Datasets:

armvectores

/

hyw_wikipedia_2023

like 0

Follow

ArmVectores 3

Գրիգորիս Աբարդեան

Աբարդեան Գրիգորիս, Ծ. Վրդ ծնած է Զէյթուն 1835 -ին՝ իբրեւ կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան միաբան 1861-ին աբեղայ կը ձերնադրուի: Ազգասէր քաջ եկեղեցական: 1868-ին երդ Զէյթուն տագնագալի կացութեան մէջ կը գտնուէր` քանի մը երեւելիներու հետ ֆրանսա երթալով Նաբոլէոն Գ-ի ներկայացած է խնդրելու համար անոր միջամտութիւնը՝ թուրք կարավարութեան մօտ Զէյթուն-ի համար բնականոն կեանք ապահովելու։ Վարդապետին դիմումը արդիւնաւոր կ՚ըլլայ։ Աբարդեան շուրջ 40 տարի վարած է առաջնորդական պաշտօններ ի Կ. Պոլիս՝ Գասըմ-Փաշայի եւ Ֆէրի-Քէօյի մէջ։ Վախճանած է Բերա 1909-ին։ Թաղուած է Շիշլիի ազգային գերեզմանատան մէջ։

Սեւ Աղբիւր

Սեւ Աղբիւրը Քեսապ աւանէն մօտաւորապէս 2 Քմ. արեւելք գտնուող գիւղ մըն է Թուրքիոյ սահմանին շատ մօտ (200 մեթր)։ Սեւ Աղբիւրը կազմուած է 4 թաղերէ՝ հիւսիսային, կեդրոնական, հարաւային եւ մարտիկի բլուրին ետեւ գտնուող Տեսթուր թաղերէ։ == Հակիրճ պատմութիւն == Գիւղը սկիզբը եղած է քեսապցիներու կալուածը ուր միայն ցանքի եւ հունձքի ատեն գիւղացին արժամեայ կայք կը հաստատեր ցմռան վերադարնալով Քեսապ։ 1909-ի Ատանայի ջարդի ատեն գիւղ կը ներխուժեն թուրքեր ու կ՚այրէն բոլոր տուները։ 1911-ի մարդահամարի համաձայն Սեւ Աղբիւրի բնակչութիւնը կը հասներ 435 անձի այսինքն 71 տուն։ 1915-ին գիւղացիները կը տարագրուին դէպի Տէր Զօր եւ Դամասկոս։ 1920-ին գիւղ կը վերադառնան միայն 94 անձ, 8 այլ գիւղացիներ մնալով շրջանէն դուրս։ Այսպէս գիւղի բնակչութեան մօտ 75 տոկոսը զոհուեցաւ տարագրութեան ժամանակ։ 1939-ի սահմանը կ՚անցնի հիւսիսային եւ Տեսթուր թաղերու քովէն, այսպիսով գիւղի մէկ մասը կը մնայ Սուրիոյ մէջ սակայն ոմանց արտերուն եւ պարտէզներուն ամբողջութիւնը կ՛ըլլայ թրքական կալուած։ Սահմանը կը դառնայ անապահով։ 1947-ին հայրենիք կը ներգաղթեն 225 անձ, եթէ նկատի առնենք որ 1955-ի գիւղի բնակչութեան թիւը 44 անձ կը համարուի, ուրեմն գիւղի մօտ 90 տոկոսը գաղթած է Հայաստան։ 1960-ական թուականներուն ալեւի պարտիզագործեր կամաց-կամաց կը գնեն հողամասեր եւ բնակութիւն կը հաստատեն գիւղի բարձր եւ թուրքիոյ սահմանին մօտ գտնուող թաղերուն մէջ։ 1993-ի տուեալներով գիւղը ուներ 46 անձ բնակիչ այսինքն 9 տուն։ == Բնորոշիչ Կառոյցներ == 1990-էն իվեր Ասորի օրթոտոքս համայնքի վանքը որ նախկին բնակավայրն էր հայ ընտանիքի մը։ Սանտիկ լերան վրայ կան գերեզմանի հետքեր։ Նախկին Աւետարանական դպրոցը (գործած ընդհատաբար 1856-1942 թուականներուն) որուն պատերը դեռ կանգուն են։ == Մատենագիտութիւն == Յակոբ Չոլաքեան, «Քեսապ», Ա. հատոր, Հալէպ, 1995 Յակոբ Չոլաքեան, «Քեսապ», Բ. հատոր, Հալէպ, 1998 Յակոբ Չոլաքեան, «Քեսապ», Գ. հատոր, Հալէպ, 2004 Յակոբ Չոլաքեան, «Քեսապի երեք օրերը», Երեւան, 2014 Սուրիական մարադահամար՝ http://www.cbssyr.org/new%20web%20site/General_census/census_2004/NH/TAB06-6-2004.htm Լոս Անճըլեսի Քեսապի Ուսումնասիրաց Միութիւն - Կայքէջ www.keaofla.com Լոս Անճըլէսի Քեսապի Ուսումնասիրաց Միութիւն - տարեկան գրքոյկ 25 թիւ՝1991-2015 Պէյրութի Քեսապի Ուսումնասիրաց Միութիւն - Ալպոմ Քեսապի եւ շրջակայից- Պէյրութ, 1955 Հայկական Սովետական Հանրագիտարան - Հատոր 4, 7, 12 - Երեւան 1974-1986 Լոս Անճըլեսի Քեսապի Ուսումնասիրաց Միութիւն - Քեսապն ու քեսապցին - Լոս Անճըլես 2011Կաղապար:Հայկական սփյուռք

Խունկ (անձնանուն)

Խունկ, հայկական արական անուն։ Յառաջացած է հայերէն խունկ՝ «կնդրուկ» բառէն։ Յիշատակուած է 15-16-րդ դարերուն։ == Գործածութիւններ == Խունկ, հայրը Թադէոս քահանային, որ Արճէշի Մեծոփայ վանքին մէջ 1412 թուականին գրել տուաւ Աւետարան մը։ Խունկ քահանայ, գրիչ, զոր ընդօրինակած է Աւետարանը 1483 թուականին։ Խնկայ ձեւով յիշատակուած է 1505 թուականին։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Ռոալտ Ամունտսըն

Ռոալտ Ամունտսըն (16 Յուլիս 1872(1872-07-16)[…], Բորգե, Էստֆոլդ, Նորվեկիա - 18 Յունիս 1928(1928-06-18)[…], Պարենցի Ծով), Նորվեկիացի ճանապարհորդ, հետախոյզ, ըստ Ռ. Հանթֆորտի՝ «Բեւեռային երկրներու Նափոլէոն», բեւեռային հետազոտութիւններու ամէնանշանաւոր դէմքերէն մեկը։ Առաջին ճանապարհորդն է, որ կատարած է ծովային անցում հիւսիս-արեւմտեան անցումով (Քանատական Արշիպելի Archibelle նեղուցներով), իսկ աւելի ուշ հիւսիս-արեւելեան ճանապարհով (ընդհուպ Սիպիրիոյ ափերը)՝ առաջին անգամ փակելով Բեւեռային շրջանի շուրջերկրեայ տարածութիւնը։ Հիւսիսային Սառուցեալ Ովկիանոս ճանապարհորդութեանց համար օդանաւային ջրասաւառնակները եւ ղեկավարելի օդապարիկները (ֆրանսերէն՝ Dirigeable, անգլերէն՝ Airships), օգտագործման առաջիններէն էր։ 1903-ին ան կը կազմակերպէ իր առաջին արշաւախումբը, որ բաղկացած էր 7 անդամներէն։ Գիտարշաւը կը տեւէ 3 տարի 1906-ին ճանապարհորդները գիտական հարուստ պաշարով կը վերադառնան։ Այնուհետեւ 1910-ին Ամունտսըն կ՛ուղեւորուի Հիւսիսային բեւեռ, բայց այնտեղ իրմէ առաջ արդէն եղած էր Ամերիկացի Ռոպերթ Փիրը (Robert Pear)։ Ամունտսըն «Ֆրամ» նաւով ճանապարհորդեց դէպի Հարաւային Բեւեռ (Antarctic) «Անթարքթիք», 1911-ի Դեկտեմբեր 14-ին առաջին մարդն էր, որ հասաւ Հարաւային Բեւեռ, Օսքար Վիսթինկի հետ եղած է երկրի երկու աշխարհագրական բեւեռներուն վրայ։ 1926-ին «Նորվեկիա» օդապարիկով Սփիտսպերկեն կղզիով առաջինը Հիւսիսային բեւեռի վրայով անցաւ մինչեւ Ալասքա՝ ուսումնասիրելով Հիւսիսային Սառուցեալ Ովկիանոսի (Arctic) օդային ուղիները։ 1928-ին Հիւսիսային Սառուցեալ Ովկիանոսի աղէտին կ՝ նթարկուի Ումպերթօ Նոփիլէի «Իտալիա» օդապարիկները։ Օգնութեան շտապողներու մեջ էր նաեւ Ամունտսընը, ան օդանաւով կը թռչի սակայն առանց ուղեկցորդի եւ այդպէս ալ չի վերադառնար։ Ամունտսընն ունէր աշխարհի տարբեր երկրներու պարգեւներ՝ ԱՄՆ-ի բարձրագոյն պարգեւը՝ կոնգրէսի Ոսկէ մետալը։ Ամունտսընի անունով կոչուած են ծով՝ Հարաւային Բեւեռի ափին, լեռ՝ Հարաւային Բեւեռի ափին, ծոց ու գոգահովիտ՝ համապատասխանաբար՝ Հիւսիսային Սառուցեալ Ովկիանոսը եւ յատակը։ == Ծանօթագրութիւններ == ]

Ամսթերտամ

Ամսթերտամ (հոլ.՝ Amsterdam), Նետերլանտի՝ Հոլանտայի մայրաքաղաքը։ Ան կը գտնուի Ամսթէլ գետի տելթային մէջ, Էյսելմէր (Զյոյտեր Զէ) ծոցին մօտ եւ ջրանցքներով կը կապուի Հիւսիսային ծովուն հետ։ Վարչականօրէն մաս կը կազմէ Ամսթերտամի համայնքին։ == Բնակչութիւն == == Պատմութիւն == Ամսթերտամը առաջին անգամ յիշատակուած է 1275 թուականին։ Անուանումը յառաջացած է Ամսթէլ գետի անունէն եւ հոլանտերէն damm (ամբարտակ) բառէն, որոնց միացումով կազմուած է Ամսթերտամը (Ամսթէլի ամբարտակ)։Ամսթերտամի դրօշին եւ զինանշանին վրայ պատկերուած են Սուրբ Անդրեասի երեք խաչերը, որպէս խորհրդանիշ՝ խիզախութեան, կամքի եւ սրտցաւութեան արդեօ՞ք սրտակցութիւն պէտք է ըլլայ։ Ըստ ժողովրդական աւանդոյթին, անոնք կ'ակնարկեն քաղաքին սպառնացող երեք վտանգները, որոնք են՝ ջուրը, կրակը եւ համաճարակները։ Զինանշանի վրայ գրուած կարգախօսն է՝ “Heldhaftig, Vastberaden, Barmhartig” (քաջարի, վճռական, կարեկցող)։ Զինանշանը 1947-ին Վիլհելմինա II–ի կողմէ նուիրուած է Համաշխարհային Երկրորդ Պատերազմի ընթացքին, քաղաքին ցուցաբերած խիզախութեան առթիւ։ == Հիմնադրում == Ամսթերտամը համեմատաբար աւելի ուշ հիմնադրուած է քան՝ Հոլանտական այլ քաղաքներ, որոնցմէ են՝ Ռոթերտամը, Նեյմեխէնը եւ Ութրեխթը։ 2008 թուականին պատմաբան, աշխարհագրագէտ՝ Քրիս Տէ Պոթը առաջարկեց վարկած մը, ըստ որուն, Ամսթերտամի շուրջ գտնուող հողերը օգտագործուած են դեռ եւս X -րդ դարէն սկսեալ։ Սակայն այս վարկածը չէր հաստատեր, որ այդ շրջանին արդէն իսկ դրուած էր քաղաքին հիմքը։ Հողի մշակման աշխատանքները կապուած կրնային ըլլալ, ոչ թէ գիւղատնտեսութեան, այլ՝ տորֆ արդիւնահանման հետ։Ամսթերտամ քաղաքը իր իրաւունքներուն տիրացած է 1300 կամ 1306 թուականին։ 14-րդ դարէն սկսեալ Ամսթերտամը սկսած էր դառնալ բարգաւաճ երկիր, առաւելաբար Հանզայի լիկայի հետ առեւտուրի շնորհիւ։ 1345 թուականին Քալւերստրատի Երանելի հաղորդութիւնը քաղաքը վերածեց ուխտատեղիի, մինչեւ բողոքականական հաւատքի աւարտումը։ Մինչեւ օրս պահպանուող «լուռ երթը» կը վկայէ ուխտաւորութեան հարուստ պատմութեան մասին։ == Ապստամբութիւնը սպանացիներու դէմ == XVI դարուն Հոլանտայի մէջ սկսաւ ապստամբութիւն մը, որուն գլխաւոր պատճառներէն էին՝ հարկերու բարձրացումը եւ սպանական հետաքննիչներու կողմէ բողոքականներու հետապնդումները։ Խռովութիւնները վերածուեցան ութսունամեայ պատերազմի, որ ի վերջոյ աւարտեցաւ Հոլանտայի անկախութեամբ։ Հոլանտական ապստամբութիւնը ղեկավարող Վիլհելմ Լռակեացի ջանքերուն շնորհիւ, Հոլանտայի Հանրապետութիւնը յայտնի դարձաւ որպէս՝ կրօնական բազմազանութեան նկատմամբ հանդուրժողութիւն ցուցաբերող երկիր։ Հրեաները` Իպերական թերակղզիէն, Հուկենոտները` Ֆրանսայէն, բարգաւաճ վաճառականները եւ տպագրիչները՝ Ֆլանտրիայէն, եւ տնտեսական զրկանքներէն, կրօնական արգելքներու պատճառով տեղահանուածները՝ Սպանիայի վերահսկողութեան տակ գտնուող Նետերլանտներու տարածքներէն, իրենց անվտանգութիւնը գտան Ամսթերտամի մէջ։ Ֆլամանտական տպագրիչներու ներհոսքը եւ քաղաքի մտաւորականութեան հանդուրժողականութիւնը Ամսթերտամը դարձուցին Եւրոպայի ազատ մամուլի կեդրոն։ == Տնտեսութիւն == Ամսթերտամը Նետերլանտներու ֆինանսական մայրաքաղաքն է. դրամատուներու եւ ընկերութիւններու քանակով՝ ան Եւրոպայի խոշորագոյններէն է՝ Լոնտոնէն, Փարիզէն, Ֆրանկֆուրտէն եւ Պարսելոնայէն ետք։ Ամսթերտամի մէջ կը գործէ աշխարհի հնագոյն Ֆոնտային պուրսան։ Ամսթերտամը ադամանդներու մշակման եւ գործարքի խոշոր կեդրոն է։ Քաղաքին եւ անոր արուարձաններուն մէջ կը գործեն ելեկտրոթեքնիքայի, արդիւնաբերութեան եւ մեքենաշինութեան ձեռնարկութիւններ։ Այնտեղ զարգացած են օդանաւաշինութիւնը, նաւաշինութիւնը, քիմիական քարիւղամշակման եւ փայտամշակման արդիւնաբերութիւնը։ Սննդամթերքի արտադրութիւնը կը զբաղուի մթերքներու վերամշակմամբ, ինչպէս՝ սուրճը, քաքաօն, ծխախոտը, կոկոսի իւղը, գետնախնձորը, հացահատիկը, շաքարն ու ճակնդեղը։ == Զբօսաշրջութիւն == Ամսթերտամը այլ երկիրներէն կ՚ընդունի տարեկան քանի մը միլիոն զբօսաշրջիկ (2009 թուականի դրութեամբ՝ 4.63 մլն.)։։ Ամսթերտամի զբօսաշրջային կարգախօսն է “I Amsterdam”ը, որ անգլերէն լեզուով կը համապատասխանէ “I am Amsterdam” արտայայտութեան. իսկ թարգմանաբար կը նշանակէ «Ես Ամսթերտամն եմ» կամ՝ «Ամսթերտամը ես եմ»։ == Դիրքը == Ամսթերտամը կը գտնուի Հոլանտայի արեւմուտքը։ Ամսթէլ գետը կը վերջանայ քաղաքի կեդրոնը, բաժնուելով՝ բազմաթիւ ջրանցքներու։ Ջրանցքները ձեւաւորուած են 17-րդ դարու սկիզբը, երբ ներգաղթողներու հոսքը հասած է իր գագաթնակէտին։ Այդ շրջանին մշակուած է քաղաքի զարգացման սեղմ նախագիծը, ըստ որուն, կառուցուած են կիսաշրջանաձեւ չորս ջրանցքներ։ Անոնց ծայրամասերը կը հասնին մինչեւ Էյ (հոլանտերէն IJ) ծովածոցը։ Ջրանցքներու կառուցման հիմնական նպատակը եղած է ծովէն պաշտպանուիլը (Ամսթերտամը կը գտնուի ծովու մակերեսէն երկու մեթր ցած մակարդակի վրայ)։Քաղաքը շրջապատուած է հարթավայրերով. հարաւ-արեւմուտքի վրայ կը տարածուին տնկովի անտառներ։ Ան Հյուսիսային ծովուն կը միանայ երկար հիւսիսծովեան ջրանցքով։ Ամսթերտամը խիտ բնակեցուած քաղաք է։ Բնակչութեան խտութիւնը կը հասնի 4457 մարդ/ք․մ․2։ Քաղաքին շուրջը կը տարածուին արուարձանները։ Զբօսայգիները կը գրաւեն քաղաքի տարածքի 12%-ը։ == Բնակչութիւնը == Քաղաքի սահմաններէն ներս, Ամսթերտամի բնակչութեան թիւը կը կազմէ 800 000 մարդ, որուն կէսը ունի օտարերկրեայ ծագում։ 16-րդ եւ 17-րդ դարերու ընթացքին ներգաղթողները հիմնականօրէն եղած են հուկնոտները, ֆլամանտացիները, սեֆարտ հրեաները եւ վեսֆալիացիները։ Վերջինները եկած են առաւելաբար տնտեսական կարիքներու պատճառով։ Անոնց ներհոսքը շարունակուած է 18-րդ եւ 19-րդ դարերուն։ Մինչեւ Համաշխարհային Երկրորդ Պատերազմի սկիզբը՝ քաղաքի բնակչութեան 10%-ը կազմած են հրեաները։ 20-րդ դարուն, դէպի Ամսթերտամ ներգաղթողներու առաջին զանգուածը հասած է 1940–ականներուն՝ անկախութիւն ստացած Ինտոնեզիայէն։ 1960-ականներուն սկսած է աշխատող ներգաղթողներու հոսքը՝ Թուրքիայէն, Մարոքէն, Իտալիայէն եւ Սպանիայէն։ Սուրինամի անկախացումէն ետք, Ամսթերտամ հասած է սուրինամցիներու մեծ հոսք։ Այսօր, ոչ արեւմտեան ծագումով բնակիչները, մօտաւորապէս կը կազմեն քաղաքի մէկ երրորդը եւ երեխաներու աւելի քան 50%-ը։։ Ամենախոշոր կրօնական խումբը քրիստոնեաներն են (2000 թ. Ին 17%), որոնք կը բաղկանան կաթողիկէներէ եւ բողոքականներէ։ Երկրորդ մեծաթիւ կրօնքը իսլամն է (2000 թ. ին 14%), որոնց մեծ մասը սուննի դաւանանքի ներկայացուցիչներ են։ ։ Թէեւ "Leef en laat leven" «ապրի՜ր եւ թոյլ տուր որ ապրին» կարգախօսը կը միաւորէ հոլանտացիները եւ մանաւանդ Ամսթերտամի բաց եւ հանդուրժող հանրութիւնը, սակայն Համաշխարհային Երկրորդ Պաերազմէն ետք տեղի ունեցած տարբեր ցեղերու, կրօնքներու եւ մշակոյթներու մեծաքանակ ներհոսքը ստեղծած է լարուածութիւն։ Իր 176 տարբեր ազգութիւններով՝ Ամսթերտամը ներկայիս աշխարհի քաղաքներու կարգին ամենաբազմազան ազգութիւններու օթեւանն է։։ == Ճարտարապետութիւնը == Ամսթերտամը ունի ճարտարապետական հարուստ պատմութիւն։ Ամսթերտամի ամենահին կառոյցը կը համարուի 1306-ին նուիրաբերուած Oude Kerk-ը (հին եկեղեցի) ն։ Հնագոյն փայտէ կառույցն է het Houten Huys-ը։ Անոր հնագոյն կառոյցն է het Houten Huys-ը, որ կառուցուած է շուրջ 1425-ին եւ մէկն է անոր երկու շէնքերէն, որ պահպանուած է մինչեւ այսօր։ Ան նաեւ Ամսթերտամի մէջ գոթական ճարտարապետութեան նմոյշներէն է։ 16-րդ դարուն փայտէ շինութիւնները քանդուելով կը փոխարինուէին աղիւսէ կառուցուածքներով։ Այս ժամանակահատուածին կառուցուած են Վերածնունդի ոճով բազմաթիւ շէնքեր։ Այդ շրջանի շէնքերը շատ դիւրութեամբ կը տաբերին իրենց աստինաճաձեւ ճակատներով, որ հոլանտական սովորական Վերածնունդի ոճն է։ Ամսթերտամը արագօրէն զարկ տուած է ի՛ր իսկ Վերածնունդի ճարտարապետութեան։ Այս շէնքերը կառուցուած են ճարտարապետ Հենրիկ Տէ Կէյսէրի սկզբունքներով։ Հենրիկ Տէ Կէյսէրի նախագծած ապշեցնող շէնքերէն մէկն է Westerkerk-ը։ 17-րդ դարուն «պարոքքօ» կոչուող ճարտարապետութիւնը մեծ ընդունելութիւն գտած ու տարածում գտած է Եւրոպայի մէջ։ Այս շրջանը կը համընկնէր Ամսթերտամի «Ոսկեդար»ու շրջանին հետ։ Ամսթերտամի մէջ նշեալ ոճի ճարտարապետներէն էին՝ Յակոբ Վան Կամպէնը, Փիլիպս Վինգբոնսը եւ Դանիէլ Ստալպայէրտը։19-րդ դարու վերջը տարածուած էր «Ար Նուվօ» (Jugendstil կամ Art Nouveau) ոճը, որուն հիման վրայ կառուցուած են բազմաթիւ շէնքեր։ Նոյն ժամանակաշրջանին, Ամսթերտամի արագ ընդարձակման հետ միատեղ, կեդրոնի մերձակայ շրջաններուն մէջ նոյնպէս կառուցուած են նոյն ոճի շէնքեր։ Թանգարանի հրապարակի (Museumplein) հարեւանութեամբ կառուցուած շէնքերը կը պատկանին “Jugendstil” ոճին։ Նոր ժամանակաշրջանին նախորդող ոճերէն ամենայայտնին եղած է՝ “Ար Տեկօ”ն։ Ամսթերտամը ունեցած է այս ոճի իր վարկածը՝ Ամսթերտամի դպրոցը (Amsterdamse School)։ Ամբողջ շրջան մը՝ ինչպիսին է “Rivierenbuurt”-ը, կառուցապատուած է այս ոճով։ Ամսթերտամի դպրոցի ոճով կառուցուած շէնքերու ճակատներու առանձնայատկութիւնը անոնց հարուստ զարդանաշխերն են՝ տարօրինակ (թերեւս իւրօրինակ) ձեւով շրջանակուած դռներն ու պատուհանները։ Հին քաղաքի կեդրոնը, 19–րդ դարէն առաջ հանդիպող ճարտարապետական ամենատարբեր ոճերու կիզակէտն է։ Անոնց հարեւանութեամբ կառուցուած է 20-րդ դարու սկիզբի շէնքերը, որոնցմէ են նաեւ՝ քաղաքի կեդրոնը գտնուող այս ոճի քանի մը ապշեցնող օրինակները։ Քաղաքի կեդրոնը եւ անոր հարեւանութեամբ գտնուող պատմական շէնքերու մեծ մասը ջրանցքներու երկայնքով կառուցուած հարուստ վաճառականներու տուներ էին։ == Ուշագրաւ փաստ == 1695 թուականին Ամսթերտամի մէջ տպագրուած է «Համատարած Աշխարհացոյց» անունով հայերէն լեզուով առաջին քարտէսը՝ Թովմաս Վանանդեցիի կողմէ։ Ան՝ Եւրոպայի տարածքին տպագրուած առաջին քարտէսներէն կը համարուի, որ ունի աշխարհագրական աստիճանացոյց։ == Հայերը Ամստերդամում == == Ամսթերտամի մէջ ծնած նշանաւոր մարդիկ == Ռեմբրանդտ վան Ռեյն՝ նկարիչ (1606-1669) Պենետիկտ Սփինոզա՝ փիլիսոփա (1632-1677) Յոհան Քրոյֆ՝ ֆութպոլիստ (ծն. 1947 թ - Ապրիլի 25-ին) Փեթրիք Քլաուվերթ՝ ֆութպոլիստ (ծն. 1976 թ. Յուլիսի 1-ին) == Ծանօթագրութիւններ ==

Միքայէլ Լորիս-Մելիքով

Միքայէլ Տարիէլի Լորիս-Մելիքով (վրաց.՝ გრაფი მიხეილ ტარიელის ძე ლორის მელიქისშვილი , ռուս.՝ граф Михаил Тариелович Лорис-Меликов, 21 Հոկտեմբեր (2 Նոյեմբեր) 1824, Թիֆլիս, Վրացական նահանգ, Ռուսական Կայսրութիւն - 24 Դեկտեմբեր 1888(1888-12-24), Նիս), հայազգի մեծանուն զօրավար, Ցարական Կայսրութեան հերոս ու բարենորոգիչ։ Հայկական Հարցի միջազգայնացման առաջին փորձերու եւ մեծապետական խմորումներու ակունքին կանգնած մեծահռչակ դէմք։ == Կենսագրութիւն == Ան սերած էր Թիֆլիսի հայ ազնուական (մելիքական) յայտնի՝ Լորիս-Մելիքովներու տոհմէն։ Աղբիւրները կը հաստատեն, թէ Լորիս-Մելիքովներու տոհմը սկիզբ առած էր 16-րդ դարու հայ ազնուականներէ, որոնք իրանա-թրքական պատերազմներու հետեւանքով Հայաստանէն կը փախչին Վրաստան ու ծառայութեան կ՛անցնին Լուարսաբ Ա. վրաց թագաւորին մօտ: Յետագային անոնք կը ստանայ Լոռիի մարզը։ 1602-ին Միքայէլ Տարիէլի Լորիս-Մելիքովի նախնիները՝ Լոռիի մելիքներ Նազար եւ Դայ Քալանթարովները («քալանթար» բառէն, որ պարսկերէն կառավարիչ կը նշանակէ) Պարսից շահ Աբասէն հրամանագիր կը ստանան, որ կը հաստատէր անոնց Լոռիի մարզին սեփականատէր ըլլալու ժառանգական իրաւունքները: Հետագային անոնց յետնորդները կը տեղափոխուին Թիֆլիս, ուր ազնուականութեան շարքին կը ծառայեն վրաց (Քարթլի-Կախեթի) արքունիքին մէջ` Լորիս-Մելիքով ազգանունով, որ հայկական «Լոռիի մելիք»ի ռուսականացած տարբերակն է: === Կրթութիւն === Միքայէլ Տարիէլի Լորիս-Մելիքովը ծնած է Թիֆլիս։ Հայրը՝ Տարիէլը, յաջողած առեւտրական էր։ Միքայէլ կրթութիւնը կը ստանայ Մոսկուայի եւ Ս․ Փեթերսպուրկի մէջ, յաճախելով նախ՝ արեւելեան լեզուներու «Լազարեան» ճեմարան, ապա՝ Ռազմական Գվարդիայի Կադետական դպրոց։ Անմիջապէս զինուորական ծառայութեան կ՛անցնի ռուսաց կայսերական բանակին մէջ եւ 1847-ին կ՛ուղարկուի Կովկաս, ուր կը ծառայէ շուրջ 20 տարի՝ ցուցաբերելով «հիասքանչ հեծելազօրային սպայի եւ մեծակարող վարչարար»ի ուշագրաւ կարողութիւններ։ Իր այդ ընդունակութեանց շնորհիւ ան կրնայ տեղացի ռազմասէր բնակչութիւնը խաղաղեցնել եւ բոլորին վստահութեան ու համակրանքին արժանանալ։ === Գործունէութիւն === 1877-78 թուականներու ռուս-թրքական պատերազմի ժամանակ հեծելազօրի զօրավար Լորիս-Մելիքով կը հանդիսանայ հրամանատարը այն առանձին բանակային զօրաբաժնին, որ Օսմանեան Կայսրութեան զօրքերուն դէմ պատերազմեցաւ Հայկական Լեռնաշխարհի տարածքին։ Լորիս-Մելիքով իր հրամանատարութեան տակ կը համախմբէ նաեւ հայ աշխարհազօրայինները։ Ան մեծ հռչակի կը տիրանայ Արտահանի ամրոցին գրաւումէն ետք, բայց հայազգի զօրավարին աստղը կը փայլի յատկապէս թրքական բանակի առասպելական զօրավար Մուխթար Փաշայի դէմ անոր արձանագրած ջախջախիչ յաղթանակէն ետք, Ալաջայի մերձակայքը։ Այնուհետեւ, արագ գրոհով կը գրաւէ Կարսը եւ կը պաշարէ Էրզրումը (Կարինը)։ Իր այս ծառայութեանց համար հայ զօրավարը կը ստանայ կոմսի տիտղոսը, իսկ Ալաջայի ճակատամարտին ցոյց տուած քաջութեան համար անոր կը շնորհուի 2-րդ աստիճանի Սուրբ Գէորգի շքանշան։ === Պետական ծառայութիւն === Պատերազմի աւարտէն ետք, Լորիս-Մելիքով կը դառնայ Ստորին Վոլկայի զօրավարնահանգապետը, ապա՝ իբրեւ պաշտօնի բարձրացում, կը փոխադրուի Կեդրոնական Ռուսաստան եւ կը նշանակուի Խարքովի նահանգապետ։ Վարչարարական եւ քաղաքական յաջողութիւնները միշտ կը հետեւին քաղաքական ասպարէզ նետուած հայազգի գործիչի պետական պաշտօնավարութեան վերելքին։ Թէեւ ամէնուր ան կը հռչակուի իբրեւ երկրէն ներս թափ առած ահաբեկչութեան դէմ խիստ պայքար մղող կառավարիչ, այսուհանդերձ՝ ան միաժամանակ իր անունին կը միացնէ ցարական վարչամեքենայի սանձարձակութեանց դէմ պայքարողի եւ սահմանադրական կարգերու ջատագովի վարկն ու հռչակը։ Ան կը նշանակուի ղեկավարը Ռուսական Կայսրութեան «Գերագոյն Գործադիր Յանձնաժողովին», որ կը ստեղծուի Ս. Փեթերսպուրկի մէջ 1880-ի Փետրուարէն ետք, երբ ընդյատակեայ յեղափոխական-ահաբեկիչներու կողմէ անյաջող մահափորձը կը կատարուի Աղեքսանդր Բ. ցարին դէմ։ Յանձնաժողովը կոչուած էր երկիրը քաղաքականապէս դուրս բերելու ներքին խռովութեանց ոլորապտոյտէն եւ, այդ ուղղութեամբ, Լորիս-Մելիքով կը ցուցաբերէ իր վարչարարական մեծ տաղանդը։ Ան Աղեքսանդր Բ. ցարին կը ներկայացնէ վարչական եւ տնտեսական համալիր բարեփոխումներու սահմանադրական ընդարձակ ծրագիր մը։ Ռուսաց կայսրը կ՛ընդունէ իր հայ զօրավարին առաջարկները։ Լորիս-Մելիքով կը նշանակուի ներքին գործերու նախարար՝ բացառիկ իշխանութեամբ, փաստօրէն դառնալով Ռուսաստանի վարչապետ-դիկտատորը։ Բայց ճիշդ այն օրը (13 Մարտ, 1881), երբ ցարը կը ստորագրէ հրամանագիրը Լորիս-Մելիքովի առաջարկած բարեփոխումներուն հաստատման մասին, յեղափոխական-ահաբեկիչները երկրորդ մահափորձ մը կը կատարեն եւ այս անգամ կը յաջողին սպաննել ցար Աղեքսանդր Բ.ը։ Յաջորդ ցարը՝ Աղեքսանդր Գ.ը բուռն պայքար կը յայտարարէ յեղափոխութեան դէմ եւ կը ձեռնարկէ ուժային բիրտ քայլերու՝ մէկդի նետելով իր նախորդին հաստատած սահմանադրական բարեկարգումներու ծրագիրը։ Կոմս Լորիս-Մելիքով, Յունիս 1881-ին, նախարարական իր բարձրաստիճան պաշտօնէն հրաժարականը կը ներկայացնէ ցարին։ Պաշտօնաթող զօրավարի կարգավիճակով կը մեկնի արտասահման։ Այդ շրջանին կը գրէ «Կովկասի կառավարիչների մասին. 1776 թ-ից մինչեւ XVIII դարի վերջը» (1883, ռուսերէն), «Նոթեր Հաջի Մուրադի մասին», «Երկտող Թերեքի մարզի կացութեան մասին» (1889, Ռուսերէն) եւ այլ գործեր: Շրջան մը կ՛ապրի Գերմանիա, ուրկէ կ՛անցնի Ֆրանսա՝ Նիս, ուր եւ կ՛ապրի մինչեւ մահը, 1888-ի Դեկտեմբեր 13-ին։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Սուրէն Ասատրեան

Սուրէն Ասատրեան, ծնած է Հայաստանի Գառնի գիւղը։ Նախնական կրթութիւնը ստացած է ծննդավայրին մէջ։ Զաւակն էր Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան նուիրեալ մարտիկներէն խմբապետ Խնկոյի: Ասատրեան ընտանիքը կ'ենթարկուի դժուար պայմաններու։ Սուրէն ուսումը կը շարունակէ Մարաղայի ազգային դպրոցին մէջ. ապա կ'աւարտէ Թաւրիզի թեմական կեդրոնական միջնակարգ դպրոցը։ Այնուհետեւ կը սորվի քիմագիտութիւն եւ իր կաերւոր մասնակցութիւնը կը բերէ Իրանի արդիւնաբերական աշխատանքներուն։ Սկսած է գրել 1932-ին։ Իր առաջին գրութիւնը լոյս տեսած է Թեհրանի «Արմենուհի» ամսագրին մէջ։ Աշխատակցած է «Ալիք» օրաթերթին, պատմուածքներով։ Գործածած է «Ասուր» ծածկանունը։ Հրատարակած են իր պատմուածքներու երկու հատորնհերը. «Մօրս Արցունքները» (1984) եւ «Ապրող Կակաչներ» (1985. արժանացած է Անթիլիասի Գէորգ Մելիտինեցի գրական մրցանակին): Երրորդ հատորը մամուլի տակ է։ Իր պատմուածքներուն կարեւոր մէկ մասը լոյս տեսած է «Մայր Հայրենիք»ի եւ ուրիշ սփիւռքի թերթերուն մէջ: Սուրէն Ասատրեան ցոյց տուած է նաեւ ազգային բեղուն գործունէութիւն մը, որպէս նախագահ Իրանահայ Գրողներու Միութեան եւ «Ներսէս Շնորհալի» գրական ֆոնտի դատական կազմին։ 1985-ին Թեհրանին մեջ մէծ շուքով տօնուած է իր գրական գործունէութեան իր 40 ամեակը։ Իր մահէն երկու ամիս առաջ կրցաւ իրականացնել իր ամենամէծ երազը, այցելելով ծննդավայրը՝ Գառնին։ 1992 Նոյեմբերին Գառնիի մէջ, յետ հոգահանգստեան պաշտոնին, բացումը կատարուեցաւ Սուրէնի յուշարցանին, իր հօր խմբապետ Խնկոյի յուշարձանին կողքին, ներկայութեամբ հոծ բազմութեան, պետական մարդոց, մտաւորականներու եւ գրողներու։ Սուրէն Ասատրեան իր պատմուածքներուն հերոսները կ'ընտրէ իր հարազատներէն եւ շրջապատի մարդոցմէն։ Առ հասարակ անոնք չքաւորութեան մէջ հասակ նետած պարզ եւ բարեմիտ մարդիկ են, որոնք իրենց վեհանձն կեցուածքով մեր համակրանքը կը գրաւեն։ Կարելի չէ Ասատրեանի գործերը կարդալ եւ չյուզուիլ։ Հեղինակը իր նիւթերը կը քաղէ անմիջական շրջանակէն, եւ զանոնք կը համադրէ իր ընդոծին հիւմըրով եւ պարզ ու հաղորդական ոճով, խորապէս տպաւորելով ընթերցողը։ == Ծանօթագրութիւններ == Սփիւռքահայ արդի գրականութիւն (խմբ. խմբագրող և համադրող՝ Սեդա Ծաղիկեան-Տէմիրճեան), Միշիկըն էջ 702։

Ալպիական Մանուշակ (պատմուածք)

Ալպիական մանուշակ, Ակսել Բակունցի պատմուածքներէն, որ գրած է 1925-27-ականներին։ Պատմուածքը ընդգրկուած է «Սեւ ցելերի սերմնացանը» ժողովածուի մէջ։ Պատմուածքը նուիրուած է Արփենիկ Չարենցի յիշատակին։ Ակսել Բակունցը հանդէս եկած է 20-րդ դարու 20-ական թուականին։ Հայ գրականութեան մէջ անոր ինքնատիպութիւնը այն է, որ ան իր ստեղծագործութիւնները պատկերեց այնպիսի նրբութեամբ եւ քնքնշութեամբ, որ Աւետիք Իսահակեանը ըսած է. «Հայաստանում կայ մի գրող, որի բառերը զրնգում են կոմիտասեան շնչով եւ փայլատակում են Սարեանական կտաւների գոյներով, դա Ակսել Բակունցն է»: «Ալպիական մանուշակ» պատմուածքը Ակսել Բակունցի առաջին գործերէն մեկն է։ Այնտեղ արտայայտուած են անոր արձակի էական յատկանիշները՝ ուրոյն աշխարհազգացումը, բարոյական ու գեղագիտական ըմբռնումներու ինքնատիպութիւնը, անոր արուեստի փիլիսոփայութիւնը, անմնացորդ սէրը հայրենիքի եւ մարդու հանդէպ։ == Կերպարներ == Գիւղ կու գան հնագէտը, նկարիչը եւ անոնց հետ է նաեւ ուղեկցորդը։ Անոնք պատմուածքի հերոսներն են։ «Ալպիական մանուշակ»ին մէջ կը պատկերուի իրականութեան եւ արուեստագէտներու հանդիպումը։ Նկարիչը զգայուն խառնուածքով մարդ է։ Ան Կաքաւաբերդ եկած է որպէսզի նկարէ բնութեան գեղեցկութիւնը։ Անոր մէջ կ՚արթննան գեղեցիկ յուշեր, որպէս մէկ այլ կնոջ լրացում։ Նկարիչը կնոջ այդ գեղեցկութեան մէջ չի նկատեր, որ ան հոգեր ունի, ընկճուած է։ Կաքաւաբերդէն նկարիչը կը տանի իր հետ գեղեցիկ տպաւորութիւն ու նոր կտաւ մը։ Իր հոգեբանութեամբ եւ մօտեցումով ան հարազատ է պատմուածքի սկիզբին եւ վերջնամասի խորհրդամշուող գեղեցիկի այն ընկալման, ըստ որ «բուրմունքից արբեցած բզէզին» մանուշակը ճոճք էր կը թուէր, աշխարհը ծիրանագոյն բուրաստան։ «Բուրմունքից արբեցած բզէզի» միւս տարբերակը հնագէտն է։ Եթէ նկարիչի համար անցեալը կ՚առնչուի այսօրուան, ապա հնագէտի համար գոյութիւն ունի միայն անցեալի գեղեցիկը։ Սա եւս կը փնտրէ գեղեցիկը, սակայն անցած գնացած գեղեցիկը։ Ան կը կոխոտէ նուրբ ու քնքուշ ալպիական մանուշակները՝ չտեսնելով անոնց քնքշութիւնը։ Հնագէտը չոր, միայն իր մասնագիտութեամբ հետաքրքրուող մարդ է։ Նկարիչը եւ հնագէտը պատմուածքին մէջ կերպարներ են փոխաբերական իմաստով։ Ակսել Բակունցը նկարիչի եւ հնագէտի կերպարներով ցանկացած է բնութագրել այն արուեստագէտներուն, որոնք աշխարհին կը նային բզէզի աչքերով։ Չեն տեսներ իրականութիւնը։ Անոնքեկան, տեսան միայն հաճելին, կեանքի մէկ եզրը եւ գացին, իսկ միւս եզրը կեանքի բուն խորքը վրիպեցաւ անոնց ուշադրութենէն։ Կեանքն ու գրականութիւնը նման արուեստագէտներու համար ժամանց է միայն, անկիրք հիացմունքի ու արբեցման առարկայ: == Պատմուածքին նիւթը == Երեք ձիաւոր կը բարձրանան դէպի Կաքաւաբերդ։ Անոնցմէ մէկը հնագէտ էր, երկրորդը՝ նկարիչ, իսկ երրորդը կ՚ուղեկցէր անոնց։ Հնագէտը երկար շրջեցաւ բերդին մէջ, գտաւ Բակուր իշխանի դամբանը։ Նկարիչը հնագէտին անհրաժեշտ նկարները առնելէն ետք, նկարեց նաեւ պարիսպի մէկ հատուած ու պարիսպի տակ բուսած ալպիկան մանուշակներ։ Պատմուածքին մէջ կը նկարագրուի լեռնային Հայաստանի պատկերը՝ աւերակ բերդերով, ալպիական ծաղիկներու գեղեցկութեամբ, գիւղական կենցաղին բնորոշ տեսարաններով։ Պատմուածքը սովորական իմաստով նիւթ չունի, բայց անոր գաղափարը շատ խորն է։ Պատմուածքը դիտած ու գնահատած են տարբեր տեսանկիւններէ։ Համարած են «Նոր գիւղի ու կենցաղի պատկեր ու հին մնացուկներու քննադատութիւն»: Բայց այդ ճիշդ չէ։ Բակունցի նման բծախնդիր արուեստագէտը, որ սիրում է քչով շատ բան ասել, խտացնել իր մտքերը, պատմուածքում իւրատեսակ ձեւով կը կրկնէ հետեւեալ կրկներգը. «ծաղկափոշիի մէջ թաթախուած գունաւոր բզէզին մանուշակը ճոճք էր կը թուէր, աշխարհը ծիրանագոյն բուրաստան»: Վերադրարձին անոնք մօտիկ բնակավայրի մը վրանի մօտ իջան ձիերէն եւ թէյ խնդրեցին։ Մինչ կինը թէյ կը պատրաստէր, նկարիչը յիշեց կնոջ մը, որ այնքան նման էր այս կնոջ։ == Գրականութիւն == Ակսել Բակունց, Երկեր 2 հատորով, հատոր առաջին, Երեւան, Հայպետհրատ, 1964։ == Ծանօթագրութիւններ ==

1917-ի Փետրուարի Յեղափոխութիւն

1917-ի Փետրուարի յեղափոխութիւնը, թիւով երկրորդն է՝ յաջորդած 1905-ի յեղափոխութեան եւ նախորդած՝ 1917-ի պոլշեւիկեան յեղաշրջումին։ Փետրուարեան յեղափոխութեամբ Ռուսիոյ մէջ խառն դարաշրջանը ծայր կ'առնէ, երբ ոչ միայն Ռոմանով գերդաստանը գահընկէց կ'ըլլայ, այլեւ Ռուսիան կը դադրի կայսրութիւն ըլլալէ եւ կը տատանի դրամատիրական վարչակարգը՝ ցնցելով եւ ի վերջոյ կը փոխուի երկրին վերնախաւը։ == Պատճառները == Աշխարհամարտին՝ Ռուսիոյ ձախաւեր մասնակցութիւնը՝ ռազմաճակատներու վրայ իրերայաջորդ պարտութիւններով եւ երկրի ներսի կեանքին տակն ու վրայ ըլլալով։ Նիքոլա Բ կայսեր անկարողութիւնը իշխելու երկիրին՝ վրիպած անձերը իբրեւ նախարար եւ զօրավարի պաշտօնին կոչելով։ Տէրութեան իշխանական դասակարգը պաշարած կաշառակերութիւնը։ Քարուքանդ տնտեսութիւնը։ ժողովուրդը որ այս ամէնը տեսնելով եւ յեղափոխական զանազան քարոզիչներէն ազդուելով՝ այլեւս չէր հաւատար ցարին, եկեղեցականներուն եւ տեղական իշխանութեանց։ Խոշոր արդիւնաբերողները եւ առեւտրականները եւս դժգոհ էին ցարի քաղաքականութենէն։ Ցարի ընտանիքին պատկանող անձերն անգամ կը տրտնջային։ == Յեղափոխութեան Ժամանակագրութիւնը == 21 Փետրուար, անօթի ընդվզումներ Փետրոկրատի մէջ։ Ամբոխները կը կողոպտեն ու կը ջարդեն փուռերը։ 23 Փետրուար, ծայր կ'առնէ համայնական գործադուլը։ Հազարաւոր բանուորները կը տողանցեն «Դադրեցուցէ՛ք պատերազմը», «Անկցի՛ մենիշխանութիւնը», «Հաց տուէք»: 24 Փետրուար, աւելի քան 200 հազար բանուոր, 214 գործատուն եւ ամբողջ ուսանողութիւնը կը մասնակցի գործադուլին։ 25 Փետրուար, մասնակիցներուն թիւը 305 հազարի կը հասնի, 421 գործատուն անդամալոյծ կը կենայ։ Բանուորներուն կը միանան արհեստաւորներն ու մանր պաշտօնեաները։ Զինուորները կը մերժեն ապստամբները ցրուել։ 26 Փետրուար, տակնուվրայութիւնը կը շարունակուի։ Բանակը եւս անհնազանդ է։ Ոստիկանութիւնն անկարող է խաղաղ կացութիւնը վերահաստատել։ Նիքոլա Բ կը յետաձգէ Խորհրդարանի նիստերը մինչեւ Ապրիլ 1, ինչ որ իբրեւ Խորհրդարանի ցրուում կ'ընկալուի։ 27 Փետրուար, զինեալ ապստամբութիւն։ Պատերազմի չմասնակցող զօրաբաժինները չեն հպատակիր հրամանատարներուն եւ կը միանան ապստամբներուն։ Կէսօրէ ետք իրենց կը միանան ընտրանի կայազօրի գունդերը։ Կը գրաւուին զինարանները, գլխաւոր նամակատունը, հեռագրատունը, երկաթուղիի կայարաններն ու կամուրջները։ Խորհրդարանը կեանքի կը կոչէ «Փեթերսփուրկի մէջ կարգ ու կանոնը վերահաստատող եւ տէրութեան ատեաններու եւ հպատակներու միջեւ յարաբերութիւնը կատարող» Առժամեայ Յանձնախումբ մը։ 28 Փետրուար, գիշերը Առժամեայ այդ Յանձնախումբը կը յայտարարէ որ ամբողջ իշխանութիւնը կը ստանձնէ։ 28 Փետրուար, կ'ապստամբին այլ գունդերը եւ նաւազները։ Աւրորա ռազմանաւը ապստամբներուն ձեռքը կ'անցնի։ 1 Մարտ, ապստամբութիւնը կը յորդի Քրոնշթատթ արուարձանը եւ Մոսկուա։ Պալատականները Ցարին կը թելադրեն կա՛մ հաւատարիմ բանակը Փետրոկրատ մտցնել կա՛մ ալ՝ Խորհրդարանին իշխանութեան տակ եղող կառավարութիւն մը կեանքի կոչել։ Վերջին տարբերակը կ'ենթադրէր ցարին իշխանութեան զգալի սահմանափակումը Անգլիոյ օրինակով։ 2 Մարտ, գիշեր, Նիկոլա Բ կը ստորագրէ այդ կառավարութիւնը հաստատող հրովարտակը, սակայն բանը բանէն անցած կ'ըլլայ՝ հպատակները կը պահանջեն իր գահընկէցութիւնը։Գլխաւոր սպայակոյտի պետ զօրավար Ալեքսէեւ հեռագիրներ կ'ուղարկէ բոլոր ռազմաճակատներու հրամանատարներուն՝ հարցնելով իրենց կարծիքը, թէ Ցարը պէ՞տք է հրաժարի արդեօք՝ իր որդիին ձգելով գահը։ Հինգ այս հրամանատարներուն ալ պատասխանը կ'ըլլայ՝ ցարը պէտք է հրաժարի։ 2 Մարտ, կէսօրէ ետք Նիկոլա Բ կը հրաժարի՝ գահը ձգելով ժառանգ, իր որդի Ալեքսէին, խնամակալութեամբ Ցարի կրտսեր եղբօր՝ մեծն իշխան Միխայիլի։ Նոյն օրը ցարը կը հրաժարի նաեւ գահաժառանգին անունով։ 4 Մարտ, լրագիրները կը հրապարակեն Նիկոլայի եւ Միխայիլ մեծն իշխանի հրաժարման հրովարտակները։ == 1917-ի Փետրուարի Յեղափոխութեան Հետեւանքները == Ջնջուած է մահապատիժը։ Շնորհուած է քաղաքական ազատութիւնը։ Ազատ արձակուած են քաղաքական բանտարկեալները։ Ջնջուած են Հրեաներու՝ բնակավայր ընտրելու սեղմումները եւ բնակութեան համար հաստատուած պարտաւորիչ տարածքները։ Ծայր կ'առնէ արհեստակից միութեանց շարժումը։ Բազմազգ տէրութիւնը կը բաժնուի, կը ստեղծուին անկախ պետութիւնները, ընդ որում՝ Հայաստանի Հանրապետութիւնը։ == Փետրուարի Յեղափոխութեան Չլուծուած Խնդիրները == Ընկերութիւնը բաժնուած է եւ անկարող միաբանուիլ հասարակաց որեւէ կէտի վրայ։ Իշխանութեան տագնապը տեւական կը դառնայ Պատերազմը կը շարունակուի։ Գիւղացին կը մնայ հողազուրկ։ == Ծանօթագրութիւններ == == Տե՛ս նաեւ == Հոկտեմբերեան Յեղափոխութիւն

Մովսէս Գորգիսեան

Մովսէս Գորգիսեան (3 Դեկտեմբեր 1961(1961-12-03), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն - 19 Յունուար 1990(1990-01-19), Երասխ, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Արարատի շրջան, Խորհրդային Միութիւն), հայ քաղաքական գործիչ, հրապարակախօս, Արցախեան շարժման առաջնորդներէն մին։ == Կեանք եւ գործունէութիւն == 1979-ին աւարտած է թիւ 158 միջնակարգ դպրոցը: 1980-ին ընդունուած է Խաչատուր Աբովեանի անուան մանկավարժական հիմնարկ: 1984-ին աւարտած է Երեւանի մանկավարժական հիմնարկի մշակոյթի բաժնի բեմադրութեան ճիւղը: 1984-1986 թուականներուն ծառայած է խորհրդային բանակի մէջ: 1987 թուականէն մասնակցած է ազգային ազատագրական պայքարին` հանրահաւաքներ, ելոյթներ, ցոյցեր, երթեր: Ազգային զարթոնքի շրջան՝ 1988-90 թուականներուն, Գորգիսեան խմբագրած է «Հրապարակայնութիւն», այնուհետեւ` «Հայրենիք» քաղաքական ամսագրերը, հրատարակած` «Մեղադրուում են» եւ «Ազատութեան ասպետը» ժողովածուները: Առաջիններէն եղած է, որ պայքարով դուրս եկած է Խորհրդային Միութեան դէմ։ Պարոյր Հայրիկեանի, Անդրանիկ Մարգարեանի, Աշոտ Նաւասարդեանի հետ միասին եղած է 1967 թուականին. Հայկազ Խաչատրեանի ստեղծած Ազգային Միացեալ Կուսակցութեան (ԱՄԿ) գաղտնի կազմակերպութեան անդամ։ 1986-1987 թուականէն աշխատած է Գորիսի դրամատիկական թատրոնին։ 1987 թուականին սեպտեմբերին ԽԸՀՄ տարածքին մէջ առաջին բացայայտ գործող քաղաքական այլընտրանքային կազմակերպութեան՝ Հայրիկեանի ստեղծած Ազգային ինքնորոշման միավորման (ԱԻՄ) վարչութեան անդամ էր։ Արցախեան շարժման առաջնամարտիկներէն էր։ Առաջինն էր, որ 1988 թուականին Մայիս 28-ին Ազատութեան հրապարակին եռագոյնը ծածանեց։ Ստեղծած է «Անկախութեան բանակ» ջոկատը որպէս ապագայ ազգային բանակի հիմք։ 1990 թուականին զոհուած է Երասխի պաշտպանութեան ժամանակ։ 1996 , Սեպտեմբեր 20-ին ՀՀ նախագահ Լեւոն Տէր-Պետրոսեանի հրամանով արժանացած է Ազգային հերոսի կոչման։ Թաղուած է Ծիծեռնակաբերդ: Մովսէս Գորգիսեանի կնքահայրը եւ գաղափարական կերտողն էր Յակոբ Թաեւոսեան: == Պարգեւներ == 1996-ին Սեպտեմբեր 20-ին, Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահի հրամանագրով հետմահու արժանացած է «Հայաստանի ազգային հերոսի բարձրագոյն կոչման՝ «Հայրենիք» շքանշանին: == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

13 Դեկտեմբեր

13 Դեկտեմբեր, տարուան 347-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 348-րդ) օրն է։ == Դէպքեր == == Ծնունդներ == 1858, Տիգրան Թապիպեան, հայ բժիշկ (մահ.՝ անյայտ)։ == Մահեր == 1820, Զուրապ Նազար Անթոնով, վրացի թատերագիր (մահ.՝ 1854) 1885, Եզնիկ Քհնյ. Տէր Յակոբեան, հայ քահանայ (մահ.՝ 1974)։ 1932, Եորղոս Եաքովիտիս, յոյն գեղանկարիչ == Տօներ ==

Ալեքսանտր Ռոտինեան

Ալեքսանտր Ռոտինեան (անգլերէն՝ Alexander Rotinoff, ռուս.՝ Александр Ротинов, 20 Մարտ 1875 - 26 Ապրիլ 1934)՝ եղած է 19րդ դարու վերջի եւ 20րդ դարու սկիզբի հայազգի ճարտարագետ եւ ճարտարապետ: == Կենսագրութիւն == Ալեքսանտր Ռոտինեանը գործած է Կովկասին մէջ:Գաբրիէլ Տէր-Միքելեանի հետ միասին 1901-ին ձեռնարկած է Պաքուին մէջ հայկական եկեղեցիի շինարարութիւնը:20րդ դարու սկիզբին Ալեքսանտր Ռոտինեանն իր ընտանիքին եւ որդիին՝ Միքայէլ Ռոթինոֆի հետ միասին անցած է Մեծն Բրիտանիա: Միքայէլին զաւակը՝ Գէորգ Ռոթինոֆը (անգլերէն՝ Alexander Rotinoff 1952-ին հիմնած է Rotinoff Motors Ltd. ընկերութիւնը: Ալեքսանտր Ռոտինեանը թաղուած է Լոնտոնի Պրոմփթընի Գերեզմանատունին մէջ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Բմբրնիքել

Բմբրնիքել գերմաներէն՝ Pumpernickel՝ հացի տեսակ մըն է որ ծագած է Գերմանիոյ մէջ: Ան պատրաստուած է հաճարի ալիւրով կամ հատիկով բայց նաեւ կարելի է գտնել շինուած երկուքին խառնուրդով: Շատ խիտ հաց մըն է որուն գոյնը թուխ է: Բմբրնիքէլին մասին լսուած է առաջին անգամ 1450-ին՝ այդ թուականներուն, սով մը տեղի ունեցաւ Գերմանիոյ Օսնապրիւք գերմաներէն՝ Osnabrück քաղաքին մէջ եւ այս հացը ծառայեց պայքարելու սովին դէմ: Նախ օգտագործուած անհրաժեշտութեան տակ եւ ստիպողութեամբ վերապրելու համար, ան քիչ քիչ դարձաւ հաճոյք մը քաղաքացիներուն համար: Ֆրանսական ժողովրդական ստուգաբանութիւն մը կը գերմանացնէ այս բառը հետեւեալ ձեւով՝ « bon pour Nickel» (լաւ Նիքելին համար) Նաբոլիոն առաջինի ձիերուն անունով, սակայն այս մտածումը միայն առասպել մըն է քանի Դենի Դիդրո-ին համայնագիտարանին մէջ կը գտնուի բմբրնիքելին մասին: == Գերմանական Բաղադրութիւն == Սկիզբը բաղադրութիւնը բաղկացած է միայն ջուրէ եւ հաճարէ, ըլլայ ալիւրով կամ հատիկով: Այս հացին գոյնը որ կ'ըլլայ սեւ կամ գոց սրճագոյն կու գայ Մայար հակազդեցութեան տակ 16-էն 24 ժամ եփելէ ետք 120 °C աստիճանով: Այս քիմիագիտական հակազդեցութիւնը նաեւ կու տայ այս հացին սեւ տուրմի եւ սուրճի հոտ մը, որ դարձած է յատկանիշ մը բմբրնիքել գնողներուն համար: == Ամերիկեան Բաղադրութիւն == Գոյութիւն ունի նաեւ ամերիկեան ձեւի պատրաստուած բմբրնիքելը որ, տարբեր բաղադրութեամբ կը փորձէ նմանիլ բուն հացին, գոյնով, համով եւ հոտով: Նպատակն է կարենալ նոյն հացը ունենալ աւելի արագ ձեւով, աւելցնելով նաեւ բուն բաղադրութեան վրայ ջուր եւ ալիւր: Նոյն հոտը եւ գոյնը ունենալու համար կը գործածուին տարբեր տեսակի նիւթեր ինչպէս սուրճը բայց նաեւ քաքաոյի փոշին եւ շաքարէ շինուած հիւթ մը: Նոյնպէս, քարամելը եւ չամանը կը գործածուին համի մօտեցման համար: Պատահական է որ այս ամերիկեան բմբրնիքելին անունը ստիպուած փոխուի բուն գերմանական հացին հետ մեծ տարբերութեան պաճառով եւ կը կոչուի « սեւ հաց»: == Սննդարար Նիւթեր == Տարբեր ուսումնասիրութիւններ հացերուն մասին կատարուծ են որոնց արդիւնքները ցոյց տուած են թէ այն հացերը որ ցորենի հատիկով եւ կեղեւով աղած ալիւրէ պատրաստուած են աւելի սննդարար են: Այն հացերը որ բաղկացած են հաճարի ալիւրով ինչպէս բնմբրնիքելը շատ օգտակար են սրտաշրջանառային արկածներուն դէմ: Հաճարի հացը ունի նաեւ մարսողական առաւելութիւններ շնորհիւ նեարդներուն որ կը գտնուին անոր մէջ: Բմբրնիքելը ունի բաւական լաւ կէտեր եւ իր կազմութիւնը ունի շատ մը առաւելութիւններ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Տարոքա

Տարոքա (սպ.՝ Daroca), քաղաք եւ համայնք Սպանիոյ մէջ, կը մտնէ Սարակոսա նահանգայի կազմին մէջ, Արակոն։ Համայնքը կը գտնուի Քամփո-տէ-Թարոքա գաւառի կազմին մէջ։ Տարածքը 51,91 քառ.քմ։ Բնակչութիւնը 2300 մարդ (ըստ 2010 թուականի մարդահամարի տուեալներուն)։ Կը գտնուի նահանգի վարչական շրջանէն 80 քմ հեռաւորութեան վրայ։ == Բնակչութիւն == == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Վանի հերոսամարտ

Վանի հերոսամարտ, Մեծ Եղեռնի օրերուն, ժամանակագրական կարգով, առաջին անգամ Վանի հայութիւնը դիմեց ինքնապաշտպանութեան։ 1915 Ապրիլի առաջին օրերուն շրջակայ գաւառներուն մէջ կոտորածներ, իսկ Շատախի մէջ բախումներ ծայր առած էին։ Վան լեցուած էր գաղթականներով։ Վանի կուսակալ Ճեւտէթ առաջին հերթին Ապրիլի առաջին օրերուն կազմակերպեց Վանի հայութեան գլխաւոր ղեկավարներ Վռամեանի եւ Իշխանի դաւադրական սպանութիւնը, ապա Էրզրումէն օգնական ուժեր ստանալով պաշարեց Այգեստանը, ուր կեդրոնացած էր հայութեան մեծամասնութիւնը։ 6 Ապրիլին արդէն Այգեստանի եւ քաղաքամէջի միջեւ կապը խզուած էր։Այս պայմաններուն տակ, Արամ Մանուկեանի գլխաւորութեամբ, Վանի ղեկավարները 5 Ապրիլին ձեռնարկեցին ինքնապաշտպանութեան գործնական աշխատանքներուն. կազմուեցաւ Զինուորական մարմին մը, որ պատրաստեց ինքնապաշտպանութեան ծրագիրը։ 7 Ապրիլի արեւածագին հայկական դիրքերը պատրաստ վիճակի մէջ էին, երբ թուրք զինուորներ առեւանգեցին Շուշանց գիւղէն Այգեստան մտնող խումբ մը հայ կիներ. ասոր յաջորդեցին կրակոցները։ Քանի մը վայրկեան ետք Վանը պաշարող թուրք զինուորները ընդհանուր յարձակման անցան։ Այգեստան սաստկօրէն ռմբակոծուեցաւ եւ զգալիօրէն աւերուեցաւ, բայց հայ կռուողները ոչ միայն մնացին իրենց դիրքերուն վրայ, այլեւ կռուի առաջին օրն իսկ գրաւեցին թրքական հեռագրատունը եւ պաշարեցին հայկական թաղերու կեդրոնը գտնուող Համմուտ աղայի զօրանոցը, զոր հրդեհեցին քանի մը օր ետք։ Այգեստանի վրայ յարձակման հետ միաժամանակ քաղաքամէջին ալ սկսաւ կռիւը։ Հոն եւս կազմուեցաւ Զինուորական մարմին, իսկ ինքնապաշտպանութեան կազմակերպման կեդրոնը դարձաւ հայոց առաջնորդարանը։ 28 Ապրիլին սաստիկ ռմբակոծումները քանդեցին հայկական դիրքերու պատնէշները. տեղի ունեցան բուռն կռիւներ, ինկան մեծ թիւով զոհեր եւ վիրաւորներ։ Յաջորդող օրերուն թրքական յարձակողականի թափը կասեցաւ, որովհետեւ երբ թուրքերը իմացան, որ ռուսական յառաջապահ զօրամասերը եւ հայ կամաւորական գունդերը մօտեցած են Վանին, սկսան փախուստի դիմել։ 3 Մայիսին հայերը գրաւեցին Թոփրագ Գալէի զօրանոցը եւ հրդեհեցին Հաճի Պեքիրի զօրանոցը։ 6 Մայիսին հայ կամաւորական գունդերը եւ ռուսական զօրքերը մտան Վան. թուրքերը արդէն խուճապահար փախուստի դիմած էին։ 7 Մայիսին Վանի հերոսամարտի ղեկավար Արամ Մանուկեանը նշանակուեցաւ Վանի նահանգապետ. Վանի նահանգը կը դառնար ինքնավար շրջան։ Վանի ինքնավարութիւնը սակայն հազիւ եօթանասուն օր տեւեց, որովհետեւ Յուլիսին ռուսական բանակի հրամանատարութիւնը երբ ընդհանուր նահանջի հրաման տուաւ, Վանի նահանգի աւելի քան 200 հազար հայութիւնը բռնեց Կովկաս գաղթի ճամբան։

Եկեղեցի Հայաստանեաց

Եկեղեցի Հայաստանեաց, կրօնական եւ աստուածաբանական հանդէս։ Հրատարակուած է 1888 թուականին (Կոստանդնուպոլիս, շաբաթաթերթ) եւ 1900-1901 թուականներուն (Մանչեստր, ամսագիր)։ Խմբագիր՝ Թ․ Զուղայեցի (Իսահակեան)։ Տպագրած է Աստուածաշունչի ուսումնասիրութեան, մեկնաբանութեան եւ ուսուցման նուիրուած նիւթեր, յօդուածներ հայ եկեղեցւոյ պատմութեան, օրէնքներու, ծէսերու եւ արարողութիւններու վերաբերեալ, կենսագրական տուեալներ միջնադարի հայ մատենագիրներու (Յովհաննէս Որոտնեցի, Գրիգոր Տաթեւացի եւ այլն) մասին։ «Եկեղեցի Հայաստանեաց» անդրադարձած է նաեւ հայերէն ձեռագրերու պատմութեան, պատասխանած կրօնական խնդիրներու շուրջ ընթերցողներու հարցերուն։ 1901-ին լոյս տեսած է «Հայ եկեղեցի» անունով։

Քունի Համաշխարհային Օր

Քունի Համաշխարհային Օր (անգլ.՝ World Sleep Day), կը կազմակերպուի 2008-էն սկսած, Քունի Բժշկութեան Համաշխարհային Դաշնութեան (անգլ.՝ World Association of Sleep Medicine), Քունի Համաշխարհային Օրուան միջազգային կոմիտէի (անգլ.՝ World Sleep Day Committee) նախաձեռնութեամբ։ Նպատակը՝ առողջ եւ ճիշտ քունի քարոզումն է, հասարակութեան ուշադրութեան հրաւիրումը քունի բժշկութեան, կրթութեան եւ ընկերային հիմնահարցերու վրայ, ինչպէս նաեւ քունի խանգարումներու կանխարգելումն ու կառավարումը։ = Քունի Համաշխարհային օրուն կարգախօսներ= = Քունի Համաշխարհային Օրը կը նշուի իւրաքանչիւր տուրուան Մարտի ամբողջական երկրորդ շաբաթուան Ուրբաթ օրը։ == Հայաստանեան աշխուժութիւն == 2012-էն կը նշուի նաեւ Հայաստանի մէջ Քունի խանգարումներու հայկական դաշնութեան կողմէն, Հայաստանի մէջ Քունի Համաշխարհային Օրուայ պաշտօնական WASM պատուիրակ բժիշկ - Neurologist, սոմնոլոկ Սամսոն Խաչատրեանի ջանքերով։ == Ծանօթագրութիւններ ==

391 (թիւ)

391 (երեք հարիւր իննսունմեկ) կենտ եռանիշ բնական թիւ է 390-ի եւ 392-ի միջեւ == Յատկութիւններ Եւ Կիրառութիւններ == A154293 390=(1+2+3+...+68)/6 A001358 հարիւրքսանմեկերորդ կիսապարզ թիւն է Alt 391 գործադրելիս կը ստացուի կիւրեղեան З գլխատառը 391 Ինկեպորկ աստեղնեակի կարգային թիւն է == Ծանօթագրութիւններ ==

Ղազարոս Աղայեան

Ղազարոս Աղայեան (4 (16) Ապրիլ 1840, Պոլնիս-Խաչէն, Թիֆլիսի գաւառ, Վրացական նահանգ, Ռուսական Կայսրութիւն - 20 Յունիս (3 Յուլիս) 1911, Թիֆլիս, Ռուսական Կայսրութիւն), հայ գրող։ == Կենսագրութիւն == Մանկագիր, բանաստեղծ, վիպասան, մանկավարժ եւ հրապարակախօս։ Աղայեանը ամենայայտնի հայ հեքիաթագիրներէն է։ Անոր գրած հեքիաթներէն շատերը հիմնուած են ժողովրդական աւանդութիւններու վրայ։ Ծնած է Վրաստանի մայրաքաղաք Թիֆլիսի մօտ գտնուող Խաչէն գիւղը։ Տասներեք տարեկանին կը յաճախէ Թիֆլիսի Ներսիսեան վարժարանը, բայց նիւթական պատճառներու հետեւանքով կիսատ կը ձգէ։ Կը սորվի գրաշարութիւնը եւ կը մեկնի Ռուսաստան` աշխատելու։ Մոսկուայի մէջ ինքնազարգացումի միջոցով մեծապէս կը հարստացնէ իր գիտելիքները։ 1867-ին կը վերադառնայ Թիֆլիս, նախ կ՛աշխատի որպէս խմբագիր, ապա՝ կը նուիրուի ուսուցչութեան։ Աղայեան գրած «է Արութին Եւ Մանուէլ» եւ «Երեք Քոյր» վէպերը։ Իր գլխաւոր գործերը կը նկատուին իր հեքիաթները, որոնց նիւթը քաղած է մեր ժողովրդական բանահիւսութենէն, ինչպես նաեւ մանուկներու համար գրած իր բանաստեղծութիւնները։ Որպէս մանկավարժ պատրաստած է «Մայրենի Լեզու» դասագիրքերու շարքը։ === Գործերը === «Արութին եւ Մանուէլ» (1867) «Երկու Քոյր» (1872) «Քէօրօղլին» (1893) «Բաժանութիւն» (1890) «Սէրը Արտաքսուած» (1889) == Ընտանիք == Հայր՝ Ստեփան Աղայեան (1806/1807-4 Հոկտեմբեր 1882) Մայր՝ Հռիփսիմէ Յովհաննիսեան (1815/1816-1 Յունիս 1876) Դուստր՝ Լուսիկ Սարեան (Աղայեան) (3 Յունիս 1893-1974), նկարիչ Մարտիրոս Սարեանի (1880-1972) կինը Որդի՝ Մուշեղ Աղայեան (5 Նոյեմբեր 1883 կամ 1888-11 Սեպտեմբեր 1966), յայտնի երգահան, երգիչ։ == Աղայեանի մասին == == Արտաքին յղումներ == Ղազարոս Աղայեան (1840¬1911).Հայ ժողովուրդի անզուգական մանկագիրն ու մեծարժէք Ուսուցիչը։ Յիշողութիւն։ ԻՄ ԳՐԱԴԱՐԱՆԸ: ՂԱԶԱՐՈՍ ԱՂԱՅԵԱՆ ԷԼ. ԳԻՐՔ (դասական ուղղագրութիւն)։

Էլվիս Փրեսլի

Էլվիս Ահարոն Փրեսլի (8 Յունուար 1935(1935-01-08)[…], Թուփելօ, Միսսիսիպի, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ - 16 Օգոստոս 1977(1977-08-16)[…], Մեմֆիս, Թենեսի, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ), առաւել յայտնի պարզապէս որպէս Էլվիս, 20-րդ դարու ամենայայտնի եւ նշանաւոր ամերիկացի երգիչներէն։ Փրեսլիին յաճախ կը կոչէին «Ռոքն'ռոլի արքայ» ("King of Rock and Roll")։ Անոր փառքը կը շարունակուի մահէն ետք։ Եղած է նաեւ շարժապատկերի դերասան։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Թուփելօ, Միսիսիփի, ապա ընտանիքին հետ տեղափոխուած է Մեմֆիս, Թենեսի, երբ ան 13 տարեկան էր։ Անոր երաժշտական գործունէութիւնը սկսաւ 1954-ին, երբ սկսաւ աշխատիլ Սեմ Ֆիլիփսի՝ Sun Records-ի հիմնադիրին հետ։ Աշխատելով կիթառահար Սքոթի Մուրի եւ պասկիթառահար Պիլ Պլեքի հետ՝ Փրեսլին դարձաւ ռոք երաժշտութեան վաղ տարածողներէն մէկը։ RCA Victor-ը պայմանագիր կնքեց իր հետ շնորհիւ գնդապետ Թոմ Փարքերի, որ կը զբաղէր երգիչի գործերով աւելի քան երկու տասնամեակ։ Փրեսլիի առաջին RCA ձայներիզը՝ «Heartbreak Hotel», որ լոյս տեսաւ 1956 թուականի Յունուարին, ԱՄՆ-ի համար մէկ հիթն էր։ Ան դարձաւ ռոքն ռոլի արքան շարք մը հեռատեսիլի հաղորդումներէն եւ հիթ-շքերթներէն ետք։ Երգերու իր առանձնայատուկ կատարումը եւ գրաւիչ ներկայանալու ոճը՝ համադրուած արտասովոր, ազդեցիկ գունաւոր գիծերու միախառնման հետ, որ համընկաւ քաղաքացիական իրաւունքներու շարժման անկման հետ, իրեն դարձուցին հռչակաւոր եւ հակասական։ 1956 թուականի Նոյեմբերին, ան առաջին անգամ հանդէս եկաւ «Love Me Tender» ֆիլմին մէջ։ 1958-ին կը զօրակոչուի բանակ։ Ան կը վերսկսի իր ձայնագրման ասպարեզը երկու տարի ետք՝ ներկայացնելով իր ամենայաջող աշխատանքը, նախքան 1960-ականներուն իր ժամանակը տրամադրելով հոլիուուդեան ֆիլմերուն եւ ատոնց մէջ հնչող երգերու ձայնասկաւառակներու ստեղծման, որոնցմէ շատերը քննադատաբար ծաղրանքի կ'ենթարկուէին։ 1968-ին, կենդանի կատարմամբ համերգներու 7-ամեայ դադարէ ետք, ան բեմ վերադարձաւ բուռն կերպով, Էլվիսը, որ մեծ համերգ ունեցաւ Լաս Վեկասի մէջ եւ գլխաւորեց ամենաեկամտաբեր շրջագայութիւններու շքերթը։ 1973-ին Փրեսլիի համերգը ճանչուեցաւ արբանեակի միջոցով աշխարհի վրայ ամենաշատ հեռարձակուած համերգը ՝ Այոուայէն մինչեւ Հաուայեան կղզիներ: Մի քանի տարի շարունակ թմրանիւթերոպ կախուածութիւնը հանգեցուց անոր առողջական վիճակի վատթարացումը, եւ ան մահացաւ 1977 թուականին 42 տարեկան հասակին։ Փրեսլին 20-րդ դարու ամենանշանաւոր երաժիշտներէն մէկն է։ Յաջողութեան հասնելով շարք մը ժանրերու մէջ՝ ներառեալ փոփ, պլուզ եւ կոսփըլ, ան ամենավաճառուած մենակատարն է երաժշտութեան պատմութեան մէջ՝ ավելի քան 600 միլիոն օրինակ ալպոմներու վաճառքով ամբողջ աշխարհի վրայ: Ան առաջադրուած է Կրեմմիի 14 անուանակարգերուն մէջ եւ յաղթած երեքը՝ ստանալով Կրեմմի «Կեանքի նուաճում» մրցանակը 36 տարեկանին, որ բազմիցս ներկայացուած է հռչակաւոր երաժշտական դահլիճներուն մէջ: == Կեանք Եւ Ասպարեզ == === Վաղ Տարիներ (1935-1953) === ==== Մանկութիւնը Թուփելոյի Մէջ ==== Փրեսլին ծնած է 8 Յունուար 1935-ին Միսիսիփիի նահանգի Թուփելօ քաղաքին մէջ՝ Կլետիս Լովի (նախապէս՝ Սմիթ; 25 Ապրիլի 1912 - 14 Օգոստոս 1958) եւ Վերնոն Փրեսլիի (10 Ապրիլի 1916 - 26 Յունիս 1979) ընտանիքին մէջ, երկուսենեականոց փայտէ տան, որ կառուցած էր Վերնոնի հայրը՝ երեխայի ծննդեան առիփով։ Ճես Կարոն Փրեսլին՝ Էլվիսի երկուորեակ եղբայրը, ծնած է մահացած Էլվիսի ծնունդէն 35 վայրկեան առաջ: Որպէս միակ երեխայ՝ Փրեսլին մտերիմ յարաբերութիւններ ունեցած է իր ծնողներու հետ եւ կապուած եղած է յատկապէս մօրը հետ։ Ընտանիքը յաճախ եկեղեցի կ'այցելէր, ուր Էլվիսը գտաւ իր սկզբնական ոգեշնչման աղբիւրը: Փրեսլին ծագումով արեւմտաեւրոպական ազգերու խառնուրդ է. Ան ունի սքոտլանտա-իրլանտական, սքոտլանտական, գերմանական եւ որոշ ֆրանսական արմատներ։ Կլետիսի մեծ մօրը մեծ մայրը՝ Մորնինկ Տաւ Ուայթը, հաւանաբար Չերոքի հնդիկ ցեղի բնիկ ամերիկացի էր: Ազգականներու եւ ընկերներու կողմէ Կլետիսը կը համարուէր իր փոքր ընտանիքի գլուխը, իսկ Վերնոնը՝ Փրեսլիի հայրը, պատահական գործէ մը միւսին կ'անցնէր՝ ցուցաբերելով ոչ պատուախնդիր բնաւորութիւն։ Ընտանիքը յաճախ յոյսը կը դնէր հարեւաններու եւ կառավարութեան կողմէ տրամադրուած մթերքի օժանդակութեան վրայ։ Փրեսլիները փրկուեցան 1936 թուականի F5 պտուտահողմէն: 1938 թուականին անոնք կորսնցուցին իրենց տունը, քանի որ Վենոնը մեղաւոր ճանչուած էր սեփականատիրոջ փասթաթուղթը կեղծելու մէջ։ Սեփականատէրը Օրուիլ Ս.Պինն էր՝ անասնապահ մը, որուն մօտ այդ ժամանակ կ'աշխատոէր Վենոնը։ Վենոնը բանտին մէջ մնաց ութ ամիս, իսկ Կլետիսն ու Էլվիսը տեղափոխուեցան ազգականներու մօտ: 1941 թուականի Սեպտեմբերին Փրեսլին առաջին դասարան գնաց, ուր ան ՛միջակի՛ համբաւի արժանացաւ: Ուսուցիչը իրեն խրախուսեց մասնակցիլ երգի մրցոյթի, երբ ան տպաւորեց առաւօտեան աղօթքին Ռետ Ֆոլեյի "Old Shep" երգի կատարմամբ։ Մրցոյթը տեղի ունեցաւ Միսիսիփի-Ալաւամա տօնավաճառին մէջ 3 Հոկտեմբեր 1945-ին. ատիկա տասնամեայ Փրեսլիի առաջին հանրային ելոյթն էր։ Ան քաուպոյի զգեստով էր եւ կանգնեցաւ աթոռին բարձրախօսին հասնելու համար։ Այս մրցոյթին ան գրաւեց 5-րդ տեղը: Քանի մը ամիս ետք Փրեսլին առաջին կիթառը ստացաւ իր ծննդեան օրը, սակայն ան այլ բան կ'ակնկալէր՝ տարբեր տուեալներով, հեծանիւ կամ հրացան: Այդ տարի ան կիթառի հիմնական դասեր ստացաւ իր երկու քեռիներու եւ ընտանիքի եկեղեցւոյ նոր հոգեւոր հովիւի կողմէ։ 1946 թուականին Փրեսլին տեղափոխուեցաւ վեցերորդ դասարան նոր դպրոցին մէջ։ Այնտեղ անոր մենակեաց կը համարէին։ Յաջորդ տարին ան ամէն օր սկսաւ բերել կիթառը իր հետ։ Ան կը նուագէր եւ կ'երգէր մեծ դասամիջոցին, սակայն անոր յաճախ կը ծաղրէին իր ՛անլուրջ՛ երաժշտութեան համար։ Ընտանիքը այդ ժամանակ կ'ապրէր մեծ մասամբ սեւամորթներով բնակուած թաղամասին մէջ: Փրեսլին կ'երգրպակէր Թուփելօ քաղաքի WELO ռատիօ կայանի Միսիսիփի Սլիմ անունով հաղորդավարին։ Սլիմի փոքր եղբայրը՝ Փրեսլիի դասընկերը, յաճախ կը տանէր իրեն ռատիօկայան եւ կը նկարագրէր Փրեսլիին որպէս երաժշտութեան խելագար։ Սլիմը սորվեցուց Էլվիսին եւս մի քանի ակորդ: Երբ Փրեսլին 12 տարեկան էր, Սլիմը կազմակերպեց անոր երկու ելոյթը ուղիղ եթերով։ Առաջին ելոյթի ժամանակ անոր պատած էր բեմի վախը, սակայն յաջորդ շաբաթ ան յաջողութիւն ունեցաւ: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Էլվիս Փրեսլի IMDb էջ Elvis Presley Enterprises «Էլվիս Փրեսլի» ապրանքանիշի պաշտօնական կայքէջը Elvis Resources - Հարցազրոյցներ եւ նիւթեր Էլվիս Փրեսլիի մասին

Գահիրէ

Գահիրէ (արաբերէն՝ القاهرة‎‎‎, al-Qāhira - «յաղթական», անգլերէն՝ Cairo)։ Եգիպտոսի Հանրապետութեան մայրաքաղաք։ Ափրիկէի մեծագոյն քաղաք։ Բուն քաղաքի բնակչութիւնը աւելի քան 7 միլիոն է, իսկ Մեծ Գահիրէն կ'ընդգրկէ 16 միլիոնէն աւելի բնակչութիւն։ Գահիրէն կը գտնուի Նեղոս գետի ափին եւ կղզիներու վրայ՝ Նեղոս Տելթայէն քիչ մը աւելի հարաւ։ Ունեցած է հայ գաղութ, եկեղեցի, մարզական եւ մշակութային ակումբներ։ Գահիրէն Եգիպտոսի մեծագոյն արդիւնաբերական կեդրոններէն մէկն է եւ կու տայ Եգիպտոսի արտադրութեան 1/4-ը։ Արդիւնաբերութիւնը բազմաճիւղ է, սակայն առաջատարերն են՝ մեքենաշինութիւնը, Թեքստիլը, քիմիական ու սնունդի արդիւնաբերութիւնը։ Շրջապատի շարք մը քաղաքներով Կիզայի, Շուպրա Էլ Ղէյմա եւ Հելուանի հետ ստեղծուած է հսկայական քաղաքային զանգուած՝ Մեծ Գահիրէ, 16 միլիոն բնակչութեամբ։ == Բնակչութիւն == == Քոյր քաղաքներ == Թուրքիա Աքհիսար, Թուրքիա Եգիպտոս Ալեքսանդրիա (արաբերէն՝ الإسكندرية‎), Եգիպտոս Ալժիր Ալժիր (արաբերէն՝ مدينة الجزائر‎), Ալժիր Կաղապար:Country data Հորդանան Ամման (արաբերէն՝ عمان‎), Յորդանան Կաղապար:Country data Նիդեռլանդներ Ամսթրտամ (հոլ.՝ Amsterdam), Նիտըլանտներ Հունաստան Աթէնք (յուն․՝ Αθήνα), Յունաստան Կաղապար:Country data Իրաք Պաղտատ (արաբերէն՝ بغداد‎), Իրաք Կաղապար:Country data Լիբանան Պէյրութ (արաբերէն՝ بيروت‎), Լիբանան Կաղապար:Country data Արգենտինա Պուէնոս Այրես (անգլերէն՝ Buenos Aires), Արժանթին ԱՄՆ Քոլոմպիա (անգլերէն՝ Washington), ԱՄՆ Կաղապար:Country data Սիրիա Դամասկոս (արաբերէն՝ دمشق‎), Սուրիա Կաղապար:Country data Սաուդյան Արաբիա Ճիտտա (արաբերէն՝ جدة‎), Սաուտեան Արաբիա Իրան Սպահան (պարս․՝ اصفهان), Իրան Կաղապար:Country data Պերու Լիմա (անգլերէն՝ Lima), Պերու Կաղապար:Country data Պորտուգալիա Լիզապոն (փորթ.՝ Lisboa), Փորթուկալ Մեծ Բրիտանիա Լոնտոն (անգլերէն՝ London), Մեծ Բրիտանիա Իսպանիա Մատրիտ (սպ.՝ Madrid), Սպանիա Ռուսաստան Մոսկուա, Ռուսաստան ԱՄՆ Նոր-Եորք (անգլերէն՝ New York City), ԱՄՆ Չինաստան Փեքին (չին.՝ 北京), Չինաստան (1990 հոկտեմբերի 28) Կաղապար:Country data Չեխիա Պրահա (չեխ․՝ Praha), Չեխիա Կաղապար:Country data Մարոկկո Ռաբաթ (արաբերէն՝ الرباط‎), Մարոկկո Բրազիլիա Սան Պաուլու (փորթ.՝ São Paulo), Բրազիլիա Կաղապար:Country data Հարավային Կորեա Սեուլ (քորէայերէն՝ 서울), Հարավային Կորեա (1997) Թուրքիա Ստամբուլ (թրք.՝ İstanbul), Թուրքիա Կաղապար:Country data Ուզբեկստան Տաշքենդ (ուզբ.՝ Toshkent), Ուզբեկստան Կաղապար:Country data Ճապոնիա Տոկիո (ճափ.՝ 東京), Ճապոնիա Կանադա Տորոնտո (անգլերէն՝ Toronto), Կանադա Թունիս Թունիս (արաբերէն՝ تونس‎), Թունիս Կաղապար:Country data Սուդան Խարթում (արաբերէն՝ الخرطوم‎), Սուտան Գերմանիա Շտուտգարտ (գերմաներէն՝ Stuttgart), Գերմանիա (1979) Հայաստան Երևան (հայ.՝ Երևան), Հայաստան (2013) == Տե՛ս նաեւ == Գահիրէի Հայերը == Ծանօթագրութիւններ == Կաղապար:Եգիպտոսի քաղաքներ Կաղապար:Աֆրիկյան երկրների մայրաքաղաքներ

Հռոմէա-պարսկական Պատերազմներ

Հռոմէա-պարսկական պատերազմներ, պատերազմներու շարք յունա-հռոմէական աշխարհի եւ իրար յաջորդող երկու իրանական կայսրութիւններու (Պարթեւաստան եւ Սասանեաններ) միջեւ ճակատամարտերը Հռոմի հանրապետութեան եւ Պարթեւաստանի միջեւ սկսած են Ք.Ա. 92 թուականին։ Յետագային անոնք շարունակուեցան անոնց իրավայաջորդ Հռոմէական կայսրութեան եւ Սասանեաններու միջեւ։ Անոնք աւարտեցան միայն արաբական նվաճումներով մ.թ. 7-րդ դարուն, որուն նախորդած էր կործանիչ 602-28 թուականներուն տեղի ունեցած բիւզանդա-սասանեան պատերազմը։ Չնայած պատերազմը հռոմէացիներու եւ պարթեւներու/Սասանեաններու միջեւ շարունակուեցաւ մօտ 7 դար, սահմանը կը մնար համեմատաբար կայուն։ Ռազմական գործողութիւնները հիմնականիմ կը ներարէին քաղաքներու, ամրութիւններու, նահանգներու գրաւում, թալանում եւ փոխանակում։ Ոչ մէկ կողմ չունէր բաւականաչափ նիւթական եւ մարդկային ռեսուրս, որպէսզի վարի երկարատեւ արշաւանքներ սահմաններէն շատ հեռու։ Ի հարկ է երկուքն ալ կը կատարէին նուաճումներ սահմանէն այն կողմ, սակայն ժամանակի ընթացքին նախկին իրավիճակը հիմնականին կը վերականգնուէր։ Հաւասարակշռութիւնը սկսաւ փոխուիլ 2-րդ դարուն, երբ հռոմէացիները, օգտուելով պարթեւ Արշակունիներու թուլացումէն, գրաւեցին շարք մը տարածքներ հիւսիսային Միջագետքի մէջ։ Վերջինիս հետեւանքով նոր սահմանը կ՝ անցնէր ոչ թէ Եփրատ գետով, այլ Տիգրիսով։ Ռեսուրսներու ծախսը պատերազմներու վրայ վերջ ի վերջոյ ճակատագրական եղաւ երկու կայսրութիւններու համար։ 6-րդ եւ 7-րդ դարերու երկարատեւ պատերազմները թողեցին անոնց խոցելի իսլամ արաբներու արշաւանքներու առջեւ։ Օգտուելով անոնց միջեւ երկարատեւ պատերազմէն, արաբները հեշտութեամբ գրաւեցին Սասանեան Պարսկաստանը, իսկ Արեւելահռոմէական կայսրութիւնը կորսնցուց Սուրիան, Պաղեստինը, Արեւմտեան Հայաստանը, Եգիպտոսն ու հիւսիսային Ափրիկէն։ Ներկայ պահուն այս հակամարտութիւնը 721 տարիով մարդկութեան պատմութեան մէջ ամենաերկարատեւն է։ == Պատմական տեղեկանք == Համաձայն Ջեյմս Հովարդ-Ջոնսթոնի «Ք.Ա. 3-րդ դարէն մինչեւ մ.թ. 7-րդ դարը արեւելքի մէջ կը շարժէին կայսրերու հաւակնութիւններով, որոնք կարողացած էին տարացքային բաժանումներուն նկատմամբ գերիշղող կայուն սահմաններ ապահովել»։ ։ Հռոմէացիներն ու պարթեւները կապ հաստատեցին գրաւելով Սելեւկեան կայսրութեան տարբեր շրջանները։ Ք.Ա. 3-րդ դարուն պարթեւները գաղթեցին Միջին Ասիոյ տափաստաններէն հիւսիսային Իրան։ Չնայած սկզբնական շրջանին անոնք կ՝ ենթարկուէին Սելեւկեաններուն, Ք.Ա. 2-րդ դարուն անոնք անկախացան եւ սկսան ծաւալել իրենց հարեւանի հաշուին։ Շուտով անոնք արդէն Սելեւկեան կայսրութենէն գրաւած էին ամբողջ Իրանն ու Միջագետքը։ Պարթեւ Արշակունիները կարողացան ետ մղել Սելեւկեաններու քանի մը հակայարձակումներ եւ գրաւել տարածքներ հարաւային Ասիոյ մէջ։ Յետագային պարթեւ Արշակունիները յաջողեցան ճիւղեր հիմնել Մեծ Հայքի եւ Աղուանքի մէջ։ Միաժամանակ հռոմէացիները Ք.Ա. 2-րդ դարու սկզբը, Մագնեսիայի ճակատամարտին մէջ տարած հաղթանակին շնորհիւ, դուրս մղեցին Սելեւկեանները, Փոքր Ասիայէն։ Ք.Ա. 64 թուականին Պոմպէոսը գրաւեց Տիգրան Մեծի կողմէն իրեն հանձնուած Սուրիան, որուն հետեւանքով Սելեւկեաններու պետութիւնը դադրեցուց գոյութիւն ունենալէ։ Հռոմէական պետութեան արեւելեան սահմանը հասաւ Եփրատ գետ, ուր կ՝ աւարտէր պարթեւներու արեւմտեան սահմանը։ == Հռոմէա-պարթեւական պատերազմներ == === Հռոմի հանրապետութիւնը ընդդէմ Պարթեւաստանի === Պարթեւները առաջին անգամ սկսան մուտք գործել արեւմուտք Միհրդատ Ա.-ի օրով, իսկ Միհրդատ Բ.-ը Ք.Ա. 105 թուականին արդէն կը փորձէր Սուլլայի հետ կնքել դաշինք։ Երբ Լուկուլլոսը ներխուժեց Տիգրան Մեծի Հայկական կայսրութիւն Ք.Ա. 69 թուականին, ան կապ կը պահէր պարթեւ Հրահատ Գ.-ի հետ, որպեսզի համոզէ անոր չօգնել հայերուն։ Չնայած պարթեւները պահպանեցին չեզոքութիւն, Լուկուլոսը կը մտածէր յարձակիլ անոնց վրայ։ ։ Ք.Ա. 66-65 թուականներուն Պոմպէոսը համոզեց Հրահատին ներխուժել Մեծ Հայք։ Սակայն անոնց յարաբերութիւնները փճացան, երբ Պոմպեոսը վճռեց պարթեւներու կողմէն իրենց համարուող Հայկական Միջագետքի բախտը օգուտ Տիգրան Մեծի։ Հրահատը կրցաւ ետ վերցնել Տիգրան Մեծի կողմէն գրաւած տարածքներու մեծ մասը, բացի Օսրոյենեիէն, որ ինկաւ հռոմէացիներու ազդեցութեան տակ։ Ք.Ա. 53 թուականին Հռոմի եռապետերէն Կրասոսը ներխուժեց Միջագետք եւ ջախջախիչ պարտութիւն կրեց պարթեւ հրամանատար Սուրենէն; այս Հռոմի ամենածանր պարտութիւնը սկսած էր Հաննիբալի կողմէն Կաննէի ճակատամարտին մէջ կրած պարտութենէն ետք։ Յաջորդ տարի պարթեւները ասպատակեցին հռոմէական Սուրիան, իսկ Ք.Ա. 51 թուականին խոշոր արշաւանք կազմակերպեցին, սակայն շրջապատուեցան, ջախջախուեցան եւ նահանջեցին։ Կեսարեան քաղաքացիական պատերազմի ընթացքին Պարթեւաստանը հիմնականին կը պահպանէր չեզոքութիւն։ Սակայն անոնք կապ կը պաշտպանէին Պոմպէոսի հետ, որուն պարտութենէն ետք, պարթեւական բանակը օգնութեան հասաւ Պոմպէոսի հրամանատարներէն Բասուսին։ Վերջինս շրջափակուած էր Կեսարին կողմնակից ուժերու կողմէն։ Հուլիոս Կեսարը պատրաստուէր արշաւել Պարթեւաստան, սակայն անոր մահը ազատեց պարթեւներուն, նոր հռոմէական յարձակումէն։ Պարթեւները կ՝ օգնէին Բրուտոսին եւ անոնց մէկ զորաջոկատը կը մասնակցէր Ք.Ա. 42 թուականի Ֆիլիպպայի ճակատամարտին։ Կրասոսի պարտութենէն ետք պարթեւները Ք.Ա. 40 թուականին, Բրուտոսի նախկին աջակից հռոմէացիներուն հետ միասին ներխուժեցին Հռոմի տիրույթներ։ Անոնք հեշտութեամբ ասպատակեցին Սուրիան եւ մտան Հրէաստան, ուր անոնք գահազրկեցին Հռոմի դաշնակից Հիրկանոսին եւ գահին բազմեցուցին իրենց թեկնածուին՝ Անտիգոնոսին։ Պահ մը կը թուէր, թէ Հռոմի ամբողջ արեւելեան նահանգները կ՝ իյնան Պարթեւաստանի հսկողութեան տակ։ Սակայն քաղաքացիական պատերազմներու աւարտը վերածնաւ հռոմէացիներու նախկին հզորութիւնը Ասիոյ մէջ։ Մարկոս Անտոնիոսը ուղարկած էր Վենտիդիոս զօրաւարին կանգնեցնելու Բրուտոսի կողմնակիցներուն, որոնք ներխուժած էին Փոքր Ասիա։ Վերջիններուս եւ պարթեւներու միասնական ուժը ջախջախուեցաւ եւ ոչնչացուեցաւ։ Երկրորդ պարտութենէն ետք պարթեւները նահանջեցին Սուրիայէն։ Մ.թ.ա 38 թուականին պարթեւական զորքը դարձեալ ներխուժեց Հռոմի տիրոյթներ, սակայն անոնց նկատմամբ վճռական հաղթանակն տարաւ Վենտիդիոսը։ Ք.Ա. 37 թուականին Հրէաստանի մէջ։ հռոմէացիներու օգնութեամբ Անտիգոնուսի փոխարէն գահ բարձրացաւ Հերովդեսը։ Շուտով Մարկոս Անտոնիոսը ահռելի բանակով մտաւ Ատրպատական։ Սակայն անոր պաշարողական մեքենաները ոչնչացան, իսկ բանակը, անկարող ըլլաով գրաւած պարթեւական հենակետերը, մեծ զոհերով նահանջեց Մեծ Հայք։ Անյաջողութեան մէջ ան մեղադրեց Արտաւազդ Բ. արքային, որուն գերի վերցուց, իսկ Յետագային սպանեց։ Անտոնիոսը հռոմէական կայազորեր ձգեց Մեծ Հայքի մէջ, որոնք պարթեւներու օգնութեամբ ոչնչացուց Արտաւազդի տղան՝ Արտաշէս Բ.-ը։ Որոշ ժամանակ տարածաշրջանին կը գերիշխէր Պարթեւաստանը։ === Հռոմէական կայսրութիւնը ընդդէմ Պարթեւաստանի === Լարուածութիւնը երթալով կը մեծնար երկու գերտերութիւններու միջեւ, սակայն մ.թ. 1 թուականին անոնք կրցան համաձայնութեան գալ եւ խուսափիլ պատերազմէն։ Այդ արուէն այն պատճառով, որ պարթեւները համաձայնեցան ետ քաշել զորքերը Մեծ Հայքէն եւ ճանչնալ զայն հռոմէական ազդեցութեան գոտի։ Սակայն հակամարտութիւնը Հռոմի եւ Պարթեւաստանի միջեւ Մեծ Հայքի նկատմամբ իշխանութիւն հաստատելու համար միայն կ՝ աճէր։ Մ.թ. 36 թուականին պարթեւ Արտաւան Գ.-ը փորձեց իր տղուն դարձնել հայոց արքայ։, որ սակայն ձախողեցաւ հռոմէացիներու միջամտութեան պատճառով։ Մ.թ. 58 թուականին պատերազմ ծագեցաւ Պարթեւաստանի եւ Հռոմէական կայսրութեան միջեւ, երբ Վաղարշի եղբայր Տրդատը դարձաւ Մեծ Հայքի արքայ։ Հռոմէացիները յարձակեցան եւ գահին բազմեցուցին իրենց թեքնածուին, սակայն 63 թուականին կրած պարտութեան հետեւանքով ստիպուած ճանչցան Տրդատը իբրեւ հայոց արքայ, բայց պայմանով, որ ան իր թագը կ՝ ըստանայ Հռոմի կայսրէն։ 2-րդ դարու պատերազմները նշանաւորուեցան Հռոմէական կայսրութեան հաղթանակներով իր ախոյան Պարթեւաստանի նկատմամբ։ 114 թուականին, կայսր Տրաեանոսը ներխուժեց Մեծ Հայք ու Միջագետք եւ անոնք 115 թուականին վերածեց հռոմէական նահանգներու։ Կայսրը գրաւեց նաեւ պարթեւներու մայրաքաղաք Տիզբոննը ու հասաւ մինչեւ Պարսից ծոց։ Սակայն շուտով նոր նուաճուած տարածքներուն մէջ բարձրացուած ապստամբութիւնները գումարուեցան հրէական խռովութիւններուն հետ կայսրութեան ամբողջ տարածքով մէկ եւ հռոմէական լեգեոնները ստիպուած էին նահանջել։ Տրայանոսը յաջողեցաւ ճնշել ապստամբութիւնները ու պարթեւական գահին բազմեցնել իրեն ենթակայ թեկնածուի մը։ Սակայն ն այդպես ալ չհասցուց այդ տարածքները լրւ մտցնել հռոմէական համակարգի մէջ եւ անոր մահով 117 թուականին այդ տարածքները դարձեալ անցան պարթեւներուն։ Տրաեանոսի պարթեւական արշաւանքը փոխեց հռոմէական ռազմավարութիւնը, եւ, չնայած իր յաջորդ Հադրիանոս կայսրը լքեց այդ տարածքները, հետագայ կայսրերը սկսան փորձել կատարել նուաճումներ Պարթեւաստանի հաշուին. մէկ բան, որ ոչ մէկ մինչ այդ չէր փորձած։ 161 թուականին Մեծ Հայքի նկատմամբ գերիշխանութիւն հաստատելու պատճառով եւս մէկ պատերազմ սկսաւ։ Վաղարշ Դ.-ն յաջողեցաւ հաղթել հռոմէացիներուն, գրաւել Եդեսիան ու ասպատակել Սուրիան։ 163 թուականին կայսերական ուժերու հակայարձակման հետեւանքով պարթեւները պարտուեցան, իսկ Մեծ Հայքի մէջ գահ բարձրացաւ Հռոմի թեկնածուն։ Յաջորդ տարին հռոմէացիները երկու անգամ ջախջախեցին պարթեւերուն Միջագետքի մէջ եւ 165 թուականին թալնեցին Տիզբոնը։ ։ 195–197 թուականներուն Սեպտիմիոս Սեւերոս կայսրին արշաւանքներուն հետեւանքով կայսրութեան տարածքներ անցան հիւսիսային Միջագետքի մէջ, որոնցմէ են Մծբին ու Սինգարա բերդերը։ Սեպտիմիոսը եւս մէկ անգամ ոչնչացուց Տիզբոնը։ 216 թուականին տեղի ունեցաւ հռոմէացիներու վերջին արշաւանքներ ընդդէմ պարթեւներու, որուն ընթացքին գրաւեցաւ ու թալանուեցաւ Արբելան։ Սակայն 217 թուականին կրած պարտութեան հետեւանքով հռոմէացիները պարտաւորուեցան փոխհատուցել պատճառած վնասները։ == Հռոմէա-սասանեան պատերազմներ == === Վաղ շրջանի հակամարտութիւններ === 226 թուակականին պարթեւ Արշակունիները պարտութիւն կրեցին պարսիկ Սասանեաններէն, որոնք դարձան Իրանական բարձրաւանդակի նոր գերիշխող ուժը։ Առաջին Սասանեան արքայ Արդաշիր Ա-ը 230 թուականին ասպատակեց Միջագետքն ու Սուրիան եւ հռոմէացիներէն պահանջեց հանձնել Աքեմենեան կայսրութեան բոլոր նախկին տարածքները։ Ձախողուած բանակցութիւններէն ետք, 232 թուականին, կայսր Ալեքսանտր Սեւերոսն արշաւեց եւ հաղթեց Արդաշիրին։ Իր գահակալութեան վերջը՝ 238-240 թուականներուն, Արդաշիրը դարձեալ յարձակեցաւ եւ գրաւեց ու թալանեց շարք մը քաղաքներ, անոնցմէ են Խառանն ու Մծբինը։ Հակամարտութիւնը սրաւ Արտաշիրի յաջորդի՝ Շապուհի օրով, որ յարձակուեցաւ Միջագետքի մէջ հռոմէական տիրոյթներուն վրայ։ 243 թուականին ան պարտութիւն կրեց եւ հռոմէացիները վերագրաւեցին Խառանն ու Մծբինը։ Խրախուսելով այդ յաջողութիւններէն, հռոմէական Գորդիան III կայսրը շարունակեց առաջխաղացումը Եփրատի երկայնքով, սակայն 244 թուականին Տիզբոնի մօտակայքին պարտութիւն կրեց։ Գորդիանի յաջորդ Ֆիլիպ Արաբն արագօրէն հաշտութիւն կնքեց պարսիկներիու հետ։ Հռոմէական կայսրութիւնը այդ ժամանակ կը գտնուէր 3-րդ դարու ճգանաժամի մէջ, որուն ընթացքին այնտեղ կարճատեւ իշխանութեան կու գային բազմաթիւ կայսրեր։ Գումարելով անոր գերմանական յարձակումները կայսրութեան վրայ, Շապուհի համար հիանալի ժամանակ եկած էր արշաւելու ընդդէմ հռոմէացիներու։ Շապուհը յաջողեցաւ ժամանակաւորապէս գրաւել Մեծ Հայքը եւ հաղթել հռոմէացիներուն 253 թուականին։ Վերջինիս հետեւանքով շուտով ան թալանեց անպաշտպան մնացած Անտիոք քաղաքը։ Շապուհը փորձեց զարգացնել յաջողութիւնները ու ներխուժեց Փոքր Ասիա, սակայն նորաստեղծ Պալմիրիայի իշխանի յարձակումները կանգնեցուցին անոր, որուն պատճառով ան լքեց Անտիոքը։ Հռոմէացիները 283 թուականին յաջող արշաւանք կազմակերպեցին Սասանեան Պարսկաստան եւ երրորդ անգամ գրաւեցին ու թալանեցին Տիզբոնը։ Հռոմէացիները հաւանաբար կը շարունակէին իրենց հաղթարշաւը, եթէ կայսրը չվախճանէր այդ տարուայ դեկտեմբերին։ Դիոկղետիանոսի օրով կարճատեւ խաղաղութենէն ետք, պարսիկները ներխուժեցին Մեծ Հայք եւ ջախջախեցին հռոմէացիներուն Խառանի մօտ 296 կամ 297 թուականին։ ։ Հռոմէացիները կրցան հաղթանակիլ 298 թուականի Սատաղի ճակատամարտին, ուր անոնց ձեռքը ինկաւ արքայական գանձարանն ու շահի հարեմը։ Կնքուած հաշտութեան պայմանագրի շնորհիւ հռոմէացիները ստացան Տիգրիս եւ Մեծ Զաբ գետերու միջեւ ինկած տարածքները։ Այս քանի մը տասնամեակի ընթացքին տարուած ամենավճռական հռոմէական հաղթանակն էր. նախկինը կորսնցուցած էր բոլոր տարածքներն ու վիճելի տարածքները կ՝ անցնէին հռոմէացիներուն, իսկ Մեծ Հայքը դուրս կու գար պարսիկներու վերահսկողութիւնէն։ 299 թուականի սահմանները գոյութիւն ունեցան մինչեւ 330-ական թուականները, երբ Շապուհ Բ. Երկարակեացը սկսաւ իր բազմաթիւ յարձակողական արշաւանքներէն առաջինը։ Չնայած անոր շարք մը հաղթանակներուն, անոր արշաւանքները կարճատեւ ազդեցութիւն կ՝ ունենային միայն. Մծբինի երեք պարսկական պաշարումները ետ մղուեցան։ Չնայած, Շապուհը յաջողեցաւ գրաւել Ամիդն ու Սինգարան, երկուքն ալ շուտով ետ գրաւուեցան հռոմէացիներու կողմէն։ 350-ական թուականներուն Շապուհը զբաղուած էր Միջին Ասիոյ քոչւորներու հետ պատերազմելով։ Սակայն արդէն 359 թուականին ան դարձեալ գրաւեց Ամիդը։ Այս մէկը դրդեց 363 թուականին Հուլիանոս Ուրացող կայսրին կազմակերպած մեծ արշաւանքը եւ ան Եփրատի երկայնքով հասաւ մինչեւ Տիզբոն։ Հուլիանոսը հաղթեց Տիզբոնի մերձակայքին մէջ տեղի ունեցած ճակատամարտը, սակայն, անկարող ըլլալով գրաւել քաղաքը, սկսաւ նահանջել Տիգրիս գետի երկայնքով։ Պարսիկներու անդադար յարձակումներու պատճառով հռոմէական բանակի վիճակը ծանր էր։ Անոր գումարուեցաւ նաեւ Հուլիանոսի մահը հռոմէա-պարսակական ընդհարումներէն մէկուն ընթացքին։ Անոր յաջորդ Հովիանոսը ստիպուած էր հաշտութեան պայմանագիր կնքել, որուն պայմանները բաւական ծանր էին հռոմէացիներուն համար։ Հռոմէական կայսրութիւնը Սասանեան Պարսկաստանին հանձնեց Տիգրիսէն արեւելք գտնուող տարածքները, Մծբինը, Սինգարան եւ համաձայնուեցաւ չօժանդակել Մեծ Հայքին, պարսիկներուն դէմ։ ։ 387 թուականին Շապուհ Բ.-ի եւ Թէոդոսիոս Ա. Մեծի միջեւ կնքուեցաւ պայմանագիր, ըստ որուն Մեծ Հայքը կը բաժնուէր երկու կայսրութիւններու միջեւ։ Այս ժամանակաշրջանին երկու պետութիւն ալ խնդիրներ ունէին բարբարոսական ցեղերու հետ. Հռոմէական կայսրութիւն կը ներխուժէին գերմանական ցեղերը, ալաններն ու հոները, իսկ Սասանեան Պարսկաստան՝ հոներն ու հեփթաղները։ Այս ընթացքին տեղի ունեցան ընդամենը երկու փոքր ընդհարումներ՝ 421-422 եւ 440 թուականներուն։ == Բիւզանդա-սասանեան պատերազմներ == Մանրամասն տեղեկութիւններու համար դիտեք Բիւզանդա-սասանեան պատերազմներ էջը։ === Անաստասիոսի պատերազմը === Պատերազմ բռնկեցաւ, երբ պարսից Կաւադ Ա.-ը, կայսրութենէն հարկ ստանալու նպատակով, հարձակուեցաւ եւ 502 թուականին գրաւեց անպաշտպան Կարինը (Թէոդոսիոպոլիս քաղաքը)։ Շուտով ան պաշարեց Ամիդը։ Պաշարումը տևեց երեք ամիս եւ չնայած պաշտպաններու հերոսական դիմադրութեանը, բերդը վերջ ի վերջոյ ինկաւ։ 503 թուականին հռոմէացիները Ամիդի անյաջող պաշարում իրականացուցին։ Նոյն ժամանակ պարսիկները ներխուժեցին Օսրոենէ եւ նոյնպէս անյաջողութեան մատնուեցան Եդեսիան պաշարելէ ետք։ Վերջապէս 504 թուականին հռոմէացիներուն մեծ ջանքերու գինով յաջողեցաւ ետ գրաւել Ամիդը։ Նոյն տարին կնքուեցաւ ժամանակաւոր հաշտութիւն. այս պայմանաւորուած էր կովկասեան հոներու ներխուժմամբ Հայաստան։ Երկարատեւ բանակացութիւններէ ետք 506 թուականի նոյեմբերին կնքուեցաւ հաշտութեան պայմանագիր։ ։ 505 թուականին Անաստասիոս կայսրը հրամայեց Դարա բերդաքաղաքի կառուցումը, որ դառնալու հռոմէական գլխաւոր ռազմական հենակետը տարածաշրջանին։ Միեւնոյն ժամանակ կարգի բերուեցան Եդեսիոյ, Բատնէյի եւ Ամիդի պաշտպանութիւնները։ Չնայած Անաստասիոս կայսրի օրով ոչ մի նոր խոշորածաւալ ռազմական հակամարտութիւն տեղի չունեցաւ, յարաբերութիւնները երկու պետութիւններուն միջեւ կը մնային լարուած։ Այս հատկապէս անկառու կ՝ երեւէր Դարայի կառուցման ժամանակ, քանի որ քանի մը տասնամեակ առաջ կնքուած պայմանագրով սահմանի երկայնքով նոր ռազմական ամրութիւններու կառուցումը արգիլուած էր։ Արդէն 508 թուականին Դարան կառուցուած էր։ === Վրացական պատերազմ === 524-25 թուականներուն Կաւադ առաջարկեց Հուստինոս Ա. կայսրին որդեգրել իր տղուն, սակայն բանակցութիւնները ձախողեցան։ Լարուածութիւնը վերածուեցաւ պատերազմի 524 կամ 525 թուականին, երբ Վիրքը Գուրգէն արքայի ղեկավարութեամբ Սասանեաններու տիրապետութենէն ինքնակամ մտաւ Արեւելահռոմէական (Բիւզանդական) կայսրութեան կազմի մեջ։ 526 և 527 թվականների ռազմական գործողություններ տեղի ունեցան Հայաստանում, Վիրքում և Միջագետքում։ 526 եւ 527 թուականներուն ռազմական գործողութիւններ տեղի ունեցան Հայաստանի, Վիրքի եւ Միջագետքի մէջ։ Պատերազմի առաջին փուլին մէջ յաջողութեան կ՝ ուղղեկցէր պարսիկներուն. 527 թուականին Վիրքը գրաւեց, հռոմէական յարձակումները ետ մղբւեցան, իսկ Թանուրիս եւ Մելաբասա բերդերուն օգնութեան եկող հռոմէական զորքերը ջախջախուեցան։ Այս անյաջողութիւնները դրդեցին Հուստինիանոս Ա կայսրին վերակազմաւորել կայսրութեան ռազմական համակարգը։ 530 թուականին պարսկական մեծ յարձակումը դէպի Միջագետք ձախողեցաւ Բելիսարիոսի կողմէն, որ ջարդեց պարսիկներուն Դարայի մերձակայքին մէջ։ Նոյն ժամանակ պարսկական մէկ այլ յարձակում մը, Հայաստանի մէջ, կանգնեցաւ Սատաղի մօտ։ 531 թուականին Բելիսարիոսը պարտութիւն կրեց պարսից զորքերէն, որուն կ՝ օժանդակէին արաբական Լախմիդներու ցեղը։ Նոյն տարին հռոմացիները յաջողեցան գրաւել շարք մը բերդեր Հայաստանի մէջ, իսկ պարսիկները գրաւեցին երկու բերդ Լազիկայի մէջ։ Բանակցութիւնները երկու պետութեան միջեւ մտան փակուղի։ 532 թուականի գարնանը բանակցութիւնները վերսկսան եւ սեպտեմբերին կնքուեցաւ «Առհավետ հաշտութիւն», որ դիմացաւ 8 տարիէն ալ քիչ։ Վերականգնուեցան մինչպատերազմեան սահմանները եւ կայսրութիւնը համաձայնեցաւ Պարսկաստանին վճարել 5, 000 կգ ոսկի։ Վիրքը մնաց Պարսկաստանի կազմին մէջ։ === Հուստինիանոսը ընդդէմ Խոսրովի === 540 թուականին, վախնալով, որ արեւմտեան հողերու վերանուաճումէն ետք Հռոմէական կայսրութիւնը կը յարձակի իր վրայ, Խոսրով Ա. Սասանեանը յարձակեցաւ եւ ասպատակեց Սուրիան եւ Միջագետքը։ Բազմաթիւ քաղաքներ թալանելէ ետք, ան գրաւեց եւ թալանեց մեծագոյն քաղաքներէն մէկը՝ Անտիոքը, որուն բնակչութիւնը գերեւարուեցաւ Պարսկաստան։ Բելիսարիոսը շտապ ետ կանչուեցաւ Իտալիայէն եւ պատերազմը 541 թուականին շարունակուեցաւ անորոշ ելքով։ 542 թուականին Խոսրովը ներխուժեց Միջագետք։ Սակայն գիտնալով Բելիսարիոսի առաջխաղացման մասին, ան նահանջեց եւ թալանեց Կալինիկիի քաղաքը։ Յաջորդող պարսկական յարձակումները ետ մղուեցան եւ շուտով պարսիկները Դարայի մօտակայքին պարտութեան մատնուեցան։ 543 թուականին հռոմէացիները պաշարեցին Պարսկահայաստանի գլխաւոր քաղաք Դուինը, սակայն պարտութեան մատնուեցան։ 544 թուականին Խոսրովը անյաջող պաշարեց Եդեսիան եւ, հարկ ստանալով քաղաքէն, հեռացաւ։ Պարսկական նահանջը դրդեց հռոմէացիներուն սկսիլ հաշտութեան բանակցութիւններ։545 թուականին կնքուեցաւ հինգ ամեայ հաշտութիւն, որ ապահովեց հռոմէական տարեկան վճարումներով Սասանեան Պարսկաստանին։ 548 թուականի սկզբներուն Լազիկայի արքայ Գուբազը, հոգնելով պարսկական ճնշումներէն, կը խնդրէ Հուստինանոսին վերականգնել հռոմէական գերիշխանութիւնը տարածաշրջանին մէջ։ Կայսրը օգտուեցաւ հնարաւորութենէն եւ 548-9 թուականներուն հռոմէա-լազական միասնական ուժերը շարք մը հաղթանակներ տօնեցին պարսիկներու նկատմամբ, սակայն չկարողացան գրաւել կարեւորագոյն պարսկական բերդ Պետրան։ Վերջինս ինկաւ միայն 551 թուականին, սակայն այդ նոյն տարին պարսկական խոշոր արշաւանքը աւարտեցաւ արեւելեան Լազիկայի գրաւմամբ։ Շուտով 545 թուականի հաշտութիւնը երկարաձգուեցաւ եւս 5 տարիով, պայմանով, որ հռոմէացիները տարեկան 900 կգ ոսկի հարկ վճարեն։ Այս հաշտութիւնը չէր տարածուէր Լազիկիոյ վրայ։ Չնայած այնտեղ ռազմական գործողութիւնները շարունակուեցան եւս քանի մը տարի, ոչ մէկ կողմը չէր հասներ վճռական յաջողութեան։ Հեփթաղներու յարձակումներուն պատճառով, Խոսրովը 562 թուականին կնքեց նոր պայամանագիր, որ պետք է ապահովեր անոնց 50-ամեա հաշտութիւն։ Պարսիկները համաձայնեցան ձգել Լազիկան, իսկ հռոմէացինրը՝ տարեկան վճարել 30, 000 սոլիդուս։ Երկու կողմն ալ համաձայնեցան չկառուցել նոր ամրութիւններ սահմանի մօտակայքին եւ չխոչընդոտել դիւանագետներու եւ առեւտրականներու տեղաշարժին։ === Պատերազմ Հայաստանի համար === 571 թուականին պատերազմը վերսկսաւ, Մարզպանական Հայաստանի եւ Վիրքի մէջ ծագած ապստամբութեան պատճառով։ Պատերազմը տեղի կ՝ ունենար նոյնիսկ Եմմէնի ու Սուրիական անապատին մէջ, ուր իրար դէմ կը պայքարէին հռոմէական եւ պարսից դրածոները։ Հուտսին Բ.-ը օգնութիւն ցոյց տուաւ հայերուն եւ անոր ուղարկած զօրքերը ջախջախեցին պարսիկներուն, Միջագետքի մէջ։ Սակայն հրամանատարի փոփոխութիւնը ու անձամբ Խոսրովի ժամանումը բերաւ հռոմէացիներու նահանջին։ Խոսրովը ասպատակեց Սուրիան եւ գրաւեց Դարան։ Հռոմէացիները անյաջող փորձ կատարեցին գրաւելու Մծբինը։ Առաջին անգամ հռոմէական մեծագոյն ռազմական հենակետ Դարան ինկաւ պարսիկներուն ձեռքը։ Հռոմէացիները ստիպուած վճարեցին 45, 000 սոլիդուս, որուն շնորհիւ Միջագետքի մէջ կնքուեցաւ միամյա, իսկ Յետագային՝ հինգ ամեայ հաշտութիւն։ Սակայն Հայկական լեռնաշխարհի եւ անապատներուն մէջ կռիւները կը շարունակուէին։575 թուականին Խոսրովը փորձեց ուժեղացնել ճնշումը կայսրութեան վրայ եւ ներխուժեց Փոքր Ասիա։ Այնտեղ ան գրաւեց ու թալանեց Սեբաստիան, սակայն Մալաթիայի մօտակայքին ան կրեց ջախջախիչ պարտութիւն եւ նահանջեց։ Հռոմէացիները օգտուեցան պարսիկներու պարտութենէն եւ ներխուժեցին Ատրպատական։ Խոսրովը կը ցանկար հաշտութիւն կնքել, սակայն Հայաստանի մէջ տարած հաղթանակէն ետք, մտափոխուեցաւ։ Հայաստանի մէջ հռոմէացիները իրենց գործողութիւններով օտարած էին շատ հայերու։ 578 թուականի գարնան, Միջագետքի մէջ պատերազմական գործողութիւնները վերսկսան պարսկական ասպատակութիւններով։ Զօրավար Մորիկի ղեկավարութեամբ հռոմէացիները ներխուժեցին պարսկական Միջագետք ու գրաւեցին Սինգարա բերդը։ Խոսրովը սկսաւ հաշտութեան բանակցութիւնները 579 թուականին, սակայն մահացաւ հենց նոյն տարին։ Անոր յաջորդ Հորմիզդ Գ.-ը շարունակեց ռազմական հակամարտութիւնը։ 580-ական թուականներու ընթացքին պատերազմը կը շարունակուէր անորոշ ելքով։ 582 թուականին Մորիկը մեծ հաղթանակ տօնեց, սակայն չզարգացուց յաջողութիւնը. ան շտապեց վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս, որպեսզի փորձեր դառնալ կայսր։ 586 թվականի հռոմեական հաղթանակը ևս չփոխեց ուժերի հարաբերակցությունը։ 586 թուականի հռոմէական հաղթանակը եւս չփոխեց ուժերու յարաբերակցութիւնը։ 589 թուականին դավաճանութեան պատճառով պարսիկները գրաւեցին Մարտիրուպոլիսը, սակայն այդ տարին պարսից հրամանատար Վահրամ Չոբինը, որու նուաստացած էր Հորմիզդը, ապստամբեցաւ։ 590 թուականին Հորմիզդը հեղաշրջման ադիւնքին մէջ գահազրկուեցաւ եւ անոր փոխարէն գահ բարձրացաւ տղան՝ Խոսրով Բ. Փարուեզը։ Սակայն Չոբինը շարունակեց ապստամբութիւնը եւ ջախջախեց Խոսրովին, որ փախաւ Արեւելահռոմէական կայսրութիւն։ Վահրամ Չոբինը հռչակուեցաւ Պարսկաստանի նոր շահնշահ։ Մորիկի օգնութեամբ Խոսրովը ապստամբութիւն բարձրացուց Չոբինի դէմ եւ 591 թուականին կարողացաւ ետ վերադարձնել գահը։ Օգնութեան դիմաց հռոմէացիները ետ ստացան ոչ միայն Դարան եւ Մարտուրոպոլիսը, այլեւ Վիրքի արեւմտեան մասն ու Մարզպանական Հայաստանի կեսէն աւելին։ === Գագաթնակէտ === 602 թուականին Պալքաններուն մէջ արշաւող հռոմէական բանակը Փոկասի գլխաւորութեամբ ապստամբեցաւ եւ շարժեցաւ Կոստանդնուպոլիս։ Մորիկն ու անոր ընտանիքը սպաննուեցան, իսկ Փոկասը հռչակուեցաւ նոր կայսր։ Խոսրով Բ..-ը օգտագործեց այս մէկը որպէս պատճառ սկսելու նոր պատերազմ։ Պատերազմի առաջին փուլին մէջ պարսիկներուն կ՝ ուղղեկցէր չտեսնուած յաջողութիւն։ Խոսրովին ուղղակիօրէն կ՝ աջակցէր Մորիկի ենթադրյալ տղան եւ անուղղակիօրէն՝ հռոմէացի Նարսէս զօրավարի ապստամբութիւնը։603 թուականին պարսից ուժերը հաղթեց հռոմէացիներուն Միջագետքի մէջ եւ պաշարեցին Դարան։ Չնայած Եւրոպայէն բերուած օգնական ուժերուն, պարսիկները, 604 թուականին տօնեցին եւս մէկ հաղթանակ եւ իննամսյա պաշարումէն ետք գրաւեցին Դարան։ Յաջորդող տարիներու ընթացքին պարսիկները մէկը միւսի ետեւէն գրաւեցին Միջագետքի հռոմէական բոլոր հենակետերը։ Միեւնոյն ժամանակ պարսիկները ջախջախեցին Հայաստանի մէջ գտնուող հռոմէացիներուն եւ գրաւեցին ամբողջ Կովկասը։ Հայազգի Հերակլիոս Ա.-ը հեղաշրջում իրակացուց եւ 610 թուականին հռչակուեցաւ կայսր։611 թուականին պարսիկները արդէն ներխուժեցին Սուրիա եւ Փոքր Ասիա։ Նոյն տարին ինկաւ Կեսարիան։612 թուականին Հերակլիոսը կազմակերպեց խոշոր հակայարձակում եւ դուրս մղեց պարսիկներուն Փոքր Ասիայէն եւ շարժեցաւ դէպի Սուրիա։ Անտիոքի մերձակայքին մէջ կայսրը ջախջախիչ պարտութիւն կրեց պարսից հրամանատարներ Շահրբարազէն եւ Շահին Վահմանզադեգանէն, որուն հետեւանքով հռոմէական պաշտպանական համակարգը փլուզուեցաւ։ Յաջորդ մէկ տասնամեակի ընթացքին պարսիկները գրաւեցին Պաղեստինն ու Եգիպտոսը։ Անոնք շարունակեցին իրենց առաջխաղացումը Փոքր Ասիոյ ասպատակութիւններով։ Միեւնոյն ժամանակ աւարներն ու սլաւոնները օգտուեցան իրադրութենէն եւ գրաւեցին Պալքաններու մեծ մասը. Արեւելահռոմէական կայսրութիւնը կործանման եզրին էր։ Այս տարիներու ընթացքին Հերակլիոսը կը փորձէր վերականգնել բանակը եւ պահպանել փլուզուող տնտեսութիւնը։ Պատրիարք Սերգիուսը առաջարկեց կայսրին յանձնել եկեղեցւոյ ամբողջ ոսկին ու արծաթը, որուն շնորհիւ Հերակլիոսը յաջողեցաւ կեանքի կոչել իր ծրագիրերը։ 622 թուականին Հերակլիոսը ձգեց մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլիսը, Փոքր Ասիոյ մէջ հաւաքեց իր զօրքեը, անոնց հետ կատարեց բազմաթիւ զինավարժութիւններ եւ բարձրացուց անոնց ռազմական ոգին։ Շուտով ան սկսաւ հակայարձակում, որ ստացաւ սրբազան պատերազմի աստիճան։ Հայաստանի մէջ ան պարտութեան մատնեց պարսկական քանի մը ուժերու, որոնցմէ է Շահաբազը։ 623 թուականին ան հաշտութիւն կնքեց աւարներու հետ, իսկ արդէն 624 թուականին ջախջախեց Խոսրովին Ատրպատականի մէջ։ 625 թուականին Հայաստանի մէջ Հերակլիոսը ջախջախեց Շահրբարազին, Շահինին եւ Շահրապլականին։ 626 թուականին պարսիկները Շահրբարազի գլխաւորութեամբ եւ աւարներն ու սլաւոնները անյաջող ելքով պաշարեցին Կոստանդնուպոլիսը։ Իսկ պարսկական մէկէ աւելի բանակ Շահինի գլխաւորութեամբ ջախջախիչ պարտութիւն կրեցին Հերակլիոսի եղբոր ՝ Թէոդորի կողմէ։ Միաժամանակ Հերակլիոսի դաշնակից գյոկթյուրքերը յարձակեցան Կովկասի մէջ պարսկական տիրոյթներու վրայ եւ գրաւեցին Թիֆլիսը։ 627 թուականի վերջը Հերակլիոսը իրականացուց ձմեռային արշաւանք Միջագետք, ուր, չնայած անոր լքեցին թրքական օգնական ուժերը, ան Նինուէի մօտակայքին ջարդեց պարսիկներուն։ Շարժելով հարաւ Տիգրիսի երկայնքով, ան թալանեց Խոսրովի մեծ պալատը Դաստակերտի մէջ։ Ան անկարող եղաւ գրաւել Տիզբոնը Նահրավանդի ջրանցքի կամրջիներու ոչնչացման պատճառով։ Այս պարտութիւններուն հետեւանքով Խոսրովը գահազրկուեցաւ իր որդիի՝ Կաւադ Բ.-ի կողմէն։ Վերջինս համաձայնեցաւ վերադարձնել բոլոր գրաւած տարածքները եւ ետ բերել սահմանները ետպատերազմեան դրութեան։ Հերակլիոսը 629 թուականին մեծ արարողակարգով ետ վերադարձուց Խաչափայտը Երուսաղէմ։ == Յետագային == Այս վերջին պատերազմի կործանիչ ազդեցութիւնը ու շուրջ մէկ դար տեւած անդադար ռազմական գործողութիւնները կործանման եզրին հասցուցած էին երկու գերտերութիւններուն։ Կաւադ Բ.-ը գահակալեց ընդամենը քանի մը ամիս. Անոր մահէն ետք Պարսկաստանը մխրճուեցաւ քաղաքացիական պատերազմներու մէջ։ Սասանեան Պարսկաստանի տնտեսութիւնը քայքայուած էր, Խոսրովի արշաւանքներու հետեւանքով հարկերը բարձր էին, իսկ ֆեոդալական մասնատուածութիւնը գալով կը խորանար։ Հռոմէական կայսրութիւնը նոյնպէս ողբալի վիճակի մէջ էր։ Փոքր Ասիոյ տնտեսութիւնը քայքայուած էր, Պալքանեան թերակղզին կը գտնուէր սլաւոններու ձեռքին մէջ, իսկ պարսիկներէն ետ գրաւուած տարածքներու նկատմամբ իշխանութիւնը դեռևս թոյլ էր։ Երկու պետութիւններէն ոչ մէկուն ալ չտրուեցաւ վերականգնելու հնարաւորութիւն. շուտով սկսան արաբական արշաւանքները։ Այս երկարատեւ պատերազմները ճամբայ բացին իսլամութեան տարածման համար։ Սասանեան կայսրութիւնը արագօրէն գրաւեց եւ ոչնչացուց, իսկ Արեւելահռոմէական (Բիւզանդական) կայսրութիւնը կորսնցուց Հայաստանը, Սուրիան, Պաղեստինը, Եգիպտոսն ու հիւսիսային Ափրիկէն, որուն հետեւանքով ան կ՝ ընդգրկէր ընդամենը Փոքր Ասիան եւ տարածքներ Պալքաններուն ու Իտալիոյ մէջ։ Այդ քայքայուած տարածքները կ՝ ենթարկուէին անընդհատ ասպատակութիւններու, որուն հետեւանքով աւարտեցաւ անցումը դասական քաղաքային քաղաքակրթութենէն առաւել գիւղական, միջնադարեան հասարակութեան ձեւի։ Սակայն ի տարբերութիւն Պարսկաստանի, Հռոմէական կայսրութիւնը դիմակայեց արաբական յարձակումներուն եւ ետ մղեց Կոստանդնուպոլսոյ վրայ արաբական երկու յարձակումները։ Յետագային կայսրութիւնը արաբներուն ժամանակաւորապէս կորսնցուց նաեւ Կրետեն եւ հարաւային Իտալիոյ մէկ մասը, սակայն յետագային դուրս մղեց անոնց։ == Ռազմավարութիւն եւ մարտավարութիւն == Երբ Հռոմն ու Պարթեւաստանը սկսան իրենց պայքարը Ք.Ա. 1-ին դարուն, թէ պարթեւները կը յաջողին հասնիլ մինչեւ Էգեեան ծով, սակայն հռոմէացիները կրցան ետ մղել դարու կեսերուն կազմակերպուած պարթեւական խոշոր արշաւանքն ու հզորացրին ճնշումը Պարթեւաստանի վրայ։ Հռոմէացիները կ՝ օգտուէին պարթեւներու թուլութիւնէն, որ ըստ Ջորջ Ռոուլինսոնի կը կայանար անոր մէջ, որ «պարթեւական ռազմական համակարգը նախատեսուած էր պետութեան պաշտպանութեան, ոչ թէ նուաճումներու համար»։ Ի տարբերութիւն անոնց, հռոմէացիները անընդհատ կը ձեւափոխէին իրենց ռազմավարութիւնը եւ արդէն Տրաեանոսի օրով կրնային յաջող յարձակումներ իրականացնել Պարթեւաստանի մէջ։ Ինչպէս Սասանեանները 3-րդ դարու վերջը եւ 4-րդ դարուն, պարթեւ Արշակունիները եւս չէին պաշտպաներ Միջագետքը հռոմէական յարձակումներէն։ Սակայն Իրանական սարահարթին գրեթէ երբեք վտանգ չէր սպառնար, իսկ հռոմէացիները չէին կրնար կարճ ժամանակի մէջ վերջնական գրաւել այդպիսի մեծ տարածք, Միջագետքի պէս։ Սակայն 4-րդ դարէն սկսած արդէն պարսիկները կը յարձակէին։ Անոնք կը համարէին, որ պարթեւներու օրով հռոմէացիներուն հանձնուած տարածքները իրականին իրենց կը պատկանին։ Ի տարբերութիւն պարթեւներուն, պարսից Սասանեաններու օրով պետութիւնը աւելի կեդրոնացուած էր, որու օգնութեամբ անոնք աւելի լաւ կ՝ օգտագործէին իրենց ձեռքի տակ եղած ռեսուրսները։ Ընդհանուր առմամբ հռոմէացիները կը համարէին Սասանեանները աւելի վտանգաւոր ախոեան, քան պարթեւները։ Իրենց հերթին Սասանեանները կը համարէին հռոմէացիները իրենց հաւասար կայսրութիւն։ Սասանեաններնու ու Արշակունիներու հիմանակն ուժը կատաֆրակտներն էին՝ ծանր, զրահապատ ազնուական հեծելազոր։ Անոնք նաեւ բաւական մեծ քանակութեամբ կ՝ օգտագործուէին հեծեալ նետաձիգներ, իսկ երբեմն ալ Ինդոսի հովիտէն բերուած մարտական փիղեր։ Սակայն անոնց հետևակը անհամեմատ թոյլ էր հռոմէականէն։ Պատերազմներու հետ միասին երկու ախոեան գերտերութիւններու բանակին մէջ ալ կը մեծնար ծանր հեծելազոր դերը։ Ի տարբերութիւն հռոմէացիներուն, որոնք մասնագիտացած էին պաշարման արուեստին մէջ, պարթեւները ընդունակ չէին կազմակերպելու կանոնաւոր պաշարում։ Սակայն Սասանեաններու երեւան գալով, իրավիճակը կտրուկ փոխուեցաւ. վերջիններս հռոմէացիներու նման հիանալի կ՝ օգտագործէին պաշարողական տարբեր մեքենաներ։ Մ.թ. 1-ին դարէն մինչեւ 7-րդ դարը հռոմէացիները կը պաշտպանէին իրենց արեւելեան սահմանները պաշտպանական գիծերու՝ լիմեսներիու միջոցով։ Նոյն մարտավարութիւնը սկսած էր Շապուհ Բ. Երկարակեացէն, որ կը կիռարէին նաեւ պարսիկները։ == Գնահատական == Հռոմէա-պարսկական պատերազմները հիմնականին կը համարուին «ապարդիւն» »: Հետաքրքիր է, որ հռոմէացի պատմիչ Դիո Կասիոսն ըսես կանխազգուշացնէ, որ երկու գերտերութիւններուն միջեւ «ռազմական գործողութիւնները իրենց կը ներկայացնեն չաւարտող ցիկլ»։ Իրականին մէջ 7 դար տեւած ռազմական գործողութիւններու հետեւանքով երկու կայսրութիւններու միջեւ սահմանը կը մնար համեմատաբար կայուն։ Ինչպէս բնութագրած է պատմաբան Ֆրայը. Երկու պետութիւններն ալ կ՝ արդարաձնէին պատերազմները գաղափարախոսութեամբ. հռոմէացիները, որպէս խաղաղութեան եւ կարգ ու կանոնի պահապաններ, իսկ Սասանեանները որպէս Աքեմենեաններիու ժառանգներ։ Իսկ Հռոմէական կայսրութեան քրիստոնէացումէն սկսած, պատերազմները երբեմն կ՝ ընդունուէին որպէս կրօնական բնոյթ։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Կաղապար:Commons category Cataphracts and Siegecraft - Հռոմի, Պարթեւաստանի եւՍասանեաններու ռազմական համակարգը Ալեմանի Ագուստի։ «6-րդ դարու Ալանիան. Բիւզանդիոյ, Սասանեան Իրանի եւ թրքական աշխարհի միջև» (PDF)։ Ēran ud Anērān։ Transoxiana Webfestschrift Series I։ արտագրուած է՝ 2008-05-06 «Rome and Parthia at War»։ Պատմութեան յօդուածներ – Դասական Եւրոպան եւ Միջերկրական ծովու աւազանը։ All Empires – Online History Community։ արտագրուած է՝ 2008-05-16 «Սասանեաններու եւ Բիւզանդիոյ պատերազմները»։ Պատմութեան յօդուածներ – Դասական Եւրոպան եւ Միջերկրական ծովու աւազանը։ All Empires – Online History Community։ արտագրուած է՝ 2008-05-16

Փիւնիկ (հանդէս, Գահիրէ)

Փիւնիկ, ազգային, գրական եւ քաղաքական հանդէս, 1899-ին լոյս տեսած է Գահիրէի Ս. Դարբինեան տպարանին մէջ, 1901-1903 լոյս տեսած է Աղեքսանդրիոյ Արաքս տպարանին մէջ եւ 1909-ին Կ. Պոլսոյ Փիւնիկ տպարանին մէջ։ 1899-ին հրատարակուած եւ 6 ամիս դադրելէ ետք, 1901-էն 1903 լոյս տեսած է շաբաթը երկու թիւերու հանգամանքով: Խմբագիր՝ հրապարակագիր Սմբատ Բիւրատ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Գաբրիէլ Ինճէճիկեան

Գաբրիէլ Ինճէճիկեան (ծնած՝ 1930-ին Քեսապ - մահացած 14 Ապրիլ, 2019 Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ) դաշնակցական հաւատաւոր ընկեր, մտաւորական, հասարակական ու ազգային գործիչ: Ուսուցիչ թէ տեղական վարժարանի մը մէջ, թէ՛ ալ Հ․Օ․Մ․-ի գիշերային վարժարան: Ֆերահեան ազգային վարժարանի հիմնադիր-տնօրէն: == Կենսագրութիւն == Գաբրիէլ Ինճէճիկեան Քեսապէն դուրս գալով, իր ուսումը շարունակած էր Կիպրոսի Մելգոնեան վարժարանին մէջ, ապա Պէյրութի Ամերիկեան համալսարանին։ Այդ օրերուն, ի զարմանս բոլորին, ան հաստատած էր չափահասներու համար գիշերային դասընթացքներ, որպէսզի ուսանելու առիթէն զրկուած երիտասարդներ կարենան զարգանալ։ 1953-ին բարձրագոյն ուսումը շարունակելու միտումով կը մեկնի Միացեալ Նահանգներ եւ կը յաճախէ Տիթրոյիթի «Ուէյն» համալսարանը, ուր կը հետեւի ընկերաբանութեան, մանկավարժութեան եւ դպրոցական տնօրէնութեան ճիւղերուն եւ կը ստանայ պսակաւոր արուեստից եւ մագիստրոսի տիտղոսները»: Այդ շրջանին ալ կը դասաւանդէ թէ տեղական վարժարանի մը մէջ, թէ՛ ալ Հ․Օ․Մ․-ի գիշերային վարժարանին։ Գաբրիէլ Ինճէճիկեան նաեւ ձեռք կը ձգէ ուսուցչական ու տնօրէնութեան մագիստրոսի յաւելեալ վկայական՝ Քալիֆորնիոյ պետական համալսարանէն։ 1957-ին, կը փոխադրուի Լոս Անճելըս: Երեք տարի կը դասաւանդէ Ուիթիէրի պետական երկրորդական վարժարանի մը մէջ։ Միեւնոյն դպրոցին մէջ կ’ուսանէր իր ապագայ կողակիցը Ռոզ Դաւիթեան:Միեւնոյն ժամանակ կը յաճախէ California State University եւ կը վկայուի ուսուցչական եւ տնօրէնութեան վկայականներով: 1961-ին, Գաբրիէլ Ինճէճիկեան կ’ամուսնանայ օր. Ռոզ Դաւիթեանի հետ: Նախընտրելով դասաւանդել հա՛յ ուսանողներու, կը դիմէ Պէյրութի Հայկազեան Գոլէճի տնօրէնութեան (ներկայիս Հայկազեան Համալսարան): Կ’ընդունուի եւ 1961-ի ամրան կը մեկնին Պէյրութ, ուր ոտք դրած օրէն, Ամերիկայի մէջ հայկական ամէնօրեայ վարժարան բանալու ծրագիրներ կը մշակէ: Երեք տարի Հայկազեան Գոլէճի մէջ մանկավարժութիւն դասաւանդելէ, նաեւ որպէս այցելու դասախօս, Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանին եւ Պէյրութի Կանանց Գոլէճի մէջ դասաւանդելէ ետք, 1964-ին, երեք զաւակներով բախտաւորուած, Գաբրիէլ Ինճէճիկեան ընտանիքը կը վերադառնայ Լոս Անճելըս, իր հետ տանելով 3000 խոստումնաքարտեր: Ամերիկա ոտք կոխելուն, կ’ուղղուի Քալիֆորնիա նահանգի մայրաքաղաք Սաքրամենթօ, տեղեկանալու դպրոց բանալու պայմաններուն: Ո՛չ մէկ արգելք ծխական դպրոց մը բանալու, այնքան ատեն, որ ունի 6 աշակերտ եւ շէնքը կը լրացնէ ապահովութեան օրէնքները: Լոս Անճելըս հասնելով, Ինճէճիկեանի առաջին գործը կ’ըլլայ տեսնուիլ Ֆերահեանի կտակի գործակատար Արշակ Տիգրանեանի, «Մեսրոպեան» Շաբաթօրեայ Վարժարանի Խնամակալ Մարմնի եւ կուսակցական ղեկավարներու հետ: == Լոս Անճելըսի Սրբոց Նահատակաց եկեղեցւոյ Ֆերահեան Ազգային վարժարան == Գաբրիէլ Ինճէճիկեան 1955-ին Ուաշինկթընի մէջ Հ.Յ.Դ .Շրջանային ժողովին ամէնօրեայ վարժարանի հարցը օրակարգի վրայ դնելէն մինչեւ 1964-ի Սեպտեմբերին Լոս Անճելըսի մէջ Սրբոց Նահատակաց եկեղեցւոյ Ֆերահեան Ազգային վարժարանի բացումը։ 1990-ին, Ֆերահեան վարժարանի հիմնադիր տնօրէն Գաբրիէլ Ինճէճիկեան, 26 տարիներու դժուար պայմաններու մէջ դպրոցը կայուն վիճակի հասցընելէ ետք, կը հրաժարի դպրոցի տնօրէնութեան պաշտօնէն, սակայն ներկայ կը գտնուի ամավերջի հանդէսներու, եւ մեծ կամ փոքր դպրոցական ձեռնարկներու: 13 Սեպտեմբեր 1964: Անդաստանով մը կ’օրհնուի դպրոցի շէնքը եւ 14 Սեպտեմբեր 1964-ին, 50 տարիներու սպասուած հայկական ամէնօրեայ վարժարանը կը բանայ իր դռները: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == == Աղբիւրներ == Ի Յուշ. Ազգային (Խոնարհ) Հերոս՝ Գաբրիէլ Ինճէճիկեան Մը Պատմութիւնը (Ա. Մաս) Դպրոցի Մը Պատմութիւնը (Բ. Մաս) Դպրոցի Մը Պատմութիւնը (Գ.) Դպրոցի Մը Պատմութիւնը (4).- «Արմէնզ»

Մաքրուհի Պ. Յակոբեան

Մաքրուհի Պ. Յակոբեան Պոլսոյ մէջ պաշտօնավարած է Տատեան, Պէզճեան, Մէրամէթճեան միջնակարգերուն, Սահակեան, Էսաեան, Մխիթարեան լիսէներուն մէջ։ Միջնակարգի մէջ դասաւանդած է հայերէն լեզու եւ գրականութիւն, իսկ լիսէներու մէջ փիլիսոփայութիւն, տրամաբանութիւն եւ հոգեբանութիւն։ «Մարմարա» օրաթերթի նախկին փոխխմբագրապետուհի եւ Ս. Փրկիչի պարբերաթերթի խմբագրապետուհի: Բազում շքանշաններու դափնեկիր, պոլսահայ մտաւորական, յայտնի լրագրող, գրագիտուհի: == Մաքրուհի Պ. Յակոբեան Պիտի Մեծարուի Պոլսահայ Միութեան Կողմէ == Կազմակերպութեամբ Լոս Անճելըսի Պոլսահայ Միութեան Մշակութային Յանձնախումբին, Շաբաթ, Հոկտեմբեր 26, 2019-ին, երեկոյեան ժամը 8:00-ին, Միութեան «Հրանդ Տինք» դասախօսական սրահին մէջ տեղի ունեցաւ վաստակաւոր ուսուցչուհի՝ Օր. Մաքրուհի Պիւյիւք Յակոբեանի մեծարանքի երեկոն՝ ներկայութեամբ պատկան մարմիններու ներկայացուցիչներուն, Միութեան անդամներուն եւ հիւրերուն: Օր. Մաքրուհի եղաւ Տատեան վարժարանի ընտանիքի անդամներէն մին՝ որպէս բազմավաստակ կրթական մշակ: Ան տարիներ շարունակ իր դրօշմը դրաւ մեր մայրենի լեզուին եւ մշակոյթի բնագաւառէն ներս: Նամակին մէջ իրենց ցանկութիւնը կը յայտնուէր որ սոյն օճախը մնայ անսասան որպէսզի իր երդիքին տակ անհամար սերունդներ գան ու հաղորդուին Մեսրոպեան այբուբենով: === Օր. Մաքրուհիի աշակերտուհիներէն՝ Ժպիտ Չիլինկիր Զուռնաճիին նամակը === === Մրցանակներ եւ Շքանշաններ === Մաքրուհի Պ. Յակոբեան արժանացած է հետեւեալ մրցանակներուն եւ շքանշաններուն. 1. Պոլսոյ Պատրիարք՝ Շնորհք Գալուստեանի ձեռամբ՝ "Մայրենի Լեզուի մէջ քաջալաւ հայուհի" մրցանակ (1989): 2. Ս. Էջմիածնի Ամենայն Հայոց Գարեգին Բ. Կաթողիկոսի կողմէ "Ս. Սահակ եւ Ս. Մեսրոպ շքանշան" (2010): 3. Հայաստանի Պաշտպանութեան Նախարար՝ Սէյրան Օհանեանի ձեռամբ՝ "20-ամեակի Յոբելենական պատուոյ շքանշան եւ վկայական (2012): 4. Հայաստանի Նախագահ՝ Սերժ Սարգսեանի ձեռամբ՝ "Մովսէս Խորենացի" շքանշան (11 Հոկտ. 2013): 5. Հայաստանի Լրագրողներու Միութեան Նախագահ՝ Աստղիկ Գէորգեանի ձեռամբ՝ "Հաւատարիմ մասնագիտութեանը" շքանշան (30 Մայիս 2013): 6. Հայաստանի Սփիւռքի Նախարար՝ Հրանոյշ Յակոբեանի ձեռամբ՝ "Ուիլիամ Սարոյեան" շքանշան (1 Սեպտ. 2017): Ունի տակաւին, Սփիւռքի Նախարարութեան եւ Գրողներու Միութեան կողմէ՝ "Պատուոյ Գիր"եր։ === Անդամակցութիւն === 2001-էն ի վեր անդամ է Հայաստանի Լրագրողներու Միութեան: 30 Մայիս 2011-էն ի վեր լիիրաւ անդամ է Հայաստանի Գրողներու Միութեան։ == Աղբիւրներ == Մեծարանքի Երեկոյ` Նուիրուած Վաստակաւոր Ուսուցչուհի՝ Օր. Մաքրուհի Պ. Յակոբեանի 11/02/2019 Մաքրուհի Պ. Յակոբեան Պիտի Մեծարուի Պոլսահայ Միութեան Կողմէ ՄԱՔՐՈՒՀԻ Պ.ՅԱԿՈԲԵԱՆԻ ԱՅՑԸ Մաքրուհի Յակոբեանի «Պոլսահայ գաղութի ներկան՝ տագնապներ եւ դժուարութիւններ» նիւթով զեկուցումը

Մոնրէալ տել Քամփօ

Մոնրէալ տել Քամփօ ար․ Մոնթրեալ դել Կամպո (սպ.՝ Monreal del Campo), քաղաք եւ համայնք Սպանիայի մէջ, կը մտնէ Տերուել պրովինցիայի կազմի մէջ, Արագոն։ Համայնքը կը գտնուի Խիլոկա գավառի կազմի մէջ։ Տարածքը 89 քկմ։ Բնակչութիւնը 2765 մարդ (ըստ 2007 թվականի մարդահամարի)։ Պրովինցիայի ադմինիստրացիայեն ունի 54,7 կմ հեռավորութիւն։ == Բնակչութիւն == == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == MonrealDelCampo.com Centro de Estudios del Jiloca Foro de Monreal del Campo

Լոռուայ Գիւղացիութեան Ձայնը

«Լոռուայ Գիւղացիութեան Ձայնը», խորհրդային շրջանի հասարակական-քաղաքական երկշաբաթաթերթ։ Հանդիսացած է Լոռիի բոլշեւիկեան կազմակերպութիւններու եւ գիւղացիական միութեան օրգանը։ Առաջին անգամ լոյս տեսած է 1920 թուականին, Լոռիի «Չեզօք գօտիին մէջ» (տպագրուած է Երեւան)։ Խմբագիր-հրատարակիչ՝ Ս. Երզնկեան։ Լուսաբանած է բոլշեւիկներու ագրարային քաղաքականութիւնը, տպագրած հողի մասին լենինեան դեկրէտը։ Կոչ ըրած է աշխատաւորութեան «աշխուժօրէն մասնակցիլ հասարակական կեանքին, ստեղծել ժողովրդավարական տուներ, գիւղացիական ակումբներ, ընթերցարան-գրադարաններ»։ Լուրեր հաղորդած է Կովկասեան ճակատին Կարմիր բանակի գործունէութեան մասին։

1636 թուական

1636 թուական, նահանջ տարի, 17րդ դարու 36րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1636 ծնունդներ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1636 մահեր

Անթոնին Տվորժաք

Անթոնին Լեոփոլտ Տվորժաք (8 Սեպտեմբեր 1841(1841-09-08)[…], Նելահոզեւես, Պոհեմիայի թագաւորութիւն, Աւստրիական Կայսրութիւն[…] - 1 Մայիս 1904(1904-05-01)[…], Նոր ավան, Փրակա, Պոհեմիայի թագաւորութիւն, Ցիսլեյտանիա, Աւստրո-Հունգարիա), նշանաւոր չեխ (պոհեմիացի) երգահան, չեխական դասական երաժշտութեան եւ ազգային համանուագի հիմնադիրներէն մէկը: == Կենսագրութիւն == Անթոնին Տվորժաք ծնած է Փրակի Նելահոզեւես գիւղը։ Մկրտուած է իբրեւ կաթոլիկ, իր գիւղի Ս. Անտրիու եկեղեցւոյ մէջ։Մայրը՝ Աննա (1820- 1882) պանդոկապետուհի մըն էր, որ մասնագիտացած էր նաեւ երաժշտութեան մէջ՝ յատկապէս կը սիրէր Զիտէր եւ Պուչըր նուագել (քանոնի հին տեսակներէն): Վերջինս Լոպքոուիզի իշխանին մատակարարին՝ Եոզետենեքի, դուստրն էր: Աննա եւ Ֆրանցիսեք Տվորժաք կ'ամուսնանան 17 Նոյեմբեր 1840 -ին: Անթոնին Տվորժաք ընտանիքին 14 զաւակներուն անդրանիկն էր, որոնցմէ ութն մահացած են մանուկ տարիքին: 1854-1857 Տվորժաք կ'աշակերտէ Ա. Լիհմանի (Anton Liehmann), որ իր գերմաներէնի ուսուցիչը ըլլալուն կողքին, իրեն կը սորվեցնէ (երաժշտութեան տեսութիւն, ալթ, դաշնակ եւ երգեհոն), ինչպէս նաեւ կը ծանօթացնէ ժամանակակից երաժիշտներուն եւ հեղինակներուն: Լիհման Զլոնիս (Zlonice) եկեղեցւոյ երգեհոն նուագողն էր. ան յաճախ կը քաջալերէր Անթոնինը, որ ինք նուագէր եկեղեցական արարողութեանց ընթացքին: Գերմաներէնը բարելաւելու համար, ան 1856-ին մէկ տարուան համար կը մեկնի Քասքա Քամենիսէ (Česká Kamenice) եւ հոն կը շարունակէ երաժշտական դասերը Ֆրանց Հանքի (Franz Hanke) քով: 16 տարեկանին Լիհմանի եւ Զտենեքի յորդորներով Ֆրանթիզէք իր որդւոյն կ'արտօնէ երաժիշտ դառնալ մէկ պայմանով, որ Տվորժաք դառնար երգեհոնահար : Փրակ վերադառնալէն ետք, Սեպտեմբեր 1857-ին Տվորժաք կ'ընդունուի քաղաքին երգեհոնի դպրոցը. երգել կը սորվի Ժոզեֆ Զվոնարի հետ, տեսութիւն՝ Ֆրանտիզէք Պլազեքի հետ եւ երգեհոն՝ Ժոզեֆ Ֆոսթերի հետ: Վերջինս ոչ միայն Փրակի երաժշտանոցին դասախօսն էր, այլեւ՝ հեղինակ երգեհոնային ստեղծագործութիւններու: Տվորժաք գերմաներէնը աւելի բարելաւելու համար, լրացուցիչ դասերու կը հետեւի, ինչպէս նաեւ իբրեւ «արտակարգ» ջութակահար, կը սկսի աշխատիլ բազմաթիւ խումբերու եւ նուագախումբերու մէջ: 1857-էն կը սկսի մեծ հիացմունք ցուցաբերել Վակների ստեղծագործութիւններուն հանդէպ: 1858-ին կ'անդամակցի Քարել Քոմզաքի անուան նուագախումբին եւ ելոյթներ կ'ունենայ՝ Փրակի ճաշարաններէն ներս, պարային խնճոյքներու ընթացքին: 1859-ին կ'աւարտէ երգեհոնային դպրոցը իր դասարանին երկրորդը հանդիսանալով : Կը դիմէ Սեն Հենրի եկեղեցի՝ իբրեւ երգեհոնահար, սակայն կայուն գործ մը չի կրնար ապահովել: 1860-1862 կը սկսի նուագել Փրակի քամերային նուագախումբերէն մէկուն մէջ, 1862-ին՝ «Առժամեայ թատրոն»էն ներս։ 1862-ին նուագախումբէն ներս կը սկսի իբրեւ ալթահար ներկայանալ: Նուագախումբին մէջ նուագելը իրեն կ'օգնէ օփերա եւ երաժշտութիւն ունկնդրելու: Նոյն տարին կը սկսի ստեղծագործել լարային քառեակի համար: Յուլիս 1863-ին կը ներկայանայ գերմանացի հեղինակ՝ Ռիչարտ Վակների ստեղծագործութիւններով եւ կը ղեկավարէ նուագախումբը: 1864-ին կը համաձայնի կիսել Փրակի Զիզաքով թաղամասէն ներս գտնուող բնակարանի մը վարձքը՝ հինգ այլ մարդոց հետ, որոնցմէ էին նաեւ՝ ջութակահար Մորիք Անկեր եւ Քարել Քեչ, որ հետագային երգիչ կը դառնայ: Տվորժաք ամսական շուրջ 7,50 տոլար կը շահէր: Եկամուտը բարելաւելու համար, Ժան Նեբոմուք Մայըր ( Jan Nepomuk Maýr) (որ 1866-ին կը փոխարինէ Սմըթանանը իբրեւ նուագախումբին գլխաւոր ղեկավարը) զինք կը հրաւիրէ դաշնակի դասեր տալու, որոնց ընթացքին կը հանդիպի իր ապագայ կնոջ: Ան նախ կը սիրահարի «Առժամեայ թատրոն»ի իր աշակերտուհիներէն եւ գործընկերուհիներէն մէկուն՝ Ժոզեֆինա Գերմաքովային, որուն համար ալ կը գրէ «Նոճիի Ծառերը» երգը : Սակայն վերջինս երբեք չի փոխադարձեր իր սէրը եւ կ'ամուսնանայ ուրիշի մը հետ: 1873-ին Տվորժաք կ'ամուսնանայ Ժոզեֆինայի փոքր քրոջ՝ Աննա Քերմաքովային հետ (1854-1931): Կ'ունենայ ինը երեխայ, որոնցմէ երեքը կը մահանան մանկութեան տարիներուն: Իր անդրանիկ զաւակն է Ֆրանթիսէք Տվորժաք (1814-1894)՝ աշխարհահռչակ գծանկարիչը: === Հեղինակ եւ երգեհոնահար === Տվորժաք իր լարային հնգեակը կ'անուանէ «Լա մինոր (a moll) օփիւս 1» (1861), իսկ իր լարային քառեակը (1862) «օփիւս 2»-ը, Պուրկհաուզըրի (Burghauser Catalogue) թուագրումով եւ Պ.6 (B.6 ) եւ Պ.7 (B.7) ներկայացնելով առաջին հինգ ստեղծագործութիւնները, որոնք օփիւս թիւեր չունին (1862): 1860-ականներուն Տվորժաք կը կատարէ նաեւ իր առաջին համանուագային փորձերը, որոնցմէ քանի մը հատը կը գրէ ինքնաքննադատաբար: Ձեռագիր «Տօ մինոր» (c moll) համանուագը, որ կը գրէ 1865-ին, առանց օփիւս թիւի, Պ.9 մինչեւ օրս պահպանուած է : Ասիկա եղած է Տվորժաքի առաջին համանուագը: Տվորժաքի առաջին ստեղծագործական քայլերը կ'ընթանան առանց քննադատութիւններու կամ հանրային ելոյթներու: Երրորդ լարային քառեակը Պ.18, կը գրէ 1869-ին, բայց կը հրապարակէ եւ կը հրատարակէ 1964-ին, իսկ առաջին անգամ կը կատարէ 1969-ին: 1870-ին ան առաջին անգամ օփերա կը գրէ Մայիս-Հոկտեմբեր ամիսներուն ընթացքին: Առաջին հանրային ունկնդրութիւնը տեղի կ'ունենայ 1905-ի վերջին, իսկ լիակատար օփերան բեմ կը բարձրանայ՝ 1938-ին: 1871-ին Տվորժաք կը լքէ «Առժամեայ Թատրոն»ի նուագախումբը, որպէսզի կարենայ աւելի զբաղիլ ստեղծագործութեամբ: Մինչեւ 1871 26-էն առաջին 5-ը «օփիւս» չի կոչեր: Իր առաջին մամլոյ հաղորդագորութիւնը կը տպուի Յունիս 1871-ին «udební lsty» ամսագիրին մէջ, իսկ հեղինակային ստեղծագործութիւններու առաջին կատարումը՝ Օմինանի (omínání) երգն էր («Յիշատակ», Հոկտեմբեր 1871-ին, Լ. Փրոչազայի երեկոյեան երաժշտութիւն): «Թագաւորը եւ փայտածուխ այրողը» (The King and the Charcoal Burner) «Առժամեայ թատրոն»էն (Provisional Theatre) կը վերադարձուի Տվորժակի՝ ըսելով, թէ օփերան կարելի չէ ներկայացնել: Անոր նախերգանքին բացումը կը կայանայ 1872-ին` Պադրիխ Սմիթանայի (Bedřich Smetana) ղեկավարած ֆիլհարմոնիք համերգին ընթացքին, բայց սկզբնական բեմադրութեամբ լի օփերան կը կատարուի մէկ անգամ՝ 1929-ին: Քլափհալմ (Clapham) կ'ըսէ, թէ Տվորժաք կ'անդրադառնայ, թէ «ծայրայեղութիւն ըրած է, երբ փորձած է հետեւիլ Վակների օրինակին»: 1873-1874 Տվորժաք օփերան ամբողջութեամբ կը վերափոխէ, «առանց օգտուելու նախկին տարբերակէն»: 1874-ին Փրակի մէջ օփերայի վերափոխուած տարբերակը կը ներկայացնէ «Թագաւորը եւ փայտածուխ այրողը Բ, Պ.42» (King and Charcoal Burner II, Պ.42) անունով : Ամուսնութենէն ետք, երբ կը հրաժարի Պետական Թատրոնէն, Տվորժաք նոր գործ մը կ'ապահովէ իբրեւ երգեհոնահար Ս. Վոյթեխ եկեղեցւոյ մէջ (St. Vojtěch), որ կը կոչուէր Ս. Ատալպերթի, Փրակի եկեղեցւոյ Ժոզեֆ Ֆոսթրի հովանաւորութեամբ, իր նախկին ուսուցիչին երգեհոնային դպրոցէն ներս: Աշխատավարձը «խեղճուկ գումար մըն էր», բայց իրականութեան մէջ «երիտասարդ նորապսակ զոյգին համար ողջունելի էր»: Հակառակ այդ հանգամանքներուն Տվորժաք կը յաջողի երաժշտութեան պատմութեան մէջ ակնառու դէմք մը դառնալ: Նոյեմբեր 1872-ին, Տվորժաքի գրած Դաշնակի քառեակը «Լա մաժոր (A dur)» կը կատարուի Փրակի մէջ «Հիանալի նուագողներու խումբ»ին կողմէ, որուն կազմակերպիչը Փրոչազան էր: Անիկա առաջին ստեղծագործութիւնն էր, որ կը կատարուէր համերգի ընթացքին: Մարտ 1873-ին անոր Չեխ հայրենասիրական քանթաթը «Սպիտակ լերան վարսերը» կը կատարուի Փրակի Հլահոլ Հասարակական Երգչախումբին կողմէ, որ բաղկացած էր 300 երգիչներէ (ղեկավարութեամբ եւ հովանաւորութեամբ իր ընկերոջ ՝ Քարել Պենտլի ( Karel Bendl)), եւ կ'արժանանայ ջերմ գնահատանքի թէ՛ քննադատներուն եւ թէ հանդիսատեսներուն կողմէ: Տվորժաքի ստեղծագործութիւնները առաջին անգամ հանրածանօթ կը դառնան Փրակի մէջ: 1874 -ին Տվորժաք արդէն 33 տարեկան էր, սակայն հանրածանօթ չէր Փրակէն դուրս: Նոյն տարին կը մասնակցի եւ կը շահի Աւստրիոյ Պետական Մրցանակը ("Stipendium"), իբրեւ երաժշտահան: Մրցանակը կը ստանայ Փետրուար 1875-ին: Մրցումին դատակազմի անդամներն էին՝ երաժշտագէտ Էտուարտ Հանսլիք, Եոհան Հերպերք՝ Պետական Օփերային թատրոնի գլխաւոր տնօրէն եւ Եոհաննէս Պրամս: Կը կարծուի, թէ Պրամս վերջերս ներառուած էր դատակազմին մէջ, քանի որ ըստ Հանսլիքի, 1874-ի մրցութային ցանկին մէջ իր անունը չկար : Հանսլիք լաւ գիտելիքներ ունէր, որովհետեւ յաջորդաբար անդամակցած էր այդ դատակազմին (1874 -ի վերջէն մինչեւ 1877): Այնուամենայնիւ, Պրամս (Johannes Brahms) ժամանակ եւ հնարաւորութիւն կ'ունենայ գնահատելու Տվորժաքի գործունէութիւնը: Պոթսթեյն կ'ըսէ, թէ յանձնաժողովին միտումը հետեւեալն էր. «պարգեւատրել նիւթական կարիք ունեցող տաղանդաւոր հեղինակները» Աւստրօ-Հունկարական պետութենէն ներս: Դատակազմը Տվորժաքէն կը ստանայ 15 ստեղծագործութիւն: Պրամս բարձր կը գնահատէ Տվորժաքի «վարպետութիւնն ու տաղանդը»: Այդ երկուքը Տվորժաքի երրորդ ու չորրորդ համանուագներն էին . երկուքն ալ առաջին անգամ կը կատարուին 1874-ի աշնան, Փրակի մէջ: Քլափհալմ (Clapham) իր պաշտօնական զեկոյցը կը հաղորդէ 1874-ի մրցանակին վերաբերեալ, ըսելով թէ՝ «Տվորժաք համեմատաբար երաժշութեան աղքատ դասատու մըն է, որ ներկայացուցած է 15 ստեղծագործութիւններ եւ համանուագներ, որոնք ցոյց կու տան իր անբասիր տաղանդը...Դիմորդը արժանի է նուիրատուութեան, որպէսզի կարենայ մեղմել իր նիւթական ծանր պայմանները եւ ստեղծագործական գործունէութեան նուիրուիլ»: Ան կ'ըսէ, թէ Տվորժաք նոյնիսկ դաշնակ մը չունի: նախքան ամուսնութիւնը, երբ ան բնակած է 5 ուրիշ տղոց հետ, անոնցմէ մէկը ունէր փոքրիկ «սփինեթ» դաշնակ մը: 1875-ին երբ կը ծնի Տվորժաքի առաջին որդին, ան կը ստեղծագործէ իր երկրորդ լարային քառեակը, իր 5-րդ համանուագը, դաշնամուրային եռեակը՝ «համար 1» եւ Սերենատ լարայիններու՝ համար «Մի մաժոր օփիւս 22 (E dur)»: Ան անգամ մը եւս կը մասնակցի «Աւստրիան Պետական մրցում»ին, սակայն մրցանակի չ'արժանանար: 1876-ին դարձեալ մրցանակի կ'արժանանայ, որմէ ետք կը հրաժարի երգեհոնահարութենէն: === Միջազգային հեղինակութիւն === 1877-ին Տվորժաք դարձեալ Աւստրիական մրցոյթին կը մասնակցի, ներկայացնելով իր Մորավիական Զուգանուագները (Moravian Duets) եւ շարք մը այլ երաժշտութիւններ, նաեւ իր Դաշնակի քոնչերթօն (Piano Concerto): Մինչեւ Դեկտեմբեր, ան տեղեկութիւն չ'ունենար արդիւնքներէն. աւելի ուշ, անձնական նամակ մը կը ստանայ երաժշտագէտ Էտուարտ Հանսլիքէն, որ նոյնպէս դատակազմին անդամներէն էր։ Նամակը ոչ միայն կը յայտնէր, թէ Տվորժաք մէկ անգամ եւս կը շահի այդ մրցանակը, նաեւ առաջին անգամ ըլլալով ի յայտ կու գայ, որ դատակազմին մէջ էին Պրամսն ու Համսլիքը: Նամակը կը փոխանցէ երկուքին բարեկամական առաջարկը, որ Տվորժաքի երաժշտութիւնը հանրածանօթ դառնայ Չեխիոյ սահմաններէն դուրս : Դեկտեմբեր 1877-ին Տվորժաք կը գրէ իր լարային քառեակը՝ «համար 9 ռէ մինոր (d moll)» նուիրուած Պրամսին: Պրամս եւ Հասլիք ոգեւորուած էին Մորավիական Զուգանուագներով (Moravian Duets). Պրամս անիկա կը յանձնէ իր հրատարակիչին՝ Սիմրոքին, որ յաջողութեամբ կը հրատարակէ: Ուշադրութիւն դարձնելով Պրամսի բաւականին լաւ ընդունուած Հունգարական Պարերուն, Սիմրոք՝ Տվորժաքի կը յանձնարարէ, որ գրէ նոյն բնոյթով բան մը: Տվորժաք 1878-ին կը ներկայացնէ իր «Սլավոնական պարերը» «օփիւս 46»: Սկիզբը դաշնակի 4 ձեռքի համար կը գրէ, բայց Սիմրոք կը պահանջէ նաեւ նուագախմբային տարբերակը: Այս պարեղանակները մեծ յաջողութիւններու կ'արժանանան: 15 Դեկտեմբեր 1878-ին երաժշտագէտ Լուի Էհլերտ կը հրապարակէ Պերլինի «Nationalzeitung»ին մէջ Մորավիական Զուգանուագներուն եւ Սլավոնական պարերուն վերանայումը, ըսելով որ, «պարերը» իրենց ճամբան կը շինեն «ամբողջ աշխարհով մէկ» եւ «այս երաժշտութեան միջոցով հնարաւոր է հասնիլ երկնային բնութեան»: Այս պարեղանակները 1879-ին կը նուագուին Ֆրանսայի, Անգլիոյ եւ ԱՄՆ-ի համերգներուն ընթացքին: Հետագային, 1886-ին, Սիմրոք կը խնդրէ հետագայ Սլավոնական պարերը, եւ Տվորժաք խնդրանքը կը կատարէ իր «օփիւս 72»-ով: 1879-ին Տվորժաք կը գրէ իր լարային վեցեակը: Սիմրոք ստեղծագործութիւնը ցոյց կու տայ մեծ ջութակահար Ժոզեֆ Եոաքիմի եւ ան ուրիշ երաժիշտներու հետ միատեղ առաջին անգամ կը ներկայացնէ զայն՝ նոյն տարուան Նոյեմբերին: Եոաքիմ կը դառնայ «գլխաւոր բաժակակիրը» Տվորժաքի եկեղեցական երաժշտութեան : Նոյն տարուան ընթացքին, Տվորժաք կը գրէ իր Ջութակի համերգը: Դեկտեմբերին ան ստեղծագործութիւնը կը նուիրէ Եոաքիմին իրեն ուղարկելով ստեղծագործութենէն նմոյշ մը: Յաջորդ գարնան միասին կը սկսին քննարկել եւ Տվորժաք վերատեսութեան կ'ենթարկէ ստեղծագործութիւնը, սակայն Եոաքիմ չի համակերպիր փոփոխութեան: Ջութակի համերգը առաջին անգամ կը կատարուի Հոկտեմբերի 1883-ին Փրահայի մէջ, որուն մենակատարն էր ջութակահար Ֆրանթիսեք Օնտրիչեք: Ան նոյն տարուան Դեկտեմբերին ստղծագործութիւնը կը նուագէ Վիեննայի մէջ, խմբավար ունենալով Հանս Ռիխթրը: Հետագային Եոաքիմ երկու անգամ կ'ուզէ ներկայացնել այդ համերգը, բայց այդ երկու անգամն ալ համակարգումները կը ձախողին եւ ան կը հրաժարի իր որոշումէն: Հանս Ռիխթր Տվորժաքէն կը խնդրէ, որ ստեղծէ «Համանուագ No. 6» Վիեննայի Ֆիլհարմոնիքին համար, մտադրութիւն ունենալով, որ առաջին անգամ այդ համանուագը բեմ պիտի բարձրանար Դեկտեմբեր 1880-ին: Սակայն Տվորժաք հետագային կը բացայայտէ, որ նուագախումբի անդամները կ'առարկեն նուագել հեղինակին գործերը իրենց ցուցաբերած «հակա-չեխական կեցուածքին» պատճառով: Հետեւաբար համանուագին առաջին կատարումը կը ղեկավարէ Ալթոլֆ Չեխ, հանրային Ֆիլհարմոնիայի սրահէն ներս, 25 Մարտ 1881-ին Փրակի մէջ : Ի վերջոյ Ռիխթր կը կատարէ իր համանուագը Լոնտոնի մէջ 1882-ին. վերջինս միշտ կը գնահատէր Տվորժաքի ստեղծագրծութիւնները: === Ընդունումը Մեծն Բրիտանիոյ մէջ === Տվորժաքի «Սթապաթ Մաթեր»ը (Stabat Mater) (1880) կը կատարուի եւ հանդիսատեսին կողմէ կ'արժանանայ մեծ յարգանքի եւ սիրոյ, 10 Մարտ 1883-ին Լոնտոնի Րոյալ Ալպերթ համերգասրահէն ներս, խմբավարութեամբ Ժոզեֆ Պարնպիի: Տվորժաք կը հրաւիրուի այցեցելու Մեծն Բրիտանիա, ուր ան մեծ հռչակ կը շահի 1884 -ին: Լոնտոնի հանրային Ֆիլհարմոնիքը Տվորժաքի կը յանձնէ Լոնտոնի համերգներուն ղեկավարութիւնը, որոնք մեծ ընդունելութիւն կը գտնեն: Ի պատասխան յանձնաժողովին, Տվորժաք կը գրէ իր 7-րդ համանուագը եւ կը ղեկավարէ Ս. Ճեյմսի համերգասրահէն ներս 22 Ապրիլ 1885-ին : 1885-ի այցելութեան ընթացքին ան կը ներկայացնէ իր Քանթաթը «Ուրուականի հարսանիքը» (cantata The Spectre's Bride) 27 Օգոստոսի համերգին: Ան համերգէն մէկ շաբաթ առաջ կը ժամանէ, որպէսզի 500 հոգինոց երգչախումբին եւ 150 հոգինոց նուագախումբին հետ փորձերը ինք ընէ: Մինչ այդ, այս համերգը Տվորժաքի կեանքին «ամէնէն մեծ յաղթանակը» կը դառնայ... հետեւելով այս նոր յաջողութեան, անգլիախօս երկիրներու երգչախումբերը կը շտապեն կատարելու այս նոր ստեղծագործութիւնը: Տվորժաք ընդհանուր առմամբ Բրիտանիա կ'այցելէ ութ անգամ, հոն ղեկավարելով իր իսկ աշխատանքները: 1887-ին Ռիխթր կը ղեկավարէ համանուագային Վարիացիաները Լոնտոնի եւ Վիեննայի մէջ՝ մեծ յարգանքով: Ռիխթրի Լոնտոնի համերգին մասին Տվորժաք կը գրէ. «հարիւրաւոր համերգներէն, որ ես ղեկավարած եմ իմ կեանքիս ընթացքին, ոչ մէկ երաժշտութիւն այսքան յաջող չէ եղած ինչքան քուկդ»: === 1888-1891 === Հակառակ Տվորժաքի նոր յաջողութիւններուն, Փետրուար 1888-ին Վիեննայի մէջ «Stabat Mater» (կանգնած մայրը) ստեղծագործութեան կատարումը զոհ կը դառնայ հակա-չեխականութեան, եւ հեղինակը այս ամէնը կ'անուանէ «կործանիչ քննադատութիւն»: Ան ջերմօրէն շնորհակալութիւն կը յայտնէ Ռիխթրին «իր քաջութեան եւ նուիրումին» համար: 1890-ին Փիոթր Իլիչ Չայքովսքիի շնորհիւ, Տվորժաք կ'այցելէ Ռուսատան եւ կը ղեկավարէ իր ստեղծագործութիւնները Մոսկուայի եւ Սեն Փեթերսպուրկի մէջ: 1891-ին Տվորժաք կը ստանայ պատուոյ աստիճան Քեմպրիճ համալսարանէն, եւ Փրահայի մէջ կը նշանակուի գործիքաւորման եւ ստեղծագործութեան հմտութեան ուսուցչապետ (փրոֆէսոր): Ան նախ կը մերժէ առաջարկը, բայց յետոյ կ'ընդունի: Այս երկմտանքը իր եւ հրատարակիչ Սիմրոքի միջեւ եղած վէճին հետեւանքն էր՝ Տվորժաքի Ութերորդ համանուագին վճարման գծով: Տվորժաքի Ռեքուիեմը առաջին անգամ կը կատարուի այդ տարուան աւարտին Պիրմինկհեմի Եռամեայ Երաժշտական Փառատօնին: 1891-ին Պոհեմական Լարային Քառեակը, որ աւելի ուշ կը կոչուի Չեխական Քառեակ, Քարել Հոֆման՝ առաջին ջութակ, Ժոզեֆ Սուք՝ երկրորդ ջութակ, Օսքար Նեթպալ՝ ալթ եւ Օթաքար Պերքեր՝ թաւջութակ: Կ'ըսեն, թէ Նեթպալ եւ Սուք Տվորժաքի «ամէնէն յուսատու» աշակերտներէն էին երաժշտանոցին մէջ եւ Քառեակին հիմնադրման նախաձեռնողները : 1891-ին Տվորժաք գրած է 11 լարային քառեակներ, որոնցմէ վեցը կը կատարուին Քառեակի շրջաքայութիւններուն ընթացքին, ինչպէս նաեւ Սմեթանայի երկու քառեակները: == Ոճը == Տվորժաքի բազմաթիւ ստեղծագործութիւններուն մէջ, ինչպիսիք են «Սլավոնական Պարերը» եւ իր մեծ երգերու հաւաքածոն, ներշնչուած են Չեխական, Մորավիական եւ այլ Սլավոնական ազգագրական երաժշտութիւններէն: իր ստեղծագործութիւններուն իբրեւ Խարիսխ Տվորժաք յաճախ կ'օգտագործէր Սլավոնական ժողովրդական պարի ձեւը ներառելով Սքոչան, Պոհեմական ոտզեմեքը, ֆուրիանթը, սոուսետքան եւ սպասիրքան, Լեհական Մազուրքան եւ փոլոնեզը, Եուկոսլավ Քոլոն եւ Սլավոնական մարդոց ժողովրդական երգերու ձեւերը, ինչպէս նաեւ՝ Ուքրանիոյ տումքան: Իր 16 Սլավոնական Պարերէն «օփիւս 46-ն» էր, որ առաջին հերթին լայն համբաւ կ'ունենայ: Ան նոյնպէս կը գրէ նուագախմբային փոլոնէզ (1879): Իր 6-րդ համանուագին երրորդ մասը կ'անուանէ «Սկերցօ (ֆուրիանթ)»"Scherzo (Furiant)": Իր դաշնամուրային եռեակը, որ նոյնպէս կ'անուանէ Տումքի Եռեակ ամէնէն լաւ ճանչցուած քամերային ստեղծագործութիւններէն մէկն էր. Տումքա կ'անուանէ Սլավոնական եւ Լեհական ժանրերու անուններով: իր մաժորային ստեղծագործութիւնները կ'արտացոլեն իր ժառանգութիւնները, սէրը՝ իր հայրենիքին հանդէպ: Տվորժաք Սմեթանայի ոտնահետքերու հետեւորդն էր. Չեխական նորաձեւ երաժշտական ոճի ստեղծողը: Տվորժաք Վակների ստեղծագործութիւններուն մեծ երկրպագուն էր 1857-էն: Կեանքի վաղ ժամանակահատուածին ընթացքին ան կ'ըսէ. «Վակներ այնքան մեծ հանճար էր, որ կրնար ընել այն ինչ մնացած ստեղծագործողներուն հասանելիութենէն դուրս էին»: Վակներ յատկապէս ազդեցութիւն կ'ունենայ Տվորժաքի օփերաներուն եւ քանի մը նուագախմբային ստեղծագործութիւններուն վրայ:1873-էն Տվորժաքի ոճը կ'ըլլայ «հաստատուն քայլերով շարժիլ դասական երաժշտութեան ձեւերու ուղղութեամբ», որպէսզի աւելի յատուկ ըլլայ «դասականի ձեւերը»: 1894-ին Տվորժաք կը գրէ յօդուած մը, որուն մէջ կ'ըսէ, թէ նախկին ստեղծագործողներէն ան հիացած է Պախով, Մոցարթով, Պեթհովենով եւ Շուպերթով: Յօդուածը յատկապէս Շուպերթի մասին էր. Շուպերթի ծննդեան հարիւրամեակէն երեք տարի առաջ: Տվորժաք յատուկ սէր կը տածէր Շուպերթի: == Ստեղծագործութիւն == Արտասովոր է Տվորժաքի ներդրումը չեխական գործիքային եւ յատկապէս համանուագի երաժշտութեան բնագաւառէն ներս՝ հանրահռչակ 16 «Սլավոնական պարերը» (1-ին շարք, 1878, 2-րդ շարք, 1886-87), 9 համանուագ (1865, 1865, 1873, 1874, 1875, 1880, 1884-85, 1889, 1893), 4 նախերգանք («Իմ հայրենիքը», 1883 եւ այլն), 5 համանուագային բանաստեղծութիւն («Ոսկեայ ճախարակը», 1896, «Աղաւնեակ», 1896 եւ այլն), 3 համերգ (դաշնակի, 1876, ջութակի, 1879, թաւջութակի, 1895) եւ այլն։ Այս երկերուն մէջ ան ստեղծած է գունագեղ ժողովրդական ոճային տեսարաններ, բանաստեղծական շունչով յագեցած բնութեան պատկերներ, հերոսական, քնարական երեւակայական կերպարներ։ Գլուխ գործոցը թատերական բնոյթի վերջին՝ «Նոր աշխարհէն» (9-րդ) համանուագը, ուր վարպետօրէն կ'օգտագործէ ափրիկեան եւ հնդկական մեղեդիական եւ չափական դարձուածքներ։ Օփերայի ասպարէզէն ներս կը շարունակէ Պեդրժիխ Սմետանայի աւանդոյթները։ Կը գրէ տարբեր ոճերու 10 օփերա՝ ժողովրդական-կենցաղային («Կամակորները», 1874, «Խորամանկ գիւղացին», 1877), պատմա-վիպասանական («Ալֆրետ», 1870, «Տմիթրի», 1882), ժողովրդական հեքիաթային («Ջրահարսը», 1900)։ ձայնաւոր-համանուագային երկերէն նշանաւոր են՝ «Ս. Լիւթմիլա» մաղթանուագը (1866, առաջինը՝ չեխական երաժշտութենէն ներս), «Ռեքուիեմը» (1890) եւ այլն։ Տվորժաքի բնորոշ քնարականութիւնը լիակատար արտայայտութիւն կը ստանայ 70-էն աւելի երգերուն եւ վիպերգներուն մէջ, 21 «Մորաւիական զուգերգներուն մէջ» (1875), «Բնութեան գիրկին մէջ» եւ խմբերգներուն մէջ (1882)։ «Փրակի գարուն» ամենամեայ միջազգային փառատօնի շրջանակներէ ներս կը կազմակերպուի Տվորժաքի անուան թաւջութակահարներու մրցոյթը։ === Համանուագները === Տվորժաքի կեանքին ընթացքին իր համանուագներէն միայն հինգը ընդարձակօրէն ճանչցուած էին: Առաջին հրատարակուածը վեցերորդն է, նուիրուած Հանս Ռիխթրին: Տվորժաքի մահէն ետք, հետազօտութիւններ կ'ունենայ չորս չհրատարակուած համանուագներու համար, որոնցմէ առաջինին ձեռագիր նմոյշը կորսնցուցած է հեղինակը՝ Տվորժաք: Այս ամէնը կը յանգի անորոշ իրավիճակի մը, եւ այսպիսով «Նոր Աշխարհ» համանուագը փոխնիփոխ կը կոչուի հինգերորդ, ութերորդ եւ իններորդ: Այս նոր թուագրման եղանակը կը գործածէ, համանուագներու պատուէրներու եւ գրարման ժամկէտերու հիման վրայ։ Տվորժաքի համանուագները կը բխին Շուպերթեան աւանդութիւններէն, որովհետեւ երգային եւ քնարական ոճով շատ նման են եւ այդ պատճառով մատչելի են հանդիսատեսին: Բայց, Թարուսքինի թելադրանքով, կարեւոր փոփոխութիւնը, որ Տվորժաք կը մուծէ «շրջստեղծային» ձեւն է, յատկապէս իր հետագայ համանուագներուն մէջ (ինչպէս նաեւ մենակատարի ստեղծագործութիւններուն մէջ): Համանուագ թիւ 1, c moll օփիւս 3, գրուած է 1865 -ին, երբ Տվորժաք 24 տարեկան էր: Հետագային ենթախորագրուած է Զլոնիքի Զանգերը անունով, անդրադառնալով Տվորժակի 13-16 տարեկան ժամանակներուն, որ ան անցուցած էր Զլոնիք գիւղին եւ անոր եկեղեցւոյ մէջ։ Համանուագ թիւ 2, B dur, օփիւս 4, նոյնպէս գրուած է 1865 -ին, այնուամենայնիւ, հակառակ իր իւրայատկութեան, դիւրին է պահել իր տեղը դասական համանուագայինի ցանկին մէջ: Համանուագ թիւ 3, E dur, օփիւս 10, գրուած է 1873 -ին, կը ներկայացնէ Տվորժաքի վերջին ծանօթութիւններուն ազդեցութիւնը Ռիչարտ Վակների գրած երաժշտութեան հետ: Համանուագ թիւ 4, d moll օփիւս 13, հոս աւելի քիչ ակնյայտ է այդ ազդեցութիւնը, բացառմամբ երկրորդ մասի սկիզբին: Համանուագ թիւ 5, F dur օփիւս 76, ինքը աւելի շատ բնութեան մէջ հովուական տպաւորութիւն կը ստեղծէ: Համանուագ թիւ 6, D dur օփիւս 60, նոյնպէս կը ստեղծէ նման տպաւորութիւն, այս համանուագը հրատարակուած է 1880 -ին, Պրամսի թիւ 2 համանուագին նման է, յատկապէս արտաքին շարժումները: Բայց երրորդ մասին մէջ այդքան ալ նման չէ, մանաւանդ վառ Չեխական պարը: Այս համանուագին շնորհիւ Տվորժաք կը ճանչցուի իբրեւ համանուագային ստեղծագործ: Համանուագ թիւ 7, d moll օփիւս 70, գրուած է 1885-ին: Համանուագ թիւ 8, g moll օփիւս 88, բնորոշ է աւելի տաք, եռանդուն եւ աւելի լաւատես հնչիւններու: Քարլ Շումանն (ձայնանիշերու գրքոյկին մէջ, Ռաֆայէլ Քուպելիքի կատարումով՝ ձայնագրած բոլոր համանուագները) համեմատած է Կուսթաւ Մահլերի աշխատանքներուն հետ: Համանուագ թիւ 9, e moll օփիւս 95, նոյնպէս ծանօթ է իր ենթախորագիրով՝ «Նոր Աշխարհէն», կամ «Նոր Աշխարհի համանուագ»: Տվորժաք զայն գրած է Յունուարէն Մայիս 1893 ժամանակահատուածին ընթացքին, երբ Տվորժաք Նիւ Եորք կը գտնուէր։ Իր առաջին ելոյթին ընթացքին, ինք կը հաստատէր, թէ այս ստեղծագործութեան մէջ գործածած է Ամերիկեան երաժշտութեան տարրերէն, ինչպիսիք են եկեղեցական եւ բնիկ Ամերիկեան երաժշտութիւնները, բայց հետագային կը ժխտէ այդ մէկը: 15 Դեկտեմբեր 1893-ին «Նիւ Եորք Հեր ալթի» հրատարակած յօդուածին մէջ ան կը գրէ. «Իններորդ համանուագին մէջ ես գրած եմ հնդկական երաժշտութիւնը բնութագրող մեղեդիներ»:Նիլ Արմսթրոնկ «Նոր Աշխարհ» համանուագը կը ձայնագրէ Լուսնի Ափոլլօ 11 անջրպետանաւուն՝ 1969-ին առաջին վայրէջքը լուսնին վրայ կատարելուն առիթով: Իսկ 2009-ին Աւստրալիոյ մէջ «Էյ Պի Սի Քլասիք Էֆ Էմ»ի կողմէ կազմակերպուած մրցումին իբրեւ արդիւնք կ'ընտրուի իբրեւ սիրուած համանուագ:Կարգ մը ղեկավարներ ձայնագրած են համանուագային շրջանները, ներառեալ Քարել Անցերլ, Իսթեֆան Քերթեսզ, Ռաֆայէլ Քուպելիք, Օթամար Սուիթներ, Լիպոր Փեսեք, Զտենէք Մաքալ, Վաքլաւ Նեումանն, Ուիթոլտ Րոուիքի եւ Նիմէ Ժարվի: Ատոլք Չեխ ամէնէն աւելի կատարած է Տվորժաքի ստեղծագործութիւնները: Ան ղեկավարած է առաջին կատարումերը թիւ 2-ի, 5-ի, 6-ի, 7-ի եւ 8-ի: Պետրիխ Սմեթանա կատարած է երրորդն ու չորրորդը, Անթոն Սեյտիլ ղեկավարած է թիւ 9, եւ Միլան Սաչսը կատարած է թիւ 1-ը: === Համանուագային Բանաստեղծութիւններ === Ֆրանց Լիստ յօրինած է համանուագային Բանաստեղծութիւններուն ձեւը: Տվորժաք գրած է հինգ համանուագային Բանաստեղծութիւններ, 1896-1897 թուականներու ընթացքին, բոլորն ալ ունին յաջորդական օփիւսային թիւեր՝ «Ջուր Կորպլինը» օփիւս 107, «Միջօրէական Վհուկը» օփիւս 108, «Դարձող ոսկեայ անիւը» օփիւս 109, «Վայրի Աղաւնին» օփիւս 110 եւ «Հերոսին Երգը» օփիւս 111: Առաջին չորսը գրուած են Չեխ, աւանդավէպ ուսումնասիրող Քարել Եարոմիր Էրբենի պալլատներու հաւաքածոյին հիման վրայ։ Իսկ Հերոսին Երգը համանուագային բանաստեղծութիւնը հիմնուած է Տվորժաքի երեւակայական նախագիծին վրայ, եւ կ'ենթադրուի որ անիկա ինքնակենսագրական մըն է: === Երգչախմբային ստղծագործութիւններ === Տվորժաքի երգչախմբային ստեղծագործութիւններուն հիմնական եւ զգալի մասը զբաղեցուցած է «Սթապաթ Մաթըր»ը (թարգմանաբար կը նշանակէ՝ կանգնած մայրը): Իր «Ռեքուիեմ»ը զետեղումն է «Թը Տէօմ»ին եւ «Մեսսա Ռէ Մաժոր»ին: «Սթապաթ Մաթըր», օփիւս 58, ընդարձակ է, մեծածաւալ (90 վայրկեան) վոքալ-նուագախմբային հոգեւոր ստեղծագործութիւն մըն է մենակատարներով (սոփրանօ, ալթ, թենոր, պաս), երգչախումբն ու նուագախումբը հիմնուած են հին եկեղեցական աղօթքի վրայ, որ նոյն անունն ունէր: Տվորժաքի դստեր Ժոսեֆայի մահուան գոյժը զինք ներշնչած է, որպէսզի ան առաջին անգամ գրէ «Սթապաթ Մաթըր»ը: Անթոնին Տվորժաք գրած է իր «Ռեքուիեմ»ը 1890-ին, իր գործունէութեան ծաղկման շրջանին սկիզբը: Տվորժաք շատ հաւատացեալ մարդ էր, եւ այս ստեղծագործութեան մէջ ակնյայտ է անոր հաւատքին խորութիւնը: Այս ստեղծագործութիւնը առաջին անգամ կը կատարուի 9 Հոկտեմբեր 1891 Պիրմինկհեմի մէջ, Տվորժաքի ղեկավարութեամբ, որ մեծ յաջողութիւն կը գտնէ: Արտասահման՝ Պոսթոնի մէջ հռչակ կը շահի 30 Նոյեբեր 1892-ին: Վիեննայի մէջ կ'ողջունուի 1901-ի վերջին: « Թը Տէօմ օփիւս 103»ը Քանթաթ է սոփրանոյի եւ պարիթոնի մեներգութեամբ, երգչախումբի եւ նուագախումբի կատարումով. գրուած է լատիներէն նշանաւոր աղօթքին՝ « Թը Տէօմ»ի բառերուն հիման վրայ (Տէր, կը փառաբանենք քեզ): Գրուած է 1892-ին եւ նուիրուած է Ամերիկայի յայտնաբերման 400-րդ ամեակին: Ստեղծագործումը կ'աւարտի մինչեւ Ամերիկա տեղափոխուիլը, եւ 1891-ին զայն կը յանձնէ Ժանէթ Թուրբերին, երբ կը ստանձնէ տնօրէնի պաշտօնը վերջինիս դպրոցէն նէրս: Ստեղծագործութիւնը, որ աւելի մատչելի եւ սերտ էր քան «Սթապաթ Մաթըր»ն ու «Ռեքուիեմ»ը, առաջին անգամ կը կատարուի Տվորժաքի առաջին մենահամերգին ընթացքին, 21 Հոկտեմբեր 1892-ին Նիւ Եորքի մէջ: «Մեսսա Ռէ Մաժոր» (բնագիրին մէջ թուագրուած է իբրեւ օփիւս 76, իսկ հետագային օփիւս 86), ի սկզբանէ գրուած է երգեհոնի, մենակատար երգիչնեու եւ փոքր երգչախումբի համար: Ստեղծագործութիւնները իր վերջնական կերպարանքը ստացած են 1892-ին, երբ, Լոնտոնի Նովելլօ խմբագիրներուն խնդրանքին ի պատասխան, Տվորժաք վերափոխած է իր «Մեսսա»ն սիմֆոիք նուագախումբի համար: «Ս. Լուտմիլա» օրաթորիան հսկայ յաջողութիւն էր Պոհեմիայի եւ Մորավիայի մէջ. 1901 եւ 1904 թուականներուն կ'երգուի միջոցառումներու ընթացքին, ի պատիւ Տվորժաքի: Այս ստեղծագործութիւնը մեծ յաջողութիւն կը գտնէ Հոկտեմբեր 1886-ին, Անգլիոյ մէջ: «Ուրուականի Հարսը» Քանթաթը օփ. 69, Պ. 135, կը կատարուի 1885-ին, Անգլիոյ Պիրմինկհամ քաղաքին մէջ, երաժշտական փառատօնի մը ընթացքին, անիկա կը դառնայ Տվորժաքի մեծագոյն յաջողութիւնը իր ստեղծագործական գործունէութեան ընթացքին: === Քոնչերթօներ === Երաժշտագէտ Հարոլտ Ս. Շոնպերկ Տվորժաքի գրածներուն մասին գրած է. «Հրապուրիչ Դաշնակի քոնչերթօ է g moll-ը, բաւական արդիւնաւէտ դաշնամուրային մասերով, գեղեցիկ ջութակի քոնչերթօ է a moll-ը, եւ վսեմ թաւջութակի քոնչերթօ է b moll-ը»: Բոլոր քոնչերթօները գրուած են դասական երեք-մասի ձեւով: Քոնչերթօ դաշնակի եւ նուագախումբի համար g moll օփ. 33 երեք քոնչերթօներէն առաջինն էր (մենակատարի եւ նուագախումբի համար) Տվորժաքի ստեղծագործութիւններէն, եւ այդ երեքէն նուազ նշանաւորը: Քոնչերթօ ջութակի եւ նուագախումբի համար a moll օփ, 53 գրուած է 1878 -ին, լաւագոյն ջութակահարներէն Ժոզեֆ Եոաքիմին համար: Անիկա աւարտած է 1879-ին, բայց Եոաքիմ կասկածով մօտեցած էր այդ ստեղծագործութեան: Անիկա առաջին անգամ կը նուագուի Փրակի մէջ 1883-ին Ֆրանթիսեք Օնտրիչեքի կատարումով, որ նոյնպէս իր առաջին կատարումերը ներկայացուցած է Վիեննայի եւ Լոնտոնի մէջ: Քոնչերթօ թաւջութակի եւ նուագախումբի համար b moll օփ. 104-ը իր երրորդ եւ վերջին քոնչերթօն էր։ Ան գրած է 1894-1895 թուականներուն իր թաւջութակահար ընկերոջ՝ Հանուս Ուիհանին համար: Ուիհան եւ ուրիշներ Տվորժակի պարբերաբար կը հարցնէին թաւջութակի քոնչերթոյին մասին, բայց Տվորժաք միշտ կ'ըսէր, թէ թաւջութակը շատ լաւ նուագախբային գործիք է, բայց մենակատարի մը համար լիովին անկատար է: Տվորժաք գրած է քոնչերթօն Նիւ Եորքի մէջ, Ազգային երաժշտանոցին տնօրինութիւնը ղեկավարելու ընթացքին: 1894-ին Վիքթոր Հերպերթ, որ նոյնպէս կը դասաւանդէր այդ երաժշտանոցին մէջ, գրած է թաւջութակի քոնչերթօ եւ ներկայացուցած է զայն շարք մը համերգներու ընթացքին: Տվորժաք Հերպերթի թաւջութակի քոնչերթոյին վերջին երկու համերգներուն ներկայ կը գտնուի, եւ ներշնչուելով պատրաստակամութիւն կը յայտնէ Ուիհանի թելադրած քոնչերթօն իրականացնելու: Տվորժաքի քոնչերթօն իր առաջին կատարումը կ'ունենայ 16 Մարտ 1896-ին Լոնտոնի մէջ, Անգլիացի թաւջութակահար Լէօ Սլերնի կատարումով, որ մեծ ընդունելութիւն կը գտնէ: Պրամս այս ստեղծագործութեան վերաբերեալ կ'ըսէ. «Ես գիտէի որ մէկը կրնայ թաւջութակի այսպիսի քոնչերթօ մը գրել»: 1865-ին, իր գործունէութեան սկիզբը, Տվորժաք գրած է բամբ ջութակի (Violoncello) քոնչերթօ A dur դաշնամուրային նուագով, Պ. 10: Կիւնթեր Ռաֆայէլ 1925-1929 զայն վերափոխած եւ նուագախմբայինի վերածած է: Տվորժաքի ցուցակագիր Ժամիլ Պուրկհաուզեր զայն վերափոխած եւ կը հրատարակած է 1975 -ին: A compiler of discographies of Dvořák's music wrote that his is the "king" of cello concertos. === Քամերային երաժշտութիւն === Վերջին 30 տարիներու ընթացքին, Տվորժաքի գրած քամերային ստեղծագործութիւնները շատ բազմազան էին, նոյնիսկ 40 ստեղծագործութիւն գրած է լարային համոյթի համար: 1860 -ին երբ ան իր ուսումը կ'աւարտէ երգեհոնային դպրոցէն ներս, կը գրէ իր լարային քառեակը թիւ 1, a moll, օփ,1: 1860-ին կը գրէ իր երկրորդ լարային քառեակը, թիւ 2, G dur, օփ. 77: Անիկա ուշագրաւ է իր կրկնաբամբի (double bass) օգտագործութեան շնորհիւ: Գրուած էր քամերային երաժշտութեան մրցումի համար, որուն ղեկավարը Ումեոլեցքա Պեսետան էր, որուն պարգեւատրումը 5 տուկաս էր: Մրցանակը կը կոչուէր՝ «Մեղեդի արտաբերման, փոլիֆոնիք ստեղծագործութեան մէջ գիտարուեստական եւ արհեստագիտական հմտութիւններու, ձեւի տիրապետման եւ գործիքներուն իմացութեան» համար: Լարային երրորդ քառեակը, որմով ան կ'ամփոփէ իր քամերային համոյթային ստեղծագործութիւնները: Մէկ տարի ետք, կ'աւարտէ առաջին լարային քառեակը՝ թիւ 1, A dur, օփ.2 տասնչորս լարային քառեակներէն: 1880-ականներուն Տվորժաք կը կազմէ ցուցակ մը, ուր կը գրէ այն ստեղծագործութիւններուն անունները, որոնք աւրուած էին, այդ ցուցակին մէջ կային նաեւ քառեակներ: Ան պէտք է գրի առնէր նօթագրութիւնները: Մասերուն մէջի սխալներուն քանակը անհաւանական կը դարձնէր զանոնք նուագելը: 2-4-րդ քառեակները մօտաւորապէս գրուած են 1860-1870 թուականներուն եւ ակնյայտ է Ռիչարտ Վակների ազդեցութիւնը այդ ստեղծագործութիւններուն մէջ. Տվորժաք կը պահպանէ այդ բնօրինակները, բայց անոնց օփիւսային թիւեր չի տար: Անոնք կ'ունենան միայն Պուրկհաուզերեան թուագրումեր Պ.17, Պ.18 եւ Պ.19: Չորրորդ քառեակին Andante religioso մասը հինգ տարի ետք, ան կ'օգտագործէ իր երկրորդ լարային քառեակին մէջ օփ.77, իբրեւ ստեղծագործութեան երկրորդ մաս, որուն անուանումը ինթերմեցցօ է (Intermezzo): Նոքթիւրնը հինգ մաս էր ի սկզբանէ, բայց հետագային անոր երկրորդ մասը կը հեռացուի, եւ հետագային կը վերափոխուի եւ կ'անուանուի Նոքթիւրն լարայիններու համար B dur, օփ. 40 (Պ.47): Հետագային կը գրէ երկու լարային քառեակներ եւս 1873-ին (թիւ 5, Պ.37 եւ թիւ 6, Պ.40): Իր ամէնէն նշանաւոր քառեակը 12-րդն է, Ամերիկեանը, օփ.96: Ան նոյնպէս գրած է դաշնակի հնգեակ, երկուքն ալ A dur, որոնցմէ երկրորդը օփ.81 աւելի ճանչցուած է: Գրած է նաեւ Թերցեթթօ երկու ջութակի եւ մէկ ալթի համար օփ.74: Նաեւ, երկու դաշնամուրային քառեակ, լարային վեցեակ եւ երեք դաշնամուրային եռեակ: Գրած է Պակաթելներու շարք մը՝ օփ. 47, չօգտագործուող գործիքներու համար երկու ջութակի, թաւջութակի եւ երգիոնիկի (harmonium) համար, երկու Վալս լարային քառեակի համար եւ տասներկու սիրային երգեր փոխադրուած քառեակի համար, որոնք վերցուած են իր 18 երգերու ժողովածուէն, որոնք պաշտօնապէս հրատարակուած էին 1865-ին «Կիպրացիները» վերնագիրով: === Օփերաները === 1904-ի հարցազրոյցին Տվորժաք ըսած է, թէ օփերան ժողովուրդին համար ամէնէն յարմար ձեւն է: Եթէ այս հայրենասիրութիւնը իր օփերաներուն սիրտերուն մէջն է, ան նաեւ կը պայքարէր Չեխական ազգային մեղեդիներու ոճին համար եւ Ճաքոմօ Մաերբերի ոճի Մեծ Օփերայի ոճին համար, որ 1862-1871 թուականներուն եղած է Փրակի ժամանակաւոր թատրոնի փորձառու գլխաւոր ալթահարը, եւ անոր ազդեցութիւնը շատ մեծ էր իր ստեղծագործութիւններուն վրայ ինչպիսիք են Վանտան եւ Տիմիթրիժը: Իր հետագայ հետաքրքրութիւնը Ռիչարտ Վակներով նոյնպէս ազդած է իր օփերաներուն վրայ, ակնյայտ է Տիմիթրիժի շատ ընդարձակ վերագրառումէն 1894-ի, իր Վիեննայի ձախողութենէն ետք: Իր բոլոր օփերաներէն միայն Ռուսալքան է, օփ.114, որ լաւ ճանչցուած արիա՝ եղանակ կը պարունակէ "Měsíčku na nebi hlubokém" («երգ դէպի լուսին»), ան մինչեւ այսօր կը հնչէ օփերայի տարբեր բեմերու վրայ՝ նոյնպէս Չեխիոյ սահմաններէն դուրս: === Երգեր === Պիպլիական 10 երգերու շարանը, օփ.99, Պ.185, գրուած է Մարտ 1894-ին, իր մօտիկ ընկերոջ եւ հանրայատ խմբավար Հանս Վոն Պիւլոուի մահուան գոյժը ստանալուն առիթով: Միայն մէկ ամիս առաջ իր հօր մահամերձ ըլլալուն մասին կը տեղեկանայ Պոհեմիայի մէջ։ Տվորժաք ինքզինք կը սփոփէր Սաղմոսներ ընթերցելով: Տվորժաքի այս երգերու ժողովածուն իր լաւագոյններն էին, որոնք հիմնուած էին Չեխերէն Քրալիցէի Աստուածաշունչին վրայ։ Տվորժաքի հայրը իր մահկանացուն կնքած է 28 Մարտ 1894-ին: Տվորժաք գրած է բազմաթիւ ուրիշ երգեր, ներշնչուած Չեխական ազգային երաժշտութենէն, ինչպիսիք են «Սիրոյ երգեր»,«Երեկոյեան երգեր» եւ այլն: === Այլ ստեղծագործութիւններ === Այլ կարեւոր աշխատանքներէն, որոնք ցոյց կու տան Չեխական ազգային երաժշտութիւնը եւ ռիթմիք, մեղեդային առումները, երկու հատորով հրատարակուած Սլավոնիք Պարերն են: Առաջին գիրքը, օփ. 46 (1878), ստեղծագործութեան կաղապարին մէջ արտայայտուած է չեխերէնը: Անոնք գրուած են Դաշնամուրային զուգանուագի համար (մէկ դաշնակ, չորս ձեռք), բայց Տվորժաք այս ժողովածուն վերափոխած է նուագախումբի համար, աւրելով զայն նոյն տարուան ընթացքին: Երկրորդ գիրքը, օփ. (նոյնպէս բնօրինակը գրուած է դաշնամուրային զուգանուագի համար չորս ձեռքով): == Գրականութիւն հիմնուած իր գործերուն վրայ == Իրան Քրիքորքան գրած է մանկական գիրք Տվորժաքի քանի մը օփերաներուն հիման վրայ: Ժոզեֆ Սքվորեցքին գրած է «Տվորժաք սիրոյ մէջ» իր Ամերիկայի կեանքի մասին իբրեւ Պետական երաժշտանոցի տնօրէն: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == == Արտաքին յղումներ == Comprehensive Dvořák site List of Dvořák's works Dvořák on Schubert "The Century", Volume 0048 Issue 3 (July 1894) Collection of news articles and correspondence about Dvořák's stay in America Antonín Dvořák Recordings at the Internet Archive References to Dvořák in European historic newspapers via The European Library

Աննա Կան

Աննա Կան (11 Օգոստոս 1968(1968-08-11), Քլիվլենտ, Օհայիօ, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ), Ամերիկացի դերասանուհի մըն է, ամէնէն շատ ճանչցուած իր Սքայլըր Ուայթի դերով AMC կայանի տրամա եւ ոճրագործական Breaking Bad հեռուստաշարին մէջ, որուն պատճառաւ ալ ստացաւ Primetime Emmy Award մրցանակը Outstanding Supporting Actress in a Drama Series բաժամունքին մէջ երկու անգամ՝ 2013-ին եւ 2014-ին: == Վաղ կեանք == Աննա Կանը ծնած է Սանթա Ֆէ, Նիւ Մէքսիքո, ԱՄՆ, զաւակը Շէրըն Աննա Քաթրին Փիթըրզի՝ ներքին կահավորման ձեւաւորող մը, եւ Քլէմընզ Ըրլ Կանն՝ տնավաճարող: Ան աւարտած է Santa Fe Preparatory School դպրոցէն 1986էն: Ան յաճախած է Northwestern University համալսարանը, ուր մասնագիտացած է թատերական ճիւղէն ներս եւ աւարտած է 1990-ին: 1988-ի աշնան, Կան անցուցած է մէկ ուսումնական երկամիս երկրէն դուրս՝ British American Drama Academy: == Դերեր == === Ֆիլմ === === Հեռուստաշարներ === === Ելեկդրոնային Խաղեր === == Մրցանակներ եւ Պաշտօնակարգումներ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Սուրբ Ստեփանոս Եկեղեցի (Լառնաքա)

Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի, հայ առաքելական եկեղեցի Լառնաքայի մէջ։ == Պատմութիւն == 1909 թուականին Լառնաքայի մէջ փոքր մատուռ կը կառուցուի ի յիշատակ Ատանայի կոտորածի զօհերուն։ Մատուռը կը կրէ Ատանայի հովանաւոր սուրբ Ստեփանոսի անունը։ Շինարարութեան համար 1912-1913 թթ. հանգանակութիւն կատարուած է Եգիպտոսի,Մանչեսթերի ու Վոթերթաունի հայկական համայնքներու աջակցութեամբ 1913 թուականին մատուռը վերածուած է ընդարձակ վանքի։ Պաշտօնական բացումը տեղի ունեցած է 1914 թուականին։ Սուրբ Ստեփանոսի հանդիսաւոր օծումը կատարուած է 1918 թուականին արքեպիսկոպոս Դանիէլ Յակոբեանի կողմէն։ Եկեղեցւոյ խորանը փայտէ կառուցուած է՝ 1909 թուականին։ Հոգեւոր հովիւն է Տէր Մաշտոց Աշքարեանը։ Եկեղեցւոյ մուտքին մակագրուած է. Սուրբ Ստեփանոսի տաճարի հարեւանութեամբ կը գտնուի «Նարեկ» հայկական դպրոցը։ == Տե՛ս նաեւ == Նարեկ հայկական վարժարան (Լառնաքա) Նարեկ հայկական վարժարան == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցւոյ կայքը The Armenians of Cyprus (booklet) The Armenians of Cyprus

Վարդապետին Լռութիւնը

Վարդապետին Լռութիւնը, հայ բեմադրիչ, դերասան, սենարիստ, հրատարակող Վիգէն Չալդրանեանի՝ Կոմիտասի մասին պատմող կենսագրական ֆիլմ, նկարահանուած 2014-2015 թուականներուն։ Ֆիլմին Գլխաւոր հերոսներն են՝ դերասաններ Անի Ղազարեանն ու Վարդան Մկրտիչեանը, որ ֆիլմին մէջ հանդէս կու գան Սոնա եւ Էտկար Նովենց անուններով: Էտկար Նովենցը ժամանակակից հանրայայտ գրող եւ ժուռնալիստական համալսարանի դասախօս է, որ Կոմիտաս Վարդապետի մասին «Վարդապետին Լռութիւնը» անունով վէպ կը գրէ։ == Ստեղծման պատմութիւն == 2014-ի աշնան Հայաստանի Ազգային Կինոկեդրոնը «Շարմ Հոլտինկի» մասնակցութեամբ սկսաւ Վիգէն Չալդրանեանի «Վարդապետին Լռութիւնը» խաղարկային ֆիլմի նկարահանումները։ Նկարահանումները տեղի ունեցան Հայաստանի մէջ (Արզնի, Երեւան) եւ սփիւռքի մէջ (Ֆրանսա, Չինաստան), աւարտելով 2015-ի ամրան։ Ֆիլմի առաջին ցուցադրութիւնը տեղի ունեցաւ 25 Դեկտեմբեր 2015-ին Երեւանի մէջ։ Ֆիլմը նուիրուած է Կոմիտասի յիշատակին։ == Նկարագրութիւն == Բեմադրիչին համաձայն, ֆիլմը կը ներկայացնէ ո՛չ թէ Կոմիտասին, այլ անոր «Մեծ Լռութիւնը»։ Ֆիլմին հերոսը ժամանակակից գրող, համալսարանի դասախօս Էտկար Նովենցն է, որ մտայղացած է Կոմիտաս Վարդապետին մասին ֆիլմ ստեղծելու գաղափարը։ Վէպին ճշմարտացիութիւն հաղորդելու նպատակով հերոսը կը փորձէ անցնիլ Վարդապետի գրական կերպարի տառապանքի քառուղիներով: Ֆիլմին սկիզբէն մինչեւ վերջ գրողը կ'աշխատի «Վարդապետին Լռութիւնը» վէպին վրայ՝ կարդալով բազմաթիւ գիրքեր Կոմիտասի մասին, ուսումնասիրելով պատմական փաստերն ու արխիւային փաստաթուղթերը, այցելելով Վիլ-Ժուիֆի հոգեբուժարանը, ուր փակուած է մեծն խմբավարի աչքերը: Պատմական փաստերու, արխիւային նիւթերու, հոգեբանական տեսակէտներու վրայ հիմնուելով, հերոսը կը փորձէ բացայայտել Կոմիտաս Վարդապետի կենսագրութեան փարիզեան շրջանը եւ վեր հանել Վիլ-Ժուիֆ մեկուսարանին մէջ մեծ հայորդիին կեանքի վերջին տարիներու առեղծուածը։ == Երաժշտութիւն == Ֆիլմի երաժշտութեան հեղինակը Վաչէ Շարաֆեանն է։ Ֆիլմին մէջ կը հնչէ Կոմիտասի, Գլոտ Տեբիւսիի, Աւետ Տէրտէրեանի երաժշտութիւնները։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին Յղումներ == Վարդապետին Լռութիւնը / Alter Ego Official Trailer (2016) HD. 16.12.2015 Վարդապետին Լռութիւնը «Վարդապետին Լռութիւնը»

Վէնաս Կէյմինկ

== Վէնաս Կէյմինկ == Էվըն Ֆանկ (անգլերէն՝ Evan Fong) ծնած 31 Մայիս 1992-ին, աւելի յայտնի իր համացանցային ՎէնասԿէյմինկ (անգլերէն՝ VanossGaming) անունով: Ան կ'արտադրէ քանի մը խաղերու շուրջ կեդրոնացած երիզներ, որ կը խաղայ իր ընկերներուն հետ, կատարելով կատակերգութիւններ եւ ամբողջացնելով որոշ մարտահրաւերներ։ Ան իր Իւթիւպի քըրիրը սկսելէ ի վեր, ունէ աւելի քան 14 միլիոն բաժանորդներ (subscribers) եւ 2.9 պիլիոն երիզի դիտում (views) Կաղապար:Date.: == Անձնական Կեանք == Ծնած եւ մեծցած Գանատայի մէջ, Ֆանկը Ասիոյ ծագումով է, անոր մայրը քորիուհի, իսկ հայրը չինացի։ Իր Իւթիւպի կեանքէն զատ Ֆանկ տակաւին կը շարունակէ յաճախ այս հաքի խաղալը, եւ նաեւ կը շարունակէ նուագել կիթարը։ == Այլ Ծրագիրներ == 28 Յունիս 2015-ին, Վէնաս յայտնուեցաւ երիզի մը մէջ որուն վրայ ան կ'աշխատերկոր 6-7 ամիսէ, խաղ մը Տէտ Րէլմ անունով, իբր ստեղծագործ տնօրէն, այլ Իւթիւպրներէ զատ, որոնք են Տայթի Տէ Նոկլա, Տը Կէյմինկ Թէրրորայզըր եւ Մինի Լէտ: == Ծանօթագրութիւններ == == References == == Այլ Յղումներ == Կաղապար:Youtube user Կաղապար:Ֆեյսբուք Կաղապար:Instagram Վէնաս Կէյմինկ on Twitter

Կաղապար։Տեղեկաքարտ Գիրք

Խոզուկ կամ ունկնախտ (մանկական վարակ)

Խոզուկ կամ ունկնախտ (վրաց.՝ mumps) ունկնագեղձի (parotid gland) ժահրային փոխանցիկ վարակ մը է։ == Ախտանշաններ եւ դարմանում == Խոզուկի ախտանշաններն են՝ հարբուխանման վիճակ, փորի ցաւ, երեսի ուռեցք, ջերմութիւն, ուտելու եւ կլլելու դժուարութիւն. յաճախ տղաք կ'ունենան նաեւ ամորձիքներու ուռեցք, ցաւ եւ բորբոքում։ Անոր դարմանումը կ'ըլլայ՝ ֆիզիքապէս հանգիստ ընելով, առատ հեղուկ խմելով եւ հակաջերմ դեղեր առնելով։ Ունկնախտը կանխարգելի է յատուկ պատուաստով մը: == Վարակում == Ան կը փոխանցուի հազալով, փռնգտալով եւ կամ հիւանդին պնակն ու դգալ-պատառաքաղը գործածելով։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Հայաստանի գլխաւոր ժամացոյցը

Հայաստանի գլխաւոր ժամացոյցը, կը գտնուի Երեւանի հրապարակը։ Տեղադրուած է 1941 թեւականի աշնան։ == Պատմութիւն == Երեւանի կառավարութեան շէնքը նախագծելու ժամանակ ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանեանը նախատեսած է շէնքին աշտարակը զարդարել հսկայ ժամացոյցով մը: 1938-ին շէնքին կառուցումը գրեթէ աւարտած էր, բայց աշտարակին վրայ դեռ մնացեր էր մեծ տրամագիծով խոռոչ մը: Ժամացոյցը պատրաստելու պատուէր տրուած է Մոսկուայի Չայքովսկիի անուան երաժշտանոցի ճարտարապետ Մակնուշեւսքին: 1941-ին ժամացոյցի պատրաստութիւնը աւարտած է: Զայն անմիջապէս Մոսկուայէն Երեւան փոխադրած են, սակայն նկատի ունենալով որ 1941-ի Յունիսին հայրենական պատերազմը սկսած է, ուստի Մակուշեւսքին չէ կրցած Հայաստան գալ: 1941 թուականի Սեպտեմբերին ժամացոյցը տեղադրուած է շէնքի աշտարակին։ Տեղադրումը վստահուած է այդ օրերու Կապի նախարարութեան ճարտարապետ Արծրուն Եաւոյրեանին եւ մայրաքաղաք Երեւանի գլխաւոր հրապարակը օժտած է բոլորիս ծանօթ հնչող ժամացոյցով: 1941 թուականէն մինչեւ 2022 թուական ժամացոյցը կանգ առած է միայն 2-3 ժամով։ Հանրապետութեան հրապարակի ժամացոյցին տրամագիծը կը կազմէ 360 սմ.։ Մեծ սլաքը, որ վայրկեանը ցոյց կու տայ, 170 սմ. է եւ կը կշռէ 4 քիլօ 850 կրամ։ Փոքր սլաքին երկարութիւնը 110 սմ. է, կը կշռէ 3 քիլօ 600 կրամ։ == Ժամագործներ == Ժամացոյցը տեղադրելէ ետք առաջին 40 տարիները երկրի գլխաւոր ժամագործը Արծրուն Եաւրոյեանն էր, մէկ տարի (1981-82 թուականներուն), ժամացոյցը ղեկավարած է Զօրիկ Յակոբեանը, ետքը երկար տարիներ՝ Գեղամ Մկրտչեանը, որուն փոխարինած է Աշոտ Մելիքսէթեանը։ 2003 թուականի Դեկտեմբերէն մինչեւ հիմա ժամացոյցին վարպետ-պահապանը Լեովա Ալեքսանեանն է: Անոր վստահուած է երկրին հիմնական ժամը. == Ծանօթագրութիւններ ==

Նիկողոս Թիւլպենտճեան

Նիկողոս Թիւլպենտճեան (1841, Պոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - 1887), հայ հրապարակախօս, խմբագիր եւ թարգմանիչ։ Ծնած է Կ. Պոլիս։ 1870-ականներու վերջերը մտած է հրապարակախօսական ասպարէզ, նախ երեւցած է Օ. Խոճասարեանի «Օրագիր» թերթին մէջ, ապա 1875 թուականի Սեպտեմբերէն հրատարակած է «Լրագիր» օրաթերթը, որ շարունակած է իր գոյութիւնը մինչեւ 1880 թուական։ Թերթը փակուելէ ետք աշխատակցած է «Մարմարա» երգիծաթերթին։ Ֆրանսերէնէ թարգմանածէ վէպեր եւ պատմուածքներ։ == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբյուրներ ==

Հարսանիթ

Հարսանիթ (Կարմրուկ, անգլերէն՝ measles), ժահրային փոխանցիկ վարակ։ == Ախտանշաններ == Հարսանիթի ախտանշաններն են՝ փռնգտուք, հազ, բարձր ջերմ, վիզի աւշագեղձերու ծաւալում, փորհարութիւն, աչքերու կարմրութիւն, բերանին մէջ եւ ապա՝ ընդհանուր մարմնին վրայ կարմիր բշտիկներ, որոնք կը մնան մօտաւորապէս 7-10 օր։ Հարսանիթը կը դարմանուի ֆիզիքապէս հանգիստ ընելով, հակաջերմ դեղեր առնելով եւ առատ հեղուկ խմելով։ Ան կանխարգելի է յատուկ պատուաստով մը։ Շատ քիչ պարագաներուն հարսանիթը կ'ունենայ նաեւ ուղեկցող բարդութիւններ, որոնցմէ կարեւորագոյնն է թոքատապը։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Ուէրուէր Լայքինկ

Ուէրուէր Լայքինկ (անգլ.՝ Werewere Liking, 1 Մայիս 1950, Տուալա, Քամերուն), գրող, դրամատուրգ եւ բեմադրիչ, գործունէութիւն կը ծաւալէ Ապիճանի մէջ, (Կոտ դ'Իւուար): Ան հիմնադրած է Քի-Յի Էմպօք (անգլ.՝ Ki-Yi Mbock) թատերախումբը 1980-ին եւ 1985-ին հիմնադրած է Քի-Յի գիւղը, որ նպատակ ունէր երիտասարդներու համար գեղարուեստի կրթութեան կեդրոն դառնալ: 2000-ին արժանացած է Արքայազն Քլաուսի մրցանակի` մշակոյթի մէջ ունեցած ներդրման համար: 2005-ին արժանացել է Նոմա մրցանակի իր La mémoire amputée գիրքին համար: == Ստեղծագործութիւններ == Անոր գիրքերէն ու փիէսներէն են. La mémoire amputée, Nouvelles Editions Ivoiriennes (2004), 2-84487-236-0 Elle sera de jaspe et de corail, Editions L'Harmattan (1983), 2-85802-329-8 - trans. Marjolijn De Jager, It shall be of jasper and coral; and, Love-across-a-hundred-lives (two novels), University Press of Virginia (2000), 0-8139-1942-8 La puissance de Um (1979) and Une nouvelle terre (1980) - trans. Jeanne Dingome, African Ritual Theatre: The Power of Um and a New Earth, International Scholars Pubs. (1997), 1-57309-066-2 == Յետագայ ընթերցանութիւն == Simon Gikandi, Encyclopedia of African Literature, Routledge (2002), 0-415-23019-5 - pp. 288–9 Katheryn Wright, Extending generic boundaries: Werewere Liking's L'amour-cent-vies, in Research in African Literatures, June 2002 accessed at [1] March 5, 2007 Don Rubin, World Encyclopedia of Contemporary Theatre: Africa, Routledge (2000), 0-415-22746-1 Nicki Hitchcott, Women Writers in Francophone Africa, Berg Publishers (2000), 1-85973-346-8 - focuses on Mariama Bâ, Aminata Sow Fall, Werewere Liking and Calixthe Beyala: see publisher's details [2] Peter Hawkins, Werewere Liking at the Villa Ki-Yi, in African Affairs, Vol.90, No.359 (Apr. 1991), pp. 207–222 - accessed at [3] March 1, 2007 == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Werewere Liking Gnepo, University of Western Australia Werewere Liking and Aesthetics of Necessity, Postcolonial Web

Գարեգին Տեւէճեան

Գարեգին Տեւէճեան (1868, Խարբերդ, Էլազըղի մարզ, Թուրքիա - 8 Յունուար 1964(1964-01-08), Պոլիս, Թուրքիա), հայ ձկնորսութեան եւ ջրաբանութան գիտնկան։ == Կենսագրական գիծեր == Ծնած է խարբերդ։ Նախնական կրթութիւնը ստացած է Խարբերդի Ֆրանսական դպրոցին մէջ եւ յետոյ աւարտած է Պոլսոյ Լուսաւորչական Վարժարանը։ 1890-ին պաշտօնի կոչուելով Տույունը Ումումիյէի, աշխատանքի սկսած է Թուրքիոյ զանազան քաղաքներուն մէջ։ 1910-ին ձկնորսութեան կեդրոնի տնօրէն կոչուած է եւ ծառայած՝ իբրեւ Օսմանեան պաշտօնեայ եւ ձկնորսութեան հետ կապուած տարբեր պաշտօններով զբաղած։ Ան գրած է «Ձուկը եւ Ձկնորսութիւնը» խորագրեալ գիրքը, առաջին գիտական հետազօտութիւնները՝ ձուկերու եւ ձկնաբուծութեան մասին Թորքիոյ մէջ։ == Աղբիւրներ == ԺԱՄԱՆԱԿ օրաթերթ, 19 Մարտ 2009, էջ 2։

Արքատի Պետրոսեան

Արքատի Պետրոսեան (23 Նոյեմբեր 1933(1933-11-23), Բռնակոթ, Սիսիանի շրջան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Անդրկովկասի ԽՖՍՀ, Խորհրդային Միութիւն - 2013, Երեւան, Հայաստան), հայ գեղանկարիչ եւ արուեստագէտ։ == Կենսագրական գիծեր == Ծնած է Սիւնիքի մարզի Բռնակոթ գիւղը: Ան 1951 թուականին ընդունուած է Փանոս Թերլեմեզեանի անուան գեղարուեստի ուսումնարանը, ուր աշակերտած է Հայաստանի վաստակաւոր նկարիչ Մկրտիչ Քամալեանին: Տարի մը ետք, 1952-1955 թուականներուն ծառայած է խորհրդային բանակէն ներս: Բանակէն վերադառնալով, 1960 թուականին ընդունուած է Երեւանի Գեղարուեստի եւ թատերական հիմնարկի նկարչութեան բաժին, ուրկէ շրջանաւարտ եղած է 1965 թուականին։ 1970 թուականին եղած է Հայաստանի Նկարիչներու միութեան անդամ, իսկ 1980-1984 թուականներուն նոյն միութեան փոխ-նախագահը։ Երկար տարիներ վարած է ուսուցչութեան պաշտօն Երեւանի Գեղարուեստի պետական ակադեմիայի մէջ: == Գեղանկարներ == Պետրոսեան հեղինակ է բազմաթիւ դիմանկարներու եւ գեղանկարներու, որոնք շատ անգամ հրատարակուած են մամուլի էջերուն մէջ. անոնցմէ է «Հազարան բլբուլ» հեքիաթի նկարազարդումը, որ լոյս տեսած է «Արուեստ» ամսագիրի մէջ: Անոր յայտնի գործերէն են. «Տարբեր ներկայացումներ»ը (1974), «Դարեր շարունակ» նկարաշարը (1985), «Հանդիպում»ը (1989), «Հաւատքի ճանապարհին» (2001) եւ այլ գործեր: == Ցուցահանդէսներ == Պետրոսեան բազմաթիւ անհատական ցուցահանդէսներ ունեցած է Երեւանի, Լիզպոնի, Գերմանիոյ, Էսթոնիոյ, Ռուսաստանի, Իտալիոյ, Ուքրանիայի, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու մէջ եւ այլուր: == Պարգեւներ == Նկարիչը արժանացած է․ Սայաթ Նովայի 250-ամեակին նուիրուած ցուցահանդէսի առաջին մրցանակին՝ 1959 թուականին, 2003 թուականին «Վահագն Յովնանեան»ի մրցանակաբաշխութեան առաջին մրցանակին: == Ծանօթագրութիւններ ==

Love Me Again

«Love Me Again», ամերիկեան երգիչ եւ երգահան Ճոն Նիւմէնի երգը։ Թողարկուած է 17 Մայիս 2013-ին։ Երգը Նիւմէնի «Tribute» ալպոմէն է։ Երգին հեղինակներն են՝ Ճոն Նիւմէնը եւ Սթիւ Պուքերը, արտադրիչներն են՝ Պուքերը եւ Մայք Սթենսըրը։ Երգը UK Singles Chart-ին մէջ գրաւած է առաջին դիրքը։ Անուանակարգուած է, որպէս տարուայ լաւագոյն երգ 2014 BRIT Awards-ին մէջ։ == Ստեղծագործութիւններու Ցանկը == == Թողարկման Պատմութիւն == == Շարքեր == === Շաբթուայ Շարքեր === |style="width:50%; "| === Տարեվերջի Շարքեր === == Ծանօթագրութիւններ ==

Արամ Խաչատուրեանի Յուշարձան (Երեւան)

Արամ Խաչատուրեանի յուշարձան (Երեւան), կը գտնուի Երեւանի մէջ, «Արամ Խաչատուրեան»ի մեծ համերգասրահի շէնքին առջեւ: Տեղադրուած է 1999-ին։ Յուշարձանը ընդգրկուած է Երեւանի Կեդրոն վարչական շրջանի պատմութեան եւ մշակոյթի անշարժ յուշարձաններու ցանկին մէջ։ == Հեղինակներ == Ճարտարապետ՝ Ռոմեն Մարտիրոսեան Քանդակագործ՝ Եուրի Պետրոսեան == Տուեալներ == Յուշարձանը կառուցուած է պրոնզէ ու կրանիտէ, բարձրութիւնը պատուանդանով 3,5 մեթր է։ == Պատմութիւն == Հայ աշխարհահռչակ երգահան Արամ Խաչատուրեանի յուշարձանի բացման հանդիսաւոր արարողութիւնը տեղի ունեցաւ 31 Յուլիս 1999-ին, իր անունը կրող մեծ համերգասրահին դիմաց ։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Կարապետ Սիւրմէլեան

Կարապետ Սիւրմէլեան (անյայտ - 1916, Տրապիզոն), հայ դեղագործ։ == Կենսագրութիւն == Դեղագործ Ստեփան Սիւրմէլեանի եղբայրն է։ Ստացած է դեղագործական կրթութիւն։ Տրապիզոնի մէջ ունեցած է սեփական դեղատուն եւ որպէս դեղագործ աշխատած է։ Սպանուած է կամ մահացած 1916 թուականին՝ Տրապիզոն։ == Գրականութիւն == Յարման Արսէն, Հայերը Օսմանեան առողջապահութեան ծառայութեան մէջ եւ պատմութիւն սուրբ Փրկիչ հայոց հիւանդանոցի (թուրքերէն), Սթամպուլ, 2001։ == Աղբիւր == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։Կաղապար:Bio-stub

Յովհաննէս Երզնկացի

Յովհաննէս Երզնկացի (1225 կամ շուրջ 1230, Երզնկա - 1293, Երզնկա), ամենայն հայոց կաթողիկոս։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է 1225-1230 թուականներու միջեւ, Մեծ Հայքի Եկեղեաց գաւառին մէջ։ Երզնկացի կոչուած է կամ իր ծննդավայրի անունով եւ կամ տեղի հռչակաւոր վանքերուն մէջ կրթութիւն ստացած ըլլալու պատճառով։ Պլուզ մականունը անոր, հաւանաբար, կարճահասակութեան համար տրուած է։ Անոր մասին նաեւ կ'ակնարկէ ժողովրդական աւանդութիւնը, ըստ որուն ան փոքրամարմին եղած է։ Երզնկացի մանկութիւնը հայրենի երկրի Լուսաւորիչի լեռներուն մէջ գտնուող դպրանոցներուն մէջ անցուցած է։ Իր ուսման ծարաւը յագեցուցած է այդ օրերու նշանաւոր ուսուցիչ Վարդան Արեւելցին, զոր հետագային երախտագիտութեամբ կը յիշէ եւ իր հոգեւոր հայրը կ'անուանէ։ Երզնկացի հմտացած է փիլիսոփայութեան, տիեզրագիտութեան, քերականութեան մէջ, խորամուխ եղած է արուեստներու, երաժշտութեան, բժշկութեան ու զանազան բնական գիտութիւններու մէջ։ 1270-1280-ականներէն կը սկսի Երզնկացիի եռանդուն գործունէութեան շրջանը: Ան կը մասնակցի երկրի թէ՛ գիտական եւ թէ՛ քաղաքական կեանքի ամենակենսական իրադարձութիւններուն, կ'ըլլայ ոչ միայն Հայաստանի, այլեւ Կիլիկիոյ տարբեր քաղաքներուն մէջ, Երուսաղէմի ու Տփղիսի՝ ամէնուրեք վայելելով մեծ հեղինակութիւն։ Երզնկացին գործուն պայքար կը մղէ Ժգ.- Ժդ. դարերուն լայն ծաւալ ու քաղաքական սուր բնոյթ ստացած թորական (այդ ուղղութիւնը կ'ընդունէր ազգային եկեղեցիներու կաթոլիկացումը եւ Հռոմի պապի գերիշխանութիւնը) շարժման դէմ, հասարակական ու եկեղեցական յատուկ կանոններ կը գրէ՝ յանուն ազգապահպանութեան, հայ եկեղեցւոյ եւ պետականութեան հաստատման։ 1280-ին ան արդէն Երզնկա քաղաքի արհեստաւորներու ու առեւտրականներու համար կազմակերպուած «եղբայրութեան» հոգեւոր հայրն էր, որ «Սահման եւ կանոնք» կը գրէր նաեւ «տղայահասակ մանկանց աշխարհականաց» համար։ 1281-ին Երզնկացի կը մեկնի Թեոդուպոլիս (Կարին), իբրեւ կաթողիկոսի յատուկ պատուիրակ, ապա պատուէր կը ստանայ քերականութեան մեկնութիւն գրելու, որ կ'աւարտի 1291-ին։ 1293-ին Երզնկացի կը կնքէ իր մահկանացուն։ Անոր շիրիմը ամփոփուած է Երզնկայի Ս. Նշան եկեղեցւոյ առաջնորդական աթոռին տակ։ Երզնկացիի մասին պահպանուած են աւանդութիւններ, որոնք անոր անունը կը կապեն զանազան հրաշագործութիւններու հետ։ Ան կոչուած է «սուրբ եւ իմաստուն», «բանիբուն եւ աշխարհալոյս վարդապետ», «խստալոյս իմաստասէր», «անյաղթ» եւ այլն։ Անոր գերեզմանը համարուած է սրբատեղի։ == Գրական գործունէութիւն == Յովհաննէս Պլուզ Երզնկացիի անունով մեզի հասած են հարիւրէ աւելի փիլիսոփայական, բնագիտական, տիեզերագիտական, քերականական, կանոնական, խրատական, մեկնողական, դաւանաբանական-քաղաքական, աստուածաբանական եւ այլ բնոյթի բազմաթիւ գործեր ու չափածոյ երկեր։ Հայ միջնադարու գիր ու գրականութեան զարթօնքի, գիտութեան ու արուեստներու վերածնութեան արտայայտութիւնը ըլլալով, անոնք կը մղեն դէպի նորը, կը ձգտին եւ հետաքրքրութիւն կը յառաջացնեն ուսումնասիրելու, ճանչնալու աշխարհը, գիտականօրէն բացատրելու բնական ու հասարակական երեւոյթները, անոնց յառաջացման, զարգացման ու գոյութեան օրինաչափութիւնները։ Արժէքաւոր են այն գործերը, որոնք կը շօշափեն փիլիսոփայական, բնագիտական ու տիեզերագիտական հարցեր։ Ասոնց մէջ հեղինակը ոչ միայն կ'ընդունի ու կը պաշտպանէ արտաքին աշխարհի գոյութիւնը, այլեւ կը դնէ անոր ճանաչման անհրաժեշտութիւնը։ Աշխարհընկալման ու ճանաչման հիմքը ան կը համարէ սքանչացումը, իսկ միջոցը մարդու հինգ զգայարանները։ Եթէ ճանաչման հիմքը Երզնկացին կը համարէր սքանչացումը, ապա կեանքի ու գոյութեան հիմքը շարժումը։ Ըստ անոր ամէն ինչ մշտաշարժ է եւ փոփոխելի. շարունակական շարժման եւ հարափոփոխութեան հետեւանք են ոչ միայն բնութեան երեւոյթները, այլեւ հասարակական կեանքին մէջ եւս գոյութիւն ունեցող հակասութիւնները, անհաւասարութիւններն ու անարդարութիւնները, ինչպէս նաեւ ծնունդն ու մահը։ Կարեւոր է նկատել, որ Երզնկացին մահը կը բացատրէ գիտականօրէն՝ ո՛չ թէ հոգիի բացակայութեամբ, այլ մարմինի՝ նիւթի քայքայումով։ Գիտական եւ բանասիրական բարձր արժէք ունի Երզնկացիի Քերականութեան մեկնութիւնը, ո'չ միայն լեզուի ու քերականութեան, այլեւ տաղաչափութեան, գրականագիտութեան եւ գրականութեան տեսութեան հետ կապուած շարք մը կարեւոր հարցերու արծարծումը։ Ան սահմանած է չափն ու ժանրերը (տաղ, ողբերգութիւն, դիւզագներգութիւն, կատակերգութիւն, դաւաբանական, առասպել, զրոյց, պատմութիւն) եւ այլն, ուսուցողական նպատակներով հայերէն թարգմանած է տողեր Իլիականէն ու Ոդիսականէն, ինչպէս նաեւ Հոմերոսի կենսագրութեան ու ստեղծագործութեան վերաբերող պատմութիւններ։ Անդրադարձած է նաեւ արուեստի հարցերու, բացատրած երաժշտական հասկացութիւններ, բնութագրած հոգեւոր ու աշխարհիկ երաժշտութիւնը, երաժշտութեան դերը մարդու կեանքին մէջ եւ այլն։ Մեկնութիւնը կազմած է այնպիսի հմտութեամբ, որ երկար ժամանակ մնացած է իբրեւ քերականական գիտելիքներու ուսուցման հիմնական ձեռնարկ։ Անոնցմէ օգտուած են հետագայ հեղինակները, ինչպէս՝ Եսայի Նշեցին եւ Յովհաննէս Ծործորեցին։ Գնահատելի են Երզնկացիի մանկավարժական, բժշկագիտական հայեացքները եւ ժամանակի հասարակական-քաղաքական անցուդարձերուն, ընկերա-տնտեսական յարաբերութիւններուն, կենցաղին, բարքերուն, ծէսերուն, հաւատալիքներուն վերաբերող հարուստ տեղեկութիւնները։ == Ստեղծագործութիւնը == Երզնկացի արձակի հիմնական ու առանցքային գաղափարները իրենց յուզական արտայայտութիւնը գտած են անոր չափածոյին մէջ։ Անոնք աշխարհիկ եւ կրօնական ստեղծագործութիւններ են՝ տաղեր, շարականներ, ողբեր, մեղեդիներ, խոհա-խրատական, իմաստաբանական քառեակներ։ Երզնկացիի չափածոն կը զարգանայ երեք հիմնական ուղղութեամբ՝ կրօնական, գիտական եւ աշխարհիկ։ === Կրօնական երկեր === Կրօնական երկերը, թէեւ առաջին հայեացքէն կը թուին սովորական, միայն աստուածաշնչային թեմա ունեցող բանաստեղծութիւններ, իրականութեան մէջ կը բացայայտեն նաեւ մարդկային միտքի ալեկոծումն ու ներհակութիւնը, զգացումներու բազմերանգութիւնը, կեանքի ու բնութեան մեծ սէրը։ ==== Զիմ գեղեցիկ զարդերքն առին ==== Դրախտէն արտաքսուած Ադամի ողբն ու սուգը, ըստ էութեան, սրտի տանջանքն ու ներքին տառապանքն է այն մարդուն, որ զրկուած է իր ունեցած գեղեցիկ ու հանգստաւէտ կեանքէն, որ իր սիրոյ, դէպի իր կեանքի ընկերը ունեցած մարդկային վերաբերմունքի պատճառով, անոր ծանր վիշտն ու դառնութիւնը կիսելու, անոր գթալու հետեւանքով արժանացած է պատիժի։ Այս ե՛ւ ողբ է, ե՛ւ կեանքի սէր ու կարօտ, ե՛ւ գեղեցիկ բնապատկեր. Զիմ գեղեցիկ զարդերքն առին Զիս անողորմ մերկացուցին Վասըն միոյ պատուիրանին՝ Անմահական ծառոյ պտղին։ Հոսկայ մերկ եմ ես հիմա, Եւա նըստել ու խիստ կու լայ։ Ա՜հ, կու յիշեմ ըզձեզ ծաղկունք, Անուշահամ աղբերակունք. Ա՜հ, կու յիշեմ ըզձեղ թըոչունք Քաղցրաբարբառ, եւ անասունք, Որք ըզդրախտըն վայելէք, Ձեր թագաւորն եկայք լացէք։ ==== Ես աղաչեմ զձեզ, սերովբէք ==== Սա ե՛ւ գանգայտ է, ե՛ւ ներման ու հաշտութեան աղերս, ե՛ւ կեանք ու սէր. Ես աղաչեմ զձեզ, սերովբէք, Գանգատ ունիմ, ի՛նձ լսեցէք. Երբ ի յադին դրախտըն մտնէք, Յանմահ պըտղոյն ճիւղ մի առէք, Բերէք յաչացս ի վրայ դրէք, Զխաւարեալ աչս ողջացուցէք։ Երբ ի դըրախտըն մըտանէք, Ըզդրախտին դուռըն մի փակէք, Զիս ի դիմաց կանգնեցուցէք, Պահ մի հայիմ կարճ, դարձուցէք։ Մէկ այլ տաղի մէջ Աստուածածին ողբն է։ Այն կ'արտայայտէ երկրային, աշխարհիկ զգացումներ, սիրելի ու միակ զաւակի հետ կապուած յոյսեր, սպասելիքներ։ Այս սուգն է իր վիշտով լսողներուն համակող որդեկորոյս մօր, որուն համար այլեւս ոչինչ արժէք չունի աշխարհի մէջ. Թող արեգակն խաւարի, Եւ լոյս լուսնի նուաղի, Երկիր հիմամբք սասանի, Վէմք ի վիմանց պատառի։ === Աշխարհիկ երկեր === Երզնկացիի աշխարհիկ տաղերուն մէջ խորն է կեանքի խոհա-փիլիսոփայական ըմբռնումը։ Այստեղ մարդն է իր երերուն ու անհաստատ գոյութեամբ, հոգին զբաղեցնող ու տանջող միտքերով, մահուան տագնապով, բայց եւ ապրելու սիրով ու տենչով, իմաստութեան հասնելու ծարաւով.Աշխարհիկ երկերը նաեւ խրատ են ուսման, գիտութեան, ընտանիքի ու կենցաղի բարոյակրթման, առաքինութեան։ Ասոնք կը ծառայեն միեւնոյն նպատակին՝ դաստիարակել, լուսաւորել ազգը, մաքրել հասարակութիւնը արատներէն, վերացնել չարիք ծնող պատճառները՝ տգիտութիւնը, անուսումնութիւնն ու վատ բարքերը։ Խրատները ուղղուած են հասարակութեան գրեթէ բոլոր խաւերուն՝ աղքատ թէ հարուստ, ծառայ թէ իշխան, երիտասարդ թէ ծեր, մանուկ՝ ուսման կարօտ, թէ ուսումնական։ Այս շարքին մէջ առանձնայատուկ տեղ կը գրաւէ Երզնկայի «եղբայրութեան» Յակոբի խնդրանքով գրուած բանաստեղծութեան։ Այս կարճ տողերով յօրինուած խրատական մըն է, որ նպատակ ունի «զխորհուրդ մարմնոյն, որ է անգիտութիւնն եւ մեղքն, փոխել ի հոգեւորն, որ է գիտութիւն, եւ ի կեանքն»։ === Գիտական երկեր === Գիտութեան գովք հանդիսացող քերթուածները կ'ամբողջացնեն խորհող ու փիլիսոփայող բանաստեղծին միտքերը։ Բնութեան ու մարդու մասին տալով գիտական բացատրութիւններ, կրկին սէր ու հետաքրքրութիւն յառաջացնելով դէպի ուսումն ու իմացութիւնը, Երզնկացի կ'ընդգծէ, թէ ամէն ինչ անցողիկ է, ժամանակաւոր, ունի սկիզբ եւ վախճան, մինչդեռ իմաստութիւնը մնայուն է եւ աշխարհի բարին վայելելու անսպառ աղբիւր.Բարձր գաղափարայնութեան հետ ձուլուած լեզուի եւ ոճի երաժշտականութեան շնորհիւ Երզնկացիի բանաստեղծութիւններէն շատերը երգուել են։ === Քնարերգութիւն === Ընդարձակելով միջնադարուն լայն ծաւալ ստացած խրատական ոտանաւորի սահմանները, Երզնկացի կը ստեղծէ քնարերգութեան նոր տեսակ մը՝ խոհա-խրատական, իմաստաբանական բանաստեղծութիւն մը, որ յատուկ չափ ու բովանդակութիւն ստանալով՝ կը հասնի իր կատարելութեան՝ քառեակներու ձեւով։ Կեանքի սէրն ու մահուան ողբերգութիւնը խորապէս արտայայտող այս հայրենները առանձնայատուկ եւ արժէքաւոր տեղ կը գրաւեն Երզնկացիի չափածոյին մէջ։ Ասոնց մէջ ամէնէն աւելի կ'երեւի նշանաւոր գեղագէտն ու բանաստեղծը։ Իրականութեան ու բնութեան գեղեցկութիւններու կամ իր տպաւորութիւններու ու զգացողութիւններու անմիջական նկարագրութիւնը չեն ասոնք, այլ անոնցմէ ծագած միտքեր, յոյզեր ու դատողութիւններ, համամարդկայինի հասցած անձնական, անհատական խորհրդածութիւններ՝ փիլիսոփայական համապատասխան ընդհանրացումներով։ Քնարերգութիւնը կը զբաղեցնէ աշխարհի գեղեցկութիւնը, հակադրութիւններով շաղախուած մարդու բնութիւնը, կեանքն ու մահը, մարդկային միտքը մշտապէս տանջող «անդէնի» անորոշութիւնը եւ կենդանի՝ «աղուոր շինուածը» քանդուելու անհուն ցաւը. Շաղղած ես ի չորս իրաց, այդցեղ շէնքդ ամուր չի լինի, Օդըն հողոյն ի՞նչ նըման, հուրն ու ջուրն են խիստ ատելի, Ի հակառակէ ստեղծած եւ եղած ես մարդ կենդանի, Վերնայ օդն ու հուրն ու չուին, ու մարմինըդ դառնայ փոշի։ Ճամփորդ քեզ յայնժամ ասեմ, որ զճամփի հատըն գիտենաս, Ծընել ես 'ւ յաշխարհ եկել տուր խապար, թէ ուստի՞ կու գաս, Եկել ես օտար յերկիր, մէկ ցուցու, թէ ի՞նչ կու կենաս, Մեռնիս դու 'ւ ի հող մըտնիս, մէկ ասայ, թէ ու՞ր կու գնաս։ Աշխարհս է ի ծով նըման, ով որ գայ՝ անթաց չմնայ, Յայս ծովս ես ի նաւ մըտայ, գնաց նաւս եւ ես չիմացայ, Յեզեր մօտեցել եմ ես, վախեմ թէ քարի դիպենայ, Քակտի իմ աղուոր շինուածս, ու տախտակըս մէկմէկանայ։ Երզնկացիի մեծ աշխարհասիրութիւնը կ'ընդգծուի յատկապէս քառեակներուն մէջ։ Ամէն ինչի անցողիկութեան մասին փիլիսոփայական ձեւով անոր սառն դատողութիւնները հոս կ'անէանան, կը մնան խոկումը, կեանքի կարօտը եւ անցողիկութեան ափսոսանքը, մահուան տագնապն ու սարսուռը, հոգիի մեծ վիշտն ու դառնութիւնը, որմէ դուրս գալու եզակի ելքը դարձեալ խելքը, իմաստութիւնն ու բարի գործն են.Համեմատութիւններու, պատկերներու եւ ստեղծագործական այլ հնարանքներու վրայ կառուցուած, յաճախ երաժշտականութեան հասցուցած գեղարուեստական խօսք է Երզնկացիի ոչ միայն չափածոն, այլեւ արձակը։ Տիեզերքի, յաւիտենականութեան եւ մարդու կեանքի կարճատեւութեան ու անցողիկութեան փիլիսոփայական միտքն անգամ, անոր խօսքի գեղարուեստականութեան ուժով, կը դառնայ խոհի ու զգացումներու արտայայտութիւն։ Երզնկացի յատուկ ուշադրութիւն կը դարձնէ լեզուի մաքրութեան, պարզութեան ու գեղեցկութեան վրայ։ Դէմ ըլլալով խրթնաբանութեան, պաշտպանելով աշխարհիկ խօսուածքը, ան միաժամանակ մտահոգուած է, որ այն չիջնէ մինչեւ ռամկաբանութիւն, բարբառայնութիւն։ Գրաբար թէ աշխարհաբար, անոր լեզուն գեղեցիկ է ու մշակուած, ճոխ ու պարզ, հարուստ ու հասկնալի, կենդանի ու երաժշտական եւ միշտ՝ բանաստեղծական։ Ահա թէ ինչ գրած է Երզնկացի իր լեզուին, ոճին, շարադրանքին, միտքերու մատուցման եղանակի ու արժէքի մասին. «Քաղեմ իբրեւ զծաղիկս գեղեցիկս զշուշան ի հովտաց, կամ իբրեւ զուարդս վառեալ ի դաշտաց, որք են գեղեցկատեսք եւ անուշահոտք... եւ իբրեւ զոսկի մարգարտին յեռեալ, գեղեցկայարմար շարակարգեմ զբանս հոգեւարժս այնոցիկ, որ տենչան բանից իմաստութեան..., իբրեւ զծաղիկ բուրաստանաց դեղ ցաւելի կենաց»։ == Երկեր == Վիպասանութիւն զերկնային մարմնոյ շարժմանէ, Նոր Նախիջեւան, 1792, 83 էջ: Հաւաքումն մեկնութեան քերականի, Լոս Անճելըս, 1983, 392 էջ: Խրատ բոլոր քրիստոնեաներուն, Անթիլիաս, 1984, 155 էջ: Բանք չափաւ, Երեւան, 1986, 312 էջ: Խրատ բոլոր քրիստոնեաներուն, Թեհրան, 2002, 152 էջ: Ի տաճկաց իմաստասիրաց գրոց քաղեալ բանք, Երեւան, 2009, 144 էջ: Յովհաննէս Երզնկացի Մատենագրութիւն, Երեւան, 2013, 668 էջ: == Գրականութիւն == Ա. Սրապեան, Յովհաննէս Երզնկացի։ Հայ մշակոյթի նշանաւոր գործիչները. 5-18 դարեր, Երեւան, Երեւանի համալսարանի հրատարակչութիւն, էջ 330-339: Հայկական սովետական հանրագիտարան, 6-րդ հատոր, Երեւան, 1980, էջ 559-560: Հայկական համառօտ հանրագիտարան, 3-րդ հատոր, Երեւան, 1999, էջ 382-383: Ով ով է (Հայեր: Կենսագրական հանրագիտարան), հատ. 1, Երեւան, 2005: == Արտաքին յղումներ == Դաւիթ Գասպարեանի «Յովհաննէս Երզնկացի» յօդուածը

Ալեքսանտր Թամանեանի Յուշարձան

Ալեքսանտր Թամանեանի յուշարձանը, տեղադրուած է 1974-ին եւ կը գտնուի Երեւանի կեդրոնը՝ ՔասՔատ Համալիրի առջեւը։ Ընդգրկուած է Երեւանի Կեդրոն Վարչական շրջանի պատմութեան եւ մշակոյթի անշարժ յուշարձաններու ցանկին մէջ։ == Հեղինակներ == Ճարտարապետ՝ Սեդա Պետոեան Քանդակագործ՝ ՀԽՍՀ վաստակաւոր նկարիչ Արատաշէս Յովսէփեան == Տուեալներ == Յուշարձանը կառուցուած է երկաթաքարէ ու կրանիթէ, բարձրութիւնը 3 մեթր է։ Քարերը, որոնցմով աշխատած է ճարտարապետը, խորհրդանշաններ ունին. ձախ կողմինը՝ հին ճարտարապետութիւնը, աջը՝ նոր ժամանակաշրջանի, իսկ ինքը՝ Թամանեանը, կամուրջ կազմած է այդ երկու ժամանակաշրջաններու միջեւ եւ նորագոյն ճարտարապետութեան շնորհիւ կերտուած մայրաքաղաքը։ Ալեքսանտր Թամանեանի յուշարձանի պատուանդանի աջ անկիւնը գծագրուած է Երեւանի յատակագիծը, որուն մօտ փորագրուած է Թամանեանի մասին Եղիշէ Չարենցի հետեւեալ տողը. «Ան տեսած է կարծես արեւային քաղաք մը»։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Ձկնավաճառի Ճակատամարտ

Ձկնավաճառի ճակատամարտ, միջնադարեան ճակատամարտ, որ տեղի ունեցած է 910-ին Անիի Բագրատունեաց թագաւորութեան եւ Ատրպատականի ամիրայութեան միջեւ: Ատրպատականի ամիրա Եուսուֆը Արաբական խալիֆի հովանաւորութիւնը եւ Բագրատունիներու ամենազօրեղ ենթակայ թագաւորութեան՝ Վասպուրականի Արծրունեաց թագաւորութեան օգնութիւնը ունէր: == Նախապատմութիւն == Արաբներու Հայաստան հերթական ներխուժման ընթացքին Բագրատունեաց Հայաստանի արքայ Սմբատ Նահատակը 894-ին Դողսի ճակատամարտի ընլաքցին, կը ջախջախէ Ատրպատականի ամիրա Աֆշինի գլխաւորած բանակը։ Նոյն ընթացքին Միջագետքի արաբ կուսակալ Ահմադ Շայբանին Աղձնիքը եւ Տարօնը կը գրաւէ, որ ալ կը ստիպէ Սմբատին հաշտութեան պայմանագիր կնքել։ Հաստատուած կարճատեւ խաղաղութեան ընթացքին Սմբատը կ՛ամրապնդէ երկրի սահմանները, որուն ընթացքին հակասութիւններ կը ստեղծուին, նոյնիսկ անոր ենթակայ թագաւորութիւններու կառավարութիւններու միձեւ: Այս ժամանակաշրջանին, Եուսուֆ կը դառնայ Ատրպատականի նոր ամիրան, որ 901-ին ձեռնամուխ կ՛ըլլայ Դուինի գրաւման: 908-ին Եուսուֆը Սմբատ Ա.-ի դէմ կը հանէ Վասպուրականի արծրանեաց իշխան Գագիկին՝ զայն «թագաւոր հայոց» հռչակելով։ Երկրին մէջ աւատատիրական նոր երկպառակութիւններ կը ծագին, որոնց պատճառով Սմբատ Ա. չի կ՛րնար հակահարուած տալ 909-ին Հայաստան ներխուժած Եուսուֆին եւ անոր դաշնակցած Գագիկ Արծրունիի զօրքերուն։ == ճակատամարտ == Անխուսափելի դարձած էր արաբներու եւ հայերու միջեւ հերթական ռազմական բախումը։ 910-ին Մեծ Հայքի Նիգ գաւառին մէջ բախումի ենթարկուեցան Բագրատունեաց Հայաստանի եւ Արաբական խալիֆայութեան բանակները: Հայկական խումբին մէջ կը կռուէին Սմբատ արքային որդիները՝ Աշոտ Երկաթը եւ Մուշեղը: Արաբներուն արաբ ամիրա Եուսուֆը կը գլխաւորէր, որ նախորդ տարի իր դաշնակիցը դարձրած էր ամենահզօր ենթակայ թագաւորութեանը՝ Վասպուրականի թագաւորութեան՝ Գագիկ Արծրունիի գլխաւորութեամբ։ Վճռական ճակատամարտի ընթացքին, Գագիկի դաւաճանութեան պատճառով արաբները կը յաղթեն եւ տարածքային ձեռքբերումներ կ՛ունենան։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Գլաձորի համալսարան

Գլաձորի համալսարան, հայկական միջնադարեան նշանաւոր համալսարաններէն, հիմնադրուած է 1291ին Ներսէս Մշեցիի կողմէ` այժմ Վայոց Ձորի մարզի Եղէգնաձորի շրջանի Գլաձոր գիւղը։ Գործած է մինչեւ 1340 թուական: Միջնադարու կրօնական, հասարակական, քաղաքական, փիլիսոփայական, նաեւ ստեղծագործական միտքի զարգացման կեդրոն։ Ժամանակակիցներու կողմէ անուանուած է «Երկրորդ Աթէնք պանծալի», «Մայրաքաղաք իմաստութեան», «Գերահռչակ համալսարան»։ Միջնադարեան Հայաստանի հոգեւոր, գիտական եւ հասարակական կեանքին մէջ ունեցած է մեծ դեր ու նշանակութիւն։ Այստեղ բարձրագոյն կրթութիւն ստացած են, գործած եւ ստեղծագործած են այդ ժամանակի անուանի հայ մտաւորականեր՝ Ներսէս Մշեցին, Եսայի Նշեցին, Յովհաննէս Օրբելը, Մխիթար Սասնեցին, Ստեփանոս Տարսայիճը, Յովհաննէս Որոտնեցին, Խաչատուր Կեչառեցին, Թորոս Տարօնացին, Աւագը, Մոմիկը եւ այլք։ Այս նշանաւոր հայ միջնադարեան ուսումնագիտական կեդրոնի պատմութեան եւ նշանակութեան բազմաթիւ հարցերու ուսումնասիրմամբ եւ վերհանմամբ զբաղուած են անուանի գիտնականեր Ղեւոնդ Ալիշանը, Գ. Յովսեփեանը, Լ. Խաչիկեանը, Ա. Մովսիսեանը, Ա. Աւետիսեանը, Լ. Խաչերեանը, Փ. Անթաբյանը, Էմ. Պիվազյանը, Ս. Բարխուդարյանը, Ա. Աբրահամյանը, Ա. Մաթևոսյանը, Ի. Ղարիբեանը։ 1970 - 1971 թուականներուն Երեւանի պետական համալսարանի հնագիտութեան, աղբիւրագիտութեան եւ ազգագրութեան ամպիոնի նախաձեռնութեամբ եւ Ի. Ղարիբեանի ղեկավարութեամբ պեղումներ կատարուեցան Վայոց ձորի Սբ. Ստեփանոս վանքի մօտակայքը, որուն ընթացքին բացուեցան Գլաձորեան համալսարանի հետքերը։ Գլաձորը որպէս «Աթէնք պանծալի» կը յիշատակուի Մատթէոս գրիչի կողմէն 1283 - 1284 թուականներու (Վիեննային Մխիթարեան միաբանութեան մատենադարանի № 571) ձեռագիրին մէջ։ Սակայն շարք մը յիշտակութիւններու մէջ՝ ուսումնական կեդրոնի հիմնադրումը, կը կապեն 1279 - 1281 թուականներուն ընկած ժամանակահատուածին հետ՝ Թանահատի վանքի հիմնադրման (1279 թ.), ապա նաեւ համալսարանի առաջին ուսուցչապետ Ներսէս Մշեցիի Մշոյ Առաքելոց վանքէն տեղափոխուելու եւ գլաձորեան դպրութեան կեդրոնը հիմնադրելու թուականի հետ (1280 թ.)։ == Պատմութիւն == Հայաստանի մէջ «Համալսարան» բառը կար վաղնջական ժամանակներէն ի վեր։ Այն գրանցուած էր մեսրոպատառ առաջին մատեաններու էջերուն եւ պիտի իրականանար։ Համալսարանատենչ հայ երիտասարդները կը թափառէին օտար երկրներու մէջ եւ օտար հողի վրայ կրթութիւն կը ստանային։ Սակայն գալով հայրենի հողի վրայ, անոնք կը ջանային իրենց գիտելիքները մայր հողի վրայ ստեղծելով կրթական օճախներ։ Կը սովորեցնէին այն գիրքերով, որ բերած էին իրենց հետ եւ անանցմով, որ ստեղծած էին իրենք՝ մեր պատմահայր Մովսէս Խորենացին, անոր դասակից Դաւիթ Անհաղթը, հանրագիտակ Անանիա Շիրակացին եւ ուրիշներ։ Սակայն դարեր փայփայած համալսարան անուան համար բախտը ստեղծեց դպրոց մը, որ պիտի բացուէր թաթար-մոնղոլներու տիրապետութեան դժնդակ տարիներուն։ Այդ Սիւնեաց նահանգի Վայոց ձորի մէջ հիմանադրուած դպրոցն էր, որ յետագային պիտի կոչուէր Գլաձորի համալսարան։ Անոր օրրանն էր Գլաձորի կամ Աղբերի վանքը, հիմնադիրը՝ Ներսէս Մշեցին, Մուշ քաղաքէն, որ շնորհաշար Վարդան Արեւելցիի սանն էր։ Այն բացուած է 1280-ականներուն եւ գոյատեւած է 60 տարի։ Դասաւանդուող լեզուն հայերէնն էր եւ սերտօրէն կապուած հայրենի մշակոյթին հետ։ Գլաձորի հովանավոր եղաւ Վայոց ձորի նահանգապետ՝ Պրոշ Իշխան Յաղբագեանը։ Համալսարանը կը գտնուէր Պրոշի իշխանանիստ Արկղունք աւանի մօտ։ Երբ 1284 թ.-ին իր մահկանացուն կնքեց համալասարանի հիմնադիր եւ տնօրէն Ներսէս Մշեցին, Պրոշի յորդորներով տնօրէն դարձաւ Եսայի Նշեցին։ Գլաձորի բարձր դպրոցը ունէր երեք լսարան՝ Եկեղեցական եւ աշխարհիկ դպրութեան լսարան Գրչութեան արուեստի լսարան Խազագիտութեան եւ երաժշտութեան լսարանՅայտնի էր, որ Գլաձորի համալսարան կ՛ընդունուէին, այսօրուան՝ միջնակարգ կրթութիւն ունեցող երիտասարդներ, ուր 6-7 տարի սովորելէ ետք, կը պատրաստէին քննաճառեր եւ կը պաշտպանէին գիտական աստիճանի առաջ։ Գլաձորը այդ ժամանակ մրցակից չունէր եւ այն կը կոչէին «Երկրորդ Աթէնք Պանծալի»։ Այստեղ կու գային սովորելու Հայաստանի հեռաւոր շրջաննեէն եւ հեռաւոր Կիլիկիայէն։ Այստեղ կը դասավանդէին հռչակաւոր ուսուցիչներ՝ Եսայի Նշեցին, Դավիթ Սասնեցին, Թորոս Տարօնացին, հռչակաւոր գրիչ-նակարիչ ճարտարապետ Մոմիկը։ Յատկապէս մեր միջնադարեան մշակոյթին մէջ հին ժամանակներէն ընդունուած է Գլաձոր համալսարրանի գրչական մանրանկարչութեան դպրոցը, որ ճանչցուած է որպէս ինքնուրոյն հոսանքի ՝ բուն Գլաձորեան դպրոց, ուր կ՛իշխէր սեւի եւ ոսկեգոյնի համադրութիւնը։ Գլաձորի ծառայութիւններէն մէկն այն էր, որ այստեղէն սկզբնաւորուեցան նոր դպրոցներ։ Գլաձորի մէջ կրթութիւն ստացած է պատմիչ Ստեփան Օրբելեանը, Յովնան Որոտնեցին, Գրիգոր Տաթեւացին, Խաչատուր Կեչարենցի բանաստեղծը, մեծ ուսվարիչ, գրական գործիչ Յովհաննէս Երզնկացին, տաղանդաւոր վարդապետներ Յովհաննէս Արճիշեցին, Մխիթար Սասնեցին եւ այլն։ Գլաձորի մայրամուտէն յետոյ Եսայի Նշեցիի աշակերտ Յովնան Որոտնեցին փոխադրուելով Տաթեւի վանք այնտեղ համալսարանական կագ ու կանոն ստեղծեց։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագտրութիւններ == == Տե՛ս նաեւ == Գլաձոր (եկեղեցի) Գլաձորի մանրանկարչութեան դպրոց Գլաձորի պատմութեան եւ մշակոյթի անշարժ յուշարձաններու ցանկ (Վայոց ձորի մարզ) Տաթեւի համալսարան

Տպարան Նայիրի

Տպարան ՆԱՅԻՐԻ, == Հիմնադրութիւն == Հիմնուած է Անդրանիկ Ծառուկեանի ջանքերով 1945-ին: Անդրանիկ Ծառուկեան Գոլէճի տպարանին«Տը Պեռնիէ» մակնիշով ձեռնամամուլը գնելով, 1945-ին հիմը կը դնէ իր սեփական տպարանին: Հոգետուն հաստատուած տպարան «Նայիրի»ն՝ իր անունը առած է համանուն գրական ամսագրէն, որուն առաջին քանի մը թիւերը տպագրուած են (Տէր Սահակեան) տպարանը: == Տառատեսակներ == Տպարան «Նայիրի»ն ունեցած է հայերէն ու ֆրանսերէն ճոխ տառատեսակներ,- Գէորգեան, Մեսրոպեան, Արամեան եւ Յոբելեան – ինչպէս նաեւ կտրիչ մեքենայ: == Տպագրական Գործեր == === 1945-ին === ՄԻԱՑԵԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆ «Դաշնակցութիւնը Երէկ եւ այսօր», Հրատ․ Հ․Յ․Դ․– ի Տեղական Կոմիտէի, 36 էջ: ==== 1946-ին ==== ԹՈՒՂԹ ԱՌ ԵՐԵՒԱՆ– Մատենաշար «Նայիրի» թիւ 2: ԿԱՊՈՅՏ ՁԱՅՆ— քերթուածներ, 44 էջ: ՀԱՅԱՍՏԱՆ— բանաստեղծութիւններ, Մատենաշար «Նայիրի» թիւ 1, 60 էջ: ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ– Հնագոյն դարերէն մինչեւ մեր օրերը, Ազգ․ Վարժարաններու բարձր կարգերու համար, հրատ․ Ս․Օ․Խ․–ի Շրջ․Վարչութեան, 320 էջ: ՄԱԼԱՐԻԱ– Ժողովրդական առողջապահական մատենաշար թիւ 1, 26 էջ: ===== 1947-ին ===== ՀԱՅ ՄՏՔԻ ՀԱՐԿԸ ԵՂԵՌՆԻՆ– Մատենաշար «Նայիրի» ամսագրի, թիւ 3, 95 էջ: ՅՈԲԵԼԵԱՆ ՎԵՀԱՓԱՌ Տ․Տ․ԳԱՐԵԳԻՆ Ա․ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ– նուիրուած կաթողիկոսին: 1948-ին ԱՅՐՈՒԱԾ ՔԱՂԱՔԻ ՄԸ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆԸ – Կէնսագրավէպ, Հրատ․ Ուրֆայի Երիտասարդաց Միութեան, 236 էջ: ԱՒԵՏԻՍ ԱՀԱՐՈՆԵԱՆԻ ԽՕՍՔԸ– Իր յոբելեանի առիթով 1930: Հրատ․ ՀՈՄ–ի, 16 էջ: ԴՐՈՆ ԵՒ ԻՐ ԳՈՐԾԸ– Անդրադարձ, հրատ․ Հ․Յ․Դ․–ի Սուրիոյ Կեդր․ Կոմիտէի, 45 էջ: ՀՈՂԸ– Պատմուածքներ, 156 էջ: ՇՈՂԱԿԱՆ– Ընթերցարան, հրատ․ Բերիոյ Թեմին Ուսումնական Խորհուրդին, 104-235 էջ: ====== 1949–ին ====== ԱՆՈՅՇ ԵՒ ԹՄԿԱԲԵՐԴԻ ԱՌՈՒՄԸ– Յովհաննէս Թումանեանի ծննդեան 80 ամեակին առիթով, 24 էջ: ====== 1950–ին ====== ԱԼՊՈՄ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՏՈՀՄԻԿ ՊԱՐԵՐՈՒ– Պատկերազարդ, 16 էջ: ՀԵՔԻԱԹՆԵՐ– Մանկական մատենաշար, 24 էջ: ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆ ԵՐԳԵՐ– 118 էջ: ՔԵՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ ԱՐԴԻ ՀԱՅԵՐԷՆԻ– Հրատ․ Բերիոյ Թեմի Ուսումնական Խորհուրդի, 232 էջ: ====== 1951–ին ====== ԳՈՐԾՆԱԿԱՆ ԱՌԱՋՆՈՐԴ ԽԱՐԱՏՆԵՐՈՒ ԵՒ ՖՐԵԶԱՅԻ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐՈՒ ՀԱՄԱՐ– 239 էջ: ԴՐՈՒԱԳ ՄԸ ՀԵՐՈՍԱԿԱՆ ՉՈՐՔ ՄԱՐԶՊԱՆԷՆ– Վէպ, 20 էջ: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱՇԽԱՐՀԱԳՐՈՒԹԻՒՆ– Պատմական Հայաստան, Կիլիկիա եւ Արդի Հայաստան, 84 էջ: ՀԱՅ ԳՐՈՂՆԵՐ– Կենսագրական գիծեր՝ գրողներու նկարներով, 84 էջ: ՅՈԲԵԼԵԱՆ ՏԻԿ․ ՄԱՐԻ ԱՐՍԼԱՆԵԱՆԻ– 16 էջ: ====== 1953–ին ====== ԲԱՆԱՍՏԵՂԾԸ ԵՒ ԺԱՆ ՕՖԵԼԻԱՅԻ ՆԱՄԱԿՆԵՐԸ– Գրական, 59 էջ: ԾԱՂԿԱՔԱՂ– Դանիէլ Վարուժանի եւ Սիամանթոյի բանաստեղծութիւններէն: ԾԱՂԿԵՓՈՒՆՋ– Հատընտիր էջեր Արշակ Չոպանեանի գործերէն, 32 էջ: ====== 1954–ին ====== ՀԱՅ–ԱՐԱԲ ԲԱՌԱՐԱՆ– 32 էջ: ====== 1955-ին ====== ՀԱՏԸՆՏԻՐ ԷՋԵՐ– Պետրոս Դուրեանէն, 12 էջ: ՊԱՏԿԵՐԱԶԱՐԴ ՄԱՆԿԱԿԱՆ ԱՇԽԱՐՀԱԳՐՈՒԹԻՒՆ– 55 էջ: 1955 Նոյեմբերին, տպարան «Նայիրի»ն վերջպականապէս կը փակուի եւ նոյն տեղը կու գայ տեղական «Էլ Հուրիէ» տպարանը: == Աղբիւրներ == Հայկ Պարիկեան եւ Յովնան վարժապետեան, Պատմութիւն Սուրիոյ Հայ Տպարաններու, Հալէպ 1973, էջ՝ 79-83:

Նիակարա (գետ)

Նիակարա (անգլերէն՝ Niagara River), գետ իւսիսային Ամերիկայի մէջ, որը կը միացնէ Էրի եւ Օնթարիօ լիճերը եւ կը բաժնէ Նիւ Եորք նահանգը Քանատական Օնթարիօ գաւառէն: Երկարութիւնը գրեթէ 56 քմ է, մակերեսը` 665 հազար քմ2: Ջուրի միջին ծախսը 5.9 հազար մ³/ռոպէ է, ծախսի տատանումները` 2,8 հազար մ³/ռոպէ-էն մինչեւ 7,7 հազար մ³/ռոպէ է: Գետը սկիզբ կ'առնէ Էրի լիճէն Պաֆըլօ քաղաքի եւ Ֆորթ Էրիի միջեւ ինկած տարածքին` գերազանցապէս հոսելով հիւսիս: Վերին հոսքը կը բաժնուի երկու վտակներու` ձեւաւորելով Կրանտ Այլընտ (ԱՄՆ-ի տարածքին) եւ Նիւ Այլընտ (Քանատայի տարածքի) կղզիները: Գետի միջին հոսքը կը գտնուի Նիակարայի ջրվէժը: Եղած տուեալներով վերջին 12.000 տարիներու ընթացքին ջրվէժի տարածքը Նիակարայի հոսքով դէպի տեղափոխուած է 11 քմ, հակառակ որ, վերջերս այդ գործընթացը դանդաղեր է. ելեկտրակայաններու կառուցումը նուազեցուցած է ջուրի աւերիչ ուժը: Գետը Օնթարիօ լիճ կը թափուի քանատական Նիակարա օն տը Լեյք (անգլերէն՝ Niagara-on-the-Lake) քաղաքի շրջանի մէջ: Գետի մերձակայքը կր գտնուին հետեւեալ քաղաքները. Պաֆըլօ (Նիւ Եորք) Ֆորտ Էրի (Օնթարիօ) Լուիսթըն (Նիւ Եորք) Նիակարա Ֆոլզ (Նիւ Եորք) Նիակարա Ֆոլզ (Օնթարիօ) Նիակարա օն տը Լեյք (Օնթարիօ) Քուինսթըն (Օնթարիօ) == Պատմութիւն == Նիակարա գետը եւ ջրվէժները Հիւսիսային Ամերիկայէն դուրս յայտնի եղեր են 17-րդ դարէն, երբ Լուի Էնփինը` ֆրանսացի հետազօտող մը, առաջին անգամ տեսաւ այն: Ան գրեց իր ճանապարհորդութիւններու մասին A New Discovery of a Vast Country in America գրքում (1698): Նիակարա գետի տեղամասի մէջ կը գտնուէր Ամերիկայի մէջ արձանագրուած առաջին երկաթուղին: Ատոր միջով կ'անցնէր փայտէ թրամուայ` կառուցուած Ճոն Մոնթրեսթորի` բրիտանացի ոստիկանական ճարտարագէտի կողմէ 1764 թուականին: Նիակարա գետի մօտ տեղի ունեցեր են շարք մը ճակատամարտեր, որոնք կարեւոր նշանակութիւն ունեցեր են ֆրանս-հնդկական եւ Ամերիկայի յեղափոխութեան պատերազմներու ժամանակ: 1812 թուականին Նիակարա գետի մօտ տեղի ունեցեր է Քուիսթընի պատերազմը: Գետը մեծ դեր խաղցեր է Ամերիկայի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ, երբ շատ աֆրո-ամերիկացիներ, խուսափելով ստրկութիւնէն, կտրած են գետը, որ ազատութիւն գտնեն Քանատայի մէջ: «Freedom Crossing» յուշարձանը տեղադրուած է Լեվիսթընի` գետաբերանին` ոգեկոչելու փախչող ստրուկներու խիզախութիւնը եւ տեղի կամաւորներուն, որոնք օգնեցին անոնց գաղտնիօրէն անցնիլ գետը: 1880-ական թուականներուն Նիակարա գետը դարձաւ առաջին ջրային ուղին Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ, որ կ'օգտագործուէր մեծ չափով ջրելեկտրականութիւն ստանալու համար: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Նիակարայի նկարներ Նիակարա գետը եւ իր շրջակայքը Նիակարա գետի տեսարաններ Niagara Falls Public Library (Ont.) Նիակարա գետը Քանատական հանրագիտարանէն (անգլերէն)

Մեսրոպ Եպս. Սարգիսեան

Արաբական Միացեալ Էմիրութեանց (Ա․Մ․Է) եւ Քաթարի Հայոց Թեմի Առաջնորդ' Գերշ․ Տէր Մեսրոպ Եպս. Սարգիսեան: == Գերշ. Տ. Մեսրոպ Եպս. Սարգիսեան ընտրուեցաւ Թեմակալ Առաջնորդ == Շաբաթ, 23 Նոյեմբեր 2019-ին, Արաբական Միացեալ Էմիրութեանց եւ Քաթարի թեմի Ազգային Երեսփոխանական Ժողովը Ազգային Առաջնորդարանին մէջ գումարեց արտակարգ նիստ մը, որուն ընթացքին Թեմիս Կաթողիկոսական Փոխանորդ Գերշ. Տ. Մեսրոպ Եպս. Սարգիսեան միաձայնութեամբ ընտրուեցաւ Թեմակալ Առաջնորդ։ == Կաթողիկոսարանէն ու Դպրեվանքէն ներս վարած պաշտօնները == Հայր Մեսրոպ կուսակրօն քահանայ ձեռնադրուած Է 2006–ին։ Մարտ 2013-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Կաթողիկոս Կաթողիկոսական Փոխանորդ կը նշանակէ Հոգեշնորհ Մեսրոպ Եպս. Սարգիսեանը, Արաբական Էմիրութեանց ու Քաթարի շրջաններուն համար։ Նախքան այդ, Սրբազանը զանազան պաշտօններ վարած է Կաթողիկոսարանէն ու Դպրեվանքէն ներս։ 11 Սեպտեմբեր 2017-ին Նորին Սրբութիւնը կատարեց միջ-եկեղեցական մարզէն ներս նշանակումը՝ Մեսրոպ Եպս. Սարգիսեան Արաբական Ծոցի շրջանի եկեղեցիներու խորհուրդի գործադիր վարչութեան անդամ։ Ան երկար տարիներ եղած է Նորին Սրբութեան գաւազանակիրը, դասատու՝ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան Դպրեվանքէն ներս, Հայ Եկեղեցւոյ Համալասարանական Ուսանողներու Միութեան (Հ.Ե.Հ.Ո.Մ.) եւ Հայ Համալսարանաւարտներու Համախմբման (Հ.Հ.Հ.) հոգեւոր խորհրդատու, ինչպէս նաեւ Երիտասարդական Բաժանմունքի վարիչ։ Վեհափառ Հայրապետին տնօրինութեամբ, Մեսրոպ Եպս. Սարգիսեան նաեւ ուսանած է Լիբանանի պետական եւ Քասլիքի Ս. Հոգի (University of Holy Spirit in Kaslik) համալսարաններէն ներս։ == «Մարդկային Եղբայրութիւն» Խորագրեալ Միջազգային Համագումար == 3 եւ 4 Փետրուար 2019-ին, կազմակերպութեամբ Արաբական Միացեալ Էմիրութեանց պետութեան եւ հովանաւորութեամբ Ֆրանչիսկոս Պապին ու Ալ-Ազհարի Շէյխ Դոկտ. Ահմատ Ալ Թայիպին, «Մարդկային եղբայրութիւն» թեմայով միջազգային համագումար մը տեղի ունեցաւ Ապու Տապիի մէջ։ Համագումարին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետն ու Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւնը ներկայացուցին Թեհրանի Հայոց թեմի առաջնորդ Գերշ. Տ. Սեպուհ Արք. Սարգիսեանն ու Արաբական Միացեալ Էմիրութեանց եւ Քաթարի Թեմի Կաթողիկոսական փոխանորդ Գերշ. Տ. Մեսրոպ Եպս. Սարգիսեանը։ Նշենք, որ Վեհափառ Հայրապետը յատուկ պատգամ մը ղրկած էր համագումարին՝ ընդառաջելով համագումարի կազմակերպիչներու փափաքին։ == Արաբական Ծոցի Երկիրներու Եկեղեցիներու Խորհուրդի Տարեկան Համաժողով == Այս տարի հաւաքը տեղի ունեցաւ Յունուար 28-29, 2020, Քուէյթի մէջ, ուր Յոյն Ուղղափառ եկեղեցին հիւրընկալեց աւելի քան երեսուն եկեղեցական առաջնորդներ Ծոցի տարբեր երկիրներէն։ Յայտագիրը ընդգրկեց Խորհուրդը տարբեր աշխատանքներու տեղեկագիրը, եկեղեցական կեանքի մասին մանրամասնութիւններ, ինչպէս նաեւ՝ յատուկ աղօթք մատուցուեցաւ շրջանի եւ աշխարհի խաղաղութեան համար։ Հայկական ներկայութիւնը միշտ ալ եղած է աշխուժ այս Խորհուրդին մէջ։ Այս տարուան տարեժողով-հաւաքին իրենց մասնակցութիւնը բերին Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններու եւ Քաթարի Հայոց Թեմի առաջնորդ՝ Գերշ.Տ. Մեսրոպ Եպս. Սարգիսեանը, Քուէյթի իւ շրջակայից Հայոց Թեմի առաջնորդ՝ կաթողիկոսական Փոխանորդ Հոգշ.Տ.Պետրոս Վրդ. Մանուէլեանը եւ հոգեւոր հովիւ Արժ.Տ.Արտակ Ա. Քհնյ. Քէհեայեանը եւ Արաբական Ծոցի Աստուածաշունչի Ընկերութեան Ընդհանուր Քարտուղար Դոկտ. Հրայր Ճէպէճեան Խորհուրդը ունի նաեւ իր կեդրոնական վարչական ժողովը։ 2020 տարեշրջանի համար, կեդրոնական ժողովի ատենապետ ընտրուեցաւ Գերշ. Տ. Մեսրոպ Եպս.Սարգիսեանը։ == Աղբիւրներ == ԳԵՐՇ. Տ. ՄԵՍՐՈՊ ԵՊՍ. ՍԱՐԳԻՍԵԱՆ ԸՆՏՐՈՒԵՑԱՒ ԱՐԱԲԱԿԱՆ ՄԻԱՑԵԱԼ ԷՄԻՐՈՒԹԵԱՆՑ ԵՒ ՔԱԹԱՐԻ ԹԵՄԻ ԱՌԱՋՆՈՐԴ Երեքշաբթի, 14 Յունուար 2020-ին Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ համալիրի մուտքին Պրն. Նախագահը դիմաւորուեցաւ Թեմի Առաջնորդ՝ Գերշ. Տ. Մեսրոպ Եպս. Սարգիսեանի, հոգեւորական դասուն եւ Ազգային իշխանութեան կողմէ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱԺՈՂՈՎ ԱՆԹԻԼԻԱՍԻ ՄԱՅՐԱՎԱՆՔԻՆ ՄԷՋ 18 February 2019 «ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅ-ԻՍԼԱՄ ԵՐԿԽՕՍՈՒԹԻՒՆԸ ՄԵՐ Ս. ԱԹՈՌԻՆ ԱՐՏԱՔԻՆ ՅԱՐԱԲԵՐՈՒԹԵԱՆՑ ԿԱՐԵՒՈՐ ՄԱՐԶԵՐԷՆ ՄԷԿՆ Է» Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԱՐԱՄ Ա. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ 30 January 2019 Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԱՐԱՄ Ա. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԿԱՏԱՐԵՑ ՆՈՐ ՆՇԱՆԱԿՈՒՄՆԵՐ ՄԻՋ-ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ՄԱՐԶԷՆ ՆԵՐՍ 11 September 2017 «ՄԱՐԴԿԱՅԻՆ ԵՂԲԱՅՐՈՒԹԻՒՆ» ԽՈՐԱԳՐԵԱԼ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱԳՈՒՄԱՐ 05 February 2019 «ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅ-ԻՍԼԱՄ ԵՐԿԽՕՍՈՒԹԻՒՆԸ ՄԵՐ Ս. ԱԹՈՌԻՆ ԱՐՏԱՔԻՆ ՅԱՐԱԲԵՐՈՒԹԵԱՆՑ ԿԱՐԵՒՈՐ ՄԱՐԶԵՐԷՆ ՄԷԿՆ Է» Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԱՐԱՄ Ա. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ 30 January 2019 Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Կաթողիկոս Կաթողիկոսական Փոխանորդ կը նշանակէ Հայր Մասիսը և Հայր Մեսրոպը 30 December 2013 Արաբական Ծոցի Երկիրներու Եկեղեցիներու Խորհուրդի Տարեկան Համաժողով ՀԱՅ ԵԿԵՂԵՑԻՆ ԿԸ ՄԱՍՆԱԿՑԻ ԾՈՑԻ ԵՐԿԻՐՆԵՐՈՒ ԵԿԵՂԵՑԻՆԵՐՈՒ ԽՈՐՀՈՒՐԴԻ ՏԱՐԵԿԱՆ ԺՈՂՈՎԻՆ

Քենիա

Քենիա (պաշտօնապէս՝ Քենիայի հանրապետութիւն սուահիլերէն՝ Jamhuri ya Kenya Kenya), պետութիւն մըն է Ափրիկէի արեւելքին: Տարածքի մեծութեամբ աշխարհին 47րդն է, բնակչութեան թուաքանակով՝ 33րդը, Բրիտանական համագործակցութեան անդամ է։ Դրամական միաւորն է քենիական շիլլինկը։ == Ընդհանուր Տեղեկութիւններ == Բնակչութեան կենսամակարդակը ցածր է, աշխարհին վրայ՝ 128րդը։ Քենիայի ամենաբարձր լեռն է Քենիան (5199 մ), Ափրիկէի բարձրութեամբ երկրորդն է։ Միւս բարձր լեռներն են՝ Ապերտերը, Մաուն, Էլկէյոն։ Քիչ չեն հրաբուխներով շրջապատուած իջուածքները։ Ջուրի պաշարները կը կազմեն երկրի տարածքի 2 %-ը։ Այնտեղ է Վիքթորիա քաղցրահամ լիճը, որը մակերեսի մեծութեամբ Ափրիկէին մէջ առաջինն է, աշխարհին վրայ՝ երկրորդը։ == Պատմական Տեղեկութիւններ == === Անկախացում 1963-ին === Բնիկ քենիացիներու օրէնսդիր մարմնի առաջին ուղղակի ըտնրութիւնները կայացած են 1957-ին: Թէեւ պրիթանացիները յոյս ունէին յանձնել իշխանութիւնը տեղացի «չափաւոր» մրցակիցներուն, կառավարութիւնը ձեւաւորեցաւ Ճոմոյ Քէնեաթայի գլխաւորած ՔԱԱՄ Քենիայի ափրիկէական ազգային միութիւնը (անգլերէն՝ Kenya African National Union (KANU)): Քենիայի գաղութային վիճակի վերջը եկաւ 12 Դեկտեմբեր 1963-ին՝ անկախութեան հետ միասին: Միացեալ թագաւորութիւնը զիջեց Քենիայի վրայ ունեցած իր գերիշխանութիւնը: Զանզիպարի սուլթանը տուաւ իր համաձայնութիւնը, որ Քենիան պիտի ըլլայ ինքնիշխան, անկախ երկիր մը: Միաժամանակ, Քենիայի բանակը յաղթեցաւ Շիֆթայի պատերազմը սոմալիացիներուն դէմ, որ կ'ուզէին Սոմալիոյ միացուցել իրենց ցեղակիցները: 1967-ի Հոկտեմբերին կնքուեցաւ կրակի դադարեցման համաձայնագիր, սակայն խաղաղութեան հարաբերական անկայունութիւնը պահպանուեցաւ մինչեւ 1969 թուականը: Հետագայ ներխուժումներէն ապահովագրուելու համար 1969-ին Քենիան կնքեց դաշնագիր Եթովպիոյ հետ, որն ոյժին մէջ է մինչեւ հիմա: 12 Դեկտեմբեր1964-ին հռչակուեցաւ Քենիայի հանրապետութիւնը եւ Ճոմոյ Քենեաթան դարձաւ երկրին առաջին նախագահը: 1978-ին անոր մահէն ետք նախագահ դարձաւ Դանիէլ արափ Մոին պահպանեց ըլլալով 1979, 1983 եւ 1988 թուականներու ընտրութիւններու անընդդիմադիր թեկնածու: 1983 թուականի ընտրութիւնները կայացան մեկ տարի աւելի շուտ եւ ուղղակի արդիւնք էին 2 Օգոստոս 1982 թուականի չյաջողած ռազմական յեղաշրջումի: == Աշխարհագրական Տուեալներ == Քենիան կը տարածուի հասարակածէն հիւսիս եւ հարաւ՝ հիւսիսային 5րդ եւ հարաւային 5րդ զուգահեռականերու եւ արեւելեան 34° եւ 42° միջօրէականներու միջակայքին։ Հարաւ-արեւելքին ափերը կ'ողողէն Հնդկական ովկիանոսի ջուրերը: Անիկա սահմանակից է հարաւէն եւ հարաւ-արեւմուտքէն Թանզանիոյ, արեւմուտքէն Ուկանտային, հիւսիսին Եթովպիոյ եւ հիւսիս-արեւմուտքին՝ Սոմալիոյ: Տարածքը 581 309 քմ2 է եւ բնակչութիւնը՝ 48 միլիոն՝ 2017 Յունուարի դրութեամբ: Որոշ միջազգային առեւտրային կազմակերպութիւններ Քենիան կը դասակարգեն որպէս Ափրիկէական Մեծ եղջիւրին մաս մը:, նաեւ հիմնադիր անդամն է Արեւելեան ափրիկէական ընկերակցութեան: Քենիան ունի տաք եւ խոնաւ արեւադարձային քլիմա իր Հնդկական ովկիանոսի ափամերձ շրջանին: Մայրաքաղաք Նայրոպիին շուրջ սաւաննաներուն քլիման աւելի սառն է, առաւելաբար Քենիա լերան շուրջ, որ մշտապէս գագաթներուն ունի ձնածածկոյթ: == Կառավարում Եւ Քաղաքականութիւն == Քենիան նախագահական ներկայացուցչական կառավարումով ժողովրդավարական երկիր մըն է: Նախագահը ե՛ւ պետութեան, ե՛ւ կառաւարութեան գլխաւորն է: Գործադիր իշխանութիւնը կ'իրականացուի կառավարութեան միջոցաւ: Օրէնսդիր իշխանութիւնը ներկայացուած է կառավարութեան եւ Ազգային ժողովի ու նաեւ՝ Սենատի մէջ: Դատական համակարգն անկախ է օրէնսդիրէն եւ գործադիրէն: Նախկին նախագահ Տանիէլ արափ Մոիի օրոք կար նահանգստութիւն դատական համակարգին միջամտելու համար: Քենիան ցածր դասակարգում ունի Transparency International քոռումփացուածութեան ընկալման սանդղակով: 2012-ի ընդհանուր 176-ի շարքին երկիրը տեղակայուած էր 139րդին: Դեկտեմբեր 2002-ին Քենիային մէջ կայացան ժողովրդավարական եւ բաց ընտրութիւններ, որը առաւելապէս ազատ եւ արդար գնահատած են միջազգային դիտորդները: 2002-ի ընտրութիւնները նշուած են որպէս կարեւոր շրջադարձային կէտ մը Քենիայի ժողովրդվարական զարգացման համար անկախացումէն ի վեր: Մուաի Քիպաքիի նախահահութեամբ նոր կառավարող կոալիթիոնը խոցտում ըրաւ ջանքերը կեդրոնացնիլ տնտեսական եւ կրթութեան զարգացման վրայ եւ կոռուփթիոնի դէմ պայքարի: Քանի մը խոստումներ անիկա իրկանացուց: Տարրական կրթութիւնն անվճար է: == Տնտեսութիւն == Մարդկային զարգացման գործակիցը Քենիայի համար 0.555 է, աշխարհի 186-էն՝ 145րդն է: 2005-ի դրութեամբ, քենիացիներու 17.7%-ը կ'ապրէ օրական $1.25-էն պակասով: 2017-ին, Համաշխարհային դրամատունը գործարարութեան մատչելիութեան ցուցանիշով Քենիան դասակարգած է 92րդը: Կարեւոր գիւղտնտեսական բնագաւառը ամենավատ զարգացածն է եւ անարդիւնաւետը, որ ներգրաւած է աշխատոյժի 75%-ը համեմատած զարգացած երկիրներու 3%-ի հետ: Տնտեսութիւնն զգալիորէն ընդլայնուած է, ինչին նպաստած է զբօսաշրջութեան բնագաւառի, բարձրագոյն կրթութեան հեռուստահաղորդակցութեան բարձր ցուցանիշները եւ գիւղտնտեսութեան ընդունելի 2015-ի ետերաշտային արդիւնքները, յատկապես կենսական կարեւոր թէյի բնագաւառին: 2007-ին Քենիայի տնտեսութիւնն աճած է 7%-էն պակասով եւ անոր արտաքին պարտքը կտրուկ պակսեցաւ: Սակայն, սա իրավիճակը կտրուկ փոխուեցաւ 2007 Դեկտեմբերի վիճելի ընտրութիւններէն ետք, որուն հետեւեցաւ երկիրը պատած քաոսը: Մեկ տասնամեակ անց ներկայիս հեռուստահաղորդակցութիւնը եւ դրամային աշխուժութիւնը կը ներառէ ՀՆԱ-ի 62%-ը: ՀՆԱ-ի 22%-ը կուգայ գիւղտնտեսութենէն, որուն մէջ զբաղած է աշխատոյժի 75%-ը: Բնակչութեան մի փոքր մասը կը ստանայ պարենային օգնութիւն: Արտահանման կարեւոր ճիւղ մըն է մանածագործական արտադրանքը, որը կը կազմէ $400 միլիոն տարեկան: == Ծանօթագրութիւններ ==

Մարկոս Քհնյ. Տէր Գասպարեան

Տէր Մարկոս Քհնյ. Տէր Գասպարեան (1833-1905)- Աւաղանի անունով Գէորգ, որդի Տէր Գասպար քահանայի, ծնած է 1833-ին, Հալէպ: Նախնական կրթութիւնը կը ստանայ տեղւոյն Ազգ. Վարժարանը, զոր աւարտելէ ետք կը մեկնի Երուսաղէմ եւ Ս. Յակոբեանց Վանքին մէջ կը ստանայ եկեղեցական ուսում։ Ապա, կը վերադառնայ ծննդավայր եւ ծնողաց օգտակար դառնալու համար կը հետեւի ոսկերչութեան։ Տարիներու աշխատանքով նիւթական վիճակը բարելաւելէ ետք, կը պատրաստուի ամուսնութեան։ Իր կեանքի ընկերը կ'ընտրէ Պրն. Յովհաննէս Նահասի քոյրը՝ Մէննուշը, որուն հետ կը պսակուի Ս. Քառասնից Մանկանց Եկեղեցւոյ մէջ։ Հետագային կ՚ունենայ չորս զաւակներ՝ Միքայէլ,Իսկէնտէր, Ռզգալլա եւ Եօրկաքի։ Իր կրօնական պատրաստութիւնը, եկեղեցասիրութիւնն ու լաւ վարքն ու բարքը նկատի առնելով, Բերիոյ Թեմի նորընտիր Առաջնորդ՝ Տ, Մկրտիչ Արք.Քէֆսիզեան(հետագային Կաթողիկոս Մեծի Տանն Կիլիկիոյ) զինք կը կոչէ քահանայութեան։ Պարտն ու պատշաճ բոլոր կարգադրութիւնները կատարելէ ետք, իր ձեռնադրութիւնը տեղի կ՚ունենայ ձեռամբ Տ. Մկրտիչ Արք»՝ Իէֆսիզեանի, Ս.Քառասնից Մանկանց եկեղեցւոյ մէջ, 14 Փետրուար 1871-ին, եւ կը վերակոչուի Տէր Մարկոս, օծակից ունենալով Տէր Մատթէոս քհնյ. Տէր Գէորգեանր։ Քաոասնօրեայ պատրաստութեան շրջանը օծակիցին հետ եկեղեցւոյ մէջ անցրնելէ Առաջնորդին տնօրինութեամր կը նշանակուի Ս. Քառասնից Մանկանց եկեղեցւոյ հոգեւոր հովիւ; Իրեն կր արաի շատ սահմանափակ թիլով ծխական ընտանիքներ։ Աոանց դժպոհանրի կր կապուի եկեղեցիին ու ժոդովուրղին։ Շնորհիւ բնատուր իր վարչակւսն կարողութեան ու ճկունութեանց շուտով զինք կը գտնենք պատուաբեր դիրքերու վրայ։ Նախ կ'ընտրուի կրօնական Ժողովի եւ ապա՝ Գաւառական Ժոդովի անդամ։ Վարչական պաշտօններուն մէջ դուդարերած է ողջմտութիւն ու ժողովականի փորձառութիւն եւ րնղանակաթիւն։ Իր քաջ արարախօսութեանդ պարկեշտութեան ու խոհական վարուեքակերպին ապաւինելովդ Մկրտիչ նորրնտիր Կաթողիկոսը առաքած է Տէր Մարկոսը Ղնէյէի հայկական գիւղր առժամեայ հովւական ծառայութեամբ եւ միաժամանակ ղինք քիաղօրելովդ որ Պր.Կարապետ ճամճեանի հետ քննէ Աթոռապատկան ձիթաստանի հաշիւներր։ Իրեն վստահուած պարտականութիւնը յաջողութեամբ կատարելէ ետք, Տէր Հայրը իր սահուն արաբերէնով ու յարատեւ աշխատանքով յաջողած է տեղւոյն հայ գիւղացիներուն յատինադաւանութեան յարիլր մասամփ արգիլել ու ոմանք հայ եկեղեցւոյ ծոցը վերադարձնել։ Բաղմանդամ րնտանիքի հայր այս նուիրեալ քահանան անբաւարար ծուխեր ունենալուն պատճաոով ապրած է նիւթական շատ համեստ պայմաններու մէջ, այնքան որ, չէ կրցած հասնիլ տան պէտքերուն։ Աղքատութիւնր զինք ստիպած է ոչ հայկական թաղերր բնակիլ աժանագին տան վարձքով։ Իր քահանայական պարտաւորութիւններր կատարելը ետք, աղատ Ժամերուն ոսկերչութեամբ զրաղած ու հազիւ զաւակներուն ապրուստը ապահոված է։ Հակառակ կրած նեղութիւններուն, զրկանքներուն, ոչ միայն ինք՝ այլեւ իր ամրողջ գերդաստանը միշտ հաւատարիմ մնացած են Հայց. Առաքելական Եկեղեցւոյ եւ օտարադաւան հոսանքներուն դէմ պայքարած ու տէր եւ պաշտպան հանդիսադաձ են մեր ազգային եկեղեցական սրբութիւններուն ու Առաջնորդարանին։ Տէր Մարկոս վախճանած է 1905-ին, եօթանւսսուն երկու տարիքին։ Թաղման կարգն ու վերջին օծման արարողութիւնր տեղի ունեցած է Ս.Քառասնից Մանկանց եկեղեցւոյ մէջ։ Մարմինը ամփոփուած է եկեղեցւոյ բակին մէջ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Ահարոն (անձնանուն)

Ահարոն, հայկական արական անուն։ Ըստ «Հայկազեան բառարան»ի առաջացած է եբրայերէն՝ լեռնական, ուսուցանող կամ գիտցող բառերէն, որմէ եկած է Ահարոնեան մականունը։ Իսկ կրճատ ձեւն է Հարոնը։ Այսօր եւս օգտագործուող անուն է։ == Ահարոն անունը կրող յայտնի անձնաւորութիւններ == Ահարոն Ադիբեկեան == Ծանօթագրութիւններ ==

5 Սեպտեմբեր

5 Սեպտեմբեր, տարուան 248-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 249-րդ) օրն է։ == Դէպքեր == 1988. Փարիզ-Պերսիի Օմնիսփոր մարզադաշտին մէջ տեղի կ՛ ունենան Մարդու Իրաւունքներ, Հի՛մա շարժումին նուիրուած համաշխարհային շրջապտոյտին բ․ եւ գ․ համերգները == Ծնունդներ == 1841, Սմբատ Շահազիզ, բանաստեղծ, հրապարակախօս եւ մանկավարժ (մահ․՝ 1901)։ == Մահեր == 1915, Սուրէն Նշանեան, հայ բժիշկ (ծն.՝ 1882)։ == Տօներ ==

Թռչնիկ

Թռչնիկ, ամսօրեայ, այնուհետեւ՝ կիսամսեայ հանդէս։ Հրատարակուած է 1861 - 1862-ին, Կոստանդնուպոլսոյ մէջ։ Խմբագիր-տնօրէն՝ Դ. Պալեան։ Հարած է հայ հասարակական մտքի պահպանողական թեւին։ Միջանկեալ դիրք գրաւած է «Մեղուի» եւ «Արեւելեան դար»-ի բանակռուին մէջ։ Մասնակցած է գրաբար-աշխարհաբար բանավէճին՝ յօգուտ աշխարհաբարի։ Տպագրած է բանաստեղծութիւններ, աշխարհագրական, բնագիտական, առողջապահական յօդուածներ, խորհուրդներ մանուկներուն, զուարճալի պատմութիւններ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Կարապետ Շահնազարեան

Կարապետ Շահնազարեան (1814, Համադան, Իրան - 1865, Պոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն), մշակութային, ազգային եւ եկեղեցական գործիչ։ == Կնսագրութիւն == Կարապետ վարդապետ ծնած է 1814-ին, Իրանի Համատան քաղաքը։ Ուսումը ստացած է Մոսկուայի Լազարեան ճեմարանին մէջ։ Եղած է Թիֆլիսի Ներսիսեան վարժարանին վերատեսուչը։ 1849-ին փոխադրուած էր Պոլիս, ուր ազգային, հասարակական ու եկեղեցական բեղուն գործունէութիւն ունեցած էր։ 1855-ին փոխադրուած է Փարիզ, ուր հիմնած է տպարան եւ հրատարակած՝ հայ մատենագիրներու երկերը։ 1862-ին եղած է Մանչեսթըրի հոգեւոր հովիւը եւ հրատարակած՝ Երկրագունդ թերթը։ 1865-ին Պոլսոյ մէջ վախճանած վարդապետը բաւական կոկիկ գումար մը աւանդ ձգած էր՝ զայն կտակելով կրթական գործին եւ վարժարանի մը կառուցման։ Հեղինակ է «Դաշանց թղթոյ քննութիւն ու հերքումն» (1862), «Ուսումն քրիստոսական հաւատոց․․․» (1869), «Ծրագիր պատմութիւն Հայաստան աշխարհին եւ տեսութիւն հին Հայաստանի եւ նրա այժմեան վիճակին վրայ» (ֆրանսերէն, հայերէն հրատարակութիւն, 1863) եւ այլ աշխատութիւններու։ ­Շահ­նա­զա­րեան ­Վար­դա­պետ կը վախ­ճա­նի 1865-ի Օ­գոս­տոս 29-ին, ­Պոլ­իս։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Հայկական Թուային Համակարգ

Հայկական Թուային Համակարգ, հնագոյն թուային համակարգ մըն է հիմնուած հայերէնի այբուբենի գլխագիրերուն (մեծատառեր) վրան։ Այս համակարգին մէջ զէրօն չի գործածուիր, տառերուն արժէքները (իրար քով գրուած) կը գումարուէին իրար։ Այս համակարգը նոյն յունական ու եբրայերէին թուային համակարգերուն պէս կը գործէ։ Այսօր Հայաստանի մէջ, եւ աշխարհասփիւռ հայերուն կողմէն կը գործածուին արաբական արեւմտեան թուանշանները, հայկական թուային համակարգին գործածութիւնը քիչ թէ շատ կը նմանի անգլերէնի մէջ հռովմէական թուանշաններու գործածութեան, օրինակի համար «Գարեգին Ա» կը նշանակէ «Գարեգին Առաջինը», անգլերէնով կը գրուի «Garegin I»։ Կամ օրինակի համար Պէնէտիքթոս 16-րդ գրելու համար կը գործածուին Ժ (10) եւ Զ (6) տառերը՝ «Պէնէտիքթոս ԺԶ» (լատիներէն`Benedictus XVI)։ Երբ հայերէնի այբուբենին վերջին երկու տառերը՝ «Օ»-ն եւ «Ֆէ»-ն ԺԲ (12-րդ դարուն) աւելցուեցան, արդէն արաբական թուանշանները որդեգրուած էին հայերուն կողմէն, ատոր համար ալ անոնց թուային արժէք վերագրուած չէ։ Ի սկզբանէ Մեսրոպ Մաշտոցին այբուբէնը միայն 36 տառ կը պարունակէր, Ֆէին փոխարէն կը գործածուէր «Փիւր / փիւր» տառը, «Օ»-ին փոխարէն կը գործածուէին կամ «Ո»-ն եւ կամ «ԱՒ / աւ» տառերը իրար միացած։ == Գործածութեան Կերպը (Ալկորիթմը) == Հայկական թուային համակարգէն թիւեր կարելի է ստանալ պարզ գումարումով մը։ Հայկական թուանշանները կը գրուին ձախէն աջ, ինչպէս Հայերէնի Այբուբենը, մեծ թիւը ներկայացնող տառը կը գրուի ձախ կողմը, փոքր թիւը ներկայացնող տառը կը գրուի աջ կողմը։ Օրինակներ` ՌՋՀԵ = 1975 = 1000 + 900 + 70 + 5 ՍԻԳ = 2023 = 2000 + 20 + 3 ՍՄԻԲ = 2222 = 2000 + 200 + 20 + 2 ՍԴ = 2004 = 2000 + 4 ՃԻ = 120 = 100 + 20 Ծ = 50 === Տասը Հազարէն բարձր թիւերը === 9999-էն (ՔՋՂԹ) աւելի մեծ թիւեր ստանալու համար կը գործածուին նոյն տառերը բայց իրենց վրայ հորիզոնային գիծ մը գծելով։ Այդ տառը (որ կը գործածուի որպէս թուանշան) որուն վրայ գծիկ կայ կը բազմապատկուի տասը հազարով։ Օրինակ՝ Ա (վրան գծիկ) = 10000 Ջ (վրան գծիկ) = 9000000Ասի կը նմանի Հռովմէական թուանշաններուն ուր տառին վրայ գծուած գծիկը իր արժէքը կ՛աւելցնէ հազարով, ի տարբերութիւն Հայերէնի տաս հազարին։ == Ծանօթագրութիւններ ==

1647 թուական

1647 թուական, ոչ նահանջ տարի, 17րդ դարու 47րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1647 ծնունդներ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1647 մահեր

Սան Ֆրանսիսքոյի Հայերը

Սան Ֆրանսիսքոյի մէջ հայեր բնակութիւն հաստատած են Ժթ. դարու 80-90-ական թուականներուն։ 1912-ին անոնց թիւը 150 էր։ Համայնքը սկսած է ստուարանալ Ա. համաշխարհային պատերազմէն ետք։ 1924-ին Սան Ֆրանսիսքոյի (Օքլենտի (Օakland) եւ Պըրքլիի մէջ) բնակած է 1500 հայ։ Հայերու հոսքը շարունակուած է մինչեւ Բ. համաշխարհային պատերազմ եւ անկէ ետք։ 1962-ին Սան Ֆրանսիսքոյի եւ անոր արուարձաններուն (Սան Մաթէօ (San Mateo), Ռետուուտ Սիթի (Redwood City), Սան խօսէ (San Jose), Պըրքլի (Berkeley) , Սանթա Ռիչմոնտ (Santa Richmond) են) բնակած է 6 հազար հայ, 1970-ական թուականներու սկիզբը՝ շուրջ 10 հազար, 1983-ին՝ 25 հազար։ 2003-ի տուեալներով Սան Ֆրանսիսքոյի եւ շրջակայքի հայերու թիւը շուրջ 100 հազար է։ == Սկզբնական շրջան == Առաջին հայ բնակիչներու մեծ մասը վասպուրականցիներ էին, խարբերդցիներ եւ պիթլիսցիներ: Զբաղած են դերձակութեամբ, խոհարարութեամբ, գորգավաճառութեամբ, ծաղկավաճառութեամբ։ Հետագայ տարիներուն հայերը աստիճանաբար ընդգրկուած են քաղաքին հասարակական, տնտեսական եւ մշակութային կեանքի տարբեր ոլորտներուն մէջ։ == Գործող կազմակերպութիւններ == Համայնքին ազգային հասարակական կեանքը կազմակերպուած է հայկական գործունէութեամբ զբաղող զանազան միութիւններու կողմէ։ Ի. դարու սկիզբէն գործած են հայ ազգային կուսակցութիւններու տեղական կազմակերպութիւնները, Ամերիկահայ քաղաքացիներու լիկայի, Ամերիկահայ իրաւանց խորհուրդի, Ամերիկահայ ճարտարագէտներու եւ գիտնականներու ընկերութեան, Քալիֆորնիոյի ամերիկահայ բժշկական միութեան, հայ դատի յանձնախումբի, ինչպէս նաեւ ՀԲԸՄ-ի, ՀՕՄ-ի, ՀՄԸՄ-ի, հայրենակցական միութիւններու, Թէքէեան, Համազգային եւ այլ մշակութային միութիւններու մասնաճիւղերը։ == Հասարակական կեանքը == Սան Ֆրանսիսքոյի եւ արուարձաններուն մէջ կը գործեն հայ առաքելական Ս.Գրիգոր Լուսաւորիչ (1925-էն), Ս. Յովհաննէս Մկրտիչ (1941-էն, ունի տիկնանց օժանդակ մարմին), Ս. Վարդան (1932-էն), աւետարանական Գողգոթա (1926-էն) եւ Թեթըլ (1933-էն) եկեղեցիները։ Կան սակաւաթիւ հայ կաթոլիկներ։ Հայկական Եկեղեցիներուն կից կը գործեն կիրակնօրեայ կամ երեկոյեան դպրոցներ։ 1980-ին բացուած է Նորակառոյց Հայ կեդրոնը՝ սրահով եւ Գռուզեան-Զաքարեան վասպուրական ամէնօրեայ վարժարանով։1994-էն Պըրքլիի համալսարանին մէջ կը գործէ Ուիլիամ Սարոյեանի անուան հայագիտական ամպիոնը։ 1924-1995 թուականներուն հրատարակուած է «Ծիածան» ամսաթերթը։ 1921-ին հիմնուած է «Մասիս» ակումբը, որ ունեցած է թատերախումբ։ 1960-ական թուականներուն սկիզբը ստեղծուած է հայ տրամաթիք թատերախումբը (գործած է 16 տարի): Այժմ կը գործադրէ «Կռունկ» պարախումբը, Նիկոլ Աղբալեան գրադարանը եւ թատերախումբը։ Ունեցած են հայկական ռատիոժամ։

Ահմետ Քարամէ

Ահմետ Քարամէ (28 Փետրուար 1944(1944-02-28), Թրիփոլի, Լիբանան - 5 Յուլիս 2020(2020-07-05), Պէյրութ, Լիբանան), Լիբանանի նախկին նախարար եւ երեսփոխան։ Ահմետ Քարամէ ծնած է Թրիփոլի, 1944-ին: Ռաշիտ Քարամէի եւ Օմար Քարամէի զարմիկը : 1996-ի եւ 2009-ի երեսփոխանական ընտրութիւններուն յաղթանակ արձանագրած է: 2011-ին` իբրեւ պետական նախարար, մաս կազմած է, նախկին վարչապետ Նեժիպ Միքաթիի կառավարութեան: == Ծանօթագրութիւններ ==

Արի Կիրակոս Մինասեան Վարժարան

Արի Կիրակոս Մինասեան վարժարան (անգլ.՝ Ari Guiragos Minassian (AGM) Armenian School), ամենօրեայ հայկական վարժարան։ Հիմնուած է 1986-ին, Քալիֆորնիոյ Սանթա Անա քաղաքին Ս. Քառասնից մանկանց եկեղեցւոյ հոգաբարձուներուն նախաձեռնութեամբ։ == Պատմութիւն == Ունի նախադպրոցական (մանկապարտէզ) եւ միջին բաժիններ (մինչեւ Զ. դասարանի երեխաներու կրթութիւն)։ Դասաւանդուող պետական ծրագիրին զուգահեռ կ'ուսուցանուին հայոց լեզու, պատմութիւն, կրօն եւ երգ։ Կը գործեն մարզական խումբեր, երգչախումբ, պարախումբ։ Կը հրատարակէ տեղեկագիրք եւ տեղեկատու-պարբերաթերթ։ 2005-էն ի վեր, Արի Կիրակոս Մինասեան վարժարանը ընդունուած է Դպրոցներու եւ Քոլէճներու Արեւմտեան Միութեան (WASC) կողմէ։

Ատուր Գապագեան

Ատուր Գապագեան, (1895, Այնթէպ, Հալէպի գաւառ, Հալէպի Վիլայէթ, Օսմանեան Կայսրութիւն - 22 Ապրիլ 1972(1972-04-22)), Հ.Մ.Ը.Մ.ի Հալէպի մասնաճիւղին գլխաւոր հիմնադիրը։ Ծնած է 1895-ին, Այնթապ։ Ծնած օրն իսկ մահացած է իր մայրը։ Նախնական ուսումը ստացած է Կեսարիոյ Ս. Կարապետ Վանքին մէջ, որմէ ետք յաճախած է իր ծննդավայրին Այնթապ Քոլէճը։ 1915-ին, Հայկական Ցեղասպանութեան ժամանակ գաղթած է Համայի շրջան։ 1918-ին, Ցեղասպանութենէն փրկուած՝ կը վերադառնայ Այնթապ։ Տարի մը ետք, ուսումնատենչ երիտասարդը կը մեկնի Պէյրութ՝ հետեւելու Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանի ատամնաբուժական ճիւղին։ 1924-ին, վկայուելէ ետք, Ատուր Գապագեան կը վերադառնայ Հալէպ եւ մինչեւ Պէյրութ տեղափոխութիւնը կը հանդիսանայ Սուրիոյ ազգային կեանքի ամէնէն տիրական դէմքերէն մէկը։ Այսպէս, 1925-ին, Հ.Մ.Ը.Մ.ի Պէյրութի նորակազմ մասնաճիւղը իրեն կը դիմէ՝ Հալէպի մէջ Հ.Մ.Ը.Մ.ի մասնաճիւղ մը հիմնելու համար։ Դիմումին ընդառաջելով, Ատուր Գապագեան իր տան մէջ խորհրդակցութեան մը կը հրաւիրէ մինչ այդ Հալէպի մէջ գործող մարզական միութիւններն ու խումբերը (Համազասպ, Ուսումնասիրաց, Կայծակ, Տալւորիկ եւ Արարատ)։ Կը ներկայանան առաջին չորս միութիւններու ներկայացուցիչները եւ կ'որոշեն հանդիպիլ երկրորդ անգամ։ Երկրորդ հանդիպումին, 1 Նոյեմբեր 1925-ին, կը ներկայանան Համազասպ, Կայծակ եւ Տալւորիկ միութիւններու ներկայացուցիչները միայն եւ տեղւոյն վրայ իրենք զիրենք լուծուած յայտարարելով առժամեայ մարմինի մը կը վստահին Հ.Մ.Ը.Մ.ի մասնաճիւղի մը հիմնադրութեան պարտականութիւնը։ Հ.Մ.Ը.Մ.-ի Հալէպի մասնաճիւղին իմնադրութիւնը կը կատարուի 17 Նոյեմբեր 1925-ին եւ վերոյիշեալ երեք միութիւններու 48 անդամները կ'արձանագրուին Հ.Մ.Ը.Մ.-ի Հալէպի մասնաճիւղի անդամ։ Անոնք կ'ընտրեն իրենց անդրանիկ վարչութիւնը՝ ատենապետութեամբ եղբ. Լուտեր Մասպանաճեանի։ 1948-ին, Ատուր Գապագեան կը հաստատուի Պէյրութ, Լիբանան։ 29 տարեկանէն սկսեալ եւ մինչեւ 1960-ական տարիներ, ան մաս կը կազմէ ՀՅԴ Սուրիոյ եւ Լիբանանի Կեդրոնական Կոմիտէներուն։ Կը մասնակցի ՀՅԴ 15-րդ, 16-րդ, 18-րդ եւ 19-րդ Ընդհանուր Ժողովներուն։ 1963-ին կ'ընտրուի ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ եւ մինչեւ մահը կը մնայ պատասխանատու դիրքի վրայ։ Ազգային-կուսակցական երեք քառորդ դարու վաստակով բեռնաւորուած՝ ան կը մահանայ 22 Ապրիլ 1972-ին եւ կը թաղուի Պուրճ Համուտի ազգային գերեզմանատան ՀՅԴ պանթէոնը։ == Աղբիւրներ == Homenetmen100, «Մարզիկ» ամսաթերթ «Հ.Մ.Ը.Մ.-ի Խնկարկելի Հերոսներ»

Հիւսիս (թերթ)

«Հիւսիս», շաբաթաթերթ։ Լոյս տեսած է 1863-1864 թուականներուն, Սան Փեթերսպուրկի մէջ։ Խմբագիր՝ Ռափայէլ Պատկանեան։ Նպատակն էր օժանդակել հայ ժողովուրդի լուսաւորութեան ու կրթութեան գործին, ներկայացնել հայերու կեանքն ու պատմութիւնը։ Մեծ տեղ յատկացուցած է Զեյթունի դէպքերուն, անոր պաշտպանութեան («Վիկտոր Լանգլուայի ճանապարհորդութիւնը» խորագրով յօդուածաշարը, 1863, N« 9—13 եւ այլն)։ «Հայերի արդի վիճակը» (1863, JSP 12) յօդուածով (Գ. Պատկանեան) Փորձած է Եւրոպայի, մասնաւորապէս Ֆրանսայի «Հիւսիս» շաբաթաթերթի գլխագիրը ուշադրութիւնը բեւեռել այդ իրադարձութիւններու վրայ։ Տպագրած է նաեւ Գ. Պատկանեանի «Վարդան Մամիկոնեան», «Շաւարշ Բ» (1863, .N« 6), «Հռիփսիմէ» (1864, N« 31) պոէմները, Ռ. Պատկանեանի «Մեռելի վրէժխնդրութիւնը» (1864, JV« 18) նորավէպը, այլ արձակ ու չափածոյ ստեղծագործութիւններ, պատմական ուսումնասիրութիւններ, տնտեսագիտական, աշխարհագրական նիւթեր, թարգմանութիւններ եւրոպական հեղինակներէ։ Աշխատակցած են Գ. Պատկանեանը, Հ. Մահրատեանը եւ ուրիշներ։

Մակի Սմիթ

Մակի Սմիթ (անգլերէն՝ Maggie Smith, ծննդեան անուն՝ Մարկարեթ Նաթալի Սմիթ (անգլերէն՝ Margaret Natalie Smith); ծնած է 28 Դեկտեմբեր, 1934 թուականին, Լոնտոն, Անգլիոյ մէջ), աn անգլիացի դերասանուհի մըն է։ Մակի ունեցած է երկար գործընթացք մը (մօտ 60 տարի) դերասանութեան մասնագիրտութեան մէջ, ուր ան մասնակցած է տարբեր ֆիլմերու, թատրոններու եւ հեռուստաշարերու: Ան դերեր խաղցած է աւելի քան 50 ֆիլմերու մէջ, եւ Անգլիոյ ամէնէն նշանաւոր դէմքերէն մէկն է: Սմիթ մեծապէս ճանչցուած է իր կատարած Միրվենա Մաքկոնակալ կերպարով, Հէրրի Փոթըրի վիպաշարի բոլոր ութը ֆիլմերուն մէջ։ Ան ուսանած է Օքսֆորտ համալսարանին մէջ, որտեղ դասաւանդած է իր հայրը։ Իր դերասանութեան մասնագիտութիւնը սկսած է 1952 թուականին, իսկ հիմա ան ճանչցուած է բոլոր աշխարհին շուրջ եւ շահած է բազմաթիւ մրցանակներ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Իգոր Մուրադեան

Իգոր Մուրադեան (29 Ապրիլ 1957(1957-04-29), Օտեսա, Օդեսայի մարզ, Ուկրաինական ԽՍՀ, Խորհրդային Միութիւն - 17 Յունիս 2018(2018-06-17), Երեւան, Հայաստան), քաղաքագէտ, տնտեսական գիտութիւններու թեկնածու, Ղարաբաղեան շարժումի սկզբնաւորողներէն եւ հիմնադիրներէն մէկը։ == Կենսագրութիւն եւ գործունէութիւն == Ծնած է Ուքրանիա։ Մեծցած է Պաքուի մէջ։ Նախաձեռնած է «Ղարաբաղ» կոմիտէի ստեղծումը: 1988 թուականի Մայիսին ձգած է Կոմիտէի կառավարման գործը: 1990-1995 թուականներուն` Գերագոյն Խորհուրդի պատգամաւոր, ԳԽ Պաշտպանութեան եւ ներքին գործերու մշտական յանձնաժողովի անդամ: Աշխարհաքաղաքականութեան եւ աշխարհատնտեսութեան վերաբերեալ յօդուածներու հեղինակ է։ Գրած է 1200 յօդուած եւ 16 գիրք։ Մուրադեանի անուան հետ կապուած են Արցախի` Հայաստանին միանալու ստորագրահաւաքի նախաձեռնութիւնը եւ արցախեան ժողովրդային առաջին ցոյցերու կազմակերպումը: Ան Միացեալ Նահանգներու հիւնդանոցներէն մէկուն մէջ բուժումներ ստանալէ ետք, վերադարձած է հայրենիք։ Ապա, Երեւանի մէջ, երկարատեւ հիւանդութենէ ետք մահացած է Մուրադեանը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Այլաբանութիւն

Այլաբանիւթեան միջոցով գեղարուեստական գրուածքի մը մէջ ոեւէ միտք,գաղափար կամ զգացում կ’արտայայտուին անուղղակի ձեւով,առական կամ երեւոյթը կը պատկերացուին ուրիշ առարկայի մը կամ երեւոյթի մը միջոցով: Այլաբանութիւնը լայնօրէն կը գործածուի առակներու եւ հէքեաթներու մէջ:Կենդանիներու,բոյսերու,անշունչ` առարկներու եւ այլ բնական երեւոյթներու անձնաւորման միջոցով կը պատկերացուին մարդիկ, անոնց բնաւորութեան դրական կամ բոցասական գիծերը` դաստիարակելու, թերութիւնները քննադատելու ուղղելու նպատակով: Օրինակ` առակներու մէջ աղուէսի միջոցով կ’ակնարկուի խորամանկ եւ հնարամիտ մարդոց, գայլի միջոցով` կը ծաղրուի մարդոց ագահութիւնը եւ դաժանութիւնը,ճպուռի միջոցով` ծուլութիւնը, կրիայի միջոցով` դանդաղութիւնը:Առակներու մէջ բնաւորութեան դրական գիծեր կը ներկայացնեն գառնուկը,մեղուն,մրջիւնը,աղաւնին,ձին եւ այլն: Այլաբանական բնոյթի գրուածք մըն է Ղազարոս Աղայեանի «Յիշողութիւն» բանաստեղծութիւնը, որ գրած է զարական կառավարութեան կողմէ հայկական դպրոցներու փակման առնչութեամբ:Հեղինակը կարելիութիւն չունենալով բացայայտ կերպով արտայայտելու իր միտքերը,դիմաց է խօսքի այլաբանական ձեւին:Ոտանաւորին մէջ շարունակ բոյն շինող եւ նորոգող ծիծերնակը կը ներկայացնէ հայ ժողովուրդը,անոր շինարար ոգին,բռնութիւններուն դիմանալու անոր կամքը:Իսկ արիւնարբու թշնամին կը ներկայացնէ բռնակալութիւնը:

Թոշիպա

Toshiba Corporation (ճափ.՝ 株式会社東芝 քապուշիքի-կայշա թօշիպա), խոշորագոյն կազմակերպութիւն մը, որ կ'աշխատի ելեկտրաթեքնիքայի, ելեկտրոնիքայի եւ բժշկական սարքաւորումներու դաշտին մէջ։ 2015 թուականին ընկերութիւնը Fortune Global 500-ի մէջ զբաղեցրած է ▼ 157րդ դիրքը։ Կեդրոնական գրասենեակը կը գտնուի Թոքիոյի մէջ։ == Պատմութիւն == Toshiba (Tokyo Shibaura Electric Co., Ltd.) կազմակերպութիւնը հիմնադրուած է 1939 թուականին երկու կազմակերպութիւններէ՝ Tanaka Engineering Works եւ Hakunetsu-sha & Co՝ Tanaka Engineering Works (1875)՝ Ճափոնի մէջ առաջին հեռախօսային սարքաւորումներու մատակարարը եղած է։ Կազմակերպութեան հիմնադիր Հիսաշիկէ Թանաքան երիտասարդ տարիներուն յայտնի եղած էր տարբեր սարքերու հաւաքման գործի մէջ, ինչպէս են՝ մեքէնայական տիկնիկը եւ յաւերժական ժամացոյցը։ Hakunetsu-sha & Co (1890)՝ առաջին գործարանը եղած էր Ճապոնի մէջ, որ կ'արտադրէր ելեկտրական շիկացման լամպեր։Բազմաբնութացումէն ետք կազմակերպութիւնը լուծարուեցաւ։ 1899 թուականին ընկերութիւնը վերանուանեցաւ Tokyo Denki (Tokyo Electric Co.)։ 2011 թուականին ընկերութիւնը կը յայտարարէ Sony, Hitachi եւ Innovation Network Corporation of Japan ընկերութիւններու հետ համատեղ ձեռնարկութիւն մը ստեղծելու մասին: == Ընկերութեան Արտադրանքը Եւ Ծառայութիւնները == Թոշիպան կ'առաջարկէ արտադրանքի եւ ծառայութիւններու լայն տեսականի, անոնց մէջ՝ Օդորակիչներ, սպառողական ելեկտրոնիք սարքեր՝ հեռուստատեսային, DVD եւ Blu-ray նուագարկիչներ, Օդագնացութեան, երկաթուղիներու, անվտանգութեան եւ երթեւեկի վերահսկողութեան համակարգներ, Վաճառակետերու ելեկտրոնային կէտեր, Վերելակներ եւ շարժասանդուղքներ, Տնտեսական օգտագործման սառնարաններ եւ լուացքի մեքենաներ, IT ծառայութիւններ, Լուսաւորութեան, ելեկտրոնիք նիւթեր եւ բաղադրամասեր, Բժշկական սարքավորումներ (CT եւ MRI սքաներներ, անդրաձայնային եւ ռէնթկեոնային սարքաւորում), Գրասենեակային սարքաւորումներ, Գործարարական հեռուստահաղորդակցական սարքաւորումներ, Անհատական համակարգիչներ, կիսահաղորդիչներ, Ուժային համակարգեր (ելեկտրաստեղծ թուրպիններ, վառելիքային եւ միջուկային ռեաքթորներ)ելեկտրականութեան փոխադրութեան եւ տարածման համակարգեր, TFT խաղարկիչներ. == Ծանօթագրութիւններ ==

Աբբաս իբն Ֆիրնաս

Ապու Ալ Քասէմ Ապպաս Իպն ֆարնաս Պն Ուարտաս Ալ Դաքրնի, ծնած է Անտալուս, մահմետական կրօնքի հաւատացիալ, գիտական հանրագիտարանի հնարիչ, բժիշկ, ճարտարագէտ, աստղագէտ, երաժիշտ եւ արաբերէն լեզուի բանաստեղծ: Ծնած է Սպանիայի Ռօնտա քաղաքի մէջ: Ան հռչակաւոր դարձաւ երբ առաջին անգամ փորձեց թռչիլ: Ենթադրութիւններ կան թէ լատիներէնով զինք կը կոչէին Armen Firman: Որպէս գնահատանք, յիշատակ եւ պարքեւատրանք Ապպաս Իպն ֆարնասին լուսնի վրայ հարուածաին խորշ մը անուանեցին իր անունով: == Կենսագրութիւն == Ապու-Ալ Քասէմ Ապպաս Իպն ֆարնաս Պն Ուարտաս Ալ Դաքրնին ծնած է Դաքրանայի Ռօնտա քաղաքի մէջ, ընտանիքի մը մէջ որուն արմատները Ամազիղէն (Amazighen) է իպն Ումայա ի հետեւորդներէն են, ան ապրեցաւ եւ սորուեցաւ Քորթոպայի մէջ, մասնագիտացաւ փիլիսոփայութեան, քիմիաի եւ աստղագիտութեան մէջ: Երբ ճանչցուեցաւ Ապպաս իպն ֆարնասի գիւտերը , զինք թատավճրեցին մզկիթի մէջ ժողուուրդին ներկայութիամբ իբրեւ մեղաւոր եւ կրօնքէն շեղուած անձ: == Գործերը == Ան ստեղծեց ջրաին ժամացույց որ անուեցաւ միքադա "الميقاتة" , կարողացաւ ստեղծել թափանցիկ ապակի քարերէ եւ բժշքական ակնոցներ, առաւել եւս մանեկաւոր գունդի ստեղծումը որը կը կազմուի օղակներ է որոնք կը սերտեն մորլորակներու եւ աստղերու շարժումը, նույնպէս զարգացուցած է գաւարզի քարի ջարդելու միջոցները Անտալուսի մէջ Եգիպտոս ուղարկելու փոխարէն, ինք ստեղծած է առաջին գրիչը ամբողջ պատմութեան ընթացքին եւ մի քիանի տեսակի չափահարներ։ իպն ֆարնաս իր տան մէջ կազմածեր սենեակ մը որուն միջոցով հեշտեր դիտել երկինքը, աստղերը, ամպերը, կայծակներ եւ փոթորիկները։ իսկ իր ամէնէ հռչակաւոր փորձը արհեստական թեւերու օգտագործումներ թռիչելու փորձ կատարելու համար, Պաղտատի Րուսաֆա պալատին կողքը, որուն մասին հիշած է Մաքարրին։ Ապպաս Իպն Ֆարնաս էն քաչալերուած է Eilmer of Malmesbury իր արաքաստա օդանաւի 1010-1000 տարիներուն Անգլիո մէջ, բայց այս փորձը հասդատող չկայ։ == Ի յիշատակ == Որպէս յուշ լուսնի վրայ հարուածաին խորշ մը անուանեցին իր անունով այս խորշի լայնքը մոտաւորապէս 89 կմ է, կարուցուեցաւ իր յուշարձանը Պաղտատի օդակայանի առջեւ որուն վրայ գրուեցաւ «առաջին արաբ օդաչուն ծնած է Անտալովսի մէջ», Լիպիան արտադրեց իր անունով նամակադրօշմ, Դարապլուսի օդակայանի պանդոկը անուանեցին իր անունով եւ ուրիշ մէկ օդակայան Պաղտատի հիւսիսը կոչուեցաւ իր անունով։ 2011 բացումը եղաւ Ապպաս իպն Ֆարնասի կամուրջը որուն կեդրոնական հատուածը կը գտնուի Ապպաս իպն Ֆարնասի յուշարձանը որ կերպարուած է դեւերով որոնք կը ձգտին կամրջի երկու ծայրերուն, կամուրջը կը գտուի Քուրթուպաի մէջ Գվադալկիվիր արաբերէն ուատի էլ Քեբիր գետին վրայ, Րօնտաի մէջ բացուեցաւ աստղագիտական կեդրոն Ապպաս Իպն Ֆարնասի անուամբ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Մայքըլ Արամ

Մայքլ Արամ Վոլոհոջեան (1963, Փրովիդենս, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ), հայազգի տիզայներ։ Մետաղեայ իրերու իր առաջին հաւաքածին ներկայացած է 1989 թուականին Հնդկաստան կատարած այցէն յետոյ, ուրտեղ արուեստագէտն աշխատած է աւանդական արհեստներու դեքնիքայով։ 2007 թուականին Մանհեթենի մէջ հիմնած է իր անունը կրող խանութ-սրահ։ 2014 թուականին թողարկած է իր ոսկեայ իրերու առաջին հաւաքածինi։ == Կենսագրութիւն == Մայքլ Արամ Վոլոհոջեանը ծնած է Ռոտ Այլենտ նահանգի Փրովիտենս քաղաքին մէջ, Արաբկիրէն եւ Խարբերդէն (ներկայից՝ Էլազիգ, Թուրքիա) Հայոց ցեղասպանութիւնը վերապրած հայկական ընտանիքի մէջ, Սքարսդէյլ բնակավայրի մէջ, Նիւ Յորք։ Դպրոց աւարտելէն յետոյ սորված է Բէյթս քոլէճի մէջ եւ ստացած է արուեստի պատմութեան մասնագէտի աստիճան։ Գեղարուեստական կրթութիւն ստացած է Իտալիայի Ֆլորենցիա քաղաքին մէջ՝ ուսանելով միջազգային արուեստի կենդրոնին մէջ եւ Ֆլորենցիայի համալսարանի մէջ։ Նիւ Յորքի մէջ հաճախած է Նիւ Յորքի արուեստագէտ ուսանողներու միութեան դասընթացներուն։ Հետագային աշխատած է Մետրոպոլիտեն արուեստի թանգարանի խմբագրական բաժնին մէջ՝ նախագծելով գիրքեր ու փոսդերներ։ Հնդկաստանի մէջ անցկացրած տարիներուն Մայքլ Արամը ուսանած է մետաղեայ իրերու ձեռագործ աշխատանք, սորված է տիրապետել մետաղական դեքնիքային եւ աշխատած է տեղացի արհեստաւորներու հետ։ 2014 թուականին Մայքլ Արամի գործունէութեան 25-ամեակի կապակցութեամբ Երեւանի մէջ անցկացուած է մետաղային-տեքորադտիւ աշխատանքներու ցուցահանդէս։ Մայքլ Արամի Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին նուիրուած «Գաղթ» յուշարձան-քանդակը 2015 թուականի Հոկտեմբեր 6-ին տեղադրուած է ԱՄՆ Նիւ Յորք քաղաքի Սուրբ Վարդան եկեղեցի բակին մէջ։ == Տիզայն == Մայքլ Արամի մետաղային-տեքորադիւ ստեղծագործութիւնները՝ սպասքէն մինչեւ կահոյք, ներկայացուած են աշխարհի լաւագոյն ցուցասրահներու մէջ եւ կը վաճառեն տարբեր երկիրներու շուրջ 600 մասնագիտացուած խանութներուն մէջ։ Տիզայներու բազմաթիւ աշխատանքներու մէջ ակնհայտ է անոր ազգային պատկանելիութիւնը։ Մայքլ Արամի ոգեշնչման աղբիւրն ազգային թեմաներն են, այդպիսով աշխարհին կը ներկայացնէ հայկական մշակոյթը։ == Ընտանիք == Մայքլ Արամը ապրած է Նիւ Յորքի մէջ իր զուգընկեր Արէտ Տիկիրեանի եւ երկու զաւակներու՝ Անապելի ու Թադեւսի հետ։ == Մրցանակներ == Metropolitan Home ամսագրի «100 տիզայն» մրցանակ (1994) Elle Décor ամսագրի «Տարուայ տիզայներ» մրցանակ, Հնդկաստան (2003) Տիզայնի գերազանցութեան մրցանակ, Նիւ Յորքի միջազգային մրցանակ-շոու (2003) Գերազանց խանութ-սրահ (2011) եւ Gift for Life Industry Achievement Award (2011) Ellis Island վաստակի մետալ (2012) EDIDA մրցանակ (Էլ Դեկոր հնդկական տիզայն ֆորում) (2013) Formally received by Armenian Prime Minister for Aram's 25th anniversary of activities (2014) Նիւ Յորքի արուեստի եւ տիզայնի թանգարանի ֆանտազյոր մրցանակ (2014) == Մէջբերումներ Մայքլ Արամէն == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Պաշտօնական կայք Մերոնք - Մայքլ Արամ

Ղեւոնդ Երէց

Ղեւոնդ Երէց կամ Ղեւոնդ Վանանդեցի, (Դ. Դար, Վանանդ, Այրարատ, Մեծ Հայք- 25 Յուլիս, 454 Նիշապուր, Ապար, Սասանեան Պարսկաստան): Եղած է եկեղեցական գործիչ, իսկ Ե. դարու կէսերուն հայ ազատագրական պայքարին (Վարդանանց պատերազմին) մասնակից: Ըստ Եղիշէի եւ Ղազար Փարպեցիի, ծնունդով Վանանդ գաւառի Իջավանք գիւղէն էր (այսօրուան Կարսի շրջան), բայց հաւանաբար պաշտօնի բերումով իր գործունէութեան շրջանը դրացի Բագրեւանդ գաւառն էր: Մեսրոպ Մաշտոցի եւ Սահակ Պարթեւի աշակերտ եղած Ղեւոնդ Երէց: Ան գործունեայ եւ կարող անձնաւորութիւն էր, խիզախութեան, նախանձախնդրութեան եւ արիութեան հոգիով լեցուն, եռանդուն եւ կորովի համարձակախօս եւ հռետոր, օժտուած առաջնորդելու առողջ ձիրքով: մասնակցած է 444-ին գումարուած Շահապիւանի ժողովին: 450-ի Ամրան գլխաւորած է Անգղի բնակչութեան յարձակումը պարսիկ մոգերուն վրայ, որոնք փորձած են տեղւոյն եկեղեցին ատրուշանի վերածել: Պարսից արքայ Յազկերտ Բ.ի օրով հայ եկեղեցւոյ եւ քրիստոնէութեան նկատմամբ ծաւալած հալածանքներու ատեն գլխաւորած է հաւատացեալ ժողովուրդին պայքարը զրադաշտ մոգերու ու մոգպետներու դէմ: Վարդանանց պատերազմին ընթացքին գործնական եւ իրական կազմակերպողն ու նահատակներու այս խումբի ամէնէն հեղինակաւոր անդամը եւ կրօնական դիմադրութեան առաջնորդն էր Ղեւոնդ Երէց: Խումբին ամէնէն տարեցն էր, ան աւելի քան 70 տարեկան էր իր նահատակութեան ատեն: Ան մասնակցած է Աւարայրի ճակատամարտին (451), ելոյթներով կռուողները ոգեւորելով: Քրիստոնէութեան ջատագովման նուիրուած Ղեւոնդ Երէցին քարոզները, Պարսկաստանի նուաճողական քաղաքականութեան (որ զուգակցուած էր հայերը հաւատափոխ ընելու հետ) պայմաններուն մէջ, նպաստած են ազգային-ազատագրական պայքարին: Աւարայրի ճակարամարտէն ետք Ղեւոնդ Երէց գերեվարուած է եւ աքսորուած Ապար, այժմ Խորասանի Նիւշապուհ քաղաքը, ուր սպաննուած է որոշ ժամանակ մը ետք: Ղեւոնց Երէցի անունը միշտ կը յիշուի հայ ժողովուրդին եւ Հայաստանեայց Առաքելական Եկեղեցիին մէջ: == Գրականութիւն == Եղիշէ,Վարդանի եւ հայոց պատերազմի մասին, Երեւան, 1994: Ղազար Փարպեցի, Հայոց պատմութիւն. Թուղթ Վահան Մամիկոնեանին, Երեւան, 1982: Գալուստեան Շ., Հայազգի սուրբեր, Երեւան, 1997: == Ծանօթագրութիւններ ==

Օմեկա-3 ճարպաթթուներ

Օմեկա-3 ճարպաթթուները ճարպերու տեսակներ են, որոնց նաեւ տրուած է «առողջ ճարպեր» անունը եւ կը գովաբանուին կարգ մը երկարատեւ հիւանդութիւններու պարագային (ինչպիսիք են՝ սիրտի հիւանդութիւնը եւ չորացումը (ուղեղի) իրենց տուած օգուտին համար: Անոնք մարմինի բջիջներու թաղանթներուն (membrane) հիմնական շինարարական տարրերէն են եւ կը մնան գիտական հանրութեան հետաքրքրութեան առարկան: Օմեկա-3 ճարպաթթուները բջիջներու թաղանթներու եւ յատկապէս ուղեղի շինարարական հիմնական բաղադրիչներէն են: Տասնամեակներ շարունակ անոնք եղած են գիտական հետաքրքրութեան առարկայ, սակայն բացայայտումները եղած են հակասական եւ անհամապատասխան: Օմեկա-3 ճարպաթթուներու ընտանիքը կը ներառէ. Alpha-linoleic Acid (ALA), Stearidonic Acid (SDA), Eicosapentaenoic Acid (EPA), Docosapentaenoic Acid (DPA), Docosahexaenoic Acid (DHA), DHA-ը եւ EPA-ը ուղեղի բջիջներու թաղանթներուն կարեւոր ճարպերն են եւ տարածուած եւ յաջողութեամբ շուկայահանուած (marketed) են իբրեւ սննդային յաւելումներ (supplements):Օմեկա-3 ճարպաթթուները անհրաժեշտ (essential) են եւ պէտք է մաս կազմեն մարդոց սննդականոնին: Օրինակ, բոյսերու սերմերէ ստացուած ALA-ը մարմինին մէջ կրնայ վերածուիլ օմեկա-3 ճարպերու բոլոր այլ տեսակներուն` EPA-ի, SDA-ի, DHA-ի, DPA-ի: Այնուամենայնիւ, այս փոխարկումը բաւական անարդիւնաւէտ է, որովհետեւ ALA-ի ընդհանուր 3%-էն պակասը միայն կը փոխակերպուի DHA-ի կամ EPA-ի տղամարդոց մօտ եւ 10%-էն պակասը` կիներու մօտ: === Օմեկա-3ը Մարդոց Սննդակարգին Մէջ === DHA, EPA եւ DPA օմեկա-3 ճարպաթթուները կը շինուին ծովային օրկանիզմներու կողմէ, որոնցմէ են ջրիմուռները (algae): Երբ ճարպաթթուները կը սպառին ձուկերու, ջրային կաթնասուններու եւ էակներու կողմէ, անոնք կը մտնեն սնունդի շղթայ եւ կը պահուին մարմինի ճարպին եւ լեարդին մէջ: Այնուհետեւ անոնք կը սպառուին մարդոց կողմէ: DHA-ի, EPA-ի եւ DPA-ի սնունդի աղբիւրներէն են. Ձուկերը, օրինակ` սալմոն, սարտին (աղկեր), մաքերել, մենհաթեն կամ հերինք, Նիհար, ճերմակ ձուկերու լեարդը, ինչպիսիք են հալպութը կամ քոտը, Փոկերու կամ կէտազգիներու ճարպերը, Ձկան իւղեր:ALA կը գտնուի նաեւ բուսական աշխարհին մէջ եւ ան ամէնէն յաճախակի օմեկա-3 ճարպաթթուն է, որ կ'օգտագործուի օրկանիզմին կողմէ` բոլոր այլ տեսակի օմեկա-3 ճարպաթթուներ ստեղծելու համար: ALA-ի աղբիւրները կը ներառեն ընկոյզը, սերմերը, ինչպիսիք են կտաւատի (flaxseed) եւ շիայի սերմերը, ինչպէս նաեւ` իւղերը, ինչպիսիք են կանոլայի եւ սոյայի իւղերը: Ըստ Առողջապահութեան ազգային հիմնարկին (NIH), Միացեալ Նահանգներու չափահասներուն մեծ մասը կ'օգտագործէ օմեկա-3-ի առաջարկուած քանակութիւնը` 1,1 կրամ չափահաս կիներու համար եւ 1,6 կրամ չափահաս տղամարդոց համար` ALA-ի տեսքով: Շարք մը DHA եւ EPA օմեկա-3 յաւելումներ հասանելի են եւ զգալիօրէն կը նպաստեն օմեկա-3-ի ամէնօրեայ ընդունման: Ձկան իւղը ամէնէն տարածուած օմեկա-3 յաւելումն է, որ կ'օգտագործուի չափահասներու եւ երեխաներու կողմէ: == Օգտակարութիւն == Տասնամեակներու հետազօտութիւնները Օմեկա-3 ճարպաթթուներու ունեցած ազդեցութիւնը առողջութեան վրայ հակասական արդիւնքներ տուած են: Ահա` օմեկա-3 ճարպաթթուներու օգտագործման որոշ ապացոյցներով հաստատուած առաւելութիւններ: ===== Հակաբորբոքային յատկութիւններ ===== Երկարատեւ բորբոքումը, որ նաեւ կը կոչուի ցած աստիճանի բորբոքում, կապուած է գիրութեան, սիրտի հիւանդութեան եւ քաղցկեղի զարգացման հետ: Ապացուցուած է, որ օմեկա-3 ճարպաթթուները հակաբորբոքային ազդեցութիւն ունին մարդու մարմինին մէջ եւ կրնան օգնել բորբոքման յառաջընթացը մեղմացնելու: Օմեկա-3 ճարպաթթուները այն ամէնէն ուժեղ ճարպերէն են, որոնք կրնան նուազեցնել օքսիտացումի ճնշումը (oxidative stress) ու բորբոքումը: ===== Կը նուազեցնէ քոլեսթրոլը ===== Առնուազն 1,2կ DHA-ի ամէնօրեայ յաւելումը զգալիօրէն կը նուազեցնէ թրիկլիսերիտի մակարդակը եւ կ'աւելցնէ «լաւ» քոլեսթրոլը կամ HDL-ը: Օմեկա-3 ճարպաթթուները կը նուազեցնեն «վատ» քոլեսթրոլը` LDL-ը: Թրիկլիսերիտի եւ LDL-ի բարձր մակարդակները սիրտի հիւանդութեան մեծ վտանգներ են: Օմեկա-3 ճարպաթթուները կը բարելաւեն անօթային առողջութիւնը` մեծցնելով ազոթի օքսիտի (nitric oxide) կենսամատչելիութիւնը (bioavailability): ===== Կրնայ նուազեցնել սիրտի հիւանդութեան վտանգը ===== Օրական 4կ զուտ EPA-ի յաւելումը կրնայ բարձր թրիկլիսերիտի մակարդակ ունեցող մարդոց մօտ նպաստեր է սիրտ-անօթային հիւանդութիւններու 25%-ով կրճատման: ===== Բարելաւել հանդուրժողականութիւնը քաղցկեղի բուժման նկատմամբ ===== Օմեկա-3 ճարպաթթուները կրնան բարելաւել քիմիական բուժումի արդիւնաւէտութիւնն ու հանդուրժողականութիւնը եւ գործուն օժանդակ բուժում կը նկատուին քաղցկեղի բուժման ենթարկուող մարդոց համար: Աւելի ճշգրիտ ձեւով, EPA-ի եւ DHA-ի ամէնօրեայ յաւելումը կ'օգնէ գլխու, վիզի եւ կուրծքի քաղցկեղով հիւանդներուն պահպանել մարմինի ծանրութիւնը եւ նուազեցնել քաղցկեղի հետ կապուած մկաններու կորուստը: ===== Կը բարելաւէ ընկճուածութիւնը ===== Աւելի քան 2000 մասնակից ունեցող հետազօտութիւնը ցոյց տուած է EPA օմեկա-3 ճարպաթթուներու բարենպաստ ազդեցութիւնը ընկճուածութեան վրայ, ընդ որում` DHA-ը քիչ օգուտներ կու տայ: Աւելի՛ն. ճարպային ձկան եւ ծովամթերքի չափաւոր ընդունումը ընկճուածութեան աւելի քիչ դէպքեր կը յառաջացնէ: Օմեկա-3 ճարպաթթուները յաջողութեամբ կրնան նուազեցնել սիրտի հիւանդութեան հետ կապուած անբարենպաստ հետեւանքներու վտանգը: Օմեկա-3 ճարպաթթուները չեն կրնար նուազեցնել սիրտի հիւանդութենէն մահուան վտանգը: Թէեւ օմեկա-3 ճարպերը կը նուազեցնեն սրտային հիւանդութիւններու զարգացման վտանգը` իջեցնելով թրիկլիսերիտը, «վատ» քոլեսթրոլն ու արեան ճնշումը, սակայն, աւելի քան 80.000 անհատներու պարագաները ցոյց տուած են, որ անոնց յաւելումները ո՛չ կը կանխեն մահը, ո՛չ ալ սիրտի հիւանդութիւնը: ===== Արեան լերդացումներու նուազեցում ===== Հակալերդացման յատկութիւններուն համար շատերու յանձնարարուած է օմեկա-3 ճարպաթթուներու գործածութիւնը: Այնուամենայնիւ, այս բացայայտումը հակասական է, եւ այս առումով ապացոյցները թոյլ են: Սննդամթերքէ եւ յաւելումներէ օմեկա-3 ճարպերու բնորոշ չափաբաժինները մեղմ ազդեցութիւն ունին: ===== Կանխարգիլել կամ բուժել շաքարախտը ===== Evidence-ը ցոյց կու տայ, որ օմեկա-3-ի յաւելումներ սպառելը չի կանխեր կամ բուժեր շաքարախտը: Ան չ'ազդեր արեան շաքարի, ինսուլինի դիմադրութեան կամ երկրորդ տեսակի շաքարախտի հիւանդներու վրայ: ===== Կանխարգիլել քաղցկեղը ===== Կը նշուի, որ օմեկա-3 ճարպաթթուները կը նուազեցնեն որոշ քաղցկեղով հիւանդներու բարդութիւնները, եւ կանուխ յայտնաբերումները խոստմնալից կը թուին: Այնուամենայնիւ, չկայ օմեկա-3-ի որեւէ ապացոյց, որ կը յայտնէ քաղցկեղի զարգացման կանխումը: Հետեւաբար օմեկա-3-ի չափազանց ցած կամ չափազանց բարձր սպառումը կրնայ վնասակար ըլլալ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Պաքուի Հայկական Պետական Թատրոն

Պաքուի հայկական պետական թատրոն, կազմակերպուած է Պաքուի մէջ, 1920-ին։ Թատրոնը փակուած է 1949-ին։ == Գործունէութիւն == Ներկայացումներ բեմադրած են Ժասմէն, Ս. Արմէնեան, Վահրամ Փափազեան, Լեւոն Քալանթար, Ստեփան Քափանակեան, Կարօ Ալվարեան, Մուշեղ Սաղեան։ Թատրոնի գլխաւոր բեմադրիչը եղած է Արտաշէս Յովսէփեան, իսկ գլխաւոր նկարիչը՝ Ալեքսանտր Յովհաննէսեան։ Բեմադրուած են հայ դասական, ժամանակակից, ինչպէս նաեւ՝ ռուսական եւ եւրոպական թատրերգութեան լաւագոյն երկերը։ Թատերախումբին անդամակցած են Լեւոն եւ Աստղիկ Երամեաններ, Խորէն Յարութիւնեան, Արտաշէս Արզումանեան, Ա. Բադալեան, Գեղամ Յարութիւնեան, Թագուշ Սահակեան, Յովհաննէս Աբէլեան, Ալեքսանտր Յովհաննիսեան եւ ուրիշներ: 1932-էն սկսեալ եւ երկար տարիներ շարունակ թատրոնին գլխաւոր բեմադրիչն էր Թադէոս Սարեանը։ 1933-ին ան կը բեմադրէ «Քաղաքավարութեան վնասները» ներկայացումը։ Ներկայացման երաժշտութեան հեղինակն էր Անտօն Մայիլեան, իսկ բեմական ձեւաւորումը կատարած է ազրպէյճանցի բեմանկարիչ Ռ. Մուստաֆաեւը։ 1935-ին Սարեան կը բեմադրէ «Շահնամէն» եւ «Քաջ Նազարը»։ 1930-ականներուն թատրոնին կեանքը կը դժուարանայ։ 1 Յունիս 1936-ին կը վախճանի դերասան Յովհաննէս Աբէլեանը, իսկ 1938-ին՝ Լեւոն Երամեանը: == Բեմադրուած ներկայացումները == «Աւազակներ» Ուիլիըմ Շէյքսփիրի Համլեթ (Ողբերգութիւն) Ուիլիըմ Շէյքսփիրի «Օթելլօ» «Ուրիէլ Ակոստա» Շիրվանզադէի «Նամուս» «Չար ոգի» Եղիշէ Չարենցի «Կապկազ-թամաշա» Անատոլի Լունաչարսկի «Հրձիգները» Ալեքսէյ Թոլստոյի «Կայսրուհու դաւադրութիւնը» «Դատավճիռ» «Հողմերի քաղաք» «Խռովութիւն» «Բեկում» «Մորգանի խնամին» «Սեւիլ» «Տեմպ» «Հողը ծիծաղում է» «Պոմպէյ» «Ռեւիզոր» Յակոբ Պարոնեանի «Պաղտասար աղբար» «Անմեղ մեղաւորներ» «Յաշար» «Սէր եւ խարդաւանք» «Ուրիշի երեխան» Յակոբ Պարոնեանի «Քաղաքավարութեան վնասները» «Շահնամէ» «Քաջ Նազար» == Աղբիւրներ ==

Մարմոլեխօ

Մարմոլեխօ (սպ.՝ Marmolejo), քաղաք է եւ Սպանիայո համանյք է, կը մտնէ Խաեն շրջանի մեջ, Անդալուսիայի ինքնավար մարզին մէջ։ Վարչատարածքային միավորը կը գտնուի Կամպինիա դե Խաեն համայնքին մէջ։ Կը զբաղուի 178 կմ² տարածք։ Բնակչութիւնը 7485 մարդ է (2010 թուականի տուեյալներով)։ Մարզի վարչական կենտրոնեն ունի 63 կմ հեռավորութեան։ Համայնքի տարածքին մէջ կը գտնուին այսպիսի բնակավայրեր (բնակչուեան տուեյալներ, 2010 թուական)։ Մարմոլեխո - 7430 մարդ Պոբլադո Սան Խուլինա - 55 մարդ։ == Բնակչութիւն == == Ծանօթագրութիւններ ==

Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս

Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս, Հայկազեան Համալսարանի Հայագիտական Ամբիոնի հրատարակութիւն, որ լոյս կը տեսնէ 1970-էն ի վեր Լիբանանի մէջ։ == Հրատարակութիւն եւ խմբագիրներ == «Հանդէս»ի հրատարակութեան մտայղացումը կը պատկանի Դոկտ. Երուանդ Քասունիին, որ եղած է նաեւ առաջին տասը հատորներուն խմբագիրը։ «Հանդէս»ին հիմնական նպատակներէն է ստեղծել փոխհաղորդակցութեան կամուրջ մը հայրենի եւ սփիւռքահայ հայագէտներու միջեւ։ Տարբեր տարիներու «Հանդէս»ի խմբագիրներ եղած են Երուանդ Քասունին, Լեւոն Վարդանը, Ժիրայր Դանիէլեանը, Արա Սանճեանը, Պարոյր Աղպաշեանը, Կարօ Յովհաննէսեանը։ Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի տարիներուն, «Հանդէս»ը ունեցած է անկանոն հրատարակութիւն (դադրած է 1985-1991), սակայն 1991-էն ի վեր, անիկա կը շարունակէ հրատարակուիլ կանոնաւորապէս։ ԺԱ. հատորէն ի վեր «Հանդէս»ի խմբագիրն է Հայր Անդրանիկ Ծ. Վրդ. Կռանեան։ Խմբագրական կազմին մաս կը կազմեն (2015) Դոկտ. Արտա Էքմէքճի, Դոկտ. Արշալոյս Թօփալեան, Դոկտ. Անդրանիկ Տագէսեան (պատասխանատու քարտուղար), Դոկտ. Արմէն Իւրնէշլեանը։ «Հանդէս»ը ունի նաեւ Խորհրդատու Մարմին, բաղկացած հայաստանցի եւ սփիւռքահայ մասնագէտները։ == Բովանդակութիւն եւ բաժիններ == «Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս»ի առանձնայատկութիւններէն է հայագիտական լայնածիր յօդուածներու հրատարակութիւնը։ Ըստ խմբագիրներուն աշխարհայեացքին, հայութեան առնչուող ամէն նիւթ, եթէ ունի գիտական հիմք, հայագիտութիւն է։ Առ այդ այնտեղ կը հրատարակուին այլաբնոյթ յօդուածներ, առանց բովանդակային սահմանափակման։ «Հանդէս»ի հիմնական բաժիններն են. «խմբագրական», «յօդուած-ուսումնասիրութիւն», «հաղորդում», «հրապարակում», «գրախօսական», «մահագրական», «Հայկազեան Համալսարանի Հայագիտական Ամբիոնի հրապարակային գործունէութեան տեղեկագրութիւն»։ «Հանդէս»ի իւրաքանչիւր հատոր, մանաւանդ ԺԱ. հատորէն ետք ունի խմբագրական խօսք, ուր կ՚արտայայտուին հայագիտութեան տարբեր խնդիրներու եւ նիւթերու շուրջ «Հանդէս»ի խմբագրական կազմին տեսակէտերն ու կեցուածքները։ «Հանդէս»ը լոյս կ՚ընծայէ նաեւ մահագրականներ, որոնք ունին կենսագրական եւ մատենագիտական լուրջ արժէք։ «Հանդէս»ին մէջ լոյս կը տեսնեն արեւելահայերէն, արեւմտահայերէն, անգլերէն, ֆրանսերէն եւ արաբերէն յօդուածներ։ Հայերէն յօդուածները կ՚ունենան անգլերէն ամփոփում, իսկ օտարալեզու յօդուածները՝ հայերէն։ Մինչեւ հատոր ԼԴ.՝ 2014, «Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս»ը լոյս ընծայած է աւելի քան 1000 յօդուած, 15,500 էջ ընդհանուր էջաքանակով։ 30րդ հատորէն ի վեր անիկա ունի ISBN ճանաչում։ == Մատենագիտութիւն == 1998-ին եւ 2010-ին, լոյս կը տեսնեն «Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս»ի Մատենագիտութիւն» զոյգ հատորները աշխատասիրութեամբ Սագօ Օգնայեանի։ == Աղբիւրներ == «Մատենագիտութիւն «Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս»ի Ա.-Լ. հատորներու (1970-2010)», պատրաստեց Սագօ Օգնայեան, Պէյրութ 2010

Լիթըլ Պիկհորնի Ճակատամարտ

Լիթըլ Պիկհորնի ճակատամարտ (անգլերէն՝ Battle of the Little Bighorn), Լակոտայի կողմէն յայտնի, ինչպէս Իւղոտ խոտերու ճակատամարտ (անգլերէն՝ Battle of the Greasy Grass), հնդկական լակոտա-հիւսիսային շէյենական միութեան եւ ԱՄՆ-ի բանակի Եօթներորդ հեծեալ գունդի միջեւ տեղի ունեցած ճակատամարտ, որ տեղի ունեցած է 25 յունիս-26 յունիս 1876-ին, Մոնդանայի Լիթըլ Պիկհորն գետի մօտ։ Ճակատամարտը աւարտած է ամերիկեան գունդի հինգ վաշտերու ջախջախմամբ եւ յայտնի հրամանատար Ճորճ Քասթերի մահուամբ։ == Նախապատմութիւն == Քաղաքացիական պատերազմի աւարտէն ետք բնակչութիւնը դէպի մայրցամաքի արեւմուտքը ձգուեցաւ, ինչ որ տեղաբնակ սիու ցեղի հետ պատերազմի պատճառ դարձաւ։ Հարաւի հետ պատերազմէն հիւծուած ԱՄՆ-ի զօրքերը պարտութիւն կրեցին, եւ 1868-ին պայմանագիր կնքուեցաւ, ըստ որուն փակուեցաւ հնդկական հողերու մեջով անցնող ճանապարհը եւ հոն գտնուող ամրոցներ ոջնջացուեցան: Նոր պատերազմի պատրաստուելով՝ փետրուար 1876-ին մեծաւորներ Թերին եւ Կրուկը կրկին հնդկական հողեր ներխուժեցին: Սիու ցեղը ստիպուած տեղահանուեցաւ եւ ցեղախումբերով նահանջեց։ Յունիսին մեծաւոր Թերիի շարասիւնը, գրոհելով Յելոուսթոուն գետի հարաւային ափի երկայնքով, յայտնուեցաւ վերջերս լքուած արոտավայրերուն մէջ։ Ժողով գումարելով, Թերին որոշեց հետեւակով եւ հրետանիով դէպի հարաւ յարձակիլ, ուր հնդիկները գնացած էին, միաժամանակ հեծելազօրը Լիթըլ Պիկհորն գետի վերին հատուած ուղարկելով, որպէսզի կտրէ սիուներու նահանջի ճամբան: 22 յունիս-ին 7-րդ հեծեալ գունդի բոլոր 12 վաշտերը, հնդիկ հետախոյզներու ջոկատը եւ սննդամթերքով բեռնուած 175 ջորիներ Քասթերի 15 օրուայ հրամանատարութեամբ ժամանեցին։ 24 յունիս-ին Քասթերը հսկայական ռազմական ճամբարի հետքեր յայտնաբերեց, եւ որոշեց գիշերային զինուորական շարժում կատարել, որպէսզի հնդիկներուն թաքնուելու թոյլ չտան։ Գունդը տեղ հասաւ 25 յունիս-ին, գիշերուան ժամը 2-ին, որմէ ետք ճամբարը ոչնչացուց։ Առաւօտեան ժամը 10-ին, գիշերակացէն ետք Քասթերը բլուրը բարձրացաւ, ուրկէ անոր առջեւ հակառակորդի ռազմական ճամբարի ծայրը բացուեցաւ։ Անոր տեղեկացուցին, որ մոլորուած բեռնասայլերու խումբի վրայ հնդիկներու փոքրաթիւ ջոկատ յարձակած են, եւ, որպէսզի անսպասելիութեան ազդեցութիւնը չկորսնցնէ, Քասթերը որոշեց հենց այդ օրը յարձակիլ: Ան գունդը 3 մասի բաժնեց. անձամբ գլխաւորեց «C» (Թոմ Քասթեր), «E» (Էլեգեոն Սմիթ) «F» (Ճորճ Յեթս), «I» (Մայլզ Քեոգ) եւ «L» (Ճէյմս Կոլհաուն) վաշտերը. մայոր Ռինոն ստացաւ «A», «G» եւ «M» վաշտերը. զօրավար Բենտինը ստացաւ «D» «H» եւ «K» վաշտերը. բեռնասայլերու պահպանութեան համար «B» վաշտը վերցուցին եւ քանի մը այլ վաշտերէն զինուորներ, որոնք զօրավար Մաքդուգալի հրամանատարութեան մէջ ընդգրկուեցան: Բենտին հրաման ստացաւ դէպի ձախ շարժելու եւ խորդուբորդ վայրերը հետազօտել՝ յայտնաբերուած հնդիկներուն վրայ յարձակելով. անծանօթ ուժերու բացակայութեան ժամանակ, ան պէտք է հանկարծակիի բերէր գլխաւոր ուժերուն։ Ռինոն պէտք է գրոհէր գետի ձախ ափի երկայնքով, ուր հնդիկներու ճամբարը կը գտնուէր, իսկ Քասթերը՝ աջ ափով։ == Մարտ == 25 յունիս-ին՝ ժամը 15:00-ին, Ռինոն իր շարասիւնը ճամբարէն քանի մը հարիւր մեթր հեռու կանգնեցուց՝ հրամայելով ձիերէն իջնել եւ կրակ բանալ: Թշնամիներու յայտնուիլը Նստած Ցուլի ճամբարի ընթացքին խառնաշփոթ առաջացուց. կանայք երեխաները առին եւ դէպի հիւսիս փախչեցան, իսկ տղամարդիկ իրենց գործերը ձգեցին, զէնք առին եւ թշնամիի ուղղութեամբ գացին։ Հանդիպելով ուժերու բազմակի գերազանցութեան՝ Ռինոն հրամայեց դէպի գետի մօտ գտնուող պուրակը հեռանալ: Կատաղի Ձին հնդիկներու գրոհին առաջնորդեց։ Անոնք նաեւ շրջանցեցին ամերիկացիներուն թեւերէն եւ անոնց թիկունքին յայտնուեցան: Ռինոն որոշեց դէպի գետի հակառակ կողմը գտնուող բլուրը (այժմ Ռինո Հիլ կը կոչուի) ժողողուիլ։ Նահանջի ժամանակ անոր վատերը նշանակալի կորուստներ կրեցին. 46 մարդ մահացաւ, եւս մօտ երկու տասնեակը չկրցան բլուրը բարձրանալ՝ մացառուտներուն մէջ թաքնուելով։ Վաշտերը պաշտպանական դիրքեր գրաւեցին բլուրին վրայ, իսկ հնդիկներու գլխաւոր զանգուածը դէպի հիւսիս ուղղուեցաւ, ուրկէ նոյնպէս մարտի ձայներ կը լսուէին։ Մարտի սկզբէն մօտաւորապէս 45 վարկեան անցած էր։ Քասթերը, դէպի հիւսիս շարժուելով, բարձրացաւ Ռինո Հիլի գագաթը, եւ, տեսնելով հնդիկներու գիւղի ճիշտ տարածքը, Մաքդուգալի մօտ սուրհանդակ ուղարկեց, որպէսզի արագ ռազմամթերք հասցնէ։ Ջոկատը շարունակեց դէպի գետի երկայնքով շարժուիլ, հասնելով գիւղի առջեւ գտնուող բլուրին (աւելի ուշ յայտնի դարձաւ, ինչպէս Քոլհաուն Հիլ), ուր Քասթերը որոշեց ծանծաղուտը անցնել։ Սակայն գետը հասցուցին տասնեակ հնդիկներ անցնել եւ հրաձգային կրակ բացին։ Քասթերը, հաւանաբար վախնալով մեծաթիւ դարանակալներէն, հրամայեց նահանջել։ Ան շեփորահար (անոնք բանակին մէջ բանագնացներու դեր կը կատարէին) Մարտինին դէպի հարաւ ուղարկեց, որպէսզի ան գտնէ եւ բերի Բենտինի վաշտերը։ Մարտինը վերջին մարդն էր, որ Քասթերի շարասեան զինուորներուն ողջ տեսած էր։ Բենտինը բլուրներուն վրայ չգտաւ հնդիկներուն, եւ, միանալով բեռնասայլերուն, դէպի հիւսիս ուղղուեցաւ, ուր առաջին սուրհանդակի եւ Մարտինի զեկոյցները ստացաւ: Քայլքը արագացնելով եւ ետեւը ձգելով բեռնասայլերը՝ անոր ստորաբաժանումները Լիթըլ Պիկհորն գետի մօտ տեսան Ռինոյի՝ լեռը բարձրացող զինուորներուն, որոնք գրեթէ հազար հնդիկներու կողմէն կը հետապնդեուէին։ Միանալով Ռինո Հիլի վրայ՝ Ռինոն, կորուստներու քանակէն ելլելով, խնդրեց Բենտինին, որպէսզի մնայ, որուն ան համաձայնեցաւ՝ տեղակայելով իր վաշտերը։ Հնդիկները բլուրը ոչ ամուր շրջանակի մէջ առին եւ գլխաւոր ուժերը դէպի հիւսիս ուղարկեցին, ուրկէ մինչեւ պաշարուածները մարտի ձայներ կը լսուէին։ Ժամը 16:50-ին Քասթերի ընկեր «D» վաշտի հրամանատար Վեյրի նեարդերը տեղի տուին, որ ինքնակամ դուրս եկաւ դիրքերէն եւ զառիվայրով ներքեւ իջաւ։ 20 վարկեանէն բեռնասայլերը բլուր հասան։ Ռազմամթերք ստանանլով՝ Բենտինը «H», «K» եւ «M» վաշտերը Վեյրի ետեւէն ուղարկեց։ Վեյր Փոինթ բարձունքին հասնելով՝ զօրքերը Քոլհաուն Հիլի վրայ վառոդի ծուխի ամպ նկատեցին, ուրկէ իրենց ուղղութեամբ հարիւրաւոր հնդիկներ կ՛ուղղուէին: Բենտին մարտով դէպի Ռինո Հիլ նահանջեց։ Մարտինի մեկնումէն ետք կարելի չէ վստահաբար նկարագրել Քասթերի գործողութիւնները, չնայած հնդիկներու վկայութիւնները եւ հնէաբանական արշաւները անոնց վրայ որոշակի լոյս կը սփռեն: Ընդունուած է համարել, որ Քասթերը կրկին բաժանած է իր ուժերը. Քոլհաուն Հիլի վրայ ձգելով պաշտպանական երկու սահման՝ ան երկու մղոն հիւսիս կ՛երթայ հետախուզման նպատակով։ Հոն անոր առջեւ հազարաւոր փախստական հնդիկներու տեսարան կը բացուի, եւ, Քասթերը, սկզբը ցանկանալով անոնց գերի վերցնել թշնամիի վրայ ճնշում գործադրելու նպատակով, կ՛որոշէ Բենտինին սպասել։ Քոլհաուն Հիլի մարտը, որուն մինչ այդ պահը փոխհրաձգութիւնները բնորոշ էին եւ երկու կողմերէն անօգուտ յարձակման փորձերը, նոր լիցք կ՛ըստանայ. մահապարտ շէյենների ջոկատը կը ժամանէ։ Անոնք ամերիկացիներու շղթայի վրայ կը գրոհեն, եւ, չնայած, բոլորը կը մահանան՝ անոնք հնարաւորութիւն կու տան ընկերներուն երկրորդ ալիքով ամերիկացիներու դիրքեր ներխուժել, որոնք չէին հասցուցած զէնքերը վերալիցքաւորել։ Զօրավար Քոլհաունը, ուրիշ դիրքերէ դէպի մարտի թեժ կէտը քաշեց իր զօրքերի մէկ մասը, ինչ որ թոյլ տուաւ հնդիկներուն, ոգեւորուած մահապարտներու օինկաով, անոր վաշտի նոսրացող շարքերու մէջ մխրճուելու։ Թշնամիի քանակական գերազանցութիւնը ձեռնամարտի ընթացքին Քոլհաունի զօրամիաւորումներու ոչնչացմանը հանգեցուց։ Փոքրաթիւ վերախրածներ բարձրացան բլուրի գագաթը, ուր պաշտպանութեան վերջին գիծը գրաւծ էին զօրավար Քեոգի «I» վաշտը, որուն զինուորները քանի մը վարկեան տեւած ձեռնամարտէն ետք դէպի հիւսիս նահանջեցին՝ Քասթեր Հիլ։ Հինգ վաշտերու մնացորդները Քասթերի գլխաւորութեամբ բլուրի վրայ լեցուեցան, որ աւելի ուշ իր անուամբ կոչուեցաւ (նաեւ յայտնի է, ինչպէս «Քասթերի վերջին դիրք»), եւ իրենցմէ քսանապատիկ շատ հնդիկներու գրոհին ենթարկուեցան։ Հնդիկները նշած են դատապարտուածներու աննախադեպ քաջութիւնը, որու նման չէին սպասեր սպիտակներէն։ «E» վաշտի զինուորները փորձեցին ճեղքել շրջափակումը, սակայն լիովին ոչնչաուեցան։ Քասթեր Հիլի գագաթին ամերիկացիները ձեռնամարտով միայնակ յարձակող հնդիկնհերուն կը դինակայէին։ Քանի մը վարկեան ետք բլուրի գագաթին ոչ մէկ կենդանի ամերիկացի չմնաց: 7-րդ հեծեալ գունդի հինգ վաշտերու վերջին մարտի բոլոր մասնակիցներէն միայն Կոմանչը ողջ մնաց՝ Քեոգի ձին, որ աւելի ուշ գունդի թալիսմանը դարձաւ։ Մարտի ժամանակ սկսած թշնամիներու մարմիններու գանգամաշկումը կը շարունակուէր նաեւ ջախջախումէն ետք։ Հնդիկները դանակով կը կտրէին ամերիկացիներու ներքին գործարանները։ Քասթերի մարմինի մօտ, որ երկու հրազենային վիրաւորում ստացած էր, իր «ռեմինգտոն» հրացանէն կրակած 17 պարկուճ կը գտնուէր։ Քասթերի գանգամաշկը հանուած չէր, քանի որ անվտանգութեան նկատառումներով ոչ ոք չէր ցանկանար հանձն առնել անոր սպանութիւնը։ 17 յուլիս-ին հնդիկներու հետապնդումը աւարտեցաւ Դեղին Մազեր անուանմամբ շէյենի մահով, որ սպաննուած եւ գանգամաշկուած էր յայտնի սկաուտ Պուֆալօ Պիլի կողմէն՝ «Առաջին գանգամաշկը հանուն Քասթերի՜» աղաղակով։ Աւարտելով իրենց գործը Քասթերի հետ՝ հնդիկներու հիմնական ուժերը դէպի հարաւ ուղղուեցան՝ դէպի Ռինո Հիլ։ Ռինոյի եւ Բենտինի վաշտերը անգործ նստած չէին. բաժակներով եւ դանակներով անոնք խրամատներ կը փորէին։ Մահապարտներու բացակայութիւնը հնդիկներուն հնարաւորութիւն չտուաւ վճռական յարձակման համար։ Անոնք հրացաններով եւ նետերէն փոխհրաձգութիւններով սահմանափակուեցան։ Նետերը աւելի արդիւնավետ էին իրենց կոր հետագիծի շնորհիւ։ 7 վաշտերը պաշտպանութիւն կազմեցին՝ ծարաւէն տառապելով. դէպի գետ արտագրոհները յաջողութեամբ չպսակուեցան։ Քասթերի ջոկատի մասին տեղեկութեան բացակայութիւնը անոր ճակատագիրի մասին վարկածներ առաջացուց։ Սպաները կը կարծէին, որ ան դէպի հիւսիս նահանջած է՝ Թերիի մօտ։ Անոնք յիշեցին Ուոշիթի ճակատամարտի դէպքը, երբ Քասթերը «մոռացութեան մատնած էր» մայոր Էլիոթի ջոկատին, որ շէյեններու կողմէն լիովին կոտրուած էր։ Զինուորները նոյնպէս իրենց լքուած զգացին։ Գիշերը բլուրի վրայ 17 մարդ կը թափանցէին, որոնք ցերեկը չէին կրցած իրենց մացառուտները լքելու։ 26 յունիս-ի առաւօտեան հնդիկներու գրոհները շարունակուեցան։ Բենտինի գլխաւորութեամբ «H» վաշտը դէպի հարաւ արտագրոհ կատարեց ընդդէմ շատ խիտ ամրացած հնդիկներու: Պաշարուածներու ծարաւը միայն ուժեղացաւ, եւ, վերջապէս, 17 կամաւորներ ջուր բերելու գացին, եւ յաջողեցան. չորսը հրացաններով (բոլորը գերմանացիներ էին) կը ծածկէին մնացածին, որոնք կաթսաները գետի ջուրով կը լեցնէին։ Իմանալով հիւսիսէն Թերիի հետեւակայիններու մօտենալու մասին՝ Նստած Ցուլը հրամայեց նահանջել։ Ռինո Հիլի մարտերուն գունդը եւս 6 սպաննուած անձ թողնեց եւ 48 վիրաւոր։ == Հետեւանքներ == 27 յունիս-ին մարտի վայր ժամանեց Թերիի հետեւակը, որ զգուշօրէն կը քալէր վերապրած սկաուտներու նախազգուշացումներէն ետք։ Քասթերի ջախջախման մասին լուրը մարգագետիններով տարածուեցաւ։ Հնդկական որոշ ցեղեր լքեցին ռեզերվացիաները, որպէսզի Նստած Ցուլի զօրքերուն միանան։ 1876-ի մնացած մասը եւ 1877-ը անցաւ ամերիկացիներու կողմէն հնդիկներու հետապնդումներով, որուն պատճառով անոնց մեծ մասը գերեւարուեցաւ։ Պատերազմը աւարտեցաւ ԱՄՆ-ի յաղթանակով, եւ բոլոր հնդիկները ռեզերվացիաներուն մէջ փակուեցան։ Քասթերի պարտութիւնը ԱՄՆ-ի մէջ հսկայական հնչեղութիւն ստացաւ, ինչ որ եւրոպացիներուն շատ յայտնի չդարձաւ ճակատամարտի տեղական մասշտաբի պատճառով։ Հասարակութիւնը պահանջեց մեղաւորներուն պատճել։ Բազմաիւ վարկածներ առաջնորդուեցան, որոնց մեծ մասը կարելի է հերքել։ Օրինակ, Քասթերին կը մեղադրէին ուժերու բաժանման մէջ, սակայն, ան աւելի վաղ այն յաջողությամբ կիրառած էր։ Յոյս ունենալով հնդիկներու պաշտպանուելու չիմանալը՝ Քասթերին Քոլհաուն Հիլի մօտ վերագրեց գետանցումէն անտեղի հրաժարումը, որմէ ետք ան կրնար հնեիկ բնակչութիւնը կոտորել։ Այստեղ մոռացութեան կը մատնուի նաեւ ան, որ պահ մը երկու հարիւր զինուորներ, համենայն դէպս, ստիպուած եղած են հնդիկներու հիմնական զանգուածի ճնշմանը հանդիպիլ՝ գտնուող Ռինո Հիլի մօտ։ Քասթերի կռուազան ոճի հետեւորդները Ռինոյին եւ Բենտինին կը մեղադրէին դանդաղելու կամ վախկոտութեան համար։ Սակայն երբ Բենտին Վեյր Փոինթ հասաւ, հինգ վաշտերի մնացորդներուն արդէն ոչնչացուցած էին, իսկ մինչեւ բեռնասայլերու ժամանումը, այսինքն՝ առանց ռազմապաշարի, յարձակում սկսիլը կրնար մարտի աւելի ողբերգական աւարտի հանգեցնել։ Անառարկելի է միայն այն փաստը, որ Քասթեր չէ կատարած «փակել հնդիկներու նահանջի ճանապարհը» հրամանը, այլ, որոշած է առանց գլխաւոր ուժերու ժամանման հազարաւոր հնիկներու վրայ գրոհել։ Ճակատամարտի վայրին մէջ այժմ յուշահամալիր կը գտնուի(անգլ.)։Քասթերի շարասեան զոհուած զինուորները ԱՄՆ-ի մէջ ազգային հերոսներ կը համարուէին։ Ճակատամարտի մասին բազմաթիւ գիրքեր գրուած են, ներկայացումներ ցուցադրուած են, եւ ֆիլմեր նկարահանուած են։ == Զանգուածային մշակոյթ == Ռալֆ Փիթերսի «2020-ականներու պատերազմը» վէպին մէջ, Ճաբոնի հետ պատերազմի ընթացքին Սովետական Միութեան օգնութեան հասնող 7-րդ հեծեալ (այդ ժամանակ ուղղաթիռային) գունդը ոչնչացուած կը գտնուի սովետական Փոքր-Մեծ եղջիւր գիւղի մօտ (տառացի թարգմանած՝ «Little Bighorn»)։ Թաղեք իմ սիրտը Վունդեն Նիում Փոքր մեծ մարդը (ֆիլմ) Darkest of Days վիդեոխաղում խաղացողը որպէս Քասթերի հրամանատարութեան տակ գտնուող ճակատամարտի մասնակից կը ներկայանանայ։ Ճակատամարտի տեսարանը կը յայտնուի Age of Empires III: The War Chiefs համակարգչային խաղի հին վերջին մակարդակի մէջ, ուր խաղացողը` որպէս բնիկ ամերիկացիներու զօրքերու մէկ մաս, պէտք է Քասթերին եւ իր զինուորներուն սպաննէ։ == Ծանօթագրութիւններ == == Գրականութիւն == Маркис, Томас Б. Деревянная Нога — воин, сражавшийся с Кастером. — «Первые Американцы», 2004. — 320 с.Джон Стоит в Лесу, Либерти М. Воспоминания шайена. — «Первые Американцы», 2004. — 400 с. Гриннелл Дж. Сражающиеся шайены. — ЗелОбыватель, 1994. — 222 с.Котенко Ю. В. Индейцы Великих равнин. Оружия, воинская магия, боевое искусство, битвы. — Москва: Издательский Дом «Техника-молодежи», 1997. — 160 с. — ISBN 5-88573-005-9Стукалин Ю. На просторах прерий. Трубка мира и топор войны. — Москва: «ЭНАС», 2009. — 304 с. — ISBN 978-5-93196-937-4Стукалин Ю. Энциклопедия военного искусства индейцев Дикого Запада. — Москва: «Яуза» и «Эксмо», 2008. — 688 с. — ISBN 978-5-699-26209-0Стукалин Ю. Хороший день для смерти. — «Гелеос», 2005. — 384 с. — ISBN 5-8189-0323-0 Sklenar, Larry, To Hell with Honor, General Custer and the Little Big Horn, Norman, University of Oklahoma Press, 2000. ISBN 0-8061-3472-0. Barnard, Sandy, Digging into Custer’s Last Stand. Huntington Beach, California: Ventana Graphics, 1998. ISBN 0-9618087-5-6. Brininstool, E. A., Troopers With Custer. Mechanicsburg, Pennsylvania: Stackpole Books, 1994. ISBN 0-8177-1742-9. Connell, Evan S., Son of the Morning Star. New York: North Point Press, 1984. ISBN 0-86547-510-5. Dustin, Fred, The Custer Tragedy: Events Leading Up to and Following the Little Big Horn Campaign on 1876. Ann Arbor, Michigan: Edwards Brothers, 1939. Elliot, M.A. Custerology: The Enduring Legacy of the Indian Wars and George Armstrong Custer. University of Chicago Press, 2007. ISBN 0-226-20146-5. Fox, Richard Allan, Jr., Archaeology, History, and Custer’s Last Battle. Norman, Oklahoma: University of Oklahoma Press, 1993. ISBN 0-8061-2496-2. Goodrich, Thomas. Scalp Dance: Indian Warfare on the High Plains, 1865—1879. Mechanicsburg, PA: Stackpole Books, 1997. ISBN 0-8117-1523-X. Graham, Col. William A., The Custer Myth: A Source Book for Custeriana. New York: Bonanza Books, 1953. Grinnell, George Bird. The Fighting Cheyennes. Norman: The University of Oklahoma Press, 1915; reprint 1956, ISBN 0-7394-0373-7. Hammer, Kenneth. Men with Custer: Biographies of the 7th Cavalry: June 25, 1876. (Ronald H. Nichols, editor). Hardin, Montana: Custer Battlefield Historical and Museum Association, 2000. ISBN 1-892258-05-6. Hardoff, R. G. (editor), Camp, Custer and the Little Big Horn. El Segundo, California: Upton and Sons, 1997. ISBN 0-912783-25-7. Mails, Thomas E. The Mystic Warriors in the ass of the Plains: The Culture, Arts, Crafts and Religion of the Plains Indians New York: Marlowe & Co., 1996. ISBN 1-56924-538-X. Michno, Gregory F., Lakota Noon, the Indian narrative of Custer’s defeat, Mountain Press, 1997. ISBN 0-87842-349-4. Miller, David, H., Custer’s Fall: The Native American Side of the Story, University of Nebraska Press, 1985. ISBN 0-452-01095-0. Neihardt, John G. (editor), Black Elk Speaks: Being the Life Story of a Holy Man of the Oglala Sioux. University of Nebraska Press, 1979. ISBN 0-8032-8359-8. Nichols, Ronald H. (editor), Reno Court of Inquiry. Hardin, Montana: Custer Battlefield Historical and Museum Association, 1996. Panzeri, Peter, Little Big Horn, 1876: Custer’s Last Stand. London, UK: Osprey, 1995. ISBN 1-85532-458-X. Perrett, Bryan. Last Stand!: Famous Battles Against the Odds London: Arms & Armour, 1993. ISBN 1-85409-188-3. Reno, Marcus A., The official record of a court of inquiry convened at Chicago, Illinois, January 13, 1879, by the President of the United States upon the request of Major Marcus A. Reno, 7th U.S. Cavalry, to investigate his conduct at the Battle of the Little Big Horn, June 25-26, 1876. on-line in the University of Wisconsin Digital Collections. Sarf, Wayne Michael, The Little Bighorn Campaign: March-September 1876, Conshohocken, Pennsylvania: Combined Books, 1993. ISBN 1-58097-025-7. Scott, Douglas D. & Connor, Melissa: Context Delicti: Archaeological Context in Forensic Work. In: Haglund, W.D. & Sorg, M.H. (eds.)։ Forensic Taphonomy: The Postmortem Fate of Human Remains, CRC Press, pp.: 27-38; Boca Raton, 1997. Vestal, Stanley. Warpath: The True Story of the Fighting Sioux Told in a Biography of Chief White Bull Lincoln: University of Nebraska Press, 1934. ISBN 0-8032-4653-6. Viola, Herman J., Little Bighorn Remembered: The Untold Indian Story of Custer’s Last Stand. Westminster, Maryland: Times Books, 1999, ISBN 0-8129-3256-0. Wert, Jeffry D. Custer: The Controversial Life of George Armstrong Custer. New York: Simon & Schuster, 1996. ISBN 0-684-81043-3. == Արտաքին յղումներ == Ճակատամարտի հուշահամալիրը Friends of the Little Bighorn Battlefield The Battle of Little Bighorn: An Eyewitness Account by the Lakota Chief Red Horse Complete transcript of the Reno Court of Inquiry 100 Voices: Sioux, Cheyenne, Arapaho, Crow, Arikara and American eyewitness accounts of the Battle of the Little Bighorn Names Of Those Who Fought & More Muster Rolls of 7th U.S. Cavalry, June 25, 1876 Custer Battlefield Historical and Museum Association Յոթ օջախները. Լակոտա, Դակոտա, Նակոդա Լակոտա Օյադե. կայք Լակոտա, Դակոտա, Նակոդա ցեղերի մասին Կայք, որը նվիրված է շեյենների և արապահոների մշակույթներին

Վահէ Վահեան

Վահէ Վահեան (Սարգիս Ապտալեան, 28 Դեկտեմբեր 1908(1908-12-28), Կիւրին, Սեբաստիոյ նահանգ, Թուրքիա - 19 Օգոստոս 1998(1998-08-19), Պէյրութ, Լիբանան), հայ գրող, բանաստեղծ, խմբագիր, հասարակական գործիչ, մանկավարժ եւ հռետոր։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Կիւրին՝ Սեբաստիոյ նահանգ։ Փոքր տարիքին կ՝ աքսորուի ծնողքին հետ, 1915-1918 ապրելով հալածանքի ու մահուան սարսափը։ Հանգրուան կը գտնէ Այնթապի մէջ, ուր՝ ոչ իսկ տարի մը կը հետեւի Վարդանեան վարժարանի ընթացքին։ Տարագրութեան տառապալի տարիներրէն ետք 1920 թուականին՝ ընտանիքի վերապրող անդամներուն հետ, կ՛անցնի Հալէպ, ուր կը յաճախէ Հայ աւետարանականներու վարժարանը, որ այդ օրերուն փոխանցուած էր Ամերիկացիներուն։ 1925-1930 կը հետեւի Պէյրութի ամերիկեան համալսարանի գիտական ճիւղին հւ նո՛յն տարին իսկ պաշտօնի կը կոչուի Պրումմանայի (Լիբանան) անգլիական գիշերօթիկ երկրորդական վարժարանին մէջ։ 1934-ին կ՝ անցնի Անթիլիասի Դպրեվանքը՝ իբրեւ ուսուցիչ հայ լեզուի եւ գրականութեան, իսկ 1935–1946՝ կը պաշտօնավարէ Կիպրոսի Մելգոնեան կրթական հաստատութեան մէջ։ == Գրական վաստակ == Գրած է կանուխէն, աշխատակցելով «Անահիտ», «Հայրենիք», «Զուարթնոց», «Ազդարար», «Արձան», «Նոր Գիր» եւ «Նայիրի» հանդէսներուն։ Հրատարակած է բանաստեղծութեան յաջորդական ժողովածուներ։ 1946-1955 կը հիմնէ եւ կը խմբագրէ «Անի» ամսագիրը, այդ թուականէն ետք աոաւելարար նուիրուելով ուսուցչական հւ տեսչական աշխատանքի՝ Պէյրութի «Դարուհի Յակոբեան» աղջկանց վարժարանին, ապա նաեւ ՀԲԸՄ-ի Հայագիտական Հիմնարկին մէջ։ Քերթողական իր էջերը ամփոփած ու հրատարակած է երեք հատորներու մէջ.- «Արեւ-Անձրեւ» (1933) «Ոսկի Կամուրջ» (1945) «Մատեան Սիրոյ եւ Մորմոքի» (1968)։Գրած է նաեւ յուշագրական գործեր եւ ուսումնասիրական փորձեր, յաճախ լոյս տեսած նախ մամուլի մէջ ու ապա հատորով։ Տարած է հրատարակչական աշխատանք (յատկապէս Վահան Թէքէեանի գործի հրատարականութիւնը)։ Գործերէն են նաեւ.- «Յարալէզներու Հաշտութիւնը» (ուղեգրական յուշագրութիւն) «Յուշարձան Վահրամիս» «Բերքահաւաք»Մահացած է Պէյրութ, Լիբանան։ == Երկեր == Արեւ–անձրեւ, Պէյրութ, 1933, 92 էջ: Ոսկի կամուրջ, Պէյրութ, 1946, 136 էջ: Յարալէզներու յաշտութիւնը (յուշեր հայրենիք այցից) Պէյրութ, 1953, 500 էջ: Ոսկի կամուրջ (բանաստեղծութիւններ, յուշեր, քննադատութիւն), Երեւան, 1958, 336 էջ: Մատեան սիրոյ եւ մորմոքի (քերթուածներ 1945-1968), Պէյրութ, 1968, 152 էջ: Մատեան սիրոյ եւ մորմոքի, Երեւան, 1971, 98 էջ: Յուշարձան Վահրամիս, Պէյրութ, 1977, 157 էջ: Բերքահաւաք (էսսեներ), հատ. Ա, Երուսաղէմ, 1978, 328 էջ: Հատընտիր, Պէյրութ, 1986, 368 էջ: Բերքահաւաք (էսսեներ), հատ. Բ, Պէյրութ, 1987, 320 էջ: Ղողանջ ու մրմունջ վերջալոյսին (քերթուածներ), Պէյրութ, 1990, 176 էջ: Բերքահաւաք (էսսեներ), հատ. Գ, Պէյրութ, 1993, 408 էջ: Հրաժեշտի քերթուածներ, Պէյրութ, 2009, 80 էջ: Բանաստեղծին սիրտը (նամակներ), Պէյրութ, 2012, 768 էջ: == Աղբիւրներ == Հայ Կեանք եւ Գրականութիւն, Յարութիւն Քիւրքճեան, երկրորդական բաժին Ա. տարի, էջ 242: Դար Մը Գրականութիւն, Մինաս Թէօլէօլեան, Բ. հատոր, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ 1977, էջ 279: == Արտաքին յղումներ == Վահէ-Վահեանի «ԲԱՆԱՍՏԵՂԾԻՆ ՍԻՐՏԸ» ... Vahe-Vahian: Բանաստեղծին Սիրտը» Նամակներ (Հեղինակ` Վահէ-Վահեան):

Ազիզ Բենիամին

Ազիզ Բենիամին (1875, Տրապիզոն, Օսմանեան Կայսրութիւն - 1917), հայ բժիշկ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է մօտ 1875 թուականին, Տրա­պի­զո­նի նահանգի Սամսոն նաւահանգսիտը։ 1900 թուականին աւարտած է Կ. Պոլսոյ Կայսերական զինուորական բժշկական վարժարանը։ Եղած է ատամնաբոյժ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ զօրակոչուած է Օս­մա­նեան բանակ։ 1917 թուականին՝ ծառայութեան ընթացքին, սպայի աստիճանով, նշանակուած է Խոփի շրջանի Թալաղըլ գիւղի «գո­նագ­ճը», որուն պարտականութիւնն էր թուրքական բանակի՝ շարժուն զօրախմբերուն դիմաւորումն ու իջեւանատեղի ապահովելը։ 1917 թուականին երբ թուրքերն առաջացել են դէպի Կովկաս, Օսմանեան բանակի 11-րդ զօրագունդի առողջապահական վաշտի գլխաւոր բժիշկ՝ Քեմալն ու դեղագործ Մեհմեդ Ալին, անոր չարանենգօրէն սպանած են Սարիղամիշէն դուրս, Խոփի շրջանի Թալաղըլ գյուղին մէջ՝ մօտ 42 տարեկան հասակին։ == Աղբիւրներ == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։ == Գրականութիւն == Հայ բժշկութեան տուած զոհերը, ցուցակագրուած վաւերական փաստերով, Կ. Պոլիս, 1919։ Յուշամատեա ն Մեծ Եղեռնի (1915-1965), պատրաստեց Գերսամ Ահարոնեան, Պէյրութ, 1965։ Թէոդիկ, Յուշարձան նահատակ մտաւորակ ա նութեան, Բ. տպագրութիւն, Երեւան, Ապրիլ 24, 1985։ Հայրապետեան Վանիկ, Էջեր Հայաստանի դեղագործութեան պատմութենէն, Երեւան, 1990։ Յարման Արսէն, Հայերը օսմանեան առողջապահութեան ծառայութեան մեջ եւ պատմութիւն սուրբ Փրկիչ հայոց հիւանդանոցի (թուրքերէն), Սթամպուլ, 2001։

Միհրան Ռուբէնեան

Միհրան Ռուբէնեան (1885 - 11 Հոկտեմբեր 1916(1916-10-11)), հայ բժիշկ։ == Կենսագրութիւն == Միհրան Ռուբէնեան ծնած է մօտաւորապէս 1885 թուականին։ 1910 թվականին աւարտած է Կ. Պոլսոյ Օսմանեան կայսերական բժշկական վարժարանը։ Տիգրանակերտի «մենզիլի»ի (հիւանդանոցի) մէջ որպէս բժիշկ աշխատած է։ Մահացած է 1915 թուականի Հոկտեմբեր 11-ին, ժանտախտէ` մօտ 30 տարեկան հասակին։ == Գրականութիւն == Հայ բժշկութեան տուած զոհերը, ցուցակագրուած վաւերական փաստերով, Կ. Պոլիս, 1919։ Մեզպուրեան Արթօ, Հայ եւ ծագումով հայ բժիշկներ։ Այբուբենական համառօտ անուանացանկ (1688-1940), Սթանպուլ, 1940։ == Աղբիւրներ == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։

Նիքոլաոս Կիզիս

Նիքոլաոս Կիզիս (յուն․՝ Νικόλαος Γύζης, 1 Մարտ 1842, Սքլավոհորի, Թինոս, Քիքլատես - 4 Յունուար, 1901, Միւնիխ)․ ԺԹ․ դարու յոյն գլխաւոր գեղանկարիչներէն։ Պարգեւներու արժանացած է փայտագրութեան, նկարչութեան եւ պղինձի վրայ փորագրութեան իր գործերուն համար։ == Կենսագրական գիծեր == === Առաջին տարիները === Նիքոլաոս Կիզիս, ծնած է 1 Մարտ 1842-ին Քիքլատեսի Թինոս կղզիին Սքլավոհորի գիւղին մէջ։ Ատաղձագործութեամբ զբաղող Օնուֆրիոս Կիզիսի եւ Մարղարիթա Կիզիին վեց զաւակներէն մին էր։ 1850-ին ընտանեօք Աթէնք կը փոխադրուին եւ փոքրիկ Նիքոլաոս կը հետեւի նախ իբրեւ ուկնդիր Արուեստի Դպրոցի (հետագային՝ Աթէնքի Գեղարուեստի Բարձրագոյն Դպրոց) դասերուն եւ 1854-էն իբրեւ կանոնաւոր ուսանոց։ Դպրոցը կ՛ աւարտէ 1864-ին։ Շնորհիւ Նիքոլաոս Նազօ արուեստասէրին միջամտութեամբ, Թինոսի Ս․ Աստուածածին մայր եկեղեցւոյ հիմնարկէն կրթաթոշակ կ՛ ապահովէ, որպէսզի ուսումը շարունակէ Միւնիխի Գեղարուեստի Թագաւորական Ակադեմիան։ === Ուսման տարիներ === 1865-ին կը գտնուի Միւնիխ, ուր Նիքիֆորոս Լիթրասին կը հանդիպի։ Առաջին ուսուցիչներն են Հերման Անշիւծ եւ Ալեքսանտր Վակնըր։ Յունիս 1868-ին կ՛ ընդունուի Քարլ Վոն Փիլոթիին աշխատանոցը։ 1872-ին ուսումը բոլորած Աթէնք կը վերադառնայ եւ հօրենական տունը աշխատանոցի կը վերածէ։ 1873-ին Նիքիֆորոս Լիթրասին հետ Փոքր Ասիա կը ճամբորդէ։ === Միւնիխ === Յունաստանի կեանքի պայմաններէն յուսախաբ, Մայիս 1874-ին Միւնիխ կը վերադառնայ։ Հոն կը գործէ մինչեւ իր մահը։ 1876-ին Նիքիֆորոս Լիթրասին հետ Փարիզ կը ճամբորդէ։ Հայրն ու մայրը կը մահանան յաջորդաբար՝ 1881-ին եւ 1882-ին։ 1895-ին վերջին անգամ ըլլալով Յունաստան կ՛ այցելէ։ == Գործը == Տե՛ս բուն արձանագրութիւն՝ Նիքոլաոս Կիզիս, գործերը Նիքոլաոս Կիզիս Միւնիխի Դպրոցին գլխաւոր ներկայացուցիչներէն է։ Անոր գործերը կը գտնուին թանգարաններու (գլխաւորաբար Եւրոպայի եւ Յունաստանի) եւ անձնական հաւաքածոներու (յատկապէս Գերմանիա եւ Յունաստան)։ Գործերէն նմոյշներ․- === Պատկերասրահ === == Ընտանիք == 1877-ին կ՛ ամուսնանայ Արթեմիս Նազուին հետ եւ կը բախտաւորուին 5 զաւակներով, 4 աղջիկ եւ մէկ տղայ (առաջին զաւակը՝ աղջիկ, հազիւ 12 օրուայ, կը մահանայ)։ == Մահը == Կը մահանայ 4 Յունուար 1901-ին․ վերջին տարիներուն լէյքոզէ (արեան քաղցկեղի տեսակ) կը տառապէր։ == Յետ մահու == 1901-ին, Նիքոլաոս Կիզիսին մահէն ետք, ի պատիւ անոր Գերմանիոյ Կլասփալասթ քաղաքին մէջ կայացած 8-րդ Միջազգային Ցուցահանդէսին անոր գործերը կը ցուցադրուին։ «Գաղտնի Դպրոցը» գործը կը պատկերացուի յունական 200 տրախմի թղթադրամին վրայ՝ 1996 - 2001։ Աթէնքի գլխաւոր թաղամասերէն մին իր անունով կ՛ անուանուի՝ Կիզի։ == Նամակներ == Նիքոլաոս Կիզիսին կեանքին մասին յաւելեալ տեղեկութիւններ կը քաղենք անոր նամակներէն, գրուած 1869-էն մինչեւ կեանքին վերջը։ Անոնք լոյս տեսան 1953-ին «Էքլողիս» հրատարակութենէն (Աթէնք) «Նիքոլաոս Կիզիսին նամակները» տիտղոսին տակ։ Նամակներէն քաղուածքներ՝Նամակ ուղղուած Նիքոլաքոս Նազոյին, 3 Յունիս 1873 - «Ձեզ կը վստահեցնեմ Պարոն Նազէ բնաւ շռայլ չեմ։ Կ՛ապրիմ ընելով ծայր աստիճան խնայողութիւն, սակայն արուեստիս ծախսերը բաւական շատ են, եւ առանց անոնց չեմ կրնար յառաջանալ։ ․․․․․․Գրեղի ու կրկին պիտի գրամ Ս․ Աստուածամօր եկեղեցւոյ հիմնարկին կրթաթոշակիս համար․․․» (յունարէն բնագիրը՝ «Σας βεβαιώ, Κύριε Νάζε, ότι δεν είμαι διόλου σπάταλος. Ζω με την μεγαλυτέραν οικονομίαν, αλλά τα έξοδα της τέχνης μου, και προ πάντων τα μοδέλα, κοστίζουν φρικτά και άνευ αυτών δεν ημπορώ να κάμω βήμα. Εις την αρχήν ήμουν εις μικροτέρας σχολάς, όπου τα μοδέλα επληρώνοντο από την Ακαδημίαν, αλλ' αφ' ότου εμβήκα εις την σχολή των συνθέσεων, τα πληρώνω ο ίδιος και διά τούτο έπεσα έξω. [...] Έγραψα και θα γράψω πάλιν προς την επιτροπήν της Ευαγγελιστρίας διά τους μισθούς μου.» Նամակ ուղղուած Նիքոլաոս Նազոյին, 7 Ապրիլ 1875 - «Որքան աղքատ է նկարիչը բանաստեղծին դիմաց! Եթէ կրկին ծնիմ բանաստեղծ եւ երաժիշտ պիտի ըլլամ։» (յունարէն բնագիրը՝ «Πόσον πτωχός είναι ο ζωγράφος απέναντι του ποιητού! Αν ξαναγεννηθώ θα γίνω ποιητής και μουσικός.») Նամակ ուղղուած կնոջ եղբօրը, 22 Հոկտեմբեր 1900 - «Եթէ կարողանայի Յունաստան պիտի գայի, հաւանաբար նախ Քեֆալոնիա պիտի այցելէի եւ ետքը Թինոս, անուշ այդ կողմերը։» (յունարէն բնագիրը՝ «Αν ήτο δυνατόν να ημπορούσα να ηρχόμουν εις την Ελλάδα, ίσως κατά πρώτον εις την Κεφαλληνίαν και κατόπιν εις την Τήνον, εις τα γλυκά αυτά μέρη.») == Տե՛ս նաեւ == Նիքոս Հածիքիրիաքոս-Կիքաս Նիքիֆորոս Լիթրաս Եորղոս Եաքովիտիս Փիեռ Օկիւսթ Ռենուար Էօժէն ՏելաքրուաՓոլ ԿօկէնՎան Կոկ Ռամպրանտ վան Ռէյն Տիէկօ Ռիվերա == Ծանօթագրութիւններ ==

Մուրճ (ամսագիր, Թիֆլիս)

«Մուրճ», գրական, հասարակական-քաղաքական ամսագիր։ Հրատարակուած է 1889-1907， Թիֆլիսի մէջ։ Խմբագիրներ՝ Ա. Արասխանեան, Լ. Սարգսեան։ == Հիմնումը == 1888-ին Աւետիք Արասխանեանը, նպատակ ունենալով հայերէն լեզուով ամսագիր հրատարակել Թիֆլիսի մէջ, ցարական կառավարութեան կը դիմէ խնդրագրով, ուր գրուած է՝ «Լինենք թարգման հայ ազգի կարիքներու, աշխատենք մեր ազգը ուսումնասիրելով նորա շահերը պաշտպանել։ Յորդորենք նորան մտածել ուղիղ, զգալ ազնիւ զգացումներ, հարթել ջանանք նորա առաջանալու ճանապարհները․․․»։ Կառավարութիւնը թոյլ կու տայ «Մուրճ» ամսագրի տպագրութիւնը։ «Մուրճը» հրատարակուած է Յունուար 1889-էն մինչեւ Ապրիլ 1907-ը՝ անձնական ունեցուածքի զոհաբերութիւններու, մեծ դժուարութիւններու գնով։ == Գործունէութիւնը == «Մուրճը» եղած է ժամանակի արեւելահայ ամենաժողովրդական հանդէսը։ Ամսագիրը կողմնակիցն էր մասնաւոր սեփականութեան, եւ իր շուրջը համախմբելով ժամանակի ձեռնհաս գործիչներուն, առաջ կը քաշէր ազգային կեանքի բոլոր բնագաւառներուն մէջ յեղաշրջում առաջացնող հարցեր ու կու տար անոնց պատասխանները։ Այդ հարցերը կը վերաբերէին տնտեսական ու մտաւոր կեանքին, հասարակական ու քաղաքական իրադարձութիւններուն, կը քննարկուէին խնդիրներ՝ կապուած լուսաւորութեան ու մշակոյթին, գրականութեան, մամուլին ու գիտութեան եւ այլն։ Ամսագիրը յաճախ կանդրադառնար հայ համայնքներու կեանքին, կը լուսաբանէր անոնց առօրեան, դրուատանքի ու քննադատական խօսք կըսէր անոնց մասին։ Կը մերկացուէր հայկական գիւղերուն մէջ տիրող անիշխանութիւնն ու կաշառակերութիւնը, գիւղական ցեցերի վայրագութիւնները, թալանն ու օրինազանցութիւնները։ «Մուրճն» իր շուրջն էր համախմբել հայ գրողներուն (Լ. Շանթ, Դ. Դեմիրճեան եւ այլն), անդրադարձած է հայ հին ու նոր գրականութեան նշանաւոր դէմքերուն՝ Փաւստոս Բիւզանդ, Սայաթ-Նովա, Րաֆֆի եւ ուրիշներ։ Դեռ նոր գրական ասպարէզ իջած Հովհաննես Թումանեանից 1891-93 թ. «Մուրճը» տպագրել է աւելի քան 35 ստեղծագործութիւն։ Աւ. Արասխանեանը գրականութիւնը կը դիտէր մէկ կողմէն իբրեւ ժողովուրդի կեանքը արտացոլելու, միւս կողմէն՝ անոր ծառայելու միջոց։ Արասխանեանը «Մուրճը» խմբագրած է տասներկու տարի անընդմէջ։ Անկէ ետք այն խմբագրած են քանի մը այլ անձինք, որոնք յաճախ սեփական գումարներով փակած են ամսագրի ծախսերն ու պարտքերը։ Այդ անուններէն են Կոնստանդին Կրասիլնիկեանը, Վարդուհի Քանանեանը, Լեւոն Սարգսեանը։ «Մուրճը» փակուեցաւ Ապրիլ 1907-ին։ Փակման պատճառը ոչ միայն նիւթական դժուարութիւններն ու «Հերմես» տպարանի գործունէութեան դադարեցումն էր, այլ նաեւ՝ ռուսական յեղափոխութենէն ետք կեանքին մէջ ստեղծուած նոր պայմանները, հասարակական ուժերու նոր յարաբերութիւնները։ == Գրականութիւն == Գառնիկ Անանեան, Հայ գրականութիւնը «Մուրճ» ամսագրում (90-ական թուականներ), Երեւան, Երեւանի համալսարանի հրատարակչութիւն, 1972, 80 էջ։ == Աղբիւրներ == Արասխանեան Աւետիք, Հայկական յամառօտ հանրագիտարան, հտ. 1, Երեւան, 1990, էջ 334։ Արասխանեան Աւետիք, Հայ Նոր գրականութեան պատմութիւն, հտ. 4, Երեւան, 1972, էջ 114։ Մատենագիտութիւն «Մուրճ» ամսագրի, կազմ.՝ Կ. Քացախեան, խմբ. Հր. Կոստիկեան, Երեւան, Ալ. Մեասնիկեանի անուան գրադարան, 1977, 776 էջ։ Սարինեան Ռ., Աւ. Արասխանեան, Երեւան, «Հայաստան» հրատարակչութիւն, 1980, 148 էջ։

Պանիրով Եւ Սխտորով Հաց

Կաղապար:Տեղեկաքարտ ուտեստ Պանիրով սխտորով հաց (անգլերէն՝ Garlic bread), համեղ եւ ախորժելի հաց: Կարելի է հրամցնել թէյին հետ՝ որպէս թեթեւ ուտելիք: == Պատմութիւն == Սխտորով հացը յայտնաբերուած է Միացեալ Նահանգներու ճաշարաններու ճաշացանկին մէջ, 1947-էն սկսեալ: Շրջան մը ետք, մշակուած է նոր տեսակ մը՝ սառած առեւտրային սխտորով հացեր, Միշիկընի «Cole's bread» սնունդի ընկերութեան կողմէ, 1970-ին: Ապա, այն ժամանակի ընթացքին դարձած է տարածուած ու հիմնական ուտեստ՝ Պրազիլի տարածքին: == Բաղադրութիւն == Պատրաստութեան համար անհրաժեշտ են՝ կարագ, ձիթապտուղի իւղ, սխտոր, ֆրանսական պակեթ հաց, պինդ պանիր, ազատքեղ, աղ, պղպեղ` ըստ ճաշակի: == Պատրաստութիւն == Պանիրը քերիչով քերել, աւելցնել ճզմուած սխտորը, մանրուած ազատքեղը եւ կարագը: Այս բոլորը լաւ մը խառնել: Պակեթ հացը կտրատել, բայց ոչ մինչեւ վերջ: Բաց հատուածներուն մէջ միջուկը առատօրէն լեցնել: Այնուհետեւ 10 վայրկեան փուռին մէջ եփել , 180 աստիճան տաքութեամբ, մինչեւ հալի ու կարմրի: Պատրաստութեան ընթացքին, բաղադրութեան մէջ, կարելի է փոփոխութիւններ կատարել: Օրինակ, կարելի է օգտագործել տարբեր տեսակի պանիրներ եւ կամ տարբեր տեսակի հացեր: == Ծանօթագրութիւններ ==

7 Հոկտեմբեր

7 Հոկտեմբեր, տարուան 280-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 281-րդ) օրն է Տարուայ աւարտին կը մնայ 85 օր Ք.ա. 3761՝ հրէական օրացոյցի համաձայն աշխարհի ստեղծման օրն է == Դէպքեր == 1919՝ Նեդերլանդներին մէջ ստեղծուեցաւ աշխարհի ամենահին՝ KLM օդային ընկերութիւնը ՄԱԿ-ին կը միանան՝ 1960՝ Նիճերիա 1971՝ Օման == Ծնունդներ == 1952՝ Վլատիմիր Փութին (ռուս.՝ Владимир Владимирович Путин), Ռուսիոյ Դաշնութեան 4րդ եւ ներկայիս գործող նախագահ == Մահեր == 1849՝ Էտկար Փոյ (անգլերէն՝ Edgar Allan Poe, ծն.1809), ամերիկացի գրող 1944՝ Միքայէլ Մանուէլեան (ծն.1877), դերասան == Տօներ == Հայաստան՝ Գրադարանավարի օր։ Ճարտարապետութեան համաշխարհային օր։

Վրաստանի Դրամատուն

Կաղապար:Տեղեկաքարտ Դրամատուն «Վրաստանի դրամատուն» ԲԸ, Bank of Georgia (վրաց.՝ საქართველოს ბანკი), Վրաստանի ամենամեծ առեւտրային դրամատուներէն մէկը։ Գլխաւոր գրասենեակը տեղակայուած է Թիֆլիսի մէջ։ == Սեփականատերեր եւ ղեկավարութիւն == Դրամատան բաժնետոմսերը կը գտնուին Լոնտոնի ֆոնդային բորսային մէջ եւ Վրաստանի ֆոնդային բորսային մէջ (բորսային թիքեր՝ GeSE:GEB): Դրամատան վերահսկիչ խորհուրդի նախագահը Նիգոլաս Ենուկիձեն է։ Գործադիր տնօրէնը՝ Իրալի Գիլաուրին։ Նախկին գործադիր նախագահ եւ վերահսկիչ խորհուրդի նախկին նախագահ Լատօ Գուրգենիձեն 2007 նոյեմբերի 22-ին կը դառնայ Վրաստանի վարչապետ։ == Գործունէութիւն == Դրամատունը գործունէութիւն կ'իրականացնէ ներդրումային դրամատունային գործարարութեան, առեւտուրի, դրամական միջոցներու կառավարման եւ այլ շրջանակներու մէջ։ Bank of Georgia-ն ունի աւելի քան 100 մասնաճիւղ. գործունէութիւնն կ'իրականացուի Վրաստանի մէջ, Ուգրանիոյ մէջ եւ Բելառուսին մէջ։ Դրամատան կը պատկանի BG Capital ներդրումային ընկերութիւնը: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին Յղումներ == Դրամատան պաշտօնական կայք (անգլերէն)

Հայկական Ժողովրդական Պարարուեստ

Հայկական ժողովրդական պարերու հնագոյն ծագման մասին կը վկայեն բանաւոր տեքստերէն մեզ հասած բազմաթիւ հասկացութիւններ եւ Հայաստանի մէջ պահպանուած ու օգտագործուող պարային, թատերական շարք մը տերմիններ։ Ամբողջ աշխատանքի ընթացքը եւ կենցաղային բազմաթիւ տարրեր վերածուած են շարժումներու (կատարուած են որոշակի ռիթմով եւ ուղեկցուած երաժշտութեամբ), որոնք դարձած են պարային շարժումներու հիմքը եւ, աստիճանաբար հեռանալով կենցաղային նշանակութիւնէն, ընդհանրացուած են։ == Նախնադարան շրջան == Նախնադարեան շրջանին երաժշտական գործիքները (հիմնականին հարուածային) երգեցողութեան ուղեկցութեամբ ունեցած են աշխատանքի կազմակերպման, հոգեւորի եւ ֆիզիքական շարժումներու ներդաշնակման նշանակութիւն։ Աւելի ուշ այս ամէնը վերածուած է հմայական արարողութիւններու, որոնց նպատակը կենդանիներու ու բոյսերու բազմացմանը եւ նիւթականի առատութեանը նպաստելն էր։ Պարերը նախապէս եղած են ծիսական արարողութիւններու հիմնական պայմանը ու անբաժան մասը, որոնք աստիճանաբար կորսնցուցած են իրենց հնագոյն նշանակութիւնը (պահպանուած է միայն հարսանեկան եւ տոնական արարողութիւններուն մէջ)։ Հայ պատմիչները փառաբանած են Գողթն գաւառը իր հեքիաթասացներով, երաժիշտներով ու հատկապէս պարողներով՝ փանդիռի (բամբիռ) նուագակցութեամբ։ Մովսէս Խորենացին իր «Պատմութիւն Հայոց» երկին մէջ կը նշէ. « բայց աւելի յաճախ Արամեան ագգի ծերունիները փանդիռներու նուագակցութեամբ ցուցքերու ու պարերու երգերով կը յիշատակեն այս բաները»։ == Ժողովրդական պարերը ըստ բովանդակութեան == Հայկական ժողովրդական պարերը, ըստ բովանդակութեան, կատարողներու քանակի, սեռի, տարիքի, մշակոյթի մէջ ունեցած դերի ու նշանակութեան, ունին համապատասխան իմաստներ։ Անոնց օրինաչափութիւնները, առանձնահատկութիւնները, կառուցուածքի ու բովանդակութեան փոխհարաբերութիւնները կը բաձայայտեն պարաձեւերով ու պարատեսակներով, որոնք մշակուելով՝ ստացած են իրենց անուանումները եւ ունին սահմանումներ։ Մինչեւ 20-րդ դարու որոշ ծիսական պարերուն մէջ խստօրէն պահպանուած է դասակարգումը՝ ըստ սեռի ու տարիքի, երեխաներուն արգիլուած է պարել մեծահասակներու, աղջիկներուն (բացի երիտասարդական հաւաքներէն ու հարսանիքներէն)՝ ամուրի տղաներու հետ։ == Ժողովրդական պարերու տեսակները == Ժողովրդական պարերը կ՝ ըլլան զանգուածային (խառը կազմով), խմբային (տղամարդկանց, կանանց, մանկական), որոնց մէջ կ՝ արանձնացնեն մենապարերը, զուգապարերը եւ շուրջպարերը։ Զանգուածային եւ խմբային պարերը կը կատարուին տարբեր դասաւորումներով (կլոր, փակ եւ բաց շրջանով, կիսաշրջանով, ուղիղ գիծով), ունին պարի ղեկավար՝ պարագլուխ (պարբաշի), եւ պարի պոչ՝ որոշակի պարտավորութիւններով (հսկել պարերու ճիշտ կատարումը, ուղղութիւնը եւ այլն)։ Մենապարեր կը կատարուին ժողգործիքներու, շուրջպարերը՝ հատկապէս պարկապզուկի (կամ զուռնաներու) ու տհոլի նուագակցութեամբ, պարողներու երգեցողութեամբ։ == Պարերու ուղղութիւնը == Հայկական ժողովրդական պարերու հիմնական ուղղութիւնը աջ է, բայց կան նաեւ ձախ եւ հետ կատարուող քայլեր ու պարաձեւեր, որոնք կ՝ ընդգծեն որոշակի ծեսերու ողբերգական իմաստը։ Յայտնի են գովնդ, շորոր, վերվերու, հետ ու առաջ, ծափպար, օձաձեւ, ոտ զարկելով ու թռիչքներով եւ այլ պարաձեւեր, որոնք ըստ բովանդակութեան, կը դասակարգուին էպիկական, քնարական, կատակային, կենցաղային, աշխատանքային, որսորդական, սգո, թաղման, հարսանեկան, ռազմական, ճանապարհի, մանկական, ծիսական, հմայական պարատեսակներու։ Իւրաքանչուր պարատեսակ ունի պարեղանակ, կատարողներու կազմ, սեռ, տարիք, կատարման ձեւ, տեղ ու ժամանակ, երգուող տեքստ, անհատական երանգաւորում (իմպրովիզացիա)։ Պարաձեւերն ու պարատեսակները, ըստ աւանդութեան, կատարուած են հերթականութեամբ՝ հաշուի առնելով նախ պարաքայլի կատարման բարդութիւնը, ապա՝ նպատակադրումը։ == Պարային ներկայացումներ == Թէ՛ պալատներուն, թէ՛ հարսանիքներուն մէջ հարսանէկան պարերը սկսած են նախնիներու յիշատակութեան սգո պարերով, ապա անցած են այլ պարաձեւերու, որոնք համարուած են յաջողութեան եւ երջանկութեան գրաւական։ Այնուհետեւ կատարուած են արագ տեմպով, թռիչքներով ու ծափերով պարատեսակները։ Քնարական, կենցաղային, աշխատանքային պարերուն նմանողական շարժումներով ներկայացուած են խմոր հունցելը, թել մանելը, հիւսելը, լուացք անելը, սխտոր ծեծելը, խաղող տրորելը եւ այլն։ Նմանողական են նաեւ որսորդական ու ռազմական պարերու շարժումները։ Սրբատեղի, ամառանոց, աշխատանքի երթալը ուղեկցուած է ճանապարհի պարերով, որոնք համարուած են «չար ոգիներէն» խուսափելու, չարագործութիւններէն ազատուելու միջոց։ Բացի թարս (ձախ գնացող), թաղման, յատուկ տոներու ու արարողութիւններու ժամանակ կատարուող խիստ ծիսական պարերէն («Մախոխապրի պարը», «Աստուածածնայ պարը»եւ այլն), մնացածները կատարուած են հարսանիքներուն։ Բազմաթիւ պարաձեւեր ու պարատեսակներ ունին ոգեպաշտական ծագում («Խնկի ծառ» «Ծիրանի ծառ», «Ղազ-ղազի», «Կռնգոցի», «Հավկու պար» եւ այլն)։ Պարերը հարսանիքի եւ այլ արարողութիւններու ժամանակ կատարուած են կենդանիներու ու երեւակայական կերպարներու դիմակներով։ Պարերուն մէջ մեծ դեր ունեցած են երաժիշտները, որոնք, կանգնելով պարողներու շրջանի կեդրոնին մէջ, հետեւած են մեղեդիներու յաջորդականութեանը, յուշած շարժումները, նաեւ պարած եւ թռչկոածլ։ Հայկական ժողովրդական պարերու հիմնական (հատկապէս կենցաղային) մասը ձեւաւորուած է աւելի ուշ։ == 19-20-րդ դարեր == 19-20-րդ դարերուն հայկական քաղաքային պարերը որոշ ազդեցութիւն կրած են կովկասեան պարերէն։ Ստեղծուած են շարք մը մենապարեր (շալախո, կինտաուրի, Շուշիկի, լեկուրի եւ այլն), որոնք կոչուած են կովկասեան։ Ժողովրդական պարերը թափանցած են նաեւ դասական պարային ներկայացումներու մեջ. անոնց հիման վրայ սկզբնաւորուած են բեմական եւ բնութագրային պարերը։ Հայկական ժողովրդական պարերու հետագայ զարգացման նպաստած են ժողովրդական պարի պրոֆեսիոնալ եւ սիրողական խումբերը (ազգագրական պարերու, ժողովրդական երգի ու պարի անսամբլներ եւ այլն), ստուդիաները, որոնք հիմք դարձած են ինչպէս ժողովրդական պարարուեստի, այնպէս էլ պալէի խումբերու կազմաւորման համար։ 1924 թուականին Վահրամ Արիստակեսեանը Երեւանի մէջ հիմնադրուած է պարարուեստի պետական, 1927 թուականին Աննա Դուրինեանը ու Հասմիկ Սիրունեանը՝ Ռիթմի եւ պլաստիկայի ստուդիաները, որոնց հիման վրայ 1930 թուականին Սրբուհի Լիսիցեանի ղեկավարութեամբ կազմակերպուած է Ռիթմի, պլաստիկայի, ֆիզկուլտուրայի պետական տեխնիկումը (1937 թուականէն՝ պարարուեստի ուսումնարան, 2006 թուականէն՝ քոլէճ), ուր կը գործէ հայկական ժողովրդական պարի բաժինը։ Հայկական ժողովրդական երգերու, պարերու ու պարեղանակներու, թատերական հանդիսութիւններու ու բազմաթիւ այլ բանահիւսական նիւթերու հաւաքումին, պարերու բեմադման մեծապէս նպաստած են Սրբուհի Լիսիցեանը եւ Թաթուլ Ալթունեանը։ Վերջինս Հայկական ժողովրդական երգի-պարի պետական անսամբլի մէջ (հիմնադրուած է 1938 թ., 1974 թուականէն՝ Թաթուլ Ալթունեանի անուան) միաւորուած է ժողովրդական երգը, խմբերգը, պարը, գործիքային նուագակցութիւնը ու տարազը։ == ՀՀ երգի-պարի խումբերը == 1946 թուականին Վանաձորի մէջ հիմնադրուած է «Հորովել» ազգագրական երգի ու պարի պետական, 1958 թ. Երեւանի մէջ՝ Հայաստանի պարի պետական (1978 թուականէն՝ վաստակաւոր հաւագածոյ), 1963 թուականին՝ «Բերդ», 1987 թուականին՝ «Բարեկամութիւն» պարի անսամբլները, 1976 թուականին՝ «Ակունք», 1988 թուականին՝ «Սասուն» ազգագրական երգի-պարի խումբերը եւ այլն։ Հայ ժողովրդական պարարուեստի զարգացման մեջ ներդրում ունին նաեւ շարք մը ինքնագործ խումբեր («Աշնակ» պարի խումբը՝ Վահրամ Արիստակեսեանի, Երկաթուղայիններու պալատի «Հայաստան» պարի անսամբլը՝ Վարդգես Ռաշիդեանի, գործարանի երգի ու պարի անսամպլը՝ Ե. Ենգոեանի, Քանաքեռի ալիւմինի գործարանի մշակոյթի պալատի «Կանազ» պարի անսամբլը՝ Ս. Գյանջումեանի, էլեկտրատեխնիկայի գործարանի «Եղեգը» պարի անսամբլը՝ Ժորա Այվազեանի ղեկավարութեամբ եւ այլն), ուր պարած են ուսանողներ, հիմնարկ-ձեռնարկութիւններու, գործարաններու ու աշխատանոցներու աշխատողներ։ == 1990-ական թուականներ == 1990-ական թուականներէն սկսած է հայկական ժողովրդական պարարուեստի զարգացման նոր փուլը, ստեղծուած են բազմաթիւ պարախումբեր, անսամբլներ, որոնք ժողովրդական պարը լրացրած են դասական եւ խորեոգրաֆիկ ոճերու տարրերով՝ սկզբնաւորելով նոր ուղղութիւն ժողովրդական պարարուեստի մէջ։ Ազգային պարեր բեմադրուած են Արամ Խաչատուրեանի, Առնո Բաբաջանեանի, Տիգրան Մանսուրեանի, Ավետ Տերտերեանի, Էդգար Յովհաննէսէանի, Գրիգոր Հախինեանի, Ռոպերդ Ամիրխանդանի, Ռուբէն Ալթունեանի, Սեդրակ Երկանեանի, Ալան Յովհաննէսի, Արա Գեւորգեանի ստեղծագործութիւններու ու մշակումներու հիման վրայ։ Հիմնադրուած են «Սարդարապատ» (1992, հիմնադիր՝ Մուրատ Յակոբեան), «Զարթօնք» (1995, հիմնադիր՝ Ղուկաս Ղուկասեան), «Առաւօտ» (2000, հիմնադիր՝Զարուհի Խաչատուրեան), «Վալենս» (2001, հիմնադիր՝ Վահագն Գասպարեան) պարի անսամբլները, «Շիրխանի» աւանդական պարի անսամբլը (2003, հիմնադիր՝ Յովհաննէս Յակոբեան), «Կարին» աւանդական երգի-պարի խումբը (2001, հիմնադիր՝ Գագիկ Գինոսեան) եւ այլն։ Հայկական ժողովրդական պարարուեստը Հայաստանի մէջ, ինչպէս եւ արտասահմանի մէջ ճանչցուած է պարուսոյցներ Գեւորգի Ասատրեանի, Էտուարտ Մանուկեանի, Վանուշ Խանամիրեանի, Նորայր Մեհրաբեանի, Սուրեն Չանչուրեանի, Կարէն Գեւորգեանի, Գագիկ Գինոսեանի, Ասատուր Կարապետեանի, Գագիկ եւ Արտաշէս Կարապետեաններու եւ ուրիշներու ջանքերով։

Սայիտ Աքըլ

Սայիտ Աքըլ (4 Յուլիս 1912, Զահլէ (Լիբանան) - 28 Նոյեմբեր 2014, Պէյրութ), բանաստեղծ, փիլիսոփայ: Աքըլը ծնունդով զահլեցի, բայց իր կեանքը գրեթէ ապրած` Պէյրութ մայրաքաղաքին մէջ, եղած է գրող, լրագրող, մամուլի հանրածանօթ գրիչ: Փոքր տարիքէն բանաստողծութիւններ գրել սկսած ըլլալուն պատճառով զինք կոչած են «փոքրիկ բանաստեղծ»: Ան յատկանշական էր իր բանաստեղծական նորարար ոճով: 1960-70 թուականներուն Սայիտ Աքըլի անունով հիմնադրուած է մրցանակ մը, կարեւոր գումար մը, որ կը յատկացուէր արժանաւոր արուեստագէտներու: Հայրենասէր ըլլալով հանդերձ, եղած է հայասէր, դրուատած հայ ժողովուրդը ամէն առիթներով: Մասնաւորաբար շեշտած՝ հայ ժողովուրդին աշխատասիրութիւնը, ոչ ոքի ձեռք երկարելու անոր հպարտութիւնը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Վարագն Քհնյ. Տէր Մինասեան

Տ. Վարագն Քհնյ. Տէր Մինասեան (1855-1916), Աւազանի անունով՝ Ստեփան Մինաս Քհնյ. Տէր Մինասեան, ծնած է Մարաշ, 1855-ին։ Ստեփան երկրորդ զաւակն է Տէր Մինասի։ Նախնական կրթութիւնը կը ստանայ ծննդավայրի ծաղկանոցին մէջ եւ ապա ուսումը շարունակելով կը յաճախէ բարձր վարժարան։ Հետագային ինքնաշխատութեամբ կը զարգանայ եւ ուսուցիչ կը նշանակուի Մարաշի Ս. Քառասնից Մանկանց եկեղեցւոյ նախակրթարանին մէջ։ Իսկ ժամանակ մը ետք, ուսուցչական պաշտօնով կը հրաւիրուի Պէյլան, ուր տեղւոյն ծխական դպրոցին մէջ կր պաշտօնավարէ երեք տարի, 1883-1886։ Ան կը պսակուի 1876-ին, Մարաշի Ս. Քառասնից Մանկանց եկեղեցւոյ մէջ եւ հետագային կ'ունենայ տասնմէկ զաւակներ՝ Յովսէփ, Խաչիկ, Գարեգին, Նուարդ, Երուանդ Ա., Երուանդ Բ., Վարդենի, Մաքրուհի, Մարինէ, Եւգինէ եւ Յովհաննէս։ Ամուսնութենէն ետքն ալ ան կը շարունակէ ուսուցչական պաշտօնը։ Ան բախտը կ'ունենայ Երուսաղէմ ուխտի երթալու։ Երուսաղէմէն վերադարձէն ետք, իր հայրը՝ Տէր Մինաս կը վախճանի 1890-ին։ Իր քահանայական ձեռնադրութիւնն ու օծումը տեղի կ'ունենան ձեռամբ Մկրտիչ Քէֆսիդեան Կաթողիկոսի, Սիսի մէջ, 1891-ին, վերակոչուելով Տէր Վարդան։ Քառասնօրեայ պատրաստութեան շրջանը լրանալէ ետք, Տէր Վարդան հոգեւոր հովիւ կը նշանակուի Մարաշի Ս. Քառասնից Մանկանց եկեղեցւոյ։ Մինչեւ 1914 թուական, ան կը պաշտօնավարէ համանուն եկեղեցւոյ մէջ, վայելելով ժողովուրդին անվերապահ յարգանքն ու սէրը։ Իսկ տարագրութեան տարին, իբրեւ գաղթական, իր ժողովուրդին ընկերակակցութեամբ ընտանեօք կր հաստատուի Հալէպ, ճաշակելով տարագրութեան բոլոր դառնութիւնները։ Բերիոյ Հայոց Թեմի Կրօնական ժողովի տնօրինութեամբ, Տ. Վարդան կը սկսի քահանայագործել Հալէպի Ս. Քառասնից Մանկանց եկեղեցւոյ մէջ։ Այդ ծանր պայմաններուն մէջ պաշտօնավարելը կը քայքայէ իր արդէն տկարակազմ մարմինը։ Կը հիւանդանայ ու որոշ ժամանակ անկողնին ծառայելէ ետք, կը վախճանի 11 Դեկտեմբեր 1916-ին։ Թաղման կարգն ու վերջին օծումը տեղի կ'ունենան Հալէպի Ս. Քառասնից Մանկանց եկեղեցւոյ մէջ, ձեռամբ Տ. Եղիշէ Եպս. Չիլինկիրեանի, որ այդ օրերուն առաքելութեամբ Հալէպ կը գտնուէր։ Մարմինը կ'ամփոփուի Հալէպի Ազգ. Գերեզմանատան մէջ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Աֆիոնքարահիսարի հայերը

Հայերը Աֆիոնքարահիսարի մէջ ապրած են աւելի քան երեք դար՝ ԺԷ․ - ԺԹ․։ Անոնց թիւը 1914-ին կը հաշուէր մօտաւորապէս 10 000։ == Պատմական անդրադարձ == Հայերը բնակութիւն հաստատած են Աֆիոնքարահիսար ԺԷ․ դարուն, քաղաքին տնտեսութեան զարգացման ժամանակաշրջանին։ === 1902-ի հրդեհը === 1902-ին, քաղաքին կեդրոնը ծագած հրդեհը, որ կը տեւէ 32 ժամ, կ'աւերէ Աֆիոնքարահիսարին հայկական թաղամասերուն մեծ մասը՝ 1200 տուն եւ Սուրբ Թորոս եկեղեցին։ Անտուն մնացած հայերուն համար քաղաքին հայ հարուստները բնակարաններու շինարարութեան կը ձեռնարկեն։ Բնակարանները կը կառուցուին եւրոպական ոճով։ Հայկական թաղերուն տեսքը կը փոխուի, կը բարեկարգուի։ Հարուստները իրենց տան բակերուն կը ստեղծեն պզտիկ պարտէզներ, ջրաւազաններ եւայլն։ Ա․ Համաշխարհային պատերազմի ընթացքին քաղաքին հայ տղամարդիկը կը պարտաւորուին թրքական բանակին ծառայել։ Կ՛ազատէին միայն անոնք, որոնք կարողութիւնը ունէին պետութեան 50 ոսկի վճարել։ 1915 Յուլիսին քաղաքին 30 հայ երեւելիներ կը ձեռբակալուին ու կ'աքսորուին։ Հայ բնակչութիւնը խուճապի մատնուած կը հետեւի տեղահանման հրահանգներուն։ Շատեր քաղաք կը մնան ու կը մերժեն մեկնիլ։ Անոնց դէմ կը սկսի հալածում՝ բռնութիւններ, եւայլն։ 1918 Հոկտեմբերին Թուրքեան կը պարտուի։ Միջագետք եւ Սուրիա ողջ մնացած աֆիոնցիները իրենց ծննդավայրը կը վերադառնան։ Կը վերականգնուի վերապրած հայութեան կեանքը։ Թաղային Խորհուրդ կը ստեղծուի։ Քաղաքին տնտեսութիւնը հազիւ վերականգնուած, կը ծագի յունաթրքական պատերազմը։ 1919 15 Մայիսին յոյները Զմիւռնիա ցամաքահանում կ'ընեն, ու արագօրէն յունական բանակը Աֆիոնքարահիսար կը հասնի։ Մինչ այդ, թուրքերը ենթադրելով թէ հայերը յոյներուն պիտի օգնեն, կը ձեռբակալեն քաղաքին 18-50 տարեկան հայ եւ յոյն տղամարդոց եւ Փոքր Ասիոյ արեւելեան Կոչհիսար անբերի, ամայի շրջանը կ'աքսորեն։ Աքսորեալներէն արհեստաւորները մօտակայ գիւղերուն մէջ իրենց աշխատանքով կը կարողանան գոյատեւել։ Երբ յոյները քաղաքը կը գրաւեն, Աֆիոնքարահիսարի մէջ խաղաղութիւն կը տիրէ։ Սակայն, 1922 Օգոստոսին վերակազմուած թրքական բանակը յարձակման կ'անցնի։ 26 Օգոստոսին յունական բանակը Դումլուպունարի ճակատամարտին պարտութեան կը մատնուի։ Աֆիոնքարահիսարի եւ շրջակայքի հայերն ու յոյները անակնկալի եկած ու սարսափած, կը հետեւին նահանջող յունական բանակին ու կը հասնին Զմիւռնիոյ նաւահանգիստը։ === Աֆիոնցիները Զմիւռնիա === Զմիւռնիոյ բնակչութեան կէսէն աւելի յոյն էր՝ 200 000, իսկ հայութեան թիւը 30 000 կը հաշուէր։ Քաղաքը այդ շրջանին լեցուած էր յունական նահանջող բանակով եւ բազմաթիւ վիրաւոր զինուորներով։ Աֆիոնցի գաղթականները կը տեղաւորուին դպրոցներու, եկեղեցիներու, ակումբներու, այգիներու մէջ։ Յունական նահանջող զօրքը կը սկսի հեռանալ քաղաքէն․ գաղթականներէն շատեր կը հետեւին նահանջող բանակին։ Մէկ կողմէն յունական բանակը նահանջի ճամբան մռնած էր, միւս կողմէն Զմիւռնիա կը հասնէր թրքական բանակը։ Քաղաք մնացած հայ եւ յոյն բնակչութիւնը դժոխք մը կ'ապրի․ կը հրկիզուին հայկական ու յունական թաղերը, բնակչութիւնը կը բռնաբանուի, կը կողոպտուի, կը սպաննուի։ Քրիստոնեայ բնակչութիւնը նաւահանգիստ կը թափուի (Փունթա)։ Քեմալական զօրքը հայ տղամարդիկը՝ գաղթական թէ տեղացի, կը հաւաքէ եւ անծանօթ ուղղութեամբ կը տանի (շատ քիչեր կը կարողանան վերապրիլ ու իրենց ընտանիքներուն մօտ կը վերադառնան, Լոզանի դաշնագրէն ետք)։ Փրկուած հայերն ու յոյները կը գտնուին Զմիւռնիոյ դիմացի, Էգէական Ծովուն յունական կղզիները՝ Լեզվոս, Խիոս, եւայլն, ինչպէս նաեւ յունական նահանջող հետեւակ բանակին հետ կը հասնին հիւսիսային Յունաստան՝ Ալեքսանտրուփոլի, Քսանթի, Քավալա, Սելանիկ։ Յունաստան հասած, հայ գաղթականներուն մեծամասնութիւնը կը հաւաքուի եւ կայք կը հաստատէ գլխաւոր քաղաքները՝ Սելանիկ, Աթէնք, Փիրէա, եւայլն։ Յունաստանի վիճակը շատ ծանր ըլլալով, գաղթականներուն մեծ մասը յաջորդող տարիներուն Հայաստան կը ներգաղթէ եւ կամ ալ՝ կ'արտագաղթէ ուրիշ երկիրներ։ == Աֆիոնքարահիսարի հայութեան կեանքը == Հայ համայնքը կը կառավարուէր հայ ազգային թաղական խորհուրդին կողմէն, որ կ'ընտրուէր հայկական թաղամասի բնակիչներուն կողմէ։ Իւրաքանչիւր հայ ընտանիք կ'ունենար 6-8 երեխայ։ Աֆիոնքարահիսարի հայերը կը բնակէին քաղաքին արեւելեան մասին, հսկայ ապառաժին ստորոտիին եւ թաղերն էին՝ Հաջըրզվան, Ջադդա, Քիւփ, Աշաղը, Եոքարը, Թիւրպա եւ Արըգ։ Հայկական թաղերը ունէին նաեւ իրենց բաղնիքները։ === Արհեստագործութիւն === Աֆիոնքարահիսարի արհեստագործութիւնը հայերուն ձեռքն էր, որոնք լաւ վարպետներ էին․ որմնադիր, քարտաշ, հիւսող, ատաղձագործ, փականագործ, դարբին, պղնձագործ, ոսկերիչ, արծաթագործ, կաշեգործ, կօշկակար, դերձակ, ջուլհակ, գորգագործ, ներկարար, զինագործ, բրուտ, հացագործ, հրուշակագործ եւայլն։ Շուկայի երկայնքին կային հայ արհեստագործներուն արհեստանոցները։ Արհեստանոցներուն կ'աշխատէր ամբողջ ընտանիքը։ Արհեստը կը փոխանցուէր սերունդէ-սերունդ։ === Առեւտուր === Հայերը կը զբաղէին նաեւ առեւտուրով։ Ապրանքներ կը ներածէին Պոլսէն, Զմիւռնիայէն, ինչպէս նաեւ Անգլիայէն, Ֆրանսայէն, Հոլանտայէն, Իտալիայէն եւ մինչեւ Չինաստանէն եւ Ճափոնէն։ === Գիւղատնտեսութիւն === Աֆիոնքարահիսարի հայերը եղած են նաեւ ագարակատէրեր։ Ուրիշներ, քաղաքի շրջակայքին ունէին փոքր այգիներ։ === Եկեղեցիներ === Աֆիոնցի հայերը լուսաւորչական քրիստոնեաներ եղած են։ Ունեցած են երկու առաքելական եկեղեցի՝ Ս․ Աստուածածին եւ Ս․ Թորոս ու մէկ բողոքական եկեղեցի (կառուցուած 1907-ին)։ Ինչպէս նաեւ Սուրբ Գէորգ եւ Սուրբ Սարգիս մատուռները։ Առաքելական եկեղեցիները ենթարկուած էին Կոստանտնուպոլսոյ պատրիարքարանին։ Քաղաքին հաւատացեալներէն անոնք որոնք հնարաւորութիւնը ունէին ուխտագնացութեան կ'երթային Երուսաղէմի սրբավայր վայրերը։ Հանդիսաւորութեամբ կը տօնուէին բոլոր եկեղեցական տօները։ ==== Սուրբ Աստուածածին եկեղեցի ==== Սուրբ Աստուածածին պարսպապատ եկեղեցին կը գտնուէր բարձրադիր դիրքի վրայ։ Քառանկիւն եւ քարաշէն եկեղեցի եղած է։ Եկեղեցւոյ մուտքին առջեւ կը բարձրանար երկյարկանի զանգակատունը։ Եկեղեցւոյ պատերը զարդարուած էին որմնանկարներով եւ քանդակներով։ Սալայատակը ծածկուած էր ընտիր գորգերով։ 1911-ին, Կոմիտաս Վարդապետը հոն պատարագ եւ քարոզ մատուցած է։ === Կրթական վիճակ === ԺԹ․ դարասկիզբին կը բացուին հայկական տարրական քանի մը դպրոցներ, որոնք հետագային կը միաւորուին եւ կը հիմնուի ազգային կեդրոնական միջնակարգ (11-ամեայ) դպրոցը։ Սուրբ Աստուածածին եկեղեցւոյ կից կառուցուած են Մանկապարտէզ (ունեցած է 400 աշակերտներ) եւ եռայարկանի դպրոց՝ Սահակ-Մեսրոպ վարժարան (Ա․ Համաշխարհային Պատերազմի նախօրեակին աշակերտութեան թիւը 900 էր)։ Դպրոցին շրջանաւարտներէն շատեր, բարձրագոյն կրթութեան ստանալու համար կը մեկնէին Պոլիս, Ֆրանսա, Զուիցերիա, Իտալիա եւ ուրիշ երկիրներ։ === Կենցաղ === Աֆիոնցիները կը պահպանէին նահապետական բարքերը։ Հայ հասարակական կեանքը կ'ընդանար բնականոն ձեւով։ Ստեղծուած էին հայկական ակումբներ, ուր ընդհանրապէս երիտասարդութիւնը կը հաւաքուէր։ Կային նուգախումբեր, թատերական խմբակներ, որոնք ներկայացումներ կու տային։ Հայկական թերթեր կը ստանային Պոլսէն եւ Իզմիրէն։ == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == ԾՆՆԴԱՎԱՅՐՍ՝ ԱՖԻՈՆ-ՔԱՐԱՀԻՍԱՐԻ ՀԱՅ ԳԱՂԹՕՃԱԽԸ, Կ․Ա․ ՉԵՐՔԵԶԵԱՆ, ԼՈՍ ԱՆՃԵԼԸՍ, ՔԱԼԻՖՈՐՆԻԱ, 1992 Կարօ Մինասեանի արխիւ, Քոքինիա, Յունաստան == Արտաքին յղումներ == Յունաթրքական պատերազմ՝ 1919-1922(անգլերէն)Ժամանակագրութիւնը Փոքր Ասիոյ յունական արշաւանքին(յունարէն)

Ըմբշամարտ

Ըմբշամարտ, երկու մարզիկներու գօտեմարտի ընդհանուր անուանում, որ կը ներառէ քանի մը մարզաձեւ՝ յունահռոմէական, ազատ ոճի, Ճիւտօ եւ սամբօ, որոնցմէ առաջին երեքը կը ներառուին Ողիմպիական խաղերու ծրագիրին մէջ, ինչպէս նաեւ ազգային ըմբշամարտերը։ Առանջին անգամ պաշտօնապէս կը ներկայացուի իբրեւ եղելութիւն 18-րդ Ողիմպիական Խաղերուն ընթացքին՝ Ք․Ա․ 708-ին։ Ողիմպիական Խաղերու նորագոյն պատմութեան մէջ, ըմբշամարտի յունահռոմէական մարզաձեւը կը ներառնուի Աթէնքի Ողիմպիական Խաղերուն, 1896-ին։ == Կանոններու Պատմութիւն == Ըմբշամարտը որոշակի կանոններ ունեցող մենապայքարային մարզաձեւ մըն է, ուր գօտեմարտողներուն նպատակն է մրցակիցին նկատմամբ առաւելութեան հասնիլ՝ միաւորներ ձեռք բերելով կամ մրցակիցին թիկունքը դպցնելով գետինին: Վաղնջական ժամանակներէն, երբ ըմբիշները կը գօտեմարտէին, մարտերու տեւողութիւնը չէր սահմանափակուած եւ կը շարունակուէր մինչեւ մրցակիցներէն մէկուն յաղթանակը: Ըմբշամարտին մէջ չկային կշիռքի հետ առնչուած օրէնքներ, եւ բոլոր մարզիկները անկախ իրենց կշիռքին զգալի տարբերութենէն պարտաւոր էին մարտնչիլ իրարու դէմ: Բնականաբար, ախոյեան կը հանդիսանար աւելի ծանր կշիռք ունեցող մարզիկը: Ըմբշամարտի նման մրցումները տարածուած էին բազմաթիւ երկիրներու մէջ: Անոնք կը կազմակերպուէին հին յունական ողիմպիական խաղերուն, հայկական ազգային տօնախմբութիւններուն, այլ երկիրներու ազգային տօներուն եւ յաճախ կ'աւարտէին աւելի թեթեւ կշիռք ունեցող մարզիկներու պարտութեամբ կամ զգալի վնասուածքներով, իսկ երբեմն՝ նոյնիսկ մահուամբ: Նման հարցերը աստիճանաբար կը սկսին լուծուիլ 1912-էն սկսեալ, երբ կը հիմնադրուի Ըմբշամարտի միջազգային ֆետերասիոնը: Ֆետերասիոնը կը սահմանէ կշիռքներու չափանիշներ, որոնք հաւասարութիւն կը ներմուծեն մրցակիցներու միջեւ, վնասը նուազագոյնին հասցնելու համար: Սակայն կշիռքներու հետ կապուած չափանիշները Ժամանակի ընթացքին տարբեր պատճառներով փոփոխութեան ենթարկուած են եւ կը շարունակուին ենթարկուիլ: Փոխուած են նաեւ գօտեմարտի տեւողութիւնը, մրցամասերու քանակը, մարտերու ընթացքին տրուող ընդմիջումներու քանակն ու տեւողութիւնը եւ այլն: Այսպէս, Մինչեւ 1924 գօտեմարտերը կը շարունակուէին մինչեւ մարզիկներէն մէկուն յաղթանակը: 1924-ին գօտեմարտի տեւողութիւնը կը սահմանուի քառասուն վայրկեան, որ կը բաժնուէր քսան վայրկեաննոց երկու մրցամասի: 1928-ին գօտեմարտի տեւողութիւնը կիսով չափ կը կրճատուի, եւ ըմբիշները մարտը կը վարէին տասը վայրկեան կանգնած դրութեամբ, այնուհետեւ՝ երեքական վայրկեան՝ ծնրադիր վիճակի մէջ եւ վերջին չորս վայրկեանը՝ դարձեալ կանգնած դրութեամբ: 1933-ին գօտեմարտի տեւողութիւնը կը դառնայ տասը վայրկեան, ըստ որուն ըմբիշները կը գօտեմարտէին միայն կանգնած դրութեամբ: 1945-ին ազատ ոճի ըմբիշներու գօտեմարտը կը սահմանուի տասնհինգ վայրկեան՝ առաջին վեց վայրկեանին կանգնած դրութեան մէջ, երեքական վայրկեան՝ ծնկադիր եւ վերջին երեք վայրկեանը՝ կանգնած դրութեան մէջ: 1950-ին այս կարգը կը սահմանուի նաեւ յունահռոմէական ըմբշամարտի համար: 1956-ին գօտեմարտի տեւողութիւնը կը դառնայ տասներկու վայրկեան, որմէ առաջին վեց վայրկեանը՝ կանգնած դրութեան մէջ, երկուքական վայրկեան՝ ծնրադիր, վերջին երկու վայրկեանը՝ կանգնած դրութեան մէջ: 1961-ին գօտեմարտի տեւողութիւնը կը սահմանուի հինգական վայրկեաննոց երկու մրցամասով՝ մէկ վայրկեան ընդմիջումով: 1969-ին գօտեմարտի տեւողութիւնը կը դառնայ ինն վայրկեան՝ երեքական վայրկեաննոց երեք մրցամասերով՝ երկու մէկ վայրկեաննոց ընդմիջումներով: 1980-ին գօտեմարտի տեւողութիւնը կը սահմանուի վեց վայրկեան՝ երկու երեքական վայրկեաննոց մրցամասերով՝ մէկ վայրկեաննոց ընդմիջումով: == Կանանց Ըմբշամարտ == 2001-ին Ըմբշամարտի միջազգային ֆետերասիոնը որոշում կը կայացնէ ազատ ոճի ըմբշամարտի մրցումներ կազմակերպել կանանց համար: Ըստ որուն՝ անոնք միջազգային մրցումներուն, աշխարհի եւ ցամաքամասերու առաջնութիւններուն կը մրցին եօթը, իսկ ողիմպիական խաղերուն՝ չորս կշիռքային կարգերու մէջ: == Ազգային Ըմբշամարտեր == Կոխ (Հայաստան) Ճիտաօպա (Վրաստան) Գիւլաշ (Ազրպէյճան) Կուրես (Ղազախստան) Կուրաշ (Ուզպեքիստան) Կուրեշ (Խրխզիստան) Գորեշ (Թուրքմենիստան) Տրինտէ (Մոլտովա) Պարիլտա (Մոնկոլիա) Կետչ Կոլտ (Անգլիա) Քոշտի (Իրան) Քուշտինկիրի (Տաճիկիստան) Խափսակայ (Եաքուտիա) Սումօ (Ճափոն) == Աղբիւրներ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Բարսեղ Ա. Քհնյ. Սահակեան

Կաղապար:ԱրագՆերսէս Ա. Քհնյ. Պապեան, Աւաղ անի անունով* հ՝ էորպ. ծնած է անթապցի ծնողքէ, Անթապ, 1887-ին^։ Նիւթական համեստ պայմաններու մէջ ապրող րնտանիքի մր ղաւակր եղած է։ Հայրր 1895-ի անմեղ ղոհեւրէն է։ Ան կանուխէն որրացած ու մեծցած է բարեպաշտ եււ ոuսումնասէր իր մօր գուրգուրանքին տակ։ 1892-1896 յաճախած է Այնթապի Ներսէսեան Աղգ. Վարժարանր, ղոր աւարտելէ ետք, րնգունուած է Այնթապի Ագենական Երկրորգական Վարժարանր, որուն խնամակալութիւնը հոգացած է իր գրեն ական ու գպրոցական բոլոր ծախսերը։ 1903-ին, ան փայլուն նիշերով աւարտած է երկրորգականը։1903-1906 ան նետուած է ուսուցչական ասպարէգ եւ երեք տարիներ պաշտօնավարած Աղենական ու Աղգ, Հայկաղեան Վարժարաններուն մէջ։ Եր ուսման ծարաւը յագեցնելու համար, ուսուցչութենէն խնայած գումարով յաջողած է Ամերիկեան հ՝ ոլէճ յաճախել երկու տարի* 1907-1908։ Դժրախտարար, նիւթական գժուարութեանց պատճառով ընգհատած է ուսումը եւ հետամուտ եղած է յարմար աշխատանք մը իր մօր եւ կրտսեր եղրօր ապրուստը ապահովելու համար։ 1908-ին, երօնական Ժողովի որոշումով, ան ղրկուած է Երուսաղէմի Ժառանգաւորաց Վարժարանր, ուր իրրեւ միաբան - ուսուցիչ ծառայած է վանքին մէջ։ 1909-ին, Երուսաղէմի Տ. Յարութիւն Պատրիարք Վեհապետեանէն ստացած է ուրարակիրի աստիճան։ == Ծանօթագրութիւններ ==

1948 թուական

1948 թուական, նահանջ տարի, 20րդ դարու 48րդ տարին է 1945 • 1946 • 1947 • 1948 • 1949 • 1950 • 1951 == Դէպքեր == 01 Փետրուար՝ Խորհ.Միութիւնն սկսաւ «Ամերիկայի ձայնի» խլացումը 14 Մայիս՝ Իսրայէլը ընդունեց անկախութեան հռչակագիր 22 Մայիս՝ 130 000 լիթուանացիներու զանգուածային տեղահանութիւնը դէպի Սիպերիա 20 Յունիս՝ մարքը դարձաւ Արեւմ.Գերմանիոյ արժոյթը 01 Սեպտեմբեր՝ հրդեհ Աղեքսանտրիայէն հայերը Պաթումի նաւահանգիստ բերող «Փոպետա» նաւուն վրայ == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ 1948 ծնունդներ ==== Փետրուար ==== 14 Փետրուար Խորէն Արամունի (ծնած՝ Իրան) հայ արձակագիր ==== Մարտ ==== 30 Մարտ Զաւէն Պարտաքճեան (ծնած՝ Հալէպ, Սուրիա) երկրաչափ՝ ճարտարագէտ, արուեստագէտ, գեղանկարիչ ==== Ապրիլ ==== 04 Ապրիլ Ապտուլլահ Օճալան Abdullah Öcalan Թուրքիոյ քիւրտերու քաղաքական եւ ռազմական առաջնորդ ==== Յուլիս ==== 30 Յուլիս Ժան Ռենօ Jean Reno սպանական ծագումով ֆրանսացի դերասան ==== Օգոստոս ==== 24 Օգոստոս Սաուլի Նիինիսթէօ Sauli Niinistö 2012-էն Ֆինլանտայի նախագահն է ==== Սեպտեմբեր ==== 19 Սեպտեմբեր Ճերըմի Այրընզ Jeremy John Irons անգլիացի դերասան, բեմադրիչ եւ արտադրող ==== Դեկտեմբեր ==== 20 Դեկտեմբեր, Ապտուլրազաք Կըրնա (Abdulrazak Gurnah) գրագէտ։ 2021-ի գրականութեան Նոպելեան մրցանակի դափնեկիր 20 Դեկտեմբեր Օննօ Թունչպօյաճեան Ohannes Tunçboyacıyan (մ.1996) թուրքիացի երաժիշտ ==== Անստոյգ օրով ==== Վեհանոյշ Թեքեան հայ կին գրող == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ 1948 մահեր ==== Յունուար ==== 20 Յունուար՝ Մահաթմա Կանտի (ծն.1869) հնդիկներու քաղաքական եւ հոգեւոր առաջնորդ ==== Փետրուար ==== 17 Փետրուար՝ Յակոբ Օշական (ծն.1883) արեւմտահայ գրող ==== Մարտ ==== 20 Մարտ՝ Աւետիս Ահարոնեան (ծն.1866) գրող, հանրային գործիչ ==== Յուլիս ==== 21 Յուլիս՝ Արշիլ Կորքի (Arshile Gorky, բուն անունով՝ Ոստանիկ Ատոյեան, ծն.1904, Վան) հայկական ծագումով ամերիկացի նկարիչ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == 1948-ը Պատմութեան մէջ(անգլերէն)Աշխարհի Պատմութեան Ժամանակագրութիւն՝ 1948(անգլերէն)

Ուքրանիոյ պատմութեան ազգային թանգարան

Ուքրանիոյ պատմութեան ազգային թանգարան (ուքր.՝ Національний музей історії України), Ուքրանիոյ առաջատար պատմական թանգարան: 1944-էն կը գտնուի Քիեւ` Սթարոքիեւսքայա լերան վրայ: Ուքրանիոյ պատմութեան թանգարանին մէջ կը պահուին ազգագրական, հնագիտական, գեղանկարչութեան եւ քանդակի ստեղծագործութիւններ, դրամագիտական հաւաքածոներ, հին տպագրութեան գիրքեր եւ այլ պատմական ցուցանմոյշներ: Ճարտարապետական յուշարձանի կարգավիճակ ստացած շէնքը կառուցուած է 1937-1939-ականներուն ճարտարապետ Իոսիւ Քարաքիսի նախագիծով եւ ի սկզբանէ նախատեսուած էր Ուքրանիոյ Հանրապետութեան Գեղարուեստի առաջին դպրոցին համար: Շէնքի առջեւի մասը ճարտարապետը նախագծած է լապտերասիւներով ձեւաւորուած հետաքրքիր սանդուխներ: Շէնքի հարեւանութեամբ` դիտահրապարակին մէջ, հետագային տեղադրուեցաւ յուշաքար, որուն վրայ Տարեգիր Նեսթորի բառերով հին սլաւոներէնով փորագրուած էր` «այստեղէն կը սկսի ռուսական հողը»: == Գեղարուեստի դպրոց == Շէնքը կառուցուած է Քաղաքային խորհուրդի առաջին ճարտարապետական արհեստանոցի կողմէ, իբրեւ ողջ Ուքրանիոյ հանրապետութեան եւ Քիեւի առաջին գեղարուեստի դպրոց: == Սկզբնական տեղադիրք == Ի սկզբանէ շէնքը նախատեսուած էր կառուցել Լենինի փողոցին վրայ (այժմ` Բ. Խմելնիցկի), որու մասին կը վկայէ հեղինակի կողմէ 1980-ին կատարուած գրառումները, «Երեսնականներու սկիզբը Քիեւի քաղգործկոմը ինձ որպէս քաղխորհուրդի արհեստանոցի ճարտարապետ յանձնարարեց նախագծել գեղարուեստի դպրոցական տեղամասը, ուր այժմ կը կառուցուի «Քիեւնախագիծի» շէնքը` Լենինի փողոցի ձախ մասը: Նախագիծը մշակուած եւ հաստատուած է բոլոր իրաւասու կառոյցներու կողմէ»: Լենինի փողոցը նախատեսուող շինարարութեան ծրագրաւորման մասին գրուած է նաեւ «Պոլշեւիկ» թերթին մէջ Փետրուար1936-ին` «В центрі м. Києва на вул. Леніна обрано місце для будівництва школи, що виховуватиме художньо обдарованих дітей» (որ թարգմանաբար կը նշանակէ «Քիեւի կեդրոնը Լենինի փողոցի վրայ դպրոցի շինարարութեան համար ընտրուած է տեղ, ուր պէտք է սորվին շնորհալի երեխաները»): == Շէնքի գտնուելու վայրի փոփոխութիւն == Շինարարութիւնը սկսելէ առաջ առանց Քիեւի ճարտարապետա-նախագծային գլխաւոր վարչութեան եւ հեղինակին հետ համաձայնեցնելու, որոշուեցաւ շէնքի շինարարութեան տեղը փոխել: Որոշումը կայացուած էր ՈՒԿԿ Կենտկոմի քարտուղար Սթանիսլաւ Քոսիորի կողմից, ըստ որուն որոշուած էր պահպանելով նախագիծի նախնական ձեւը, ապագայ դպրոցի շէնքը կառուցել Տեսիաթիննի եկեղեցւոյ տեղը, որ 1937-ին շուրջ տասը տարի արդէն չկար (այն, ինչպէս նաեւ բազմաթիւ մշակութային եւ արուեստի յուշարձաններ քանդուած էին խորհրդային իշխանութիւններու կողմէ 1928-ին): Տեղի փոփոխման պատճառը չէր նշուեր: Հաւանաբար այդ պատահականօրէն կը համընկնի, բայց Լենինի փողոցի վրայ գտնուող շէնքերէն մէկը, որ դպրոցի շինարարութեան հետ կապուած կը նախատեսուէր քանդել, կը բնակուէր, այդ ժամանակուան Ուքրանիոյ ժողովրդական կոմիսարներու խորուհրդի նախագահ Վսեւոլոտ Բալիցկիի հարազատ եղբայրը եւ տեղի փոփոխման հետ կապուած այդ շէնքը չքանդուեցաւ: Երբ Ի. Քարաքիսը իմացաւ դպրոցի շինարարութեան նոր տեղի մասի, «ան սկսաւ կտրականապէս առարկել, հիմնուելով այն փաստի վրայ, որ այդ վայրը արգելոցային տարածք է»: (Ինչպէս կ՛երեւի հեղինակի յաջորդ կառուցապատումներէն, ան կը խուսափէր կառուցել այն վայրերին մէջ, որոնք կը համարուէին արգելոցային տարածք, չնայած խորհրդային տարիներուն այդ չափազանց դժուար էր): Շինարարութեան հարցի քննարկման նպատակով հրաւիրուեցաւ բարձրաստիճան յանձնաժողով եւ հեղինակի այդ վայրին մէջ շինարարութիւն կատարելէն հրաժարելէն ետք Ուքրանիոյ Կենտկոմի քարտուղար Պ. Պ. Պոստիշեւը Քարաքիսին ըսաւ. «եթէ դուք չկառուցէք, այս վայրին մէջ ուրիշ մէկը պիտի կառուցէ այդ դպրոցը»: Հասկնալով, որ Սթարոքիեւեան լերան վրայ շինարարութիւնը սկսիլը անխուսափելի է, հեղինակը խորհրդակցեցաւ պատմաբաններու հետ, առաջարկեց շէնքը կառուցել Տեսեաթիննի նրբանցքի վերջնամասը: Այս վայրին մէջ` լերան թեք լանջին, շինարարութիւնը բաւականին ծախսատար էր, բայց այնուամենայնիւ այն սկսաւ եւ դպրոցը կառուցուեցաւ հին հիմքերը շրջանցելով: == Նախագիծի հարկադիր պարզեցում == Բացի շինարարութեան տեղի փոփոխութենէն, նախագիծը ենթարկուեցաւ նաեւ այլ փոփոխութիւններու: Մասնաւորապէս, դպրոցի շէնքի նախնական նախագիծին մէջ շէնքի վերնամասը նախատեսուած էին 14 քանդակներ: Առջեւի մուտքին վրայ նախատեսուած էին հնադարեան պակերներով հետաքրքիր հարթաքանդակներ: Հետագային սիւները չկառուցուեցան, իսկ հնադարեան պատկերներով հարթաքանդակները փոխարինուեցան Խորհրդային Միութեան զինանշանով (որոնք Հետագային անգործածելի դարձան): == Պատմական թանգարան == 1944-ին գեղարուեստի դպրոցի փոխարէն շէնքին մէջ հիմնադրուեցաւ «Հանրապետութեան պատմութեան պետական թանգարանը»: 1950-էն թանգարանը վերանուանուեցաւ «Քիեւի պատմութեան պետական թանգարան»: Այդ ժամանակ թանգարանի շէնքին մէջ կ՛ընդունուէին զինուորական շարքերը, ինչպէս նաեւ կը կազմակերպուէին զբօսապտոյտներ աշխարհի տարբեր երկիրներէ: 1952-1953-ականներուն իրականացուեցաւ շէնքի վերակառուցումը, փոխուեցաւ տանիքը եւ սենեակներու պատուհանները: 1965-ին թանգարանը վերանուանեցին «Ուքրանական ԽՍՀ պատմութեան պետական թանգարան»: Հոկտեմբեր 1991-ին թանգարանը ստացաւ ազգայինի կարգավիճակ եւ այդ ժամանակէն կը կոչուի «Ուքրանիոյ պատմութեան ազգային թանգարան», իսկ ժողովուրդը շէնքը պարզապէս կը կոչէր «Պատմութեան թանգարան»: == Թանգարանի պատմութիւն == Թանգարանը բացուեցաւ Օգոստոս 1899-ին հնագիտական ցուցահանդէսով, սակայն պաշտօնական բացումը եւ օծումը տեղի ունեցաւ 1904-ին: Թանգարանի հիմնադիրները եղած են յայտնի գիտնականներ Վիքենթի Խովոյքան, Տանիլօ Շչերպաքիւսքին, Նիկոլա Պիլեաշեւսքին (1902-էն` առաջին տնօրէն): Խորհրդային ժամանակաշրջանում թանգարանը մի քանի անգամ փոխեց անուանումը եւ շէնքը: 1919-1924-ականներուն` Առաջին պետական թանգարան 1924-1934-ականներուն` Տարաս Շեւչենքոյի անուան Համաուքրանական պատմութեան թանգարան 1934-1935-ականներուն` Տարաս Շեւչենկոյի անուան Կեդրոնական պատմութեան թանգարան, թանգարանը կը տեղափոխուի Քիեւ-Պեչորեան մայրավանքի տարածքի թանգարանային քաղաք: 1935-1943-ականներուն` Պետական հանրապետական պատմութեան թանգարան (Քիեւը գերմանական գրաւողներէն ազատագրելէն ետք) 1943-1944-ին` Թանգարանը կը տեղափոխուի Վլատիմիրեան փողոցի վրայի ներկայիս շէնքը, ուր նախապէս կը գտնուէր Տարաս Շեւչենկոյի անուան Պետական գեղարուեստական միջնակարգ դպրոցը 1944-1950-ականներուն` Քիեւի պետական պատմութեան թանգարան 1950-1965-ականներուն` Ուքրանական ԽՍՀ պետական պատմութեան թանգարանԹանգարանը մշակութային հաստատութիւններէն առաջինն էր, որ Հոկտեմբեր 1991ին ստացաւ Ազգայինի կարգավիճակ եւ այդ ժամանակէն ի վեր ունի ներկայիս նշանակութիւնը: == Այժմէականութիւն == Հաւաքածոներու քանակով եւ նշանակութեամբ թանգարանը կը համարուի Ուքրանիոյ առաջատար թանգարաններէն մէկը: Թանգարանի հիմնադրամին հաշուառուած են 800 հազարէն աւելի պատմութեան եւ մշակոյթի իւրայատուկ յուշարձաններ: Թանգարանին մէջ կը ցուցադրուին հնագիտական, դրամագիտական, հրազէնի եւ սառը զէնքերու, ազգագրութեան, ապակեայ եւ ճենապակիի արտադրանքներու թանկարժէք հաւաքածոներ: Գեղանկարներու, գծանկարներու եւ քանդակներու հաւաքածոյին մէջ ներառուած են շուրջ 10 հազար ցուցանմոյշներ: Թանգարանին մէջ կայ նաեւ 15-21-րդ դարերու փաստաթուղթերու հաւաքածոյ, կազակական պիտոյքներ, պատուոգրեր, հետմաններու եւ կոզակական աւագներու նամակներ: Հաստատութեան մասնաճիւղը կը համարուի Ուքրանիոյ պատմական թանկարժէք իրերու թանգարանը, ուր կը ցուցադրեն թանկարժէք մետաղներու եւ քարերու եզակի հաւաքածոներ: == Ցուցանմոյշներ == == Արտաքին յղումներ == «Национальный музей истории Украины»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012-05-07-ին։ արտագրուած է՝ 2010-11-21 Нова художня школа // Більшовик. - 1935. - 27 груд. (№ 298). - С. 3. О проекте художественной школы, которую будет строить первая архитектурная мастерская Горсовету (архитектор И. Каракис). Нова художня школа // Пролетарська правда. - 1937. - 12 лют. (№ 35). - С. 4. Художественная школа в Киеве. Новые дома, школы, ясли, клубы, больницы: К двадцатилетию Великой социалистической Октябрьской революции // Архит. газета. - 1937. - № 70. - стр. 3. Художня школа для дітей // Більшовик. - 1936. - 3 лют. (№ 27 (845). - С. 4. Школа майбутніх художників // Більшовик. - 1936. - 2 квіт. (№ 76). - С. 2. Эскизный проект домa художественной школы составил архитектор первой архитектурной мастерской Й. Ю. Каракис. Київ: Енциклопедичний довідник / За ред. А. В. Кудрицького. - К.: Голов. ред. УРЕ, 1981. - 736 с.: іл. О И. Ю. Каракисе упоминаеться на с. 233 в связи со стройкой в 1937 г. здания на ул. Владимирской, 2 (теперь - Национального музея в историю Украины). Й. Ю. Каракіс: до 90-річчя з дня народження // Арх-ра України. - 1993. - № 1. - С. 15-16: ил. Киев: Фотоальбом / Авт. Г. Г. Мезенцева, И. В. Мезенцев. - К.: Будівельник, 1977. - 131 с.: ил. На странице 58 - о проекте здания художественной школы (ныне Национального музея в историю Украины), автор - И. Ю. Каракис. Ковтанюк Н., Шовкопляс Г. Скарбниця історичної пам’яті України: Національному музею історії України - 100 років // Київ. старовина. - 1999. - № 4. - стр. 63-80. Государственный исторический музей УССР: Фотопутеводитель. - К.: Мистецтво, 1988. - 223 с.: ил. На стр. 4 - фото, стр. 5 - описание. Фото музея с площадкой перед ним и лестницей с фонарями == Ծանօթագրութիւններ ==

11 Նոյեմբեր

11 Նոյեմբեր, տարուան 315-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 316-րդ) օրն է Տարուան աւարտին կը մնայ 50 օր == Դէպքեր == 2000. Աւստրիոյ ֆունիքուլէյրին վրայ ծագած հրդեհի զոհ դարձաւ 155 մարդ 2011. միայն 1-երով գրառուող ամսաթիւ՝ 11.11.11 == Ծնունդներ == 11 Նոյեմբերի ծնածներ 1762. Հայր Մկրտիչ Աւգերեան (մ․1854) աստուածաբան, լեզուաբան-բառարանագիր, թարգմանիչ, ՄՄ խորհրդական 1933. Լեւոն Տապաղեան (Levon Dabağyan, մ.2017)) թուրքիացի պատմաբան, լրագրող եւ քաղաքական գործիչ1959. Միշէլ Մոսէսեան (ֆրանսերէն՝ Michel Mossessian), ֆրանսահայ ճարտարապետ 1974. Լէոնարտօ տի Քափրիօ (անգլերէն՝ Leonardo Vilhelm DiCaprio), ամերիկացի դերասան == Մահեր == 11 Նոյեմբերի մահացածներ 1975. Կարօ Գէորգեան (ծն․1895, Յունաստան) հրապարակագիր 1999. Վլատիմիր Սարուխանով (ռուս.՝ Владимир Саруханов, ծն․1934) խորհրդային հայ բեմադրիչ == Տօներ == ===== Պետական ===== Անկախութեան օր՝ Անկոլա Լեհաստան ===== Ազգային ===== Հաշտեցման օր՝ Պելճիքա, Ֆրանսա Ամուրիներու օր՝ Չինաստան Կանանց օր՝ Պելճիքա == Արտաքին յղումներ == BBC: On This Day [2] (անգլերէն) == Ծանօթագրութիւններ ==

Աբովեան (քաղաք)

Աբովեան, քաղաք Հայաստանի Կոտայքի մարզին մէջ։ == Աշխարհագրութիւն == Քաղաքը կը գտնուի ծովի մակերեւոյթէն 1360 մ բարձրութեան վրայ։ Հեռաւորութիւնը Երեւանէն՝ 10 քմ է դէպի հիւսիս-արեւելք եւ մարզի կեդրոն Հրազդանէն՝ 36 քմ դէպի Հարաւ-արեւելք։ Կը համարուի Երեւան քաղաքի արբանեակը։ Աբովեան քաղաքով կ'անցնի Երեւանը հանրապետութեան Հիւսիս-արեւելեան մասին կապող ճամբան, իար կապելով Երեւան, Աշտարակ, Հրագդան քաղաքները եւ շրջանի գիւղերը տանող խճուղիները։ Աբովեան քաղաքը կը գտնուի Երեւան–Սեւան երկաթուղիի հատման վայրին վրայ։ Այս պատճառով ալ Աբովեանը երբեմն կ'անուանուի Երեւանի «հիւսիսային դուռը»։ == Պատմութիւնը == Աբովեան քաղաքին գտնուած վայրը բնակավայր է եղած հնագոյն ժամանակներեն։ Այստեղ յայտնաբերուած են Արգիշտի Ա (մ.թ.ա. VIII դ.) սեպագիր արձանագրութիւն, քաղաքի հարաւային մասին մէջ կայ Ք.ա. 2-րդ-1-ին հազարամեակի կիկլոպեան ամրոց, բնակատեղի եւ դամբարաններ։ Քաղաքի եզրին կը գտնուին «Էլառ-Դարանի» ամրոցը (Ք.ա. 3-րդ-1-ին հզմ.) եւ Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին (Ուրուբա, Դարանի, Էլար)։ Մինչեւ 1961 թ.կը կոչուէր Էլար. վերանուանուած են ի պատիւ Խաչատուր Աբովեանի։ Քաղաք է 1963 թ.-էն։ Նախաուրարտական ժամանակաշրջանին կոչուած էԴարանի։ == Բնակչութիւն == Բնակչութեան մէկ մասը եկած է Իրանէն 1960-70-ական թթ։ 1973 թ.-ի դրութեամբ ունէր 28 500 բնակիչ՝ հայեր, նաեւ ռուսեր, ուգրանացիներ։ Բնակչութեան մօտ մէկ երրորդը հայրենադարձներ են, գլխաւորապէս՝ Իրանէն եւ Սուրիայէն։ Ըստ 2009 թ. մարդահամարի տուեալներուն, քաղաքին բնակչութիւնը կը կազմէ 46000՝ նուազելով 44800-ից (2004 թ. մարդահամար)։ == Տնտեսութիւն == Խորհրդային տարիներուն Աբովեան քաղաքը Հայաստանի ամենաարագ աճող քաղաքն էր (1963–1973 թթ.-ին բնակչութիւնն աւելցած է 15 անգամ), արդիւնաբերական կարեւոր կեդրոն է։ Արդիւնաբերական արտադրանքի կէսէն աւելին կու գայ ոչ մետաղատար ճշգրիտ մեքենաշինութիււնը, մօտ մէկ քառորդը՝ շինանիւթերու, 10% սնունդի արդիւնաբերութիւնը։ Կը զարգանար էլեկտրոնաին գործիքներու շինութիւնը։ Կարեւոր ձեռնարկութիււննէր էին նաեւ երկաթ-պեթոն կառուցվածքներու գործարանը, շինարարական իրերու հաստատութիւնը, կահոյքի գործարանը։ Կը գործէր նաեւ միութենական նշանակութեան արդիւնաբերական ձեռնարկութիւններ, ատոնց մէջ կային նաեւ կենսաքիմիական պատրաստուկներու գործարանը։ Աբովեան քաղաքը սերտօրէն կապուած է Երեւանի հետ, կը կատարէ քաղաք-արբանեակի դեր, միաժամանակ Երեւանի հիւսիս-արեւելեան մերձքաղաքային գիւղատնտեսական գօտիին կենդրոնն է (մսակաթնային եւ բանջարաբուծական խորհրդային տնտեսութիւնը)։ Արագ թափով կը զարգանայ բնակարանային շինարարութիւնը։ Բնակելի տարածութիւնը 1973-ի սկզբին շուրջ 264 հզ. մ2 էր։ 1986 թ.-ի դրութեամբ քաղաքի հիւսիս-արեւմտեան հարթ մասին մէջ արդիւնաբերական շրջանը կը գտնուի, որը խճուղիով կը բաժանէ դէպի արեւելք ինկած կենդրոնէն։ Հարաւի մէջ բնակելի շրջանը կը կազմուի երկու, Արեւելքի մէջ՝ երեք, Հիւսիսի մէջ՝ մէկ միքրոշրջանէն։ Կը կառուցուին 14—18 հարկանի շէնքեր, որոնք հնարաւորութիւն կու տան կրճատել կառուցապատման մակերեսը՝ կը տրամադրէ այն կանաչապատմանը եւ ջրաւազաններուն։ Բնակելի տարածքին շուրջը ստեղծուած են հանգիստի, իսկ որոշ մասերու մէջ՝ անտառապատ գօտիներ։ Աբովեան քաղաքը կը կառուցապատուի ժամանակակից քաղաքաշինութեան կանոններով, ունի մեծ փողոցներ, ջրմուղ-կոյուղի, գազամուղ, հեռախօսաին ցանց։ Քաղաքին գլխաւոր յատակագիծով (1963) նախատեսոււած է բնակչութեան աճ մինչեւ 60 000 (1980)։ Աբովեանի մէջ յայտնաբերւած են Ք.ա. III — II հազարամեակներու բնակատեղիներ եւ դամբարաններ։ == Քոյր քաղաքներ == Ֆրանսա Վիյիորբանն, Ֆրանսիա Ռուսաստան Կալինինգրադ, Ռուսաստան == Ծանօթագրութիւններ ==

Սպանա-Քանատական Յարաբերութիւններ

Կաղապար:Տեղեկաքարտ Միջազգային հարաբերություններ Սպանա-քանատական յարաբերութիւններ, երկկողմանի յարաբերութիւններ են Սպանիոյ եւ Քանատայի միջեւ: Դիւանագիտական յարաբերութիւնները պետութիւններուն միջեւ հաստատուած է՝ 1959-ին: == Պատմութիւն == Յուլիս 1774-ին սպանացի ծովագնաց Խուան Խոսէ Պերէս Հերնանտէսը դարձաւ առաջին եւրոպացին, որ եղաւ Հայտ-Գուա արշեպիլագի մէջ դէպի Ալիասքա ուղեւորուելէ: Այս արշեպիլագի բացայայտումէն ետք, քանի մը այլ սպանական հետազօտական արշաւախումբեր անցան Բրիտանական Քոլումպիայի առափնեայ հատուածներով: 1789-ին Սպանիան հիմնեց երկու բնակավայր Նուտքա կղզիին վրայ՝ Սանտա Քրուզ տէ Նուտքա եւ Ֆորտ Սան-Միգէլ: Սպանական կայսրութիւնը այդ պահու դրութեամբ կը վերահսկէր Ամերիկայէն մինչեւ Արժանթին ինկած տարածքները, ինչպէս Ալպերտայէն մինչեւ Սասքաչեւան ինկած տարածքները: 1936-էն մինչեւ 1939-ը Սպանիոյ մէջ բռնկուած էր քաղաքացիական պատերազմ հանրապետականներու ու ազգայնականներու միջեւ: Քանատան պաշտօնապէս կը պահպանէր չէզոքութիւն հակամարտութեան ժամանակ, բայց աւելի քան 1700 քանատացի կամաւորներ կը կռուէին Հանրապետականներու կողքին: Քանատացի կամաւորականները միացան ամերիկեան՝ Լինքոլն-Ուաշինքթըն գումարտակին, իսկ յետոյ ստեղծեցին իրենց սեփական քանատական գումարտակը, որ անուանուեցաւ՝ Մաքքէնզի-Պապինօ: 1937-ին Քանատայի խորհրդարանը օրէնք ընդունեց, որմով կ՛արգելուէր քանատացիներուն որպէս վարձկաններ մասնակցիլ այլ պետութիւններու պատերազմներուն: Սպանիոյ քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ մահացաւ մօտաւորապէս 700 քանատացի: Ապրիլ 1939-ի վերջին քանատացի կամաւորականները լքեցին Սպանիան եւ վերադարձան Քանատա, երբ Ֆրանչիսկօ Ֆրանքոյի ուժերը վերջնական յաղթանակ տարին: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի աւարտէն ետք Քանատան եւ Սպանիան հաստատեցին երկկողմանի դիւանագիտական յարաբերութիւններ, իսկ Դեկտեմբեր 1959-ին վերացուցին վիզային ռեժիմը: Մարտ 1995-ին երկու պետութիւններու միջեւ յարաբերութիւնները կտրուկ վատթարացան, երբ սպանական ձկնորսական «Estai» նաւը, անձնակազմի հետ՝ 45 հոգիով գրաւեց քանատացիներու կողմէ Քանատդայի բացառիկ տնտեսական գօտիէն դուրս, քանի որ այդ պետութեան կառավարութիւնը մեղադրեց Սպանիային առաւել շատ ձուկ բռնելու մէջ, քան նախատեսուած էր: Ճգնաժամի ընթացքին Սպանիան մտցուց վիզային ռեժիմ Քանատայի քաղաքացիներուն համար, որոնք կ՛այցելէին Սպանիա եւ կը սպառնային խզել դիւանագիտական յարաբերութիւնները: Յաջորդ քայլը դարձաւ այն, որ Սպանիան ուղարկեց ռազմական նաւ, որ պէտք է պաշտպաներ իր ձկնորսական նաւերը, իսկ Քանատան ա սկսաւ կտրել սպանական ձկնորսական նաւերու ցանցերը: Եւրոպական Միութիւնը այս ճգնաժամուն անորոշ դիրքորոշում զբաղեցուց․ Բրիտանիան ու Իրլանտան կ՛աջակցէին Քանատային, իսկ մայրցամաքային Եւրոպայի երկիրները եւ Իսլանտան՝ Սպանիոյ։ Արդիւնքով «Estai» անձնակազմը ազատ արձակուեցաւ քանատացիներու կողմէ 500000 տոլար գրաւի դիմաց եւ վերադարձան Սպանիա։ Վերջիվերջոյ պետութիւնները կնքեցին խաղաղութեան համաձայնագիր, որու համաձայն սպանական նաւերը լքելու էին վիճելի գօտին, որ կը սահմանակցէր Քանատային ծովային տնտեսական գօտիին, իսկ քանատացիները կը վերադարձնէին 500000 տոլար գրաւը։ Ճգնաժամի աւարտէն ետք սպանա-քանատական յարաբերութիւնները լաւացան, իսկ 2007-ին պետութիւններու միջեւ կնքուեցաւ յուշագիր, որով անոնք պէտք է համագործակցին եւ փոխըմբռմամբ մօտենան ձկնորսութեան ոլորտին մէջ միմիանց նկատմամբ։ == Առեւտուր == 2014-ին Սպանիոյ եւ Քանատայի միջեւ ընդհանուր առեւտրային ծաւալը կազմած է աւելի քան 2 մլրտ ամերիկեան տոլար: Քանատան կ՛արտահանէ Սպանիա՝ ինքնաթիռներ ու պահեստամասեր, մեքենաներու սարքաւորումներ: Սպանիան ալ կ՛արտահան է ՔԿանատա՝ դեղորայքներ, վառելանիւթեր, իւղեր ու հանքային նիւթեր, խմիչքներ եւ ելեկտրական սարքաւորումներ: Քանատական վերազգային կազմակերպութիւնները, ինչպիսին են՝ Bombardier-ը, BlackBerry-ին եւ Thomson Reuters-ը ունին իրենց ներկայացուցչութիւնները Սպանիոյ մէջ, իսկ սպանական Զառա ընկերութիւնը իր գործունէութիւնը կը ծաւալէ Քանատայի մէջ: 2014-ին Քանատան եւ Եւրամիութիւնը, այդ պարագային Սպանիան կնքեցին համաձայնագիր ազատ առեւտուրի վերաբերեալ, որ յայտնի է՝ «Համատեղ տնտեսական եւ առեւտուրի համաձայնագիր» անուամբ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Գեղարուեստական Գրականութիւն

Գեղարուեստական գրականութիւնը ծագում առած է գիրի ստեղծումէն ետք, իսկ մինչ այդ մարդկութիւնը ստեղծագործած է բերանացի, որ կոչուած է բանահիւսութիւն։ Անոր տեսակներէն են՝ առասպել, հեքիաթ, առակ, առած, վիպերգութիւն, քնարական երգեր եւ այլն, որոնց միջոցով ժողովուրդը արտայայտած է իր պատկերացումները բնութեան ու ընկերութեան մասին։ Բանահիւսական ստեղծագործութիւններու հիման վրայ ստեղծուած են գրականութեան առաջին ձեւերը, որոնք զարգանալով ու հարստանալով՝ քայլ պահած են ընկերութեան յառաջընթացին հետ։ Գրականութիւնը կը պատկերէ մարդկային կեանքը ու բնութիւնը առաւել լայն ու բազմակողմանի ձեւով, քան թէ արուեստի միւս ճիւղերը։ Առաւել՝ գրականութիւնը հիմք կը ծառայէ արուեստի միւս ճիւղերու համար ( թատրոն, շարժապատկեր, երաժշտութիւն, օբերա եւ այլն)։ Գրականութեան լսարանը աւելի լայն է, քանի որ ան աւելի մատչելի է ու խօսքի միջոցով կրնայ դիմել միլիոնաւոր մարդոց միտքին ու հոգիին։ Գեղարուեստական գրականութիւնը կը բաժնուի երեք հիմնական սեռերու (տեսակներու)՝ վիպերգական, քնարական եւ թատերական։Նշուածներէն իւրաքանչիւրն ալ իր կարգին կը բաժնուի սեռերու, ինչպէս՝ վէպը, վիպակը, նորավէպը, պատմուածքը եւ այլն կը մտնեն վիպերգութեան մէջ, ներբողը, ձօնը, հնչեակը եւ այլն կը մտնեն քնարերգական սեռին մէջ, ողբերգութիւնը, կատակերգութիւնը, տրաման, ոտեւիլը եւ այլն կը մտնեն թատերական սեռին մէջ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Մարին Լութեր

Մարին Լութեր (10 Նոյեմբեր 1483 կամ 1483, Այսլեբեն, Սրբազան Հռոմէական կայսրութիւն - 18 Փետրուար 1546, Այսլեբեն, Սրբազան Հռոմէական կայսրութիւն), գերմանացի աստուածաբան, վանական եւ եկեղեցիի բարեփոխիչ: Ան հիմնադրած է Բողոքականութիւնը: Յայտնի է միայն հաւատքով արդարացման վարդապետութեամբ եւ յայտնութեան Քրիստոսակեդրոն ընկալմամբ: Լութեր յայտնի 95 թեզիսներ (1517 թ. Հոկտեմբեր) նշանաւորուած է Ռեֆորմացիայի սկզբնաւորումը: Ան առաջինն էր, որ Աստուածաշուն մատեանը լատիներենէ թարգմանեց գերմաներէնի: Լութեր կը պնթէր, որ Սուրբ գիրքը հանրութեան գիրք է եւ այն պիտի կարդան բոլորը: Յեղափողութեան պատճառը դարձաւ Հռոմէն ժամանած սակսոնական կաթողիկէ քահանայ Յովհաննէս Տեցելի վաճառած ինդուլցենցիաները, որ Հռոմի պապ Լեւոն X-ի հրամանով եկած էր Գերմանիայի Վիտենբերգ քաղաք՝ հաւաքելու գումարներ Սուրբ Պետրոս Եկեղեցիի շինարարութեան համար: Թերեւս 1512 թուականին Օգօստինական վանական եւ աստուածաբանութեան պրոֆեսոր Մարին Լութեր հանդես եկաւ պաշտոնական կաթողիկութեամբ տեսակետներով, որուն հիմնական երկու գաղափարներն էին: Եկեղեցին իրաւունք չունի իրեն վերագրելու աւելի մեծ պատմական ծառայութիւններ: Եկեղեցին իրաւոգնք չունի գանգուածային կերպով կազմակերպելու մեղքերու թողութիւն: == Գաղափարաքաղաքական հայացքները == Ըստ Մարին Լութերի՝ հոգեւոր փրկութիւնը հնարաւոր է միայն հաւատքի միջոցով, քանի ոչ ոք կաթողիկէ եկեղեցիի կարիքը չունի, եւ անկախ սոցիալական ծագումէն ու գրուած դիրքէն՝ բոլորը անառարկելիորէն պէտք է ենթարկուին Աստուծոյ: Մարդկանցից ոչ ոք առավելութիւն չունի ոչ մէկու նկատմամբ, սոցիալական բոլոր խաւերը, անոնց կարգին եւ հոգեւորականութիւնը հաւասար են: դա իրաւահաւասարութեան սկզբունքի վաղբուրժուական առաջին ձեւակերպումներէն մէկն է: Լութերի կարծիքով, քանի որ աշխարհի չարը կը տիրէ, ուստի Աստուած կ'իրականացնէ երկու տիպի կառավարել՝ հոգեւոր, որ կ'իրականացնէ քրիստոնեաներն ու ազնուաբարոյ մարդիկ՝ Քրիստոսի գլխաւորութեամբ, եւ աշխարհականները, որոնք կը զսպեն ոչ քրիստոնեաներուն ու չարերուն՝ ստիպելով, որ թէեւ հակառակ իրենց կամքի, սակայն պահպանեն արտաքին խաղաղութիւն եւ հանգստութիւն: Անոնց (աշխարհիկ եւ հոգեւոր կառավարումներուն) բնորոշ են երկու թագաւորութիւն՝ աստուածային եւ աշխարհիկ: Անոնց իւրաքանչիւր ունի իրեն բնորոշ օրենքներն ու իրաւունքները, ընդ որում՝ առանց օրէնքի որեւէ կառավարում կարող չէ իրականացնել եւ որեւէ թագաւորութիւն կարող չէ առաջանալ: Աշխարհիկը հնարաւարութիւն կու տայ «տեսնել, ճանաչել, գնահատել, դատել, պատժել», մինչդեռ մնացած դեպքերուն դոմինանտը հոգեւոր կառավարում է: Հոգին աստուածային կառավման օբյեկտ է: Լութերն իր ուսմունքի մեծ տեղ կը հատկացնէր աշխարհիկ իշխանութեան անկախութեանը պապականութիւնէն: Քահանաներու կոչումը Քրիստոնէական ուսմունքի կը տարածէ, իսկ անոնց դուրս հասարական քաղաքացիներ են՝ ենթակայ պետութեանը: Քանի դեռ ան կը ծառայէ, վեր է բոլորէն, մինչ այն պահը, երբ անոր կը փոխարինեն: Այդժաշ ան կը դառնայ գիւղացի կամ քաղաքացի: Անոր հայացքները կարեւոր տեղ կ'զբաղեցնեն նաեւ աշխարհիկ եւ հոգեւոր իշխանութեան՝ միմեանց գործերուն չխառնուելու հարցը: Աշխարհիկ կառավարումն իրաւոպնք չունի խառնուելու հոգեւոր կառավարմանը, քանզի այստեղ իշխողը «Աստուծոյ խօսքն է»: Այս եպիսկոպոսներու, եւ ոչ թէ իշխաններբւ գործն է: Աւելին, աշխարհիկ կառավարման հարցերուն կարեւոր է համարուիլ բռնութեամբ չառաջնորդուելը, քանի որ Հնագոյն ձեւով՝ հոգեւոր ծառայութիւն իրականացնողը պէտք չէ ուժ գործադրէ: Նախ ան պէտք է կարավարէ որէնքով: Սակայն ինչպէս կը նկատուի Լութերը՝ Ուստի կառավարման ժամանակ, լինի թէ՝ հոգեւոր, թէ՝ աշխարհիկ, օրէնքին պէտք է գումարել բանականութիւնը: Անհրաժեշտ է, որ բանականութիւնը մշտապէս բարձր դասուի որէնքներէն եւ մնայ որպէս բարձրագոյն օրէնք եւ լաւագոյն օրենսդրութիւն: Լութերո գործունէութեան պատմական ու քաղաքական նշանակաթիւնն այն է, որ այն հզօր աշդակ հաղորդեց յանուն հասարակութեան քաղաքական ու տնտեսական նորացման շարժմանը: === Վիտտինբերգը === 1508 թուականին Լութերին կ'ուղարկեն դասաւանդել Վիտտինբերգեան համալսարանը: Ան այնտեղ առաջին անգամ կը ծանռթանայ Աւրերիոս Օգոստինիոս Երանելիի աշխատանքներու հետ: Անոր աշակերտներու կը թուէր մասնաւորապէս Էրազմ Աբերուսը: Լութերը միաժամանակ եւ կը դասաւանդէ եւ կը սորվի, որպէսզի ստանայ աստուածաբանութեան տոքթորի կոչումը: == Աղբիւրներ == Կառլեն Միրումյան - Քաղաքական ուսամունքների պատմություն, Երեւան, 2006 == Ծանօթագրութիւններ ==

Ս. Վարդանանց Եկեղեցի (Պուրճ Համուտ)

Ս. Վարդանանց Եկեղեցի (Պուրճ Համուտ), Լիբանան: === Պատմութիւն === 1924-1928 որպէս դպրոց եւ եկեղեցի գործածուող տախտակաշէն մեծ սենեակը 17 Մարտ 1929-ին վերածուեցաւ փայտաշէն եկեղեցւոյ մը, որուն տարածքը շատ աւելի մեծ էր։ Տախտակաշէն եկեղեցին կոչուեցաւ Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ եւ գործեց մինչեւ 1960 թուական: Եկեղեցւոյ օծումը կատարուեցաւ այդ օրերու Լիբանանի Առաջնորդ Եղիշէ Եպս․ Կարոյեան Սրբազանի ձեռամբ: Հետագային, տախտակաշէն եկեղեցւոյ տեղը կառուցուեցաւ քարաշէն նոր եկեղեցի մը, որուն օծումը կատարուեցաւ 14 Մայիս 1961-ին՝ Երջանկայիշատակ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Զարեհ Ա. Կաթողիկոսի ձեռամբ եւ եկեղեցին կոչուեցաւ Ս. Վարդանանց եկեղեցի: Օրուան Առաջնորդն էր Խորէն Եպս. Բարոյեան: Տարիներ ետք, թաղի շինարարական աշխատանքներուն պատճառով նոր եկեղեցի կառուցելը նկատուեցաւ անհրաժեշտութիւն։ 30 Նոյեմբեր 1991-ին կատարուեցաւ նոր եկեղեցւոյ հիմնարկէքը, ձեռամբ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ գահակալ՝ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ. Կաթողիկոսին: Եկեղեցւոյ շինութիւնը ամբողջացաւ 1998-ին։ Եկեղեցւոյ հոգեւոր հովիւներ՝ Տ․ Գուրգէն Քհնյ․ Յովհաննէսեան Տ․ Օշին Քհնյ․ Գէորգեան Տ. Մաշտոց Քհնյ. Արապաթլեան Տ. Դանիել Քհնյ. Մանճիկեան (Այժմու Հոգեւոր հովիւ): == Տե՛ս նաեւ == Ս. Յովհաննու Կարապետ եկեղեցի (Հայաշէն) Ս. Պօղոս Եկեղեցի (Այնճար) Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցի (Զահլէ) Ս. Յակոբ Եկեղեցի (Էշրէֆիէ) Ս․ Աստուածածին Եկեղեցի, (Նոր Ատանա) Ս. Յարութիւն Եկեղեցի (Ճիւնի, Լիբանան) Ս. Քառասնից Մանկանց եկեղեցի (Պուրճ Համուտ, Նոր Մարաշ) Ս. Սարգիս Եկեղեցի (Նոր Սիս) Ս. Գէորգ Եկեղեցի (Հաճըն) == Աղբիւրներ == Վարդանանց Եկեղեցի (Պուրճ Համուտ)

Զանգուածային Սպանութիւն Օռլանտոյի Մէջ (2016)

Զանգուածային սպանութիւն Օռլանտոյի մէ', կատարուած է 2016 թուականի 12 Յունիսին, ԱՄՆ ֆլորիտայի նահանգի Օռլանտո քաղաքին մէջ: Անծանօթը Pulse միասեռականներու գիշերային ակումբին մէջ հրազէնով կրակ բացած եւ պատանդներ վերցուցած է: Արդիւնքով զոհուած են 50 եւ վիրաւորուած են աւելի քան 53 մարդ: Ոստիկանական գործողութեան ադիւնքով պատանդները ազատած են, իսկ ահաբեկիչը սպանուած է: Օռլանտոյի սպանութիւնը ԱՄՆ-ի 25 տարուայ պատմութեան մէջ ամենազանգուածայինն է, այն զոհերու քանակով անցած է Վիրճինիայի ՓոլիԹեքնիկական գործարանի 2007 թուականի սպանութեանը, որ մինչեւ այս յանցագործութիւնը ԱՄՆ-ի ամենազանգուածային սպանութիւնն էր: == Ահաբեկչութիւնը == 12 Յունիսի գիշերուայ ժամը 2:02-ին Pulse գիշերային ակումբին մէջ անյայտ անձը սկսած է կրակել: Ակումբին մէջ տեղակայուած ոստիկանական սպան սկսած է կրակել յանցագործին վրայ, ով ալ պատասխան կրակ բացած եւ սկսած է փոխհրաձգութիւն: Յանցագործը զինուած էր ինքնաձիգով, ատրճանակով եւ անյայտ «սարքաւորումով», որ պաշտօնական անձինք նմանեցնելով ռումբի, վտանգի աղբիւր իբրեւ նայած են զայն: Երբ յաւելեալ ոստիկանական ուժեր եկած են օգնութեան, յանցագործը մտած է ակումբ եւ պատանդները վերցուցած է: Բանակցողները մօտեցած են բեմին, քանի որ յանցագործը թաքնուած էր ներսը եւ կը պահէր պատանդները: Ան յայտարարած է, թէ պայթուցիկ սարք ունի իր մօտ: Ժամը 5:00-ին մօտ ոստիկանութեան ստորաբաժանումը մտած է ակումբ եւ սկսած է փոխհրաձգութիւն յանցագործին հետ: Երեսուն պատանդ ազատ արձակուած են, ոստիկանութեան մէկ սպայ գլուխէն ոչ մահացու վիրաւորուած է եւ տեղափոխուած է հիւանդանոց Ահաբեկիչը սպանուած է: Ըստ Reuters-ի անյայտ է, թէ ահբեկիչը երբ սպաննած է պատանդները: == Ահաբեկիչ == Օռլանտոյի ոստիկանապետ Ճոն Մինը յայտնած է, որ յանցագործը ԱՄՆ-ի քաղաքացի Աֆղանական ծագումով 29-ամեայ Օմար Մաթինն է (անգլ.՝ Omar Mir Seddique Mateen), որ սպանուած է մօտ երեք ժամ իրաւապահներուն դիմակայելէ ետք: Օմար Մաթինը ծնած էր 1986 թուականի 16 Նոյեմբերին եւ կ'ապրէր Ֆլորիտայի մէջ: Դաշնային հետախուզութեան բիւրոն չէ բացառած Մաթինի կապը արմատական իսլամիստներու հետ: == Զոհեր == Առնուազն 50 մարդ զոհուած են եւ 53-ը վիրաւորուած, այդ թիւով՝ ոստիկանութեան մէկ աշխատակից փոխհրաձգութեան ժամանակ: Վիրաւորներէն շատերը ծայրայեղ ծանր վիճակի մէջ են եւ կը վիրահատուին տեղական հիւանդանոցներու մէջ: == Արձագանք == ԱՄՆ-ի նախագահ Պարաք Օպաման ցաւակցած է տուժողներուն եւ հրահանգած է Օռլանտոյի իրաւապահներուն դաշնային օգնութիւն ցուցաբերել. Ֆրանսայի նախագահ Ֆրանսուա Օլանտը կատարուած ողբերգութեան հետ կապուած ԱՄՆ կառավարութեանը եւ ժողովուրդին ցաւակցութիւն յայտնած է: Ռուսաստանի նախագահ Վլատիմիր Փութին ցաւակցեցաւ տուժող ընտանիքի անդամներուն եւ ժողովուրդին համար: == Ծանօթագրութիւններ ==

Դեղերու անհամատեղելիութիւն

Բազմադեղաբուժութիւնը (լատ.՝ poly + յուն․՝ pragma` ազդեցութիւն, յուն․՝ polys` բազմաթիւ, յուն․՝ pharmakon` դեղ), զարգացած է թերեւս մեր թուարկութենէն առաջ: Ներկայիս, չնայած 15000֊էն աւելի պատրաստի դեղաձեւերու առկայութեանը, անպատրաստի դեղատոմսերը [экстемпоральная (extempore) рецептура] իրենց նշանակութիւնը չեն կորսնցուցած: Բժիշկներու կողմէ դեղանիւթերու զուգակցուած օգտագործման ձգտումը կը հետապնդէ 2 նպատակ՝ Բարձրացնել բուժամիջոցի արդիւնաւէտութիւնը, Վերացնել կամ մեղմացնել գործունեայ նիւթի կողմնակի, վտանգաւոր ազդեցութիւնը:Դեղերու զուգակցման նախապայմաններն են՝ Բուժումի անբաւարար արդիւնաւէտութիւնն ու անվտանգութիւնը, Մի քանի հիւանդութեան առկայութիւնը:Մի քանի հիւանդութիւններով տառապող մարդուն միաժամանակ մի քանի դեղ նշանակելը կարող է յանգեցնել բուժման ընթացքին անվերահսկելիութեան, կողմնակի երեւոյթներու եւ բուժման արժէքի մեծացման: Զուգադրութիւնները կ'ըլլան՝ խելամիտ, ոչ բանական, վտանգաւոր:Եթէ դեղերու զուգակցման դէպքին մէջ կը նկատեն գործունեայ նիւթերու բուժական արդիւնքի թուլացում կամ խիստ զօրացում, խեղաթիւրուած, թունաւոր երեւոյթներ կամ մահ, ինչը արդիւնք է գործունեայ կամ օժանդակ նիւթերու որեւէ տիպի փոխազդեցութեան, ապա այդ դեղախառնուրդը անհամատեղելի է: Ըստ ՀԱԿ-ի վիճակագրական տուեալներու՝ զուգակցուած դեղերու 25%-ը թէական վտանգաւոր են, որու պատճառով աշխարհին մէջ տարեկան կը գրանցէ մօտ 80 հազար մահ: Դեղերու ֆիզիքական եւ քիմիական, անհամատեղելիութիւնը (Ա) կը դիտարկէ հիմնականին դեղագործ մակարդակ՝ դեղաձեւել (նախքան կազմութեան մտնելը, դեղագործ անհամատեղելիութիւն), միեւնոյն կաթիլաներարկման (инфузия) համակարգին մէջ: Ֆիզիկական եւ քիմիական անհամատեղելիութիւնը մեծ մասամբ նկատելի է: Նոր դեղերու հզօր հոսքը կը դժուարացնէ բժիշկի աշխատանքը դեղերու նշանակման, առաւել եւս զուգակցման գործին մէջ, որոնց մասին մասնագիտական գրականութեան մէջ լուրջ տեղեկութիւնները սկսած են երեւիլ վերջին 2 տասնամեակին մէջ: Այս բնագաւառին մէջ կը մեծնայ դեղագէտի դերը, որ զինուած ըլլալով նիւթերու ֆիզիքական եւ քիմիական յատկութիւններու մասին բարձր գիտելիքներով, կարող է մեծ դեր ունենայ առողջապահութեան համակարգին մէջ: Բազմաթիւ զարգացած երկիրներու մէջ բժիշկի դեղատոմսը ուժի մէջ կը համարուի դարմանական դեղագէտի կողմէ երաշխաւորուելէ յետոյ: == Ֆիզիկական անհամատեղելիութիւն == Ֆիզիկական անհամատեղելիութեան պատճառներն են՝ բաղադրիչներու չլուծուիլը (նստուածքագոյացում, որու պատճառն է նիւթերու լուծելիութեան սահմաններու գերազանցումը, լուծիչի սխալ ընտրութիւնը, նոյնանման իոններու առկայութիւնը), անհամասեռ խառնուրդներու առաջացումը, սորունութեան կորուստը՝ խոնաւացող եւ դիւրահալ խառնուրդներու (ազդող խառնուրդներ) առաջացման պատճառով, սենեակի յարաբերական խոնաւութիւնը, ջերմաստիճանը, նիւթի մանրացման աստիճանը, դեղաձեւի խառնելու արագութիւնն ու տեւողութիւնը, կապոցը, բիւրեղահիտրատներու եւ խոնաւածուծ բաղադրիչներու զուգակցումը, լուծոյթներու կոագուլումը, սերմնակաթերու շերտաւորումը, գործունեայ բաղադրիչի մակածծումը:Երբեմն բժիշկի հետ խորհրդակցելէն յետոյ որոշ անհամատեղելիութիւններ (Դեղատոմս N 1) կարելի է վերացնել: Օր.՝ Ջուրին մէջ ֆենոպարպիդալի լուծելիութիւնը 1:1000 է, հետեւաբար խառնուրդին մէջ այն համարեայ լրիւ կը նստի: Եթէ բժիշկի գիտութեամբ խառնուրդին աւելնայ 1 գ NaHCO3, լուծոյթը կը դառնայ համասեռ: Ըստ տեսական հաշուարկներու, 2 գ ֆենոպարպիդալը լուծելու համար անհրաժեշտ է 0,73 գ NaHCO3, մնացածը (0,27 գ) կը չէզոքացնէ կատուախոտի թուրմի թթուները: Դեղագործի փուլին մէջ մի քանի ֆիզիքական եւ քիմիական անհամատեղելիութեան օրինակներ. միեւնոյն ներարկիչին մէջ պեդա-լակդամիտներու եւ կենդամիցինի համատեղումը կը յանգեցնէ երկուքն ալ անգործունէութիւնը (II a): Ցիանգոպալամինի (կենսանիւթ B12) եւ ասգորպինաթթուի զուգակցումէն վերջ կը փոխազդէ Co-ի իոններու հետ եւ երկուքն ալ կը կորսնցնեն գործունէութիւնը (II b): Հեբարինի եւ գենտամիցինի համատեղումէն կ'առաջանայ նստուածք: Դեղատոմսին մէջ (N 2) նատրիումի սուլֆացիլի լուծոյթը ասգորպինաթթուի հետ զուգակցումէն կը չէզոքանայ, սուլֆացիլը` աղային ձեւէն կ'անցնի թթուայինի եւ կը վերածուի նստուածքի (III, լուծելիութիւնը՝ 1:200): Դեղատոմսը բանական դարձնելու համար ասգորպինաթթուն պետք է փոխարինել Na-ի ասգորպինատով կամ թթուն չէզոքացնել 0,07 գ NaHCO3-ով (բժիշկի գիտութեամբ):Դեղերու ֆիզիքական անհամատեղելիութեան պատճառ կարող է ըլլալ նաեւ անոնց պատրաստման դեղատնային արուեստագիտութիւնը, չնայած դեղատոմսը կարող է ըլլայ խելամիտ: Ֆիզիքական անհամատեղելիութենէն խուսափելու համար կ'օգտուին դեղերու լուծելիութենէն։ Ներկայիս դեղաձեւերու գործարանային արտադրութեան ընդարձակման եւ դեղատնային պատրաստուկներու զգալի կրճատման, ինչպէս նաեւ կասկածելի դէպքերուն մէջ դեղերու առանձին-առանձին կազմութեան ներմուծման հնարաւորութեան հետեւանքով ֆիզիքական եւ քիմիական անհամատեղելիութեան հարցը մասնակիօրէն լուծուած է, սակայն պէտք է նկատի առնել նաեւ, որ այդպիսի ամհամատեղելիութիւնը որոշ դէպքերու մէջ կարող է հանդէս գալ նաեւ կազմութեան մէջ, նախքան զուգակցուած դեղերու ֆարմակակինեդիկական ընթացքները (N 3): Օր.՝ Անալկինի ներկայութեամբ (թոյլ հիմնային միջավայր) խառնուրդը կայուն է, սակայն ստամոքսի թթուային միջավայրին մէջ կ'անջատէ մանիշ, որու քանակը ~ 11 անգամ կը գերազանց է մանիշի թոյլատրելու սահմանային քանակութիւնը (ԹՍՔ՝ 0,02գ): 2NaNO2 + 2KJ + 4H+ → 2NO↑ ­+ J2 + 2Na+ + 2H2O == Քիմիական անհամատեղելիութիւն == Քիմիական անհամատեղելիութիւնը դեղախառնուրդի բաղադրիչներու միջեւ քիմիական ընթացքներու արդիւնքն է, որ յաճախ տեսանելի է հեղուկ դեղաձեւերու մէջ: Այդ երեւոյթները կ'ուղեկեն նստուածքագոյացմամբ, գոյնի, հոտի, համի փոփոխումով, կազի անջատումով, երբեմն՝ նաեւ առանց տեսանելի փոփոխութիւններու: Թոյլ հիմքերէն եւ ուժեղ թթուներէն ստացուած աղերը ալգալիի միջավայրին մէջ կը վերածեն թունաւոր, ջուրին մէջ վատ լուծուող թոյլ հիմքերու (յատկապէս 3-րդային ազոտ պարունակող միացութիւններու՝ մորֆինի, ադրոբինի, բաբավերինի (III a), տիմետրոլի, տիպազոլի․․․ աղերը]: Ուժեղ հիմքերու եւ թոյլ թթուներու աղերը (սրճիտի պենզոատի, պարպիդուրատների, սուլֆանիլամիտների, սալիցիլաթթուի, պեզոյական թթուի... նատրիումական աղերը, էուֆիլինը) թթուներու հետ միանալով նոյնպէս կ'անջատեն թունաւոր նստուածքներ: === Կազմութեան մէջ ընթացող քիմիական ընթացքներ === ==== Սրտային կլիգոզիտներ (IV) ==== Սրտային կլիգոզիտները (IV) ջրառութեան կ'ենթարկեն եւ թթուային, եւ հիմնային միջավայրին մէջ: Ուժեղ թթուային միջավայրին մէջ ջրառութեան հետեւանքով մասնիկէն կ'անջատէ շաքարային մասը (IV, R''-կլիգոն) առանց արտաքին նշաններու (մի քանի ժամուայ մէջ դեղաձեւի գործունէութիւնը կը նուազի 50-60 %-ով), իսկ հիմնային միջավայրին մէջ կը բացուի լակդոնային օղակը (R’), ինչ նոյնպէս կ'ուղեկէ հեռացնելով: Ուրեմն այդ դեղանիւթերը չեն կրնար զուգակցել թթուային (ասգորպինաթթուի, կատուախոտի արմատի թուրմի…) եւ հիմնային բնոյթի (սուլֆանիլամիտներու, պարպիդուրատներու աղային ձեւերու, NaHCO3…) նիւթերու հետ: Բացի անոնցմէ, միջավայրի pH-էն կախուած՝ կարող են փոխուիլ նաեւ 6-անդամանի շրջանակներու տարածական հանդիպութիւնը, որ կը հանգեցնէ տեղակալիչներու դիրքերու, հետեւաբար նաեւ կենսաբանական գործունէութեան փոփոխման: Խտացուած սիկլոհեքսանային օղակներու իւրաքանչիւր զոյգի միացման տեղին հնարաւոր է տարածական զուգամասային (սիս-դրանս) առկայութիւնը (V), իսկ սիկլոհեքսանային օղակները կարող են ըլլալ «բազմոցի» (բ) կամ «նաւակի» (ն) տեսքով: Թթուային միջավայրին մէջ Ա/Բ բազմոց/բազմոց (բ/բ) կազմը կը վերածուի նաւակ/բազմոցի (ն/բ), ինչ տիկիդալիսի շարքի կլիգոզիտներու (Digitoxin, Digoxin, Celanid…) գործունէութեան վրայ էապես չ'ազդէր (IV, R = CH3), սակայն ստրոֆանտի կլիգոզիտներու (R = CHO, Strophantinum K…) Ա/Բ դրանս բ/բ (a) կազմը դրանս ն/բ –ի (b) վերածուելէն գործնական գործառնութեան խումբերու (V, ջրառութենէն առաջացած 3-րդ դիրքի OH -ի եւ 10-րդ դիրքի -CHO -ի) տարածական մօտեցման եւ փոխազդման հետեւանքով մասնիկը կը վերածուի անգործ կիսաացետալային ձեւի (c), հետեւաբար, ի տարբերութիւն մատնոցուկի պատրաստուկներու (Digitoxin, Digoxin…), ստրոֆանտի դեղաձեւերը ներմուծելը կը շրջեն ստամոքս-աղիքային համակարգը (Strophantinum K, Strophantidini acetas…): ==== Բենիսիլիններ (VI) եւ սեֆալոսբորիններ (VII) ==== Բենիսիլինները (VI) եւ սեֆալոսբորինները (VII) մասնիկներուն մէջ խիստ անկայուն β-լակդամային օղակի (ընդգծուածը) առկայութեան պատճառով հեշտութեամբ կը քայքայուին թթուներու, թթուային բնոյթի աղերու ջրային լուծոյթներու [թիամինի պրոմիտի (pH = 3,8), ատրենալինի (pH = 3,5) եւ տիգայինի (pH = 5), էֆետրինի աղերու, ասգորպինաթթուի], հիմքերու, ժանգահարներու, ֆերմենդներու եւ այլ ազդակներու ազդեցութիւնէն: Հիմնային միջավայրին մէջ կը ջրառուին հիմնականին -CO - NH- կապը: Այս են պատճառները, որ կիսահամադրական բենիսիլիններու (կամ սեֆալոսբորիններու) ելանիւթ 6-ԱՊԹ –ն` 6-ամինաբենիսիլինաթթուն - d (կամ 7-ԱՑԹ-ն` e) կը ստանան պենզիլբենիսիլինի (VI, Penic. G) իմոպիլիզացուածԿաղապար:ՆԲենիսիլին G-ացիլազ (կամ 7-ԱՑԹ-ը (e) բնական սեֆալոսբորին С –ի (VII)) ֆերմենդային ջրառութեամբ: Բնական բենիսիլիններէն թթուային միջավայրին մէջ անկայուն են պենզիլբենիսիլինը եւ անոր ածանցեալները (աղերը, պիսիլինները՝ ն/լ) իսկ ֆենօքսիմեթիլբենիսիլինը (Penic. V) կայուն է, այն բաց կը ձգեն դեղահատերու, հատիկներու տեսքով, զուգակցելով նոյնիսկ թթուային բնոյթի նիւթերու հետ (օր., լիմոնաթթուի): Կիսահամադրական բենիսիլիններու մեծ մասը կայուն են թթուային միջավայրին մէջ (Ampicillin, Amoxicillin, Carbenicillin…): ==== Ասգորպինաթթու ==== Ասգորպինաթթուի (ԱԹ, կենսանիւթ C, VIII, a) ուժեղ վերականգնիչ յատկութիւնները (հակաօքսիտանդ է) պայմանաւորուած են ենտիօլային խմբաւորումով (ընդգծուածը): Այն կ'օքսիտանէ (b)՝ վերականգնելով թթուածիններուն, եւ տեսանելի հակազդեցութիւնները կը կիրառեն ասգորպինաթթուի իսկութիւնը հաստատելու համար [AgNO3 → Ag+↓, KMnO4 → Mn+2, Fe+3 → Fe+2, J2 → 2J- (ՊԴԿաղապար:Ն)]: Ասգորպինաթթուն թթուային հատկութիւններու (միահիմն թթու է) պատճառով անհամատեղելի է հեքսամեթիլենդեդրամինի, բնածխատներու, կնդրատներու, սալիսիլադներու, պարպիդուրատներու, սուլֆանիլամիդների աղային ձեւերու, մետաղներու աղերու հետ: Հակառակ դէպքին մէջ կը ստանան մետաղներու ասգորպինատներ (VIII, c, d): Ասգորպինաթթուն կը մտնէ բազմաթիւ բազմակենսանիւթերու բաղադրութեան մէջ, չնայած առանձին ընդունելը աւելի ճիշտ է: Կենսանիւթերը զուգակցելէն նկատեցին միակողմանի կամ երկկողմանի ներազդեցիկ (թիամին-նիկոտինաթթու, ասգորպինաթթու, բիրիտօքսին, ռիպոֆլավին կամ ռեդինոլ֊էրգոկալցիֆերոլ): Դեղանիւթերու ֆարմացեւտիկ անհամատեղելիութիւնը կանխելու նպատակով կը կիրառեն առաւել արդիւնավետ կայունացնողներ, էմուլգատորներ, փաթեթանիւթեր, լուծիչներ: Դեղաձեւին մէջ իր համար վտանգաւոր նիւթերէն մեկուսացնելու նպատակով ասգորպինաթթուն առանձին կը հատիկաւորեն, որ հնարաւորութիւն կ'ուտայ զգալիօրէն երկարացնել պիտանիութեան ժամկէտը (օր., «Антигриппин»): Հեշտ ոքսիդին մէջ են նաեւ ռեդինոլը (կենսանիւթ A), ռիպոֆլավինը (B2), դոգոֆերոլը (E)։ ==== Դեդրասիգլիններ ==== Դեդրասիգլինները (Տ, IX, T) քիմիապէս կը տարբերին 5-րդ, 6-րդ, 7-րդ դիրքերու տեղակալիչներով (որոնցմով պայմանաւորուած են անոնց ֆարմակակինետիկական յառաչափերը՝ ներծծել, տարածել, գործարկութիւն, արտաքսում), սովորաբար կայուն են թթուային (բացի ոքսիդետրացիկլինէն) եւ չեզոք միջավայրերուն մէջ եւ կը քայքայեն հիմնայինին մէջ: Ուժեղ թթուային եւ հիմնային միջավայրերուն մէջ դեդրասիգլինները անգործ են, կը վերածուին իզո- եւ անհիտրոդեդրասիգլիններու (IX, a, b), կը նկատէ գոյնի ուժգնացում լոյսի տեսանելի եւ ՈւՄ- մարզերու մէջ, ինչէն կ'օգտուին դէղի որակական եւ քանակական վերլուծման մէջ: Դեդրասիգլինի C-4 դիրքին տիմեթիլամինախումբի ալֆա-կողմնորոշումէն կախուած է մասնիկի կենսագործունէութիւնը: Որոշակի պայմաններու մէջ (pH ~ 4) դեդրասիգլինները կարող են ենթարկել դարձելի հոմամասի, որ դանդաղ կ'ընթանայ պինդ դեղաձեւերին մէջ եւ կ'ուղեկէ բրոդոնի անջատումով եւ միացումով: Երկրորդ փուլին մէջ բրոդոնը միջանկեալ արգասիքին (intermediate) կարող է մօտենալ նոյն կամ հակառակ կողմէն, որ կը հանգեցնէ հոմամասերու խառնուրդի առաջացմանը (դեդրասիգլին - անգործ 4-էբիդեդր., X), եւ բուժամիջոցը մօտ 50%-ով կը կորցնէ գործունէութիւնը: Էբիդեդրասիգլինները օժտուած են տեսակարար պտոյտի մեծ բացասական արժէքով, որով կարելի է կողմնորոշել խառնուրդի քանակական յարաբերութեան մէջ: Դեդրասիգլիններու մասնիկներուն մէջ (IX, T) ֆենոլային հիտրոքսիլի (10) եւ բազմաթիւ թթուածնային գործառնութեան խումբերու (1, 11, 12, 12ա) առկայութեամբ է պայմանաւորուած երկ- կամ եռվալենտային գադիոններու (Ca+2, Fe+2, Al+3…) հետ անոնց կայուն, անգործ, ջուրի մէջ չլուծուող բարդ միացութիւններու (c, անլուծելի խելատներու` լատ.՝ Chelate՝ խեցգետին) առաջացումը, որոնք զուրկ են գործունէութենէն, կը կուտակեն կազմութեան մէջ: Հետեւաբար, դեդրասիգլինը չեն կրնար համատեղել անդացիտներու, նաեւ գադիոններով հարուստ սնունդի (օր., կաթնեղէն) հետ: Այս անհամատեղելիութիւնը ի յայտ կու գայ ներծծման ընթացքին (ֆարմակակինետիկական): Մետաղներու իոններու հետ ֆտորխինոլոններու (Ciprofloxacin, Moxifloxacin, Norfloxacin…), ինչպէս նաեւ բենիսիլիններու չներծծուող բարդ միացութիւններու առաջացման պատճառը մասնիկներու մէջ գարպոքսիլ խումբի առկայութիւնն է: ==== Սուլֆանիլամիդներ ==== Սուլֆանիլամիդները (Ս, բ-ամինապենզոլսուլֆաթթուի ածանցեալները, ԲԱՊՍԹ՝ p-ABSac) մանրէականգ յատկութիւններով օժտուած գործունեայ բուժամիջոցներ են, կը կիրառեն բազմաթիւ գրամդրական (+) եւ գրամբացասական (-) մանրէներու կողմէ հարուցուող վարակիչ հիւանդութիւններու բուժման նպատակով, որ կը բացատրէ բարա-ամինապենզոյական (ԲԱՊԹ - p-ABac) եւ ԲԱՊՍԹ֊ի մրցակցային ներհակութեամբ (յուն․՝ antagonisma): ԲԱՊԹ-ը կազմութեան մէջ միզական թթու եւ բիրիմիտինային հիմքերու, կարեւոր կոֆակտորներուԿաղապար:Ն(կամ կոբնախմոր)՝ ֆոլաթթուի, տիհիտրոֆոլաթթուի կենսահամադրական ելանիւթն է, որոնք համադրականին մէջ են աղիքային միքրոֆլորային մէջ բտերինէն (XI, P), ԲԱՊԹ-էն (p-ABac) եւ կլուդամինաթթուէն (G), կը պատկանին B կենսանիւթերու շարքին եւ անհրաժեշտ են մանրէային բջիջներու աճի ու բազմացման համար (Lactobacillus, Bifidobacterium, Escherichia coli…): Սակայն կազմութեան ախտածին մանրէ թափանցելէն աճի գործօնը կը դառնայ վտանգաւոր: Սուլֆանիլամիդներու մանրէականգ ազդեցութիւնը պայմանաւորուած է ֆոլաթթուի համադրական ժամանակաւոր խափանումով (XI): Բ-ամինապենզոլսուլֆաթթուները (p-ABSac) քիմիական կառուցուածքով (միջատոմական տարածութիւններ, ելեկտրոնային ամպերու բաշխուածութիւն…) շատ նման են բ-ամինապենզոյական թթուի (p-ABac) ածանցեալներուն եւ կազմութիւն ներմուծուելէն կ'ընդգրկեն ֆոլաթթուի կենսահամադրականի ընթացքին՝ որպէս վերջաւորութեան մրցակցային ներհակորդներ: Արդիւնքին մէջ կը ստանայ «կեղծ ֆոլաթթու» (ps. Folic acid): Սուլֆանիլամիդային բուժման արդիւնաւէտութիւնը մեծցնելու համար անհրաժեշտ են՝ հարուածային դեղաբաժիններ, կենսահամադրականի արագութիւնը 2-րդ (II) հակազդեցութեան կողմը շեղելու համար, որովհետեւ VI >> VII: Սուլֆանիլամիդները ունին ազդման տարբեր տեւողութիւններ, հետեւաբար, պէտք է հետեւիլ բժիշկի ցուցումներուն, չզուգակցել բ-ամինապենզոյական թթուի ածանցեալներու հետ (օր., նովոկայինի ածանց.), այս խախտումները կը նպաստեն մանրէներու կայուն ձեւերու առաջացմանը, դեղային հիւանդութիւններու զարգացմանը, բուժումն ուղեկցած կենսանիւթերով հարուստ սնունդով, քանի որ կը վնասեն օգտակար մանրէները եւս, կը խախտէ աղիքային միկրոֆլորան՝ յատկապէս այլ հակամանրէային բուժամիջոցներու հետ սուլֆամիդներու սխալ զուգակցումներու հետեւանքով (տիսպակդերիոզ), օգտագործել առատ հիմնային բնոյթի հեղուկներ՝ կազմութեան մէջ սուլֆանիլամիդի բիւրեղացման վտանգէն խուսափելու համար: == Դեղաբանական անհամատեղելիութիւն == Բջիջի, հիւսուածքի, անդամի, համակարգի վրայ մի քանի դեղերու տարաբնոյթ ազդեցութեան հետեւանքով կարող է նկատել բուժիչ ազդեցութեան ուժեղացում, թուլացում, բացարձակապէս անհետացում կամ անսպասելի երեւոյթներու առաջացում: Զուգակցուած դեղերու ազդեցութիւնները կարող են մասամբ կամ լրիւ հակադրել կամ միաւորել: Դեղաբուժութիւնը ապահովագրուած չէ դեղի կողմնակի, թունաւոր ազդեցութենէն, սակայն դեղի մշտապես սպառնացող վտանգը չի կրնար մեզի հետ պահել անոր կիրառումէն: Դեղանիւթերու հիմնաւորուած համատեղումը արդիւնաւէտ եւ անվտանգ դեղերու ստեղծման ուղիներէն է, որ ունի լայն հնարաւորութիւններ եւ պետք է ենթարկուի որոշակի դրոյթներու՝ զուգակցուած դեղերը պէտք է ազդեն տարբեր մեքենականութիւններով, թունայնութեամբ պէտք չէ գերազանցեն առանձին բաղադրիչներուն, գործունեայ նիւթերու ֆարմակակինետիկական յառաչափերը միմիայն պէտք չէ շատ տարբերին, դեղաձեւման մէջ բաղադրիչներէն մէկուն դեղաչափը չի կրնար փոխել առանց միւս գործունեայ նիւթի դեղաչափի փոփոխութեան:ՀԱԿ֊ի առաջարկած «Հիմնական դեղերու ցուցակը» (2010 թ.) կ'ընդգրկէ 18 բուժամիջոց, որոնք 2 կամ աւելի գործունեայ նիւթերու խելամիտ զուգակցումներ են: Անոնցմէ են՝ սուլֆամեթօքսազոլ - դրիմեթոպրիմ (5:1) – Co-trimoxazol (Bactrim), 120, 480, 960, բաղադրիչները մանրէականգ են (бактериостатик), սակայն զուգակցուած ձեւը օժտուած է բարձր մանրէասպան (бактерицид) ազդեցութեամբ գրամ (+, -) մանրէներու, պալարախտի հարուցիչներու նկատմամբ: լեւոդոպա – բնածխիտ (10:1), Stalevo – 110, 275, լեւոդոպա – պենզերազիտ (4:1), Madopar – 62,5; 125; 250, որոնք կը կիրառեն անդամալուծութեան բուժման համար, ռիֆամպիցին – իզոնիազիտ եւ իզոնիազիտ–էթամպուդոլ՝ հակապալարախտային միջոցներ, օլեանդոմիցին-դեդրասիգլին (1:2, Oletetrinum) եւայլն:Դեղերու դեղաբանական անհամատեղելիութեան տեսակներն են՝ ֆարմակակինետիկական եւ ֆարմակատինամիկական։ === ֆարմակակինետիկական === Ֆարմակակինետիկականի դէպքին մէջ նիւթի մը ազդեցութեան տակ արեան մէջ կը փոխէ միւսի կեդրոնացումը, որ կախուած է դեղանիւթի ներծծման, բաշխման, գործարկութեան եւ արտաքսման ընթացքներէն: Բոլոր նշուած փուլերուն մէջ զուգակցուած դեղանիւթերը (ԴՆ) կարող են փոխազդել միմեանց հետ եւ էապէս ազդել միմեանց արդիւնաւէտութեան վրայ: Դեղի ազդման հետ կապուած այդ տարբեր ձեւերու ուսումնասիրութիւնները կարելի է իրագործել ֆիզիքական, քիմիական եւ կենսաբանական ձեւերով, ինչպէս նաեւ նիւթի անմիջական ֆարմակատինամիկական գործունէութեան որոշումով: ==== Ներծծում ==== Բուժական նշանակութիւն ունի ստամոքսաղիքային համակարգէն դեղի ներծծման արագութիւնն ու ամբողջականութիւնը: Զուգակցուած դեղերու հետ քիմիական փոխազդեցութեան արդիւնքի մէջ կարող է փոխել ստամոքսի կամ աղիներու պարունակութեան թթուայնութիւնը, որ կ'ազդէ այդ պարունակութեան անցմանը մարսողական համակարգ կամ կը փոխէ միգրոֆլորան: Բշկութեան մաս մը կը ճնշէ, միւս մասը կը խթանէ այդ ընթացքը (տե՛ս դեդրասիգլիններ, X, c): ==== Բաշխում ==== Դեղանիւթերը թափանցելով արեան մէջ դարձելիօրէն կը կապեն արեան ջրարիւնի սպիտակուցներու հետ (ոչ յատուկ ընկալիչներ) եւ անոնց մաս մը մինչեւ սպիտակուցէն ազատուիլը չի մասնակցիր կենսընթացնքներուն: Որոշ նիւթեր կը խանգարեն միւսներու փոխազդեցութեանը սպիտակուցներու հետ: Շատ դեղանիւթեր 90֊98%-ով կը կապուին ջրարիւնի սպիտակուցներու հետ (Phenylbutazone, Indometacinum, Sulfadimethoxinum, Warfarin…) եւ, եթէ կազմութեան ներմուծուի այդ նոյն սպիտակուցի նկատմամբ մեծ յարում ունեցող այլ նիւթ, ապա առաջինները դուրս կը մղեն սպիտակուցներու հետ առաջացած բաղադրութենէն, կը մեծնայ արեան մէջ անոնց դեղաբանական գործնական ձեւը, ինչ որ կտրուկ կը մեծցնէ դեղի բուժական թունայնութիւնը: ==== Գործարկութիւն ==== Անկախ կազմութեան ներմուծուելու ձեւէն, շփուելով կենսահեղուկներու հետ, դեղը կ'ենթարկէ կառուցուածքային փոփոխութիւններու: Ընթացքը կ'ընթանայ 2 փուլով, սկիզբը ան կը վերածուի գործարկութիւններու, որոնց գործունէութիւնը ելային մասնիկի համեմատ կարող է ըլլալ տարբեր կամ օժտուած, ըլլան այլ դեղաբանական եւ թունաւոր յատկութիւններով: Այս փուլին մէջ կը գերակշռեն օքսիտացման հակազդեցութիւնները, ինչը կենդանի կազմութեան ուժի կարեւորագոյն աղբիւրն է: Երկրորդին դեղը անգործ է, կը դառնայ ջրալոյծ եւ կ'արտաթորէ կազմութենէն: Դեղի կենսաձեւափոխութիւնը կը կատարուի լեարդին մէջ՝ միկրոսոմալային բնախմորներու միջոցով, որոնց գործունէութիւնը կարող է փոխել այլ նիւթերու հետ անոնց կապուելու հետեւանքով: Որոշ դեղանիւթեր կազմութեան մէջ համարեայ չեն փոխեր (բնախմորաինդուկտորներ), որու պատճառով կը խթանեն լեարդի կողմէն դեղերու փոխարկումները կատալիզող աշխուժ բնախմորներու համադրութիւնը (քնաբերներ՝ յատկապէս պարպիդուրատներ, ներշնչակային թմրեցնող միջոցներ՝ տիէթիլեթեր, ծորին, ազոտի ենթոքսիդ, հոգեմետներ՝ ամինազին, ցաւազրկողներ՝ պութատիոն, հակացնցումայիններ՝ տիֆենին, հակահիստամիններ՝ տիմեդրոլ, ռենտգենակոնտրաստ նիւթեր, քլորանդամական միացութիւններ, (ալքոլ, թէյ, սուրճ, նիկոտին, միջատասպաններ), ինչը կ'արագացնէ զուգակցուած դեղանիւթի գործարկութիւնը, կը նպաստէ անոր բուժական ազդեցութեան թուլացմանը: Ֆենոպարպիդալի (նաեւ սուլֆանիլամիտներու, սալիցիլատներու…) եւ անուղղակի հակամակարդիչներու զուգակցման դէպքին մէջ վերջաւորութեան դեղաչափը կ'աւելցնէ, իսկ բուժման ընթացքին ֆենոպարպիտալն ընդհատելէն՝ կ'առաջանայ արիւնահոսութեան վտանգ: Ֆենոպարպիտալը կ'արագացնէ նոյնիսկ ներածին նիւթերու՝ պիլիռուպինի, К եւ D կենսանիւթերու… գործարկութիւնը: Որոշ դէպքերու մէջ ոչ բուժիչ դեղաչափերով կ'առաջարկեն այն կիրառել լեարդի գործարնութեան աշխուժացնելու համար (օր., դեղնախտի դէպքին մէջ): Դեղերու գործարկութեան արագութեան վրայ կ'ազդեն տարիքը, ախտաբանական վիճակը, սեռը, դեղերու զուգակցումները, ծխախոտը, ալքոլը, սնունդի բնոյթը: Արեւքոյրիկը (Зверобой) CYP3A44-ի հզօր պաշտօնադիր է, կը փոքրացնէ օրալ հակաբեղմնաւորիչներու, հզօր հարկազերծաճնշական ցիգլոսբորինի (կ'առաջանայ վերապատուաստուած անդամներու օտարացնել), սիմվասդադինի, միտազոլամի խտացումը արեան մէջ: Բնախմորաինհիպիդորները անգործ դարձնող բնախմորներու հետ կովալենդօրէն կապուելով կը դանդաղեցնեն գործարկութեան ընթացքները, որ վտանգաւոր է յատկապէս դեղերու կանոնաւոր ընդունման ժամանակ: Մեդրոնիտազոլը, լեւոմիցետինը, ֆուրազոլիտոնը, ցեֆալոսբորինները, դեդուրամը… կը ճնշեն ացետալտեհիտ տեհիտրոկենազ բնախմորի (ADF) գործունէութիւնը, որու արդիւնքին մէջ կազմութեան մէջ ալքոլէն առաջացած ացեդալտեհիտը չի վերածուիր քացախաթթուի եւ կը թունաւոր է կազմութիւնը (ջերմութիւն, հեւոց, վախ, ճնշման անկում, մահ): Դեղնամորթերու ~ 70%-ի մէջ այդ բնախմորը կը բացակայի: Ալքոլի եւ հակաճնշականներու, տագնապամարիչներու, թմրեցնող ցաւազրկողներու զուգակցումը ճնշող ազդեցութիւն կը թողէ ԿՆՀ-ի վրայ, գլոֆելինի դէպքին մէջ՝ տկարացում, յիշողութեան կորուստ, մահ: Ներկայիս ուսումնասիրուած է մրգահիւթերու (յատկապէս թուրինջի) նորահաստատային ազդեցութիւնը սիդոքրոմ P-4504 3A4 (CYP3A4) Գործունէութեան վրայ, որ կը մասնակցի բոլոր յայտնի բուժամիջոցներու մօտ 60%-ի գործարկութեան ընթացքներուն: Ան կը պայմանաւորէ ֆուրանակումարիններով եւ կենսաֆլաւանոիդներով (հրացանաձգութիւն), որոնք գովալենդօրէն կը կապուին իզոբնախմորի հետ՝ անգործ դարձնելով այն: Ընդ որուն մէջ այդ տեսակետէն սպիտակ հնդիկ նարնջենին կը գերազանցէ կարմիրին: Ֆելոտիբինի, նիֆետիբինի, որոնք CYP3A4-ի ենթահիւթն են, ֆարմակակինետիկական օրէն ներքեւ ընկած մակերեսը (AUC, XII, տե՛ս կենսամատչելիութիւն) զգալիօրէն կը մեծնայ հնդիկ նարնջենիի չոր քաղուածքի հետ զուգակցելէն: Ներկայիս յայտնի է, որ հնդիկ նարնջենիի հիւթը արեան արենահիւթին մէջ (ջրարիւն) կը մեծնայ կրածին մղանցքներու պաշարիչներէն ոչ միայն տիհիտրոբիրիտինային, այլեւ ֆենիլալգիլամիններու (Verapamilum, ~ 1,45 անգամ), ինչպէս նաեւ պենզթիազեբիններու (Diltiazem) ածանցեալներու, հակագրգռականներու (Amiodarone), կշռագիտութիւններու(Simvastatin), հակամանրէականներու (Clarithromycin), հոգեմետներու խտացումը: Հնդիկ նարնջենիի հիւթը կը ճնշէ սիլտենաֆիլի (Sildenafil կամ Viagra) գործարկութիւնը՝ արեան մէջ զգալիօրէն մեծցնելով վերջնական խտացումը (XII, AUC1-ը AUC2-ի համեմատ), որ կարող է յանգեցնել հիբոդոնիայի կամ մահուան: Միւս հիւթերը եւս օժտուած են նոյնանման յատկութիւններով, սակայն աւելի քիչ ուսումնասիրուած են: ==== Արտաթորում ==== Դեղանիւթերու փոխազդեցութիւնը կարող է տեղի ունենալ նաեւ կազմութենէն անոնց արտաքսման ընթացնքին, որու կարեւորագոյն ուղիներն են երիկամունքները եւ լեղին: Դեղանիւթ մը կ'ազդէ միւս արտաքսման արագութեան վրայ: Մեզի թթուային հակազդեցութիւնը կը նպաստէ հիմնային եւ կը խոչընդոտէ թթուային բնոյթի նիւթերու արտաթորմանը: Թթուային բնոյթի նիւթերով թունաւորուելու դէպքին մէջ (օր., պարպիդուրատներով) կ'ընդունին նատրիումի հիտրոկարպոնատ կամ այլ հիմնային, իսկ ալգալոիտներու դէպքին մէջ՝ թթուային բնոյթի նիւթեր (միջավայրի pH-ը փոխելու տարբերակը): === Ֆարմակատինամիկական === Ֆարմակատինամիկականի դէպքին մէջ կ'ուսումնասիրեն դեղերու, ինչպէս նաեւ անոնց գործարկութիւններու կողմէ առաջացած կազմութեան գործարնութեան փոփոխութիւնները: Նիւթերէն մէկը կարող է ազդել միւսի ինչպէս հիմնական, այնպէս ալ կողմնակի դեղաբանական ազդեցութեան վրայ: Ֆարմակատինամիկական փոխազդեցութեան արդիւնքին մէջ, ի տարբերութեան ֆիզիկականի եւ քիմիականի, կը փոխազդեն ոչ թէ անմիջականօրէն դեղանիւթերը, այլ անոնց ազդեցութիւնները, որու դէպքին մէջ հնարաւոր է ինչպէս ազդեցութեան փոխադարձ ուժեղացնել, այնպէս ալ ազդեցութեան թուլացում՝ կազմութեան որոշակի կառուցուածքային եւ գործարնութեան համակարգերու վրայ դեղերու հակառակ ազդեցութեան հետեւանքով: Նիւթ մը կ'ազդէ միւսի դեղաբանական ազդեցութեան ծագման ու իրացման ընթացքի՝ ազդման մեքենականութեան վրայ (մասնիկ-թիրախ) եւ կ'ըլլան ուղղակի (երբ կ'ազդեն ենթահիւթի վրայ) եւ անուղղակի: Այս անհամատեղելիութիւնը կ'արտայայտէ համագործութեան, (մասնակի դէպքը՝ գերգումարային համագործութիւն), երբ սովորաբար դեղանիւթերը կ'ազդեն նոյնանման մեքենականութիւնով (յուն․՝ sinergia` համատեղ ազդեցութիւն) եւ հակառակութեան (մասնակի դէպքը՝ մասնակի հակառակութիւն) երեւոյթներով: ==== Համագործութիւն ==== Համագործութեան (յուն․՝ syn` միասին, erg` աշխատանք) երեւոյթը դեղանիւթերու զուգակցման արդիւնքին մէջ դեղի ազդման ուժի կը գերազանցէ բաղադրիչներէն իւրաքանչիւրի ազդման ուժը՝ նոյն դեղաչափերու դէպքին մէջ: Գերգումարային համագործութիւնը (ԳՍ, потенцирование) համագործութեան մասնակի դէպքն է, երբ զուգակցուած բուժամիջոցը ազդեցութեամբ կը գերազանցէ (երբեմն մի քանի անգամ) բաղադրիչներու ազդեցութեան գումարը: Համագործութեան երեւոյթները կը վերաբերին դեղերու ոչ միայն առաջնային, այլեւ վտանգաւոր, կողմնակի երեւոյթներուն (ստրեպդոմիցինի եւ ֆուրոսեմիտի զուգակցումը կարող է յանգեցնել ներթունական բարդութիւններու՝ լսողութեան կորուստ, գլխապտոյտ): Անհամատեղելիութեան այս տեսակները կը համարուին յարաբերական, քանի որ տեղեակ ըլալու դէպքին մէջ կարելի է կիրառել փոքրացուած դեղաչափեր, հասնիլ բարձր արդիւնաւէտութեան, խուսափիլ անցանկալի հետեւանքներէն, ստանալ տնտեսական օգուտներ: Գերգումարային համագործութեան կանխատեսման որոշակի դրոյթներ չկան, որու պատճառով այդ երեւոյթները, ցաւօք, կը բացայայտեն եւ կ'ուսումնասիրեն դժբախտ դէպքերէն յետոյ: ==== Հակառակութիւն ==== Հակառակութիւնը կ'ըլլայ ուղղակի, անուղղակի, մասնակի, մէկ կամ երկկողմանի: Հակառակութիւնները կարող են ծառայել որպէս հակաթոյներ՝ ֆիզքիմիական եղանակներով վնասազերծել կազմութեան մէջ յայտնուած թոյները կամ հանդիսանալ թոյներու հակառակութիւններ բնախմորներու եւ ընկալիչներու վրայ ազդելու միջոցով (գործարնական հակառակութիւն): Ուղիղ հակառակութիւնը կը կոչուի մրցակցային, երբ կազմութեան մէջ միաժամանակ կը շրջանառուին քիմիական բնոյթով եւ տարածական կառուցուածքով նման միացութիւններ: Սուլֆանիլամիտները (XIII) եւ սուլֆանիլմիզանիւթի ածանցեալները (XIV, անսահման հիբոկլիսեմիգ միջոցներ) կը պայքարին բջիջի միեւնոյն ընկալիչի հետ կապուելու համար, փոխադարձաբար ազդելով միմիայն շարժական ընթացքներու վրայ: Կազմութեան մէջ կարող են առաջանալ այդ դեղանիւթերու գերդեղաբաժիններ՝ համապատասխան ծանր հետեւանքներով (տիսպագդերիոզ, հիբոկլիսեմիա): Մրցակցային հակառակութեան երեւոյթ է նաեւ մորֆինի (XV) թունաւոր ազդեցութեան վերացումը նալորֆինով (XVI): Տե՛ս նաեւ սուլֆանիլամիտները, XI): Մեթոտրեքսատը բնական փոխկերպող է՝ միզային եւ բիրիմիտինային հիմքերու, ֆոլաթթուի կառուցուածքային նմանակը եւ կը մրցի անոնց հետ՝ խախտելով կորիզաթթուներու համադրութիւնը, արգիլելով չարորակ գոյացումներու աճը: Անուղղակի հակառակութեան դէպքին մէջ կ'ենթադրէ, որ դեղերը միեւնոյն ընկալիչներու վրայ կ'ազդեն տարբեր մեքենականութիւններով: Երկկողմանի հակառակութեան դէպքին մէջ դեղերը փոխադարձաբար կը ծուլացնեն՝ անկախ ներմուծման հերթականութենէն: Լրիւ կամ մասնակի հակառակութեան ( յուն․՝ Antagonisma - ներհակութիւն) դէպքին մէջ զուգակցուած բուժամիջոցին մէջ գործունեայ նիւթի յատկութիւնները լրիւ կամ մասնակիօրէն կը վերանան կամ կը նուազին այլ դեղանիւթի ներկայութեամբ: Ֆենոպարպիդալի եւ պսեւդոէֆեդրինի զուգակցման արդիւնքին մէջ կը թուլացնէ ֆենոպարպիդալի շշմեցնող ազդեցութիւնը, սակայն կը զօրացնէ հակացնցումայինը (Fali-Lepsin, Գերմանիա), այսինքն, կը նկատեն մասնակի հակառակութեան երեւոյթներու զուգակցում: Կը կիրառէ լուսնոտութիւններու դէպքին մէջ: Պենիցիլինային բուժման ընթացքին հակացուցուած է ասգորպինաթթուի, վիգասոլի, ցիանգոպալամինի կիրառումը, քանի որ անոնք կը մեծնան արեան մակարդելիութիւնը եւ կազմութեան մէջ կարող են զարգանալ դրոմպագոյացման ընթացքներ: Մանկական բնագաւառին մէջ բենիսիլիններու եւ լեւոմիցետինի զուգակցումը կը մեծնայ մենինկոգոգային սեբսիսէն մահուան վտանգը: Հակամանրէականները առանց խիստ անհրաժեշտութեան չեն կրնար զուգակցել ջերմիջեցնող, քնաբեր, կլիւգոգորդիգոիտային (Cortisone, Hydrocortisone, Prednisolonum...) պատրաստուկներու հետ: Վերջին դէպքին մէջ զուգակցումը արդարացի է կլիւգոգորդիգոիտային , բայց ոչ հակամանրէականային թերապիայի դէպքին մէջ: Մորֆինը կազմութիւն ներմուծելէն շնչառական կենդրոնի հնարաւոր ճնշումը խափանելու համար կը ներմուծեն ադրոյին, որ չի թուլացնէր մորֆինի հիմնական ազդեցութիւնը: Սրտային կլիգոսիտները սիրտի խրոնիկ անբաւարարութեան դէպքին մէջ հիմնական բուժամիջոցներն են ինչը, ըստ երեւոյթին, պայմանաւորուած է Na+, K+ - ԱՏՖ-ազ բնախմորի (ուժով կ'ապահովէ բջիջային թաղանթի միջով Na+, K+ իոններու գործունեայ փոխադրութիւնը) արգելակման յատկութեամբ, այսինքն կը խախտէ, այսպէս կոչուած նատրիումական ռումբի աշխատանքը, որու արդիւնքին մէջ կը մեծնայ ներբջիջային նատրիումի իոններու եւ կը փոքրանայ կալիումի իոններու քանակը: Հետեւաբար, սրտային կլիգոսիտները չեն կրնար զուգակցել նաեւ պենզոտիատիազինի ածանցեալներու (K+-ը չխնայող միզամուղներու՝ հիբոթիազիդ, ֆուրոսեմիտ…), էթագրինաթթուի (Etacrynic acid կամ Uregit, ներկայիս արգիլուած է ԱՄՆ-ի մէջ՝ բարձր ներթունական յատկութիւններու պատճառով, առաւել եւս վտանգաւոր է այն նման յատկութիւններով այլ դեղերու հետ զուգակցելէն, օր., ամինակլիգոսիտներու), գորդիգոսդերոիտներու հետ, որոնք կ'առաջանան հիբոկալեմիա: Երկարատեւ կիրառումէն սրտային կլիգոսիտները աստիճանաբար կը կուտակեն կազմութեան մէջ, ինչն աւելի բնորոշ է մատնոցուկի, քիչ՝ ստրոֆանտի կլիգոսիտներուն: Շաքարախտով եւ սրտային անբաւարարութեամբ տառապող մարդուն չի կրնար միաժամանակ նշանակել ինսուլին եւ սրտային կլիգոսիտներ՝ մանրագործարանութեան վրայ հակասական ազդեցութեան պատճառով: Ասգորպինաթթուն կը նպաստէ բրոդրոմպինի առաջացմանը, այսինքն՝ կը բարձրանայ արեան մակարդելիութիւնը: Այս եւ բոլոր նման դէպքերու մէջ դեղը չի կրնար զուգակցել նոյնանման (մակարդիչներ, կենսանիւթ K) կամ հակառակ (հակամակարդիչներ՝ կումարինի ածանցեալներ) ազդեցութեամբ բուժամիջոցներու հետ: Առաջին դէպքին մէջ կը զօրանայ դեղի ազդեցութիւնը, երկրորդ դէպքին մէջ կը չէզոքի այն, ինչը երկու դէպքին մէջ ալ խիստ վտանգաւոր է: Առաջին երեւոյթը, եթէ անհրաժեշտ է, կարելի է օգտագործել, տեսականօրէն սահմանելով զուգակցուած բաղադրիչներու առաւել փոքր՝ հաշուարկուած դեղաբաժիններ եւ ստանալ անհրաժեշտ արդիւնաւէտութիւն: Ասգորպինաթթուի մեծ դեղաբաժինները կը ճնշեն ենթաստամոքսային գեղձի գործառնութիւնը, արեան մէջ կը բարձրացնէ սալիցիլատներու (մէզին մէջ բիւրեղներու առաջանալ՝ բեւրեղացում), պենզիլբենիսիլինի, դեդրասիգլիններու տոկոսը: Ասգորպինաթթուն կը մեծնայ արեան մէջ սալիցիլատներու (բիրեղագոյացում), պենզիլբենիսիլինի, դեդրասիգլինի խտացման եւ կ'իջեցնէ կալիոմի ածանցեալներու հակամակարդիչ ազդեցութիւնը: Կը նպաստէ աղիներուն մէջ երկաթի միացութիւններու ներծծմանը, կ'արագացնէ էթանոլի արտամղումը արեան համակարգէն: Ասգորպինաթթուն զուգակցուած սովորականի հետ (Ascorutinum, 0,05 : 0,05 + 0,2 գ կլիւգոզի) կը կիրառեն հեռաձեւերու թափանցելութեան մեծացման դէպքին մէջ, խիստ հակացուցուած է շաքարախտի, միզաքարային հիւանդութիւններու դէպքին մէջ, յղիութեան առաջին եռամսեակին մէջ, 3-էն ցած տարիքին: Այս տուեալները պէտք է նկատի առնել ասգորպինաթթուի զուգակցումներու ժամանակ: Կազմութեան մէջ ասգորպինաթթուի, ինչպէս նաեւ էրկոգալցիֆերոլի, տոկոֆերոլի, վիգասոլի փոխանակութիւնը կը խանգարուի ռեդինոլի աւելցուկէն: Դեդրացիգլիններու (IX, T) կանոնաւոր կիրառումը կամ զուգակցումը լայն ազդման լուսապատկերով այլ հակապիոդիկներու հետ կարող է առաջացնել սնկային հիւանդութիւններ, յանգեցնել աղիքային միգրոֆլորայի խախտման (տիսպագդերիոզ, որու առաջացման պատճառը հիմնականին սխալ դեղաբուժութիւնն է), հետեւաբար, վտանգաւոր են զուգակցումները նաեւ ինչպէս ուղղակի (հեբարինոիդներ, Heparinum), այնպէս ալ անուղղակի ազդող հակամակարդիչներու հետ, քանի որ կենսանիւթ Կ-ն, որուն կազմութեան մէջ կը մասնակցի բրոդրոմպինային բարդի կենսահամադրականին, կը համադրէ աղիքային միկրոֆլորային մէջ: Հետեւաբար, հնարաւոր է արիւնահոսութիւն (геморрагия): Հակապիոդիկները առանց խիստ անհրաժեշտութեան չի կրնար զուգակցել ջերմիջեցնող, քնաբեր, կլիւգոգորդիգոիտային (Cortisone, Hydrocortisone, Prednisolonum...) բուժամիջոցներու հետ: Վերջին դէպքին մէջ զուգակցումը արդարացի է կլիւգոգորդիգոիտային բուժումի դէպքին մէջ: Ասբիրինը սովորաբար կը խմեն կաթով, որ կը պահպանէ ստամոքսի լորձաթաղանթը (այդ նպատակի համար աւելի յարմար է օմեբրազոլը), սակայն ներկայիս կը համարեն, որ այդ դէպքին մէջ ասբիրինի ազդեցութիւնը լրիւ կը չէզոքացնէ: Կաթը՝ թէյի, սուրճի հետ խմելէն անգործ է սրճիտի ~ 40%ը: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Ռուտոլֆ Յակոբեան, Դեղերու անհամատեղելիութիւնը, Երեւան, «Վահան», 1992, dex.am Ռ. Հ. Յակոբեան, Քիմիայի եւ դեղագիտութեան համառօտ հանրագիտարան, Եր., «Եւրոպրինտ», 2016,