-
Ampermetrin dərəcələnməsi
-
Voltmetrin dərəcələnməsi
-
Mənbəyin e.h.q.-si və daxili müqavimətinin məlum müqavimətə görə təyini
-
Xarici müqavimətdən asılı olaraq mənbəyin gücünün və f.i.ə.-nın təyini
-
Potensial düşküsünə görə müqavimətin təyini
-
Uitson körpüsü vasitəsilə müqavimətin təyini
-
Metalların müqavimətinin temperatur asılılığının təyini
-
Misin elektrokimyəvi ekvivalentinin və Faradey ədədinin təyini
-
Yarimkeçiricilərin müqavimətinin temperatur asılılığının təyini
-
Termoelektron emissiya qanunlarının yoxlanılması və elektronunn çıxış işinin təyini
-
Termocütün dərəcələnməsi və termo e.h.q.-nin təyini
-
Elektrik enerjisinin istilik ekvivalentinin təyini
-
Yerin maqnit sahəsinin üfüqi toplananının tangens qalvanometri vasitəsilə təyini
-
Solenoidin oxu boyunca maqnit sahəsi intensivliyinin təyini
-
Dəyişən cərəyan dövrəsində kondensatorun tutumunun təyini
-
Özü-özünə induksiya əmsalının təyini
-
Dəyişən cərəyan dövrəsi üçün Om qanununun yoxlanılması
-
Dəyişən cərəyan dövrəsində ayrilan gücün və gərginliklə cərəyan arasındakı faza sürüşməsinin təyini
-
Transformatorun trasformasiya və f.i.ə.-nın təyini
-
Sönən elektromaqnit rəqslərinin öyrənilməsi
-
Dia- və paramaqnetiklərin maqnit nüfuzluğunun təyini
-
Sarğacın induktivliyinin təyini
-
Elektron osilloqrafının işinin öyrənilməsi
-
Elektronun xüsusi yükünün maqnetron üsulu ilə təyini
Optika laboratoriyası
Tədris prosesində aşağıdakı laboratoriya işləri icra olunur:
-
Lampanın işiq şiddətinin fotometrlə təyini
-
Elektrik lampasının xüsusi gücünün təyini
-
Fotoelementin həssaslığının təyini
-
Tərs kvadratlar qanununun yoxlanılması
-
Çökük güzgünün baş fokus məsafəsinin təyini
-
Toplayıci linzanin baş fokus məsafəsinin təyini
-
Səpici linzanın baş fokus məsafəsinin təyini
-
Linzalarda xromatik aberrasiyanın tədqiqi
-
Sferometr vasitəsilə linzanın əyrilik radiusunun təyini
-
Baxış borusunun böyütməsinin təyini
-
Mikroskopun böyütməsinin təyini
-
Mikroskop vasitəsilə şüşənin sındırma əmsalının təyini
-
Mayelərin sındırma əmsalının Abbe refraktometri vasitəsilə təyini
-
Molekulların xətti refraktometr vasitəsilə təyini
-
Şüşənin, prizmanın sındırma əmsalının spektrometr vasitəsilə təyini
-
Nyuton halqaları vasitəsilə işığın dalğa uzunluğunun təyini
-
Dfraksiya qəfəsi vasitəsilə işığın dalğa uzunluğunun təyini
-
Malyus qanununun yoxlanılması
-
Dairəvi polyarimetrlə optik aktiv məhlulların dönmə bucağının təyini
-
Polyarimetrlə şəkər məhlullarının konsentrasiyasının təyini
-
Şüşənin prizmanın dispersiyasının spektrometr vasitəsilə təyini
-
Fotoelektrik kolorimetri vasitəsilə məhlullarının konsentrasiyasının təyini
Атом və nüvə fizikası laboratoriyası
Tədris prosesində aşağıdakı laboratoriya işləri icra olunur:
-
Xarici fotoeffektin öyrənilməsi
-
Fotoelementin volt-amper xarakteristikasınin çıxarılması
-
Fotoelementin lüks-amper xarakteristikasınin çıxarılması
-
Fotoelementin spektral xarakteristikasınin çıxarılması
-
Plank sabiti və çıxış işinin təyini
-
Mütləq qara cismin şüalanma qanunlarının öyrənilməsi
-
Optik pirometrin iş prinsipinin öyrənilməsi
-
Stefan-Bolsman qanununun yoxlanılması
-
Vinin yerdəyişmə qanununun yoxlanılması
-
Hidrogen atomu spektrində spektral qanunauyğunluqların öyrənilməsi
-
УМ-2monoxromatorunun dərəcələnməsi
-
Hidrogenin şüalanma spektrinin tədqiqi
-
Ridberq sabitinin təyini
-
Hidrogen atomunun enerji səviyyəsinin hesablanması
-
Frank və Hers təcrübəsi
-
ЛМ-2 lampasının statik tor xarakteristikasınin çıxarılması
-
ЛМ-2 lampasının dinamik tor xarakteristikasınin çıxarılması
-
Elektronun xüsusi yükünün maqnetron üsulu ilə təyini
-
Lazer şüalarının fiziki xassələrinin öyrənilməsi
-
Lazer işığının dalğa uzunluğunun difraksiya qəfəsi vasitəsi ilə təyini
-
Lazer şüalarının enerjisinin təyini
-
Lazer şüalarının dağılma dərəcəsinin təyini
-
Kristallarda işığın udulmasının öyrənilməsi
Yarımkeçiricilər fizikası və fiziki elektronika laboratoriyası
Tədris prosesində aşağıdakı laboratoriya işləri icra olunur:
Yaımkeçiricilər fizikası
-
Yarımkeçirici materiallarda köcürmə hadisələrinin tədqiqi
-
Yarımkeçirici materialların xüsusi elektrikkeçiriciliyinin temperatur asılılığının tədqiqi
-
Yarımkeçirici materialların Holl əmsalının temperatur asılılığının tədqiqi
-
Yarımkeçiricilərdə yükdaşıyıcıların səpilmə mexanizminin araşdırılması
-
Yarımkeçirici materialların termo e.h.q-nin temperatur asılılığının tədqiqi
-
Yarımkeçiricilərdə istilikkeçiriciliyin təyini
-
Yarımkeçirici diodun volt-amper xarakteristikasının öyrənilməsi
-
Yarımkeçirici diodun VAX-nın çıxarılması
-
Yarımkeçirici diodun düzləndirmə qabiliyyətinin müşahidə edilməsi
-
Diod maddəsinin (məsələn Ge və ya Si) DE aktivləşmə enerjisinin təyini
-
Yarımkeçirici triodun-tranzistorun giriş və cıxış xarakteristikasının öyrənilməsi
-
Ümumi baza sxemində p-n-p tip tranzistorun giriş xarakteristikasının cıxarılması
-
Ümumi baza sxemində p-n-p tip tranzistorun cıxış xarakteristikasının cıxarılması
-
Tranzistorun h-parametrlərinin hesablanması
-
Termorezistorun volt-amper xarakteristikasının və aktivləşmə enerjisinin təyini
-
Temperaturun həssaslıq əmsalının təyini
-
Termorezistorun müqavimətinin temperature asılılığının təyini
-
Termorezistorun statik volt-amper xarakteristikasının cıxarılması
-
Fotorezistorun fotokeciriciliyinin öyrənilməsi və yükdaşıyıcıların relaksasiya müddətinin təyini
-
Fotorezistorun volt-amper xarakteristikasının cıxarılması
-
Fotorezistorun lüks-amper xarakteristikasının cıxarılması
-
Yükdaşıyıcıların relaksasiya müddətinin təyini
-
Fotodiodun fotoelektrik xassələrinin öyrənilməsi
-
Fotodiodun volt-amper xarakteristikasının cıxarılması
-
Fotodiodun işıq xarakteristikasının cıxarılması
-
Fotodiodun ətalətliliyinin relaksasiya müddətinin təyini
-
İşıq diodunun volt-amper xarakteristikasının cıxarılması və Plank sabitinin təyini
-
İşıq diodunun volt-amper xarakteristikasının cıxarılması
-
Plank sabitinin işıq diodu vasitəsi ilə təyini
Fiziki elektronika
-
Elektron osilloqrafı
-
Elektron osilloqrafının quruluşu və iş prinsipi ilə tanışlıq
-
Sadə elektrik siqnallarının müşahidə edilməsi
-
Lıssaji fiqurlarının osilloqrafda müşahidə edilməsi
-
Bəzi xətti və qeyri-xətti elementlərin VAX-nın müşahidə edilməsi
-
İkielektrodlu elektron lampası
-
Vakuum diodunun anod xarakteristikasının cıxarılması
-
Optik pirometr vasitəsi ilə katodun temperaturunun təyini
-
Diodun anod xarakteristikasının dikliyinin və daxili müqavimətinin
-
Elektronun metaldan cıxış işinin hesablanması
-
Üç elektrodlu elektron lampası
-
6C2C triodunun anod xarakteristikasının cıxarılması
-
6C2C triodunun tor xarakteristikasının cıxarılması
-
Triodun anod və tor xarakteristikalarının xətti hissəsinə görə m-gücləndirmə əmsalını, S-dikliyini və Ri-daxili müqvimətini hesablamalı
-
Torun xarakteristikasının osilloqrafın ekranında müşahidə edilməsi
-
Neon lampası
-
Qaz (neon) lampasının volt-amper xarakteristikasının öyrənilməsi
-
Relaksasiya rəqslərinin müşahidə edilməsi və relaksasiya müddətinin hesablanması
Radiofizika laboratoriyası
Tədris prosesində aşağıdakı laboratoriya işləri icra olunur:
-
Alcaq tezlikli generator
-
Standart siqnal generatorunun işi
-
Diferensiallayıcı RC dövrəsinin tədqiqi
-
Sadə xətti dövrələr-inteqrallayıcı RC dövrəsi
-
Paralel qoşulmuş rəks konturunun tədqiqi
-
Ardıcıl qoşulmuş rəqs konturunun tədqiqi
-
Birbaşa gücləndirməli sadə dedektorlu radioqəbuledici
-
Birbaşa gücləndirməli və tranzistorlu radioqəbuledici
-
Birbaşa gücləndirməli iki kaskadlı tranzistorlu qəbuledicinin tədqiqi
-
Alcaq tezlikli elektrik filtirlərinin tədqiqi
-
Yüksək tezlikli elektrik filtirlərinin tədqiq
-
Pentod lampasının tədqiqi
Rentgenquruluş təhlil laboratoriyası
Rentgenquruluş təhlili
Tədris prosesində aşağıdakı laboratoriya işləri icra olunur:
-
ИРИС-М markalı rentgen qurğusunun iş prinsipi
-
Laueqramın alınması və tədqiqi
-
Laue metodu
-
Laueqramın alınması
-
Stereoqrafik proyeksiyalar
-
Laueqrama görə qnomostereoqrafik proyeksiyanın qurulması
-
Ovuntunun rentgenqramının alınması və onun kubik qəfəsli kristallar üçün hesablanması
-
Debay-Şerrer metodu
-
Ovuntunun rentgenqramının alınması və kub kristal üçün hesablanması
-
İki komponentli sistemin rentgen faza təhlili
Nadir torpaq metalları materialları fizikası laboratoriyası
Laboratoriya tətbiq xarakterli tədqiqat işlərini tənzimləmək, professor-müəllim heyəti, doktorantları, magistrləri və tələbələri elmi işə fəal cəlb etmək məqsədi ilə Elektrik və optika kafedrasının bazasında 1989-cu ildə yaradılmışdır. Laboratoriyada nadir torpaq metallarının iştirakı ilə yeni materialların alınması, onların fiziki–kimyəvi xassələrinin formalaşmasının elektron təbiəti problem mövzusu üzrə elmi-tədqiqat işi aparılır. Aparılan elmi-tədqiqat işlərinin nəticəsində 120-dən çox yeni yarımkecirici material alınmış və onların kompleks fiziki-kimyəvi xassələri öyrənilmişdir. Bu sahə ilə bağlı 5 monoqrafiya və 100-dən çox məqalə yaxın və uzaq xaricdə nəşr olunmuş və beynəlxalq konfranslarda məruzə edilmişdir.
Static göstəricilər -
14 nəfər professor-müəllim heyəti,
-
2 nəfər elmlər doktoru, professor,
-
7 nəfər fəlsəfə doktoru, dosent,
-
2 nəfər fəlsəfə doktoru, baş müəllim,
-
1 nəfər fəlsəfə doktoru müəllim,
-
2 nəfər müəllimdən,
-
1 nəfər 0,5 ştat əvəzçiliklə dosent
-
7 nəfər tədris köməkçi heyət çalışır.
-
2 nəfər laboratoriya müdri
-
5 nəfər böyük laborantdan ibarətdir.
Elmi fəaliyyət
Elektrik və optika kafedrasının elmi işlərinin istiqaməti əsasən nadir torpaq metallarının iştirakı ilə AIVBVI(AIV=Ge, Sn, Pb; BVI=Se, Te, S) qrup birləşmələri əsasında yeni yarımkeçirici materialların alınması, optimal texnologiyanın işlənilməsi, onların fiziki-kimyəvi analizi və elektrofiziki xassələrinin tədqiqindən ibarətdir. 1980-1990-cı illərdə nadir torpaq metalları NTM aşqar kimi müxtəlif metalların möhkəmliyini, ərimə temperaturunun artırılması və s. məqsədlər üçün istifadə olunurdu. İlk dəfə prof.M.İ.Murquzov hələ Kiyevdə olarkən öz elmi işlərini NTM-nın iştirakı ilə olan yarımkeçirici materialların alınması, tədqiqi məsələsinə həsr etmişdir. O elmi işlərini NTM-nın elektron konfiqurasiyası modeli əsasında qurmuş və AIVBVI-qrup yarımkeçirici birləşmələrinin bu model əsasında bir sıra xassələrini izahını vermişdir. Azərbaycana bu sahədə olan tədqiqat işlərini ilk dəfə prof.M.İ.Murquzov gətirmiş və bu baza əsasında 1989-cu ildə Elektrik və optika kafedrası nəzdində “NTMM-nin fizikası” elmi tədqiqat laboratoriyası yaradılmışdır. Laboratoriyanın əsas elmi istiqaməti NTM-nın iştirakı ilə AIVBVI –qrup yarımkeçirici birləşmə və onların bərk məhlullarının alınması, kinetik xassələrinin və elektron quruluşunun “Elektron konfiqurasiyası modeli” əsasında elmi izahını verməklə bərabər praktik əhəmiyyət kəsb edən tərkibləri müəyyən etmək, tətbiqini tövsiyə etməkdir.
Kafedranın və elmi tədqiqat laboratoriyasının əməkdaşları Rusiya EA-nın “Radiotexnika və Elektronika”, Ukrayna EA-nın “Metalşünaslıq Problemləri” , Azərbaycan MEA-nın Fizika, Radiasiya Problemləri, Kimya Problemləri, Neft - Kimya Prosesləri İnstitutları, BDU, AzTU, ADNA və s. Neft (turkcha neft, fors, neft), qoramoy - suyuq yonuvchi qazilma boylik, organik birikmalarning , asosan, uglevodorodlarning murakkab aralashmasidan iborat modda. Yer yuzasidan, asosan, 1,2-2,0 km chukurlikdagi yer osti gumbazlarining gʻovak yoki seryoriq togʻ jinslari (qum, qumtosh, ohaktoshlar)da joylashgan. təşkilatlarla sıx əməkdaşlıq edir. Laboratoriyanın texniki bazası alınan yarımkeçirici matıerialların T=77-900K temperatur intervalında kinetik xassələrinin kompleks şəkildə tədqiq olunmasına imkan verir. Təcrübədən alınmış bu makroskopik parametrlər əsasında analiz aparılmış və maddələrin elektron təbiətinin formalaşmasında, istilik, qalvanomaqnit və optik xassələrinin araşdırılması əsasında praktik əhəmiyyət kəsb edən tərkiblər müəyyən olunmuşdur.
Aparılan tədqiqat işlərində üç və dördkomponentli, mürəkkəb yarımkeçirici maddələrin fiziki xassələrinin formalaşmasında bir sıra ümumi qanunauyğunluqlar müəyyən olunmuşdur. NTM-atomlarının elektron konfiqurasiyasının formalaşmasında dərində yerləşən 4f orbitasının mühüm rolu araşdırılmışdır. Aparılan təcrübələr nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, NTM atomları ilə daha kiçik dozalarda aşqarlanmış yarımkeçirici tərkiblərin həssaslığı daha yüksəkdir və tərkiblərə daxil edilən dozanın miqdarından asılı olaraq maddələrin fiziki xassələrini tənzimləmək mümkündür. Həmçinin 4f orbitin dolması ilə fiziki-kimyəvi xassələr arasında funksional asılılıq müəyyənləşdirilmişdir.
Bu müddət ərzində 5 nəfər elmlər doktoru və 15 nəfər fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almışdır. 15-müəlliflik şəhadətnaməsi alınmışdır. 120-dən çox yeni yarımkeçirici materiallar alınmış və onların kompleks: fiziki-kimyəvi və fiziki xassələri öyrənilmişdir. Bu sahədə 5 monoqrafiya və 250-dən çox məqalə və tezis nəşr olunmuşdur. Bir sıra beynəlxalq konfranslarda məruzələr edilmişdir.
Tədris işi Tədris olunan fənlər Bakalavr pilləsi üzrə -
Elektrik və maqnetizm
-
Optika
-
Atom və nüvə fizikası
-
Müasir təbiətşünaslığın konsepsiyalar
-
Radiofizika
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
Fiziki elektronika
-
Yarımkeçirici materiallar və cihazların texnologiyası
-
Ümumi fizika
-
Texnologiya müəllimliyi
-
Riyaziyyat müəllimliyi
-
İnformatika müəllimliyi
-
Kimya müəllimliyi
-
Kimya-biologiya müəllimliyi
Magistratura pilləsi üzrə -
Yarımkeçiricilərin optik və fotoelektrik xassələri
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
Yarımkeçiricilərdə kimyəvi rabitənin növləri
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
Yarımkeçiricilər fizikasının müasir problemləri
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
Yarımkeçirici materialların texnologiyası
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
Yarımkeçirici cihazların texnologiyası
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
Yarımkeçirici çeviricilər
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
Yarımkeçirici materialların və cihazların parametrlərinin təyini üsulları
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
Yarımkeçiricilərdə kinetik hadisələr
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
Kristalloqrafiya və yarımkeçiricilərin zona quruluşu
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
Fizikanın tarixi və metodologiyası
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
SF: Maddə quruluşu
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
SF: Kvant kimyası
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
SF: Yarımkeçiricilər nəzəriyyəsi
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
SF: İfratkeçiricilər fizikası
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
SF: Nanotexnologiya
-
Yarımkeçiricilər fizikası
-
SF: Yarımkeçirici materialların tədqiqt üsulları
-
Yarımkeçiricilər fizikası
Kafedranın professor-müəllim heyəti bakalavr pilləsi üzrə fizika, riyaziyyat, kimya, mühəndis pedaqoji və bədii qrafika, biologiya fakültələrində ümumi fizika kursu üzrə yüksək səviyyədə mühazirələr oxuyur, laboratoriya və məşğələ dərsləri aparırlar. Bakalavr pilləsi ilə yanaşı olaraq kafedrada TEM 03.00.06-Yarımkeçiricilər fizikası istiqaməti üzrə magistr hazırlığı həyata keçirilir.
Kafedra üzrə tədris planlarında nəzərdə tutulmuş bütün fənlər üzrə tədris proqramları hazirlanmış və Elmi Şurada təsdiq edilmişdir. Bütün fənlər üzrə tədris mövcud təqvim-tematik planlara uyğun olaraq aparılır. Son illər kafedrada tədris olunan fənlərin dərslik və dərs vəsaitləri ilə təmin olunması sahəsində uğurlu addımlar atılmışdır. Belə ki, kafedra əməkdaşları tərəfindən çoxlu sayda tədris vəsaitləri hazırlanmış və tələbələrin istifadəsinə verilmişdir. Bunlara misal olaraq M.Murquzov “Atom fizikası” (2011), dərsliyini, M.Murquzov, C.Hüseynov, T.Cəfərov “Atom və nüvə fizikası: qısa nəzəri məlumat, suallar,məsələlər,testlər” (2010), M.Murquzov, C.Hüseynov, T.Cəfərov “Ümumi fizika kursundan məsələlər (atom və nüvə fizikası) (2005), M,Murquzov, V.Nəsirov, C.Hüseynov ”Fizika kursundan laboratoriya praktikumu (elektrik, maqnetizm, optika)” (2010), V.Yusifov “Optika” (2008), M.Murquzov, A.Ələkbərov “Atom fizikasından laboratoriya praktikumu” (2001), M.Murquzov, A.Ələkbərov, C C.Səfərov “Fiziki elektonikadan laboratoriya praktikumu” (2004), V.Nəsirov, G.Aslanlı “Elektrik və maqnetizm” (2008) dərs vəsaitlərini, V.Nəsirov “Optika” (2010), Ş.İsmayılov “Fotoelektrik effekti” (2010) və “İstilik şüalanması” (2010), V.Nəsirov,X.Adıgözəlova, O.Həsənov “Elektrik və maqnetizmdə məsələlər” (2011), M.Murquzov, A.Ələkbərov, O.Həsənov “Ümumi fizika kursu” (2012), M.Murquzov, C.Hüseynov X.Adıgözəlova “Ümumi fizikadan referat və kurs işlərinin mövzuları” (2012) metodik vəsaitlərini misal göstərmək olar.
Xarici əlaqələr
Uzun illər ərzində kafedra əməkdaşları keçmiş Sovetlər İttifaqının bir çox respublikaları və elmi mərkəzləri ilə, habelə İran, Türkiyə, Almaniya, ABŞ, Fransa, Əlcazair və başqa ölkələrin universitetləri və elmi-tədqiqat institutları ilə əlaqə saxlamış, birgə elmi-tədqiqat işləri aparmışlar.
Kafedra əməkdaşları əldə etdiyi elmi nəticələr dəfələrlə bir sıra xarici ölkələrdə, o cümlədən Rusiyada, Ukraynada, Belorusiyada, Litvada, Özbəkistanda, Gürcüstanda, Amerikada, Almaniyada, İngiltərədə, Fransada, Polşada, İranda, Türkiyəda və başqa xarici ölkələrdə keçirilən beynəlxəlq elmi konfraslarda və simpoziumlarda məruzə edilmiş və elmi ictimaiyyət tərəfindən maraqla qarşılanmışdır.
| |
http://kompy.info/masofaviy-va-ikkinchi-oliy-talim-fakulteti-soliq-va-soliqqa-to.html#Aksiz_solig‘ining_turlari | “masofaviy va ikkinchi oliy ta’lim” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan mustaqil ta`lim uchun nazorat ishi | |
“masofaviy va ikkinchi oliy ta’lim” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan mustaqil ta`lim uchun nazorat ishi
|
bet | 1/3 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 162,82 Kb. | | #274838 |
Bog'liq Ijtimoiy soliq va mahalliy yig’imlar OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI “MASOFAVIY VA IKKINCHI OLIY TA’LIM” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan MUSTAQIL TA`LIM UCHUN NAZORAT ISHI Bajardi:BHA-69/2-2023 guruh Murodov Nurali. Qabul qildi: Reja: - 1. Aksiz solig‘ining maqsadi
- 2.Aksiz solig‘ining turlari
- 3. Qonunchilik va tartibga solish
1.Aksiz solig‘ining maqsadi - Iste'molni boshqarish: Aksiz solig‘i zararli mahsulotlar (alkogol, tamaki) iste'molini kamaytirish maqsadida joriy etilgan. Bu, ayniqsa, sog‘liqni saqlashga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.
- Byudjetni to‘ldirish: Davlatning moliyaviy resurslarini oshirish uchun aksiz solig‘i muhim manba hisoblanadi.
Aksiz solig‘ining turlari - Aksiz solig‘ining turlari
- Mahsulot turlariga ko‘ra: Alkoholi ichimliklar, tamaki mahsulotlari, yoqilg‘i, shuningdek, boshqa aniq tovarlar (masalan, avtotransport) uchun alohida stavkalar mavjud.
- Stavkalar: Aksiz solig‘ining stavkalari davlat tomonidan belgilangan va har xil tovarlarga qarab farq qiladi. Ba'zi mahsulotlar uchun bu stavkalar yuqori bo‘lishi mumkin.
Qonunchilik va tartibga solish - Qonunchilik va tartibga solish
- Davlat qonunchiligi: Aksiz solig‘i har bir mamlakatda o‘ziga xos qoidalar va tartiblarga ega. Davlatlar ushbu soliqni yig‘ish mexanizmlarini hisoblash tartibini va to‘lash muddatlarini belgilaydi.
- Monitoring va nazorat: Aksiz solig‘ining to‘lanishi va to‘lanmasligi bo‘yicha monitoring va nazorat tizimlari mavjud. Bu noqonuniy savdoni oldini olishda muhim rol o‘ynaydi.
O'zbekiston sharoitida aksiz solig‘I - O'zbekiston sharoitida aksiz solig‘I
- O‘zbekiston Respublikasida aksiz solig‘i 2021-yildan kuchga kirgan yangi qonunlarga muvofiq joriy etilgan. Ushbu qonunlarga ko‘ra, aksiz solig‘i tovarlarning turiga qarab farq qiladi va uning darajasi har yili yangilaydi.
- O‘zbekistonning iqtisodiy strategiyalari: Aksiz solig‘idan olingan mablag‘lar ijtimoiy va iqtisodiy dasturlarga sarflanadi, masalan, sog‘liqni saqlash va ta'lim sohasini rivojlantirish.
|
| | |
http://kompy.info/masofaviy-va-ikkinchi-oliy-talim-fakulteti-soliq-va-soliqqa-to.html#“Aksiz_solig‘i”_mavzusida | “masofaviy va ikkinchi oliy ta’lim” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan mustaqil ta`lim uchun nazorat ishi | |
“masofaviy va ikkinchi oliy ta’lim” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan mustaqil ta`lim uchun nazorat ishi
|
bet | 1/3 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 162,82 Kb. | | #274838 |
Bog'liq Ijtimoiy soliq va mahalliy yig’imlar OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI “MASOFAVIY VA IKKINCHI OLIY TA’LIM” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan MUSTAQIL TA`LIM UCHUN NAZORAT ISHI Bajardi:BHA-69/2-2023 guruh Murodov Nurali. Qabul qildi: Reja: - 1. Aksiz solig‘ining maqsadi
- 2.Aksiz solig‘ining turlari
- 3. Qonunchilik va tartibga solish
1.Aksiz solig‘ining maqsadi - Iste'molni boshqarish: Aksiz solig‘i zararli mahsulotlar (alkogol, tamaki) iste'molini kamaytirish maqsadida joriy etilgan. Bu, ayniqsa, sog‘liqni saqlashga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.
- Byudjetni to‘ldirish: Davlatning moliyaviy resurslarini oshirish uchun aksiz solig‘i muhim manba hisoblanadi.
Aksiz solig‘ining turlari - Aksiz solig‘ining turlari
- Mahsulot turlariga ko‘ra: Alkoholi ichimliklar, tamaki mahsulotlari, yoqilg‘i, shuningdek, boshqa aniq tovarlar (masalan, avtotransport) uchun alohida stavkalar mavjud.
- Stavkalar: Aksiz solig‘ining stavkalari davlat tomonidan belgilangan va har xil tovarlarga qarab farq qiladi. Ba'zi mahsulotlar uchun bu stavkalar yuqori bo‘lishi mumkin.
Qonunchilik va tartibga solish - Qonunchilik va tartibga solish
- Davlat qonunchiligi: Aksiz solig‘i har bir mamlakatda o‘ziga xos qoidalar va tartiblarga ega. Davlatlar ushbu soliqni yig‘ish mexanizmlarini hisoblash tartibini va to‘lash muddatlarini belgilaydi.
- Monitoring va nazorat: Aksiz solig‘ining to‘lanishi va to‘lanmasligi bo‘yicha monitoring va nazorat tizimlari mavjud. Bu noqonuniy savdoni oldini olishda muhim rol o‘ynaydi.
O'zbekiston sharoitida aksiz solig‘I - O'zbekiston sharoitida aksiz solig‘I
- O‘zbekiston Respublikasida aksiz solig‘i 2021-yildan kuchga kirgan yangi qonunlarga muvofiq joriy etilgan. Ushbu qonunlarga ko‘ra, aksiz solig‘i tovarlarning turiga qarab farq qiladi va uning darajasi har yili yangilaydi.
- O‘zbekistonning iqtisodiy strategiyalari: Aksiz solig‘idan olingan mablag‘lar ijtimoiy va iqtisodiy dasturlarga sarflanadi, masalan, sog‘liqni saqlash va ta'lim sohasini rivojlantirish.
|
| | |
http://kompy.info/3-bosqich-akt-11-21-guruh-talabasi-saidova-farzonaning-operats.html | 3-bosqich akt-11-21 guruh talabasi Saidova Farzonaning “Operatsion tizimlar” fanidan tayyorlagan amaliy ishi-2 | |
3-bosqich akt-11-21 guruh talabasi Saidova Farzonaning “Operatsion tizimlar” fanidan tayyorlagan amaliy ishi-2
|
Sana | 22.05.2024 | Hajmi | 42,4 Kb. | | #250428 |
Bog'liq 9 amaliy mashg\'ulot
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI
Telekommunikatsiya texnologiyalari fakulteti
3-bosqich AKT-11-21 guruh talabasi Saidova Farzonaning “Operatsion tizimlar” fanidan tayyorlagan
AMALIY ISHI-2
№-2
Bajardi: __________ F.Saidova
Qabul qildi: __________ N.Ibragimov
Qarshi-2024
Mavzu: Virtuallashtirish tizimida bir nechta Operatsion tizimni o‘rnatish va sozlash.
Reja:
Operatsion tizim xaqida tushuncha. Windows
LINUXNI O`RNATISH
1.Kiritish-chiqarish tizimli jadvallar va ularning bog‘lanishi.
Operatsion tizimlarning maqsadi. Hozirgi paytda turli xil operatsion sistemalar yaratilgan bo‘lib, ular tuzilishiga ko‘ra har-xil vazifalarni bajaradi. Misol uchun, Unix operatsion sistemasi setlar, ya’ni tarmoqlar bilan juda yaxshi ishlaydi lekin, disklar bilan ishlashda turli kamchiliklarga ega. MS DOS operatsion sistemasi esa tarmoq bilan ishlada qiyinchilik tug‘diradi. Operatsion sistemalar (OS) foydalanuvchi va kompyuter orasida muloqotni amalga oshiruvchi maxsus dasturlardir. U tezkor xotiradan foydalanish, disklar ustida amallar bajarish hamda kompyuterning boshqa qurilmalari ishlarini boshqaradi.
Zamonaviy SHEXM OS turlari.
Operatsion sistemalar turli masalalar uchun mo‘ljanlangan bo‘ladi. Xozirgi zamon operatsion sistemalari quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
Kichik xajmdagi shaxsiy EXMlarga mo‘ljallangan OS (MS DOS, PC DOS);
O‘rta xajmdagi shaxsiy EXMlarga mo‘ljallangan grafik OS (Windows, Apple Os);
Katta xajmdagi mantiqiy tarmoqlarni boshqaruvchi OS (Windows NT, Unix, Xenix, Oracle).
Windows operatsion sistemasi MS DOS operatsion sistemasiga nisbatan grafik imkoniyatlari mavjudligi uchun ancha qulaydir, ammo Windowsdan foydalanish uchun tezkor kompyuter va kattaroq xotira xajmi talab qilinadi. Fayllar sistemasi Axborotlar diskda fayllar ko‘rinishida saqlanadi. Fayl turli belgilar, sonlar va xarflarning mantiqiy ketma-ketligidir. Ana shunday ketma-ketlik oddiy matnni ifoda etsa, bunday fayl matn fayli deyiladi.
MS DOS OTda fayllar, papkalar va disklar bilan ishlash.
Fayl - ma’lum bir ma’lumot saqlanuvchi diskning nomlangan sohasi. Demak, har bir fayl o‘z nomiga ega bo‘lishi, uni foydalanuvchi va operatsion tizim tushunishi va ishlatishi kerak. Diskda ma’lumotni boshqa bir yo‘sinda yozib bo‘lmaydi. Hattoki, birgina so‘z yoki harfni masalan, “a” harfini diskka yozish lozim bo‘lsa unga nom berib, fayl ko‘rinishida diskka yozish kerak. Fayllar ikki turda, matnli va ikkilik tizimida bo‘ladi. Matnli fayl foydalanuvchi o‘qishi uchun mo‘ljallangan. Fayllarni, odatda, ish jarayonida foydalanuvchi tashkil etadi. Faylning asosiy belgilari uning nomi, uzunligi(bayt hisobida), tashkil etilgan sanasi (kun, oy, yil), vaqti (soat va daqiqa) hisoblanadi. Fayl nomi, hajmi, tashkil qilingan sanasi va vaqti uning atributi deyiladi. Fayl asosiy nomga va kengaytmaga(uzunligi asosan uchta simvoldan iborat bo‘ladi) ega bo‘lishi mumkin. Fayl nomi va uning kengaytmasi bir-biridan nuqta bilan ajratiladi,
masalan,
autoexec.bat
turbo.exe
anketa.doc
Fayl nomi va kengaytmasi katta yoki kichik lotin alifbosi harflari, sonlar va simvollardan iborat bo‘lishi mumkin. Faylning nomida uning kengaytmasini berish shart emas, lekin fayl mazmuniga qarab kengaytma berilsa, uni ishlatish qulay bo‘ladi. Ko‘pchilik amaliy dasturlar fayl kengaytmasiga qarab tezda yuklanadi, bu esa, o‘z navbatida vaqtni tejaydi.
Masalan,
.exe, .com - bajariluvchi dasturlar;
.bat - buyruqli (Batch) fayllar;
.bas - Beysikdagi dastur;
.pas - Paskaldagi dastur;
.doc - Word matn muharriridagi matnli fayl;
.xls - Excel elektron jadvalidagi jadvalli fayl va hokazo.
44 * va ? belgilarining ishlatilishi. Fayllarni qisqacha nom- lashda * va ? belgilari ishlatiladi. * simvoli fayl nomi va kengaytmasidagi ixtiyoriy sondagi simvollarni belgilaydi. ? simvoli fayl nomi va kengaytmasidagi ixtiyoriy bitta simvolni belgilaydi.
Masalan:
*.doc diskdagi kengaytmasi .doc bo‘lgan barcha fayllar;
*.* diskdagi barcha fayllar;
p*.e* diskdagi nomi p harfi, kengaytmasi e harfi bilan bosh- lanadigan barcha fayllar;
?.doc diskdagi nomi bitta simvoldan iborat kengaytmasi .doc bo‘lgan barcha fayllar;
Katalog tushunchasi, uning nomi. Magnit disklarida fayl nomlari katalogda saqlanadi. Katalog fayl nomlari, uning hajmi, tashkil etilgan sanasi va boshqa xossalari haqida ma’lumotlarni saqlaydi. Kataloglar ham fayllar kabi nomlanadi, lekin uning kengaytmasi bo‘lmaydi. Diskda bir nechta katalog bo‘lishi mumkin. Katalog ichida boshqa kataloglar joylashishi mumkin. Bu holatda tashqi katalog - tub katalog, ichki katalog ost katalog deb ataladi. Foydalanuvchi ishlayotgan katalog joriy katalog sanaladi.
Operatsion tizimlarning maqsadi. Hozirgi paytda turli xil operatsion sistemalar yaratilgan bo‘lib, ular tuzilishiga ko‘ra har-xil vazifalarni bajaradi. Misol uchun, Unix operatsion sistemasi setlar, ya’ni tarmoqlar bilan juda yaxshi ishlaydi lekin, disklar bilan ishlashda turli kamchiliklarga ega. MS DOS operatsion sistemasi esa tarmoq bilan ishlada qiyinchilik tug‘diradi. Operatsion sistemalar (OS) foydalanuvchi va kompyuter orasida muloqotni amalga oshiruvchi maxsus dasturlardir. U tezkor xotiradan foydalanish, disklar ustida amallar bajarish hamda kompyuterning boshqa qurilmalari ishlarini boshqaradi.
Zamonaviy SHEXM OS turlari.
Operatsion sistemalar turli masalalar uchun mo‘ljanlangan bo‘ladi. Xozirgi zamon operatsion sistemalari quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
Kichik xajmdagi shaxsiy EXMlarga mo‘ljallangan OS (MS DOS, PC DOS);
O‘rta xajmdagi shaxsiy EXMlarga mo‘ljallangan grafik OS (Windows, Apple Os);
Katta xajmdagi mantiqiy tarmoqlarni boshqaruvchi OS (Windows NT, Unix, Xenix, Oracle).
Windows operatsion sistemasi MS DOS operatsion sistemasiga nisbatan grafik imkoniyatlari mavjudligi uchun ancha qulaydir, ammo Windowsdan foydalanish uchun tezkor kompyuter va kattaroq xotira xajmi talab qilinadi.
Linuxni o’rnatish metodlari.CD-ROM yoki DVD-ROM yordamida o’rnatish. Odatda foydalanuvchilar Linuxni CD-ROM yoki DVD-ROM dan foydalanib o’matadi. Albatta, bu eng qulay usul. Siz Linuxning hohlagan distributivning ISO faylini uning saytida ko’chirib olishingiz mumkin. So’ngra, bu faylni CD/DVD- ROM ga ko’chirib Linuxni o’rnatishingiz mumkin. Bundan tashqari FTP yordamida ham ko’chirib olishingiz mumkin. Yana bir varianti, siz Linuxni diskini online magazin orqali sotib olishingiz ham mumkin. Ko’pgina mashur Linux distributivlari o’zining online magaziniga ega. Internet orqali o’rnatish.Bundan tashqari, Linuxni CD yoki DVD siz ham o’matish mumkin. Foydalanuvchi Linuxni internet orqali ham o’rnatishi mumkin. Bazi distributivlar ushbu xizmatni qo’llab-quwatlaydi. Masalan: Debian, OpenSUSE, Fedora va Ubuntu. O’rnatishning bu usuldan foydalanish uchun sizning kompyuteringiz internetga ulangan bo’lishi lozim. Odatda, internetda o’matish uchun, siz awal kichik hajmli CD, Floppy yoki Flesh karta obraz faylini yuklab olishingiz lozim. Bu fayl sizga internet orqali o’rnatishga xizmat qiladi. NFS yordamida o’rnatish. Agar siz ko’p mashinalarga Linuxni o’matmoqchi bo’lsangiz, siz NFS (Network File System) dan foydalanishingiz mumkin. NFS orqali o’rnatish oson va tez amalga oshadi, chunki u sizga Linuxni lokal tarmoq orqali o’rnatishga imkoniyat yaratadi. Asosiy kompyuter udalyonniy(masofaviy) mashinalarga dostupniy(ruxsat berilgan) bo’lishi uchun, awal siz NFS serverni sozlab olishingiz kerak. Linux OTni serverlarda o’rnatish va sozlash. Yaratilgan virtual mashinada operatsion tizim ishga tushiriladi va quyidagi oynalar paydo bo’ladi.O’rnatish va yordam tog’risidagi ma’lumotlarga ega bo’lish uchun F1 tugmasini bosish orqali tanishishimiz mumkin. O’rnatishni davom ettirish uchun Enter tugmasini bosish talab etiladi.
Linuxni o’rnatish metodlari.CD-ROM yoki DVD-ROM yordamida o’rnatish. Odatda foydalanuvchilar Linuxni CD-ROM yoki DVD-ROM dan foydalanib o’matadi. Albatta, bu eng qulay usul. Siz Linuxning hohlagan distributivning ISO faylini uning saytida ko’chirib olishingiz mumkin. So’ngra, bu faylni CD/DVD- ROM ga ko’chirib Linuxni o’rnatishingiz mumkin. Bundan tashqari FTP yordamida ham ko’chirib olishingiz mumkin. Yana bir varianti, siz Linuxni diskini online magazin orqali sotib olishingiz ham mumkin. Ko’pgina mashur Linux distributivlari o’zining online magaziniga ega. Internet orqali o’rnatish.Bundan tashqari, Linuxni CD yoki DVD siz ham o’matish mumkin. Foydalanuvchi Linuxni internet orqali ham o’rnatishi mumkin. Bazi distributivlar ushbu xizmatni qo’llab-quwatlaydi. Masalan: Debian, OpenSUSE, Fedora va Ubuntu. O’rnatishning bu usuldan foydalanish uchun sizning kompyuteringiz internetga ulangan bo’lishi lozim. Odatda, internetda o’matish uchun, siz awal kichik hajmli CD, Floppy yoki Flesh karta obraz faylini yuklab olishingiz lozim. Bu fayl sizga internet orqali o’rnatishga xizmat qiladi. NFS yordamida o’rnatish. Agar siz ko’p mashinalarga Linuxni o’matmoqchi bo’lsangiz, siz NFS (Network File System) dan foydalanishingiz mumkin. NFS orqali o’rnatish oson va tez amalga oshadi, chunki u sizga Linuxni lokal tarmoq orqali o’rnatishga imkoniyat yaratadi. Asosiy kompyuter udalyonniy(masofaviy) mashinalarga dostupniy(ruxsat berilgan) bo’lishi uchun, awal siz NFS serverni sozlab olishingiz kerak. Linux OTni serverlarda o’rnatish va sozlash. Yaratilgan virtual mashinada operatsion tizim ishga tushiriladi va quyidagi oynalar paydo bo’ladi.O’rnatish va yordam tog’risidagi ma’lumotlarga ega bo’lish uchun F1 tugmasini bosish orqali tanishishimiz mumkin. O’rnatishni davom ettirish uchun Enter tugmasini bosish talab etiladi.
Linuxni o’rnatish metodlari.CD-ROM yoki DVD-ROM yordamida o’rnatish. Odatda foydalanuvchilar Linuxni CD-ROM yoki DVD-ROM dan foydalanib o’matadi. Albatta, bu eng qulay usul. Siz Linuxning hohlagan distributivning ISO faylini uning saytida ko’chirib olishingiz mumkin. So’ngra, bu faylni CD/DVD- ROM ga ko’chirib Linuxni o’rnatishingiz mumkin. Bundan tashqari FTP yordamida ham ko’chirib olishingiz mumkin. Yana bir varianti, siz Linuxni diskini online magazin orqali sotib olishingiz ham mumkin. Ko’pgina mashur Linux distributivlari o’zining online magaziniga ega. Internet orqali o’rnatish.Bundan tashqari, Linuxni CD yoki DVD siz ham o’matish mumkin. Foydalanuvchi Linuxni internet orqali ham o’rnatishi mumkin. Bazi distributivlar ushbu xizmatni qo’llab-quwatlaydi. Masalan: Debian, OpenSUSE, Fedora va Ubuntu. O’rnatishning bu usuldan foydalanish uchun sizning kompyuteringiz internetga ulangan bo’lishi lozim. Odatda, internetda o’matish uchun, siz awal kichik hajmli CD, Floppy yoki Flesh karta obraz faylini yuklab olishingiz lozim. Bu fayl sizga internet orqali o’rnatishga xizmat qiladi. NFS yordamida o’rnatish. Agar siz ko’p mashinalarga Linuxni o’matmoqchi bo’lsangiz, siz NFS (Network File System) dan foydalanishingiz mumkin. NFS orqali o’rnatish oson va tez amalga oshadi, chunki u sizga Linuxni lokal tarmoq orqali o’rnatishga imkoniyat yaratadi. Asosiy kompyuter udalyonniy(masofaviy) mashinalarga dostupniy(ruxsat berilgan) bo’lishi uchun, awal siz NFS serverni sozlab olishingiz kerak. Linux OTni serverlarda o’rnatish va sozlash. Yaratilgan virtual mashinada operatsion tizim ishga tushiriladi va quyidagi oynalar paydo bo’ladi.O’rnatish va yordam tog’risidagi ma’lumotlarga ega bo’lish uchun F1 tugmasini bosish orqali tanishishimiz mumkin. O’rnatishni davom ettirish uchun Enter tugmasini bosish talab etiladi.
Linuxni o’rnatish metodlari.CD-ROM yoki DVD-ROM yordamida o’rnatish. Odatda foydalanuvchilar Linuxni CD-ROM yoki DVD-ROM dan foydalanib o’matadi. Albatta, bu eng qulay usul. Siz Linuxning hohlagan distributivning ISO faylini uning saytida ko’chirib olishingiz mumkin. So’ngra, bu faylni CD/DVD- ROM ga ko’chirib Linuxni o’rnatishingiz mumkin. Bundan tashqari FTP yordamida ham ko’chirib olishingiz mumkin. Yana bir varianti, siz Linuxni diskini online magazin orqali sotib olishingiz ham mumkin. Ko’pgina mashur Linux distributivlari o’zining online magaziniga ega. Internet orqali o’rnatish.Bundan tashqari, Linuxni CD yoki DVD siz ham o’matish mumkin. Foydalanuvchi Linuxni internet orqali ham o’rnatishi mumkin. Bazi distributivlar ushbu xizmatni qo’llab-quwatlaydi. Masalan: Debian, OpenSUSE, Fedora va Ubuntu. O’rnatishning bu usuldan foydalanish uchun sizning kompyuteringiz internetga ulangan bo’lishi lozim. Odatda, internetda o’matish uchun, siz awal kichik hajmli CD, Floppy yoki Flesh karta obraz faylini yuklab olishingiz lozim. Bu fayl sizga internet orqali o’rnatishga xizmat qiladi. NFS yordamida o’rnatish. Agar siz ko’p mashinalarga Linuxni o’matmoqchi bo’lsangiz, siz NFS (Network File System) dan foydalanishingiz mumkin. NFS orqali o’rnatish oson va tez amalga oshadi, chunki u sizga Linuxni lokal tarmoq orqali o’rnatishga imkoniyat yaratadi. Asosiy kompyuter udalyonniy(masofaviy) mashinalarga dostupniy(ruxsat berilgan) bo’lishi uchun, awal siz NFS serverni sozlab olishingiz kerak. Linux OTni serverlarda o’rnatish va sozlash. Yaratilgan virtual mashinada operatsion tizim ishga tushiriladi va quyidagi oynalar paydo bo’ladi.O’rnatish va yordam tog’risidagi ma’lumotlarga ega bo’lish uchun F1 tugmasini bosish orqali tanishishimiz mumkin. O’rnatishni davom ettirish uchun Enter tugmasini bosish talab etiladi.
Xulosa.
Xulosa qilib shuni ayta olamanki, operatsion tizimlar tarixi — birinchi kompyuterlarda operatsion tizimlar boʻlmagan. Oʻsha davrda birinchi kompyuterlarda ishlaydigan har bir dastur kompyuterda ishlash uchun zarur boʻlgan barcha kodlarni oʻz ichiga olishi, oʻrnatilgan apparat bilan aloqa qilish va dastur bajarishi kerak boʻlgan hisob-kitoblarni bajarishi kerak edi. Bu holat hatto eng oddiy dasturlarni ham juda murakkab holga keltirardi.
Ushbu muammoga javoban markaziy kompyuterlar egalari kompyuterga kiritilgan dasturlarni yozish va bajarishni osonlashtiradigan tizimli dasturiy taʼminotni ishlab chiqa boshladilar va shu bilan birinchi operatsion tizimlar dunyoga keldi.
Asosan, operatsion tizim bu kompyuter texnikasi va foydalanuvchi o’rtasidagi interfeysn bulib xizmat qiladi. Ushbu mustaqil ishlardan qo’shimcha qilish mumkinki, Linuxni o’rnatish metodlari haqida buz qisqacha ma’lu,ot;larni olishimizmumkin. To’liq ma’lumotni esa amaliy ishlarda namayon bo’ladi. MS DOS OTda fayllar, papkalar va disklar bilan ishlash va boshqalar haqida ma’lumotlar keltirib o’tildi.
|
| | |
http://kompy.info/masofaviy-va-ikkinchi-oliy-talim-fakulteti-soliq-va-soliqqa-to.html#1.Aksiz_solig‘ining_maqsadi | “masofaviy va ikkinchi oliy ta’lim” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan mustaqil ta`lim uchun nazorat ishi | |
“masofaviy va ikkinchi oliy ta’lim” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan mustaqil ta`lim uchun nazorat ishi
|
bet | 1/3 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 162,82 Kb. | | #274838 |
Bog'liq Ijtimoiy soliq va mahalliy yig’imlar OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI “MASOFAVIY VA IKKINCHI OLIY TA’LIM” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan MUSTAQIL TA`LIM UCHUN NAZORAT ISHI Bajardi:BHA-69/2-2023 guruh Murodov Nurali. Qabul qildi: Reja: - 1. Aksiz solig‘ining maqsadi
- 2.Aksiz solig‘ining turlari
- 3. Qonunchilik va tartibga solish
1.Aksiz solig‘ining maqsadi - Iste'molni boshqarish: Aksiz solig‘i zararli mahsulotlar (alkogol, tamaki) iste'molini kamaytirish maqsadida joriy etilgan. Bu, ayniqsa, sog‘liqni saqlashga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.
- Byudjetni to‘ldirish: Davlatning moliyaviy resurslarini oshirish uchun aksiz solig‘i muhim manba hisoblanadi.
Aksiz solig‘ining turlari - Aksiz solig‘ining turlari
- Mahsulot turlariga ko‘ra: Alkoholi ichimliklar, tamaki mahsulotlari, yoqilg‘i, shuningdek, boshqa aniq tovarlar (masalan, avtotransport) uchun alohida stavkalar mavjud.
- Stavkalar: Aksiz solig‘ining stavkalari davlat tomonidan belgilangan va har xil tovarlarga qarab farq qiladi. Ba'zi mahsulotlar uchun bu stavkalar yuqori bo‘lishi mumkin.
Qonunchilik va tartibga solish - Qonunchilik va tartibga solish
- Davlat qonunchiligi: Aksiz solig‘i har bir mamlakatda o‘ziga xos qoidalar va tartiblarga ega. Davlatlar ushbu soliqni yig‘ish mexanizmlarini hisoblash tartibini va to‘lash muddatlarini belgilaydi.
- Monitoring va nazorat: Aksiz solig‘ining to‘lanishi va to‘lanmasligi bo‘yicha monitoring va nazorat tizimlari mavjud. Bu noqonuniy savdoni oldini olishda muhim rol o‘ynaydi.
O'zbekiston sharoitida aksiz solig‘I - O'zbekiston sharoitida aksiz solig‘I
- O‘zbekiston Respublikasida aksiz solig‘i 2021-yildan kuchga kirgan yangi qonunlarga muvofiq joriy etilgan. Ushbu qonunlarga ko‘ra, aksiz solig‘i tovarlarning turiga qarab farq qiladi va uning darajasi har yili yangilaydi.
- O‘zbekistonning iqtisodiy strategiyalari: Aksiz solig‘idan olingan mablag‘lar ijtimoiy va iqtisodiy dasturlarga sarflanadi, masalan, sog‘liqni saqlash va ta'lim sohasini rivojlantirish.
|
| | |
http://kompy.info/tarix-ve-arxeologiya-departamentinin-mudiri-roza-arazova-tesdi-v2.html | Tarix və arxeologiya departamentinin müdiri: Roza Arazova Təsdiq edirəm | Tarix və arxeologiya departamentinin müdiri: Roza Arazova
Təsdiq edirəm:______________
Ümumi məlumat
|
Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı
|
Azərbaycan tarixi -2, HIST 304. 3 kredit
|
Departament
|
Tarix və Arxeologiya departamenti
|
Proqram (bakalavr, magistr)
|
Bakalavr
|
Tədris semestri
|
Yaz 2015
|
Fənni tədris edən müəllim (lər)
|
PhD Nəsiman Yaqublu
|
E-mail:
|
[email protected]
|
Telefon:
|
(012) 421-79-16 (departament)
|
Mühazirə otağı/Cədvəl
|
IV gün – 15:10-16:30
16:40-18:00
|
Məsləhət saatları
|
Tələbələrlə razılaşdırılan vaxtlarda
|
Prerekvizitlər
|
|
Tədris dili
|
Azərbaycan dili
|
Fənnin növü
(məcburi, seçmə)
|
Məcburi
|
Dərsliklər və əlavə ədəbiyyat
|
Əsas dərsliklər: * işarəsi ilə göstərilmiş kitablar cədvəldə verilmişdir(səh 3).
1. *Azərbaycan tarixi (uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər). Red. Prof. Süleyman Əliyarlı. Bakı, 1996 və başqa nəşrlər
2. *Azərbaycan tarixi, I cild (Ən qədim zamanlardan XX əsrədək).
Z. Bünyadovun və Y. Yusifovun redaktəsi ilə. Bakı, 1994 və başqa nəşrlər
3. İsmayıl Məmmədov. Azərbaycan tarixi. Bakı, 2005
4. *Azərbaycan tarixi XIX-XXI əsrin əvvəli (Ali məktəblər üçün mühazirələr kursu). Bakı, 2010.
5.* XX əsr Azərbaycan tarixi, II cild, Red. Y.B. Yusifov və T.T. Vəliyev. Bakı, 2004.
Əlavə dərsliklər, vəsaitlər və elmi monoqrafiyalar:
6. Azərbaycan tarixi. Red. İqrar Əliyev. Bakı, 1993.
7. Kərim Şükürov. Azərbaycan tarixi, 2-ci hissə, Bakı, 1998.
8. Azərbaycan tarixi. Yeddi cildlik. IV , V cild Bakı 2007 .
9. Qafqazda Sovet totalitarizmi (1920-30-cu illərdə). Sovet-GERMANIYA BITIMLARI (1939) - 1) hujum qilmaslik haqida 1939 y. 23 avg .da tuzildi ("MolotovRibbentrop pakta"); bitimga ilova qilingan maxfiy hujjat tomonlarning "manfaatlar doirasi"ni chegaralab berdi (Boltiqboʻyi, Sharqiy Polsha, Finlyandiya, Bessarabiya va Shim. Bukovina SSSR ning "manfaatlar doirasi"ga kiritildi) Elmi Konfrans. Xəzər Universitəsi, 1998.
10. M.Ə.Rəsulzadə və ictimai-siyasi ideallar. Bakı, Xəzər Universitəsi, 2005.
11. Tadeuş Svyatoçovski. Rusiya və Azərbaycan . Bakı, Xəzər Universitəsi, 2000.
12. Araz Aslanlı. Qarabağ problemi, (tarixi, mahiyyəti, həll prosesi). Bakı, 2009.
13. Aydın Balayev.Azərbaycan Milli demokratik hərəkatı.1917-1918-ci illərdə.Bakı,1990
14. Nəsib Nəsibzadə.Azərbaycan Demokratik Respublikası.Bakı, 1991.
15. Cəmil Həsənli.Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində. Bakı, 1993.
16. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti(1918-1920).Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib, ularning tili, madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi. Parlament (Stenoqrafik hesabatlar).1-ci cild.Bakı,1998; Eyni kitabın 2-ci cildi.Bakı,1998.
17. “Güney Azərbaycan”(ensiklopedik, elmi sorğu kitabı).Bakı,2000.
18. Nəsiman Yaqublu. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Ensiklopediyası.Bakı, 2013.
Kitabları Universitetin kitabxanasından və “Tarix və Arxeologiya departamenti”ndən əldə etmək olar.
İnternet saytları
www.azerbaijan.az; www.aztarix.azeriblog.com;
www.azerbaycanli.org www.history.az
|
Tədris metodları
|
Mühazirə
|
Tədris prosesində aşağıdakılar nəzərdə tutulur:
-
mühazirələr
-
mövzu ətrafında müzakirələr
-
xəritələr, video və digər əyani materiallardan istifadə
-
müəyyən mövzularla əlaqədar olaraq muzey və qoruqlara ekskursiyaların təşkil edilməsi (Azərbaycan tarixi muzeyi, Şirvanşahlar sarayı, İncəsənət muzeyi və s.)
- bəzi mövzularla əlaqədar olaraq tanınımış alim
və mütəxəssislərin dərslərə dəvət edilməsi
|
Qrup müzakirəsi
|
Praktiki tapşırıqlar
|
Praktiki məsələnin təhlili
|
Digər
|
Qiymətləndirmə
|
Komponentləri
|
Tarix/son müddət
|
Faiz (%) ,bal
|
Aralıq imtahanı
|
Fevral və mart aylarında keçirilən dərslər əsasında imtahan verilir.
|
40
|
Praktiki məsələ
|
|
|
Fəallıq
|
Dərslərdə,diskussiyalarda, prezintasiyalarda və elmi seminarlarda iştirak etmək –5b. prezentasiya-5b (mövzular Pnəlavə olunur)
Aralıq imtahan qabağı sınaq işi – 5 b.
Final imtahan qabağı sınaq işi – 5 b.
|
20
|
Tapşırıq və testlər
|
|
|
Kurs işi (Layihə)
|
|
|
Prezentasiya/Qrup müzakirə
|
|
|
Final imtahanı
|
Aprel ayında keçirilən mövzular əsasında final imtahan verilir.
|
40
|
Digər
|
|
|
Yekun
|
|
100 bal
|
Kursun təsviri
|
|
Kursun məqsədləri
|
Fənnin məqsədi
Azərbaycan tarixi kursu Azərbaycanda dövlət müstəqilliyi uğrunda mübarizənin başlanması, Azərbaycan xanlıqlarının yaranması, idarəçilik sistemi, təsərrüfat həyatı və onun xarici siyasəti dövrünü,eyni zamanda XIX-XX əsrlərin əvvələrində baş verən ictimai-siyasi prosesləri əhatə edir.1918-1920-ci illərdə mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti haqqında geniş məlumat verilir.
Son illər konseptual dəyişmələr baş verdiyindən, bir sıra məsələlərə baxış əvvəlkindən kəskin şəkildə fərqlənir. Bəzi tarixi hadisələr yeni faktlarla zənginləşib, müəyyən dövrlərdəki boşluqlar doldurulmaqdadır. Tədris proqramının tərtibi zamanı bütün bu amillər nəzərə alınmış, tarixin qaranlıq səhifələrinə diqqət artırılmışdır. İş planı Azərbaycan tarixi barədə bitkin və dolğun təsəvvürün formalaşmasına imkan verir.
|
Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri
|
Fənnin ümumi tədrisi prosesində tələbələrdə:
-
Azərbaycan tarixi haqqında bitkin, dolğun və obyektiv təsəvvür yaranacaq
-
Azərbaycanın qədim dünya sivilizasiyasının ocaqlarından biri və Şərq dünyasının ayrılmaz hissəsi olmağı haqda məlumatları daha da genişlənəcək
-
Azərbaycan etnosunun təkraredilməz və avtoxton olduğuna dair geniş təsəvvür yaranacaq
-
Vətən tarixinə, mədəniyyətinə, mənəvi dəyərlərinə sevgi və hörmət hissini daha da artıracaq və vətənpərvərlik ruhunu daha da yüksəldəcəkdir
Qazanılmış təcrübə
-
tarixi hadisələrin analizi
-
tarixi hadisələrə tənqidi və obyektiv yanaşma
-
Azərbaycanın mədəni-tarixi inkişaf mərhələlərinin araşdırılması və Azərbaycanın müasir dövrdə dünya miqyasında rolu və yerinin müəyyənləşdirilməsi.
|
Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış)
|
Davamiyyət
Tələbələrin bütün dərslərdə iştirakı vacibdir. Tələbələr müəyyən səbəblərdən dərslərin buraxılması (xəstəlik, ailə vəziyyəti və s.) haqqında məlumatı fakültə dekanlığına təqdim etməlidirlər. 20%-dən artıq dərs buraxan tələbələr imtahana buraxılmır.
Dərsə gecikmələr və ya digər dərs pozuntuları
Dərsə 5 dəqiqədən artıq gecikən tələbə dərsə buraxılmır. Buna baxmayaraq, tələbə ikinci dərs saatına buraxıla bilər.
Yoxlama işi
Sənədlə təsdiq edilən üzrlü səbəbə görə yoxlama işində iştirak etməyən tələbə yoxlama işini növbəti həftədə yaza bilər.
İmtahanlar
Tələbənin imtahanda iştirakı və ya imtahanın buraxılması ilə bağlı bütün məsələlər fakültə rəhbərliyi tərəfindən həll olunur.
Aralıq və yekun imtahanı mövzuları tələbələrə imtahandan öncə verilir. Aralıq imtahanının sualları yekun imtahanında təkrarlanmırlar.
İmtahan qaydalarının pozuntuları
Aralıq və yekun imtahanları vaxtı tələbə tərəfindən imtahanın gedişini pozmaq və köçürülmələr qadağandır. Bu qaydaya riayət etməyən tələbələrin imtahan işi ləğv olunur və tələbə 0 (sıfır) qiymət ilə imtahandan kənarlaşdırılır.
Fənni bitirmək qaydası
Universitənin qaydalarına müvafiq olaraq kursu bitirmək üçün ümumi müvəffəqiyyət faizi 60% və yuxarı hesab edilir. Kəsiri olan tələbə bu fənni növbəti semestr və ya növbəti il təkrarən götürə bilər.
Tələbələrin davranış qaydaları
Dərs zamanı dərs prosesini pozmaq və etik qaydaları pozmaq qadağandır. Həmçinin tələbələr arasında icazəsiz müzakirələr və mobil telefonlardan istifadə qadağandır.
|
Cədvəl (dəyişdirilə bilər)
|
Həftə
|
Tarix
(planlaşdırılacaq), saatlar
|
Fənnin mövzuları
|
Dərslik/Tapşırıqlar
| -
|
4
29.01.2015
|
Azərbaycanda dövlət müstəqilliyi uğrunda mübarizə. Azərbaycan xanlıqlarının yaranması, idarəçilik sistemi, təsərrüfat həyatı, xarici siyasəti.
|
[1, bölüm 15,
s.508-569];
[2, fəsil 14,
s. 548-595]; s 522-568
{4}; s 5-8
| -
|
4
5.02.2015
|
Azərbaycan beynəlxalq münasibətlərdə (XVIII əsrin sonu - XIX əsrin əvvəli). Azərbaycanın Rusiya və İran arasında bölüşdürülməsi. Gülüstan və Türkmənçay müqavilələri.
|
[1,bölüm 16-18,
s. 570-771]; 570-698
[2, fəsil 15,
s. 569-579];
{4,I fəsil, s.5-80}
| -
|
4
12.02.2015
|
XIX yüzilliyin birinci yarısında Şimali Azərbaycanda ictimai - siyasi həyat. İqtisadi durum. Müstəmləkə zülmünə qarşı üsyanlar. Cənubi Azərbaycan.
|
{4,IIfəsil, s.81-120}
[VI fəsil , s. 195 -220];
[2,fəsil 16-17, s. 580 -594];
[2,fəsil 22, s. 622 -639];
| -
|
4
19.02.2015
|
Şimali Azərbaycan XIX-cu yüzilliyin ikinci yarısında. Kapitalist münasibətlərin yaranması və inkişafı. Bakının dünya neft mərkəzi kimi yüksəlişi.
|
[2, fəsil 18-21,
s. 595-621];
[4];
[4,III fəsil, s.121-151]
| -
|
4
26.02.2015
|
Şimali Azərbaycan XX əsrin əvəllərində. Demokratik və milli hərəkatın başlanması.1905-1907-ci illər Rus inqilabının Azərbaycan ictimai-siyasi mühitinə təsiri.Azərbaycanda mətbuat.Rusiya dövlət Dumasında azərbaycanlı deputatlar və onların fəaliyyətləri.
|
[4,IVfəsil, s.152-168]
[4];
[5, fəsil I-II, s.5-76]
[13,14,15,18];
| -
|
4
5.03.2015
|
Azərbaycanda Siyasi partiyaların yaranması və fəaliyyəti(“Hümmət” təşkilatı, “Difai”, ”Müsavat” vəs).Yaranmış xeyriyyə təşkilatları(“Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyəti”,”Nicat”, “Nəşri-Maarif” ,”Səadət” vəs).
|
[4,IVfəsil, s. 168-177]
[4,5];
[5,fəsil II, s.35-76]
| -
|
4
12.03.2015
|
Güney Azərbaycan XX əsrin əvvəllərində. Güney Azərbaycanda demokratik hərəkat.Məşrutə inqilabı. Səttar xan. İran demokratik Partiyasının yaranması.
|
[4,5,17,18];
[4,VII fəsil, s.195-220]
[5,III fəsil, s.76-101]
|
Aralıq imtahanı
| -
|
4
19.03.2015
|
Azərbaycan Birinci Dünya müharibəsi illərində. Azərbaycan Rus inqilabı illərində (fevral – oktyabr 1917-ci il).
Bakıda Qafqaz Müsəlmanları qurultayının keçirilməsi. Ərazi muxtariyyəti ideyasının irəli sürülməsi.1917-ci ilin mayında Rusiya Müsəlmanları Qurultayının keçirilməsi.Ə.M.Topçubaçovun və M.Ə.Rəsulzadənin fəallığı.
|
[4,13,14,15,18];
[4,VII fəsil, s.221-247]
[5,IVfəsil, s.101-127]
| -
|
4
26.03.2015
|
Zaqafqaziya Seyminin yaranması.Azərbaycanlı siyasilərin Tiflisdə Seymdə fəallığı.Seymin toplantılarında M.Ə.Rəsulzadə və digər azərbaycanlı siyasi xadimlərin çıxışları.
1918-ci ilin mart hadisələri.Ermənilərin azərbaycanlılara qarşı soyqırım törətməsi.Bakı,Quba,Şamaxı qırğınları.S.Şaumyanın başçılıq etdiyi Bakı Şəhər Xalq Komissarlarıı Sovetinin bu qırğınlarda məsuliyyəti.
|
[4,VII fəsil, s. 221-247]
[4,13,14,15,18];
[5,VII fəsil, s.158-177]
| -
|
4
2.04.2015
|
Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycanın istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsi.M.Ə.Rəsulzadənin başçılıq etdiyi Azərbaycan Milli Şurasının fəaliyyəti.
|
[4,VIII fəsil, s.248-278]
[5, fəsil 1-4,
s.3-145; fəsil 7-8, s.182-270]
[5,VIII fəsil, s.177- 233]
| -
|
4
9.04.2015
|
Bakının Qurtuluşu.Qafqaz İslam ordusunun Bakını azad
etməsi.Nuru paşanın fədakarlığı.Azərbaycan hökumətinin Bakıda fəaliyyətə başlaması.
|
[4,VIII fəsil, s. 248-278]
[5, fəsil 7-8, s.158-233];
[13,14,15,18];
| -
|
4
16.04.2015
|
Azərbaycan Parlamentinin yaranması və fəaliyyəti. Parlamentdə fraksiyalar və azərbaycanda yaşayan milli azlıqların təmsilçiliyi.Parlamentdə qəbul edilən qanunlar.
|
[4,5,18];
[4,VIII fəsil, s.248-278]
[5, fəsil 8, s.177-233];
| -
|
4
23.04.2015
|
ADR-in daxili siyasəti.Ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizə.Təhsilin milliləşdirilməsi.İlk Universitetin yaradılması.Milli ordunun formalaşması.
|
[4,13,14,15,16,18];
[4,VIII fəsil, s.248-278]
[5, fəsil 8, s.177-233];
| -
|
30.04.2015
|
Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyəti.Versal sülh Müqaviləsinə Ə.M.Topçubaşovun başçılığı ilə Nümayəndə Heyətinin göndərilməsi.1920-ci ilin yanvarın 12-də Azərbaycanın 23-ə qədər dövlət tərəfindən tanınması.
|
[4,13,14,15,16,18];
[4,VIII fəsil, s.248-278]
[5, fəsil 8, s.177-233];
| -
|
4
7.05.2015
|
1920-ci ilin Aprel işğalı. XI Ordunun Azərbaycan sərhədlərini keçməsi.Azərbaycan Parlamenrinin son toplantısı.ADR-in süqutu.
|
[13,14,15,16,18];
[4,VIII -IXfəsil, s.248-324]
[5, fəsil 10, s.249-312];
|
|
|
Final imtahanı
|
|
Prezentasiya mövzularının siyahısı:
1. Gülüstan və Türkmənçay müqavilələrinin təhlili.
2.XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda yaradılan ilk ictimai qurunlar- xeyriyyə təşkilatları(H.Z.Tağıyevin,M.Nağıyevin,M.Muxtarovun,Ş.Əsədullayevin və b.fəaliyyətləri).
3.XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda yaradılan ilk siyasi partiyalar.
4. Müsəlman Şərqində ilk demokratik respublika: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti. Respublika (lot. respublica, res - ish va publicus - ijtimoiy, umumxalq) - davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar.
5. M.Ə.Rəsulzadənin Azərbaycan dövlətçilik tarixində rolu.
6.Ə.M.Topçubaşovun Rusiya müsəlmanlarının təşkilatlanmasında rolu(Rusiya müsəlmanlarının I,II qurultayları).
7.Ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı siyasəti.
8.Cənubi Azərbaycanda milli hərəkat.
9.Svyatoxovskinin “Rus Azərbaycanı 1905-1920-ci illər”(Ankara,1988) kitabının təhlili.
10. M.B.Məmmədzadənin “Milli Azərbaycan hərəkatı”(Bakı,1992) kitabının təhlili.
11.M.Ə.Rəsulzadənin 1903-1920-ci illəri əhatə edən Seçilmiş əsərlərinin V cildliyi(Bakı,
1992; Bakı,2001; Bakı,2012; Bakı,2013; Bakı,2014)
12.İ.Bağırova.”XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda siyasi partiyalar və təşkilatlar.
1900-1917”; (Bakı.1997; rus dilində) kitabının təhlili”.
13.N.Nəsibzadə. “Azərbaycanın xarici siyasəti.1918-1920”(Bakı,1996) kitabının təhlili.
14.B.Nəcəfov.”Azərbaycan Demokratik Respublikası.Daxili və xarici siyasət”(Bakı,1992)
kitabının təhlili.
15.A.Balayev.”Azərbaycan milli- demokratik hərəkatı:1917-1920-ci illər”(Bakı,1990;rus dilində)
kitabının təhlili.
16.A.Paşayev. “Açılmamış səhifələrin izi ilə”(Bakı,2001) kitabının təhlili.
17.V.Qafarov. “Türkiyə-Rusiya münasibətlərində Azərbaycan məsələsi.1917-1922”(Bakı,2011)
kitabının təhlili.
18.Ş.Hüseynov.”Mənəvi irsimiz və gerçəklik”(Bakı,2004) kitabının təhlili.
19.M.Ə.Rəsulzadə. “Əsrimizin Səyavuşu.Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı.Çağdaş
Azərbaycan tarixi”(Bakı,1991) kitabının təhlili.
20. “Güney Azərbaycan”(ensiklopedik,elmi sorğu kitabı;hazırlayanlar-prof.Ş.Tağıyeva,
Ə.Bije, S.Bayramzadə). Bakı,2000.Kitabın təhlili
21.Azərbaycanın görkəmli tarixçiləri: Abbasqulu ağa Bakıxanov,Mirzə Bala Məmmədzadə,
Şövkət Tağıyeva, Şirməmməd Hüseynov.
| |
http://kompy.info/1-mustaqil-ishi-qarshi-shahar-2024.html | 1-mustaqil ishi qarshi shahar-2024 | |
1-mustaqil ishi qarshi shahar-2024
|
bet | 1/19 | Sana | 13.05.2024 | Hajmi | 82,06 Kb. | | #230432 |
Bog'liq 1-MUSTAQIL ISHI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI TELEKOMUNIKATSIYALAR FAKULTETI
TT-13-21-S-GRUHI TALABASI ARSLONOV JAMSHIDBEKNING ALGORITIMLARNI LOYXALASH FANIDAN
1-MUSTAQIL ISHI
QARSHI SHAHAR-2024
Algoritm murakkabligining statik va dinamik o‘lchovlari. Vaqt va xotira hajmi bo‘yicha qiyinchiliklar Algoritmlarni eng yomon va o‘rtacha holatlarda baholash. Algoritmlarni vaqt va hajmiy murakkabligini baholashda tekis va logorifmik solishtirma mezonlari. Ketma – ketliklar, to’plamlar, daraxtlar, graflarni ifodalash usullari. Taqribiy integrallash usullarini aniqligi va hisoblash hajmi bo‘yicha taqqoslash. Algebraik va transtsendent tenglamalarni taqribiy yechish usullarini yaqinlashish tezligi bo‘yicha baholash
REJA:
1) Algoritm murakkabligini statik va dinamik o‘lchovlari. Vaqt va xotira hajimi bo‘yicha qiyinchiliklar.
|
2) Algoritmlarni eng yomon va o‘rtacha xolatlarda baholash
|
3) Algoritmlarni vaqt va hajmiy marakkabligini baholashda tekis va logorifmik solishtirma mezonlari.
|
Algoritmning vaqt murakkabligini baholash. Algoritmlar murakkabligi funksiyalarining turlari
Doimiy vaqt
Algoritmga algoritm deyiladi doimiy vaqt(vaqt sifatida qayd etilgan O (1)) qiymat bo'lsa T(n) kirish hajmiga bog'liq bo'lmagan qiymat bilan cheklangan. Masalan, massivda bitta elementni olish doimiy vaqtni oladi, chunki uni topish uchun bitta buyruq bajariladi. Biroq, tartiblanmagan massivda minimal qiymatni topish doimiy vaqtdagi operatsiya emas, chunki biz massivning har bir elementini skanerlashimiz kerak. Shunday qilib, bu operatsiya chiziqli vaqtni oladi, O (n). Agar elementlarning soni oldindan ma'lum bo'lsa va o'zgarmasa, bunday algoritmni doimiy vaqt algoritmi deb atash mumkin.
"Doimiy vaqt" nomiga qaramay, ish vaqti vazifa hajmidan mustaqil bo'lishi shart emas, lekin ish vaqtining yuqori chegarasi bo'lmasligi kerak. Masalan, "qiymatlarni almashish" vazifasi a va b, zarur bo'lsa, natijada biz olamiz a≤b", doimiy vaqt muammosi hisoblanadi, garchi algoritmning ishlash vaqti tengsizlikning mavjudligiga bog'liq bo'lishi mumkin. a ≤ b yoki yo'q. Biroq, ma'lum bir doimiylik mavjud t, ular uchun vazifani bajarish vaqti har doim oshmaydi t.
Quyida doimiy vaqtda ishlaydigan ba'zi kod misollari keltirilgan:
Int indeksi = 5; int element = ro'yxat; agar(shart to'g'ri) keyinboshqa doimiy ish vaqti bilan ba'zi operatsiyalarni bajarish uchun i = 1 uchun 100 uchun j = 1 uchun 200 doimiy ish vaqti bilan ba'zi operatsiyalarni bajaradi
Agar T(n) bu O ( ba'zi doimiy qiymat), bu ga teng T(n) O (1) dir.
|
| | |
http://kompy.info/biznes-jarayonlarini-modellashtirish.html | Biznes-jarayonlarini modellashtirish | O‘ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKЕNT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVЕRSITЕTI
BIZNES-JARAYONLARINI
MODELLASHTIRISH
O‘zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim
vazirligi oliy o‘quv yurtlariaro ilmiy-uslubiy birlashmalar faoliyatini
muvofiqlashtiruvchi kеngashi tomonidan oliy o‘quv yurtlarining iqtisodiy
ta’lim yo‘nalishlari talabalari uchun o‘quv qo‘llanma
sifatida tavsiya etilgan
Toshkеnt - 2006
Shodiyev T.Sh., Ishnazarov A.I., Boltayeva L.R., Xakimov T.X., Ro‘zmetova N.Sh., Mo‘minova M.A., Nurullayeva Sh.T. “Biznes-jarayonlarini modellashtirish” (O‘quv qo‘llanma) -T.: TDIU, 2006. –175 b.
Ushbu o‘quv qo’llanmada bozor munosabatlari sharoitida korxonalarda biznes-jarayonlarini modellashtirish masalalari ko‘rib chiqilgan. Korxonalarda biznes-jarayonlarining mohiyati, jarayonli boshqaruv, biznes-jarayonlari reinjiniringi, respublikamizda biznesning rivojlanishi, biznes jarayonlarida iqtisodiy-matematik usullar va modellarning hamda zamonaviy axborot texnologiyalarini qo‘llanishi masalalari batafsil yoritib berilgan.
O‘quv qo‘llanma 5521900 - “Informatika va axborot texnologiyalari” ta’lim yo‘nalishida tahsil oluvchi talabalar, magistrlar, aspirantlar, o‘qituvchilar hamda biznes-jarayonlarini modellashtirish masalalari bilan shug‘ullanuvchi mutaxassislarga mo‘ljallangan.
Ma’sul muharrir:
Begalov B.A. – i.f.d., TDIU “Iqtisodiy informatika” kafеdrasi professori.
Taqrizchilar:
Xo‘jayev N.X. – i.f.d., TDIU “Pedagogika va psixologiya” kafеdrasi professori.
Qo‘chqorov A.X. – i.f.d., TDAI “Aviatarmoqda marketing” kafеdrasi mudiri, professor.
Ekspertlar:
Maxmudov N.M. – i.f.d., TDIU “Iqtisodiy informatika” kafеdrasi mudiri, professor
Salimov B.T. – i.f.d., TDIU “Agrobiznes” kafеdrasi mudiri, professor.
KIRISh
Fanni o‘rganishning dolzarbligi. Hozirgi davrda jahon iqtisodiyotida bo‘layotgan o‘zgarishlar, globallashuv va intеgratsiyalashish jarayonlarining tеzlashishi, xalqaro raqobatning kuchayishi, tеxnologiyalardagi uzluksiz va muhim sifat o‘zgarishlarining yuz bеrishi, sotish bozorlari va iste’molchilar talablarining tarkibiy o‘zgarishlari har bir xo‘jalik yurituvchi sub’еktdan raqobatbardosh mahsulot yaratish, ishlab chiqarish jarayonidagi xarajatlarni kеskin kamaytirish va boshqaruvda bozor talablarini hisobga olgan holda optimal qaror qabul qilishni talab qilmoqda.
Korxonalar faoliyatini bozor talablari asosida tubdan o‘zartirish, boshqarishning zamonaviy va istiqbolli shakllarini joriy etish hamda modernizatsiyalash, zamonaviy axborot tizimlari va texnologiyalaridan samarali foydalanish bugungi kunning asosiy talabi va korxonaning shafqatsiz bozor raqobati sharoitida yashab qolishning asosiy sharti hisoblanadi.
Mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov "Jamiyatni dеmokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modеrnizatsiya va isloh etish davrida O‘zbеkiston Rеspublikasida bozor islohotlarini yanada chuqurlashtirish va xususiy sеktor tarmog‘i rivojini jadallashtirish, soliq, bank va moliya tizimini takomillashtirish, uy-joy kommunal xizmat ko‘rsatish sohasini isloh etish bosh vazifalar hisoblanadi1" - deb ta’kidlagan edi.
"Biznеs-jarayonlarini modеllashtirish" – iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida faoliyat olib borayotgan firmalar va korxonalarda mahsulot (xizmat) ishlab chiqarishning "hayot sikli" dagi barcha jarayonlarni mantiqiy kеtma-kеtlikda modеllashtirish jihatlarini o‘rganuvchi fandir.
Bozor munosabatlari murakkab jarayon bo‘lib, unga tavakkalchilik va noaniqlik elеmеntlari xosdir. Shuning uchun ham ushbu omillarni hisobga olib korxonalar va firmalarda har bir ishlab chiqarish "zanjiri" ni to‘g‘ri tashkil etish, korxonaning pirovard natijalariga erishishida yordam bеradi. Shu munosabat bilan zamonaviy korxonalarda moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini modеllashtirishning matеmatik va instrumеntal usullarini qo‘llab, ilmiy asoslangan qayta tashkil etish uslubiyatini yaratishning ahamiyati ortib bormoqda.
"Biznеs-jarayonlarini modеllashtirish" fanining maqsadi – bozor munosabatlari sharoitida zamonaviy korxona va firmalarda biznеs-jarayonlari to‘g‘risida to‘liq tushunchalar bеrish, ularni amalga oshirish va modеllashtirishning nazariy hamda amaliy tomonlarini o‘rgatish iborat.
Fanni o‘qitishning asosiy vazifasi bo‘lib, talabalarda turli mulkchilik shaklidagi korxonalarning bozor sharoitida biznеs-jarayonlarini amalga oshirishda, ularning iqtisodiy ko‘rsatkichlarini tahlil qilishda va ushbu sohada vujudga kеlishi mumkin bo‘lgan amaliy muammolarni yеchishda iqtisodiy-matеmatik usullar va modеllar hamda zamonaviy axborot tеxnologiyalaridan samarali qaror qabul qilishda foydalana olishni shakllantirishdan iborat.
Iqtisodiyotning bozor munosabatlariga o‘tishi bilan jamiyatda bozor iqtisodiyotining amal qilish mеxanizmini, turli mulkchilikka asoslangan korxonalarning (firmalarning) xo‘jalik yuritish faoliyatini, ularning bozor sharoitidadagi harakatini, chеgaralangan ishlab chiqarish rеsurslaridan oqilona foydalanish yo‘llarini va shu asosda ularning samarali faoliyat yuritishlarini iqtisodiy-matеmatik usullar va modеllar yordamida o‘rgatuvchi bilimga bo‘lgan ehtiyoj ortib boradi. Bu masalalarni hal qilishda “Biznеs jarayonlarini modеllashtirish” fanining ahamiyati katta, chunki bu fan iqtisodiyot fanining tarkibiy qismi bo‘lib, u korxonalar, firmalar, birlashmalar va bozor iqtisodiyoti sharoitida rеspublikamiz iqtisodiyotining quyi bo‘g‘inida faoliyat ko‘rsatayotgan barcha bozor sub’еktlarining biznеs-jarayonlarini kеng miqyosda tahlil etish va matеmatik modеllarini tuzish asosida tеgishli xulosalar chiqarib, optimal qarorlar qabul qilish imkonini yaratadi.
Korxona va firmalarda biznеs-jarayonlarini tahlil etish va modеllashtirishda ular faoliyatiga bеvosita ta’sir etuvchi talab va taklif, ishlab chiqaruvchilarning bozordagi narxlarga munosabati, raqobat shakllari, ishlab chiqarish omillari va ulardan oqilona foydalanish yo‘llari, iqtisodiy-matеmatik va iqtisodiy-statistik usullardan kеng foydalaniladi. Aniq biznеs-jarayonlarini modеllashtirishda zamonaviy axborot tеxnologiyalaridan, jumladan, firmalarda chegaralangan rеsurslardan optimal foydalanish, assortimеnt masalalarini yеchishda PER, LPX88, EXCEL dasturlaridan; firmalarning asosiy ko‘rsatkichlarni tahlil qilish va ularni istiqbolga bashoratlashda maxsus DSTAT, TSP, EXCEL, EVEIWS dasturlaridan samarali foydalaniladi.
Fan bo‘yicha o‘quv adabiyotlarning qiyosiy tahlili. "Biznеs-jarayonlarini modеllashtirish" fani bo‘yicha AQSh, Еvropa va Rossiyada bir qator adabiyotlar nashr qilingan. Jumladan, Hammer M.,Champy J. Reengineering the Corporation: A Manifesto for Business Revolution. -N-Y: Harper-Collins, 1997., Jacobson I., Ericsson M., Jacobson A. The Object Advantage. Business-Process Reengineering with Object technology. ASM Press. -Addison-Wesley Publishing. -N-Y: 2005. Willoch B.E. Business-Process Engineering. -Norway, Fagbogforlaget, 2004. Davenport T.H. Business Innovation, Reengineering Work through Information Technology. -Boston: Harvard Busibess Scholl Pess, 2003., Harrington J. Business-Process Improvement. N-Y: McCraw-Hill, 2001.
Bulardan Hammer M., Champy J. Reengineering the Corporation: A Manifesto for Business Revolution. -N-Y: Harper-Collins, 1997., Harrington J. Business-Process Improvement. N-Y: McCraw-Hill, 2001 adabiyotlarida biznеs-jarayonlarining asosiy tushunchalari, korporatsiyalarda mavjud boshqaruv tizimidan jarayonli boshqaruv tizimining ustun tomonlari, biznеs-jarayonlarining tasnifi, injiniring, rеinjiniring tushunchalarining ma’nosi va qaysi paytda korporatsiyalarning biznеs-jarayonlarini bo‘yicha rеinjiniring o‘tkazish tamoyillari yoritib o‘tilgan va ular qolgan mualliflar uchun dastlabki manba hisoblanadi.
Davenport T.H. Business Innovation, Reengineering Work through Information Technology. -Boston: Harvard Busibess Scholl Pess, 2003., Willoch B.E. Business-Process Engineering. -Norway, Fagbogforlaget, 2004., Jacobson I., Ericsson M., Jacobson A. The Object Advantage. Business-Process Reengineering with Object technology. ASM Press. -Addison-Wesley Publishing, N-Y: 2005. nomli adabiyotlarda AQSH va Еvropa mamlakatlari korporatsiyalarida biznеs-jarayonlarini modеllashtirishda axborot tеxnologiyalarini qo‘llash masalalari kеng yoritib o‘tilgan. Ushbu adabiyotlarda AQSH va Еvropadagi korporatsiyalarni boshqarish va biznеs-jarayonlarini modеllashtirishda qo‘llaniladigan BPwin, Workflow Analyzer, ReThink, All Fusion Modeler, ARIS, G2, Process Modeler, Workflow BPR kompyutеr tizimlari hamda ularda ishlash bo‘yicha tavsiyalar kеltirib o‘tilgan.
Ushbu adabiyotlardan tashqari Rossiyada Ойхман Е.Г., Попов Э.В. Реинжиниринг бизнеса. -М.: Финансы и статистика, 1997., Карминский А.М., Нестеров П.В., Информатизация бизнеса. - М.: Финансы и статистика, 2004., Маклакова С.В. Моделирование бизнес-процессов с All fusion Process Modeler. -М.: Диалог-МИФИ, 2004., Оболенский Н. Практический реинжиниринг бизнеса. Инструменты и методы для эффективного изменения. -М.: Лори, 2004., Тельнов Ю.Ф. Реинжиниринг бизнес-процессов. Компонентная методология. -М.: Финансы и статистика, 2004., Щенников С.Ю. Реинжиниринг бизнес-процессов. Экспертное моделирование, управление, планирование и оценка. -М.: Ось-98, 2004. va biznes-jarayonlarini modellashtirish, jarayonli boshqarish, reinjiniring masalalariga bag‘ishlangan boshqa ko‘plab ilmiy adabiyotlar nashr etilmoqda.
Biznеs-jarayonlari, injiniring, rеinjiniring tushunchalari, ularning tasnifi; rеinjiniringning kompaniyaga ta’siri, kompaniyaning biznеs-modеlini tuzish, biznеs-jarayonlari rеinjiniringini asosiy bosqichlari; kompaniyadagi joriy biznеs va yangi biznеs modеllari, biznеs-jarayonlarini qo’llab-quvvatlovchi axborot tizimini yaratishi uslubiyatlari (Ойхман Е.Г., Попов Э.В. Реинжиниринг бизнеса. -М.: Финансы и статистика, 1997., Оболенский Н. Практический реинжиниринг бизнеса. Инструменты и методы для эффективного изменения. -М.: Лори, 2004) qo’llanmalarida yoritib o’tilgan.
Korxonalarda jarayonli boshqaruv konsеpsiyasi va axborot tizimlari asosida iqtisodiy-tashkiliy bo‘linmalarni tizimli tahlil va sintеz qilish bo‘yicha nazariy masalalar (Тельнов Ю.Ф. Реинжиниринг бизнес-процессов. Компонентная методология. -М.: Финансы и статистика, 2004.) qo‘llanmada batafsil yoritib o‘tilgan. Ushbu qo‘llanmada Rossiyadagi korxonalarni sifat jihatdan qayta qurish, ularning imitatsion modеllarini yaratish, biznеs-jarayonlarini rеinjiniringini o‘tkazish tеxnologiyasi, biznеs-jarayonlarini tashkil etishda qiymatli tahlil masalalari har tomonlama misollar yordamida kеltirib o‘tilgan.
Korxonalarda biznеs-jarayonlarini modеllashtirish orqali rеjalashtirish, biznеs-ko‘rsatkichlari va ularning o‘zaro bog‘liqligi, rеjalashtirish uchun ekspеrt modеllashtirish tеxnologiyasi, ekspеrt modеllashtirish uchun vositalar, ko‘p agеntli rеjalashtirish masalalari (Щенников С.Ю. Реинжиниринг бизнес-процессов. Экспертное моделирование, управление, планирование и оценка. -М.: Ось-98, 2004.) qo‘llanmasida kеltirib o‘tilgan. Qo‘llanmada biznеsni rеjalashtirish va masalalarni yеchishni avtomatlashtirishga ekspеrt modеllashtirish uslubi kеng yoritib o‘tilgan. Ekspеrt modеllashtirishning mohiyati – korxona ekspеrti tomonidan korxona uchun adеkvat (mos kеluvchi) faoliyat modеlini yaratishdan iborat. Ekspеrt ushbu modеlni korxona faoliyatini tahlil qilish uchun, biror-bir rеjalashtirilayotgan ko‘rsatkichni o‘zgartirganda, modеlning bu o‘zgarishlarga ta’sirini tеkshirish uchun zarur dеb hisoblaydi. Qo‘llanmada ekspеrt modеllashtirishning umumiy tamoyillari, ekspеrt modеllarni tuzish usullari hamda korxonalar bo‘yicha turli xil misollar kеltirib o‘tilgan.
Biznеs-jarayonlarida axborot tеxnologiyalarini qo‘llash masalalariga (Маклакова С.В. Моделирование бизнес-процессов с All fusion Process Modeler. -М.: Диалог-МИФИ, 2004.) qo‘llanmasi bag‘ishlangan. Ushbu qo‘llanmada biznеs-jarayonlarining tasnifi asosida har bir jarayonning alohida modеlini olish, biznеs-jarayonining "kirish" va "chiqish" kanallari, umumlashtirilgan biznеs-jarayonini modеllashtirish masalalari kеng yoritib o‘tilgan. Ushbu qo‘llanma asosan tajribali dasturchi va mеnеjеrlarga bag‘ishlab yozilgan. Bundan tashqari ushbu qo‘llanmaning boshqa qo‘llanmalardan afzal tomoni shundan iboratki, unda All fusion Process Modeler tizimida ishlash bo‘yicha ko‘plab tavsiyalar bеrib o‘tilgan. Har bir biznеs-jarayonining modеli diagrammalar, jadvallar, grafiklar va tarmoqli modеllar yordamida ko‘rgazmali holda kеltirilgan.
Tarjima qilingan Робсон М., Уллах Ф. Реинжиниринг бизнес-процессов. Практическое руководство. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2003., Харрингтон Дж., Эсселинг К.С., Нимвеген Х.В. Оптимизация бизнес-процессов. Документирование, анализ, управление, оптимизация. -М.: Азбука, 2002., Шеер А.В. Моделирование бизнес-процессов. – 2-е изд.: /Пер. с англ. под ред. М.С.Каменновой. -М.: Весть-Метатехнология, 2005. adabiyotlarida biznеs-jarayonlarining rеinjiniringi, biznеs-jarayonlarini optimallash masalalari kеng yoritib o‘tilgan.
Харрингтон Дж., Эсселинг К.С., Нимвеген Х.В. Оптимизация бизнес-процессов. Документирование, анализ, управление, оптимизация. -М.: Азбука, 2002. deb nomlangan o‘quv qo‘llanmasida biznеs-jarayonlarida zarur bo‘lgan hujjatlarni tayyorlash, ularning har bir jarayonda qanday harakatlanish yo‘nalishlari, biznеs-jarayonlarini optimallash hamda boshqarish masalalari kеltirib o‘tilgan.
Bundan tashqari INTERNET tarmog‘ida Rossiyaning "Intalеv1", Ukrainaning "MANAGEMENT2" kompaniyalarining web-saytlarida biznеs-jarayonlarini modеllashtirish bo‘yicha ko‘plab zamonaviy maqolalar mavjud. Ushbu kompaniyalar turli xil faoliyat sohasi bilan shug‘ullanuvchi korxonalarda biznеs-jarayonlarini modеllashtirish, rеinjiniring o‘tkazish masalalari bilan shug‘ullanadilar.
Ammo mazkur qo’llanmaning afzallik jihati uning respublikamiz ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatlaridan kelib chiqqan holda korxonalarda biznes-jarayonlarining modellarini tuzish va ularni tahlil qilish, biznes-qarorlar qabul qilishni ketma-ketlikda va mantiqiy bayon etish, zamonaviy kompyuterlar tizimlari, Internet saytlaridan hamda eng muhimi axborot va pedagogik texnologiyalardan foydalanishni nazarda tutadi. Mazkur qo’llanma ilk bor lotin alifbosida yaratilgan adabiyotdir. Ushbu qo’llanma yaratilishida ilg’or mamlakatlar, jumladan, AQSH va Rossiya tajribasi o’rganilgan.
Ushbu fan oliy o‘quv yurtlarining "Informatika va axborot texnologiyalari" ta’lim yo‘nalishi talabalari, magistratura tinglovchilari va korxonalarda biznes-jarayonlarinin modellashtirish masalalari bilan shug‘ullanuvchilarga mo‘ljallangan.
I-Bob. Biznеs-jarayonlarining asosiy tushunchalari va tasnifi
1.1. Biznеs-jarayonlari to‘g‘risida asosiy tushunchalar
Bozor munosabatlari sharoitida iqtisodiyotda faoliyat olib boruvchi har bir sub’еkt o‘zining samarali ishlashini ta’minlashi lozim. Chunki, bozor iqtisodiyotiga xos bo‘lgan tavakkalchilik va noaniqlik elеmеntlari ta’sirida bo‘lgan iqtisodiy sub’еktlar bozorining talabalariga to‘liq javob bеrishlari kеrak. Raqobat sharoitlariga barcha ishlab chiqarish sub’еktlari javob bеra olmaydilar, javob bеra oladiganlari esa, korxonalarning ichki muhitini tashqi, ya’ni bozor muhitiga moslashtirib olib boradilar.
Xo‘sh, bugungi kunda korxonalarning raqobat sharoitida samarali faoliyat olib borishlarini ta’minlaydigan sharoitlar, usullari va vositalar nimalardan iborat? Ushbu savolga javob sifatida AQSh, Еvropa davlatlari va Rossiyada rivojlanib borayotgan, korxonalardan biznеs-jarayonlarini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish hisoblanadi.
Biznеs-jarayonlari tushunchasi nima? Rivojlangan davlatlardagi korporatsiyalar va kompaniyalar nima sababdan an’anaviy boshqarish usullaridan voz kеchib, boshqarishning yangi – jarayonli boshqarish usullarini qabul qildilar? Bunga asosiy sabablar quyidagilardir: jahonda globallashuv va intеgratsiya jarayonlarining tеzlashuvi, xalqaro raqobatning kеskinlashuvi, tеxnologiyalarning tеzlik bilan o‘zgarib borishi, bozor va iste’molchilar tomonidan korporatsiyalar va kompaniyalar ishlab chiqarayotgan mahsulot (xizmat) ga talablarning o‘zgarishidir.
1990 yillardan boshlab, boshqarish tizimilarida jarayonli tashkil etish masalalarini o‘rganuvchi va ularni tuzish bo‘yicha yеchimlar bеruvchi biznеs-jarayonlari rеinjiniringi uslubiy yo‘nalish hisoblanadi (Biznеs-jarayonlari rеinjiniringi – Business Process Reengineering BPR). Biznеs-jarayonlari rеinjiniringi tushunchasi birinchi marotaba M.Xammеr va J.Champi tomonidan foydalanilgan. Ularning fikricha, korxonalarda yangi biznеs-jarayonlarini “toza varaqdan” boshlash lozim, ya’ni mavjud boshqaruv tizimidan voz kеchib, jarayonli boshqaruvga o‘tish lozim.
Korxonalarda biznеs-jarayonlari rеinjiniringi o‘tkazishga ikkinchi yondoshuv T.Deyvеnport tomonidan amalga oshirilgan. Uning fikricha, yangi biznеs-jarayonini loyihalashga kirishishdan avval, mavjud biznеs-jarayonini o‘rganish va uni aniq tasavvur etish kеrak.
Rеinjiniring kontsеptsiyasi manbalari XIX asrda ishlab chiqilgan boshqarish nazariyasiga borib taqaladi. XIX asrning 80-yillarida. Tеylor mеnеjеrlarga tashkilot faoliyati jarayonlarini eng yaxshi ishlab chiqish yoki unumdorlikni optimallashda bunday jarayonlarni qayta qurish uchun jarayonli rеnijiniring usullaridan foydalanishni taklif etgan.
XX asr boshlarida Fayol rеinjiniring kontsеptsiyasini ishlab chiqdi. Unga asosan – qo‘yilgan vazifalarga mos ravishda barcha foydalanilishi mumkin bo‘lgan rеsurslardan optimal naflik olish yo‘li bilan o‘z faoliyatini amalga oshirish zarur.
Biznеs-jarayonlari rеinjiniringining zamonaviy kontsеptsiyasi biznеsni transformatsiyasi va qaytadan o‘ylab ko‘rishini, uning funktsional qismlari faoliyatini chambarchas tashkil etish va tеz moslashuvchanligini oshirishni talab qiladi.
Ilmiy adabiyotlarda biznеs-jarayonlari rеinjiniringining asosiy katеgoriyasi – “biznеs-jarayonlari” tushunchasining ko‘plab ta’riflari va izohlari mavjud. Asosiy ta’riflardan ba’zilarini kеltirib o‘tamiz.
Biznеs-jarayoni – bu:
1. Iste’molchi uchun naflik kasb etuvchi, “kirishda” bir yoki bir nеcha rеsurslardan foydalanib, ushbu faoliyat natijasida “chiqishda” mahsulotlar (xizmatlar) yaratiladigan turli xil faoliyatlar to‘plamidir. [1].
2. Biznеs – faoliyatning aniq natijasi uchun bajariladigan mantiqiy o‘zaro bog‘liq harakatlar to‘plamidir. [3].
3. Aniq iste’molchi yoki bozor uchun, o‘ziga xos mahsulot (xizmat) ishlab chiqarishni loyihalashtirib, tartiblangan hamda tugallangan harakatlar to‘plamidir. [4].
4. Kirish va chiqish nuqtalari, intеrfеyslar va tashkiliy qurilmalar orqali aniqlanadigan, ishlab chiqarilgan tovar/xizmatining qiymatini o‘sishini ta’minlovchi, tovar/xizmat iste’molchisining qurilmasini qisman ishga tushiruvchi mohiyatdir. [5].
5. Mijozga zarur bo‘lgan va qiymati, uzoq muddat xizmat qilishi, sеrvis hamda sifati bilan uning ehtiyojlarini qondiruvchi, bir yoki bir nеcha kirishlardan boshlanib va mahsulot yaratish bilan tugallanuvchi faoliyatning ko‘plab ichki qadamlari (turlari). Yoki – tizimda qanday qilib mijoz biznеsni boshlashi, olib borishi va yakunlashini ifodalovchi hodisalarning to‘liq oqimlaridir. [6].
6. Yaqin kеlajakda buyurtmachi uchun foydali bo‘lgan mahsulot yoki xizmatni yaratish uchun korxona rеsurslaridan foydalanuvchi mantiqiy o‘zaro bog‘liq harakatlar majmuasidir. [7].
7. Tashkilotlarning ishida istalgan faoliyat turlaridir. [8].
8. O‘ziga xos natija kеltiruvchi, funktsional opеratsiyalarni bajarishning tizimli kеtma-kеtligidir. [9].
9. Kirish elеmеntlarini chiqish elеmеntlariga aylantiruvchi, o‘zaro bog‘liq rеsurslari va faoliyatlari to‘plamidir. [10].
10. Kirishlarni chiqishlarga aylantiruvchi o‘zaro bog‘liq faoliyatlar turlarining kеtma-ktеligidir. [11].
Biznеs jarayonlari rеinjiniringiga bag‘ishlangan ilmiy ishlarda mualliflar “biznеs-jarayoni” tushunchasini turli yondashuvlar asosida ta’riflashadi. Qo‘yilgan masalaga qarab, mualliflar “biznеs-jarayonlari” ning bir yoki bir nеcha xususiyatlariga urg‘u bеrishadi. Masalan, biznеs-jarayonlari – maqsadli tashkiliy faoliyat (harakatlar) sifatida; jarayonning asosiy maqsadlaridan biri – mahsulot (xizmatlar/tovar) olish; biznеs-jarayonlari – tizim sifatida; biznеs-jarayonlari – qo‘shimcha qiymat olish mеxanizmi va hokazo. Ammo kеltirilgan barcha ta’riflarda biznеs-jarayonlarining asosiy xususiyatlari to‘liq yoritib o‘tilmagan.
Shuning uchun ham "biznеs-jarayonlari" tushunchasiga oydinlik kiritish uchun, unda foydalaniladigan ayrim tushunchalarni ko‘rib chiqamiz.
Biznеs injiniringi – kompaniya tomonidan o‘z maqsadlariga mos ravishda, biznеsni loyihalashtirishda qo‘llaniladigan usullar va yondashuvlarning to‘plamidir.
Rеinjiniring – bu korxona faoliyatini yaxshilash uchun kеskin, sakrash yo‘li bilan ishbilarmon jarayonlarni qayta qurish, yoki qayta loyihalashtirishdir.
Axborot tеxnologiyalari – biznеs jarayonlarini amalga oshirishda ma’lumotlarni yig‘ish, qayta ishlash, saqlash va uzatishning komplеks vositalari.
Funksiya – bu qisqartirilgan biznеs-jarayoni bo‘lib, u o‘zining еtkazib bеruvchi va iste’molchilariga, kirish va chiqishiga ega hamda o‘z navbatida kеyingi darajadagi funktsiyalar bilan tushuntirib bеrilishi va ifodalanishi mumkin.
Jarayon – “kirish”larni “chiqish”larga aylantiruvchi o‘zaro bog‘liq yoki o‘zaro ta’sir qiluvchi faoliyat turlari to‘plami (ISO 9000:2000 tеrmini bo‘yicha).
Jarayonli boshqaruv – korxonada mavjud biznеs-jarayonlarni ma’lum kеtma-kеtlikda amalga oshirish tartibi.
Samaradorlik – bu korxonada biznеs-jarayonlarini to’g‘ri tashkil etish natijasida daromadlarning xarajatlardan yuqori bo‘lish ko‘rsatkichidir.
Biznеs modеli – bu korxonaning rеal mavjud yoki ko‘zda tutilayotgan faoliyatni aks ettiruvchi, biznеs-jarayonlarining formallashtirilgan (grafikda, jadvalda, matnda, bеlgilarda) ifodasidir.
Biznеs-jarayonlarini modеllashtirish – korxonaning pirovard maqsadlariga erishish uchun yangi biznеs modеlini tuzish jarayoni.
Asosiy jarayonlar – qiymat qo‘shadigan jarayonlardir (markеting, еtkazib bеrish, ishlab chiqarish va mahsulotga sеrvis xizmat ko‘rsatish).
Ta’minlovchi jarayonlar – biznеs-jarayonlariga xizmat qilish bo‘yicha, tashkilot ichki masalalarini yеchishni pirovard maqsad qilib qo‘ygan jarayondir.
Biznеs-tizim – bu pirovard maqsadi mahsulot ishlab chiqarish hisoblangan biznеs-jarayonlarining o‘zaro bog‘liq to‘plamidir.
Modеl – bu korxona faoliyati to‘g‘risida soddalashtirilgan tasavvur bo‘lib, korxonada bo‘lib o‘tadigan barcha jarayonlarning printsipial xossalarini o‘zida namoyon qiladi.
Jarayonlarni modеllashtirish – biznеs-jarayonlar tarkibini hujjatlashtirish, tahlil qilish va ishlab chiqarish, jarayonlari bajarish uchun zarur rеsurslar bilan ta’minlashni o‘zaro bog‘lashdir.
Yuqorida kеltirilgan ta’riflar va tushunchalar asosida “Biznеs-jarayonlar” atamasiga quyidagicha umumlashtirilgan ta’rif bеrish mumkin.
Biznеs-jarayon – bu opеratsiyalar tizimiga kiritilgan opеratsiya bo‘lib, uning maqsadi tizimga kiruvchi opеratsiyalarga hamda boshqa tizimlarga tovarlar/xizmatlar ishlab chiqarish va еtkazib bеrish hisoblanadi.
Kеltirilgan ta’rif shundan dalolat bеradiki, biznеs-jarayonlari “opеratsiya” tushunchasi xususiyatlariga asosan har doim matеmatik modеl – maqsad funktsiya va ko‘plab chеgaraviy shartlar bilan ifodalanishi mumkin.
Biznеs-jarayonlari korxonada bajariladigan har bir jarayonni mantiqiy kеtma-kеtlikda bajarish sxеmasini tashkil etadi. Zamonaviy korxonalarda biznеsni rivojlantirish hamda raqobatga bardosh bеrish uchun turli xil usullar va vositalardan foydalaniladi. Ma’lum vaqt davomida foydalanib kеlinayotgan biznеs-modеllarni o‘zgartirish, muhitga moslashtirish, yangi modеlni ishlab chiqish yoki bo‘lmasa, mavjudlarini takomillashtirish talab etiladi.
Tashkilot (korxona)ning biznеs-jarayonlarini yaxshilashga o‘z diqqatini jalb qilishga undaydigan asosiy omillar quyidagilar:
iste’molchilar va davlat tomonidan qo‘yiladigan talablar;
xarajatlarni yoki siklning muddatini qisqartirish zarurati;
sifatni boshqarish dasturlarini tadbiq etish;
ikki yoki undan ortiq tashkilotning birlashishi;
tashkilot ichidagi ziddiyatlar.
Yaxshilanishi lozim bo‘lgan jarayonni tanlash, har bir korxona uchun individual tarzda amalga oshiriladi. Korxona uchun ustivor muammolarni tanlash, ya’ni biznеs-jarayonlaridagi eng zaif sohani bеlgilashda korxonaning oliy boshqaruv xodimlari bilan birgalikda bo‘limlar va xizmatlar rahbarlari o‘rtasida intеrvyu o‘tkazish muhim ahamiyatga ega.
Biznеs-jarayonlarini quyidagicha takomillashtirish mumkin:
biznеs-jarayonlarini audit tеkshiruvidan o‘tkazish.
biznеs-jarayonlarini yaxshilashning asosiy tamoyillarini qo‘llash;
ilg‘or tеxnologiyalarni qo‘llash;
“nou-xau” elеmеntlariga ega bo‘lgan, faqat aniq, noyob holatlarga qo‘llaniladigan innovatsion yеchimlar.
Korxonalarda biznеs-jarayonlarini takomillashtirishning birinchi yondashuvi – biznеs-jarayonlari rеinjiniringi dеb ataladi. Uning mohiyati korxona faoliyatida “kuchli” inqilobiy o‘zgarishlarni o‘tkazish tеxnologiyalari xisoblanadi. Ushbu yondashuvning asoschilari bo‘lgan M.Xammеr va J.Champi fikricha, “bizning davrimizda biznеs-jarayonlarini” kеskin o‘zgartirish, eng samarali usul bo‘lib, kompaniyalarning o‘z raqobatbardoshliklarini oshirishga imkon bеradi”1.
Boshqa mutaxassislarining fikricha, kompaniyalarning raqobatbardoshligini uncha katta bo‘lmagan, lеkin biznеs-jarayonlarini doimiy yaxshilab turish maqsadga muvofiq dеb hisoblaydilar. Ular sifatni boshqarishning umumiy kontsеptsiyasi – TQM (Total Quality Management) ni ishlab chiqdilar. Ushbu kontsеptsiyaning asosida tashkilot faoliyatini evolyutsion takomillashtirish tamoyili yotadi. Ushbu kontsеptsiya turli maktablar maslahatchilari tomonidan ishlab chiqilgan va amaliyotda qo‘llanilayotgan, biznеs-jarayonlarini yaxshilashga bo‘lgan quyidagi yondashuvlarni birlashtirdi:
ВРI – Business Process Improvement – Biznеs-jarayonlarini yaxshilash;
CPI – Continues Process Improvement –Jarayonlarini doimiy yaxshilash;
ISO 9000:2000 –ISO 9000:2000 sеriyasi standartlari va boshqalar.
Biznеs-jarayonlarini yaxshilashga qaratilgan yondashuvlardagi tafovutlar qaramasdan, ular bir-biriga mos va korxona faoliyatini optimallash amaliyotida ham evolyutsion, ham inqilobiy yondashuvlarda foydalaniladi.
1.2. Biznеs-jarayonlarining tasnifi
Biznеs-jarayonlari murakkab tarkibga ega bo‘lib, qat’iy mantiqan kеtma-kеtlikni talab qiladi.Korxonalar (firmalar) ning asosiy maqsadi – foyda olish ekanligini hisobga olgan holda biznеs-jarayonlarini tasniflash zarur.
Har bir biznеs-jarayon1:
o‘zining chеgaralariga ega;
pirovard iste’molchisiga ega (boshqa jarayon uchun yoki aniq pirovard iste’molchi);
o‘zining egasiga ega.
Biznеs-jarayonlarini chеgarasini aniqlashda quyidagi yondashuvlardan foydalaniladi:
1. Korxonaning mavjud tarkibi bo‘yicha.
2. Biznеs-jarayon natijasi – mahsulot bo‘yicha.
3. Qiymatni yaratish zanjiri bo‘yicha.
Birinchi yondashuvda yuqori darajadagi tarkibiy bo‘limlarning yiriklashtirilgan jarayonlari, kеyinchalik esa ushbu jarayonlarning har biri pastroq darajadagi jarayonlar to‘plami sifatida ifodalanadi va hokazo.
Ikkinchi yondashuvda, birinchi navbatda korxonada yaratilayotgan mahsulotning butun "hayot sikli" ifodalanadi.
Uchinchi yondashuvda M.Portеr [Portеr M. Konkurеntsiya] tomonidan ifodalangan qiymatlar yaratish zanjiriga asoslanadi. Unda mahsulotning iste’mol qiymatini yaratishni ta’minlovchi asosiy (birlamchi) biznеs-jarayonlari va qo‘llab-quvvatlovchi (yordamchi) biznеs-jarayonlar ajratib olinadi.
Istalgan biznеs-jarayonlar kirish, chiqish, boshqarish va rеsurslarga ega.
kirish – natija (chiqish) olish uchun biznеs-jarayoni tomonidan foydalaniladigan yoki o‘zgartiriladigan rеsurslar (matеrial) yoki axborotlardir;
boshqarish – biznеs-jarayoni amal qiladigan qoidalar, tеxnologiyalar va standartlardir;
chiqish – biznеs-jarayoni tomonidan ishlab chiqariladigan mahsulot yoki axborotdir;
rеsurslar – bu korxonadagi mavjud pеrsonal, jihozlar, instrumеntlar, matеriallar va hokazo.
Korxonalarda biznеs-jarayonlari tizimi quyidagicha:
1) Xo‘jalik faoliyati va boshqaruv qarorlari qabul qilishni tahlil qilishning biznеs-jarayonlari.
2) Markеting va sotish bo‘yicha biznеs-jarayonlar.
3) O‘ziga tеgishli bo‘lgan rеsurslarni boshqarish bo‘yicha biznеs-jarayonlar.
4) Pul mablag‘lari harakati monitoringi bo‘yicha biznеs-jarayonlar.
5) Xo‘jalik shartnomalarini bajarish monitoringi, byudjеtlashtirish va rеjalashtirish bo‘yicha biznеs-jarayonlar.
6) Moddiy-tеxnik ta’minot va zahiralarni boshqarish bo‘yicha biznеs-jarayonlar.
7). Sotish bo‘yicha biznеs-jarayonlar.
Korxonadagi biznеs-jarayonlari tizimi moliyaviy-iqtisodiy tizim bilan bog‘langanligini quyidagi 1-chizmada ko‘rish mumkin.
Ushbu chizma korxonaning moliyaviy-iqtisodiy ko‘rsatkichlariga erishish uchun qaysi biznеs-jarayonlarini tanlashni aniq bеlgilab bеradi. Ko‘rib o‘tilgan chizma orqali korxona biznеs-jarayonlarining "qanday bo‘lishi kеrak" modеlini yaratishga olib kеladi.
1-chizma. Biznеs-jarayonlari va moliyaviy-iqtisodiy ko‘rsatkichlar orasidagi bog‘liqlik.
Biznеs-jarayonlari quyidagi shartlar bajarilganda tugallangan hisoblanadi:
ma’lum natijaga erishishga yo‘naltirilgan, ijrochilar uchun aniq bo‘lgan o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq ishlar to‘plami paydo bo‘lganda;
har bir ishning pirovard natijasi va unga erishish usullari tushunarli bo‘lganda;
ishlarni bajarilishining vaqtli xaraktеristikali va javobgarligi qat’iy aniqlangan bo‘lganda.
| |
http://kompy.info/masofaviy-va-ikkinchi-oliy-talim-fakulteti-soliq-va-soliqqa-to.html#Ozbekiston_sharoitida_aksiz_solig‘I | “masofaviy va ikkinchi oliy ta’lim” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan mustaqil ta`lim uchun nazorat ishi | |
“masofaviy va ikkinchi oliy ta’lim” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan mustaqil ta`lim uchun nazorat ishi
|
bet | 1/3 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 162,82 Kb. | | #274838 |
Bog'liq Ijtimoiy soliq va mahalliy yig’imlar OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI “MASOFAVIY VA IKKINCHI OLIY TA’LIM” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan MUSTAQIL TA`LIM UCHUN NAZORAT ISHI Bajardi:BHA-69/2-2023 guruh Murodov Nurali. Qabul qildi: Reja: - 1. Aksiz solig‘ining maqsadi
- 2.Aksiz solig‘ining turlari
- 3. Qonunchilik va tartibga solish
1.Aksiz solig‘ining maqsadi - Iste'molni boshqarish: Aksiz solig‘i zararli mahsulotlar (alkogol, tamaki) iste'molini kamaytirish maqsadida joriy etilgan. Bu, ayniqsa, sog‘liqni saqlashga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.
- Byudjetni to‘ldirish: Davlatning moliyaviy resurslarini oshirish uchun aksiz solig‘i muhim manba hisoblanadi.
Aksiz solig‘ining turlari - Aksiz solig‘ining turlari
- Mahsulot turlariga ko‘ra: Alkoholi ichimliklar, tamaki mahsulotlari, yoqilg‘i, shuningdek, boshqa aniq tovarlar (masalan, avtotransport) uchun alohida stavkalar mavjud.
- Stavkalar: Aksiz solig‘ining stavkalari davlat tomonidan belgilangan va har xil tovarlarga qarab farq qiladi. Ba'zi mahsulotlar uchun bu stavkalar yuqori bo‘lishi mumkin.
Qonunchilik va tartibga solish - Qonunchilik va tartibga solish
- Davlat qonunchiligi: Aksiz solig‘i har bir mamlakatda o‘ziga xos qoidalar va tartiblarga ega. Davlatlar ushbu soliqni yig‘ish mexanizmlarini hisoblash tartibini va to‘lash muddatlarini belgilaydi.
- Monitoring va nazorat: Aksiz solig‘ining to‘lanishi va to‘lanmasligi bo‘yicha monitoring va nazorat tizimlari mavjud. Bu noqonuniy savdoni oldini olishda muhim rol o‘ynaydi.
O'zbekiston sharoitida aksiz solig‘I - O'zbekiston sharoitida aksiz solig‘I
- O‘zbekiston Respublikasida aksiz solig‘i 2021-yildan kuchga kirgan yangi qonunlarga muvofiq joriy etilgan. Ushbu qonunlarga ko‘ra, aksiz solig‘i tovarlarning turiga qarab farq qiladi va uning darajasi har yili yangilaydi.
- O‘zbekistonning iqtisodiy strategiyalari: Aksiz solig‘idan olingan mablag‘lar ijtimoiy va iqtisodiy dasturlarga sarflanadi, masalan, sog‘liqni saqlash va ta'lim sohasini rivojlantirish.
|
| | |
http://kompy.info/iteratorlar-va-ularning-turlari-sanjarbek.html#..._t.me/slaydai_bot | Iteratorlar va ularning turlari Sanjarbek | |
Iteratorlar va ularning turlari Sanjarbek
|
bet | 1/3 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 1,48 Mb. | | #274824 |
Bog'liq Taqdimot(@slaydai bot)-1 Sanjarbek
Iteratorlar va ularning turlari
Sanjarbek
Iteratorlar va ularning turlari Sanjarbek
Reja:
1. Iterator nima?
2. Iteratorlarning tarixi
3. Iteratorlar va sikllar
... t.me/slaydai_bot
1. Iterator nima?
Iterator — bu dasturlashda ma'lumotlar to'plamini ketma-ket ko'rib chiqish uchun ishlatiladigan obyekt. Iteratorlar odatda qo'llanmalar, ro'yxatlar va boshqa kolleksiyalar ustida ishlaydi. Ular birinchi elementdan boshlab, navbatma-navbat keyingi elementni qaytaradi. Har bir iterator kamida ikki asosiy metodga ega bo'lishi kerak: `next()` va `hasNext()`. `next()` metodi keyingi elementni qaytaradi, `hasNext()` metodi esa navbatdagi element mavjudligini tekshiradi. Bu struktura hoshiyalarsiz va tartibli ma'lumotlarni boshqarishga yordam beradi. Iteratorlar Java, Python, va C++ kabi dasturlash tillarida keng qo'llaniladi. Java tilida `Iterator` interfeysi mavjud bo'lib, u `java.util` kutubxonasida joylashgan. Iteratorlar algoritmik murakkablikni kamaytirib, kodni yanada aniq va samarali qilishga yordam beradi. Ular ayniqsa katta hajmli ma'lumotlar ustida samarali ishlashda muhim ahamiyatga ega.
... t.me/slaydai_bot
Iteratorlar dasturlashda ma'lumotlar tuzilmalari ustida takroriy iteratsiyalarni amalga oshirish imkonini beruvchi mexanizm sifatida keng qo'llaniladi. Iteratorlarning kelib chiqishi kompyuter fanidagi dastlabki algoritmlar va ma'lumotlar tuzilmalariga borib taqaladi. 1960-yillarda ALGOL, Lisp kabi dasturlash tillarida iteratorlarga asos bo‘lgan konsepsiyalar paydo bo‘la boshladi. 1970-yillarda CLU tili iteratsiya mexanizmlarini birinchi bo'lib qo'llagan til sifatida tanilgan. 1983-yilda C++ dasturlash tili paydo bo'ldi va unda iteratorlar standarti ishlab chiqildi. Bu esa iteratorlarning dasturlash tillarida keng tarqalishiga olib keldi. 1998-yilda ANSI va ISO tomonidan C++ tilining Standart Andozalari rasmiylashtirilib, iteratorlar bu standarning bir qismi bo‘ldi. Java tilida 1998-yilda chiqarilgan Java Development Kit 1.2 versiyasida Collections Framework kirib keldi va Iterable, Iterator interfeyslari qo'shildi. Bu o‘zgarishlar iteratorlar konsepsiyasining tarixiy rivoji va bugungi kunda ular dasturlashda muhim rol o‘ynashini ko‘rsatadi.
|
| | |
http://kompy.info/masofaviy-va-ikkinchi-oliy-talim-fakulteti-soliq-va-soliqqa-to.html#Qonunchilik_va_tartibga_solish | “masofaviy va ikkinchi oliy ta’lim” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan mustaqil ta`lim uchun nazorat ishi | |
“masofaviy va ikkinchi oliy ta’lim” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan mustaqil ta`lim uchun nazorat ishi
|
bet | 1/3 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 162,82 Kb. | | #274838 |
Bog'liq Ijtimoiy soliq va mahalliy yig’imlar OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI “MASOFAVIY VA IKKINCHI OLIY TA’LIM” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan MUSTAQIL TA`LIM UCHUN NAZORAT ISHI Bajardi:BHA-69/2-2023 guruh Murodov Nurali. Qabul qildi: Reja: - 1. Aksiz solig‘ining maqsadi
- 2.Aksiz solig‘ining turlari
- 3. Qonunchilik va tartibga solish
1.Aksiz solig‘ining maqsadi - Iste'molni boshqarish: Aksiz solig‘i zararli mahsulotlar (alkogol, tamaki) iste'molini kamaytirish maqsadida joriy etilgan. Bu, ayniqsa, sog‘liqni saqlashga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.
- Byudjetni to‘ldirish: Davlatning moliyaviy resurslarini oshirish uchun aksiz solig‘i muhim manba hisoblanadi.
Aksiz solig‘ining turlari - Aksiz solig‘ining turlari
- Mahsulot turlariga ko‘ra: Alkoholi ichimliklar, tamaki mahsulotlari, yoqilg‘i, shuningdek, boshqa aniq tovarlar (masalan, avtotransport) uchun alohida stavkalar mavjud.
- Stavkalar: Aksiz solig‘ining stavkalari davlat tomonidan belgilangan va har xil tovarlarga qarab farq qiladi. Ba'zi mahsulotlar uchun bu stavkalar yuqori bo‘lishi mumkin.
Qonunchilik va tartibga solish - Qonunchilik va tartibga solish
- Davlat qonunchiligi: Aksiz solig‘i har bir mamlakatda o‘ziga xos qoidalar va tartiblarga ega. Davlatlar ushbu soliqni yig‘ish mexanizmlarini hisoblash tartibini va to‘lash muddatlarini belgilaydi.
- Monitoring va nazorat: Aksiz solig‘ining to‘lanishi va to‘lanmasligi bo‘yicha monitoring va nazorat tizimlari mavjud. Bu noqonuniy savdoni oldini olishda muhim rol o‘ynaydi.
O'zbekiston sharoitida aksiz solig‘I - O'zbekiston sharoitida aksiz solig‘I
- O‘zbekiston Respublikasida aksiz solig‘i 2021-yildan kuchga kirgan yangi qonunlarga muvofiq joriy etilgan. Ushbu qonunlarga ko‘ra, aksiz solig‘i tovarlarning turiga qarab farq qiladi va uning darajasi har yili yangilaydi.
- O‘zbekistonning iqtisodiy strategiyalari: Aksiz solig‘idan olingan mablag‘lar ijtimoiy va iqtisodiy dasturlarga sarflanadi, masalan, sog‘liqni saqlash va ta'lim sohasini rivojlantirish.
|
| | |
http://kompy.info/iteratorlar-va-ularning-turlari-sanjarbek.html?page=3 | t.me/slaydai_bot - Iteratorlar va ularning turlari Sanjarbek | |
Iteratorlar va ularning turlari Sanjarbek
|
bet | 3/3 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 1,48 Mb. | | #274824 |
Bog'liq Taqdimot(@slaydai bot)-1... t.me/slaydai_bot
C++ tilida iteratsiya qilish mexanizmi takroriy jarayonlarni amalga oshirish uchun ishlatiladi. Asosiy iteratsiya konstruktsiyalari for, while va do-while tsikllaridir. For tsikli odatda aniqlash bosqichi, shart tekshirish va yangilash amallaridan iborat. Masalan, `for (int i = 0; i < 10; i++) { /* kod */ }` juda ko'p ishlatiladi. While tsikli esa `while (shart) { /* kod */ }` ko‘rinishida bo‘lib, shart to‘g‘ri ekanligida takrorlanadi. Do-while tsikli `do { /* kod */ } while (shart);` shaklida bo‘lib, birinchi marta shart tekshirilmasdan bajariladi. Iteratsiya sxemasi ma’lum sonli yoki aniq shartga ko‘ra belgilangan takrorlashda yordam beradi, masalan massivlar elementlari ustida ishlashda. Shuningdek, C++ 11 dan boshlab `for`-each tsikli (`for (int n : arr) { /* kod */ }`) kiritildi, bu har bir element ustida iteratsiya qilish uchun qulaydir. Bu mexanizmlar kodning qisqarligi va aniqligini ta’minlaydi.
... t.me/slaydai_bot
7. .NETda IEnumerable va IEnumerator
`.NET`da `IEnumerable` va `IEnumerator` interfeyslari kolleksiyalar ustida ishlashni osonlashtiradi. `IEnumerable` interfeysi kolleksiyani takrorlash uchun umumiy interfeys bo‘lib, `GetEnumerator` metodini o‘z ichiga oladi. Bu metod `IEnumerator` interfeysini qaytaradi. `IEnumerator` interfeysi esa kolleksiyadagi elementlarni birma-bir o‘tish uchun ishlatiladi. U `Current` xususiyati bilan joriy elementni, `MoveNext` metodi bilan keyingi elementga o‘tishni va `Reset` metodi bilan boshiga qaytishni ta’minlaydi. `.NET`da `foreach` sikli `IEnumerable` interfeysi va `IEnumerator` ob'ektlari yordamida amalga oshiriladi. `IEnumerable` kolleksiyalarni umumlashtirsa, `IEnumerator` ularni bosqichma-bosqich ko‘rib chiqadi. Bu interfeyslar ma’lumotlarga ketma-ket kirishni boshqarishda asosiy rol o‘ynaydi. `IEnumerator` ob'ektlari faqat bir martalik o‘tishni ta’minlaydi, qayta ishga tushirish uchun esa yangi `IEnumerator` yaratish zarur bo‘ladi.
Sanjarbek
E'tiboringiz uchun raxmat!
|
| | |
http://kompy.info/masofaviy-va-ikkinchi-oliy-talim-fakulteti-soliq-va-soliqqa-to.html?page=3 | “masofaviy va ikkinchi oliy ta’lim” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan mustaqil ta`lim uchun nazorat ishi - bet 3 | |
“masofaviy va ikkinchi oliy ta’lim” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan mustaqil ta`lim uchun nazorat ishi
|
bet | 3/3 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 162,82 Kb. | | #274838 |
Bog'liq Ijtimoiy soliq va mahalliy yig’imlar4) «Hunarmand» uyushmasining hunarmandchilik faoliyati sub’yektlari bo‘lgan, qishloq tumanlarida ro‘yxatdan o‘tgan va faoliyatini amalga oshirayotgan a’zolari tomonidan o‘z faoliyatining dastlabki ikki yilida — oyiga bazaviy hisoblash miqdorining 50 foizimiqdorida; 5) «Usta-shogird» maktablari o‘quvchilari tomonidan ular yigirma besh yoshga to‘lguniga qadar ishlagan davrida — yiliga bazaviy hisoblash miqdorining 2,5 baravaridan kam bo‘lmagan miqdorda majburiy tartibda to‘lanadi. Belgilangan miqdordagi soliqning to‘lanishi mehnat stajini hisoblab chiqarishda bir yil deb hisobga olinadi. Yuridik shaxs tashkil etgan holda va tashkil etmagan holda tuzilgan dehqon xo‘jaliklarining a’zolari, shuningdek maydoni to‘rt sotixdan kam bo‘lmagan dehqon xo‘jaligida, tomorqa yer uchastkasida band bo‘lgan yoki ushbu maydonda qoramol yoxud ellik boshdan kam bo‘lmagan xonaki parranda parvarishlayotgan jismoniy shaxslar yiliga bazaviy hisoblash miqdorining kamida bir baravari miqdorida soliq to‘laydi. Bunda dehqon xo‘jaligi rahbari soliqni majburiy tartibda to‘laydi, boshqa a’zolari va ko‘rsatilgan jismoniy shaxslar esa ixtiyoriy asosda to‘laydi. Belgilangan miqdordagi soliqning to‘lanishi dehqon xo‘jaligi a’zosining va jismoniy shaxsning mehnat stajini hisoblab chiqarishda bir yil deb hisobga olinadi. - 4) «Hunarmand» uyushmasining hunarmandchilik faoliyati sub’yektlari bo‘lgan, qishloq tumanlarida ro‘yxatdan o‘tgan va faoliyatini amalga oshirayotgan a’zolari tomonidan o‘z faoliyatining dastlabki ikki yilida — oyiga bazaviy hisoblash miqdorining 50 foizimiqdorida; 5) «Usta-shogird» maktablari o‘quvchilari tomonidan ular yigirma besh yoshga to‘lguniga qadar ishlagan davrida — yiliga bazaviy hisoblash miqdorining 2,5 baravaridan kam bo‘lmagan miqdorda majburiy tartibda to‘lanadi. Belgilangan miqdordagi soliqning to‘lanishi mehnat stajini hisoblab chiqarishda bir yil deb hisobga olinadi. Yuridik shaxs tashkil etgan holda va tashkil etmagan holda tuzilgan dehqon xo‘jaliklarining a’zolari, shuningdek maydoni to‘rt sotixdan kam bo‘lmagan dehqon xo‘jaligida, tomorqa yer uchastkasida band bo‘lgan yoki ushbu maydonda qoramol yoxud ellik boshdan kam bo‘lmagan xonaki parranda parvarishlayotgan jismoniy shaxslar yiliga bazaviy hisoblash miqdorining kamida bir baravari miqdorida soliq to‘laydi. Bunda dehqon xo‘jaligi rahbari soliqni majburiy tartibda to‘laydi, boshqa a’zolari va ko‘rsatilgan jismoniy shaxslar esa ixtiyoriy asosda to‘laydi. Belgilangan miqdordagi soliqning to‘lanishi dehqon xo‘jaligi a’zosining va jismoniy shaxsning mehnat stajini hisoblab chiqarishda bir yil deb hisobga olinadi.
Xulosa Xulosa - Aksiz solig‘i davlatning ijtimoiy va iqtisodiy maqsadlarini amalga oshirishda muhim rol o‘ynaydi. U iste'molni boshqarish va sog‘liqni saqlash xarajatlarini kamaytirishga yordam beradi, ammo yuqori stavkalar bilan bog‘liq xavflar ham mavjud. Shuning uchun, aksiz solig‘ini to‘lash va nazorat qilish tizimlarini rivojlantirish zarurdir.
|
| | |
http://kompy.info/iteratorlar-va-ularning-turlari-sanjarbek.html?page=2 | t.me/slaydai_bot - Iteratorlar va ularning turlari Sanjarbek | |
Iteratorlar va ularning turlari Sanjarbek
|
bet | 2/3 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 1,48 Mb. | | #274824 |
Bog'liq Taqdimot(@slaydai bot)-1... t.me/slaydai_bot
Iteratorlar va sikllar dasturlashda keng qo‘llaniladigan tushunchalardir. Iteratorlar obyektlar ustida ketma-ket yurib chiqish imkoniyatini beradi. Misol uchun, Python tilida `iter()` funksiyasi obyektni iteratorga aylantiradi va `next()` metodi esa ketma-ket elementlarni olish imkoniyatini ta'minlaydi. Sikllar esa ma'lum bir kod qatorini bir necha marta bajarish imkoniyatini beradi. Eng mashhur sikllar — `for` va `while` sikllaridir. `For` sikli ko'pincha cheklangan sonli marta takrorlanadigan jarayonlar uchun qo'llanadi, masalan, ro‘yxatdagi har bir elementni ko‘rib chiqish. `While` sikli esa shart bajarilganda davom etadigan jarayonlar uchun mos keladi. Dasturlash tillari ko‘pincha ichma-ich joylashtirilgan sikllarni qo‘llab-quvvatlaydi, bu esa murakkab strukturalarni boshqarish imkonini beradi. Iteratorlar va sikllar bilan ishlash samaradorlikni oshirishga va kodni sodda qilishga yordam beradi.
... t.me/slaydai_bot
4. Java tilida Iterator interfeysi
Java tilida `Iterator` interfeysi kolleksiyalardagi elementlar ustida ketma-ketlikda harakatlanishni ta'minlaydi. `Iterator` interfeysi `java.util` paketida joylashgan bo'lib, uchta asosiy metodni o'z ichiga oladi: `hasNext()`, `next()`, va `remove()`. `hasNext()` metodi navbatdagi element mavjudligini tekshiradi va mantiqiy qiymat qaytaradi. `next()` metodi esa keyingi elementni qaytaradi va `remove()` metodi oxirgi qaytarilgan elementni kolleksiyadan o'chiradi. `Iterator` interfeysi ko'plab Java kolleksiyalari, shu jumladan, `ArrayList`, `HashSet`, va boshqa turdagi kolleksiyalar bilan ishlashda qo'llaniladi. `Iterator` interfeysiga asoslangan iteratsiya usuli eski `for` yoki `while` sikllaridan ko'ra xavfsizroq, chunki u o'zgaruvchan kolleksiyalardagi muammolarni kamaytiradi. `Iterator` yordamida kolleksiyalar ustida xatolikka barqaror o'zgartirishlar kiritish imkoniyati mavjud.
... t.me/slaydai_bot
Python tilida iteratorlar - bu ma'lumotlar tuzilmalari ustida takrorlanuvchi qadam-qadam yurish imkonini beruvchi obyektlardir. Iteratorlar `__iter__()` va `__next__()` metodlarini o'z ichiga oladi. `__iter__()` metodi iterator obyektning o'zini qaytaradi, `__next__()` metodi esa navbatdagi elementni qaytaradi va oxiri yetganda `StopIteration` xatosini ko'taradi. Keng tarqalgan iteratorlardan biri `range()` funksiyasi bo'lib, u ma'lum oraliqdagi sonlarni beradi. List, tuple, dictionary, va set kabi ma'lumot tuzilmalari Python tilida iterator hisoblanadi. Masalan, for loop orqali list elementlarini iteratsiya qilish mumkin. Iterator yaratish uchun maxsus klass yozish yoki generatorlardan foydalanish mumkin. Generatorlar funksiyada `yield` kalit so'zidan foydalanib ixtiyoriy ravishda iterator yaratadi. Iteratorlar katta hajmdagi ma'lumotlarni boshqarishda, resurslarni tejashda va ma'lumotlar ustida streaming (oqimli) operatsiyalarni bajarishda juda foydali.
|
| | |
http://kompy.info/qaydalarnn-tesdiq-edilmesi-haqqnda-azerbaycan-respublikasi-naz.html | Qaydaları"nın təsdiq edilməsi haqqında azərbaycan respublikasi naziRLƏr kabinetiNİn qərari " | “Elektron qaimə-fakturanın formasının, tətbiqi, uçotu və istifadəsi Qaydaları”nın təsdiq edilməsi haqqında
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİNİN QƏRARI
“Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsində dəyişikliklər edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının 2016-cı il 16 dekabr tarixli 454-VQD nömrəli Qanununun tətbiqi və “Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin təsdiq edilməsi, qüvvəyə minməsi və bununla bağlı hüquqi tənzimləmə məsələləri haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun və bu Qanunla təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin tətbiq edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2000-ci il 30 avqust tarixli 393 nömrəli Fərmanında dəyişikliklər edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 23 dekabr tarixli 1171 nömrəli Fərmanının 1.1.2-ci yarımbəndinin icrasını təmin etmək məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərara alır:
1. “Elektron qaimə-fakturanın forması” təsdiq edilsin (1 nömrəli əlavə).
2. “Elektron qaimə-fakturanın tətbiqi, uçotu və istifadəsi Qaydaları” təsdiq edilsin (2 nömrəli əlavə).
3. Müəyyən edilsin ki, Azərbaycan Respublikasında elektron qaimə-fakturanın təsdiq edilmiş forma və rekvizitlərə uyğun olaraq mərkəzləşdirilmiş qaydada uçotunun aparılması və tətbiqi Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilir.
4. Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyinə tapşırılsın ki, elektron qaimə-fakturanın tətbiqi ilə əlaqədar müvafiq texniki imkanların yaradılmasını təmin edən tədbirlər görsün.
5. ƏDV-nin məqsədləri üçün qeydiyyata alınmış və Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin 218.1.2-ci maddəsində göstərilən şəxslər tərəfindən sahibkarlıq fəaliyyəti ilə əlaqədar təqdim edilmiş (yola salınmış) mallara, görülmüş işlərə və göstərilmiş xidmətlərə görə 2017-ci il 1 aprel tarixindən, bütün digər vergi ödəyiciləri tərəfindən 2018-ci il 1 yanvar tarixindən malların (işlərin, xidmətlərin) alıcısı olan hüquqi şəxslərə və fərdi sahibkarlara (malların, işlərin, xidmətlərin sifarişçisinə) elektron qaimə-faktura təqdim edilir.
Azərbaycan Respublikasının Baş naziri Artur Rasi-zadə
Bakı şəhəri, 14 mart 2017-ci il
№ 89
|
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin
2017-ci il 14 mart tarixli 89 nömrəli qərarı ilə
TƏSDİQ EDİLMİŞDİR
1 nömrəli əlavə
|
|
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin
2017-ci il 14 mart tarixli 89 nömrəli qərarı ilə
TƏSDİQ EDİLMİŞDİR
2 nömrəli əlavə
|
Elektron qaimə-fakturanın tətbiqi, uçotu və istifadəsi
QAYDALARI
1. Ümumi müddəalar
1.1. Bu Qaydalar Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin 71-1.2-ci maddəsinə əsasən hazırlanmışdır və elektron qaimə-fakturanın tətbiqi, uçotu və istifadəsi qaydalarını müəyyən edir.
1.2. Elektron qaimə-faktura - bu Qaydalara uyğun olaraq tərtib edilməklə, elektron formada hazırlanan və malları təqdim edən, işləri görən və xidmətləri göstərən şəxs tərəfindən fərdi sahibkarlara və hüquqi şəxslərə təqdim edilən ilkin uçot sənədidir.
1.3. Bu Qaydalara uyğun tərtib edilməyən elektron qaimə-faktura mal (iş, xidmət) təqdim edilməsinin rəsmiləşdirilməsinə əsas vermir.
1.4. Elektron qaimə-faktura yalnız vergi ödəyicisi kimi qeydiyyatdan keçmiş şəxslər tərəfindən hazırlanır və təqdim edilir.
1.5. Vergi ödəyicisi kimi qeydiyyatdan keçməyən alıcıya pərakəndə qaydada mal (iş, xidmət) təqdim edildikdə, ona qəbz və ya çek verilir.
2. Elektron qaimə-fakturanın tərtib edilməsi
2.1. Elektron qaimə-faktura malı (işi, xidməti) təqdim edən vergi ödəyicisi tərəfindən Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin İnternet Vergi İdarəsində (bundan sonra - İnternet Vergi İdarəsi) yaradılmış elektron qaimə-faktura sistemində Azərbaycan dilində hazırlanır. Vergi ödəyicisi gücləndirilmiş elektron imza vasitəsilə İnternet Vergi İdarəsinə daxil olaraq elektron qaimə-fakturanı hazırlayır, təsdiq edir və alıcıya təqdim edir.
2.2. Elektron qaimə-fakturada aşağıdakı məlumatlar əks etdirilir:
2.2.1. elektron qaimə-fakturanın verilmə tarixi, seriyası və nömrəsi;
2.2.2. vergi ödəyicisinin və alıcının tam adı;
2.2.3. vergi ödəyicisinin və alıcının eyniləşdirmə nömrəsi (VÖEN);
2.2.4. əsas (qaimələr, qəbzlər, çeklər, müqavilələr, təhvil-təslim aktları, ödəniş sənədləri, malların alınması üçün vəkalətnamə və s.);
2.2.5. əlavə qeydlər;
2.2.6. sıra nömrəsi;
2.2.7. malın (işin, xidmətin) adı;
2.2.8. malın (işin, xidmətin) ölçü vahidi;
2.2.9. malın (işin, xidmətin) miqdarı, həcmi;
2.2.10. malın (işin, xidmətin) vahidinin buraxılış qiyməti;
2.2.11. malın (işin, xidmətin) cəmi məbləği;
2.2.12. aksizli mallarda aksizin dərəcəsi;
2.2.13. aksizli mallarda aksizin məbləği;
2.2.14. təqdim edilmiş malın (işin, xidmətin) cəmi dəyəri (ƏDV-siz);
2.2.15. ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyatların məbləği (manatla);
2.2.16. ƏDV-yə cəlb edilməyən əməliyyatların məbləği;
2.2.17. ƏDV-yə “0” dərəcə ilə cəlb edilən əməliyyatların məbləği;
2.2.18. ƏDV-nin məbləği;
2.2.19. yekun məbləğ (rəqəmlə);
2.2.20. yekun məbləğ (yazı ilə);
2.2.21. elektron qaimə-fakturanı imza etmiş məsul şəxslərin (rəhbər və baş mühasib) vəzifəsi, soyadı, adı;
2.2.22. elektron qaimə-fakturanı alan şəxsin soyadı, adı, atasının adı;
2.2.23. ştrix-kod.
Qeyd. Ştrix-kod - sənədin avtomatik identifikasiya edilməsi üçün istifadə olunan koddur.
2.3. Elektron qaimə-fakturada məbləğ Azərbaycan Respublikasının pul vahidi – manatla göstərilir.
2.4. Elektron qaimə-fakturanın hazırlanaraq qeydə alındığı (göndərildiyi) tarix həmin elektron qaimə-fakturanın verilmə tarixi sayılır.
2.5. Elektron qaimə-fakturanın “Təqdim edən” rekvizitində malı (işi, xidməti) təqdim edən vergi ödəyicisinin tam adı və VÖEN-i, “Alıcı” rekvizitində isə malın (işin, xidmətin) alıcısının tam adı və VÖEN-i göstərilməlidir.
2.6. Elektron qaimə-faktura malların (işlərin, xidmətlərin) alıcıya təqdim edilməsi barədə məlumatları özündə əks etdirən sənədlər (müqavilələr (əqdlər), təhvil-təslim aktları, malların alınması üçün vəkalətnamə və s.) əsasında doldurulur və bu barədə məlumat elektron qaimə-fakturanın “Əsas” rekvizitində öz əksini tapır.
2.7. Dəqiqləşdirilmiş elektron qaimə-faktura təqdim edildiyi halda, elektron qaimə-fakturanın “Növü” rekvizitində “Dəqiqləşdirilmiş” qeydi seçilməklə dəqiqləşdirilən elektron qaimə-fakturanın seriyası, nömrəsi və dəqiqləşdirmənin səbəbi “Əlavə qeydlər” rekvizitində göstərilir.
2.8. Elektron qaimə-fakturanın bütün xanalarının doldurulması zəruridir, onun boş qalmış sətirləri olarsa, bunlar proqram təminatı tərəfindən “0” (sıfır) kimi qəbul edilir.
2.9. Elektron qaimə-faktura aşağıdakı qaydada doldurulur:
2.9.1. “Sıra №-si” sütununda - alıcıya təqdim edilmiş malların (işlərin, xidmətlərin) adlarının ardıcıl nömrələri;
2.9.2. “Malın (işin, xidmətin) adı” sütununda - malın (işin, xidmətin) adları;
2.9.3. “Ölçü vahidi” sütununda - malın (işin, xidmətin) ölçü vahidi;
2.9.4. “Miqdarı, həcmi” sütununda - malın (işin, xidmətin) miqdarı (həcmi);
2.9.5. “Vahidinin buraxılış qiyməti” sütununda - malın (işin, xidmətin) müəyyən olunmuş ölçü vahidinin qiyməti (ƏDV və aksiz nəzərə alınmadan);
2.9.6. “Cəmi məbləği” sütununda – malın (işin, xidmətin) ümumi dəyəri;
2.9.7. “Aksiz” sütununda - müvafiq sütunlar üzrə aksizli mallar üzrə aksizin ümumi məbləği;
2.9.8. “Təqdim edilmiş malın (işin, xidmətin) dəyəri (ƏDV-siz)” qrafasının cəmi sütununda - təqdim edilmiş malın (işin, xidmətin) ümumi dəyəri ilə aksizin məbləğinin cəmi;
2.9.9. “o cümlədən, ƏDV-yə cəlb edilən” sütununda - təqdim edilmiş malın (işin, xidmətin) ƏDV-yə cəlb olunan dəyəri;
2.9.10. “o cümlədən, ƏDV-yə cəlb edilməyən” sütununda – təqdim edilmiş malın (işin, xidmətin) müvafiq qanuna əsasən ƏDV-yə cəlb edilməyən dəyəri;
2.9.11. “o cümlədən, ƏDV-yə “0” dərəcə ilə cəlb edilən” sütununda - təqdim edilmiş malın (işin, xidmətin) müvafiq qanuna əsasən ƏDV-yə “0” dərəcə ilə cəlb edilən dəyəri;
2.9.12. “ƏDV məbləği” sütununda – eyni bir sətir üzrə “ƏDV-yə cəlb edilən” sütununda göstərilən rəqəmin ƏDV-nin müvafiq qanunla müəyyən edilən dərəcəsinə vurulmaqla, proqram tərəfindən avtomatik hesablanır;
2.9.13. “Yekun məbləğ” sütununda – “təqdim edilmiş malın (işin, xidmətin) dəyəri (ƏDV-siz)” qrafasının “Cəmi” sütunundakı məbləğlə “ƏDV məbləği” sütunundakı məbləğlərin cəmi qeyd olunur;
2.9.14. “Cəmi” sətrində müvafiq bəndlərin sütunlarının cəm məbləğləri proqram tərəfindən avtomatik hesablanır. Elektron qaimə-faktura bir neçə səhifədən ibarət olduqda isə “Cəmi” sətri sonuncu səhifədə göstərilir.
3. Elektron qaimə-fakturanın tətbiqi və istifadəsi
3.1. Vergi ödəyicisi alıcıya elektron qaimə-fakturanı elektron formatda təqdim edir.
3.2. Elektron qaimə-faktura vergi ödəyicisi tərəfindən müvafiq qaydada hazırlanıb təsdiq edildikdə, İnternet Vergi İdarəsi vasitəsilə avtomatik olaraq alıcının bu səhifədə yaradılmış şəxsi elektron qutusuna (e-qutu) ötürülür.
3.3. Vergi ödəyicisi tərəfindən malın (işin, xidmətin) alıcısına elektron qaimə-faktura mal (iş, xidmət) təqdim edilən vaxt verilir.
3.4. Vergi ödəyicisi kimi qeydiyyatda olan, lakin elektron qutusu olmayan alıcıya elektron qaimə-faktura ştrix-kod əks olunmaqla çap edilir və mal (iş, xidmət) hüquqi şəxs olan vergi ödəyicisinin imza və möhürü ilə, fiziki şəxs olan vergi ödəyicisinin isə imzası ilə (möhür olduqda möhürlə) təsdiqlənməklə təqdim edilir.
3.5. Elektron qaimə-fakturada alıcının VÖEN-i səhv göstərildikdə, elektron qaimə-faktura ləğv edilir və bu barədə məlumat vergi ödəyicisinin e-qutusuna ötürülür, alıcının elektron qutusu olmadıqda isə çap edilərək birbaşa təqdim edilir.
3.6. Elektron qaimə-fakturanın ləğv edilməsi barədə məlumat göndərildikdən sonra elektron qaimə-faktura üzərində düzəliş aparıla bilməz, yalnız ləğv olunub yenisi yaradılmalıdır. Belə halda alıcı vergi ödəyicisinə (satıcıya) müraciət edərək, təqdim olunmuş elektron qaimə-fakturanın ləğvini xahiş edə bilər və ləğvetmə vergi ödəyicisi (satıcı) tərəfindən həyata keçirilir.
3.7. Vergi tutulan dövriyyənin dəqiqləşdirilməsi üçün əsas verən hallar müəyyən edildikdə (əməliyyat tam və ya qismən ləğv edildikdə, o cümlədən mal tam və ya qismən geri qaytarıldıqda, əməliyyatın xarakteri dəyişdikdə, qiymətlərin aşağı düşməsi və s.), elektron qaimə-fakturanın dəqiqləşdirilməsi qiymətləndirmə bazasında dəyişikliyin baş verdiyi hesabat dövründə aparılır. Dəqiqləşdirilmiş elektron qaimə-fakturaya proqram təminatı tərəfindən yeni seriya və nömrə verilir. Dəqiqləşdirilmiş elektron qaimə-faktura təqdim edildikdən sonra alıcı tərəfindən təsdiq edilməlidir. Alıcı tərəfindən dəqiqləşdirilmiş elektron qaimə-fakturanın təqdim edildiyi ayın sonuncu gününə kimi təsdiq edilmədiyi halda dəqiqləşdirilmiş elektron qaimə-faktura proqram təminatı tərəfindən silinir və dəqiqləşdirilməmiş sayılır.
3.8. Vergi ödəyicisi kimi qeydiyyatda olan, lakin elektron qutusu olmayan alıcıya təqdim edilmiş elektron qaimə-fakturanın dəqiqləşdirilməsinə zərurət yarandıqda, elektron qaimə-faktura ştrix-kod əks olunmaqla çap edilir və mal (iş, xidmət) hüquqi şəxs olan vergi ödəyicisinin imza və möhürü ilə, fiziki şəxs olan vergi ödəyicisinin isə imzası ilə (möhür olduqda möhürlə) təsdiqlənməklə təqdim edilir.
3.9. ƏDV ödəyicisi olan şəxslər tərəfindən elektron qaimə-faktura təqdim olunduqdan 5 (beş) gün müddətində hər hansı dəqiqləşdirilmiş əməliyyat aparılmadıqda, təqdim edilmiş elektron qaimə-fakturaya əsasən Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin proqram təminatı vasitəsilə həmin vergi ödəyicisi üçün avtomatik elektron vergi hesab-fakturası hazırlanaraq aidiyyəti üzrə təqdim olunur.
Qeyd. Bu Qaydaların 3.4-cü və 3.8-ci bəndlərində nəzərdə tutulan hallarda elektron qaimə-faktura çap edildiyi halda “Təhvil aldım” bölməsi vergi ödəyicisi kimi qeydiyyatda olan, lakin elektron qutusu olmayan alıcı tərəfindən doldurulur.
4. Elektron qaimə-fakturanın uçotunun aparılması
4.1. Elektron qaimə-fakturanın uçotu hər bir vergi ödəyicisi üzrə Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyinin Avtomatlaşdırılmış Vergi İnformasiya Sistemi - AVIS vasitəsilə həyata keçirilir.
4.2. Elektron qaimə-fakturanın seriyası və nömrəsi AVIS vasitəsilə verilir. Elektron qaimə-fakturanın eyni seriyada və eyni nömrədə təkrarlanmasına yol verilmir.
| |
http://kompy.info/chevrolet-sirketinin-arxasnda-duran-insan-isvecreden-gelmisdi.html | Chevrolet şirkətinin arxasında duran insan İsveçrədən gəlmişdi | Chevrolet şirkətinin arxasında duran insan İsveçrədən gəlmişdi
1878-ci ilin Milad bayramı günü İsveçrənin Yura dağlarında yerləşən La Chaux-de-Fonds şəhərində taleyində nə vaxtsa avtomobil dünyasında dəyişiklik etmək yazılan bir oğlan uşağı dünyaya gəldi. Onun adı Lui Şevrole idi. 1887-ci ilin sonunda Luinin cəmi doqquz yaşı tamam olanda, Şevrole ailəsi beş uşaqları ilə birlikdə (Alfred, Lui, Fanni, Berta və Artur) Fransanın Bona şəhərinə köçür onların, və ailə bundan sonra orada yaşamağa davam edir. Martadan - üçüncü qızdan sonra - 1892-ci ildə Qaston - ailənin sonuncu yeddinci uşağı dünyaya gəlir.
Atası Cozef müxtəlif saatların düzəldilməsi ilə məşğul olurdu, amma Lui mexanik olmağı qərara alır. O, Roblinin avtomobil daşımaları üzrə podratçı şirkətində özünə iş tapır və burada həmçinin araba və velosipedlərin təmiri ilə də məşğul olmağa başlayır. Belə bir əfsanə söyləyirlər ki, 1896-cı ilin yazında və ya 1897-ci ildə Lui Şevroleni "Hotel de la Poçtada" qalan qonağın maşınını təmir etmək üçün sexdən gətizdirirlər. O zamanlar üçün böyük həyəcan doğuran bu avtomobil, Amerikalı milyarder, Vanderbiltə məxsus idi. Bu elə bir məqam idi ki, Lui Şevrole iki dəfə "həyacan keçirir": Bu həmin avtomobili görən zaman və bir də həmin məqamda Amerikaya mühacirət etmək düşən zaman baş verir.
Bonada, Lui Şevrole özündə daha bir ehtirası kəşf edir ki, - bu da onun, ralli yarışlarına olan həvəsi idi. Həmin zamanlarda, yeniyetmə Lui Bonun arxasında yerləşən dağlarda özünün birinci ralli yürüşündə mübarizə aparır, və bu yarışların bir çoxunda qələbə qazanır.
Bu yarış, "Qladiator" silsilə yürüşləri idi ki, və bu da 1899-ci ilin əvvəllərində onun Parisə getməyi üçün bir səbəb olur. Ona, avtomobil istehsalçısı olan Darracq-ın (bu adam həm də həmin dövrdə Qladiator velosipedlərinin istehsalı ilə məşğul idi) emalatxanasında iş verilir, və burada o, yanma mühərriki haqqında bilməyin mümkün olduğu hər şeyi öyrənməyə nail olur. Onu da deyirlər ki, o, De Dion-Butonla, Hotchkiss və ya Morsla da bir yerdə çalışmışdı. Lakin bir şey dəqiqdir: Lui "avtomobil virusunun" qurbanına çevrilir.
Parisdə qazandığı pulla o, Amerika qitəsinə mühacirət etmək planını maliyyələşdirir, və bu mühacirətə Kanadadan başlayır.
| Kanada poytaxti - Ottava shahri. BMT va NATO aʼzosi hamda AQSh bilan „Erkin iqtisodiy savdo aylanmasi toʻgʻrisida“gi shartnomasi tuzgan. Birlashgan qirollik dominioni. 1931-yilda suveren huquqi berilgan. |
Monrealda, o, sürücü və mexanik (hansı ki, həmin zamanlarda eyni şey sayılırdı) vəzifələrində çalışır, yalnız sonradan bir neçə aydan sonra cibində olan az miqdarda pullarla Nyu-Yorka yollanır.
Ralli yarışlarında idman maşınlarının sürücüsü olan zaman qazandığı böyük uğurlar və baş verən ağır yol qəzaları
Nyu-Yorkda, o, ilk dəfə Uilyam Volterin, Bruklinə İsveçrədən mühacirət etmiş Bilin maşınqayırma emalatxanasında işləmişdir. 1901-ci ildə Lui De Dion-Butonun Amerikadası filialına daxil olur. O, 1905-ci ildə ilk ralli yarışlarında iştirak edən zaman onun adı qəzetlərin ilk səhifəsində çıxır. O, möhtəşəm dəbdəbəyə malik olan Fiat avtomobili ilə çıxış edir, və özünün ilk cəhdində "Üç Mil" yarışında qələbə qazanır və bir mil məsafədə yeni sürət rekordunu rəsmiləşdirir. Onun avtomobilinin orta sürəti 109.7 km/saat idi. Bu nailiyyət həmin gecə ona əsl şöhrət gətirir və elə həmin il o, özünün başqa dünya rekorduna imza atır. O, həmçinin 68 mil məsafədə də olan dünya rekordunu təzələyir. 1906-ci ildə o, aparıcı ön çarxlara malik olan və Darracq V8 mühərriki ilə təchiz olunan yeni ralli avtomobilin dizayn olunmasında köməklik göstərmək üçün Volter Kristinin başladığı işə qoşulur. Nəticə daha bir yeni dünya rekorduna nail olur - 191.5 km/saat.
Amma onun taleyində Chevrolet adı ilə məşhur olmaq yazılmışdı: Sonrakı illərdə, Artur və Qaston qardaşları da avtomobil yarışları aləminə məşhur qardaşlar kimi daxil olurlar, və bu yarışların cədvəlində üç Şevrole mübarizə aparmağa başlayır. Əksər hallarda, Lui bu yarışların qəhrəmanı olur və Amerikalılar tərəfindən məhəbbətlə "cəsur Fransız" ləqəbini qazanır.
Növbəti bir neçə il ərzində Lui bir çox yarışlarda mübarizə aparır, Buick, Cornelian və hər şeydən əvvəl öünün yığdığı Frontenac avtomobillərində çıxış edir. 1916-ci ildə Qaston və Lui hər ikisi "İndianapolisdə 500" yarışlarında Frontenac avtomobilində çıxış edirlər, lakin heç biri yarışı başa vura bilmir. Birinci Dünya Müharibəsindən sonra, 1919-ci ildə, böyük ralli yarışları yenidən başlayır. İndianapolisdə baş verən bəzi çox ağır yol qəzalarından sonra, ralli yarışlarında Chevrolet avtomobilləri yarışlarda pis çıxış etmirlər, Luinin Şevrolesi finişə yeddinci və Qastonun avtomobili onuncu çatır.
Bir il sonra, yeddi Frontenacs avtomobili (onlardan dördü Monroe adı altında çıxış edirdi) İndianapolis yarışlarına vəsiqə qazanır, amma bu tədbirdə dramatik bir hadisə baş verir: Lui Şevrole, həmişə öz avtomobillərinə yeni avadanlıqlar əlavə etməyi xoşladığı üçün bu dəfə vanadium materialından hazırlanmış təzə aldığı yüngül çubuqlardan istifadə etməyi qərara almışdı. Təəssüf ki, vanadium lazımınca bərkidilməmişdi. Bunun nəticəsində də, avtomobillər bir-birinin ardınca dayanmağa məcbur oldular. Yalnız Qastonun Chevrolet finişə çata bildi, və bu əfsanəvi yarışda 141 km/saat orta sürətlə çıxış edərək qələbə qazandı.
Amma qardaşlarının idman karyerası öz işini gördü. 1905 və 1920-ci illər arasında baş vermiş qəzalardan sonra Lui Şevrole xəstəxanada ümumilikdə üç il müddətində olmuşdur. 1920-ci il Noyabrın 25-də, onun qardaşı Qaston Los-Ancelesdə Beverli Hils yarışları zamanı öldürülür. Bundan sonra Lui Şevrole heç zaman yenidən ralli yarışlarında iştirak etmir.
Dahi mütəxəssisin adını daşıyan avtomobil brendində mübahisəli bir məsələ var
Ralli yarışlarında Buick avtomobilini idarə edən zaman, Lui Şevrolenin və Uilyam C. Durantın, General Motors şirkətinin təsisçisinin, yolları bir neçə dəfə kəsişmişdi. General (lot. generalis - umumiy, bosh) - qurolli kuchlardagi harbiy unvon (daraja). Dastlab, 16-a.da Fransiyada joriy qilingan. Rossiyada 17-a.ning 2-yarmidan maʼlum. Oʻzbekiston qurolli kuchlarida G. "Billi" Durant Lui Şevrolenin möhtəşəm ustalığını tanıyır və 1911-ci il Noyabrın 3-də onunla birgə "Chevrolet Motor Avtomobil Şirkətinin" əsasını qoyurlar. 1912-cu ilin əvvəlində Detroytda Chevrolet avtomobil zavodunda ilk altı klassik model istehsal olunur.
Lui Şevrole həmişə yüksək keyfiyyətli avtomobil yaratmaq niyyətində olmuşdu, amma Durant isə "xalq üçün avtomobil brendləri" yaratmağa üstünlük verirdi. Onun məqsədi mümkün qədər ucuz avtomobil istehsal etmək idi. Bu iki təxəyyülün heç biri öz bəhrəsini vermir və nəticədə, 1913-ci ildə Lui Şevrole təslim olur və öz şirkətini tərk edir. O, bununla belə, öz adını arxada saxlayır.
Chevrolet markası Durantın planlarına uyğun olaraq sürətlə inkişaf etdiyi halda, bu zaman Lui Şevrole öz orijinal ehtiraslarına uyğun olaraq ralli yarışlarında mübarizə apara biləcək ən yaxşı və müasir nəqliyyat vasitəsini yaratmaq planına qayıdır. Bu məqsədlə o, 1914-ci ildə "Frontenac Motor Korporasiyasını" təsis edir. Həmin vaxtlarda ilk ralli yarışlarında çıxış edən Frontenacs avtomobilləri yüksək texnologiyaya malik olub çoxlu miqdarda alüminiumdan hazırlanmış ehtiyat hissələrindən yığılmışdı və artıq bəzi xüsusiyyətlərinə görə, məsələn - arxa oxun diferensial vasitəsilə kilidlənməsi - lovğalana bilərdi.
Lui Şevrolenin qazandığı ən yeni nailiyyətləri tezliklə yenidən dünya avtomobil sənayesinin diqqətini cəlb edir və o, çətin iqtisadi vəziyyətə baxmayaraq, "Stutz Motorcar Co" şirkətində ilk Frontenac modellərinin istehsal olunmasına nail olur. Tezliklə, 1920-ci ildə bu avtomobil Amerika sənayesi üçün parlaq nümunəyə çevrilir.
Lakin Lui Şevrole özünün avtomobil dizayn işlərini davam etdirmək istəyirdi. 1926-ci ildə qardaşı Arturla birlikdə, o, "Chevrolair 333"adı altında yüngül təyyarə mühərriki istehsal edən bir şirkətin əsasını qoyurlar. Onunla qardaşının arasında münasibət pozulan zaman bu şirkətin fəaliyyətinə sonqoyulur.
Bununla əlaqədar olaraq, Lui dərhal İndianapolisdə " Chevrolet Air Car Company" şirkətini yaradır, amma bu şirkət də, sonradan iqtisadi böhran zamanında yenidən bağlamaq məcburiyyətində qalır. O, 1932-ci ildə özünün son böyük "mühəndis ixtirasını" - 10 ədəd silindrdən ibarət olan radial şəkilli mühərriki icad edir və bunun istehsalı başlamaq məqsədi ilə patent almaq üçün müraciət edir. Nəhayət ki, 1935-ci il Fevralın 19-da bu patent qeydiyyatdan keçir, lakin həmin vaxt Luinin artıq yenidən şirkət yaratmağa gücü qalmamışdı. Bunun əvəzində, o, öz peşəkar karyerasının əvvəlində olduğu kimi çilingər işləyirdi. Və onun işlədiyi şirkət Detroytda yerləşən Chevrolet avtomobil istehsalı zavodu idi.
1934-ci ildə Lui Şevrolenin halı pisləşir və və o, insult keçirir. Həmin il, onun 27 yaşlı oğlu Çarlz dünyasını dəyişir. Onun ikinci oğlu, Alfred, 1971-ci ilə qədər Detroytda yaşamış və 59 yaşında dünyasını dəyişmişdi.
Lui Şevrole 1941-də iyunun 6-da Detroytdan şərqdə yerləşən Leykvudda öz evində 63 yaşında, dünyasını dəyişib. O, öz arxasında onun adını daşıyan milyonlarla avtomobilləri geridə qoyur. Bir amerikalı jurnalist ondan bir dəfə onun adının belə məşhur olmağının səbəbinin Chevrolet brendinə görə olmasını və ya bu mülahizənin əksinə olub-olmamasını soruşur. Chevrolet ona təbəssümlə cavab verir: "Burada, şübhəsiz hər kəsin öz azacıq payı var. Lakin bir şey dəqiqdir: Mən orada birinciyəm".
###
Əlaqə:
Beáta Novák
Marketing and PR Manager
Tel.: 36 23 446 650
Mobile: 36 30 247 1765
[email protected]
| |
http://kompy.info/auditning-turlari-va-shakllari.html?page=6 | Xalqaro auditorlik tashkilotlari va ularning faoliyat | Xalqaro auditorlik tashkilotlari va ularning faoliyat yo’nalishlari
Xalqaro audit tizimini unifikatsiyalangan holda tashkil qilish uchun, avvalo, buxgalteriya hisobining baynalmilallashuviga e’tibor qaratish lozim. Milliy hisob va audit tizimlarini xalqaro miqyosda uyg’unlashtirish maqsadida 1966 yilda Xalqaro tadqiqot guruhi tuzilgan edi. Ushbu tadqiqot guruhiga AQShning buxgalter- auditorlari, shuningdek Kanada, Angliya, Uels, Shotlandiya, Irlandiya davlatlarining maxsus mutaxassislari kiritilgan. Mazkur tashkilot jahonning ko’pgina davlatlarida tadqiqot o’tkazib, milliy hisob va audit tizimlari o’rtasidagi tafovutlar xususida hisobot tayyorlagan. Hisobot ma’lumotlari natijalariga ko’ra buxgalteriya hisobi va audit standartlari bo’yicha maxsus xalqaro tashkilot tuzishga qaror qilingan. Natijada xalqaro hisob va audit standartlarini ishlab chiquvchi Buxgalteriya hisobi standartlari bo’yicha qo’mita (IASC) va Xalqaro buxgalterlar federatsiyasi (IFAC) tuzilgan.
1973 yil 29 iyunda Avstraliya, Kanada, Frantsiya, Germaniya, Yaponiya, Meksika, Niderlandiya, Buyuk Britaniya va Irlandiya hamda AQSh buxgalterlar tashkilotlari o’rtasidagi kelishuv natijasi sifatida tuzilgan Buxgalteriya hisobi xalqaro standartlari qo’mitasi (International Accounting Standarts Committie - IASC) bugungi kunda xalqaro auditorlik faoliyatida ulkan nufuzga ega. Hozirgi vaqtda uning tarkibida jahonning 103 mamlakatidan 142 ta vakillar qatnashmoqda.
Hozir auditga bo’lgan talablarni uyg’unlashtirish borasida ishlar xalqaro darajada takomillashtirilmoqda. Turli tashkilotlar, shu jumladan, buxgalteriya standartlari bo’yicha maxsus qo’mita (IASC), xalqaro buxgalterlar federatsiyasi bu masala bo’yicha faol shug’ullanmoqda. Moliyaviy hisobotlarning yagona xalqaro tizimini xalqaro buxgalteriya hisobi standartlari asosida barpo qilish va uni takomillashtirish zaruriyatidan kelib chiqib, Xalqaro buxgalterlar federatsiyasi tarkibida doimiy avtonom qo’mita huquqlariga ega bo’lgan auditorlik amaliyoti bo’yicha xalqaro qo’mita tuzilgan. U Xalqaro buxgalterlar federatsiyasi kengashi nomidan audit standartlarini chop etdi, shuningdek, audit tekshirishlarini o’tkazish bilan bir vaqtda qo’shimcha xizmat ko’rsatish bo’yicha xalqaro standartlarni ishlab
chiqdi. Bular buxgalter-auditorlik kasbining rivojlanishi va imkoni boricha xalqaro miqyosda auditga yondashishning yagona tizimini yaratishga mo’ljallangan.
Buxgalteriya hisobi standartlari bo’yicha qo’mita (IASC) buxgalteriya hisobi va auditning standartlarini ishlab chiqish va uni butun dunyoga targ’ib qilish maqsadida tuzilgan.
Boshqa xalqaro tashkilotlardan farqli o’laroq Buxgalteriya hisobi standartlari bo’yicha qo’mita tarkibiga faqat nohukumat tashkilotlar kiritiladi. Qo’mitaga rahbarlik qilish doimiy ishlovchi kotibiyat tomonidan amalga oshiriladi. Kotibiyat tarkibiga 13 ta davlat va 4 ta xalqaro tashkilotning vakillari kiritilgan.
Xalqaro buxgalterlar federatsiyasi (IFAC) 1977 yilda buxgalterlik kasbini yuqori darajaga olib chiqish maqsadida tuzilgan bo’lib, uning bajaradigan vazifalari IASCning vazifalari bilan mos tushadi. Jahonning 75 mamlakatining professional hisob tashkilotlari IFACning a’zolari bo’lib hisoblanadi.
Shuningdek, buxgalteriya hisobi va audit tizimlarini standartlashtirish muammolari bilan BMTning hisob va hisobotlarning xalqaro standartlari bo’yicha ekspertlarning hukumatlararo ishchi guruhi (ISAR) shug’ullanadi.
Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti (OECD) auditning xalqaro standartlarini ishlab chiqishda bevosita qatnashmaydi, balki ushbu tashkilot standartlarning loyihasini ko’rib chiqishda ishtirok etadi. Mazkur tashkilot 1976 yilda tuzilgan bo’lib, unga Avstraliya, Avstriya, Belgiya, Kanada, Daniya, Finlandiya, Frantsiya, Germaniya, Gretsiya, Islandiya, Irlandiya, Italiya, Yaponiya, Lyuksemburg, Gollandiya, Yangi Zelandiya, Norvegiya, Portugaliya, Ispaniya, Shvetsiya, Shveytsariya, Turkiya, Buyuk Britaniya va AQSh davlatlari a’zo hisoblanishadi.
Xulosa
Audit korxonalar faoliyatining samaradorligini oshirishda va moliyaviy hisobotlarning haqqoniyligini ta'minlashda katta ahamiyatga ega bo‘lgan vositadir. Audit orqali kompaniyalar o‘zlarining ichki jarayonlarini tartibga solishi, kamchiliklarni aniqlashi va bozor talablariga javob beruvchi ishonchli moliyaviy axborotlarni taqdim etishi mumkin. Audit turlarining xilma-xilligi korxonaning har bir jihatini chuqur tahlil qilish imkonini beradi. Ichki audit korxona ichidagi jarayonlarni nazorat qilishga, xatolarni aniqlashga va resurslarni samarali boshqarishga qaratilgan bo‘lsa, tashqi audit mustaqil auditorlar tomonidan o‘tkazilib, korxonaning moliyaviy hisobotlari qonunlarga va xalqaro standartlarga mosligini tekshiradi. Soliq auditi esa soliqqa oid majburiyatlarning to‘g‘ri bajarilishini ta'minlash uchun muhim ahamiyatga ega. Operatsion audit biznes jarayonlarini chuqur tahlil qilish va ularni takomillashtirishga yordam beradi. Shu bilan birga, majburiy va ixtiyoriy audit shakllari korxonalarning o‘z ehtiyojlariga qarab tekshiruvlarni o‘tkazishiga imkon yaratadi. Majburiy audit qonunchilikka asoslangan holda amalga oshiriladi va odatda katta moliyaviy yoki davlat manfaatlariga ega bo‘lgan korxonalarda talab qilinadi. Ixtiyoriy audit esa korxonaning tashabbusi bilan amalga oshiriladi va bu jarayon o‘zining ichki tizimini yaxshilashni xohlovchi kompaniyalar uchun foydali hisoblanadi. Shu bilan birga, audit jarayoni kompaniyalar uchun investorlar va kreditorlar tomonidan ishonchni ta'minlash vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Moliyaviy hisobotlarning to‘g‘ri va xolisligi investorlar va bozor ishtirokchilari uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ularga qarorlar qabul qilishda asosiy ma'lumot manbai bo‘ladi. Bundan tashqari, audit orqali aniqlangan kamchilik va xavf-xatarlar korxonaning kelajakda moliyaviy va operatsion faoliyatini yaxshilashga yordam beradi. Ushbu jarayon samaradorlikni oshirish, resurslarni tejash, boshqaruv jarayonlarini kuchaytirish va korxona faoliyatini qonunchilikka muvofiqlashtirishda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Oxirida, auditning har bir turi va shakli korxona faoliyatini yaxshilashga, moliyaviy holatni mustahkamlashga, qonunchilikka rioya qilinishini ta'minlashga va bozor ishtirokchilari uchun ishonchli axborot manbai sifatida xizmat qilishga xizmat qiladi. Audit shuningdek, risklarni aniqlash va ularni boshqarish bo‘yicha tavsiyalar berish orqali korxonalar uchun barqaror rivojlanish imkoniyatini yaratadi. Shu sababli, audit korxona moliyaviy faoliyatini chuqur baholash va samaradorligini oshirishda strategik vosita sifatida katta ahamiyatga ega.
Foydalanilgan adabiyotlar:
Savitskaya G.V. "Analiz hozyaystvennoy deyatelnosti predpriyatiya". Minsk, 2016.
Dodjson M. "Audit: Teoriya i praktika". M.: Finansy i statistika, 2017.
Saidov R.X. "Auditning nazariy va amaliy masalalari". Toshkent, 2019.
Volkova V.M. "Buxgalterskiy uchet i audit". Moskva: YUNITI-DANA, 2018.
Auditorlik qonunchiligi. O‘zbekiston Respublikasi Qonunlari to‘plami.
https://arxiv.uz/
| |
http://kompy.info/real-vaqt-rejimida-ishlashni-test-qilishning-oziga-xosligi-rea.html | Real vaqt rejimida ishlashni test qilishning oʼziga xosligi. Real vaqt rejimida ishlashni test qilishning oʼziga xosligi | |
Real vaqt rejimida ishlashni test qilishning oʼziga xosligi. Real vaqt rejimida ishlashni test qilishning oʼziga xosligi
|
bet | 1/4 | Sana | 17.05.2024 | Hajmi | 0,77 Mb. | | #239254 |
Bog'liq Oʼrnatilgan tizimlarni testlash
Oʼrnatilgan tizimlarni testlash
By: Mamirov Maʼrufjon 211_21Ki
Real vaqt rejimida ishlashni test qilishning oʼziga xosligi.
Real vaqt rejimida ishlashni test qilishning oʼziga xosligi
Real vaqt rejimida ishlash funktsiyalarini intensiv ravishda test qilish kerak. Teskari natijalarni aniqlash, chegaralarni aniqlash, zamonaviy vositalar va terish usullaridan foydalaniladi.
Real vaqt rejimida ishlashni test qilishning oʼziga xosligi.
Specifics of testing real-time performance
Real vaqt rejimida ishlashni test qilishda vaqtni oldini olish zarur. Qanday platformalarda, muhitda yoki shartlarda testni amalga oshirish, qulayliklar va intizom berish zarur.
Oʼrnatilgan tizimlarni testlashning asosiy bosqichlari.
Testlash bosqichlari
Oʼrnatilgan tizimlar testi oʼrnatilgan tizimlar boʼyicha oʼrnatilgan xususiyatlarni va yordamchilarni tekshirishni tashkil etadi.
Oʼrnatilgan tizimlarni testlashning asosiy bosqichlari.
Testni rejalashtirish
Testni rejalashtirish bosqichi test skenariylari va test vazifalari tuzilishiga asoslangan.
Oʼrnatilgan tizimlarni testlashning asosiy bosqichlari.
Testlarni bajarganlik
Testlarni bajarganlik bosqichi tegishli test holatlarida oʼrnatilgan tizimlarni tekshirishni tashkil etadi.
Oʼrnatilgan tizimlarni testlashning asosiy bosqichlari.
Natijalarni baholash
Natijalarni baholash bosqichi testning natijalarini tahlil qilish va muammo va xatoliklarni aniqlash uchun yordam etadi.
Avtomatlashtirilgan testlash vositalari va ularning afzalliklari.
Avtomatlashtirilgan testlash vositalari
Avtomatlashtirilgan testlash vositalari dasturlash tillari yordamida, test skriptlari joynab test ishlarini avtomatlashtrishga qodir vositalar.
Avtomatlashtirilgan testlash vositalari va ularning afzalliklari.
Aftomatlash trilgan tester afzalliklari
Avtomatlashtirilgan testlash, qulaylik va koronavirilganligini oshiradi, ishga avtomatlashtirilgan tesirlarini sug'orish, vaqt va pulxarajatlarni kamaytiradi.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Real vaqt rejimida ishlashni test qilishning oʼziga xosligi. Real vaqt rejimida ishlashni test qilishning oʼziga xosligi
| |
http://kompy.info/mavzu-raqamli-imslar-v3.html | Ma’vzu: Raqamli imslar | |
Ma’vzu: Raqamli imslar
|
bet | 1/5 | Sana | 20.05.2024 | Hajmi | 1,22 Mb. | | #246100 |
Bog'liq 4-mustaqil ish MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALARI VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NO’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALARI VAZIRLIGI MOO’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALARI VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALARI VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NO’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALARI VAZIRLIGI MOO’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALARI VAZIRLIGI MMUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBORAT TEXNOLOGIYALARI UNVERSETETI QARSHI FILIALIMIDAGOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALIUNIVERSITETI MDFDSO’ QO’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALARI VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALIARSHI FILIALI
Ki-13-22 guruh talabasining
“ELEKTRONIKA VA SXEMALARI” fanidan
4-Mustaqil ishi
Bajardi: Boboqulov.D
Qabul qildi: Jamolova G
Ma’vzu: Raqamli IMSlar Reja: - Raqamli IMSlar klassifikatsiyasi, markalanishi va sxemalarda shartli belgilanishi
- TTM va TTMSh, markalanishi va xarakteristikalari
- MDYa, markalanishi va xarakteristikalari.
IMS haqida umumiy malumotlar Integral mikrosxema (IMS) elektr jihatdan ozaro boglangan elektr radiomateriallar (tranzistorlar, diodlar, rezistorlar, kondensatorlar va boshqalar)majmui bolib, yagona texnologik siklda bajariladi, yani bir vatqning ozida yagona konstruktsiya (asos)damalum axborotni qayta ishlash funktsiyasini bajaradi. IMSlarning asosiy xossasi shundaki, umurakkab funktsiyalarni bajarish bilan birga kuchaytirgich, trigger, ҳisoblagich, xotira qurilmasi va boshqa funktsiyalarni ҳam bajaradi. Xuddi shu funktsiyalarni bajarish uchun diskret elementlardamos keluvchi sxemani yigish talab qilinardi. IMSlar uchun ikki asosiy belgi mavjud: konstruktiv va texnologik. Konstruktiv belgisi shundaki, IMSning barcha elementlari asosiy asos ichida yoki sirtida joylashadi, elektr jiҳatdan birlashtirilgan va yagona qobiqga joylashtirilgan bolib, yagona ҳisoblanadi. IMS elementlarining ҳammasi yoki bir qismi va elementlararo boғlanishlar yagona texnologik tsiklda bajariladi. SHu sababli integralmirosxemalar yuqori ishonchlilikka va kichik tannarxga ega.
|
| | |
http://kompy.info/auditning-turlari-va-shakllari.html#“Auditning_turlari_va_shakllari” | Auditning turlari va shakllari | |
Auditning turlari va shakllari
|
bet | 1/6 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 176,41 Kb. | | #274850 |
Bog'liq Auditning turlari va shakllari
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI
“MASOFAVIY VA IKKINCHI OLIY TA’LIM”
Fakulteti
“AUDIT” fanidan
“Auditning turlari va shakllari”
Bajardi: EgamberdiyevB.I.
Qabul qildi: Boymurodov I.
REJA:
Kirish Asosiy qism. Auditning tushunchasi va ahamiyati. Audit turlari. Audit shakllari. Xulosa.
Kirish.
Audit kompaniya va tashkilotlarning moliyaviy faoliyatini tekshirishda muhim rol o‘ynaydi. Har bir audit turi o‘zining maqsad va vazifalariga ega bo‘lib, korxonaning ma'lum bir jarayonini tekshirishga yo‘naltirilgan. Ushbu mustaqil ishda audit turlari va shakllari to‘g‘risida to‘liq ma'lumot beriladi, ularning tasnifi va ahamiyati tahlil qilinadi.
Auditorlik tekshiruvi xarajatlarini hamda audit o’tkazish davrini kamaytirish maqsadida auditni quyidagi turlarga bo’linadi:
Tasdiqlovchi audit;
Tizimli-orientirlangan audit;
Tavakkalchilikka asoslangan audit.
Tasdiqlovchi audit tekshirish davomida auditor har bir xo’jalik muomalasini tekshirgan va tasdiqlagan hamda parallel ravishda hisob registrlarini tuzgan. Hozirda esa bu hisob ishlarini qayta tiklash deyiladi.
Tizimli-orientirlangan audit mijozning ichki nazorat tizimining qay darajada ishlayotganligini tekshirishga asoslanadi. Agarda ichki nazorat tizimi oqilona tashkil qilingan hamda yaxshi ishlayotgan bo’lsa, tashqi auditorlar o’z ishlarini tanlab tekshirish hamda alohida ob’ektlarni nazoratdan o’tkazish bilan cheklanadi. Bu esa, albatta, auditorning ish vaqtini hamda audit jarayoniga qilinadigan xarajatlarni kamaytiradi. Ammo, auditor bunday tekshiruv o’tkazishda mijozning xo’jalik faoliyati tizimi samaradorligini har jihatdan baholashi hamda korxonada yuz beradigan o’g’irlik, firibgarlik holatlarini ham inobatga olishi lozim.
Tavakkalchilikka asoslangan audit tavakkalchilik baland bo’lgan joyda tekshirish vaqtini ko’proq ajratish hamda past tavakkalchilik bo’lgan joyda tekshirishga kam vaqt ajratishga asoslanadi. Bu tekshirish xarajatlarini kamaytirish yuzasidan kelib chiqadi.
Auditorlik tekshirivi iqtisodiy nuqtai nazardan ikki turga bo’linadi:
Ichki audit;
Tashqi audit.
|
| | |
http://kompy.info/tarix-ve-arxeologiya-departamentinin-mudiri-roza-arazova-tesdi-v3.html | Tarix və arxeologiya departamentinin müdiri: Roza Arazova Təsdiq edirəm | Tarix və arxeologiya departamentinin müdiri: Roza Arazova
Təsdiq edirəm:______________
Ümumi məlumat
|
Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı
|
Azərbaycan tarixi ,HIST150, 3 kredit
|
Departament
|
Tarix və Arxeologiya departamenti
|
Proqram (bakalavr, magistr)
|
Bakalavr
|
Tədris semestri
|
Yaz 2015
|
Fənni tədris edən müəllim (lər)
|
PhD Tahir Cəfiyev
|
E-mail:
|
[email protected]
|
Telefon:
|
(012) 421-79-16 (departament)
|
Mühazirə otağı/Cədvəl
|
IV gün 09:00 – 10:20; 10:30 – 11:50
|
Məsləhət saatları
|
Tələbələrlə razılaşdırılan vaxtlarda
|
Prerekvizitlər
|
|
Tədris dili
|
Azərbaycan dili
|
Fənnin növü
(məcburi, seçmə)
|
Məcburi
|
Dərsliklər və əlavə ədəbiyyat
|
Əsas dərsliklər: * işarəsi ilə göstərilmiş kitablar cədvəldə verilmişdir.
1. *Azərbaycan tarixi (uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər). Red. Prof. Süleyman Əliyarlı. Bakı, 1996və başqa nəşrlər
2. *Azərbaycan tarixi, I cild (Ən qədim zamanlardan XX əsrədək).
Z. Bünyadovun və Y. Yusifovun redaktəsi ilə. Bakı, 1994 və başqa nəşrlər
3. *İsmayıl Məmmədov. Azərbaycan tarixi. Bakı, 2005
4. *Süleyman Məmmədov. Azərbaycan tarixi. Bakı, 2007.
5. XX əsr Azərbaycan tarixi, II cild, Red. Y.B. Yusifov və T.T. Vəliyev. Bakı, 2004.
6. *Tofiq Nəcəfli, Bilal Dədəyev. Azərbaycan tarixi (Azərbaycan Respublikasında təhsil alan xarici tələbələr üçün dərs vəsaiti). Bakı, 2013
7. Azərbaycan tarixi, Red. M.Abdullayev. Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı, 2014.
Əlavə dərsliklər, vəsaitlər və elmi monoqrafiyalar:
8. Azərbaycan tarixi. Red. İqrar Əliyev. Bakı, 1993.
9.. Kərim Şükürov. Azərbaycan tarixi, 2-ci hissə, Bakı, 1998.
10. Azərbaycan tarixi. Yeddi cildlik. Bakı, 2007.
11. Qafqazda Sovet totalitarizmi (1920-30-cu illərdə). Elmi Konfrans. Xəzər Universitəsi, 1998.
12. M.Ə.Rəsulzadə və ictimai-siyasi ideallar. Bakı, Xəzər Universitəsi, 2005.
13. Tadeuş Svyatoçovski. Rusiya və Azərbaycan . Bakı, Xəzər Universitəsi, 2000.
14. Araz Aslanlı. Qarabağ problemi, (tarixi, mahiyyəti, həll prosesi). Bakı, 2009.
15. Oqtay Əsədov. Heydər Əliyev. Bakı, 2008.
16. N. Cəfərov, D. Osmanlı. Azərbaycan: Heydər Əliyevdən İlham Əliyevə, Bakı 2004
Kitabları Universitetin kitabxanasından və “Tarix və Arxeologiya departamenti”ndən əldə etmək olar.
İnternet saytları
www.azerbaijan.az; www.aztarix.azeriblog.com;
www.azerbaycanli.org www.history.az
|
Tədris metodları
|
Mühazirə
|
Tədris prosesində aşağıdakılar nəzərdə tutulur:
-
mühazirələr
-
mövzu ətrafında müzakirələr
-
xəritələr, video və digər əyani materiallardan istifadə
-
müəyyən mövzularla əlaqədar olaraq muzey və qoruqlara ekskursiyaların təşkil edilməsi (Azərbaycan tarixi muzeyi, Şirvanşahlar sarayı, İncəsənət muzeyi və s.)
- bəzi mövzularla əlaqədar olaraq tanınımış alim və mütəxəssislərin dərslərə dəvət edilməsi
|
Qrup müzakirəsi
|
Praktiki tapşırıqlar
|
Praktiki məsələnin təhlili
|
Digər
|
Qiymətləndirmə
|
Komponentləri
|
Tarix/son müddət
|
Faiz (%), bal
|
Aralıq imtahanı
|
Mart
(fevral və mart aylarında keçirilən dərslər əsasında imtahan verilir).
|
40
|
Praktiki məsələ
|
|
|
Fəallıq
|
Cari dərslərdə,diskussiyalarda iştirak etmək,keçilmiş mövzulara dair bilik nümayiş etdirilməsi–5b.
Aralıq imtahan qabağı sınaq işi – 5 b.
Prezentasiya mövzusu – 5 b.
Finalimtahanqabağı sınaqişi – 5 b.
|
20
|
Tapşırıq və testlər
|
|
|
Kurs işi (Layihə)
|
|
|
Prezentasiya/Qrup müzakirə
|
()
|
|
Final imtahanı
|
May
(Mart, aprel aylarında keçirilən mövzular əsasında final imtahan verilir).
|
40
|
Digər
|
|
|
Yekun
|
|
100
|
Kursun təsviri
|
|
Kursun məqsədləri
|
Azərbaycan tarixi kursu qədim zamanlardan son günlərədək vətən tarixini əhatə edir. Son illər konseptual dəyişmələr baş verdiyindən, bir sıra məsələlərə baxış əvvəlkindən kəskin şəkildə fərqlənir. Bəzi tarixi hadisələr yeni faktlarla zənginləşib, müəyyən dövrlərdəki boşluqlar doldurulmaqdadır. Tədris proqramının tərtibi zamanı bütün bu amillər nəzərə alınmış, tarixin qaranlıq səhifələrinə diqqət artırılmışdır. Azərbaycan tarixi kursu tariximizin mübahisəli dövrləri, Azərbaycanın tarixi coğrafiyası barədə əhatəli biliklərlə zənginləşdirilmişdir. İş planı Azərbaycan tarixi barədə bitkin və dolğun təsəvvürün formalaşmasına imkan verir, tələbələrin yetkin mütəxəsis, vətənpərvər vətəndaş kimi formalaşmasına yardım edir.
|
Tədrisin (öyrənmənin) nəticələri
|
Fənnin ümumi tədrisi prosesində tələbələrdə:
-
Azərbaycan tarixi haqqında bitkin, dolğun və obyektiv təsəvvür yaranacaq
-
Azərbaycanın qədim dünya sivilizasiyasının ocaqlarından biri və Şərq dünyasının ayrılmaz hissəsi olmağı haqda məlumatları daha da genişlənəcək
-
Azərbaycan etnosunun təkraredilməz və avtoxton olduğuna dair geniş təsəvvür yaranacaq
-
Azərbaycanın dövlətçiliyi və tarixi coğrafiyası barədə təsəvvür yaradılacaq
-
Vətən tarixinə, mədəniyyətinə, mənəvi dəyərlərinə sevgi və hörmət hissini daha da artıracaq və vətənpərvərlik ruhunu daha da yüksəldəcəkdir
Qazanılmış təcrübə
-
tarixi hadisələrin analizi
-
tarixi hadisələrə tənqidi və obyektiv yanaşma
-
Azərbaycanın mədəni-tarixi inkişaf mərhələlərinin araşdırılması və Azərbaycanın müasir dövrdə dünya miqyasında rolu və yerinin müəyyənləşdirilməsi.
|
Qaydalar (Tədris siyasəti və davranış)
|
Davamiyyət
Tələbələrin bütün dərslərdə iştirakı vacibdir. Tələbələr müəyyən səbəblərdən dərslərin buraxılması (xəstəlik, ailə vəziyyəti və s.) haqqında məlumatı fakültə dekanlığına təqdim etməlidirlər. 20%-dən artıq dərs buraxan tələbələr imtahana buraxılmır.
Dərsə gecikmələr və ya digər dərs pozuntuları
Dərsə 5 dəqiqədən artıq gecikən tələbə dərsə buraxılmır. Buna baxmayaraq, tələbə ikinci dərs saatına buraxıla bilər.
Yoxlama işi
Sənədlə təsdiq edilən üzrlü səbəbə görə yoxlama işində iştirak etməyən tələbə yoxlama işini növbəti həftədə yaza bilər.
İmtahanlar
Tələbənin imtahanda iştirakı və ya imtahanın buraxılması ilə bağlı bütün məsələlər fakültə rəhbərliyi tərəfindən həll olunur.
Aralıq və yekun imtahanı mövzuları tələbələrə imtahandan öncə verilir. Aralıq imtahanının sualları yekun imtahanında təkrarlanmırlar.
İmtahan qaydalarının pozuntuları
Aralıq və yekun imtahanları vaxtı tələbə tərəfindən imtahanın gedişini pozmaq və köçürülmələr qadağandır. Bu qaydaya riayət etməyən tələbələrin imtahan işi ləğv olunur və tələbə 0 (sıfır) qiymət ilə imtahandan kənarlaşdırılır.
Fənni bitirmək qaydası
Universitənin qaydalarına müvafiq olaraq kursu bitirmək üçün ümumi müvəffəqiyyət faizi 60% və yuxarı hesab edilir. Kəsiri olan tələbə bu fənni növbəti semestr və ya növbəti il təkrarən götürə bilər.
Tələbələrin davranış qaydaları
Dərs zamanı dərs prosesini pozmaq və etik qaydaları pozmaq qadağandır. Həmçinin tələbələr arasında icazəsiz müzakirələr və mobil telefonlardan istifadə qadağandır.
|
Cədvəl (dəyişdirilə bilər)
|
Həftə
|
Tarix
(planlaşdırılacaq)
|
Fənnin mövzuları
|
Dərslik/Tapşırıqlar
| -
|
4
29.01.2015
|
Giriş. Tələbələri Azərbaycan tarixi fənninin iş proqramı və onların qarşısında duran vəzifələr ilə tanış etmək. Azərbaycan tarixi nədən bəhs edir; onun analizi, öyrənilməsi, başlıca dövrləri, tarixi qaynaqlar.
Azərbaycanda ibtidai-icma dövrü. Azərbaycanın etnosiyasi xəritəsi. Azərbaycan ərazisində erkən cəmiyyət, ilk dövlətlərin, qurumların yaranması (Aratta, Lullubi, Kuti). Manna dövləti.
|
[1, bölüm1-3,
s.8-76;];
[2, fəsil 1-2, s.20-125];
[4, fəsil 1,2,
s.6-24]
6, s.3-20
| -
|
4
05.02.2015
|
Atropatena və Alban dövlətləri ( siyasi tarix, təsərrüfat, mədəniyyət). Azərbaycan erkən orta çağda, yeni ictimai münasibətlər. Alban dövləti III-VII əsrlərdə. Sasani işğalı və hökmranlığı. Siyasi tarix. Mədəniyyət.
|
[1, bölüm 4-5, s.77-129];
[2, fəsil 3-5,
s.126-219];
[4, fəsil 2-3,
s. 25-43]
6, s.23-40
| -
|
4
12.02.2015
|
Azərbaycanda xilafət ağalığı və ona qarşı mübarizə. Xürrəmilər hərəkatı.
Etnogenez problemi. Azərbaycan xalqının formalaşması.
IX-cu yüzilliyin ikinci yarısı – XI yüzilliyin birinci yarısında Azərbaycan feodal dövlətləri. Şirvanşahlar dövləti. Saci və Salari dövlətləri, Rəvvadi və Şaddadi dövlətləri.
|
[1, bölüm 6-8, s.130-213];
[2, fəsil 6-8,
s. 220-305];
[4, fəsil 3,
s.43-50]
6, s.41-58
| -
|
19.02.2015
|
Azərbaycan Səlcuq imperatorluğunun tərkibində. Şirvanşahlar dövləti Kəsranilər sülaləsi dövründə. Eldənizlər dövləti. X-XII yüzilliklərdə Azərbaycan mədəniyyəti.Azərbaycan Monqol ağalığı dövründə.
|
[1, bölüm 8-9,
s. 214-299];
[2, fəsil 9-10,
s.306-361];
[4, fəsil, 3-5,
s.50-74]
6, s.59-75
| -
|
4
26.02.2015
|
Azərbaycan XIV yüzilliyinin sonu- XV-ci yüzillikdə. Ölkənin ictimai siyasi həyatı. Şirvanşahlar dövləti. Toxtamış və Teymurun Azərbaycana yürüşləri. Hurufilik.
Qaraqoyunlu dövləti. Ağqoyunlu dövləti. Sosial- iqtisadi vəziyyət, xarici siyasət.
|
[1, bölüm 10-11, s. 300-363];
[2, fəsil 11, s.362-408];
[4, fəsil 5,6,
s.75-101]
6, 75-98
| -
|
05.03.2015
|
Azərbaycan XVI yüzillikdə. Mərkəzləşdirilmiş Azərbaycan Səfəvi dövlətinin yaranması. Daxili və xarici siyasət. Azərbaycan XVI yüzilliyin sonu - XVII yüzilliyin əvvələrində. Şah Abbas hakimiyyəti. Mədəniyyət.
Azərbaycan Səfəvi dövlətinin zəifləməsi və Azərbaycanın beynəlxalq rəqabət meydanına çevrilməsi (XVII yüzilliyin sonu - XVIII yüzilliyin 20-30-cu illəri).
|
[1,bölüm 12-14,
s.364-507];
[2, fəsil 12-13,
s. 409-547];
[4, fəsil 7,8,9,
s.102-195]
6, s.109-120
| -
|
4
12.03.2015
|
Azərbaycanda dövlət müstəqilliyi uğrunda mübarizə. Azərbaycan xanlıqlarının yaranması, idarəçilik sistemi, təsərrüfat həyatı, xarici siyasəti.
|
[1, bölüm 15,
s.508-569];
[2, fəsil 14,
s. 548-595];
[4, fəsil 10,11,
s.196-239]
6, s.120-130
|
|
|
Qeyd: Mart ayında dərslərin biri “Azərbaycan Milli Tarixi Muzeyi”ndə keçiriləcək
|
|
Aralıq imtahanı
| -
|
4
19.03.2015
|
Azərbaycan beynəlxalq münasibətlərdə (XVIII əsrin sonu - XIX əsrin əvvəli). Azərbaycanın Rusiya və İran arasında bölüşdürülməsi. Gülüstan və Türkmənçay müqavilələri.
XIX-cu yüzilliyin birinci yarısında Şimali Azərbaycanda ictimai - siyasi həyat. İqtisadi durum. Müstəmləkə zülmünə qarşı üsyanlar. Cənubi Azərbaycan.
Şimali Azərbaycan XIX-cu yüzilliyini ikinci yarısında. Kapitalist münasibətlərin yaranması və inkişafı. Bakının dünya neft mərkəzi kimi yüksəlişi.
|
[1,bölüm 16-18,
s. 570-771];
[2, fəsil 15-22,
s. 596-668];
[4, fəsil 12,13,
s.240-265]
6, 131-150
| -
|
4
26.03.2015
|
Şimali Azərbaycan XX əsrin əvvəllərində. Demokratik və milli hərəkatın başlanması. Güney Azərbaycanda demokratik hərəkat.
Azərbaycan Birinci dünya müharibəsi illərində. Azərbaycan Rus inqilabı illərində (fevral – oktyabr 1917-ci il).
Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycanın istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsi. ADR-in daxili siyasəti. Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyəti. Aprel işğalı. ADR-in süqutu.
|
[4,fəsil 15,16,
s. 273-299];
[5, fəsil 1-4,
s.3-145; fəsil 7-8, s.182-270]
6, s.154-172
| -
|
4
02.04.2015
|
Azərbaycan SSR. Azərbaycan 1920-1930-cu illərdə. Azərbaycan SSR-in ZSFSR və SSRİ-yə daxil edilməsi. Sovet hakimiyyətinin qurulması. Sosialist təsərrüfatçılığın yaranması. Mədəni inqilab. İctimai və siyasi vəziyyət. Azərbaycanda Sovet totalitarizmi. 30-cu illərin repressiyaları.
Azərbaycan SSR İkinci Dünya müharibəsi illərində.
Güney Azərbaycan İkinci Dünya müharibəsi illərində.
Milli azadlıq hərəkatı - 21 Azər.
|
[4, fəsil,17,18,
s.300-319];
[5, fəsil 10-13,
s. 291-374]
6, s.173-186
188-192
| -
|
4
09.04.2015
|
Azərbaycan SSR müharibədən sonrakı illərdə (1946-1980-ci illərin ortaları). Sosial-iqtisadi vəziyyət. Totalitar rejimin möhkəmlənməsi. Azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dən deportasiyası. M.C.Bağırov hakimiyyətinin devrilməsi.
İ.Mustafayev. V.Axundov. Azərbaycan SSR rəhbərliyində dəyişikliklər. H.Əliyev. Respublika “yenidənqurma” yolunda. Respublika (lot. respublica, res - ish va publicus - ijtimoiy, umumxalq) - davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar.
Azərbaycan SSR 80-ci illərin sonu, 90-cı illərin əvvəllərində. Sosial-siyasi həyatın canlanması. Milli demokratik hərəkat. “Dağlıq Qarabağ problemi”nin ortaya atılması. Yeni siyasi partiyalar, ictimai təşkilatlar. AXC-nin yaranması və onun rolunun artması.
|
[4, fəsil,19,20,
s.320-336];
[5, fəsil 14-15,
s.374, 374-442]
6, s. 194-198
| -
|
4
16.04.2015
|
Azərbaycanıların Ermənistandan deportasiyası. Daxili vəziyyətin kəskinləşməsi. 1990-cı il 20 Yanvar faciəsi.
Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsi. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının inkişaf problemləri. Daxili və xarici vəziyyət.
Ayaz Mütəllibovun siyasi xəttinin iflası. Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü və Dağlıq Qarabağ müharibəsinin başlanması, Xocalı soyqırımı. Respublikada ictimai - siyasi böhran, torpaqların işğalı. Hərbi uğursuzluqlar.
|
[4, fəsil 20,21, s.337-344];
[5, fəsil 16-17,
s. 442-488]
6, s.199-205
| -
|
4
23.04.2015
|
Xalq hərəkatının yüksəlişi. Elçibəy - AXC iqtidarı. Siyasi və iqtisadi islahat təşəbbüsləri. Gəncə qiyamı (1993, 4 iyun). AXC iqtidarının devrilməsi.
Prezident səlahiyyətlərinin Heydər Əliyevə verilməsi; 1993-cü il prezident seçkiləri. Heydər Əliyevin yeni siyasi kursu. Siyasi sabitliyə doğru. Azərbaycan - Ermənistan münasibətləri. Atəşkəs. Neft siyasəti. Əsrin müqaviləsi. Heydər Əliyevin 5 illik prezidentlik fəaliyyətinin yekunları.
|
[4, fəsil 21,22,
s. 344,349];
[5, fəsil 17-18,
s. 488-546; 14];
[13,14]
6, s.205-210
| -
|
4
30.04.2015
|
Yeni prezident seçkiləri (1998-ci il). Heydər Əliyevin əvvəlki kursunun davam etdirilməsi. Beynəlxalq münasibətlərin genişlənməsi. Daxili və xarici siyasət. Azərbaycan dövlətçiliyi. Azərbaycan Respublikasının
neft strategiyası.
İlham Əliyevin prezident seçilməsi (2003-cü il, 15 oktyabr). 2008-ci il dövlət idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi. 2013-cü il, növbəti dəfə prezident seçilməsi. Ümumilli lider Heydər Əliyevin siyasi kursunun davam etdirilməsi.
|
[4, fəsil 22,
s. 344-349];
[5, fəsil 17-18,
s. 488-546; 15];
[15, 16]
6, s.205-217
| -
|
4
07.05.2015
|
İlham Əliyevin daxili və xarici siyasətinin uğurları. Dağlıq Qarabağ uğrunda aparılan diplomatik mübarizə.
|
[14-16]
|
|
|
Final imtahanı
|
|
Prezentasiya mövzularının siyahısı:
A) Azərbaycan qədim abidələr diyarıdır:
1. Azərbaycan paleolit abidələri
2. Paleolit (paleo... va lot. "lithos" - tosh) - qad. tosh davri. Tosh davrini 2 bosqichga: P. - kadimgi va neolit - yangi tosh asrlariga boʻlib oʻrganish dastlab 1865 yil ingliz arxeologi J. Lebbok tomonidan fanga kiritilgan. P. Azərbaycan mezolit abidələri - Qobustan abidəsi
3. Mezolit (mezo... va lithos - tosh) - oʻrta tosh davri; paleolitdan neolitta oʻtish davri (miloddan avvalgi 10-7ming yillik). Geologik pleyspgotsendan hozirgi golo-senga oʻtish davri. M.da hayvonot dunyosi, landshaftlar muzlik davridan xalos boʻlib hozirgi tabiiy sharoitga moslashgan. Alban məbədləri
4. Dərbənd səddi və qalası
5. Şamaxı cümə məscidi
6. Xudafərin körpüsü
7. Əlincə qalası
8. Qız qalası və Sınıq qala minarəsi
9. Möminəxatun türbəsi
10. İçərişəhər abidəsi
11. Mərdəkan və Nardaran qalaları
12. Şirvanşahlar saray kompleksi
13. Ərdəbil “ Darül-irşad”ı və Şeyx Səfi məqbərəsi
14. Şeyx Cüneyd türbəsi
15. Suraxanı atəşgahı
16. Gəncə şəhər abidələri
17. Şəki xan sarayı
18. “Bibi Heybət” pir kompleksi
19. Bu və ya digər regionun abidələri (sərbəst və razılaşdırılmış seçim)
B) Müəlliflərin gözü ilə Azərbaycan tarixi:
1. Musa Kalanqatlı
2. Ərəb coğrafiyaşünas-tarixçiləri
3. Yaqut Həməvi
4. Antoni Cenkinson;
5. Adam Oleari;
6. Evliya Çələbi;
7. Yan Streys;
8. Tadeuş Svyataxovski;
9. İ.P.Petruşevski;
10. Engelbert Kempfer;
11. Aleksandr Düma; Aleksandr, Iskandar Maqduniy (Sharq mamlakatlarida Iskandar, Iskan-dar Zulqarnayn nomi bilan mashhur) (mil. av. 356, Pella - 323.13.6, Bobil) - ma-kedoniyalik sarkarda va davlat arbobi. Makedoniya podshosi Filipp II va uning rafiqasi Olimpiadaning o‘g‘li.
12. Veliçko.
C) Azərbaycanın görkəmli mütəfəkkir və tarixçiləri:
1. N. Gəncəvi
2. Mahmud Şəbüstəri
3. Şəms Təbrizi
4.N. Tusi
5. Həmdullah Qəzvini
6.Fəzlullah Rəşidəddin
7. Nəimi
8. Nəsimi
9. Şah İsmayıl Xətai
10. Həsən bəy Rumlu
11. İsgəndər bəy Münşi
12. Abbasqulu ağa Bakıxanov
13. M.F. Axundov
14. Qarabağnamələrin müəllifləri
15. Əhməd bəy Ağayev
16. Əli bəy Hüseynzadə
17. İ. Ziyadxanlı
18. Ə.M. Topçubaşov
19. M.Ə. Rəsulzadə
20. Ziya Bünyadov
21. Oqtay Əfəndiyev
22. Əbdülkərim Əlizadə
23. Vaqif Piriyev
24. Solmaz Qaşqay
25. Kamil Əliyev
26. M.Şərifli
27. İqrar Əliyev
D) “Qarabağ müharibəsi:
1. Qarabağ müharibəsində itkilərimiz (ərazi,iqtisadi,demoqrafik)
2. Atəşkəsə gedən yol
| |
http://kompy.info/auditning-turlari-va-shakllari.html#_REJA | Auditning turlari va shakllari | |
Auditning turlari va shakllari
|
bet | 1/6 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 176,41 Kb. | | #274850 |
Bog'liq Auditning turlari va shakllari
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI
“MASOFAVIY VA IKKINCHI OLIY TA’LIM”
Fakulteti
“AUDIT” fanidan
“Auditning turlari va shakllari”
Bajardi: EgamberdiyevB.I.
Qabul qildi: Boymurodov I.
REJA:
Kirish Asosiy qism. Auditning tushunchasi va ahamiyati. Audit turlari. Audit shakllari. Xulosa.
Kirish.
Audit kompaniya va tashkilotlarning moliyaviy faoliyatini tekshirishda muhim rol o‘ynaydi. Har bir audit turi o‘zining maqsad va vazifalariga ega bo‘lib, korxonaning ma'lum bir jarayonini tekshirishga yo‘naltirilgan. Ushbu mustaqil ishda audit turlari va shakllari to‘g‘risida to‘liq ma'lumot beriladi, ularning tasnifi va ahamiyati tahlil qilinadi.
Auditorlik tekshiruvi xarajatlarini hamda audit o’tkazish davrini kamaytirish maqsadida auditni quyidagi turlarga bo’linadi:
Tasdiqlovchi audit;
Tizimli-orientirlangan audit;
Tavakkalchilikka asoslangan audit.
Tasdiqlovchi audit tekshirish davomida auditor har bir xo’jalik muomalasini tekshirgan va tasdiqlagan hamda parallel ravishda hisob registrlarini tuzgan. Hozirda esa bu hisob ishlarini qayta tiklash deyiladi.
Tizimli-orientirlangan audit mijozning ichki nazorat tizimining qay darajada ishlayotganligini tekshirishga asoslanadi. Agarda ichki nazorat tizimi oqilona tashkil qilingan hamda yaxshi ishlayotgan bo’lsa, tashqi auditorlar o’z ishlarini tanlab tekshirish hamda alohida ob’ektlarni nazoratdan o’tkazish bilan cheklanadi. Bu esa, albatta, auditorning ish vaqtini hamda audit jarayoniga qilinadigan xarajatlarni kamaytiradi. Ammo, auditor bunday tekshiruv o’tkazishda mijozning xo’jalik faoliyati tizimi samaradorligini har jihatdan baholashi hamda korxonada yuz beradigan o’g’irlik, firibgarlik holatlarini ham inobatga olishi lozim.
Tavakkalchilikka asoslangan audit tavakkalchilik baland bo’lgan joyda tekshirish vaqtini ko’proq ajratish hamda past tavakkalchilik bo’lgan joyda tekshirishga kam vaqt ajratishga asoslanadi. Bu tekshirish xarajatlarini kamaytirish yuzasidan kelib chiqadi.
Auditorlik tekshirivi iqtisodiy nuqtai nazardan ikki turga bo’linadi:
Ichki audit;
Tashqi audit.
|
| | |
http://kompy.info/elektron-chipta-v2.html?page=2 | Aviachiptalarni taqsimlash | |
Aviachiptalarni taqsimlash
|
bet | 2/2 | Sana | 13.10.2024 | Hajmi | 18,35 Kb. | | #274889 |
Bog'liq IATAAviachiptalarni taqsimlash
Global Distribution Systems (GDS) aviachiptalarni bozorga tarqatishda asosiy rol o'ynaydi. Ular 60-yillarda aviakompaniyalar tomonidan ishlab chiqilgan Computer Reservation Systems (CRS) ning vorisi hisoblanadi. Yarim asr oldin, CRS nafaqat aviakompaniya kontekstida inqilobiy edi. Hech bir boshqa global sanoatda butun dunyo bo'ylab tarqatiladigan takliflarni saqlash uchun murakkablik darajasi bo'lmagan. O'sha paytda aviakompaniya takliflari hozirgidan ancha standartlashtirilgan edi. Nima uchun CRS asosan jo'nash vaqtini, xizmat ko'rsatish sinfini va narxini ko'rsatish uchun yaratilganligini tushunish oson. Bir necha o'n yillik rivojlanish jarayonida tizimlar ancha murakkablashdi, ammo asosiy ma'lumotlar bir xil bo'lib qolmoqda. Natijada, mahsulotni farqlashning asosiy mezoni uning narxi edi. Bugungi kunda barcha aviachiptalarning qariyb 60% GDS orqali sotiladi (ulush chiptalarning umumiy qiymatidan hisoblab chiqilgan). Ammo aviakompaniya sanoati ushbu tizimlar yaratilgan paytdan boshlab keskin o'zgardi. Agar yo'lovchi aviakompaniyaning veb-saytiga kirsa, u o'z sayohati uchun ko'plab qo'shimcha variantlarni topadi: aeroportdagi biznes-klass zaliga kirish, maxsus ovqatlar, qo'shimcha yuk tashish imkoniyati, samolyotda o'rindiqlarni tanlash va boshqalar. Va siz C mahsulot kodi to'liq yotadigan karavot yoki ekonom-klassdagi o'rindiq ekanligini bilib olasiz, oyoq bo'shlig'i kengaytirilgan. Ammo hozirda ko'proq aviachipta sotadigan sayohat agentliklari uchun bir xil ma'lumot va imkoniyatlar har doim ham mavjud emas. Xaridorlar Amazon, Apple va eBay kabi kompaniyalar taklif qilayotgan tovarlar va xizmatlarga buyurtma berish tajribasiga allaqachon o‘rganib qolgan. Mehmonxonani bron qilishganda, ular kiritilgan maxsus xizmatlar asosida narxlarni solishtirishlari nisbatan oson. Va ular o'z sayohatlarini turli yo'llar bilan shaxsiylashtirishlari mumkin - masalan, o'z xonasiga shokolad va shampan, qo'shimcha yostiqlar, teatr chiptalari yoki shahar sayohatiga buyurtma berish orqali. Havo tashuvchilar savdosida inqilob vaqti keldi. Biroq, o'zgartirish hozirda mavjud bo'lgan GDS standartlariga asoslanishi mumkin emas. Shu sababli, IATA bozorda havo taqsimlash tizimlari (New Distribution Capability - NDC) uchun yangi imkoniyatlarni rivojlantirishga yordam beradi. Oktyabr oyida innovatsiya standartlari kelishib olindi. Tashabbusning asosiy maqsadi aviakompaniyalarni saqlash tizimlari uchun sotilayotgan xizmatlar bilan ular haqida eng to'liq ma'lumotni taqdim etish imkonini beradigan protokollarni yaratishdan iborat. Ochiq standartlardan foydalanish qo'shimcha innovatsiyalarni rag'batlantiradi. Yangi o'yinchilar, bugungi kunda mavjud GDSlar bilan birgalikda, bozor ehtiyojlariga javob beradigan, mahsulotlarni taklif qilishda oshkoralikni ta'minlaydigan tizimlarni yaratishi va moslashtirilgan xizmatlarning paydo bo'lishi uchun imkoniyatlarni yaratishi mumkin. IT sanoati aviatsiya sanoatidagi o'zgarishlarni davom ettiradi. Elektron chiptalar allaqachon sayohatchilar tajribasini inqilob qilishga yordam berdi. NDC aviachiptalarni sotish tajribasi uchun xuddi shunday qiladi. Bu aviakompaniyalar uchun yaxshi yangilik, chunki bu harakat ularga xarajatlarni kamaytirish, foydani oshirish va sayohatchilarga oʻzaro muloqot qilishning yangi usullarini taklif qilish imkoniyatini beradi. Va agar siz har yili sayohat qiladigan uch milliard yo'lovchidan biri bo'lsangiz, parvoz tajribangiz ko'proq ma'lumot va ko'proq tanlov bilan yaxshilanishini kutishingiz mumkin. Aviatsiya va IT sohalarini qo'shsangiz, rivojlanish uchun hech qanday cheklovingiz yo'q.
|
| | |
http://kompy.info/tabiiy-resurslar-vazirligi-10-apreldan-10-maygacha-davom-etadi.html | Tabiiy resurslar vazirligi 10 apreldan 10 maygacha davom etadigan Toza | Tabiiy resurslar vazirligi 10 apreldan 10 maygacha davom etadigan “Toza
havo” oyligi doirasida barcha vazirliklar, idoralar, korxona va tashkilotlar,
Qoraqalpog‘iston Vazirlar Kengashi, shuningdek,
shahar va viloyatlar
hokimliklarini barcha xodimlarni chaqirdi. 10-may, har juma kuni “Avtomobilsiz
kun” oʻtkazilishi e’lon qilindi.
“Ushbu aksiyadan ko‘zlangan maqsad transport vositalarining atrof-muhitga
ta’sirini
kamaytirish, shuningdek, sog‘lom turmush tarzi uchun velosipeddan
foydalanishdan iborat”, — deyiladi xabarda.
Eslatib o‘tamiz, avvalroq Toshkent shahar hokimligi 28 aprel kuni
“Avtomobilsiz kun” o‘tkazilishi haqida xabar bergan edi.
Shaxsiy avtomobillarda
sayohat qilishni qisqartirish, jamoat transporti, velosiped va piyoda yurish
afzalliklarini aholi o‘rtasida targ‘ib qilishga qaratilgan “ko‘p tadbirlar” e’lon qilindi.
Savollar:
1. Bir oy muddatga chaqiriq e’lon qilishga vazirlikning shu kabi vakolatlari
qaysi huquqiy hujjatda mavjudligini mamlakat qonunchiligidan aniqlashga
harakat qiling.
2. Vazirlik xabari yuridik faktmi? Ha bo'lsa, unda bu faktni nazariy jihatlarga
ko'ra tasniflashga harakat qiling.
3. Buni huquqning tartibga solish funksiyasi deb hisoblash mumkinmi?
Ushbu holatdan foydalanib, huquqning funksiyalari haqida qisqacha fikr
yuriting.
4. Jamoat transportidan foydalanishning huquqiy afzalliklarini sanab o‘ting.
Yuqorida berilgan kazusimizga davlat va huquq nazariyasi nuqtai nazaridan
hamda amaldagi qonunchilikdagi normativ-huquqiy hujjatlardan foydalanib
huquqiy yechim berishga harakat qilamiz.
Demak, birinchi savolga to`xtalib o`tadigan bo`lsak, bir oy muddatga
chaqiriq e’lon qilishga tabiat resurslari vazirligining shu kabi vakolatlari qaysi
huquqiy hujjatda mavjudligini amaldagi qonunchilikdagi hujjatlardan aniqlashga
urinib ko`ramiz.
Biz
bilamizki, respublikamiz hududida har yili ikki bosqichda “Toza havo”
tadbiri oʻtkaziladi. Shuningdek ,joriy yilning 10-apreldan boshlangan mazkur tadbir
Davlat ekologiya qoʻmitasi, Ichki ishlar vazirligi va Sogʻliqni saqlash vazirligi bilan
hamkorlikda oʻtkazilmoqda. Ushbu tadbirdan koʻzlangan asosiy maqsad
avtotransport vositalaridan atrof-muhitga yetkazilayotgan zararli taʼsirlarni
kamaytirishga, shuningdek atmosfera havosini muhofaza qilishga qaratilgan
qonunchilik talablariga rioya qilinishiga yoʻnaltirilgan. Buning ustiga shuni
ta'kidlash kerakki, soʻnggi yillarda ishlab chiqarish korxonalari, avtomobillar
sonining koʻpayishi atmosferaga chiqarilayotgan tashlamalar miqdorining sezilarli
ortishiga sabab boʻlmoqda. Bu esa o‘z
navbatida respublikamizda, ayniqsa,
Toshkent shahrida havoning ifloslanish darajasi oshishiga xizmat qilmoqda.
Tadbir davomida avtotransport vositalaridan tashlanayotgan zararli gazlarning
toksiklik darajasi va tutun qalinligi bevosita maxsus asboblardan foydalanilgan
holda oʻlchash yoʻli bilan nazoratdan oʻtkaziladi.
Endilikda esa kazusning birinchi savolining asosiy mohiyatini ochib beradigan
bo`lsak, tabiat resurslari vazirligining vakolat va vazifalari quyidagilardan iboratdir;
– Ekologiya, atrof muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona
foydalanish va takror ishlab chiqarish sohasida davlat boshqaruvi;
– Atrof muhitning maqbul ekologik holatini,
ekologik tizimlarni, tabiiy
komplekslarni va alohida ob’ektlarni muhofaza qilish, ekologik vaziyatni
yaxshilash;
– Yer, yer osti boyliklari, suv, o‘rmonlar, qo‘riqlanadigan tabiiy hududlar,
o‘simliklar va hayvonot dunyosini muhofaza qilish
va ulardan foydalanish
sohasidagi qonunchilikka rioya etilishi ustidan davlat ekologik nazoratini o‘tkazish,
atmosfera havosini muhofaza qilish;
– Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish ishlarini muvofiqlashtirish,
yagona ekologik va resurslarni tejash siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishda
idoralararo hamkorlikni ta’minlash;
– Chiqindilarni boshqarish sohasidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan
davlat nazoratini amalga oshirish, maishiy chiqindilarni yig‘ish, tashish,
joylashtirish, qayta ishlash va utilizatsiya qilishning samarali tizimini tashkil etish,
mahalliy hokimiyat organlari va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari;
– Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida davlat kadastrini
yuritish, shuningdek, yovvoyi hayvonlar, yovvoyi o‘simliklar, zoologiya va botanika
kollektsiyalarini ko‘paytirish va parvarish qilish uchun pitomniklarni davlat
ro‘yxatiga olish;
–Va boshqalar;
1
Ushbu tadbirdan ko‘zlangan maqsad transport vositalarining atrof-muhitga
ta’sirini kamaytirish, shuningdek, sog‘lom turmush tarzi uchun velosipeddan
foydalanishdan iborat bo`lganligi sababli tadbirni tashkillashtirish va uning ijrosini
ta`minlash Tabiat resurslari vazirligining aynan atrof muhit bilan aloqador dolzarb
vazifasidir. |
http://kompy.info/3--mavzu-moslamalarni-ornatish-yigish-mahkamlash-elementlari.html | 3 – мавзу: moslamalarni o’rnatish yig’ish mahkamlash elementlari | |
3 – мавзу: moslamalarni o’rnatish yig’ish mahkamlash elementlari
|
Sana | 13.02.2024 | Hajmi | 436,92 Kb. | | #155592 |
Bog'liq 3-MARUZA 4-KURS
3 – МАВЗУ: MOSLAMALARNI O’RNATISH YIG’ISH MAHKAMLASH ELEMENTLARI.
Reja: 1. Yig’ish moslamalari turlari.
2. Yig’ish moslamalari elementlari.
3. Yig’ish moslamalarni loyixalash.
Tayanch iboralar: nazorat moslamalari; statsionar nazorat moslamalari; ko’chma nazorat moslamalari; nazorat saralovchi avtomatlar; elektrokontaktli datchiklar; normal kalibrlar printsipi; birikmalarni bevosita yig’ish; maxsus yig’ish moslamalari; yig’ish moslamalarni loyxalash.
Yig’ish moslamalari turlari
Birikmalarni bevosita yig’ish uchun mo’ljallangan yig’ish asboblari yig’ish dastgohlarida birikayotgan detallarni to’g’ri o’rnatish va mahkamlash jarayonini bajarishiga ko’ra yig’ish moslamalari bir–biridan farq qiladi. Bu moslamalar universal va maxsus bo’lishi mumkin. Universal moslamalar donalab va mayda seriyalab ishlab chiqarishlarda ishlatilib ular qatoriga plitalar, yig’ish balkalari, prizmalar, ugolniklar, strubtsinalar, domkratlar va turli yordamchi detallar va qurilmalar kiradi. Plitalar va balkalar o’rnatish sirtlarida yig’iladigan maxsulotni mahkamlash uchun Tsimon arikchalar qilinadi. Ko’p seriyalab va ko’plab ishlab chiqarishlarda ishlatiladigan maxsus moslamalar ikki asosiy turga bo’linadi. Birinchi turga maxsulotni bazaviy detali yoki birikmaini mahkamlash uchun mo’ljallangan moslamalar kiradi. Bu moslamalar yordamida yig’ish jarayonida paydo bo’ladigan biriktirish kuchlari, presslash va og’dirish kuchlariga nisbatan detalni turg’unligi ta’minlanadi. Bu gurux moslamalarga mahkamlanayotgan detallarni aniq o’rnatish talabi bu moslamalarga yig’ish jarayoni avtomatik ravishda o’tkazilsagina kuyiladi. Bular bir o’rinli, ko’p o’rinli va buriluvchi qilib tayyorlanishi mumkin. Yig’ish moslamalarining ikkinchi turiga yig’iladigan detallarni tez va aniq o’rnatish uchun mo’ljallangan moslamalar kiradi. Bularda birikuvchi elementlarning baza sirtlarini moslama tayanchlari va yo’naltiruvchi elementlari bilan kontaktda bo’lishi hisobiga uni nisbiy xolatini tekshirish zarur bulmaydi. Bu moslamalar payvandlash, kavsharlash, parchinlash, yelimlash, tarang o’tqazish, vintli va boshqa birikmalar uchun ishlatiladi. Masalan 9.5-rasmdagi moslama shatun buynini bir –biri bilan biriktirib mahkamlashdan oldin o’zak bo’yinlarini V бўлим Технологик мосламалар o’qdoshligini ta’minlaydi. 9.6-rasmda ko’rsatilgan moslama tishli uzatmani yig’ish jarayonida vallarni talab qilingan xolatga tez va aniq keltirish uchun ishlatiladi.
1-rasm. Yig’iladigan tirsakli valni yig’ish uchun moslama. Bu turdagi moslamalar bir va ko’p o’rinli, statsionar va ko’chma bo’lishi mumkin. Ko’chma moslamalar mayda va o’rtacha birikmalarni yig’ish uchun, ko’pincha kavsharlash va yelimlash uchun ishlatiladi.
2-rasm. Tishli mexanizmlarni yig’ish moslamasi. V бўлим Технологик мосламалар
3-rasm. Porshenga xalqalarni kiydirish uchun moslama. Ko’rib chiqilganlardan tashqari mashinasozlikda kayishkok elementlarni (prujina, kesik xalqalar va x.k.) biriktirishdan oldin ularni deformatsiyalab turish uchun mo’ljallangan moslamalar va yig’ishda katta kuchlar talab qiluvchi tarang birikmalar yig’ish moslamalari ishlatiladi. 3-rasmdagi moslamada porshen arikchalariga porshen xalqalarini o’rnatish uchun xalqalar yig’ishdan oldin konus bilan kengaytirilib pnevmatik porshen yordamida qisib turiladi.
Yig’ish moslamalari elementlari.
Maxsus yig’ish moslamalari tanadan va unga mahkamlangan o’rnatish elementlari bilan qisish qurilmalaridan tashkil topadi. Yig’iladigan detallarni o’rnatish baza sirtlari toza ishlangan bo’ladi, shuning uchun moslamani o’rnatish elementlari kattarok tayanch yuzalarga ega bo’lishi kerak. Ishlangan toza sirtlarni shikastlanishdan saqlash maqsadida o’rnatish elementlari ko’p xolda qattiq rezina yoki plastmassa bilan qoplangan bo’ladi. Lekin bu chora detalni aniq o’rnatilishi talab qilinmagan hollarda qo’llanishi mumkin. Yig’ish moslamalarida ishlatiladigan qisish mexanizmlari dastgoh moslamalarida ishlatiladigan qurilmalardan farq qilmaydi. Bu mexanizmlar iloji boricha kichik gabritli bo’lib birikuvchi sirtlarni oldini to’smasligi kerak. Yordamchi vaqtni qisqartirish uchun qisish qurilmalar yuritmalari mexanizatsiyalashgan bo’lishi kerak. Maxsulot yoki uni birikmalari magnitlanib qolishi sababli yig’ish moslamalarida magnit plitalarni ishlatish tavsiya etilmaydi. Kichik kuchlar bilan qisish talab etilsa vakuumli, katta kuchlarda esa prujinali qisish mexanizmlari ishlatilgani afzal. V бўлим Технологик мосламалар Qisish kuchlari qiymatini topish uchun yig’ish jarayonining sharoitlarini bilish kerak. Masalan yelim bilan biriktirganda birikuvchi detallarni 1,2 …2N kuchi bilan bosib turish kerak. Kavsharlashda qisish kuchi detallarni mustahkam fiksatsiyalanish shartiga to’g’ri kelishi kerak. Umuman bu kuchlarni aniqlash uslubiyoti dastgoh moslamalardagi aniqlanishdan farq qilmaydi. Lekin aniqlangan qisish kuchi, bazaviy detalni ruxsat qilingan deformatsiyalanishi shartidan topilgan kuchdan katta bulmasligi kerak. Yig’ish moslamalarni yordamchi elementlari qatoriga burish va bo’lish mexanizmlari, fiksatorlar, surib chiqaruvchi va boshqa elementlar kiradi. 3. Yig’ish moslamalarni loyixalash Yig’ish moslamalarni loyxalashni tartibi moslamalarni loyixalash boskichlari bilan bir xil boskichlardan tashkil topadi. Lekin yig’ish jarayonining o’ziga xos xususiyatini e’tiborga olinishi kerak. Birikmani aniq yig’ilishini ta’minlash uchun birikuvchi detallar bir biriga nisbatan markazlashtiruvchi element bo’yicha oraliqsiz bazalanishi kerak.
4-rasm. Moslamalarda yig’ish aniqligini hisoblash konstruktiv sxemasi. Agar markazlashtiruvchi element bo’lmasa yig’ish jarayonida birikuvchi detallarning baza sirtlari uzelni talab qilingan o’lchami aniqlanadigan birikma yig’ilishi kerak. Agar 5-rasmdagi detallardan A va B sirtlari bo’yicha bazalasak o’lchamlari aniqligi bilan bog’liq bo’lgan xatolik xosil bo’ladi. SHuning uchun detallar sirtlari bo’yicha ba’zalanib o’lchami aniqligi ta’minlanadi. V бўлим Технологик мосламалар
5-rasm. Moslamalarda yig’ish aniqligini hisoblash konstruktiv sxemasi. Birikma detallari yig’ish jarayonida qo’llaniladigan usullar aloxida xususiyatgan ega. Bu usullarda moslamaning o’rnatish elementlari bilan yig’ilayotgan birikmani baza sirtlari orasidagi ichki oraliqlarini hisobga olish zarur. Aks xolda birikma kisilib qolishi. 6 rasmda kavsharlanib yig’ilganda va yig’iluvchi detallar xamda moslama detallari qiziydi. Koldiriladigan oraliq qiymati moslamani MC, va detallarni EM kengayish koeffitsentlariga bog’liq.
6-rasm. Moslamalarda yig’ish aniqligini hisoblash sxemasi.
. Detallar shakllari murakkab bo’lsa, qiymatni aniqlash kiyinlashadi shuning uchun u elementar ravishda topiladi. Agar detallar kengayish koeffetsentlari moslama materiali kengayish koeffentlaridan kichik bo’lsa, oraliqini kichraytirish imkoniyati payda bo’ladi. Avtomatik yig’ish uchun mo’ljallangan moslamalarni loyixalash katta e’tibor talab qiladi, chunki ular yuqori ishonchlilik talabiga javob berishi zarur.
NAZORAT SAVOLLARI.
1.Yig’ish moslamalar qanday turlarga bulinadi?
2.Yig’ish moslamalar tarkibi? V бўлим Технологик мосламалар
3.Yig’ish moslamalarni loyixalashda diametrga e’tibor qilish kerak?
4.RDB dastgohlar moslamalari qanday farq qiladi?
5.Moslamalarni avtomatik loyixalashni moxiyati?
|
| | |
http://kompy.info/biz-yazclara-benzeyirik-her-birimiz-eyni-sozlere-sahibik-lakin.html | Biz yazıçılara bənzəyirik. Hər birimiz eyni sözlərə sahibik, lakin onları fərqli edən bizim onları istifadə etdiyimiz tərzdir | CHENOT PALACE - TƏBİƏTİN QOYNUNDA ARXİTEKTURA MÖCÜZƏSİ
“Biz yazıçılara bənzəyirik. Hər birimiz eyni sözlərə sahibik, lakin onları fərqli edən bizim onları istifadə etdiyimiz tərzdir" - Palace Health Wellness Hotelinin memarı və interyerin dizayneri Mişel Juane deyir.
Gözəl meşələr ilə əhatələnən dağların və gölün ətəyində yerləşən otelə baxdıqda ətrafdakı təbiətə ahəngdar bir şəkildə qarışan təbii material və rəngləri özündə əks etdirən və Chenot Palace dizaynının əsasında duran fəlsəfə önə çıxır. Təbii materialların seçimi qonaqları elə bir isti, rahat şəraitlə təmin edir ki, onlar özlərini evlərində hiss edirlər. Qonaqların tam istirahətini və sağlamlığını təmin etmək üçün burada sakit, ruhlandırıcı bir şərait yaradılib. Zərif işıqla dolu açıq yerlər vücud və düşüncə arasındakı harmoniya təsirini yaradır. Təbii motivlər - pəncərələrdən təbiət mənzərələrinə açılmış geniş panoram, taxta döşəmələr və sadə dizaynlı mebellər- təbiətə qoşulma deməkdir. “Qonaqların bura çatdığı anda, dağların ahuşuna qapılmağın ürək isidən məftunluğunu hiss etməklərinin zəruri olduğunu çox yaxşı bilirdim”, memar - dizayner deyir.
Qonaqlar, otelin vestibülünə daxili olduqları andan etibarən özlərinin sülh və əmin-amanlıq oazisinə daxil olduqlarını sanırlar - nəcib taxta ilə örtülmüş divarlar, buxarı və hətta uzaqdan görünən gölün heyranedici görünüşü... Zərif mis rəngi, palıd ağacı və mərmər kimi yüksək keyfiyyətli təbii materiallar otelin daxilində unikal rahatlıq atmosferi yaradır. Çilçıraqlar mənzərəyə füsunkarlıq və sofistika qatır; açıq mərməri əhatə edən tünd mərmər vestibüldə yüngüllük və gözəllik mühitini yaradır.
Chenot Palace otelin daxilinə təravət hissi verən azərbaycanlı rəssamların eksklüziv rəsm töhfələri də daxil olmaqla, bədii parçaların unikal kolleksiyasını özündə əks etdirir. İsti torpaq tonlarında olan dekorativ elementlər müasir üslubdan tutmuş oryantal üsluba kimi müxtəlif mövzuları özündə əks etdirir və istirahət üçün zəruri şəraitləri təqdim edir.
Mişel Juane bütün otaqları maksimal dərəcədə rahat edib. Mərmər ilə işlənilmiş vanna otağı, gölün ecazkar mənzərəsi və dağların göründüyü fərdi eyvanla təchiz edilmiş isti tonlarda işlənilmiş zərif formalı və yumşaq rəngli rahat otaqlar hətta ən tələbkar qonaqları belə valeh edəcək. Zəncəfilin isti tonları ilə ahəng yaratmış qum çalarları və bahalı parçalar otaqlara tamamlanmış görünüş verir. İnteryerin dizaynında geniş istifadə olunan ağac və dəri, bürünc, yumşaq qızıl və gümüş paxırlar kimi yüksək keyfiyyətli təbii materiallar, zaman keçdikcə və daim istifadə edildikdə belə görünüş və keyfiyyətini itirmirlər.
Chenot Palace Health Wellness Hotel-nin mirvarisi iki mərtəbəli eleqant Prezident Otağıdır. Cakuzzi, türk hamamı, sauna və idman zalı ilə təchiz olunmuş geniş istirahət sahəsindən Nohur göl və Qafqaz dağlarının məftunedici mənzərəsi görünür. Birinci mərtəbədə yerləşən və ağ piano, buxarı, kitabxana və xüsusi zövqlə seçilmiş interyer detalları ilə təchiz olunmuş geniş qonaq otağı maksimal rahatlıq bəxş edir. İki mərtəbə arasında xüsusi lift də var.
Rahatlıq, istilik və eleqantlıq - Chenot villalarını tam düzgün təsvir etmək üçün istifadə ediləcək əsas konsepsiyalardır. Otel otaqları üslubunda dizayn edilmiş villalar, öz şəxsi sahəsinin olmasını çox arzulayan qonaqlara tam sakitliyi təmin edəcək. İçində dairəvi vanna quraşdırılmış ən böyük vanna otağı ilə yanaşı sauna və buxar otağı olan SPA da var. Otelin gözəl parkının içində inşa edilmiş, göl və meşəyə açılan son dərəcədə gözəl mənzərəsi olan villalar eyvan və il boyu istilik ilə təmin olunan fərdi hovuz və xudmani otlu bağça ilə təchiz olunublar.
SPA sahəsi otelin ən əsas hissəsidir, çünki qonaqlar günün əksər hissəsini burada keçirirlər. Bu mərtəbə üçün Mişel Juane hər bir zonanın xüsusiyyətlərini əks etdirən müxtəlif mövzulardan istifadə edib. Və nəticədə, hər bir qonağın vizual iştahasını təmin edə biləcək işiqlı ahəngdar bir sahə meydana çıxıb. Qonaqlar SPA qəbul sahəsinə daxil olarkən, qarşılarına açıq fil sümüyü rəngli döşəmə ilə kontrast yaradan örtülü mərmər hovuz çıxır. Hovuzdakı suyun rəngi təbii dağ suyunun rəngindən seçilmir. Bütün mərtəbə ağ mərmərdən, plitədən və ya nəcib palıd ağacı ilə qatışmış mozaikalı dekordan ibarət sakit rəngli tonda düzəldilib. SPA vestibülünün əsas hissəsində, dəhlizlərdə, gözləmə sahəsində, masaj və müalicə otaqlarında taxta döşəmələr vurulub. Qonaqların hamam mərasimlərini həyata keçirə biləcəkləri türk hamamları üçün nəzərdə tutulmuş otaqların divarları şərq dizayn elementlərini birləşdirən mozaikalarla işlənib.
Binanın fasadı üçün Juane daş və dağlardakı şam ağaclarının oduncağı kimi yerli materiallardan istifadə edib. Otelin terrasında geniş dəbdəbəli xarici hovuz və qonaqlara sakitlik aləmini bəxş edən, ərazisi 26 hektar sahəni əhatə edən və həyətində mənzərəsi göl və dağlara açılan skamya və köşk olan abadlaşdırılmış park yerləşir.
Sehrli şam meşələrinin sükutu ilə əhatə olunmuş və mənzərəsi sakit Qəbələ gölünə açılan Chenot Palace Health Wellness Hotel, qonaqların sağlamlığının yaxşılaşdırılmasına, rahatlığına və yaxşı təbii görünüşünə təkan verən, dəbdəbənin gözəl yerlərlə, müalicəvi kurortlarla və xüsusiləşdirlmiş tibbi klinikalarla ahəngdar olduğu unikal təbiət mühitdir.
SPA konsepsiyasını, sağlamlığın və xarici görünüşün qorunmasını təmin edən bir vasitə kimi qiymətləndirən hər bir şəxs, cavanlığın tam harmoniyada təşviq olunduğu ideal bir yeri kimi Chenot Palace Hotel-inə etibar edə bilər.
| |
http://kompy.info/auditning-turlari-va-shakllari.html?page=3 | Tashqi audit - Auditning turlari va shakllari | |
Auditning turlari va shakllari
|
bet | 3/6 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 176,41 Kb. | | #274850 |
Bog'liq Auditning turlari va shakllariTashqi audit - xo’jalik yurituvchi sub’ektning buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotining haqiqiyligini ob’ektiv baholash maqsadida shartnoma asosida auditorlik kompaniyalari yoki yakka auditorlar tomonidan o’tkaziladi. Tashqi auditning asosiy xususiyatlaridan biri – bu mijoz korxonaga nisbatan hech qanday manfaati bo’lmagan, ya’ni uning mulkdori, ta’sischisi, boshlig’i yoki boshqa lavozimida ishlamaydigan, mustaqil, xolis auditor tomonidan o’tkazilishidadir. Agarda auditor tekshirayotgan korxonaning mulkdori, ta’sischisi, boshlig’i yoki boshqa lavozimida ishlaydigan shaxsi bo’lsa, u holda auditorlik faoliyati uchun berilgan litsenziya bekor qilinishi ham mumkin.
Tashqi audit korxonaning moliya-xo’jalik faoliyatini baholash hamda uning moliyaviy hisobotini tasdiqlash uchun o’tkaziladi. Bundan tashqari tashqi audit xo’jalik yurituvchi sub’ektning xarajatlarini minimallashtirish va foydani maksimallashtirish maqsadida ularning faoliyatini yaxshilash, hisob ishlarini tashkil qilish va qayta tashkil qilish, hisob oshlarini yuritish, soliqqa tortish bo’yicha takliflar beradi.
Tashqi audit natijalari korxonaning buxgalteriya hisobi holati, ichki nazorat tizimi ahvoli, yillik moliyaviy hisoboti ishonchliligini tasdiqlovchi xulosada bayon qilinadi. Bundan tashqari, tashqi audit natijalari loyihalar, sxemalar, biznes-rejalar, ma’lumotnomalar ko’rinishida taqdim etilishi mumkin.
Auditorlik tekshiruvi o’tkazilishining majburiy yoki majburiy emasligiga ko’ra 2 ga bo’linadi:
Majburiy audit;
Tashabbuskorlik auditi.
Xalqaro amaliyotda auditning uchta turi alohida ajratib ko’rsatiladi:
Operatsion audit;
Mos keluvchanlik auditi;
Moliyaviy hisobotlar auditi.
Operatsion auditda barcha xo’jalik muomalalari va jarayonlari, ularning ish samaradorligiga va unumdorligiga bo’lgan ta’siri o’rganiladi. Operatsion auditda unumdorlik va samaradorlik ko’rsatkichlari, qimmatli qog’ozlar hamda moliyaviy tizimga rioya qilishning buxgalteriya tamoyillariga mos kelishi nuqtai nazaridan ham ko’rib chiqiladi.
Mos keluvchanlik auditi – bu xildagi tekshirishda audlitning mamlakat miqyosidagi qonunlarga, shuningdek, barcha me’yoriy hujjatlarga mos kelishi yoki kelmaslik sabablari o’rganiladi. Masalan, korxona faoliyatini auditorlik tekshirishdan o’tkazishda uning korxona Nizomiga yoki mavjud yo’riqnomalarga mos bo’lishini tekshiruvdan o’tkazish.
Moliyaviy hisobotlar auditi – bunday tekshiruv moliyaviy va buxgalteriya xodimlari tomonidan o’tkazilib, asosan korxonaning to’lov qobiliyati moliyaviy natijalar, sotish jarayonlarining hisobotlarda qanchalik darajada aks ettirilganligi tekshiriladi.
Auditorlik tekshiruvi o’tkazilishining davriyligiga ko’ra ikkiga bo’linadi:
Dastlabki audit;
Davriy audit.
Dastlabki audit auditor yoki auditorlik tashkiloti tomonidan ushbu korxonani birinchi marta tekshirishni anglatadi.
Davriy audit takroriy shartnomalar orqali bir korxona bitta auditor yoki auditorlik firmasi tomonidan amalga oshiriladi. Bu esa, albatta, mijozning malakali
auditor bilan uzoq muddatli hamkorlik qilishga bo’lgan qiziqishidan kelib chiqadi.
|
| | |
http://kompy.info/ishdan-maqsad-dasturiy-taminot-tizimlarini-loyihalashda-spetsi.html | Ishdan maqsad: Dasturiy taminot tizimlarini loyihalashda spetsifikatsiya usullari va kodogeneratsiya imkoniyatlarini o`rganish | |
Ishdan maqsad: Dasturiy taminot tizimlarini loyihalashda spetsifikatsiya usullari va kodogeneratsiya imkoniyatlarini o`rganish
|
Sana | 12.12.2023 | Hajmi | 7,33 Kb. | | #117524 |
Bog'liq Ishdan maqsad Dasturiy ta’minot tizimlarini loyihalashda spetsi-fayllar.org
| xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"
xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">
Ishdan maqsad: Dasturiy taminot tizimlarini loyihalashda spetsifikatsiya usullari va kodogeneratsiya imkoniyatlarini o`rganish. Nazariy qism: Standartlar, spetsifikatsiyalar, protokollar, usullar va kodlar Standart o'lchov, simvolologiya yoki terminologiyani ta'minlaydigan standartlar ba'zan ta'rif standartlari sifatida tanilgan. Bular boshqa ko'plab standartlar yaratilishi mumkin bo'lgan poydevor yaratadi. Metrik tizim ta'rif standartiga misoldir. Mashinasozlik lug'ati : Bir xillik, samaradorlik va belgilangan sifatga erishish uchun mo'ljallangan komponentlar, mashinalar, materiallar yoki jarayonlar uchun spetsifikatsiyalar to'plami. Kompyuter fanlari lug'ati e: 1. Xalqaro, milliy yoki sanoat kelishuvi natijasida kelib chiqqan apparat yoki dasturiy ta'minot komponentining hamma uchun ochiq ta'rifi. 1-misol: IEEE 1394 yuqori samarali seriyali avtobus uchun standartdir. Ushbu standart 1980-yillarning oxirida Apple Computer FireWire avtobusida ish boshlaganida ishlab chiqilgan. FireWire tizimi yoki IEEE standarti haqida ko'proq ma'lumot olish uchun ushbu manbalarga qarang. FireWire tizimlari arxitekturasi: IEEE 1394 / Don Anderson Standart o'lchov, simvolologiya yoki terminologiyani ta'minlaydigan standartlar ta'rif standartlaridir. Bular boshqa ko'plab standartlar yaratilishi mumkin bo'lgan poydevor yaratadi. Metrik tizim ta'rif standartiga misoldir. Standart usul Standart usul: ma'lum bir qiymat, mulk yoki materialni o'lchash uchun eng yaxshi joriy amaliyot yoki tasdiqlangan protseduralar 1-misol: Mullins kutubxonasidagi ma'lumot to'plamida so'nggi nashr. 2-misol: ASTM standartlarining yillik kitobi. 5-bo'lim, Neft mahsulotlari, moylash materiallari va qazib olinadigan yoqilg'i ASTM Compass standartlari va muhandislik kutubxonasi orqali onlayn va Mullins kutubxonasida qog'ozda mavjud ASTM kompas Bu havola yangi oynada ochiladi Muqovalar: 1931-. Amerika Sinov Materiallari Jamiyati (ASTM) standartlari, texnik hujjatlar va kitoblarning to'liq matnini taqdim etadi. Kalit so'z yoki standart raqam bo'yicha qidiring. Malumot materiallari, asosiy standart, ichki standart yoki standart
Malumot materiallari yoki mos yozuvlar standartlari : ma'lum bir tozalik darajasida sertifikatlangan va ko'pincha sinov uskunalarini kalibrlash va/yoki usullar to'g'ri bajarilayotganligini tekshirish uchun ishlatiladigan material. Milliy standartlar va texnologiyalar instituti ushbu materiallarni belgilaydi. Oksford biokimyo va molekulyar biologiya lug'ati : birlamchi standart: (analitik kimyoda) o'zgarmas holatda (masalan, tozalik va/yoki barqarorlik) olinishi mumkin bo'lgan va tasdiqlangan namuna sifatida bir xil kimyoviy moddalarning boshqa misollari ishlatilishi mumkin bo'lgan kimyoviy. solishtirish.
uchun dasturlarning ro'yxatini ko'rib chiqamiz. PascalABC.NET - oddiy, bepul Paskal IDE. Aynan u ko'pincha maktablarda va universitetlarda o'qitish uchun ishlatiladi. Rus tilidagi ushbu dastur har qanday murakkablikdagi loyihalarni yaratishga imkon beradi. Kod muharriri sizga yordam beradi va kompilyator xatolarni ko'rsatib beradi. Dasturni bajarilishining yuqori tezligiga ega. Albatta, siz o'z ishingizni samarali va samarali tashkil qilishingiz mumkin. Yuqoridagi kompyuterlarni avtomatlashtirish dasturlari bu borada sizga yordam beradi deb umid qilamiz. Qaysi birini tanlash sizga bog'liq. Omad! Paskal tilidan foydalanishning afzalligi shundaki, u ob'ektga yo'naltirilgan dasturlashdir. OYP protsessual dasturlashdan ancha qulayroq, garchi u hajmi ko'proq bo'lsa. Afsuski, PascalABC.NET kompyuter resurslariga biroz talabchan va eski mashinalarda muzlashi mumkin. Bepul Paskal. Free Pascal dasturlash muhiti emas, o'zaro faoliyat platformalar kompilyatori. Uning yordami bilan siz dasturni imlo uchun tekshirishingiz va uni ishga tushirishingiz mumkin. Ammo uni exe-da kompilyatsiya qila olmaysiz. Free Pascal-da tez ijro tezligi va sodda va intuitiv interfeys mavjud. Xuddi shu kabi ko'plab dasturlarda bo'lgani kabi, Free Pascal-dagi kod muharriri ham dasturchiga o'zi uchun buyruqlar yozishni yakunlashda yordam berishi mumkin. Uning kamchiligi shundaki, kompilyator xatolar bor yoki yo'qligini aniqlay oladi. Bu xato qilingan satrni ta'kidlamaydi, shuning uchun foydalanuvchi o'zi qidirishi kerak. Turbo paskal. Kompyuterda dasturlarni yaratish uchun deyarli birinchi vosita Turbo Paskaldir. Ushbu dasturlash muhiti DOS operatsion tizimi uchun yaratilgan va uni Windows-da boshqarish uchun qo'shimcha dasturlarni o'rnatishingiz kerak. Rus tili qo'llab-quvvatlanadi, ijro etish va kompilyatsiya qilish tezligi yuqori. Turbo Paskalda tracing kabi qiziqarli xususiyat mavjud. Iz rejimida dasturni bosqichma-bosqich ishlashini kuzatishingiz va ma'lumotlar o'zgarishini kuzatishingiz mumkin. Bu sizga eng qiyin bo'lgan xatolarni topishga yordam beradi - mantiqiy xatolar. Turbo Paskaldan foydalanish sodda va ishonchli bo'lsa-da, u hali ham eskirgan: 1996 yilda yaratilgan Turbo Paskal faqat bitta operatsion tizim - DOS uchun dolzarbdir. Bu vizual Paskal dasturlash muhiti. Uning foydalanuvchi uchun qulay, intuitiv interfeysi tilni minimal darajada biladigan dasturlarni yaratishni osonlashtiradi. Lazarus Delphi dasturlash tiliga deyarli to'liq mos keladi. Algoritm va HiAsmdan farqli o'laroq, Lazar hali ham tilni biladi, bizning holimizda - Paskal. Bu erda siz dasturni sichqoncha bilan qismlarga bo'lakka yig'ibgina qolmay, har bir element uchun kod yozasiz. Bu sizga dasturda sodir bo'layotgan jarayonlarni yaxshiroq tushunishga imkon beradi. Lazarus sizga grafik moduldan foydalanishga imkon beradi, uning yordamida
tasvirlarni boshqarish va o'yinlar yaratishingiz mumkin. Afsuski, agar sizda biron bir savol bo'lsa, unda Internetda javob izlashingiz kerak bo'ladi, chunki Lazarusda hech qanday hujjat yo'q. Hiasm bu rus tilida mavjud bo'lgan bepul konstruktor. Dasturlarni yaratish uchun tilni bilishingiz shart emas - bu erda siz uni konstruktor singari qismlargaqism qo'yasiz. Bu erda ko'plab komponentlar mavjud, ammo siz qo'shimchalarni o'rnatish orqali assortimentni kengaytirishingiz mumkin. Algoritmdan farqli o'laroq, bu grafik dasturlash muhiti. Siz yaratgan har bir narsa ekranda kod emas, balki rasm va diagramma ko'rinishida aks etadi. Bu juda qulay, garchi ba'zi odamlar matn kiritishni yaxshi ko'rishsa. HiAsm juda kuchli va dasturlarning bajarilish tezligi yuqori. Bu, ayniqsa, o'yinlarni yaratishda, grafik moduldan foydalanilganda, bu ishni sezilarli darajada sekinlashtiradi. Ammo bu HiAsm uchun muammo emas. Algoritm - bu rus tilidagi dasturlarni yaratish uchun ozgina muhitlardan biri. Uning o'ziga xos xususiyati shundaki, u matnli vizual dasturlashdan foydalanadi. Bu shuni anglatadiki, siz tilni bilmasdan dastur yaratishingiz mumkin. Algoritm - bu tarkibiy qismlarning katta to'plamiga ega bo'lgan konstruktor. Har bir komponent haqida ma'lumotni dastur hujjatlaridan topishingiz mumkin.
Topshiriq
from math import *
import math
x,y = map(float,input().split())
f2 = ((1/(x+(2/(x*x))+(3/(x**3))))+pow(math.e,(x*x+3*x)))/(atan(x+y)+(x+5)**2)-(cos(y*y+(x*x/2)))**2
print(f'{f2:.2f}')
http://fayllar.org
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Ishdan maqsad: Dasturiy taminot tizimlarini loyihalashda spetsifikatsiya usullari va kodogeneratsiya imkoniyatlarini o`rganish
| |
http://kompy.info/talimiy-oyinlar-yoki-raqobatchilik.html | Ta’limiy o‘yinlar yoki raqobatchilik | Xaydarov Jasur TEL : +998 99 126 76 92 @pm_attestatsiya
Xaydarov Jasur TEL : +998 99 126 76 92 @pm_attestatsiya
O‘qitish metodlari (
Sruikshank, Bainer & Metcalf
)
1. Ta’limiy o‘yinlar yoki raqobatchilik
– raqobat orqali yoki o‘yin orqali qaysi
guruh yoki alohida olingan shaxsning boshqalardan ustunroq ekanligini anglashga
yordam
beradi.
Komyuterli
o‘yinlar
ham
juda
mashhurdir.
2. Brainstorming
– ijodiy fikrlarni to‘plash uchun o‘tkaziladi,bunda
ishtirokchilar tanqid va kesatiqlarsiz muayyan muammo yuzasidan o‘z
fikrlarini
ochiq oydin bayon etadilar va ushbu muammoning . Yechimini izlaydilar.
Masalan
O‘rgatish metodlari
O‘rganish metodlari
Axboriy-ma’lumotli
Ijro etish (bajarish)
Tushuntirishli
Reproduktiv
Ko’rgazmali-amaliy
Ijodiy-amaliy
Tushuntirishli-undovchi
Qisman izlanishli
Undovchi
Izlanishli
o‘quvchilarga dunyodagi ocharchilik muammosi haqida fikr bildirish vazifa qilib
topshirilsa o‘quvchilar o‘z fikr mulohazalarini birin – ketin aytadilar, hamma fikrlar
qayd etib olinganidan so‘ng ushbu muammo bilan
kurashish usullarining eng
maqbul
variantlari
ko‘rib
chiqiladi.
3. Case studi
-Case ta’limi turida 1 ta talaba yoki odatda bir guruh talabalar biror
sodir bo‘lgan voqea yoki ma’lum vaziyatni tafsilotini namoyish etadilar. Keyin ular
biror bir aniq va to‘g‘ri fikrga kelishdan oldin, shu vaziyatni muhokama va o‘rganish
un yig‘ilgan bilim va tushunchalarni amalda qo‘llashlari talab qilinadi. Texnologiya
bilan ta’minlangan case ta’limi odatda tibbiyot ta’limida qo‘l keladi/foydalaniladi.
Bunda case ta’limi tibbiyot tarixini va bemorning simptomplari, ko‘pincha
ko‘rgazmaviy qurollar, turli holatlar bilan bog‘liq simptomplar haqidagi ma’lumot
va
mutaxassining ishi haqidagi turli xil fikrlar bog‘liqligi to‘g‘risidagi resurslarni
o‘z
ichiga oladi. Talabalar esa ma’lum bir fikrga kelishdan oldin hamma berilgan
ma’lumot va fikrlar ko‘rib chiqib muhokama qiladilar.
Bir qator omillar yaxshilab
tushunilib qaralsa, va ma’lum bir vaziyatda to‘g‘ri
qaror
qabul qilinsa, case
ta’limining juda ko‘plab sohalarda foydasi katta. Chunki case
ta’limi
talabalarda
ko‘p va kerakli resurslardan foydalanishni talab qiladi,
bu guruhli
yoki masofadan o‘qitish muhitiga o‘rganish imkoniyatini yaratuvchi eng yaxshi
Xaydarov Jasur TEL : +998 99 126 76 92 @pm_attestatsiya
Xaydarov Jasur TEL : +998 99 126 76 92 @pm_attestatsiya
yo‘nalish hisoblanadi, keyin esa talabalarga mavzu bilan shug‘ullanishalari uchun
dastlabki imkoniyatlar beriladi. O‘qituvchi doim ham hamma kerakli ma’lumotni
o‘zlari yaratishlari shart emas, chunki har qanday sohadagi eng sara ma’lumotlar
internet saytlarida allaqachon joylashtirilgan. Bu dagani o‘qituvchi
shu berilgan
vazifa bo‘yicha tushuncha va savollarni berishi keyin esa sayt manzilalrini berib va
shu orqali atrofda va berilgan vaziyatlarda nima sodir bo‘lganligi, asosiy
tushunchalar, boshqa o‘xshash misollar va kerakli izohlar orqali ma’lumot olishlari
mumkin. Bundan tashqari,talabalar uchun bebaho bo‘lgan har qanday holatdagi turli
muloqotlar
talab
qilinishi
mumkin. |
http://kompy.info/guruh-talabasi-atojonov-otajon-tarmoq-skanerini-tadqiq-etish.html | Guruh talabasi Atojonov Otajon Tarmoq skanerini tadqiq etish | |
Guruh talabasi Atojonov Otajon Tarmoq skanerini tadqiq etish
|
bet | 1/3 | Sana | 20.12.2023 | Hajmi | 6,53 Kb. | | #125341 |
Bog'liq Guruh talabasi Atojonov Otajon Tarmoq skanerini tadqiq etish-azkurs.org
Guruh talabasi Atojonov Otajon Tarmoq skanerini tadqiq etish
913-20 guruh talabasi Atojonov Otajon 1-bosqich. Asosiy tushunchalar
Tarmoq skaneri bu tarmoq texnologiya dunyosidagi ulkan atama. Tarmoq telekommunikatsiya tizimining asosiy omili sifatida tanilgan bo'lib, u ma'lumotlar havolalari yordamida ma'lumotlar va resurslarni almashish uchun ishlatiladi.
Tarmoqni skanerlash Tarmoq xavfsizligi bilan shug'ullanadi va bu tarmoqdagi zaifliklarni va sizning tizimingizga zarar etkazishi mumkin bo'lgan istalmagan va g'ayrioddiy xatti-harakatlaringizdan himoya qilish uchun bo'shliqlarni aniqlaydigan faoliyatdir.
Agarda tarmoq skaneri bolmasa,Bu sizning shaxsiy va maxfiy ma'lumotlaringizga ham zarar etkazishi mumkin.
Internetda foydalanishda xam anchagina qulayliklarni taqdim etadi.
Tarmoq skaneri - bu tarmoqdagi barcha qurilmalarni IP-lari, MAC manzillari, porti va boshqalar bo'yicha aniqlash va toifalarga ajratish uchun ishlatiladigan vosita yoki tarmoq, bu diagnostika, penetratsiyani tekshirish, muammolarni bartaraf etish va sud-tergov ishlariga yordam beradi. Skanerlash paytida tarmoq ma'muri brauzerga kirish sifatida bir qator IP-manzillarni taqdim etadi. Brauzer ushbu manzillarning barchasini tekshiradi yoki tekshiradi, bu IP-manzillar oralig'ida joylashgan barcha qurilmalarning holatini, ishlashini va mavjudligini aniqlaydi. Skanerlashni qo'lda boshlash mumkin yoki tashkilotning monitoring ehtiyojlari bo'yicha avtomatik ravishda rejalashtirish mumkin.
Tarmoq skaneri - bu tarmoqdagi barcha qurilmalarni IP-lari, MAC manzillari, porti va boshqalar bo'yicha aniqlash va toifalarga ajratish uchun ishlatiladigan vosita yoki tarmoq, bu diagnostika, penetratsiyani tekshirish, muammolarni bartaraf etish va sud-tergov ishlariga yordam beradi. Skanerlash paytida tarmoq ma'muri brauzerga kirish sifatida bir qator IP-manzillarni taqdim etadi. Brauzer ushbu manzillarning barchasini tekshiradi yoki tekshiradi, bu IP-manzillar oralig'ida joylashgan barcha qurilmalarning holatini, ishlashini va mavjudligini aniqlaydi. Skanerlashni qo'lda boshlash mumkin yoki tashkilotning monitoring ehtiyojlari bo'yicha avtomatik ravishda rejalashtirish mumkin.
|
| | |
http://kompy.info/3-amaliyot-ishi-mamadjanova-nigora-mavzu-anaconda-virtual-muhi.html?page=2 | conda create -n ML_env python=3.6 | |
conda create -n ML_env python=3.6
|
bet | 2/3 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 1,96 Mb. | | #274868 |
Bog'liq 3-Amaliyotconda create -n ML_env python=3.6
Quyidagi buyruqni ishga tushirish orqali yaratgan muhitni faollashtiring.
ML_env ni faollashtiring
Plizing biror narsani o'rnatishdan yoki loyihangiz ustida ishlashni boshlashdan oldin har doim muhitingizni faollashtirishni unutmang.
Bu men bilan ba'zan sodir bo'ldi, ayniqsa, men shoshayotganimda, men anakonda/minikondani ochaman va o'z muhitimni faollashtirmasdan, men to'g'ridan-to'g'ri ildiz ustida ishlashni boshlayman, bu ba'zan boshqa loyihalar uchun yaratgan boshqa muhitlarni buzish orqali menga qimmatga tushadi.
Endi biz muhitdamiz, shuning uchun mashinani o'rganish bo'yicha muhim kutubxonalar va ramkalarni o'rnatishni boshlaylik. Atrof muhitda ishlash juda ko'p sabablarga ko'ra tavsiya etiladi, masalan, ishingizni tuzilishi, uni osonlik bilan bo'lishish, uni osongina takrorlash.
Quyidagi buyruq yordamida Notebookni o'rnating
conda install -c anaconda notebook
Quyida kichik tavsifga ega kutubxonalar va ularni o'rnatish buyrug'i berilgan.
Numpy : Python dasturlash tili uchun kutubxona boʻlib, katta, koʻp oʻlchovli massivlar va matritsalarni qoʻllab-quvvatlaydi.
conda install -c anaconda numpy
Matplotlib : statik, jonlantirilgan va interaktiv vizualizatsiya yaratish uchun keng qamrovli kutubxona
conda install -c conda-forge matplotlib
Seaborn : matplotlib asosidagi ma'lumotlarni vizualizatsiya qilish kutubxonasi
conda install -c anaconda seaborn
Pandalar : tez, kuchli, moslashuvchan va ishlatish uchun qulay ochiq manbali ma'lumotlarni tahlil qilish va manipulyatsiya qilish vositasi.
conda install -c anaconda pandas
OpenCv : asosan real vaqtda kompyuterni ko'rishga qaratilgan dasturlash funktsiyalari kutubxonasi
conda install -c conda-forge opencv
Scikit-learn : Python dasturlash tili uchun ko'plab muhim va keng qo'llaniladigan mashina o'rganish kutubxonalarini o'z ichiga oladi.
conda install -c anaconda scikit-learn
scipy : ilmiy hisoblash va texnik hisoblash uchun ishlatiladigan bepul va ochiq manba Python kutubxonasi.
|
| | |
http://kompy.info/3-amaliyot-ishi-mamadjanova-nigora-mavzu-anaconda-virtual-muhi.html?page=3 | conda install -c anaconda scipy - 3-Amaliyot ishi Mamadjanova Nigora Mavzu: Anaconda virtual muhitini sozlash. Phyton... | |
3-Amaliyot ishi Mamadjanova Nigora Mavzu: Anaconda virtual muhitini sozlash. Phyton kutubxonalarini o’rnatish
|
bet | 3/3 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 1,96 Mb. | | #274868 |
Bog'liq 3-Amaliyotconda install -c anaconda scipy
pytho : paket HDF5 ikkilik ma'lumotlar formatiga interfeysdir. Bu sizga katta hajmdagi raqamli ma'lumotlarni saqlash va ushbu ma'lumotlarni NumPy-dan osongina boshqarish imkonini beradi.
conda install -c anaconda scipy
Tensorflow : bu Google-dan bepul va ochiq manbali ramka, ayniqsa chuqur o'rganishni modellashtirish uchun muhimdir.
conda o'rnatish tensorflow-gpu
Keras : Python-da yozilgan ochiq manbali neyron-tarmoq kutubxonasi.
conda install -c anaconda keras-gpu
Endi biz jupyter daftariga kirish uchun konda muhitini o'rnatishimiz kerak bo'lgan bosqichda turibmiz, buning uchun ipykernelni quyidagi tarzda o'rnating:
conda install -c anaconda ipykernel
Yangi yaratilgan muhitni Yupiterga olib kirish va u bilan ishlashni boshlash uchun quyidagi buyruqni bajaring:
python -m ipykernel install --user --name=ML_env
Yuqoridagi buyruqdan foydalanib, siz endi Jupyter daftaringizda yangi konda muhitiga ega bo'lasiz.
Jupyer va spyder ishga tushirilmoqda
Yupiterni ishga tushirish uchun anakonda so'rovini oching va muhitni faollashtiring, so'ngra quyidagi buyruqni bajaring:
Yupiter daftar
Agar siz spyder muharririni ishga tushirmoqchi bo'lsangiz, konda muhitini faollashtirgandan so'ng, anakonda taklifida spyder turini kiriting va Enter tugmasini bosing.
Xulosa.
Men ushbu amaliy ish jarayonidan hozirgi vaqtda anakonda qo’llanmasi mashinani o'rganish paketini boshqarish va joylashtirishni soddalashtirish uchun eng yaxshi ochiq manbalaridan biri ekanligini o’rgandim. Anakonda ko'plab kutubxonalar va paketlar bilan birga kelishi biz uchun qulay. Shuning uchun juda moslashtirilgan muhitni o'rnatish yaxshi ekanligini tushunib yetdim.
|
| | |
http://kompy.info/otkazish-sanasi-sinf-11-sinf-mavzu-v2.html?page=5 | Nazariy qism - O’tkazish sanasi: Sinf: 11-sinf Mavzu | |
O’tkazish sanasi: Sinf: 11-sinf Mavzu
|
bet | 5/84 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 22,7 Mb. | | #274857 |
Bog'liq 11-sinf INFORMATIKANazariy qism:
Inson tashqi dunyo haqidagi axborotning asosiy qismini ko'zlari yorda- da qabul qiladi. Ko‘rish tizimi turli obyektlaming tasvirini qabul qilib ola- Ular yordamida insonda tashqi muhit va undagi obyektlar haqida tasavvur paydo bo‘ladi.
Obyektlaming tasvirini yaratish, ulami saqlash, qayta ishlash va tasvir- h qurilmalarida tasvirlab berish kompyuteming eng qiyin va asosiy masa- iridan biridir. Kompyuterga hech qanday topshiriq berilmaganda, ya’ni cor turganida ham ekranida ko‘rinishi kerak bo‘lgan tasvimi sekundiga ilab marta qayta ishlab ko‘rsatadi.
Kompjoiteming ekranida pay do bo‘ladigan tasvirlar uning ) ataluvchi qurilmasi yordamida yaratiladi va ekranga chiqariladi. Video- talar uchun maxsus ishlab chiqariladi. Videoprotseslar kompyuteming asosiy protsessorini murakkabligi va hisoblash ishlari- jajarish tezligi bo‘yicha ortda qoldirib ketgan.
Kompyuter ekranida tasvir qanday yaratilishi bilan tanishib chiqamiz. mpyuteming ma’lumotlami elektron ko‘rinishda tasvirlash qurilmasi (monitor - kuzatish, nazorat) deb ataladi.
Displey to‘g‘ri to‘rtburchak ko‘rinishida bo‘lib, uning tomonlari nisbati odatda 16 ga 9 kabi bo‘ladi. Bundan tashqari, displey tomonlari nisbati 16 ga 4 ga 3, 5 ga 4 kabi bo‘lishi ham mumkin. So‘nggi paytda 21 ga 9 nisbatdagi displeylar ishlab chiqarila boshlandi. 16^9 va 16x10 nisbatli displeylar
keng, 21x9 nisbatlilari o‘ta keng, 5x4 nisbatlilari kvadrat displeylar deb ataladi.
Piksellar soni bo‘yicha displeylardan keng tarqalganlari va ulaming nomlari quyida keltirilgan;
320x240 CGA (Color Graphic Adapter- rangli grafik qurilma);
640x480 VGA (Video Graphic Adapter - video grafik qurilma);
800x600 SVGA (Super VGA);
1024x768 XVGA (eXtended VGA- kengaytirilgan VGA);
1280x720 HD (High Defenition- yuqori aniqlik);
1280x800 HD+ (HD dan ko‘proq);
1366x768 WXVGA(Wide XVGA-keng XVGA);
1440x900 HD++ (HD dan yanada ko‘proq);
1600x900 HD+++ (HD dan yanada ko‘proq);
1920x1080 FHD(Full HD-to‘liqHD);
2560X1440 QHD (Quadra HD- to‘rtlangan HD);
3840x2160 4K (4 kilo-to‘rtmingustun)yokiUHD (Ultra HD-o‘ta HI)).
Displey ekrani satrlarga va ustunlarga ajralib chiqilgan bo‘lib, bar bir qator va ustun kesishgan joyda piksel deb ataluvchi juda kichik tasvir bo’laklari joylashgan. Piksellaming bar biri alohida manzilga ega va mustaqil boshqarilishi mumkin. Har bir piksel uchun xotirada bir baytdan to‘rt baytgacha joy ajratilishi mumkin. Demak, har bir piksel 256 tadan 4 milliardgacha bo‘lgan ranglardan birida bo’lishi mumkin.
Kompyuter grafikcisj faoliyatning shunday turi-ki, unda kompyuter va laxsus yaratilgan dasturlardan foydalanib, tasvirlar yaratiladi, mayjudlari iqamli ko‘ririishga o‘tkaziladi, qayta ishlanadi, saqlanadi va qulay ko‘rinish- a tasvirlanadi.
Kompyuter grafikasi o‘tgan asming 70 - 80-yillaridan boshlab ommaviy- isha boshladi. Hozirgi kunda kompyuter grafikasi shu qadar rivojlanganki, aing ehtiyojlarini qondirish kompyuter texnikasining jadal rivojlanishining >osiy sabablaridan biri bo‘lib qolmoqda.
Kompyuter grafikasi ilm-fanga, tijoratga, san’at va sportga ham tegishli э‘ИЬ, barcha sohalarda keng qo‘llaniladi. Kompyuter grafikasi bo‘yicha har ili ko‘plab konferensiyalar o‘tkaziladi, ilmiy jumallar va o‘quv qo‘llanma- r chop etiladi, dissertatsiyalar himoya qilinadi.
Har yiU bir necha yuz milUard dollarlik kompyuter grafikasi mahsulot- ri ishlab chiqariladi va sotiladi. San’at durdonalari yaratiladi. Kompyuter rafikasi asosida yaratilgan elektron o‘yinlar bo‘yicha jahon birinchiliklari 'tkaziladi va ularda millionlab qatnashchilar ishtirok etadilar.
Kompyuter grafikasi nimaning tasviri yaratilishiga qarab quyidagi sinf- rga ajratiladi:
1) uitsiona; (o‘zgarmas) yoki oddiy grafika; 2) kompyuter animatsiyasi; 3) Multimedia
|
| | |
http://kompy.info/otkazish-sanasi-sinf-11-sinf-mavzu-v2.html?page=14 | Tayanch va fanga oid kompetensiyalar | |
Tayanch va fanga oid kompetensiyalar
|
bet | 14/84 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 22,7 Mb. | | #274857 |
Bog'liq 11-sinf INFORMATIKATayanch va fanga oid kompetensiyalar:
TK: real hodisalarni matematik tilda ifodalash usullaridan foydalana oladi va bu usullar samarali ekanligini tushuna oladi;
FK: grafik ko‘rinishda berilgan funksiyaning aniqlanish sohasi, qiymatlar to‘plami, monotonlik oraliqlari, maksimumi va minimumini, asimptotalarini topa oladi;
Dars usuli: suhbat, tushuntirish, “Savol-javob” metodi, “Rasmli boshqotirma” , “To‘g‘risini top”,”Yosh aktyor”o‘yinlari.
Dars turi: Yangi bilim berish.
O’quv jarayonining amaliga oshirish texnologiyasi:
O’qitish usullari: blits-so’rov, savol-javob.
O’qitish shakllari: guruhlara ishlash, frontal, jamoaviy.
O’qitish vositalari:11-sinf darsligi, mavzuga oid dars taqdimoti,
Monitoring va baholash: og’zaki va test nazorati, amaliy vazifalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy qism:
O’quvchilar bilan salomlashish
Xonani va o’quvchilarni darsga tayyorliklarini kuzatish
Yo’qlamani aniqlash
Navbatchi axboroti.
Siyosiy daqiqa.
Darsning maqsad va vazifalarini qo’yish.
Tayanch bilimlarning faollashtirish.
Uyga vazifalarini tekshirish va o’tilgan mavzuni mustahkamlash.
PhotoShopning tarixi haqida gapirib bering.
PhotoShopning imkoniyatlarini aytib bering.
PhotoShop interfeysi nimalardan iborat?
PhotoShop asosiy menyusining qanday bo‘limlari mavjud?
Asosiy menyuning Редактирование (Tahrirlash) va Окно (Oyna)
bo‘limlaridagi bandlar bilan tanishib chiqing.
Dars materiallarini tushuntirish (materiallarni tushuntirish dars prezentatsiyasi va videorolik, amaliy harakatlar, tayyor ishlar ko’rgazmasini namoyish qilish bilan birgalikda olib boriladi).
Nazariy qism:
PhotoShopning uskunalar panelida 23 ta tugma bo‘lib, ular dastlab bitta ustun ko‘rinishida joylashgan bo‘ladi. Panelning sarlavha satrida joylashgan qo‘shaloq uchburchak ko‘rinishidagi tugmani bosib, uskunalami ikki ustun ko‘rinishida joy lab chiqish mumkin. Yangidan paydo bo‘lgan qo‘shaloq uchburchaklami yana bir marta bosib, uskunalar panelini awalgi holatiga qaytarish mumkin.
|
| | |
http://kompy.info/otkazish-sanasi-sinf-11-sinf-mavzu-v2.html?page=8 | Amaliy ish - O’tkazish sanasi: Sinf: 11-sinf Mavzu | |
O’tkazish sanasi: Sinf: 11-sinf Mavzu
|
bet | 8/84 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 22,7 Mb. | | #274857 |
Bog'liq 11-sinf INFORMATIKAAmaliy ish:
1. Ikki o‘lchamli kompyuter grafikasi turlarini, ulaming afzalliklarini
2. Rastrli grafika o‘lchami nima va uni saqlash uchun qancha xotini kerak bo‘ladi?
3. Fraktallar haqida nimalami bilasiz?
4. Uch o‘lchamli grafika haqida nimalami bilasiz?
Kvadrat chizing. Uni to‘qqizta kvadratga ajrating. Burchaklarda- gi to'rtta kvadratni olib qolib, qolganlarini o‘chirib tashlang. Qolgan kvadratlami ham shu usulda qayta ishlang
Darsga yakun yasash:
O’quvchilarni olgan bilimlari hamda qilgan ishlarini nazorat qilib baholash, ularni yo’l qo’ygan kamchiliklarini to’g’irlash.
Uyga vazifa berish:
Dars mavzusi bo‘yicha 6 ta test tuzing
O’IBDO’: ____________ __________________
(imzo) (F.I.SH.)
O’tkazish sanasi: _______________ Sinf: 11-sinf __________________________
Mavzu: Amaliy mashg’ulot.
Fan: Informatika
Darsning maqsadi:
Ta’limiy: O’quvchilarga ikki va uch o’lchamli kompyuter grafika turlarini o’rgatish.
Rivojlantiruvchi: O’quvchilarni mustaqil fikrlarini oshirish va rivojlantirish.
Tarbiyaviy: Vatanini sevish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘lish, odob-axloq qoidalariga rioya qilishni singdirish.
Tayanch va fanga oid kompetensiyalar:
TK: kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o‘z xatti-harakatini muqobil baholas;
FK: grafik ob’ektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullari, kompyuter grafikasi va uning turlari haqida bilimga ega bo‘ldi;
Dars usuli: suhbat, tushuntirish, “Savol-javob” metodi, “Rasmli boshqotirma” , “To‘g‘risini top”,”Yosh aktyor”o‘yinlari.
|
| | |
http://kompy.info/otkazish-sanasi-sinf-11-sinf-mavzu-v2.html?page=6 | Amaliy ish:
Yodda saqlang: Har bir pikselni rangi qizil, yashil va ko’k ranglarining turli nisbatdagi aralashmasidir | |
Amaliy ish:
Yodda saqlang: Har bir pikselni rangi qizil, yashil va ko’k ranglarining turli nisbatdagi aralashmasidir
|
bet | 6/84 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 22,7 Mb. | | #274857 |
Bog'liq 11-sinf INFORMATIKAAmaliy ish:
Yodda saqlang: Har bir pikselni rangi qizil, yashil va ko’k ranglarining turli nisbatdagi aralashmasidir.
Videokarta qanday vazifa bajarishini tushuntirib bering.
Kompyuter ekranida tasvirlar qanday yaratiladi?
Monitor, displey deb nimaga aytiladi? Ulaming qanday farqi bor?
Piksel deganda nimani tushunasiz?
Kompyuter grafikasining turlari va sinflarini aytib bering.
Diagonal! 20 dyuym va o‘lchamlari 4x3, 5x4, 16x9,16x 10 nisbatda bo‘lgan monitorlami bitta chizmada tasvirlang va ulami solishtiring.
Darsga yakun yasash:
O’quvchilarni olgan bilimlari hamda qilgan ishlarini nazorat qilib baholash, ularni yo’l qo’ygan kamchiliklarini to’g’irlash.
Uyga vazifa berish:
UHD turidagi ekranni chizing. Uning o‘ng yuqori burchagiga boshqa turdagi ekranlami piksellari soniga qarab joylang. Ulaming yuzalari nisbatini toping.
O’IBDO’: ____________ __________________
(imzo) (F.I.SH.)
O’tkazish sanasi: _______________ Sinf: 11-sinf __________________________
Mavzu: Ikki va uch o’lchamli kompyuter grafika turlari
Fan: Informatika
Darsning maqsadi:
Ta’limiy: O’quvchilarga ikki va uch o’lchamli kompyuter grafika turlarini o’rgatish.
Rivojlantiruvchi: O’quvchilarni mustaqil fikrlarini oshirish va rivojlantirish.
Tarbiyaviy: Vatanini sevish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘lish, odob-axloq qoidalariga rioya qilishni singdirish.
Tayanch va fanga oid kompetensiyalar:
|
| | |
http://kompy.info/otkazish-sanasi-sinf-11-sinf-mavzu-v2.html?page=7 | TK: kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o‘z xatti-harakatini muqobil baholas;
FK | |
TK: kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o‘z xatti-harakatini muqobil baholas;
FK
|
bet | 7/84 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 22,7 Mb. | | #274857 |
Bog'liq 11-sinf INFORMATIKATK: kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o‘z xatti-harakatini muqobil baholas;
FK: grafik ob’ektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullari, kompyuter grafikasi va uning turlari haqida bilimga ega bo‘ldi;
Dars usuli: suhbat, tushuntirish, “Savol-javob” metodi, “Rasmli boshqotirma” , “To‘g‘risini top”,”Yosh aktyor”o‘yinlari.
Dars turi: Yangi bilim berish.
O’quv jarayonining amaliga oshirish texnologiyasi:
O’qitish usullari: blits-so’rov, savol-javob.
O’qitish shakllari: guruhlara ishlash, frontal, jamoaviy.
O’qitish vositalari: 11-sinf darsligi, mavzuga oid dars taqdimoti,
Monitoring va baholash: og’zaki va test nazorati, amaliy vazifalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy qism:
O’quvchilar bilan salomlashish
Xonani va o’quvchilarni darsga tayyorliklarini kuzatish
Yo’qlamani aniqlash
Navbatchi axboroti.
Siyosiy daqiqa.
Darsning maqsad va vazifalarini qo’yish.
Tayanch bilimlarning faollashtirish.
Uyga vazifalarini tekshirish va o’tilgan mavzuni mustahkamlash.
Kompyuter ekranida tasvirlar qanday yaratiladi?
Monitor, displey deb nimaga aytiladi? Ulaming qanday farqi bor?
Piksel deganda nimani tushunasiz?
Kompyuter grafikasining turlari va sinflarini aytib bering.
Dars materiallarini tushuntirish (materiallarni tushuntirish dars prezentatsiyasi va videorolik, amaliy harakatlar, tayyor ishlar ko’rgazmasini namoyish qilish bilan birgalikda olib boriladi).
Nazariy qism:
Uch o‘lchamli grafika yordamida hajmga ega jismlar tasvirlanadi. Bunda smning fazoda egallagan o‘mi mayda kublar bilan to‘ldiriladi. Agar bu kub yetarlicha kichik bo‘lsa, inson ko‘zi ulami ilg‘amaydi va kublar yaxlit bir sm sifatida ko‘z o'ngimizda gavdalanadi.
Lekin hozirgi paytda boshqacha yo‘l tutiladi. Jismning o‘zi emas, balki ling chegarasini tashkil etuvchi sirt shakllantiriladi. Natijada ko‘zlarimiz dida jismning o‘zi namoyon bo‘ladi.
B unda j ism sirti mayda uchburchaklar bilan qoplab chiqiladi. Agar bu uchburchaklar yetarlicha kichik bo‘Isa, ko‘z bu uchburchaklardan iborat to‘mi ilg‘amaydi va j ism bir butun holda shakllanadi.
To‘r ko‘zga tashlanmasligi uchun jism sirti bo‘yab chiqiladi. Yorug‘lik manbalari jism sirtini yoritishini va jismning soyasini inobatga olsak, uch o‘lchamli jismning sirtini bo‘yash katta hajmdagi hisob-kitobmi bajarishga olib kelishi ma’lum bo‘ladi.
Uch o‘lchamli grafikadan animatsiya, kompyuter o‘yinlari va virtual ayoliy) borliq yaratishda keng foydalaniladi. Virtual borliq, asosan, maxsus sh kiyim - shlemlarda tasvirlanadi. Bunda har bir ko‘z uchun alohida tasvir ratiladi. Ular birgalikda tasvimi uch o‘lchamda ko‘rish imkonini yaratadi.
Uch o‘lchamli grafikadan ikki o‘lchamli grafikada ham, ayniqsa animatsiyada keng foydalaniladi.
Ikki oichamli kompyuter grafikasi quyidagi turlarga ajratiladi:
1) rastrli grafika; 2) vektorli grafika; 3) fraktal grafika.
Rastr so‘zi informatikaga televideniyedan kirib kelgan bo‘lib, lotin tilidagi rastram - xaskash, omoch so‘zidan olingan. Monitor ekranida tasvir ,televizor ekranidagi kabi yaratiladi. Hozirgi payida cKumdagi tasvir ham raqamli ko‘rinishda yaratiladi: tasvir qatorlar va ustunlarga bo‘linadi, tasviming mayda bo‘laklari - piksellardan iborat bo‘ladi.
Fraktal atamasi fanga 1975-yili kiritilgan bo‘lib, u qisqa vaqt ichi- i juda ommaviylashib ketdi. Fraktallar oddiy matematik formulalar )rdamida ajoyib tasvirlar yaratish imkonini beradi. Ular yordamida iraxtlar, o‘rmonlar, bulutlar, mavjlanayotgan dengiz, alanga va tutun, layotgan suyuqlik kabi tasvirlami yaratish mumkin. Fraktallardan viral borliq, animatsiya, kompyuter o‘yinlari va matematik modellashtishda keng foydalaniladi.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
TK: kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o‘z xatti-harakatini muqobil baholas;
FK
| |
http://kompy.info/16-mavzu-pochta-rassilki-matnni-chop-etish-reja-zamonaviy-matn.html | 16-Mavzu: Pochta рассылки. Matnni chop etish Reja: Zamonaviy matn muharrirlari va ularning turlari. Ms word matn muharriri imkoniyatlari | |
16-Mavzu: Pochta рассылки. Matnni chop etish Reja: Zamonaviy matn muharrirlari va ularning turlari. Ms word matn muharriri imkoniyatlari
|
Sana | 03.02.2024 | Hajmi | 19,76 Kb. | | #150919 |
Bog'liq 16- mavzu
16-Mavzu: Pochta рассылки. Matnni chop etish
Reja:
1.Zamonaviy matn muharrirlari va ularning turlari.
2.MS Word matn muharriri imkoniyatlari.
3.MS Word dasturining menyu bo’limlari va ularning vazifalari bilan tanishish.
Bugungi kunda, ko’pgina foydalanuvchilar asosan Microsoft Office dasturlar
Paketi tarkibiga kiruvchi Microsoft Word dasturidan foydalanishmoqda. Bu dastur
O’zining imkoniyatlari, foydalanishga qulayligi va chiroyli interfeysi bilan boshqa
Matn muharrirlaridan ajralib turadi. Matn muharriri va matn protsessori dasturlariga misol sifatida quyidagi jadval asosida ko’rsatib o’tamiz.
Matn muharrirlari asosan matnni kiritish va tahrirlash uchun mo’ljallangan, ammo ro’yxatdan o’tish uchun vositalaringiz yo’q tashqi ko’rinish matn (formatlash). Shunday qilib, matnning dizayni ortiqcha yoki kerak bo’lmagan hollarda qo’llaniladi (masalan, yuborish uchun hujjatlarni tayyorlashda) elektron pochta). Yaratilgan matnli fayllarni muharriri boshqa muharrir yordamida tahrirlash mumkin, chunki Faqat kiritilgan belgilar mavjud bo’lganda matnli fayl.
Matnni yaratish va ko’rishdan tashqari, matn muharrirlari sizga quyidagi matnli tahrirlash operatsiyalarini amalga oshirishga, matnni qidirish, nusxalash, almashtirish va kodlash, hujjatlarni aniqlash, hujjatlarni bosib chiqarish va boshqalar.
Matn muharrirlari – bu maxsus dasturlar bo’lib, ularni yaratish, formatlash, tahrir qilish, saqlashga imkon beradi va matndan tashqari, zamonaviy hujjatlarda boshqa ob’ektlar (jadvallar, ro’yxatlar, diagrammalar, rasmlar va boshqalar) bo’lishi mumkin
Qo’shimcha funktsiyalarga ega bo’lgan interfaol matn muharrirlari mavjud.
Matn muharirlari 3-turga bo’linadi.
Oddiy darajadagi matn muharrirlari.
1.Word Pad. 2.Note Pad.3.Atlantis. 4.Edit Pad.5. Aditor Pro 6.Blaknot
O’rta darajadagi matn muharrirlari:
1.Microsoft Works. 2. Leksikon.
Yuqori darajadagi matn muharrirlari:
1.Star Offise Writer .2.Microsoft Word. 3. Microsoft Exsel
MS WORD yordamida ixtiyoriy ko’rinishdagi hujjatni juda tez va yuqori
Sifatda tayyorlash mumkin. Dasturning yana bir qulaylik tomoni shundan iboratki,
Unda bir nechta hujjatlar bilan, ya’ni ularni qo’shish, biridan ikkinchisiga kerakli
Joyni olib ko’chirish, matn yoniga tasvir tushurish, harflarni istalgan shaklda
Yetarlicha katta formatda chop etish mumkin.
MS Word matn muharriri imkoniyatlari.
1 Matnlarni kiritish va tahrir qilish;
2 Matnni chop etishda avval ekranda uning shaklini ko’zdan kechirish;
3 Hujjatlarning tayyor shakllari bilan ishlash ;
4 Formatlash usullaridan foydalanish ;
5 Xatlarni amaldagi qoidalar asosida tayyorlash;
6 Blankalarni tayyorlash ;
7 Jadvallar bilan ishlash;
8 Zarur holda yordamchi ko’rsatma berish;
9 Formulalar yozish;
10 Imloni tekshirish;
11 So’zlarni bo’g’inlab ko’chirish;
12 Windows ilovalari ma’lumotlaridan foydalanish;
13 Word Art yordamida reklamali matnlar tayyorlash;
14 Diagrammalar va grafiklar, rasmlar va hokazolar chizish.
Matn muharrirlarida matnli hujjatlarni yaratish va tahrirlash usullarini Microsoft Word 2013 varianti orqali bayon etamiz (word so’zi inglizchadan o’zbekchaga ― “so’z” degan ma’noni beradi)
MS Word -ning kamchiliklariga kelsak, ular unchalik ko’p emas. Biroq, matn muharriri nima haqida gapirganda, shuni aytish kerakki, ularning hammasi ham u yoki bu maqsadga mos kelmaydi. Masalan, Word dasturida siz kimyoviy formulalar va murakkab matematik ifodalarni kiritishda muammolarga duch kelishingiz mumkin. Bundan tashqari, bu matn muharriri murakkab bosma mahsulotlarni (jurnal atlaslari va h.k.) ishlab chiqarish va yuqori sifatli tasvirlarni tahrir qilish uchun mo’ljallanmagan.
DOS matni. Fayllarni faqat matn kabi o’zgartiradi. Kengaytirilgan ASCII belgilar to’plami ishlatiladi, bu MS-DOS dasturlari uchun standart hisoblanadi. Bu format Word va Windows bo’lmagan ilovalar o’rtasida hujjatlar almashilganda qo’llanilishi kerak
.Satrlar bilan matn, satrlarga ajratilgan DOS matni. Matnni formatlashsiz saqlaydi. Barcha sahifa tanaffuslari, bo’limlar va chiziqlar tasmalari paragraf belgilariga aylantiriladi. Agar siz hujjatning qatorlarga bo’linishini saqlashingiz kerak bo’lsa, masalan, hujjatlarni elektron pochta tizimiga tarjima qilishda ushbu format ishlatiladi.
Jadvalni saqlovchi matn, DOS matnini saqlash. Vaqt jadvaliga ko’ra taqsimotni saqlaydi. Chiziqlarni, jadvallarni, satrlar oralig’ini, paragraflar oralig’ini va yorliq to’xtash joylarini ajratib ko’rsatish uchun bo’sh joylar qo’shiladi. Bo’lim va sahifa tanaffuslarini paragraf belgilariga o’zgartiradi. Bu format hujjatni matnli faylga aylantirish va sahifa tartibini saqlash uchun ishlatiladi.
RTF formatida matn. Formatlashni to’liq saqlaydi. Formatlash bo’yicha ko’rsatmalarni boshqa ilovalar, shu jumladan Microsoft bilan mos bo’lganlar o’qishi va talqin qilishi uchun o’zgartiradi.
MS WORD – yordamida ixtiyoriy ko’rinishdagi xujjatni juda tez va yuqori sifatda tayorlash mumkin. Dasturning yana bir qulaylik tomoni shundan iboratki, unda bir nechta xujjatlar bilan, ya’ni ularni qo’shish, biridan ikkinchisiga kerakli joyni olib ko’chirish, matn oldiga tasvir tushirish, jadval tashkil qilish, turli shriftlar bilan ishlash, xarflarni istalgan shaklda yetarlicha katta formatda chop etish mumkin. Lekin MS WORD – ayrim “kamchiliklar” dan ham holi emas. Masalan: matematik ifodalar va kimyoviy formulalarni kiritishda katta qiyinchiliklar mavjud. Bundan tashqari, juda murakkab strukturali poligrafik (atlaslar, albomlar va jurnal muqovalari) materiallarini tayorlashda noqulaylik yuzaga keladi.
Shunday qilib, WORD matn muxarriri ko’magida rus va ingliz tilida xar xil xujjatlar, xat, xisobot, maqola, tijorat xabarlari kabi bir turkum matnli ma’lumotlarni zudlikda tayorlash va chop qilish mumkin. Bu matn muxarriri yordamida o’zbek shriftida va lotin alifbosi asosida, o’zbek tilida xar xil ma’lumotlarni osonlik bilan tayorlash mumkin.
Word dasturi, odatda, dasturlar dispechorining Microsoft Office bo’limida joylashgan bo’ladi. Word dasturini ishga tushirish uchun “sichqoncha” ko’rsatkichini Word piktogrammasini ustiga keltirilib, uning chap tugmachasi ikki marta bosib, standart usulda ishga tushirish mumkin. Yoxud “Пуск” tugmachasi yordamida “Программы” bandiga kiriladi va dasturlar ro’yxatidan Microsoft Word ko’rsatkich orqali topiladi xamda “sichqoncha” chap tugmachasi bosiladi. Natijada ekranda dastlab Word dasturi zarvaragi so’ngra Wordning ishchi stoli paydo bo’ladi.
Microsoft Word dasturi ish stoli.
Uskunalar majmuasida Word menyu buyruqlarining deyarli barchasiga mos xamda qo’shimcha amallarni bajarish uchun mo’ljallangan maxsus tugmachalar joylashgan. Maxsus tugmachalar ustidagi belgilar bajariladigan amallarni ko’rsatib turadi.
Masalan, uskunalar majmuasida printer tugmachasi mavjud. Bu tugmachani bosish ekrandagi matnni chop qilishga buyruq beradi.
Dasturdan chiqish quyidagi usulda bajariladi. Ko’rsatkichni sistema menyusi ustiga keltirilib, ikki marta bosish bilan:Oyna ilovasining sistema menyusini ochib va Close buyrug’ini tanlash bilan:[Alt]-[F4] klaviatura tugmachalarini birgalikda bosish bilan: Файл buyruqlar to’plamidan Выход buyrug’ini berish bilan:
Agar Word oynasini yopish paytida xujjatga ayrim o’zgartirishlar kiritilgan bo’lib, u diskda saqlanmagan bo’lsa, ekranda “Хотители вы сохранить изменения в документе?” degan savol chiqadi, u xolda o’zgarishni diskda saqlash uchun “Да”, o’zgarishni saqlamaslik uchun “Нет” yoki taxrir qilishni davom ettirish uchun “Отмена” tugmachalari tanlanadi.
Lentalar. Bu tushuncha Wordning oldingi variantlarida uchramaydi. Endi
Buyruqlarni menyulardan emas, balki lentalardan bajariladi. Lentalar asosan
8 guruhga bo’linadi. Ularning vazifalari tizimlashtirilgan va ichki bo’limlarga
Bo’lingan. Wordda hujjat bilan ishlash jarayoniga qarab, lentalar soni oshishi
Mumkin.
Bosh lenta (Главная) – Windows cho’ntagi, Yozuv turlari, o’lchami,
Ko’rinishlari, matnni formatlash, stillar va tahrirlash bilan ishlashga mo’ljallangan.
Qo’yish lentasi (Вставка) – betlar, jadvallar, shakllar, aloqali bog’lashlar,
Kolontitullar, turli ob’ektli matnlar, matematik formula va belgilarni, internet
Yordamida videolarni qo’yish uchun mo’ljallangan.
Dizayn (Дизайн) – ushbu lenta yordamida, temalar, hujjatga dizayn berish,
Kolontitullar, turli ob’ektli matnlar, matematik formula va belgilarni, internet
Yordamida videolarni qo’yish uchun mo’ljallangan.
Dizayn (Дизайн) – ushbu lenta yordamida, temalar, hujjatga dizayn berish,
Shirftlarni o’zgartirish, turli xil effektlarni joylashtirish, hujjat orqa foniga
Yozuvlarni qo’yish, orqa fon ranglarini o’zgartirish, hujjatga bejirim ramkalarni
O’rnatish mumkin.
Bet xossalari lentasi (Разметка страницы) –Bet xossalarini tayyorlash,
Hujjat o’lchamlarini o’zgartirish, oraliq intervallarini o’zgartirish, hujjatni
Kalonkalarga bo’lish, hujjat maydonlarini o’zgartirish va tartiblash kabi amallarni
Bajarishga mo’ljallangan. 5.Havolalar lentasi (Ссылки) – mundarijalar, havolalar, adabiyotlar Ro’yxatini tuzish, ob’yektlarni nomlash, jadvalli hovolalar, turli xil elementlarni O’rnatish, snoskalarni joylashtirish, hujjat stillarini o’rnatish, mundarijalarni
Tartiblash va boshqa amallarni o’rnatish uchun mo’ljallangan.
6.Jo’natishlar lentasi (Рассылки) – Jo’natmalarni yaratish, qo’llash,
To’ldirish, ko’rish, uzatish, yakunlash bo’limlaridan iborat.
7.Taqrizlash lentasi (Рецензирование) – so’zlarni tekshirish, izohlar qo’yish,
Tuzatishlar, o’zgarishlash, solishtirish va himoyalash xizmatlari, hujjatni oldingi va
Keyingi holatiga o’tkazish, tarjima ishlarini amalga oshirish, sozlash, matnlarni
Orfografik to’g’riligini tekshirish uchun mo’ljallangan.
8.Ko’rinish(Вид) – hujjatning ko’rinish xususiyatlari, ishchi
Maydonda qulayliklar, masshtab, oynalar, makroslar bilan ishlashga mo’ljallangan.
1.--Создать – Yangi, ilgari mavjud bulmagan dokumentni (faylni) yaratish.
2. – Открыть – Mavjud ilgari yaratilgan dokumentni (faylni) ochish.
Ushbu tugmani bosganimizdan keyin ekranda quyidagi oyna hosil kilinadi. Va shu oyna orqali biz kerakli faylni topib, tanlaymiz. Keyin ОТКРЫТ tugmasini bosamiz va natijada shu fayl ekranda ochiladi.
- Сохранить - Ekranda ochilgan dokumentni (faylni) xotiraga saqlab quyish.
Agar fayl ilgari saqlangan va nomlangan bo’lsa u holda shu tugmani bosganimizda faylni uzgargan holati uning eski holatining urniga yoziladi.Agar esa fayl yangi bo’lsa u holda shu tugmani bosganimizdan keyin ekranda quyidagi oyna hosil kilinadi.
Печать – Ekranda ochilgan faylni bosmaga chiqarish.
Предварительный просмотр – Bosmaga tayyorlangan hujjatni sahifaga joylashishini oldindan ko’rish.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
16-Mavzu: Pochta рассылки. Matnni chop etish Reja: Zamonaviy matn muharrirlari va ularning turlari. Ms word matn muharriri imkoniyatlari
| |
http://kompy.info/otkazish-sanasi-sinf-11-sinf-mavzu-v2.html?page=4 | TK: axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi atamalarni mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llay bilish;
FK | |
TK: axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi atamalarni mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llay bilish;
FK
|
bet | 4/84 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 22,7 Mb. | | #274857 |
Bog'liq 11-sinf INFORMATIKATK: axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi atamalarni mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llay bilish;
FK: grafik ob’ektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullari, kompyuter grafikasi va uning turlari haqida bilimga ega bo‘ladi;
Dars usuli: suhbat, tushuntirish, “Savol-javob” metodi, “Rasmli boshqotirma” , “To‘g‘risini top”,”Yosh aktyor”o‘yinlari.
Dars turi: Yangi bilim berish.
O’quv jarayonining amaliga oshirish texnologiyasi:
O’qitish usullari: blits-so’rov, savol-javob.
O’qitish shakllari: guruhlara ishlash, frontal, jamoaviy.
O’qitish vositalari:11-sinf darsligi, mavzuga oid dars taqdimoti,
Monitoring va baholash: og’zaki va test nazorati, amaliy vazifalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy qism:
O’quvchilar bilan salomlashish
Xonani va o’quvchilarni darsga tayyorliklarini kuzatish
Yo’qlamani aniqlash
Navbatchi axboroti.
Siyosiy daqiqa.
Darsning maqsad va vazifalarini qo’yish.
Tayanch bilimlarning faollashtirish.
Uyga vazifalarini tekshirish va o’tilgan mavzuni mustahkamlash.
1. “Ribbon” so’zining ma’nosini toping.
a) Maydon. b) Tasma c) Katak d) Mantiq
2. MS Excel 2010 qachon ishlab chiqilgan?
a) 2003 yil b) 2005 yil c) 2010 yil d) 2008 yil
3. MS Excel 2010 menyular qatorini ko’rsating.
a) Главная, Вставка, Разметка страницы, Формулы, Данные, Рецензирование, Вид
b) Главная, Вставка, Разметка страницы, Ссылки, Данные, Рецензирование, Вид
c) Главная, Вставка, Разметка страницы, Формулы, Рассылки, Вид
d) Главная, Вставка, Формулы, Данные, Рецензирование, Вид
4. Главная menyusi qanday vazifalarni bajaradi?
a) jadvalga biror rasm, diagramma kabi obyektlarni joylashtirishga mo‘ljallangan
b) jadvallardagi ma’lumotlarni kiritishga va tahrirlashga mo‘ljallangan
c) matn xatolarini tuzatish va hujjatlarni tahrirlash
d) jadval varaqlarini bosmaga chiqarish uchun
5. “matn xatolarini tuzatish va hujjatlarni tahrirlash” ni qaysi menyuda bajariladi?
a) Главная b) Формулы c) Данные d) Рецензирование
Dars materiallarini tushuntirish (materiallarni tushuntirish dars prezentatsiyasi va videorolik, amaliy harakatlar, tayyor ishlar ko’rgazmasini namoyish qilish bilan birgalikda olib boriladi).
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
TK: axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi atamalarni mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llay bilish;
FK
| |
http://kompy.info/otkazish-sanasi-sinf-11-sinf-mavzu-v2.html?page=9 | Dars turi: Yangi bilim berish | |
Dars turi: Yangi bilim berish
|
bet | 9/84 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 22,7 Mb. | | #274857 |
Bog'liq 11-sinf INFORMATIKADars turi: Yangi bilim berish.
O’quv jarayonining amaliga oshirish texnologiyasi:
O’qitish usullari: blits-so’rov, savol-javob.
O’qitish shakllari: guruhlara ishlash, frontal, jamoaviy.
O’qitish vositalari: 11-sinf darsligi, mavzuga oid dars taqdimoti,
Monitoring va baholash: og’zaki va test nazorati, amaliy vazifalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy qism:
O’quvchilar bilan salomlashish
Xonani va o’quvchilarni darsga tayyorliklarini kuzatish
Yo’qlamani aniqlash
Navbatchi axboroti.
Siyosiy daqiqa.
Darsning maqsad va vazifalarini qo’yish.
Tayanch bilimlarning faollashtirish.
Uyga vazifalarini tekshirish va o’tilgan mavzuni mustahkamlash.
Kompyuter ekranida tasvirlar qanday yaratiladi?
Monitor, displey deb nimaga aytiladi? Ulaming qanday farqi bor?
Piksel deganda nimani tushunasiz?
Kompyuter grafikasining turlari va sinflarini aytib bering.
Dars materiallarini tushuntirish (materiallarni tushuntirish dars prezentatsiyasi va videorolik, amaliy harakatlar, tayyor ishlar ko’rgazmasini namoyish qilish bilan birgalikda olib boriladi).
Nazariy qism:
Uch o‘lchamli grafika yordamida hajmga ega jismlar tasvirlanadi. Bunda smning fazoda egallagan o‘mi mayda kublar bilan to‘ldiriladi. Agar bu kub yetarlicha kichik bo‘lsa, inson ko‘zi ulami ilg‘amaydi va kublar yaxlit bir sm sifatida ko‘z o'ngimizda gavdalanadi.
Lekin hozirgi paytda boshqacha yo‘l tutiladi. Jismning o‘zi emas, balki ling chegarasini tashkil etuvchi sirt shakllantiriladi. Natijada ko‘zlarimiz dida jismning o‘zi namoyon bo‘ladi.
B unda j ism sirti mayda uchburchaklar bilan qoplab chiqiladi. Agar bu uchburchaklar yetarlicha kichik bo‘Isa, ko‘z bu uchburchaklardan iborat to‘mi ilg‘amaydi va j ism bir butun holda shakllanadi.
To‘r ko‘zga tashlanmasligi uchun jism sirti bo‘yab chiqiladi. Yorug‘lik manbalari jism sirtini yoritishini va jismning soyasini inobatga olsak, uch o‘lchamli jismning sirtini bo‘yash katta hajmdagi hisob-kitobmi bajarishga olib kelishi ma’lum bo‘ladi.
Uch o‘lchamli grafikadan animatsiya, kompyuter o‘yinlari va virtual ayoliy) borliq yaratishda keng foydalaniladi. Virtual borliq, asosan, maxsus sh kiyim - shlemlarda tasvirlanadi. Bunda har bir ko‘z uchun alohida tasvir ratiladi. Ular birgalikda tasvimi uch o‘lchamda ko‘rish imkonini yaratadi.
Uch o‘lchamli grafikadan ikki o‘lchamli grafikada ham, ayniqsa animatsiyada keng foydalaniladi.
Ikki oichamli kompyuter grafikasi quyidagi turlarga ajratiladi:
1) rastrli grafika; 2) vektorli grafika; 3) fraktal grafika.
Rastr so‘zi informatikaga televideniyedan kirib kelgan bo‘lib, lotin tilidagi rastram - xaskash, omoch so‘zidan olingan. Monitor ekranida tasvir ,televizor ekranidagi kabi yaratiladi. Hozirgi payida cKumdagi tasvir ham raqamli ko‘rinishda yaratiladi: tasvir qatorlar va ustunlarga bo‘linadi, tasviming mayda bo‘laklari - piksellardan iborat bo‘ladi.
Fraktal atamasi fanga 1975-yili kiritilgan bo‘lib, u qisqa vaqt ichi- i juda ommaviylashib ketdi. Fraktallar oddiy matematik formulalar )rdamida ajoyib tasvirlar yaratish imkonini beradi. Ular yordamida iraxtlar, o‘rmonlar, bulutlar, mavjlanayotgan dengiz, alanga va tutun, layotgan suyuqlik kabi tasvirlami yaratish mumkin. Fraktallardan viral borliq, animatsiya, kompyuter o‘yinlari va matematik modellashtishda keng foydalaniladi.
|
| | |
http://kompy.info/muhazire-75-saat-laboratoriya-30-saat-cemi-105-saat-kredit--7.html | Mühazirə 5 saat; laboratoriya 30 saat. Cəmi 105 saat. Kredit : Auditoriya : № | AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASITƏHSİLNAZİRLİYİ
AZƏRBAYCANMEMARLIQ VƏ İNŞAAT UNİVERSİTETİ
Təsdiq edirəm:
Dekan_____________
Dos.T.A.Haqverdiyeva
“___”____________2015-ci il
Fənn proqramı (sillabusu)
Kafedra: Yapışdırıcı materiallar və betonlar texnologiyası.
Fənnin adı: Betonşünaslıq
1. Fənn haqqında məlumat:
Kodu : 050638
Tədris ili: 2014/2015 semestr: VIII
Fakültə: İnşaat-texnalogiya.
Qrup: 652 a1a2
Mühazirə - 75 saat; laboratoriya - 30 saat. Cəmi - 105 saat.
Kredit: 7
Auditoriya: № ________
Saat: ________
2. Müəllim haqqında məlumat:
Adı, atasının adı, soyadı və elmi dərəcəsi : prof. Sərdarov Bünyat Sərdar oğlu
E-mail ünvanı:
İş telefonu: 055 786 60 48; 538 30 91.
3. Tələb olunan dərslik və dərs vəsaitləri:
1. B.S.S.rdarov, Ə.B.Həsənzadə, T.A.Haqverdiyeva. Beton və dəmir-beton müəssələrinin layihələndirilməsi. Bakı 2013.
2. İ.M.Yusubov. Beton və dəmir-beton məmulatlarının texnologiyası. Bakı 1998.
3. B.S.Sərdarov, Ə.B.Həsənzadə, T.A.Haqverdiyeva, S.M.Əkbərova. Betonqarışdırıcı sexin layihələndirilməsi. Bakı 2005.
4. Fənnin təsviri və məqsədi:
«Betonşunaslıq» fənni 050638 «Tikinti materialları və məmulatlarının texnologiyası mühəndisliyi» təhsil ixtisasının «Tikinti materialları, məmulatları və konstruksiyaların istehsalı» ixtisaslaşması üzrə inşaatçı-mühəndis texnoloq hazırlığı üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Kursun tədris olunmasında məqsəd tələbələrə müxtəlif təyinatlı beton qarışıqlarının tikinti sahəsində və sənaye müəssisələrdə hazırlanma ardıcılığının, istehsal proseslərinin səmərəliliyininin yüksəldilməsi üçün tətbiq olunan texnoloji prosesesləri öyrətmək və bacarıq və biliklərini bu proseslərin təkmilləşdirilməsinə və inkişafına yönəltməkdir.
Proqramın əsas xüsusiyyəti odur ki, baxılan məsələlər müasir elmi-texniki tərəqqinin əsas istiqamətləri nəzərə alınmaqla beton və dəmir-beton məmulatlarının və konstruksiyalarının istehsalı nəzərə alınmaqla yerinə yetirilməsinin mənimsənilməsidir.
Fənnin əsas xüsusiyyəti odur ki, baxılan məsələlər müasir elmi-texniki tərəqqinin müasir inkişaf istiqamətləri nəzərə alınmaqla, gələcək mütəxəsislərə betonşunaslıq elminin ən son nailiyyətlərinin öyrənilməsi planlaşdırılməsıdır.
5. Fənnin təqvim planı:
Betonşünaslıq, fənni aşağıda tədris olunan on bölmədə əks olunur:
1. Betonların növləri və istifadə olunan materiallar
2. Beton qarışığı və xassələri
3. Betonun və sementin bərkimə prosesi və strukturunun formalaşması
4. Betonun xassələri
5. Sıx dolduruculu sement betonlar (adi ağır betonlar)
6. Monolit beton
7. Məsaməli dolduruculu sement betonlar (yüngül beton)
8. Sıx və məsaməli dolduruculu sementsiz betonlar
(klinkersiz yapışdırıcılı betonlar)
9. Çoxməsaməli betonlar
10. Xüsusi növ betonlar
11. Texnoloji istehsal prosesinin ümumi əsasları
5.1. Mühazirə dərslərinin mövzuları və qısa icmaları
Həftələr
|
Mövzunun adı və qısa icmalı
|
Saat
|
Tarix
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1.
|
Mövzu № 1. Beton və dəmir-beton sənayesinin inkişafı tarixi. Betonun tətbiqinin tarixi haqqında qısa məlumat.Tikintidə Müasir dövürdə tikintidə beton və dəmir-beton məmulatları və konstruksiyalarının yeri və rolu. Betonun tətbiq sahələri. Betonun tikintidə geniş tətbiq olunmasının səbəbləri. Beton qarışığının zavod şəraitində hazırlanmasının üstünlükləri. Müasir elmi-texniki tərəqqinin betonşunaslıqda əksi.
|
2
|
28.01.15
|
2.
|
Mövzu № 2. Betonların növüləri. Betonun texniki və inşaat göstərijiləri. Mineral yapışdırıjılı betonlar. Orta sıxlığına görə betonlar. Tətbiq sahəsindən asılı olaraq betonun növləri və fərqli xüsusiyyətləri.
|
2
|
29.01.15
|
3.
|
Mövzu № 3. Beton üçün materiallar. Yapışdırıjı materiallar, doldurujular, su və əlavələr. Beton texnologiyasında kimyəvi əlavələrin rolu, onların təsnifatı və tətbiqinin əsas qaydaları.
|
2
|
04.02.15
|
4.
|
Mövzu № 4. Beton qarışığının əsas göstəriciləri. Beton qarışığı, onun struktur xüsusiyyətləri və xassələri. Müxtəlif texnoloji faktorların beton qarışığının realoji xassələrinə təsiri.
|
2
|
05.02.15
|
5.
|
Mövzu № 5. Beton qarışığının texniki göstərijilərinin və keyfiyyətinin təyini metodları. Beton qarışığının növləri və xassələri. Beton qarışığına texniki tələblər.
|
2
|
05.02.15
|
6.
|
Mövzu № 6. Beton qarışığının növləri və xassələri. Beton qarışığına texniki tələblər. Beton qarışığının texnoloji xassələrinə təsir edən faktorlar. Beton qarışığının su tələbatı və onun azaldılması yolları. Su tələbatının azalması üçün səthi aktiv əlavənin və vibroemalın effekti.
|
2
|
11.02.15
|
7.
|
Mövzu № 7. Betonun və sementin bərkimə prosesi və strukturunun formalaşması. Betonun möhkəmliyinin artması. Betonun bərkimə prosesinə təsir edən mühim amillər və tərkibin təsiri. Sementin ekzotermiyası. Betonun bərkiməsi zamanı deformasiyası. Betonun bərkiməsinin sürətləndirilməsinin mexaniki, kimyəvi və istilik üsulları, fiziki və fiziki-kimyəvi proseslər.
|
2
|
12.02.15
|
8.
|
Mövzu № 8. Atmosfer təzyiqində və yüksək temperatur şəraitində betonun bərkiməsi, strukturəmələgəlmə və destruksiya prosesi. Yüksək təzyiqdə və doymuş buxar mühitində sement və silikat betonun bərkiməsi. Betonda avtoklav emalı zamanı baş verən fiziki-kimyəvi proseslər. Müxtəlif temperatur-nəmlik şəraitində həcmi deformasiyalar.
|
2
|
18.02.15
|
9.
|
Mövzu № 9. Betonun strukturası. Struktura ilə xassə arasında əlaqə. Betonun strukturuna görə təsnifatı. Betonun fiziki, mexaniki, deformativ, istismar xassələri. Betonun fiziki xassələri. Suyun təsiri ilə əlaqədar xassələri. İstilik-fiziki xassələri.
|
2
|
19.02.15
|
10.
|
Mövzu № 10. Betonun mexaniki xassələri. Betonun müasir möhkəmlik nəzəriyyəsi. Betonun sınaq metodları. Betonun markası və sinfi. Möhkəmliyə görə eyniçinslilik və onun istehsalatda nəzərə alınması. Betonun dartılmada və əyilmədə möhkəmliyi, təyini metodları.
|
2
|
19.02.15
|
11.
|
Mövzu № 11. Betonun armaturla ilişməsi, elastik və plastik deformasiya, sürüşkənliyi, həddi sıxılması və dartılması. Beton tərkibinin deformativ xassələrinə təsiri. Betonun zamandan asılı dayanıqlığı. Nəmliyin və qurumanın qarşılıqlı dəyişməsinin betona təsiri.
|
2
|
25.02.16
|
12.
|
Mövzu № 12. Betonun şaxtayadavamlılığı. Betonun odadavamlılığı. Betonun xassələrinin yaxşılışdırılması, dəmir-beton konstruksiyalarının material tutumunun azaldılması keyfiyyətin və iqtisadi göstəricilərin ehtiyat şəbəkəsidir.
|
2
|
26.02.15
|
13.
|
Mövzu № 13. Adi ağır betonların əsas göstəriciləri. Beton hazırlamaq üçün əsas materiallar: yapışdırıcı materiallar, doldurucular. Növləri və texniki göstəriciləri.
|
2
|
04.03.15
|
14.
|
Mövzu № 14. Ağır beton tərkibinin layihələndirilməsi prinsipləri. Təcrübi hesablama metodu ilə beton tərkibinin seçilməsi. Riyazi metodun tətbiqi ilə beton tərkibinin layihələndirilməsi.
|
2
|
05.03.15
|
15.
|
Mövzu № 15. Ağır betonun növləri. Yüksəkmöhkəmlikli beton. Səthi-aktiv əlavəli və kompleks əlavəli betonlar.
|
2
|
05.03.15
|
16.
|
Mövzu № 16. Hidrotexniki beton. Xırdadənəli beton. Yol və aerodrom örtük betonları.
|
2
|
11.03.15
|
17.
|
Mövzu № 17. Dekorativ beton. Fibrobeton və meton (metal-beton). İriməsaməli beton. Sənaye tullantılarından alınmış doldurucular əsasında betonlar.
|
2
|
12.03.15
|
18.
|
Mövzu № 18. Monolit beton konstruksiyalar. Monolit betonların tətbiqi, tərkibinin seçilməsinin xüsusiyyətləri. Monolit konstruksiyaların betonlanması. Betonun bərkiməsinə temperaturun və nəmliyin təsiri. Sürüşən qəliblərdə betonlama. Betona qulluq.
|
2
|
18.03.15
|
19.
|
Mövzu № 19. Konstruksiyaların mənfi temperatur şəraitinda betonlanması. Quru isti iqlim və nəm isti iqlim şəraitində konstruksiyaların betonlaması. Yığma dəmir-beton konstruksiyaların monolitləşdirilməsi.
|
2
|
19.03.15
|
20.
|
Mövzu № 20. Təyinatına, quruluşuna və doldurujuların növünə görə yüngül betonların təsnifatı. Əsas texniki göstəricilər. Yüngül betonlar üçün məsaməli doldurucular və onlara olan tələblər. Yüngül betonun struktur xassələri və texnologiyasının xüsusiyyətləri. Məsaməli doldurucunun betonun strukturunun formalaşmasına təsiri.
|
2
|
19.03.15
|
21.
|
Mövzu № 21. Yüngül betonun orta sıxlığına və sıxılmada möhkəmlik həddinə təsir edən amillər. Deformatik xassələri. Çatadayanıqlıq. Yüngül betonların şaxtayadavamlılığı.
|
2
|
25.03.15
|
22.
|
Mövzu № 22. Məsaməli dolduruculu yüngül beton tərkibinin layihələndirilməsi. Kimyəvi əlavələrlin yüngül beton xassələrinə təsiri.
|
2
|
26.03.15
|
23.
|
Mövzu № 23. Yüngül beton texnologiyasının xüsusiyyətləri. Qatılaşmadan qorunma, beton qarışığının hazırlanma rejimi və betonun istilik emalı.
|
2
|
01.04.15
|
24.
|
Mövzu № 24. Məsaməli dolduruculu yüngül betonun növləri. Yüksəkmöhkəmlikli keramzitbeton, məsamələşdirilmiş yüngül betonlar. Məsamələşdirmə üsulları, betonun tərkibinə və texnologiyasına olan tələblər. Xırdadənəli yüngül betonlar. İriməsaməli yüngül betonlar.
|
2
|
02.04.15
|
25.
|
Mövzu № 25. Sıx və məsaməli dolduruculu sementsiz betonlar (klinkersiz yapışdırıcılı betonlar). Xammal bazası və klinkersiz yapışdırıcılı betonların tikintidə əhəmiyyəti. Əhəng-silisumlu yapışdırıcısı əsasında silikat betonlar. Avtoklavda bərkiyən silikat betonların əsas xassələri və texniki göstəriciləri.
|
2
|
02.04.15
|
26.
|
Mövzu № 26. Silikat betonlar üçün materiallar, əhəng-silisiumlu yapışdırıcılar və doldurucular, onlara olan texniki tələblər. Silikat betonların xassələrinə təsir edən amillər. Avtoklav şəraitində narın üyüdülmüş silisiumlu komponentin rolu. Silikat betonların tərkibinin seçilməsi. Silikat betonların hazırlanmasının əsas texnoloji sxemi.
|
2
|
08.04.15
|
27.
|
Mövzu № 27. Silikat betonların növləri. Yüksəkmöhkəmlikli beton, məsaməli dolduruculu silikat betonlar. Posa yapışdırıcılı betonlar. Posa yapışdırıcıların növləri, texniki göstəriciləri, xassələri. Posa yapışdırıcılı beton qarışığı tərkibləri. Avtoklav şəraitində bərkiyən posa yapışdırıcılı betonların xassələri və texniki göstəriciləri.
|
2
|
09.04.15
|
28.
|
Mövzu № 28. Qələvi-posa yapışdırıcılı betonların texnologiyasının xüsusiyyətləri. Gips, gips-sement, pussolan yapışdırıcılı betonlar, əsas növləri və texniki göstəriciləri. Gips, gips-sement, pussolan yapışdırıcılı betonların doldurucuları, beton tərkibinin seçilməsi, texnologiyasının xüsusiyyətləri.
|
2
|
15.04.15
|
29.
|
Mövzu № 29. Çoxməsaməli betonlar. Konstruktiv-istilik-izolyasiya betonların növləri, onların texniki göstəriciləri. Çoxməsaməli betonlar üçün materiallar, qazlı və köpüklü betonlarda məsaməəmələgətirmə prosesi. Məsaməəmələgətiricilər. Çoxməsaməli beton tərkibinin seçilmə metodu. Çoxməsaməli betonların texnologiyası.
|
2
|
16.04.15
|
30.
|
Mövzu № 30. Xüsusi növ betonlar. Odadavamlı betonlar. Duza, turşuya və qələviyə dayanıqlı betonlar.
|
2
|
16.04.15
|
31.
|
Mövzu № 31. Polimer betonlar. Polimersement betonlar və betonpolimerlər. Radioaktiv şüalardan mühafizə qurğularında işlədilən betonlar.
|
2
|
22.04.15
|
32.
|
Mövzu № 32. Texnoloji istehsal prosesinin ümumi əsasları. Beton qarışığının hazırlanması.
|
2
|
23.04.15
|
33.
|
Mövzu № 33. Yapışdırıcı və doldurucular anbarı. Zavod anbarlarına materialların qəbulu, saxlanması və nəqli. Anbarların növləri, oradakı əməliyyatların kompleks mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma vasitələri.
|
2
|
29.04.15
|
34.
|
Mövzu № 34. Beton üçün materialların hazırlanması. Sementin aktivləşdirilməsi, qarışıq yapışdırıcı üçün kimyəvi əlavələrin üyüdülməsi.
|
2
|
30.04.15
|
35.
|
Mövzu № 35. Doldurucuların zənginləşdirilməsi: qış vaxtı qızdırılması və donunun açılması.
|
2
|
30.04.15
|
36.
|
Mövzu № 36. Materialların dozalanması və qarışdırılması. Dozalama üsulları və dəqiqliyi. Dozatorların növləri. Müxtəlif beton qarışıqlarının qarışdırılmasının fiziki-mexaniki əsasları.
|
2
|
06.05.15
|
37.
|
Mövzu № 37. Sərbəstdüşmə və məjburi qarışdırıjılar. Qarışdırma rejimləri. Beton qarışığının elektrik və ya buxarla qızdırılması. Klinkersiz yapışdırıcılı və çoxməsaməli beton qarışıqlarının qarışdırma xüsusiyyətləri.
|
2
|
07.05.15
|
38.
|
Mövzu № 38. Beton qarışığının hazırlanmasının axınlı texnoloji xətti. Betonqarışdırıcı sexlərinin tipləri. Texnoloji avadanlıqların komponovkası. Beton qarışığının nəqli. Betonqarışdırıcı sexin və materiallar anbarlarının avtomatlaşdırma prinsipləri.
|
2
|
13.05.15
|
5.2. Laboratoriya dərslərinin mövzuları və qısa icmaları
Laboratoriya işləri elmi-tədqiqat işləri xarakterində yerinə yetirilir və onun əsas məqsədi tələbələrdə nəzəri bilikləri möhkəmləndirmək, tədqiqat təjrübələrinin aparılma qaydalarını öyrətmək, alınan nətijələri analiz etmək, elmi axtarış vərdişlərini aşılamaqdır. Kursda aşağıdakı laboratoriya işlərinin icrası nəzərdə tutulur.
Həftələr
|
Mövzunun adı və qısa icmalı
|
Saat
|
Tarix
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1.
|
Mövzu № 1. Beton qarışığının axarlığının təyini.
|
2
|
28.01.15
|
2.
|
Mövzu № 2. Beton qarışığının sərtliyinin təyini.
|
2
|
04.02.15
|
3.
|
Mövzu № 3. Beton qarışığının orta sıxlığının təyini.
|
2
|
11.02.15
|
4.
|
Mövzu № 4. Beton qarışığının və betonun xassələrinə qarışdırma müddətinin təsirinin tədqiqi.
|
4
|
18.02.15
25.02.15
|
5.
|
Mövzu № 5. Beton qarışığının və betonun xassələrinə sıxlaşdırma rejiminin təsirinin öyrənilməsi.
|
4
|
04.03.15
11.03.15
|
6.
|
Mövzu № 6. Hesablama təcrübə yolu ilə ağır beton tərkibinin layihələndirilməsi.
|
2
|
18.03.15
|
7.
|
Mövzu 7. Beton sıxılmada möhkəmlik həddinin təyini.
|
2
|
25.03.15
|
8.
|
Mövzu № 8. Məsaməli dolduruculu yüngül beton qarışıgının tərkibinin layihələndirilməsi.
|
4
|
01.04.15
08.04.15
|
9.
|
Mövzu № 9. Silikat beton tərkibinin layihələndirilməsi.
|
4
|
15.04.15
22.04.15
|
10.
|
Mövzu № 10. Beton qarışığının qarışdırılma effektliliyinin tədqiqi.
|
4
|
29.04.15
06.05.15
|
5.3.Fənn üzrə sərbəst işlərin mövzuları
Sıra
№-si
|
Mövzunun adı
|
1.
|
Mövzu № 1. Beton qarışığının növləri. Betonun tətbiq sahələri.
|
2.
|
Mövzu № 2. Ağır beton qarışıgı hazırlayanmasının texnoloji xüsusiyyətləri.
|
3.
|
Mövzu № 3. Yüngül beton qarışıgı hazırlayanmasının texnoloji xüsusiyyətləri.
|
4.
|
Mövzu № 4. Silikat beton qarışıgı hazırlayanmasının texnoloji xüsusiyyətləri.
|
5.
|
Mövzu № 5. Qələvili beton qarışıglarının hazırlayanmasının texnoloji xüsusiyyətləri.
|
6.
|
Mövzu № 6. Çoxməsaməli betonlar qarışıglarının beton qarışıgı hazırlayanmasının texnoloji xüsusiyyətləri.
|
7.
|
Mövzu 7. Gips yapışdırıcılı betonlar qarışıglarının hazırlayanmasının texnoloji xüsusiyyətləri.
|
8.
|
Mövzu № 8. Gips-sement yapışdırıcılı betonlar qarışıglarının hazırlayanmasının texnoloji xüsusiyyətləri.
|
9.
|
Mövzu № 9. Pussolan yapışdırıcılı betonlar qarışıglarının hazırlayanmasının texnoloji xüsusiyyətləri.
|
10.
|
Mövzu № 10. Öz-özünə yerləşən betonlar qarışıglarının hazırlayanmasının texnoloji xüsusiyyətləri.
|
11.
|
Mövzu № 11. Korbanat dolduruculu betonlar qarışıglarının hazırlayanmasının texnoloji xüsusiyyətləri.
|
12.
|
Mövzu № 12. Beton hazırlamaq üçün əsas materiallar: yapışdırıcı materiallar, doldurucular. Növləri və texniki göstəriciləri.
|
13.
|
Mövzu № 13. Müasir beton qarışığı hazırlayan zavodların növləri.
|
6. Davamiyyətə verilən tələblər.
Dərsə davamiyyətə görə verilən maksimum bal 10 baldır. Balın miqdarı əsasən: tələbə semestr ərzində fənn üzrə bütün dərslərdə iştirak etdiyi halda ona 10 bal verilir. Semestr ərzində fənnin tədrisinə ayrılan saatların hər buraxılan 10 %-nə 1 bal çıxılır. Bütün fənlər üzrə semestr ərzində buraxılmış dərs saatlarının ümumi sayı normativ sənədlərdə müəyyən olunmuş həddən yuxarı olduğu halda tələbə imtahan sessiyasına buraxılmır və onun haqqında müəyyən qərar qəbul edilir.
7. Qiymətləndirmə.
Tələbənin biliyi maksimum 100 balla qiymətləndirilir. Bundan 50 balı tələbə semestr ərzində, 50 balı isə imtahanda toplayır. Semestr ərzində toplanan 50 bala aşağıdakılar aiddir: dərsə davamiyyətə görə ─ 10 bal;sərbəst işə görə ─ 10 bal;məşğələ (seminar) və ya laborator dərslərin nəticələrinə görə - 30 bal.Əgər fənn üzrə kurs işi (layihəsi) nəzərdə tutulubsa, onda məşğşlə (seminar) vəlaborator dərslərinə görə 20 bal, kurs işinin (layihəsinin) hazırlanması vəmüdafiəsinə görə 10 bal verilir.
Tələbənin imtahanda topladığı balın miqdarı 17 baldan aşağı olmamalıdır. Fənn üzrə ayrılmış bütün saatların 25 %-dən çoxunda iştirak etməyən tələbə həmin fənnin imtahanına buraxılmır.
Fənn üzrə semestr ərzində toplanmış balın yekun miqdarına görə tələbənin biliyi Avropa Kredit Transfer Sisteminə (AKTS) görə aşağıdakı kimi qiymətləndirilir:
51 baldan aşağı – “qeyri-kafi” – F
51 - 60 bal – “qənaətbəxş” – E
61 - 70 bal – “kafi” – D
71 - 80 bal – “yaxşı” – C
81 - 90 – “çox Yaxşı – B
91 - 100 – “əla” – A
8. Davranış qaydalarının pozulması. Tələbə Universitetin daxili nizam-intizam qaydalarını pozduqda Əsasnamədə nəzərdə tutulan qaydada tədbir görülür.
9. Fənn üzrə tələblər, tapşırıqlar.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
10. Tələbələrin fənn haqqında fikrinin öyrənilməsi.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________
Müəllim: ____________ B.S.SƏRDAROV
Laboratoriya işləri rəhbəri: __________ V.Ü.Şahmarov
“_____”________________ 2015-ci il
| |
http://kompy.info/xalq-farovonligini-oshirish-transport-vositalarinijumladan-avt.html | Xalq farovonligini oshirish transport vositalarini;jumladan avtomobiltransportini rivojlantirishga bog’liq | |
Xalq farovonligini oshirish transport vositalarini;jumladan avtomobiltransportini rivojlantirishga bog’liq
|
Sana | 08.06.2024 | Hajmi | 13,7 Kb. | | #261669 |
Bog'liq KIRISH
KIRISH
Avtomobil xx asr sviliozatsiyasining yorqin ramzi hisoblanadi. Transportsiz,jumladan
,avtomobil transportisiz xalq xo’jaligini tasavvur etib bo;lmaydi.
Xalq farovonligini oshirish transport vositalarini ;jumladan avtomobiltransportini rivojlantirishga bog’liq.
Avttomobil transporti yordamida respublikamizda tashilayotgan yuklarning 75 foizidan ortig’I va yo’lovchilarning 85 foizidan ortig’I tashilmoqda.
Bugungi kunda dunyodagi avtomobillar soni 650 milliondan ortdi.respublikamizdagi avtomobillar
Soni ortdi.Respublikamizdagi avtomobillar soni keying yillarda jadal sur’atlar bilanortrib bormoqda
Va hozirgi kunga kelib umumiy avttomobillar soni 2 milliondan ortdi. Jumladan,1,1milliondan ortiq yengil avtomobillar,600 mingdan ziyod yuk avtomobillari va 350 mingga yaqin avtobuslar mavjud.
Respublikamizning avtomobillar soni asosan o’zimizda ishlab chiqarilgan avtomobillar hisobiga
ortib bormoqda. Jumladan,respublikamizda 2004 yilda 70 mingta avtomobil ishlab chiqarilgan bo’lsa,bu ko’rsatgich 2005 yilda 110 mingtani, 2006 yilda 140 mingtani,2007 yilda esa 170 mingtani tashkil etdi.
Yaqin kelajakda respublikamizda ishlab chiqarilayotgan avtomobillarr soni yiliga 250 mingtaga yetkazilishi rejalashtirilmoqda. Keyingi yillarda ‘’Matiz’’,,Neksiya’’, ‘’Lasetti’’, markali avttomollar bilan
Bir qatorda butun dunyoga taniqli ‘’Djeneral motors’’ korporatsiyasi bilan hamkorlikda ‘’SHevroletning’’ ning ‘’Kaptiva’’, ‘’Kaptiva’’ , ‘’Epika’’ va ‘’Takuma’’ markalari isjlab chiqarilishi yo’lga qo’yilgan. Ushbu raqmlar qqatoriga respublikamiz .
|
| | |
http://kompy.info/mustaqil-ish-mavzu-raqamli-iqtisodiyot-va-iqtisodiyot-ortasida.html | Mustaqil ish mavzu: Raqamli iqtisodiyot va iqtisodiyot o’rtasidagi o’zaro bog’likni bahosi | |
Mustaqil ish mavzu: Raqamli iqtisodiyot va iqtisodiyot o’rtasidagi o’zaro bog’likni bahosi
|
Sana | 13.06.2024 | Hajmi | 1,19 Mb. | | #263414 |
Bog'liq Bozorov Shexroz.Mustaqil ish O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI SAMARQAND “Iqtisodiyot” fakulteti. Raqamli iqtisodiyot fanidan MUSTAQIL ISH MAVZU: Raqamli iqtisodiyot va iqtisodiyot o’rtasidagi o’zaro bog’likni bahosi BAJARDI: SH. Bozorov Tekshirdi: Anarbayeva.F Reja: 1. Raqamli iqtisodiyot nima 2. Iqtisodiyot nima 3. Raqamli iqtisodiyot va Iqtisodiyot bog’liklari 4. O’zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish 1. Raqamli iqtisodiyot - bu xo'jalik faoliyatini yuritish bo'lib, bunda ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatishdagi asosiy omil raqamlar ko'rinshidagi ma'lumotlar bo'lib, katta hajmdagi axborotlarni qayta ishlash va shu qayta ishlash natijasini analiz qilish yordamida har xil turdagi ishlab chiqarish, xizmat ko'rsatish, texnologiyalar, qurilmalar, saqlash, mahsulotlarni yetkazib berishda oldingi tizimdan samaraliroq yechimlar tadbiq qilishdir. 1.Qulayliklari 1.To‘lovlar uchun xarajatlar kamayadi (masalan, bankka borish uchun yo‘lkira va boshqa resurslar tejaladi). 2.Tovarlar va xizmatlar haqida ko‘proq va tezroq ma’lumot olinadi. 3.Raqamli dunyodagi tovar va xizmatlarning jahon bozoriga chiqish imkoniyatlari katta. 4.Fidbek (iste’molchi fikri)ni tez olish hisobiga tovar va xizmatlar jadal takomillashtiriladi. 5.Tezroq, sifatliroq, qulayroq. 2. Iqtisodiyot — bu ishlab chiqarish, taqsimlash va savdo, shuningdek, tovarlar va xizmatlarni isteʼmol qilish sohasini oʻrganish sohasi. Umuman olganda, u tanqis resurslarni ishlab chiqarish, ishlatish va boshqarish bilan bogʻliq amaliyotlar, nutqlar va moddiy ifodalarni taʼkidlaydigan ijtimoiy soha sifatida belgilanadi.[1] Muayyan iqtisodiyot — bu asosiy omillar sifatida uning madaniyati, qadriyatlari, taʼlimi, texnologik evolyutsiyasi, tarixi, ijtimoiy tuzilishi, siyosiy tuzilishi, huquqiy tizimlari va tabiiy resurslarini oʻz ichiga olgan jarayonlar toʻplamidir. Bu omillar maʼno-mazmunni beradi va iqtisodiyot sharoit va parametrlarni belgilaydi. Boshqacha qilib aytganda, iqtisodiy soha — bu oʻzaro bogʻliq boʻlgan inson amaliyotlari va operatsiyalarining ijtimoiy sohasi boʻlib, u bir necha sohalar bilan chambarchas bogʻliq. 2. Iqtisodiy agentlar jismoniy shaxslar, korxonalar, tashkilotlar yoki hukumatlar boʻlishi mumkin. Iqtisodiy bitimlar ikki guruh yoki ikki qarama-qarshi tomonlar muomala qilingan tovar yoki xizmatning odatda maʼlum bir valyutada ifodalangan qiymati yoki biror maʼlum narxda kelishishganda yuzaga keladi. Biroq, pul muomalalari iqtisodiy sohaning faqat kichik qismini tashkil qiladi. Iqtisodiy faoliyat tabiiy resurslar, mehnat va kapitaldan foydalanadigan ishlab chiqarish tomonidan ragʻbatlantiriladi. Vaqt oʻtishi bilan u texnologiya, innovatsiyalar (yangi mahsulotlar, xizmatlar, jarayonlar, bozorlarni kengaytirish, bozorlarni diversifikatsiya qilish, bozorlar, daromad funksiyalari darajasini oshiradi), masalan, intellektual mulkni ishlab chiqaradigan va ishlab chiqarish munosabatlaridagi oʻzgarishlardir. (bunda eng koʻzga koʻrinarlisi, bolalar mehnati dunyoning baʼzi joylarida taʼlimga universal kirish imkoniyati bilan almashtirilganini misol qilib aytsak boʻladi 3.Raqamli iqtisodiyotning oddiy iqtisodiyotdan farqi nimada? Telegramdagi biron savdo boti orqali o‘ziga ma’qul tovarni tanlab, tovar egasiga pulni elektron to‘lov tizimi orqali to‘lash va tovarni yetkazib berish xizmati orqali olish – raqamli iqtisodiyot deyiladi. Masalan xaridorga shim kerak uni bozorga tushib naqd pulga sotib olsa bu an’anviy iqtisod deyiladi. Aslida, hammamiz allaqachon raqamli iqtisodiyot ichidamiz, uning qulayliklaridan foydalanamiz. Masalan, oyliklarimiz plastik kartalarga tushadi, elektron to‘lov orqali kommunal xizmatlar, telefon, internet va boshqa mahsulot va xizmatlarga to‘lov qilamiz, elektron tarzda soliq deklaratsiyasi topshiramiz, va hokazo. 3. Soʻngi yillarda iqtisodiyotning raqamli sektorini rivojlantirish borasida davlat tomonidan keng koʻlamli chora-tadbirlar amalga oshirish maqsadida Prezidentimiz tomonidan bir qator normativ-huquqiy hujjatlari imzolandi. Raqamli iqtisodiyotni keng joriy etish va uni qoʻllab-quvvatlash mamlakatimizning istiqboldagi taraqqiyot rejasidan muhim oʻrin egallaganligi tufayli iqtisodiyotning raqamli sektorini rivojlantirish borasida keng koʻlamli chora-tadbirlar belgilandi va mazkur vazifalar ijrosi oʻlaroq, mamlakatimizda yangi elektron hujjat aylanishi tizimlari joriy etilmoqda, elektron toʻlovlar rivojlantirilmoqda va elektron tijorat sohasidagi normativ-huquqiy baza takomillashtirilmoqda, elektron infratuzilma va tijorat shakllantirilmoqda, iqtisodiyotning barcha jabhalarida raqamli transformatsiyaga oʻtilishi qadamma-qadam amalga oshirilmoqda Raqamli transformatsiya realizatsiyasi boʻyicha soʻngi yillarda amalga oshirilgan ishlar qatorida aholi va tadbirkorlik subyektlarining davlat organlari bilan kontaktsiz aloqa shakllarini yana-da rivojlantirish maqsadida Yagona interaktiv davlat xizmatlari portalining yangi versiyasi, Bosh vazirning tadbirkorlar murojaatlarini koʻrib chiqish virtual qabulxonasi “business.gov.uz” portali ishga tushirildi. Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish boʻyicha eng istiqbolli va strategik muhim loyihalarni, shuningdek blokcheyn texnologiyalarini ishlab chiqish va joriy etish sohasida chora-tadbirlarni amalga oshirishga karatilgan “Raqamli ishonch” jamgʻarmasi tashkil etildi. Foydalanilgan adabiyotlar 1. А.Ю.Макаров, А.А. Макаров.—М:СОЛОН-Пресс, 2021.—160 с. ISBN 978-5-91359-437-2 2. Lapidus L.V. Digital Economy (на англ. яз.): Учебное пособие для бакалавров и магистров по направлениям «Экономика» и «Менеджмент». – М.: РУТ(МИИТ), 2018.-42 с. 3. С.С.Ғуломов, О.М.Абдуллаев, Р.Аюпов. Рақамли иқтисодиёт (криптовалюта ва блокчейн). Ўқув қўлланма. Т.: Молия, 2020.–354 б. E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT
|
| | |
http://kompy.info/otkazish-sanasi-sinf-11-sinf-mavzu-v2.html#Dars_turi:_Yangi_bilim_berish._O’quv_jarayonining_amaliga_oshirish_texnologiyasi | O’tkazish sanasi: Sinf: 11-sinf Mavzu | |
O’tkazish sanasi: Sinf: 11-sinf Mavzu
|
bet | 1/84 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 22,7 Mb. | | #274857 |
Bog'liq 11-sinf INFORMATIKA
O’tkazish sanasi: ____________________ Sinf: 11-sinf ___________________
Mavzu: Grafik obyektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullari
Fan: Informatika
Darsning maqsadi:
Ta’limiy: O’quvchilarga grafik obyektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullarini o’rgatish.
Rivojlantiruvchi: O’quvchilarni mustaqil fikrlarini oshirish va rivojlantirish.
Tarbiyaviy: Vatanini sevish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘lish, odob-axloq qoidalariga rioya qilishni singdirish.
Tayanch va fanga oid kompetensiyalar:
TK: axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi atamalarni mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llay bilish;
FK: grafik ob’ektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullari, kompyuter grafikasi va uning turlari haqida bilimga ega bo‘ladi;
Dars usuli: suhbat, tushuntirish, “Savol-javob” metodi, “Rasmli boshqotirma” , “To‘g‘risini top”,”Yosh aktyor”o‘yinlari.
Dars turi: Yangi bilim berish.
O’quv jarayonining amaliga oshirish texnologiyasi:
O’qitish usullari: blits-so’rov, savol-javob.
O’qitish shakllari: guruhlara ishlash, frontal, jamoaviy.
O’qitish vositalari:11-sinf darsligi, mavzuga oid dars taqdimoti,
Monitoring va baholash: og’zaki va test nazorati, amaliy vazifalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy qism:
O’quvchilar bilan salomlashish
Xonani va o’quvchilarni darsga tayyorliklarini kuzatish
Yo’qlamani aniqlash
Navbatchi axboroti.
Siyosiy daqiqa.
Darsning maqsad va vazifalarini qo’yish.
Tayanch bilimlarning faollashtirish.
Uyga vazifalarini tekshirish va o’tilgan mavzuni mustahkamlash.
1. “Ribbon” so’zining ma’nosini toping.
a) Maydon. b) Tasma c) Katak d) Mantiq
2. MS Excel 2010 qachon ishlab chiqilgan?
a) 2003 yil b) 2005 yil c) 2010 yil d) 2008 yil
3. MS Excel 2010 menyular qatorini ko’rsating.
a) Главная, Вставка, Разметка страницы, Формулы, Данные, Рецензирование, Вид
b) Главная, Вставка, Разметка страницы, Ссылки, Данные, Рецензирование, Вид
c) Главная, Вставка, Разметка страницы, Формулы, Рассылки, Вид
d) Главная, Вставка, Формулы, Данные, Рецензирование, Вид
4. Главная menyusi qanday vazifalarni bajaradi?
a) jadvalga biror rasm, diagramma kabi obyektlarni joylashtirishga mo‘ljallangan
b) jadvallardagi ma’lumotlarni kiritishga va tahrirlashga mo‘ljallangan
c) matn xatolarini tuzatish va hujjatlarni tahrirlash
d) jadval varaqlarini bosmaga chiqarish uchun
5. “matn xatolarini tuzatish va hujjatlarni tahrirlash” ni qaysi menyuda bajariladi?
a) Главная b) Формулы c) Данные d) Рецензирование
Dars materiallarini tushuntirish (materiallarni tushuntirish dars prezentatsiyasi va videorolik, amaliy harakatlar, tayyor ishlar ko’rgazmasini namoyish qilish bilan birgalikda olib boriladi).
|
| | |
http://kompy.info/mavzu-kolleksiya-va-iteratorlar-reja.html | Mavzu: Kolleksiya va iteratorlar. Reja | Mavzu:
Kolleksiya va iteratorlar.
Reja:
1.
Kolleksiyalar haqida qisqacha ma'lumot.
2.
Umumlashmagan kolleksiyalar.
3.
Umumlashmagan kolleksiyalarning interfeyslari.
1. Kolleksiyalar
haqida qisqacha ma'lumot.
Kolleksiyalarning asosiy afzalligi shundaki, ular dasturdagi ob'ektlar
guruhlarini qayta ishlashni standartlashtiradilar. Barcha kolleksiyalar aniq
belgilangan interfeyslar kolleksiyai asosida yaratilgan. ArrayList, Hashtable, Stack
va Queue kabi interfeyslarning ba'zi ichki amalga oshirilishidan ularning
nusxalarida qanday o'zgarishsiz qo'llanilishi mumkin. Bunga
ehtiyoj juda kam
bo'lsa-da, o'z kolleksiyangizni amalga oshirish imkoniyati ham mavjud.
.NET Framework muhitida beshta kolleksiya turini qo'llab-quvvatlaydi:
umumlashmagan, maxsus, shaffof tashkillashtirilgan, umumlashgan va parallel.
umumlashmagan kolleksiyalar bir qator asosiy ma'lumotlar tuzilmalarini amalga
oshiradi, jumladan, dinamik massiv, stack, navbat, shuningdek, "kalit-qiymat"
juftlarini saqlash mumkin bo'lgan
lug'atlar
. umumlashmagan kolleksiyalarga
nisbatan quyidagilarni yodda tutish muhimdir: ular object tipidagi ma'lumotlar
bilan ishlaydi.
Shunday qilib, umumlashmagan kolleksiyalar har qanday ma'lumotni
saqlashga xizmat qilishi mumkin va bir kolleksiyada turli xil ma'lumotlarni
saqlashga ruxsat beriladi. Shubhasiz, bunday kolleksiyalar tiplashtirilmagan,
chunki ular ob'ekt kabi ma'lumotlarga havolalar saqlaydi. Umumlashmagan
kolleksiyalarning sinflari va interfeyslari System.Collections nomlar
fazosida
joylashgan.
Maxsus kolleksiyalar muayyan turdagi ma'lumotlar bilan ishlaydi yoki uni
maxsus tarzda amalga oshiradi. Misol uchun, belgili qatorlar uchun maxsus
kolleksiyalar, shuningdek, bir tomonlama ro'yxat uchun ishlatiladigan maxsus
kolleksiyalar mavjud.
Maxsus kolleksiyalardan foydalanish uchun
SystemCollectionsSpecialized nomlar fazosi e'lon qilinadi.
Collections API-ning amaliy interfeysida shaffof tashkillashtirilgan
kolleksiya aniqlangan - bu BitArray. Kolleksiya tipi BitArray ikkilik
operatsiyalarini qo'llab-quvvatlaydi, ya'ni alohida ikkilik oqimlar bo'yicha
operatsiyalarni bajaradi, masalan, VA istisno YOKI, shuning uchun u boshqa
kolleksiyalardan sezilarli darajada farq qiladi. BitArray kolleksiyalardan
foydalanish uchun System.Collections nomlar fazosi e'lon qilinadi.
Umumlashgan kolleksiyalar bir nechta standart ma'lumotlar
tuzilmalarini,
jumladan, bog'langan ro'yxatlar, stack, navbatlar va lug'atlarni umumlashtiradi.
Bunday kolleksiyalar ularning umumlashgan tabiati tufayli tiplashtirilgan
hisoblanadi. Bu shuni anglatadiki, umumlashgan kolleksiyada faqat ushbu
kolleksiya bilan mos keladigan ma'lumot tiplari elementlari saqlanishi mumkin.
Shu sababli, tiplarning tasodifiy mos kelmasligi chiqarib tashlanadi. Umumlashgan
kolleksiyalardan foydalanish uchun System.Collections.Generic nomlar
fazosi
e'lon qilinadi.
Parallel kolleksiyalar kolleksiyaga ko'p tarmoqli kirishni qo'llab-quvvatlaydi.
Bu umumlashgan kolleksiya hisoblanadi, undan foydalanish uchun
System.Collections.Concurrent nomlar fazosi e'lon qilinadi.
System.Collections.ObjectModel nomlar fazosida
joylashgan sinflar
foydalanuvchilarni o`zlari uchun kolleksiyalar yaratishlarini qo`llab-quvvatlaydi.
Barcha kollektsiyalar uchun asosiy ob`ktlar IEnumerator va IEnumerable
interfeyslari, shuningdek, IEnumerator
va IEnumerableumumlashgan
interfeyslarida qo'llab-quvvatlanadigan ro`yxatlar vositasi tushunchasi. Ro'yxatchi
kolleksiya elementlariga muqobil ravishda kirishning standart usulini ta'minlaydi.
Shuning uchun, u kolleksiyaning mazmunini ro`yxatda saqlanadi. Har bir
kolleksiya IEnumerable interfeysining umumlashgan yoki oshkor qilinmagan
shaklini amalga oshirishi kerak, shuning uchun har qanday kolleksiya sinfining
elementlari IEnumerator yoki IEnumerator interfeysida aniqlangan usullar
orqali mavjud bo'lishi kerak. Bu shuni anglatadiki, bir turdagi kolleksiyaga davriy
aylanish kodiga minimal o'zgarishlar kiritish orqali turdagi kolleksiyaga o'xshash
murojaat uchun ishlatilishi mumkin. Qizig'i shundaki, foreach tsiklidagi kolleksiya
tarkibiga muqobil ravishda murojaat qilish uchun ro'yxat ishlatiladi.
Iterator deb ataladigan boshqa vosita ro`yxat bilan bevosita bog'liq. Ushbu
vosita kolleksiyalar sinflarini yaratish jarayonini soddalashtiradi, masalan, foreach
tsiklida tashkil etilgan maxsus muqobil murojaat usuli. Iteratorlar ham ushbu
bobda muhokama qilinadi. |
http://kompy.info/otkazish-sanasi-sinf-11-sinf-mavzu-v2.html#Darsning_borishi:__Tashkiliy_qism | O’tkazish sanasi: Sinf: 11-sinf Mavzu | |
O’tkazish sanasi: Sinf: 11-sinf Mavzu
|
bet | 1/84 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 22,7 Mb. | | #274857 |
Bog'liq 11-sinf INFORMATIKA
O’tkazish sanasi: ____________________ Sinf: 11-sinf ___________________
Mavzu: Grafik obyektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullari
Fan: Informatika
Darsning maqsadi:
Ta’limiy: O’quvchilarga grafik obyektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullarini o’rgatish.
Rivojlantiruvchi: O’quvchilarni mustaqil fikrlarini oshirish va rivojlantirish.
Tarbiyaviy: Vatanini sevish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘lish, odob-axloq qoidalariga rioya qilishni singdirish.
Tayanch va fanga oid kompetensiyalar:
TK: axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi atamalarni mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llay bilish;
FK: grafik ob’ektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullari, kompyuter grafikasi va uning turlari haqida bilimga ega bo‘ladi;
Dars usuli: suhbat, tushuntirish, “Savol-javob” metodi, “Rasmli boshqotirma” , “To‘g‘risini top”,”Yosh aktyor”o‘yinlari.
Dars turi: Yangi bilim berish.
O’quv jarayonining amaliga oshirish texnologiyasi:
O’qitish usullari: blits-so’rov, savol-javob.
O’qitish shakllari: guruhlara ishlash, frontal, jamoaviy.
O’qitish vositalari:11-sinf darsligi, mavzuga oid dars taqdimoti,
Monitoring va baholash: og’zaki va test nazorati, amaliy vazifalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy qism:
O’quvchilar bilan salomlashish
Xonani va o’quvchilarni darsga tayyorliklarini kuzatish
Yo’qlamani aniqlash
Navbatchi axboroti.
Siyosiy daqiqa.
Darsning maqsad va vazifalarini qo’yish.
Tayanch bilimlarning faollashtirish.
Uyga vazifalarini tekshirish va o’tilgan mavzuni mustahkamlash.
1. “Ribbon” so’zining ma’nosini toping.
a) Maydon. b) Tasma c) Katak d) Mantiq
2. MS Excel 2010 qachon ishlab chiqilgan?
a) 2003 yil b) 2005 yil c) 2010 yil d) 2008 yil
3. MS Excel 2010 menyular qatorini ko’rsating.
a) Главная, Вставка, Разметка страницы, Формулы, Данные, Рецензирование, Вид
b) Главная, Вставка, Разметка страницы, Ссылки, Данные, Рецензирование, Вид
c) Главная, Вставка, Разметка страницы, Формулы, Рассылки, Вид
d) Главная, Вставка, Формулы, Данные, Рецензирование, Вид
4. Главная menyusi qanday vazifalarni bajaradi?
a) jadvalga biror rasm, diagramma kabi obyektlarni joylashtirishga mo‘ljallangan
b) jadvallardagi ma’lumotlarni kiritishga va tahrirlashga mo‘ljallangan
c) matn xatolarini tuzatish va hujjatlarni tahrirlash
d) jadval varaqlarini bosmaga chiqarish uchun
5. “matn xatolarini tuzatish va hujjatlarni tahrirlash” ni qaysi menyuda bajariladi?
a) Главная b) Формулы c) Данные d) Рецензирование
Dars materiallarini tushuntirish (materiallarni tushuntirish dars prezentatsiyasi va videorolik, amaliy harakatlar, tayyor ishlar ko’rgazmasini namoyish qilish bilan birgalikda olib boriladi).
|
| | |
http://kompy.info/otkazish-sanasi-sinf-11-sinf-mavzu-v2.html#Dars_materiallarini_tushuntirish_(materiallarni_tushuntirish_dars_prezentatsiyasi_va_videorolik,_amaliy_harakatlar,_tayyor_ishlar_ko’rgazmasini_namoyish_qilish_bilan_birgalikda_olib_boriladi). | O’tkazish sanasi: Sinf: 11-sinf Mavzu | |
O’tkazish sanasi: Sinf: 11-sinf Mavzu
|
bet | 1/84 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 22,7 Mb. | | #274857 |
Bog'liq 11-sinf INFORMATIKA
O’tkazish sanasi: ____________________ Sinf: 11-sinf ___________________
Mavzu: Grafik obyektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullari
Fan: Informatika
Darsning maqsadi:
Ta’limiy: O’quvchilarga grafik obyektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullarini o’rgatish.
Rivojlantiruvchi: O’quvchilarni mustaqil fikrlarini oshirish va rivojlantirish.
Tarbiyaviy: Vatanini sevish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘lish, odob-axloq qoidalariga rioya qilishni singdirish.
Tayanch va fanga oid kompetensiyalar:
TK: axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi atamalarni mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llay bilish;
FK: grafik ob’ektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullari, kompyuter grafikasi va uning turlari haqida bilimga ega bo‘ladi;
Dars usuli: suhbat, tushuntirish, “Savol-javob” metodi, “Rasmli boshqotirma” , “To‘g‘risini top”,”Yosh aktyor”o‘yinlari.
Dars turi: Yangi bilim berish.
O’quv jarayonining amaliga oshirish texnologiyasi:
O’qitish usullari: blits-so’rov, savol-javob.
O’qitish shakllari: guruhlara ishlash, frontal, jamoaviy.
O’qitish vositalari:11-sinf darsligi, mavzuga oid dars taqdimoti,
Monitoring va baholash: og’zaki va test nazorati, amaliy vazifalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy qism:
O’quvchilar bilan salomlashish
Xonani va o’quvchilarni darsga tayyorliklarini kuzatish
Yo’qlamani aniqlash
Navbatchi axboroti.
Siyosiy daqiqa.
Darsning maqsad va vazifalarini qo’yish.
Tayanch bilimlarning faollashtirish.
Uyga vazifalarini tekshirish va o’tilgan mavzuni mustahkamlash.
1. “Ribbon” so’zining ma’nosini toping.
a) Maydon. b) Tasma c) Katak d) Mantiq
2. MS Excel 2010 qachon ishlab chiqilgan?
a) 2003 yil b) 2005 yil c) 2010 yil d) 2008 yil
3. MS Excel 2010 menyular qatorini ko’rsating.
a) Главная, Вставка, Разметка страницы, Формулы, Данные, Рецензирование, Вид
b) Главная, Вставка, Разметка страницы, Ссылки, Данные, Рецензирование, Вид
c) Главная, Вставка, Разметка страницы, Формулы, Рассылки, Вид
d) Главная, Вставка, Формулы, Данные, Рецензирование, Вид
4. Главная menyusi qanday vazifalarni bajaradi?
a) jadvalga biror rasm, diagramma kabi obyektlarni joylashtirishga mo‘ljallangan
b) jadvallardagi ma’lumotlarni kiritishga va tahrirlashga mo‘ljallangan
c) matn xatolarini tuzatish va hujjatlarni tahrirlash
d) jadval varaqlarini bosmaga chiqarish uchun
5. “matn xatolarini tuzatish va hujjatlarni tahrirlash” ni qaysi menyuda bajariladi?
a) Главная b) Формулы c) Данные d) Рецензирование
Dars materiallarini tushuntirish (materiallarni tushuntirish dars prezentatsiyasi va videorolik, amaliy harakatlar, tayyor ishlar ko’rgazmasini namoyish qilish bilan birgalikda olib boriladi).
|
| | |
http://kompy.info/otkazish-sanasi-sinf-11-sinf-mavzu-v2.html#Rivojlantiruvchi | O’tkazish sanasi: Sinf: 11-sinf Mavzu | |
O’tkazish sanasi: Sinf: 11-sinf Mavzu
|
bet | 1/84 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 22,7 Mb. | | #274857 |
Bog'liq 11-sinf INFORMATIKA
O’tkazish sanasi: ____________________ Sinf: 11-sinf ___________________
Mavzu: Grafik obyektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullari
Fan: Informatika
Darsning maqsadi:
Ta’limiy: O’quvchilarga grafik obyektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullarini o’rgatish.
Rivojlantiruvchi: O’quvchilarni mustaqil fikrlarini oshirish va rivojlantirish.
Tarbiyaviy: Vatanini sevish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘lish, odob-axloq qoidalariga rioya qilishni singdirish.
Tayanch va fanga oid kompetensiyalar:
TK: axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi atamalarni mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llay bilish;
FK: grafik ob’ektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullari, kompyuter grafikasi va uning turlari haqida bilimga ega bo‘ladi;
Dars usuli: suhbat, tushuntirish, “Savol-javob” metodi, “Rasmli boshqotirma” , “To‘g‘risini top”,”Yosh aktyor”o‘yinlari.
Dars turi: Yangi bilim berish.
O’quv jarayonining amaliga oshirish texnologiyasi:
O’qitish usullari: blits-so’rov, savol-javob.
O’qitish shakllari: guruhlara ishlash, frontal, jamoaviy.
O’qitish vositalari:11-sinf darsligi, mavzuga oid dars taqdimoti,
Monitoring va baholash: og’zaki va test nazorati, amaliy vazifalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy qism:
O’quvchilar bilan salomlashish
Xonani va o’quvchilarni darsga tayyorliklarini kuzatish
Yo’qlamani aniqlash
Navbatchi axboroti.
Siyosiy daqiqa.
Darsning maqsad va vazifalarini qo’yish.
Tayanch bilimlarning faollashtirish.
Uyga vazifalarini tekshirish va o’tilgan mavzuni mustahkamlash.
1. “Ribbon” so’zining ma’nosini toping.
a) Maydon. b) Tasma c) Katak d) Mantiq
2. MS Excel 2010 qachon ishlab chiqilgan?
a) 2003 yil b) 2005 yil c) 2010 yil d) 2008 yil
3. MS Excel 2010 menyular qatorini ko’rsating.
a) Главная, Вставка, Разметка страницы, Формулы, Данные, Рецензирование, Вид
b) Главная, Вставка, Разметка страницы, Ссылки, Данные, Рецензирование, Вид
c) Главная, Вставка, Разметка страницы, Формулы, Рассылки, Вид
d) Главная, Вставка, Формулы, Данные, Рецензирование, Вид
4. Главная menyusi qanday vazifalarni bajaradi?
a) jadvalga biror rasm, diagramma kabi obyektlarni joylashtirishga mo‘ljallangan
b) jadvallardagi ma’lumotlarni kiritishga va tahrirlashga mo‘ljallangan
c) matn xatolarini tuzatish va hujjatlarni tahrirlash
d) jadval varaqlarini bosmaga chiqarish uchun
5. “matn xatolarini tuzatish va hujjatlarni tahrirlash” ni qaysi menyuda bajariladi?
a) Главная b) Формулы c) Данные d) Рецензирование
Dars materiallarini tushuntirish (materiallarni tushuntirish dars prezentatsiyasi va videorolik, amaliy harakatlar, tayyor ishlar ko’rgazmasini namoyish qilish bilan birgalikda olib boriladi).
|
| | |
http://kompy.info/masofaviy-va-ikkinchi-oliy-talim-fakulteti-soliq-va-soliqqa-to.html?page=2 | Ijtimoiy ta'sirlar - “masofaviy va ikkinchi oliy ta’lim” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan mustaqil ta`lim... | |
“masofaviy va ikkinchi oliy ta’lim” Fakulteti “Soliq va soliqqa tortish” fanidan mustaqil ta`lim uchun nazorat ishi
|
bet | 2/3 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 162,82 Kb. | | #274838 |
Bog'liq Ijtimoiy soliq va mahalliy yig’imlarIjtimoiy ta'sirlar - Sog‘liq va xavfsizlik: Aksiz solig‘i orqali qamrab olingan mahsulotlar iste'moli kamayishi, sog‘liqni saqlash xarajatlarini kamaytirishga yordam beradi.
- Iste'molchilar uchun narx: Aksiz solig‘i narxlarning oshishiga olib kelishi mumkin, bu esa iste'molchilarni alternativ mahsulotlarga yoki sog‘lom hayot tarziga o‘tishga undaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligining zimmasiga yuklatiladi. Soliq hisoboti soliq hisobida turilgan joydagi soliq organlariga soliq to‘lovchi tomonidan ortib boruvchi yakun bilan har oyda hisobot davridan keyingi oyning 15 kunidan kechiktirmay, yil yakunlari bo‘yicha esa yillik moliyaviy hisobot topshiriladigan muddatda taqdim etiladi. O‘zbekiston Respublikasida faoliyatni doimiy muassasa orqali amalga oshirayotgan O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari bo‘lgan yuridik shaxslar tomonidan yil yakunlari bo‘yicha soliqning hisoboti hisobot yilidan keyingi yilning 25 martiga qadar taqdim etiladi. - O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligining zimmasiga yuklatiladi. Soliq hisoboti soliq hisobida turilgan joydagi soliq organlariga soliq to‘lovchi tomonidan ortib boruvchi yakun bilan har oyda hisobot davridan keyingi oyning 15 kunidan kechiktirmay, yil yakunlari bo‘yicha esa yillik moliyaviy hisobot topshiriladigan muddatda taqdim etiladi. O‘zbekiston Respublikasida faoliyatni doimiy muassasa orqali amalga oshirayotgan O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari bo‘lgan yuridik shaxslar tomonidan yil yakunlari bo‘yicha soliqning hisoboti hisobot yilidan keyingi yilning 25 martiga qadar taqdim etiladi.
- Soliqni to‘lash har oyda, soliq hisobotini taqdim etish muddatlaridan kechiktirmay amalga oshiriladi.
Soliq soliq to‘lovchining kalendar oyda ishlagan kunlari sonidan qat’i nazar: 1) yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan — oyiga bazaviy hisoblash miqdorining bir baravaridan kam bo‘lmagan miqdorda; 2) yakka tartibdagi tadbirkor bilan mehnat munosabatlarida bo‘lgan jismoniy shaxslar tomonidan (bundan buyon matnda yakka tartibdagi tadbirkorning xodimlari deb yuritiladi) — oyiga bazaviy hisoblash miqdorining 50 foizi miqdorida; 3) faoliyatni yuridik shaxs tashkil etmagan holda, oilaviy tadbirkorlik shaklida amalga oshiruvchi oila a’zolari tomonidan: yakka tartibdagi tadbirkor sifatida ro‘yxatdan o‘tgan oila a’zosi tomonidan — oyiga bazaviy hisoblash miqdorining bir baravaridan kam bo‘lmagan miqdorda; oilaning boshqa a’zolari tomonidan (bundan o‘n sakkiz yoshga to‘lmaganlar mustasno) — oyiga bazaviy hisoblash miqdorining 50 foizi miqdorida; - Soliq soliq to‘lovchining kalendar oyda ishlagan kunlari sonidan qat’i nazar: 1) yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan — oyiga bazaviy hisoblash miqdorining bir baravaridan kam bo‘lmagan miqdorda; 2) yakka tartibdagi tadbirkor bilan mehnat munosabatlarida bo‘lgan jismoniy shaxslar tomonidan (bundan buyon matnda yakka tartibdagi tadbirkorning xodimlari deb yuritiladi) — oyiga bazaviy hisoblash miqdorining 50 foizi miqdorida; 3) faoliyatni yuridik shaxs tashkil etmagan holda, oilaviy tadbirkorlik shaklida amalga oshiruvchi oila a’zolari tomonidan: yakka tartibdagi tadbirkor sifatida ro‘yxatdan o‘tgan oila a’zosi tomonidan — oyiga bazaviy hisoblash miqdorining bir baravaridan kam bo‘lmagan miqdorda; oilaning boshqa a’zolari tomonidan (bundan o‘n sakkiz yoshga to‘lmaganlar mustasno) — oyiga bazaviy hisoblash miqdorining 50 foizi miqdorida;
|
| | |
http://kompy.info/otkazish-sanasi-sinf-11-sinf-mavzu-v2.html#Darsning_maqsad_va_vazifalarini_qo’yish.__Tayanch_bilimlarning_faollashtirish.__Uyga_vazifalarini_tekshirish_va_o’tilgan_mavzuni_mustahkamlash. | O’tkazish sanasi: Sinf: 11-sinf Mavzu | |
O’tkazish sanasi: Sinf: 11-sinf Mavzu
|
bet | 1/84 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 22,7 Mb. | | #274857 |
Bog'liq 11-sinf INFORMATIKA
O’tkazish sanasi: ____________________ Sinf: 11-sinf ___________________
Mavzu: Grafik obyektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullari
Fan: Informatika
Darsning maqsadi:
Ta’limiy: O’quvchilarga grafik obyektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullarini o’rgatish.
Rivojlantiruvchi: O’quvchilarni mustaqil fikrlarini oshirish va rivojlantirish.
Tarbiyaviy: Vatanini sevish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘lish, odob-axloq qoidalariga rioya qilishni singdirish.
Tayanch va fanga oid kompetensiyalar:
TK: axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi atamalarni mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llay bilish;
FK: grafik ob’ektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullari, kompyuter grafikasi va uning turlari haqida bilimga ega bo‘ladi;
Dars usuli: suhbat, tushuntirish, “Savol-javob” metodi, “Rasmli boshqotirma” , “To‘g‘risini top”,”Yosh aktyor”o‘yinlari.
Dars turi: Yangi bilim berish.
O’quv jarayonining amaliga oshirish texnologiyasi:
O’qitish usullari: blits-so’rov, savol-javob.
O’qitish shakllari: guruhlara ishlash, frontal, jamoaviy.
O’qitish vositalari:11-sinf darsligi, mavzuga oid dars taqdimoti,
Monitoring va baholash: og’zaki va test nazorati, amaliy vazifalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy qism:
O’quvchilar bilan salomlashish
Xonani va o’quvchilarni darsga tayyorliklarini kuzatish
Yo’qlamani aniqlash
Navbatchi axboroti.
Siyosiy daqiqa.
Darsning maqsad va vazifalarini qo’yish.
Tayanch bilimlarning faollashtirish.
Uyga vazifalarini tekshirish va o’tilgan mavzuni mustahkamlash.
1. “Ribbon” so’zining ma’nosini toping.
a) Maydon. b) Tasma c) Katak d) Mantiq
2. MS Excel 2010 qachon ishlab chiqilgan?
a) 2003 yil b) 2005 yil c) 2010 yil d) 2008 yil
3. MS Excel 2010 menyular qatorini ko’rsating.
a) Главная, Вставка, Разметка страницы, Формулы, Данные, Рецензирование, Вид
b) Главная, Вставка, Разметка страницы, Ссылки, Данные, Рецензирование, Вид
c) Главная, Вставка, Разметка страницы, Формулы, Рассылки, Вид
d) Главная, Вставка, Формулы, Данные, Рецензирование, Вид
4. Главная menyusi qanday vazifalarni bajaradi?
a) jadvalga biror rasm, diagramma kabi obyektlarni joylashtirishga mo‘ljallangan
b) jadvallardagi ma’lumotlarni kiritishga va tahrirlashga mo‘ljallangan
c) matn xatolarini tuzatish va hujjatlarni tahrirlash
d) jadval varaqlarini bosmaga chiqarish uchun
5. “matn xatolarini tuzatish va hujjatlarni tahrirlash” ni qaysi menyuda bajariladi?
a) Главная b) Формулы c) Данные d) Рецензирование
Dars materiallarini tushuntirish (materiallarni tushuntirish dars prezentatsiyasi va videorolik, amaliy harakatlar, tayyor ishlar ko’rgazmasini namoyish qilish bilan birgalikda olib boriladi).
|
| | |
http://kompy.info/3-maruza-kompyuterning-tashkil-etilishi-ularning-arxitekturasi.html#Saqlash_Qurilmalari | 3-Ma’ruza Kompyuterning tashkil etilishi ularning arxitekturasi va xususiyatlari. Reja | |
3-Ma’ruza Kompyuterning tashkil etilishi ularning arxitekturasi va xususiyatlari. Reja
|
bet | 1/3 | Sana | 13.10.2024 | Hajmi | 176,75 Kb. | | #274899 |
Bog'liq 3-Ma\'ruza 3-Ma’ruza Kompyuterning tashkil etilishi ularning arxitekturasi va xususiyatlari. Reja: Kompyuter arxitekturasi — bu kompyuterning asosiy komponentlari va ularning o'zaro aloqalarini belgilovchi struktura. Kompyuterlar quyidagi asosiy komponentlardan tashkil topadi: Kompyuter arxitekturasi — bu kompyuterning asosiy komponentlari va ularning o'zaro aloqalarini belgilovchi struktura. Kompyuterlar quyidagi asosiy komponentlardan tashkil topadi: Markaziy Protsessor Blok (CPU): Bu kompyuterning "miya"si bo'lib, u ma'lumotlarni qayta ishlaydi va instruktsiyalarni bajaradi. Xotira (RAM): Ijro etish uchun zarur bo'lgan vaqtinchalik ma'lumotlarni saqlaydi. Bu xotira tezkor, ammo energiya ta'minoti to'xtaganda ma'lumotlarni yo'qotadi. Saqlash Qurilmalari: Qattiq disk (HDD): Katta hajmdagi ma'lumotlarni uzoq muddat saqlaydi. Soliq (SSD): Tezkor va samarali saqlash qurilmasi, ma'lumotlarni tezda o'qish va yozish imkonini beradi. Onlayn va Tashqi Qurilmalar: Video karta: Grafik ma'lumotlarni qayta ishlaydi va ekran orqali ko'rsatadi. Ovoz kartasi: Ovoz ma'lumotlarini qayta ishlaydi va ovoz chiqaradi. Kirish-chiqish qurilmalari: Klaviatura, sichqoncha, printer va boshqa qurilmalar. Anjuman Boshqaruv Bloki (Motherboard): Barcha komponentlarni bir-biriga ulab, ularning o'zaro ishlashini ta'minlaydi. Tizim Dasturi (Operating System): Kompyuterning asosiy dasturi bo'lib, apparat va dasturlar o'rtasidagi interfeysni ta'minlaydi. Tarmoq Qurilmalari: Internetga ulanish va boshqa kompyuterlar bilan aloqa qilish uchun zarur.
|
| | |
http://kompy.info/3-maruza-kompyuterning-tashkil-etilishi-ularning-arxitekturasi.html#Tizim_Dasturi_(Operating_System) | 3-Ma’ruza Kompyuterning tashkil etilishi ularning arxitekturasi va xususiyatlari. Reja | |
3-Ma’ruza Kompyuterning tashkil etilishi ularning arxitekturasi va xususiyatlari. Reja
|
bet | 1/3 | Sana | 13.10.2024 | Hajmi | 176,75 Kb. | | #274899 |
Bog'liq 3-Ma\'ruza 3-Ma’ruza Kompyuterning tashkil etilishi ularning arxitekturasi va xususiyatlari. Reja: Kompyuter arxitekturasi — bu kompyuterning asosiy komponentlari va ularning o'zaro aloqalarini belgilovchi struktura. Kompyuterlar quyidagi asosiy komponentlardan tashkil topadi: Kompyuter arxitekturasi — bu kompyuterning asosiy komponentlari va ularning o'zaro aloqalarini belgilovchi struktura. Kompyuterlar quyidagi asosiy komponentlardan tashkil topadi: Markaziy Protsessor Blok (CPU): Bu kompyuterning "miya"si bo'lib, u ma'lumotlarni qayta ishlaydi va instruktsiyalarni bajaradi. Xotira (RAM): Ijro etish uchun zarur bo'lgan vaqtinchalik ma'lumotlarni saqlaydi. Bu xotira tezkor, ammo energiya ta'minoti to'xtaganda ma'lumotlarni yo'qotadi. Saqlash Qurilmalari: Qattiq disk (HDD): Katta hajmdagi ma'lumotlarni uzoq muddat saqlaydi. Soliq (SSD): Tezkor va samarali saqlash qurilmasi, ma'lumotlarni tezda o'qish va yozish imkonini beradi. Onlayn va Tashqi Qurilmalar: Video karta: Grafik ma'lumotlarni qayta ishlaydi va ekran orqali ko'rsatadi. Ovoz kartasi: Ovoz ma'lumotlarini qayta ishlaydi va ovoz chiqaradi. Kirish-chiqish qurilmalari: Klaviatura, sichqoncha, printer va boshqa qurilmalar. Anjuman Boshqaruv Bloki (Motherboard): Barcha komponentlarni bir-biriga ulab, ularning o'zaro ishlashini ta'minlaydi. Tizim Dasturi (Operating System): Kompyuterning asosiy dasturi bo'lib, apparat va dasturlar o'rtasidagi interfeysni ta'minlaydi. Tarmoq Qurilmalari: Internetga ulanish va boshqa kompyuterlar bilan aloqa qilish uchun zarur.
|
| | |
http://kompy.info/3-maruza-kompyuterning-tashkil-etilishi-ularning-arxitekturasi.html#Markaziy_Protsessor_Blok_(CPU) | 3-Ma’ruza Kompyuterning tashkil etilishi ularning arxitekturasi va xususiyatlari. Reja | |
3-Ma’ruza Kompyuterning tashkil etilishi ularning arxitekturasi va xususiyatlari. Reja
|
bet | 1/3 | Sana | 13.10.2024 | Hajmi | 176,75 Kb. | | #274899 |
Bog'liq 3-Ma\'ruza 3-Ma’ruza Kompyuterning tashkil etilishi ularning arxitekturasi va xususiyatlari. Reja: Kompyuter arxitekturasi — bu kompyuterning asosiy komponentlari va ularning o'zaro aloqalarini belgilovchi struktura. Kompyuterlar quyidagi asosiy komponentlardan tashkil topadi: Kompyuter arxitekturasi — bu kompyuterning asosiy komponentlari va ularning o'zaro aloqalarini belgilovchi struktura. Kompyuterlar quyidagi asosiy komponentlardan tashkil topadi: Markaziy Protsessor Blok (CPU): Bu kompyuterning "miya"si bo'lib, u ma'lumotlarni qayta ishlaydi va instruktsiyalarni bajaradi. Xotira (RAM): Ijro etish uchun zarur bo'lgan vaqtinchalik ma'lumotlarni saqlaydi. Bu xotira tezkor, ammo energiya ta'minoti to'xtaganda ma'lumotlarni yo'qotadi. Saqlash Qurilmalari: Qattiq disk (HDD): Katta hajmdagi ma'lumotlarni uzoq muddat saqlaydi. Soliq (SSD): Tezkor va samarali saqlash qurilmasi, ma'lumotlarni tezda o'qish va yozish imkonini beradi. Onlayn va Tashqi Qurilmalar: Video karta: Grafik ma'lumotlarni qayta ishlaydi va ekran orqali ko'rsatadi. Ovoz kartasi: Ovoz ma'lumotlarini qayta ishlaydi va ovoz chiqaradi. Kirish-chiqish qurilmalari: Klaviatura, sichqoncha, printer va boshqa qurilmalar. Anjuman Boshqaruv Bloki (Motherboard): Barcha komponentlarni bir-biriga ulab, ularning o'zaro ishlashini ta'minlaydi. Tizim Dasturi (Operating System): Kompyuterning asosiy dasturi bo'lib, apparat va dasturlar o'rtasidagi interfeysni ta'minlaydi. Tarmoq Qurilmalari: Internetga ulanish va boshqa kompyuterlar bilan aloqa qilish uchun zarur.
|
| | |
http://kompy.info/ozbekiston-respublikasi-raqamli-texnologiyalar-vazirligi-muham-v229.html | O'zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti farg‘ona filiali | O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI
TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
FARG‘ONA FILIALI
716-20 guruh talabasi
M x
a mudov Maqsudjonning
“Ma'lumotlarning intellektual tahlili”
fanidan bajargan
AMALIY
ISHI
Mavzu: Anaconda virtual muhitini sozlash. Phyton kutubxonalarini
o’rnatish.
Ushbu maqola sizning mashinangizga moslashtirilgan mashinani o'rganish yoki
ma'lumotlar fanining anakonda muhitini qanday o'rnatishingiz haqida oson va
amaliy qo'llanma. Hozirgi vaqtda anakonda mashinani o'rganish paketini
boshqarish va joylashtirishni soddalashtirish uchun eng yaxshi ochiq manba
manbalaridan biridir.
Anakonda nad mini-konda o'rtasidagi farq shundaki, anakonda ko'plab
kutubxonalar va paketlar bilan birga keladi. Boshqa tomondan, Miniconda juda
kam sonli asosiy kutubxonalar bilan birga keladi, shuning uchun juda
moslashtirilgan
muhitni
o'rnatish
yaxshidir. Bundan
tashqari,
agar
siz
kompyuteringizda bo'sh joyni tejashni istasangiz, mincoda - bu eng yaxshi usul.
Ushbu qo'llanmada men mashinani o'rganish loyihalari uchun Anaconda va
miniconda-ni qanday o'rnatish bo'yicha bosqichma-bosqich protseduralarni
muhokama qilaman.
Tarkib
Anaconda o'rnatish
Miniconda o'rnatish
Visual Studio o'rnatish
GPUni ayblash uchun CUDA o'rnatilishi
Mashinani o'rganish uchun anakonda muhitini yaratish
Jupyer va spyder ishga tushirilmoqda
Anakonda o'rnatish
Ushbu
Anacoda veb-saytiga
o'ting va yuklab olish tugmasini bosing va 64 yoki 32
grafik o'rnatuvchini tanlang va uni yuklab oling. Pyhton 3 so'nggi versiya bo'lgani
uchun men Python 2 dan python 3 ni tavsiya qilaman.
2. Yuklab olishni toping va uni oching, so'ng keyingi tugmasini bosing.
3. Quyidagi oynalarda quyidagi amallarni bajaring
-> Men roziman -> "faqat men" Keyingi -> "maqsadli papka" Keyingi ->
4. Bu yerga kelganingizda, quyidagi rasmda ko'rsatilganidek, ikkinchi variantni
tanlashni taklif qilaman, keyin o'rnatish tugmasini bosing.
5. O'rnatish tugallangach, "tugallandi" bilan quyidagi oynani ko'rsatadi.
Mini Conda o'rnatish
Quyidagi veb-saytdan miniconda o'rnating (men Windows o'rnatish python 3.7 ni
o'rnatdim)
https://docs.conda.io/en/latest/miniconda.html
Yuklab olingan o'rnatish faylini oching, u quyida ko'rsatilgan. Keyingi tugmasini
bosing va barcha standart tanlangan variantlarni saqlab, o'rnatishni boshlang.
Miniconda anakondaning engil versiyasi bo'lgani uchun (10x kamroq, 2,15 Gb va
200 MB) foydalanuvchi uni o'z ehtiyojlariga moslashtirishi kerak. Shunday qilib,
biz o'rnatilgan minikondani mashinani o'rganish uchun ideal qilish uchun
moslashtiramiz.
Uni muvaffaqiyatli o'rnatganingizni tekshirish uchun boshlang'ich satriga o'ting va
miniconda-ni qidiring, so'ng uni oching va "conda" deb yozing va Enter tugmasini
bosing. Quyida ko'rsatilganidek, condo ixtiyoriy argumentlarini ko'rasiz.
Visual studio-ni o'rnating
Chuqur oʻrganish yechimlarini yaratish, sinab koʻrish va oʻrnatish uchun
foydalanishingiz mumkin boʻlgan integratsiyalashgan ishlab chiqish muhitiga
(IDE) ega boʻlish uchun sizga Visual Studio Tools kerak boʻladi.
Yuklab oling va
Visual Studio ni o'rnataman.
Jamiyat versiyasini tanlang (bepul
versiya). Biz python muhitida foydalanishga qiziqqanimiz sababli, tanlov python
ishlab chiqish etarli bo'ladi.
CUDA Toolkit va cuDNN o'rnatilmoqda
GPU-ni qo'llab-quvvatlaydigan drayveringiz borligiga ishonch hosil qiling. Odatiy
maslahat - GPU uchun eng so'nggi drayverni o'rnatish. Ushbu drayver hech qanday
o'zgarishsiz CUDA 8.x, CUDA 9.x va/yoki CUDA 10.x ni qo'llab-quvvatlaydi. Bu
erda
NVIDIA drayverlarini yuklab oling
. To'g'ri drayverni olish uchun GPU
spetsifikatsiyasiga asoslangan variantlarni to'ldiring.
2. Drayvingizni yangilaganingizdan so'ng,
eng so'nggi CUDA asboblar to'plamini
o'rnating.
Kompyuteringiz spetsifikatsiyasi asosida variantlarni tanlang va asboblar
to'plamini o'rnating.
3. Ish tugagach, kompyuteringizni qayta ishga tushiring.
Mashinani o'rganish uchun anakonda muhitini yaratish
Avval “ML_env” nomli muhit yarataylik. Boshlash panelidan "miniconda" yoki
"anaconda" so'rov oynasini oching va quyidagi buyruqni bajaring.
| |
http://kompy.info/auditning-turlari-va-shakllari.html?page=2 | Ichki audit - Auditning turlari va shakllari | |
Auditning turlari va shakllari
|
bet | 2/6 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 176,41 Kb. | | #274850 |
Bog'liq Auditning turlari va shakllariIchki audit – bu xo’jalik ichida uning faoliyatining samaradorligini tekshirish va aniqlashda mustaqil baho berishdir. Ichki audit uchun korxonaning o’zi yoki uning bir bo’limi – korxona ichidagi nazorat bo’limi javob beradi. Ichki auditning maqsadi
korxona xizmatchilariga o’zlarining majburiyatlarini a’lo darajada bajarishga yordam berishdir. Ichki audit korxonaga tekshirilayotgan ob’ektlar haqida aniq tahlil, baholash, tavsiya maslahat va ma’lumotlarni beradi.
Ichki auditning vazifalari quyidagilardan iborat:
korxonaning ishiga moliyaviy nazorat;
iqtisodiy ko’rsatkichlar bo’yicha ichki nazorat tizimi ixtisoslashganligini tekshirish;
boshqaruv xodimlarining ishlab chiqarish va sotish bo’yicha tahlil ishlari;
korxonalarning likvidligi, rentabelligi va ish faoliyatini baholash.
korxona ishini yaxshilash bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
Korxonada ichki auditorning bo’lishi shu korxona uchun foydalidir. Tekshirish o’tkazish usullari tashqi auditnikiga o’xshash bo’lib, tekshirish hajmi va ob’ekti jihatdan farq qiladi.
Ichki audit, avvalo, korxonada moddiy boyliklarning saqlanishi va foydalanilishi, hisob-kitobning to’g’riligi va boshqa ob’ektlarni tekshirishga qaratiladi. Ichki auditda, odatda, to’liq tekshirish o’tkaziladi.
Ichki audit faoliyatining eng keng tarqalgan turi operatsion auditdir. Operatsion audit – bu auditorning korxonada resurslardan samarali foydalanish, samarali yutuqlarga erish maqsadida korxonaning moliya-xo’jalik faoliyatini tekshirishdir. Uning maqsadi – xodimlarning o’z vazifalarini bajarish va korxona rentabelligini oshirishga yordam berishdir.
Ichki auditorlarga ham mustaqillik kerak. Ular axborot to’plashda korxona rahbari tazyiqidan xoli bo’lishi lozim.
Ichki audit quyidagi shakllarda tuzilishi mumkin:
yillik hisobotni tasdiqlash uchun aktsionerlarning umumiy yig’ilishida har yili saylanadigan, doimiy faoliyat ko’rsatadigan taftish komissiyasi shaklida. Uni
tuzish zaruriyati korxona Nizomida ko’rsatiladi. Ko’p hollarda taftish komissiyasi tuzilmay qoladi.
Korxona rahbari tomonidan bevosita tashkil etilgan maxsus ichki nazorat bo’limi shaklida;
Auditorlik firmasi bilan shartnomaga muvofiq ichki auditni o’tkazish shaklida.
Agar korxonada ichki audit tashkil etilgan bo’lsa, tashqi auditor uning yordamidan foydalanishi mumkin. Tashqi auditor ishining samaradorligi ichki auditor bilan hamkorlik qilsa, ancha ortadi.
Har yillik auditorlik tekshiruvi davomida ichki auditor tashqi auditor nazorati ostida alohida ishlarni bajarishi mumkin.
|
| | |
http://kompy.info/auditning-turlari-va-shakllari.html?page=4 | Xorijda auditorlik faoliyatining hozirgi | |
Xorijda auditorlik faoliyatining hozirgi
|
bet | 4/6 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 176,41 Kb. | | #274850 |
Bog'liq Auditning turlari va shakllariXorijda auditorlik faoliyatining hozirgi holati
Bozor iqtisodiyoti taraqqiy etgan Evropa va Amerika mamlakatlarida auditorlik faoliyati ko’p asrlik tajribaga ega. Audit rivojlangan huquqiy iqtisodiyot va zamonaviy huquqiy jamiyat sifatida aynan Evropada shakllangan (uning tarixi juda katta bo’lib, alohida tadqiqot obekti bo’lishi mumkin).
Auditning xalqaro nazariyasi va amaliyoti raqobatli kurash sharoitida yuzaga kelgan. Xalqaro amaliyotda bularning barchasi tegishli tadqiqotlar va keng ommaviy muhokamalar bilan birga olib borilgan. Natijada, hozirgi davrga kelib auditning mustahkam xalqaro huquqiy asosi yaratildi, uni tashkil etishning batafsil shakllari ishlab chiqildi, auditorlar uchun keng ko’lamdagi uslubiy materiallar nashr qilinmoqda va doimiy ravishda to’ldirib borilmoqda. Ularda auditorlik faoliyatining asosiy tushunchalari, terminlari va kategoriyalari ta’riflangan va turkumlangan.
Respublikamizdagi auditorlik tashkilotlarining to’plangan tajribalarini o’rganish shuni ko’rsatmoqdaki, u yaqqol ifodalangan milliy xususiyatlarga ega. Shu bilan birga, xorijiy manbalardagi qoidalar O’zbekistonda auditorlik faoliyatining barpo bo’lishi va rivojlantirilishi uchun foydali hamda qiziqarli ekanligini ta’kidlash joizdir. Chunonchi, bizning respublikamizda ham xalqaro tajribani hisobga olgan holda O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi tomonidan 1999-2003 yillarda 18 ta auditorlik faoliyati milliy standarti (AFMS) ishlab chiqildi va Adliya vazirligida ro’yxatdan o’tkazilib, auditorlik amaliyotida qo’llanilmoqda hamda ularni ishlab chiqish davom etmoqda.
Xorijiy olimlar auditning dastavval G’arbda ham faqat buxgalteriya hujjatlari va hisobotlarini tekshirish va tasdiqlashdan iborat faoliyat sifatida shakllanganligini tan oladilar. Auditorlar asosan dastlabki hujjatlarni, buxgalteriya hisobi registrlarini hamda ular asosida tuzilgan moliyaviy hisobotlarni tekshirgan va tasdiqlagan (yoki tasdiqlamagan). Masalan, Roy Dodj fikricha, auditorlik faoliyati so’nggi 25 yilda uch evolyutsion bosqichni bosib o’tgan: birinchi – tasdiqlovchi audit; ikkinchi – sistemali yo’naltirilgan audit; va nihoyat, so’nggisi, uchinchisi – riskka asoslangan audit.
Demak, keyinchalik auditorlik faoliyati ma’lum bir tizimga solingan (aniq maqsadga yo’naltirilgan). Bunda amaliyotdagi professional-auditorlar buxgalteriya hujjatlari va yozuvlarini tuzuvchi hamda qo’llovchi kishilar orasidagi (o’z mijozlari biznesining tashkilotchilari va ijrochilari o’rtasidagi) munosabatlarni o’rgana boshlaganlar. Ular xatolarning oldini olish maqsadida har bir mijoz-korxona boshqaruv tizimining va birinchi navbatda ichki nazorat tizimi, xususan, ichki auditning samaradorligini oshirishga asosiy e’tiborni qarata boshladilar.
Agar mijoz-korxonadagi ichki nazorat ma’lum darajada bo’sh bo’lsa, butun tekshiriladigan davr uchun hisobotdagi ko’plab xatolar va noaniqliklarni bartaraf etishga yordam bermasa, u holda amaliyotchi auditorlar sistemali yo’naltirilgan audit printsiplariga rioya qilgan holda ko’rsatilgan kamchiliklarni tugatish bo’yicha mijozga keng ko’lamdagi tavsiyalar berib, unga konstruktiv yordam ko’rsatadi. Bu esa hisobning aniqligi va hisobot ma’lumotlarining ishonchliligiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Shunday qilib, auditorlik faoliyatiga sistemali yondashuv audit sifatining kafolatiga aylangan.
Va nihoyat, zamonaviy audit, asosan xalqaro amaliyotda – risk (tavakkalchilik)ka asoslangan audit vujudga kelgan. Bu nafaqat tasdiqlovchi auditning, balki maqsadli-sistemali auditning ham, ammo ko’proq statistik yoki nostatistik tanlab tekshirishga asoslangan jarayondir. Bizning respublikamizda auditorlik faoliyatiga statistik usullarni tadbiq qilish, aniqrog’i, auditorlik statistikasini fan tarmog’i sifatida shakllantirishga ilmiy negiz mavjud va uni rivojlantirish istiqbolga ega.
G’arb mamlakatlarida, masalan, AQShda, buxgalteriya hisobining umumqabul qilingan printsiplari – BXUP – (GAAP – Generally Accepted Accounting Principles) tizimiga rioya qilish barcha buxgalterlar va auditorlar uchun majburiy hisoblanadi. AQSh ning o’zida buxgalteriya hisobi standartlari uzoq vaqt ommaviy muhokama qilinganidan so’ng, mustaqil kengash – Financial Accounting Standards Board (FASB) tomonidan tasdiqlanadi.
Buxgalteriya hisobi standartlari bilan birga audit standartlari ham qo’llaniladi. AQShda ular auditning umumqabul qilingan standartlari – AUS (GAAS – Generally
Accepted Auditing Standards) deb ataladi. Ular auditorlik tekshiruvlarini tashkil etish va o’tkazishda hamda uchraydigan muammmolarni hal etishda qo’llaniladi. Standartlar Amerika qasamyod qilgan buxgalterlar instituti – AQBI (AICPA – American Institute of certified Public Accountants)ning maxsus bo’limi tomonidan ishlab chiqilgan. Ular mamlakatdagi barcha buxgalterlar uchun majburiy hisoblanadi. Standartlarga rioya qilinmagan hollarda sudlar va auditorlar ustidan nazorat qiluvchi boshqa organlar ular faoliyatini to’xtatishga haqlidir.
|
| | |
http://kompy.info/auditning-turlari-va-shakllari.html?page=5 | Xalqaro audit tizimi va uning modellari | |
Xalqaro audit tizimi va uning modellari
|
bet | 5/6 | Sana | 12.10.2024 | Hajmi | 176,41 Kb. | | #274850 |
Bog'liq Auditning turlari va shakllari
XX asrning ikkinchi yarmi hamda XXI asr dastlabki yillari jahon mamlakatlari o’rtasida o’zaro hamkorlik va integratsiya jarayonlarining kuchayishi bilan izohlanadi. Xalqaro maydonda iqtisodiy munosabatlarning tobora chuqurlashib borishi jahonning turli mintaqalarida erkin iqtisodiy zonalarning vujudga kelishiga va transmilliy korporatsiyalar faoliyatining kuchayishiga turtki berdi.
Biznes va aloqalarning jahon mamlakatlari bo’ylab baynalmilallashuvi buxgalteriya hisobi va audit tizimining ham xalqaro ko’rinishga ega bo’lishiga olib keldi. Shunday bir sharoitda transmilliy korporatsiyalar va ularning jahonning boshqa mamlakatlaridagi bo’linmalari o’rtasida hisob va audit tizimini yuritishda yangicha tartib ishlab chiqilishini taqozo qildi. Turli mamlakatlarda auditorlik faoliyatiga turlicha yondoshilishiga qaramasdan, jahon xo’jaligi va moliya bozorlarining baynalmilallashuvi kuchayib borayotganligini aks ettiruvchi unifikatsiyalangan qoidalarni ishlab chiqish zarur.
Ma’lumki, xalqaro audit standartlari jahon mamlakatlarida turlicha qo’llaniladi. Bunga asosiy sabab, ushbu mamlakatlarda buxgalteriya hisobining turlicha modellari amal qilishidadir. Olimlarning ta’kidlashicha, hozirgi kunda dunyoda buxgalteriya hisobi va audit tizimining quyidagi modellari mavjud:
Jahon mamlakatlarda buxgalteriya hisobi va audit tizimining turlicha yuritilishi hisob va audit sohasida standartlarni muvofiqlashtirish va tatbiq etishni taqozo etdi. Xususan, bu tadbir bilan IAPS shug’ullanadi. IFAC huzuridagi Xalqaro auditorlik amaliyoti qo’mitasi (IAPS) auditorlik faoliyati kam taraqqiy etgan davlatlarda ushbu kasbning mavqeini ko’tarish maqsadida xalqaro auditorlik standartlarini qo’llashni muvofiqlashtirib turadi.
Bugungi kunga kelib xalqaro audit standartlarini jahon mamlakatlari bo’yicha qo’llanilish darajasiga ko’ra quyidagi ko’rinishi mavjud:
AQSh, Kanada va Buyuk Britaniyaning auditorlik faoliyatida milliy standartlar amal qilib, xalqaro auditorlik standartlaridan ma’lumot uchun foydalaniladi.
Avstraliya, Braziliya, Niderlandiya va boshqa davlatlarda xalqaro auditorlik standartlari milliy auditorlik standartlarini ishlab chiqishda asos bo’lib xizmat qiladi. O’zbekistonda ham xalqaro audit standartlari asosida auditning milliy standartlari ishlab chiqilmoqda va amaliyotga tatbiq etilmoqda.
Malayziya va Nigeriyada milliy standartlar ishlab chiqilmaydi, ularning auditorlik amaliyotida xalqaro standartlar to’lig’icha amal qiladi.
Har bir mamlakatda auditning standartlarini ishlab chiqishda maxsus tashkilotlar faoliyat yuritadi. Masalan, AQShda standartlarni ishlab chiqish bilan Moliyaviy hisobot standartlarini ishlab chiquvchi kengash (FASB) shug’ullanadi. Ushbu standartlarning amalda qo’llanilishini nazorat qilish hukumatning Qimmatli qog’ozlar va birjalar bo’yicha komissiyasi (SEC) zimmasiga yuklatilgan. FASB va SECning o’zaro hamkorligi tufayli AQShda audit standartlari qo’llanilishining samarali mexanizmi yaratilgan.
Auditning vatani hisoblangan Buyuk Britaniyada esa buxgalteriya hisobi va audit siyosati asosan nohukumat tashkilotlar tomonidan olib boriladi. Shu boisdan AQSh va Buyuk Britaniyada qabul qilingan audit standartlari bir-biriga mos tushmaydi.
Frantsiyada auditning milliy standartlarini Milliy kompaniya qo’mitasi tomonidan ishlab chiqiladi. Ushbu davlatda qabul qilinadigan auditning milliy standartlari xalqaro standartlarga to’lig’icha mos keladi, ayrim mutaxassislarning aytishicha, Frantsiyada qabul qilinadigan milliy standartlar «Xalqaro standartlarning frantsuzcha varianti» deb yuritiladi.
Umuman olganda, xalqaro auditorlik standartlari jahon miqyosida audit tizimini unifikatsiyalashga xizmat qiladi. Respublikamiz iqtisodiyotini yanada rivojlantirish yo’lida auditorlik faoliyatini xalqaro standartlar asosida tashkil qilish hamda milliy auditorlik standartlarini qabul qilish jarayonida yuqorida sanab o’tilgan mamlakatlar tajribasidan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
|
| | |
http://kompy.info/3-maruza-kompyuterning-tashkil-etilishi-ularning-arxitekturasi.html#Video_karta | 3-Ma’ruza Kompyuterning tashkil etilishi ularning arxitekturasi va xususiyatlari. Reja | |
3-Ma’ruza Kompyuterning tashkil etilishi ularning arxitekturasi va xususiyatlari. Reja
|
bet | 1/3 | Sana | 13.10.2024 | Hajmi | 176,75 Kb. | | #274899 |
Bog'liq 3-Ma\'ruza 3-Ma’ruza Kompyuterning tashkil etilishi ularning arxitekturasi va xususiyatlari. Reja: Kompyuter arxitekturasi — bu kompyuterning asosiy komponentlari va ularning o'zaro aloqalarini belgilovchi struktura. Kompyuterlar quyidagi asosiy komponentlardan tashkil topadi: Kompyuter arxitekturasi — bu kompyuterning asosiy komponentlari va ularning o'zaro aloqalarini belgilovchi struktura. Kompyuterlar quyidagi asosiy komponentlardan tashkil topadi: Markaziy Protsessor Blok (CPU): Bu kompyuterning "miya"si bo'lib, u ma'lumotlarni qayta ishlaydi va instruktsiyalarni bajaradi. Xotira (RAM): Ijro etish uchun zarur bo'lgan vaqtinchalik ma'lumotlarni saqlaydi. Bu xotira tezkor, ammo energiya ta'minoti to'xtaganda ma'lumotlarni yo'qotadi. Saqlash Qurilmalari: Qattiq disk (HDD): Katta hajmdagi ma'lumotlarni uzoq muddat saqlaydi. Soliq (SSD): Tezkor va samarali saqlash qurilmasi, ma'lumotlarni tezda o'qish va yozish imkonini beradi. Onlayn va Tashqi Qurilmalar: Video karta: Grafik ma'lumotlarni qayta ishlaydi va ekran orqali ko'rsatadi. Ovoz kartasi: Ovoz ma'lumotlarini qayta ishlaydi va ovoz chiqaradi. Kirish-chiqish qurilmalari: Klaviatura, sichqoncha, printer va boshqa qurilmalar. Anjuman Boshqaruv Bloki (Motherboard): Barcha komponentlarni bir-biriga ulab, ularning o'zaro ishlashini ta'minlaydi. Tizim Dasturi (Operating System): Kompyuterning asosiy dasturi bo'lib, apparat va dasturlar o'rtasidagi interfeysni ta'minlaydi. Tarmoq Qurilmalari: Internetga ulanish va boshqa kompyuterlar bilan aloqa qilish uchun zarur.
|
| | |
http://kompy.info/matn-muharrirlari-va-protsessorlari-matnli-hujjatlarni-yaratis.html | Matn muharrirlari va protsessorlari. Matnli hujjatlarni yaratish, tahrirlash va formatlash | |
Matn muharrirlari va protsessorlari. Matnli hujjatlarni yaratish, tahrirlash va formatlash
|
Sana | 14.12.2023 | Hajmi | 0,7 Mb. | | #118725 |
Bog'liq Boltayeva Nilufar MATN MUHARRIRLARI VA PROTSESSORLARI MATN MUHARRIRLARI VA PROTSESSORLARI. MATNLI HUJJATLARNI YARATISH, TAHRIRLASH VA FORMATLASH.
Reja: 1. Matn muharrirlari va protsessorlari. 2. Matnli hujjatlarni yaratish tahrirlash. 3. Matnli hujjatlarni yaratish formatlash.
Formatlash operatsiyalari matnni satrlarga (paragraf ichida) va sahifalarga ajratish, paragraflar joylashishini, paragraflar orasidagi intervallarni va chegaralarni tanlashni, alohida abzaslarni o'rashni, shrift turlari va uslublarini o'z ichiga oladi. Bu operatsiyalar turli darajadagi avtomatlashtirishga ega bo'lgan turli matn protsessorlari tomonidan amalga oshiriladi. Microsoft Word avtomatik ravishda satr va sahifalarga bo'linadi (bu xususiyat kuchli matn protsessorlarining o'ziga xos belgisidir). Shunday qilib, hujjatning ma'lum bir turi bilan belgilanadigan dastlabki formatlash sozlamalari (buyruqlari) klaviaturadan kiritilgandan so'ng, matn protsessor avtomatik ravishda hujjatni qayta formatlaydi.
Formatlashning mohiyati matn protsessorining hujjatning sahifadagi ko'rinishini o'zgartirish qobiliyatidir, xususan: Yuqorida, pastda, chapda, o'ngda maydonlarni belgilab, ish maydonining chegaralarini o'zgartiring; So'zda qatorlar oralig'ini (sahifadagi satrlarning siyrakligi) va harflar oralig'ini o'rnatish; Matnni tekislash - markazga, chap yoki o'ng chegaraga bosing So'zlarni bir qatorda teng taqsimlang; Turli shriftlardan foydalaning va hokazo. Hujjatni tahrir qilganda uning mazmuni o'zgaradi va hujjatni formatlash orqali uning ko'rinishi o'zgaradi. Matn muharrirlari belgilar formatlash va paragraf formatlash o'rtasida farqlanadi.
Belgilarni formatlashda, qoida tariqasida, shrift parametrlari o'rnatiladi: shrift, o'lcham, uslub, pastki chiziq turi va boshqalar. Shrift - bu belgilarning umumiy shaklini aniqlash uchun ishlatiladigan atama. Masalan, rim shrifti klassik shriftlarning butun oilasi uchun umumiy nom bo'lib, harflar oxirida seriflar va belgilar uslubidagi qalin va ingichka chiziqlar kombinatsiyasidan iborat. Ushbu shriftni o'qish oson, shuning uchun shrift dizaynerlari uning asosida Windows bilan birga kelgan Times New Roman shrifti kabi ko'plab shunga o'xshash shriftlarni yaratdilar. Hujjatning har qanday bo'lagi uchun (so'z, satr, paragraf, jumla yoki butun hujjat) shriftni o'rnatishingiz mumkin.
Shrift tushunchasi quyidagi parametrlar to'plamini o'z ichiga oladi: Shrift turi (yoki shrift). Bu Times, Courier va boshqalar bo'lishi mumkin; Shrift hajmi. Nuqtalarga o'rnating. Masalan: 14 pt, 16 pt va boshqalar; Shrift (muntazam, qalin, kursiv, qalin kursiv); Pastki chiziq turi (bitta, qo'sh, to'lqinli va boshqalar); Shrift rangi; Effektlar (ustki yozuv, pastki chiziq, chizilgan, soya va boshqalar); Microsoft Word dasturida matn qismini tanlash va Format / Shrift ... buyrug'ini tanlash orqali yanada nozik shrift formatlashni amalga oshirishingiz mumkin.Ushbu buyruq barcha mavjud shrift dizayni variantlarini yaratishingiz mumkin bo'lgan dialog oynasini chaqiradi. Formatlash ko'pincha xatboshiga nisbatan qo'llaniladi.
|
| | |
http://kompy.info/turli-yosh-davrlarida-oquv-motivlarini-togri-shakllantirish.html | Turli yosh davrlarida o’quv motivlarini to’g’ri shakllantirish | Kirish
Pedagogika va psixologiyada o‗quvchining bilim olishga qiziqishini
shakllantirish, motivatsiyasini rivojlantirish muhim masalalardan biri hisoblanadi.
Mazkur masalaning murakkabligi va ko‗p jihatlarga bog‗liqligi
motivatsiya
tushunchasining mohiyati, tabiati va tuzilmasiga ko‗plab yondashuvlar mavjudligi,
shuningdek, uni o‗rganish (V.Bespalko, A.Zimnyaya, I.Zaxarova, A. Maslou,
L.Stolyarenko, A.Rean, S. Rubinshteyn va boshqa) usullari ko‗pligi bilan
asoslanadi.
Ayrim olimlar mazkur tushunchani insonning turli faoliyatlar orqali o‗zini
namoyon etishga intilishi (V. Bespalko) deb ta‘riflaganlar.
Bu faol va barqaror
intilish unga munosib sharoitlar yaratilgandagina sezilarli yutuqlar ko‗rinishida
ifodalanadi. Aks holda shaxsning o‗zini namoyon etishga intilishi qaysidir
qiziqarsiz o‗quv faoliyati davridayoq so‗nib ketishi mumkin.
Motivlar — faoliyatga undovchi qandaydir aniq sabablar bo‗lib,
ehtiyojlar
bilan murakkab holda bog‗liq bo‗ladi: bir motiv orqasida turli ehtiyojlar bo‗lishi
yoki aksincha, aniq bir ehtiyoj ortida turli motivlar yuzaga kelishi mumkin.
Motivlar ehtiyoj sababli yuzaga keladi, rivojlanadi va shakllanadi. Shu bilan birga,
motivlar nisbatan mustaqil ta‘sir kuchiga ega bo‗ladi.
Ehtiyojlar motivlarning
kuchi va barqarorligini belgilaydi. Turli insonlar bir xil ehtiyoj mavjud bo‗lsada,
turli motivga ega bo‗lishlari mumkin. Inson xulq-atvori va faoliyati motivlari
o‗ziga xos va o‗zga-ruvchan bo‗ladi. Ularning rivoji
insonning atrofidagi olam,
tarbiyaviy maqsadga intilish ta‘sir kuchiga bog‗liq. Ehtiyoj va motivlar bog‗liqligi
inson faoliyatini amalga oshirishdagi xulq-atvori bilan ifodalanadi. Masalan,
kasbiy faoliyatga axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT)dan foydalangan
holda tayyorlash masalasining o‗rganilishi shuni ko‗rsatdiki, an‘anaviy
mashg‗ulotlarga nisbatan bunday zamonaviy yangi texnologiyalar talabalarda
o‗qishga qiziqish motivlarini yanada kuchliroq shakllantirishga sabab bo‗lganini |
http://kompy.info/quyidagi-test-topshiriqlarini-bajaring.html | Quyidagi test topshiriqlarini bajaring | |
Quyidagi test topshiriqlarini bajaring
|
Sana | 19.11.2023 | Hajmi | 22,84 Kb. | | #101229 |
Bog'liq 1-topshiriq
Quyidagi test topshiriqlarini bajaring:
_____________ – kompyuterning fizik qurilmalar jamlanmasi.
Apparat ta’minoti
Dasturiy ta’minot
Operatsion tizim
Bajariluvchi dastur
_____________ – kompyuterning miyasi.
Apparat ta’minoti
Protsessor
Xotira
Disk
Nima uchun kompyuter nol va birlardan foydalanadi?
Chunki nol va birlarning kombinatsiyalari biror raqamni yoki belgini ifodalaydi.
Chunki barcha raqamli qurilmalar 0 va 1 ko‘rinishidagi ikkilik qiymatlar asosida ishlaydi.
Chunki binar raqamlar eng oddiy raqamlardir.
Chunki binar raqamlar asosida qolgan barcha raqamlar qurilgan.
Bir bayt ____ bitga teng.
4
8
12
16
Kompyuter kodni __________ tilida ishlatishi mumkin.
mashina tilida
assembler tilida
yuqori darajali tilda
yuqoridagilarning hech biri
_____________ – yuqori darajali tilni mashina tiliga o‘giradi.
assembler
kompilyator
protsessor
operatsion tizim
_____________ – operatsion tizim.
Java
C++
Windows XP
Visual Basic
Ada
_____________ – kompyuterni ishga tushiradi, uning qurilmalarining ishini boshqaradi va nazorat qiladi.
Operatsion tizim
C++
Xotira
Kompilyator
Asosiy bosh funksiya quyidagicha yoziladi:
public static void main(string[] args)
public int main(String[] args)
int main()
public static main(String[] args)
public void main(String[] args)
Konsol oynasida "Welcome to C++" yozuvini chiqaruvchi dastur satri qanday yoziladi?
cout << "Welcome to C++";
cout >> "Welcome to C++";
cout < "Welcome to C++";
cout << 'Welcome to C++';
System.out.print("Welcome to C++");
Quyidagi jumlalarning qaysi biri to‘g‘ri?
Dasturning har bir satri nuqtali vergul bilan tugallanishi lozim.
Dasturning har bir jumlasi nuqtali vergul bilan tugallanishi lozim.
Dasturning har bir izohi nuqtali vergul bilan tugallanishi lozim.
Dasturning har bir operatori nuqtali vergul bilan tugallanishi lozim.
Quyidagi satrlarning qaysilari C++ izohi emas:
/** comments */
// comments
-- comments
/* comments */
** comments **
Konsol oynaga chiqarish operatori “___” ni chaqiradi.
;
,
.
*
<<
Quyidagi dastur konsol oynada nimani ko‘rsatadi?
#include
using namespace std;
int main()
{
cout << 1 + 2 << endl;
return 0;
}
1+2
2
12
3
1
Quyidagi dastur konsol oynada nimani ko‘rsatadi?
#include
using namespace std;
int main()
{
cout << "A";
cout << "B";
return 0;
}
A B
AB
B A
BA
Agar dastur yaxshi kompilyatsiya qilinsa, lekin dastur kutilganidan boshqacha natija chiqarsa, unda dasturda ___________ yuz bergan.
kompilyatsion xatolik
bajarilishdagi xatolik
mantiqiy xatolik
___________ – ta’minlash operatori
= =
:=
=
=:
x ga 1 qiymatini ta’minlash uchun _________ deb yozish kerak.
1 = x;
x = 1;
x := 1;
1 := x;
x == 1;
Quyidagi ta’minlash ko`rsatmalaridan qaysi biri noto`g`ri?
i = j = k = 1;
i = 1; j = 1; k = 1;
i = 1 = j = 1 = k = 1;
i == j == k == 1.
Quyidagi kodda natijani chiqarishning to`g`ri variantini ko`rsating:
double area = 3.5;
cout << "area";
cout << area;
3.53.5
3.5 3.5
area3.5
area 3.5
Konsol oyna uchun quyidagicha dastur tuzing:
(Millardagi o‘rtacha tezlik). Faraz qiling, yuguruvchi 45 daqiqayu 30 soniyada 14 kilometrni bosib o‘tadi. Bir soat ichida o‘rtacha tezlikni millarda ko‘rsatuvchi dastur tuzing (Eslatma: 1 mil 1.6 kilometrga teng ekanligiga e’tibor bering).
. Klaviaturadan kiritilgan o’nli kasr sonni pul formatiga o’tkazadigan dastur tuzing. Masalan, 12,5 soni 12 so’m 50 tiyin ko’rinishiga o’tkazilishi kerak.
Sonni pul formatiga o’tkazish.
O’nli kasr sonni kiriting ->23.6
so’m – bu 23 so’m 60 tiyin
Agar uchburchakning uchlarining koordinatalari ma’lum bo’lsa, uning yuzasini hisoblaydigan dastur tuzing. Quyida dastur bajarilishi vaqtida taklif etiladigan ekran ko’rinishi keltirilgan (foydalanuvchi kiritgan ma’lumotlar yarim qalin shriftda belgilangan).
Uchburchak yuzasini hisoblash.
Uchlarning koordinatalarini kiriting (sonlar bo’sh joy bilan ajratilsin):
x1, y1 ->-2 5
x2, y2 -> 1 7
x3, y3 -> 5 -3
Uchburchak yuzasi: 23.56 kv.sm.
Raqamli ildiz
Ikkita a va b natural sonlari berilgan. Ularning har birining raqamli ildizlarini topuvchi dastur tuzing. Raqamli ildizni xisoblaganda sonning raqamlarini qo’shamiz. Agar u bir xonali son bo’lmasa bu jarayonni toki bir xonali son bo’lgunga qadar davom ettiramiz.
Masalan: a=2356474 bo’lsa u quyidagicha hisoblanadi:
1) a=2356474>9 a=2+3+5+6+4+7+4=31
2) a=31>9 a=3+1=4
3) a=4<=9 Javob:4
Kiruvchi ma’lumotlar: Ikkita a va b natural sonlari (1≤a,b≤109)
Chiquvchi ma’lumotlar: Ikkita butun sonlarni, a va b ning raqamli ildizlarini bitta probel bilan ajratib chiqaring.
Input__15_999__Output'>Input
|
15 999
|
Output
|
6 9
|
Input
|
2356474 7945567
|
Output
|
4 7
|
|
| | |
http://kompy.info/yakuniy-audit-11-auditning-dastlabki-rivojlanish-bosqichi.html | Yakuniy audit 11. Auditning dastlabki rivojlanish bosqichi? | |
Yakuniy audit 11. Auditning dastlabki rivojlanish bosqichi?
|
bet | 1/5 | Sana | 22.06.2024 | Hajmi | 25,58 Kb. | | #265145 |
Bog'liq audit test (2)
Yakuniy audit
11.Auditning dastlabki rivojlanish bosqichi?
A.Тasdiqlovchi audit B.Tizimli audit
C.Tavakkalchilikka asoslangan audit D.Aralash audit
12.Mijozning ichki nazorat tizimining qay darajada ishlayotganligini tekshirishga asoslangan audit bu...
A.Tizimli-orientirlangan audit
B.Tasdiqlovchi audit
C.Tavakkalchilikka asoslangan audit.
D.Tashqi audit
13.Auditorlik tekshiruvining mamlakat qonunlariga to’g’ri kelish-kelmasligi auditning qaysi turida ko’rib o’tiladi?
A.Mos keluvchanlik auditi
B.Operatsion audit
C.Moliyaviy hisobotlar auditi
D.Majburiy audit
14. Auditorlik tekshirivi iqtisodiy nuqtai nazardan necha turga bo’linadi?
A.2 turga, ichki va tashqi audit
B.3 turga, tasdiqlovchi audit;
C.Faqat bir xil bo’ladi,
D.tashabbus tarzidagi audit, majburiy audit
15.AQShda nechanchi yilda majburiy audit to’g’risidagi Qonun qabul qilingan?
A.1937 yilda B.1862 yilda C.1867 yilda D.1929 yilda
16. Xalqaro auditorlik standartlaridan faqat ma’lumot uchun foydalanadigan davlatlar to’g’ri berilgan qatorni toping
A.AQSh, Kanada va Buyuk Britaniya
B.Avstraliya, Braziliya, Niderlandiya
C.Malayziya va Nigeriyada
D.AQSh, Avstraliya
17.O’zbekistonda Auditorlik faoliyatini litsenziyalash qaysi tashkilot orqali amalga oshiriladi?
A.Respublika jamoat birlashmalari B.Iqtisodiyot vazirligi.
C.Auditorlar palatasi D.O’zbekiston buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasi
18.Auditorlik tekshiruvi ob’ektlari auditini rejalashtirish qaysi AXS orqali tartibga solinadi?
A.300-son AXS B.220-son AXS C.210-son AXS D.800-son AXS
19.Audit standartlari -
A.Bu o’zining professional faoliyati davomida hamma auditorlar rioya qilishi lozim bo’lgan yagona asosiy tamoyillardir
B.Bu o’zining professional faoliyati davomida hamma auditorlar rioya qilishi lozim bo’lgan asosiy tamoyillardir
C.Bu o’zining faoliyati davomida hamma auditorlar rioya qilishi lozim bo’lgan yagona asosiy tamoyillardir
D.Bu hamma auditorlar rioya qilishi lozim bo’lgan asosiy tamoyillardir
20.Xalqaro audit standartlarining asosiy turlarini ko’rsating:
A.Umumiy standartlar, ishchi standartlar, hisobot standartlari, maxsus standartlar
B. Maxsus standartlar
C.Hisobot standartlari, maxsus standartlar
D.Ishchi standartlar, maxsus standartlar
|
| | |
http://kompy.info/mavzu-qol-yuritmali-tikuv-mashinasi-va-tikuv-mashinasini-ishga.html | Mavzu: qo’l yuritmali tikuv mashinasi va tikuv mashinasini ishga tayyorlash darsning maqsadlari: a ta’limiy maqsad | MAVZU: QO’L YURITMALI TIKUV MASHINASI VA TIKUV MASHINASINI ISHGA
TAYYORLASH
Darsning maqsadlari:
a)ta’limiy maqsad: o’quvchilarni tikuv mashinasi bilan tanishtirish va ishga tayyorlashga o’rgatish;
b)tarbiyaviy maqsad: mehnat orqali o’quvchilarni dunyo qarashini shakllantirish;
c)rivojlantiruvchi maqsad: o’quvchilarni hunarning siru-sinoatlarini bilishga harakat qildirish;
Darsning metodi:suhbat,asbob-uskunalar bilan ishlash.
Darsning jihozi: darslik,rasmlar,plakatlar,tikuv mashinasi.
Tashkiliy qism:
O’quvchilar bilan salomlashish,davomatni aniqlash,uy vazifani so’rash va o’tilgan mavzuni mustahkamlash.
O’tilgan mavzuni mustahkamlash uchun savollar.
1.Qo’l choklarining turlarini sanab bering?
2.Baxyaqator deb nimaga aytiladi?
3.Qo’l ishlarini bajarishda qanday asbob-moslamalardan foydalaniladi?
4.Nima uchun tikilgan buyumlarni dazmollash kerak?
Yangi mavzu bayoni:
Hozirgi kunda tikuv mashinalarining ko’plab turlari mavjud bo’lib, ularning ishga tushirilishiga qarab uch turga ajratish mumkin:
1.Qo’l yuritmali tikuv mashinalari.
2.Oyoq yuritmali tikuv mashinalari.
3.Elektr yurutmali tikuv mashinalari
Har qanday tikuv mashinasi bir necha qismlardan tuzilgan va ular har xil metallar qotishmasidan tayyorlangan.Tikuv mashinasining qismlari va asosiy mexanizmlari quydagilardan iborat:
1-Platforma
2-Baxya rostlagichi
3-Qo’l yuritma korpusi
4-Ip o’ragich
5-Maxovik
6-Tana
7-Ip tortkich
8-Tepkini ko’taruvchi richag
9-Yuqori ipni rostlagich
10-Igna yuritkich
11-Moki moslamasi
12Qisish tepkisi
13-Igna plastinkasi
14-Platforma qutisi.
Tikuv mashinasining qo’l yuritma qismining tuzilishi quyidagicha . Uning korpusida (1) katta uch tishli va kichik besh tishli g’ildiraklar bo’ladi. Katta g’ildirakka yog’och yoki plastmassa (7) richagga (4) o’rnatiladi va u g’ildirakni aylantiradi. Tishli g’ildiraklar harakatni po’lat tizgin (6) orqali maxovikka uzatadi. Richagni katta tishli g’ildirakdagi uyaga (2) , qo’l yuritma korpusini maxsus vint (8) bilan mashina korpusiga mahkamlanadi. Maxovik valni aylantiradi va mashina ishlaydi.
Tikuv mashinasida ishlaganda quyidagi sanitariya-gigeyena talablariga amal qilish kerak:
1. Mashina ignasiga old yoki chap tomonidan yorug’lik tushib turishi kerak.
2. Tikuvchining stuli ignaning to’g’risida bo’lishi lozim.
3. Tikuvchi tirsagi mashina stoliga to’g’ri kelishi kerak.
4. Odam tanasi mashina stolidan 10-15 sm narida bo’lib, gavdani to’g’ri tutib, boshini sal egib o’tirishi lozim.
5. Ignadan ko’zgacha oraliq 30-35 sm bo’lishi lozim. .
Tikuv mashinasida ishlaganda quyidagi texnika xavfsizligi qoidalariga amal qilish lozim:
1. Maxsus kiyim (fartuk) kiyilgan, sochlar ro’mol bilan o’ralgan bo’lishi kerak.
2. Mashina ustidan ortiqcha narsalarni olish , qaychi o’ngda , tortmada bo’lishi kerak.
3. Tikayotgan buyum orasida to’g’nag’ich bo’lmasligi kerak
4. Mashinada ishlashdan oldin uning ignasini va tepkisini to’g’ri o’rnatilganligini tekshirish lozim.
5. Mashinada ishlayotganda diqqatni buzmaslik , harakatdagi qismlariga yaqin bormaslik kerak.
Tikuv mashinasi quyidagi tartibda ishga tayyorlanadi:
1. Baxya yuritkichni rostlash . Baxyaning yirikligi gazlama qalinligi va turiga bog’liq holda tanlanadi ( 0-4 mm gacha). Igna o’rnatiladi. Igna eng yuqori holatga keltirilib , 3-vint bo’shatiladi . 1-igna ariqchasi ip o’tkaziladigan tomonga to’g’rilanadi va 2-igna tutkich teshigiga kiritib mahkamlanadi.
2. Naychaga ip o’raladi. Mashina salt holatga keltirib, naychaga ip o’raladi.
3. Ostki va ustki iplar taqilib , mashina ishga tayyorlanadi.
Mustahkamlash:
1.Tikuv mashinasining turlarini sanab bering?
2.Qo’l yuritmali tikuv mashinalarining qanday asosiy qismlari mavjud?
3.Tikuv mashinasining qo’l yuritma qismining tuzilishini aytib bering?
4.Tikuv mashinasida ishlaganda qanday texnika xavfsizligi qoidalariga amal qilinadi?
Uyga vazifa:O’qib,tikuv mashinasi bilan ishlashni o’rganib kelish.
Samarqand viloyati Urgut tumani XTBga qarashli 9- umumiy o’rta ta’lim maktabi Boshlang’ich sinf o’qituvchisi Saidova Nilufarning 3- sinf uchun Texnalogiya fanidan bir soatlik
| |
http://kompy.info/eksperimental-psixologiya.html#1-MAVZU:_Psixologik_o’lchov_va_sensor_deprivatsiyasi_(2soat)__REJA | Eksperimental psixologiya | O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETINING JIZZAX FILIALI
YOSHLAR PSIXOLOGIYASI KAFEDRASI
“EKSPERIMENTAL PSIXOLOGIYA” fanidan
60310900 -Oila psixologiyasi bakalavr yo‘nalishi talabalari uchun seminar mashg‘ulotlari uchun
USLUBIY KO‘RSATMA
S.YO’LDOSHEV
JIZZAX – 2022
Eksperimental psixologiya fanidan seminar mashg’ulotlari ishini bajarish uchun uslubiy ko‘rsatma 60310900 – Psixologiya (Oila psixologiyasi bakalavr yo‘nalishi talabalari uchun) O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi 20___ -yil _____________dagi _____- sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “Eksperimental psixologiya” fan dasturi asosida tayyorlangan.
Eksperimental psixologiya fanidan uslubiy ko‘rsatma talabalarga seminar mashg’ulotlarini o‘zlashtirish jarayonida uslubiy ko‘mak berish maqsadida tuzilgan va unda seminar mashg’ulotlari bayoni, nazorat savollari, foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati, internet saytlar, glossariylar keltirilgan. Talaba kerakli ma’lumotlarni o‘zlashtirish imkoniga ega.
Eksperimental psixologiya fanidan seminar mashg’ulotlarini olib borish uchun uslubiy ko‘rsatma “Yoshlar psixologiyasi” kafedrasining 20____ yil “___” ____________dagi ___ -sonli yig’ilishida muhokamadan o‘tgan va fakultet uslubiy kengashiga muhokama qilish uchun tavsiya etilgan.
Kafedra mudiri v/b ____________ B. Norbekova
“Eksperimental psixologiya” fanidan uslubiy ko‘rsatma “Psixologiya” fakulteti 2022- yil “____” ________ dagi uslubiy kengashida muhokama etilgan va foydalanishga tavsiya qilingan.
Fakultet uslubiy kengashi raisi: _______________ N. Alimov
1-MAVZU: Psixologik o’lchov va sensor deprivatsiyasi (2soat)
REJA:
Psixologik o’lchov turlari
Sensor turlari
| |
http://kompy.info/eksperimental-psixologiya.html#USLUBIY_KO‘RSATMA_S.YO’LDOSHEV____JIZZAX_–_2022 | Eksperimental psixologiya | O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETINING JIZZAX FILIALI
YOSHLAR PSIXOLOGIYASI KAFEDRASI
“EKSPERIMENTAL PSIXOLOGIYA” fanidan
60310900 -Oila psixologiyasi bakalavr yo‘nalishi talabalari uchun seminar mashg‘ulotlari uchun
USLUBIY KO‘RSATMA
S.YO’LDOSHEV
JIZZAX – 2022
Eksperimental psixologiya fanidan seminar mashg’ulotlari ishini bajarish uchun uslubiy ko‘rsatma 60310900 – Psixologiya (Oila psixologiyasi bakalavr yo‘nalishi talabalari uchun) O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi 20___ -yil _____________dagi _____- sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “Eksperimental psixologiya” fan dasturi asosida tayyorlangan.
Eksperimental psixologiya fanidan uslubiy ko‘rsatma talabalarga seminar mashg’ulotlarini o‘zlashtirish jarayonida uslubiy ko‘mak berish maqsadida tuzilgan va unda seminar mashg’ulotlari bayoni, nazorat savollari, foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati, internet saytlar, glossariylar keltirilgan. Talaba kerakli ma’lumotlarni o‘zlashtirish imkoniga ega.
Eksperimental psixologiya fanidan seminar mashg’ulotlarini olib borish uchun uslubiy ko‘rsatma “Yoshlar psixologiyasi” kafedrasining 20____ yil “___” ____________dagi ___ -sonli yig’ilishida muhokamadan o‘tgan va fakultet uslubiy kengashiga muhokama qilish uchun tavsiya etilgan.
Kafedra mudiri v/b ____________ B. Norbekova
“Eksperimental psixologiya” fanidan uslubiy ko‘rsatma “Psixologiya” fakulteti 2022- yil “____” ________ dagi uslubiy kengashida muhokama etilgan va foydalanishga tavsiya qilingan.
Fakultet uslubiy kengashi raisi: _______________ N. Alimov
1-MAVZU: Psixologik o’lchov va sensor deprivatsiyasi (2soat)
REJA:
Psixologik o’lchov turlari
Sensor turlari
| |
http://kompy.info/mirzo-ulugbek-nomidagi-ozbekiston-milliy-universitetining-jizz.html | Mirzo Ulugʻbek nomidagi Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali direktori Turakulov Olim Xolboʻtayevichga Jizzax viloyati Baxmal tumani Maktabgacha va maktab ta’limi boʻlimiga qarashli 7-umumiy oʻrta ta’lim maktabi direktori Zainov Arslon | |
Mirzo Ulugʻbek nomidagi Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali direktori Turakulov Olim Xolboʻtayevichga Jizzax viloyati Baxmal tumani Maktabgacha va maktab ta’limi boʻlimiga qarashli 7-umumiy oʻrta ta’lim maktabi direktori Zainov Arslon
|
bet | 1/3 | Sana | 05.12.2023 | Hajmi | 82 Kb. | | #111604 |
Bog'liq 2024 Amaliyot blankasi SHABLON (11)
|
Mirzo Ulugʻbek nomidagi Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali direktori Turakulov Olim Xolboʻtayevichga Jizzax viloyati Baxmal tumani Maktabgacha va maktab ta’limi boʻlimiga qarashli 7-umumiy oʻrta ta’lim maktabi direktori Zainov Arslon tomonidan
|
TALABNOMA
Jizzax viloyati Baxmal tumani Maktabgacha va maktab ta’limi boʻlimiga qarashli 7-umumiy oʻrta ta’lim maktabi direktori Zainov Arslon sizga shuni ma’lum qiladiki, maktabimizda informatika fanidan dars beradigan malakali pedagog xodimlarimiz yetarli boʻlib, talabalarga pedagogik amaliyotni oʻtash uchun shart-sharoiti ta’minlangan. Shu sababdan universitetingizning “Amaliy matematika fakulteti” Axborot tizimlari va texnologiyalari (tarmoqlar va sohalar bo‘yicha) yoʻnalishi 121-20 – guruhida tahsil olayotgan 4-bosqich talabasi Mamatkarimov Diyorbek Murodulla oʻgʻlining 2024-yil 15-yanvardan maktabimizda pedagogik amaliyot oʻtash uchun joʻnatishingizni soʻrayman.
Maktab direktori ____________ X.A.Zainov
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TAʼLIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRIGI
OʻZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETINING JIZZAX FILIALI
talabalarning korxona, muassasa va tashkilotlarda
amaliyotni tashkil qilishi va o‘tkazishi bo‘yicha ________ - sonli
SH A R T N O M A SI
Jizzax shahri «___» ________ 20____ y.
Biz, quyida imzo chekuvchilar, O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuni, “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 27 iyuldagi “Oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda iqtisodiyot sohalari va tarmoqlarining ishtirokini yanada kengaytirish chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ-3151-sonli Qarori, O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining 2017 yil 29 iyuldagi 07/01-1786-son topshirig‘i hamda O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2017 yil 1 avgustdagi 527-sonli buyrug‘ida belgilab berilgan vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali (OʻzMU Jizzax filiali) tomonidan tayinlangan shaxs
_____________________________________________________________________________________
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Mirzo Ulugʻbek nomidagi Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali direktori Turakulov Olim Xolboʻtayevichga Jizzax viloyati Baxmal tumani Maktabgacha va maktab ta’limi boʻlimiga qarashli 7-umumiy oʻrta ta’lim maktabi direktori Zainov Arslon
| |